Zararlı Mikroplar - e-Bug
Transkript
Zararlı Mikroplar - e-Bug
Zararlı Mikroplar Bölüm 1.3: Zararlı Mikropların neden olduğu bir çok bulaşıcı hastalıklar öğrencilere anlatılır. Öğrencilerden bilim adamları gibi davranarak oluşabilecek bir hastalıklar grubunu farklı başlıklar altında sınıflandırmaları istenilir. Bu aktiviteyi gerçekleştirerek öğrenciler bir hastalığı tanımlamanın ve tedavi etmenin kolay olmadığını öğrenirler. Stafilokoklar Bu ilave aktivitenin odak noktası bir sınıf içi tartışmasıdır. Öğrenciler aşağıdaki tartışmanın her iki alanınıda araştırırlar. ‘Çok mu temiziz? veya Yeterli derecede temiz değilmiyiz?’ ÖĞRENME ULUSAL MÜFREDAT SONUÇLARI BAĞLANTILARI Tüm Öğrenciler: Bazen mikropların bizi hasta ettiklerini öğrenirler ÖĞRENME Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika ULUSAL MÜFREDAT 1.3 Mikro organizmalar Zararlı Mikroplar Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Bakteri Kolonileşme Dermatofitler Ateş Mantar Küf Temizlik Bulaşıcı Patojenler İsilik Şişme/İltihap Toksin Virüs Gerekli Malzemeler Her grup için Bir kopya: SH 1, SH 2, SH 3 SW 1 Mevcut Wed Kaynakları Büyütülmüş zararlı mikropların Fotoğrafları www.who.int www.cdc.gov www.hpa.org.uk ÇARPICI BİR GERÇEK Dünya çapında, 1999 yılındaki ölümlerin % 25 inin temel nedeni bulaşıcı hastalıklardır. Bulaşıcı hastalıklar 5 yaş altındaki çocuk ölümlerinin % 63 ünden sorumludurlar. Bazı mikroplar insanlar için zararlı olup hastalıklara neden olurlar; İnfluenza virüsü gripe neden olur, Samfilo bakterisi can gıda zehirlenmesi yoluyla bizi hasta eder ve dermatofit mantarları, mesela Trikofiton Atletik ayak ve mantar enfeksiyonları gibi hastalıklara neden olurlar. Bunun gibi mikroplara patojenler denir. Her mikrop bizi farklı şekillerde hasta ederler. Zararlı bakteriler vücudumuzda çoğaldıkları zaman, toksinler denilen zararlı maddeleri üretirler ve bunlar kendimizi hasta hissetmemize, kötü senaryolarda ise organlarımızın ve dokularımızın tahribine yol açarlar. Virüsler parazitler gibi hareket ederler. Vücudumuza girdiklerinde, üzerinde yaşayabilecekleri bir evsahibi hücreye yerleşirler. Hücrede bulunurken çoğalırlar ve tümüyle geliştiklerinde ev sahibi hücreyi parçalarlar. Mantarlar genelde ev sahiplerini öldürmezler. Dermatofitler genellikle cilt altında büyümeyi ve kolonileşmeyi tercih ederler. Üredikleri zaman oluşturdukları ikincil ürünleri genellikle şişmelere ve kaşınmalara neden olurlar. İnsanlara zararlı hastalık oluşturan mikropların bulaştığı insanlara enfeksiyon kapmış denir. Birçok zararlı mikrop insanlardan insanlara çok çeşitli yollarla geçebilir – hava, temas, su, yiyecek, aerosol, hayvanlar v.b.. Bu tür mikroplarla bulaşan hastalıklara bulaşıcı hastalıklar denilir. Bütün mikropların zararlı olmadığı ve bazı mikropların kendi normal koşullarından ayrıldıkları zaman zararlı oluklarını hatırlamak önemlidir. Örneğin, Salmonella ve Samfilobakteri