Türkiye`de ve Dünya`da Yatırım Bankacılığı
Transkript
Türkiye`de ve Dünya`da Yatırım Bankacılığı
Türkiye Büyük Millet Meclisi ARAŞTIRMA MERKEZİ Mart 2015 TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA YATIRIM BANKACILIĞI Bu çalışmada yatırım bankacılığı kavramsal olarak açıklanmış, dünyada yatırım bankacılığının tarihi ve ülke örneklerine özet olarak değinilmiş ve Türkiye’de faaliyette bulunan yatırım bankalarına ilişkin veriler sunulmuştur. Akın Türer, Eyüp Öztürk, Sait Ergin Ekonomi Maliye em.armer@tbmm.gov.tr 420 80 09 Rapor SON ÇALIŞMALAR • • • • • • • • • • • • • Türkiye-Ermenistan Ekonomik İlişkileri Türkiye’de ve Dünyada Sentetik Kannabinoidler (Bonzai) Türkiye’deki Seçim Barajları Hakkındaki Yargı Kararları Avrupa’da ve Türkiye’de Seçim Barajı Avrupada Ailenin Korunması ve Aile Politikaları Devlet Başkanı Ekseninde Anayasal Sistem: Azerbaycan Başkanlık Sistemi Mevsimlik Tarım İşçileri Türkiye’de Üniversite Mezunu Nüfusun İşgücü Durumu Avrupa Parlamentolarında Araştırma Komisyonu Raporlarının Sonucu ve Takibi Türkiye’de Cumhurbaşkanı’nın Bakanlar Kuruluna Başkanlık Etmesi Dünya Parlamentoları ve Kadınlar (Aralık 2014) Avrupa Ülkelerinde Polis Teşkilatının Denetimi Sosyal Göstergeler: İstatistiklerle Kadın İkinci Okuma: Emrah Hurma Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Araştırma Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Yönetmeliğe göre; • Araştırma Merkezi ürünlerinde yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. • Araştırma Merkezi ürünleri TBMM Başkanlığının görüşlerini yansıtmaz. Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı YÖNETİCİ ÖZETİ • • • • • • • • • • • Türkiye’de faaliyet gösteren bankalar uzmanlık alanlarına göre merkez bankası, ticari bankalar, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankaları şeklinde gruplandırılabilir. Yatırım bankaları, menkul değer ihraç etmek suretiyle uzun vadeli fon sağlamak isteyen şirketlerle, tasarruflarını menkul değerlere yatırmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler arasında aracılık yapan, tasarrufların firmaların piyasaya sürdüğü hisse senedi ve tahvillere kanalize olmasını sağlayan aracı kurumlardır. Yatırım bankacılığının gelişimi, para ve sermaye piyasalarının büyümesi ve gelişmesi ile söz konusu piyasalarda kullanılan ürün ve mekanizmaların gelişimine bağlıdır. Yatırım bankacılığı alanında dünyanın en gelişmiş ülkesi ABD olup, küresel düzeyde faaliyette bulunan büyük yatırım bankalarının önemli çoğunluğu ABD menşeilidir. 2014 yılı itibariyle dünyada sektörün yıllık toplam hasılatı 90,1 milyar dolar düzeyindedir. Yatırım bankaları küresel finans krizinin önemli ayaklarından biri olarak değerlendirilmiş ve kriz için “yatırım bankaları krizi” nitelendirmesi de yapılmıştır. Küresel krizin ardından ABD ve diğer birçok ülkede finans sektörünü yeniden düzenleyen ve reform niteliğinde yeni kanunlar çıkarılmıştır. Bu doğrultuda, finans sektörüne yönelik reformlarda önerilen önemli değişikliklerden biri de temel bankacılık faaliyetleri ile yatırım bankacılığı faaliyetlerinin birbirinden ayrıştırılması olmuştur. Türkiye’deki yatırım bankalarının oluşumu ve gelişiminin yakın bir geçmişte başladığı söylenebilir. Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankaları başlığı altında gruplandırılan yatırım bankaları, 1980 sonrasında faaliyetlerini genişletmişlerdir. Eylül 2014 itibariyle Türkiye’de toplam 46 banka faaliyette bulunurken, bunun 13’ünü kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Eylül 2014 itibariyle kalkınma ve yatırım bankalarına ait şube sayısı 41 iken personel sayısı 5.237’dir. Eylül 2014 itibariyle Türkiye’de tüm bankacılık sektörünün karı 18,2 milyar TL iken bunun 1,3 milyar TL’lik kısmı kalkınma ve yatırım bankalarına aittir. Mart 2014 itibariyle kalkınma ve yatırım bankalarının kredi miktarı 51,2 milyar TL olup, bu miktar bankacılık sektörü tarafından sağlanan kredilerin %4,7’sini oluşturmaktadır. ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı i Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı İÇİNDEKİLER ARMER ii YÖNETİCİ ÖZETİ ................................................................................................................... i İÇİNDEKİLER......................................................................................................................... ii TABLOLAR ............................................................................................................................ iv KISALTMALAR ...................................................................................................................... v 1. GİRİŞ..................................................................................................................................... 1 2. TÜRK BANKACILIK SİSTEMİNDE FAALİYET GÖSTEREN BANKA TÜRLERİ 1 2.1. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ........................................................................... 1 2.2. Ticari Bankalar ............................................................................................................... 2 2.3. Katılım Bankaları ........................................................................................................... 2 2.4. Kalkınma Bankaları ........................................................................................................ 3 2.5. Yatırım Bankaları ........................................................................................................... 3 3. YATIRIM BANKACILIĞI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER ....................................... 3 3.1. Yatırım Bankacılığının Tanımı....................................................................................... 3 3.2. Yatırım Bankacılığı ile Kalkınma Bankacılığı Arasındaki Farklar ................................ 4 3.3. Yatırım Bankalarının Fonksiyonları ............................................................................... 5 3.4. Yatırım Bankacılığının Çeşitleri..................................................................................... 6 4. DÜNYADA YATIRIM BANKACILIĞININ TARİHÇESİ VE ÜLKE ÖRNEKLERİ. 6 4.1. ABD ................................................................................................................................ 8 4.2. Kanada ............................................................................................................................ 9 4.3. İngiltere........................................................................................................................... 9 4.4. Japonya ........................................................................................................................... 9 4.4. Almanya ....................................................................................................................... 10 4.5. Avrupa Yatırım Bankası ............................................................................................... 10 5. 2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİ VE YATIRIM BANKACILIĞI............................... 12 5.1. Küresel Kriz Süreci ve Bu Süreçte Yatırım Bankaları ................................................. 12 5.2. ABD’de Küresel Krizin Ardından Yatırım Bankalarına İlişkin Düzenlemeler ........... 13 6. TÜRKİYE’DE YATIRIM BANKACILIĞI .................................................................... 14 7.TÜRKİYE’DE FAALİYETTE BULUNAN KALKINMA VE YATIRIM BANKALARINA İLİŞKİN BİLGİLER ............................................................................. 15 7.1. Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları ......................................................................... 15 7.1.1 İller Bankası ................................................................................................................ 15 7.1.2. İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. .................................................................. 16 7.1.3. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. .......................................................................... 16 7.1.4. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. ................................................................................ 16 7.2. Özel Yatırım Bankaları ................................................................................................. 17 7.2.1. Aktif Yatırım Bankası A.Ş. ....................................................................................... 17 7.2.2. Diler Yatırım Bankası A.Ş. ....................................................................................... 17 7.2.3. GSD Yatırım Bankası A.Ş. ........................................................................................ 17 7.2.4. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. ...................................................................................... 18 7.2.5. TAIB Yatırımbank A.Ş. ............................................................................................ 18 7.3. Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları ............................................................ 18 7.3.1. Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş............................................................ 18 7.3.2. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş............................................................................... 19 7.3.3 Standart Chartered Yatırım Bankası Türk A.Ş. .......................................................... 19 8. TÜRKİYE’DE YATIRIM BANKACILIĞINA İLİŞKİN BİLGİ VE VERİLER........ 19 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı 9. SONUÇ ................................................................................................................................ 28 KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 30 ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı iii Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı TABLOLAR Tablo 1: 2014 Yılı İtibariyle Dünyanın En Büyük Yatırım Bankaları ....................................... 8 Tablo 2: Banka Gruplarına Göre Finansal İşlem Yetkileri ...................................................... 20 Tablo 3: Türkiye’deki Yatırım Bankalarının Yetkili Olduğu Sermaye Piyasası İşlemleri ...... 21 Tablo 4: Türkiye’de Faaliyette Bulunan Kalkınma ve Yatırım Bankalarına İlişkin Veriler ... 22 Tablo 5: Türkiye’deki Kalkınma ve Yatırım Bankalarına İlişkin Kredi Bilgileri.................... 23 Tablo 6: Mart 2015 İtibariyle Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Şube Sayıları .................... 24 Tablo 7: Banka Gruplarına Göre Krediler................................................................................ 25 Tablo 8: Mart 2014 İtibariyle Kredi Türlerine ve Banka Gruplarına Göre Krediler ............... 25 Tablo 9: Mart 2014 İtibariyle Kredi Türlerinin Banka Gruplarına Göre Payları ..................... 26 Tablo 10: Banka Grupları İtibariyle Karlılık Miktar ve Oranları............................................. 26 Tablo 11: Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Toplulaştırılmış Karı ....................................... 27 Tablo 12: Türkiye’de Banka Grupları Bazında Sermaye Yeterlilik Oranları .......................... 28 ARMER iv TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BHC : Banka Holding Şirketi (Bank Holding Company) EIB : Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank) FED : ABD Merkez Bankası (The Federal Reserve System) FSOC : Finansal İstikrar Gözetim Konseyi (Financial Stability Oversight Council) İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler SPK : Sermaye Piyasası Kurulu TBB : Türkiye Bankalar Birliği TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TMSF : Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TSPAKB : Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği VDMK : Varlığa Dayalı Menkul Kıymet ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı v Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı 1. GİRİŞ Sanayileşme ve kalkınma için gerekli en önemli unsurlardan biri yatırım için gerekli kaynağın temin edilmesidir. Bu kaynak öz varlık denilen girişimcinin temin edeceği sermayeden veya yabancı kaynak denilen uzun vadeli kredilerden oluşmaktadır. Müteşebbisin kendi öz varlıkları ile yatırım yapması her zaman mümkün olmamaktadır. Nitekim, gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde birçok firma yatırım için gerekli fonları dış kaynaklardan temin etmektedir. Gelişmiş ekonomilerde reel sektörün kaynak ihtiyacı önemli ölçüde sermaye piyasalarından temin edilmektedir. En önemli sermaye piyasası kurumlarından biri ise şüphesiz yatırım bankalarıdır. Gelişmiş ekonomilerde, biriken tasarrufların reel sektöre aktarılması genellikle yatırım bankaları aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu doğrultuda, finansal sistemi ve sermaye piyasaları gelişme aşamasında olan Türkiye ekonomisi için yatırım bankacılığının önemli bir alan olması beklenmektedir. Bu çalışmada ilk olarak Türkiye’de bankacılık sisteminin nasıl sınıflandırıldığı gösterilmiştir. Ardından yatırım bankacılığı kavramsal olarak anlatılmış, yatırım bankacılığının tanımı, fonksiyonları ve kalkınma bankacılığı ile arasındaki farklar açıklanmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümünde dünyada yatırım bankacılığının tarihsel gelişimine özet olarak değinilmiş; ABD, Kanada, İngiltere, Japonya ve Almanya ülke örneklerine yer verilmiştir. Beşinci bölümde yatırım bankalarının 2008 küresel finans krizine etkileri açıklanmış, kriz sonrasında ABD’de yatırım bankacılığına yönelik getirilen yeni düzenlemeler anlatılmıştır. Son olarak Türkiye’de faaliyette bulunan yatırım bankalarının kuruluş süreçleri açıklanmış ve söz konusu bankalara ilişkin sektör verileri sunulmuştur. 