MKT Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları

MKT Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları

MKT Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları
Merkezi Karşı Taraf (MKT) mevzuatının Takasbank iş birimleri tarafından tatbikine ilişkin genel
uygulama esasları, Takasbank Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen birbirinin tamamlayıcısı
mahiyetteki üç ayrı Yönetmelikle düzenlenmiş bulunmaktadır:
o
o
o
Merkezi Karşı Taraf Risk Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği
Merkezi Karşı Taraf Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği
Merkezi Karşı Taraf Temerrüt Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği
Amacı İstanbul Takas ve Saklama Bankası Anonim Şirketi’nin (Takasbank), Merkezi Karşı Taraf
(MKT) olarak hizmet verdiği piyasalardaki teminat yönetimi faaliyetlerine ilişkin uygulama esaslarını
düzenlemek olan Takasbank Merkezi Karşı Taraf Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları
Yönetmeliği’nde;






Teminata Kabul Edilen Varlıkların Belirlenmesi ve Risklerin İzlenmesi’ne
Teminat Değerleme Katsayılarının Belirlenmesi, İzlenmesi ve Onaylanması’na
Teminata Kabul Edilen Varlıkların Piyasa Bazındaki Kompozisyonlarının Belirlenmesi’ne
Teminatların Değerlemesi’ne
Teminatların Ayrıştırılması, Yatırma/Çekme ve Temerrüt Öncesi Taşıma Süreçleri’ne
Teminatların Takibi, Diğer Bankalara Tevdii/Repo’su ve Korunması’na
ilişkin hususlar düzenlenmiştir. Yönetmelikte yer alan esasların uygulanmasında takip edilecek iş,
işlem ve kuralları yönlendirmek üzere prosedürler çıkarılabilecektir.
Yönetmelik ile
özetlenmektedir:
yapılan,
kamuya
açıklanması
faydalı
görülen
düzenlemeler
aşağıda
Teminata kabul edilen varlıkların belirlenmesi ve risklerin izlenmesi
MKT hizmeti verilecek piyasalarda teminata kabul edilecek finansal varlıkların belirlenmesinde
ilgili finansal varlığa ilişkin likidite, kredi, konsantrasyon ve piyasa riskleri dikkate alınmaktadır.
Teminat olarak kabul edilecek finansal varlıklara ilişkin değerlendirme ve gözden geçirme yılda bir
kez Aralık ayında yapılır.
Likidite, kredi ve konsantrasyon risklerinin yönetimi ve izlenmesi kapsamında aşağıdaki
parametreler izlenir;
i.
Teminata kabul edilen borçlanma senetlerinde, oluşan portföyün vadeye kalan süre
ortalamasının üye bazında 2 yılı aşmaması,
ii.
Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilenler hariç olmak üzere aynı ihraççı tarafından ihraç
edilen sermaye piyasası araçları ile verilen garantiler toplamının, ilgili piyasada mevcut toplam
teminatın %25’ini aşmaması,
iii.
Teminata kabul edilen varlıkların likide edilme imkanlarının takip edilebilmesini teminen;
teminata kabul edilen varlıklara veya bunları temsil eden endeks ve gösterge niteliğindeki verilere
1
ilişkin işlem hacimleri ile bu varlıkların, endeks ve gösterge niteliğindeki fiyatların -varsa- alış-satış
fiyatları arasındaki açıklık (spread) günlük olarak izlenmesi,
iv.
Türkiye’nin uluslararası kredi değerliğinin takibi amacıyla, kredi derecelendirme notları
yanında Türkiye Cumhuriyeti 5 yıllık Kredi Temerrüt Swap (CDS) primlerinin seyrinin periyodik
olarak takip edilmesi.
Teminat değerleme katsayılarının hesaplanması
Takasbank tarafından teminat ve garanti fonu katkı payı olarak alınan varlıklara uygulanacak
değerleme katsayılarının belirlenmesinde teminata kabul edilen varlıkların oransal değer kaybını
ifade eden indirim katsayıları dikkate alınır. Teminat değerleme katsayısı, hesaplanan indirim
katsayısının 1’den çıkartılması suretiyle hesaplanır.
