2-Tuz Tüketiminin Çocukluk döneminde Günlük Sodyum Alımına
Transkript
2-Tuz Tüketiminin Çocukluk döneminde Günlük Sodyum Alımına
Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2011 MAKALELER / Articles Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları The Effect of Salt Consumption on Daily Sodıum Intake in Childhood and Possible Results Işıl ERGİN1, Reci MESERİ2 ÖZET SUMMARY Aşırı tuz tüketimi hem çocukluk hem de erişkinlikteki çeşitli sağlık riskleri ile ilişkilendirilmektedir. Çocukluk çağında tuz tüketiminin azaltılması stratejilerine vurgu, kronik hastalıkların önlenmesine yönelik koruyucu yaklaşımlarda giderek daha da artmaktadır. Günlük sodyum ihtiyacının istenen hedefler doğrultusunda sınırlanması, hem öğünlerdeki tuz alımının azaltılması hem de sodyum kaynağı olan işlenmiş gıdaların bu içeriklerinin azaltılmasını gerektirmektedir. Çocukların beğenerek ve bolca tükettikleri işlenmiş gıdaların bu bağlamda sorgulanması büyük önem taşımaktadır. Çocuklar dahil tüm toplumun aşırı tuz tüketiminin sağlık açısından zararlı sonuçları konusunda bilgilerinin artırılması önemlidir ancak reklam ve gıda endüstrisinin de toplumdaki tuz tüketiminin azaltılmasına yönelik üzerlerine düşen önemli roller vardır. Ayrıca yasal düzenlemeler, toplumun daha az tuz tüketmesini sağlayacak gıda politikalarını ve uygulamalarını garanti edecek şekilde yeniden yapılandırılmalıdır. Toplumdaki ortalama tuz alımının azaltılması pek çok kronik hastalığa bağlı yükü azaltacak ve toplum sağlığı açısından önemli bir kazanç olacaktır. Bu çalışmada, tuz tüketiminin çocuk sağlığı açısından yarattığı sağlık riskleri ve bu tüketimi şekillendiren unsurların irdelenmesi, çıtır çerezlere vurgu yapılması ve çocuklardaki tuz tüketimine ilişkin müdahale alanlarının tanımlanması hedeflenmiştir. Excess salt intake is associated with some health risks in childhood and in adults. The emphasis on decreasing salt consumption during childhood is increasing, especially for the preventive approaches in non-communicable disease prevention. The restriction of salt intake within certain limits needs the reduction of salt intake at meals as well as the reduction of salt in processed food. In this context, it is important to question the processed foods that children like and consume a lot. It is of course important to increase the knowledge of adults and children about the health risks of excess salt intake however the advertising and food industry also have important roles to play in the reduction of the salt intake of the population. Moreover, legal framework should be reconstructed to guarantee food policies and practices that assure a lesser intake of salt for the population. The reduction of average salt intake of the population will decrease the disease burden from many non-communicable diseases and will be an important gain for public health. In this study, the evaluation of the health risks and the determinants of the salt consumption at childhood, the emphasis to crisps and the decription of the means for intervention has been aimed. Anahtar Kelimeler: Tuz tüketimi, kardiyovasküler risk, işlenmiş gıdalar, sodyum Key Words: Salt consumption, cardiovascular risk, processed food, sodium GİRİŞ Aşırı tuz tüketimi hem çocukluk hem de erişkinlikteki çeşitli sağlık sonuçları ile ilişkilendirilmekte ve tuz tüketiminin yaşam boyu ve birikimli bir etkilenim olarak