2. TÜRK BANKACILIK SİSTEMİNDE FAALİYET GÖSTEREN BANKA TÜRLERİ Türkiye’de faaliyet gösteren bankalar faaliyet alanlarına göre merkez bankası, ticari bankalar, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankaları şeklinde gruplandırılabilir. Nitekim Türkiye Bankalar Birliği (TBB) de benzer şekilde Türkiye’de faaliyet gösteren bankaları mevduat bankaları (kamu sermayeli, özel sermayeli, yabancı bankalar), mevduat kabul etmeyen bankalar (kalkınma ve yatırım bankaları) ve katılım bankaları şeklinde sınıflandırmıştır. 1 2.1. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Merkez bankaları para arzını kontrol etmek, para piyasasını düzenlemek, fiyat istikrarını sağlamak, ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek gibi fonksiyonlara sahip olan bankalardır. Diğer bankalardan farklı olarak kar elde etmeyi temel amaç olarak benimsemeyen merkez bankaları, kağıt para emisyonu, reeskont oranını belirlemek, açık TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER “Türkiye Bankacılık Sistemi”, TBB İnternet Sitesi, http://www.tbb.org.tr/modules/banka-bilgileri/ banka_Listesi.asp?tarih=3/3/2015, Erişim: 23.02.2015. 1 1 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı piyasa işlemleri yapmak, kredi tavanlarını saptamak, zorunlu karşılık oranlarını belirlemek, ticari bankalara veya devlete doğrudan kredi vermek gibi yetki ve görevlere sahiptir. 2 Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin merkez bankalarının sahip oldukları yetkilerle donatılmış olan ve Türk bankacılık sisteminde klasik merkez bankası işlevi gören banka Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasıdır (TCMB). 1211 sayılı TCMB Kanununa göre bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. TCMB, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirlemektedir. 3 2.2. Ticari Bankalar Bankacılık sektöründe en çok karşılaşılan banka türü olup, temelde klasik bankacılık faaliyetleri olan mevduat toplama ve kredi verme faaliyetleriyle ilgilenirler. Ticari bankaların başlıca fon kaynakları mevduatlar, kullanılan krediler ve özkaynaklardır. Dünyada ve Türkiye’de şube sayısı, kredi hacmi ve aktif büyüklük gibi kriterlere göre sektörde en büyük payın ticari bankalara ait olduğu görülmektedir. Ticari bankalar para piyasalarında; ekonomiye kaynak sağlama, sağlanan kaynakların yatırımlara dönüştürülmesine aracılık etme, küçük ve dağınık tasarrufları geniş tabanlı bir finans havuzunda bir araya getirme gibi rollere sahipken; sermaye piyasalarında ise menkul kıymetlerin alım satımına aracılık etme ve portföy yönetimi hizmeti sağlama gibi roller üstlenmektedir. 4 2.3. Katılım Bankaları Geleneksel bankacılık anlayışının dışına çıkarak, faizden uzak kalmak isteyen kişilerin finansman ihtiyaçlarını karşılamaları, tasarruflarını değerlendirmeleri ve diğer bankacılık hizmetlerinden faydalanmaları amacıyla faizle çalışan klasik bankalara alternatif olarak kurulan bankalardır. 5 Türkiye’de kurulan katılım bankaları Özel Finans Kurumları kapsamında değerlendirilmektedir. “Özel Cari Hesap” ve “Katılma Hesapları” 6 adı altında iki yöntemle fon toplayabilen özel finans kurumları, topladıkları bu fonları bireysel finansman İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, (İstanbul: Ezgi Kitabevi, 2005), s.276. 14 Ocak 1970 tarihli ve 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Bottom+Menu/BankaHakkinda/Kanun+ve+Mevzuat, Erişim: 23.02.2015. 4 Alptuğ Bacak, “Türkiye’de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı ve Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, 2007), s.40,41. 5 Gamze Göçmen Yağcılar, “Türk Bankacılık Sektörünün Rekabet Yapısının Analizi”, BDDK, (Ankara, 2011), http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Kitaplar/9971bddkkitap_10.pdf, Erişim: 23.02.2015, s.13. 6 Özel Cari Hesaplar: İstendiği anda kısmen veya tamamen çekilebilen ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen, anapara ödemesi taahhüt edilen hesaplardır. Katılma Hesapları: Yatırılan fonların işletilmesinden doğacak kar veya zarara katılma sonucu veren, hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi taahhüt edilmeyen hesap türüdür. 2 3 ARMER 2 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı desteği, üretim desteği, kar-zarar ortaklığı yatırımı, finansal kiralama ve mal karşılığı vesaikin alım-satımı şeklinde kullandırmaktadırlar. 7 2.4. Kalkınma Bankaları Kalkınma bankaları, gelişmekte olan ülkelerde, yatırım sermayesi açığını gidererek ve bunun yanında teknik açıdan yardımda bulunarak müteşebbislerin temel endüstri dallarına yönelmesini sağlamak yoluyla endüstrileşme ve dolayısıyla kalkınma sürecini hızlandırmayı hedefleyen kuruluşlardır. Genel olarak kalkınma bankalarının görevleri; endüstri sektörüne uzun vadeli fon sağlamak, sermaye piyasasının gelişmesine katkı sağlamak, yurtiçi tasarrufları endüstri kesimine kanalize etmek, girişimcilere proje düzeyinde teknik yardım yapmak ve dış ülkelerden ve uluslararası finans kuruluşlarından sağlanacak finansal olanakları ve teknik yardımları endüstri sektörüne yönlendirmektir. 8 2.5. Yatırım Bankaları Yatırım bankaları, devletlerin ve özel sektör şirketlerinin uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılamaları için onların hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetlerini ihraç etmelerine aracılık eden kurumlardır. Mevduat toplama yetkisine sahip olmayan yatırım bankaları, tahvil ihraç etmek ve kredi almak suretiyle elde ettikleri kaynakları kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet almak ya da firmalara orta ve uzun vadeli yatırım ve proje kredisi sağlamak şeklinde kullanmaktadırlar. Yatırım bankaları, yatırım yaptıkları menkul kıymetleri daha sonra halka satmaları nedeniyle menkul kıymet taciri olarak da adlandırılırlar. 9 Bu çalışmanın asıl konusu olan yatırım bankalarıyla ilgili detaylı bilgiler aşağıda sunulmuştur. 3. YATIRIM BANKACILIĞI İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 3.1. Yatırım Bankacılığının Tanımı Yatırım bankaları, menkul değer ihraç etmek suretiyle uzun vadeli fon sağlamak isteyen şirketlerle, tasarruflarını menkul değerlere yatırmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler arasında aracılık yapan, tasarrufların firmaların piyasaya sürdüğü hisse senedi ve tahvillere kanalize olmasını sağlayan aracı kurumlardır. Günümüzde finansal kurumlar arasındaki rekabetin artması ve finansal araçların daha karmaşık hale gelmesiyle finansal şirketler arasındaki sınırlar da belirginliğini kaybetmiştir. Bu gelişmelerle birlikte, en basit haliyle aracılık ve menkul kıymet piyasa yapıcılığı anlamına gelen yatırım bankacılığı da ürün ve faaliyetler bakımından genişlemiştir. Yatırım bankacılığı sektörü, şirket evlilikleri ve birleşmeler gibi yeni fonksiyonlar, faiz oranları ve swap gibi risk yönetimi mekanizmaları gibi yeni ürünler, menkul kıymetleştirme gibi yeni teknikler ve TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER 20 Eylül 2011 Tarihli Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete:24529. 8 Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, s.245. 9 Yağcılar, “Türk Bankacılık Sektörünün Rekabet Yapısının Analizi”, s.13. 7 3 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı yatırım bankalarının kendileri için yeni şirketler satın alması gibi yeni piyasa ve alanların ortaya çıkmasıyla biçim değiştirmiş ve genişlemiştir. Yatırım bankaları, ticari bankalardan farklı olarak mevduat toplayamazlar. Kalkınma bankalarından farklı olarak ise katılım fonu kabul edemezler. Dolayısıyla yatırım bankaları, mevduat kabul etmeyen ve kalkınma bankacılığı dışında kalan alanlarda faaliyet gösteren finansal kuruluşlar olarak da ifade edilebilir. 10 Dar anlamda yatırım bankaları, devlet kuruluşlarının ve özel şirketlerin menkul kıymet ihracını başlatan, bunlara garanti veren ve bunların dolaşımını temin eden kuruluşlar olarak tanımlanmaktadır. Geniş anlamda yatırım bankacılığı ise hisse senedi ve tahvil ihracı, mevcut servetlerin transferi ve menkul kıymetlerin yönetimi dahil olmak üzere sermaye teşekkülünün bulunduğu tüm işlem ve kuruluşları ifade etmektedir. 11 Yatırım bankalarının etkin işleyebilmesi için gelişmiş sermaye piyasalarının varlığına ihtiyaç vardır. Bu nedenle gelişmiş sanayi ülkelerindeki yatırım bankası tanımı ile gelişmekte olan ekonomilerdeki yatırım bankası tanımları farklılık arz edebilmektedir. Nitekim gelişmiş ekonomilerdeki sermaye birikimi ve fon kullanımı, daha çok istihdam yaratan reel sektöre yöneliktir. 12 3.2. Yatırım Bankacılığı ile Kalkınma Bankacılığı Arasındaki Farklar Birlikte düşünüldüğünde kalkınma ve yatırım bankaları ekonomik kalkınmaya ve özellikle sanayileşmeye önemli katkılar sağlayan kuruluşlardır. Bu nedenle kalkınma ve yatırım bankaları çoğu zaman birlikte değerlendirilmektedir. Nitekim Türkiye’de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), TBB ve TCMB kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin çoğu veriyi aynı başlık altında sunmaktadır. Ancak kalkınma ve yatırım bankaları arasında bazı temel farklılıklar bulunmaktadır. Kalkınma bankacılığının az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde, yatırım bankacılığının ise daha çok finansal piyasaları ve sermaye piyasası gelişmiş ülkelerde etkin olduğu kabul edilmektedir. Kalkınma bankaları sanayi sektörüne iştirak ederek, kredi sunarak ve özellikle imalat sanayiini finanse ederek ekonomiye katkı sağlarken, yatırım bankaları sermaye piyasalarında aracılık yapmaktadır. Dolayısıyla yatırım bankaları, sanayi sektörüne doğrudan iştirak etmemekte, finansal kaynağa ihtiyaç duyan şirketlerin sermaye piyasalarını kullanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamalarında rol oynamaktadır. Buna ilave olarak, iktisadi, sosyal ve yasal farklılıklar da kalkınma ve yatırım bankacılığının uygulanışı bakımından ülkeler arasında farklılıklar ortaya çıkarmaktadır. Bacak, “Türkiye’de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı ve Finansal Performanslarının s.45,46. 11 Serdar Satoğlu, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara s.13,14. 12 İsmail Erkan Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011), s.34. 10 ARMER 4 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Değerlendirilmesi”, Türkiye’nin AB’ye Üniversitesi, 2010), Ekonomiye Etkisi”, Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Kalkınma ve yatırım bankaları arasında sermaye kaynağı bakımından da farklılıklar bulunmaktadır. Kalkınma bankaları genellikle öz kaynak veya orta ve uzun vadeli kredilerle sermayesini oluştururken, yatırım bankaları fonlarını daha çok sermaye piyasasındaki tasarruf sahiplerine ulaşarak temin ederler. Bu açıdan bakıldığında kalkınma ve yatırım bankaları birbirini tamamlayan bir yapı oluşturmaktadır. Uygulamada, ülkelerin finansal yapısı ve sermaye piyasası geliştikçe kalkınma bankaları ya faaliyetlerini değiştirmekte ve çeşitlendirmekte ya da yatırım bankalarına dönüşmektedir. 