Derginin PDF formatını okumak için tıklayın... - MAVİ-NOTA
Transkript
Derginin PDF formatını okumak için tıklayın... - MAVİ-NOTA
MUziK VE SANAT DERGisi e YlL : 4 e ARALIK 1996 e 150.000 TL. SAYI B U SAYJDA • hiIM dide .a ~ rnerallOreyin e al u<;M e ""' tan • s. iIkru okatan • Gerard HotIrulg e tee """'9 • nevhizercan . gUIay ~ •I , ,I 22 Mavi Nota'dan Memabl. 1996 )'1111'1 11'1 son sa)'l s lnl sillere ulaJilrabilmenln sevlncfyle tOm mUzik dosl\anNi Hyvrla n rT1lZll unuyoNZ- VIne yoQunbit kOfh.rnlllC&, 1itiZ, yoruc:u blr 9811f"'11 letJ'lPOlU Ye ardlndan tUm~n ununuran ITUtu son. Ollrgimlzi bit lIOIukta olo:urnanlZ ciIe~ diOetkonuianmaz ~ ASCHE FlYA1'D.ul ARnRILDI UlkerriZin gQnden gIN aOlllapn elconorhk kofuIIan ne yU lk Id d&rgimizI de oUnauz yOnde elkledl levgiII okurIar. AtBllk 1994' en bu yana 5OO.ooo.:n. ydIlk abone Ocnti • • yayln yaP1TIII'l1 p. cKlrTneye yallJNl Ye 0 gOr'Iden bu yana bir9'k birime or1aIama 11 ke z urn ya pddtO' hall» a bclnl; 0Cte1imizi a rtlrma ml' tdnnakla)'lz. Ancak son ~ a y ~. aincM malbaa mal zemelerlne '" 100'e vara n a"I'ln gel me sl ve yen! ytIdan lb· baren PTT licrellerlne "'100 zam ge · IeceOI esas a llnarak 22 ayellr sabi! 1uC1\9Jmuz abone OCJelimlzl ne yallk ki 1.200 .000 .·Tl-y. ~Ika rml' buIunmakla· YIL Bu a rtl,1 asllnda ~ a rzu almedl· Okniz halele (XkamlZin ekonomlk ~la n ~ yapma k durumunda kalml' buknJyoNz: . BugOne kadar )'llda d6rt sa)'! (~ a yllk pe riyOlla ) ya yllnlanan dergimlz Ocak 199Tden i1ibaren )'Ilda a lii saY' (ikl, e r a yllk pe rlyolla ) yay lnllanaClkllr. BOyOk blr b6ICImCroCl OOrendl e nn oI~lUrdtJOu deOer1l abonele rimizin bu flyal artlflndan dola)'! blzi anlaYlfla kaflHa ya caldarlnl u muyoruz. MAVY UGKTORKESTR A Ha be r: A, Aydin IlIk Bu yll kaslm a Ylnln son ha fta ll bGyOk IOrenler v, kOll0rfaa llyelle n De kul· Ianan "Kuz e y Klbn . TOrti Cumhurlyllll"l1In Cumhuriye lln 13. YridonYmOel · Idnllkla" ~ i'98veslnde Klbrls'a davel edi, len "Ma vy U ght Ortl••n " Le~'da Ala1Q1'k KOllOr Merite zi'nde Klbns ll soy. daflanml za unutamayaca kJan bir dinI8t1~ sundu. s.Yl n Cumhurba,kanl Rau f Den kta " 1n 199Td e blr ke z daha bOyI.. sine gOZel blr dtnlallnln ylnele rvnesl laIebl, bOy{Jk blr mulluluk ve onur«ayna~ oIdu. TOridyl C~hurtyetI Zlraa l Bankal l'nm "Ban ka KoIl.kalyonu-Ozel Sergi.,....... Lelkop AlalOrk KOltOr Mer· ke zrndeld a~Il'1 ve a rdlndan "Ma vy Ught onean "nln bIrbul;uk nallik rn(i. Zlk dnlelisl Zlraa ' BankaSI Gene! ModOr1OQU'nOrl bCryUk Ozven ve desiaQi iIe ~Fi rhiftir. KOtIUr ve sanata katkllarm.n 00Ia )'! aync:a Zlraa l Bankasf 'nl drI ~rikJe kuduyoruz. "Mavy UghI Orkestra" 199 3 )'Ilinda 2 Vaklfbank Gene! MUd~o. KOltOr ve Protokol MOdi}rO Feri hl GOrao y'un desl ak ve Onerlerl lie kurul""-,,lIK. Ku~ ..... vy JS.UVllrtet- oiarak IwnJan oda mOziOI dOrtIOSQ daha aonra kadl'C$Al vtI If otanaklannl geBfl.. 1 ~7 Ylhnda Fransa'ya ve A.B.D.'ye gilme haz ll1lklan ip nde alah topl uluk, utuslara raSl Ankara MUzik Festivaleri'nin de dOZenleyicisi oIan Ankara'daki Sevda-Genap .AndMUzik Vak· ttlfek y1rrriye yalon sanat"y. UaflTllJflf. &J!Ple kada r 2OO'On iIlarind. linIeti geryekje f twen topkJkJOO oIuJt1nn .... ianni sOrdOrmektedir. TopIlJuga uzun 0mUrier. I8NIt~ lara bafVlll dirieliM cJi. Iiyo<uL na~~1sanal kUn.mlannda gOntY yapan profesyonel ldfIerden cq. rnaklad lr. T~ repertJvan Ise, bal'ok, klasi:, rornantik ~ yatM ~~ ~~ ~m _riM ~ neldemi 1gefmekl~. PqlOlef eS4WIeM pek P'Ou 1alWl, <;igan, cazln sevien ve ~K Omekleri de sanal!;llar tara· hndan Ieraedilmekledi r. BugCne kadar de'oietin en yOksek rnakaml otan Cootu'bapanllOI KOJ· kO'ncIen lstarbul'daki 8e)4erbeyl rayl'na kadar pek 90k me kinda. TOr· kIye'de ba~ Ankara oImak m ere BuBa. Ista nbul, C(anakkale, BoIu, Denizi W . kenlleririn yanl l ira Kuzey Klb ns TOO< Cumhuriyeli'nde Lelkop ve Gime 'de konser1er ve ren loplulukla haien; Aychn Ilik (AOI), Ayhan ~ag lar (Kernan), Verd a Dem ir. , $ebnem Vddln m (VlyoIons.el), HOseyin S.ml Uenek,. (1<001· rabas ), Mutlu ONI (Trompe l), All Bllgln (Akordeon), Se~uk Bllgln (Gila r), S.. v., BUgin (PIyano-E lekllO 0rv) g6rev yapmaktadrrlar. sa· '1M maneYl himayelerinde yar~ SEU POZVUU HAeERLERI Haber: Hlla l Dk:'e 28030 KuIfTl1996 tarihleri araslOda U1udaO Onlve....l tesl EOltim FakClttesl. MQzJk E§ltlmI 8&1 CimQ'nirI dOzerie<igi "1. Ufusal A.G.S. Usesl Sempozyvmu · ~ bapnh Mti. Gerek organi- usyor'UI mOkermlell9 gerekse ka· IllImln yoOun olmasl klVi1~ veliciydi . lki Qiind8 36 bildiri ~ oImasl da kc- nuyaver1Ien Onemi ~ktitdrr. Sempozyum eski Milli EOitim Bakal"ll PYin Avnl Akyol ve "O&r W I A.G.S.L kurucu!aflOln 891f k~nyla bat" Iadl. llkgece Tayyare KiJltUr MerkeZl"nde Frans lz piyanis l Des ire N' Kaouqa'nln resitali. ikind gece de UhJdag Onl- venltell Oda Ol1teltrasf nm ayru saIondald konsel1en sempozyuma renk kanl. Son gOnkO panelden sonra Uluciag'. yapl1an piknik1e sempozyum son ....... M.O. AtalOrK Egitim FakOltesi Muzik EOilimi BOIOrnO OgreUm ElemanlM ola- K.K..T.C.'da Ufko,a AtstOrk KOItllT' UerllflZl'nde konser .onraSi ILILT.e. Cu~ hurba,kanl 1a)'WI Ra ul Denkta, tlrallndan lebnklert I lrasmda ~ekllml,lIr. 23.11 ,1996 Let\l:op-KJbna. Soldan "Oa: Ayelln 11Ik, Mutlu Oz.., Verda Deml rel, Raul Denkta" $ebnem Vd· d ln m, All BUgln, H. Saml M_k,.. rak tempOZ)'\JfI'Id lrOelenen konula ,. getirllen 90zum Onerllerinln klsa afJrede hlIyalll ~sinI cIiliyOf. IMmpOzyum dQzenleme korritasindeld meslek1a"', Onemi, c:ek Repeftuann Nitelilden .... $ernpozyumda sunulan bildilerln daO I ~ ml ve . .mpozyuma kall18nlarll ra· Ayteldn ALBUl (Anka fl AGSL ClOret. merlIl AG Sl. 'nde ~ MUziksel Prof. Dr. EdIpGONAY (M.O. A.E.F. UUzik EOL Bl 8Jk.1AGSl Wzit B6- ~ MUzit E~ h IIgiI Nileik Sonnan, ~. HI'" ok:lE (M.O. A.E.F. fr.tW:itl; ECt- 81.1 AGSl'T*l Kur\A.tf Am- r $e5 EOitiminde UygUama Alalll OIabil"e· nmiZIyarekten kulluyoNz. S1yt1~: • EO!. BI.) Ergenlik D6nemI $e. Ozellikleri ve Sonrian., B Cilent HALVA$I (M.a . A.E.F. MUzik Egt. BI.) AGS L'nde Topiu ~" ¥I Elug(lrWO OurumIan. Omtt GOlTEKtN (A.D. GOzel $anallar 81.) TUrtdyem ~ Milzik Ku-runian ~ AGSL'nin KoruTIJ ytI Gelece{;. ~ ~ n aOR SEV (A-1.8. D.E.F. MOzit EOL 81.) MUzik EO!1m BlUrieri YOnUndetl AGSL MCJnl; BOICmeMin 0Nmi .... Sonnan, Prof. Dr. "' l UCAN (G.O.G.E.F. UUzik EOl Ell) 21. Yt. EfIOinde'd TCrtdytI'c\tIAGSl. MetZil; BOlCmeri Gene! Oun.m - Son.R8t ~. MuSUhl USW (M.D. A.E.F. ~ EOl 81.) TUrtdye'cII> e-1g1 ~ nin YayglnlaJllnhp G~ AGSl'rMn Onem, ~ FUlz KAIlAC~ ciI.u(u .O.G.S. Fak.1AGSL'ncIe UUziIde llgil EQitime Gene! Bak., ve Onerller, [)O;. GQI ~EN.~. $eyda CILDEN (G.O. G.E.F. MUzik EO'. Bt) AGSL UUzil BOIC.rT'Mmde Ca9 ~ G.O. Of F MUzik EOilimi BOlfImli'ncM SOn:KJr(iIen Calgl EQilimne Elldert, Ynl. Dol;. En.,... TUFAN (G.O. G.E.F. MUzik EO!:. BI.) G.O. Of F MUzik E(litimI BOlCimU'nde OOrerim GOtmekte Clan 1. 'Ie 2. Slnl' AGSL Mezunu Piyano OOrencllerinin D<lzeylert lie KI ,.,lla,l lan SonJnlar ve C;:OZum Onert· Ieli, D~ . $elml" TUFAN (G.O. G.E.F. MUzik EOt BI.) GrupPlyano EOltlml, Hea· rtn KALYONCU (A.I.B.O.E.F. MOl lk EOt BI.) Haz l,bk Slndl Plyano Oersinin De· vInI~e! Hedel lennln Oef98k"'1lM [)G. Zly!, leld ';:UB UK (U.O. E.E MQzlk EO!BI.) Keman OOrenlmlnde OOretm«'l1n Sellilm esl Bap rl)'l El ki1 er, ~. A yfef TANRIVERoI (0.0. O.E.F. Ml1Zik EO!. BI.) AOSL'n1n MI1ZIk BaClmlerlnde Uygulanan ';:a!gl EO/Iiml ...e Vlyola , Erol OE-UIRBATlR (U .O. E.F. MUzik EOI. BI.) AGS L'nln VlyoIonaei EOitimi. 1<8'll la· 'lien Sorullar ve COzOm One n"'n, ~ . Rlirnaun AKKU$ (U.O. E.F. MOzik Egt. 81.) MOZik Eomm BOIOmQ'ne Gir en AOSL MeN'IU Yay! 1I;algl EOitimi Ba k llTll ndal'l Oavranlflar,"ln 0e0er1endirIme.. ~ Or. ltkn....OKATAH (M.O. A.E.P'. MClz* EQt. 81.) ~rlu ~ nail ve ~ Yrd, ~. lam.1I M. Go. « t(U.O.E.F. UO:zIk EOl Bl) AGSL'nde Se. EOitimI, TOlin MALKCH; (M.O. A.E.F. MUzik EOL Bl) AGSL'ne BapaVan .rencIerin Ses ProbIemIeme Genel Ayhan HELVACI (V .a. A.E.F. MCIZik OOrendIeM sa· la" 00ea· ~uma DersininOnerri,~ .... Sannan, ~. OIkQ OlGOR (G.O. G.E.F. MUzit EOL Bl) AGSL MUzik nU'Ide OkutUmakta Olan UOZbel m&-Okl,J'l'l8 Dersinin ~, Sondan ve eeo. ftit· GliIoy~ (0.0 . E.F. ""'" _ EOL 81.) MUzik YelenegirW'l ~ Yllnelk YaIdaflmla r, Yrd. ~. Dr. R&- t-t BOZKURT • Yrd. ~. Or. A kret YARCt (V .O. E.F. EQI. BI. Bl) U.O. E.F. MUzio: Egtimi BOIOmO'ne AGSL he KJasik L.iseIerden GeIen ~ BitYld Y~ Sorv..ndaki Bap o Dun.TUnnH'l Kal'fl"" "Jtlnlma$l. , Prof. Kadlr KA RKlN (A.l B.O.E.F. f.hjzj( EOl Bl Bpl. ) AGSL'ne ~ Y.~ SoNn- Ian. ~ Feridun SOYOKA KSOY (G.O.G. E.F. MUzik EQl. BL) AGSL MOzit BC«ITMrinde Ogreunen Kadrosu SoruGOrse! YU RTSE· VEN (istarmul AOSL OOretmenl) AGSL'· ne OOretmen Sei;lmI .... M(lredat Prt9' I'U'I ~ ramlannln OluJlu rulma$l, SOkyINn TARMAN (Anka ra AGSL OOretrneri) AGSL Ogretim Programlan' SonnJ .... Ankara AGSL 'nee YCwOtCiIen Prog,.m Haz lrtama c;all,malan, ~. lalNll BOZKAYA (V .O.E.F. MOl ik Egt. BI.) AGS L MUzik BOKmerl Sanal Egitim0.. nl$ft\8 .... Program Geliftirme Kurullannln Iflevi . ~. Dr. Nergl a $AKIRZAOE (O.E.O. B.E.F. Muzik EO!. 81.) MUzik Sanahnda AOSL'nin Verl .... Oniann ~ndekJ Probl emeri, Fetma AYPA R· LA R (M.K.P.O. EO!. Fak.) Ml1zikte BeOeol OOle yinin ~enmesinde "OSL'· nIn AotO, Yrd. Do~. AVdln IUK (0 .0 . G.E.F. Ml1Zlk EO!. Bt) AOSL Ml1zik ~ . ICrnlerl Ulus!ara ras l Faaliyellerl .... 5e v· da~enap And Muzi k Valdl , Ernel ARS · LANGIRAY (A.O. Gilze! Bt) AmaIOr Taban ln OIu~urutmaslnda AG SL'nln levi, Dor;. Atldullal'l Ul (V .O. E.F. MUzik EOt BI.) AGSL MQzlk BOKlrnlerl OOrenclIelinln TopIOO\SaI OzenikJerl, Beklenti . san. i,- .,. Seft'lPOZ)'\rnda SlXltJIan bildlrileiYl bQyllk b1r bOICJr'rl("riJ Nisan 1997 u~ mlZda yaVlfTllevacaOIZ. HOCAM HUSEn . $ IM$E IL T rabzon\ll akfamI 90k gCLzeidir. Hang! me vsimcM oIursa oIsun akpmln • saallerindengeoe yan..... kadaroIan zaman cIillmI nedendir ~ bende 90k ~... ~ uyandlnr. B. 1Id de blryok ale nclakl yaral lC"'Olml Trab zon \llgCIzel e~ ~ doslla nrria .... mOzik topluluOU'l'lUZun gOzet ~ldan II. , bizim Ali Usla'nln filin ame mCJtevazl otan kebap salonunda Ali USla'nln leuelll lslo: ende r kebab, nlO haw yla SOyIefimizi daha bir koyula, · tlOyoNZ . Upuz un masaOtn bana gOre 0b0r UCU'Ida 5elal Hocam (Acay) tUm talll dilliligyie elral lna ne,e sa~ rto:en biz tie bu ta,.tta l6y1e, imizi blIJka pial· lormda sUn:IUrOyoruz. BeRm hemen ya1Ilmda, KTO m(izik bOIUrnCr\den arbde,,", Sala Olgun .... tiyatrodan mesai anc..daJlm TI.ftaV UZ"'*', kaf}lmda mCtl ik ~ elemananndan la· I . KurtaSian; hep bir1ikte mUziOin TOr· kiye'cIekI pelec.... kurta rmaya yallJ1' yoruz. SOl nereden a~ddl bierniyOrurn. bIr a,. lal. ok"'anncla yeni gOr_ baJlayan (Kenya MUzik BOICJrnCfrwje) HUseyln ~ adlftdald hocalanndal"\ 80Z eciyor. Hemen atJlryonm .... bu nocalannl bane lam elmesin! istiyorum. Az aorn gazIerim 1,lIdamaVa baflryor. Bu. benIrn 25 )'II ~ baden. Aksaray UMSI"'hden rrid: OQretmenim HUseyWl ~. Sir ~ selina kapdmltllm. ~en 25 )'11 ipnde I-ICJs!)'Wl Hocaml hiIj: I.WlUtmafTllf1lfl\. CON<I1 blzl8ffl l eme1 OOOrutar anlam ll'lda 0 kada r 90k m OOre~ti kI. Cana sonra Mavi NoIa'ya abone <JIduOlnJ 6grendim. ~ ama ~ Ievinlim. 25 ~ Once AksaraVUsesi Pop Orltestra$l'os kura"'en" koro ve solo konH net ver'irken, Cumhurtyelimizin kuI\llufurU'I SO. Vdl etkiNikleri ~ ..... ainde 98~Ide,lirdiklerirriZin ~ Ie yatadlk!anm bit l ilm $8ridi gibl gOzlerimi n OnOnden ~. E....I HCiSeyin Hocam, sizi two;: unut· madlm. I;OnkO 2S VII once Anadol u'nun gObeOinde, Aksafl y'da Aksaray Lise' ai'ode ~ VII ~ode mCazik adlna yaptl klatlmlz, eminim bugCin universitelerde bile yapilmlyord ur. Trabl on'un gUzel aktam1ncla bir ~kuyu yap"'en b1r ba,ka copuya kapll ml,lim. Bu COfkuyu ,lmdi Ilzlel1e payta, lyorum. KonVa'ya bi ~ kez gittirn. Tume nede nlyle gittim, mOl ik bOICimCJndeld cIostlanmia birlikte olmak 19ft ginim, ba, ka ned enle rle gin im. Ama btl kel gidifim ~ daha aolamb oIacak. lira 25 VII 800,. hoca ml , HOseyi n Hocall\l gOrmeye gid eoeOim. G898n 25 y.. lin aClSln l ont.r'lIa birlikte ~kanna k il;in ~. E~l H~e~ ~ ~ anda okuduQunuz. abone oIctul).n.u: btl dergI. 25 )'II ~ banaIbiz. 6grattlOftz, l emelde kazandl rdtOlni Z doOnJIann so- nucuayakla dIMuyor .... kendnl kab!JetA """". E~ deOert okurlar bu Mlenik de btl kadar. Yen! y.tln ilk aaVl5lnda bUupna dell.heplnize rrUlUuklar, bafanlar_ I¥e )'hi bOyle bIr a~ iZleyen saatler"rinde, Konya rnOz* bOIOrrU'ldeId 3 Bartok'tan Degerli Bir Miras: Mikrokosmos HlialOiCLE D~. M.O. AtatOrk EO!. Fak. Muzik Egt. BI. 6gr. Oyesl Macar besteci, egitimci ve mOzikolog Bela Barl ok'un cehsmela nm. mOzik hakkmdaki dO ~ Qncel erin i , karakte r yaprsuu ve ha yatrr nincelemeden once 20 . yOzylia geld igimizde ozellikle Avru pa'daki mOzik ya - bastadnar. Sonucta gOnOmOzde varotan utusal Macar sanat mOziginin ve Macar egitim mOziginin temellerini atml~ oldular. 20. yOzyll Macar mOzigi ge1i~mes ini su O~ sekillendidci gueOn i~bi rl i!)i ne bc rclu dur diyebi liriz: samma liOk krsa otarak deginmekte yarar vardlf.20. yOzYllln basmdan itibaren uy yon ve egilim bu esnn mQziginde lz tnrakrmstrr. Bumann Oyuyle PostRomantik Donem'deki geli ~me ler arasmda baQlan!. kurulabilir. Bunlardan birincisi ulusaf hark mOzikleriyle H Bilim 2-) Sanat 3-} Egitim , ~ ~O n kO dO~O nce dunyasr bu O~OnO n varll!)1 olmadan tarit edifemez . MOzik sozkonusu oldugunda ise bested. mOzikolojist mOzi!}in ge lj~l j ri l mesi, ikincisi Neo-Klasizm'in dogu ~u , lll;OncOsO lse Alman Post-Romantizmi'nden 12 ton sistemine geyi ~ orarak czetleyebfllrlz. 20. yOZYIlm ilk yanam da mOzikt e yak tye~ i tl ili k vardr. Huh iletisim ve mesatelerin krsalmaer. kOltOrler arasr zltl.klan n ortay a crkmasuu sa~t lyordu. Boytece ulusal farkhhklar onem kaza nmaya ba ~ladl . 20. yOZYlldaki utusal mOzik Romantik Dcnem ulu sa lll~ lndan aynhyordu . Halk m O zi~ i oncekl do nemlere g6re daha gen i~ ola rak ele ahmyor, dikkalli ve bHimsel metotlarta inceleniyordu. Artrk derlenen mOzik, Romantikler'in yapt'~ 1 gibi dinlenip notaya atmak seklinde yaprlmamaya baslandr. Dertemeteri tonograf kuHanarak ve yeni bir mOzik datr alan etnomOzikoloji dalmm ge li ~tirdi!)i tekniklerle yaprhyordu. Bestecil er halk mOz i ~in i geleneksel mOzik kurallanna uydurmak Verine, bu malz emeyle yeni muzikler yaratmayr yegl edil er. Orta Avrup a bu ~ h~ mala ra en once ve gen i ~ 61- ~de sahne oldu. Bu ~h~malann i1kini Cekoslovak besteci Janacek Siovakya Bolges;'nde ba~l an l . Onu Macaristan'da Kodaly ve Bartok izladi. Bartok seklz yll sO reyle (1905-19 13) bazen KodaJy Ue, bazen yalOIZ olarak Macaristan, Romanya va Siovakya'ya seyahatle r yaptl. Duydugu hei mO zi~i nota vey a pia~a aldl, bunlarl bir kOtQpha nede toptad l. Bartok ve Kodal y bu ara!illrmala n yapa rken, da "Mac ar mOzik kOltQrO· olarak beIirlemi!ilerdi, ~On kO Macar alma olgusunda bir hazin e gizli ol ud~ u n a inanlyorlardl. Bu, bir kez bulunursa Macar mOzi!)inin de standandardl olacaktl. Bu noktadan harekel ede rek halk mOzigi ara~t l rmala rl n a ama~ l ann l 4 ve 6!)retm en O~lU st1 nOn i ~bi rilgi ge rekli olmaktadtr . lete Macaristan'daki mOzik egitimi retcrmu bOyle ba sanlrtu sur . Hem besteci hem mOzikolojist olmaa t nedenlyle Bartok'un onemi digerlerine g6re O~ kat Iazladm H 2000'e yekm halk ezg isini yaymlarmsnr. Bu sayr yalmzca Macaristan, Romanya , TOrkiye, Orta Avrupa ve Kuzey Afrika'dan derledigl malzemenin bir krsmrdrr, Halk mOztgi ustune bes kitap ve saytsiz mak ale yaz rmstrr. Halk mOzigi etemenla nru sanat mOziglnin ge li~ mi~ tekrnklertyte besleyerek yeni bir stit geH~ti rm i~ti r. 2-) Virtui)z piyanist olup 19071934 arasmda Budepeste MOzik Aka dem isi'nde plyanist ve piy anc hoc asr otarak gorev yapmrstrr. 3-) Bartok, 1910- 1945 arasr faa l olan ve mOzigi bircok nesil boyunca canu kalacak bir bestecidir. HAYATI VE ESERLERi Bartok 1881 yumda Macaristan'da Nagyszen tmiklas kent inde d~du . Babasr bit tarim okulunun mOdOrO ve amato r mOzisyen, annesi ise ilkok ul ogretmenly di. Sekiz ya!i larlnda babaslnl kaybetti. KO~Ok ya~la rdan itibaren onun rnOzik yetenegini anlayan annes; hem aileyi g8(:indi rmek hem de kO~Ok Bela'mn iyi bir mOzik egitimi almasr i~in Bratislava'da ogretmenlige ba~ladr . On ya~lnda konserl er verecek dOzeye getm i~ti , artlk ~evrede onun dahi ~ocu k 01dugu yayillyordu. Useyi bitirdikten soma bir tercih yapmas l gerekti. Ya Viyana'da ya da Maca ristan'da yOksek mOzik egitimi gorecekti. Sonunda BUdape ~te YOksek MOzik Okulu'na girdi. Okulu bitirdikten soma bir sOre piyano ~alara k ve ders vererek hayatlOl kazand lktan soma mezun oldugu okula t 907'de piyan o profesorO olarak atan dl. Bu tarihte yi rmi be~ ya~ Jn daydl . ,• I r Gyorgy Sandor, Bartok'un Uzst Akademisi'nde OOrencisi olmu~ OntO bir konser piyanistidir. Hocasrmn k i ~j l i~ i nd en bahsederken ~u Ozefliklerine yer vermektedir. Bartok, Akademi'deki hocah~ 1 esnasmda yirmesekiz yll yalnrz piyano hocahgl yapm l ~ hi~ kompozisyon dersi vermemistir. Sandor onun kendi mOzigi nakkmda bUgi vermeyip sadece oturup ysldrglm nakletmektedir. 1934'e kadar Akademi'de kalan Bartok, etnik mOzik c;ah~alan iCin Bilimler Akademisi'ne g~i~tir. Bartok baskrcr hokOmetlerden ho~lanmadl gml a~l kc;a belirterek 19351e eserter inin tUm baskt uygulayan ulkelerde carmmesnu yasaldadl. Macaristan'da her ~yin daha kotOye gitmesi ve Naziler'in Olkeye gelmesinden sonra. 1941 'de Bartok Amerika B irle ~k Devtetleri'ne giderek bu Olkeye yerle~ti . Onunla c;al r~k isteyen bi~ ki~iye raamen h~ piyano dersi vermedi. C0lombia Oniversitesi onu Parry Folklor Koireksiyonu'nu dOzenlemek uzere davet ern. Saghgl da bir hayti bozuktu. Sandor, Bartok un anla~ l lm l~, hOm nlO, ~ ne kapanrk ve zor bir insan oIarak tant edildigini; yanhlj anlalj ll mr ~ oIdugunun doQru. zor bir insan oIdu~unun ise ger~ekle ilgisi olmadlglm sOylemektedir. Sandor, Bartok hakkmda $(>yte demektedir: OzgOn oImak ~n pekcok nedeni vardl. Buna karljlhk onu gOIOmserken gOrmeliydi. Zor btr insan degildi ve COk espriliydi. Yine Sandor'a gOre Bartok Oyle koldeyl partilere gidip insanlara ho~ gon1nmeye cansen biri degildi fakat fevkalede bir lnsandr. Sandor son oIarak Bartok'un cenazesinde kendisi dahil sadece on ki~i bulundugunu belirtmektedir. Amerika'da bulundugu sOrece saygl gOrmOlj, Macar besteciler arasmda en degerli oldugu kabul edilmi~ fakat dinleyici soQuk davrandrgl i~in eserleri az ~al m m l ~t r r . New York'taki son yrtlar YOksurtuk i~inde ge~m i~ti r. Sanat ~e v resi nde n de pekaz ki~i son zamanrannda kendisi ile i lg i len m i~ti r. Koussevitzky kendi adrna eser sipariljl vermiljtir. 3 No'lu piyano kon~ertosu . keman kon~ertosu ve Koussevitsky'nin si p ari~ eftigi orkestra i~in kO"gerto hep kotO ljartlarda yazllmlljtrr. Ilk eserleri: 1908'den itibaren bestelemeye ba~ L ei Kuartet, bir perd ~i k Mavi Sakal Operasr ve Allegro-Barbaro. Solo piyano j~in yazrlan bu eser ·primitivizm" yani ilkellik omegi oIarak gosterilmektedir. Bartok da. diger bi ~k 20. yOzyrl bestecisi gibi piyanoyu celesta ve xylophone gibi vurmah c;algllar gibi slmflandlrmaktadlr. AllegroBarbaro'da da adr g~en ilkeJlik piyanoda co~ kuru rilmler, sinirli melodik yapl, motiflerin saYISIZ tekran ve keskin armoniler ile elde edilmiljtir. au dOneme ait diger eserleri; 2.d Kuartet, bir pantomim oyun iCin laml~tl r. B a ~h ca l an The Marvelous Mandarin, 3. Kuartet, Piyano Sonatr ve 1. Piyano Koncettosu'dur. 1928'den sonra yazdrar esetter daha ~ok bilinmektedir. En popOler kuarteti olen 4. Kuartet, Cantata Profane, 2. Piyano koncertosu. Kernan koncertosu daha sonra ve 6.cI kuartetler, yaytr c;algrlar orkestrasr i~n Divertimento, Yay hlar Vurma Sazlar ve Celesta ~n MOzik ve Mikrokosmos. Orkestra i~in kcocertc ve son eseri olan 3. Piyano Ko~rtosu . GOnOmOzde Bartok'un piyano eserlerini en yak calanlardan biri de OOrencisi Gyorgy Sandor'dur. Bu piyanist onun tUm eserlerini plaj)a kaydetmesi nedeniyle Grand Prix de DiSQUe OdOIOnO de a1mllj bulunmaktadn. 