tavukların bağırsaklarında genellikle onlara bir zarar vermeden yaşarlar, ancak insan bağırsağına girdikleri zaman normal yaşamlarında oluşturdukları toksinler insanları çok hasta ederler. Vücutlarımız bu tür enfeksiyonları yok etmek için bizleri bazı durumlara adapte eder; - Ateş: Mikroplar genellikle normal vücut ısısı olan 37oC yi tercih ederler. Ateş insanların bağışıklık mekanizmasının vücudun içerisinde bulunan bu bakteri veya virüs tehdidini azaltmak etkisizleştirmek için bir tepkisidir. - Şişme: Elde bir kesik genellikle kesik etrafında bir şişmeye neden olur. Bu da ayni ateş gibi vücudun daha lokalize bir şekilde bir savunmasıdır. - İsilik: Bu da vücudun mikrobiyal toksinlere karşı bir reaksiyonudur. Bu konu daha sonraki bölümlerde daha detaylı olarak tartışılacaktır. İlave Hazırlıklar 1. SH 1 - SH 3 teki hastalık kartlarını kesin her gruba bir set verin. Bu kartları film kaplayın ve daha sonra kullanmak üzere sert kartona yapıştırın. 2. SW 1 i her bir grup için kopyalayın. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Giriş 1. Derse mikropların bazen insanlara zararlı olabileceğini anlatarak başlayın. Bakteriler çoğaldıkları zaman vücudumuza zararlı olan toksinleri üretirler. Virüsler hücrelerimiz içinde parazitler gibi davranırlar ve onları tahrip ederler. Bazı mantarlar cildimizde büyümeyi tercih ederler ve onların kaşıntılara ve ağrılara neden olurlar. Mikropların kaç çeşit isimleri olduğunu bulun – mikroplar, bakteriler, ‘bug’ lar v.b. 2. Sınıftan sınıf içi tartışmalarla ve işittikleri hastalık isimlerini hatırlatarak enfeksiyonların (bulaşıcı hastalıklar) listesini yapmalarını isteyin. Hangi mikropların hastalıklara neden olduklarını biliyorlar mı? Bugün sınıftaki öğrenciler için hangi hastalıkların bir tehdit oluşturduğunu sorun. Onlara 1900 lerin başlarındaki en büyük tehlikenin kızamık olduğunu ve bu hastalığa yakalanan çocukların çoğunun öldüğünü anlatın! 3. Sınıfta, bakterilerin ve diğer mikropların neden olduğu hastalıkların insanlardan diğer insanlara geçmesi durumunda bulaşıcı olarak adlandırıldıklarını anlatın. Bulaşıcı bir mikrop ile bulaşıcı olmayan bir mikrop arasındaki farkları tartışın. Sınıfta öğrencilerle mikropların çeşitli taşınma yollarını örneğin; dokunma, su, yiyecek, vücut sıvıları ve hava. 4. Sınıf içi tartışmada belirtilen bulaşıcı hastalıkları ve nasıl bulaştıklarını tartışın. Ana Aktivite 1. Bu aktivite 3-5 kişilik gruplarla yapılmalıdır. Bu aktiviteyle dünyada problem olan bazı bulaşıcı öğreneceklerini anlatın. hastalıkları 2. Her gruba hastalıkların bulunduğu SH 1 – SH 3 kartlarından verin. 3. Farklı sorunlara yönelebilmek için bilim adamlarının bazen hastalıkları gruplandırmaya ihtiyaç duyduklarını anlatın. Her grup SW 1 deki başlıkları incelemelidir. 4. Her gruba, SW 1 deki ilk başlığı – Bulaşıcı ajanı tamamlamalarını söyleyin. Birkaç dakika sonra, her grubun konuşmacısına ilk sonuçları okumalarını söyleyin. Söylenilen her sonucu tartışmalar için beyaz tahtaya yazın. 