betonarme demircisi
Transkript
betonarme demircisi
BETONARME DEMİRCİSİ (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU : 12UY0012-3 Revizyon 02, KASIM 2014 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 ĠÇĠNDEKĠLER LĠSTESĠ 1. BETONARME DEMĠRCĠLĠĞĠNE GĠRĠġ....................................................................7 2. KiĢisel güvenlik ve çevre kaza riskleri.....................................................................7 2.1 2.1.1 KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)...............................................................8 2.1.2 ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar..........................................................10 2.1.3 ĠlkYardım..................................................................................................13 2.2 3. Betonarme Demircisi ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Önlemler...........................7 ġantiyede Uyulması ve Yapması Gereken Kurallar.............................................14 Genel mesleki bilgiler............................................................................................15 3.1 Yapı …………………………………...................................................................15 3.1.1 Ġskelet veya Karkas Yapılar ……...............................................................15 3.1.2 Betonarme Ġskelet Yapılar.........................................................................16 3.1.3 Betonarme kalıpları..................................................................................16 3.1.4 Beton Döküm Süreci ...............................................................................17 3.1.5 Beton çelik çubuğu..................................................................................19 3.2 Demirlerin Piyasada BulunuĢ ġekilleri...............................................................23 3.2.1 Kangal demirler........................................................................................23 3.2.2 Firkete demirler........................................................................................23 3.3.3 Çubuk demirler.........................................................................................24 3.3.4 Hasır çelik…………………………………...…………………………………….....24 3.3 Donatının Hazırlanması....................................................................................24 3.3.1 Donatının temizlenmesi.............................................................................24 3.3.2 Donatının düzeltilmesi...............................................................................25 3.3.3 Donatının hesaplanması............................................................................26 3.3.4 Donatının markalanması ve kesilmesi........................................................26 3.3.5 Demirlerin bükülmesi ve kullanılan alet- makineler.......................................27 3.3.6 Demirlerin bağlanması..............................................................................28 3.4 Eğilme Elemanlarının Boyutlarıve Donatıları Ġle Ġlgili KoĢullar..............................30 3.4.1 KiriĢler.....................................................................................................30 3.4.2 Kolonlar (eksenel basınç ve eğilme)...........................................................31 3.4.3 Kesme (sıklaĢtırma) donatısı detayları........................................................32 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 3.5 Donatının Kenetlenmesi ve DüzenlenmesiĠ ile Ġlgili Kurallar.....................................32 3.5.1 KiriĢ donatılarında yapılan kenetlenmeler........................................................32 3.5.2 Basınç (kolon) donatısının kenetlenmesi.........................................................33 3.5.3 Etriyelerin kenetlenmesi ve kanca boyları........................................................33 3.6 Donatının Eklenmesi............................................................................................35 3.6.1 Bindirmeli ek.................................................................................................35 3.6.2 ManĢonlu ekler.............................................................................................36 3.6.3 Kaynaklı ekler...............................................................................................37 3.7 Boyuna Donatı Kancaları............................................................................................37 3.7.1 180okanca....................................................................................................37 3.7.2 90okanca(gönye)...........................................................................................37 3.7.3 Fiyong.........................................................................................................38 Net Beton Örtüsü (paspayı).....................................................................................38 3.8 3.8.1 Net Beton Örtüsü (paspayı)............................................................................38 3.8.2 Pas Payı Elemanı..........................................................................................39 3.9 Donatı Aralığı.......................................................................................................40 3.10 Duvar Altı Temellerinin Donatıyla Ġlgili Kuralları........................................................41 3.11 Betonarme DöĢeme Sistemleri..............................................................................41 3.11.1 Bir doğrultuda çalıĢan plak döĢemeler ve donatıyla ilgili kurallar....................41 3.11.2 DöĢeme donatısı ile ilgili kurallar...................................................................42 Özel Deprem Donatıları...............................................................................................42 3.12 4. 3.12.1 Etriyeleri ve çirozları....................................................................................42 3.12.2 Enine donatı (etriye sıklaĢtırma) koĢulları......................................................44 3.12.3 Perde uç bölgelerinde donatı koĢulları.........................................................44 Betonarme Donatısının Hazırlanması ve Montajı...........................................................45 4.1 ĠĢ Hazırlığı Yapılması............................................................................................45 4.2 Donatı Malzemelerini Kullanıma Hazır Hale Getirilmesi............................................46 4.3 Donatı Elemanlarını Kesmek.................................................................................46 4.4 Donatı Elemanlarına ġekil Vermek.........................................................................46 4.5 Donatı Elemanlarının Kontrolünü Yapmak..............................................................46 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 4.6 Donatı Elemanlarını Türlerine Göre Gruplandırmak................................................46 4.7 Kolon Donatısı Hazırlanması................................................................................47 4.8 KiriĢ, Sürekli Temel ve Hatıl Donatısının Hazırlanması............................................47 4.9 Plak (Radye) ve Tekil Temel Donatı Montajı Yapmak.............................................47 5. Proje Okuması..........................................................................................................48 5.1 Temel Planı………………………………………………………………………..……………..48 5.2 KolonAplikasyon Planı…………………………………………………………………………49 5.3 DöĢeme Kalıp Planı………………………………………………………………………..50 5.4 Temel KiriĢi ve Kat KiriĢi Açınımları……………………………………………………..51 5.5 Ölçü ve Ölçülendirme………………………………………………..…………………….53 6. Bir Betonarme Demircisinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar …...................................54 6.1 Kullanılacak Alet- Makineler ve Demirin Hazırlanması.............................................54 6.2 ĠĢ Hazırlığı (Betonarme Demirleri Ġçin ĠĢ Hazırlığı)...................................................54 6.3 Betonarme Demirinin DöĢenmesi veya Montajı.....................................................56 7. EKLER……………..……………………………………………………………………………….58 8. KAYNAKLAR............................................................................................................59 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 ġEKĠLLER LĠSTESĠ ġekil1.Nervürlü ve profilli çelik Ģekilleri...................................................................21 ġekil2.Demirlerin piyasada bulunuĢ Ģekilleri...........................................................23 ġekil3.Tel fırça- takoz fırça ve zımpara..................................................................24 ġekil4.Demir düzeltme araçları...............................................................................25 ġekil5.Etriyenin açılımı............................................................................................26 . ġekil6.Demirlerin kesilmesinde kullanılan makaslar ve makas ağızları..................27 ġekil7.Demir bükme .raçları....................................................................................28 ġekil8.Demirlerin kesilmesi ve Ģekillendirilmesinde kullanılan makineler................28 ġekil9.Bağlama teli ve bağlama alet ve kerpeteni..................................................29 ġekil10.Demirlerin bağlanma Ģekilleri.....................................................................30 ġekil11.Standart kanca ve fiyonglar.......................................................................33 ġekil12.Dikdörtgen kesitli etriye..............................................................................34 ġekil13.DiĢli döĢeme etriyesi..................................................................................34 ġekil14.Düz bindirmeli etriyesi................................................................................35 ġekil15.Etriyelerde kaynaklı kenetlenme türleri......................................................35 ġekil16.Nervürlü donatı bindirme eki......................................................................36 ġekil17.ManĢonlu ekler ..........................................................................................36 ġekil18.Kaynaklı ekler.............................................................................................37 ġekil19.180oKanca..................................................................................................37 ġekil20.90oKanca(Gönye).......................................................................................38 ġekil21.Fiyong........................................................................................................38 ġekil22.Duvar altı temeli.........................................................................................41 ġekil23.