1946'da Bartok'un son eseri oIan 3. Piyano Korn;:ertosu'nun da dOnyada ilk c;ahm~ rm yapmtsur. B irka~ yll Once de Orkestra ~n konc;erto ve Solo Keman konyertosunun piyano uyarlamalarmt yaparak, bunlann CD kaymanm gerrvekle ~tirmi~tir. BARTOK'UN HAlK MOzi(;i UZERINE DO~ONCEL.ER I Bartok derledikleri mOzik hakkrnda ljoyte demektedir: "vah ~mala nm suasmda gardOm ki Macar halk mOzigi diVe bildigimiz mOzikler meger popOler bestecilerin yaptlklan 6nemsiz ljarkllarm t ~ . Derledigimiz hazinenin asil Onemli klsml eski din; mOzik veya Yunan modlan, pentatonik diziler, serbest ve degiljik ritmik cOrnlelerden olusan melodilerden 01usuyordu. Bu melodilerde tempo degiljiklikleri ve serbest ritimler vardr. Bu unutulmulj ezgilerin yeniden kultamlmalan yeni ritmik kombinasyonlar yaratmaya e lve ri~l i olacaktl. Aynca diatonik dizinin bu yeni kul[aOllj bi~ im i bani major ve minor dizllere baQIl kalmaktan kurtanyordu· . Derlenen melodiler sert. ri· timler a h~ r l m t~ r n dl ~lnd a , ate~lii kuw etu. Kisacasr vah~i bir mOzik. Bartok'a gOre; "Folklor mOzigi aski melodilerin ne ba ~ langr c l ne de taktididir. Bir besteci Irvin en Onemti ilj mOzik diline hakim olup bunu kendi dOljOnceleriymilj gibi gosterebitmektir. Bartok bunu en iyi bi~imde baljartp, "'lalk mOzigi Ogelerini kendi mOzik anlayr~ 1 irvinde eritmeyi baljarm r ~ ve giderek daha az ulusal fakat daha ~ok evrensel olan Bartok mOziQini yaratabilmiljtir. Bartok'un mOziksel anlatlm baklmlRdan ideah; Bach'ln mOziQindeki konrapunktal dolurugu. Beethoven'deki tematik gel i~meyi ve Debussynin mOzigindeki degiljik sonorite veren akorlarl, 20. yOzyll an laYI~ 1 i~e risi nde verebitmekti. MIKROKOSMOS Bartok' un en Onemli solo piyano eserlerinden biri • olan Mikrokosm os · KO~Ok DOnya" admr verdi{li altl defterd en olusmaktacnr. Bu esenn yazumasr bestecinin og lu Peter'in piya no O{Jrenmek istemesiyle bas lartusur. Bartok, ~ugu n ~h~mas l i~i n baslt pareater yazarak ~e ba ~ l am l~ fakat, teknik proble mlerln ¢ zOmO konusuna kendi ni keptrrarek eserin boyut- 000;. M~bm" Salih ERGAN * lenm geni~letmi~ti r. sonucta en basitt en en zora do{lru gide n, hem e{litimsel hem sanatsal amaclar i~in yarerlemlabilen . bu eser ortaya ~ lkm l~tlr. Bartok basft gOrOnOmlO ve kree eserl erdeki krsnlamalar ned eniyle da ha cck ustahk ge rektiQine lnamyordu. Bu yargl ge r~e kle n de dogrudur. Ornegin Sch uma nn'in Gen~lik AlbOmO ve C;:ocuk Sahneleri nden adh eserlerinde de buna rastlamektayrz. Mikrokosmos'ta kanon, cevi rme (inversion). taklit (imitation) gibi formlar, Maca r, Yugoslav, Bulga r mOziklerinden omekle r ve bazt bestecilerin stitlerini ammsatan parealar bulun maktadrr. Aynca ce rpicr ritmler ve ban par~lardaki tnzn tempolar carpict niteliktedir. TUItKiYE MuziK BiBLiYOGItAFYASI -Kltaplar, Nolalar(1929-1 993) Mikrokosmos Bartok'un bir b a~ yapt tl olup , de rs cdalann da n konser salo nla nna kadar uzanablten dOzeyde bir eserdir. Aynca bu alt r deftertik dev eser Bartok'un mOzik anlayrsmm, mOzige baktsmm bir ozetidir. • KAYNAKI;A Br andt, William . E. The Way 01 Music Allyn And Bacon, INC. Boston, 1969 Cl avier - Benjamin Suchoff Bartok's Musical Microcosm Vol. 16 No. 5 May-June, 1977 Cl av ier - Montparke r, Carol Gyorgy Sandor and the Bartok Legacy Vol. 10 No. 5 May-June, 1991 Erten , Azi ze - BOyOk Kom pozitorler Varllk Yaymevi, Nisan , 1959 Grout, Donald J. - A History of Western Music KONYA· I ~ "Bibliyografya haarlame. benim bilimsel tutkulanmdan biridir; tipkr arastmcihk gibi, derleyieilik gibi. Ancak bu tutkunun gilzelligini bazi meslektaslanma yeterinee anlatabilmls degilim. Galiba onlar anlamak istemiyorlardi. <;ogunuz bilmezsiniz, benim bibliyografya asknn , bir tasra Iisesinde -Tokat Gazi Osman Pasa Lisesi- gene bir edebiyat ogretmeni oldugum yillerda (19651967) baslanustn. Orada atilan tohum , bugOn ktiltOrtimtize lilY kitap, on kadar makale kezandrrnustrr. Bu bibliyografyalann en devamh okuyucusu, hazrlay icilandrr. <;linkti bibliyografyalar once haarlayicilann isteklerini karsrlamayr amaclar." W.W . Norton & Company INC. ~ew York, 1964 Sandor. Frigyes • Folk Music and Musical Education Corvina, Budapest, 1969 Saydam, A ki f - DOnyaca OnlO MOzis yenl er de cocuktu DoQu ~ Matbeacrhk ve Ticaret Ltd. Ankara, 1985 6 iSTEME ADRESi M. Sa1lh ERGAN o.Egitim FakUltesi S. MUzik EQttimi B61\imu 42099 - KONYA Simf Ogretmenligi BolUmlerinde Ses ve Konusma Egitimi Ay~e Me,al TOREViN KTO Fatih E~iti m Fakil ltesi Muzik E~itimi BOIumO OOretim GOrevlisi 1. Giri, : Turk Milli EQitirn sistem inde esas yap" OrgUn ve yaygl n eQitim birimlerinden oI~ma ktadu. Orgon eQitl- min lemeli oIan ilkOQretim, 1982 Anayasasl'nda jcz ve erkek blitUn vatanda~la r iyin zcrursu klhnml~tl r. (1) Egitim-60relimda en Onemli 6ge OQretmendir. OOretmenJik, Milli EQitim 'remer Kanunu'nda belirtildiQj gibi -Devlelin EtOitim, OOrelim ve bununla ilgil y6netim gOrevlerini uzerine alan Ozel bit ihtisas ~ i r: (2) lyi bit eQitirn sisle minde kaliteli ve nitelikli OOretmenin Onemi yadsmamaz. EQitirn programlan ne kadar 'r<IQda~ ve kusursuz oIursaoIsun, okullar ve eoitim ortamlan ( ne O~de yel erli ve uygun nazmamrsa bazmansm, oj.. telikri OOrel menler yeti~tjrilmedjkye yapllan ca lr~malar lstenaen nedefe ula~maz . BugOne kadar kaliteli OOrelmen yeli~li rilmesi konusunda pek ~ok kongre, sempozyum ve benzeri ~ah~alar yap l l m l ~, aneak ogretmen eQilimi M ia uygun bir sfsteme oturtulama m l~tl r. TOrkiye'de ilkOOretim kurumlanna OOrelmenler, helen eQitim lakOl1elerinln slnl f ogrel menliQi bOlOmlerinden yeli ~li ri l m ektedi r . Aynca , b ran~ 6{j:relmenliQi bOIOmlerinden mezun oIan ~e~itli dal OOretmenleri de ilk6grelim kurumlan nda gOrevlend irilmektedir. SOz konusu bOlOmler tO m TOrkiye'de bOlgelere ve baQII bulunduklan Oniversitele re g6re deQi~i ldik gllsteren, aneak temelde ortak olan programlarla eQitim-6gretlm yapmaktadlrlar. Yakln zamana kadar 6{lretmen merkezli oIan eQltim sistemi, gCmOmOzde ~aOd a~ eQitim a nl aYI ~ Iy1 a OQrenci merkezli duruma gel mi~ti r. <;aQda~ egitim anl aY I~ mda birey, bedensel, dedU)'U}Sal va bil i ~el yapllanyta bir bOtUn olarak ele allmp her alanda eta dengeli bir ~ekilde eQitilmektedir. (3) Egilim hizmetleri, bireyi uyumlu , oIumlu, Oretken, gO~loklere kal11 gooos gerebilen va mutlu bir insan olabilecek fSki lde programlamr. <;aOda~ eQitimde program, eQilim sOrecinin Onceden tasartanan plam ve bu planm uygulamadaki gllrOnOmOdOr. (4) Egitim programJannlO ~Oda~ bir a nlaYI~a gel~lirilmesi ve buna bagll olarak programlann uyguianmas l ba ~ta 6{lrelmen faktOnJ olmak uzere tOm kO!lullann (uzman, OQretmen, ogrenci, veli, ders kitaplan, ara~ ve ger~ler lie ~evre ko,ullan) geli~lirilmesi lie ba~n kazanlr. (5) vini~sel, Egitim, uygulamah blr biUm alamdlr . Tasarlanan eQitim sOreci, 6{lrelmen, OQrenci ve ~evre boyutlanyla birtikte programm uygulamada kl gOrOnOmOnO oI~lU ru r. Ogrenci ile sOreki etkile~m halinde otan OQretmen. 6grenciye prog ramm OngOrdt1QO hadef ve davraruslan kazand lnnakla yOkOmlOdOr. Bu elklle~m koro~yta saglam r. KOl'l'4ffia, bir dilin kelimeleriyle dO~Unceyi anlalma (6) Bir tOr ifade ve etkile$im eracrdrr. Ses lse konu~aYI oIu~tu ra n etmeraerm ba ~mda gelir. Sesin ~Ik masma ve ~~Ienmesine yarayan Orgenler g6Q0s bo~ 1uOu, akci!}erter, k~Ok dil, dil, damak, di~ ellen, d~er, dUdaldar, geniz ve burundan oI u~u r. (7) lnsanda sesin oIu~u mu lid Onemli {)geye baOhdlr. Have ve ses teneri. MesJeQinl konu~ra k yOrOtmek durumunda oIan awkattar, hal ipler, politlkacllar ve 60re tmenler do{lru. etkiJi ve gOzel korws ma b9mini 6grenmekle kalmaylp, ses saghQI ve korunmesr hakkmda da bllgilendl rilmelidirter. Soluk almaya ya rayan organlar, soluk besmcmr dOzenleyen organlar jle sesin oIu,umunu sa{Jlayan organlar (Ozellikle vocal cordlar ) yapi ve 1~lev1eriyle birtikte tamnnp 6gretil melidir. ~ir. TOrklye'l;Iekl ilk ve oq:aO{lretim kurumlanndan Milli Egil im BakanllOI'na ba ~1J olan resrnl okouerm slOd mevcutlannln gell~ml~ 01kelerdekl Omeklerinden ~ok fazla oldu{Ju bilinen bir ge~ e ktir. OOretmenler seslerini duyurabilmek ve slOl'a hakim olabilmek ~i n yuksek sesle ve baQrrarak konu~maktad l rta r. Diger l arattan, 09'reneilerin ya~lan geregl hareketli olmalan , teknoJojik geri~menin getlrdlOI yOksek sesle konu"ma, baOmp ~a glrarak oynama a h~ ka nll kla n. hem kendi seslerini ham de O{Irel menlerinin ses saOhgml Onemli OlyOde olumsuz yOnde etkilemekte. hana arken ya ~l a rda ses kayblOa -neden olmaktadlr. Konuya bu 8~ lda n baklldl{Jlnda. OzellikJe ilkO{lretim kurumlanndald SIOI' 09'relmenlerinin Once kendi ses saghldan, sonra da 6greneilerinin ses geli~im i ve sa{jh{J1 iyin egitlm la kOhelerinde ses saOligl. kullamml. korunmasl jle etkili ve gOzel konu~ma konulannda bilgilendirilme gerekSin iml dogmaktadlr. Bu bildirtnin aS11 amaci . egitimin en Onemli ve lemel ~1I ~a alam oIan ilk09'relim kurumlannda g6rev alan, ba~a SIOI' 09'retmenlerl oImak Ozere 10m 09'retmenlerin ses saghgl ile etkili ve gOzel konu~a llkeleri hakklnda biJgjlend irilme gereldiligini bir kez daha vur· gulama ktlr. 7 2. Cagda, Egitim Anlayl , md a Ogret meniOgrencl IIi , kileri : C agda ~ egitim a nlaYl~ l, bireyin bilisset, bedensel, devinissel ve duyussat yapuenmn bOtOnlOk ~inde egimmest gerektigini kabul etmeldedir. Dolaylslyla, gele· cege yOnelik 2 1. yOZYII lnsammn denyasr, d O~ Oncesi ve hayaMa hazlrtaYlcl nitelikte, tam insanllg'lO ortak uygarllgl, g e1i ~m e si ve evrensel degerteriyle el kil~ ~i m ~i nde, insanfara ve ki~ilikleri n e saygll1 , OnyargllarJan uzak, arestmcr. elesthen. elestlrilmeye a~ l k ve IOn , :' :.: mteuktennln de her zaman ge fi~ti ril meye uygun bir yapr olu~lurufmasl amaclanmektadrr. Sireye bu niteliklert kezandrrmak. kOlfOk yasleroan baelayarak egitimin, 09· retmen merkezlf durumdan kurtarllrp 6{jrenci merkezf bir sekle gel irilmesiyle claer k rlr nm r ~l l r. Ogrenci merkezn egitimde adak noktasr (~ e kirde k) OQrencidir. Egitimin tOm Ogeleri ogrenciye gOre hazu tarup program lanm l~tlr. Ogretmenin aktif rol ustJenmesinin yanmda, egitim sureclnde 6{jrenci O9renme geregi, dOzeyi, ilgisi ve beceraen Ue dogrudan etkindir. yagda!l egitimde, hatadan armrms ya da hatalan en aza ind i rilm i~ bir okulda bir 6grelim dOzeni kurulabiJirse, bu Ogrelim dOzeninde ogrencilerin bOyOk blr cogunlugunun yOksek Ogrenme dOzeyine eri~m eleri ve Ogrencilerin Ogrenme dOzeyleri araslndaki fark1I Ia!lmalarla, Ogrenme j~i n gerek duyduklarr zaman larklarmrn ~ok aza inmesi bekfenir. Su · okulda Ogren· me- kurammda en can alrcr yer, bir dereceye kadar birbirine baglmll gOrOnen ~ u o~ de g i ~kendir. 1. Dgrelilmesi hedef alman becenlerin Ogrenilebilmesi i~ i n gerekli 6~a rtla n ol u~tu ra n ilgili On ogrenmelenn, Onceden gen;: ekle~m i~ alma derecesi. 2. Dgrencinin kendini ogrenmeye verme, ogrenme surecine katllma veya onun kendini Ogrenmeye vermi!l ya da surace kal l ' m l~ bir duruma geliril ebilme dere· cesi. 3. Uygufamaya dOnu~e n haJi ile O{jrelimin, ogrenci uygunluk (onun l~in anlamfl, i!le yarar ve yeterli olma) derecesi. (8) ihl iya~ l a n n a Surada ogrencinin bilifSel ve duyufS al niteliklenyle ogretim hizmeli niteliginin, ogrenme dOzeyini belirlemedeki Onemi belirtilmektedir. egitim an laY I~ mda ej)itim, bir davram ~ degi~lirme ve yeni davram!llar kazandlrma sureci, 6Qretim hizmeli bu sOrecin en Onemli unsurlanndan birisi, Ogretmen faktorO ise ej)itim hizmelinin en agrrlrkll Ogesidir. Aile ortamrndan okuf ortamma ge~i~te lfocugu en lfok etkifeyen ve onu egilerek yOnlendiren k i ~i ogretmenidir. Ogrenim hayatmda okul Oncesi kurumlar OJ)relmenleri ile i1 kOgretim kurumlan Ogrelmenferinin veri ~ok bOyOktOr. GOnOmOz -;agd a~ y ocugun dilini dOzgOn kullanabilmesl, dogru, elkili ve gOzel kon u~ab ilm esi ogrelmen/ogrenci ili!lkilerindeki elkile!limle yaklndan ilgilidir. GOzel birses tonu ve dogru 8 selfil m i ~ kelimelerle, yerinde w rgu ve uygun tonlamalarla konusan bir ogrelmen, Ogrencilerini olumfu yOnda elkilerken, kendi sasine gOslerecegi ezen sayeslnce sasini de koruyarak Ogrencilerine iyi Omek otacaknr. Ogrelmanlerin, ~ocu kla rdaki mutasyon donemi ses OzeJlikJarini dikkala alarak e~ilmele ri ~in bu konuda da bilgifendirilmi!l olmalan gerekir. Insanda ilk ses dOOumdaki a ~l am a ite besrar. Su sesin frekansr ya kJa~lk olarak -lal "« Ocps civarrndadrr. 3-6 avlrk devrede ses frekanst 262·523 cps arasmda OM . cocuete ses ranjl geni ~laye rek ergenlik -;agrna kadar artmaya devam eder. MOzikal ses ranjl pubarte Oncesinde genellikle 1,5 oktav kadarchr. % 3O'u iki oklava u la ~r r. Klz ve erkek cccuktarm sestert puberteye kadar hemen hemen aymdlr, daha sonra cinsiyet hormcnlennm -;a1J!lmaya baslamasryla birlikte larinksin boyutlan buyfi r ve ses frekans. dO~er. Bu dOnemda ses klstk ve zayitnr. Vokal mutasyon puberteden sonra konusma ~i n O~ Ua am ay ~i nde tamamtamr. Ancak ~a rk l soylemek ilfin vokal mutasyon.krz cocuklarda en erken 17, erkek VOCukJarda an erken 19 yesnr. Erkek ve klz cocuktaroa sesterdeki farkllllk puoerte Oncesi ve pubarte scnrasmda aynr de ~ i l d i r. Erkeklerda pubarte sonrasr Onceye gOre cok deg i ~mi~ti r. y OnkO vocal cordlardakl uzama 1 cm'yt bulur. Klzlarda lse bu oran 3·4 mm'yi ga~m e z . Erkak ~ocukla rda buna bagll olarak ses bir oldav dU!lerken,klz ~oc u kla rd a 1/3 oktav kadar dO~er. (9) Sesin o ru~ u m und a ve kUll a m lr~ rnda en Onemli gOrav solunum organlanna dO ~e r. Solunum, solunum or· ganfarrnm ya~ am I~in gerekli alan oksijeni allp kar· bondioksili venne i!llemidir. Kon u~m a va ~arkl solu· numu gunlOk solunumdan larkhdrr. Bunda soluk alma, islirahal solunumuna gOre daha ~a bu k ofurken, soluk venne ~ok daha uzun sOre devam elmekledir. ~a rk l solunumunda isa klsa, Cabuk ve darin soluk alma, uzun, yava~ ve derin soluk vermek, alman havay' ekonomik olarak kullanmak va relleks olarak soluk almak Onemo Jidir. Ko nu ~ma solunumunde soluk verme sOresi konu~u'an berOmOn uzunluguna, iCeri~ine ve diger baZI etkenlere ba~l r dlr. Ogrelmen, politikacl ve tiyalro sa· nalClsl gibi sOrekli ko nu ~ma YI gerektiren maslek sahibi k1!liler ses saghklan i~in konu!lma va !larkl solunumunu uygulamalrdl rlar. Konu~ma va ~a rkl solunumunun bu Onem ve Ozal· likferini bilmeyen ve uygulamayan ki!liler, sOrekli konu~ma durumunda ko nu~m a ve sesin Onemfi bir Ogesini ihmal ederek ses sagllklarrnr koru m a mr ~ oJuriar. Insan sesleri cinsiyela gOre tOr, bireysel l arldrllklara gOre de rank kazanrrlar. KatJr n sesleri soprano, mezzosoprano ve allo, erkek sesleri isa tenor, bariton ve bas olarak adlandmllrtar. Ses rengi, razonalOrbOlge denilen yansltici bOlgaJerde o lu~ara k, bir tIm icindeki ust klsml l onlannm saYI va ~ i dde li ne baglr olarak ortaya l(lkar. Organm anatomik yaplsl, rezonatOr bOlgelerin yaplsr veya rezonans kavrammda k i ~isei begeni va artikOlasyon ~ekli ses rengini elk ilayen Onemli fak· tOrlerdendir. (10) Ses tOrlerine gOre de~i!len , Ozellilde ~ar1(1 seslnce, bazen de ecousme tonunda ses tellerinin d~i~ik hareketlerine ba!)h olarak sesln va' l ~t l n lm aS I srrasmda bazi zorluklann olu ~tu!)u ve e!)i lilmj~ bir kula!)m anlayabilece!)i seknde see tnu srnda deOi!1melerin olduQu ulenir. Register g~i!1i dennen bu geyi!1 yerlen dikkate ahnmaz vaya gerri~ Ionian gelmeden Once seste blr" hazlrll k yapllmazsa, aym fonks iyon lle ses erkarmak mOmkOn olarnayacaknr. (11 ) E!:Jilim gOrmemi!1 seslerde register "ge91!1i yok nel olarak belhdlr. Ozellikle arts ve kahn kadm sesleri otan mezzosoprano ve alto seslerde daha cok !18r1(1 eesinde gOrOlen bu ge9j~. sOrekli konusma durumunda alan ki~i le rde , arka ar1<aya giden bir grup tonun belirii bir yerden soma baska bir ses tmrsr kazenerek devam etmesindeki gCIl;:IOk nedeniyte see tellerinde zcnemater a neden olur. za manla register gelfi~i otenaksu hale gelir ve sOreldl ses klslldlgl lie ses geni~ligi nde daralmaya yol acar. Egitim g OrmO~ sesjerde. ses lellerinin serbest kenarlannm mm ses kasr lle birlikte til re~mesiyle bOlOn tonla r e~eger bir renk kazanecegmc en, ses tek bir register oterak duyulur, yani gelfi;; hissed ilmeden saglanml;; olur. ,,. Sesin kcrun masr ve voka t problemtenn Onlenebilmesi ilfin iki konuya lfok dikkat etmek gerekir. BIrincisi, fiziksel olarak beden sagllgl, lklnctsl lse vocal cordlan yanh~ kullanmamak ve kapasiten in dl~mda zorlamamaktlr. Bu tOr korunma Onlemlerine lfocukluk yagmdan ba~l ayarak dikkat etmeli ve sesi olumsuz yOnde etkileyen 10m faktOr1er ortad an kaldmlmahdlr. Ses kullanma ilkeleri lfOCuklukta ogrelilmeli va dOzgOn, etkili konu;;ma ah;;kanhgl kazandmlm ahdlr. Ya~a m ko;;ullannm yOkselmeslyle birllkte ses bozuk/uldan da artl;; gOslermektedir. Alflk, rahat ve dl ~ dOnOk lfocuklar heyecanh bir ;;ekilde devamh yOksek sesle konu;;luklannd an dolaYI bu lfocuklarda ses bozukluklan lfok fazla gOrOlmektedir. Buna kar,;l TOrkiye'de konuya gereken Onem ve ilgi gOsterilm emektedir. Amerika Birle;;ik Devletleri'nde lfocuk ses bozukluklan % 6 oranmda gOrOlOrken, TOrkiye'de bu oran % 33'tOr. (12) 3. So nu~ ve Oneri ler: • TOrkiye'de ses saghgl, kullanll masl , bakl ml ve korunmasl konusunda aileler ve OQretmenler gerekli ve yeterli bilgiye sahip degildirler. • Bu konuya gereken On~ m verilmedigi ilfin lfocuk ses 58ghgl sOreldi risk altmdadlr. • Ce;;itli kademedekl OQreli:tl kurumlannda lfah;;an ogretmenlerin bOyuk bir l(OOunlugunda yanll;; ses kullanlmma bagh olarak ortaya r;:lk an fonasteni hastahgl (meslek hastallQi) da bOyOkOllfude yaygmdrr. • Ogretmenler, O{lrencilerinin ses saghg r ve problemleri Ue ilgilenecek ;;ekilde bilgili ve bilin,.:li yeti;;tirilmemektedirler. ,8 u sonul( ve bulgulara dayan arak ;;u Oneriler getirilebilir. 1. Ozellikle i1kogretim kurum u ¢grelmenleri, cccukta ses geli;;imi, kunamrru. bejerm ve kcrunmasr hakkmda bilgilendirilmelidi r. 2. Tum ¢gretmenler doOru, gOzel ve etklll bir ko- nusmanm sesr dOOm kullanmakla ctan ili;;kisi hakkrnda bilgilendirilmelidir. 3. Bu bilgilendirme konusu en jcsa zamanda , egil im fakOttelerini n basta smrf O{jrelmenligi bOlumlerinde 01mak uzere tOm bOIOmlerinde programlan mahdrr. 4 . TOrkiye'deki egitim crtamtarmm akustik yaprsr, Otkelerde Om ekteri gOrOldugu gibi cocujdann seslnl yukseltmeden konu~bilecegi dOzeye getirilmelidir. geli ;;m i~ 5. Smd mevcutla n. slOltm tiziki yaprsr, Ogrencilerin ya;;l ve Ogretmenin durumu gOzOnunde bulund urulacak ~ekilde olabildigince ezaltnrnaudn. 6. YOksek ses le yepuan yansmetar. bagm ;; ve hayifade edilen oyunlardan mOmkOn oldugunca uzak kaunmandtr. km~la ria 7. Muzik egili mi bOlOmleriyle gerektiginde i;;birligi yapllmalldl r. 8. Cagda;; bir toplumun kcnusen bir tc plum oldugu savrrden hareketle, atklll ve gOzel konusan insanlardan olusan toplumlann sag hkll ve etkili toplcmtan clusturacaklan unutulmamahdlr. • KAYNAKCA 1· T.C. 1982 Anayasasl, Birsen Yaymevi, Istanbul, 5.39 2- Milli E~ itim Temel Kanunu, ME Baslmevi, 1984, Ankara. s. 21 3- Ucan, Ali Egitim Bilimleri Sempozyumu Bildiriler, 1989, Malatya, s. 51 4- Ucan, Ali on.ver. s. 52 5- Van~ , Fal ma - Egitimde Program Geli~lirme Teori va Teknikler, Ankara Oniversitas; Basrmevi, 1978, Ankara, 5.25 6- TOrklfe SOzlOkToK TOrk Tarih Kurumu Basrmevi, 1988, Ankara, s. 896 7- Ta~e r, Suat - Konu;;ma Egitimi TOrk Tarih Kurumu BaSlmevi, Ankara, 1978, s. 86 8· Bloom, S. Benjamin - lnsan Nitelikleri ve Okulda 6{jrenme, Cev. Prof. Dr. ou rmu;; Ali OzCelik, ME Baslmevi,lstanbul, 1995, 5. 12 9- Belgin, Erol- Sesin Ge li~ im i , Kullanrlma sl, Egil imi ve Korunm asl doktora ders noUan, 1995· 1996 Ogretim Ylh GOGEF Fen Bihmleri EnslitOsO 10- C evan ~i r, Behbut - GOrel, GOzin Foniatri Sanal Matba asl. 1982 , Istanbul, s. 52 11- Cevan;;ir, 8ahbut · GOrel, GOzin On.ver. s. 48 12- Belgin, Erol On.ver. 9 ... Silifke'den Mektup Var! _---...;.,.. All UC;:AN Gazi Oniversitesi Turk Muzik Egitimi Aresnrma ve Geli~tj rme Merkezi Baskam Posts Kutumuza sevgill All Ufsn 'dan bir mektup ula,t,. Zarll 8f'191mlzda vine f Ok duyarll bir olaya onculi1k ettigin/ gordOk. Ve kendlslnln istedigi dogrultuda gonderdigi materyalleri siz degerli Mavi Nota 'okurlarma aynen sunuyoruz. MAVi NOTA Silitke'nin, Mersin'in, y ukuro ve'nm ve giderek tUm ul· kemizin 6nde gelen mOzik adamlarmdan "EgitimciSanat91-Araitmnac/" Ozcan Seyhan 'm 40. Sanat YJ!I (1955- 1995), Kutfama Komitesince hszlrlamp t 5 Nisan 1995 tarihinde Silifke Belediyesi KQlfUr-Sanat Merkezi ne SEKA r esisleri Salonlar/ 'nda duzan/enen 90k yon/Q ve genii kapsamlJetkinliklerla kutlanm /itlr. Kutlama etkinlikleri, Kuitur Bakanllgl'mn onerisiyle, SiIifb Kaymak aml Say m Mustafa Altmfai ve Befediye Bai kam saym A. Sadlk Avc/ 'nm himayelerinde, aMan Bakanli k'tan, Anka ra-Gszi, Adana-{:u kurova ve Konya-Sel9uk Universite/eri'nden va Mersin Davlet Op era ve Balesi'nden 9S9,,1I temsi/ci 6gretim Oyeleri, ara~tlrmacllar, uzmanlar VB sanaf9ller ife Silifke Kaymaksmhgl, Silifke Belediye Ba ~kanl/g/ va SHifka l lsesl temsi/cilerinin etkin katl ·/tm /arty/a galfaklei tirilmi~tir. Kutlama atkinliklari, yap /Ian protokol-a9" li konuima ten, sunulan konuimalar ve bildirilar, sargi/anen konsarler, dOzenfenen kent i9i ve yakm 9avra gezileriy/e son derace yogun, anlamll ve atkili ge9miitir. Glizel yurdumuzun en grJzel kOielerinden biri alan grizel $ i1ifke'mizdt:J Devletimiz'in en Ost dOzey kurumu olan 1/ge Kaymakam//gl i/e Yarel y 6netimimizin en list dazey kurumu olan /1ge Be/ediye Bai kanllgJ'n m degerbili r ortak /Jncii!rigQnde, i1gili (jniversitelerimizin de somut kaflltm VB katk/Janrla gelfekle~mi~ bulunan bu kutlama, her y6mJyle omsk bir etkinli/dir. Bu etkinlik, 6zellikle yerel r one/iei/erin koruyucu, des/ok/eric; VB 6zendirici asvremeten ve degerbilir anlay/~ veyakla~lmlarlYla ayn bir an/am VB 6nem t8~ /ma ktadlr. Ozean Seyhan'm kiss (jzge"mi~ini de it;sren f'srf'8ve Kutlama Program i/e Silifke Kaymakam l ve Belediye Ba~· kanmm g6sterdikleri-sergiledikleri ornek degerbilir y6netici davram~larma iliikin olarak yazdlglm k,sa degerlendirme ya zlsml, benim ve saym Nail Tan 'm sunmui oldugumuz birbirini tamamlayan -bOWnleyen konUima-bildiri metinleriyle birlikte, epeyce de gecikmeli olarak, ifi~ikte sunuyo- rum. 9 agdai miizik yaiamlmlzda Olkemiz ~mda 90k onemli bir yeri oten derginizde, bu yazlya iliiik olarak gonderdigim program ve eklerinin bu yazwla birlikte IUmiiyle bir bii tOn olarak, mOmkun olan en klsa sure i9inde yaYlmfamasmda 90k buyGk yarar gtirillmektedir. En klsa zamanda yaYlmfamamz beklentisiyle, ilginize ve yardlmlafl mza i imdiden teiekkur ediyor, yeni Ylfmlzl en iyi dileklerimle kutluyor, saygl/ar ve sevgiler sunuyo- rum. Prof. Dr. Ali U9AN Muzik Egitlmine GonGI Veren • Kanat Geren iki Ornek Yonetlcl: SiIi!ke Kaymakam , Musla!a ALTINT A~ ve SiII!ke Beled lye Ba~ka", A. Sad,k Ave, Prot. Dr. All UCAN" MOzigin bireysel, loplumsal, kulttJrel, ekonomik ve egitimsel yapmlmlzdaki yarinl ve Onemini ~k iyi bilen ve bunun gerekJe rine gOre davranan kimi yOneticilerimlz, blreysel ve toplumsal mOzik yap mlmlzln canlandlnlmaslnda - zenglnle~t1rilmesind e , mOzik kOItOrOmOZOn korunmaslnda - gell~lirilme sinde, mOzik ekonomlmizin g~lendi rilme· sinde - ilarlelilmeslnde, mOzik egitimimizin yOkseltilmesinde - yelklnletirilmesinde, mO· zlk sanatlmlzm, mQzik egitimimizin yOksellilmesirlde - yel~tirilmesinde, mOzik sanall mlZln, mQzik bilimimizin ve mOzik l eknigimizin ~ag ln gereklerine g!l re kararllhk ve sOreldilik I~ nde yenilenerek yaptlanmaslnda elkin va balirleyicl rol oynamlflardlr. Bu baglamda egitimcl, sanat~l ve ara~ ImnaCI mOzikt;ifarimlzln korunmasl, desteldenmesl ve .ozendirilmesi her zaman ayT! bir anlam, Onem ve deger ta' l ml~h r. Tarihimizin t;Ok: eski dOnemlerlnden bu yana • G.O. G.E.F_Milzik Egl. 81. 