2012 Yılı Soya Raporu - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik
Transkript
2012 Yılı Soya Raporu - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik
T.C. GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI KOOPERATĠFÇĠLĠK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2012 YILI SOYA FASULYESĠ RAPORU OCAK 2013 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No 1-GĠRĠġ…………………………………………………………………………………2 2- ÜRETĠM 2.1- Dünya Üretimi………………………………………………….………………….3 2.2- Türkiye Üretimi…………………………………………………….…….………..6 3- TÜKETĠM………………………………………………….………………………...7 4- TĠCARET 4.1- Dünya Ticareti………………………………………………………….………….8 4.2- Türkiye Ticareti ………………………………………………….…….…..…….. 9 5- STOKLAR ………………………………………………………………….….… 11 6-FĠYATLAR 6.1- DÜNYA FĠYATLARI …………………………………………..…..................... 11 6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI 6.2. A- Alım Fiyatları………………………………………………….…...................... 12 6.2. B- Maliyet Fiyatları…………………………………………………..……………. 15 7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ………………..…….. 15 1 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 1 - GĠRĠġ Soya fasulyesi binlerce yıldır Asya ülkelerinin en değerli besin kaynağı olmuĢtur. Besin değeri, mineraller ve vitaminler açısından oldukça zengin bir bitki olan soyanın gerek insan sağlığına bilimsel olarak kanıtlanmıĢ yararları gerekse 400‟den fazla endüstriyel ürün yapımında kullanılması soyayı tarımsal ürünler arasında önemli bir yere getirmektedir. Soya fasulyesinin (Glycine Max) genetik orijin merkezi Çin ve Mançurya‟dır. 11. ve 17. yüzyılda Çin‟in doğusunda gıda ürünü olarak yetiĢtirilmeye baĢlanan soya bitkisi, zamanla Japonya, Vietnam, Filipinler, Tayland, Malezya, Nepal ve Hindistan‟a yayılmıĢtır. 17. yüzyılın baĢında Avrupa‟ya getirilen soya, iklim ve toprak koĢullarının yeterli olmaması sebebiyle verimli olarak yetiĢtirilememiĢtir. Amerika BirleĢik Devletleri sınırlarında soya ilk kez 1804‟de Orta ve Batı Amerika'da yetiĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. Soya tarımı, çeĢitlerin ve tarımda makineleĢmenin artmasıyla zenginleĢmiĢ, soya sanayinin kurulmasıyla zamanla yaygınlaĢmıĢ ve ülke genelindeki 26 eyalete yayılmıĢtır. Amerika'daki soya fasulyesi yetiĢtiriciliği daha çok Meksika Kanalı'ndaki büyük limanlara yapılacak nakliyatı kolaylaĢtırmak amacı ile Mississippi Nehri etrafındaki eyaletlerde geliĢmiĢtir. ABD‟de soyanın önem kazanmasının baĢlıca nedeni, 20. yüzyılda Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında protein ve yağ teminindeki yetersizlikler nedeniyle besin değeri yüksek bu insan gıdasına ihtiyaç duyulmasıdır. Günümüzde soya tarımı en çok ABD‟de geliĢmiĢ olup soya fasulyesi dünyada en çok yetiĢtirilen ürünlerden biridir. Soya fasulyesi, besin değeri ile içerdiği mineral ve vitaminler açısından oldukça zengindir. Ġçeriğinde yüksek miktardaki protein yanında soya fasulyesi lif, kalsiyum ve magnezyum bolca bulunmaktadır. Tohumlarında % 18-24 yağ, % 35-45 protein, % 30 karbonhidrat ve % 5 oranında da mineral, çok sayıda vitamin ve değerli aminoasitler içeren ve toprağa organik madde ile azot sağlayan bir bitki olan soya fasulyesi baklagiller içinde yer alan bitki türü olmasına rağmen, bünyesinde yağ oluĢu sebebiyle sınıflandırmada yağlı tohumlu bitkiler arasında yer almaktadır. „Mucize bitki‟ olarak bilinen soya hem insan ve hayvan beslenmesinde, hem de sanayide son derece önemlidir. Soyanın en önemli özelliği, diğer bitki ve hayvan yem kaynaklarına göre, birim alandan daha fazla ve ucuz protein sağlanmasıdır. Soya protein, hayvansal proteine en yakın protein olup, biyolojik değeri çok yüksektir. Bu nedenle soya yağsız unu özellikle kümes ve küçükbaĢ hayvanları, süt ve besi sığırları rasyonlarında protein kaynağı olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında gerek soya unu ve gerekse tüm olarak soya insan beslenmesinde, özellikle Uzakdoğu Ülkelerinde yüzyıllardan beri önemli gıda maddesi olarak görülmektedir. Bugün dünyanın birçok yerinde, özellikle geliĢmiĢ ülkelerde, soya yağı, sıvı yemeklik yağ ve gerekse margarin olarak büyük miktarda tüketilmektedir. Kolestrol içermeyen yapısı, yüksek kaliteli protein içeriği ve baklagiller içinde en kolay sindirilen ürün olma özelliği ile soya fasulyesi çok çeĢitli kullanım alanları bulunan bitkisel bir gıda maddesidir. Soya taneleri çimlendirilip filizleri sebze olarak yenebileceği gibi, iĢlenerek soya yağı ve unu elde edilir. Soya dünyada bitkisel yağların ve yüksek proteinli hayvan yemlerinin baĢlıca kaynağıdır. 2 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2. ÜRETĠM DURUMU 2.1- DÜNYA ÜRETĠMĠ 1940‟da II. Dünya SavaĢı sırasında 10 milyon metrik ton olan soya üretimi, 1980‟de 81 milyon ton, 1990‟da 110 milyon tona ulaĢmıĢtır. 