İndirim katsayıları tarihsel benzetim esaslı riske maruz değer yöntemi aracılığıyla hesaplanır.
Teminat hesaplama modelinde kullanılan veri seti uzunluğunun asgari geçmiş 5 yıllık bir dönemi
kapsaması gerekir. Hesaplamalar asgari 2 iş günü elde tutma süresi ve %99.9 güven düzeyi
kullanılarak yapılır. Tahvil ve bonolar için indirim katsayıları bu faiz şoklarının doğrusal yakınsama
(enterpolasyon) yöntemi ile elde edilen verim eğrilerine tatbiki suretiyle de hesaplanabilir.
Yeni bir düzenleme veya değişikliğe kadar MKT hizmeti verilen piyasalarda geçerli olan teminat
değerleme katsayıları aşağıdadır:
Finansal Varlık Türü
Teminat Değerleme Oranı
Türk Lirası (TL)
1
Konvertible Döviz (EUR&USD)
0.94
Altın
0.86
Devlet İç Borçlanma Senedi 0-1 yıl
0.98
Devlet İç Borçlanma Senedi 1-5 yıl
0.95
Devlet İç Borçlanma Senedi 5+ yıl
0.89
Euro Tahvil 0-1 yıl
0.93
Euro Tahvil 1-5 yıl
0.91
Euro Tahvil 5+yıl
0.80
0.91*
0.83*
Sukuk (TL)
0.85
Pay Senedi (BIST 30)
0.76
Pay Senedi (BIST 100-30)
Pay Senedi (BIST100 Dışı)
Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Hisse Yoğun)
0.70
0.60
0.82
Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Diğer)
0.88
*Vade ayrımı yapılmadığı durumlarda uygulanacak genel oran
2
Teminat değerleme katsayılarının kalibrasyonu
Teminata kabul edilen varlıkların teminat değerleme katsayıları uygulanmadan önce, teminat
değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan teminata kabul edilen varlıkların veya bunlara ilişkin
endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın veya ilgili endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak
gözlemlenen oransal değer değişimlerini karşılaştıran geriye dönük testler aracılığıyla kalibre edilir.
i.
Geriye dönük testte, teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan teminata kabul
edilen varlıkların veya bunlara ilişkin endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın veya ilgili
endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak gözlemlenen oransal değer değişimleri karşılaştırılır.
ii.
Geriye dönük test, teminata konu varlık gruplarını temsil eden endeks, vade ve göstergeler
kullanılarak yapılabilir.
iii.
Son bir yıllık dönemde, finansal varlık grubunun teminat değerleme katsayısı hesaplamasında
kullanılan elde tutma süreleri dikkate alınarak hesaplanmış oransal değer kaybının, hesaplanan
indirim katsayısını iki iş gününden daha fazla aşması durumunda, hesaplanan değerleme katsayısı
meydana gelen aşım sayısı dikkate alınarak belirlenmiş çarpım faktörleri kullanılarak azaltılır
Teminat Değerleme Katsayısı (%) = 1 – (% İndirim Katsayısı x Çarpım Faktörü)
iv.
Aşım sayılarına karşılık gelen ve katsayı belirlemesinde kullanılacak artı çarpım faktörleri
aşağıda yer almaktadır.
Aşım
Sayısı
2 ve daha
az
3
4
5
Çarpım Faktörü
1,00
1,20
1,35
1,50
v.
Son bir yıllık dönemde değerleme katsayılarında 5 iş gününden daha fazla aşım olması
durumunda kullanılan veri seti, güven düzeyi ve model gözden geçirilir.
vi.
Kullanılan teminat değerleme katsayılarının geçerliliği asgari yılda bir kez İç Denetim
Ekibi’nce gözden geçirilir ve denetim sonucu Yönetim Kurulu’na raporlanır.
