f‹nansal tablolar anal‹z‹ - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Transkript
f‹nansal tablolar anal‹z‹ - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2996 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1949 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Yazarlar Prof.Dr. Adem ÇABUK (Ünite 1, 3) Yrd.Doç.Dr. Arman Aziz KARAGÜL (Ünite 2) Prof.Dr. Cengiz EROL (Ünite 4, 7) Doç.Dr. A. Banu BAfiAR (Ünite 5) Prof.Dr. fierafettin SEV‹M (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Özlem SAYILIR (Ünite 8) Editör Prof.Dr. Saime ÖNCE ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz. Copyright © 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›lar› Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö¤r.Gör. Orkun fien Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Gözde Metin Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl› Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Finansal Tablolar Analizi ISBN 978-975-06-1657-0 2. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 50.000 adet bas›lm›flt›r. ESK‹fiEH‹R, Kas›m 2013 iii ‹çindekiler ‹çindekiler Önsöz ............................................................................................................ ix Finansal Tablolar ve Finansal Analiz ..................................... 2 G‹R‹fi .............................................................................................................. B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM TABLOSU) ................................................. Biçimlerine Göre Bilanço Türleri ................................................................. Kapsam›na Göre Bilanço Türleri.................................................................. Bilançonun S›n›fland›r›lmas› ......................................................................... GEL‹R TABLOSU ........................................................................................... Gelir Tablosu Biçimleri ................................................................................. SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU ............................................................... FON AKIfi TABLOSU .................................................................................... NAK‹T AKIfi TABLOSU ................................................................................. ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU ................................................................ NET ÇALIfiMA (‹fiLETME) SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M TABLOSU...................... F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ AÇISINDAN F‹NANSAL TABLOLAR ...... Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 3 5 5 6 8 8 9 11 12 13 14 15 15 16 18 19 20 20 21 21 Muhasebe Analizleri ................................................................ 22 G‹R‹fi .............................................................................................................. TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI........................................................... MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹ FARKLILIKLAR ................................................ FAAL‹YET TÜRLER‹....................................................................................... Finansman Faaliyetlerinin Analizi................................................................. Yabanc› Kaynaklar .................................................................................. Finansal Kiralama (Leasing) ................................................................... K›dem Tazminat› ..................................................................................... Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu Borçlar....................................................... Gelecek Aylara / Y›llara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar› ............... Özkaynaklar............................................................................................. Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi ...................................................................... Dönen Varl›klar ....................................................................................... Duran Varl›klar........................................................................................ Karfl›l›klar ................................................................................................. Gelecek Aylara/Y›llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar›.................. ‹flletme (Üretim-Sat›fl) Faaliyetlerinin Analizi............................................... Gelir Tablosu........................................................................................... Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... Yararlan›lan ‹nternet Adresleri ..................................................................... 23 23 25 25 25 26 28 30 32 33 33 34 34 35 37 37 38 40 42 43 44 44 45 45 1. ÜN‹TE 2. ÜN‹TE iv ‹çindekiler 3. ÜN‹TE Finansal Analiz Teknikleri.......................................... ............ 46 F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE ‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER ............... F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹ ....................................................................... Kapsam›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri................................................... Statik Analiz............................................................................................. Dinamik Analiz........................................................................................ Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri....................................................... Yönetim Analizleri................................................................................... Kredi Analizleri........................................................................................ Yat›r›m Analizleri..................................................................................... Analizi Yapan›n Durumuna Göre Finansal Analiz Çeflitleri ....................... ‹ç Analiz................................................................................................... D›fl Analiz ................................................................................................ F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹.................................................................. KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ ................................. Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi....................................... Karfl›laflt›rmal› Finansal Durum Tablolar›n›n Düzenlenmesi ................ Karfl›laflt›rmal› Gelir Tablolar›n›n Düzenlenmesi................................... E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ .................................................... Finansal Durum Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi .......... Baz Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› .......................................................................................... Bir Önceki Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› .......................................................................................... Gelir Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi ............................ Baz Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas›........ Bir Önceki Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› .......................................................................................... D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹ ............................................................................. Finansal Durum Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi................ Gelir Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi .................................. ORAN ANAL‹Z‹ ............................................................................................ Oran Analizinde Dikkate Al›nmas› Gerekli Unsurlar.................................. Oranlar›n S›n›fland›r›lmas› ............................................................................ Likidite Oranlar›............................................................................................. Cari Oran ................................................................................................. Likidite Oran›........................................................................................... Nakit Oran› .............................................................................................. Likidite Analizi ile ‹lgili Di¤er Oranlar................................................... Finansal Yap› Oranlar› .................................................................................. Yabanc› Kaynak Oran›............................................................................ Özkaynak Oran› ...................................................................................... Yabanc› Kaynaklar›n Özkaynaklara Oran› ............................................ K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›........................................................ Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak Oran›...................................................... Yabanc› Kaynaklar Vade Yap›s› Oran› .................................................. Finansal Yap› ve Yükümlülükleri Karfl›lama Yeterlili¤i ile ‹lgili Di¤er Oranlar .......................................................................................... Varl›k Kullan›m Oranlar› ............................................................................. Alacak Devir H›z› .................................................................................... 47 48 48 48 48 49 49 49 50 50 50 50 51 51 52 52 53 54 54 55 56 57 57 57 58 59 61 62 63 63 64 64 65 65 65 66 66 66 67 67 68 68 68 69 69 v ‹çindekiler Alacaklar›n Ortalama Tahsil Süresi ........................................................ Stok Devir H›z› ........................................................................................ Stok Devir Süresi..................................................................................... Aktif Devir H›z› ....................................................................................... Varl›k Kullan›m› ile ‹lgili Di¤er Oranlar ................................................ Net ‹flletme Sermayesi Devir H›z› ................................................................ Kârl›l›k Oranlar› ............................................................................................. Özkaynaklar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› .............................................. Sat›fllar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar›........................................................ Varl›klar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› ..................................................... Borsa Performans Oranlar› ........................................................................... Fiyat Kazanç Oran›.................................................................................. Hisse Senedi Bafl›na Kâr ......................................................................... Özet ............................................................................................................... Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 70 70 71 71 71 71 72 73 73 74 75 75 75 76 77 78 78 79 Nakit Ak›fl Analizleri ............................................................... 80 G‹R‹fi .............................................................................................................. NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N ÖNEM‹ ......................................................... MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T AKIfi TABLOSU .................................. Bilanço ........................................................................................................... Gelir Tablosu ................................................................................................. NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹ ............................................................................. Nakit Ak›fl Tablosu ........................................................................................ ‹flletme Faaliyet Yap›s›na Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu ‹çeri¤i ................................................................................ ‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl ....................................................................... Tablosunun Analizi ....................................................................................... Nakit Ak›fl Tablosu Alternatif Aç›klanmas› ve Analizi................................. Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Mevcudunun Tespiti ............................................................................... Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti ............................................ ‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu ......................................................... Oranlar›n›n Kullan›m› .................................................................................. Nakit Ak›fl Oranlar›n›n Yorumu ............................................................ NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹ ................................................................ Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri ........................................................... Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 4. ÜN‹TE 81 81 83 83 86 87 87 87 92 92 93 93 94 95 95 95 99 99 102 103 104 107 107 108 K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi........................... 110 G‹R‹fi .............................................................................................................. 111 ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI ................................................................ 111 5. ÜN‹TE vi ‹çindekiler Çal›flma Sermayesi Gereksinimini Belirleyen Faktörler .............................. Çal›flma Sermayesi Aç›s›ndan Dönen Varl›klar›n Da¤›l›m› ve Dönüflümü ..................................................................................................... KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN KARfiILAfiTIRMALI TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ ........... KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ .............................. KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN YÜZDE ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ ........................................................................................ KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ORAN ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ ........................................................................................ Likidite Oranlar› Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi . Cari Oran (Banker Oran›, Çal›flma Sermayesi Oran›) ........................... Likidite Oran› (Asit Test Oran›).............................................................. Nakit Oran› (Disponibilite Oran›) .......................................................... Stok Ba¤›ml›l›k Oran›.............................................................................. Nakit Dönüfl Süresi Analizi Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi ..................................................................................... Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 6. ÜN‹TE 112 113 114 115 116 118 118 118 121 122 122 122 126 128 129 130 130 131 Kârl›l›k Analizi.......................................................................... 132 G‹R‹fi .............................................................................................................. KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR VE KÂRLILIK KAVRAMLARI............. KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE KÂRLILIK............................................. VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI VE VARLIKLARIN KÂRLILI⁄I ............. Varl›k Kârl›l›¤› Oranlar› ................................................................................. ‹kincil Varl›k Devir H›zlar›............................................................................ SATIfiLAR, G‹DERLER VE SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I ..................................... Brüt Kâr Marj› ................................................................................................ Faaliyet Kâr› Marj› ......................................................................................... Ola¤an Kâr Marj› ........................................................................................... Dönem Kâr Marj›........................................................................................... Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oran› (Net Kâr Marj›)...................................................... KAYNAK YAPISI VE ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I .................................. Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› Oranlar›................................................................... KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ARASI ‹L‹fiK‹LER ............................. KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N ÖRNEK UYGULAMA ................................. (B) ‹flletmesi Varl›klar›n Kârl›l›¤› Analizi Sonuçlar› ..................................... (B) ‹flletmesinin Varl›klar›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu......................................... (B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤› Analizi ............................................... (B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu........................................ (B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Analizi ................................................ (B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Yorumu .............................................. Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Yaflam›n ‹çinden .......................................................................................... Okuma Parças› .............................................................................................. 133 134 135 135 136 136 137 137 137 138 138 138 139 139 140 142 143 144 146 146 147 148 150 152 153 155 vii ‹çindekiler Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 156 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 156 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 157 Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi....................................................................... 158 G‹R‹fi .............................................................................................................. ‹fiLETMELER‹N SERMAYE YAPISINI ETK‹LEYECEK ALTERNAT‹F F‹NANSMAN KAYNAKLARI VE KÂRLILI⁄A ETK‹LER‹ ............................... SERMAYE YAPISI VE BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ANAL‹Z‹NE TEOR‹K YAKLAfiIMLAR............................................................ Net Gelir Yaklafl›m› ....................................................................................... Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› ........................................................................ Geleneksel Yaklafl›m..................................................................................... Modigliani-Miller Yaklafl›m› .......................................................................... MM Yaklafl›m›nda Firma Borçlanma Miktar› ve Bireysel Kald›raç Olana¤›n›n Firma De¤erine Etkisi .......................................................... MM Yaklafl›m›ndaki Vergi Olmad›¤› Varsay›m›n›n Kald›r›lmas› ......... Durumunda Sermaye Yap›s›n›n Firma Ortalama Sermaye Maliyeti ve Firma De¤eri Üzerindeki Etkisi .......................... Modigliani-Miller Yaklafl›m›na Yöneltilen Elefltiriler ............................. Sermaye Yap›s› Teorisinde “Pecking Order” Teorisi Yaklafl›m› ................. SERMAYE-F‹NANSMAN KARARLARINDA H‹SSE BAfiINA ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE KARARI .................................... Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanç Bafla Bafl Noktas› Analizinin Kullan›m› ........................................................................ Optimum Sermaye Yap›s›n›n Oluflturulmas› ve Sermaye Yap›s›ndaki Finansal Esnekli¤inin Sa¤lanmas›n›n Önemi .......................... Firma Kald›raç Kavram› ............................................................................... Faaliyet Kald›rac› Derecesi ........................................................................... Finansal Risk ve Finansal Kald›raç............................................................... Finansal Kald›raç ‹le Hisse Bafl›na Kazanç ‹liflkisi ..................................... Finansal Kald›raç Kavram› ve Sermaye Yap›s› Oluflumundaki Etkisi ........ Finansal Kald›raç ve Özsermaye Verimlilik ‹liflkisi ..................................... Finansal Kald›rac›n Özsermaye Verimlilik Oran› Üzerine Etkisinin Grafiksel Analizi............................................................................. Finansman Kararlar›nda Dikkat Edilmesi Gereken Konular....................... Özet................................................................................................................ Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... Okuma Parças› .............................................................................................. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 159 160 162 162 164 166 168 169 169 169 170 170 170 170 174 174 175 177 178 180 181 182 182 184 186 187 188 189 189 Finansal Analiz, Finansal Öngörü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi.............................................................................. 190 F‹NANSAL ANAL‹Z........................................................................................ Kredi Birimleri ............................................................................................... ‹flletmelerin ‹ç Denetçileri............................................................................. Yeminli Mali Müflavirler ................................................................................ Finansal Analistler ......................................................................................... Y›ll›k Faaliyet Raporlar›................................................................................. 7. ÜN‹TE 191 191 192 192 193 193 8. ÜN‹TE viii ‹çindekiler Finansal Baflar›s›zl›¤›n Öngörüsü ................................................................. ‹flletme Yönetimi ........................................................................................... De¤erleme ..................................................................................................... F‹NANSAL ÖNGÖRÜ .................................................................................... Proforma Finansal Tablolar .......................................................................... Proforma Gelir Tablosu .......................................................................... Proforma Bilanço .................................................................................... ‹flletmenin Zorunlu Finansman ‹htiyac›n›n Öngörülmesi ........................... ‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹ ......................................................... De¤er ve De¤erleme Kavramlar›.................................................................. De¤er Yaratman›n Önemi............................................................................. ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi ........................................................... De¤erleme Mant›¤› ................................................................................. Sermaye Maliyeti ..................................................................................... Nakit Ak›mlar› ve De¤er Sa¤layan Faktörler ......................................... De¤erleme Süreci ................................................................................... Serbest Nakit Ak›mlar› ............................................................................ Özet ............................................................................................................... Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... Okuma Parças› ........................................................................................... .. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 194 195 195 195 195 195 196 196 197 197 198 199 199 200 201 203 203 206 207 208 209 210 210 210 Önsöz Önsöz ‹flletmelerin gelecekteki faaliyet dönemleriyle ilgili rasyonel kararlar›n al›nabilmesi ve planlama yap›labilmesi için mevcut ve geçmifl durumlar›n›n incelenmesi gerekir. ‹flletmenin finansal durumunun, faaliyet sonuçlar›n›n ve finansal yönden gelifliminin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak ve o iflletme ile ilgili gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkiler ve bunlar›n zaman içinde göstermifl olduklar› e¤ilimler incelenmelidir. ‹flletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n› ve finansal yönden geliflmesini de¤erlendirebilmek, geliflme yönlerini saptayabilmek ve o iflletme ile ilgili gelece¤e dönük tahminlerde bulunabilmek için, finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içinde göstermifl olduklar› e¤ilimlerin incelenmesi “Finansal Tablolar Analizini” ifade eder. Finansal tablolar analizinden beklenen sonuçlar›n al›nabilmesi için baz› koflullar›n oluflmas› gereklidir. Bu koflullar›n bafl›nda, analizin temelini oluflturan finansal tablolar›n muhasebe temel kavramlar›na ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine uyularak haz›rlanm›fl olmalar› gelir. Baflar›l› bir analizde ikinci koflul ise analistin konu ile ilgili e¤itim alm›fl olmas›; analiz tekniklerini iyi bilmesi; muhasebe, finans, ekonomi ve ilgili konularda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmas›, tarafs›z ve ön yarg›s›z davranmas›d›r. Finansal tablolar analizinin bafll›ca iki yönü vard›r. Bunlardan birincisi, finansal tablo analiz tekni¤ine ba¤l› olarak yeni bir tablonun düzenlenmesi veya bir hesaplama iflleminin yap›lmas› suretiyle yeni bilgiler üretilmesi; ikincisi ise üretilen bilgilerin yorumlanmas›d›r. Dolay›s›yla finansal tablolar analizi, “analiz” ve “yorum” olmak üzere iki temel süreci içermektedir. Kitab›n›zda öncelikle finansal tablolar ve bunlar›n finansal analiz aç›s›ndan anlamlar› ele al›nm›fl daha sonra ise analiz teknikleri tan›t›lm›flt›r. Ancak analiz tekniklerinin neler oldu¤unun bilinmesi tek bafl›na yeterli de¤ildir. Bu nedenle analiz tekniklerini finansal tablolara uygulad›ktan sonra, iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü, kârl›l›¤›, uzun vadeli borç ödeme gücü ve sermaye yap›s› hakk›nda kararlar verebilmek için finansal tablolar› nas›l analiz edece¤imiz üzerinde ayr›nt›l› olarak durulmufltur. Kitaplar›n›zda ö¤renmenizi kolayl›flt›rmay› hedefleyen s›ra sizde sorular› ve ünite sonu sorular› haz›rlanm›flt›r. Bunlar› mutlaka yan›tlamaya çal›fl›n›z; bu, içeri¤e tekrar dönmenizi ve eksiklerinizi görmenizi sa¤layacakt›r. ‹lgili televizyon programlar› da konuya iliflkin temel bir anlay›fl kazanman›zda yard›mc› olacakt›r. Görüldü¤ü gibi bir derse yönelik kitap ve di¤er araçlar›n haz›rlanmas› oldukça genifl kat›l›ml› ve kapsaml› bir süreçtir. Bu nedenle baflta yazarlar›m›z olmak üzere dersimize ve kitab›m›za katk› veren herkese sonsuz teflekkürler. Kitab›n, siz ö¤renci arkadafllar›m›za ve kullanacak tüm taraflara yararl› olaca¤› inanc›yla en içten baflar› dileklerimi iletirim. Editör Prof.Dr. Saime ÖNCE ix F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ 1 Amaçlar›m›z N N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Finansal tablolar›n ne anlama geldi¤ini aç›klayabilecek, Finansal tablolar analizinin ne anlama geldi¤ini aç›klayabilecek, Finansal tablolar›n nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klayabilecek, Finansal tablolar›n (Bilanço, Gelir Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, Net Çal›flma Sermayesi De¤iflim Tablosu, Özkaynak De¤iflim Tablosu) ne oldu¤unu tan›mlayabilecek, Finansal tablolar analizi aç›s›ndan finansal tablolar›n tafl›d›¤› önem ve anlam› de¤erlendirip aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • • Finansal Tablolar Finansal Tablolar Analizi Bilanço (Finansal Durum Tablosu) Gelir Tablosu Fon Ak›fl Tablosu • Nakit Ak›fl Tablosu • Net Kaynak Sermayesi De¤iflim Tablosu • Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu • Özkaynak De¤iflim Tablosu ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Finansal Tablolar ve Finansal Analiz • G‹R‹fi • B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM TABLOSU) • GEL‹R TABLOSU • SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU • FON AKIfi TABLOSU • NAK‹T AKIfi TABLOSU • ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU • NET ÇALIfiMA (‹fiLETME) SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M TABLOSU • F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ AÇISINDAN F‹NANSAL TABLOLAR Finansal Tablolar ve Finansal Analiz G‹R‹fi ‹flletmede gerçekleflen finansal nitelikli ifllemlerin tan›mlanarak kaydedilmesi, s›n›fland›r›lmas› ve özetlenmesi muhasebenin birinci ifllevini olufltururken finansal tablolarda özetlenen durumun analiz edilip yorumlanarak ilgili taraflara iletilmesi de muhasebenin ikinci ifllevini ifade eder. Muhasebenin iki temel ifllevi vard›r. Bunlar “kaydetme (defter tutma)” ve “analiz-yorum”dur. Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan yay›nlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i’nde finansal tablolar›n amac› üç madde halinde ifade edilmektedir. 1. Yat›r›mc›lar, kredi verenler ve di¤er ilgililer için karar almada yararl› bilgiler sa¤lamak, 2. Gelecekteki nakit ak›fllar›n› de¤erlendirmede yararl› bilgiler sa¤lamak, 3. Varl›klar, kaynaklar ve bunlardaki de¤ifliklikler ile iflletme faaliyet sonuçlar› hakk›nda bilgi sa¤lamak. N N Muhasebenin kay›t ve s›n›flamayla toplad›¤› bilgilerin, iflletmeyle ilgili taraflarca çeflitli amaçlarla kullan›lmas›na olanak vermek için özetlenerek gösterildi¤i tablolara “finansal tablolar” denir. Finansal tablolar iflletme faaliyetlerinin skor tablosu olarak kabul edilebilir. Çünkü muhasebe, iflletme faaliyetlerinin sonuçlar›n›n ölçülmesi ve iflletme ile ilgili taraflar›n anlayabilece¤i flekilde özetlenmesine iliflkin bir sistemdir. Finansal tablolar, iflletmenin muhasebe sistemi içerisinde kaydedilen ve s›n›fland›r›lan bilgilerin belirli zaman aral›klar›yla bu bilgilere ihtiyaç duyan ve bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sa¤layan araçlard›r. Tan›mdan da görüldü¤ü gibi finansal tablolar bir bilgi iletiflim arac›d›r. Finansal tablolar çeflitli kullan›c›lar›n ekonomik kararlar verirken faydalanmalar› için iflletmenin finansal durumu, finansal performans›, finansal durumundaki de¤ifliklikler ve nakit ak›fllar› hakk›nda bilgiler sa¤lamay› hedefler. Muhasebeden beklenen bilgi verme ifllevi, finansal tablolarla birlikte ifllerlik kazanm›flt›r. Dönem sonlar›nda haz›rlanan finansal tablolar dönem içinde gerçekleflmifl ifllem ve faaliyetlerin sonuçlar›n› özetler ve geçmifle aittir. Ancak iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlar gelece¤e yöneliktir. Bu nedenle finansal tablolar çeflitli analiz teknikleri kullan›larak analiz edilmelidir. Finansal verilerin analizi, sunulan verilerin karfl›laflt›rmal› ve nispi önemini vurgulamak ve iflletmenin durumunu de¤erlemek için çeflitli teknikler kullan›larak yap›l›r. Kullan›lacak analiz teknikleri 3. ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r. Finansal tablolar analizi, bir iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesini gerektirir. Finansal analist fi- Türkiye Muhasebe Standard› TMS1 Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›na göre “Finansal tablolar›n amac›, genifl bir kullan›c› kitlesinin ekonomik kararlar almalar›na yard›mc› olan, iflletmenin finansal durumu, finansal performans› ve nakit ak›fllar› hakk›nda bilgi sa¤lamakt›r. Ayr›ca finansal tablolar, yöneticilerin kendilerine emanet edilen kaynaklar› ne etkinlikte kulland›klar›n› da gösterir”. N N N N 4 Finansal Tablolar Analizi nansal tablolar› hem iflletmenin geçmiflte yürüttü¤ü faaliyetlerinin sonucu olarak iflletmenin baflar›m›n› de¤erlemek hem de gelecekteki baflar›m›n›n ne olaca¤›n› tahmin etmek için inceler. Finansal Raporlamaya ‹liflkin Kavramsal Çerçeve, iflletme d›fl›ndaki kullan›c›lar için haz›rlanan ve sunulan finansal tablolar›n tabi olacaklar› usul ve esaslar› belirlemektedir. F‹NANSAL RAPORLAMAYA ‹L‹fiK‹N KAVRAMSAL ÇERÇEVE HAKKINDA TEBL‹⁄ için http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/01/20110127-9.htm Toplumun ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere faaliyette bulunan iktisadi birimler olarak tan›mlanan iflletmelerde meydana gelen iktisadi faaliyetlerle ilgili bilgilere baflta ortaklar olmak üzere kredi kurumlar›, yöneticiler, tüketiciler, kamuoyu vb. ihtiyaç duyarlar. Bu ihtiyaç duyulan bilgiler iflletmenin muhasebe sistemi taraf›ndan üretilen finansal tablolar arac›l›¤› ile sa¤lan›r. Finansal tablolar ayn› zamanda yönetimin idaresinin sonuçlar›n› ve yönetimin idaresine verilen kaynaklar›n kullan›m›n›n etkinli¤ini de gösterir. ‹flletme sahipleri ad›na hareket eden yönetimin yeterlili¤i finansal tablolar ile belirlenebilir. Böylece karar al›c›lar, ekonomik kararlar›n› bu de¤erlendirmelere dayanarak verebilirler. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde (MSUGT) finansal tablolar için kullan›lan temel finansal tablo ve ek finansal tablo ay›r›m›na karfl›l›k Türkiye Muhasebe Standartlar›nda finansal tablolar›n s›n›fland›r›lmas›nda genel amaçl› finansal tablolar ve özel amaçl› finansal tablolar s›n›fland›r›lmas›na yer verilmifltir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde Bilanço ve Gelir Tablosu temel finansal tablo olarak belirlenirken ek finansal tablolar ise Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu ve Özkaynak De¤iflim Tablosundan oluflmaktad›r. Genel amaçl› finansal tablolar, özel bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için iste¤e göre haz›rlanm›fl raporlar› talep etme durumunda olmayan kullan›c›lar›n gereksinimlerini karfl›lamaya yönelik tablolard›r. TMS 1 Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›na göre tam bir finansal tablolar seti afla¤›dakileri içerir: a. Dönem sonu finansal durum tablosu (bilanço); b. Döneme ait kâr veya zarar ve di¤er kapsaml› gelir tablosu c. Döneme ait özkaynak de¤iflim tablosu d. Döneme ait nakit ak›fl tablosu ve e. Önemli muhasebe politikalar›n› özetleyen dipnotlar ve di¤er aç›klay›c› notlar. Finansal Tablolar›n Sunuluflu Standard›nda dipnotlara verilen önem artmaktad›r. Çünkü iflletmenin finansal yap›s› ve performans›yla ilgili bilgilerin alt bafll›klarda ayr›nt›l› sunulmas› yerine ana bafll›klarda sunulmas› önem arz etmektedir. Bu sebeple tabloda yer alan bilgileri destekleyen aç›klay›c› bilgilerin dipnotlarda sunulmas› gereklili¤i ortaya ç›km›flt›r. Dipnotlar: Finansal durum tablosunda (bilanço), kâr veya zarar ve di¤er kapsaml› gelir tablosunda (veya tablolar›nda), özkaynak de¤iflim tablosunda ve nakit ak›fl tablosunda sunulan bilgilere ilave bilgiler içerir. Dipnotlarda, bu tablolarda sunulan kalemlere iliflkin aç›klay›c› metinler veya aç›l›mlar ve muhasebelefltirme kriterlerini karfl›lamad›¤› için bu tablolarda yer verilmeyen kalemlere iliflkin bilgiler yer al›r. Özel amaçl› tablolar ise özellikli bilgi sunmak için talep edilmesi hâlinde haz›rlanan tablolard›r. Özel amaçl› tablolara kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti tablosu, fon ak›m tablosu ve net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosunu örnek olarak verebiliriz. Finansal tablolar›n güvenilir bilgiler sunabilmesi için haz›rlanmalar› s›ras›nda belirli kurallara uyulmas› gerekir. Çünkü finansal tablolar›n analizinden beklenen sonuçlar›n al›nabilmesi, bu tablolar›n gerçe¤i yans›tmas›na ba¤l›d›r. Finansal tablolar›n gerçe¤i yans›tmas› belirli kurallarla sa¤lanabilir. Bu kurallar da finansal tablolar›n düzenlenmesinde bir çerçeve oluflturan muhasebe temel kavramlar›, muhasebe ilkeleri, Türkiye Muhasebe Standartlar› ve Türkiye Finansal Raporlama Standartlar› olarak ifade edilebilir. ‹flletmenin finansal tablolar›n›n analizini yapacak analist, finansal tablolar›n hangi varsay›mlar alt›nda haz›rland›¤›n› bilmelidir. Çünkü anali- 5 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz zin sonuçlar›n› bu çerçevede de¤erlendirmek gerekir. Aksi hâlde iflletme ile ilgili gerçeklerin de¤iflken oldu¤u, finansal tablolar›n iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar› ile ilgili gerçe¤i bu s›n›rlar dahilinde yans›tt›¤› bilinmelidir. B‹LANÇO (F‹NANSAL DURUM TABLOSU) Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren tablodur. Teknik aç›dan tan›mland›¤›nda ise bilanço, muhasebe ilkelerine göre tutulan defterlerdeki hesaplar›n, belirli bir tarihte kapat›lmas›yla saptanan ve gelecek döneme devrolunan borç ve alacak kalanlar›n›n bir listesi veya özetidir. Bilanço iflletmenin belirli bir tarihteki finansal durumunu göstermesi nedeniyle finansal durum tablosu olarak da adland›r›lmaktad›r. N N Bilanço aktif ve pasif olmak üzere iki bölümden oluflmaktad›r. Bir iflletmenin belli bir andaki aktif toplam›, pasif toplam›na eflittir. Çünkü aktifler, iflletmenin sahibi oldu¤u varl›klar› (mevcutlar ve alacaklar), pasifler ise bu varl›klar›n sa¤land›¤› öz ve yabanc› kaynaklar› gösterir. Bu durumda varl›klar öz ve yabanc› kaynaklarla elde edilecektir. Bu nedenle de aktif toplam›ndan yabanc› kaynaklar ç›kar›ld›¤›nda kalan, özkaynaklarla sa¤lanan varl›k toplam›, yani öz sermaye olacakt›r. Bilançoyu k›saca aç›klay›n›z. Bilançolar de¤iflik flekillerde düzenlenebilir. Bilançolar, biçimlerine göre ve kapsamlar›na göre s›n›fland›r›labilir. 1 Biçimlerine Göre Bilanço Türleri Bilançolar düzenlenirken hesap tipi veya rapor tipi olmak üzere iki formda düzenlenebilir. Hesap Tipi Bilanço: Hesap tipi bilançoda aktif ve pasif kalemler muhasebede kullan›lan hesap çizelgesine benzer biçimde karfl›l›kl› olarak yaz›larak düzenlenir. Bilançonun hesap seklinde düzenlenmesi hâlinde Tablo 1.1’de de görülebilece¤i gibi aktifler sol tarafta, pasifler sa¤ tarafta olmak üzere iki sütun olarak s›ralan›r. ............. ‹flletmesinin ../. ./.... Tarihli Bilançosu AKT‹F PAS‹F Dönen Varl›klar xxx K.V.Yabanc› Kaynaklar Haz›r De¤erler Mali Borçlar Menkul K›ymetler Ticari Borçlar Ticari Alacaklar Ödenecek Vergi ve Yüküml. Stoklar Borç ve Gider Karfl›l›klar› Di¤er Dönen Varl›klar U.V.Yabanc› Kaynaklar Duran Varl›klar xxx Mali Borçlar Mali Duran Varl›klar Özkaynaklar Maddi Duran Varl›klar Ödenmifl Sermaye Birikmifl Amortismanlar (-) Sermaye Yedekleri Kâr Yedekleri Dönem Net Kar› Aktif (Varl›klar) Toplam› xxxx Pasif (Kaynaklar) Toplam› N N Tablo 1.1 Hesap Tipi Bilanço xxx xxx xxx xxxx 6 Finansal Tablolar Analizi Hesap tipi bilanço flekli iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›, duran varl›klar› ile de uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ve özkaynaklar› aras›nda karfl›laflt›rma yapma olana¤› sa¤lar. Rapor Tipi Bilanço: Rapor tipi bilanço, aktif ve pasif kalemlerin alt alta yaz›lmas› ile oluflturulur. Rapor tipi bilanço, bir iflletmenin birden fazla y›l›na ait bilanço rakamlar›n› yan yana yazarak karfl›laflt›rma f›rsat› verdi¤inden, analiz amac›yla kullan›lmaya daha uygundur. Bu nedenle bu çal›flman›n bundan sonraki k›s›mlar›nda bilançolar rapor tipinde verilecektir. Tablo 1.2 Rapor Tipi Bilanço .......... ‹flletmesinin .../.../......Tarihli Bilançosu AKT‹F Dönen Varl›klar Cari Y›l Önceki Y›l xxx Haz›r De¤erler Menkul K›ymetler Ticari Alacaklar Stoklar Di¤er Dönen Varl›klar Duran Varl›klar xxx Mali Duran Varl›klar Maddi Duran Varl›klar Birikmifl Amortismanlar (-) Aktif (Varl›klar) Toplam› xxxx PAS‹F K.V.Yabanc› Kaynaklar xxx Mali Borçlar Ticari Borçlar Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler Borç ve Gider Karfl›l›klar› U.V.Yabanc› Kaynaklar xxx Mali Borçlar Özkaynaklar xxx Ödenmifl Sermaye Sermaye Yedekleri Kâr Yedekleri Dönem Net Kâr› Pasif (Kaynaklar) Toplam› xxxx Kapsam›na Göre Bilanço Türleri Bilançolar kapsad›klar› bilgi düzeyi bak›m›ndan da ikiye ayr›l›r: Özet Bilanço: Özet bilanço genel olarak hesap grup tutarlar›n› gösterir. Tablo 1.3’de örne¤i verilmifltir. Ayr›nt›l› Bilanço: Ayr›nt›l› bilanço, hesap gruplar› yan›nda her hesap grubunda yer alan hesap kalemlerini de gösterir. Bilanço düzenlenirken de¤er düzenleyici hesaplar, bilançoda ilgili varl›k veya kaynak kalemlerinden indirilerek gösterilmelidir. De¤er düzenleyici hesaplar baz› varl›k ve kaynak kalemlerini bilanço günündeki gerçek de¤erlerine indirgemek amac›yla kullan›lan hesaplard›r. Varl›klar bölümünde flüpheli alacak karfl›l›¤›, stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›, menkul k›ymetler de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›, birikmifl amortismanlar ve tükenme paylar› ile alacak senetleri reeskont hesaplar› aktif düzenleyici hesaplara örnektir. Pasif düzenleyici hesaplara ise borç senetleri reeskontu hesab›n› örnek olarak gösterebiliriz. 7 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz Tablo 1.3 Özet Bilanço AKT‹F (VARLIKLAR) Önceki Dön. Cari Dön. PAS‹F (KAYNAKLAR) I-DÖNEN VARLIKLAR I-KISA VAD. YAB. KAYNAKLAR A) Haz›r De¤erler A) Mali Borçlar B) Menkul K›ymetler B) Ticari Borçlar 1- Menkul K›ym. De¤er Düflük. Karfl. (-) 1- Borç Senetleri Reeskontu (-) C) Ticari Alacaklar D) Al›nan Avanslar 1- Alacak Senetleri Rees. (-) E) Y›l.Yay.‹nfl.ve Onar.Hak.Bed. 2- fiüpheli Alacaklar Karfl. (-) F) Ödenecek Vergi ve Yük.. D) Di¤er Alacaklar G) Borç ve Gider Karfl›l›klar› 1- Alacak Senetleri Rees. (-) 1- Dön. Kâr› Ver. ve Di¤. Yas. Yük. Karfl. 2- fiüpheli Alacaklar Karfl. (-) 2- D. Kâr› Pefl.Öd.Vergi ve Di¤. Yük. (-) E) Stoklar 3- K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› 1- Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl. (-) 4- Di¤er Borç ve Gider Karfl›l›klar› 2- Verilen Siparifl Avanslar› H) Gel. Aylara Ait Gel. ve Gid. Tahak. F) Y›llara Yayg›n ‹nflaat ve Onar›m Maliyetleri 1- Di¤.K›sa Vadeli Yab. Kaynak. G) Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuk. KISA VADEL‹ YAB. KAYNAK. TOP. H) Di¤er Dönen Varl›klar II-UZUN VAD. YABANCI KAYNAK. DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI A) Mali Borçlar II- DURAN VARLIKLAR B) Ticari Borçlar A) Ticari Alacaklar 1- Borç Senetleri Reeskontu (-) 1- Alacak Senetleri Rees. (-) C) Di¤er Borçlar 2- fiüpheli Alacaklar Karfl. (-) 1- Di¤. Borç Senetleri Rees. (-) B) Di¤er Alacaklar D) Al›nan Avanslar 1- Alacak Senetleri Rees. (-) E) Borç ve Gider Karfl›l›klar› 2- fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl. (-) 1- K›dem Tazminat› Karfl›l›k. C) Mali Duran Varl›klar 2- Di¤. Borç ve Gider Karfl›l›k. 1- Ba¤l› Menkul K›ymetler F) Gel. Y›llara Ait Gel. ve Gid. Tahak. 