2000 yılında dünya genelinde yaklaĢık olarak 161 milyon ton olan soya üretim miktarı 2011 yılında % 62 oranında artarak 261 milyon tona ulaĢmıĢtır. Tablo 1: DÜNYA SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU YILLAR 1961 1970 1980 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 EKĠM ALANI ( Milyon Hektar ) 23,82 29,53 50,65 57,19 74,37 76,80 78,96 83,66 91,60 92,51 95,25 90,08 96,18 98,83 102,58 102,99 ÜRETĠM (Milyon Ton ) 26,88 43,70 81,04 108,46 161,29 178,24 181,68 190,68 205,53 214,46 221,89 219,58 230,58 222,27 264,97 260,92 VERĠM (Ton / Ha ) 1,13 1,48 1,60 1,90 2,17 2,32 2,30 2,28 2,24 2,32 2,33 2,44 2,40 2,25 2,58 2,53 Kaynak: FAOSTAT Soyanın kullanım alanlarının geniĢlemesi, insan beslenmesindeki önemi ve azalan enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminin arttırılması ile birlikte dünya soya ekim alanları ve üretim miktarları artmıĢtır. Dünyada soya üretim miktarlarındaki artıĢ, ekim alanı artıĢından daha fazla gerçekleĢmekte olup, BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2011 yılında yaklaĢık 103 milyon hektar alanda soya fasulyesi ekimi gerçekleĢtirilmekte olup, dünya soya üretimi yaklaĢık 261 milyon ton seviyelerindedir. Dünyada soya üretimi bir kaç ülkenin tekelindedir. Dünya soya üretiminin yaklaĢık % 90‟ı ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Soyanın anavatanı uzakdoğu ülkeleri olmasına karĢın, ABD ve Latin Amerika ülkelerindeki üretim bu ülkelerden oldukça fazladır. 3 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo:2 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠM ALANLARI (Bin Hektar) ÜLKE ADI ABD BREZĠLYA ARJANTĠN HĠNDĠSTAN ÇĠN PARAGUAY KANADA AB 2005 28.835 22.949 14.032 7.707 9.594 1.970 1.165 4.193 2006 30.190 22.047 15.130 8.334 9.304 2.200 1.201 4.875 2007 25.959 20.565 15.981 8.880 8.754 2.40 1.171 3.445 2008 30.223 21.246 16.387 9.511 9.128 2.464 1.195 2.356 2009 30.907 21.750 16.771 9.735 9.190 2.570 1.383 3.027 2010 31.003 23.327 18.131 9.554 8.516 2.671 1.477 3.729 2011 29.799 23.969 18.765 9.950 7.650 2.805 1.542 3.877 Kaynak: FAOSTAT FAO verileri incelendiğinde, 2012/2013 döneminde diğer yıllarda olduğu gibi ABD ve Brezilya‟nın dünyada en etkili üretim alanına sahip olduğu ve en büyük soya üreticisi olduğu görülmektedir. Bunun sebebi, soyanın bu ülkelerde bir sanayi haline gelmiĢ olması ve soyaya yönelik gen araĢtırmalarının oldukça ilerlemiĢ olmasıdır. Brezilya‟nın bugünkü duruma ulaĢması ve dünyadaki önemli soya üreticilerinin arasında yer almasının en önemli nedeni 1970‟li yıllarda ülkede yürürlüğe giren tarım politikaları ile bu politikaların doğru ve eksiksiz olarak uygulanmasıdır. 2012/2013 döneminde gerçekleĢen 82,5 milyon metrik tonluk üretimi ile Brezilya A.B.D‟yi geride bırakarak dünya üretiminde birinci sırayı almıĢtır. A.B.D 82 milyon metrik ton ile ikinci, 54 milyon metrik tonluk üretimi ile Arjantin üçüncü sırada yer almaktadır. Çin ise 12,6 milyon metrik ton üretim hacmi ile dünyanın dördüncü en büyük soya üreticisi konumundadır. Tablo: 3 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠMĠ (Bin Ton) ÜLKE ADI 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 BREZĠLYA ABD ARJANTĠN ÇĠN HĠNDĠSTAN PARAGUA Y KANADA DĠĞER TOPLAM 52.464 86.998 40.537 15.500 8.857 3.800 61.000 72.859 46.200 13.400 9.470 6.900 57.800 80.749 32.000 15.540 9.100 3.647 69.000 91.417 54.500 14.980 9.700 6.462 75.300 90.605 49.000 15.100 9.800 7.128 66.500 84.192 40.100 14.480 11.000 4.357 2012/13 * 82.500 82,055 54.000 12.600 11.500 7.750 3.465 10.276 221.897 2.696 7.944 220.469 3.336 9.464 211.636 3.581 10.605 260.245 4.445 12.211 263.589 4.298 13.798 238.725 4.930 14.079 269.414 Kaynak: USDA * Tahmin Dünya soya yağı üretimi 43 milyon ton seviyelerinde gerçekleĢmekte olup, soya fasulyesi üretiminde ilk sıralarda yer alan ABD, Brezilya, Arjantin, Çin gibi ülkelerin soya yağı üretiminde de ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Çin soya tohumu üretiminde 14 milyon ton‟luk üretimi ile 4. Sırada yer alıyorsa da yağ üretiminde yaklaĢık 11 milyon tonluk üretimi ile ilk sırayı almaktadır. 4 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo:4 ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI ÜRETĠMĠ ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 ÇĠN 7,045 7,325 8,726 9,840 A.B.D. 9,335 8,503 8,897 8,567 ARJANTĠN 6,627 5,914 6,476 7,181 BREZĠLYA 6,160 6,120 6,470 6,970 AB 2,710 2,350 2,280 2,236 HĠNDĠSTAN 1,499 1,284 1,320 1,675 MEKSĠKA 650 620 640 645 DĠĞER 3,799 3,768 4,013 4,175 DÜNYA 37,825 35,884 38,822 41,289 TOPLAMI Kaynak : USDA* Tahmin (Milyon Ton) 2011/12 2012/13* 10,914 11,751 8,954 8,482 6,839 7,300 7,090 7,080 2,220 2,128 1,710 1,765 632 635 4,045 4,282 42,404 43,423 Dünya yağlı tohum üretiminde ilk sırayı alan A.B.D‟yi sırasıyla; Brezilya, Arjantin, Çin ve Hindistan takip etmekte olup, söz konusu beĢ ülkenin dünya üretimindeki payı yaklaĢık %70 seviyelerindedir. 