Geriye dönük testler
Teminat değerleme katsayılarının piyasa oynaklıklarını karşılayıp karşılayamadığı geriye yönelik
testlerle sınanır. Geriye dönük testlerde teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan
teminata kabul edilen varlıkların veya bunlara ilişkin endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın
veya ilgili endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak gözlemlenen oransal değer değişimleri
3
karşılaştırılır. Geriye dönük test teminata konu varlıkları temsil eden endeks, vade ve göstergeler
kullanılarak yapılabilir.
Teminat değerleme katsayılarının yeterliliğinin izlenmesi
MKT olarak hizmet verilen tüm piyasalarda alınan teminata konu varlıkların likide edilmesi
sonrası beklenen nakit karşılıklarının, bu varlıkların öngörülen değerlenmiş tutarlarının altında
olmaması hedeflenmektedir. Bu çerçevede aşağıda sıralanan değişkenlerden birinde,
i.
BIST 30 ve/veya BIST 100 endeksinde %10’u
ii.
Gösterge DİBS faizinde 300 baz puanı,
iii.
1 Amerikan Doları (USD) ve 1 Avrupa Para Birimi’nden (EUR) oluşan döviz sepetinin piyasa
fiyatında %5’i,
iv.
10 Yıllık Euro Tahvil faizinde 200 baz puanı,
v.
Altının TL gram fiyatında %10’u,
aşan oranda oranda teminat değerinin düşmesine yol açacak yönde bir günlük fiyat değişiminin
yaşanması durumunda, teminat değerleme katsayılarının yeterliliği geriye dönük testler aracılığıyla
kontrol edilir ve gerekli görülmesi halinde katsayılar revize edilir.
Teminat değerleme katsayılarının onaylanması
Katsayılara ilişkin bir değişiklik teklifi söz konusu ise Takasbank Genel Müdürü’nün onayına
sunulur. Onaylanması durumunda internet sitesinde ve üyelere duyurulur.
Teminata Kabul Edilen Varlıkların Piyasa Bazındaki Kompozisyonları
MKT hizmeti verilen piyasalarda nakit ve nakit dışı olarak kabul edilen teminat türlerinin toplam
teminat içinde alabilecekleri minimum ve maksimum paylar belirlenir ve periyodik değerlendirmesi
Aralık ayında yapılır.
Takasbank’ın MKT hizmeti sunduğu piyasalarda teminata kabul ettiği varlıkların kompozisyon
sınırları aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
ÖPP'de Teminata Kabul Edilen Varlıklar
Nakit TL
Döviz
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Türk Lirası
USD & EUR
Devlet İç Borçlanma Senedi
Altın
Pay Senedi (BIST-30)
İşlem Teminatı
Kompozisyonu
Min.
Max.
%60
%100
%60
%100
%0
%40
%0
%40
%0
%20
Garanti Fonu
Kompozisyonu
Min.
Max.
%0
%100
%0
%100
%0
%100
%0
%100
Kabul Edilmemektedir
4
VİOP'ta Teminata Kabul Edilen Varlıklar
Nakit TL
Döviz
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Nakit Dışı
Türk Lirası
USD & EUR
Devlet İç Borçlanma Senedi
Pay Senedi (BIST-30)
Yatırım Fonu Katılma Belgesi(Hisse Yoğun)
Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Diğer)
Altın
Sukuk
İşlem Teminatı
Kompozisyonu
Min.
Max.
%50
%100
%0
%50
%0
%50
%0
%25*
%0
%25*
%0
%50
%0
%50
%0
%50
Garanti Fonu
Kompozisyonu
Min.
Max.
%30
%100
%0
%70
%0
%70
Kabul Edilmemektedir
%0
%70
%0
%70
Kabul Edilmemektedir
Kabul Edilmemektedir
* BİAŞ VİOP’ta nakit dışı teminatlar içindeki pay ve hisse senedi yoğun yatırım fonu teminatlarının toplam oranı toplam nakit dışı teminatın
%50’sini; bu oranın içerisinde ise her bir payın/ hisse senedi yoğun yatırım fonu katılma belgesinin oranı %20’yi (toplam nakit dışı teminatların
%10’unu) aşamaz.