5. SW 1 deki her başlık tamamlandıktan sonra, sınıf sonuçlarını tümüyle tartışın. a. Bulaşıcı organizmalar Sınıfa üç temel mikrop çeşidi olduğunu hatırlatın. Mikrobu tanımlamak hastalığın uygun bir şekilde tedavisi için önemlidir örneğin hastalığa neden olan mikrobun tespiti tedavi için çok önemlidir, örneğin antibiyotikler virüsleri etkisiz hale getirmek için kullanılamazlar.(Bu kısım 4.ncü bölümde ele alınacaktır). b. Belirtiler Öğrenciler bazı hastalıkların benzer belirtiler gösterdiklerini fark edebilirler, örneğin; ateş veya kızarıklık gibi. Hasta olduğunuz zaman doktoru ziyaret etmenin ve uygun ve tam teşhislerin önemini tartışabilirsiniz. c. Taşınması Birçok hastalık dokunma veya solunum yoluyla kolaylıkla taşınabilir. Diğer hastalıklar oldukça belirgindir ve kan nakli veya diğer vücut sıvılarını nakledip tedavi edilirler. d. Engelleyici önlemler İnsanlar birkaç basit önlem ile hastalıkların yayılmasını engelleyebilir ve enfeksiyonlardan kendilerini korumayı gerçekleştirebilir. Muntazam el yıkanması ve öksürüğümüzün ve hapşırığımızın kapatılmasının birçok genel enfeksiyonun engellenmesindeki rolü gösterilmiştir. Prezervatiflerin doğru kullanılması CYB (STI) Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıkların yayılmasını azaltmaktadır. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Ana Aktivite devamı a. Tedavi Hastalıkların tıbbi müdahale gerektirdiklerini, bazılarının yatak istirahatına ihtiyaç gösterdiğini ve bazılarının sıvı almaları gerektiğini ancak bazı ağrıkesicilerin kullanılarak belirtilerin hafifletebileceğini belirtmeliyiz. Öğrencilere antibiyotiklerin yalnızca bakterilerin yol açtığı enfeksiyonların tedavisinde kullanıldığını belirtin. Genel Öğrencilerin anlamalarını kontrol etmek için aşağıdaki soruları sorun: a. Hastalık nedir? Bir hastalık belirlenebilen tanı grupları veya belirtileri tarafından karakterize edilebilen bir rahatsızlıktır. b. Bulaşıcı hastalık nedir? Bir mikrobun neden olduğu ve başka insanlara yayılabilen bir hastalıktır. c. Niçin daha önce bazı enfeksiyonlar yerel bir bölgede görülmelerine rağmen günümüzde tüm dünyada görülmektedir? Bulaşıcı hastalıkların birçoğu belli bir ülkede veya bölgede başlarlar. Geçmiş dönemlerde hastalıklar kolaylıkla izole edilebilirlerdi. Ancak günümüzde, eskiye nazaran, insanlar daha hızlı, daha sık, ve daha uzaklara seyahat etmektedirler. Bir insan Avustralya’dan İngiltere’ye aynı gün içinde ulaşabilmektedir ve yolda da Hong Kong’ta durabilmektedir. Eğer bu insan yeni bir grip virüsü türünü taşıyorsa, uçakta temas ettiği, Hong Kong havaalanında temas ettiği insanlara, İngiltere’ye indiği zaman karşılaştığı tüm insanlara bu virüsü bulaştırabilir. Bu insanlarda karşılaştıkları ve temasta oldukları dünyadaki tüm diğer insanlara bu virüsü bulaştırabilirler.Ve birkaç gün