Özel deprem etriyeleri................................................................................43 ġekil24.Etriye- Gönye ve çiroz tipleri......................................................................43 ġekil25.KiriĢlerde etriye dağılımı.............................................................................44 ġekil26.Perde uç bölgelerinin her birinde düĢey donatılar......................................45 ġekil27. Betonarme kiriĢ donatı açılımı...................................................................51 ġekil28 Betonarme kolon donatı planı ve açılımı....................................................52 ġekil29.Betonarme lento donatı planı ve açılımı.....................................................52 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 ÇĠZELGELER LĠSTESĠ Çizelge 1.Donatı çeliklerinin mekanik özellikleri (TS708/2010den)........................20 Çizelge 2.Düz, nervür ve profi lyüzeyli çelik çubukların anma çapları, anma en kesit ve birim uzunluk anma kütlesi................................................................................22 Çizelge3.En dıĢ donatının dıĢ yüzünden ölçülen gerekli beton örtüsü...................39 EKLER: EK1: Terimler, Simgeler ve Kısaltmalar……………………………………….……….58 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 7 1. BETONARME DEMĠRCĠLĠĞĠNE GĠRĠġ Mesleğin tanımı: Binanın/yapının taĢıyıcı kısımlarında (elemanlarında) kullanılan ve beton malzemenin içinde yer alan donatıları (demirleri) projeden okuyup, miktarlarını çıkarabilen ve Ģartname veya projeye uygun olarak kesip, düzeltip, büken,Ģekil veren, Ģekillendirdiği donatıyı (demiri) yerine göre bağlayarak veya bağlamadan, betonarme kalıbına yerleĢtiren, beton dökümünde nezaret eden ve mesleki geliĢmeye açık nitelikli kiĢiye betonarme demircisi (soğuk demirci) denir. Betonarme Demircisi ĠĢ Yeri ÇalıĢma Ortamı ve KoĢulları : Betonarme Demircisi inĢaatlarda, açık havada, yeraltında (tünel vb. kapalı alanlarda) ve yüksek yerlerde çalıĢır. ÇalıĢma ortamı mevsim Ģartlarına göre aĢırı soğuk veya sıcak, tozlu ve kirli olabilir. ÇalıĢma sürecinde kendi meslektaĢları ile bir ekip halinde ve farklı meslek elemanları ile iĢbirliği içerisinde çalıĢır. Ayrıca çalıĢmalarının bir kısmı yüksekte geçebileceği için yüksekte çalıĢma ile ilgili iĢ güvenliği önlemlerine dikkat ederek çalıĢmalıdır. ÇalıĢma alanında iĢin gerektirdiği düzenlemeleri yaparak, çalıĢma arkadaĢları ile organize bir Ģekilde iĢi yürütür. Çevresinde çalıĢmasını engelleyecek gereksiz araç ve gereçleri uzaklaĢtırır. ÇalıĢrken çevresine zarar vermez, çevrenin korunması için gereken özeni gösterir. 2. KĠġĠSEL GÜVENLĠK VE ÇEVRE KAZA RĠSKLERĠ 2.1 Betonarme Demircisi ĠĢSağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Önlemler ÇalıĢma hayatının tamamında olduğu gibi betonarme donatı hazırlama ve montaj uygulamasında da iĢ sağlığı ve güvenliği önemli görülmektedir.ĠĢyerinde verimliliğin artırılması maddi sürdürülebilmesi ve için manevi iĢ kayıpların sağlığına iliĢkin azaltılarak önlemlerin çalıĢmaların alınması güvenle gerekmektedir. 20.06.2012 tarihinde kabul edilen 6331 sayılı ĠĢ sağlığı ve güvenliği kanunu ile iĢverenlere ve çalıĢanlara çeĢitli sorumluklar yüklenmiĢtir. Bu kanun ĠnĢaat iĢ kolunu Çok Tehlikeli olarak tanımlamıĢ ve bu iĢ kolunda çalıĢanların belge sahibi olmalarını Ģart koĢmuĢtur. Mesleki eğitim belgesi olmayanların inĢaat iĢ kolunda çalıĢmaları yasaktır. 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 19.maddesine göre; (1) ÇalıĢanlar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve iĢverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları iĢten etkilenen diğer çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düĢürmemekle yükümlüdür. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 8 (2) ÇalıĢanların, iĢveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri Ģunlardır: a) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taĢıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun Ģekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiĢtirmemek. b) Kendilerine sağlanan kiĢisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. c) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karĢılaĢtıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, iĢveren veya çalıĢan temsilcisine derhal haber vermek. ç) TeftiĢe yetkili makam tarafından iĢyerinde tesbit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢ birliği yapmak. d) Kendi görev alanında, iĢ sağlılğı ve güvenliğinin sağlanması için iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢbirliği yapmak. ĠĢ kazalarının olmaması kadar iĢ kazası sonrası neler yapılacağı da maddi ve manevi kayıplar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu bakımdan iĢyerinde alınabilecek önlemler; kiĢisel davranıĢların yanısıra KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD), Risk Unsurları ve Ġkazlar, Ġlkyardım gibi konuları kapsamaktadır. 2.1.1 KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD) KiĢisel koruyucu donanım; çalıĢanı, yürütülen iĢten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmıĢ tüm alet, araç, gereç ve cihazları, ifade eder. ġantiye ortamında yapılan diğer çalıĢmalarda olduğu gibi, toplu korunma yöntemleri ile risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda; Betonarme Demirciliği iĢinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (KiĢisel Koruyucu Donanım) kullanılması gerekmektedir. 6331 sayılıĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince inĢaat iĢleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalıĢma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan iĢler, betonarme demirciliği malat ve montaj iĢleri, iskelede çalıĢma ve yıkım iĢlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır. Betonarme Demirciliğinde kullanılan giysi ve KKD‟ lar Ģunlardır. Baret ĠĢ eldiveni BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 9 ĠĢ ayakkabısı Yansıtıcı Giysi (Reflektif yelek) ĠĢ elbisesi Emniyet kemeri olarak sayılabilir. Fotoğraf 1‟ de giysi ve KKD‟lara iliĢkin örnekler görülmektedir. Baretler ĠĢ eldiveni ĠĢ elbiseleri ĠĢ ayakkabıları Emniyetkemerleri Fotoğraf1.ĠĢ elbisesi ve KKD‟lara iliĢkin örnekler görülmektedir. ĠĢ eldiveni: Betonarme demircisi iĢ yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadır. Eldiven elin korunması için iĢçinin ellerine ve yapacakları iĢe uygun seçilmiĢ olmalıdır. Baret: Genellikle, inĢaat iĢ kollarında baĢa bir cismin düĢmesi, çarpması veya baĢın bir yere vurulması yahut baĢın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karĢı kullanılır. Yönetim faaliyetleri dıĢındaki çalıĢan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadır. Genellikle, barette renk standard Ģöyledir; Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve ziyaretçiler, Mavirenkli: Mühendisler ve teknik elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaĢılar, Sarırenkli: ĠĢçiler, Kırmızı renkli: ĠĢ güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, YeĢilrenkli: Sağlık personeli içindir. ĠĢ ayakkabısı: Betonarme demircisinin ağır malzemenin kaldırılıp taĢınması BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 esnasında düĢürme ve çivi batmariskinekarĢıkullanılan ayakkabıdır. 10 Reflektif yelek (Yansıtıcılı yelek): ĠnĢaat iĢlerinde çalıĢanların fark edilmesine yarayan reflektif yeleklerin renkleri, gündüz görüĢü kolaylaĢtırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaĢtan yapılır. Önünde ve arkasında geceleri ıĢık yansıtan Ģeritler bulunur, kolsuz yapıldığı için iĢ elbisesi üzerine giyilir. Yağmurluk: ĠĢçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada kullanılır. Yağmurluk, kaynak dikiĢli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır. Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir bağlama iĢlerini yüksek yerde yapması durumunda çalıĢmalarında,düĢmeye karĢı emniyetli çalıĢmayı sağlar. 2.1.2 ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar ÇalıĢma (Ģantiye) ortamında çalıĢanların kiĢisel koruyucu donanım kullanmalarının yanı sıra ortamın yapısı ve iĢ hayatının gereği olarak bazı risk unsurları öngörülerek onlara iliĢkin ikazlar belirlenir. Bu ikazlar Ģekil, yazı, ıĢıklandırma gibi çok kolayca dikakti çekebilecek unsurlardan oluĢur. Genelde risk unsurlarına yönelik olarak kullanılan ikaz iĢaret ve levhalarına iliĢkin bazı örnekler aĢağıda verilmiĢtir. Güvenlik ve sağlık iĢaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iĢaret eden levha, renk, sesli ve/veya ıĢıklı sinyal, sözlü iletiĢim yada el–koliĢareti yoluyla iĢ sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karĢı uyaran ya da talimat veren iĢaretlerden oluĢmaktadır. Yasak iĢaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıĢı yasaklayan iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi ile oluĢturulurlar. Sigara Ġçilmez Açık alev kullanmak yasaktır Yayagiremez BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Yetkisiz kimse giremez Revizyon 02, Kasım 2014 11 Uyarı iĢareteri: Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan iĢaretledir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde üçgen Ģeklinde sarı zemin üzerine siyah piktogram ve siyah çerçevelidir. ĠĢ makinası Elektrik tehlikesi Tehlike DüĢme Tehlikesi Emredici iĢaretler: Uyulması zorunlu bir davranıĢı belirleyen iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır. Gözlükkullan Baret Tak Eldiven giy ĠĢ ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan Acil çıkıĢ ve ilk yardım iĢaretleri: A cil çıkıĢ yolları, ilk yardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren iĢaretlerdir. Dikdörtgen veya kare biçiminde, YeĢil zemin üzerine beyaz piktogramdır. Acil çıkıĢ ve kaçıĢ yolu Ġlk Yardım Acil yardım ve Ġlk yardım telefonu Bilgilendirme iĢareti: Yasak iĢareti, uyarı iĢareti, emredici iĢaret, acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri dıĢında