0 9r. Oyesi 10 varllg ml ve zaman zaman an iyi Omeklerini gOzleyegeldlgimiZ bu lOr yOnelicilerimiz, Cumhuriyetimiz'ln kurucusu Ulu Onder AlaIUrk'UnongOrdugO' ulusal kOltiJ/'CJmOzii vagda~ uygarllk:dOzeyinin Osliine ~Ika rma' hedell d09rultusunda tasarlamp geryekle~li rl le n bi ~k t;:abanln, atlltm ln ve degerbilirllgin OncOso ve Omeg; oImu,lardlr. MOzik tarihimiz bunun ~k: somut Omakleri)'le doludur. Egitimcl, sanalt;:I, a ra~ !Irmaci mOZikt;:ilerimizi koruyucu, deslek leyicl ve Ozendiricl, dagerbilir yOnatici davram ~ la nn m yenl, anlamh va gQzelblr Ome£line Nisan 19951e gOzel $ ililke'mizde tanlk oldum. MOzik alanlnda 40 Ylldlr gOsterdigl olaganuslO sablr ve Ozverlyle, keslntisiz sOrdO rdugil ~k ba~arl h trall~m a larl ve elkinlikleriyle $ililke'mizin milziksel kOltOr, sanat, bilim ve .gitim yapmma yon veran ve damgaslm vuran, yaratkan ve Orelken meslakta~lmfz Ozean Seyhan'm KultOr Ba- kanligl'nca Onerilan 40. Sanal Vlh Kull amalan Sililke Kaymakam l Mustafa A1tmla~ ile smlke Belediye Ba~kanl A. Sadlk Avcl'mn birlikte himayalerinde 15 Nisan 1995 tarihinde Sililke'de ga'Va kla~ti rildi. GOndOzSililke Belediyesl KOltilr sana l Merkezi'nde, gace ise SEKA Teslsleri Sa1000u'nda yapllan kUllama tOrenlari ve konser etkinliklerl boyunca gerek Kaymakam ve gerakse Belediye Ba~kam , degerbiliryOnellei davra m~larml n en iyi, en gOzal Orneklerinl sergilediler. TOrenler ve bagh atkinllkler sOresince Ozcan 5eyha n'a va onun ~ahSlr'lda mil zik kii llilrline , sanalma, bilimine ve egitimine gOOul veren, kanal geran anlaYI~ ve ya kla~ lmlanm trek yaklndan gOzleme ve Izleme olanagl buldum. Bundan trek muUu oldum, denn bit sevintr ve gUvent;: duyd um. Duydugum mutlulugun, savincin va gOvencln OzOndaki anlam ~udur: Olkemlzin, biiyOk kanllerinin d l~lndaki merkazlerde, • Ozellikle de l~ merkez lerlnde rnUzik yatia m" rnuzik kOIlON ve mOzik eOiliml, l'9&nin Kayma kaml ve Beled iye Batikan . dOzeyinde kl veya konumoodaki yOnelid eevranitilamlClan ~ etkilenlr. Onlarln davranlJlan "kad emeli elk ilenme ' yoluyIa all yOnel icilllfe, olwl yOnelicilerine, og rel. menlel'e, OOrencile re ve giderek tOm ana· babalara ve 10m ~.lere yans ,r. Bu yans,ma oII.mIu ve oIumsuz yOnIeriy1e ~ Onemlldir. GOze! 511ifke'mlzde btl baOIamda ~ oll6Tlkl yaM,malar pdUm. GOtdOgCm btl olumIu yans lmaJatdan da ayn b/f muI· IuIuk, M~ ve ~ ~ be- . rtmek isteM'L Guz e! SiIifIo;e'mizin ~ deOerfi Kaymakam, UYln Uusllf. AltlnhI' " ve Beledye Ba1kan, say ll'l A. Sadlk AvCl'yl candan kuIIuyotUm, deOerbllir anlaYl' ve yalda~mlanrlln diOer ~ kaymakamlanmlZ ve belediye baJkanlanm,z i9n de Omek 01ma S11'll diIiyorum. $iifke, 16 NiSIn 1995 EGtrlMd v E SANATCI vONOnE OZCAN SEYHAN" Prot. Dr. AI Uyan"" Silil ke Kaymakal'Tll Say,n MUltafa AJ· t ln ta " Si.l ke Belediye Ba,kan, Sa Yln A. Sad rk A vc " KOlIilr Bakanl'O' T emsilcisi SaYln Nail Tan. EOil imci • Sanat~ - Ara11lrmacl saYln Oz:c an Seyh an , 90k lS$f'i unlve rsite O{Jlelim Cryelerl, 51lil ke Use$l MOdOrO say,n rl mall ereI'" , I. 9 011 deOerli egitimcil er, sanal~.lar, ar~t lrma clfar, 90k d&Oerli OO reneller, ~ ok deOerli Sil ~keliler, Ulkemizin tOm rnUzik egllimcilerl , mOzik sanal~llarl va mOzik ara1hrma erlan a dma hepinizi sayglyla, sevgiyle selamhyorum. Degenl me slekta$lmIZ, se vgiU arh da $lmlz, yok dege rll ' EgUimcl- Sa na l~ r Ara$l lrmaer' Ozean Seyhan'rn 40. E!:iiliml SanaVAra{il lrma Y,1t ( 1955- 1995) kuUam aIan nedeni)'!e bOylesine anlamll blr gOnde 01kemizin lOrnmOzik eOitimcileri, sanal~l larr ve ara$lI rmaerlen ad ma bu reda slzlerie blr· likle oImaktan, btl "lizel 'I e anlamll gOnOn mull l.ilugunu sizlerie biriikte paylavnaktan bClyOk bir sevi~, ~ 'I e k1Van~ duyu- yorum. Degerbi lir Kaymaka m saYln Muslala AII.nla, ire Belediye Ba,kanl say,n A. Sadlk Avc,'yl 'Ie anl an n ,ahs lnda Sililk eUler1, Ozcan 5e yhan'a, onun flbfll'lalarl na 'Ie hiz matleline sahip ~Ikan, deslek ventrl bu 0..nek davranr{ila nndan, bu yOksek V1I irlc elikJi degertlilirlikleMdeo doIaYl filSdaJ TOrk m ftzik egitirni, mOzlk sanalr ve mOzilt biQrni na yClrekten Iwtluyor, kendiletine 'Ie onlan n phslncla 10m S~ ifkel~ere p ranla n ll'll ZI ad.- iUnuyorum. BdirdOi gibl CurMuliyefiml.Z1n kurucusu Ufu Onder AtatOrk lAJsaI kOOC/r'UlTlU.lU ~l:idaJ uygarllk dUZeyinin C1stiSle "dlalTl'la amae,yIa kOIIOrOrnW:iin !;8~li alaBan ncla bi r~ kOldO atrhmla r yap mrJ, bi~ kOklO dOzenlemele r ger~ekJe,t1 rmIJUr. Bl.'llardan moz ik alan,nda . yapdanla r 'Ie gel'~ekJe,tiril enler he r zaman ayn blr anla m, ayn bir ayn bir OI'lceQk la'lr. MOzik alanrnda nitelikli egilimcl, sanal~' va ara,· trrmaCI alemanlan n yetiJlirllmesl. bunla n n )\lrdun her yOreslnde gOrev\enljrfflp etkii va verimll bi9imde p11,ll nlmas'. kend'llerinde n en Iy1 va en yUksek d02::e)'l1e yararlandma sr onem, Ipn 90k bClyCAl: fiN gOslerilrr4tif. BertOn tulIann g&l\:eklelfllrilmeye fllI" Id'l}1 QUzel )Ut kOJelerimizden biri de, luqkusuz. Si~ftle'lTizlk_ Yakln ~ ve gUn(lmCIz T (w· Idye'sme II'lUZik alal'llncla SiIIlle denilince e{litimci-sanat~-ara,l lrmaCl Ozcan Sayhan, Ozcan Se yhan denilinc8 de Sililk a aida gelir. Siilke iIe Ozcan Se yNin adela OzdeJlir. Elurul ya nr51ra Ozean Seyhan deniinoe rnCaik egitimciligi iIe mCaik 51na~d'9l rWtelikieriri bir1:Jiriyle birle {itirip kaynaJllnp bUtiinle{iUrebieo ve mOlik ~ rWteigiyle bal:ida{ihrabilel\ gerekt iginde bunlann ayo ayo her binni ya da nertlangi birini. ge rektiginde hertlangi ikisini veNeya her ~ birlikte-W ger· !;8k1e{itirebilen ~ yOnlU bir kimlik 'I e k1{iilik de alda gelmektedir. Ozcan $eyhan'ln bOyIesioe ~ yOniO bir kimlik ve ~ik kazanrnasll'lda ve geIiJlirme sinde ilk kOklU va saglam l ameIi, ~ kU{ikusuz Si6Ike-Ta,ucu Bucag. b- kokuh/nda aldlg r ilk-temel egitimden sonra Adana-DOzi;j KOy EnstitOsO'nde gOrdUOQ 6grerWn oIu1tUrmu{itur. au EnstitO'yU bi- l inikten sonra bir sii re "ilkok ul OOrelmenil!:il~ yapm " 'Ie uygulamah "sln ll OO relmen~Oi" dene yimi edinrni{ili r. Bu der1eyimden sonra 1952 yl hnda kazandlO' slnavia Ankara· Gazt Egitim En slil OsO (GEE ) MOzik ~ IOmO'ne ogrenci oIarak girml, ve btl b6IOmde gOrdogO yOksek OOrenim sonu nda 'mUzik OQrelma nl" olmu{ilur. B6y!ece , dahl! Once kazandrgr ilkokul ' sln ll Ggrel menllOi' yel i,imi (lonnasyonu) leme~ Ozenne, ortaoku l-lise ' MOzik-dal OQrel men~gi" yeli{i 'mini (Iormas yonunu) olu r1 mu{i 'I e her ikisine dayall, kOIdOve saglam, kendine OzgO, ~k yOnlO bir ' bile{ike yeli{iim" okJ,lurup ge li~firmi{iUr. Oz ean Seyhan GEE MOzlk BOiOmO'nde yOksek O{lrenim gOriirken blJ kururnda gOorevii OnlO Alma n keman, OnlU Alman Prof. Eduard Zuckmayer'den annonl ve konlrpua n, BOlenl Atel'den piyano, Halll Bedl YOnelken'den 'verli Ionia r $lslemi ' va mQzik egil imi OzeFine dersler alml ~lrr. AJdlgl bu 'lb. derslerle ' egilimcl 'Ie sa nat~l" yOnOson de· reee ~O 'I e yOksek dOzeyti bir "rntizik-dal OQI'elrnenj" c1arak yeti{iffli{iti r. GEE MOzik BOlUmO'nO 1955 )'lllnda bitirip rntizik OOrel meni oIWktan sonra da k~ r ' ne ve nasil' olursa oIsun. 'olwI mOzigiva mCtzik eo;lirnci ligi" ~1l$ffiBla nnl son derace yoOu'l va kapsamll bir b~mde yOrOtmO" her kOfulda , her orIamda kendiri her yOOOyIe sli r'" ga. Ii,lirmeye 'Ie yenil emaye devarn elmiJlir. t;ocukluk )'l llarlOOave $iilke- TaPJCU IIkokulu' ndaykeo doQal ola rak dana ~ Si!ilke mOzik kOltOriiyle yoOurukroJ, ~k gen.;lill Ylllannda Adana • 0Cizi9 KOy Ens- titQsQ'ndeyk en · Cukurova ve tam T Orklye m{jzJk kOIlOlii nO lanlYlp OOrenmi" Ankara GaZi EOil im Ensl il OsO Mlizik BOlOmCI'ndeyke n hem blr yanda n 10m TOr1l.iye mOzik kOItOliinO genl{ilemeslne ve derinlernesine ozOrnsemi" hem de diger yandan Avrupa va gide rek 0Cnya Il'lOzik kfJl. ICrilne &911m.,llr. MOzik OOretmenliQinin ilk Yillanndan itiba ren ise bOtOTl bunla nn tomOnO birlikte kavrayal\ kucakla yan 'Ie kapsayan bir b1rle{iime, bire{iime (senteze) var" " fl tr. Bu birle,im1 va bite,imi. "efPtim tnUzIOI" I e "vapm mUz:iOi" aJanIannln biro birfyfe ~ ~ gll'digi, ~k'flJO r, ~, 0Iabildigince oenif blr 'h sip'n alanl ' Ozerine oturlma ya ~IlJINfll r. Ozcen Sayhan 19551e ba~YlP ameki 1978'e deQin SClren okuI-n'lUza OOretmen19 yap mlflda gOzel yurdumuZl6'l Siirt. Erzincan. Adana. Mersin va Sililke gibi deQifik yOrelerinde elkin ola rak ~'$ffiB ve hizmet verma oIanaOt bUrraqlU". Bu bag. lamda ba;ta "gener (kanna } be', 'Iuz isesi", "asl subay okul u' V1t 'askerl liSe" omak Ozera deOi{iik lUr va ~ $ilte orta ogrelim kun.mIa nnda gOrevklr yapml{itll'. Bu gOrevler! arasll'lda en uzunsUrelisi, en yok yOnlOsO. en kapsamllSl , en etkiliSi ve vermlisi, ~ kU{ikusw:, $dilke'de Sihl ke Lise si"nde ola nidiI'. aurada btl kururnda yapl ll}! fI" Irftrl8lanl\ vel'digi hizmellerin. gel'· ~lelirdiOl etllinlikJerin, elde etti!:ii ba{ial"llar· In fBOda, TOrk mQzik egitimiode yok ayn, ~ onemI va ~ 689kin bir yeri vardl r. Ozean Seyhan Sij~ke'de, S~~ke U. sesfnde fillr~hO' sUre ~, okUda a~ rg, ' mOzik de rsanesi"nd e tum og rencilerine y6nel ik olarak kOldO ve kapsaml r bir "genet mOzik egitJmi" ge~ekle~lirmi~ti r. BtrIunia ve bunun yanl Slra yap hgl diger Ozverili fIb,malaryollryla sagJadlg l baprrlarla SUitke Llsesi'n1 'Ie Silil ke'yl, Sililke ger9iQini 'I e Silil ke rnuzik kOIt OrOnOlOmbOlgeye ve giderek 10m yurdumuza tamlmr {ihr. Bu ~e~evede yeU,liri p yOnettigi Sililk e Use si Korosu 'Ie Orkeslras l, Ornek ahnmak - Omek g05lerilrnek Ozere, TOrkiye (Ankara) Filarmoni Dem egl Ba~kanbg lnca , CumhUrba~kanllgr Devlel Konser $alonu'nda konser vermek Ozere Anka re'y a davel edUmi{itir. Fakal , ne yazlk ki, 0 zama n u la~lm va konakJama ~n gere kll madell olanak saglanamadrgrndan, o dOnernde zor ve ende r yakala nan bu flrsal kullanllamamt, 'Ie degeriendirilememi,lir. Ozean Se yhan'rn Sililke'de hi9 de kolay olmayan, oIduk~a zor ve klsltlr kO~llar allinda ge~ekle,llrdi§i "Ol eng en mOzik aglli mi' dOzenieme 'I e uygularnalan yer~eve sinde Lisa'de kurduQu Yayl , Calgllar Orke strasr'ndan 'I e cIOrtse$li Koros u'ndan yeti,an 3O'u " kin OQrencisi, i1gill yOksek ocrelim programlan ndan ~erek mOZik OOrelmeni oImuflur. Bunlardan bit' b6IU'nU Devle! Operasl Korusu'nda. bir bOIOmO de ' piy asa satvleleri'"nde sanal~ oIr'rluf;lu r. Ozeng en mOzik egitjmi ve mesleksal mOzik yUksek OCrelimine ~n<irimli ha· z'rlck eQitimi eclegenlilderTli (Iaaliy ell erini) halen ba;kal'll bulU1'1l:ll9J Silifll e KOOOr ve $analevl De meg'nde SOrdUren Ozean Seynan 'ln CrW~e1erimizin eQitim lakOlteleri mOzik eOitirni bOlOmlerine ~ sa)'lda "nj. ~ 11 lelikliltlazlltlkh aday ag renci yeli~lirme' cebatan. biz mUzik egitimcileri ve ilgill mOzik yOksekOQrelim kurumlan ~in ayn bir OVO~ ve gOverw;: kaynag l ctmaktadir. Ozean Seyhan'ln Sili!ke'd e 'genel, Ozengen ve (yoolandi fTTle veya hazn1ama i~l evii i~IO) mesrejser mOzik egilimi 'Y<I hlimalan n ln yamsrra ger~eklelitirdigi bir balik a deg erli ~all,ma da ' sanatsal yahlimalar' dlr, Bu baglamda bir yende n kendisi ~e iiilli solo-keman ve oda mOzigi kensenert ile korove creestra konserleri velffii~ , dig er yandan da OnlO mOzik sanal~ l la nm Sililke'ye davet edipletlirip ~liitli kcnsener ve rd it1mi ~lir. Omegin: -Prcl. Necdet RemziAla k 1965 ve 1966 yrnannda An kara Devlet Kcn servatuven'ndak i se~kin og renci leri ne birlikte iki kez gelip keman konseri varmili'i r. -Prof. Eduard Zuekma yer GEE MOzik B61umOKorova Orkeslra sl ila blrlilde O~ kez gelip ~eliitli solo, oda mOzigi, koro ve orkeslr a konserleri g e r~e kle ~li rmi ~li r. Bu konserlerin birine, bundan l am 33 yll Once 1962'den ben de ogrenci olarak kaIllm l ~tlm . Vanh~ an,msamlyorsam bir rnaYis ak~am l GOksu Irmag l'mn hemen klyl Slndaki Cgrel menler Demegi ba~esinde unutulmaz bir konser velTTli,tik, Ben de 0 konserde bOlOm korusunun tenorl;la~ I , bO10m ol'keslraslnln konsen ma ysteri ve solocusu idim ve aynca kemanlmla J .S. Bach '.n solo-keman sOitlerinden birinin bir bOlOmOnO seslendirip yorumlarm, hm. $imdi, ,U anda o unutulmaz ak ,aml, 0 unutulmaz konsen, daha dOn imiwesine 10m canhhg.yla yeniden ya~,yor gibiyim... -Prol , Milhat Fenmen, kemanCI Prot Oktay Dalaysel ve soprano MOlid e Ozg Oy1e 1974'te gelip bir konser vefTTli, lerdir. -YOcelen DOrtIOsO (Ku vartel ) 19741e gelip sinemada oda mOzigi konse ri vermi,tir, -Isl anbul Devlet Operasl lenoru Eral Uras piyan ist Tezmen Kolyak lie blrlikte ~ seslilendirilmi, ha lk tOrkOlelilezgileri konseri vermi,lerdir. -Alman kema nel Michael Grube 'Y<Ignll olar ak kallldl gi Sililke Festlv ali'nde ild yll ara ile iki kez konser vermi, tir, Ozean Seyhan , yaptl gr Oy yOnlu mOzik egilimciligl, mOzik sanal~ rhgl ve mOzik lolklorculugu ya da lolklor aralihrmacrlrgr ire ye linmem iJ, egilim mOzigi besleleme (ve armonileme) yah~malarrnda da bulun m~lu r. Bu baglamda armonileyip keman-piyano va ~an-piyano ~in dOzenle<igi TOf1( hal k ezgileri ve tOf1(Oleri, bazr Avrupa ve Asya 01kelerinda seslendi rilip yorumlanmrlit lr. ($ imdi bunlardan bazr Ome kle ri tepeg Ozde izleyelim:) Ozc an Seytlan'.n bOtOn bu ~ok yOnIO, t;Okboyutlu ve geni~ kap samh 'Y<Ibalan, ~a Ir~malan va el kinlikleriyle birl ilde tom yu rdumuzda Silifke'ye yOnelik i1gi hlzla artml~ ve Silifke, gOzel yurdu muzun gOneyinde ~i rin bir yun kO~esi olma n.ri yok Ol esinda, mOzik alanlnda yak eanh ve elki n bir kOltOr, egitim , sanat ve de riame/ara,luTTla ma rkezi haline galmi,lir, Ozean Seyhan 'tn mOzik anlayr~r ' par'Y<Icll' degildir, ' bOIOncol'dOr, ' bOIOncOI mO- " zik kOltOrO' anlayllirna dayalldrr . Bu anlayr ~ ' geleneksel ve modem ('Y<Igcl lj" , ' bireysel ve toplum sal', ' yOrasel, ulus al ve uluelarara sr" mOzik kOltOrlerini bir bOtOn olarak gOrOr. TOm ba~anlan, tamalde benlms edi gl bu ' bOtOncOl anlaYIJ ve yakla ~ r m'da n kaynaklanrr. Bundan yola ~Ikarak olu~turup gelI~tird igi sab ll11 genel mCrzik agitimciligi, Ozverili 'Y<Ilg.· keman egitim ciligi, duyarb seslendiriciligiveyorumculugu, i~levii egllim mOzigi besleciligi , COlikulu mOZik folklor· cUlugu veya lolklor ara~trrmacrllg. Ozel· Iiklerina dayall ola rak gOSlerdigi etkili ve verimli 'Y<Ibalanyla, agitligi-yeli~li rdigi ogrencrert (bireylari), i~nda bu/undugu toplumu, I~nde ya~ adlgl kentl elkin ola rak yOnlendirebilmi~ ~ bilgili , bilin~i ve daney imli, t;Ok d egerli , ender mOzik ogrelmanteri· mlzden, Omek ve s~ldn mOzik agilim cilerimlzdan biridir. Benden M eekl konu~macr Kuli Or Ba kanllgr lemsilcisl Nail Tan taralrndan OzlO ola rak sunul mu~ ve vu rgularunri bulunan Oz ean Seyhan'ln 'lolklorcu yOnO' , 'folldor darlemeciligi ve ara, tl rmac llrgl' yOnO,bizim konumuz olan ' egRimd va sanat~ 1 yOnlen'yle lamaman bagdai8n va bulOnla,an bir Olellik gOslermek tadir. C;:ok degarU mes lakta,lmlz, t;Ok savgili arkada,rmlZ Oz ean Seyhan , belinmeye 'Y<Ilr,llgrm bOlOn bu Ozallik va nilaliklari yla bi~k kaz Egitim FakOltaleri'ne, devlat konselVatu varlanna gOreve yagnlml li olma slna ka~rn, Silifke'd en, Silifkaliler'dan ve Silitke 'de sOrdOrdogQ hizmellerdan bir IOrlO kopmak, ayrrlmak Istememi~, Sililka'de kalmr~tr r. Onun ' Sililke sevgisi, smlke sevdas l, Silifke lutku su' , oradan ayr rlmaslna bir 10rtO iz inve rm ami ~tir. Ne varki, °bl~m' olarakoo z konusu yOksekOQrelim kurumlarrna g elip aram rza ka\llmamr~ oIsa da, ' Oz' olarak hep yan lm lzda ve aram rzda, bjzimle birliktedir, Tam ya ri g elmiliken hemen belirte yim ki, Ozean S eyhan~ ln Silil ke'd e kalr~. Silil ke'nin ve bOlgenin mOzik yaJam' ve egitimi i9ln 01dugu kada r, yurt 'Y<IPlndakl yagdaJ TUrk mOzik yaJam. va agilimi a~lslnda n da son derace yerinda (isabelli) va yararl, olmUlilu r, An .k ~yla gOrulOyor, Oyle anialil llyor ki, Sililke ila Ozean Seyhan ' aHrmak gibi'dir; b lrbirinden kopamaz, ay nlamaz, ayn dO· ~OnOlamez. Onlar an lk birbiriyle adata Oz· da,tir, Ozde,l a ~ mi ,lir, Ozda"e ~li rilmi ,li r", Bu ~ok degerli meslalda~lmIZI , bu ~k sevg ili arkada~lmlzl yak lndan bllen, i~len lamyan, gOnOldan seven, Bakanllk'larrmlzdan, Oniversitelerimizden, mOzik kurum larrmrzdan, ara ~l l rma markazlerimizden, okullanmlzdan, krsacaSI Olkemlzin dOlt bucagrnda n, pek -.ok maslekta~lmr z ve arkadaJlmlz bu mutlu gOOOe burada aramlzda kendisiyle ve slzlerle blrlikte olma k istemi~lerdi r, Ancak gOrev baglant rlarr ve hlzmat yogunluldarr nedenlyle ne yazrk kl b u Istelderlni g9~ekle,tiremami,lardi r. Ben to· mOnOn adma sevgili Ozean Seyhan'a, siz degerli yOnaticilere, Ozv erili katlllmcila ra va tam Silifkelilere gOoOl dolusu savgiler va saygrla r sunuyor, yaJam boyu iyilikler, gGzalli kler ve mutluluklardiliyorum. Biliniz ve un ul maymlz ki, biz tOm TQrk mOzik egili mcil eri, sa nat~ll an ve ara,tlf maerlan olara k har zaman ve her ko, ulda yammzdayrz, sizlerla birlikt eyiz L. Sizde n blr dilagimlz var. 0 da ~udur : Blrblrinlzl , imdiye kadar oldugundan daha ~ok sahiple niniz, daha cc k destakleyiniz, daha yok yikell inizl Bunlan da ga~k l e~ti receg inizd en asia ku~kumuz yo ktur ! C;: OnkO buqune kadar gOslerdiginiz anlay r~ ve yakla,lm ln.zla ve bugOnkO 16reninjzle bunu zalan karntladmrz. Sizla re inanryor ve gOveniyonJz!,. Ve son olarak diy orum kl: Guza l Sililk e ve gOzel Silifkelilerl GOzel Ozean Seyh en'muzta ne kadar OvOnseniz, ne kadar ~ahli sa nr z, n e kadar kwansamz azdlrl.. Sagolun, varolunl ... Silifka, 15 Nisan 1995 • Bu 'Y<IlIlima (metin), Silil ke Kaymakamlrgl ve Belad iya Ba,kanlrgl'nrn himayelerinde dOzanlenan, Silil keli ' Egitimci. Sa nal~I .Ara~hrmacl) O ~an Seyhan' ln 40. Sanal Ylli (1955- 1995) KUliama Programl ' ~e rr,;evesinde, 15 Nisa n 1995 cumartesi gOoO saat 16.00'da Silil ke Beladi yesl KOltOr Sanal Merkazl Salonu'nda g er~e kleliti rilen tOrende konu~.ma bildiri olarak sunul mu,lur. •• Gazi Univ arsitesi Gaz i Egjlim FakOltesi MOzik Egitimi BOICrmO Ogrelim Oyesi, Gazi Oniver siles i TOrk MOzik Egitimi Ara,tlrma ve G al i~li rme Maf1(ezi Ba,kanl. FOLKLORCU YONOVLE Oz eAN SEV HAN° NailTAN" Ozean Seyhan daha ~ocuktuk ydlannda, Adana-DOzi~i KOy EnslilOsO'ne girdiQinda A~ r k Veysel'den halk mOzigini, Izmirli Hasan C;:akr Efe'den Ege Zeybekleri'ni ogrenm elde folklorculu ga ba~lam l~ ve klsa bir sOre sonra bu okul un mOzik va oyun ~a · Irlimal annda bali' ~akmiJlir. IIkokul ogretmani olduktan sonra d a bu yall ,malarrnr sOrdOfTTl~ va bOyleC8 tamalden tolklorculugun poIa srnda pi~m l~li r, Og retmen figin ya nrnda lolklorculugu ikinci meslek edinmiitir. Ozean Seyh an 1952 yrhnda An kara Gazi Egitim EnstitOSO MOzik 8610mO'ne girmii va dOnemin OnlOfolklorculannd an Halil Badi Y6netken, Mahmut Ragrp KOSem ihal (Gazimihal) ve Ahme l Adnan Saygun'dan bUimsel olarak egitim alml~ ve mOzik OQretmeni olunca, Silifke yOresinde folklor ara~ tmnalarrna ba,lamr,l lf, BugOnOne ula~an SiUM<a Ha lk Oyun farr'nrn yun ~inde ve dl~ rnda tanrnmaslnda OncO olmu~tur. Ayn ea, krrk y,ldan beri folkloru n 10m kadrolarrnda ara~llrma yaptlgr '· OrOnla ri ' Silirke Y6resl Folkloru' adr alt rnda yadi ciltle toplaml ~ , baslma hazrr hal e gelirmi~tir, Burada yari, gelmi~kan hemen ,unu a~lkya balirtmek isterim: DOnya.da onemli bir ya ri olan Sitifka halk. oyunlarrnrnv a halk tOrkOlarinin ol anlik ~ekllyla Ozean Sayhan gibi g e~ak blr folklorisl taratrndan darlanmi ~ 01masr, Silitke i~i n bOyOk bir kaza~t l r. Bu 90rOi, yalnrz ben im gOrO,Om degild ir. Sakr· nrz, bi r~k degerli sana l~r va biUm ada ml ona ¢ndardikleri mektup lard a n eler diyo r: -Vedat Nedim TOr (197 8/: ' Silitke bOt- geSir'ldeki ~ ~t1i kOltQr ve sanal ~1i~maI3 nrnz gittik~ yaygln bit Onem kazanlyor ," - Hal~ Bedi YOMtken (1959): '~mdl $ilitke'de ~ degerti bir Cryemiz: var demeklir. Silifke doIaytan muzik lolklOf\l (izerinde sana ba~nlar d ilerim.