üçünde yeni türdeki grip virüsü dünyanın her yerine dağılmış olacaktır!!! İlave Aktivite 1. Sınıfa mikroplar hakkında iyi veya kötü daha önce ne düşündüklerini sorun. Sınıfa bilim adamları arasında halen devam etmekte olan ve anlaşamadıkları bir tartışmanın sürdüğünden bahsedin. Bu tartışmanın iki tarafı şunlardır: a. Kendi üzerimizdeki mikropları öldürerek hastalıkları sona erdirmemiz gerekmektedir. Zararlı mikropları yok etmek için her şeyi, kendimiz dahil olmak üzere mümkün olduğu kadar temiz tutmalıyız. b. Bizler çok fazla temiziz! Enfeksiyonlarla nasıl mücadele edilmesi gerektiğini artık vücudumuz bilemiyor. Çok fazla temizlendiğimizden, vücudumuz zararlı mikroplara karşı herhangi bir bağışıklık oluşturamamaktadır ve bu nedenle daha sık hasta olmaktayız. 2. Öğrencilere araştırma malzemelerini temin ederek, bir makale yazmalarını isteyiniz. Veya,her bir araştırmanın temel alındığı konularda neler düşündüklerini sorun. Öğrencilere doğru veya yanlış cevap olmadığını bilim adamlarının bu konuda anlaşamadıklarını hatırlatın. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Dikkat edilecek Noktalar * MRSA antibiyotiğe dirençli bir bakteridir. Genelde metisiline dirençlidir. Dirençli olmasının nedeni bu veya benzeri antibiyotiklerin fazla ve yanlış kullanımlarıdır. Tedavisi hala antibiyotik tedavisi olmasına rağmen bu antibiyotiklere de direnç oluşturmaktadır! 3. Yayılması Yayılması Hastalık Cinsel temas Kan Temas 1. Bulaşıcı Mikroplar Bulaşıcı Mikrop Hastalık Microbe Bakteriler Virüs Mantar Solunum Ağızdan ağıza HIV, Su çiçeği, Grip, Kızamık, Beze Ateşi Uçuk 2. Belirtiler Ateş Kaşıntı Boğaz ağrısı Yorgunluk Yaralar Beyaz Akıntı Grip, Kızamık, Su çıçeği, MRSA Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Grip, Beze ateşi 4. Bulaşıcılığın Engellenmesi Önlemler El Yıkamalar kapatılması Hastalık Asemptomatik Bakterisel menenjit, HIV Bakterisel menenjit, Klamidiya, MRSA Öksürük ve hapşırıkların Belirtiler Klamidiya, HIV, Uçuk Klamidiya, MRSA Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Prezervatif kullanılması Gereksiz antibiyotik kullanılmaması Aşılama Hastalık Grip, Kızamık, Su çiçeği, MRSA, Bakterisel Menenjit Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Klamidiya HIV, Uçuk MRSA*, Uçuk Grip, Kızamık, Su çiçeği Bacterial meningitis, Chickenpox, Measles, Flu, Glandular fever Glandular fever, HIV Klamidiya, Uçuk 5. Bulaşıcılığın tedavisi Tedavi Antibiyotikler Yatak İstirahatı Mantar önleyicileri Sıvı Alımı Hastalık Klamidiya, Bakterisel Menenjit, MRSA* Su çiçeği, Beze Ateşi, Kızamık, Grip Uçuk Su çiçeği, Beze Ateşi, Kızamık, Grip Zararlı Mikroplar Metisilin Dirençli Stafilokok Aureus (MRSA) Enfeksiyon Ajanı Bakteri: Stafilokokus aureus Belirtiler Sağlıklı kişilerde asimptomatik. Cilt enfeksiyonlarına neden olurlar, ameliyat yaralarını, damarları, akciğerleri, daha önce hasta olan üriner sistemi enfekte edebilirler. Teşhis