bilgi veren diğer iĢaretlerdir. ĠĢaret levhası:Geometrik bir Ģekil, renkler ve bir sembol veya piktogramın kombinasyonu ile özel bilgi ileten ve yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiĢ levhalardır. Ek bilgi levhası: Bir iĢaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhalardır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 12 Sembol veya piktogram: Bir iĢaret levhası veya ıĢıklandırılmıĢ yüzey üzerinde kullanılan ve özel bir durumu veya özel birdavranıĢı tanımlayan Ģekillerdir. IĢıklı iĢaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmıĢ, içeriden veya arkadan aydınlatılarak ıĢıklı bir yüzey görünümü verilmiĢ iĢaret düzeneğidir. Sesli sinyal: Ġnsan sesi ya da yapay insan sesi kullanmaksızın,özel amaçla yapılmıĢ bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıĢ sesdir. Yangınla mücadele iĢaretleri: Yangınla mücadele ekipmanı özel bir renk ile belirtilir ve yerini bildiren bir iĢaret levhası yerleĢtirilir ve/veya bu gibi ekipmanın saklandığı yer ya da eriĢim noktaları için özel bir renk kullanılır.Bu tür ekipmanı belirlemede kırmızı renk kullanılır. Kırmızı alan, ekipmanın kolayca tanınabilmesi için yeterince geniĢ olması sağlanır. Dikdörtgen veya kare biçiminde, Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogramdır. Yangın Hortumu Yangın Merdiveni Yangın Söndürme Cihazı Acil Yangın Telefonu Yangına müdahale teknikleri ve yangın söndürücülerin kullanımı: Betonarme demircisi, bulunduğu iĢ yerinde her an bir yangın tehlikesi ile karĢılaĢabilir. Yangınların sebepleri olarak; a-Yangınlardan korunma önlemlerinin alınmaması, b-Bilgisizlik, c-Ihmal ve dikkatsizlik, d-Kazalar, e-Sıçrama, f -Sabotaj, g-Tabiat olayları sayılabilir. Yangın Tüpünde P.A.S.S Tekniği BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 13 Yangın tüpünü kullanmaya baĢlamadan önce : 1. Kesinlikle telaĢlanmayın. 2. Bulunduğunuz yerde yangın ihbar düğmesi varsa ona basın. 3. Ġtfaiyeye telefon edin.110 4. Yangın adresini en kısa ve doğru Ģekilde bildirin. 5. Mümkünse yangının cinsini (Bina, benzin, araç vb) bildirin. 6. Yangını çevrenizdekilere duyurun. 7. Ġtfaiye gelinceye kadar yangını söndürmek için elde mevcut imkanlardan yararlanın. 8. Yangının yayılmasını önlemek için kapı ve pencereleri kapatın. 9. Bunları yaparken kendinizi ve baĢkalarını tehlikeye atmayın. 10. Görevlilerden baĢkasının yangın sahasına girmesine engel olun. 2.1.3 Ġlk Yardım ĠĢ yerinde iĢ kazası olmaması çok arzu edilen ve buna yönelik bütün önlemlerin alınması gereken olgudur. Ancak bütün iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine rağmen iĢ kazası olması ihtimal dahilindedir. ĠĢ kazası oluĢumundan hemen sonra kazanın durumuna göre yapılabilecek iki Ģey vardır. Birincisi ilk yardım ikincisi sağlık kurumundan ilkyardım (acil yardım) çağırmadır. Ġlk yardım iĢlemi ilk yardım bilgisinin yanı sıra ilk yardım malzemeside gerektirir. Bu nedenle ilk yardım iĢlemlerinin ve ilk BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 14 yardım malzemelerinin yerlerinin bilinmesi gerekir. Ġlk yardım dolabının yerinin kolayca görünebilir ve çalıĢanların bildiği bir yerde olması gerekir. Ġlk yardım dolabında bulunması gerekenler: Büyüksargı bezi (10cmx 3-5 m), hidrofilgaz steril (10x10cm üçgen sargı 50‟lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2cmx5m), çengeli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), bandaj, turnike (En az 50cm örgülü tekstil malzemeden), yarabandı, tıbbi eldiven ve el feneri olarak sayılabilir. Ġlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Zamanında telefon edilmesi kadar elemanın iĢ yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmeside önemli bir olgu olarak görülmektedir. 2.2 ġantiyede Uyulması ve Yapılması Gereken Kurallar a) ÇalıĢacağı alanın gereken güvenlik donanım kontrolünü iĢsağlığı ve güvenliği uzmanının direktiflerine uygun olarak yapar, b) ÇalıĢma alanında ilgisiz kiĢilerin bulunmasını engeller, c) ÇalıĢtığı veya kullandığı makinede gerekli güvenlik tedbirleri mevcutmu ve görevini yapabiliyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alır, d) Kullandığı alet ve ekipmanların tümünde ikaz levhalarına dikkat eder. Alet ve Ekipmanların kullanma kılavuzunu okur ve kılavuza göre kullanır. e) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği uzmanının uyarılarına dikkat eder. Önerilerini uygular. f) ÇalıĢma alanının temizlik ve düzenini sağlar, g) ĠĢin gerektirdiği çalıĢma alanını belirler, h) Yapılacak iĢle ilgili ekibini oluĢturur ve iĢ dağılımını yapar, i) ÇalıĢma alanında bulunan atıkların uzaklaĢtırılmasını sağlar. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 15 3. GENEL MESLEKĠ BĠLGĠLER 3.1 Yapı Ġnsan ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla yer üstünde ve yeraltında inĢa edilen tesislere yapı denir. TaĢıyıcı sistemlerine göre yapılar genel olarak: 1. Yığma yapılar 2. Ġskelet veya karkas yapılar 3. Prefabrik veya ön üretim yapılar olmak üzere üç gruba ayrılabilir. Diğer sınıflandırmalar aĢağıdaki baĢlıklarda görülmektedir. Sürekliliğine gore yapılar : 1. Kalıcı yapılar 2. Geçici yapılar Mülkiyetine göre yapılar: 1. Kamu/resmi yapılar 2. Özel yapılar 3. Vakıf yapılar Kullanılan Malzemeye Göre Yapılar: 1. AhĢap yapılar 2. Kagir yapılar 3. Betonarme yapılar 4. Çelik yapılar 5. Karma yapılar 3.1.1.Ġskelet veya KarkasYapılar TaĢıyıcı sistemi; kolon, kiriĢ, döĢeme, perde gibi taĢıyıcı elemanlardan meydana gelen yapılardır. Bu yapılar kullanılan malzemeye göre üçe ayrılırlar.Bunlar: 1. AhĢap iskelet yapılar 2. Betonarme iskelet yapılar 3. Çelik iskelet yapılar BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 16 3.1.2. Betonarme Ġskelet Yapılar Bu tip yapılar kolon, kiriĢ, perde, döĢeme, lento, merdiven ve temel gibi taĢıyıcı elemanları betonarme malzemeden yapılan yapılardır. Kısaca betonarme; beton ile donatı demiri ya da çeliğinin birlikte kullanılması ile elde edilen sistemin adıdır. 3.1.3. Betonarme kalıpları: Kalıp terimi, beton ile doğrudan temas halinde bulunan kalıp yüzey elemanları, gerekli kalıp taĢıyıcı sistemini ve bağlama elemanları bütününü kapsamaktadır. Genelde kalıp; taze betonu istenilen Ģekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü sağlamak, kendisini taĢıyacak duruma gelene kadar betonu desteklemek için tasarlanan geçici bir yapı olarak tanımlanmaktadır. Kalıp aynı zamanda; betonu mekanik tesirlerden korumak, betonun nemini kaybetmesini önlemek, betona ısıl yalıtım sağlamak, iĢçileri,malzeme ve ekipmanları aynı zamanda geçiĢ platformlarını (gerekli olduğu hallerde) taĢıyabilmek, dıĢ vibrasyon uygulanması halinde vibrasyonu betona iletmek, prekast beton bileĢenler üretiminde kullanılması halinde (gerektiği durumlarda) beton bileĢenlerin döküm alanından taĢınmasına kolaylık sağlayabilecek dayanımda olmak, Ģeklinde özetlenebilecek ikincil fonksiyonlara sahiptir Betonarme kalıpları: kalıpyüzeyleri, kalıp taĢıyıcı sistemi (kalıp iskelesi) ve bağlama (birleĢtirme) elemanları gibi üç ana unsurdan oluĢmaktadır. Beton yüzey özelliklerini doğrudan etkileyen kalıp yüzeyidir. Ancak kalıp yüzeyini destekleyen taĢıyıcı sistem ve kalıp sistemini birleĢtiren elemanların kendi fonksiyonlarını en iyi Ģekilde yerine getirmiĢ olmaları Ģarttır. Aksi takdirde özellikle beton dökümü ve taze betonun mukavemet kazanması sürecinde ciddi problemler ortaya çıkabilir. Bu bakımdan kalıp yüzey performansı yanı sıra taĢıyıcı ve birleĢtirici elemanların performansıda önem taĢımaktadır. Yapı üretim sistemlerindeki teknolojik geliĢmeler paralel olarak geleneksel betonarme kalıplarında da önemli geliĢmeler olmuĢtur. Bu geliĢmeler sonucunda geleneksel kalıp BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 17 sistemleri; geleneksel kalıp sistemleri geliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri gibi iki ana gruba ayrılmıĢtır. GeliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri ise kendi içerisinde panel kalıp sistemleri tünel kalıp sistemleri Ģeklinde sınıflandırılmaktadır. Geleneksel kalıp sitemlerinde, kalıp malzemesi olarak masif kereste ve çivi kullanılarak kalıp elemanları hazırlanmakta ve birleĢtirilmektedir. Bu nedenle, kalıpsökümü zor olmakta ve kalıbın tekrar kullanım sayısı kullanılan yere ve kullanıcının becerisine bağlı olarak 5-10 kere olabilmektedir. Panel kalıp sistemlerinde, masif ahĢap, kontrplak ve çelik kullanılarak kalıp elemanları hazırlanmakta veözel metal montaj elemanları kullanılmaktadır. Kalıp sökümü (demontaj Ģeklinde olmakta) oldukça kolay olmakta ve kalıbın tekrar kullanım sayısı kullanılan yere ve kullanıcının becerisine bağlı olarak 90-100 kere olabilmektedir. Tünel kalıp sistemlerinde ise kalıp malzemesi olarak metal kullanılmakta, birleĢtirme iĢlemleri özel metal elemanlarla ve kaynaklamak sureti ile yapılabilmektedir. Kalıp kurma ve sökme iĢlemleri çok hızlı ve kolay olmaktadır. Sökme ve kurma iĢlemlerinde vinçler kullanılmaktadır. Kalıp kullanım sayısı1000–1200 kere olabilmektedir. Diğer bir yaklaĢımla betonarme kalıpları kalıpladıkları yapı elemanının türüne göre; Temel kalıpları, Kolon kalıpları, KiriĢ kalıpları, Perde duvar kalıpları, DöĢeme kalıpları, Merdiven kalıpları, Ģeklinde sınıflandırılmaktadır. 