irdelenmesi öne çıkmaktadır. Bu nedenle çocukluk çağının tüketim alışkanlıklarını ve tüketilen gıdaların içeriğini sorgulayan bir bakış açısı ile konuyu ele almak, topluma yönelik müdahaleleri doğru ve etkin planlayabilmek açısından önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, tuz tüketiminin çocuk sağlığı açısından yarattığı sağlık riskleri, bu tüketimi şekillendiren unsurlar irdelenecek, çıtır çerezler örneği üzerinden bir değerlendirme yapılacak, çocuklardaki tuz tüketimine ilişkin müdahale alanları tanımlanacaktır. 1.Öğretim Görevlisi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD 2.Yard. Doç. Dr., Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık YO, Beslenme ve Diyetetik Bölümü 9 Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları olup önlenebilir risk faktörleri arasında ilk sırada yerini almaktadır (12). Tuz tüketiminin sağlık riskleri üzerine etkisi ve çocukluk çağındaki durum Tuz tüketimiyle yüksek tansiyon arasındaki temel ilişki sodyuma dayanır. Sodyumun başlıca kaynağı da tuzdur (Sodyum klorür, NaCl). Tuz ve kan basıncı arasındaki ilişki 1994'te Gıda ve Beslenme Politikalarının Tıbbi Sonuçları Komitesi (Committee on Medical Aspects of Food and Nutrition Policy -COMA) tarafından, “Kardiyovasküler hastalıkların beslenme boyutu” raporunda dile getirilmiştir. COMA bu raporda erişkinlerde günlük tuz alımının 9 gramdan 6 grama indirilmesini ve benzer oranda bir azalmanın çocukluk dönemi için de geçerli olduğunu bildirilmiştir, ancak çocuklar için veriler yetersiz olduğundan miktar olarak belirtmek mümkün olmamıştır (1). Sonrasında yapılan ulusal araştırmalar, çocukluk çağı için farklı sınır değerler bildirmiştir (2). Yaşam boyu aşırı tuz tüketiminin yaşla birlikte kan basıncında artışa sebep olduğu bugün artık netlikle bilinmektedir (3,4). Bu durum kardiyovasküler riski şiddetle artırmaktadır (5,6,7,8). Hatta aşırı tuz tüketiminin kardiyovasküler hastalıklar (özellikle sol ventrikül hipertrofisi), felç ve böbrek hastalığı gibi durumları yüksek tansiyondan bağımsız bir şekilde de etkilediği ve riski artırdığı bildirilmektedir. Çalışmalar, gazlı içeceklerin alımını artırması nedeni ile tuz alımının, obeziteyi tetiklediğini, bunun yanı sıra böbrek taşları, osteoporoz ve mide kanseri ile de ilişkili bulunduğunu göstermektedir (9). Kardiyovasküler riski azaltmak açısından yaşam boyu tuz tüketiminin azaltılması giderek daha da önem kazanmaktadır (10). Son yıllardaki çalışmalar çocukluk çağında kan basıncı yüksekliği saptanmasının günlük tuz tüketim miktarlarıyla önemli ilişki içinde olduğunu göstermektedir (13). Kan basıncı, yaşam boyunca yükselen bir seyir göstermekte, bu nedenle çocukluğunda kan basıncı artmış olan bireylerin erişkin yaşta hipertansif bireyler olma olasılığı artmaktadır (14, 15). Çalışmalar bebeklik dönemindeki sodyum alımının bile ileri yaştaki kan basıncı düzeyinde etkili olabildiğini göstermektedir (16). İleri yaşta ortaya çıkan yüksek tansiyonun, çocukluk yaşlarında başladığı ve çocukluk dönemindeki tansiyon düzeyi ile ilişkilendirildiği yayınlar giderek artmaktadır. Çocukluk çağında artmaya başlayan kan basıncının, erişkin çağdaki kalp ve damar hastalıklarının da habercisi olduğu bildirilmektedir (15). Diğer yandan çocukluk çağında edinilen beslenme alışkanlıklarının, gençlik döneminde ve ardından erişkin yaşta devam ettiği gösterilmektedir Bu bulgu erken yaşlarda yüksek