Boğaz kültürü ve antibiyotik direnç testi Ölüm oranı Yüksek – Eğer doğru antibiyotik verilmezse Bulaşıcılığı Bulaşıcı. Direk cilt temasından. Önlenmesi Muntazam olarak el yıkanması. Tedavisi Birçok antibiyotiğe dirençlidir. Hala bazı antibiyotikler etki etmektedir, MRSA sürekli olarak adaptasyona uğramaktadır. Geçmişi İlk olarak 1961 de rapor edilmiştir. Küresel olarak artan bir problemdir. Kızamık Enfeksiyon Ajanı Virüs: Paramiksovirüs Belirtiler Ateş, Burun akıntısı, kırmızı ve sulanan gözler, öksürük, kızarıklık ve ağrıyan şişen boğaz. Teşhis Kan örneği ve antikor testi. Ölüm oranı Düşük ancak üçüncü dünya ülkelerinde yüksek. Bulaşıcılığı Bulaşıcı. Öksürük ve hapşırıktan oluşan damlacıklar, cilt temasından veya virüsün bulunduğu cisimlerle temas. Önlenmesi Aşılama yönüyle önleme. Tedavisi Yatak istirahatı ve sıvı alımı. Geçmişi Virüs ilk olarak 1911 de rapor edildi, gelişmiş ülkelerde hala az sayıda hastalıklar görülmesine rağmen son yıllarda, çok büyük ölçüde azalmıştır. Üçüncü dünya ülkeleri için hala bir hastalık sorunudur. Grip Enfeksiyon Ajanı Virüs: Influenza Belirtiler Başağrısı, ateş, üşütmek, kas ağrıları; muhtemel boğaz ağrısı, öksürük, göğüs ağrısı. Teşhis Kan örneği ve antikor testleri Ölüm oranı Orta ancak çok küçüklerde ve yaşlılarda yüksek Bulaşıcılığı Çok bulaşıcıdır. Havadaki zerreler üzerinde bulunan virüsün solunması yoluyla. Direk cilt kontağı ile. Önlenmesi Mevcut türlerine karşı aşılanma ile. Tedavisi Yatak İstirahatı ve sısvı alımı ve yaşlılarda grir aşıları ile Geçmişi Asırlar boyunca mevcuttur, hastalık belli dönemlerde ortaya cıkar. Zararlı Mikroplar Ağız veya Vajinal Mantarlar Enfeksiyon Mikrobu Mantar: Kandida albikans Belirtiler Kaşınma, yanma, ağrı ve ağzın beyaz kaplanması veya vajinada kaşıntı ve beyaz akıntı. Teşhis Kültür, mikroskobik inceleme ve kültür geliştirme. Ölüm oranı Yoktur Bulaşıcılığı İnsandan insana temas ve bağırsak florasından Önlenmesi Belirtiler, normal koruyucu bakterilerin fazla antibiyotik kullanımı sonucu ölmeleri ve bu mantarın fazla büyümesinden ortaya çıkar bu nedenle fazla antibiyotik kullanımını engelleyin. Tedavisi Mantar karşıtları Geçmişi Bütün kadınların yaklaşık % 75 i bu hastalığı en az bir defa geçirmişlerdir. Klamidya Enfeksiyon Mikrobu Bakteri: Klamidya trakomatis Belirtiler Birçok durumda herhangi bir belirti olmaz ancak bazen vajina veya penisten bir akıntı olur. Şişen testisler ve çocuk yapamama sorunları oluşturabilir. Teşhis Kültür veya idrar testi örneğinin molekül testi. Ölüm oranı Nadir. Bulaşıcılığı Cinsel temasta bulaşıcıdır. Önlenmesi Cinsel temasta prezervatif kullanın. Tedavisi Antibiyotikler. Geçmişi İlk defa 1907 yılında keşfedildi. Küresel bir sorun olarak yaygınlaşmaktadır. Bakterisel Menenjit Enfeksiyon Mikrobu Bakteri: Neiserya menenjiti Belirtiler Başağrısı, boyun sertleşmesi, yüksek ateş, sinirlilik, sayıklama, kızarıklık. Teşhis Belkemiği