13 3.3. Yatırım Bankalarının Fonksiyonları Yatırım bankaları, tasarruf sahipleri ile sermayeye ihtiyaç duyanlar arasında yer alan aracı kurumlardır. Yatırım bankaları, fon sahipleri ile fona ihtiyacı olanları bir araya getirme işlevini yerine getirip söz konusu fonları ilgili alanlara tahsis etmek suretiyle finansal piyasalarda fiyat oluşumuna katkıda bulunarak piyasa oluşturma işlevi görmektedirler. Fonların tahsisi ve etkili bir biçimde yatırım alanlarına kanalize edilmesi, yatırım bankacılığının geleneksel ve en önemli işlevlerinden biridir. Bu özellikleri ile yatırım bankaları, fonların toplanması ve dağıtılmasına kendileri karar veren ve finansal aracı konumunda olan diğer bankalardan ve fon yönetim kurumlarından ayrılırlar. Yatırım bankacılığının gelişimi, para ve sermaye piyasalarının büyümesi ve gelişmesi ile söz konusu piyasalarda kullanılan ürün ve mekanizmaların gelişimine bağlıdır. Yatırım bankalarının fonksiyonları genel olarak şu şekilde sıralanabilir: - Halka arz yoluna başvuran firmaların ihraç edecekleri menkul kıymetleri satın alıp, onlar adına satışı gerçekleştirmek, - Faaliyetlerini şeffaf ve verimli bir şekilde yürüterek finansal sistemin güven unsuruna katkı yapmak ve sermaye piyasalarının gelişimine destek olmak, - Menkul kıymetlerin geniş halk kitlelerine dağılmasını kolaylaştırarak ekonomideki mevcut servetlerin mülkiyetinin transferini sağlamak, - Menkul kıymet ihracı yoluyla sermaye piyasasında fon talep edenlerle tasarruflarını menkul kıymetlere yatırarak fon arz edenlere danışmanlık yapmak, - Şirketlere sermaye piyasası kanalıyla uzun vadeli fon sağlamak, - Menkul kıymetlere yatırım yapan tasarruf sahiplerinin çıkarlarını korumak, anapara ve faiz ödemelerini garanti etmek, - Para ve sermaye piyasaları ile döviz piyasasında iskonto yapmak ve iştirak etmek, - Şirket birleştirme, dağıtma ve şirketin şekil değiştirmesi işlemlerinde rol oynamak, - Şirket satın almak, - Kredi için sendika teşkil etmek, TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Satoğlu, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Türkiye’nin AB’ye Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz”, s.15. 13 5 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı - Satış garantisi (underwriting) yapmak, - Her türlü mal mukabili, vesaik mukabili akreditif açmak, kontr garanti vermek, - Teminat mektupları vermektir. 14 3.4. Yatırım Bankacılığının Çeşitleri Yatırım bankaları; toptancılar, toptancılık ve büyük perakendeciliği bir arada yapanlar ve küçük perakendeciler olarak sınıflandırılmaktadır. Toptancı yatırım bankası, bir menkul değerin tamamını ihraçcı şirket veya kamu kurumundan satın alıp pazarlayan bankayı ifade etmektedir. Toptancılar bir grup oluşturarak da çalışabilmekte olup çoğu kez başvurulan yol budur. Grubun başı olan ve menkul kıymeti ihraç eden ile görüşmeleri yürütene organizatör denilirken, diğer gruplar iştirakçi olarak tanımlanmaktadır. Küçük perakendeciler, satış işlemini yüklenmiş olan bir gruba dahil olarak menkul kıymeti kendi adına küçük paketler halinde satın alarak satar veya grubun üyelerinden birine bir “patronage dividend” 15 karşılığında yardımcı olurlar. Aradaki tür olan toptancılık ve büyük perakendeciliği bir arada yapanlar ise, her iki faaliyeti birlikte yürütenleri ifade etmektedir. 16 4. DÜNYADA YATIRIM BANKACILIĞININ TARİHÇESİ VE ÜLKE ÖRNEKLERİ 19. yüzyılda gelişmiş batı ülkelerinde sanayileşmeye paralel olarak, hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetler çıkarıp fon talebinde bulunan sınai ve ticari firmalar ile tasarruf mevduatından daha yüksek gelir elde etmek isteyen fon arz edenleri bir araya getirecek finansal kuruluşlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyacın karşılanması amacıyla 1822’de Belçika’da, 1852’de Fransa’da ve ilerleyen yıllarda diğer Avrupa ülkelerinde yatırım bankaları kurulmuştur. Ancak yatırım bankaları en yaygın olarak ABD’de faaliyet göstermiştir. 1929 yılında yaşanan Büyük Buhran sonrası 1933 yılında çıkarılan Bankacılık Kanunu ile ABD’de bankalar; ticari bankalar, tasarruf bankaları ve yatırım bankaları olarak sınıflandırılmıştır. Ticari bankaların orta vadeli kredi vermeleri sınırlandırılmamış olmakla birlikte, menkul kıymet çıkarma işlemleri yatırım tröstleri ve benzeri özel bankerlere bırakılmıştır. Yatırım bankacılığı fonksiyonu yürüten bu kuruluşlar zamanla ABD’deki menkul kıymet ihracında yaklaşık %90’lık bir paya sahip olmuştur. Satoğlu, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Türkiye’nin AB’ye Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz”, s.95-97. 15 Patronage dividend (iskonto kuponu), kar paylaşma sisteminin bir parçası olarak toptancının perakendeciyi alacaklandırması olarak tanımlanmaktadır. 16 Satoğlu, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Türkiye’nin AB’ye Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz”, s.15-16. 14 ARMER 6 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Fransa’da 1947-1967 yılları arasında tek amaçlı uzman bankacılık eğitimi yapılmış, ancak bu sistem başarılı olmayınca yeniden çok amaçlı bankacılık sistemine dönüş yapılmıştır. Fransa’da bankalar mevduat bankaları, iş bankaları ve uzun vadeli kredi bankaları şeklinde üç grupta sınıflandırılmaktadır. Yatırım bankacılığı fonksiyonu ise iş bankaları ile orta ve uzun vadeli kredi bankaları tarafından yürütülmektedir. Almanya’da ise İkinci Dünya Savaşı sonrasında halkın menkul kıymetlere yatırım yapmak yerine banka mevduat hesaplarını tercih etmesi, sermaye piyasalarının gelişimi görevini bankalara bırakmıştır. Alman bankaları bir yandan orta ve uzun vadeli kredi açarak, diğer yandan çıkarılan hisse senedi ve tahvilleri portföylerine alarak yatırım bankacılığı görevini yerine getirmeye çalışmışlardır. Japonya’da 1951 yılında faaliyetlerine başlayan menkul kıymet yatırım tröstleri, uzun vadeli kredi bankaları ile birlikte donatım kredisi 17 sağlayan en büyük bankalar olmuşlardır. 20. yüzyılda ABD, İngiltere ve Japonya’da bankalardan çok banker ve yatırım tröstleri yatırım bankacılığı faaliyetlerini yürütmüş, Fransa’da uzmanlaşmış bankalar, Almanya’da ise uzmanlaşmamış bankalar yatırım bankacılığı yapmıştır. 18 Günümüzde dünyadaki yatırım bankalarının büyük bir bölümü küresel piyasa gereksinimlerini karşılayabilecek sermaye kaynağına ve risk yönetimi kapasitesine sahip değildir. ABD menşeili yatırım bankaları, geniş ürün çeşitliliğine ve güçlü uluslararası dağıtım ağlarına sahip olduklarından, ikincil piyasada menkul kıymet alım satımında tekel konumundadırlar. ABD yatırım bankalarının bir diğer avantajı ise küresel yatırım akışında doların en yaygın kullanılan para birimi olmasıdır. Günümüzde küresel piyasalarda rekabet avantajına sahip olan bankalar, Bulge Bracket 19 20 olarak adlandırılan büyük yatırım bankaları ile birkaç Avrupalı ve Japon yatırım bankasıdır. Bununla birlikte ABD’li yatırım bankalarına kıyasla Avrupalı ve Japon yatırım bankalarının dağıtım kanalları daha az gelişmiş ve pazarları daha sınırlıdır. Faaliyetlerini daha çok ulusal ve bölgesel düzeyde gerçekleştiren Avrupalı ve Japon yatırım bankalarının küresel piyasalarda ürünlerini yatırımcılara ve kurumlara sunabilmesi için gerekli olan uzmanlığa sahip olup olmadıkları tartışmalı bir noktadır. ABD’li yatırım bankalarının ise bu uzmanlığa sahip olduğu kabul görmektedir. 21 2014 yılı itibariyle sektörün yıllık toplam hasılatı 90,1 milyar dolar düzeyindedir. Yıllık gelir ve küresel pazar payı kriterlerine göre dünyanın en büyük 10 yatırım bankası Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablodan görülebileceği üzere 2014 yılı itibariyle en büyük yatırım bankası Donatım kredileri, işletmelere ait bina ve tesislerin genişletilmesi, yenilenmesi, modernleştirilmesi, makine ve teçhizat sağlanması için kullandırılan kredileri ifade etmektedir. 18 Bacak, “Türkiye’de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı ve Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi”, s.48-50. 19 Bulge Bracket kavramı küresel düzeyde faaliyet gösteren en büyük ve en karlı yatırım bankalarını ifade etmektedir. Bu bankalar Bear Stearns, Citigroup, Credit Suisse, Deutsche Bank, Lehman Brothers, Goldmans Sachs, J.P. Morgan Chase, Merill Lynch ve Morgan Stanley olarak sıralanmakta olup çoğunluğu ABD menşeilidirler. 2008 küresel krizinden sonra Lehman Brothers iflas etmiş, Bear Stearns J.P. Morgan Chase tarafından, Merrill Lynch ise Bank of America tarafından satın alınmıştır. 20 Yener Coşkun, “Küresel Kriz Sürecinde Yatırım Bankaları ile Diğer Finansal Aracılarda Yaşanan Finansal Başarısızlıklar ve Kamusal Müdahaleler”, Bankacılar Dergisi, Sayı 71 (Aralık 2009), s.24. 21 Satoğlu, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Türkiye’nin AB’ye Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz”, s.14. 17 ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 7 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı olan J.P. Morgan’ın söz konusu yıldaki geliri 6,3 milyar dolar, küresel pazar payı ise %7,0 olarak gerçekleşmiştir. En büyük 10 bankanın küresel pazar payları toplamı ise yaklaşık %48’dir. Bu istatistik, söz konusu 10 yatırım bankasının toplam küresel gelirin yaklaşık yarısına sahip olduğuna ve sektörün büyük bankaların kontrolünde olduğuna işaret etmektedir. Dünyadaki en büyük 5 yatırım bankasının ve en büyük 10 yatırım bankasından 6’sının ABD bankası olması, bu ülkenin yatırım bankacılığındaki önemini ve başarısını ortaya koymaktadır. Tablo 1: 2014 Yılı İtibariyle Dünyanın En Büyük Yatırım Bankaları Banka J.P. Morgan Ülke Gelir Küresel Pazar (milyar dolar) Payı ABD 6,34 %7,0 ABD 5,58 %6,2 Goldman Sachs ABD 5,50 %6,1 Morgan Stanley ABD 5,29 %5,9 Citi Group ABD 4,45 %4,9 Deutsche Bank Almanya 4,21 %4,7 Credit Suisse İsviçre 3,76 %4,2 Barclays İngiltere 3,71 %4,1 Wells Fargo ABD 2,35 %2,6 UBS İsviçre 2,11 %2,4 Bank of America Merrill Lynch Kaynak: “Global Investment Banking Review Full Year 2014”, Thomson Reuters İnternet Sitesi, Erişim: http://dmi.thomsonreuters.com/Content/Files/4Q2014_Global_Investment_Banking_Review.pdf, 10.03.2015. 4.1. ABD Yatırım bankacılığı alanında dünyanın en gelişmiş ülkesi ABD olup, yukarıda isimleri sayılan küresel düzeyde faaliyette bulunan en büyük yatırım bankalarının çoğunluğu ABD menşeilidir. ABD’deki yatırım bankaları genel bankacılık hizmetlerinin yanı sıra, finansman danışmanlığı, satış, piyasaların araştırılması, hisse senedi, kredi, türev ürünler ve diğer finansal ürünlerin pazarlanması, birleşme ve devralma (merger and acquisition), risk çeşitlendirmesi ve portföy yönetimi gibi geniş alanlarda faaliyet göstermektedir. 2008 küresel finans krizinin ortaya çıkmasında ABD’deki yatırım bankaları da sorumlu tutulmuş ve krizden sonra ABD’de yatırım bankacılığına yönelik yeni düzenlemeler getirilmiştir. Bu konuyla ilgili detaylı bilgilere çalışmanın beşinci bölümünde yer verilmiştir. 22 ARMER 8 22 Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi”, s.45. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı 4.2. Kanada Kanada, çok gelişmiş ve istikrarlı bir bankacılık sistemine sahiptir. Bankalar şube sayısı ve otomatik makineler açısından yaygın bir finansal ağa sahiptir. Ülkede kurumsal olarak en yüksek vergi veren kuruşlar da bankalardır. Kanada’da yatırım bankaları diğer bankalardan bağımsız olarak faaliyette bulunamamakta, küresel bankaların alt bölümü olarak faaliyette bulunmaktadırlar. Yatırım bankaları iki temel yoldan finansal hizmet sunmaktadır. Bunlar, kurumların hisse senedi satışı ve kamu fonlarının sermaye piyasalarına pazarlanması şeklindedir. Kanada’da yatırım bankaları, faaliyetlerinin bir parçası olarak danışmanlık hizmeti de sunmaktadır. Sürekli olarak piyasaların durumunu inceleyerek, kamu varlıklarının halka arzı için en iyi zamanı tespit etmek suretiyle müşterilerine danışmanlık yaparlar. Ayrıca belirli müşterilere hisse senedi tavsiye etmek gibi borsa aracı kuruluşlarına benzer faaliyetler de yürütürler. Kanada’nın en büyük beş bankası Royal Bank of Canada, Toronto Dominion Bank, Bank of Nova Scotia, Canadian Imperial Bank of Commerce ve Bank of Montreal olarak sıralanmakta ve söz konusu bankalar büyük beşli (big five) olarak adlandırılmaktadır. Bu beş büyük bankanın her biri aynı zamanda yatırım bankası olarak da faaliyette bulunmaktadır. Bunların yanında Credit Suisse ve HSBC Bank gibi küresel nitelikteki yabancı bankalar da Kanada’da yatırım bankacılığı faaliyetleri yürütmektedir. 23 4.3. İngiltere İngiltere’de yatırım bankacılığının temellleri 1600’lı yıllara kadar dayanmaktadır. Bu dönemde bazı önemli finansal kabul evleri ve tüccar bankerler, yabancı yatırımcılar için uzun vadeli fonlar vermiştir. Ayrıca birçok aile işletmesi de özel bankaların kurulmasında ve dolayısıyla yatırım bankacılığının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Yatırım bankacılığı konusunda en köklü ve bilinen kuruluşların başında Rothschild Group gelmektedir. 200 yıldan fazla süredir faaliyette bulunan Rothschild Group, bugün küresel düzeyde finansal danışmanlık hizmeti sunmaktadır. İngiltere’de yatırım bankacılığının çalışma sistemi ABD ve diğer gelişmiş ülkelerle benzerlik göstermektedir. İngiltere’deki yatırım bankaları yeni çıkarılan menkul kıymetleri pazarlamak, birleşme ve devralma işlemleri, özel servet yönetimi ve finansal danışmanlık gibi hizmetler sunmaktadır. Günümüzde en büyük İngiliz yatırım bankaları HSBC, Barclays Capital ve Natwest Group olarak sıralanmaktadır. 24 4.4. Japonya Japonya’daki yatırım bankaları, yatırım bankacılığının klasik anlamdaki çalışma biçiminde faaliyet göstermektedir. Japonya’nın en büyük yatırım bankası Nomura Securities’dir. Ülkede kendi alanındaki ilk banka olma özelliğini taşıyan Nomura, 1925 yılında kurulmuş ve giderek büyümüş, Ekim 2008’de Lehman Brothers’ın Japonya, Hong Kong ve Avustralya da dahil 24 Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi”, s.42-43. Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi”, s.46. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER 23 9 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı olmak üzere Asya Pasifik bölümünü satın alarak daha da genişlemiştir. 25 Nomura Securities, ticari bankacılık, yatırım bankacılığı ve underwriting gibi hizmetler de dahil olmak üzere diğer büyük yatırım bankaları gibi çok çeşitli hizmetler sunmaktadır. 26 4.4. Almanya Almanya’nın mali gelişiminde yatırım bankalarının önemli rolü olmuştur. En bilinen Alman yatırım bankaları German American Bank, Deutsche Bank ve Degussa Bank’tır. German American Bank küresel çapta finansal danışmanlık hizmeti vermektedir. Bankanın sunduğu yatırım ürünlerinden bazıları; ayrıcalıklı vergi yatırımları, para piyasası fonları, birim yatırım ortaklıkları, yatırım fonları ile hisse senedi ve bonolar olarak sıralanmaktadır. Almanya’nın ciro ve personel sayısı bakımından en büyük bankası ise Deutsche Bank’tır. 1870 yılında kurulan ve merkezi Frankfurt’ta bulunan Deutsche Bank günümüzde dünyanın en büyük 10 yatırım bankası arasında yer almaktadır. 145 yıldır faaliyette olan Deutsche Bank, yatırım bankacılığına 1990’lı yıllardan sonra ağırlık vermiştir. Hem ticari bankacılık hem de yatırım bankacılığı faaliyetinde bulunan Deutsche Bank, iflasın eşiğine gelen Yunanistan’a kurtarma paketi açılması yönündeki faaliyetlere katılmış, bu yönüyle Euro bölgesi için de önemli olduğunu göstermiştir. 27 4.5. Avrupa Yatırım Bankası Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank-EIB), Avrupa Ekonomik Topluluğunu oluşturan ve 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren Roma Anlaşması çerçevesinde kurulmuştur. EIB’nin görevleri Roma Anlaşmasının 130. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir: 28 Avrupa Yatırım Bankasının görevi, sermaye piyasasına başvurarak ve kendi öz kaynaklarını kullanarak, ortak pazarın, Topluluğun genel yararları doğrultusunda dengeli ve istikrarlı bir biçimde gelişmesine katkıda bulunmaktır. Bu amaçla Banka, kar amacı gütmeksizin ekonominin bütün sektörlerindeki; a) az gelişmiş bölgelerin kalkınmasına yönelik projelerin, b)ortak pazarın aşamalı olarak kurulmasının gerektirdiği teşebbüslerin modernleştirilmesi veya faaliyet türlerinin değiştirilmesi ya da yeni iş alanlarının yaratılmasını amaçlayan ve büyüklükleri ve nitelikleri gereği üye devletlerin her birinde mevcut bulunan çeşitli finansman imkanlarıyla tamamen finanse edilemeyen projelerin, c) birden çok üye devletin ortak yararına olan ve üye devletlerin her birinde mevcut bulunan çeşitli finansman imkanlarıyla finanse edemeyecekleri büyüklük ve nitelikteki projelerin finansmanını kredi ve teminatlar vererek kolaylaştırır. “Acquisition of Former Lehman Brothers Operations”, Nomura İnternet Sitesi, http://www.nomuraholdings.com/investor/summary/financial/data/2009_2q_leh.pdf, Erişim: 10.03.2015. 26 Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi”, s.46. 27 Çelik, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi”, s.46-48. 28 “The Treaty of Rome”, Avrupa Komisyonu İnternet Sitesi, http://ec.europa.eu/archives/emu_history/ documents/treaties/rometreaty2.pdf, Erişim: 20.03.2015, s.45. 25 ARMER 10 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı EIB, AB içinde özerk bir kamu kuruluşu olup kendi organlarının aldığı kararlardan sorumludur ve kar amacı gütmeden faaliyetlerini yürütmektedir. Banka, Avrupa’nın dengeli ekonomik gelişimini ve entegrasyonunu desteklemek amacıyla sermaye yatırım projeleri için tüm dünyada sermaye piyasası kaynaklarını artırmayı hedefleyen ve uzun vadeli kredi veren bir kuruluştur. Kamu ve özel sektör projelerini finanse eden banka, AB’nin nispeten daha az gelişmiş bölgelerindeki ekonomik kalkınmayı destekleyici yatırımların finansmanına öncelik vermektedir. 29 AB dışında yer alan birçok ülkede de çeşitli projeleri destekleyen ve toplamda 60’dan fazla ülkede finansman sağlayan EIB, ağırlıklı olarak AB bünyesindeki projeleri finanse etmektedir. Banka 2014 yılında 80 milyar avroluk finansman sağlarken, bunun %90’ı AB bünyesi içinde gerçekleşmiştir. Merkezi Lüksemburg’da bulunan banka, 2008 küresel finans krizi sonrası zor duruma düşen Avrupa ülkelerine yönelik olarak 2013-2015 yılları için 60 milyar avroluk ek kredi paketi açmıştır. EIB’nin sadece inovasyon yatırımlarına yönelik finansmanı 14,7 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. 30 EIB’nin ödenmiş kayıtlı sermayesi 2013 yılı itibariyle 243 milyar avroya yükselmiş, sermaye yeterlilik oranı 2013 yılı sonunda %28,7 olarak gerçekleşmiştir. 31 EIB 1960’lı yılların ortalarından itibaren Türkiye’de aktif olarak faaliyettedir. Bankanın Türkiye’ye sağlamış olduğu finansman miktarı 2001-2005 döneminde 3,1 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. EIB fonlarından faydalanan kamu ve özel sektör kuruluşları, yabancı yatırımcıların yanı sıra merkezi ve yerel yönetimler, yerel bankalar ve sanayi kuruluşlarıdır. EIB tarafından desteklenen sektörler; enerji üretimi, taşınması ve dağıtımı, enerji verimliliği, sanayi, bilişim teknolojisi ve medya, altyapı, imalat, araştırma ve inovasyon, KOBİ’ler, taşımacılık ve telekomünikasyon sektörleridir. 32 EIB fonları Türkiye’de, Denizbank, Eximbank, Halkbank, İş Bankası, TKB, TSKB, Vakıfbank, Yapı Kredi Bankası ve Ziraat Bankası üzerinden açılan kredi hatları üzerinden reel ekonomiye kanalize edilmektedir. EIB’nin 2013 yılında Türkiye’de sunduğu kredi tutarı 2,3 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu kredilerden en büyük payı %47,8 ile KOBİ’ler elde etmiştir. Kredilerin %13’ü telekomünikasyon, %8,7si ulaştırma, %8,7’si kentsel kalkınma, %8,3’ü ise enerji sektörüne yönelik olmuştur. 33 “EIB at a glance”, Avrupa Yatırım Bankası İnternet Sitesi, http://www.eib.org/about/index.htm, Erişim: 20.03.2015. 30 “The European Investbank Bank at a Glance”, Avrupa Yatırım Bankası İnternet Sitesi, http://www.eib.org/ attachments/general/the_eib_at_a_glance_en.pdf, Erişim: 20.03.2015. 31 “Some dates and figures”, Avrupa Yatırım Bankası İnternet Sitesi, http://www.eib.org/about/ key_figures/index.htm, Erişim: 20.03.2015. 32 “Avrupa Yatırım Bankası”, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu İnternet Sitesi, http://www.deik.org.tr/312/ Avrupa_Yat%C4%B1r%C4%B1m_Bankas%C4%B1_EIB.html, Erişim: 20.03.2015. 33 “The EIB in Turkey in 2013”, Avrupa Yatırım Bankası İnternet Sitesi, http://www.eib.org/attachments/ country/factsheet_turkey_2013_en.pdf, Erişim: 20.03.2015, s.1-2. ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 11 29 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı 5. 2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİ VE YATIRIM BANKACILIĞI 5.1. Küresel Kriz Süreci ve Bu Süreçte Yatırım Bankaları 2000’li yılların başında durgunluğa giren ABD, talebi canlandırmak için faiz oranlarını sert bir şekilde düşürmüştür. Faiz oranlarının düşmesi bir yandan küresel fon akışını hızlandırmış, diğer yandan ipotekli konut kredilerini cazip hale getirmiştir. Piyasadaki bu etkiler sonucunda konut sektörüne talep artmış, konut fiyatları hızla yükselmiştir. Likiditenin arttığı, faiz oranlarının düşük seviyede kaldığı ve kredi standartlarının sağlıklı olmadığı bu ekonomik ortamda riskli ipotekli konut kredileri (subprime mortgage) önemli derecede artmıştır. Bu dönemde kredi temin edebilmek için aranan asgari kriterleri karşılayamayan birçok kesime kredi kullandırılmıştır. Aynı dönemde ABD’nin cari açığı artarken, Japonya, Çin, diğer Asya ülkeleri ve petrol ihraç eden ülkeler bu açığı düşük riskli devlet bonolarına yaptıkları yatırımlar ile finanse etmişlerdir. Bu durum kredi hacmini daha da genişletmiş, varlık fiyatları yükselmiştir. ABD Merkez Bankası FED’in (The Federal Reserve System) 2004 yılından itibaren faizleri tedrici olarak artırması, ipotekli konut kredisini değişken faizli olarak kullananların kredilerini geri ödemesini zorlaştırmış, temerrüt oranlarının arttığı konut piyasasında fiyatlar düşmeye başlamış ve küresel krizin başlamasına neden olmuştur. Konut piyasasındaki krizle başlayıp likidite krizine dönüşerek devam eden ve tüm dünyayı etkisine alan küresel krizin nedenleri; faiz yapısının uyumsuzlaşması, konut ve varlık fiyatlarındaki artışlar, menkul kıymetlerin fonlamasında yaşanan sıkışıklar, türev piyasaların genişlemesi ve kredi derecelendirme sürecindeki sorunlar olarak sıralanmıştır. 34 Yatırım bankaları küresel krizin önemli ayaklarından biri olarak değerlendirilmiştir. Yatırım bankaları, konut sektörünün büyüdüğü ve dünyanın her yerindeki yatırımcıların hazine kağıdı kadar güvenilir olduğu düşünülen ipotekli konut kredilerine dayalı menkul kıymetleri aldığı dönemde, rekor karlar elde etmişlerdir. Ancak konut fiyatlarının düşmeye başlamasıyla yatırım bankalarının gereken önlemleri almadığı ortaya çıkmıştır. Küresel finans krizi “yatırım bankaları krizi” olarak da değerlendirilmiştir. Çünkü yatırım bankalarının aktifleri içinde değeri olmayan, zehirli (toxic) kağıt olarak nitelendirilen finansal varlıkların fazlalığı, bankaların ayırdıkları karşılıklar nedeniyle büyük ölçüde zarara uğramalarına sebep olmuş, yatırım bankaları yükümlülüklerini yerine getirememiş, sermaye yetersizliği ortaya çıkmıştır. Riskten kaçınmak, korunmak için geliştirilen tekniklerin (hedge) spekülatif amaçlarla kullanılması da yatırım bankalarının riskini büyük ölçüde artırmıştır. Nitekim ipotekli konut kredilerine dayalı olarak çıkarılan varlığa dayalı menkul kıymetlerin önemli bir bölümü yatırım bankaları ve ticari bankaların yatırım bankacılığı yapan bölümleri tarafından satın alınmıştır. 35 Kriz sürecinde ABD’nin önde gelen bankalarından Bear Stearns zor durumda kalmış ve JP Morgan’a satılmıştır. Diğer yatırım bankalarından Merrill Lynch, Bank of America tarafından ARMER 12 Akın Türer, “Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri, Etkileri ve Kontrolüne Yönelik Düzenlemeler”, (TBMM Uzmanlık Tezi, 2011), s. 92-94. 35 Öztin Akgüç, “Kriz Nedeni ve Çıkış Yolları”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı 42 (2009), s.6-11. 34 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı satın alınmış, dünyanın en büyük yatırım bankalarından biri olan Lehman Brothers ise alıcı bulamadığı için iflasını açıklamıştır. 36 Daha sonra FED, ABD’nin en büyük iki yatırım bankası Goldman Sachs ve Morgan Stanley’nin statüsünü değiştirmiştir. 37 Eylül 2008’de Goldman Sachs ve Morgan Stanley yatırım bankası konumundan çıkarılarak normal banka konumuna getirilmiştir. Bu gelişmelerden dolayı krizin sorumlusu büyük ölçüde yatırım bankaları gibi görülmeye başlanmıştır. 38 5.2. ABD’de Küresel Krizin Ardından Yatırım Bankalarına İlişkin Düzenlemeler Küresel krizin ardından, çıkarılan dersler doğrultusunda finansal sistemde reform çalışmaları başlatılmıştır. 2009’dan itibaren G20 ülkelerinin önderliğinde Finansal İstikrar Kurulu 39 aracılığıyla, diğer uluslararası kurumlarla eş güdüm içinde, küresel bazda finansal sistemin gözetim ve denetim mekanizmalarının daha etkili ve etkin bir hale getirilmesi için faaliyetler yürütülmektedir. Krizin ardından ulusal otoriteler de finansal sistemin yeniden yapılandırılmasına yönelik çalışmalar yapmış, yeni düzenlemelerle piyasanın daha etkin gözetlenmesi için yeni denetim otoriteleri oluşturulmuştur. ABD gibi bazı ülkelerde finans sektörünü yeniden düzenleyen reform niteliğinde yeni kanunlar çıkarılmıştır. Küresel kriz sürecinde sistematik öneme sahip finansal kuruluşların büyük ve karmaşık yapıda olması ve birbirleriyle bağlantılarının yüksek olması, bu kurumların yönetilmesini ve denetlenmesini zorlaştırmıştır. Bu doğrultuda, finans sektörüne yönelik reformlarda önerilen önemli değişikliklerden biri de temel bankacılık faaliyetleri ile yatırım bankacılığı faaliyetlerinin birbirinden ayrıştırılması olmuştur. Yani bankaların mevduat toplama faaliyetlerinin, spekülatif amaçlı alım-satım işlemleri ve halka arz işlemleri gibi sermaye piyasası faaliyetlerinden izole edilmesi amaçlanmıştır. Buradaki hedef, bankaların devlet garantisi altındaki mevduat toplama işlemlerini diğer riskli faaliyetlerden ayırarak, yatırım bankacılığı ve mevduat bankacılığı arasındaki risk paylaşımının engellenmesidir. Bu ayrımın, vergi mükelleflerinin banka iflaslarında maruz kalacağı yükümlülükleri de azaltacağı öngörülmüştür. ABD’de 2010 yılında Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tüketiciyi Koruma Yasası (DoddFrank Wall Street Reform and Consumer Protection Act) kabul edilmiştir. Bu Kanunla Finansal İstikrar Gözetim Konseyi (Financial Stability Oversight Council-FSOC) kurulmuştur. Ülkedeki finansal istikrarı tespit etmek, piyasa disiplini ile finansal istikrarı sağlamak ve finansal sistemin maruz kaldığı riskleri bir bütün olarak değerlendirmek için kurulan FSOC, diğer ilgili denetim otoriteleri arasında iletişim ve işbirliği kurmakla da “10 Soruda Küresel Kriz”, Ntvmsnbc İnternet Sitesi, (23 Eylül 2008), http://arsiv.ntv.com.tr/news/460082.asp, Erişim: 09.03.2015. 