tuzlu gıdalara alışan bireylerin bu alışkanlıklarını ileri yaşlara taşıyacağına işaret etmektedir (17, 18, 19). Tüm bu saptamalar çocukluk çağında tuz tüketiminin azaltılmasına yönelik stratejilerin ne kadar önemli olduğuna işaret etmektedir. Tuz tüketimin azaltılmasının kan basıncını azaltacağı ve bunun da hem bireysel hem de toplumsal önemli sağlık çıktıları olacağı bildirilmektedir (20,21). Dünya Sağlık Örgütü 2002'de sistolik kan basıncı yüksekliğine atfedilen ölümleri erkekler için tüm ölümlerde %20, kadınlarda %24 olarak bildirmektedir. Felçlerin %62'si, koroner hastalıkların ise %49'u 115 mmHg üzerindeki kan basıncından köken almaktadır (11). Kardiyovasküler hastalıklar pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de mortalitede önemli pay sahibi hastalıklardır. Ulusal hastalık yükü araştırmasına göre ülkemizde önlenebilecek ölümler 430 bin olarak saptanmış olup sıralamada 108 bin önlenebilir ölüm ile kan basıncı ilk sırada yer almaktadır. Obezite 57 bin önlenebilir ölüm ile onu izlemektedir. Kan basıncı yüksekliği böylelikle ülkemizdeki hastalık yükü içinde çok önemli bir paya sahip Toplumdaki tuz kullanma alışkanlığına yönelik müdahaleler kardiyovasküler hastalıklara bağlı erken ölümler ve felce bağlı riskin azalmasında önemli rol oynayabilir. Kan basıncındaki ciddi düşüşlerin sağlanabildiği diyetler; sebze ve meyvenin artırıldığı, süt ve ürünlerindeki yağ oranlarının azaltıldığı, toplam yağ ve doymuş yağ miktarının azaltıldığı ve tüm bunlara düşük tuzlu bir diyetin eklemlendiği diyetler olmaktadır (1). Vücudun sodyum ihtiyacı, kaynakları ve çocukluk çağındaki tuz tüketimi Sodyum (Na) bedenin sıvı dengesi için gereklidir. Bir gram tuz 0.4 gram sodyum içerir. (1 gram sodyum= 2.5 gram tuz). Sodyum; et, yumurta, sebze ve meyvelerde de doğal olarak 10 Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2011 Tablo 1. Farklı yaş gruplarında tuz alımı için önerilen üst değerler Yaş grubu Sodyum(g/gün)(1) Sodyum/gün)(1) Sodyum alımı(g/gün)(2) Tuz alımı(g/gün) 0-12 ay 0.21-0.35 0.4 1 1-3yaş 0.5 0.8 2 4-6 yaş 0.7 1.2 3 7-10 yaş 1.2 2.0 5 11+ 1.6 2.4 6.0 (1) Birleşik Krallık Sağlıklı Diyet Departmanı referans değerleri (2)Gıda Standartları Birliği değerleri bulunmaktadır. Yeterli ve dengeli beslenen bireylerde tuz alımı olmaksızın yeterli sodyum alımı sağlanabilir (1). Ancak, pek çok gelişmiş ülkede beslenmedeki günlük tuz- Na miktarı önerilen düzeyleri fazlasıyla aşmaktadır. Bu durum ne yazık ki 2 yaş üzeri tüm çocukluk yaş gruplarında benzer yükseklikleri göstermektedir (22). Türkiye'de erişkinlerde günlük ortalama tuz tüketimi kadınlarda 16,8 gram ve erkeklerde 19,3 gram olmak üzere oldukça yüksek düzeylerdedir (23). yeme içme davranışının başladığı, medya ve arkadaşların beslenme alışkanlıklarını önemli oranda etkilediği bir dönem olarak öne çıkmaktadır. Çocukların ve gençlerin özgürleşen beslenme tercihleri genelde işlenmiş, hazır ve kolayca tüketilen gıdalar yönünde olmaktadır (1). Ne yazık ki bireylerin beslenmesindeki tuzun ana kaynağı(%75-80'i) işlenmiş ürünlerdir (1). Çalışmalarda, 100 gramlık içerikte, 500mg ve üzerinde Na içeren ürünler yüksek sodyum içerikli olarak sınıflanmaktadır (25). 