3.1.4. Beton Döküm Süreci; Betonarme Demircisi, kendisinin çalıĢmasından sonraki aĢama olan beton dökümü konusunda aĢağıda maddeler halinde yazılı bilgileri bilmelidir. Beton toprak bir zemin üstüne yerleĢtirilecekse toprak önceden sıkıĢtırılır. Toprağın betonun suyunu emmesini önlemek için 15 cm derinliğe kadar çamur oluĢmayacak Ģekilde iyice nemlendirilir. Kayalık zemin üzerine beton dökülmeden önce zeminin gevĢek kısımları su birikintisi bırakmadan temizlenir. Bir iĢ derzini izleyen beton dökümünde, önceki beton tabakası temizlenir ve kalıpta pisliğin toplanmaması için en altta boĢaltma yeri hazırlanır. ĠĢ derzleri önceden tespit edilir. Beton Ģerbetinin dıĢarı kaçmaması için geçirimsiz kalıp kullanılır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 18 Betonun temas edeceği kalıp yüzeyleri, beton dökümünden önce temizlenir. Su emebilen kısımları nemlendirilir veya yağlanır. Kalıplarda, hazır veya Ģantiyede hazırlanan pas payları kullanılır. Temel yüzeyinde, kalıp ve demirler üzerinde buz veya kar temizlenir. Birisi yedek olmak üzere iki adet vibratör bulundurulur. Soğuk ve sıcak havalar için beton dökümünden sonra alınacak önlemler için malzemeler hazır bulundurulmalıdır (örtü vb.). Beton, kalıba zarar vermeden donatıyı yerinden oynatmadan yerleĢtirilir. Beton daima kalıpların ortasına düĢey olarak dökülür. Pompalama esnasında betonu demire ve kalıba çarptırmamak gerekir. Betonu serbest olarak 1.5 m‟den fazla yüksekten düĢürmemek, 3 m‟den fazla yaymamak gerekir. Kolon ve perdelerde yanlara bırakılan ceplerden yerleĢtirilir. Kolon ve perdede cep konulmamıĢsa kolon ve perdenin içine konulacak pompa hortumunun çapına uygun plastik boru vasıtasıyla beton dökülür. Bunların hiçbiri yapılamıyorsa kolon ve perdenin yakınına döĢemeye yığılan beton karĢılıklı iki kürekle kalıbın içerisine dökülür. Ortalama 50 cm tabaka kalınlıklarında ve 50 cm aralıkla demirleri sarsmadan yüzey parlaklığı görününceye, hava kabarcığı kayboluncaya kadar beton vibratörle sıkıĢtırılır. Vibratör önceki beton tabakasına yaklaĢık 15 cm daldırılır. Vibratör yüzeye düz olarak daldırılır. Eğik yüzeylerde sıkıĢtırma iĢlemine beton kalınlığının az olduğu yerden baĢlanır. AyrıĢmaya sebep olacağı için fazla vibrasyondan kaçınılması gerekir. ġiĢleme ve/veya tokmaklama ile sıkıĢtırma ancak vibratör kullanımının uygun olmadığı durumlarda yapılır (dar kesit, sık donatı) ve akıcı beton kullanılır. GeniĢ yüzeylerde mastarlamadan sonra ahĢap mala perdahı için yüzey parlaklığının kaybolması beklenir. Yüzey çatlaklarını önlemek için gerekirse ikinci kez mala perdahı yapılır. Beton dökümünün üretimden itibaren 2 saat içinde bitirilmesi gerekir. Betonu, yeterli derecede katılaĢıncaya kadar sıcaktan soğuktan, kurumadan, sağanak yağmurdan, selden, yapıyı tehlikeye sokacak titreĢim ve sarsıntılardan korumak gerekir. Beton en az 1 hafta süre ile bahçe sular gibi değil, sürekli ıslak kalacak Ģekilde sulanır. Sulama esnasında beton yüzünün ısısı ve suyun ısısı mümkün olduğu kadar birbirine yakın olmalıdır. Kalıp alma sürelerine titizlikle uyulmalıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 19 TS 500/2000veTS708/2010’a göre temel bilgiler Betonarme yapı elemanlarında yük taĢıyan, çekme ve kayma gerilmelerini karĢılamak amacıyla kullanılan, özel dairesel kesitli, yüzeyi nervürlü veya profilli olan çubukların kesilip Ģekillendirilmesi ile elde edilen çeliklere (demirlere) betonarme demiri (betonarme donatısı veya donatı demiri) denir. Genel olarak demir diye isimlendirilen malzeme içinde %0,2ile % 5 arasında karbon bulunur. Karbon oranı arttıkça demirin sertliğide artar, korozyona (paslanmaya) karĢı direnci artar yani paslanmaz. Karbon oranı azaldıkça demirin iĢlenmesi (Ģekil verilmesi) kolaylaĢır ve buna paralel olarak korozyon (paslanma) kolaylaĢır. Karbon oranı %0,2‟den az ise Fe-C alaĢımlarına “yumuĢakdemir” denir. Bu tip demirler betonarmede kullanılmaz. Ancak bağlama teli olarak kullanılır bu tellerin çapları 0,75-2 mm arasında değiĢir. Karbonoranı, %0,2- %1,17arasında ise Fe-C alaĢımlarına “çelik” denir. Bu limitler içerisindeki çelikler sert ve çok sert olarak iki gruba ayrılırlar. Alt sınır değerlere yakın olanlar (% 0,25) betonarme donatısı olarak kullanılırlar. Karbonoranı, %1,7- %5 arasında ise Fe-C alaĢımlarına “font veya pik” denir. ĠnĢaatçılıkta, kanalizasyon kapaklarında, yağmur suyu ızgaralarında ve çatı yağmur borularının alt kısımlarında kullanılır. 3.1.5 Beton çelik çubuğu: Betonarme yapılarda kullanıma uygun, kesiti daire veya daire biçiminde kabul edilen çelik çubuklardır. Donatı çeliğinin bazı temel özelliklerinin bilinmesi gerekir. Bu temel özellikler; donatı akma ve donatı çekme dayanımıdır. Donatı akma dayanımı, eksensel çekme altında denenen donatı çeliğinin,akma sınırına ulaĢtığı anda taĢıdığı gerilme değeridir. Donatı çekme dayanımı ise eksensel çekme altında denenen donatı çeliğinin, kopmadan önce taĢıyabildiği en büyük gerilme değeridir. Betonarme donatısı olarak kullanılacak çelikler TS 708/2010‟ a uygun olmalıdır. ÇeĢitli donatı sınıfları ve mekanik özellikleri, Çizelge1‟de verilmiĢtir. Donatı çeliğinin elastisite modülü 2x105MPa dır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 20 Çizelge1.Donatı çeliklerinin mekanik özellikleri(TS708/2010 den) Tip Sınıf Akma dayanımı (enaz)Re 2 (N/mm ) Çekme dayanımı (en az) 2 Rm (N/mm ) Çekme dayanımı / akma dayanımı oranı Rm/Re Kopma uzaması(enaz)A5 (%) Maksimum yükte toplam uzama (enaz) Agt(%) Düz yüzeyli S220 220 Nervürlü S420 420 B420B 420 B420C 420 B500B 500 B500C 500 Profilli ª B500A 500 340 500 - - - - 550 1,20 (enaz) 1,15 (en az) 1,08 (enaz) ≥1,15 <1,35 1,08 (enaz) ≥1,15 <1,35 - 18 10 12 12 12 12 5 - - 5 7,5 5 7,5 2,5 Bükme açısı(º) 180 Bükme açısı/ters bükme 90/20 Açısı b a Soğuk mekanik işlem uygulanarakda imal edilebilir. b Yaşlandırma:Deney numunesinin 100ºC’a kadar ısıtılması ve ±10ºC sapma sınırları içerisinde bu sıcaklıkta,(+15,-0)dakika sapma sınırları içerisinde en az 1saat bekletildikten sonra, oda sıcaklığına kadar havada soğutma işlemidir. Genel olarak yüzey Ģekillerine göre; düz, profilli ve nervürlü olarak üçe ayrılırlar. Düz olanlar, yüzeylerinde betonla aderans (kenetlenmeyi) artırıcı nervür veya profil bulunmayan betonarme çubuklarıdır. Düz demirlerin Çevre ve ġehircilik Bakanlığı teknik Ģartnamesine göre betonarmede kullanılması yasaklanmıĢtır. Profilli olanlar, haddelenme esnasında betonla aderansı artırmak amacıyla çelik çubuğun yüzeyinde girintiler oluĢturulmuĢ betonarme çubuğudur. Nervürlü çelik çubuklar: ÇubukboyuncadüzgünĢekildeoluĢturulmuĢenaziki sıralı kesintisiz çıkıntılarasahipçelikçubuklardır.Nervürler,betonladonatının aderansınıartırır. Nervürler boyunaveenineolmaküzere ikiye ayrılır; Boyuna nervür: Çubuk eksenine paralel düzenli ve kesintisiz olarak oluĢturulmuĢ çıkıntılardır. Enine nervür: ise çubuk eksenine paralel olan boyuna nervür dıĢındaki diğer çıkıntılardır. Türkiye‟de yaygın kullanılmayan veya üretilmeyen düğümlü ve burulmalı donatı demirleri de vardır. Düğümlü betonarme demiri: Demir yüzeyinde 3.3 cm. ara ile dairevi kesitli düğümler vardır. Burulmalı Betonarme Demiri ise demirin yüzeyi aderansı arttırmak için BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 21 ġekil 1.Nervürlü ve profilli çelik Ģekilleri BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 22 Çizelge 2. Düz,nervür ve profil yüzeyli çelik çubukların anma çapları,anma enkesit ve birim uzunluk anma kütlesi Sembol Çap (mm) Çubuk Kangal Birimuzunlukanma Anmakesit alanı kütlesi(kg/m) (mm2) 4 4,0 X 0,099 12,6 4,5 4,5 X 0,125 15,9 5 X 0,154 19,6 5,5 X 0,187 23,8 X 0,222 28,3 6,5 X 0,260 33,2 7 X 0,302 38,5 7,5 X 0,347 44,2 X 0,395 50,3 8,5 X 0,445 56,7 9 X 0,499 63,6 9,5 9,5 X 0,556 70,9 10 10 X 0,617 78,5 11 11 X 0,746 95,0 12 12 X X 0,880 113,1 14 14 X X 1,210 154,0 16 16 x X 1,580 201,0 18 18 x 2,000 254,0 20 20 x 2,470 314,0 22 22 X 2,980 380,0 24 24 X 3,550 452,0 25 25 X 3,850 491,0 26 26 x 4,168 531,0 28 28 x 4,830 616,0 30 30 X 5,550 706,5 32 32 x 6,310 804,0 40 40 x 9,870 1257,0 50 50 x 15,400 1963,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 6 8 x x x BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 23 3.2 Demirlerin Piyasada BulunuĢ ġekilleri Donatı olarak kullanılan demirler piyasada kangal, çubuk, firkete ve hasır olarak bulunup satılmakta veya sipariĢ ile temin edilmektedir. 3.2.1 Kangal demirler Kangal: Betonarme çelik çubuğunun (genellikle çubuk veya tel) tek bir boyunun eĢ merkezli halkalar hâlinde sarılmıĢ hâlidir. 4ile 16çapları arasındaki demirler piyasada kangal Ģeklinde bulunabilir. Kangal Ģeklindeki demirlerin boyları demir çaplarına gore değiĢir. Özel sipariĢte istenen çap ve boyda kangal demir boyu imal edilebilir (ġekil 2). 3.2.2 Firkete demirler 8‟lik demirlerden büyük çaplı demirler firkete Ģeklinde piyasada bulunabilir. Firkete demirlerin boyları 12 metredir. Tam ortadan ikiye katlanır ve en az iki yerden bağlanır. Nervürlü ÇubukDemir KangalDemir ÇelikHasırlar Firkete ġekil 2.Demirlerin piyasada bulunuĢ Ģekilleri BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 24 3.3.3 Çubuk demirler En az 18 mm çaplı demirler piyasada düzçubuk Ģeklinde de bulunabilir (ġekil 2) 3.3.4 Hasır çelik ĠnĢaatlarda düz yüzeylere atılacak betonun içine konulan, fabrikada birleĢme noktaları kaynaklanarak hazırlanmıĢ donatıya çelik hasır denir. SipariĢ verilerek temin edilir. Çeliklerin çapı ve göz aralığı farklılık gösterir. (ġekil 2). 3.3 Donatının Hazırlanması 3.3.1 Donatının temizlenmesi Donatı çeliği, kullanılmadan öncekir, yağ, boya ve yüzeyden ayrılabilen pastan (korozyon) temizlenmelidir. Demir yüzeylerinin temizlemesi iki Ģekilde yapılır. Bunlardan birincisi mekanik temizleyicilerdir. Mekanik temizleyiciler (ġekil3) ile donatı üzerinde aĢındırma yapılarak temizlik yapılır, bu da nervürlülerde oldukça zordur ve fazla zaman alır. Temizleme iĢleminde aĢağıdaki araçlar ve benzerleri kullanılabilir: 1-Tel fırça: Demir yüzeyindeki pasların temizlenmesinde kullanılır. 2-Takoz fırça: Demir yüzeylerinin kaba temizliğinde kullanılır. 3-Zımpara: Demir yüzeyindeki pasların çıkartılmasında kullanılır. ġekil 3.Tel fırça- takoz fırça ve zımpara Ġkincisi ise sıvı (likit) temizleyiciler; gazyağı, tiner, neft, mazot ve pas sökücü gibi maddelerdir. Bu maddelerin kullanımı esnasında yanıcı ve parlayıcı özelliği dikkate alınmalıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 25 Demir yüzeylerini temizlerken temizleme malzemesi demir yüzey özelliğini, demirin kimyasal özelliğini kesinlikle bozmamalı ve demir yüzeyinde demir aderansını ve taze beton özelliğine olumsuz etkileyecek maddeler bırakmamalıdır. 