37 Goldman Sachs ve Morgan Stanley gibi yatırım bankalarının devlet yardımı alıp iflastan kurtulmaları için statüleri yatırım bankacılığından banka holding şirketine (bank holding companies-BHC) dönüştürülmüştür. Goldman Sachs ve Morgan Stanley halen yatırım bankacılığı faaliyetlerini sürdürmektedir. 38 Fatih Özatay, “Krizler ve Batan Bankalar”, Radikal Gazetesi, (27 Ağustos 2009), http://www.radikal.com.tr/ yazarlar/fatih_ozatay/krizler_ve_batan_bankalar-951592, Erişim: 09.03.2015. 39 Finansal İstikar Kurulu, ulusal finans otoriteleriyle koordineli bir şekilde çalışan, küresel finansal sistemi gözetleyen ve tavsiyelerde bulunan uluslararası bir kuruluştur. ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 13 36 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı sorumlu kılınmış, bu doğrultuda üyeleri Maliye Bakanı ile FED, Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu (Securities and Exchange Commission-SEC) ve Emtia Piyasası Vadeli İşlemler Komisyonu (Commodity Futures Trading Commission-CTFC) üyelerinden oluşturulmuştur. Yasaya göre FED’in ülkedeki yerli ve yabancı kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisi bulunmakta, ancak bu yetki banka dışı kuruluşların finansal istikrarı tehdit etmesi durumunda FSOC’a verilmektedir. Ayrıca söz konusu Kanunla, sigorta denetimi konusunda federal bir yapının olmaması nedeniyle, Hazine bünyesinde Ulusal Sigortacılık Dairesi (Office of National Insurance) kurulmuş, ülkedeki tüm sigorta sektörü denetim altına alınmıştır. Söz konusu Kanunla mevcut Bankacılık Kanununa bir ekleme yapılmıştır. Bu düzenleme ile banka ve banka dışı finansal kuruluşların kurum portföyüne yapılan işlemlerine yasaklar konulmuş, kurumların serbest yatırım fonu ve girişim sermayesi fonlarına ilişkin işlemlerine ciddi sınırlamalar getirilmiştir. 40 6. TÜRKİYE’DE YATIRIM BANKACILIĞI Yatırım bankacılığının verimli olabilmesi ülkedeki sermaye piyasalarının gelişmişliğine bağlıdır. Bu açıdan Türkiye’deki yatırım bankalarının oluşumu ve gelişiminin yakın bir geçmişte başladığı söylenebilir. Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankaları başlığı altında gruplandırılan yatırım bankaları, 1980 sonrasında faaliyetlerini genişletmişlerdir. Bankacılık Kanununun 3. maddesinde kalkınma ve yatırım bankaları şu şekilde tanımlanmıştır: “Kalkınma ve yatırım bankası: Bu kanuna göre mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubelerini ifade eder.” Bankacılık Kanununun 4. maddesinde ise bankaların gerçekleştirebilecekleri faaliyetler fonksiyonel gruplar halinde sıralanmış, kalkınma ve yatırım bankalarının bu faaliyetlerden hangilerine yetkili olup olmadıkları belirtilmiştir.41 TCMB’nin yatırım bankalarını ilgilendiren 2007 yılındaki düzenlemesi şu şekildedir: Para ve banka istatistiklerinde “Banka Dışı Mali Kuruluşlar” içerisinde gösterilen kalkınma ve yatırım bankaları verileri, 2007 Ocak ayında yapılan düzenleme (Uluslararası standartlara uyum amacıyla parasal sektör tanımı Merkez Bankası ve Mevduat Bankalarına ilave olarak Kalkınma ve Yatırım Bankaları, Katılım Bankaları ve B Tipi Likit Fonları (Para Piyasası Fonları) kapsayacak şekilde genişletilmiştir) ile, 2005 Aralık ayından itibaren “Yurtiçi Banka” olarak sınıflandırılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda bankaların söz konusu kurumlar ile olan işlemleri ilgili tablolarda “bankalararası” kalemlere dahil edilmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları parasal sektörün yeni ARMER 14 Gökben Altaş, “Gelişmiş Ülkelerde Mevduat ve Yatırım Bankacılığının Ayrılması”, TSPAKB, Sermaye Piyasalarında Gündem, Sayı 132 (Ağustos 2013), s.6-24. 41 19 Ekim 2005 tarihli ve 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, https://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/ Bankacilik_Kanunu/1540bankacilik_kanunu_13.9.2013.pdf, Erişim: 03.03.2015. 40 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı biri kurumsal birimi olarak bankalar ve Merkez Bankası sektörel bilançoları, parasal durum ve para arzı karşılık kalemleri tablolarına yansıtılmıştır. 42 Bu düzenleme ile yatırım bankalarının faaliyetleri uluslararası seviyeye yükseltilmiş, yatırım bankaları TCMB tarafından parasal sektör tanımına dahil edilmiştir. BDDK verilerine göre günümüzde Türkiye’de faaliyette bulunan yatırım bankaları şu şekilde sınıflandırılmıştır: 43 1. Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları 1.1. İller Bankası 1.2. İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 1.3. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. 1.4. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 2. Özel Yatırım Bankaları 2.1. Aktif Yatırım Bankası A.Ş. 2.2. Diler Yatırım Bankası A.Ş. 2.3. GSD Yatırım Bankası A.Ş. 2.4. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 2.5. TAIB Yatırımbank A.Ş. 3. Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları 3.1. Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. 3.2. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. 3.3. Standart Chartered Yatırım Bankası Türk A.Ş. 7.TÜRKİYE’DE FAALİYETTE BULUNAN KALKINMA VE YATIRIM BANKALARINA İLİŞKİN BİLGİLER 44 7.1. Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları 7.1.1 İller Bankası Belediyelerin imar faaliyetlerini finanse etmek üzere, kamusal sermaye ile 11 Haziran 1933 tarihinde 2301 sayılı Kanunla “Belediyeler Bankası” adıyla kurulmuştur. İl özel idareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan "İller Bankası" 13 Haziran 1945 tarihinde kabul edilen ve 23 Haziran 1945 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 4759 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek faaliyetlerini sürdürmüştür. 8 Şubat 2011 tarih ve 27840 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 6107 sayılı “İller Bankası Anonim Şirketi Hakkında Kanun” ile yürütmekte olduğu faaliyetlerine devam etmek TCMB İnternet Sitesi, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/36fb7003-3504-49b6-9161-78e8838fa823/bKalk%C4%B1nma+ve+Yat%C4%B1r%C4%B1m+Bankalar%C4%B1.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=36fb 7003-3504-49b6-9161-78e8838fa823, Erişim: 03.03.2015. 43 “Bankalar”, BDDK İnternet Sitesi, https://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Kuruluslar/Bankalar/ Bankalar.aspx, Erişim: 03.03.2015. 44 “Banka ve Sektör Bilgileri”, TBB İnternet Sitesi, http://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgileri/bankabilgileri/tarihsel-bilgiler/68, Erişim:10.03.2015. ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 15 42 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı üzere Anonim Şirket şeklinde yeniden yapılandırılmıştır. İller Bankası A.Ş. bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kişiliğe sahip bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. 7.1.2. İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın (İMKB) faaliyete başladığı dönemde İMKB’de gerçekleştirilen alım-satım işlemlerine ilişkin teslim yükümlülükleri, piyasa katılımcıları tarafından Borsa dışında gerçekleştirilmekte iken 1988 yılında İMKB bünyesinde kurulan bir müdürlükle takas işlemleri Borsa bünyesinde yapılmaya başlanmış, 1992 yılı başından itibaren ise takas ve saklama görevi İMKB ve üyelerinin ortaklığı ile kurulan İMKB Takas ve Saklama A.Ş.’ye tevdi edilmiştir. 23 Mart 1995 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 95/6551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yatırım bankasına dönüştürülmüş olan Takasbank, 1996 yılı başından itibaren de ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. "İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş." ticari ünvanı 11 Nisan 2013 tarihinde "İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş." olarak değişmiştir. 7.1.3. Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. Türkiye’nin ihracatını, döviz kazandırıcı işlemlerini ve dış yatırımlarını desteklemek amacıyla kurulan "Devlet Yatırım Bankası", 31 Mart 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 3332 sayılı Kanunla, "Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.’ye (Türk Eximbank) dönüştürülmüştür. Bankanın amacı, organizasyon yapısı ve faaliyet esaslarına ilişkin düzenlemeler ise anılan Kanunun Bakanlar Kurulu’na verdiği yetkiye istinaden 21 Ağustos 1987 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 87/11914 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiştir. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine’ye ait olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan Türkiye’nin tek resmi destekli finansman kuruluşudur. 7.1.4. Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. ARMER 16 Banka, 1877 sayılı Yetki Kanunu’na dayanılarak, 27 Kasım 1975 tarih ve 13 sayılı KHK ile "Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş." unvanı ile kurulmuştur. Bankanın kuruluş işlem ve faaliyetleri 14 Kasım 1983 tarih ve 165 sayılı KHK ile yeniden düzenlenmiştir. 15 Temmuz 1988 tarih ve 329 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile unvanı “Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.” olarak değişmiş ve sanayi sektörü dışındaki sektörleri de finanse etmek imkanı sağlanmıştır. Yüksek Planlama Kurulu’nun 20 Ocak 1989 tarih ve 89/T-2 sayılı Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası’na devredilmesi sonucu Banka’nın hizmet verdiği alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. 12 Şubat 1990 tarih ve 401 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Banka statüsünün bazı maddeleri değiştirilmiştir. Bankanın hisse senetleri 19-20-21 Kasım 1990 tarihlerinde halka arz edilmiş, 6 Mart 1991’de İMKB’de işlem görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin 4456 sayılı Kanun 14 Ekim 1999 tarihinde kabul edilmiş ve 17 Ekim 1999 tarih ve 23849 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Banka, bu Kanun ile TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. 7.2. Özel Yatırım Bankaları 7.2.1. Aktif Yatırım Bankası A.Ş. Bir Çalık Holding iştiraki olan Çalık Yatırım Bankası A.Ş.’nin Bakanlar Kurulu'nun 22 Eylül 1998 tarih ve 98/11819 sayılı Kararnamesi ile kurulmasına izin verilmiştir. Söz konusu karar 21 Ekim 1998 tarih ve 23500 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Banka 28 Temmuz 1999 tarihinde tescil edilmiş ve ana sözleşme 29 Temmuz 1999 tarihinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde yayınlanmıştır. Çalık Yatırım Bankası A.Ş.’nin ticari unvanı 1 Ağustos 2008 tarihi itibariyle "Aktif Yatırım Bankası A.Ş." olarak değişmiştir. Türkiye’nin en büyük özel sermayeli yatırım bankası olan Aktif Bank 11,2 milyar TL’lik bir finansal büyüklüğe sahiptir. Aktif Bank perakende bankacılık, yatırım bankacılığı ve şehir bankacılığı faaliyetlerini yürütmektedir. Sunduğu yatırım ürünleri arasında varlığa dayalı menkul kıymet (VDMK), kira sertifikaları, aktif bono, likit fon ile tahvil ve bono fonları yer almaktadır. 45 7.2.2. Diler Yatırım Bankası A.Ş. 28 Haziran 1998 tarih ve 98/11464 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmasına izin verilmiştir. Hazine’nin 15 Aralık 1998 tarih ve 86471 sayılı yazısı ile bankacılık işlemlerine başlama yetkisi almıştır. Diler Yatırım Bankası A.Ş., bir Diler Holding kuruluşudur. Tek şubeyle faaliyette bulunan Dilerbank’ın 19 personeli bulunmaktadır. Hem büyük hem de küçük ve orta ölçekli kurumlara hizmet vermektedir. Dilerbank’ın faaliyet alanları leasing, kurumsal krediler, yatırım bankacılığı ve faktöringdir. Mevduat kabul etmeyen Dilerbank, Finansal Kiralama Kanununa ilişkin “Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” kapsamında finansal kiralama sözleşmesi yapma yetkisine sahiptir. Dilerbank nakdi ve gayrinakdi krediler sunmakta olup, gayrinakdi krediler arasında teminat mektupları ve ithalat kredileri yer almaktadır. Yatırım bankacılığı kapsamında ise finansal danışmanlık hizmetleri, yapılandırılmış finansman ve özel sermaye finansmanı hizmetleri sunmaktadır. 46 7.2.3. GSD Yatırım Bankası A.Ş. 45 46 Aktif Bank İnternet Sitesi, http://www.aktifbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. Dilerbank İnternet Sitesi, http://www.dilerbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER 7 Mayıs 1998 tarih ve 23335 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 98/10962 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bankanın kurulmasına izin verilmiş, 28 Aralık 1998 tarih ve 4700 sayılı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde tescil edilmiştir. Hazine’nin 24 Şubat 1999 tarih ve 14145 sayılı yazısı ile bankacılık işlemlerine başlayan banka, GSD Holding’in %99,9 ortaklığı ile kurulmuştur. 17 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı GSD Bank yurtiçi ve yurtdışı yatırım, kalkınma ve ticari bankacılık işlemleri ile fon yönetim işlemleri (döviz, para piyasaları ve menkul kıymet işlemleri) gibi bankacılık faaliyetleri ile finansal kiralama işlemleri yürütmektedir. 