100 gramlık gıdada 120 mg ve altında sodyum içeriğine sahip olanlar ise düşük sodyum içerikli kategorisine girmektedir. Yüksek sodyum içerikli ürünler arasında ekmek, işlenmiş et ürünleri(sucuk, salam, sosis vb) ve konserve sebzeler başta sıralanmaktadır. Tahıllar ve tahıl içeren ürünler (ekmek, kahvaltı gevrekleri, bisküvi, kekler ve pastalar vb.) yaklaşık olarak tuz alımının %40'ını, et ve et ürünleri (özellikle işlenmiş olanlar) %21'ini sağlamaktadır (1). Çocukların öğünleri ve öğün içerikleri incelendiğinde de benzer oranlara ulaşılmaktadır (24). Bu saptama özellikle çocuklarda ilk gruptaki gıdaların bolca tüketimi yanı sıra fast food alışkanlığı söz konusu olduğunda büyük önem kazanmaktadır. Bisküvi, kek, pasta vb. gıdalar yanı sıra işlenmiş et ürünlerinin (sucuk salam, sosis, hamburger köftesi vb.) tüketimi çocuklarda artan tuz tüketiminde öne çıkan noktalar olmaktadır (26). Ayrıca; tatlandırılmış içeceklerin alımı çocuklarda önemli bir kalori kaynağıdır ve bu içeceklerde doyum hissinin sağlanamadığı da bildirilmektedir. Bu durum, çocuklukta ve ergenlikte şişmanlık açısından büyük önem taşımaktadır. Bu içecekler genellikle tuzlu yiyeceklerin tüketimine eşlik etmektedir. Bu Tuz alımı için farklı yaş gruplarına göre üst değerler Tablo 1'de sunulmuştur (2). Bebeklerde anne sütündeki sodyum 0.3-0.4 gramlık bir tuz içeriği ile gerekeni sağlamaktadır. Yaşamın ilk 6 ayında vücut sodyumu atabilmekte yeterli olamayacağı için, bebek formül mamalarında sodyum için düzenleme getirilmiştir. Ancak yaşla birlikte sodyum alımı giderek artmakta, bu artış okul çağı çocuklarda daha belirgin olmaktadır. Ancak referans alım değeri(RNI) ile oranlandığında tuz alımının çocukluk çağında en yüksek oransal fazlalığı gösterdiği yaşlar 4-6 olmaktadır. Bu keskin artış, 4-6 yaş itibariyle erişkin tuz alışkanlıklarına geçişin gerçekleşmeye başladığına işaret etmektedir (24). Tuzun bebekler ve çocuklar için çok sakıncalı olabileceği ve bu nedenle bebek ve çocuk gıdalarına eklenmemesi gerektiği İngiliz Diyet Birliği Pediatri Grubu tarafından bildirilmektedir (24). Okul çağı ise beslenmeye dair yeni risklerin eklendiği bir dönem olmaktadır. Okul çağı dönemi gelişmenin hızlı olduğu ancak dışarıda 11 Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları Tablo 2. Gıdalardaki sodyum kaynakları Katkı maddesi Sodyum sitrat Lezzet katıcı, koruyucu Sodyum klorid Lezzet katıcı, kıvam verici, koruyucu Monosodyum glutamat Lezzet artırıcı Sodyum siklamat Yapay tatlandırıcı Sodyum bikarbonat Maya yerine Sodyum nitrat Koruyucu, renk, fiksatif Gibney, Vorster ve Kok, 2002 (30) nedenle gıdaların tuz içeriklerinin azaltılmasının bu içeceklerin tüketimini de azaltabileceği ve bu sayede çocukluk çağı şişmanlığına karşı önemli bir müdahale yapılmış olacağı bildirilmektedir.(27, 28, 29). alımında günlük %20'lik bir azalma sağlamıştır (26). Tuz tüketimini azaltmaya yönelik müdahaleler açısından çocukların sıklıkla tükettiği bazı ürünlerin Na içeriğinin irdelenmesi oldukça öne çıkmaktadır. Çıtır çerezler hem Na içerikleri hem de yaygın tüketimleri nedeni ile incelemeye değer bir grubu oluşturmaktadır. Bu gruptaki ürün yelpazesi içerisinde Türkiye'de ürün satan firmaların kendi internet sitelerinde açıkladıkları ürün içerikleri üzerinden oluşturulan Tablo 3'te, 100 gr da içerdikleri Na miktarının 0.3-1.2 g arasında değiştiği gösterilmektedir. Çocuklar ve gençler tarafından yaygın olarak tüketilen çıtır çerezlerin, bu yaş grubu için ciddi bir tuz alımına neden olabileceği görülmektedir. Bazı ürünlerin 100 gramlık paketleri, günlük sodyum gereksiniminin neredeyse tümünü karşılar