sıvısı örneği ve moleküler test. Ölüm oranı Orta – çocuklarda ve yaşlılarda yüksek risk. Bulaşıcılığı Ağız sıvısından ve damlacıkların solunmasından bulaşıcılık Önlenmesi Birçok türlerine karşı aşılanma, enfeksiyonu almış hastalarla temastan kaçınılması gerekmektedir. Tedavisi Penisilin, oksijen ve sıvılar. Geçmişi İlk olarak bir bakteri şeklinde 1887 yılında keşfedilmiştir. Az gelişmiş ülkelerde sık görülen bir hastalıktır. Zararlı Mikroplar HIV/AIDS Enfeksiyon Mikrobu Virüs: İnsan Bağışıklıkeksikliği Virüsü (HIV). Belirtiler Bağışıklık sisteminin çöküşü, Pnömoni, lezyonlar Teşhis Kan örneği ve antikor testi Ölüm oranı Orta –anti-AIDS ilaçlarının olmadığı ülkelerde yüksek Bulaşıcılığı Çok bulaşıcı. Cinsel temas, Kandan kana temas, iğnelerin paylaşılması, anneden yeni doğan çocuğa bulaşması. Önlenmesi Cinsel temas esnasında mutlaka bir prezervatif kullanın. Tedavisi Tedavisi yoktur ancak anti-HIV ilaçları yaşam beklentisini arttırır. Geçmişi İlk defa 1983 yılında bulundu. Halen küresel bir hastalıktır. Beze Ateşi (Öpüşme Hastalığı) Enfeksiyon Mikrobu Virüs: Epstayn Çubuğu Belirtiler Boğaz ağrıları, yutkunma güçlüğü, aşırı yorgunluk. Teşhis Kan örneği ve antikor testi. Ölüm oranı Düşük. Bulaşıcılığı Çok fazla bulaşıcı değildir. Öpüşme ve içkilerin paylaşılması Önlenmesi Enfeksiyon almış hastalar ile direk temastan kaçının. Tedavisi Yatak istirahatı ve sıvı alımı, ağrıyı gidermek için parasetamol kullanılabilir. Geçmişi İlk tanımlanması 1889 yılında olmuştur, nüfusun % 95 i enfeksiyonu almıştır ancak % 35 belirtileri oluşturmuştur. Nadir olarak izole edilmiş salgınlar görülmüştür. Suçiçeği Enfeksiyon Mikrobu Virüs: Varisela-zoster Belirtiler Vücutta ve başta kabarık kızarıklıklar Teşhis Kan örneği ve antikor testi Ölüm oranı Düşük Bulaşıcılığı Çok bulaşılı. Direk cilt teması veya hapşırık ve öksürük damlacıklarının solunumu. Önlenmesi Aşılama ile önlenebilir. Tedavisi Yatak istirahatı ve sıvı alımı, bazı büyüklerde anti-viral enjeksiyonları. Geçmişi İlk tanımlanması 1865 yılında olmuştur, aşılama programlarının uygulandığı ülkelerde ülkelerde azalmıştır. Başka bir değişim olmamıştır. Zararlı Mikroplar 3. Bulaşması Kurallar Bulaşması 1. Hastalık kartlarınızı her bir kutudaki başlıklarına göre gruplayınız. Hastalık Cinsel Temas 2. Her başlıkta belirtilen hastalıkların benzerlikleri veya farklılıklarına göre benzerlikleri fark ettiniz mi? Kan Dokunma 1. Bulaşıcı Mikroplar Bulaşıcı Mikrop Solunum Hastalık Ağızdan ağıza Bakteriler 4. Enfeksiyonun Önlenmesi Virüsler Önlenmesi Mantarlar Hastalık Ellerin Yıkanması Öksürük ve Hapşırığın kapatılması 2. Belirtileri Hastalık Belirtiler Asemptomatik Ateş Prezervatif Kullanılması Gereksiz antibiyotik kullanımının engellenmesi Aşılanma Kızarıklık Boğaz Ağrısı 5. Enfeksiyonun Tedavisi Tedavi Yorgunluk Antibiyotikler Lezyonlar Beyazımsı Akıntı Yatak İstirahatı Anti-mantar ilaçları Sıvı alımı Hastalık