2- Ba¤l› Menkul K›y. De¤er Düfl. Karfl. (-) G) Di¤.Uzun Vadeli Yab.Kaynak. 3- ‹fltirakler UZUN VAD. YAB. KAYNAK. TOP. 4- ‹fltiraklere Sermaye Taahh. (-) III. ÖZKAYNAKLAR 5- ‹flt. Sermaye Paylar› De¤. Düfl.Karfl. (-) A) Ödenmifl Sermaye 6- Ba¤l› Ortakl›klar 1- Sermaye 7- Ba¤l› Ortakl›klara Sermaye Taahhüt. (-) 2- Ödenmemifl Sermaye (-) 8- Ba¤l› Ort. Sermaye Pay. De¤er Düfl.Karfl. (-) B) Sermaye Yedekleri 9- Di¤er Mali Duran Varl›klar 1- Hisse Senedi ‹hraç Primleri 10- Di¤.Mali Duran Var. De¤er Düfl. Karfl. (-) 2- Hisse Senedi ‹ptal Karlar› D) Maddi Duran Varl›klar 3- M.D.V. Yeniden De¤er. Art›fl. 1- Birikmifl Amortismanlar (-) 4- ‹fltirakler Yeniden De¤er. Art›fl. 2- Yap›lmakta Olan Yat›r›mlar 5- Di¤er Sermaye Yedekleri 3- Verilen Avanslar› C) Kâr Yedekleri E) Maddi Olmayan Duran Varl›klar 1- Yasal Yedekler 1- Birikmifl Amortismanlar (-) 2- Statü Yedekleri 2- Verilen Avanslar 3- Ola¤anüstü Yedekler F) Özel Tükenmeye Tabi Varl›klar 4- Di¤er Kâr Yedekleri 1- Verilen Avanslar 5- Özel Fonlar G) Gelecek Y›llara Ait Gid. ve Gelir Tahakkuk D) Geçmifl Y›llar Karlar› H) Di¤er Duran Varl›klar E) Geçmifl Y›llar Zararlar› (-) DURAN VARLIKLAR TOPLAMI F) Dönem Net Kâr› (Zarar›) ÖZKAYNAK TOPLAMI AKT‹F TOPLAMI PAS‹F TOPLAMI Önceki Dön. Cari Dön. 8 Finansal Tablolar Analizi 2 Biçimlerine göre bilanço türleri nelerdir? K›saca aç›klay›n›z. Bilançonun S›n›fland›r›lmas› Bilançodan beklenen faydan›n al›nabilmesi için baz› esaslar›n göz önünde bulundurulmas› gerekir. Öncelikle bilançonun düzenlendi¤i tarih ve iflletme ad›, bilanço sözcükleri, raporlamada esas al›nan para birimi, bilançodaki say›sal bilgilerin sonucundaki kesinlik derecesi aç›kça belirtilmelidir. Ayr›ca bilançoda (dipnotlarda) uygulanan de¤erleme ölçüleri ve amortisman yöntemleri aç›klanmal›d›r. Bilançonun belli bir düzen içinde ve bir önceki dönemin verileriyle karfl›laflt›r›lmal› olarak sunulmas› gerekmektedir. Böylece muhasebe ilkelerine ba¤l› kal›narak karfl›laflt›r›labilir olma ilkesinin gerekleri yerine getirilmifl olmaktad›r. Bilanço kalemleri bilançonun hizmet edece¤i amaca uygun olarak anlaml› flekilde ay›r›ma tabi tutulmal›d›r. Birbirleriyle ilgili olmayan nitelikleri farkl› kalemler ayn› bafll›k alt›nda toplanmamal›d›r. Bilançoda aktif hesaplar likidite esas›na göre s›ralanmaktad›r. Bilançonun pasifinde yer alan hesaplar ise kayna¤›n sa¤land›¤› yer ve geri ödeme süresine göre yer al›r. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i’nde (MSUGT) bu konuyla ilgili olarak; “bilançonun aktifinde yer alan varl›klar, paraya dönüflme h›zlar›na göre en çok likitten en az likit de¤ere do¤ru, pasifinde yer alan kaynaklar ise en k›sa vadeli kaynaktan en uzun vadeli kayna¤a do¤ru s›ralan›r” ifadesine yer verilmifltir. Buna göre bilanço aktifi ve pasifi kendi içeresinde bölümlere ayr›l›r. Bilançonun aktifinde yer alan varl›klar dönen ve duran varl›klar, pasifinde yer alan kaynaklar ise k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özkaynaklar (özsermaye) olmak üzere grupland›r›lmaktad›r. Dönen varl›klar, bir y›l veya iflletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevirebilece¤i (sataca¤›, tahsil edece¤i) veya kullanaca¤› varl›klardan oluflur. Dönen varl›klar k›sa sürede paraya çevrilme ve tekrar varl›klara yat›r›lma amac›yla edinilmifllerdir. Duran varl›klar ise normal flartlar alt›nda bir y›l içinde elden ç›kar›lmas› düflünülmeyen veya yararlar› bir y›lda tükenmeyecek olan varl›klard›r. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, iflletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçlar›n› ifade eder. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar ise iflletmenin bir y›l veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemifl borçlar›n›n raporland›¤› bölümdür. Özkaynaklar, iflletme sahip veya ortaklar›n›n sahip veya ortak s›fat›yla iflletme varl›klar› üzerindeki haklar›n›n raporland›¤› bölümdür. ‹flletmenin bilanço tarihindeki ödenmifl sermayesi ile iflletme faaliyetleri sonucu oluflup çeflitli adlar alt›nda iflletmede b›rak›lan kârlar› ile dönem net kâr› veya zarar› bilançoda özkaynaklar içinde gösterilir. Bilançonun aktifinde yer alan dönen ve duran varl›klar› ile pasifinde yer alan k›sa vadeli ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ile özkaynaklar› kendi içlerinde de alt bölümlere ayr›l›r. Ayr›lan her alt bölüm hesap numaras›na göre tekrar kendi içinde bir s›n›fland›rmaya tabi tutulur. Hesaplar›n bölümlenmesi her ülkedeki uygulamaya göre de¤ifliklik gösterebilir. Bilançoyu oluflturan bu gruplar›n finansal analiz aç›s›ndan önemi 2. Ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r. N N GEL‹R TABLOSU Gelir Tablosu, iflletmenin belli bir dönemde elde etti¤i bütün gelirlerle bu gelirleri elde etmek amac›yla ayn› dönem içinde katland›¤› bütün giderleri ve bunlar›n sonucunda oluflan dönem net kâr›n› veya zarar›n› belli bir düzen içinde gösteren fi- 9 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz nansal tablodur. Gelir tablosunun düzenlenmesinde genel kabul görmüfl muhasebe kavram ve ilkelerinde belirtilen esaslara göre hareket edilir. Gelir Tablosu Biçimleri Gelir tablosu, bilançonun sunuluflunda oldu¤u gibi hesap tipi ve rapor tipi olmak üzere iki ayr› biçimde düzenlenebilmektedir. Hesap tipinde gelirler sa¤da, giderler ise solda yer al›r. Bu sunufl biçiminde gelir ve giderler grupland›r›larak verilmedi¤inden brüt sat›fl kâr›, faaliyet kâr›, ola¤an kâr gibi kâr kalemlerinin oluflumu hakk›nda bilgi edinilememekte, do¤rudan dönemin net sonucu görülmektedir. Rapor tipinde ise veriler kârlar›n oluflumunu gösterecek biçimde, gelir ve gider unsurlar› grupland›rarak verilmektedir. Bu sunufl biçiminde kolayl›kla iflletmenin brüt sat›fl kâr-zarar›, faaliyet kâr-zarar›, ola¤an kâr-zarar ve dönem net kâr-zarar›n› görmek mümkün olmaktad›r. Gelir Tablosu içerik yönünden de özet ve ayr›nt›l› gelir tablosu olmak üzere ikiye ayr›l›r. Özet gelir tablosu genel olarak hesap grup tutarlar›n› gösterirken (Tablo 1.4); ayr›nt›l› gelir tablosu, gruplar› oluflturan hesap tutarlar›n› da gösterir (Tablo 1.5). A. Brüt Sat›fllar B. Sat›fl ‹ndirimleri (-) C. Net Sat›fllar D. Sat›fllar›n Maliyeti (-) Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar› E. Faaliyet Giderleri (-) Faaliyet Kâr› veya Zarar› xxxxx x xxxxx xxx xxx x xxx F. Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar x G. Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar (-) x H. Finansman Giderleri (-) x Ola¤an Kâr veya Zarar xxx I. Ola¤an D›fl› Gelir ve Kârlar x J. Ola¤an D›fl› Gider ve Zararlar (-) x Dönem Kâr› veya Zarar› xxx K. Dönem Kâr› Vergi ve Di¤er Yasal Yükümlülük Karfl›l›klar› (-) Dönem Net Kâr› veya Zarar› x Tablo 1.4 Özet Gelir Tablosu 10 Tablo 1.5 Ayr›nt›l› Gelir Tablosu Finansal Tablolar Analizi AYRINTILI GEL‹R TABLOSU A. BRÜT SATIfiLAR 1. Yurt ‹çi Sat›fllar 2. Yurt D›fl› Sat›fllar 3. Di¤er Gelirler B. SATIfi ‹ND‹R‹MLER‹ 1. Sat›fltan ‹adeler (-) 2. Sat›fl ‹skontolar› (-) 3. Di¤er ‹ndirimler (-) C. NET SATIfiLAR D. SATIfiLARIN MAL‹YET‹ 1. Sat›lan Mamuller Maliyeti (-) 2. Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti (-) 3. Sat›lan Hizmet Maliyeti (-) 4. Di¤er Sat›fllar›n Maliyeti (-) BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI E. FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-) 1. Araflt›rma ve Gelifltirme Giderleri (-) 2. Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri (-) 3. Genel Yönetim Giderleri (-) FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI F. D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR 1. ‹fltiraklerden Temettü Gelirleri 2. Ba¤l› Ortakl›klardan Temettü Gelirleri 3. Faiz Gelirleri 4. Komisyon Gelirleri 5. Konusu Kalmayan Karfl›l›klar 6. Menkul K›ymet Sat›fl Kârlar› 7. Kambiyo Kârlar› 8. Reeskont Faiz Gelirleri 9. Di¤er Ola¤an Gelir ve Kârlar G. D‹⁄ER FAAL‹YET OLA⁄AN G‹DER VE ZARARLAR 1. Komisyon Giderleri (-) 2. Karfl›l›k Giderleri (-) 3. Menkul K›ymet Sat›fl Zararlar› (-) 4. Kambiyo Zararlar› (-) 5. Reeskont Faiz Giderleri (-) 6. Di¤er Ola¤an Gider ve Zararlar (-) H. F‹NANSMAN G‹DERLER‹ 1. K›sa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) OLA⁄AN KÂR VEYA ZARAR I. OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR 1. Önceki Dönem Gelir ve Kârlar› 2. Di¤er Ola¤an D›fl› Gelir ve Kârlar J. OLA⁄ANDIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-) 1. Çal›flmayan K›s›m Gider ve Zararlar› (-) 2. Önceki Dönem Gider ve Zararlar› 3. Di¤er Ola¤an D›fl› Gider ve Zararlar (-) DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI K. DÖN.KARI VERG‹ VE D‹⁄, YASAL YÜKÜM. KARfi. (-) DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 11 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz Ülkemiz uygulamas›nda gelir tablosu rapor tipinde, giderler ise fonksiyon esas›na göre grupland›r›larak sunulmaktad›r. MSUGT’de gelir tablosunun biçimsel yap›s› belirtilmifl ve bütün iflletmelerin buna uygun formatta gelir tablosu düzenlemeleri zorunlu k›l›nm›flt›r. Tekdüzen hesap plan› çerçevesinde, gelir tablosu ilkeleri dikkate al›narak düzenlenen gelir tablosu, iflletmenin belli bir hesap dönemine ait brüt sat›fllar›, faaliyet kâr›, ola¤an kâr›, dönem kâr› ve dönem net kâr›n› tasnifli bir flekilde ortaya koymaktad›r. Yukar›da verilen özet ve ayr›nt›l› tip gelir tablolar›nda izlenebilece¤i gibi gelir tablosu afla¤›da belirtilen befl ana bölümden oluflur: • Brüt Sat›fl Kâr› veya Zarar› • Faaliyet Kâr› veya Zarar› • Ola¤an Kâr veya Zarar • Dönem Kâr› veya Zarar› • Dönem Net Kâr› veya Zarar› Gelir Tablosu Türleri nelerdir? K›saca aç›klay›n›z. 3 SATIfiLARIN MAL‹YET‹ TABLOSU Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu gerçekte gelir tablosunun tamamlay›c›s› niteli¤inde bir finansal tablodur. Bu tablo, gelir tablosunda yer alan “Sat›fllar›n Maliyeti” kaleminin detay›n› gösterir. Gelir tablosundaki sat›fllar›n maliyeti k›sm›, iflletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile sat›lan mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve sat›lan hizmetlerin maliyetini göstermek üzere ayr› bir tablo hâlinde düzenlenir. Özellikle üretim iflletmelerinde üretim maliyet unsurlar› olan Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri, Direkt ‹flçilik Giderleri ve Genel Üretim Giderlerinin analizi aç›s›ndan dikkatle incelenmesi gereken bir finansal tablodur. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, gelir tablosunun eki olarak düzenlenmek zorundad›r. Bu tablo sonucuna göre oluflan Sat›fllar›n Maliyeti tutar› gelir tablosuna aktar›l›r. Gelir tablosunda Sat›fllar›n Maliyeti alt›nda hesaplardan aktar›lan dört maliyet kalemi yer al›r. Bunlar; Sat›lan Mamul Maliyeti (620 nolu hesap), Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti (621 nolu hesap), Sat›lan Hizmet Maliyeti (622 nolu hesap), Di¤er Sat›fllar›n Maliyeti (623 nolu hesap) olarak s›ralanabilir. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, 620; 621; 622 nolu hesaplar› oluflturmak üzere afla¤›da verilen biçim dikkate al›narak düzenlenir. Direkt ‹lk Madde ve Malzeme: Üretilen mamule göre kullan›lacak miktar ve tutar› belirlenebilen ve mamule göre izlemeye de¤er bulunan maddeleri kapsar. Direkt ‹flçilik: Üretilen mamul üzerinde bizzat ifllem yapan çal›flanlar›n ücret giderlerini kapsar. N N Genel Üretim Giderleri: Üretimle ilgili oldu¤u hâlde yukar›da aç›klanan iki ana gider içine al›namayan giderler de söz konusudur. Bunlar›n tamam› Genel Üretim Giderleri olarak üretimi yap›lan mamul maliyetine dahil edilir. Bu giderler mamullere da¤›t›m yolu ile yüklenir. 12 Finansal Tablolar Analizi Tablo 1.6 Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu Önceki Dönem Cari Dönem ÜRET‹M MAL‹YET‹ A- Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri B- Direkt ‹flçilik Giderleri C- Genel Üretim Giderleri D- Yar› Mamul Kullan›m› 1- Dönem Bafl› Stok (+) 2- Dönem Sonu Stok (-) ÜRET‹LEN MAMUL MAL‹YET‹ E- Mamul Stoklar›nda De¤iflim 1- Dönem Bafl› Stok (+) 2- Dönem Sonu Stok (-) I- SATILAN MAMUL MAL‹YET‹ T‹CAR‹ FAAL‹YET A- Dönem Bafl› Ticari Mallar Stoku (+) B- Dönem ‹çi Net Al›fllar (+) C- Dönem Sonu Ticari Mallar Stoku (-) II.- SATILAN T‹CAR‹ MALLAR MAL‹YET‹ III- SATILAN H‹ZMET MAL‹YET‹ SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (I+II+III) Sat›fllar›n maliyeti tablosunun kapsam›n› k›saca aç›klay›n›z. 4 Fon ak›fl tablosu: Fon ak›fl tablosu haz›rlan›rken fon kavram›n›n hangi anlamda kullan›ld›¤›n› bilmek zorunday›z. Fon ak›fl tablosu iflletmenin nereden kaynak sa¤lad›¤›n› ve sa¤lad›¤› kaynaklar› nereye kulland›¤›n› gösteren tablodur. Aktifin tamam› fon olarak kabul edilir. FON AKIfi TABLOSU Fon Ak›fl Tablosu, iflletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar› gösteren bir tablodur. Bu tabloda fon kavram› en genifl anlamda kullan›lmaktad›r. En genifl anlam›yla fon, yasal olarak kullan›labilen haklar›n, finansal araçlar›n ve finansal olanaklar›n tümü anlam›nda aktifin tamam›n› ifade etmektedir. Fon ak›fl tablosu, temel finansal tablolar› tamamlay›c› ve iflletmenin finansal durumunun yorumlanmas›na yard›mc› bir kapsama sahiptir. Fon ak›fl tablosunun kaynaklar taraf› cari faaliyet döneminde elde edilen fonlar›n sa¤lam kaynaklardan m› yoksa geçici ifllemlerden mi sa¤land›¤›n› gösterir. Tablonun fon kullan›mlar› taraf› ise söz konusu fonlar›n kullan›m yerlerinin uygunlu¤u ile ilgili bilgi verir. Buradan iflletme yönetiminin, finansmanda uygunluk ilkesine, yani uzun vadeli yat›r›mlar›n uzun vadeli fonlarla finanse edilmesi gere¤ine uyup uymad›¤› aç›k olarak görülebilir. Fon ak›fl tablosunun düzenlenebilmesi için iflletmenin birbirini izleyen iki y›la ait karfl›laflt›rmal› finansal durum tablolar› ile son hesap dönemine ait gelir tablosuna ihtiyaç vard›r. Fon ak›fl tablosunun temel olarak fon kaynaklar› ve fon kullan›mlar› olmak üzere iki taraf› vard›r. Fon kaynaklar› ve fon kullan›mlar› daima birbirine eflittir. Fon Ak›fl Tablosu Tablo 1.7’de verilmifltir. N N 13 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz Önceki Dönem Cari Dönem A- FON KAYNAKLARI 1) Faaliyetlerden Sa¤lanan Kaynaklar a) Ola¤an Kâr b) Amortismanlar (+) c) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+) d) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-) 2) Ola¤an D›fl› Faaliyetlerden Sa¤lanan Kaynaklar a) Ola¤an D›fl› Kâr b) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+) c) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-) 3) Dönen Varl›klar Tutar›ndaki Azal›fllar 4) Duran Varl›klar Tutar›ndaki Azal›fllar 5) K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Art›fllar (Borç ve Gider Karfl›l›klar›n› Kapsamaz) 6) Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Art›fllar (Borç ve Gider Karfl›l›klar›n› Kapsamaz) 7) Sermaye Art›r›m› (Nakit Karfl›l›¤› veya D›flar›dan Getirilen Di¤er Varl›klar) 8)Hisse Senetleri ‹hraç Primleri B- FON KULLANIMLARI 1) Faaliyetlerle ‹lgili Kullan›mlar a) Ola¤an Zarar b) Amortismanlar (+) c) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Di¤er Giderler (+) d) Fon Girifli Sa¤lamayan Di¤er Gelirler (-) 2) Ola¤an D›fl› Faaliyetlerle ‹lgili Kullan›mlar a) Ola¤an D›fl› Zarar b) Fon Ç›k›fl› Gerektirmeyen Giderler (+) c) Fon Girifli Sa¤lamayan Gelirler (-) 3) Ödenen Vergi ve Benzerleri (Bir Önceki Dönem Kâr›ndan Ödenen) 4) Ödenen Temettüler a) Bir Önceki Dönem Kâr›ndan Ödenen b) Yedeklerden Da¤›t›lan 5) Dönen Varl›klar Tutar›ndaki Art›fllar 6) Duran Varl›klar Tutar›ndaki Art›fllar (Yeniden De¤erlemeyi Kapsamaz) 7) K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Azal›fllar 8) Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklardaki Azal›fllar 9) Sermayedeki Azal›fllar NAK‹T AKIfi TABLOSU Nakit ak›fl tablosu bir hesap döneminde oluflan nakit ak›fl›n›, nakit girifl ve ç›k›fllar›n›; yani iflletmenin tahsilat ve ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile birlikte gösteren bir tablodur. Nakit ak›fl tablosu iflletmenin bugünkü nakit durumu hakk›nda bilgiler vererek gelece¤e yönelik gidiflat› göz önüne serer. Gelir tablosu ve bilançodan nakit hareketleriyle ilgili elde edilemeyen birçok veriyi ayr›nt›l› olarak ortaya koyar. Tablo 1.7 Fon Ak›fl Tablosu 14 Finansal Tablolar Analizi Nakit ak›fl tablosundaki fon kavram›, fon ak›m tablosundaki fon kavram›ndan farkl›d›r. Nakit ak›fl tablosunda yer alan fon kavram›, nakit ve nakde efl de¤er unsurlar› ifade eder. Nakit ak›fl tablosu nakit ve nakde efl de¤er kaynak ve kullan›mlar› içerirken, fon ak›m tablosu iflletmenin nakit d›fl›ndaki fon kaynak ve kullan›mlar›n› da içermektedir. ‹flletmenin dönem sonunda elinde bulunan nakit ve nakde efl de¤er varl›klar› bilançoda raporlan›r. Ancak bilanço sadece o andaki durumu gösterdi¤i için dönem içindeki nakit hareketlerini ortaya koymaz. Nakit ak›fl tablosu iflletmenin nakit tahsilat ve ödemelerini gerektiren ifllemlerini, bunlar›n gelir sa¤layan faaliyetlerini dikkate almadan özetler. Gelir tablosunda yer alan baz› kalemler de nakit hareketi do¤urmaz. Buna karfl›n nakit ak›fl tablosunda yer alan baz› kalemler de gelir tablosunda görülmez. Gelir tablosu, bir dönem içinde elde edilen gelirle yap›lan giderleri nakit hareketine neden olsun veya olmas›n dikkate almaktad›r. Buna karfl›l›k nakit ak›fl tablosunun düzenlenmesinde nakit esas› geçerlidir. Bu tablo düzenlenirken, nakit girifli sa¤lamayan veya nakit ç›k›fl› gerektirmeyen ifllemler belirlenmeli ve nakit ak›fl tablosunda yer almamal›d›r. Örne¤in, nakit hareketine neden olmayan amortisman giderleri, karfl›l›k giderleri gibi kalemler gelir tablosunda yer