niteliktedir. Peynirli ve çeşnili gruplarda sodyum miktarları ciddi boyutlara ulaşmaktadır. Çocuklardaki tuz tüketimine ilişkin müdahale alanları Günlük sodyum ihtiyacının istenen hedefler doğrultusunda sınırlanması, hem öğünlerdeki tuz alımının azaltılması hem de sodyum kaynağı olabilecek tüm unsurların (örneğin katkı maddesi olarak kullanılan monosodyum glutamat veya diğer koruyucuların) azaltılmasını gerektirir (19).Tablo 2'de katkı maddeleri içerisinde yer alan sodyum kaynakları özetlenmiştir. İşlenmiş gıdalardaki sodyum miktarının azaltılmasının, toplumdaki tuz alımının azaltılması açısından çok önemli bir müdahale olduğu bildirilmektedir (31). Bu noktada, gıda endüstrisinin konuya ilişkin işbirliği büyük önem kazanmaktadır (1). Hükümetler veya gıda endüstrisi tarafından tuz tüketimini azaltmaya yönelik stratejilerin oldukça maliyet etkin olduğu da bildirilmektedir (20, 32,33). To p l u m d a y a ş a m t a r z ı v e b e s l e n m e alışkanlıklarında değişimin sağlanması da primer korunmanın bir başka bileşeni olarak öne çıkmaktadır (31). Çocuklar dahil tüm toplumun aşırı tuz tüketiminin sağlık açısından zararlı sonuçları konusunda bilgilerinin artırılması gerekmektedir. Böylelikle sağlıklı tercihler yapabilmeleri mümkün olacaktır (1). Çocukluk döneminde öğrenme taklit ederek gerçekleştiğinden tuz kullanımını azaltmak adına sofraya tuzluk getirmemek, çocuklarda tuzluk kullanma alışkanlığının geliştirilmemesi açısından önem kazanmaktadır. Ayrıca, reklam endüstrisinin bu alışkanlıkların şekillenmesinde özellikle bu yaş grubunda önemli pay sahibi olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle reklamların Gelişmiş ülkelerde bu konuda epey yol alınabilmiştir. Günlük alımın %75-80'inin işlenmiş gıdalardan geldiğinden yola çıkarak, yavaş fakat ilerleyici bir azalma, tüketiciyi bile bilgilendirmek zorunda kalmadan, endüstri tarafından gerçekleştirilmektedir. İngiltere'de tüketiciler beslenme alışkanlıklarını değiştirmemesine rağmen tuz alımlarının bu sayede azaldığı görülmüştür (13). Avustralya'da gıda endüstrisinin sodyuma ilişkin belirlenen hedeflerde üretim yapması, çocuklarda sodyum 12 Sağlık ve Toplum Yıl:21 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2011 Tablı 3.Çeşitli çıtır çerez ürünlerin 100 gramındaki enerji ve sodyum miktarı* Ürün Enerji (kCal) Sodyum (mg) Yoğurt ve mevsim yeşillikleri çeşnili patates cipsi 516 516 Sade patates cipsi 528 552 Baharat çeşnili patates cipsi 520 620 Sade patates cipsi 528 550 Tırtıklı patates cipsi ketçaplı 516 636 Tırtıklı patates cipsi peynir ve soğan aroma çeşnili 516 592 Tırtıklı patates cipsi acılı kırmızı biber çeşnili 520 470 Baharat çeşnili mısır cipsi 496 632 Peynir çeşnili mısır cipsi 504 464 Acı biber çeşnili mısır cipsi 496 560 Peynir aroma çeşnili mısır çerezi 492 1213 Fıstıklı mısır çerezi 484 708 Peynir aromalı ketçap çeşnili mısır çerezi 492 741 Biftek aroma çeşnili mısır çerezi 500 683 Süt mısır 316 374 Çeşnili mısır cipsi 516 564 Baharat çeşnili mısır çerezi 516 833 Fıstıklı mısır çerezi 492 884 *Çeşitli firmaların resmi internet sitelerinde 25 gramlık porsiyonlardaki ürün içerikleri 4 ile çarpılarak 100 grama düşen Na Miktarı hesaplanmıştır. çocuklarda sağlıklı tüketim alışkanlıklarının geliştirilmesine katkı sağlayacak şekilde düzenlenmesi için gerekli yasal alt yapı oluşturulmalıdır. Özellikle yüksek yağ, sodyum ve şeker içeren ve besleyiciler açısından