· ·Sadi Yaver Alaman (196&): ' Sililke l olkloruna pek degenl hizmel lerin geff&kl en lakdire pyandlr. Irk llmna Sililke'ye de gelerek degeni Ifall~alafln l ll yaklndan gOrmek ve laydalanmak isterim.· -lhsan Hu~er (1967): ' Sizin y ukurova ve Sililke Folkloru na hizmetiniz bOyOktOr. $i lilke oy unlanm bCllan cephel eriyle memlekete ve dOnyaya tamtmamz, bu g~ VII yOnOnQzOfoUdor tarihine g~irtecekli r.· -eahit Ozlelll (1976): "TOrkmen ~enligi hk: Aziz Nesin'jn lflkan::ll91yllllk i9in yazlp kendisine gOnderdil)i m yazuja sana ay n bir yef verdim. yali~lan nl !aYlk oIduQu bi· ~mde anlatt lffi.' -Yesari ASlffi Arsoy ( 1975): "Inan !d, seni pek t;Ok Ozledim. GOnlUmde si k sik SI· lilkey e gele rek. F1h damann kadar yakl n· dayml~.m gibi birlikte Sililke'da gaziyor , yiyor. iciyor va seninle konu~uyorum.· -Ahmel KulSi Tacer (1966) : ' Seni tam· dlglma ~ memn un oIdum.· Ozean Sayhan. bir yandan derlemele r yaparilen, bir yandan da Io/klo rla irgiti da r· gilerde yazrlar yazmak suretiyle tOm mem leke! IoIklorC1J lannm dikkali ni cekm l~tir. BakmlZ. T.FA Oergisinde Sili!ke l olkloru OslCine yazdlg. bir ya ZISlnda ne diyor: ' SabahlaMln gOzel1igi. ay 1,lgln da pm l pint akan GOksu'su, baharda erkencecik a~n badem ~eklerinin nelis kokus u, taylunlan andlran poyraz l, agustos bOc:eklennin ses· leri M;inda l lim llim kanayan cam orman· lanmn r~ine kok usu ve e, inden ayntm. , kekliklerin kahredercesina OhJ~eri. hap bu bOIge halk,"a ilham kaynag l oIm~lu r" Adeta ~jjre benzeyen bu Sililke lasvirinde Ozean Seyhan'ln Silfka savgisiyle dopdolu oIdugunu aC1k~ gOrmektayiz. Ozean Seyhan. benim KOItOr Bakanligl Milli Folklor Ara~!lIma Oairas! Ba~kanl 01· dugu m slrada Anka ra Oevlel Kon· servatuvan'nda ve Bursa'da dOzenlenan folkloreu yeti~lirme ku rslannda OOrelim gOrevlisi olarak hizmet verdi. Ay rlea, ulus· Iararasl nifelikte yerli ve yabancl uzman ve bilim adamlannln katlli ml ite dOzenledigimi z uluslararasr tolklor kong relarinde birbirinden degerli bildiriler sunmu~l\Jr. $ uraslnl da unufmadan ek leyeyim ki, saYln Seyhan'I dairemize uzmatI oIarak almak istedigimiz halde o. Silifke'deki cabalanndan kopmak istememif lir. Ozean Seyl'oan'ln tolklorcu oIarak diQer I)nemli bir hizmel i de 1976. 1977. 1978 YII· lannda oIaganUstO cabarlyla organize attiQi 'Sililke TOr1uTlen $enliQi·di r. Rahmetli cahil OZl elli, Ozean Seynan'a gOnderdigi bir mektupla aynen ~y1e diyor': ' Yurtla yapllan en zengin yerel fenligin. sizin ki ordogunu $Oyleyebilirim. Programl begendi m. En gO· ze/ yam, !Omden yeral oImasldl r. $urdan burdan, uzak yerlerdan Jarklc I, oyu ncu ga firma yolunu tUlmamamz dlf. Halkln gore gOre blktlgl . allJl laga lmi, Jayle re yer ve· rilmesine. her zama n kar,r ~Ikmlftmdlr. Hem zevkslz. hem bir sli rO biiyiik masrala mal oIuyor.' Ayn ea, TRT TV-1 kamera· manlarlndan Kahrama n AtyonoOlu'n~ cek· imini yapllgr ' Sililka TCirm&n ~ij)i' f~mi. Ankara-Wde, lam klrldkl dakika gOsterilmiJ 'Ie Japonya'da yaplla n 'Yere! Fim Yarl'ma s,'nda da dOnya birinci~gni alm lf1lf . Halen bu li lm, KOitor Bakanll gl arJivlerinde korun makt adrr. Bi~ bilim adarruve Iolklorcu Smlka'ya Ozean Seyhan'I ziyarete ge lmi~lir. Sililk e'ye Ozean Seyhan'I ziyarele gelen bilim adam· lan ve l olldorcular Junlardlr: Prof. Or. Mel\mel ErOz (iki kez gelmi~tir). Ahmet Kul SI Tecer. Prof. Dr. KUri Reinhard (e,i Ursula ve oQlu Ue blrlikla gelmiflir), Prof. Or. Ahme t Edip Uysal , Prof. Dr. Sal'oaba"in Tekindag, Fatih Klsaparma k, Prof. Or. Lourance Pick· en. lhsan H I ~er, Prof . Dr. Mel in And, fair Osman A~lla. Ferruh Atsunar, Nail Tan. Dr. MUjgan ClMTlbur, Hikmel Dizdart>Oiu. Prof. Or. Saim SakaoQlu . Dr. Mehmal Onder. Or. Iri an O. Nasra"lnoQlu, Elam RuhI OngOr, Prof. Dr . Ibrahim Agah C;ubuk~ ve Japon Prof. Or. lomoaki FUji (1975). BOlOn bu yerli ve yabal"lCl OnlO l olklor uunan va bilgi nleri Ozean Seyhan'I ziya ratlerinin yanlsr ra. 5i- 0.. .. '. ' M A~ "I• •", .:· 1 u•• ••,.:·;::....:.'~"',;;:::. ':.:,.. ;,~~I~;;.'.;..:··:,~,.:r ""' .... II• •••' 01"'_"'" "r' G••, '1"'. 1_.' · . .... LIo"'. M• •, " .. . Gl ... _ • • • " .., - I.'.... , " ' .... . ,,, ,•• ~ .. , " _ ~ ..... 1' . .. .. , ,," '_ j .ft ~. ,ft u, , ....~ .. , ~ _ ,_ " K . . ......, - .. ....... . . . . N " 'I" ' ... _ ., .., ~ . .., o zeA N SEY H AN . , •• I _ T. . , .'O 1 _ _ ,• • ; ,,, • ,. .... '• •~' ••• • , ." ( 1011. 1" '1 • ; ~ • • ~. ' ••H ... ' .... ... ' U r I ., ,",...... ' ,I, , , l . • '~ • H._. ,· -.. ,..; , n" ' .- . ,.. , 0" , ,. ,. " _ ~ ...... -' h '., . ', "" ~ , .. _ • ••• • " -. , ... 11 "" ,., "....' • 1··" _ , __ 1 _ • I; u, tr -... _. ~, . - ; . ., " _ ' ''. . . ..' ,• • I ' "" J O SILE ' " " . LI •• , .... It '• ...... OJ ..- , , L ~ ..,. ••.;., ,,_, • • , ' ... .......,.....n.. _ ' ' " 'R.. u" .,,, _ ••, .,••.$ 10 " ' .'" IIU"" . ~ ,, ' lifke'de ve C;Ukurova'da incelemeler yaprru,lardtr. Bu califma launda Ozean Seyhan onIara yardlmc l oImuftur . Diger yandan. Si~lke'ye gelemedikleri halde Ozean 5eyhan'I ~ seven kif iler aras lnda Ord. Prof . Dr. Sadi lrma k. Be~1 Kemal CaOlar. FeyZi Halle' , oman Saik G6kyay gibi cok degerli bQyCJkIerimizi de burada I'latlrla!madan g~emeyeeej}im. Sililk e gQze! bir )\lrt kOfemlz. Fotklorun be~ iOI. 5ay rllz nimelleri var. Bu nime!lerden biri de doslum sayrn Ozcan Seyhan'dl r. 50. Sanat YIIr'nda birarada bulunmak uaere ona va eme re uzun timOr. besanlar ve mut· luluklar dllerim. 5i1ilk a, 15 Nisan 1995 • Bu call, ma (metin ), Sililke Kay· makamhOI ve Beled iye Ba,kanirOl'mn himayeleriode dQz enlanen Silitkell ' EgilimciSanati;I -Ara~ll rmaci' M. Ozean Seyhan'ln 40. Sanat Yrlr (1955-1995) Kutlama programi ' ce~vesinde , 15 Nisan 1995 cuma r· lesl gUnO saat 16.00'da Si~fke Belediyesi KliltCJr Sanal Markezl saJonu'nda geri;Gk· Ieflirllen l Ofende Konu~ Bildiri oIarak sunulrTlUftur. •• KOIIOrBakanli gl Tems~clsr. • ".t>. I '.' -'~" I , I ._" -......'."H .... ,.. ." .. . '-' . . . .... ,'- ~_ .... .... _ :':~.", •• ".~ ' ••.• " " < , ,\.., ."''' ,'' ' " '."·HO,. - '...',,''... '" " . .. ": ..!~ "e,. . _ ... ' c. II .i ." .. ..... ,....-. ... R <G • • .. 00_ . 0_ ' . .. O. II , _ .. , _ , ._" .... . ' Do, . , _ Do• • • ~ ... "' 00,0 ' •• O. U l"J(. " , LIo.., M' . ~ "~ l · ..... , Io_ D _ , . .,J· .,., . ~ .. 0. " " " . . .. " - __'." , "' , e..oo , . . , ... " ,,, ,...1.1 ' 1&1'11. .11.0 ' ,, _ 0.0, '1. T.. . .... _ _" '''_ ' .... " .,u ..... ','-'''-'' _ , ,'_ ... - . . .. . ., • •G ., , !:..!!...~ , , ~ .. o_:O _ ....___ .." ,. . .:. .. , ..... ..l.I '.. O, R" ... • ·""'- 'l ... i . ,,;., TV" ...... I~'-I ' "'' ''''' '' ' G ..,_ .••.•• 'M ~~ '~'. G ' .u.,e.. . . u. •• • 13 Yirmibirinci Yuzyllda Turk Diline Uygun Ses Egitimi Nasll Olrnalrdrr ~. ilknur OKATAN DOC. Dr. M.O. Ataturk E~ t. Fak. Muzik Egt. B1. Ogr. Oyesi Marmara Oniversitesi Rektorlugu'nde 21.10.19S9'da yaprlan ' Yirmibirinci YuzYllda Turk Muzi gi NasuOlmah dlr?" konulu sempozy umda dilimize uygun ses egitimi konusunda verdigim bir bildlnde, Turk mOzig inin temel sc runlanndan binolan ' SOz!li Muzik ve Ses Egilimi ButunlUgu"ni:i alt1k yOrekli lilde i rdelem i~ ve 8gilim ycnnnoe n uygu lama kolaylrklanna sahip bu lunan ~Oz(jm Oneril erinde bulu n mu ~lu m . Onerileri m sempozyuma kahlanla r tarafmdan olumlu ker suenml ~ . takat sunu'an bildiriler b8sllmadlgl ~jn. daha gen j ~ cevreler m elesfirisine eurere mermsn. Bu makalede ay m konuyu bir kez daha vu rgulamak isliyorum. Sanat Egiliminin amacienndan bi ri ve benc e en onemlisi, msamn dogasmda bulunan sa nats al yetenekle ri geli ~li rerek once kendisine ve i~ inde bulundugu lop luma, dah a scnra da tern in sanliga yarar hbir duruma gel irmekl ir. Cu nku sanal , kOlturun ~ok 6nemli bir tama mla yrctsidrr. Cok b Oyuk insa n topluluklanru et kneme gueune sahip cla n sanatm . baste devle t yOnel icileri olmak czere senetcner. eg ilimeil er ve lum toplurn tarahndan yuee lli lmek uzere cestekienme sr, ulusal kullUr duzeyimizin yukselmesi nde eok b OyOk bir elk en clacaktrr. Bal l, bug un hayranllkla izledig imiz ba ~afl l ar m l. uyg ulamali egilim ve bilimse l ara~l l rmac lll k i ~in her saha da ya p" m l~ oldug u b i l i n ~1i yal m mlann a bo~lud u r. Baz l ~ag d l~ 1 a li~kan liklarm l, Ulu sal Gelenek zanm ve yanllgl sl ile. yirm ibirinci yOZYlli n e~ iginde hala sO rdOmeye ~ali~an lo plu mla rda, ~agda ~ sanal~lIa ri n bir eysel ba~a n lan, geni~ halk kille leri laraf lndan be nimsenememi ~lir. Sanat egilimeiliginin 2O.07.1982 'den ili baren universile duze yinde verilen bir egilim prog ram l kapsa ml nda yer aima sl. ~a gda~ san al egilimcilerine ara ~l lrma yap ma ortaml m h azl rla m l ~ ll r. Bu saye de. batlll ge n~le rde n kesinlikle daMa az yelenekli olmayan TOrk ge n~lerine sanal eg il imi vereeek olan og reli m Oyes inin, ge r~ek bir sanal egil imeisi olmas l mOmkun olabile eeklir. Ogr elmekle gorevli bulundugu san al tekniklerinin ~k iyi bir uyg ulaYlcl sl olamayan og reli m Oyesi yel enekleri geli~ti rme k yerine korelteeekli r. Ara~tl rmael c lmayan bir 09rel im oyesi de. sanalm ilg i lt ekiciligi ni yok ede rek Slradan bir ugra$ durumuna ge lmes ine neden olacakbr. Sozl u m u zik ve ses egitim i bu tunlu gu Muzik egitimi kapsammda ki ,s es egitimi problemlerini. dilbiJimin ses problemlerinden ayrl d[j~One meyiz . An Tu rk~ e 'yi arama ve bug On Olke mizde konu~ula n TOrk~'ye kavu$ma sOreei ilrinde. 3 zellikle yurdumuzun co9 rali konumu nedeni ile dilimizin de mOzigimiz gibi ~e~itli kOltOnerin elkisi allmda kalml~ oldugu bilinmekl edir. O rta Asya'dan Anadolu'ya gelen TOrk MOzigi, Ortadogu'nun yene$ik mOziginden mutlaka elkilenmi~li r. Aym durum Akdeni z Ozerinden Arapla ra ko m~ u olan ve halla bir sOre de Arapla rla i ~ i~e ya~aml~ cla n Guney Avrvpa Olkeleri i~in de geyerl idir. Belki de bu elkilerle Kuzey Avrupa mOzikle rinden larldl olarak ki~ilik kazan an Ispan yol, halyan 14 ve Yunan mu ziklerini, buna emek cla rak gosterebiliriz. SoziO mOzigin dogu ~u ~uphe siz insan ligl n ba~lang l el na dek uzanrr. Aneak mOzikolcglann ilkel mOzik ler Oze rinde yaprms clduklan incelemelerden anla ~ l ld lg lOa gore San, keyil iyin yaptla n bir sanal ya da bir eglence degil dir (1). Tam aksine San , scyleyene ilahi bir ozellik kazandm r. Dogum, olOm gibi dini 6zellikler la $lya n olayl ar sira slnda dOzenlenen tc renrerce ortaya ylk an sen, Hrisl iya nll k ve M Oslumanhk din lerinin y 1k1li l ve babda H risl iyanhg ln yay ll mas l, doguda Tunder in Islamiyeli resmen din olarak kabul etmeleri ue yine dini aglrllkh soziO muzik tune ri i~ i nde gefi~me sini sOrdurmu~tOr. Ce $illi ban dillerine uyg un ~arkl s6yle me le knikleri 0 dil· len kcnu sen sanatyl ve ses egilimeilerinin bilimsellik ve arasnrmacihk 6zelli kleri tastyen saygl deq er censmatan sonunda ge l iliti ri lm i~l ir. Bu teknikler helen ge l i ~ m el e rini eardOrmekledirler. y OnkO yasayan, kcnuealen diller de gensmeye ve zengi nle~ meye oevem etmektedirter. $a rkl soyleme lekniginin bi r dile uygun olma SI bu leknigin, dilin standa tt lonelik, diksiyon. artikulasyon , entcnasyon gibi OzeJliklerine uygun olma sr demeklir. TOrl<ler M uslumanhgl kab ul etlik l en sonra Kur'a n-r Kerim 'i en guzel ses ve uslup ile oku yabilmek iyin Arapya 'ya uyg un bir teknik ge li$li rmi~lerdir. AYOl l eknik ile dini mOzigin yam Slra, din d l ~ l m uzikl , rin de sesle ndiri ldigi ve 'bu uygulama ya bazl sanatylla r t'arahndan hala devam edildig i bilinmektedir. Geleneksel TOrk San al Muziginde de lia rlu sOylemenin hanendeler ta ral lndan ogrencilere Melik- U Sla-clrak yontemi He og relildigi biJin mekl edir. GOnOmOzde Turk Mu siki si Devlet Konse rval uvanann da Oslup ve TO rk~e $ark l S6yleme dersl erin in yaOinda Batl Muzigi $an Teknigi dersleri de ber abe ree verilmelctedir. Bah leknikler i ile ses egilimi veren dig er Devlel Ken· servatuvananml zda. reperlua r daha ~o k yabaOCI ses mO· zigi om aklerinden olu~ll.i r uld ugu iyin Turk diline uygun $arkl soyleme tekniginin (lnemi, MOzik Ogrelmeni Yetilil iren Egitim Fakulleleri Muzik Egitimi BolOmlerindeki kadar ~ok hissedilmeme kledi r. TOrk~e ~ark l soyleme leknig i. iosan sesinin ve Turk dil· inin doga lhgml bozmamahdlr. TOri< dilin e uyg un ~a rk l soyleme tekniginin hen OZ o lu~ lu rur am am l ~ oldugu. zaman zaman TV ve radyolardan yUkselen seslerden anla;;llm akladlr. Oze llikle ~ark l sOyleme sanalmda, dogru ve gOzeli degenendirebilen bi r sanalsal goru~ ve sagduyuya sahip elan ve TOrkiye TU rk~es ini ~onu ;;an halkln ses egilimcis i, geryek bir a ra~l lrmac i ve sa nal~l olmak zcrundadlr . Yirmibirinci YO zYllin e;;igind e TOrk Ses Egilimeileri va Ses San al~lIa n al ele vererek di limi ze uygun ses egitimi yonte mlerini ara;;l lrmalidlrlar. Ancak 0 zaman, yirmibirinci yOzYllda TOrkler ~ arkl ve tu rkOlerini yoreselliklen ve y a b a n~ clla;;makla n kurtuta rak ken di ulusal ~arkl s6yle me leknikleri ite sOyleyebileeeklerd ir. Dilimize uygun ses eQilimi teknigin in hanOzbilimsel anlamda g eli~tirilememi~ ctmasr, muzik agilimimizin en buyuk problemidir. Problemin buyilklOgu, ~a rlu Soylem e'nin Harward Dict ionary of Music'ts tent edildiQi gibi " Sir enstrumana baglmh o lmayan te k va en yaygm muzik yapma bl~lml · (2) olmaslndan kaynaklanmaktadlf. Problem ¢lzamu a ma~ edinildikten sonra, ~gda~ bilimin ve teknolojinin s8gladlQI olanaklar, ger~ek bilimset sanal ara~ tum ecrsmm en bOyuk yardlfficisl olaceknr. Teknik geri~tj rme 01gU5U, bilim eel arastnmecnenn ve erestrrmec bir yakla, lmla ~all ~arak OsWn nilelikler elde edebilmtsolan sanatcuarmcok iyi bildikleri gibi, krsa bir siJrede geryekle,tiritemez. Bu nedenle burada ses egilimi yOnlemlerinden uzun uzun bahsedilmey_ecektir. Ancak, S9S egitimi ile ilgilenmek isteyen kimselerde mutlaka bulunmast gereken ozelliklerden bazuerme krsaca deginmek istlycrum: 1. Guzet ,ark. soyleme tutkusu, 2. YOksek dOzeyde mOziksell, itme yetenegi, 3. Geli,masinitamamlam., sagl1kll bir ses, 4. Dogru ve gOzel kcnceme yelenegi, 5. Dogruve MOzikAlSes Elda Etme ile ilgili teorik ve teknik bilgiferi OQrenebilme ve uygulayabilme yetenegi. TUrk Clllne Uygun Sas Egltlml Teknlgl nl Bulmakta Gecikmemizin Sebeplert .- 1. Egitim kurumtarlOda verilmekte olan TOrk Dili Egitimi. nin yelersizligi, dogru va gOzel konu, ma egiliminin ek· sikligi. 2. Genef sanat egitimi ve mOzik egilimi ile ilgili plan, program yelersizlikleri ve uygulama eksiklikleri. 3. -Ses Egitimlnln - blr uzmanhk alam olmasma kar' In, muzik ogret menlerl nin ~ogu tarafmdan bu konuya gereken onemln verllmemesi, 4. Ilk O~ sebebin dogat sonucu olarak yozla,an yoreselligin, yozla,an gelenekselligin ve yabancl taklit~i1ig inin cazip hale gelmesi. Cnerller 1. TOrk Dili Egil imcisinin 90k yetenekli ve sanat~ 1 bir k;· ,i1ige sahip olmasl gerekir. Ogretmen yeti,liren okutlarda TOrkge dersi sanatsal boyutlan on plana ~ I kan la rak I,. lenmelidir. 2. Ses Egilimcisinin ~ok yelenekli ve sanal~. bir ki,ilige sahip olmasl, aym zamanda ara,tlrmac.llg. ongoren bir egitim sislemi ile yeti, tirilmi, olmasl , artflr. 3. Muzik Egitimcisiyeti,tiren kurumlarda sanatsal duzeyi yOksek uygulama ~ah , maI8rl yapmay. ama91ayan ders programlan uygulanmahdlr. Bu kurumlar Devlet Konservaluvarlan larallOdan desleklenmelidirler. Omekleri Arne· rika (3) veAvrupa'mn(4) baz. yuksek ogrenimkurumlarmda gOnildOgO gibi, sanat91ve sanat egitimcileri, aynl lakUlte· lerin farkhprogramlan ile yeti,tirilmelidirler. 4. MOzik Egitimi yapllan birimlerin Oniversitelere baglanmas., TOrk mOzisyenlerine mOzik egitimcitiQinin ve 6a· nat~lIrg mm yanl slra, mOzik ara, ttrmaclhg. niteligini de ka· zandlrml,tlf. Bu nedenle her tQrlO On yargly' bir tarala bl' rak.p, muziQimizin tUm polansiyelini kullanarak, vagda, mOzik dOzeyine yOce1tilmesi ivin gerekli ara,t.rmalar, denemeler, uygulamalar cesaretle yapllmalidlr. HalklmrzlO begenisini kazanml', sanat degeri yOksek olan Geleneksel TOrk Sanat MOzigi vaTOrk Halk MOziginin sOziO Omeklerine, yetenekli, bilgili ve ara, tlrmac. kompozitOrierimiz yogun emeks arfederek uygun e,fikler yazmalldlrlar. Burada, TOrk milletinin guzel sanatlara kar, . olan yetenegini sezmi, olan . ,AtatOrk'On 1934'1 e ~agda , TOrk mOzigi derken neyi kasdet· 'fiQi;,j bir kez daha habrlamak va OzerirnJe derinlemesine dO,Onmek yararl. clacakttr. -Blr ulu sun yenl deglllkligine o l~ii muslklde degl,lkllg l alabllmes ldir; kavrayabJlmesidlr. Ulusal lnce du ygulan du, unceteri anlatan yuksek deyl, lerl toplamak cntan blr gun once, genel son musikl kurall arlna gore i,lemek gerekir, Ancak bu guzeyde, Turk Ulusal Muslklsl yiikselebilir; ev rens et musiklde yertnl alabill r "(O). 5. Televizyon ve Radyo ile yaprlan muzik yaym lantcplumun sanat dOzeyinin belirlenmesinde bOyUk bir Onem tao srmektedu. Kcntrclsuz bir ,ekilde yayimtanan 'Wok kotO TOrkge seslendirmeler, l oplumumuzun begenisini yceiesnrmak1adlr. Ozellikle lelevizyondan herkesin ra hal~a iZleyebilecegi saaUerde kaliteli mOzik yayrm yepumeeun saglamak i'W in, ses egilimcilerinin ve ean egitimi gOrmu, olan ses sanal'W .lafinm uyantanmn dikkale annmasr yararl. olacak· trr. S'on u~ Btitun dOnyada ,ark. s6yleme leknikleri, kcousutendilin Ozelliklerine gOre olu,mu,tur. TOrk Dili'ne uygun ses egitimi, insan sesi ve TOrk Dili'nin dogalligln. bozmadan yaprlmanorr. Bu konuda en bOyQk g6rev ses egilimcilerine dO,· mektedir. 21. yOzy.lda TOrkler TOrkge ,ark. ve tUrkulerini, insan sesinin tern olanaklanm degerlendirerek, TOrk Dili'nin bUtOn guzelliklerini TOrk MOzigi'nin g0'WIO anlatrrru ile biro fe,tirerek soyleyebilmetidirler. Czet 21. yOzyrlda TOrk Diline Uygun Ses Egilimi, bilimsel ve· rilere dayalr ve uygulamali bir egil im olmahd.r. Bu egilimi verecek olan Ses Egilimcisi ise yuksek duzeyde sanalsal yeteneginin yamslra gerekti bilgi birikimine ve uygulama deneyimine sahip olmahdlr. (*) H T Burleigh'in Negro Spriluallerini Benjamin Brit· ten'in Ingiliz ve Irlanda halk ,arkllanm, J. Brahms'," Alman hafk ,arkllann., M de Falla'nm Ispanyol halk ,arkllann., A Dvorak'in ~ingene ,arkllannl, ses va piyano icin duzente· yerek, hemulusal muzikterine s a hip ~l km alan hemde dunya sOzIO mOzik · ,an literaliinine kazandllfTll , olmala" , bu tur vah,ma farm ba,anslm ortaya koyan somul Omeklerdir. • KAYNAKC;: A (1)Le GrandUvres des Arts (1982), France, S. 58. (2) Apel Willi (1970), Harward Dictionary 01Musk:. Cam· bridge, Massachussetts, S. 776. (3) The University of Michigan Bulletin (1975), s. 73, 74, 97,98,99. (4) Frigyes Sandor,Musical Education in Hungary (1969), CONina, S. 172. Gerard Hoffnung'dan Piyano Egitimi Alan Ogrencilerde GerUlen . Dert Degi~ik Ogrenme Modeli Hao Huang Caviren: Nevhlz ERCAN Do,. G.O. GEE Muzik Egt. 81. Kiil tUrel farkllilklara ragme n, dOnyan m he r yerinde piyano egitimi alan ' ogrenciler dcrt degi~ik "scrunlu ogrenme" modelinden birini sergilerler. Bunlar srresryte 1-MOzikal duyarhlrga karem 5101 111teknik beceriye sahip olma . 2-Te knik kolayliga karsm mOzikaliteden yc ksun olrna . 3-Ayn ntllarla U9ra~ma ned enlyle yava~ ilerle me, 4-0nsezi ve mOzikalileye sa hip olup . aynntnan ihmat etme ~e kli nde srralanabilir. Iki faktor her ogrenme biyimi ve onJarm karakterislik ozeunderfne kajkrda bulunur. Bftincisl: MOzikal bilginin antasnmasr ve uygulanmasl konusunda btrcck problemin ortaya ylkmasuu psikologlar Ogrencinin yepremda varota n bir hastahk olarak tanrmlarlar. t;:e~il l i (:ozum oner ilerinin ya raillarak probl eml erin uzenne gidilmes i bilgili bir planlama ve cehsma gere ktirir . ikincisinde tse problem Ogrencin in iyindedir. SOrekU olarek yapemayacaqme dair konusme ve kendi kendini engeller. cavrar uslarta 1. MOzikal duyarhhga karsm smrrh teknik beceriVe sahip alma: Bu ogrenci ler ge nellikle mOzikal lakal ciddi teknik proble mlere sahip otarak t arnmla mrlar . Sl mrll tekni k becenterlne ragmen , est dOzeydeki ese rleri ya lmayl arzu ederJer. BOyOk bir istek ve cesarette gUy ese rlerin usles inden ge lmey i denerler fakat ba ~an slz olu rla r. OzgOvenden yoks un olmalan nedeniyle s lk slk leknik prob lemlerin ylkmaSl, ayn ca "(:ala mama kayglsl" ge rginlik ve kendinden ~u phe el ma gibi sonuylara gOlurur. Ogrelm enler dik kal lerini bu tur og rencile re yOnelterek onlann bu konudaki bireysel yete rsizlik lerin i olumlu yonde ga li~l i rece k yo zum ler geti rebilirJer. Eski ve yeni bilgileri birJe~li rerek gOylukleri ye nme duygus u lie kendi kendine bilinylenme, (:all~ lla n paryanln ze ngin d uygusa l ve a rtislik bir yo rumla (:allnmaslnl sag lar. Ogrenci asia piyano yal ma nln geryeklennden uzakTu ~ l ara doku nma ah~kanhg l , mOzik cOmlelerinin ya nm ya mala k ifadesl , dum duz ya da renksiz bir yah~ Ogrenciyi yab ucak saran all~ kanllk lardl r ve pek yog u bu nu bil meden yapar. Oahasl bir ye~it kararSlzhk ve guve nslz lige neden olu r, bOylece ogrenci kendinden em in gorunmez. la~m am all d l r. Bunun ya ms lra art isl ik Onceliklar one mli ve gerekl idir, taka l onlara bu am ay la nm ba~a nyla geryekle~ti rebi l mele ri iyin lemel tek nik bilgiler verilmel idir. Tutarll el pozisyonu , parm ak artikQlasyonu, rahallalllm l~ kol ag lrhg lnln bilek lerJe i~bi rligi sonucu ka- ,. Ogr. Uyesl zamlan ak lc l, guvenillr bir teknik piya noda gOzellikleri ifade elmek lyln onceden gerekli olan ~eyle rd i r. Ancak Ogret menler leknigin he r ~ey de mek olmad lg lnl unutmamauomar. Uygun olmayan teknik seclmler, muzikal ifade yi enge ller. Pek cok ba~a rl h ogrenci , tekn ik yetersizliklen 610ru bileklerinde ag nya nede n clan fiziksel gerilim ve dO~Ok omuzlarta calartar. Onlann muzikalite antayrsren yok ahstrrma yaparak etkili olab ilmekt ir. Oysa sert tek nik problemler, yetersiz ve etklstz cansma ycntemten ile srk s rk ustalrktan aynhrlar. Og rencile rin egitim lerini n he r bOlumunde maksi mum basanye utasumas: isteniyo rsa , aynnuh bir yall~ma plan r yapumahdir. SOylece teknik deteylarla ilgili elk ili muzikat bi r yorum , idea l birbireyse l duyus ve hareke t sentezt ortaya crkar. 