47 Kurumsal ve ticari müşterilere yönelik nakdi ve gayri nakdi krediler sunmaktadır. Nakdi krediler arasında iskonto ve iştirak kredileri, spot krediler, rotatif krediler, taksitli krediler, dövize endeksli krediler ve Türk parası ihracat kredileri yer alırken, gayrinakdi krediler arasında teminat mektupları, ithalat kredileri, finansal kiralama ve dış ticaret finansmanına yönelik krediler yer almaktadır. 48 7.2.4. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. Banka, 21 Ağustos 1998 tarih ve 23440 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 98/11565 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş, Hazine’nin 12 Nisan 1999 tarih ve 23600 sayılı yazısı ile bankacılık işlemlerine başlama izni almıştır. Nurol Yatırım Bankası A.Ş. bir Nurol Holding kuruluşudur. Nurol Bank kurumsal bankacılık, yatırım bankacılığı ve hazine işlemleri alanlarında faaliyet göstermektedir. Kurumsal bankacılık alanında nakdi ve gayrinakdi krediler, leasing, faktoring, konut finansmanı ve proje kredileri gibi ürün ve hizmetler sunmaktadır. Yatırım bankacılığı alanında ise organizasyonel ve finansal yeniden yapılandırma, şirket birleşmeleri ve satın almalar, yurtiçi ve yurtdışı projeler için finansal danışmanlık ve değerleme hizmetleri, özel sermaye yatırımları, yapılandırılmış finansman, proje finansmanı gibi hizmetler sunmaktadır. Nurol Bank forward, türev, devlet tahvili, hazine bonosu ve Eurobond ile repo işlemleri yapma yetkisine sahiptir. 49 7.2.5. TAIB Yatırımbank A.Ş. Banka, 25 Aralık 1987 tarihinde "Yatırım Bank A.Ş." unvanıyla kurulmuş, 29 Mayıs 1997 tarihinde bu unvan "Taib Yatırım Bank A.Ş." olarak değişmiştir. BDDK’nın 20 Haziran 2013 tarih ve 5391 sayılı Kararı ile Taib Yatırım Bank A.Ş.’ye ait hisselerin %99.46’sının Taib Bank B.S.C.’den Aksoy Holding A.Ş.’ye devredilmesine izin verilmiştir. Hisse devri 2 Ağustos 2013 tarihinde gerçekleştirilmiş olup banka, yabancı sermayeli kalkınma ve yatırım bankaları grubundan özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankaları grubuna geçmiştir. 7.3. Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları 7.3.1. Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. Banka, 9 Nisan 1999 tarihinde "Toprak Yatırım Bankası A.Ş." adıyla kurulmuştur. 30 Kasım 2001 tarihinde, bankanın eski ana sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon’a devredilmiştir. Daha sonra Fon’un düzenlediği ihale sonucunda 1 Kasım 2002 tarihinde banka hisselerinin % ARMER 18 GSD Bank Faaliyet Raporu 2013, GSD Bank İnternet Sitesi, http://www.gsdbank.com.tr/images/pdf/2013Faaliyet-Raporu.pdf, Erişim: 11.03.2015, s.3. 48 GSD Bank İnternet Sitesi, http://www.gsdbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. 49 Nurol Bank İnternet Sitesi, http://www.nurolbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. 47 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı 89,92’lik bölümü "C Faktoring A.Ş." tarafından satın alınmış, yeni ortaklık yapısıyla 27 Ocak 2003 itibariyle unvanı “C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş.” olarak değişmiştir. 13 Aralık 2005 tarihinde yabancı ortak girişine yönelik olarak nihai satış sözleşmesi imzalanmıştır. Söz konusu anlaşmaya göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.’e ait bulunan Tarshish–Hapoalim Holdings and Investments Ltd., sermaye arttırımı yöntemiyle bankada %57.55 oranında hisse sahibi olmuştur. 29 Aralık 2005 tarihinde Banka’nın unvanı “Bankpozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş.” olarak değişmiştir. 7.3.2. Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. 15 Ekim 1991 tarih ve 21022 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 7 Ağustos 1991 tarih ve 91/2066 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden Tat Yatırım Bankası A.Ş.’nin bir kalkınma ve yatırım bankası statüsünde kurulmasına izin verilmiştir. 7 Eylül 1993’te faaliyete geçmiştir. BDDK’nın 30 Kasım 2006 tarih ve 2040 sayılı Kararı ile Tat Yatırım Bankası A.Ş.’nin sermayesinin %99.94’üne tekabül eden hisselerinin Merrill Lynch European Asset Holdings Inc.’e devredilmesine izin verilmiştir. Hisse devri 7 Aralık 2006 tarihinde gerçekleşmiştir. Banka özel sermeyeli kalkınma ve yatırım bankaları grubundan yabancı sermayeli kalkınma ve yatırım bankaları grubuna geçmiştir. Ticari unvanı 1 Şubat 2007 tarihinde İstanbul Ticaret Sicil’inde tescil ettirilerek "Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş." olarak değiştirilmiştir. 7.3.3 Standart Chartered Yatırım Bankası Türk A.Ş. 11 Ocak 1990 tarihinde "Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş." unvanıyla kurulmuş, daha sonra bu unvan 29 Mayıs 1995 tarihinde "Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş.", 5 Haziran 2000 tarihinde "Crédit Agricole Indosuez Türk Bank A.Ş." olarak değişmiştir. Credit Lyonnais (Paris) İstanbul Türkiye Merkez Şubesi’nin mevduatı hariç bütün aktif ve ödenmiş sermayesi ile yedek akçeleri de dahil olmak üzere pasifi, borç, alacak ve haklarını 18 Mart 2004 tarihinde devralmıştır. 17 Haziran 2004 tarihinde ise "Calyon Bank Türk A.Ş." olarak değişmiştir. Banka unvanı daha sonra 28 Aralık 2007 tarihinde "Calyon Yatırım Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir. Banka unvanı 2 Mart 2010 tarihinde "Credit Agricole Yatırım Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir. Banka sermayesinin tamamı 4 Kasım 2012 tarihinde İngiltere menşeili Standart Chartered Bank’a devredilmiştir. Bankanın unvanı 22 Kasım 2012 tarihinde yapılan Olağanüstü Genel Kurul toplantısında "Standard Chartered Yatırım Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiş, bu husus, 26 Kasım 2012 tarihinde İstanbul Ticaret Sicili’nde tescil edilmiştir. 8. TÜRKİYE’DE YATIRIM BANKACILIĞINA İLİŞKİN BİLGİ VE VERİLER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Aşağıdaki tabloda farklı banka gruplarının hangi finansal işlemleri yapmaya yetkili oldukları gösterilmiştir. Yetki bakımından en önemli ayrım mevduat kabulü, katılım fonu kabulü ve finansal kiralama işlemlerindedir. Mevduat bankaları mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak, katılım bankaları özel cari hesap ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmakla yetkili kuruluşlardır. Kalkınma ve yatırım bankaları ise, mevduat ve katılım fonu kabul etme dışında kredi kullandıran ve özel kanunlarla kendilerine verilen 19 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı görevleri yerine getiren kuruluşlardır. Finansal kiralama işlemlerinde ise mevduat bankaları yetkili olmayıp, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları yetkilidir. Tablo 2: Banka Gruplarına Göre Finansal İşlem Yetkileri Mevduat Bankaları Bankacılık İşlemleri Sermaye Piyasası İşlemleri Sigortacılık İşlemleri Diğer Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Mevduat kabulü - - Katılım fonu kabulü - - Kredi verme işlemleri Ödeme, fon transferi ve tahsilat işlemleri Kambiyo senetlerinin istirası işlemleri Saklama hizmetleri Ödeme vasıtalarına ilişkin işlemler Kambiyo işlemleri, para piyasası araçları, kıymetli maden alımı, satımı, emanete alınması Garanti işleri Bazıları* Bazıları Bazıları Bazıları Bazıları Bazıları Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri İhraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemleri Bazıları Yatırım danışmanlığı işlemleri Bazıları Portföy işletmeciliği ve yönetimi Bazıları Piyasa yapıcılığı Saklama hizmetleri Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri Faktöring ve forfaiting işlemleri Finansal kiralama işlemleri - Kaynak: “Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Aralık 2011”, BDDK İnternet Sitesi, Sayı 6, http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Bankacilikta_Yapisal_Gelismeler/Bankacilikta_Yapisal_ Gelismeler.aspx, s.9, Erişim: 17.03.2015. * Sermaye piyasasıyla ilgili söz konusu faaliyetlere tüm bankalar değil sadece bazı bankalar yetkilidir. ARMER 20 Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından verilen yetkiler incelendiğinde, bankalar arasında sermaye piyasası faaliyetleri yetkileri bakımından homojen bir dağılım bulunmadığı görülmektedir. Katılım bankaları sermaye piyasası işlemlerinin tamamına yetkilidir. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık, sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü ve ihraç edilmiş olan TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemlerinde mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının bazıları yetkilidir. Ayrıca yatırım danışmanlığı işlemleri ile portföy işletmeciliği ve yönetimi faaliyetlerinde kalkınma ve yatırım bankalarının tamamı değil bir kısmı yetkili kılınmıştır. Kalkınma ve yatırım bankaları sigorta acenteliği, bireysel emeklilik aracılık hizmetleri, faktöring ve forfaiting işlemlerine de yetkilidir. Aşağıdaki tabloda Türkiye’de faaliyette bulunan yatırım bankalarının yetkili oldukları sermaye piyasası işlemleri sunulmuştur. Tablodan görülebileceği üzere sahip olunan SPK yetki belgeleri bakımından yatırım bankaları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Diler, GSD ve TAİB Yatırım Bankası’nın sadece borsa dışı alım satım aracılığı yetki belgesi bulunurken, Aktif Yatırım Bankasının beş farklı faaliyete ilişkin yetkisi bulunmaktadır. Tablo 3: Türkiye’deki Yatırım Bankalarının Yetkili Olduğu Sermaye Piyasası İşlemleri Halka arza aracılık Portföy yöneticiliği Aktif Yatırım Bankası Yatırım danışmanlığı Borsa dışı alım satım aracılığı Türev araçların alım satımına aracılık Diler Yatırım Bankası Borsa dışı alım satım aracılığı GSD Yatırım Bankası Borsa dışı alım satım aracılığı Halka arza aracılık Nurol Yatırım Bankası Yatırım danışmanlığı Borsa dışı alım satım aracılığı TAİB Yatırımbank Borsa dışı alım satım aracılığı Kaynak: “Aracı Kuruluşlar Mevcut Yetki Belgeleri”, SPK İnternet Sitesi, http://www.spk.gov.tr/ apps/afd/mevcutyetkiler.aspx?tur=banka&submenuheader=-1, Erişim: 19.03.2015. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Tablo 4’te Türkiye’de faaliyette bulunan bankalara ilişkin TBB’den temin edilen son beş yıllık veriler sunulmuştur. TBB tarafından kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin bilgiler birlikte aynı başlık altında sunulmuştur. Tablodan görülebileceği üzere Eylül 2014 itibariyle Türkiye’de toplam 46 banka faaliyette bulunurken, bunların 13’ünü kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Eylül 2014 itibariyle kalkınma ve yatırım bankalarına ait şube sayısı 41 iken personel sayısı 5.237’dir. Kalkınma ve yatırım bankalarının toplam aktifleri 82 milyar TL olup, bu tutar tüm bankaların aktiflerinin %4,4’üne tekabül etmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının kredi ve alacak toplamları ise 62 milyar TL olup, bu tutar tüm bankaların kredi ve alacak toplamlarının %5,3’üne tekabül etmektedir. Dolayısıyla Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankalarının bankacılık sektöründeki payının küçük olduğu söylenebilir. Eylül 2014 itibariyle tüm bankacılık sektörünün karı 18,2 milyar TL iken, bunun 1,3 milyar TL’lik kısmı kalkınma ve yatırım bankalarına aittir. Özkaynaklar incelendiğinde bankacılık sektörünün toplam özkaynak tutarının 209 milyar TL, kalkınma ve yatırım bankalarının sahip olduğu özkaynak miktarının ise 20,7 milyar TL olduğu görülmektedir. Söz konusu veriler incelendiğinde, 21 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı küresel düzeyde faaliyette bulunan ABD’li yatırım bankalarına kıyasla Türkiye’deki yatırım bankalarının aktif büyüklük ve gelir açısından oldukça küçük oldukları anlaşılmaktadır. Tablo 4: Türkiye’de Faaliyette Bulunan Kalkınma ve Yatırım Bankalarına İlişkin Veriler ARMER 22 2010 2011 2012 2013 Eylül 2014 Banka Sayısı Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 45 13 44 13 45 13 45 13 46 13 Şube Sayısı Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 9.465 42 9.834 42 10.234 42 11.021 40 11.189 41 Personel Sayısı Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 178.503 5.370 181.418 4.842 186.098 4.901 197.465 5.246 199.099 5.357 Toplam Aktifler (Bin TL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 961.875.772 30.928.506 1.160.711.796 41.592.971 1.298.142.527 52.726.229 1.635.370.077 70.112.171 1.825.605.839 82.126.646 Krediler ve Alacaklar (Bin TL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 508.862.117 18.945.932 664.289.489 27.571.005 768.939.362 35.420.875 1.015.524.202 52.186.506 1.157.710.249 62.316.736 Toplam Pasifler (Bin YTL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 961.875.772 30.928.506 1.160.711.796 41.592.971 1.298.142.527 52.726.229 1.635.370.077 70.112.171 1.825.605.839 82.126.646 Mevduat (Bin YTL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 614.680.785 0 698.920.273 0 770.016.322 0 943.312.812 0 1.027.906.762 0 Özkaynaklar (Bin YTL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 129.086.925 14.107.969 138.452.253 15.444.931 174.563.417 17.010.404 184.892.217 18.937.825 209.425.959 20.708.700 Cari Yıl Karı (Bin YTL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 21.360.250 842.034 19.041.611 864.740 22.606.566 1.067.260 23.613.342 1.140.015 18.186.869 1.321.352 Faiz Gelirleri (Bin TL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 75.920.935 1.588.236 86.297.491 1.930.200 107.116.040 2.719.846 107.735.940 2.966.228 99.030.125 2.836.148 Faiz Giderleri (Bin TL) Tüm Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 37.176.325 302.763 46.940.387 443.569 55.199.218 734.284 50.769.739 806.700 52.198.850 800.744 Kaynak: “Banka Grupları Bazında Seçilmiş Bazı Bilgiler”, TBB İnternet Sitesi, http://www.tbb.org.tr/tr/banka-vesektor-bilgileri/banka-bilgileri/tarihsel-bilgiler/68, Erişim: 10.03.2015. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Aşağıdaki tabloda kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin kredi hacmi verileri gösterilmiştir. Söz konusu banka grubunun toplam kredi miktarı 2010 yılında 18,5 milyar TL iken 2011 yılında 26,8 milyar TL’ye, 2012 yılında 34,9 milyar TL’ye yükselmiş, 2013 yılında ise 51,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Krediler içinde en yüksek payı mali olmayan şirketler almıştır. 2013 yılı kredileri incelendiğinde, 30,8 milyar TL’nin mali olmayan şirketlere, 11,3 milyar TL’nin yerel yönetimlere, 6,9 milyar TL’nin mali kuruluşlara ve 471 bin TL’nin yurtdışına sunulduğu görülmektedir. Tablo 5: Türkiye’deki Kalkınma ve Yatırım Bankalarına İlişkin Kredi Bilgileri KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE (Bin TL) 2010 2011 2012 6.673.150 0 6.673.150 0 7.767.528 0 7.767.528 0 0 0 2013 1. 1.1. 1.3. 1.2. GENEL YÖNETİM Merkezi Yönetim Yerel Yönetimler Sosyal Güvenlik Kurumları 2. MALİ OLMAYAN KAMU GİRİŞİMLERİ 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.31. 3.311. 3.312. 3.313. 3.314. 3.32. 3.4. 3.5. ÖZEL SEKTÖR Mali Olmayan Şirketler Bireysel İşletmeler Hanehalkı Tüketici Kredileri Konut Kredileri Taşıt Kredileri İhtiyaç ve Diğer Krediler Bireysel Kredi Kartları Personele Verilen Krediler Hanehalk. Hizm.Ver.Kar Amacı Olm.Kur. Diğer 8.526.652 14.317.452 20.435.875 32.572.171 8.176.131 13.544.265 19.635.650 30.834.997 0 0 0 0 350.521 773.187 800.225 1.715.884 350.521 773.187 800.225 1.715.884 43.128 23.586 17.208 9.783 2.458 1.215 771 99 304.935 748.386 782.246 1.706.002 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 21.290 4. 4.1. 4.11. 4.12. 4.13. 4.2. 4.21. 4.22. 4.221. 4.222. 4.223. 4.224. 4.23. MALİ KURULUŞLAR Bankalar Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Banka Dışı Mali Kuruluşlar Sigorta Şirketleri ve Özel Emeklilik Fonları Mali Aracılar Finansal Kiralama Şirketleri Faktöring Şirketleri Tüketici Finansman Şirketleri Diğer Mali Aracılar Mali Yardımcılar 3.177.554 2.595.773 581.781 0 500.933 383.854 117.079 0 0 80.848 4.538.758 3.935.348 603.410 0 522.058 380.998 141.060 0 0 81.352 5.085.356 4.444.104 641.252 0 533.964 396.500 137.464 0 0 107.288 6.918.675 5.687.618 1.231.057 0 888.842 429.262 382.586 35.000 41.994 342.215 5. YURTDIŞI 143.412 230.334 479.430 471.871 TOPLAM 8.931.617 11.338.582 0 0 8.931.617 11.338.582 0 0 0 0 18.520.768 26.854.072 34.932.278 51.301.299 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Kaynak: “Aylık Para ve Banka İstatistikleri Aralık 2014”, TCMB İnternet Sitesi, http://www.tcmb.gov.tr/ wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Parasal+ve+Finansal+Istatistikler/Aylik+Par a+ve+Banka+Istatistikleri/Veriler, Erişim:05.03.2015 23 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Aşağıdaki tabloda Mart 2015 itibariyle Türkiye’de faaliyette bulunan kalkınma ve yatırım bankalarının şube sayıları sunulmuştur. Kalkınma ve yatırım bankalarına ait toplam yurtiçi şube sayısı 41 olup, bunun 22’si kamusal sermayeli kalkınma ve yatırım bankalarına, 16’sı özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankalarına ve 3’ü yabancı sermayeli bankalara aittir. Tabloda dikkati çeken husus, özel sermayeli bankaların çoğunluğunun sadece 1 şube ile faaliyette bulunduğudur. Türkiye’de faaliyette bulunan hiçbir kalkınma ve yatırım bankasının yurtdışı şubesi bulunmamaktadır. Tablo 6: Mart 2015 İtibariyle Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Şube Sayıları 22 Yurtdışı Şube Sayısı 0 İller Bankası A.Ş. 19 0 Türk Eximbank 2 0 Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. 1 0 16 0 Aktif Yatırım Bankası A.Ş. 8 0 Diler Yatırım Bankası A.Ş. 1 0 GSD Yatırım Bankası A.Ş. 1 0 İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. 1 0 Nurol Yatırım Bankası A.Ş. 1 0 TAİB Yatırım Bank A.Ş. 1 0 Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. 3 0 Yabancı Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 3 0 Bank Pozitif Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. 1 0 Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş. 1 0 Standard Chartered Yatırım Bankası Türk A.Ş. 1 0 Yurtiçi Şube Sayısı Kamusal Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları Özel Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kaynak: “Banka ve Şube Sayıları”, TBB İnternet Sitesi, http://www.tbb.org.tr/modules/bankabilgileri/banka_sube_bilgileri.asp?tarih=10.03.2015, Erişim: 10.03.2015. Tablo 7’de Türkiye’de bankacılık sektöründeki kredilerin banka grupları arasındaki dağılımı gösterilmiştir. Mart 2014 itibariyle bankacılık sektörünün toplam kredi miktarı 1,08 trilyon TL iken, en büyük pay 522 milyar TL ile özel bankalara aittir. Kalkınma ve yatırım bankalarının kredi miktarı 51,2 milyar TL olup, bu miktar sektördeki toplam kredi miktarının %4,7’sini oluşturmaktadır. Banka grupları bazında kredilerin gelişimi incelendiğinde, kalkınma ve yatırım bankalarının 2014 yılının ilk çeyreğinde %12,3 ile en yüksek kredi artış oranına sahip banka grubu olduğu görülmektedir. Aynı dönemde özel bankaların kredileri %3,4 olan sektör ortalamasının altında büyürken, katılım bankalarının kredileri azalmıştır. ARMER 24 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Tablo 7: Banka Gruplarına Göre Krediler Krediler (milyon TL) Aralık 2013 Mart 2014 Değişim Aralık 2013-Mart 2014 Kamu Bankaları 277.040 290.527 %4,9 Özel Bankalar 512.750 522.796 %2,0 Yabancı Bankalar 149.981 158.508 %5,7 Katılım Bankaları 62.029 59.813 %-3,6 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 45.608 51.210 %12,3 TÜM BANKACILIK SEKTÖRÜ 1.047.410 1.082.855 %3,4 Kaynak: “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, BDDK İnternet Sitesi, Sayı 2014/2, http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/TBSGG/TBSGG.aspx, s.12, Erişim: 16.03.2015. Aşağıdaki tabloda Türkiye’de kredi türlerine ve banka gruplarına göre kredilerin dağılımı gösterilmiştir. Mart 2014 itibariyle bankacılık sektöründeki toplam kredi tutarı 1,08 trilyon TL iken bunun 466,6 milyar TL’sini kurumsal krediler, 331,3 milyar TL’sini bireysel krediler ve 284,8 milyar TL’sini KOBİ (küçük ve orta büyüklükteki işletmeler) kredileri oluşturmaktadır. Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin kredi miktarlarına bakıldığında, bu gruba ilişkin kurumsal kredilerin 44,3 milyar TL, KOBİ kredilerinin 5,3 milyar TL ve bireysel kredilerin 1,4 milyar TL olduğu görülmektedir. Dolayısıyla kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin kredilerin çok büyük bölümünün kurumsal kredi olduğu görülmektedir. Tablo 8: Mart 2014 İtibariyle Kredi Türlerine ve Banka Gruplarına Göre Krediler (milyon TL) Kurumsal Krediler KOBİ Kredileri Bireysel Krediler Toplam Krediler Kamu Bankaları 128.800 69.267 92.461 290.527 Özel Bankalar 211.966 142.090 168.740 522.796 Yabancı Bankalar 61.021 40.787 56.699 158.508 Katılım Bankaları 20.455 27.355 12.003 59.813 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 44.382 5.359 1.469 51.210 TÜM BANKACILIK SEKTÖRÜ 466.624 284.858 331.373 1.082.855 Kaynak: “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, s.13. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Tablo 9’da Türkiye’de kredi türlerinin banka gruplarına göre payları gösterilmiştir. Tablodan görülebileceği üzere Mart 2014 itibariyle kalkınma ve yatırım bankalarının kurumsal kredilerdeki payı %9,5 iken, KOBİ kredilerindeki payı %1,9 ve bireysel kredilerdeki payı %0,4 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankalarının kredilerdeki payının diğer banka gruplarına kıyasla daha küçük olduğu görülmektedir. 25 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Tablo 9: Mart 2014 İtibariyle Kredi Türlerinin Banka Gruplarına Göre Payları Kurumsal Krediler KOBİ Kredileri Bireysel Krediler Toplam Krediler Kamu Bankaları %27,6 %24,3 %27,9 %26,8 Özel Bankalar %45,4 %49,9 %50,9 %48,3 Yabancı Bankalar %13,1 %14,3 %17,1 %14,6 Katılım Bankaları %4,4 %9,6 %3,6 %5,5 Kalkınma ve Yatırım Bankaları %9,5 %1,9 %0,4 %4,7 Kaynak: “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, s.13. Aşağıdaki tabloda Türkiye’de banka gruplarına göre karlılık oranları gösterilmiştir. Mart 2014 itibariyle bankacılık sektörünün üç aylık net dönem karı 6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarının net dönem karı 388 milyon TL olup bu miktar sektör karının %6,4’üne tekabül etmektedir. Mart 2014 tarihli bir yıllık dönemde en yüksek özkaynak karlılığı olan banka grubu %16,9 ile kamu bankaları iken, en yüksek aktif karlılığı olan banka grubu %2,1 ile kalkınma ve yatırım bankaları olmuştur. Tablo 10: Banka Grupları İtibariyle Karlılık Miktar ve Oranları Özkaynak Aktif Karlılığı Karlılığı (Yıllıklandırılmış) (Yıllıklandırılmış) %16,9 1.869 %1,5 %14,1 3.136 %1,5 Net Dönem Karı (milyon TL) Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar 401 %0,6 %6,4 Katılım Bankaları 270 %1,1 %12,8 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 388 %2,1 %8,4 TÜM BANKACILIK SEKTÖRÜ 6.069 %1,4 %13,0 Kaynak: “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, s.41. ARMER 26 Tablo 11’de Türkiye’de faaliyette bulunan kalkınma ve yatırım bankalarının 2012, 2013 ve 2014 yılı ilk çeyreğine ilişkin toplulaştırılmış karları gösterilmiştir. Söz konusu banka grubuna ilişkin faiz gelirleri 2012 yılında 2,67 milyar TL, 2013 yılında 2,91 milyar TL ve 2014 ilk çeyreğinde 870 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemlere ilişkin faiz giderleri ise sırasıyla 731 milyon TL, 799 milyon TL ve 245 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları net faiz geliri elde ederken, faiz dışı giderler faiz dışı gelirlerden yüksek olmuştur. Kalkınma ve yatırım bankalarının toplulaştırılmış vergi sonrası net karı ise 2012 yılında 1,06 milyar TL, 2013 yılında 1,14 milyar TL ve 2014 ilk çeyreğinde 387 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Tablo 11: Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Toplulaştırılmış Karı (Bin TL) FAİZ GELİRLERİ Kredilerden Alınan Faizler Takipteki Alacaklardan Alınan Faizler Bankalardan Alınan Faizler Para Piy. İşl.Alınan Faizler Alım-Satım Amaçlı Menkul Değerlerden Alınan Faizler Satılmaya Hazır Menkul Değerlerden Alınan Faizler VKET Menkul Değerlerden Alınan Faizler Ters Repo İşlemlerinden Alınan Faizler Finansal Kiralama Gelirleri Diğer Faiz ve Faiz Benzeri Gelirler FAİZ GİDERLERİ Mevduata Verilen Faizler Bankalara Verilen Faizler Para Piy. İşl.Verilen Faizler İhraç Edilen Menkul Kıymetlere Verilen Faizler Repo İşlemlerine Verilen Faizler Finansal Kiralama Giderleri Diğer Faiz ve Faiz Benzeri Giderler NET FAİZ GELİRİ (GİDERİ) Takipteki Alacaklar Özel Provizyonu PROV.SONRASI NET FAİZ GELİRİ (GİDERİ) FAİZ DIŞI GELİRLER Kredilerden Alınan Ücret ve Komisyonlar Alınan Kar Payları Bankacılık Hizmetleri Gelirleri Aktiflerimizin Satışından Elde Edilen Gelirler Diğer Faiz Dışı Gelirler FAİZ DIŞI GİDERLER Personel Giderleri Genel Karşılık Provizyonu Kıdem Tazminatı Provizyonu Menkul Değerler Değer Azalma Provizyonu İştirakler ve Bağlı Birl.Kont.Ed Diğer Provizyonlar Verilen Ücret ve Komisyonlar Amortisman Giderleri Vergi,Resim,Harç ve Fonlar Diğer Faiz Dışı Giderler DİĞER FAİZ DIŞI GELİRLER (GİDERLER) Sermaye Piyasası İşlemleri Karları (Zararları) (Net) Kambiyo Karları (Zararları) (Net) Olağanüstü Gelirler (Giderler) (Net) Net Parasal Pozisyon Karı (Zararı) VERGİ ÖNCESİ KAR (ZARAR) Vergi Provizyonu DÖNEM NET KARI (ZARARI) 2012 2013 2.674.946 1.518.843 15.407 559.848 20.120 160.026 319.762 44.283 26.723 1.158 8.776 731.921 0 299.051 159 250.857 164.662 1 17.191 1.943.025 35.733 1.907.292 523.976 109.689 42.733 125.686 27.448 218.420 1.054.378 452.978 115.500 33.912 14.165 790 92.816 39.536 26.342 27.437 250.902 -66.249 -8.121 -59.199 1.071 0 1.310.641 243.183 1.067.458 2.918.268 1.964.742 19.929 478.713 31.375 72.632 300.445 27.749 13.742 4.479 4.462 799.373 0 285.672 2.896 348.949 142.282 258 19.316 2.118.895 81.708 2.037.187 690.215 125.002 37.994 171.080 74.560 281.579 1.228.059 508.619 82.600 19.145 27.061 8.019 161.951 42.801 35.819 47.657 294.387 -95.226 113.310 -208.639 103 0 1.404.117 263.466 1.140.651 2014 İlk Çeyrek 870.841 606.283 3.932 138.397 1.216 9.927 92.736 10.934 3.259 1.185 2.972 245.779 0 98.062 1.467 95.215 45.374 165 5.496 625.062 18.919 606.143 241.490 35.081 13.335 40.524 35.181 117.369 374.437 140.476 8.981 2.774 6.593 33.334 54.045 13.910 10.800 11.206 92.318 -28.874 -67.287 38.413 0 0 444.322 56.576 387.746 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER Kaynak: “Aylık Para ve Banka İstatistikleri Aralık 2014”, TCMB İnternet Sitesi, http://www.tcmb.gov.tr/ wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Parasal+ve+Finansal+Istatistikler/Aylik+Par a+ve+Banka+Istatistikleri/Veriler, Erişim:05.03.2015 27 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Aşağıdaki tabloda Türkiye’de banka gruplarına göre sermaye yeterlilik oranları gösterilmiştir. Aralık 2012 ile kıyaslandığında Mart 2014’te katılım bankaları hariç tüm banka gruplarında sermaye yeterlilik oranlarının düştüğü görülmektedir. Mart 2014 itibariyle Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bankaları hariç tutulduğunda, kalkınma ve yatırım bankaları en yüksek sermaye yeterliliğine sahip banka grubu olmuştur. Kalkınma ve yatırım bankalarının sermaye yeterlilik oranı Aralık 2012’te %34,3 iken, bu oran Aralık 2013’te %32,7 ve Mart 2014’te %31,4 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 12: Türkiye’de Banka Grupları Bazında Sermaye Yeterlilik Oranları Aralık 2012 Aralık 2013 Kamu Bankaları %17,2 %13,5 %15,3 Özel Bankalar %17,1 %14,8 %14,9 Yabancı Bankalar %17,6 %15,4 %15,3 Katılım Bankaları %13,9 %14,0 %14,4 TMSF Bankaları %40,3 %38,4 %37,6 Kalkınma ve Yatırım Bankaları %34,3 %32,7 %31,4 TÜM BANKACILIK SEKTÖRÜ %17,9 %15,3 %15,7 Mart 2014 Kaynak: “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, s.35. 