zayıf olan gıdaların reklamlarının yayın saatleri, sıklıkları ve içeriklerine dair gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (34). oranlarının ciddi biçimde azaltılması gereklidir. Toplumdaki ortalama tuz alımının azaltılması pek çok kronik hastalığa bağlı hastalık yükünü azaltacak ve toplum sağlığı açısından önemli bir kazanç olacaktır. Kaynaklar 1.SACN. “Salt and health 2003”. Scientific Advisory Committee on Nutrition. Food Standards Agency and the Department of Health. Colegate, Norwich NR3 1BQ. 2.Vanessa S, Margaret L. “Clinical Paeditric dietetics” 3rd edition, , Blackwell publishing. 3.Havas S, Dickinson B, Wilson M. “The urgent need to reduce sodium consumption.” JAMA 2007; 298:1439–41. 4.Intersalt Cooperative Research Group. “Intersalt: an international study of electrolyte excretion and blood pressure: results for 24 hour urinary sodium and potassium excretion”. BMJ 1988;297:319–28. 5.Asia Pacific Cohort Studies Collaboration. “Blood pressure and cardiovascular diseases in the Asia-Pacific SONUÇ Beslenme öğrenilmiş davranışlar içerir. Çocuklar tuzlu tada alıştırılmamalı, sofraya tuzluk konmamalı, aşırı tuzun yarattığı sağlık riskleri konusunda bilgileri artırılmalı ve gıda endüstrisi işlenmiş ürünlerdeki tuz ve Na kullanımını azaltmalıdır. Çıtır çerezlerin çocuklardaki tüketimi göz önüne alındığında kronik hastalıkların önlenmesi için bu gıdaların tuz 13 Tuz Tüketiminin Çocukluk Döneminde Günlük Sodyum Alımına Etkisi Ve Olası Sonuçları region.” J Hypertens 2003;21:707–16. 6.Prospective Studies Collaboration. “Cholesterol, diastolic blood pressure,and stroke: 13,000 strokes in 450,000 people in 45 prospective cohorts.” Lancet 1995;346:1647–53. 7.Blood Pressure Lower Treatment Trialists' Collaboration. “Effects of ACE inhibitors, calcium antagonists and other blood pressure lowering drugs: results of prospectively designed overviews of randomised trials.” Lancet 2000;355:1955–64. 8.Turnbull F. “Blood Pressure Lower Treatment Trialists' Collaboration. Effects of different blood-pressure-lowering regimens on major cardiovascular events: results of prospectively-designed overviews of randomised trials.” Lancet 2003;362:1527–35. 9.F J He FJ, MacGregor GA. “Comprehensive review on salt and health and current experience of worldwide salt reduction programmes Salt and Health” Journal of Human Hypertension 2009; 23: 363-384. 10.Ritz E, Mehls O “Salt restriction in kidney disease – a missed therapeutic opportunity?” Pediatr Nephrol. 2009; 24, 9–17. 11.WHO. “The worlld Health report: reducing risks, promoting helthy life.” 2002 Geneva:WHO 12.National Burden Of Disease And Cost Effectıveness Project-Final report Baskent University, Ministry of Health, Refik Saydam Hygiene Center Presidency, The School of Public Health, 2004. 1st edition 13.He FJ, Marrero NM, MacGregor GA “Salt and blood pressure in children and adolescents.” J Hum Hypertens 2008;22, 4–11. 14.Lauer RM, Clarke WR “Childhood risk factors for high adult blood pressure: The Muscatine Study.” Pediatrics 1989;84, 633–641. 15.Mitsnefes MM “Hypertension in children and adolescents.” Pediatr Clin North Am 2006; 53, 493–512. 16.Geleijnse JM. “Long-term effects of neonatal sodium restriction on blood pressure.” Hypertension, 1997, 29:913-917 17.Kelder SH, Perry CL, Klepp K. Longitudinal tracking of adolescent smoking, physical activity, and food choice behaviours. Am J Public Health 1994; 84, 1121–1126. 