3.3.2 Donatının düzeltilmesi Projeye uygun olarak hazırlanmıĢ ve döĢenmiĢ betonarme çeliğine donatı denir. Piyasada kangal veya firkete Ģeklinde olan demirler Ģantiyeye getirildiğinde yapılacak ilk iĢ demirlerin açılması ve düzeltilmesidir. Demirler kolaylıkla ölçülmesi ve iĢaretlenmesi için düzeltilir. Demirlerin düzeltilmesinde uygun aletler kullanılmalı ve düzeltme esnasında; demirler ezilmemeli, yüzeyinde keskin izler bırakılmamalı ve düzeltme esnasında demirin çatlamasına neden olabilecek iĢlemlerden kaçınılmalıdır. DoğrultulmuĢ kangal: Kangal hâlinde imal edilmiĢ ve daha sonra motor veya insan gücü ile çalıĢtırılan germe makineleri (çıkrık) ile doğrultulmuĢ çelik çubuklardır. Firkete halindeki kalın demirler genellikle ikiye katlanmıĢ durumdadır. KatlanılmıĢ yerler bükme makinesi veya takımları yardımıyla düzeltilir. ġantiyede iĢlenecek demirler, kolaylık bakımından çaplarına göre gruplar halinde biraraya toplanır. DüzeltilmiĢ olan demirler boru, düzeltme anahtarı (ġekil 4), demir bükme tezgâhı ve makinelerle düzgün ve istenilen Ģekle gelinceye kadar iĢlemyapılır.Düzeltme esnasında sert darbe yapılmadan yani iz bırakmadan, çatlatmadan Ģekillendirme yapılmalıdır. Demir bükme iĢlemi projede belirtilen Ģekilde yapılmalıdır. ġekil 4.Demir düzeltme araçları BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 26 3.3.3 Donatının hesaplanması Hazırlanacak donatının açılımına göre bütün kenar ve kancalar dahil edilerek kesilecek gerçek boy bulunur (ġekil5). Bulunan boy çubuk demirden kesilir. ġekil 5.Etriyenin açılımı 3.3.4 Donatının markalanması ve kesilmesi Projede belirtilen çaptaki demir seçilir, listeye gore boy çelik metre yardımıyla ölçülür ve tebeĢir veya markalama kalemi ile iĢaretlenir (markalanır). TebeĢirle iĢaretlenen yer makasın ağzına getirilir ve kesilir. Demirlerin kesilmesinde iki tip makas kullanılır. (ġekil 6).Bunlar: a)İnce demir kesme makası: 4-12mm‟lik demirlerin kesilmesinde iki kollu el makası kullanılır. El makaslarıda kesilecek demirin çaplarına göre çeĢitlidir. b)Kalın demir kesme makası: 12‟den 20ye kadar olan demirler kollu demir kesme makası ile kesilmelidir. Kollu makasla 20mm ye kadar olan demirler çok BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 27 kolay kesilebilir. c)Demir kesme makinesi: 22 ve daha kalın demirleri kollu makasla kesmek zorlaĢacağı için demir kesme makinesi ile kesilmesi tercih edilir. ġekil 6.Demirlerin kesilmesinde kullanılan makaslar ve makas ağızları 3.3.5 Demirlerin bükülmesi ve kullanılan alet- makineler Demirlerin hazırlanmasında ve Ģekillendirilmesinde demirlerin çapına göre farklı özellikte alet ve makineler kullanılır. Bunlar; Boru ile bükmek, Düzeltme anahtarları ile bükmek, Demir bükme tezgâhı ile bükmek. Demir bükme anahtarları (ġekil7) : Demirlerin Ģekillendirilmesinde kullanılır. Uçları, demir çaplarına göre hazırlanmıĢ tek veya çift ağızlı olurlar. Kancaların bükülmesinde anahtar yerine boru kullanılabilir. Kalın demirlerin bükme anahtarı ile bükülmeleri güç olduğundan kol veya motor gücü ile çalıĢan bükme makinelerinden (ġekil7) yararlanılır. Bükme iĢi yapılırken; BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 28 Demir bükme noktasından kullanılan aracı kaydırılmamalıdır. Demir bükme Ģekline uygun araç kullanılmalıdır. SertleĢmiĢ betonüzerinde bulunan bükülmüĢ filiz veya donatıların açılarak doğrultulması sakıncalıdır. Bu uygulama, yalnızca zorunlu durumlarda merdane çapı en az 6Ø olmak koĢuluyla yapılabilir. ġekil 7.Demir bükme araçları ġekil 8.Demirlerin kesilmesi ve Ģekillendirilmesinde kullanılan makineler 3.3.6 Demirlerin bağlanması Betonarme yapı elemanlarında kullanılan demirlerin arzu edilen yerlerde durmaları için demirler birbirlerine bağ teli denilen telle bağlanırlar. KiriĢ, kolon, hatıl, temel, BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 29 temel bağ kiriĢleri gibi yapı elemanlarının demirleri tezgâhta, döĢeme ve perde gibi yapı elemanlarının demir donatıları ise kalıp üstünde veya yerinde bağlanırlar. Bağlandıktan sonra yerine yerleĢtirme iĢlemi çok zor olan bazı kiriĢ demirleri kalıp üstünde bağlanmalıdır. Bağ tellerinin çapları bağlanacak demir çaplarına gore seçilir. Bağ teli çapı 0,75 ile 2 mm arasındadır.Ġnce demirler için ince, kalın demirler için kalın bağ teli kullanılır. ġekil 9.Bağlama teli ve bağlama alet ve kerpeteni Bağ Ģekilleri; tam, yarım atkılı, çapraz atkılı, düz atkılı ve köĢede atkılı olmak üzere beĢ Ģekilde (ġekil10). yapılabilir. HazırlanmıĢ olan demirler, demir bağlama araçları ve bağlama teli ile tezgâhta istenilen Ģekilde bağlanabilir. Bağlamada gereğinden fazla bağlama teli kullanılmamalıdır. Bağlanan tel gergin olmalı ve bağlanan demirler bir birinden sıyrılmamalı veya kaymamalıdır. Bağlama teli gereğinden fazla bükülürse bükülme yerinden kopabilir. Bağlanacak donatının durumuna gore uygun bağlama Ģekli seçilmelidir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 30 ġekil 10.Demirlerin bağlanma Ģekilleri 3.4 Eğilme Elemanlarının Boyutları ve Donatıları Ġle Ġlgili KoĢullar 3.4.1 KiriĢler KiriĢ, döĢemeden gelen yükleri taĢıyıp kolonlara aktaran yapı elemanıdır. KiriĢler düĢey olarak duran kolonlar üzerine yatay olarak inĢa edilirler. Betonarme karkas yapılarda temel, döĢeme, kiriĢ ve kolonlardan oluĢan taĢıyıcı bir sistem mevcuttur. Bu sistem yapının tüm katlarında aynıdır. Herhangi bir katın kiriĢleri o katın kalıp planına ve kiriĢ ayrıntılarına göre inĢa edilir. Kalıp planında kiriĢlerin yerleri ve ölçüleri bellidir. Fakat kiriĢlerin nasıl donatılacağı belli değildir. Kalıp planında bulunan her bir kiriĢin nasıl donatılacağı bu kiriĢlerin ayrıntıları çizilerek belirtilir. KiriĢlerde boyuna donatı olarak12 mm den küçük çaplı çubuklar kullanılamaz. KiriĢlerde net beton örtüsü (pas payı), özel yapılar hariç dıĢtaki elemanlarda 25mm den, içteki elemanlarda 20mm den az olmamalıdır. ElveriĢsiz çevre koĢulları durumunda ve daha fazla yangın güvenliği gerektiren BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 31 durumlarda bu değerler artırılmalıdır. KiriĢ toplam yüksekliği, 300 mm den ve döĢeme kalınlığının üç katından daha küçük olamaz. KiriĢ gövde geniĢliğide 200 mm den az olamaz. KiriĢlerde sıra içinde veya sıralar arasında donatı çubukları arasında kalan net aralık, 20 mmden az olmamalıdır. Gerekli olmayan çubukların kesilme noktaları ile kuramsal kesim noktası arasındaki uzaklık ise faydalı yükseklikten ve nervürlü çubuklarda donatı çapının 20 katından, düz yüzeyli çubuklarda ise donatı çapının 40 katından az olmamalıdır. Pilye Beton içerisine çekme ve basınç yüklerini karĢılaması için konan ĢekillendirilmiĢ demirdir. Pilyenin üstü çekmeye altı basınca karĢı çalıĢır. Pilyeler; DöĢemelerde, Kat kiriĢlerinde, Temel kiriĢlerinde yapılır. Pilye için Demirleri Markalama Pilyeyi L uzunluğuna göre tebeĢirle markalayınız. ( iĢaretleyiniz) Kıvırma yerlerini kıvırma ölçülerine göre iĢaretleyiniz. Uygun bir yere tebeĢirle 45°‟ lik açılı kısmı çiziniz (açı doğruluğunu kontrol için ). Pilye Yapma Kuralları Elle yaptığınızda iki demirci anahtarı kullanınız. Anahtar ağzından demirin oynamamasına dikkat ediniz. Kıvırma iĢlemini yaparken istenilen açılara dikkat edilmelidir. (kat kiriĢleri ve döĢemelerde 45° , temel kiriĢlerinde 60° olur.) Otomatik kıvırma makinesini kullanırken elektrik akımına dikkat ediniz. Otomatik kıvırma makinesinde ayarları doğru yapınız. Otomatik kıvırma makinesinde demirlerin fırlamamasına dikkat ediniz. Kat KiriĢi Pilyelerini El Aletleri ile Bükme Ġki anahtar ağzına demiri sıkıĢtırarak, bükme için markalanan yerden kıvırınız 45° açılı kısmı oluĢturmuĢ olunuz. 45°‟ lik eğimli yerden sonra markalanan noktadan pilyenin sol kısmını meydana getirecek Ģekilde kıvırınız. Demirin sağa, sola dönmemesi için ayağınızla orta kısma basınız. Aynı iĢlemi sağ taraf içinde uygulayınız. 3.4.2 Kolonlar (eksenel basınç ve eğilme) Kolonlarda, boyunadonatı çubuğu 14 den küçük olamaz. Dikdörtgen kesitli kolonlarda kesit geniĢliği en az 250 mm olmalıdır. Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 32 en küçük kalınlık 200 mm, kutu kesitli kolonlarda ise en küçük et kalınlığı120 mm olabilir. Daire kesitli kolonlarda, kolon çapı 300 mm den az olamaz. Kolonlarda pas payı (net beton örtüsü), dıĢtaki kolonlarda 25 mm den, içteki kolonlarda ise 20 mm den az olamaz. Etriyeli kolonlarda her dıĢ köĢede en az bir boyuna çubuk bulundurulmalıdır. Fretli kolon en kesitinde ise en az 6 boyuna donatı bulunmalıdır. Kolon boyuna donatısı, kolon yüksekliği boyunca enine donatı (etriye) ile sarılır. Enine donatı (etriye) çubuk çapı, en büyük boyuna donatı çapının üçte birinden az olamaz. Enine donatı (etriye) aralığı da en küçük boyuna çubuk çapının 12 katından ve 200 mm den fazla olamaz. Dikdörtgen kesitli kolonlarda, etriye veya aynı aralıkta çirozla tutulmuĢ olan boyuna donatı çubukları arasındaki uzaklık 300 mm den fazla olamaz. 3.4.3 Kesme ( sıklaĢtırma) donatısı detayları Kesme dayanımınıs ağlamak için bireysel çubuklar (düĢey ve yatay etriye, firkete, çiroz vb) ve hasır donatı kullanılır. Etriye aralığı kiriĢ faydalı yüksekliğinin yarısından fazla olamaz.Yani etriye aralığı (s) ≤ 150 mm den az olmamalıdır. 3.5 Donatının Kenetlenmesi ve Düzenlenmesi Ġle Ġlgili Kurallar 3.5.1 KiriĢ donatılarında yapılan kenetlenmeler a-Düz kenetlenme Kolon, perde duvar, kiriĢ vb.yapı elemanlarının boyuna donatılarının bir üst veya yan elemanların boyuna donatılarıyla bütünleĢerek çalıĢması için bırakılan donatı uzantılarına filiz denir. Filizler elemanlar arasındaki bağlantıyı sağlayan ana elemandır. Filizlerin önceki eleman aksı ile sonra yeni oluĢturulan elemanın aksları uyumsuz olduğunda filizin eğilmesi veya yamulması söz konusu olmamalıdır. Zaman zaman bu olumsuzluk yaĢanabilir. Bu çok yanlıĢ bir iĢlemdir. Filizler ile yeni donatı kenetleme boyu (ℓb)≥ 20 Ø olmalıdır. Kenetlenme, donatının gereksinme duyulmayan noktadan düz olarak 20 Ø kadar uzatılması ile sağlanabilir. Kenetlenme boyu ( ℓb)≥ 20 Ø. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 33 Düz yüzeyli çubuklarda, bu değerin iki katı kullanılmalıdır. Yani ℓb≥40Ø‟den büyük olmalıdır. b-Kanca veya fiyongla kenetlenme Fazla yük altında etriyelerin açılmaması için etriye donatısının uç kısımlarındaki kıvrımlara kanca denir. Betonarmede donatının betondan kolay sıyrılmaması için gerekli Ģekillendirmelerden biridir. Donatının ucu bükülerek kanca veya fiyong yapılıyorsa gerekli kenetlenme boyu azaltılabilir. Kenetlenme boyu (ℓbk)15Ø kadar alınabilir. ġekil 11.Standard kanca ve fiyonglar 3.5.2 Basınç (kolon) donatısının kenetlenmesi Basınç (kolon) donatısına kanca yapılamaz. Donatı çubuğu bütün yük düzenlemeleri altında basınca çalıĢıyorsa, kenetlenme boyu 20Ø den az olmamalıdır. 3.5.3 Etriyelerin kenetlenmesi ve kanca boyları a-Normal Etriye Betonarme kolon, kiriĢ, lento, hatıl ve perde gibi betonarme yapı elemanlarında boyuna donatılar üzerine özel olarak bükülen(ĢekillendirilmiĢ) belirli aralıklarla BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 34 yerleĢtirilen enine donatı elemanlarına denir. En az Ø8‟lik demirden hazırlanmalıdır. Genellikle kolon ve kiriĢe göre etriyeler Ģekillendirilirler. Bunlar: kare, dikdörtgen, çokgen,daire ve fretli etriyelerdir. ġekil 12.Dikdörtgen kesitli etriye Etriyelerin kenetlenmesi, kanca, düz bindirme veya enine çubuk kaynaklanarak sağlanabilir. Bu tür kenetlenme, Ģekil 12‟de gösterildiği gibi 1350 veya 900lik kancalarla sağlanmalıdır. ġekil 13‟de gösterilen tür, dikdörtgen kesitler, kolonlar ve özellikle burulmaya maruz elemanlar için kullanılmalıdır. ġekil 13.DiĢli döĢeme etriyesi ġekil13‟ de gösterilen tür ise, kanca table içinde kalmak koĢuluyla, ancak diĢli döĢeme kiriĢlerinde kullanılabilir. ġekil14‟ degösterilen düz bindirme, burulma etkisi altındaki yapı elemanlarında kullanılamaz. Deprem bölgelerinde yapılacak olan yapılarda bu tür etriye kullanılamaz. Etriye kancalarının iç çapı4Ø‟ den az olamaz. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 35 ġekil 14.Düz bindirmeli etriyesi b- Kaynaklı enine donatı (etriye) ile kenetlenme Etriyelerde bu tür kenetlenme ancak hasır donatı ile yapılır. ġekil15‟de izin verilen kaynaklı kenetlenme türleri gösterilmiĢtir. Hasır donatıdan yapılan etriye kancaları ġekil15 a,b ve c deki gibi yapılabilir. ġekil 15.Etriyelerde kaynaklı kenetlenme türleri 3.6 Donatının Eklenmesi Donatıda eklemeler projede gösterilen yerde ve biçimde yapılmalıdır. Eklerin çeĢitleri (tipleri) Ģu Ģekilde sıralanabilir: 3.6.1 Bindirmeli ek En çok kullanılan ekleme çeĢididir. Belirli bir betonarme bölge içinde oluĢan çekme gerilmesinin bir donatıdan diğerine aktarılmasında kullanılır. Çapı (Ø)26‟mm‟ye kadar olan çeliklerde bindirme ekkullanılır (ġekil16).Bindirmeli eklerde çubukların bitiĢik olması tercih edilmelidir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 36 20d=20Ø ġekil 16.Nervürlü donatı bindirme eki Kolonların donatılarının eklenmesinde bindirme ek tercih edilir. Bindirmeli eklerde bindirme boyu, düz kenetlenmede belirtilen kenetlenme boyundan 20 Ø veya 300 mm den az olamaz. Basınç donatısındaki bindirmeli eklerde kanca yapılmamalıdır. Çapı 300mm den büyük olan donatı çubuklarına bindirmeli ek yapılamaz. Bu çubuklar özel manĢonlarla eklenmelidir. ġekil 17‟de görüldüğü gibi manĢonla birleĢtirilmelidir. 3.6.2 ManĢonlu ekler Donatı elemanlarını uç uca eklemekte kullanılan içi kılavuzlu (içten diĢli) metal elemanlara manĢon denilmektedir. Çapı Ø26‟ mm‟ den büyük olan ve yüksek dayanım gerektiren donatılarda bindirmeli ek kullanımı ekonomik olmayan çok büyük bindirme boyları gerektirmektedir. Ayrıca büyük boyutlu donatıların uçlarındaki betonun basınçtan ezilme tehlikeside vardır. Bu nedenle büyük boyutlu ve yüksek dayanımlı donatıların manĢonlu olarak eklenmesi daha kolay ve ekonomik olmaktadır. Betonarme yapı elemanlarında kullanılacak manĢonlu ekler(ġekil17), hem çekme hemde basınç altında, manĢonla bağlanan donatı çubuklarından yapılır. ġekil 17. ManĢonlu ekler BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 37 3.6.3 Kaynaklı ekler Yüksek dayanımlı ve büyük boyutlu çapı Ø26mm‟den büyük donatıların bindirmeli olarak eklenmesi ekonomik olmayabilir. Bu sebeple büyük boyutlu ve yüksek dayanımlı donatıların kaynaklı olarak eklenme iĢlemine baĢvurulur. (Türk deprem yönetmeliği 2007 inĢaat demirlerinde kaynaklı birleĢimlere izin vermemektedir.) ġekil 18.Kaynaklı ekler 3.7 Boyuna Donatı Kancaları 3.7.1 180okanca ġekil1 9 ‟da gösterildiği gibi, bu tür standard kancanın donatı ekseni ile yaptığı açı 180o dir. Kanca serbest ucunda, uzunluğu 6Ø ve 60 mm den az olmayan düz bir bölüm bulunmalıdır. Kanca iç çapı, dm,6Ø‟ den az olamaz. ġekil 19.180oKanca 3.7.2 90okanca (gönye) ġekil 20‟de gösterildiği gibi, bu tür standard kancanın donatı ekseni ile yaptığı açı 90odir. Kanca serbest ucunda, uzunluğu 12Ø‟ den az olmayan düz bir bölüm bulunmalıdır. Kanca iç çapı, dm,6Ø‟den az olamaz. Bu kancaya gönye de denir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 38 ġekil 20. 90oKanca (Gönye) 3.7.3 Fiyong Fiyong Ģekil21‟de gösterilmiĢtir. Fiyongların bükülme iç çapı,dm,12Ø‟den az olamaz. ġekil 21.Fiyong 3.8 Net beton örtüsü (paspayı) 3.8.1 Net Beton Örtüsü(paspayı) Net beton örtüsü, en dıĢtaki donatı dıĢ yüzü ile en dıĢ beton lifi arasında kalan uzaklıktır. Pas payının amaçları Ģunlardır: Beton içerisindeki demirin aĢırı soğuk ve sıcaktan etkilenmesini önler. Suyun demire ulaĢmasını engeller. Beton içerisindeki demirin paslanmasını önler. Tüm bu nedenler demirin özelliğini koruması, demir ile birlikte betonun dolayısıyla binanın ayakta kalması ve depremlere daha dayanıklı olmasını sağlar. Bu mesafe (pas payı) bırakılmadığında,demir çok çabuk paslanır, özelliğini kaybeder, dayanımı zayıflar. Busebepler bina ömrünün azalması, depreme dayanıksız olması sonuçlarını doğurur. Donatıya gerekli aderansı sağlamak ve donatıyı dıĢ etkilerden korumak için gerekli net beton örtüsü (paspayı) ölçüleri Çizelge 3‟te verilmiĢtir. (en dıĢ donatının dıĢ yüzünden ölçülür). Yangının, ( Binaların Yangından korunması hakkındaki BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 39 Yönetmeliğin 23. maddesine göre min. 40mm olmalıdır.) paslanmanın ve diğer zararlı dıĢ etkenlerin söz konusu olduğu durumlarda, beton örtüsü gerekli görüldüğü kadar artırılmalıdır. Çizelge3.En dıĢ donatının dıĢ yüzünden ölçülen gerekli beton örtüsü Yapı Elemanları Paspayı (net beton örtüsü)mm Zeminle doğrudaniliĢkide olan elemanlarda ≥ 50 Hava koĢullarına açık kolon ve kiriĢlerde ≥ 25 Yapı içinde, dıĢ etkilere açık olmayan kolon ve ≥ 20 KiriĢlerde Perde duvar ve döĢemelerde ≥ 15 Kabuk ve katlanmıĢ plaklarda ≥ 15 3.8.2 Pas Payı Elemanı Donatının korozyona uğramaması için beton örtü kalınlığını ayarlamaya yarayan plastik veya beton malzemelerdir. Fotoğraf 2 ve 3‟te çeĢitli yapı elemanlarının donatıları için hazırlanmıĢ plastik pas payı elemanları ve uygulamaları görülmektedir. Fotoğraf 2. Plastik pas payı elemanları BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 40 Fotoğraf 3.DöĢeme donatısı ile Kolon donatısı üzerine pas payı uygulaması 3.9 Donatı Aralığı Aynı sıradaki donatı çubukları arasındaki net aralık donatı çapından, 25mm den az olamaz. Bu sınırlar bindirmeli eklerin bulunduğu yerlerde de geçerlidir. Donatının iki veya daha fazla sıra olarak yerleĢtirilmesi gereken durumlarda, üst sıradaki çubuklar alt sıradakilerle aynı düĢey eksen üzerinde sıralanmalı ve iki sıra arasındaki net açıklık en az 25mm veya donatı çapı kadar olmalıdır. Kolonlarda iki boyuna donatı arasındaki net uzaklık (mesafe) donatı demiri çapının 1,5 katından (1,5Ø), 40 mm den az olmamalıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 41 3.10 Duvar Altı Temellerinin Donatıyla Ġlgili Kuralları Duvar boyunca her köĢede bir tane olmak üzere en az 4Ø10 boyuna donatı bulundurulmalı ve bunlar, aralığı 300mm yi geçmeyen, en az 8mm çapında etriyelerle sarılmalıdır (ġekil 22). ġekil 22. Duvar altı temeli Temel pabuçları bir birine bağlayan kiriĢlerde en az 4 adet boyuna donatı ve etriye bulunmalıdır. Bağ kiriĢi: DüĢey yüklere karĢı çalıĢmayıp çekmeye çalıĢan ve yapı elemanlarını birbirine bağlayan betonarme elemanıdır. 3.11 Betonarme DöĢeme Sistemleri 3.11.1 Bir doğrultuda çalıĢan plak döĢemeler ve donatıyla ilgili kurallar Bir doğrultuda çalıĢan plak döĢemelerde eğilme donatısı yalnız kısa doğrultuda yerleĢtirilir, uzun doğrultuda ise dağıtma donatısı bulundurulur.Plak döĢemelerin kenar mesnetlerindeki açıklık ve mesnet donatıları, bu kenarlardaki kiriĢ, hatıl, kolon veya betonarme duvarlara 20 Ø kenetlenmelidir. Düz veya kancalı olarak BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 42 yapılabilecek olan kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yüzünden baĢlayarak 150 mm den az olamaz. Bir doğrultuda çalıĢan plak döĢemelerde, donatıyı koruyan net beton örtüsü (pas payı) en az 15mm olmalıdır. Şapo (İlave Donatı): Betonarme kiriĢ ve döĢemelerde aĢırı çekme gerilmelerini karĢılamak üzere mesnetlerde ek olarak en üste konan özel Ģekilli demirdir. 3.11.2 DöĢeme donatısı ileilgili kurallar Kısa doğrultuya konulan asal (esas) donatıdan ayrı olarak, buna dik yönde, plak alt yüzünde, dağıtma donatısı bulundurulmalıdır.Dağıtma donatısının aralığı 300mm den fazla olamaz. Kısa kenar doğrultusundaki kiriĢler üstünde, döĢeme asal (esas) donatısına dik doğrultuda boyuna mesnet donatısı bulundurulması gereklidir. 3.12 Özel Deprem Donatıları 3.12.1 Etriyeler ve çirozlar Kolon, kiriĢ ve perde donatılarında düĢey ve yatay demirler arasındaki mesafeyi eĢit tutmaya yarayan uçları kancalı, S Ģeklindeki demir parçalara ÇĠROZ denir. Bütün deprem bölgelerinde, süneklik düzeyi yüksek veya süneklik düzeyi normal olan tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon-kiriĢ birleĢim bölgelerinde, perde uç bölgelerinde ve kiriĢ sarılma bölgelerinde kullanılan etriyeler özel deprem etriyesi, çirozlar ise özel deprem çirozu olarak düzenlenecektir. Özel deprem etriye ve çirozlarının sağlaması gerekli koĢullar ġekil 23‟te verilmiĢtir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 43 ġekil 23.Özel deprem etriyeleri Özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kıvrımlı kancalar bulunmalıdır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90 derece kıvrımlı kanca yapılabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları 135 derece ve 90 derece olan çirozlar hem yatay hemde düĢey doğrultuda ĢaĢırtmalı olarak düzenlenmelidir.135 derece kıvrımlı kancalar, Ø enine donatı (etriye) çapını göstermek üzere, enaz 5 Ø çaplı daire etrafında bükülmelidir. Kancaların boyu kıvrımdaki en son teğet noktasından itibaren, düz yüzeyli çubuklarda 10Ø ve 100 mm‟den, nervürlü çubuklarda ise 6Ø ve 80mm‟den az olmamalıdır. ġekil 24. Etriye- Gönye ve çiroz tipleri BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 44 Özel deprem etriyeleri boyuna donatıyı dıĢtan kavrayacak ve kancaları aynı boyuna donatı etrafında kapanmalıdır. Özel deprem çirozlarının çapı ve aralığı, etriyelerin çap ve aralığı ile aynı olmalıdır. Çirozlar, her iki uçlarında mutlaka boyuna donatıları sarmalıdır. Etriyeler ve çirozlar beton dökülürken oynamayacak biçimde sıkıca bağlanmalıdır. 3.12.2 Enine donatı (etriye sıklaĢtırma) koĢulları ġekil 25‟de görüldüğü gibi sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50mm olmalıdır. Daha elveriĢsiz bir değer elde edilmedikçe, etriye aralıkları 150 mm‟ yi aĢmamalıdır. (s=Enine donatı( etriye) aralığı, spiral donatı adımı) ġekil 25.KiriĢlerde etriye dağılımı 3.12.3 Perde uç bölgelerinde donatı koĢulları Perde uç bölgelerinin her birinde düĢey donatı miktarı 4Ø14‟ten az olmamalıdır. Uç bölgelerinde kullanılacak enine donatının çapı 8mm‟den az olmamalıdır. Etriye kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, etriye ve çiroz çapının 25 katından fazla olmamalıdır. ġekil 26„da görüldüğü gibi perde uç bölgelerinde düĢey donatılar yerleĢtirilir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 45 ġekil 26.Perde uç bölgelerinin her birinde düĢey donatılar Kritik perde yüksekliğinin dıĢında kalan perde uç bölgelerinde düĢey doğrultudaki etriye ve/veya çiroz aralığı, perde duvar kalınlığından ve 200mm‟den daha fazla olmamalıdır. 