2007-2012 dönemine ait dünya yağlı tohum üretimini gösteren aĢağıdaki tablodan, soya yağlı tohumunun, pamuk, ayçiçeği, kolza, yerfıstığı gibi diğer yağlı tohumlu bitkilerinin toplam üretiminden bile fazla miktarda üretilerek en önemli yağlı tohum olduğu görülmektedir. Tablo:5 DÜNYA YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠ (Milyon Ton) 2007 2008 2009 2010 2011 220 212 261 264 239 Soya Tohumu 48 58 61 61 62 Kolza Tohumu 46 41 39 44 47 Pamuk Tohumu 27 33 32 33 40 Ayçiçek Tohumu 50 53 51 54 53 Diğer Tohumlar TOPLAM 391 397 444 456 441 Kaynak : USDA* Tahmin 2012* 269 59 45 36 57 466 Dünya bitkisel yağ üretiminde ise ilk sırayı Endonezya almakta onu sırasıyla; Çin, Malezya, AB-27, A.B.D., Arjantin ve Brezilya izlemektedir. Dünya bitkisel yağ üretiminin yaklaĢık 65 bin tonu ticarete konu olmaktadır. Tablo: 6 DÜNYA BĠTKĠSEL HAM YAĞ ÜRETĠMĠ (Milyon Ton) 2007 2008 2009 2010 2011 Palm Yağı 41,1 44,0 45,9 47,9 50,7 Soya Yağı 37,8 35,9 38,9 41,3 42,4 Kolza Yağı 18,4 20,5 22,5 23,7 24,3 Ayçiçek Yağı 10,0 12,0 12,1 12,3 15,1 Pamuk Yağı 5,2 4,8 4,6 5,0 5,3 Diğer Yağlar 16,2 16,6 16,8 17,6 17,8 TOPLAM 128,7 133,8 140,8 147,8 155,6 Kaynak: USDA * Tahmin 2012* 53,3 43,4 23,5 13,6 5,2 18 156,96 5 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2009/10 döneminde Dünya‟da üretilen yağlı tohumlu bitkilerin ve hayvansal yağların % 75‟inin gıda amaçlı, % 13‟ünün yem ve kimyasal yağ, % 12‟sinin ise biodizel üretimi amaçlı kullanıldığı belirtilmektedir. Azalan enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminde kullanılması nedeniyle yağlı tohumlara verilen önem giderek artmaktadır. 2009 yılında 16 milyon ton olarak gerçekleĢtiği tahmin edilen biodizel üretiminin 2010 yılında 19 milyon ton olacağı düĢünülmektedir. Bunun yaklaĢık 5 milyon tonunun soya üretiminden karĢılanması beklenmektedir. 2.2 - TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ Ülkemizin soya ile tanıĢması I. Dünya SavaĢı sonrasında olmuĢtur. Ġlk zamanlar “Çorum Fasulyesi” olarak yayılmaya baĢlayan soyanın ekimi I.Ürün olarak Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaygınlaĢarak, Samsun ve Ordu illerinde 1980 yılına kadar soya fasulyesi üretilmiĢtir. 1981 sonrasında soya fasulyesi yerini mısır, çay, tütün gibi daha yüksek gelir getiren ürünlere bırakmıĢ olup bu bölgede soyanın ekim alanları giderek azalmıĢtır. Zamanla soya fasulyesi ekimi II.Ürün Projesi kapsamında Çukurova Bölgesine kaydırılmıĢtır. Bu projenin uygulamaya konmasından sonra soya ekim alanlarında 1988 yılına kadar istikrarlı bir artıĢ sağlanmıĢtır. 1987 yılında 112.000 hektar ekim alanı ve 250.000 ton üretimle en yüksek seviyeye ulaĢmıĢtır. Ancak alım yapan kuruluĢların depolama ve finansman gibi sorunlarının oluĢu, uygulanan fiyat politikaları, üreticilerin diğer ürünlere yönelmesi sebebiyle diğer yağlı tohumlu bitkilerde olduğu gibi soya ekim alanlarında da azalma olmuĢtur. Soya üretimi Türkiye‟de Trakya, Marmara, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde ana ürün olarak, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinin sulanır tarım alanlarında ise ikinci ürün olarak yapılmaktadır. Soya ekiminin % 91‟i Adana, Osmaniye, Hatay, Mersin, K.MaraĢ illerini kapsayan Akdeniz bölgesinde, % 8‟i Karadeniz Bölgesinde Ordu ve Samsun civarı ile % 1‟i Ege bölgesinde gerçekleĢmektedir. Yıllara göre değiĢmekle birlikte ortalama 10.000 hektarda soya ekimi yapılmaktadır. Ülkemizdeki soya üretimi genel olarak istikrarlı olmamakla birlikte, tarım politikalarına bağlı olarak dönemsel artıĢ ve azalıĢlar ile dalgalı bir seyir izlemektedir. Soya üretimi 1987 yılında 250.000 tona yükselmiĢ ise de çeĢitli nedenlerle bu güne kadar azalarak 2010 yılında 55.000 tona kadar düĢmüĢtür. Ülkemiz soya üretimi açısından yeterli kapasiteye sahip olmasına rağmen, soya üretimi istenilen düzeye ulaĢamamıĢtır. Buna sebep olan en önemli faktör, üreticinin yeterli desteği alamaması ve dolayısıyla katma değeri yüksek ürünler yerine, buğday gibi düĢük maliyetli ürünlere yönelmesidir. Potansiyelimizi yeterince kullanamamamızın diğer sebepleri ise soyanın üretim ve değerlendirmesine yönelik yeterli altyapının bulunmaması ve araĢtırma faaliyetlerimizin yeterli düzeyde olmamasıdır. Yıllar itibariyle soya ekim alanı, üretim ve verim miktarları aĢağıdaki tabloda görülmektedir. 6 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo 7: TÜRKĠYE SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU EKĠM ALANI Çiftçi Sayısı (ÇKS) ( Ha) 112.000 1987 17.000 2001 25.500 2002 2.994 27.000 2003 1.540 14.000 2004 1.613 8.600 2005 2.204 11.918 2006 1.279 8.675 2007 1.648 9.444 2008 2.125 10.512 2009 2.594 23.472 2010 26.421 2011 Kaynak: GTHB, TUĠK ve FAO YILLAR ÜRETĠM ( Ton ) VERĠM ( Kg / Da) 250.000 50.000 75.000 85.000 50.000 29.000 47.300 30.666 34.461 38.442 86.540 106.722 223 294 294 315 357 337 397 354 365 366 367 387 Tüketim açısından soya ürününün ülkemizdeki durumunu incelediğimizde, soyanın en çok hayvan yemi olarak tüketimi mevcuttur. Gıda sanayinde ise en çok soya fasulyesinin iĢlenmesiyle elde edilen soya yağı tüketilirken, ülkemizde de soyanın faydalarının yavaĢ yavaĢ anlaĢılması ve biyodizel üretiminde ihtiyaç olması sebebiyle soya yağı tüketiminde yıllar itibariyle artıĢ saptanmıĢtır. 