18.Mikkila V, Rasanen L, Raitakari OT. “Longitudinal changes in diet from childhood into adulthood with respect to risk of cardiovascular diseases: The Cardiovascular Risk in Young Finns Study.” Eur J Clin Nutr 2004;58, 1038–1045. 19.WHO. Diet, Nutrition and the Preventıon Of Chronic Diseases, WHO Technical Report Series 916 2003, World Health Organization, Geneva 20.Asaria P, Chisholm D, Mathers C, Ezzati M, Beaglehole R. “Chronic disease prevention: health effects and financial costs of strategies to reduce salt intake and control tobacco use.” Lancet 2007;370:2044–53. 21.National Health and Medical Research Council of Australia. “Dietary guidelines for Australian adults.” Canberra, Australia: NHMRC, 2003. 22.Commonwealth Scientific Industrial Research Organisation(CSIRO), University of South Australia “National Children's Nutrition and Physical Activity Survey Main Findings.” Canberra: Commonwealth Department of Health and Ageing, Australian Food and Grocery Council, Commonwealth Department of Agriculture, Fisheries and Forestry, 2007 Erdem Y 23., Arici M, Altun B, Turgan C, Sindel S, Erbay B, Derici U, Karatan O, Hasanoglu E, Caglar S. “The relationship between hypertension and salt intake in Turkish population: SALTURK study “ Blood Press. 2010 Oct;19(5):313-8. 24.MRC. “Why 6g? A summary of the scientific evidence for the salt intake target.” Medical Research Council Human Nutrition Research, 2005, Cambridge. 25.Jacqueline L Webster, Elizabeth K Dunford, and Bruce C Neal. A systematic survey of the sodium contents of processed foods Am J Clin Nutr 2010;91:413–20 26. Grimes CA, Campbell KJ, Riddell LJ , Nowson CA “Sources of sodium in Australian children's diets and the effect of the application of sodium targets to food products to reduce sodium intake.” British Journal of Nutrition , 2011; 105, 468–477 27.He FJ., Marrero NM, MacGregor GA. “Salt Intake Is Related to Soft Drink Consumption in Children and Adolescents A Link to Obesity?” Hypertension 2008;51;629-634 28.Ludwig DS, Peterson KE, Gortmaker SL. “Relation between consumption of sugar-sweetened drinks and childhood obesity: a prospective, observational analysis.” Lancet. 2001;357:505–508. 29.Giammattei J, Blix G, Marshak HH, Wollitzer AO, Pettitt DJ. “Television watching and soft drink consumption: associations with obesity in 11- to 13-year-old schoolchildren.” Arch Pediatr Adolesc Med. 2003 Sep;157(9):882-6. 30.Gibney MJ, Vorster H, Kok FJ. Introduction to human nutrition, Blackwell Science, 2002 31.Klaus D, Hoyer J, Middeke M. “Salt Restriction for the Prevention of Cardiovascular Disease.” Deutsches Ärzteblatt International | Dtsch Arztebl Int 2010; 107(26): 457–62 32.Murray CJ, Lauer JA, Hutubessy RC. “Effectiveness and costs of interventions to lower systolic blood pressure and cholesterol: a global and regional analysis on reduction of cardiovascular-disease risk.” Lancet 2003;361:717–25. 33.World Health Organization. “Reducing salt intake in populations: report of a WHO Forum and Technical Meeting.” Geneva, Switzerland: WorldHealth Organization, 2007. Batada A 34., Seitz MD, Wootan MG, Story M. “Nine out of 10 food advertisements shown during Saturday morning children's television programming are for foods high in fat, sodium, or added sugars, or low in nutrients.” J Am Diet Assoc. 2008 Apr;108(4):673-8 14