2. Teknik k o layhga karsm muzikaliteden y o ks un olma: Bu Ogrenciler geregi nden fazla kendi ne guven li olarak simuancmurtar. MGzigi bireyee! muzik entavueoan yoksun bir eekilde sergi leyen bu kendini be g e n m i~ ogrenciler 6nlerindeki notayr harf hartine celrnayr terclh edener. v uzeyse t deteyta n alg rJamadaki yabu kluk, lek nik bacmdan OsiOnlOk, diger arkadaslanyla yansarak baserma islegi bu ogrencilerin o rtak Ozellikleridir . Bu tu r ogre nciler Onlerine konan notayr ay nen laklil elmektense izleyecekleri ogrenme yollanm bi r odakta toplamaya cesaretlend irilmeli dirle r. y unku bi r ese ri yah~m a yOnle mi yok onemlidir. Esenn dokusu armoni k ornekler va aynntr lar tam olarak a n la~r l mah, muzikal ifadeler ve teo rik vurgular tam olma lld lr . Aylk va tarafs rz ele~tiri bir og rencini n mOzik yap ma ve anlamasmdak i gUylOkleri en . iyi ~eki l de ortaya ylkarma k Iyin ge reklidir. Asllnda 6g renci og retme nin larafslzlIgrnl gonOl nzasl yla kabul eder, onu n ne yapl lgm r duya rak og renirse bu onu mOzik yapmanm ilk basamaklanna gOlUnir. Oers sur esince srk slk OQrenciy l durdurarak ~alr~ rla n pa r~ada ka~lla~ rlan problemle ri yOzmek irrin alr~lrrma lar yaptl rmak, dogru muzik ve teknik delaylan goslermek bu kalegoride yer ala n 6Qrenc iferin so runla rmm yOzOlmesinde yardlmcI olacakt lr. 3. Aynntllarla ugra~ma nedenlyle yavaf iterIerne: Su IUr Ogrenciler can srkici bir ~ekilde ag lr i1erleme gOslerirler. Bi rya l r~ m aY I bitirm eleri yok uzun za man alrr, yunkO detayla r konusunda muke mmelliyetyidirler ve ya· h~ mala n m yel ers iz bulurlar. Og renme ya kla~ rmla n ile '1 ilgili kaygllar, OQ renme bOyunca binlerce kere detaylar TE~EKKOR ezennoe cdaktamr . GOylOkleri harti hartine anlama is- legi, ogrencinin dikkalini bilgiyi soyut olarak anlamaktan ba~ka yone ceker ve dehasr 6nOndeki nolaYI avnen takllt etmesme neden olur. Muzik yapmayr OQrenme, bir camlentn zon mlu otarak ya ll ~ l l m as l -ol m a ma li . aksine rnO zigi anlamaya doQru bir gezinli olmandrr. Teknik hatalar lfab uk ogrenmeyi engelleyebilir. Sistematik ve elkili ensnrma 'tah~ mala rl eksik muzikeute ve yeterslz teknik Ozerine yogu n la~t trl l m a ll d l r. C;:arl~l rke n yapuan netatenn tarkma varmamak (ya da gozden kal.:Irmak) ihmal olarak yc rumlanabilir. Bunun yanrsrra ezberleme ba$anSlzllQI da etkili bir sekilde sorun olabilir. Cumlenin mOzikal bir b6rOm oldugu dO$OnUlmeli ve bu nedenle olyO 61 yO degil cO mle cumle szbertenmeudir. Pek yok ogrenci Iyi ezberleme yapmak iyin armonik elementleri slkl blr seknde kavrayip anlar. Ezberleme konusunda da dOzenli anenrma yapllmas l tercth edilir. COnkOgell~igOzel akhna geldik/fe yapmaktansa, gOnlOk ve belli o1/fOde ezber teme eustrrmalan yapmak eok dana yaramdn. Percalan eatma sureslnce saqtam bir tempo i1e ve herhangi blr sebepten durmayr yasaklayarak calmek yerer ndn . Nola ile ilglli her detaym OQrenilmesinde dalgmhktan kacmlman ve dikkat, mOzikal fikir va temeller Ozerinde yogunla~IJrl l ma lldl r. Estelik Ogelerin tarkmda olma, harti hartine enlamamn yennl almah ki, mOzlkal yorumla uetisim kurulabilsin. , 4. Onsezi ve mOzi kal iteye sa hi p o lu p eyrmman Ihmal etme: 8 u ogrenc iler bir /fah ~manm mOzikal entaurmm kavrayabilmelerine karsrhk. par/fa iyinde ge/fen nola ve diQer aynnnten lam blr sekilde ogrenmez1er. 8u nedenle de yukanda sOzO eonen Ogrenci tipleri arasmda en asap bozucu ve ernekleri bosa crkancr olanland tr. Muzikal materyauerin yorumunda Ozellikle problem yaranrtar, bOyle ogrencile rde satnr gOlf bulunan blr ezelliktir. Dog u~la n yelenege sahip olup da bu yeteneklerini kullanmak i/fin carunr srkmayan. diger blr deyi~ l e hiybir ~eyi d ddiye almayan , i1gisiz ogrenci lipleri aym zamanda Ogrel men Iyln de slk lntl yaratlr. Slk slk aynl hatalan tekrar ederler, yOnkO notayla Ilgill aynni llar konusunda dikkalte n yoksundurlar. Nota okuma konusundaki dikatsizlik ve ihmale ka ~l ylk mak, sistemli ve kararll bir ~eki1de OQretim, bOlOn mDzlka1 elementlerin Ogrenilip ge1j~lirilmesi nde esas te~k il eder. vcr Delaylar Ozerinde Ozenll dikkat, sablrla yapdan rucu all~tlrmalar, kendi kend inl kontrol ogrenciyi ba~n ya galOren hususla rdlr. Sonuy olarak, d6rt ayn grupla toplanan bu ogrenme modeneri ogrelmen ~in ogrenci1erinin bireysel hikaye1erini va beceriJerinl anlamak, aynca onlann Ogrenclleriyle olan i1i~k i le rinl gel i~tj rme k a/flsmdan yok yara rll olur. • KAYNAK Dergimizin tar utrlmasmda ve mOzik dunyastnda yer edinmesinde dege rli katktlan olan; Ankara'dan saym Doc, GUI "IMEN'e ve Saytn Doc, Nevhlz ERCAN'a, Istanbul'da n Saym Doc, Hilal OICLE 'ye, ve Say m Osman Razi AKSU'ya, Izmir'den Say ln Prof. Dr. Mahmul SARI'ya, ve s aym Kemal YILOIRIM 'a, Bursa'dan saym Doc, ismail BOZKAYA'ya, Kenya'dan Saym Do~. Z. Se~kln GOKBUOAK'a, ve Say m Ogr. Gar. Nalan ViGiT'e, Erzurum'dan Say m A r~ . Gor. Can KARAHAN'a Nigde'den Seym Ar~. Gor. Erean BAH"ECi 'ye, Malatya'dan Say m Yrd. Do>. Cemal YURGA'ya Kah ramanmara~'ta n Sayln Muzik Ogrt . Arzu KARA'ya, Burdur'dan Saym Ar~ . Gar. Cansevil TESi$'e, Hataydan Sayln Fatma AYPARLAR a, ve Dergimize emegi, destegi olan tOm mOzik dostlanna, abenelerimize i~t e n t e ~e kkOr~ lerimizi sunanz. Mavi No ta Muzik Oergisi Music Teache r - Ocak 1996. London 17 Egitim Fakultelerl Muzik Egitimi Bolumleri'ne Gid~ Yetenek Smavlannm Degerlendirilmesi GOlay GOOO~ u.O. EQt. Fak. Mazik Egitimi B6h1mU OOretim G6revlisi 1.1. Problem BugUn surekli deg,en dUnyam lzda. belli kategori ve Slnlflamala r ilrinde dO,CJnerek I;8Qa yeti$ilemeyecegi bir gef9&ktir. ~kir hemen her gUn yeni ~ncele r. slnlfIamatar ortaya t;lkma ktadlr. Bireyin bu yenilikJere V6 de- gifime ayak uydurabilmesi 9 0; baglmslz dU~unebilen, kendine gOvenen. i1etiJirne ~lk. oIaylara geni, gOrU$ a~l Ianndan ba kabilen. uzun vade " cro$unmeye yllnetik oIarak yeli,tirilmesi gerekme ktedl r. OzeDilde Orglin egitimin kalipla$ mlf bilgiyi sunmaya y6oelik. yani eZber ve bilgi depolamasl uzerine kuru fu gOnjnOmO arllk yeterli oImamaktadlf . Bugun gereldi olan; g&leceoin sorunlanyl a ya ral lcl ~imde ugrafabilecek, yeniliklere a~lk elemanlann lop luma kazandmlmaSldlf. Varene bir e1eman," ki,i1iQi: mera k, sabrr, bulu f yapma yeteneQi. c1eney ve ara$llrmaya yOnelik Ozellikler gostenr (San, 1981, $.10). Ya$adr"rmrz devirde insanlar, teknolojinin sagladlQI olana klarta bUI mekanik i$leri yapma ktan kurtutmakta , doray,slyl a daha Once bir laklm elkinlik 'Ie eylemler i\:in kullandr"r gUylerin bir ktsmlnl artrk ku llanmamaktadlf. heri ulkelerde leknoroji 'Ie bilim iyin ge rekli yaratrclhk kada r, aylga yrkan bu gOylerin degerlendirilmesi iyin de yaratlcl· h{110 desleklendigi yeni egitim gOril$lerine yer verilmek ledir. Ashnda yakla $rk iki asrr Once, pedag og Pestalozzi laralr ndan da gOzlem, deney 'Ie usa vurmaYI temel alan bu yondeki g6 ri1 $ler belirtilmi$tir. Orta~glO ezberci egilim anlay r, rnr kabu l elmeyen unl D pedagog, bireyin zihinsel, Iizikse l 'Ie mane vi 10m gOylerinin uyum ru bir $ekilde ortaya ylkanltp, geli$tirilmesi gerektigini savunmu$tur. Her$eyi "ke$lel", her$eyi ' kanltla" sOzleriyle Ozel lenebilecek bu gCirU$lerin , daha 0 ~agda yarallcrltk lemeline dayandrgr kolayllkla anla$rlmaktadtr. ~~uk ya$lardan ba$layarak, bireyi bu anlamda geli$lirmeye, yaralrCI krlmaya en uygun alan, sanal sal alandl r 'Ie bu ayld an "sanat e{Jitimi, genel 'Ie lumel eg il im 'Ie og. renim i\:inde geni$likle , yayg rnhkla yer almaSI gerekli bir dlsrphndu" (san, 1981, $. 11). Sanal ~ iti m inin ama cl ; gOrmeyi ; i$itmeyi . do kunma yr. l ad almaYI 6Qrelmektir. Bu. bireyin ~e..".esini hakkl yla al~Ilay.p onu biyimlendirme ye y6nelt mesi aylslOdan gerekli rlk ko$uldur. Bunun yanlsl ra, insan rn organik 'I e dti$Unsel oIdugu kadar pSi$ik bir varlrk oIdu~ da gOzOnune ahnlrsa; dengeli. uyumlu 'I e doyu ma ula$arak ya ~ ma s l veya or· ganik beslenmenin yanl srra psi$ik be slenmenin de sag.. Ianma sl ~n gereldi kO$ul oIarak vine sanat 'Ie sanat eQrtirni 60 plana Ylkar. Sanat dallan arasrncla en maddi olmayanl. ama bc na kar$ rltk belki de en etk ili clam "miizik"tir. Mimar la$ par~Ian nl ha rekete geyi rir, heykenra$ mermere anlam venr, ressam bez tahl a veya kagldr renklend irerek sonsuz bir zaman a u tasnnr, $Sir kendi dilinin s6zeuklerini kullanlr. Sadece mUzisyen , eseri ni bo$luk ~nde ve bo$Iukla ~1I$lr gibi ortaya keyar. CunkU e, iJitildikten hemen sonra kayboIarak sadece bellekte izi kalan seslerle ugra$.r ve bu ugra$ISlyla , insan kulag rnl kencline baglamak, akh etkisi alhna almak, bazan rubu yiikseltmek durumundadlr. BOyIeee miizik, kelimelerle anlailimast imkanslz duygu ve heyecanlafl n duzen lenm i$ sesler araclIrgryla baska ruhlara yanslhlmaSI b~iminde tamrnlanabi jir, Baska bir temma gOre muzik; insanrn duygulannr ve ctaytan hir arnec ~n ve hir dU$unce ~e r~eve s irlde seslerle an lalma sanahdrr. insan, muzikle Ozgunu ve gOzeli seslerle arayrp, bularak an~l abil me ger eksinimini kallrlamakladr r. Daha da cegaltdabilecek bu tanrmlarln ortak noktasr, muzigin elkili bir anlatlm erect oIduQudur. MOziQin sahip oIdugu kendine Ozgu anlatrm gueune konu$ulan drllerden hi¢iri sahip de9ildir. Collin'e gOre, "mOzik evreneet bir dildir 10, hayatm bulOn hislerini uyumlu bir $ekilde anlalrr" (Lavigna c, 1939, 5.6). 0 halde diger dtller gibi muzik de kuramsal veya uygu lamalt olarak OQrenilebilit. Rubin stein bu konuda, bir ba$ka Onemli noktaya $U $ekilde. i$aret elm ektedir: ' Muzik dilini liocuklugundan ben Ogrenenter ona sahip olabilirler . Fakal ya ~ t ilerlemi$ olanlar i~i n onu 6grenmek hemen hemen imkansrzdrr" (Lavignac, 1939, s.6). Amerikalt muzik egilimcisi L owell Ma son ise 1830'larda he~ bireye okuma yazma 6Qrelildigi gibi mOzigin de 09_ r~lt tme.si gerekl ~ rnl vu rg ul am l~ 'Ie bunu n g er~ ekle$me srndeki en Onemlt etkenin ~ocuk ya ~la rda eg ilime ba$lamak . oldugunu belirtmi$l ir. Koda ly ayO! konuda . "Onbe$ ya$1O attlnda herkes, bu ya$ln uslOnde olanlardan daha fazla yeleneklidir, sade ce Ozel otan dehalar geli$meye devam ede r. Yelenek bu ~a gda n sonra kaybolabilir." $eklindeki gOriI$lerini belirtmektedir (Talar, 1990, sA). Tum bu gOriI$ler muzigin bi rey ~n vazgeyilmez bir kazanrm olmas l gerekt igi konu sunda birle$ir1erken bu kazanlmm etkili 01· abilmesi ~in erken ya$larla rda 6Qrenilmey e ba$lanma srnrn Onemin e i$Sret etmektedirler. MUzik egil imi , llzellikle dUYU$sal yOnden insanrn bir bUtUn ~.ar. k ge li$imine katk. sag-lamaSl nedeniyle yiizydlardrr ~ $ itl t uygulama ve agll1rklarda egilim ~inde yer alml$t, r. ~nde ya$8dlglmrz ~gda, in samn lum yel enek 'Ie sahip oldugu gUylerini olabildigince geli$l irme 'Ie bunlardan olabildigince ~ yarar1anma dUJUncesi etkili oldugundan . rnUzik egitiminin Onemi la rkh bir boyut kazanml$llf. ....iiz:ik egitiminin yaratlellik. hatta zeka geli~imi uzerine katkr saglad lgl one sCniilmektedir. Ashnda he r bireyin ileti~im ve etkile~im icinde bulundugu bir muzikse l ce vresi vardrr. Bireye, muzikle ilgili bhtakrm temel davranrslar kazandl rl ldlk~a, muzikle ve muziksel ~e vresiyle daha bil i n~li, daha duyarlr bir etkilesim icine girer. Muzigin bir beska ycnn. gunumuzde bir tckenm mali, bir endustriyet uNn clarak kend ini gostermesidir. Buna paralel olarak , son yirml yrlda bah ulkelerind eki yeni yaklasunlar izlendiginde, muzik egiliminin am a~ ve kecsammda geni~leme ve degi~mele r oldugu g6rOlmekledir. Buna gore artsk mii zik egilim i, sadeee bir "egitim aracr' olarak ele alrnmamakta, mOzigin kendisi muzik egiliminin amacr ya da ekseni halme donu~mekle dir (Okyay, 1989, 5.57). Tiirkiye'deki muzik egitiminin k6klu bir ge~mi~i verde. Bu ge~m i~in ba~lang lel: Selcuklular doneminde oaha cok "dinsel" "dolaylt" (pla nh-prog ramh bir mOzik ogrenimin i arnectemeyen) ve "goreneksel" olarak eibyan okullan us rnedresele rde yeprten uygulamalarda gorOlur (ucen, 1989, s.9). Osmanh d6neminde mOzik egitimi, askeri mOzik 09retim kurumtan ve saraydaki sivil mii zik ogretimi dl~mda daha ~ok "dinsel", "geleneksel" ve "dolayh" idi. Aneak, Osmanh donem inin son evresinde bu geleneksel mOzik sOrerken, "dOnyasal' ve yehi bir miiziQin de elkis i hissedilmeye ba~la ndl . Geleneksel mOzik egitimi slbya n okuttan, medreseler, enderun okulu (konservaluv artar), mehle rhanele rte bazl tekke ve zaviyelerde yaplhrken, yeni mOzigin etkisi, rti~diyele r, klz ve erkek ogrelmen okuttaTl, Musika-t HOmayun ite Dar-OI Elhan'da hisse dilmekteydi (U~a n , 1989, 5.10). Turkiye'de Cu mhuriyet d6nem ine, mOzik egilimi alanmda Osmanlt Imparalorlugu donem inde ol u ~ a n belli bir birikimle gi ri lm i ~tir. AtalOrk'On yOnJendirmesiyle, bOlOnOyle lalk lemele daya h ya9da~ egilim sislemi olu~luru lmu~, mOzik egilimi de aynt g6rii~ ve d O~Oneelerin etk isiyle "~agda ~" bir ozellik ka zanml~tlr. AtalOrk, "GOzel sanatlarda muvatlak iyet , bOtun inkllaplarlO muvaffak oldugunun en kat'i delilidir .' sozOyle gOzel sanaUann onemine dikkal Cekerken, gOzel sanatlar icinde "...en ~abuk , en onde golOrii lmesi gerekli 91an TOrk mus lkisid ir." diyerek mOzik alamna oneelik ve rm i ~t i r. Ziya Gokalp'te de gortilen ' ulusal kOllOr", "ulusal muzik" kavramlart, AlalOrk'On goriJ ~ l eriyle peki~t iri l ip berraklaittrllmlil lr. Bu g6riiiOnle melinde , "Turk ulusal muzik degerle ri"nin derlenip, "ca gda~ ilke ve yontemlerle i~rene rek ge h~l irilmesi ", bOylece evrensel mOzik i~inde yerini alabi leeek bir ozettige sahip olm asl amael yatar. Cumhur iyel donemi mOzik egiti minin, bu amaea uygun olarak dOzenlenmesine ~all~l lml~tlr . Cagda~ anlamda mOzik ogrelmeni yeti~lirm e amaclyla AlalOrk tara hndan kurdurulan Musiki Muallim Meklebi'nin, zamanla sanaty l yeti~ litmeye yoneli p, konservaluvar haline donuimesiyle, mOzik ogrelmen i yeti~li ren birimi 19371938 ogretim ylltnda Gazi Orta Muallim Meklebi ve Terbiye EnslitusO'ne Muzik BOIOmO ola rak ba g l a n m l ~ tlr. Ogrelm en yeli ~ti ren mOzik bOlOmlerine, 60'11 ylila rdan sonra yenileri eklenmi~li r. Bu bOlumler 1982'den itiba ren Oniversitelere baglantp , Ankara, Istanbul , Izm!r, Bursa, Erzurum, Kony a, Trabzon, Malalya, Burdur, Bolu ve Van iIIerinde Egitim FakOlteleri MOzik Egilimi BOIOmleri olarak i ~levleri ni sOrdOrmektedirler. Muzik dersi bugOn, okul <ineesi ve ilkog relim dOzeylerinde (ilkokul ve ortaokulj zorunlu, ortaogretim du- zeyinde ise sadece genel useierce secmef ctarek yer aimaktadrr. 1981'de yuriJrlOge giren 2547 saysh YOksek reten Kanunu ile yQksekogret imde mOzik dersinin yer atmaya bestamasr. 6nemti bir adtm otarak du ~O n OI mektedir. Turk egilim sisteminin her dOzeyinde, mOzik egitimi yer almakta, bu da mOz;gin kOlturel bir Oge olara k ere altndl glOl gOsle rmektedir. Aneak bu dOzeyler ayn ayn ineelendiginde, mOzik ogreliminin uygulamada islenilen verimliliklen yak uzak oldugu gOriilmektedir. 1981 'den bu yana, ana Slnrtrannda behrginlestirilen muzik egil imi henOz yete rince etkili ctamemrsnr . IIk6gretim okunennm bei yl lli k ilk kademesi cla n ilkokullarda lee. son derece yeterse veya yan lri uygulamalarla, hetta yok denilebilecek kadar smlrll b;r ~ekilde sUrdOriilebilmektedir. O~ yrllrk ikinei kademede, haftada bir ders saal i ile daha 6nceki muzik egitimi eksikliginin giderilmesine calt ~ l ld lg l n da n , bu du zeyde uygulanmasl gereken ogrehmin gerce kle~li rilmesi mumkun clamarnaktacn (Gogu~, 1985, s.sn, Ortaogretim kurumlanm olu~t u ra n nsererce lse m uzik dersini secmef clarak altp , eurocren 6greneilerde bile bu egil im a~lg lnr kapatmak eok gue, aym zamanda da ge~ kallnmt~ olmaktadtr. 1990-1991 ogreli m yllmda bir kls lm lisede uygulanmaya ba~lanan ve 2.9.199 1 tarih, 2097 9 say.h Resmi Gazelede yaYlmlanan yonelmelikle 1991-1 992 Ogrelim ylIIndan itibaren uygul amaya konan "Ders Ge~me ve Kredi Sislem i"nde ise dersler, belli alanlar i~i nde toplanmaktadlr. Ortak ve se~meli dersle rle done mlik kredi esasma dayanan sistemde mOzik dersi, ' sanal alanl" i~inde , se~mel i olarak be~ d6neme kadar altnab ilen baftada 4 saatlik bit derslir . Ogreneiyi jlgi ve yeleneklerine gore yOksekogretime hazlrlamaYI ama~layan sistem, mOzige irgi duyan bir ogreneinin, bu yolla muzikle ilgili mes leki kuruml ara hazlrlanmaslOa olanak yaratmaktadl r. Ancak henOz bu bi l i n~l e se~m in yapllmadlgl, kredi gereksinimi olmadlg' zaman, dersin birinci dOnemi a l mm l ~ olsa bile diger dOnemlerinin altnmadrgl , ya da az saylda ogreneinin seyligi durum larda dersin a~llamadtgl gibi ·otumsuzluklarla,.geregi gibi uygulanamadlgl gozlenmektedir. 1989-1990 ogreli m Ylltnda, mOzik alanrnda. mes leki egitime yonelmek iSleyen gen~ler i~in ~ ok onemH bir geli ~me ; bir ylh yabanel dil aglrltklt haz lrl lk, diger u ~ Yilt lise ogren imi i~inde du~OnOlerek aCllan Anad olu GOzel $anatlar Lisele ridir. Muzik ve Aesim bOlOmleri bulunan bu liseler, ozel1ikle ilgili alanla rda mesleki egitim veren y{lksek09retim kurumla nnm b u l u nd u~ u i11erde aC llml~ ve bugOn (birinde Muzik BOIOmO olmamak kaydlyla) saYllan 13'e C l km l ~t l r Konserv aluvarla rrn orta6greli mden som a 6grenei kabul eden b610mlerine ve 6zellilde muzik ogrelmeni yeti~ti ren Egilim Fakultelerine baglt MOzik Egilimi BolOmleri'ne kaynak olmasl beklenen bu kurum!ann, onemli bir aytgl, bir 61~O de kapataeagl dOi OnUlmekledir. OrtaOgretimden som a mOzikle ilgili bir yOksek okura yOneleeek aday, en az onyedi ya ~mdad l r ve yuka nda soz edildigi gibi, ald lgl egilim i~ inde muzik aylslndan buyOk bir bo~luk bulun makta dlr. Diger yandan, fiziksel yapl sl a~l smdan dO~u nCrlecek olursa; kol, el, pa rmak geli~ imi tamamlandlg lndan, bir ~ algl- eg ilimi ~in gerekli esnekliklen yoksun olmasl, kendisi i~in dezavanlaj olabilecektir . Aday, ;Igili kuruma girmeyi ba~arsa bile , 6neelikle g ecm i ~le elde edemedigi all yap lYI ' kazanm aya ~a ll~acak , kurumun vermeye cah~llkla rmd a n yete rinee yararlanamayaea ktlf, dolaytslyta yine bazt eksikliklerle mesleki ya~a ma atd- 09- 19 acaktrr. Oysa egil imdeki sorunlann ¢ zOmQ. sislemin ~nde bulundugu durumun ele ahnmasr kadar, konusunda uzmanla ~ml ' , mCrkemmeUige yakla~ml' 6gretmenlerle mQmklin oIacaktlf. Bu nede nlerte mQzik 6grelmenligine aday bireylerin, bu egitimi alma ya hazlr biriki me sah ip 01- malan ge rekmektedir. Aynca . daha Once de W rgulandlgl gibi. insanlann sa- hip 0Idugu yete ne lde r za memnda ii 1en me mi, se, be lli bir au ya$ian sonra ~lerlik kazandlrmak son oerece l ordur. durumdaki biT yetefl egin varh9ml saptayabilmek, t;Ok ce- ,itIi ya,ant,larla degi,iklige ugram" ge~ek bir yetene9i. digerteri arasl1xian s~jlmek de aynt ~ zordur. YOksels69relim 9000 yer alan; konservatuvarl aIl n bu. b610mleri, Egitim FakOhelen"ne baOiI Resirn, Muzik ve Beden Egrtimi SOlUmleri, Gaze! Sanatlar FakOlteleri gibi seere Ozel alan yeteneQi gerektiren kurumlar. OQrenci Sinavlni (OSS) asatiilen adaylar eresmcan 6zel s~ sinavianyia OQrenci kabul etmekt&dirler. Ozel alan yeteneklennin O~mu konusunda uz manlar, Ozellikle ilen U1kelerde C;efrtli eresnrmeler yapmakta ve ·O zel Yetenek Testleri' geliflirmektedirler. BOylece bire yin belli bir alanda bafanh olabilmek M;:in gerekli pOl ansiyele sahip olup 01madlCl" saptanmaya ~allf l lma ktadlr. Elbette ki, baf<lnll 01mak ~n bu potansiyelin mOl ivasyon. ~1I ~ma gibi lakt6rlerle de de stekJenmesi gerekJidir. Muzik yel eneginin 6lyulmesi ve anlafllmasl ;yin c;ef itli U1kelerde bi ~ k araftlrmalar yap1lm1f ve yapllmakt adlr. Muzik yetenegini n zekayta i1ifkisi, doOu~lan veya sonradan kalanllma durumlan uzerind e tartlfmalar sunnektedir (Skz .BOIum 2.2). Ulkemizde mCIZik yetenegi ve ~lmesi konusunda ara$l lrma lara rasdanmamakta. dolaYISl)'la Turk toplumunun kUtlOrOne uygu n Ozel ~e yOnl em ve arat;lan btlgUne kadar ge li$tirilememi$ bulunmaktadlt. Bu ara$tlrmaya Oncelilde b6yte bir eksildik nedeniyle gerek duyulmUJ ve Turkiye'deki en yaygln mUZilde i\gili yiiksek ogrelim kurumlan olan EOitim Fakutlele ri Muzik E~t imi BOIUffileri ~hJman l n kapsamlna ahnm lft " . Bu kuru mlar aynca TOrkiye 'deki muzik og retmenl erin in tamamlna yaklO bir b61Umunu y.eli$tirmektedil1er. (Kon servatuvar mez un lannln isa, bu kurum lardaki asll amaCln sanat~ l yetiftirmey e yOnelik olmasl ve sayrca da az bulunmalan neden iyle, mOzik ogrelmenleri ic;inde 6nemli 61 ~de yer almad lklan gOrulmektedir). 