4. Betonarme Donatısının Hazırlanması ve Montajı 4.1 ĠĢ HazırlığıYapılması Donatıyı hazırlamaya baĢlamadan once yetkilisinden proje hakkında gerekli bilgileri alınır. Proje incelenir. Hazırlanacak donatı elemanlarının tür ve miktarları projeye göre belirlenir. Projede belirlenen donatı elemanlarının listesi hazırlanılır. Donatı ekipmanı kullanıma hazır hale getirilmelidir. Donatı projesinde öngörülen yapım Ģartlarına göre ihtiyaç duyulan ekipman listesi hazırlanarak gerekli aletler hazırlanır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 46 Ġhtiyaç duyulan ekipman temin edilir. Ekipmanlar kullanım alanlarına getirilir. Getirilen ekipmanlar kullanıma hazır hale getirilir. 4.2 Donatı Malzemelerinin Kullanıma Hazır Hale Getirilmesi Çıkarılan listeye göre malzeme temin edilir. Temin edilen malzemeler donatı hazırlama alanına taĢınır. Donatı hazırlama sahasına taĢınan malzemelerin türlerine ve kullanım Ģartlarına göre istiflenir. Paslı ve kirli malzeme temizlenir ve kullanıma hazır hale getirilir. 4.3 Donatı Elemanlarının Kesilmesi Donatı elemanlarına projede öngörülen ölçülerde ilk önce tebeĢir veya uygun kalemle markalama iĢlemi yapılır. Markalanan donatı demirlerine uygun alet ve makinelerle kesme iĢlemi gerçekleĢtirilir. Kısa gelen donatı demirleri kenetlenme boyu dikkate alınarak donatı çapına bağlı olarak bindirme, manĢonla veya kaynakla ek yapılır. 4.4 Donatı Elemanlarına ġekil Verilmesi Kesilen ve türlerine göre ayrılan elemanlarınbükme noktaları markalanır. Markalanan elemanlarına bükme Ģekline göre tezgaha yerleĢtirir ve bükme iĢlemi yapılır. 4.5 Donatı Elemanlarının KontrolününYapılması Monte edilecek donatının Ģekil ve boyutları projeye göre belirlenir. Monte edilecek donatının boyutları ölçülür. Monte edilecek donatıya verilen Ģeklin projeye uygunluğunu kontrol edilir. 4.6 Donatı ElemanlarınınTürlerine Göre Gruplandırılması Kontrolü yapılan donatı elemanları montaj yerlerine ve türlerine göre gruplandırılır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 47 Donatı elemanları, montaj yerlerine göre, gerekli koruma önlemi alınarak uygun alanda istiflenir. Donatı elemanları türlerine göre belirlenen alanda istiflenir. Ġstiflenen donatı grupları projesine göre etiketlenir (etiketler yağmur,kar ve güneĢten etkilenmeyecek özellikte olmalı). Ġstiflenen donatı grupları korozyona (paslanma) karĢı mutlaka önlem alınmalıdır. 4.7 Kolon Donatısının Hazırlanması Kolon boyuna donatıları çalıĢma tezgahına yerleĢtirilir. Etriyeler boyuna donatılara dizilir. Projede öngörülen aralıklar iĢaretlenir ve iĢaretlenen yerlere göre etriyeler düzenlenerek uygun bağlama tekniğine göre bağlanır. Boyuna donatılar üzerinde projedeki etriye sıklaĢtırmalarına dikkat edilir. Fretli kolonlarda boyuna donatıları fret adımına dikkat ederek sarılır. 4.8 KiriĢ,Sürekli Temel ve Hatıl Donatısının Hazırlanması KiriĢ esas veya montaj (düz) donatı ve pilyeleri (boyuna donatıları) çalıĢma tezgâhına yerleĢtirilir. Etriyeler, montaj veya esas (düz) donatı ve pilyeler dizilir(sıralanır). Projede öngörülen aralıklara göre etriye düzenlemesi ve sıklaĢtırmaları yapılır. Montaj veya esas (düz) donatı ve pilyeleri projede öngörülen aralıklara göre dizilir (sıralanır). Etriyele rmontaj veya esas (düz) donatı ve pilyelere uygun bağlama tekniğine göre gergin ve sık olarak bağlanır. 4.9 Plak (Radye) veTekilTemel Donatı Montajının Yapılması Donatının yerleĢtirileceği kalıp yüzeyinin temizliği kontrol edilir. Donatı çubukları (enine, boyuna) elemanları kalıp içerisine serilir. Pilye (enine, boyuna) donatıları kalıp içerisine serilir. Pas payı elemanları donatı elemanlarına yerleĢtirilir. Donatı elemanları projede öngörülen ölçülere göre düzenlenir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 48 Donatı elemanları birbirine bağlanır. Kolon/perde duvarı filizleri yerleĢtirilir. Kolon/perde duvarı filizlerinin aksları kontrol edilir. Kolon/perde duvarı filizleri temel donatı elemanlarına bağlanarak sabitlenir. 5. PROJE OKUMASI Statik proje ( Betonarme Projesi) yapının, binanın taĢıyıcı sistemiyle ilgili hesaplamaların ve çizimlerin bulunduğu projedir. Temel planı, kalıp planı, demir donatı planı, kolon aplikasyon planı, merdiven donatı planı, temel ve kat kiriĢ açınımlarından meydana gelmektedir. Statik proje temel, döĢeme teçhizat planları, kolon aplikasyonu, temel ve döĢeme kiriĢleri açınımlarından, bunlara ait tüm hesap dökümlerinden oluĢmaktadır. Bu çizimlerde o iĢin yapılabilmesi ve hazırlanması için gerekli tüm bilgilerin, ölçülerin yazılması gerekir. Statik projede bulunması gereken önemli bilgilerden bazıları; demir boyları, çapları, adetleri,ait oldukları noktalar /yerlerdir. Ölçü birimi cm, demir çapları ise mm dir. 5.1 Temel Planı: Temelin yapılması için gerekli olan tüm ölçüler yazılır. Temel kiriĢ (TK) numaraları ve ebatları vardır. Örneğin TK05 70/140. Ebat ölçülerinde birinci yazılan rakam en, ikinci yazılan ise yükseklik ölçüsüdür. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 49 5.2. Kolon Aplikasyon Planı: Kolonlar numaralandırılmıĢtır ve ebatları yazılmıĢtır. Kolonun kısaltması(simgesi ) S harfidir, sütun kelimesinin ilk harfi olduğundan. Örneğin S22 30/ 60. Ebat ölçülerinde birinci yazılan rakam en, ikinci yazılan ise boy (yatay – dikey) ölçüsüdür. Kolon içerisinde kullanılacak demirlerin adetleri ve çapları da yazılmıĢtır. Mesela 8Ø16. Birinci yazılan rakam adettir, fi ( Ø ) sembolünden sonra yazılan demirin çapıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 50 5.3 DöĢeme Kalıp Planı: DöĢemeler numaralandırılır ve kalınlıkları yazılır. DöĢemelerde kullanılan demir donatı çizilerek çap ve ölçüleri üzerine yazılır. Örneğin D 02 d = 15 gibi. DüĢük döĢeme var ise Dd 01 d = 12 gibi Ayrıca kat tavan kalıp planı çizilmezse kolon ve kiriĢlere ait bilgilerde döĢeme kalıp planı üzerine yazılır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 51 5.4 Temel KiriĢi ve Kat KiriĢi Açınımları: Temel ve donayı planlarındaki bilgilere göre kiriĢler detaylı olarak çizilmiĢtir. KiriĢ içinde kullanılacak demirlerin kıvrılma yerleri, kıvrılma ölçüleri, adetleri, çapları ve toplam ölçüleri yazılmıĢtır. ġekil 27. Betonarme kiriĢ donatı açılımı BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 52 ġekil 28 Betonarme kolon donatı planı ve açılımı ġekil 29.Betonarme lento donatı planı ve açılımı BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 53 5.5 Ölçü ve Ölçülendirme Uygulamaya esas olacak projenin, üretilecek iĢin istenilen Ģekil ve büyüklükte yapılabilmesi için, gerekli olan ebatsal bilgilere ölçü denir. Bu bilgilerin teknik olarak aktarılması için uygulanan yöntem; o projenin veya iĢin yapılabilmesi / ortaya çıkarılabilmesi için yeterli ve gerekli ölçünün tekniğine uygun olarak yazılmasına ölçülendirme denir. Projeye Ait Malzeme Cinsleri Düz demir: DöĢeme, kiriĢ, kolon çizimlerinde vardır. ġekillendirilmemiĢ çubuk demirdir. Pilye: Yapılan hesaplamalar sonucu ortaya çıkan değerlerden yararlanarak Ģekillendirilen (kıvrılan – bükülen) demirdir. Etriye: Kolon ve kiriĢlerde kullanılan demirlerin bir birlerine bağlanması ve gelen basınçtan dağılmalarını önlemek için hazırlanır. Yapılan hesaplamalar sonucu ortaya çıkan hesaplamalara göre Ģekillendirilir (kıvrılır – bükülür). Projeye Ait Malzeme Ölçüleri Statik projelerden ölçüleri alabilmek için aĢağıdaki simgelerin anlamlarının bilinmesi gerekir: Ø : Demirin çap (kalınlık) ölçüsü anlamındadır(fi olarak okunur). L : Demir boyunun (uzunluğunun) ölçüsüdür. / : Kendisinden sonra gelen rakam iki demir arasındaki mesafedir. - : Önüne ve arkasına yazılan iki rakamında kullanılacağı anlamındadır. Demir kalınlığının(Ø) birimi mm, uzunluğunun(L) birimi cm dir. Temel kiriĢi ve kat kiriĢi açınımlarında, kolon aplikasyonu ve kat demir donatı planında; kiriĢte, kolonda, kat döĢemesinde kullanılacak olan demirin adedi, kalınlığı ve uzunluk ölçüsü bulunur. Örnek: 2Ø12 L: 500 2 rakamı demir adedini, Ø kendisinden sonra yazılan rakamın demirin çapı olduğunu (12 mm lik demir), L karĢısına yazılan rakam demirin uzunluğu ifade eder (yani 500 cm.). Statik projelerde etriye yapımında kullanılacak demirler için, kullanılacak demirin çapı, iki etriye arasındaki ölçü(mesafe), kullanılacak demirin toplam uzunluğu bilgileri bulunur. Örnek: Ø8 /20–10 L: 160 Ø: Demirin çapını (8 mm‟lik demir). L : Demir boyunun (uzunluğunun) ölçüsüdür (yani 160 cm). / : Kendisinden sonra gelen rakamın iki demir (etriye, düz demir veya teçhizat planındaki pilye) arasındaki mesafe olduğunu (20 cm ve 10 cm) ifade eder. - : Ġki rakamında kullanılması gerektiğini ifade eder. Kendisinden önce gelen rakam, genelde kullanılacak iki demir arasındaki ölçü (sıklaĢtırma bölgesi dıĢında), sonra gelen rakam ise iki demir arası (sıklaĢtırma bölgesindeki) mesafedir BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 6. BĠR BETONARME DEMĠRCĠSĠNĠN DĠKKAT ETMESĠ GEREKEN HUSUSLAR 54 6.1 Kullanılacak Alet -Makineler ve Demirin Hazırlanması 1. ġantiyede bulunan kesme bükme alet ve makinelerinin özellik ve kapasiteleri ile ilgili olarak sorumlusundan bilgi alınmalıdır.Kesme makinesinin kaçlık ve kaç adet demiri aynı zamanda kesebileceği mutlaka bilinmelidir. 2. El makaslarının veya kol makaslarının kesici ağzı kontrol edilir. Makasın rahat çalıĢması için ince yağla yağlamak gerekir. Ağzında özel uç olan makaslar bilenmeli veya ağzı değiĢtirmelidir. 3. Bükme alet ve makinelerinin kaza riski bilinmelidir. Alet ve makine üzerinde ikaz edici yazılar görünür Ģekilde olmalıdır. Kesme aletinin kapasitesi üzerinde demir aynı anda kesilmemelidir. 4. Demirlerin (donatıların) hazırlama yeri seçiminde çevre risk unsuru, iĢ akıĢı, ulaĢım ve çalıĢma koĢulları dikkate alınmalıdır. 5. ġantiye sahasındaki demirler, korozyona (paslanmaya) karĢı korunması için gerekli özen gösterilmelidir. 6. Donatı veya demirlerin pas temizleme iĢi; demir fırçaları, zımpara, pas sökücü kimyasallarla yada kumlama gibi uygun bir temizleme yöntemi ile yapıldıktan sonra Ģekillendirilmelidir. 7. Beton dökülecek bölüm de mevcut filizler var ise bunlar kir, pas, boya, yağ gibi yabancı maddelerden arındırılmalıdır. 