3 -TÜKETĠM Soya fasulyesinin kısmen ucuz olması ve II. Dünya savaĢının ortaya çıkardığı zor koĢullar nedeniyle dünyadaki soya yağının tüketimi artmıĢ ve soya yağı pazarı geniĢleme fırsatı bulmuĢtur. Soya yağı günümüzde, yalnızca ABD‟de değil aynı zamanda Batı Avrupa‟da ve diğer ülkelerde de tüketilen bir yağdır. ABD üretim miktarına paralel olarak, yaklaĢık % 25 oran ile dünyada en çok soya yağı tüketen ülkedir. ABD‟yi Çin, AB-25, Japonya, Meksika ve Hindistan izlemektedir. Soya yağı, tüketimi açısından da kolza, ayçiçeği, pamuk, fındık, zeytinyağı gibi bitkisel yağlar içerisinde en önemli bitkisel yağdır. Soya yağı tüketimde belli baĢlı dünya ülkeleri ve Türkiye‟ye ait değerler aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir. 7 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo 8: ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI TÜKETĠMĠ (Milyon Ton) ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13* ÇĠN 9,69 9,49 10,43 11,11 11,94 12,91 A.B.D. 8,32 7,38 7,17 7,62 8,30 8,12 BREZĠLYA 3,95 4,28 4,98 5,19 5,21 5,37 ARJANTĠN 1,03 1,42 1,92 2,52 3,07 3,12 HĠNDĠSTAN 2,33 2,30 2,76 2,64 2,75 3,05 AB 3,38 2,74 2,41 2,74 1,98 2,11 Diğer 8,98 8,55 8,46 8,94 8,57 8,99 DÜNYA 37,688 36,167 38,131 40,761 41,771 43,668 TOPLAMI Kaynak: USDA * Tahmin 4 - TĠCARET 4.1- DÜNYA TĠCARETĠ Dünya soya fasulyesi ihracat miktarı 100 milyon ton‟a yaklaĢmaktadır. Bu miktarın yaklaĢık %45‟ini Brezilya gerçekleĢtirmektedir. YaklaĢık bir o kadarını da A.B.D gerçekleĢtirmekte onları Arjantin izlemektedir. Dünya soya yağı ihracat miktarı ise 10 milyon ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısını Arjantin gerçekleĢtirmektedir. Bunu sırasıyla Brezilya ve A.B.D izlemektedir. Ülkeler itibariyle soya fasulyesi ve soya yağı ihracat miktarları aĢağıda görülmektedir. Tablo 9: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠHRACATI ( Milyon Ton ) ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13* BREZĠLYA A.B.D. ARJANTĠN PARAGUAY KANADA DĠ ĞE R DÜNYA TOPLAMI 2 5 ,3 6 4 3 1 ,5 3 8 1 3 ,8 3 9 4 ,5 8 5 1 ,7 5 3 1 ,6 9 7 7 8 ,7 7 6 2 9 ,9 8 7 3 4 ,8 1 7 5 ,5 9 0 2 ,2 8 3 2 ,0 1 7 2 ,2 0 0 7 6 ,8 9 4 2 8 ,5 7 8 4 0 ,7 9 8 1 3 ,0 8 8 4 ,6 5 4 2 ,2 4 7 2 ,4 9 7 9 1 ,8 6 2 2 9 ,9 5 1 4 0 ,8 4 9 9 ,2 0 5 5 ,1 3 8 2 ,9 4 3 3 ,0 3 0 9 1 ,1 1 6 3 6 ,3 1 5 3 7 ,0 6 3 7 ,3 6 8 3 ,2 0 0 2 ,9 3 2 3 ,5 4 5 9 0 ,4 2 3 3 8 ,4 0 0 3 6 ,6 0 5 1 1 ,0 0 0 5 ,1 0 0 3 ,5 0 0 4 ,2 9 6 9 8 ,9 0 1 Kaynak : USDA * Tahmin Tablo 10: DÜNYA SOYA YAĞI ĠHRACATI ( Milyon Ton ) ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 ARJANTĠN 5,789 4,704 4,453 4,561 BREZĠLYA 2,388 1,909 1,449 1,668 A.B.D. 1,320 995 1,524 1,466 PARAGUAY 399 229 243 255 AB 334 399 387 461 BOLĠVYA 141 218 230 232 DĠĞER 621 697 851 883 DÜNYA 10,992 9,151 9,137 9,526 TOPLAMI Kaynak : USDA * Tahmin 2011/12 3,787 1,885 664 150 746 320 959 8,511 2012/13* 4,250 1,725 975 420 400 335 949 9,054 8 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Dünya soya fasulyesi ithalatında ilk sırayı Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan, AB, Meksika, Japonya, Tayvan ve Tayvan izlemektedir. Dünya soya yağı ithalatında ise ilk sırayı Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan ve AB izlemektedir.Soya ve soya yağı ithal eden ülkelerin ithalat miktarları dönemler itibarıyle aĢağıda verilmektedir. Tablo 11: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠTHALATI ( Bin Ton ) ÜLKELER ÇĠN AB MEKSĠKA JAPONYA TAYVAN ENDENOZYA TAYLAND MISIR TÜRKĠYE DĠĞER DÜNYA TOPLAMI Kaynak: USDA 2007/08 37,816 15,129 3,614 4,014 2,148 1,147 1,753 1,061 1,277 10,312 78,271 2008/09 41,098 13,213 3,327 3,396 2,216 1,393 1,510 1,575 1,076 8,587 77,391 2009/10 50,338 12,674 3,523 3,401 2,469 1,620 1,660 1,638 1,648 7,867 86,838 2010/11 52,339 12,474 3,498 2,917 2,454 1,898 2,139 1,644 1,351 8,082 88,796 2011/12 59,231 11,810 3,400 2,759 2,285 1,922 1,906 1,600 1,057 7,107 93,077 2012/13* 63,000 11,300 3,350 2,750 2,300 2,000 1,950 1,550 1,200 7,110 96,510 2011/12 1,502 1,174 383 411 480 367 420 400 343 325 2,380 8,185 2012/13* 1,500 1,150 500 480 460 390 387 365 350 325 2,835 8,742 * Tahmin Tablo 12: DÜNYA SOYA YAĞI ĠTHALATI ( Milyon Ton ) ÜLKELER ÇĠN HĠNDĠSTAN AB ĠRAN CEZAYĠR FAS BANGLADEġ VENEZUELLA G.KORE PERU DĠĞER DÜNYA TOPLAMI Kaynak: USDA 2007/08 2,727 733 1,036 545 383 421 401 363 292 3,029 10,412 2008/09 2,494 1,060 794 301 365 350 254 388 266 272 2,449 9,068 2009/10 1,514 1,598 550 275 402 379 349 302 318 352 2,585 8,624 2010/11 1,319 945 906 704 516 397 376 366 300 315 3,099 9,243 * Tahmin 4.2- TÜRKĠYE TĠCARETĠ Türkiye‟de soya küspesi ve soya fasulyesi ticareti, üretiminin tüketimi karĢılamada yeterli düzeyde olmaması ve iç piyasadaki talebin yüksek olması nedeniyle ağırlıklı olarak tek yönlü ve ithalat Ģeklindedir.Ülkemizin bitkisel yağ açığının kapatılmasını teminen, iĢlenmiĢ soya fasulyesi ve soya yağı ithalatı yanında, verimi arttırmak için gerektiğinde yüksek verimli tohumluk ithal edilmektedir. 