1994· 199 5 og relim yllinda Turkiye'd eki Muzik Egitimi BOlumleri ve ba~h bulunduklan kurumlar ~unla rdlr: • Gazi Universilesi Gazi E~ it i m Fakutlesi Muzik E~it imi BOlumu - Marmara Universitesi AlalOrk EClitim Fakutle si Muzik Egillmi BOlumu - Dokuz EytUl Unive rsitesi Buca Egilim Fakutlesi MOzik Egitimi BOIClmU ·llludag Universilesi Egmm FakOtlesi MUzik Egilmi s0- lUm. -Karadeniz Teknik Universitesi Fatih Egitim Fakutlesi MUzik Egitimi BOIUmu -S~k Universitesi Egilim Fakutlesi MOzik Egitimi eoIOmu -lnOno Oniversil esi Kaz lm Karabekir Egitim Fakutlesi MOzik Egitimi B61umu -AlalOrk Universitesi KAzlm Karabekir Egitim FakGtlesi Muzik EClitimi B6Iumu -SUleymaft Dem irel Universitesi Burdur Egitim FakGltesi 20 Muzik Egitimi BOlumQ -lzz et Baysal Universitesi E~rtim Fakiiltesi Muz ik Egil imi BOlumO -YuZUncU VII Universitesi Egitim Fakii tlesi MOzik Egitimi B610ma Bu kurumlann hepsinde ogrenci yerie~lirmek ic;in ogrena ~me SIl\aVlnl (O SS) basaran ogrencil ere Ozel yelenek Slnavlan uygulanmaktadlr. Ye lenek smavian gene llilde mtiziksel i~ilme. ~1g1 \Ie 58S olmak nzere alana yOnelik olarak yapllmakta, bunlann ag lri lldan kurumlara gOre deCli~m ekte, bazl kurumlarda ise puan l ve ortaOOretim basan puan l da belli oranlarda srralamayr etkilemekted ir. MOzik yeteneClinin varllC'ml saplamada 61~ kabul ealen miiziksel ifilme yeteneginin mOzigi mesl ek Idinecek bi reyie rde bulunmasl bir gere kJiliklir. Ancak bu yetenegin ~up degeriendirilmesinde, daha Once solO edilen zortuk1ardan da ileri gelen ban sorunlar bulunmakt aou. M uziksel i~rtme yetenegini Olyen smever , 6rgun mlizik eC'ili mi veren diC'er kurum larda da ylliardi r yaplldlQI gibi, piya noyla ard arda cannen seslerin, aym anda tmla yan iki veya daha C;ok sesin, ezgi kume lerinin adaya duyurulu p, sesiyle tekrar etme sini veya duydugu ritm kumelerini eliyle vurmasl nl istemek ~e klinde olmaktadlr. BOyuk tll~Ode, adaYln sesini kullan masln l ge rektiren bu slnav feklinde, 6zellikle erkek adaylarda gOrulen ses deC'i~im ini (mulasyonu) tamamlama durumu dezavantaj olmakta, sesleri duyab ildik1eri halde net bir ~ekilde verememektedirier. Bu, daha Once muzik egitimi alm1f adaylarda da gorule· bilmektedir. Aynca , adaYln ses OzenikJeri, ulen ses alanin a m ~ kin yapl lan degeriendinnede gOzOnunde bukJnduruktugundan, adaym sesinin iki kez sonuca elki et· mesi gibi olumsuz bir durum ortaya C;lkmaktadlr. Bazl adaylar, geleneksa l1efen bu soru ~ki l leriy\e ilgili otarak gerlelde bili~ bir muzik eg ilim inden uzak Ozel derslerie hazlrtanmakta, daha do9ru su piyanoda ki belli tmllara k~unandmlmakladlf. 80ytece hazl rtlk slZ ve belki daMa yetenek1i ogrencilerin llnune ~etek ogrenci elma hakklnl elde edebilmektedirier. Bu durumun bir O~de engellenmesi ~n (il;:inde U.U.E.F. Muzik Egitimi BOIOmO'nun de bulundugu) bazl kuruml arda tir haftahk hazlrtlk kurs lan dOzenlenmektedir. 50z0 edile n slnavla rln be~-a ll l dak ika gibi klsa bir za· manda uygulanmaSl, og rencinin I~i nde bulundugu psi· kolojik bask. da du~On Ol(jrse , dogru tanimiamalan olumsuz yOnde elkilemektedi r. Bunu bir OIyOde gide rebilmek M;:in bazl ku rumlarda Slnav iki a~a mah olarak yap llmakladlr. Slnavl n ses aianindaki b610miinde aday, Onced en hazlriad lClI bir veya bi rka~ pa~YI (okul ~arkJSI, mar~ , turku vb.) sOyier. Burada adaylO mOzikal, doOru ve lemiz sOylemesi dikkate ahna rak, ses ah~l lrma lanyla 'ses geni~ligi' u.r oss ara~tlrlllr. Calgl alan.nda aday, ega r biliyorsa, herhangi bir enslrUmanIa bir ...eya birka y par~ ~Iar. Burada aday ln ~ld lgl enstrumanl tekniQine uygun, mOzikal, dogru ve temiz seslerie ~Imasl dikkate ahOir. Adaytann daMa 6nceki miizik ~iti mi eksildigi ve bilinyli bir enstruman ~ Ima iyin daha uzun bir og renme siirecinden g~eleri ge rektigi du~GnGlerek, bu klsma daha az aglrilk ven lmektedir. Ancak miizik egitimi veren liselerde, daha bilinyli ~ Igi eg itimi alan O{jrencile rin yeli~mesiyle, kU~kUsUZ bu becerilere venlen a~ lril klan n artm lma sl yanh ~ olmayacaktlr. Bu ~ alanin belli ag rrilkla rdaki ortalamasl ile yelenek slnav sonucu belirtenir. Smav sonuC;lannm geyerlil igi hak· • klnda hemen her muzik egitimi bOlumunde ee ~itl i gOzlem ve eresnrmeier yapllmaktadl r. Secnen 6grencilerden bir krsmmm ba ~a n slz oimasi . (;a li~mama ya da Ozel sorunlan nedeniyle oIabildigi gibi, bo bOlClmleri ba}3rabilecek yelerli kapa siteye sahip oImayan 6QrencMerin buJunmaslna da dayanmaktadl r. Marmara Oniversitesi AtatUrk Egitim Fakultesi MUZik EO'tlfni BOlumu'ne gi ~ yetenek SlnaVl i(;inde yer alan Mozl kse l l~rtme OI(;UmunOn C.E. Seashore'un ortaya koydugu -Seashore Muzik {yetenegij lstcan OI(;Umleri- ile yaptlarak soruna (;6zum bolmaya (;ah ~lIm l ~tr r. OOnyaca en (;Ok tarunan muzik yelenegini OIeme testleri araslnda yer alan bu tesnn ~erli9i uzerinde hAIA t a rtl ~ l l.ma kta , ama degeri yadsmamamaktadu (Skz. BOI(im 2.4.) Sir y(lksek lisans tenne de konu oIan bo uygulamanln (Tatar, 1990), saw &<iilen kurumda Onceki geleneksel uygulamalarla ktyaslandlglnda biraz daha iyi son~ verdigi belirtilmektedir. Ancak ptauara kaylt edile rek sabitle~lirilmi~ clan tesen, sorulann ezberlenme veya de~ilre edilebilme olaslllgina kar,1 sadece iki yll kullanllabildigi a(;lklanml$llf. Aynca benzer testlerle ilgili censmatann Turkiye'de de yaprlmasr gerektigi vurgu lanml$tlf. Aynl kurumda daha soma, duyulan seeiere nota adl verilmesini gerektiren scrulenn da bulundugu galeneksel mUziksel i$itme smavta nne yOnelinmi$tir. SOzu eeaen scrulara (Guzel Sanatlar Liseleri ve konservatuvarlar d l ~ ln da) $U anki egilim sistemiyle yeti$en adaylardan yanlt allnamayacagl. bu nedenle de bu lUr sorulann diger Muzik Egilimi BOIlimleri'ne gin$ yetenek slnavlan nda uygula· namayacagl dU$unlilmektedir. Ancak sOz konusu kurumun Istanburda olmasln ln, ada ytann mUzik alanlyla ilgili alt yapllaflnl oIu$turmada etkili oIduQu dU$linu lebilir. 1994·1995 6Qretim ylll U.O. Egitim Fakultesi MUzik Egllimi BOlUmU gin$ yetenek slnavtannda ise ilk kez bir test uygulamasl yapl lml$t lr. Ara$tlrma cln ln da il;inde buIundugu bir komisyon taraf lndan bOfUm akademik kurufuna Onerilerek, Slnavlann I. a$8maslOl % 40 oranlOda etkilemesi kabul edilen lest , bu (;a1t$manlO da ba~lang lclOl oIu$tu rmu~tu r. Bu kurumda gin$ yetenek SlOaVI iki a$amali oIarak yapdmakta; daha yuzeysel bir Muziksel I ~ itme Stnavi bi(;iminde uygutanan I. a$ama ile ogrencilerin yandan lazlasl elenmekte, erlesi gOn 50 puanln uzerinde kalan Ogrencifer II. a~a ma SlOaVlna alin maktadl rlar. Muziksel I$itme, ses ve (;algl komi syonlanyla yurulUle n II. a$ama slnavlnl I. a$amada alinan puanlar etkilememekte, en lazla aglrllga sahip olan Muziksel i$itme alant aYni zamanda baraj kabul edilme ktedir (Ek C). Ara~l lrmac lnln i(;inde bulUndugu U(; ki~il ik komisyon tarahndan hazutanarak uygutanan test, aday saYlsmm lazla olmasl ve birinci a$ama srnavlnln % 40 ile % 60 aglrllga sahip iki klSlmh yapllmasl nede nleriyle Iw a zaman almamasl 'Po 25 soruyIa $mlrtanml~h r (Ek B). B6y1e bir testin ilk kez uygutancllgl dU$unulerek kotay an la ~ l ltr oImaSIna Ozen gOsterilmi$, daha ~ bir !lim edinme amaani taJlyan uygulama l1zerinde sonraki yllia rda da ~1i$ 1 lip, kapsamlOln geni$letilmes i gOrU~leri benimsenmi'$lir. Ara,hnnaCI tarallnd an bo testin her sorusu na ail gu.rluk dereceteri, tutarl ilig i OI(;Ulmu$, I. ve 11. apmadaki ziksel i$itme alanlna ail puanlarla k l yas lanml ~ll r (GogU$, 1995, s.41). Alinan son~la r, bu araJllrmaya temel oIan Ol(;me arac lnln geli$linlmesinde Onemli rol oynaml$tl r. mer Su uygulamadan klsa bir sure sonra, vine 1994 Yllinda, OSYM'nce Ankara'da uygulanan, U(; muzik egilimi bO- Iumunun katlld lgl "Mer1o:ezi Ozel Yetenek Slnavl'nda I. a~ ama il;in benzer bir yentem kullanllml$tlr _ xaseuere kayll edilerek uygulanan smavm, OzeDikle lazla say.da aday otmaSI nedeniyle pral iklik sa91adlgl dU$unulme ktedir. Tum bu a(;lklamala r, mtizi k yelene{li l1zerinde yapllaca k (;8h$fNlafln Onemine ip ret etmekteclir. Olkemizde konuyta ilgili otarak. ayn ntlll genil kapsamh ara strrmalara restIanamaml f, doIa)'lsl yia bu ara$hrma nln yapl lmaslna serek duyul mu~tur. Bu (;alifma sanatta yeterlik (doktora) dO· zeyinde, ml1zik yel eneginin O~lrnesi ve EOt!lm Fakultelen Muzik Egitimi BOlumlen~nde uygulanan ginJ yelenek 5'navtenmn deger1endirilmesine yOnelik oIarak yaprlan ilk ara$llrmad.r. 1.2 Yontem Su klslmda; ara,tl rmamn dayandlg l lemel gOrU$ler ile, bilgilerin topta rup anallz edilmesi ve yc rumrenrnesr asamalanna ili$kin acrklamala r yer a l m l~ll r. Aynca erashrmada kullamla n bazl tenmle rin tammja n da yapll m l~t l r. Ara ~tl rmanln temel ameci : Egitim Fakulteleri Muzik Egitimi M lumleri'nde yaplla n girif vetenek smavtanm degerlendirerek, komryla ilgili Oneriler gelirmektir. Bu amaca uygun oIarak a$agldaki sorulara cevap eren mrsnr: i) Egillm Fakulteleri Muzik Egitimi BOlumleri'ne giri, yelenek smavlan , gel"(;egi yansltabilecek $ekilde yaplla bilmekte midir? -Bu smavlann Onemli bir boyutunu olu$turan -MCrziksel I$itme- alanlna ail puanlarla, Muzik Egltimi bOIlimlinde ahnan Muziksel I~itme ve Oku ma dersi baJansl araslOda otumlu bir i1i~ki var mldlr? ·Smavlann "Ses AJanl "na i li ~ kin puanlarta , Muzik Egitim BOIUmu'nde ahnan Ses Egitimi (SireySei SOyleme) dersi bapnsl arasrnda olum lu bir iIi$ki var mld lr? -MUziksel i~itme. (;algi ve sesJe ilgili bOlumlere ait puanlan n belli aglrllktaki ortalama lannl n alinmas lyla olu~an -Glri, Yetenek SlOavl Puanlan" ile, Muzik Egitimi 66tum(i'nde allOan Ana Dal dersi araslOda olumlu bir ili,ki var mldlr? Ii) Egilim Fakulle leri Muzik Egilimi B6tumteri'ne giri$ yelene k slOavlannm onemli bir boyulunu olu$lu ran MO· ziksel I ~ it me yetenegin in 61(;umu , sta n d a rl l a~l lfIlara k ge· Ii~li n!en bir leslie daha saglikh bir b i~imde yapllabilir mi? Ata$l1rma, Egitim Fakulfeleri Muzik Egil imi BOlumlerinde uygulanan g iri~ yetenek srnavlanyl a ilgili olarak daha ger(;ek(;i deger1endirmeler yapllmasl ve mOzik yeteneginin ~Imesi konusunda yeni dU~Once, tar11$ma ve ara$tlrma ortamlan yaral mas l nedenleriyte on emli bulunmaktadlr. DoiaYls lyt8 ara~l lrmanm, Egitim Fak Ofteleri Muzik Egitimi BOlurnlerinde gOrevti OQretim elemanlanna ve ara$l lrmanm kapsamma ahrvnayan, muzrkle ilgili diger yii ksekog ret.m kurumlannda benzer Ok;me uygulama lannda yararh 018cagl dU$cmulmektedir. Su ara$l lrma , apgldaki varsaYl mlara dayanmak tadlr: i) S~ilen ar8$tmna yOntemi, bu ara~llrmanlO amacrna, konusuna ve problem in (;ozOmOne uygundur. ii) Okul kayltlanndan elde edilen bilgiler cIogrudur. iii) Deneysel olarak yapllan bu a ra~lt rmada , omeklem olarak alinan Uludag Oniversitesi Egitim FakOltesi Muzik Egil imi BOlumu OQrencileri, evreni lemsil edebilecek du21 rumdadir. iv) Ogretim atamanlanrun, ogreocilerin ba~a n larl czenne yapl rklan degerlendirmeler (ders nol~a n ) objekliftir. Ara~l l rmanm IInl , l ll ,kl an eu ~ekilde be l i rlenmj ~lir: i) Bu ara ~tlrma, ortaogrel imi tamamlarms Ogrenciler aresmdan Ozel yetenek smavlyla ogrenci kabut eden yuksekOQretim kurumlanndan olan Egil im Fakulteteri Muzik Egilimi B6lumleri ile smartanm r~ll r. ii) Ogrenci ~ me Smavl'ndaki puanlarm , Ozel yetenek srnav,na el kisi, eresnrmarun kapsamma ennmerrnsnr. iii) Ara ~h rma 1991-1994 yrllan arasmdak i dOrt giri~ yetenek srnavryla ....Uzik Egitimi B61umlerine ahnan ogrenciteri kapsamak1adrr. iv) Ara~l rrma kapsamma ahnan ogrencilerin kimlikleri Qlzli lUtulmU~lur. Ara~lI rma suasmca 6ncelikle m, kise l larama modeli kulamlarak., MUZIk Egrllmi B6lumu'ne g i ri~ yelenek srnavlannda annan puanJarta okul ba$-8nSI arasrndaki jli~ki, korelasyon yoluyla a ranml~tn. Daha sonra ay"' kurumlann gin~ yel enek srnavlannda kunanllabitecek bir ~me aracr (lest) geli~ti ri lerek deneme modeli uygulanmr ~ ve bu lesbn uygunlugu a ra~lml ml ~tlf. Ara ~lI rman ,n evrenl nl TUrikye'deki egitim fakUltelerine bagli Muzik Egitimi B61umle ri o lu ~turmak1ad". Ara~l rrmada Omeklem olarak Uludag Ilnrversnes! EgiIrm Fakuhesi Muzik Egil imi B6lumu ahnml~t rr. Ara~l rrma cmm bu kurumda gOrevli olmasl nedeniyle, kaYltll bilgileri kolay elde edebilmesi, ortaml lanlmasr gibi elken ler, soz konusu kurumun Omeklem olarak s6(filmesinde rol oynaml~ll r. Aynea kurumun egilim ve ogretim ko~u llarlOrn evreni lemsil edebilecek bir Omeklem olma Ozelligi la~rdlg l rak kuuemlmermstrr. Omeklem ~inde yer almasr du,CinQlen, aneak devamsrz olan, herhallgi bir nedenle sOzu edilen dersleri aIamayan ogrenciler, ilgili klsrmlardaki arasnrme hesaplamalann a katrlmam" lardrr. Aynea yatay geyi~le ba ~ka universil elerden gelen ogrenciler, giri~ yetenek smavnu kazandrgr halde okula kayrt yaptlrmayan veya okuta ba,ladlktan sonra aynlanar Omeklem iyine annmamr~lard". Omeklemi olu~luran bireyfer arasmda klz-erkek aymml yapllmam r" ya, OzeniQi, ana dal farkhhklan dikkale aimmaml~t r r . Bunlann her bin farkh ara~tlrmalarla ele almabilecek konulardlr. Tab lo 1.1. Ara, tlfmaya I. Doneme Ail Ders Notlan Almarak Katllan OgrencUerin Okula Giri, Yillanna GOre SaYlsal Daglhml ve Katillm Ora nlan --,-..... ... ...lOo.nI-.,.. ,-. "'M' ," ---.. .., • .. "" '» _- ..- . ---.. ~ ---.. -- • , .. . ,... ..""" "..... ~ , » p p » 'M • ""es es 'M 'M Tablo 1 ve 2'de ara,trrmaya kahlan ogrenci gruplann rn sayrsrl dagrlrmlan gOrUlmekled ir. Tablo 1.1'de yer alan 1994 giri,1i ogrenciler aym zamanda denemeyetenek teslinin uygulandlgr grubu olu, turmakladl rlar. du ~unUlmektedi r , 1991-1994 yrllan arasmda larkh komisyon Oyelerince yapllan dort gjri~ srnavlOrn kayrttan ahnarak , sozu editen srnavlarla ilgili yaprlaeak saplama, i li ~ ki kurma ve yarg rda bulunman rn daha geni, bir alan r kapsamas rna ~ Ii ~ lImr,lr r . DolaYlsryla Orneklemi, bu dort yrlda okula yerle~li rile n Ogrencilerin lamam r olu, l urmaktadrr. Ara ~t r rm ada giri, yelene k SlOaVlOrn Muziksel I,il me ve Sas alanlanyla dogrudan ili, kileri oJdugu du,unOlen, Muzik Egilimi BOlUmu programlarrndaki (Ek E) "Muziksel t,itme ve Okuma" ile "Bireysel SOyIeme" (Ses Egilimi) dersleri ve yine giri, yelenek srnavlyla ili,kisi oldugu du,unulen "Ana Dal" (Ana Calgr) dersi puanlan temel alr nm l~h r. Ogrencinin ogrenime ba,ladrgrnda seyilen ve d6rt yrllrk ogrenimi boyunca surdurdOgu' Ana Dal" dersi bir ana ~lg r veya , an (ses) egitimini iyerir ve giri, yelene k srnavr puanlarrnr olu,turan alanlardan herhangi biriyle dogrudan iIi, kili deQildir. Ashnda yalgl alamyla ilr, kisi olmasr gereken bu ders, giri, yetenek srnaVl yalg1 alanr degerlendirmeleri, bi li~i yalgl egilimi alan adaylann yok az olmasl nedeniyle, geryek bir yalgr ~lma performansmr belirleyemedig inden o~u olarak kabul edile memi~br. Aneak ogrencinin yalr,ma disiplini, yeteneklerini kullanmas l ve okul ba,arrsr hakkrnda fikir verebilecek bir konumda olan ' Ana Dal' dersinin, gin, yelenek smaVlOr olu, lu ran tUm alanlarla ve dolayrsryla alanlarrn agrrlrklr ortalamasrndan olu, an ' Gi ri~ Yelenek SrnavI" puanlanyla baglOtlIr olmasr gerektigi du, unulmu,lur. Programda bunlar d r~ rnda yer alan, gerek alanla ilgili gerekse mesleki bilgi ve beceri lerin kazanllmasrna yardrmel olan diger derslerdeki ba,an, ara,trrmada veri ola- 22 Tabl o 1.2. A ra,llrmaya Ilk Ikl Yda Ait Ders Noll an Ahnarak Katl lan Ogrenell er in Oku la Girl, Yllianna Go re Saylsal Dagdl ml ve Katlhm Or anlan -,- ..... ..Ok.... GidI ,- , ,-'M' 'M' "'10 0..11 _ ,,,.,. 9So.r._".,. Alatl''''''',. AI..I,,,,,,,.,. • "" • . "." .." " , " " 'M 0:.,_ 'M 100 Det$i _rT# 01_ ......Jl'"... ,. 1(. . , p p M " • .. » » 'M Bilgrlerin loplanma smda, llncelikle Muzik Egilimi BoJumleri'nde yaprJan giri, yetenek smav uygulamalarryta ilgili ineelemeler yaprlml' , srnav komisyonlarrnda gorev alan ogrelim eJemanlan ile gOrG,ulmu,Wr. Aynes ara,· t"maernrn Gazi Egil rm Ensl iWsu (bugunku adryla Gazi Egitim Fakullesi) Muzik B6lumu asislan lrgr slrasrnda verdrgi Kutak Egitimi dersleri ve giri, yelenek srnavrnda edindigi izlenimle r, U.U. Egibm Fakutlesi Muzik Egitimi lumu'nde verdigi ' Muzrksel l,ilme ve Okuma" dersleri de gorevli bulundugu giri, yelenek srnavlsnnrn Muziksel t,i1me komisyonlarrndaki deneyimleri konunun ele aImmaslnda etkili olmu,lut. Edinilen bu gOrG~ler dogrullusunda, lez daOl~ma n r nr n da ll nerileri a1rnarak, bOyle bir ara, l " manrn yaprlmas, lrfgun gOriilmu,tur. Ara,lrrma iyin haz,rtanan test uzerinde. daha once belutildi gi gibi 1994 Ylhnda U.O. Egitim FakCi tlesi Muzik Eg;- so- • umi 8610mu'ne glri~ yete ne k smavr I. asamasmda kullar nlan leslie ilgilj, ara~ll rmacmm yap llQI incelemele rden aldlgl scnuelar etk ili olmu~tu r . Testin haz trlanmasmda ilgili uzrnanlenn gOnJ~len almrms , aynca yurt dl~lnd a aym amacla kullanllan tc suene dgili bilinenJerden de yarerlanllml$llf. 40 sonoan ciusen mUZlksel i$llme atanma yonelik °deneme yetenek tesu", ses perdele ri araslndaki la rkhhklan alg ilama . nun ve ezgi (melodi) kumeren aras md aki ili$kiyi alg1lama. ayo! anda duyula n birden yak ses arasrndak i i1i$kiyi algl lama. b61umlerinden olu$ma kla dl f. Ailm ve eZ91bOI0mlennde Turk muzigi usul ve molifJerine uygun seceneaere de yet verilmi$lit. Dart soru d'$mda her soru ~n dOrder secenek hazlrlanml$ ve bunlar piyanoyla cahnara k, 30 dak .kallk bit sureoe uygulanm';llif. 100 puan uzerinden degerlendirilen 40 sorunun her bir dogru cevecr i9n 2.5 pua n verilmi;ll ir. Deneme teen. 1994·1995 OQrelim Ylhmn ba~lad lg l 4.10.1994 g[lnu ve bir hafta sonra (11.10.1994 gunu) 01mak uzere iki dela 1994 giri~li (ogrenime yen i ba~layan) ogrencilere uygulanml;ll ir. Bu nede nle ogrenciler giri;l ye!enel!. Slnavlarlna g,tdll(,leflnde sah:p oldu klanmn czenne. henul yen' tin ogren.m ya~ntlsl ekle me mis durumclad,r1 ar TesM .11.. kez uy guianmas i. l est guvenirligini ara;ll itmak amaclyla yapil ml;ll ir. Her III.. uygulamada. deneklerin ald,g' puanlar k a r ~ da ~l lfI l m l ~ . sOnulj:lann ne kadar birbiriyle lula rll oldugu saplanmaya lj:a ll ~ l lm l ;lllf. Oaha sonra yapr· Ian istall sl,ksel anahzler Ilj:ln Il<inc. uygulamada elde edilen puanlar l emel almm l;ll lr , Tesl U.U. Egil im Fak (Jllesi MUlik Egil lmi BOtumO'nun al<.usllk alj:lda n daha elveri;llr olan 'Ie la zla gUrClltu ge9 rmeyen 108'nolu salonunda u yg u!a n m . ~tJr . Testl e kullan. lan SON 'Ie eevap kag ltlan ara~lrtmac r lara fmdan hazrrlantp , folokopi yoluyla lj:09a ll rlm l~l rr. Uygulama Slrasmda soru lar ilj:in, sadeee bolOm ba~ larrnda krsa alj:lk tamalar yap llm t~ , sorulann SON kag,t1arrnda anla;ll hr bir ~ek i lde yer ald.gr dO~':'n Olm u~tU r . Ogrencrler zalen grri~ yelenek smavlarmrn I. a~amasmda boyle biT leSlie k a r$ lla ~l l k l ar rnd a n yabanel deg ildir. Ayn ea dene klerin konsanl re olma durumlarrnrn kon u ~mala rla bolunmemesi gerekli gine i n a n l l m l ~ lr r . A ra~ t rrma kap samrnd aki 1991·1 994 yrllarr arasrnda okula giren ogrencilerin, giri;l yele nek slnavlarr nda aldl klan puanlar , ilk iki yilin sonu nda "MOziksel i ~i t rn e 'Ie Okuma" , "Sireysel Soyleme' 'Ie ' Ana Oal' ders nol lan okul kayrllarmdan elde edilmi;lli r. Elde edilen bu bilgilerin analiz 'Ie yo ru mlanm asmda Oneelikle. ele alman dart giri;l yel enek smavrna ail pu' anlann dokumu yapll ml$lrr. Dana sonra Hgili Ogrencilerin. ilk iki Ylldaki ' Muzlksel t$itme 'Ie Okuma", ' S.rey se! SOy· Ierne" 'Ie ' Ana Oat' ders nOl lan: duzenlenen Ij::izelgelere. her ogrenciye bit nurnara veril erek i $lenmi~ 'I e aralanndaki o ili~k i bulunmaya lj:all$rlm'~IH. ' Ana Oal ders nOllanyl a kar~ rlalmlan 'G iri~ Yelenek Sma...," pua nlarr. srnavi arclaki Muziksel i~rtme , Ses ve ~Igr alanlanna art pua nlarrn agtrllklr orla lama lannda n olu$makla dfr. Bu pua ntar. OSS puan larl kallimadan 6nce kj durum lanyla a lrnml~llr (U.O.E.F. Muzik Egillmi B61umu'nde 1992· 1993 ve 1994 ylllannda yap llan giri~ yelenek smavlanna. belli oran larda OSS puanl kalrlm r ~, hatla 1994 yllrnda yapll an giri$ yelenell. smaVlm % 5 oranmda ortaogretim ba~a n pua m da elki lemi$trr. -Ek C·) . 