Teminatların Gün içi ve Gün Sonu Değerlemesi
İşlem teminatı olarak kabul edilen nakit dışı varlıklar, aşağıda belirlenmiş olan fiyatlar üzerinden
her işlem günü sonunda Takasbank tarafından değerlemeye tabi tutulur. Değerlemenin gün sonu
yapılması esastır. Ancak Takasbank tarafından gerekli görülmesi halinde gün içinde de değerleme
yapılması mümkündür. Değerlemeye ilişkin ilkeler aşağıdaki gibidir:
i. Değerlemede piyasa şartlarını en iyi yansıtan değerler dikkate alınır,
ii. Belirlenen değerleme kuralları kapsamında fiyat oluşmayan ve teorik fiyatı bulunmayan ya
da teorik fiyatın önemli ölçüde sapma gösterdiği değerlendirilen finansal varlıklar için alternatif
bir değerleme fiyatı belirtilmedikçe MKT Bölümü tarafından belirlenecek değerler ya da bir önceki
gün sonu fiyatları kullanılabilir,
iii. Teminat değerlemesinde kullanılacak fiyat seti MKT Bölümü tarafından değerleme
işlemlerinden önce doğrulanır,
iv.
Teminata verilen menkul kıymetin işleme kapatılması durumunda değerleme esasları
piyasa prosedürlerinde belirlenir ve şiddetli piyasa dalgalanmalarının oluşması durumunda derhal
teminat değerlemesi yapılır.
Teminat Hesapları ve Ayrıştırma
Merkezi karşı taraf hizmeti sunulan her bir piyasada;
i.
Her bir üyenin işlem teminatı ve garanti fonu katkı payları diğer üyelerin işlem teminatı ve
garanti fonu katkı paylarından,
ii.
İşlem teminatları garanti fonu katkı paylarından,
iii.
Üyelerin müşterilerine ait teminatlar üyenin portföyüne ait teminatların izlendiği
hesaplardan ayrı olarak izlenir.
5
Teminat yatırma/çekme
Teminatların çekilmesi esnasında geçerli kural, teminat düzeyinin bulunması gereken düzeyin
üzerinde olması teminatların cari fiyatları ile değerlenmesidir.
Temerrüt öncesi taşıma
Üye adına müşteri teminatlarını izlemek için açılan tekil veya çoklu teminat hesapları ve varsa
bunlara ilişkin pozisyonlar, tekil veya çoklu hesapların kullanıcısı durumundaki müşterilerin üyeye
yapacakları münferit veya müşterek yazılı talep üzerine devredecek üyenin onay beyanı, devralacak
üyenin ise kabulü halinde Takasbank tarafından devralacak üye tarafından açtırılacak hesaplara
taşınır.
Teminatların takibi ve raporlanması
Merkezi karşı taraf olunan her bir piyasanın teminatları, Takasbank finansal veya yönetimsel
kayıt ve raporlamalarında piyasalar itibariyle ayrı ayrı izlenir.
Nakit teminatların nemalandırılma veya sair amaçlarla diğer bankalara tevdii veya
reposu
Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda üyeler veya üyelerce müşterileri hesabına tesis
edilen nakdi teminatlara nema ödenip ödenmeyeceği ilgili piyasa yönergeleri veya prosedürlerinde
belirlenir.
Teminatlara nema ödenebilmesi ancak, teminatların günlük piyasa koşulları ve risk yönetimi
prensipleri çerçevesinde getiri sağlayabilecek bir şekilde tevdi edilebilmesi halinde mümkündür.
Piyasa koşulları elvermediği veya risk yönetimi saikiyle yeterli getirinin sağlanamadığı hallerde
teminatlar nemalandırma işlemine konu edilmez.
Teminatların nemalandırılma veya sair saiklerle diğer bankalara vadeli veya vadesiz tevdii veya
reposunda kredi riski ve likidite riskinin düşük tutulması amacıyla, karşı taraf kredi riski sıfır veya
sıfıra yakın olarak değerlendirilen bankalar tercih edilir. Bu şekilde tevdi edilemeyen nakit teminat
tutarının asgari %95’i büyük ölçekli ticari bankalarla veya organize piyasada repoya konu edilir.
Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasaların teminatlarının tevdii veya reposunda
kullanılabilecek azami vade iki iş günüdür.
Teminat tevdii/reposu işlemleri, Takasbank’ın bankalar lehine tahsis ettiği risk limitleri dâhilinde
yapılır.
6
Teminatların Korunması
Teminatların korunmasına ilişkin Yönetmelikte yeralan temel uygulama esasları aşağıda
belirtilmektedir:
i.
Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda, üyeler tarafından Takasbank’a tevdi edilen
nakit ve nakit dışı teminatlar 6362 sayılı Kanun’un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca tevdi
amaçları dışında kullanılamaz, kamu alacakları için olsa dahi haczedilemez, rehnedilemez, idari
mercilerin tasfiye kararlarından etkilenmez, iflas masasına dahil edilemez ve üzerlerine ihtiyati
tedbir konulamaz.
ii.
Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda Takasbank’a tevdi edilen teminatlar sadece
üyeler veya müşterilerinin aldıkları pozisyonlardan kaynaklanan risk ve yükümlülüklerin
karşılanmasında kullanılabilir. Merkezi karşı taraf hizmeti için alınan teminatlar Takasbank’ın diğer
sermaye piyasası veya bankacılık faaliyetlerinden kaynaklananlar da dahil olmak üzere hiçbir
faaliyetinden kaynaklanan yükümlülüklerinin geçici bir süre için dahi olsa yerine getirilmesinde
kullanılamaz.
iii.
MKT hizmeti verilen bir piyasadaki üyeye ait teminat fazlalıkları, ancak yönerge, prosedür ve
sözleşmelerde açıkça öngörülmesi halinde üyenin Takasbank’a olan diğer yükümlülüklerinin
karşılanmasında kullanılabilir.
iv.
Takasbank’ın sair faaliyetleri sebebiyle, teminatlara sirayet edecek bir şekilde hukuki takiple
ödemeye icbar edilmek istenmesi halinde dahi, 6362 sayılı Kanun’un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası
uyarınca ödeme talepleri reddolunur.
v.
Üyenin Takasbank’a tevdi etmiş olduğu teminatlar, 6362 sayılı Kanun’un 73 üncü maddesinin
ikinci fıkrası uyarınca adli ve idari takipler ile tasfiye kararlarından etkilenmeyeceğinden, üyenin
malvarlığına yönelen haciz, iflas ve tedbir kararları, Takasbank’a tevdi edilen teminatlar üzerine
uygulanmaz.
vi.
Teminatların nemalandırma veya sair saiklerle diğer bankalara tevdii veya reposunda veya
saklanmasında, aktarılan fonun/kıymetlerin 6362 sayılı Kanun’un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası
ile koruma altına alınmış teminat olduğu ihtaren beyan olunur.
vii.
Teminatların tevdii veya repo edildiği veya saklandığı bankanın ödemede acze düşmesi,
yönetim veya denetiminin Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na devredilmesi veya bankacılık lisansının
veya saklama yetkisinin iptal edilerek iflas veya tasfiye sürecine sokulması halinde tevdii veya repo
edilmiş veya saklamaya verilmiş teminatların ve/veya repo karşılığı kıymetin 6362 sayılı Kanun’un
73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca derhal iadesi talep edilir, durum ivedilikle Sermaye Piyasası
Kuruluna, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na
bildirilir.
7
viii.
MKT hizmeti verilen piyasalarda nakit dışı teminatların yurtdışı saklama kuruluşlarında
muhafaza edilebilmesi için, bu teminatların saklama kuruluşunun iflas veya tasfiyesi halinde veya
saklama kuruluşundan alacaklıların hak iddialarına karşı hukuken yeterli korumaya sahip olması
ayrıca saklama kuruluşu için Yönetim Kurulu’nca limit tahsis edilmiş olması gerekir.
8