6.2 Betonarme Demirleri Ġçin ĠĢ HazırlığıYapılması 1. Yapılacak iĢin betonarme (demir) projesi alınır ve incelenir. 2. Donatı demirleri listelenir. Liste aĢağıdaki örnek gibi hazırlanabilir. 3. Projelerde demir boy ve adetlerinde hata olabileceği her zaman için düĢünülmeli, demir boy ve biçimlerinin betonarme elemanlarına uygunluğu bir Ģekilde kontrol edilmelidir. ġüphelenildiğinde bir üst sorumluya bilgi verilmelidir. 4.Demirlerden donatı için demir keserken zayiatın minimum olacağı bir yöntem takip edilmelidir.Tam boy demirin 12 m olduğu bilinerek demir donatılar boyutlandırılmalıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 55 5. Betonarme demiri projede gösterildiği Ģekilde bükülmelidir. Bükme veya Ģekillendirme iĢleminde kesinlikle ısıl iĢlem (ısıtma) yapılmamalıdır. 6.Etriye ve etriye kancaları, kendi çaplarının en az iki katı kalınlıkta bir çubuk etrafında döndürülerek bükülmelidir. Diğer betonarme demirleri kendi çaplarının en az 2.5 katı kalınlık etrafında kıvrılmalıdır (bükülmeli). 7. Nervürlü demirlerin büküm yerlerinde çatlaklar oluĢması zaman zaman karĢılaĢılan bir durumdur. Bu çatlamaların meydana gelip gelmediği kontrol edilmeli bu konuda daha dikkatli olunmalıdır. Çatlama görülmesi durumunda hemen ilgili sorumluya anında bildirilmelidir. 8. Donatı boyundan arta kalan (artık, fazlalık) demirler, boyuna ve çapına göre ayrılıp bir tel ile bağlanıp toplu olarak uygun bir yerde depolanmalıdır. Bu iĢyeri (çalıĢma alanı) tertip düzen yönünden gereklidir. 9. Arta kalan (artık, fazlalık) demir parçaları donatı montajında veya çiroz, Ģapo, ankraj vs gibi kısa boy donatı ihtiyaç duyulan yerlerde değerlendirilmelidir. 10.Beton dökümü sırasında donatının kalıp içinde yer değiĢtirmesini önlemek amacıyla plastik veya betonpas payı elemanı (takozları) kullanılmalıdır. 11.Pas payı elemanları (takozları) ahĢap veya ahĢap içeren bir malzeme olmamalıdır. 12.Donatı demirlerinin etrafında gerekli beton tabakasının sağlanması için donatı pas payı elemanı (takozları) ile askıya alınmalı, bu amaçla hazırlanmıĢ plastik elemanlar da kullanılabilir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 56 13.Etriyelerinde yan tarafta betonla sarılmasına özellikle dikkat edilmeli ve döĢeme veya kiriĢlerin üst donatılarının aĢağıya basılması önlenmelidir. Donatının betonla iyice sarılmıĢ olması mutlaka sağlanmalıdır. 14.Kolonlarda ve perdelerde boyuna donatı, etriye, çiroz ( enine donatı ) ile sarılarak rijit (hareket edemez) bir sistem meydana getirilmelidir. 15.Çekme (kiriĢ) donatılarında mümkün olduğu kadar ek yapılmamalıdır. 16.Ekler ĢaĢırtmalı ve mümkün olduğu kadar az etki alan noktalarda düzenlenmelidir. 17.Aynı kesitte yapılacak birden fazla donatı ekleri mümkün olduğu kadar az etki alan noktalarda düzenlenmelidir. 6.3 Betonarme Demirinin DöĢenmesi veya Montajı 1. Kolonlarda boyuna donatı, enine donatı (etriye) ile sarılarak rijit bir sistem meydana getirilmelidir. 2.Donatı demirlerinin etrafında gerekli beton tabakasının sağlanması için donatı askıya alınmalı ve kalıpla bunların arasına beton takozlar ve iki sıra donatı arasına çelik çubuk parçaları konmalıdır. 3.Beton takoz ve özel ĢekillendirilmiĢ donatı demiri parçaları yerine, bu amaçla hazırlanmıĢ plastik elemanlar da kullanılabilir. Etriyelerin de yan tarafta betonla sarılmasına özellikle dikkat edilmeli ve döĢeme veya kiriĢlerin üst donatılarının aĢağıya basılması önlenmelidir. Donatının betonla iyice sarılmıĢ olması mutlaka sağlanmalıdır. 4. Donatısı altta bulunan bir yapı elemanı doğrudan doğruya (temel plaklarında olduğu gibi) zemin üzerine yapılacaksa, zemin türü gözönüne alınarak, en az 50mm kalınlığında beton bir tabaka oluĢturulmalıdır. 5. Aynı zamanda montaj sırası dikkate alınarak uygun boyutta ahĢap kalas vb üzerine istiflenmeli (depolanmalı) dır. 6. Ġnce demirler ile döĢenmiĢ yerlerde (döĢemelerde) demirlere basıp yürünmemeli, yürümek için donatıya basmayacak Ģekilde yükseltilen ahĢap kalaslar konmalıdır.Bu ahĢap kalaslar üzerinden ulaĢım sağlanmalıdır. 7. Donatı demiri bağlanacak veya montaj yapılacak yerler (kalıplar) temiz olmalı yani ahĢap talaĢı veya parçası bulunmamalıdır. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 57 8.Donatı (demiri) montajı öncesi kalıp uygun yağı ile yağlanmalı donatı montajı sırasında ve sonunda kalıplar yağlanmamalıdır. Üzerine yağ, boya vb. bulaĢmıĢ demirler iyice temizlenmeden kullanılmamalıdır. 9. Donatılar (demirler) yerleĢtirilmeden önce kalıp ölçüleri kontrol edilmeli, döĢemelerde donatı araları ve yerleri kalıplar üzerindei Ģaretlenmelidir. 10.Betonarme döĢeme donatılarının (demirlerinin) aralıkları her iki yönde donatı çubuklar birbirlerini kestiği her noktada bağlanmalıdırlar. 11.DöĢeme donatıları bağlandıktan sonra beton dökülmeden önce döĢemeye dökülen bağ telleri uygun büyüklükte mıknatıs ile temizlenmelidir. 12.Bağ tellerinin kalıp yüzeylerine değmemesi sağlanmalıdır. 13.Ġnce betonarme döĢemelerde alt sıra demir döĢendikten sonra üst sıra demir döĢenmelidir. 14.Yerde bağlama yapılacak ise demir sehpalara (Sehpa: DöĢeme, temel demirlerinde alt demir ile üst demir arasındaki mesafeyi sabit tutmak için kullanılan takviye demiridir) konur ve üst sıra sehpa üzerine alınır. 15.Kalın döĢemelerde ise alt sıra döĢendikten sonra sehpalar konur. Son kademede üst sıra demirler yerleĢtirilir. 16.Hasır çeliklerin birbirine eklenmeleri, moment alan yönde iki hasır‟ın birbiri üzerine en az üç göz aralığı, moment almayan yönde ise ikihasır‟ın birbiri üzerine birgöz aralığı bindirilerek yapılmalıdır. 17.Donatısı altta bulunan bir yapı elemanı doğrudan doğruya (temel plaklarında olduğu gibi) zemin üzerine yapılacaksa, zemin türü gözönüne alınarak, enaz 50mm kalınlığında beton bir tabaka oluĢturulmalıdır. 18.Donatı montajının projelere uygunluğu çap, adet, aralık ve bindirme boyları yönünden incelenmelidir. BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 58 7. EKLER: EK1: Terimler, Simgeler ve Kısaltmalar AKS: Betonarme kalıp planında yer alan kolon ve duvarların eksenini gösteren doğrultuyu, BAĞ KĠRĠġĠ: Betonarme yapı elemanlarını birbirine yatay olarak birbirine bağlayan kiriĢi, BAĞ TELĠ: Çelik çubukları birbirine bağlamaya yarayan demir teli, ÇĠROZ: Kolon, kiriĢ ve perde donatılarında düĢey ve yatay demirler arasındaki mesafeyi eĢit tutmaya yarayan uçları kancalı, S Ģeklindeki çelik çubuklarını, DEMĠR KESME VE BÜKME MAKĠNESĠ: Montaj aĢamasından önce hazırlanacak demiri kesip bükmeye yarayan sabit elektrikli makinelerini, DONATI: Projeye uygun olarak hazırlanmıĢ ve döĢenmiĢ betonarme çeliğini, DÖġEME: Betonarme plak Ģeklindeki yatay taĢıyıcıyı, ETĠKET (PLAKA): Ġmalat gruplarının tür, nitelik ve adedini belirtmek için üzerlerine takılan bilgi levhasını, ETRĠYE: Kolon, kiriĢ, perde gibi betonarme yapı elemanlarında boyuna donatılar üzerine belirli aralıklarla yerleĢtirilen enine donatı elemanlarını, FĠLĠZ: Kolon, perde duvar, kiriĢ vb. yapı elemanlarının boyuna donatılarının bir üst veya yan elemanların boyuna donatılarıyla bütünleĢerek beraber çalıĢması için bırakılan donatı uzantılarını, FRET: Dairesel kolonlara helezon Ģeklinde sarılan etriyeyi, GÖNYE: Kolon, kiriĢ, perde, döĢeme demirlerinin uç/bitiĢ kısımlarında yapılan 90 derecelik bükme hareketini, HASIR ÇELĠK: birleĢme noktaları fabrikada kaynaklanarak hazırlanmıĢ hasır Ģeklindeki çelik donatıyı, HATIL: Yığma yapılarda duvar seviyelerini eĢitlemek ve duvarların birlikte çalıĢmasını sağlamak için yapılan betonarme elemanları, ISCO: Uluslararası Standart Meslek Sınıflamasını, KANCA: Teçhizatın betondan sıyrılmasını önlemek için çubuk uç kısımlarındaki kıvrımları, KĠRĠġ: Yatay veya yataya yakın taĢıyıcı betonarme elemanını, KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIM (KKD): ÇalıĢanı, yürütülen iĢten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya tutulan tüm alet, araç, gereç ve cihazları, KOLON: DüĢey taĢıyıcı betonarme elemanını, KUMPAS: Malzemenin kalınlığını ölçmeye yarayan aleti, MANġON: Donatı elemanlarını uç uca eklemekte kullanılan içi kılavuzlu metal elemanları, MÜNFERĠT TEMEL (TEKĠL TEMEL): Tek bir kolondan gelen yükleri zemine aktaran temel çeĢidini, MÜTEMADĠ (SÜREKLĠ TEMEL): Betonarme duvar veya kolonlar altına yapılan ve aks boyunca devam eden temel türünü, NERVÜRLÜ ÇELĠK: Tutunmayı arttıran, üzerinde çıkıntılar bulunan diĢli çelik çubuğu, OTURAK MAKASI: Sahadaki küçük çaptaki demir kesimlerinde kullanılan hareketli ve mekanik demir kesme aletini, PAS PAYI ELEMANI: Donatının korozyona uğramaması için beton örtü kalınlığını ayarlamaya yarayan plastik veya beton malzemeyi, PAS PAYI: Donatının fiziki ve kimyasal etkilerden zarar görmemesi için beton yüzeyi ile donatı arasında bırakılan beton örtü kalınlığını, BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014 59 PĠLYE: Betonarme kiriĢ ve döĢemelerde projesinde belirtilen açılara gore bükülmüĢ donatı elemanını, PLAK (RADYE) TEMEL: Betonarme yapılarda yapı tabanının bütün alanının temel alanı olarak ön görülüp yapılmasıyla oluĢan bir betonarme temel türünü, SEHPA: DöĢeme, temel demirlerinde alt demir ile üst demir arasındaki mesafeyi sabit tutmak için kullanılan takviye demirini, ġAPO (ĠLAVE DONATI): Betonarme kiriĢ ve döĢemelerde aĢırı çekme gerilmelerini karĢılamak üzere mesnetlerde ek olarak en üste konan özel Ģekilli demiri, ifade eder. 8. KAYNAKLAR 1. TS500 Betonarme Yapıların Tasarım Ve Yapım Kuralları,Türk Standardı, ġubat 2002. 2. DBYBHY, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Esaslar, 2007. 3. ġimĢekO.,“Yapı malzemeleri, Seçkin yayınları, Ankara, 2007. 4. AruntaĢ H.Y., “Betonarme demirciliği ders notu, (YayınlanmamıĢ) Ankara, 2009. 5. Beton ve Betonarme, ĠĢ ve iĢlem yaprakları, MEB yayınları, 1985. 6.http://cemkafadar.blogspot.com/2009/01/betonarme-demir-ilerinde-dikkat.html 7. TS708, Çelik-Betonarme Ġçin-Donatı Çeliği,Türk Standardları Enstitüsü, Nisan 2010. 8. http://www.akeldemir.com/web/index.php?option=com_content&view=article&i d=44&Itemid=55 9. BetonarmeDemircisi, MYK Ulusal Meslek Standardı, ĠNTES 2010. 10.Betonarme Demircisi, MYKUlusal Mesleki Yeterliliği, ĠNTES 2011. 11.Meslek ve Teknik Eğitim okulları ĠĢ sağlığı ve Güvenlik Rehberi, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik ve Milli Eğitim Bakanlığı, 2011. 12. ĠnĢaat Teknolojisi Basit KiriĢ Donatıları, MEB Megep Ders Modülleri 2013 13. ĠnĢaat Teknolojisi Beton Dökümü ve Koruma, MEB Megep Ders Modülleri 2011 BETONARME DEMİRCİSİ EĞİTİM NOTU Revizyon 02, Kasım 2014