9 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 1995 yılında imzalanan GATT anlaĢması çerçevesinde ülkemiz, ithalatta tüm tarife dıĢı engelleri kaldırarak tek vergiyi (G.V.) taahhüt etmiĢ ve bu verginin oranını da soya fasulyesinde %30 ve soya yağında % 40 olarak belirtmiĢtir. Ancak 10 yıl içinde bu vergi oranı azaltılarak, 2010 yılında soya fasulyesinde %8 ve soya yağında % 31,2 G.V. oranı taahhüt edilmiĢtir. Soya, yem sektörünün ikamesi olmayan en önemli hammaddesidir. Tam yağlı soya ve soya fasulyesi küspesi kanatlı yemlerimize % 25-35 oranında öncelikli olarak giren hammaddedir. Soya ve soya ürünlerinin nerede ise tamamını bugün için ithal etmek durumunda olan ülkemizde bu ürünlere ihtiyaç, kanatlı yem üretiminin artıĢı oranında artmaktadır. Tablo 13: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠTHALATI SOYA FASULYESĠ YILLAR MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) 386.706 82.937 2000 321.252 67.386 2001 612.497 139.614 2002 831.454 226.525 2003 681.964 226.828 2004 1.129.091 328.533 2005 1.016.907 264.797 2006 1.230.908 409.656 2007 1.239.065 647.900 2008 973.574 429.299 2009 1.756.064 742.420 2010 1.297.770 687.498 2011 1.098.553 624.152 2012* Kaynak : BYSD, TUĠK * 2012 yılı 11 aylık veriler SOYA YAĞI MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) 158.415 61.244 154.578 56.213 174.892 71.738 133.601 72.801 75.399 47.608 190.998 105.484 213.205 120.708 50.799 37.372 20.092 25.722 10.178 10.480 9.696 7.339 2.458 3.349 234 907 Ülkemizdeki üretim hacminin düĢüklüğüne paralel olarak soya fasulyesi ihracatımız da oldukça düĢüktür. Tablo 14: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠHRACATI SOYA FASULYESĠ YILLAR MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) 2000 101 53 2001 2002 166 40 2003 2004 1.516 687 2005 4 3 2006 26 9 2007 19 27 2008 137 98 2009 66 84 2010 2011 2012* Kaynak : BYSD, TUĠK * 2012 yılı 11 aylık veriler SOYA YAĞI MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) 1.469 700 1.220 607 5.301 3.184 19.525 15.654 3.694 3.200 2.829 2.270 2.190 1.840 7.938 8.064 4.069 6.514 2.277 2.524 1.928 2.326 2.871 4.839 618 1.034 10 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 5 – STOK Gümrük ve Ticaret Bakanlığı‟nın verilerine göre 31 Aralık 2012 itibariyle Karadenizbirliğin stoğunda 539 ton, Çukobirlik‟in elinde ise 283 ton soya tohumu bulunmakta, serbest piyasa stoğuna iliĢkin bir istatistik bulunmamaktadır. Dünyada ise soya fasulyesi stoku 2012/13 sezonunda yaklaĢık 60 milyon ton olup, 21 milyon tonu Arjantin, 17 milyon tonu Brezilya ve 14 milyon tonu Çin stoğudur. Soya yağı stoku ise yaklaĢık 3,3 milyon ton olup, bu stoğun önemli kısmı Çin, ABD ve Brezilya stoğudur. Tablo 15: DÜNYA SOYA FASULYESĠ DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton ) ÜLKELER 2008/09 ARJANTĠN 16,588 BREZĠLYA 12,642 ÇĠN 7,555 ABD 3,761 TÜRKĠYE 407 DĠĞER 2,405 DÜNYA TOPLAMI 43,358 Kaynak: USDA * Tahmin 2009/10 22,277 16,638 13,259 4,106 701 3,634 60,615 2010/11 22,872 22,694 14,558 5,852 644 3,302 69,922 2011/12 18,100 12,969 15,924 4,610 401 3,101 55,105 2012/13* 21,250 17,219 14,394 3,669 491 2,432 59,455 Tablo 16: DÜNYA SOYA YAĞI DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton ) ÜLKELER 2008/09 477 ÇĠN 1,298 ABD 208 BREZĠLYA 286 AB 100 HĠNDĠSTAN 723 DĠĞER 3,092 DÜNYA TOPLAMI Kaynak: USDA * Tahmin 2009/10 205 1,545 286 322 256 656 3,270 2010/11 203 1,100 403 266 235 1,308 3,515 2011/12 615 1,153 398 143 368 1,145 3,822 2012/13* 896 699 383 261 228 798 3,265 6 – FĠYATLAR 6.1- DÜNYA FĠYATLARI ÇeĢitli borsalardaki soya fasulyesi ve soya yağı fiyatları aĢağıdaki tablolarda görülmektedir. Tablodan da izleneceği gibi soya fasulyesi fiyatları ABD çiftlik fiyatları esas alındığında, 2002/2003 sezonunda artıĢ göstermeye baĢlamıĢ, fiyatlar 2007/08 sezonunda 400 $/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢ, izleyen sezonlarda bir miktar düĢüĢ göstererek 350 $/ton seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11 sezonunda 450 $/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢtır. Soya yağı fiyatları da benzer Ģekilde 2007/08 sezonunda 1.100 $/ton seviyesinin üzerinde gerçekleĢmiĢ, 2009/2010 sezonunda 800 $/ton seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11 sezonunda 1.200 $/ton seviyesinde gerçekleĢmiĢtir. 11 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo 17: DÜNYA SOYA FASULYESĠ FĠYATLARI ( $ / Ton ) A.B.D A.B.D ĠLĠONĠS YILLAR ÇĠFTLĠK FĠYATI 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13* Kaynak : USDA 173 175 167 169 170 174 209 232 291 294 217 214 205 202 254 264 414 452 368 365 354 357 454 482 488 505 529 541 * 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık) HOLLANDA ROTTERDAM(CIF) 208 200 203 267 323 277 261 335 550 421 429 549 562 604 Tohum fiyatlarının 2009/2010 sezonundan beri arttığı ve artıĢın içinde bulunduğumuz 2012/13 sezonunda da devam ettiği görülmektedir. Yağ fiyatlarının ise 2010/11 sezonundan bu yana çok fazla değiĢmediği hatta bir miktar azalıĢ gösterdiği görülmektedir. Tablo 18: DÜNYA SOYA YAĞI FĠYATLARI FOB ($ / TON ) A.B.D DECATUR BREZĠLYA