9. SONUÇ Yatırım bankaları, mevduat toplayan ve sağladıkları kurumsal ve bireysel kredilerle piyasaları finanse eden kuruluşlar olarak bilinen bankaların geleneksel fonksiyonlarından farklı misyonlar üstlenen bir türü ifade etmektedir. Yatırım bankacılığı esas olarak devletlerin ve özel sermayeli kuruluşların uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılamaları için onların hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetlerini ihraç etmelerine aracılık eden kurumlardır. Bunun yanında finansal danışmanlık yapmak, şirket birleşme ve el değiştirmelerine aracılık etmek, sermaye piyasalarında işlem yapmak gibi faaliyetler de yürütmektedirler. Ticari bankalardan farklı olarak mevduat toplamayan yatırım bankaları, özkaynak ve kredilerden oluşan kaynakları kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet almak ya da firmalara orta ve uzun vadeli yatırım ve proje kredisi sağlamak suretiyle kullanırlar. Yerine getirdikleri fonksiyonlar göz önünde bulundurulduğunda yatırım bankacılığının ilerlemesi için gelişmiş bir sermaye piyasasının ön koşul olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim yatırım bankacılığının en önde gelen ülkesi aynı zamanda en gelişmiş sermaye piyasasına da sahip olan ABD’dir. Sektörde faaliyet gösteren en büyük 5 kuruluş ABD merkezli yatırım bankalarıdır. ABD haricinde sermaye piyasaları oldukça güçlü olan Almanya, İngiltere, İsviçre, Kanada ve Japonya gibi ülkeler de yatırım bankacılığı sektöründe öne çıkan piyasalar arasında sayılabilir. ARMER Günümüzde finansal piyasaların en önemli parçalarından biri haline gelmiş olan yatırım bankacılığı sektörüne, küresel finans krizinin ortaya çıkmasındaki rolü nedeniyle ciddi 28 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı eleştiriler getirilmiş ve kriz için “yatırım bankaları krizi” nitelendirilmesi de yapılmıştır. Bu süreçte çok önemli yatırım bankaları iflas etmiş, el değiştirmiş ya da yatırım bankası statüsünü kaybetmiştir. Küresel krizin ardından ABD’de ve diğer birçok ülkede finansal sistemin yeniden yapılandırılmasına yönelik reform niteliğinde düzenlemeler yapılmıştır. Bu doğrultuda spekülatif hareketlere dayanan ve önemli ölçüde risk barındıran yatırım bankacılığı faaliyetleri ile devlet güvencesi altında mevduat toplayan ticari bankaların faaliyetlerinin birbirinden ayrıştırılması hedeflenmiş ve böylece bu iki sektör arasındaki risk paylaşımının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Sermaye piyasalarının gelişmişliğine bağlı olarak ilerleme kaydeden yatırım bankacılığı sektörü Türkiye’de ise yakın geçmişte gelişmeye başlamıştır. Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankaları başlığı altında gruplandırılan yatırım bankaları, 1980 sonrasında faaliyetlerini genişletmişlerdir. Eylül 2014 itibariyle Türkiye’de toplam 46 banka faaliyette bulunurken, bunun 13’ünü kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Eylül 2014 itibariyle kalkınma ve yatırım bankalarına ait şube sayısı 41 iken personel sayısı 5.237’dir. Kalkınma ve yatırım bankalarının toplam aktifleri ise 82 milyar TL olup bu tutar tüm bankaların aktiflerinin %4,4’üne tekabül etmektedir. Ülkede bankacılık sektörünün karı 18,2 milyar TL iken bunun 1,3 milyar TL’lik kısmı kalkınma ve yatırım bankalarına aittir. Özkaynaklar incelendiğinde ise bankacılık sektörünün toplam özkaynak tutarının 209 milyar TL, kalkınma ve yatırım bankalarının sahip olduğu özkaynak miktarının ise 20,7 milyar TL olduğu görülmektedir. Eldeki bu veriler ile küresel çapta faaliyet gösteren uluslararası yatırım bankalarına ilişkin veriler kıyaslandığında Türkiye’de yatırım bankacılığının henüz gelişmiş ülkelerle yarışabilecek düzeyde olmadığı görülmektedir. Ancak Mart 2014 itibariyle piyasaya 51,2 milyar TL kredi aktararak Türkiye’de verilen toplam kredi miktarının %4,7’sini sağlayan kalkınma ve yatırım bankaları, 2014 yılının ilk çeyreğinde %12,3 ile en yüksek kredi artış oranına sahip banka grubu olmuştur. Aynı dönemde özel bankaların kredileri %3,4 olan sektör ortalamasının altında büyürken, katılım bankalarının kredileri ise azalmıştır. Bu durum Türkiye’de yatırım bankacılığının hızla gelişmekte olan bir sektör olduğunu ortaya koymaktadır. Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankaları mevduat ve katılım fonu kabulü dışında tüm bankacılık işlemlerine yetkili kılınmıştır. Bankacılık işlemlerine ilaveten yatırım bankacılığının esas faaliyet alanı olan sermaye piyasası işlemlerine aracılık etmek de SPK tarafından bu kuruluşlara verilmiş olan başka önemli bir yetkidir. Sigortacılık işlemleri, finansal kiralama işlemleri, faktöring ve forfaiting işlemleri de Türkiye’de kalkınma ve yatırım bankalarının yapmaya yetkisinin bulunduğu diğer faaliyetlerdir. ARMER TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 29 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı KAYNAKÇA 20 Eylül 2011 Tarihli Özel Finans Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete:24529. Akgüç, Öztin, “Kriz Nedeni ve Çıkış Yolları”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı 42 (2009), s.6-11. Aktif Bank, http://www.aktifbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. Altaş, Gökben, “Gelişmiş Ülkelerde Mevduat ve Yatırım Bankacılığının Ayrılması”, TSPAKB, Sermaye Piyasalarında Gündem, Sayı 132 (Ağustos 2013), s.6-24. Avrupa Komisyonu, “The Treaty of Rome”, http://ec.europa.eu/archives/ emu_history/ documents/treaties/rometreaty2.pdf, Erişim: 20.03.2015, s.45. Avrupa Yatırım Bankası, “EIB at a glance”, http://www.eib.org/ about/index.htm, Erişim: 20.03.2015. Avrupa Yatırım Bankası, “Some dates and key_figures/index.htm, Erişim: 20.03.2015. figures”, http://www.eib.org/about/ Avrupa Yatırım Bankası, “The EIB in Turkey in 2013”, http://www.eib.org/ attachments/country/factsheet_turkey_2013_en.pdf, Erişim: 20.03.2015. Avrupa Yatırım Bankası, “The European Investbank Bank at a Glance”, http://www.eib.org/ attachments/general/the_eib_at_a_glance_en.pdf, Erişim: 20.03.2015. Bacak, Alptuğ, “Türkiye’de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı ve Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, 2007. BDDK, 19 Ekim 2005 tarihli ve 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, https://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/1540bankacili k_kanunu_13.9.2013.pdf, Erişim: 03.03.2015. BDDK, “Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Aralık 2011”, Sayı 6, http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Bankacilikta_Yapisal_Gelismeler/ Bankacilikta_Yapisal_Gelismeler.aspx, Erişim: 17.03.2015. BDKK, “Bankalar”, https://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Kuruluslar/Bankalar/ Bankalar.aspx, Erişim: 03.03.2015. BDDK, “Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü Mart 2014”, Sayı 2014/2, http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/TBSGG/TBSGG.aspx, Erişim: 16.03.2015. ARMER 30 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı Coşkun, Yener, “Küresel Kriz Sürecinde Yatırım Bankaları ile Diğer Finansal Aracılarda Yaşanan Finansal Başarısızlıklar ve Kamusal Müdahaleler”, Bankacılar Dergisi, Sayı 71 (Aralık 2009), s.23-47. Çelik, İsmail Erkan, “Türk Bankacılık Sektöründe Yatırım Bankacılığı Uygulaması ve Ekonomiye Etkisi.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, “Avrupa Yatırım Bankası”, http://www.deik.org.tr/312/ Avrupa_Yat%C4%B1r%C4%B1m_Bankas%C4%B1_EIB.html, Erişim: 20.03.2015. Dilerbank, http://www.dilerbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. GSD Bank, GSD Bank Faaliyet Raporu 2013, http://www.gsdbank.com.tr/ images/pdf/2013Faaliyet-Raporu.pdf, Erişim: 11.03.2015. GSD Bank, http://www.gsdbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. Nomura, “Acquisition of Former Lehman Brothers Operations”, http://www.nomuraholdings.com/investor/summary/financial/data/2009_2q_leh.pdf, Erişim: 10.03.2015. Ntvmsnbc, “10 Soruda Küresel Kriz”, news/460082.asp, Erişim: 09.03.2015. (23 Eylül 2008), http://arsiv.ntv.com.tr/ Nurol Bank, http://www.nurolbank.com.tr/, Erişim: 11.03.2015. Özatay, Fatih, “Krizler ve Batan Bankalar”, Radikal Gazetesi, (27 Ağustos 2009), http://www.radikal.com.tr/ yazarlar/fatih_ozatay/krizler_ve_batan_bankalar-951592, Erişim: 09.03.2015. Parasız, İlker, Para Banka ve Finansal Piyasalar. İstanbul: Ezgi Kitabevi, 2005. Satoğlu, Serdar, “Yatırım Bankacılığının Şirket Satın Alma ve Birleşmelerdeki Rolü, Türkiye’nin AB’ye Uyumu Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010. SPK, “Aracı Kuruluşlar Mevcut Yetki Belgeleri”, http://www.spk.gov.tr/apps/afd/ mevcutyetkiler.aspx?tur=banka&submenuheader=-1, Erişim: 19.03.2015. TBB, “Banka ve Şube Sayıları”, http://www.tbb.org.tr/modules/bankabilgileri/ banka_sube_bilgileri.asp?tarih=10.03.2015, Erişim: 10.03.2015. TBB, “Banka ve Sektör Bilgileri”, http://www.tbb.org.tr/tr/banka-ve-sektor-bilgileri/bankabilgileri/tarihsel-bilgiler/68, Erişim:10.03.2015. TBB, TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı ARMER “Türkiye Bankacılık Sistemi”, http://www.tbb.org.tr/modules/banka-bilgileri/ banka_Listesi.asp?tarih=3/3/2015, Erişim: 23.02.2015. 31 Türkiye’de ve Dünyada Yatırım Bankacılığı TCMB, 14 Ocak 1970 tarihli ve 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Bottom+Menu/Ba nka-Hakkinda/Kanun+ve+Mevzuat, Erişim: 23.02.2015. TCMB, “Aylık Para ve Banka İstatistikleri Aralık 2014”, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatis tikler/Parasal+ve+Finansal+Istatistikler/Aylik+Para+ve+Banka+Istatistikleri/Veriler, Erişim:05.03.2015 TCMB, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/36fb7003-3504-49b6-9161-78e8838fa823/ bKalk%C4%B1nma+ve+Yat%C4%B1r%C4%B1m+Bankalar%C4%B1.pdf?MOD=A JPERES&CACHEID=36fb7003-3504-49b6-9161-78e8838fa823, Erişim: 03.03.2015. Thomson Reuters, “Global Investment Banking Review Full Year 2014”, http://dmi.thomsonreuters.com/Content/Files/4Q2014_Global_Investment_Banking_R eview.pdf, Erişim: 10.03.2015. Türer, Akın, “Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri, Etkileri ve Kontrolüne Yönelik Düzenlemeler.” TBMM Uzmanlık Tezi, 2011. Yağcılar, Gamze Göçmen, “Türk Bankacılık Sektörünün Rekabet Yapısının Analizi”, BDDK, (Ankara, 2011), http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Raporlar/Kitaplar/ 9971bddkkitap_10.pdf, Erişim: 23.02.2015. ARMER 32 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı İLETİŞİM Adres TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, Personel Hizmet Binası, Alt Zemin, 06543 Bakanlıklar-Çankaya/ANKARA İntranet Adresi http://tbmm.intranet/armer E-posta iletisim.armer@tbmm.gov.tr Tel 0 312 420 68 38 Faks 0 312 420 78 00 Bölümler Ekonomi Maliye Hukuk Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Sosyal Politika Uluslararası İlişkiler 420 80 09 420 80 17 420 80 06 420 80 05 420 80 03 em.armer@tbmm.gov.tr hkm.armer@tbmm.gov.tr kysb.armer@tbmm.gov.tr sp.armer@tbmm.gov.tr ui.armer@tbmm.gov.tr Araştırma Merkezi’nin çalışmalarına http://tbmm.intranet/armer adresinden ulaşabilirsiniz. Çalışmalarımızla ilgili geri bildirimi http://tbmm.intranet/armer adresinde yer alan geri bildirim formunu doldurarak yapabilirsiniz.