1994 yrhnda OQrenime ba$layan agrencilere iki kez uy· gulanan deneme testmden elde edilen pu anlar da her ogrenciy e bir numara verilerek, hazrrtanan ~izelgeye i~ lenmi~lir. Teslin iki uygulamaslndan elde edilen pua nlar kuflanllarak gQvenirtik kal sayrs. hesapianrms, her SON maddesinin anahz. yap.hp, seceoekreroec Ij:eldrricilerin ' " j ~leyip i~lemedigi ve g~luk duzeyleri bulunmu~lur. Daha sonra. Muzjkset tseme eramna yOnelik ctarak hazn1anan deneme tesn puanlanyla Muziksel I ~itme ve Okurna dersi ncuen arasmdaki iIi~ki kalsay' s, buluna rak les hn gelj:ertigi ara$ll rll m'$lr r. islal istrksel anauztenn bir kurm bilgisayar ortammca yaprlmr$ ve Irekans dagrlrmlan , basit korelasy on i$lemleri. giivenirlikle ilgili varyans eneun. elde eenen kc retasycnlara dayal r ola rak laktor analizi bi9m1eriyle ele ahnm l~l rt . Bulgulann orlaya ~lkanlmasrna y6nel lk olarak yaprlan bu 1j:3 " ~ma la r, lablolar habnde gosle rilete~ yorumla n m f ~ll r. A~g 'da ara stnma konusuyla ilglli ola rak kullanrlan kawerntann alj:,klama lan ve krsajtmatar ver almaktadrr. U.O.E.F.: Uludag Universllesi Egillm Fakulle Sl 055 (Og rencl S~me Sma vl): Ogrend Secme ve Ye rle ~l r rme Merkezi'nee OrlaOQrel rmi tamamlayan ogren. d leri. universileye ye rl e ~tr rm ek amacryla yaptlan smavlan n I. a~amas rd lr. Slnavda belli brr puan. elde eden adaylar . II. a~ama Ogrenc i Yerte$ll rme Slnav.'na (OYS) kalflabi· lirter. au Mi A (MO z i kse ll~ Jt me AlaOl): U.O.E.F. Muzik Egillmi BOIOmu giri$ yelenek srnavlarrnrn II. a ~ a ma s rnda uVgulanan. "MOziksel I~ itme 'Ie Tekrarlama"ya dayah smav 'Ie puanlan. SA (Ses Alam ): U.O.E.F. Muzik Egil imi S61umu g iri~ yetenek srnavlannr n II. a$amasrnda. adaylann sesleri yonun den ye terliginin a ra~lrrt ld rg r . ~ rk r soylemeye dayalr smav 'Ie puan larr. .I GY$ (Giri$ Yelenek Sm avl): U.U.E.F. Muzik Egillmi BOlumu giri$ yelenek srnavlar rn.n II. a$amasrnda, ada ylara uygulanan "Muziksell$ilme ' , "Se s' 'Ie "Calg r" ala nlarma ail yaprlan srnavla r 'Ie bu srnavlardan alrnan puan lann aglr· Irklr ortalamala nyla olu~lu rulan puan . Mio (MOzik sel I$ilme 'Ie Okuma): U.U.E.F. Muzik Egil imi B61umu progr amlarmda allr yanyrlr (3 yil) kapsayan 'Ie kulagrn muzik seslerine duyarlr hale gele rek. duydugu sesleri nOlayla gosterebilme veya gordugu nolalarr seslendirebilme amacma yOnelik Ij:alr$mala n ilj:eren ders. BS (Birey sel Soyl eme = Ses Egilimi): U.O.E.F. Muzik Egihmi SOIOmO progr arnlannda dOrt yanylll (2 yrl) kapsaVan 'Ie insan sesinin kullan,lmasrn.a ili~ kjn bilgilerle. dogru ~a rk. soyleme becerisini geli~lirmeye yonelrk ~ajr~ama!arr ilj:eren ders. AD (Ana Oal = An a C;:alg. ): U.U.E.F. Muzik Egitim B6lumu programlannda sekiz yarryrir (4 y rl) kapsayan 'Ie 09renrme ba~larken . 6grencinin ilgi alanl ya da yatk rnJrg. dO$un':'letek se9len bir Ij:3lgr veya ~an (ses) egilirnini ilj:eren ders. Oers Not u: U.O.E.F.'nde. her yanyllrn sonunda jlgili dersin yanyll ilrindek i smavlannrn % 40'., yar :'!rl sonu f.na l vey a bUlOnleme smaVlnrn % 60'. almarak olu~ lurulan puan. OYT ([)e nem e Yelenek Testi ): Ara~ l lrmaernm . bu ata$l rrma ilrin geli~li rip . 1994 yll rncla U.O.E.F. Muzik egitlmi BOlumO'ne giren 41 ki~ilik gruba uygulad rgr lest. 23 Guvenl rlik: 8 ir o l~ m e aracmm, aynr ozellikle ilgili e ra rak arka arkaya yaptten o l~ m e l erde ya kla~l k ayru sayrsal sonucu vermesolr {Tekin, 1982, s.55). Guvenirlik, teknik bir sorun olup, bilimse l arasnrrnamn ilk kosullanndandtr. Ge~erlik : Bir ot~me arecmm. ol~meyi ama ~l ad lg l Ozelligi baska ~eyl e rl e kaneurmacan O l~ ebi l me s id i r. Ge~erl i k, bilimsel oJdugu kadar, fetsef bir sorundur (Karasar, 1982, s.113). Ko relasyon (r): Oraylar eresmoekr lonksiyonel m~ kilerin oerece veya miktar uu beumlerne istalisligidir (Karaear, 1982, s.116). 8 u il i ~kj, "korelasyon katsayis :" veya "i1i~ki katsaYlsl" adl venlen ve -1.00 ire +1.00 erasmca degi~e n bir saylyla belirtiJir. SOLUM 2: SEsiN ALGILANMASI VE MUZiK YETENEGi Insanrn cevresiyle il eti~im ve etki le~im inde rcl oynayan en onemli Oge "ses"tir ve hatla sesrerte dolu bir cevrer nn i~i nd e ya~a ndlQI soylenebilir. Insan, seslen algrlaylp ~o zumter, yorumlar ve Isrer. deg i~ ik anlahm bicimlerine dOnu~lUriir . Bu anlatrm b~jmle rinjn basmda "muzik" gelir. Bu bOlumde once, muzigin hammaddesi otan ses ve onun muzik haline do nO ~O m u , daha SORra da e senm mezik i~i nde ki sesleri ~ozu m el e m e yetenegi uzem de a~ l k lamalar yer alrnaktadrt. 2.1" Sesln Olwiumu Sesin, genellikle kuragl uyararak, beyinde duyumtara yol acan etkiler sonucu o l u ~tug u belirtilir. Bu nedenle bir sesin clusabilmesi i~in ; ses etkisini saptayacak bir kulak ve beyin yani bir "alrci sislem", oRlan uyarabilecek bir elken yani "ses kaynagl" ve bu etkenlerin kulaga iletimini saglayacak bir "itelici ortam" gereklidir (Zeren, 1978, s. 2). 2.1.1. Ses Kaynagl Kulagl uyaran etkenler. bir cismin veya cisimlerin titre~iT1 e si nde n doganar. Ornegin bir diyapozona (ses tratah) k0truk bir ~ekit;:le vurulursa, bir ses otu~ur. elle dokunuldugunda ses tralalr kollarlmn litre ~tigi hissedilir. Titre~im lerin izteri ~e ~itli yollarla bir kaglt veya_ba~ka bir ortam Ozerinde belirlenerek (trizilerek) gOl lenebilir. (Su l ur ses incelemelerinde geli~mi~ bir elektronik aiel olan osiloskop t;:ok kullamll r.) Her tilire~im aynl zamanda bir ses dalgasml ol u ~lu ruf ($ek i12.1). "Ses dalgaSlnm kaplad lg1 alana ise dalga boyu" denir (Zeren. 1978, s.5). 2.1.1.2, Sesin Genllgi $e kiI 2.1. Gen ligi Ginikye Azala n Sir ses Tttr eslm l (Zeren, 1978, 5.7) Ses dalqalanrun derinlik ve yukseklikleri, yani 'ntresen sislemin denge konumundan ayrrldlgl en bCryCrk uzakl1ga genJik" denir (z eren, 1978, s.6). Sistema uygulanan d l ~ kuvvet bO yud Ok~e genlik de buyOr ve genligi buyuk otan ses daha kuvveUi duyulur. Ancak bir sure SORra bu kuvvetn enerji ~~ it l i d l~ etkenlerle azahr, genlik kOt;:Ulur ve titresim durur. Bu eraoe. olusan sesin gittikye zaYll ladlgl duyuycr ($ekiI 2.1). Fakat Iitre~ im i n periyot ve trekansmoa bir degi~ikli k olmaz. Ornegin, telli t;:algll arda lellerin tit r e ~ imleri , dolaylslyla isitilen ses krsa sOrede kaybolur. Sesin uzamast iyin; kemanda yay aracllig lyla tele enerji ektenn u yaplJdlgl gibi, kaybolan enerjinin yenilenmesi gerekir. 2,1.1.3. Sesin $i ddeli ve Gii rluk Bir ses dalqastmn belli bit nokladaki ses yayrtma dog· ruUusuna dik 1 cm2'lik bir yOzeye 1 saniyede verdigi enerjiye "sesin siddeti' denir (z eren. 1978, s.13). $iddet seviyes! it;:in birim olarak "desibel" kulterutrr. insan kulaqmm tahammUl edebileceqi ses ~iddeli 120 desibel (dB) dir. $iddel artbkca sesin gOrlugO de artar. "GOrluk" insan kulagmlR duyabildigi sesler itrin kullanllan bir le rimdir. Insanlann duyamadlgl pek t;:ok tilre ~imler ve bu titre~ im!e rin de sayllan 6zellikleri vard" . GOrlOk birimi olarak "phon· kullamllr. 1 phon, "kulakta aYlrt edilebilecek en k0truk ortalama gurlOk deg i~mesidir" (Zeren, 1978, s. 14). $ iddet va gOrluk i1i~ki s i $e kil 2.2'de gbriilmektedir. Buradaki e~rIIer , deg i~ ik Irekanslarda aym gurlOgO vermek it;:in gerekli ~iddet seviyelerini gostermektedir. . - -", , c.,L1 ~ .... " ,. "- .~ ~~ , . . i"-;;: , l--......: " , . ~~ •.. ~ ; I ~; : , ! : 2.1.1.1. Sesin Frek ansl Belli bir frakansla t itra ~an sas kaynaklan, birbirlerinden farkh yaplda olsalar bile, kulakta ayn. elkiyi yaparlar. Sesin onemli'bir ozelligi olan frekans ve ~ e~ itl i seslerin IrekansJan arasmdaki bagmtllar, mOzigin de temelidir. Muzikte frekanSln buyuklugOne gore, tizlik-peslik ozelligi olu~u r. 24 : ; . I 1 He ; j Bir ti l re ~i m i n olu~masl it;:in ge~en saniye cinsinden sureye "periyol" bir saniye it;:inde olu~an titre~im i n saYlsl na ise "frekans" denir (Zeran, 1978, s.5). Frekans birimi "Hertz" (Hz)dir. ; ' '"' . --.., , 'j ,. ;, - I : 1/ I ~ . I ' t'" ~ .l.'L::JJ I -;: 1 "-', ,,, " ••_ ·i.....__ ~ ..l ~ ... .. . v l N " o;, $eki l 2.2. Flel cher-Munson E ~it GiirlUk Eg rilerl (Sad ie, 1980, s.549) - - 2.1.1.4. Set Bas lne l 2.1.1.8. Se.ln n zIJk·Pe.llk Ozelllgi (Perde) Her ses daigasl bit (P) basl ~ degeri ile de deQerlendirilit. au ba s ll~. atmoslerik baslt~an larkh oIarak, uzayda ses dalgasilarafrndan oluituruluf. Ses basm~ bj.. rimi "bar" oIop, em' ba'lna 0,00 1 gramhk bit bas l ~ kuv- venne e,itti' , Ses basu'lClyia ses ~jddeti arasrnda kareset bit bagrnlr vardlt. Ses baSU'lC1 2, 3, 4 misli artrnhrsa. ses ,iddeti 4, 9. 16 ,eklinde artar (Akyolcu.1990, 52). 2.1.1.5. Se . Kay ollglnln Giic u au- Bit kaynaktan ses ha linde ~vreye yayllan ~iir. rada s6zil edilen. ses kaynaglndan ses elde etl"t'lek 9 " nereenen ~ degildir. "Set voK/mu' oIarak da adlandrnlan sesin gueu. bazr kaynaklarda "sesin ,iddeti" ile aynl anlamda kulJandabilmektedir. Bilimde ~ wan (w) birimiy\e ~lUr . Bir kaynaktan set ~ etmek iIpn harcanan ~ yliksek oIdu(Ju halide oIupn sesin gUcU oIdu~ azdlf. Omegin. bit pryanistin kullanchgl ~ balan 200 we kadar ~1 k.abi1di9i halde, elde edilen sesin gOcO 0.4 w doIaYll"ldadrr. Kullanllan gOcOn bOyOk bit kls rml ~Igldaki siirtunmeleri yenmeye. rnekanizmalan harekete ge¢meyG vb. harcan- MCizikte IrekanSl daha bOyUk olan bir ses °tizO(ince). 'rekanSI daha kU9Jjk oIan bir ses °peso (kahn) olarak tanlmlanmakladlr. Aynl 'frekansta utresen sistemlenn ~l kardlgl sesler aym incelik veya kalmlik Ozelligine sahiptir. Bu Ozellige mOzikte ses yUksekli~i veya ses perdesi denir. Percle n e Irekans araslnda bagmfllar versa da aynl ,ey degildir. OzsllikJe yOksek IrekansJarda ses ~ti perdeyi etkllemekte. frekans aynr kaldlgl halde sesin ,iddeli artbrlldlg lnda liz bir sea. daha tiz perdeli olarak ergllanabilmektedir. 0 halele °perde°, bir sesin kulak yoluyla insan beyninde uyandml lgl duygudur. (Zeren. 1988. s.35) Ses perdesinin belirlenmesinde. kulag," duyarllg.na NOh y6nl emler yanuKia. gCinumuzde frekanslan milyarda bir Hertz kadar belirsizilkle vereeuen, kulaktan bagrmslz olarak uygutanabiierl Irekans belirleme yOntemieri vardn. Ses perdesi ~n °mer ad! ver ilen birim kunanllmaktadlf. (Tabb 2.3 frekansla mel oIarak annan ses perdesi araslndaki i1i, JUy; gOslermekledir). m'~llr (Zeren, 1988. , .34). Tablo 2.l'de mUZikJe ilgili ~e,itli see kaynaklannln 91karabildikJeri en Iwvvelli 5e5 ~Ieri g6tOlmektedir. Insanlann dinleril.en algllamadlgl bu bUyijk faril.llhktar. kuIagln yap,sl ve i~itrne ~usu ile i1gilidir. 7 / Tablo 2.1 C;e, ltli Se. Kaynaklannln En Bayuk Ga~leri (En b Oyuk olma yan gU~ler yanl an na bellrtllml,Ur.) 1/ ,~ GO~ (W) SESKAYNAGI 75 Ki~ili k orkestra BOyOk davul 70 25 0'11 13 Trampet Sembal Trombon Piyano Trompet Bas saksalon Bas tuba Konlrbas 75 ki,ilik orkeslra (orta gOrlukte) Pikolo Ful(it K1arinel Komo Owen Bas insan sesi (ff) Mo insan sesi Orts konu~ma sesi Kon, erde en hald keman sesi 12 10 \Zeren. 1988••.34) --- , " •, 100 ....- ./ ~ 200 olOO lOOO :l'OOO 4QOO 10.000 f",,,,,< ,,,,y IH. ) 6 0.4 0.3 0.3 ~ekll 2.3. Frekan sla Mel Olarak Al lnan 5e. PerdesJ Ara'lndllkl hl,kl (Sa die, 1980, • .551) 0.2 0.16 0.09 0.08 0.06 0.05 0.05 0.05 0.03 0.001 0.000.02 4 0.000.0038 2.1.1.7. Se. ln S~lenleri MUzik sesi veren sislemlerin titre,imleri. ~e,jlli litre~imlerin bir arada olu~arak. bunlann bile,kesi oIan kan~ Ik (kompleks) bir l itre,imin kulal}a gelmesi ~k1inde oIur ($ekiI 2.4). AsIrndaoogada lek bir Irekans halinde oIan sese nadiren rasllanlr. sesler:s.1 sinus dalgalanona, ka n~lk til re~jmli sesler de °kompleks ses dalgalanona sahiphrler. Fourier, kompleks ses dalgalannln bi~ sal sin(is 001galan Iop/amlnden oIu f8bilec~ni kanlUaml~hr (Akyolcu. 1990.5.2). au 25 2..1 .1.8. Se sl n TlnlSI ", •bmncr b l lc~cn ilancl btl c~ cn \ .. M uzikl e harmonikli sesl eri olust uran selenlerden genelrikle birin cis i en gur cremdrr. Ancak kullaOllan yalgl Oln ce$idina veya lelin hang i nokta da titre$tirildi gine bagll 01arak, sonraki selen daha gur olabilir. Ya ni Ce, itli calgl lann seten gurlukleri nin daglllm i birbirine uymaz veye bazr seIenlar hi(; olulmayabilir. Sesin selenlerindeki bu la rxlillklaf "lin 1" eennen 6zelligi do{1urur (laran, 1978 , 5.11 ). Insan kulag l, tl nlYI c6 zumlayerek, sesin klme ail oldugunu, yani ses kaynagl nl sapt ayabilir ($ekil 2.6). $ekli 2.3 . Frekan81an Farkh Ikl Ayn Se sln B lrl ef erek Yenl Bl r Se t O lu , tu rma lan (Kesik ~zgiler bitlesen sesleri, duz eizgi bile$ke ses! gOstermekiedir.) (Zeren. 1978, s.11) Birbirine bagll oIara k ve birbirini olu$turarak bir arada elkan sat sesle rin he r birine "selen" veya "p ar$iyer denir, Muzikle "harmonikli sesler-i olu$IUran selerrlerin gUrlukle ri eym degild ir. Insa n kulagl, sel enl&ri ay n ayn degil. le k bi r bile$ik see halinda duya r ($ ekil 2.5). , $e kll 2.6. Deglf lk r ln d. rd a Fak at Ay nl Perdedekl Dart Ses Dalgasl ve B aSl nlj Degiiim ierl (d. kl sm lnda yer alan saf bir ses veya sal sinus dalga sl dlr .) (Sadie, 1980, s.546) 2.1.1.9. Rez on en s ~kU 2..5. B lr Grup sestn B lrIe , lm lyle Elde Edllen Do Sesl .' a) Bir te yple..cahnarak side ed ilen 523 Hz.1ik Do sesi dalga torm u, . ..--- ~ b) Kemanla aynl nola , c) Klarinetle ayr unola, d) Sir grup tiz sesin ks rl$hrtlma slyla elde edilen dalga formu (Sadie . 1980, 8.553) 2. Bir ses sisteminden, baglar\(hgl balks bi r sisteme enerj i aktanrru yapitarak, ikinci sistemin de til re,im yapm asl saglanabilir. Burada uya flcl ses ststemin e b agll olarak til· rasim yapan sistema ' re zonat or' danir. Tum yalgllarda bOyle bir ikili elstem bulunu r. Piyanod a ses tantasr uzerine baglanarak Van yana gerilmil teller, baglantlyl saglayan tahtanm yanls lr a teller araslnda ki hayayla birbirini litre,t1rirler. TaUi bir (;8lg lda uya nCI etstern oIan tel. (;8lglo lo gOvdesini yani rezona t6rO Iil re~lirerek sesin l iddetinin artmaS101sagl ar . NefesH~Iglla rda UfIeme so nucu utresen dil ile il;eride ki have satunu eresmca bir etkile sim olu eur. Uyancl sislemin utresim genliginin rez onatOr ta rafmdan buyatUlerek. sesin ea ha kuw etli ~ I kmasl n l o sagla nmasl oa "rez onan s" denir. Burada rezcnetercn. wane sistem a gOslerdig i tep ki s6z konu sudur. lyi bir ~Ig l da rezcnan sm, sesi bUyiilme oraniOln bUyuk ol mas t Islenirk.e n. belli sesleri buyUten rezonanslardan ka~mllir (ze ren. 1988. s.30) Bu nedenle ~a lgm ln g6vde yaprsma enem vecur. 2.1.2. Ses neucr Ortamlar Ses , madd.e sel bir sistemin yapttg r titreslrnlerden dogar. Bu titre~imlerin kulaga ulasabitmesi ioin bir veya bitbirine degen birio;a~ maddesel sislem, yani ilelici bir crtarmn clmast gere kir. Sesi ileten ortam; bir gaz, bir SIVI veya bir keu olabllir, aneak bo~lukta ses jletimi mumkun degildir. Gaz , SIVI veya katlYI olu~luran tanec ikle r, Once ses kaynagmm titreslmlne uya rak degme yuzeyinde tilre~meye baslartar. Oaha sonra titresimlerin diger taneciklere g~ mesiyle ses ilelili r. llelic i crtarmn ilettigi, madde degi l enerjidir (Zeren , 1988, s.52). 2.1.2.1. Ses Daigasl ve Dalg a Boyu lrenci c rtermn ilettigi a~,klanan ene~inin ileUmi saglayan , bu ortam ~inde ciusen dalqalardrr. Soz konusu enerjinin ilk sagland lg' yer elbette ki, ses kaynagldl r. Kaynakta ofuean her fitreeim aynr zamand a bir ses dalqasrm yayllma hmm elkilemez . Eger bOyle olmasaydr, bir ko nser salonundaki dinleyiciler muzigi karmakansrk duyarlardl. Havamn ~ nde yabanc I gazlar (su buhan. a ~ 1fl karbondioksit,metan vb.) bulunuyorsa sesin hava i~indeki yayrlma t un d e gi~i r. Sicakli k degi~mesi veya nave kitienmeet ned eniyle ses tuzuun deg;~me si , netesu ~algll a n daha 90k etkiler. Bu IUr durum larda, ~alg m m sesinin Irekansmda degi~iklikler olabili r ve bu nedenle, uzun bir konser enasmde ~algllafl zaman zaman yeni den duzenle mek gerekebi lir. Ses, slcak hava ~inde , soQuk havadakinden biraz daba hlzh nerter. Omegin, yeryuzune perarer ctarak ilerle yen bir ses dal gasl nlO yuz eyi, yere yakm bOlgelerde daha hlZh, yerden yukanlarda dah a yava~ bareket edecektir. Baylece ses dalgala n yuk,arlya dogru yon degi~li recek ve ahcr durumunda ola n herhangi bin sesi duymayacaknr ($eki I 2.7'de A ve B ahcllarl). Oysa , aksam olunca, yeryuzu serin olacagmdan. ses dalgasl yere dogru yOnelir. Bu durumda encliar aym noktalarda oldugu halde sesi duyab ilirler ($ ekil 2.7). Bu nedenle ses dalqalan geceleri , gunduz oldugunda n daha uzak lara yay llab ilirle r. olu~turu r. Iletici ortam, ister gaz, isler SIVI, isterse katr crsun. ses dalgalar l ard ardll S l k l ~ m a ve genle~melerle bir dogru boyunca aynr bi~imde yaylhr. Ancak havada (veya baska bir gaz ~inde) sadece boyuna dalgalarla iletilirken, kef ve srvrda hem boyuna hem de enine dal galarla iletilir (Zeren, 1988, s.59). "Dalga bOYu" ise; "bir Iilre~i mi n olu~masl slrasmda (yani bir periyotluk sure i~ in de) dalganln ortam i~i nde akllgl yol" ya da bir ses dalgasml n kapladlgl alandl( (Zeren, 1988,5.74). Aynr ses dalgasl farkh ortamlardan (katl, SIVI veya gaz) g~erek ilerliyorsa , girdig! he r ortamdaki dalga boylafl da lario;h olur, ancak sesin lrekan smda bir degi~iklik olmaz. 2.1.2.2. Ses ln Yaylimasl a I~ ; ''''' 111 ··11//· 1 i./ /. ..! . 0' =.. / • l?ek ll 2.7. Katmanl ardakl lSI OeglJlmlnln Sesln Yayllm a5ma Etklsl (Zeran, 1988, 5.68) Ses dalgalarmm yayl lma hlZI, iletici ortam i~inde ki laneciklerin ve bu tanec ikler araslnda el kili olan esnek kuwetlerin bliyuklugune baghd lr. Omegin, bir leli geren kuw el, ne kadar bliyiik ve lei ne kadar hafifse, olu~an ses dalgalarr lel boyunca 0 kada r hlzh ilerler. Bir kemanln 18 telindeki dalgalafln ortalama hl zl 296 m/s kadardl r, aneak aynr lei si sesi verecek ~ekilde biraz daha gerildiginde bu hlz 333 m1s'yi bul ur. Ses dalga larmdan bir kls ml, kemanln e~igine geldiginde geri dOne rken, bir klsml e~ikten gOvdeye ge~er. KU~kusuz, dal gala rm e ~ i k veya gOvdedeki hlzlarr da larkhdlr (Zeren, 1978, s.6 1). Sesin kuwetli veya zaylf olmasl, pes veya tiz oimasl Sesin yayll maslOl etkileyen bir ba~ka atman de rUzgardlr. RuzgAr ses kaynagmrn arkasrnda n geliyorsa, ses dalgal arml zamine doQru yOnlendirecek ve l itre~ mekte olan hava kiillelerini yeryuzundaki ahcllara t itre~im in enerjisi kaybolmadan ula~masl nl 5aglayacaktlr. Ruzgar, ses kaynaglna karJldan geliyorsa, ses dalgalannl yukan dogru yukse llecek ve sesi zemindeki allcl lar duymayacaktlr. Sakin bir deniz, ses yanSlllCI bir yuzey gib i, ses dalgalarlnl yans ltarak ~ok uzaklara yay llmasrn l saglayabili r. Asllnda, farkli etkile~im'er icinde bile elsa , sesin hava hlZl, lazl a bliyUk degildir. Sesin yava~ yayllmasl, muzikte gene1likle bir sorun ~ I ka rma s a da , baZI Ozel dui~ i nd e ki 27 rumlarda aksakllklara neden clabilit. Ornegin bir konser salonu nda, dc vartardan veya tavandan yansryen sesle rin, dogrudan gelenle re gOre biraz gecikmesi, muzigi bozacak yanktlanmalara neden olur. Bu yenkuen yok edebilmek iyin buyuk cecetara gerek vardrr (Zeren, 1978, s.66). Se sin havadaki tuzmm kOyOkhi gO, bir yoneticiye orkestradaki yalglla rdan gelen seslerin tarkh zamanla rda ulasmasma neden olabilir. Bunu Onlemek ~in c rkestra. iy ~e cembener halinde duzernerur, ama biiyUk crkestratarda rnm birligini saglamak yine de sorun clabilir. Bir bando ark asmdan giden uzun yOruyu!;> ko lunun, uygun adimlarla yurii yememesi de aym sorundan kaynaklanan baska bir 6rnektir. 2.1.3. Allcl Sist em: sesrenn iiltilmes l lsnme, insan ve hayvanlarm beyinlerinde yarattllda n ses sansasyonlanm, bir ye!;>it elektriksel sinyalle re dOnu!;>tUrerek geryekle!;>lird ikleri bir duyudur. lsltme aym zamanda tam uygulama li muzigin dayah oldugu bir temel ciueurnccr. Ancak mu zik, kulagm algllayabilecegi kapas itedeki seslerle mOmkOndUr. Bu bOlumda insan kulaglnln yap rst ve sesieri algl lamasl uzerinde durulacaktlr. 2.1.3.1. Kulag-m YaplSl Kulak, kendisine gele n titre!;>imleri beyinde ses halinde duymaya aracllik eden bir organd lr. 0<; klslmdan meyda na gelir: I) 0 1' Kulak : KalataSlnm iki yanlnda, uzeri deTi ile ortUlu, kulak kepyesi denilen klkl rdak yapl ve d l~ kulak yolundan meydana gelen klslmdlr ($ekiI2.8). Ol!;> kulak kep.. yesi , ses dal galannl lopla r. Ke p<;enin all klsml nda klklrda k ihtiva etmeyen lobulus klsml bulunur. Kulak kep<;e si ye!;> itli kaslar ve baglar tarallndan kalata slna baglanm l!;> tlr. olu !;>ur. D I ~ kula k yoluyla 4S" fik ayl yapa r. Aengi sedel gridir ($enocak, 1983, s.l7). Kulak zan, kulak kepcesinde toplamp, dl!;> kulak yolundan geyerek gelen ses dalgalan nm etkisiyle titreserek, bu titre~imle ri orta kulaktak i stra kemikyiklere ilelir. Kulak zanmn uzennce ses dalgalannm topl and lgl alan yakla~l k 1 cms'dir. 8 u nedenle , ku lak zann a utesen sesi n gQcO on kat artmaktadrr. Ancak kulak zan, bir mikrofonun diyafra ml gibi i~ gOrerek, ses dalgalaTinlO deg i ~en se s basmctenne rnakem mel yamtlar vermektedi r. Ii) Orta Ku lak : Ku lak zanyla d l!;> kula ktan aynhr. Ayrlca iyerden kulak kemigi, yuka rdan kala bcsluklan, a!;>agldan kata toprarcaman. 6nden Ostaki bo rusu ve arkadan kulak kemigi i!e srmrlanrmstrr ($ ekil 2.8). Orta kulak iyinde i~it made rot oynayan Oy kemik vardir. 