RĠOGRAND HOLLANDA ROTTERDAM YILLAR 1999/00 344 328 356 2000/01 311 295 336 2001/02 363 376 412 2002/03 486 489 534 2003/04 661 567 633 2004/05 507 466 545 2005/06 516 474 573 2006/07 684 673 771 2007/08 1,147 1,190 1,327 2008/09 709 740 826 2009/10 793 848 924 2010/11 1,173 1,210 1,306 2011/12 1,144 1,162 1,241 2012/13* 1,049 1,094 1,158 Kaynak : USDA * 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık) 12 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI 6.2.1 - ALIM FĠYATLARI Ülkemizde soya fasulyesi uzun yıllardır hem 2. ürün üretimini teĢvik için hem de bitkisel yağ açığımızı giderebilmek amacıyla devlet destekleme alımları kapsamına dahil edilmiĢtir. Ancak 1994 yılında ekonomik istikrar tedbirleri çerçevesinde destekleme kapsamından çıkarılmıĢtır.Yıllar itibariyle alım fiyatları ve piyasa fiyatları Tablo:19‟ da verilmiĢtir. Tablo 19: SOYA ALIM FĠYATLARI ORTALAMA PĠYASA YILLAR FĠYATI (TL/Kg) ÇUKOBĠRLĠK ALIM FĠYATI (TL/Kg) 2001 0,23 0,36 2002 0,34 0,37 2003 0,43 0,42 2004 0,48 0,50 2005 0,49 0,40 2006 0,48 0,50 2007 0,51 0,66 2008 0,61 0,64 2009 0,71 0,70 2010 0,76 0,76 2011 0,65 0,94 2012* 1,10 0,70 Kaynak: Gümrük ve Ticeret Bakanlığı, * 31.12.2012 itibariyle KARADENĠZBĠRLĠK ALIM FĠYATI (TL/Kg) 0,300 0,330 0,400 0,425 0,40 0,375 0,575 0,550 0,730 0,700 0,850 1,100 Soya Fasulyesi üreticilerine sağlanan mazot ve gübre destekleri Yağlı Tohumlar Bitkiler ve Endüstri Bitkileri Alanları grubu altında yer almıĢ olup, soya fasulyesi üreticilerine sağlanan mazot ve gübre destek miktarları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir. Tablo 20: SOYA FASULYESĠ MAZOT VE GÜBRE DESTEK MĠKTARLARI MAZOT GÜBRE YILLAR DESTEKLEME DESTEKLEME YAĞLI TUTARI (TL/DA) TUTARI (TL/DA) TOHUMLAR 2006 5,4 3,0 BĠTKĠLER VE 2007 5,4 3,0 ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ 2008 5,4 5,4 ALANLARI 2009 5,5 5,5 ĠÇĠN 2010 5,5 5,5 2011 6,0 6,0 Tarımda baĢlatılan yapısal reformlar ve destekleme yöntemlerindeki değiĢiklikler kapsamında; hem birliklerin dünya fiyatından ürün almasını sağlamak, hem de üreticiye yüksek fiyat vermek amacıyla 1999 yılı ürünü soya fasulyesinde uygulanmaya baĢlanan prim sistemi halen devam etmektedir. 13 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Tablo 21: SOYA FASULYESĠ PRĠM MĠKTARLARI DESTEKLENEN PRĠM MĠKTARLARI YILLAR MĠKTAR (Ton) (TL/Kg) YAPILAN ÖDEME (TL) 8 Cent/Kg. (0,51) 1999 8 Cent/Kg. (0,119) 2000 33.526 0,09 2001 68.591 0,10 2002 39.148 0,115 2003 13.772 0,14 2004 16.896 0,20 (Sert.kalı 0,24) 2005 34.709 0,22 (Sert.kalı 0,264) 2006 16.180 0,22 (Sert.kalı 0,264) 2007 22.976 0,207 (Sertifikalı 0,248) 2008 34.047 0,230 (Sertifikalı 0,275) 2009 0,295 (Sertifikalı 0,35) 2010 0,40 (Sertifikalı 0,50) 2011 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 3.040.083 6.957.624 4.578.690 2.030.324 3.650.439 8.314.677 4.048.591 5.446.039 8.957.421 Alım yapan birliklerin mübayaa miktarları ve üretim içindeki payı aĢağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo 22: BĠRLĠKLERĠN ALIMLARI YILLAR TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ ( Ton ) ÇUKOBĠRLĠK ALIM MĠKTARI (Ton ) ÜRETĠM ĠÇĠNDEKĠ PAYI ( %) KARADENĠZBĠRLĠK MĠKTARI (Ton) ÜRETĠM ĠÇĠNDEKĠ PAYI ( %) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 50.000 75.000 85.000 50.000 29.000 47.300 30.666 34.461 38.442 86.540 102.260 122.114 16.670 36.913 16.770 7.152 6.763 13.774 6.619 11.028 3.909 788 255 283 33,3 49,2 19,7 14,3 23,2 29,1 21,5 32 10,1 0,9 0,05 0,03 2.325 4.443 1.019 1.652 1.350 1.584 1.306 968 526 547 938 539 4,6 5,9 1,2 3,3 4,6 3,3 4,2 2,8 1,4 0,6 0,1 0,05 Kaynak : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tablodan da görüleceği üzere, soya ürününüde faaliyet gösteren Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birliklerinin ürün alım miktarlarında finasman sorunları nedeniyle önemli oranda düĢüĢler görülmektedir. 14 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 6.2.2 - MALĠYET FĠYATI Yoğun olarak üretimi yapılan illerimizdeki anket çalıĢmaları neticesinde bulunan maliyetlerin ortalaması alınarak 1 Kg. soya fasulyesinin yıllar itibariyle maliyetleri bulunmuĢtur. Tablo 23: SOYA FASULYESĠ MALĠYET FĠYATLARI YILLAR SOYA FASULYESĠ MALĠYET (TL/Kg) 2001 0,290 2002 0,341 2003 0,393 2004 0,394 2005 0,412 2006 0,453 2007 0,540 2008 0,691 2009 0,695 2010 0,750 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Dünyanın en çok soya üretimi yapan ülkeleri ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin olarak sıralanabilir. Özellikle ABD‟nin son yıllarda gerek biyoteknoloji gerekse biyodizel sektörlerinde kullanmak üzere önemini daha iyi anladığı soya, ülkemizde ekonomimize yeterince katkıda bulunamamaktadır. Türkiye'nin mineral yakıt ve yağlar ile petrolden sonra hammadde ithalat kalemleri içinde önemli bir yer teĢkil eden soya fasulyesinin tamamına yakını direk veya dolaylı olarak tüketilmektedir. Soyanın dünyada gıdadan petrol türevlerine kadar sanayinin birçok alanda kullanımı mevcut olmasına rağmen, ülkemizde genel olarak yem sanayinde kullanılmaktadır. Türkiye ekolojisi yüksek miktarda soya yetiĢtirilmeye elveriĢli olmasına rağmen ülkemizde soya üretimi istenilen düzeyde değildir. Soya dünya genelinde birçok ülke için yağlı tohumlar arasında öncelikli ürün olmasına ve toplam yağlı tohum üretiminin takriben % 57‟sini oluĢturmasına karĢın, ülkemizde 2009 yılında yağlı tohum üretiminin sadece % 2,17‟lik kısmını soya oluĢturmuĢtur. Türkiye‟de son yıllarda soya üretiminde kaydedilen düĢüĢlerde temel neden takip edilen fiyat ve pazar politikaları olarak gösterilmektedir. Yeterli desteği alamayan üretici, katma değeri yüksek ürünler yerine düĢük maliyetle üretilen ürünlere (buğday gibi) yönelirken, sanayiciler iç piyasadan soya temin etmek yerine yurt dıĢından ithal etme yoluna gitmektedir. Yerli düĢük soya üretiminin artan iç piyasa talebi karĢılayamaması sonucunda ülkemizde ham yağ açığı oluĢmakta, yem sektörü küspe ihtiyacını karĢılayamamakta ve ithalat yoluna gidilmektedir. Bir sonraki yıl için tahmin edilen fiyat ile kar etmeyi planlayan üretici 15 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü piyasa fiyatının beklenenden daha düĢük gerçekleĢmesi sebebiyle zarar etmekte ve üretimden çekilmek zorunda kalmaktadır. Bu durumda oluĢan açık ithalatla karĢılanmaktadır. Et üretim sektöründe sorunlar yaĢayan ülkemizin bunu dıĢa bağımlı yem sanayi ile gerçekleĢtirmesi mümkün değildir. Yem sanayinin en önemli hammaddesi olan soya fasulyesi üretimini arttırmak, ham yağ açığının ithalat ile karĢılanması sırasında oluĢan döviz açığını kapatmak için uygulanan gümrük vergisi politikasını hem soya üreticileri hem de soyanın ülkemizde en önemli girdi olduğu yem sanayicileri açısından irdelenmelidir. Sıfır gümrüklü, dıĢ destekli, damping fiyatlı ham yağ, soya ve soya ürünlerinin ithal edilmesi soya üreticilerini ve ekonomimizi olumsuz etkilemektedir. Gümrük vergilerinin çok sık değiĢmesi nedeniyle yem sektöründeki üreticilerin planlama yapması zorlaĢmaktadır. Bu kadar fazla olan arz açığını kapatmak için vergi oranlarını yükseltme politikasının amacına ulaĢabilmesi için prim ödemelerinin daha da arttırılması ve prim ödemelerindeki aksaklıkların giderilmesi gerekir. TeĢvikler yetersiz kalır, üretim artıĢı sağlanamaz ve küspe ile soya fasulyesi vergi oranları arasındaki marj sabit tutulmaz ise soyadan üretilen yağ, küspe gibi soya ürünlerinin üretimi azalır ve bunların ithalatına gidilir. Bu da dıĢ ticaret açığına ciddi bir ek yük getirir. Devletimizin soyanın dıĢ ticaret politikasında hem üreticiyi ve hem sanayiciyi tatmin edecek gümrük tarife uygulamasına gitmesi gerekmektedir. Ülkemizde tarım politikasında birbirinin ikamesi gibi görülen mısır ve soya üretimi için gerekli potansiyel ve alt yapı bulunmaktadır. GAP Bölgesinde bu amaç doğrultusunda gerekli tedbir alınabilir. Mısır üretimi Çukurova bölgesi yanında Ġç Anadolu Bölgesine kaydırılarak, Çukurova ve GAP soya üretimi için kullanılabilir. Soyanın ekimine uygun alanlar Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de bulunmaktadır. Soya üretimini arttırmak için mısır-soya fiyat politikaları belli bir parite üzerinden belirlenmelidir. Soyaya uygulanan fiyat paritesi üretim maliyetinin altında kalmadıkça ve devlet desteği (prim ödemeleri) arttıkça çiftçi soya üretimine yönelebilecektir. Ġkinci ürün olarak ekilen mısır ürününün birim alandan alınan yüksek verimi üreticileri mısır ürünü ekmeye yöneltmektedir. Dane farkından dolayı mısır dekara 700-1000 Kg arasında verim verirken soya 220-320 Kg arasında seyretmektedir. Soya fiyatı mısırın iki katı bile olsa üretici 1 dekar mısırdan daha fazla gelir elde etmektedir. Mısır ile soya fasulyesinin bir dekardan sağladığı geliri dikkate alındığında mısır soyaya nazaran üç kat daha fazla gelir getirmektedir. Son 10 yıllık mısır/soya parite ortalaması 2,1 olmasına rağmen bu parite giderek azalmıĢ ve son iki yılda 1,4‟lere kadar düĢmüĢtür. Soya fasulyesine mısıra kıyasla yeterli fiyat verilmediğinden özellikle Çukurova Bölgesinde ekim alanları sürekli mısır lehine, soya fasulyesi aleyhine geliĢim göstermiĢtir. Ayrıca, pazarlamada diğer ürünlerle rekabet edememesi, alım garantisinin olmaması, entegre soya sanayinin bulunmaması, soya ürünleri tüketim alıĢkanlığının olmaması da üretimi etkileyen faktörlerdendir. Bu çerçevede, Çukurova Bölgesinde üretici Haziran ayı baĢlarında buğday ve arpadan sonra ikinci ürün olarak hangi ürünü ekeceğini belirlemek ve tohumluğunu temin etmek zorunda olduğundan, soya fasulyesi alım fiyatının ve üreticilere ödenecek destekleme prim 16 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü miktarının Mayıs ayı içerisinde ve en geç mısır alım fiyatları ile birlikte açıklanması gerekmektedir. Ülkemiz bitkisel yağ açığının kapatılabilmesinde belirli bir yeri olan soya fasulyesinin üretiminin teĢviki için uygulanan destekleme prim sistemine devam edilmesinde mutlak zaruret bulunmaktadır. Bununla birlikte, sözleĢmeli üretimin yerleĢtirilmesi, entegre soya iĢleme tesislerinin yaygınlaĢtırılması, soya