8 u kemiklerden yekiy kemigi kulak zenne. Ozengi kemigi ise iy kulak penceresine yapl~l kt l r. Kulak zanrun tit re~i miyl e once yeki9 kemigi etkilenir. Bu fitre simler daha sona 6rs kemigine, onun ereclllglyla da Ozengi kemigine ulestmnr, Bu Oy kemi k neredeyse bir sanz.man sistemi olu!;>lururiar. Ca kiy ve Ors kemikleri sesi gOylendirip, ozengi kemi ginin ayagmln dibine yogunla~tl rarak , 6zengi ke migi arac lllglyia i9 kulaga utasmasmr saglarlar. Orta kulaglO hava dolu boilugu, kalp ahilan, eklem harekelleri gibi vUcut tarahndan olu!;>turulan pek yok gurii huden ses yolunu izole eder. Orta kulak, iy kulaga oval ve yuvarfak pencerelerle, yulaga da Ostaki borusuyla aYlhr. Ozengi kemigi, oval pencereye yaslanm l!;> durumda, ayagl da kohleaya bir zaria bagll dlr. lnce bir kasla hareket ettirilebildiginden oval penceredeki zarda bir gerilim ya ralarak i9 kUlaga giren sesin gOcunO d O !;>O ~eb il ir. Tlpki irisin gOzde 1 ~l ga kar~ 1 Olu!;>turdugu degi ~iklik gibi istenen ses volumun u ayartamada rol oynar. Kulak kep<;esinin se s dalgal anm toplam asl yanlSlra sesin yonu nu belirlemede de etkili oldugu savunulmaktadlr. 8atteau, kulak kep<;esinde ki klVTlmlarm 6000 Hz'dan daha yuksek frekansli seslerin yerini belirlemede etkili oldugunu ileri sOrmO!;>tUr (Sadie, 1980, s.423). 8 u konudaki ara!;>tlrmalar, kesin sonuylara ula!;>mam l!;>sa da insanlarlO hayvanl ara nazara n yon be lirlem ede yeteneklerinin daha az oldugu bilinmektedir. Hayvanlar istedikleri zaman kulak kep<;esini ses kaynag ma yevire rek ve Oncefikle ses kaynagrm inceleyere k kimlik saptamaya ye1I!;>l rlar. lnsa nlar ise kulaglOzn yaOlslra ak dlanyla sesin anlamlOi ve yOnOnO yl ka rmaya yall !;>lrlar. DI!;> kulak yolu nun 113'OnO olu~t u ran dl~ klsml klklrdak, 2/3 'OnO oluituran kls ml kemi ktir. DI!;> kulak yolunun krklr d<lk krsml kulak kepyesinin devam ldlr. Klklrda k dl!;> kulak yolu iyinde kll'olekOlieri bulun ur. D I ~ kulak yolunu n iy klsmzndaki "kulak kiri" denilen salgl, ye!;>illi tozlann kulaga girmesini engelle r ve mikroplann (iremesine en gel olur. Kulak kiri ayOi zamanda d1i kulalda orta kulak arasmda bulunan kulak zaTinm da istenil en gerginlikte ve temiz tutulmasma yardimci olur. 8 u salgm ln yok olmasl halinde d l ~ kulak yolu nu doldurarak i~itmeyi engelleyebilir. 8u nadenle Ylkanarak temizlenebilir. Kulak zan , dl ~ kulak yolu dibind edir. DI!;>ta epitel dOll-u, iyle elaslik l ibriiz, iyte mukoza olmak (izere Oy klslmd<>.n " ~ki l 2.8. Kulagm Yaplsl (Insa n k ulag lnln ,emati k bir gorOnu mu) A. Dl~ kulak yolu, 8 . Kulak zan ntn kesit olarak goriin OmO , C. Ortakulakta bulunan yekiy kemigi, D. Ors kemigi, E. Ozen9i kemigi kohlea gi ri~ ar aQI ile F. Orta kulak hava bo!;>lugu, G. Kohleadan gey en sesi bo~a ltan pencere, H. kohlea (kulak salyangozu ), I. I!;> itme siniri, J . Yutaga ayll an Ostaki bo rusu. (Sadie, 1980, s.422) yollan"d lr. Aslrnda vl.1eudun bi~ok b6lu mO arasmda buna benzer ba~lanl l la r ve bilgl degi~im leri vardrr. Anca k henOz. bu konudakl araJhrmalar sOrmekte ve ,.:Ozulemeyen ball bo~luklar dolduru lmaya l;alr ~ l lmaktad'r (Sadie, 1980, s.423). Bazan vUcut dl$lnda ki herhangi bir ba s '~. dl$ kulak zan Ozerine, ~rl girmekte olen sesin titre$imleri Ozerinde bir gerilim Grelir. Genettikle yiiksek yerletde '0'8 u~akt a daha dU$Ok atmosfer boJluguna girildi(jinde gOrOlan bOyle durumlarda, baSIf19 ar araslnda ki denge, Ostaki borusundan yu1a{la. killrOk hava balonculdarmln slzmas lyla yeniden kurulur. MyIe bir olaydan sonra, orta kulaga lekrar hava ahnabilmesi ~n ~iOneme ve ~ ylJtkunmalarla yardlrTlCj 2.1.3.2. Kulag1n Duyart lk Ozelllkierl ol\.Inur. DiOer tUm organ larda oId~ gibi, ku lag ln da duyarilgl slnuhdlr ve bu anlarnda baz l Ozellikleri bu lunmaktadlr. III) I~ Ku lak : Kafa kemiklerinden kulak kemiginin (Ie mporal kemik) ~ne oturmu$lur (~ki1 2.8). ~nde denge ve ifitme duyulannln en 6ne mli parya lan yer ahr. I$itme duyusuy\a itgili klsma "kohlea- deni r. Kohlea salyangoz ka· buguna tienzer ve 2.5 IuYnmdan ohJ$~. il;inde i$itme I) Sea ~ Iddetln ln Etk lsl : Kulagln elkilenmesi 9 n ses dalgalannln Jiddeti be~tli ~ rler arasteda oImalldl r. KuIaOm bir all Jidde l simn vardtr, bu smmn allmdaki tit~r duy\Aamaz. $iddeti duyulamayacak kada r az oIan lilre~imIetin gOrtUgJ slflr kabul edilir. BiliOOigi gibi gurtUk. insan kutag1mn duy abi1d9 sesler ~ kullanllan bir terimdir. gOrevine kattlan nazik pa~lan banndlran "kulak $IVllan" vardlr. OzengikemiOiar8Clh(llyla kohkladaki SlYly' uya ran ses titre,unleri. burada ki ~~ IJgiIi sinirieri etkil erler. Kohleadakl I mOIO uya nltnasl ipn yuvarlak pencerenin de yardlml otmaktad lf. Yw arlak peocere bir zaria 6rtiitUt. Ozengi kemigine gelen sesin tittef m. bu zan dlpn iter, baskr ka lktlguKia ise ur ~ dOner. hareket. kohlea ~ki SIVl)'I titre,tirir. Kulagln duyabiJecegi en ~k Jiddele "ef ik oogen" denir (Ze ren. 1978. s.13). EJik deQeri tUm ltekanslar il;;in aym de gildir. Kulagln ifitme alanlnl g6sleren f eki1deki kapa ll ~ de anlaf lld!{ll gibi, (~ kil 2.9 ) insan kulag lnm en iyi duyabileceOi 3000 trekansh sesieree efik dege ri. -1 0 d3 veya genlik ba Slncl 0.0004 dyoelcm2 'dir. 0 halde normal almosfer ba smcmm sadece on milyarda biri kadar alan bir baSIn,.: degiJirni. ager saniyede ~OOO titref im yapabiliyorsa, tnsan la ral lOOan ses oIarak duyulabilmekledir. Frekansl daha bUyUk veya daha k~k oIan titrefimlerin kulagl etkilemesi i,.:jn genlik\erinin daha biiyUk oImas t gereki r. au Kohlea, spiral feklinde bir tOp sistemdir ve bu sistemin iI; dina mik yaplsl oIduk~ karmaJ tktlr. Prensip oIatak bu tUp, basilar ur tarahndan ikiye b61UnUr. Basilar. kohleanm kemik merkeziOOen uza."\an 20.000 kadar basilar !if la f lr. Bu lifler , taban k.smlnda daha sart ve klsadlrlar. yClksek trekan sta titrefim yaparlar. Tabandan I;lklldlk~ uzun ve esnek bir durum g6slerirler ve dU~k 'rekansta titrefim yaparlar. Litler ayn. zamanda kohleadakl StVI kill esini de kendi titrefimleriyle birlikl e ileri ve geri harekel ettirir1er. Tabana yakl n bir lifin titreJimiyle hareket eden SIVlnln kit· Iesi. usttekilerden daha azd lr. Bu da 'rekans larklnl doOurmaktadlr. Basilar ura zaYlftamlJ oIarak gelen dalga , burada keOOi ~aJ 'rekanSlna uyan rezonans b61gesine ulaJarak kuvvellenir. Basilar zarm yOzeyinde yer alan korti organ. ise duyma resepl Oril ola n tiiy (sal;) huereleri i,.:erir. TCly hucreleri dOrt sira halindedir. 01; Slra halinde sl ralanan 20.00().ICly hucresi dl ' , diger 3500 dolaymdaki tCly hucresi ise ~ hUcrelerdir. Bu huereler, merke zi sinir sistemine, sesi lemsil eden elektriksel dClrtUle r gOndererek i, ilme olayml ,Iamamlar (Akyolcu, 1990, s.3). Graf ikte (~kil 2.9), sesin f iddetiyl e ilgili bir de usl slnlr vardlr. Bir til reJimin Jiddali, bu SlOlnn uzerine I;lktlglnda. tlp kl art Slnlrda (iJilme efi9J) oldugu gibi ses duyulmaz . Aneak ,.:ok zay" olan bir l rlre, imin, i,itilmeme d lflnda bir etkisi oImadl01 halde, ,.:ok kuvvetli bir l itre, im if itilmem e&lnin yanlsna bir &Cl duygusu uy andl nr. Bu nedenle, eg. riOin usl Slnltlna "acl duyma efiQi" denmekled ir. Ses fiddetine g6re, en genif ifilme Slnmmn 130 dB kadar 01dugu gOrCllmektedir (-10 dB ile 120 dB arasr). Duyulabilecek sesin gUrlugu Slll r kabul edildig ine gOre. aynl sesin aCI verere k duyulmaz hale geldigi s1radaki gUrlugunun de 130 phon olacagl 81;1kllt. I,ilme olaymm asll Mlgesinin kohlea oldug u, yuzylllardlr bilinmesi ne raOmen, 1862'de Helmholtz laraflndan ortaya atlian genel l eori yak laJl k yClz yll gundemde kalm., llr. Helmholtz, lilleri n ve tiiy huerelerini n farkh fr&tl k be ' ., ". . k · , . ~~:;:I"k sesen yanl ayara Ylne 1eleceglr1l al;I - ~ • i:r- l,itmekonusundaki araJtl rmalar. daha ,.:ok konu, mave ;0 norma l oImayan iJilme durumlanna y6nelik oIarak sur- 2 durillmektedir. MUzi{lin pe k ,.:ok karakleristikleriyle. onlan ':,4 0 s~n kulag ln oIanak lan arasnida ba{Jkurulmasl 9 n 6az 1 ~ ll! ~hJmalar varsa de bunlar yel ersizdir. i a Aynca. i, itmenin sinir ut;Iannda oluvnadan Once. sesin elkisinin ba~ka yonatla beyin mer1(ezinde (korteks) eleklriksel 6me kler halinde hissedi ldi~ bilinmekt edir. Kulaklarla korteks, beynin sekiz veya daha fazla unitesinden g~n en az beJ yol ile birbirine ba{Jhdlr. BeyiOOekl bu unitelerde iJitrne siniMdeki hUcrelerden kat kat lazlasl , kortekste ise milyonlareaSI vardn. Beyinde ki bu yonar topluca "iJitme I""" I~C r=tfRi~r¥~~Efff~;::::+I±]llm:;;;;+ I I I I l lIll iLO - ~()Il '"II , ---c1\-H+H~if-,,-~ll l I , , ,[jj] ".,"~ ~ - ~d'l --ttl , .~ " • fl nn,--' I! M[ 1'; 1 :;; \ (r' ~'i 1...!..! rr H~~ H- r'" - ~ :: . fli!-m~. Cl J ~ ttl ' . II II ". TmllJ d L';,;. Lt,~--:lL_ , I • 1= r ; I I M- IIj I ' $' t~. ~ ~ : I I ', ! I : rill . i I jI I I iI - ::II 0.0002 0 .0000: IllOOO :w uyedelo mre$.m a VISI ~kll 2.9,ln' 8n Kulaglnln ~ 2 ~ ~ 'Ll+ " ~ ~ I 1lXlO ::~2 I, itme Alanl (Zeren, 1978, s.12) 29 Ii) Ftekan slR Etkl sl: Kulagln t ilre ~im le ri duyabilmesi il;in, sesin uygun ~idOOtl erte oImasl getektigi yukanda aljlkland l. Bazl frekensre r, Jiddetleri ve dolayrslyla genHkleri az da olsa kutagl uyatabil dikleri nalde, bazllann ln kulagl uyarabi lmesi il;jn genliklerin in bOyOk oImasl gerekmekted it. (CeJilli frekanslardaki seslerin e ~jk degerleri ~ ki1 2.9'da g6nJ1mektedir.) Ancak, maddelerin oIuf turdugu til refimlerin ~u. genrikleri ne oIursa oIsun. kulakta ses olarak duyulamazla r. Madde sistemlerinin tilre,im\eri geniJ bit trekans alamna yaylli t. 100 saniyede bit tilre,im yaps n sistemlet geni, bir frekan s atamna yayrhr. 100 saniyed e bir til tefim yap an setemier oIdugu gibe, saniyede 107tilte,im yapsn sistemle r de vardlr. Kulak, ,iddeti ne oIursa oIsun. bu titrefimlerin OttaJama 20 lie 20.000 frekans arasmda oIan1annl duyar. 10 Hz. etan ses igrenmey e, 20.000 Hz'in uzerindeki lse bapgns lna neden olabi ~r. Insan kulaglnm en rahat duyabiJecegi sesler 3000 Hz. (3 kHz.) frekanslldlr. 25 dB1ik bir Jiddetle titre,en bir sistemin freksnsl gil· bklje artlnlirsa (~ 2.9'da A noktas lndan B ve C noktasrna dog ru), Once hi¢ir ses dvyuI madl gl haIde frekans 1SO Hz.'e ulaftlg lOOa ses duyulut. Frekans artmlmaya devam edildiginde sesin gitti~ tizle,tig duyulur. Hatta genrik aym kald lgl nalde ;ijrlugun de amlgl samhr. Frekans 3000 Hz, oIdugunda, i,itme egrisi yiikselmeye baf ladlglndan gurlugun anldlgl hissedilir. Frekans 15.000 Hz. civarrndayken Iitre, im sutdugu halde ses kaybolur. Bundan sonra sesi i, itmek il;in Jiddetin olduk~ arnnmasr geteklidir. Ancak trekans 20 .000 Hz. (2O kHz.) olduQunda, Jiddet n~ kadat arttmhrsa artmlstn ses duyulamaz. Aslinda liltefimlet vardl r va kOpek. yarasa glbi baZI canhlar sesi duymaya devam edel1er (Zeren, 1978, 5.15). Verilen bu sayl lar, yapl lan deneyle rte ekIe edilmif orIalama degerl erdir. Omeg in bit ljocuk kulagl , b6y1e bir deneyde (Jiddel artmlmada n) 16.000 Hz.lik sesleri duyabildigi nalde, bu limil yaf artl lk~ diJfmekte, 60 ya~l n uzerincSeki insanJatda 10.000 Hz.'de k;tlmaktadlt , Yafr. lardaki bu dUliuf un sebebi lam olatak bilinmemekle birlikte, kutagl olufl utan ana parlja latdaki esnekligin kaybl. halta sinir sislemindeki degifiklikler neden iyle oldugu sanllmaktadlt . Kulagln, mOzik seslerine olan duyarllgl da frekansa gore degi~i m gOslerir. Araf tlrmatar, bu konudaki yetenegin 2000 Hz (2 kHZ.) civarrndaki seslerde en duyarll durumda oldugunu gOsl ermektedir, III) Kulagln sea Calg alar ln! Etkllem esl: Madde titdalgalat, bit ortamdald l aneciklerin lilte ~mesiyle iletilirtet. Ancak insan kulagl bu dalga Jann sadece % 30 kadann ln duyu lmas lnr saglar. Vine de bu oran. kulagln duyartl bit organ olmadl gl nl g6slerme z, halla g6zden ~k dana duyarll bir orgaOOlr (G6z, elektromagnetik dalgalann sadece % 2'sine duyarll dlr). te ~ imlerinden oru~an Kulagm bit ba~ka Ozelligi de. ses dalgaJanm degi~tirebilmesi veya yeni dalgalar eklemesidir. Yani beyinde algJlanansesler , kulaga ge1enlerden farkhdlr. Bu kulak n n yaplSmln simet rik olmamaslndan ileri gelmekledir. Kulak zatln ln bit yanlnda sadece hava bulundugu il;in 0 tarafa, rahaUlkla titrefebildigi halde , diger yanlndald kem ik sislemi aym rahathlda titre~imi ni engenemektedir. B6y1ece tit· re ~ mde de9i ~k1 ik olmalctadl r (~kiI 2.10). Aslrnda. bilindigi JO gibi il; kulaga alj llan penceredeki zarta kohJeadaki SIVl CIa dl,andan gelen titre, imleri degi~iitme kledjrte r. I beyme grden daiga " I " ,~ ......• ,.--,• \ \ ,, " - '~ , ,, I .: .. " \, ~kll 2.10. Kulaga Gelen Blr TIt re,lmln Kul ak Zannda Degl , meal (Zeren, 1978, s.16) Bu de9iJim genenikle drpndan gelen basit (sal) bir sese, onun, selenlerini de eklemek feldinde gOrOfUt. Kulak n nna bir yerine iki basit tilte~im gerirse, bunlan n bile~ke si etan 18kbir ses duyulur . Kulaga aynl anda galen 300 ve 200 lrekansll iki basit selin olu$turdugu 100 treksnsb karma$lk ses $ski! 2.11'00 gOtOlmektedit. Ancak bu ~ke sesin yanlSlra. Jiddetleri daha az oIdugu il;in fazta etkin etamayan (200. 300, 400, SOIL trekansll) sesler; yani selenlet de bulu nmalctadlt . &. olay. Foorier teoremiyle &elklanmllill r. 100 frehnsh bLle$ke ses / JOO fi-ekansll baSil ses .' I . ,-, ' ; ! ZOO frekallsh baslt ses ~ekll 2.11, Kulaga Aym Anda Gelen Ftekanslan Farkh Ikl Sesln Kul akta Olufturdugu Karm aflk (Bilefke) Ses (Zeren, 1978, s.18) o halde kurak.yapay saf sesleri bile, dogada bulunan seslet haline dOnUfWtetek selenleriyle birlikte olu~· turmaklad lt. Nom:aal oIarak sadece ilk (ilj selen elkili 01maktadlt. Muzikteki ses sislemlerinin doQu~u da kulagln bu OzelliQine dayanmaktadlr. 2.2. Muzik Ouygu su Veren Sesle r MUzigin inssn yaJayl, ma ne zaman girdigi bilinemez, ama bunun konu,madan bile Once oklugunu dO~Onmek yanlrJ oImaz. Magaralarda yapyan ilkel insanlann, rUzgAnn kaml,larda ljlkardlgl seslerden esinlenetek kaml~lara Ofledilderi, gerilmi ~ bit kiri,in ljlkardlgl seslerin veya kendilerinin sevit'llj ve fmjntO lerini antalmak il;in lj lkard lklan seslerin onlara mOzik duygysunu verdigi dUo JUniJlebilir. MUzik duygusu verebilmesi ilji n frekanslan deQi~ik ses· ' -' ,, lenn duyulmas l gerekmekt edir. SOz konusu alan ilkel insan bile olsa kU!ikuSUZ, herhangi bir eest ylka rdlktan veya duyulduktan sonra, onun erdmeen gelecek (veya onunla birlikte duyulacak ) ve hO!i bir duygu uyandl racak deg i ~ i k bir sesi aram l!il lr. Oaha Onceki klSlmc!a ayl klandlgl gibi, belli bir ses her zaman 9"de kendisiyle birlikte ba!i ka seslert bulundurur ve kulak da buna kal klda bulunduracak Ozellildere sahiplir. 0 halde ilkel insanm bir se slen sonra arayacag l ikinci veya sonraki sesrer. 0 selin dega slnda oIan sesie r ctacaknr. ~nka bo yem sesler. asllnda onu n biliny siz de oIsa tanldlgl , beyninde bulun an seslerdi r. beyni bu seslert (Ozellikle ilk Oy seleni) birlikte duymaya all !ikmdlr. Bu durumda en uyum lu duyulacak arahklar sekizli ve be~-lid i r. Oaha sonra bu uyum d6rtIU, uylu (ve lersi o len altl b) gibi etkisi hissedilmey en selenle re dogru gid i ld i ~ e azalacaknr. BugOn kullamlan nola yazlslyta bir sesin all ve Ost selenlerinden sekiz tanesi ve clusa n arabklar !iu sekilde gOsterilebilir: 2.2.1.2. Arah k Blrfmlerl MUZikte arahklan Irekans oranlanyla belirtmek. ban au neden le kUyOk bir arahk, birim kabul edilerek, tUm arallldar bu k~k arallk cins inden anlatll maya yah~llml !itlr. Birim oIarak ye~i lli erahklar kullamlmakta, aneak soou¢l hepsi bu sekizli arallQa bag. Ianmaktadu. Sekizli arallk (oIdav) hirinin frekan sr digerinin ild katl olan aranknr . Bir sekizliyi 1200 e!iit parya ya bOlerek elde edilen arahk hirimine cent (c) denmektedi r. A.J. Ellis tarahndan ortaya amen bu birim, Ozelli ~1e e!iit arallkh ben muzigi dizisindeld arahktan tam saYllarla ~mek il;in du~unulmu~tu r. F. Savart tarahndan dU~UnUIen ve bir sekizliyi 301, 0299 e~it pa~ya bOlerek elde edilen arallk birimine sa vart denir. Ara hk hesaplamalanna giren 1og2 He kotaytlkla klsaltllahildiginden hesaplamalarda kolayhk saglamaktadlr. Arlcak. sekizli s rahgl bile tam sayl h veremediginden A. Wood, sekizli arahgl 300'e bOlen bir arahk birimi (duzellilmi~ Savart) ile bu eksikligi gidermeye yah!im l~l lr. Bu hirim, e!iil arahk.h bah muziQi dizisindeki ara lJklan tam saYl ile gOSlermeye uygundur. Sakizli ara1l9 1 100 e!iit parc;aya bOlerek elde edilen ba~ka bir arahk birimi ise santiokta v'dlr. Fakat tazla yararh ve kUllanl~1I bu lunmaml!ihr. Sekizli aral191 2400 e!iit paryaya bolen birime TOrk senti (ts) denir. Bu birim, S. M. Uzdilek taraf lndan, Turk muzigi genal dizisinde 24 arallk bulundugu dO!iunOlerek ve ball muzigi genel dizisindeki 12 arahgm 1200 cenl ile gas· ler ilmesine benzelilerek Onerilmi!ili r. DOzell i l m i~ bah muzigi dizisindeki arallkfar e!iit oldugundan, her biri 100 cent ite gOsterilebilmelctadir. Oysa, Turk dizisindeki 24 arallk e~il degildir ve her biri 100 TOrk senti ile gl)sterilememektedi r, Sekizti arahgl 53 e~jl paryaya bOlen arahk binmine ko m a (k) denir. Bu, daha bOyOk bir birim old ugundan arallklarln,incelikli degerlerini lam saYllaria veremez. Ancak, incelik gerektirmeyen hesaplamalarda, tum dogal muzik arahklarlnl basil saylla rla a~ l kl aya bi ldigi n de n oldukc;a kulg~lO kler ~ I kanr. 2.2.1 . Arali k MUZik aylslndan Onemli cla n, frekanslann kendileri degil, hir frekanstan diQerine ~tir. Bu yolla. bir trekanstan ba ~layarak aym trekans deQ i~imlen yapll dlgmda aym mUzik duygusu elde edi tebilir. Omegin; 200, 260, 300, 400 trekansb sesler ard arda ~ Ika nldl gt nda oIupn ezgi He 300. 390. 4SO ve 600 freka nsli sesler ard arda ylka nldlglnda olup n ezgi biraz liz olmakla be raber aym ·mUzik duygusunu uyand mr. C;:unkO ikinci ezgideki trekans degi~im oranlan De birincininki aynl dlr. Her Ire kans oranl insana ayo bir duygu verir. Aynl orana sahip tUm 58S ¢tIeri de, Ireka nsl ne olu rsa oIsun aynl duyguyu verir. tid sesin l rekansla n arasmdald orana veya "seslerden hirinin Oleldne g6re bagll frekansma 0 ild ses araslndald srahk, denir (Zeren, 1978, s.22). Omegin 300 ve 200frekansh ild ses araslndaki arall k, aynl orana sahip 150 ve 100, 4500 ve 3000 frekansh ses yiftleri arasmda da vardlr ve i~iti ldigin de insana aynl duyguyu verir. 2.2.1.1. Uyumlu va Uyum suz Ouyul an Ar all klar " <; .~ li3c - .- lan l ~lt d l r. Tabla 2.2'de sOzO edilen arahk birim!eri topluca gOriilme ktedir. Tabla 2.2. C'; e,ltll Ara hk Bl rl mler in in Ka r~ ll a~t l nl maSI SekilIi ~lndeki &)'1$' Farldl trekan s oranlanyl a olu ~a n farkll arahldar Ozellilde (armon ik olarakl aynl anda duyu lduklannda tarkb elldler bl rakl rlar. Bazl arahklar uyumlu ve insanda rahatllk duyumu verirlerken, bSZI arallklar da uyumsuz hir etld yaparla r. Bir ses; doOaslnda bulunan selenleri (armon iklen) ile birIikte insa", etkiledigine gOre, bu seslerle birl ikte duyuldugunda U)'\Jmlu hir etki blrakmasl dogaldlr. C;:un k\i insan "",. ",.., 300 ' 200 " 00 ~ Frek<'lns ora... lV2N'l 1.01 3 .164 1-006.956 1.C102.31 3 1.002.305 1.000.$78 1.00 2 89 Log lV2N'l 0.005.6706 O.OlXlOI03 0.001.(034 0.001.ססOO '<002509 0.000. 12504 1978 , • .31}. (Oevaml Var) 31 • • MAYIIILYI EZGi YUMAGI sefai I\ta\! Sefili I\til\! HAvi BilYE EZGI YUHAGr (Kasertll) SerraI AeCl'( (Kasertfl) SerraI AeG)' rRgerii Eg ltimO-Be~ec iitrimizden Se lai f>tut,;'rn y£lrdlr okuIJarda, TVck yt Radyol.arda tOyIenen ~rrlln ilk demeti. Sefai Aa!J. Mavi BlIyc i~ ~an yoIcuIuguna Hem s6z - mw:ik IJ',MTIUIla (prorodiyel hem de egit:sel ornasna 0kuI oncest, ilkogretim okuIan \Ie ortaokullu l;OCUklanmWa, Ol.m gOst~,;kn IOmO bnleOnin kendis ine ait 23 yeni ~ . Ounle haz,rIaom" b sediyle birlikte okuI 00Cesi donemde, ~. yen! 22 ~nl $l.U1IJjIOl". aym gfrleDik ve niteJikle fzg i YIJI'TI/I!lI ike devam ediyor . genl; ce ye~rirnize beg-enerek Ye sewrek 5<':lyIeyecekleii c:;ok begeneceksin iz. ~retim okuDa~ YC ort~Darda hem Iobktal hem de noIay\a koIayca lie zevkle kullamJabilecek bit }Olriu kitab . (48 saylal (48 loJYf.-l iSTEME ADRfSI : P.K. 582 KONYA • MAVI NOTA Miizik ve Sanat Dergisi Ab o ne Kosullcn Aeone : Y,llik 1.200.0c0. - Tl. :50 DM : P.K. 205 - 61004 - TRA BZON : 150.0c0. - Tl. (KDV Dahll) : (0.462) 224 26, 30 Y urtd~ YOZl¥TlO Adresl Eden Telefo l( <:llU_-....--..- ~ -)'knAU ,.,..-. n;M$i.CURDllz: too.-...tO"" _ MH . W: (Q212) at l. 1O """_Dlcu.... ~ .' tJn:ll 1J · UII20 aa ....., 1_ _ ..u. lltJ"_ - 1Ol _ _" _lII2'61 - . .~ . .. QI. ~I . (."""l N ~ II - li. li.l I . .... ICIOOrtlIl . . ~12) 21264J1ll ....... to:uflll- II . IOl·...· _ ......... . . (Q:l'14):loIO JIll.cwa.: . . JIll 46 __ _ .... _ ~~ l ._ 'I$II' · '-li. ~ , ___ N._~ma2JI(2"""l "'O- _ I ~ . II . II. ~ ..... __ II6UI'ouW~m606 1 _ e . . . ll.UIIlIl..... · .... O II U-_ ..".",.Jet=t'l l ~ w.=.......... w..,. ~ f_III ' lil- ~ ",*- _IOUnl) " :U1(D1O/ Zl W IIlI-. LtoI#l· ~_~JetIOW"l21 .6651 - - e - M = . J o u::I i ; _ _ Iel:~mll" - " ' _ . " 111 . .. 1. , I - . " .... III, - IIU . . . . __ 1el:lQJ:Mt2l 1 2l.UI5 010 Sahibi ; Sevilay BAYLAN Genef Yaym Y6netmeni : M. Semih BAYLAN Kapak - I~ Dtizenleme : M. Re~al SOMERKAN Sanat Oan l~m8 nlan : Efa AKBULUT Kenan SARlAlIOOLu OOzelti : _ YAGIl Oagltlm : Dilek OZGEN Fllm- Montaj : Aydin OLCAY Dizgl : SELVA MasaustUYaYlOClhk Tel : (0.462) 326 23 33 CihatCIHAN Abone ederinin, MOtif Semih BAYLAN adma 731986 nolu posta celd hesabma yall nldlktan sonra. dergi adresine bilgi verilmesi rica olunur. G6nd6riJM DnJnlerin daktilo il6 YUllmas/ rica oIunur. Oronler YBYl1nJansm. yaylmlanmasm gori veriimez. BtiSJm Vert: Karadenlz. Qazetesl Ofset Tes1s1ert Tel: (0.462) 325 39 00 (3 hat) Fax: 325 39 04 - TRABZON