ürünleri tüketiminin yaygınlaĢtırılması için tanıtım ve reklam yapılması, ürün borsalarının kurulması, üretim fazlası olan ürünler yerine ekilecek alternatif ürünlerde soya fasulyesine öncelik verilmesi önem arz etmektedir. Ayçiçeği ve mısır gibi ürünlerin yüksek ithalat tarifeleri ile korunduğu, ancak soya fasulyesinin ise korunmadığı için üreticiler açısından olumsuz algılamalara neden olmaktadır. Ancak tarife yoluyla yapılacak bu korumanın, yerli üretimin aĢırı Ģekilde korunmasına ve sonuçta üretici verimsizliğinin teĢvik edilmesine yol açacak Ģekilde belirlenmemesi sağlanmalıdır. Bu kapsamda, ürünün ithalatında vergi uygulanmamasının üretimin azalmasına ve ithalata sebep olduğundan, tariflerin yükseltilerek, mısır ve ayçiçeğindeki oranlarla eĢitlenmesi ve prim miktarlarının ekim sezonundan önce belirlenmesi ve zamanında ödenmesini sağlamalıdır. Yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı soya fasulyesi üretimindeki azalma sebepleri üzerinde durulmadığı takdirde, ülkemizde bitkisel yağ açığı ve hayvan beslenmesinde protein kaynağı olarak kullanılan küspe açığı büyük boyutlara ulaĢacak ve yurdumuzun pek çok bölgesinde yetiĢme ortamı bulunan soya fasulyesi ekim alanları ilerideki yıllarda daha da azalacaktır. Soya sektörü ile alakalı yetiĢtirme tekniğine yönelik Türkçe yayınlar yeterli seviyede olmasına karĢın soyanın iĢlenmesi ve değiĢik kullanım alanları ile ilgili bilgiler yeterli düzeyde değildir. Soyanın hasadı, depolanması ve iĢlenmesi ile ilgili eğitim faaliyetleri günümüzde yok denecek kadar azdır. Soya yağlı tohum olduğundan çabuk bozulabilmekte, bu sebeple uygun Ģartlarda depolanması önem arz etmektedir. Ülkemizde soyanın depolanması ile alakalı kurutma ve depo tesisleri yeteri kadar bulunmamakta, bulunanlarda ise modern teknolojiler kullanılmamaktadır. Soya üretimi ve değerlendirilmesi ile ilgili araĢtırma faaliyetleri maalesef ülkemizde azdır. Karadeniz, Çukurova ve Ege Tarımsal AraĢtırma Enstitülerinde yeni soya çeĢitlerini geliĢtirmeye yönelik araĢtırma faaliyetleri devam etmektedir. Ayrıca dünyada fosil kaynaklı olmayan, yenilenebilir ve sürdürülebilir en önemli alternatif enerji kaynağı olarak kabul edilen biyodizelin soya yağlı tohumundan elde edilmesi ile ilgili bilimsel çalıĢmalar Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü gibi kurumlarda yapılmaktadır. Türkiye geliĢmiĢ ülkelerin enerji çesitliliğini arttırma yönündeki gayretlerini takip etmeli ve dıĢa bağımlılığını azaltan kendi kaynaklarına öncelik veren bir enerji ürünleri politikası uygulamalıdır. Tarım ve enerji politikalarımızı belirlerken, enerji kaynaklarımıza yeni bir güç ve potansiyel sağlayacak olan biyodizelin ana hammaddesi olan bitkisel yağların üretimine esas teĢkil edecek yağlı tohum bitkilerinin özellikle kanola ve soyanın, ülke genelinde ekiminin sağlanması ve yaygınlaĢtırılması teĢvik edilirken, biyodizel üretim tesislerinin kurulmasına da öncelik verilmelidir. 17 2012 Yılı Soya Raporu Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Biyodizel üreticilerine yurtdıĢında verilen tüketim vergisinden muafiyet gibi vergi destekleri verilirken, ülkemizde biyodizelden ÖTV alınması sanayicileri zor duruma sokmaktadır. Soya tohumu iĢleyecek entegre tesisler kurulması teĢvik edilerek, bu tesislerde kozmetik ve diğer ilaç sanayileri için gerekli bir takım kimyasalların üretilmesi de sağlanacaktır. Türkiye’de soya üretimini arttırmak için yapılması gerekenler kısaca Ģu Ģekilde özetlenebilir; Prim sistemi doğru, zamanda ve uygun miktarda uygulanarak üretim garanti altına alınmalıdır. Depolama yardımları ve future borsalar ile emanet alımlar sistemi devreye sokularak, üretici ve yerli sanayi stok maliyetinden kurtarılmalıdır. Soyanın diğer ürünlerle fiyat rekabeti yapabilmesi sağlanmalıdır. Sadece soyanın değil soya yağının da mürekkep, kağıt, çocuk maması gibi farklı ürünlerini de üretebilecek Ģekilde kullanılmaları için teĢvikler arttırılmalı ve entegre tesisler kurularak soya sanayiciler için cazip bir ürün haline getirilerek pazarlamadaki problemler ortadan kaldırılmalıdır. Tohumculuk ile ilgili sorunlar aĢılmalıdır. Tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren yerli firmaların sayısı arttırılmalı ve yerli tohum üretimi desteklenmelidir. Genetiği ile oynanmamıĢ sağlıklı tohumların ülkeye kontrollü giriĢi sağlanmalı, yerli tohum çeĢitleri arttırılmalıdır. Kurutma ve depolama ile ilgili tesisler teĢvik edilmeli, istikrarlı bir fiyat ve pazar politikası takip edilmelidir. Uzun vadede ise ülkemizin iç kesimlerinde sulanabilir alanlarda yetiĢtirilebilecek soya çeĢitlerinin geliĢtirilmesi hedeflenmelidir. Özellikle GAP bölgesinde soya ekimi için teĢvik yapılmalıdır. Soyanın üretilmesi ve değerlendirilmesine yönelik üreticileri ve sanayicileri bilgilendirme çalıĢmaları yapılmalıdır. Soyanın kullanım alanlarının arttırılmasına yönelik ar-ge çalıĢmaları arttırılmalıdır. DıĢ ticarette koruma oranları üretimi teĢvik edecek Ģekilde, belirlenmelidir. makul düzeyde 18