al›rken nakit ak›fl tablosunda yer almamaktad›r. Nakit ak›fl tablosu, iflletmedeki nakit ak›fl›n› özetleyerek hem geçmiflin finansman politikas›n›n de¤erlendirilmesinde hem de gelece¤e yönelik nakit planlamas›n›n yap›lmas›nda yönetime ve ilgili taraflara önemli bilgiler sunar. Nakit ak›fl tablosundan elde edilen verilerle iflletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤inin de¤erlendirilmesi ve kullan›c›lar›n gelecekteki nakit ak›fllar›n› ölçmek ve baflka iflletmelerle karfl›laflt›rma olana¤› sa¤lar. Nakit ak›fl tablosu ile ilgili olarak ayr›nt›l› bilgi Ünite 4’te verilecektir. ÖZKAYNAK DE⁄‹fi‹M TABLOSU Özkaynak De¤iflim Tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya azal›fllar› gösteren tablodur. Bu tablo, iflletme sahip ve ortaklar›n›n yapt›¤› ilave yat›r›mlar› gösterir. Yani sermaye art›r›m›, yedek, fon ve kâr kalemlerindeki de¤ifliklikler bu tablo yard›m›yla finansal tablo kullan›c›lar›na aktar›l›r. Gelir tablosu iflletmenin özkaynaklar›nda meydana gelen de¤iflimleri göstermekte yeterli bilgi sa¤lamaz. Özkaynaklardaki de¤ifliklikler kârdan meydana gelebilece¤i gibi bu de¤ifliklikler kâr d›fl›ndaki di¤er ifllemlerden de meydana gelmifl olabilir. Özkaynak bir yandan iflletmenin faaliyetlerini yürütmesi için gerekli olan kaynaklar› gösterirken di¤er taraftan iflletmeden alacakl› olanlara karfl› bir güvence oluflturarak, yabanc› kaynaklardan yararlan›lmas›na da olanak sa¤lar. Ayr›ca iflletmenin karfl›laflaca¤› çeflitli risklere karfl› da bir sigorta görevi üstlenmektedir. Bu tablonun biçimsel yap›s› Tablo 1.8’de verilmifltir Tabloda özkaynak grubunu oluflturan ödenmifl sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmifl y›llara ait kâr›-zarar›, dönem net kâr-zarar kalemlerinin her birinin dönem bafl› tutar›n›, dönem içinde kalemlerde meydana gelen art›fl ve azal›fllar› ve dönem sonu kalan›n› ayr› ayr› gösterecek biçimde her bir özkaynak kalemi için birer sütun aç›l›r ve her kalemin hareketi bu sütunda izlenir. Özkaynak ifllemlerini art›ran ifllemler art›, azaltan ifllemler parantez içinde gösterilerek eksi olarak dikkate al›n›r. Özkaynak kalemlerindeki art›fllar ve azal›fllar yatay kalemlerde belirtilerek ait oldu¤u sütuna ve özkaynaklar toplam› sütununa kaydedilir. 15 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz Aç›klamalar Ödenmifl Sermaye Sermaye Yedekleri Kâr Yedekleri Geçmifl Y›llar Kâr› Dönem Net Kâr› Özkaynaklar Toplam› Tablo 1.8 Özkaynak De¤iflim Tablosu (Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama Tebli¤i) NET ÇALIfiMA (‹fiLETME) SERMAYES‹ DE⁄‹fi‹M TABLOSU Net çal›flma (iflletme) sermayesi, dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki farkt›r. Di¤er bir anlat›mla, net çal›flma sermayesi, dönen varl›klar›n uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve öz kaynaklarla finanse edilen; yani k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›d›r. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesinin oluflumunda yer alan dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki de¤iflimi gösteren tablodur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesindeki de¤iflimin hangi dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemine yans›d›¤›n› gösterir. Bu çerçevede dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki art›fl veya azal›fllar hesaplanarak bunlar›n net çal›flma sermayesi üzerindeki etkileri ortaya konur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosunun düzenlenebilmesi için karfl›laflt›rmal› bilançolara ihtiyaç vard›r. Net çal›flma (iflletme) sermayesi= Dönen Varl›klar - K›sa vadeli yabanc› kaynaklar F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ AÇISINDAN F‹NANSAL TABLOLAR N N Finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve finansal yap›lar›, faaliyet sonuçlar›, nakit ak›fllar›, fon ak›fllar›, özkaynaklardaki de¤iflimler vb. konularda iflletmeyle ilgili karar vericiler aç›s›ndan önemli bilgiler sa¤larlar. Bu finansal tablolarda yer alan veriler üzerinden yap›lacak baz› analitik uygulamalar iflletmeyle ilgili finansal yorum ve de¤erlendirmeler aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlar al›nmas›na katk›da bulunur. Bu analitik uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Temel görevi iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› do¤ru bir flekilde yöneterek belirlenen hedefe güvenli bir flekilde ulaflmak olan yöneticiler, ancak do¤ru bir ekonomik ve finansal bir yap› ile hedefe ulaflmay› baflarabilir ve amaçlar› gerçeklefltirebilirler. Bunun için de geçmiflle ilgili bilgilerden gelecekle ilgili ipuçlar› elde edilmesi gerekmektedir. ‹flletmelerde finansal planlama ve kontrol faaliyetlerinin yürütülmesi için mevcut ve olmas› gereken finansal yap›n›n bilinmesine ihtiyaç vard›r. Finansal durumla ilgili bilgilerin kayna¤›n› da finansal tablolar oluflturur. Ancak bu tablolarda yer alan bilgilerin belirli teknikler kullan›larak analizi yap›lmaz ise iflletmenin iktisadi ve finansal yap›s› ile faaliyet sonuçlar›n› do¤ru anlama imkân› azalacakt›r. Finansal analiz, finansal tablolardaki çeflitli hesaplar aras›ndaki iliflkilerin kurulmas›n›, ölçülmesini ve yorumunu kapsayan bir faaliyettir. Finansal analiz yap›larak, iflletmenin mevcut durumu de¤erlendirilip, gelece¤e iliflkin kararlar al›nmaktad›r. Analiz ve yorumun hareket noktas›n› oluflturan finansal tablolardaki bilgilerin do¤ruluk ve güvenilirli¤i yap›lacak analiz ve yorumlar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini de artt›racakt›r. Finansal tablolar›n ba¤›ms›z denetimden geçmifl olmas› da bu aç›dan önemli bir güvencedir. 16 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 N A M A Ç 3 Finansal tablolar›n ne anlama geldi¤ini aç›klamak. Finansal tablolar iflletmenin muhasebe sistemine kaydedilen ve s›n›fland›r›lan bilgilerin belirli zaman aral›klar›yla bu bilgilere ihtiyaç duyan ve bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sa¤layan araçlar fleklinde tan›mlanmaktad›r. Tan›mdan da görüldü¤ü gibi finansal tablolar bir bilgi iletiflim arac›d›r. Bilgiye ihtiyaç duyan ve bilgiyi kullananlar aç›s›ndan finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve mali yap›lar› ve faaliyet sonuçlar› aç›s›ndan çok yararl› ve yap›lacak de¤erlemeler ile al›nacak kararlara destek olacak bilgiler sa¤lar. Finansal tablolar analizinin ne anlama geldi¤ini aç›klamak. Finansal tablolar analizi, bir iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesini gerektirir. Finansal analist finansal tablolar› hem iflletmenin geçmiflte yürüttü¤ü faaliyetlerinin sonucu olarak iflletmenin baflar›m›n› de¤erlemek hem de gelecekteki baflar›m›n›n ne olaca¤›n› tahmin etmek için inceler. Finansal tablolar›n nas›l s›n›fland›r›ld›¤›n› aç›klamak. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde finansal tablolar için kullan›lan temel finansal tablo ve ek finansal tablo ay›r›m›na karfl›l›k Türkiye Muhasebe Standartlar›nda finansal tablolar›n s›n›fland›r›lmas›nda genel amaçl› finansal tablolar ve özel amaçl› finansal tablolar s›n›fland›r›lmas›na yer verilmifltir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤lerinde Bilanço ve Gelir Tablosu temel finansal tablo olarak belirlenirken ek finansal tablolar ise Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu ve Özkaynak De¤iflim Tablosundan oluflmaktad›r. Genel amaçl› finansal tablolar, özel bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için iste¤e göre haz›rlanm›fl raporlar› talep etme durumunda olmayan kullan›c›lar›n gereksinimlerini karfl›lamaya yönelik tablolard›r. Bilanço, gelir tablosu, nakit ak›fl tablosu ve özkaynaklarda de¤iflim tablosu genel amaçl› finansal tablo olarak belirtilmifltir. Özel amaçl› tablolar ise, özellikli bilgi sunmak için talep edilmesi hâlinde haz›rlanan tablolard›r. Özel amaçl› tablolara kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti tablosu, fon ak›m tablosu ve net iflletme sermayesi de¤iflim tablosunu örnek olarak verebiliriz. N A M A Ç 4 Finansal tablolar›n (Bilanço, Gelir Tablosu, Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, Fon Ak›fl Tablosu, Nakit Ak›fl Tablosu, ‹flletme Sermayesi De¤iflim Tablosu, Özkaynak De¤iflim Tablosu) ne oldu¤unu tan›mlamak. Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren tablodur. Gelir Tablosu, iflletmenin belli bir dönemde elde etti¤i bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amac›yla ayn› dönem içinde katland›¤› bütün giderleri ve bunlar›n sonucunda oluflan dönem net kâr›n› veya zarar›n› belli bir düzen içinde gösteren finansal tablodur. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu gerçekte gelir tablosunun tamamlay›c›s› niteli¤inde bir finansal tablodur. Bu tablo gelir tablosunda yer alan Sat›fllar›n Maliyeti kaleminin detay›n› gösterir. Fon Ak›fl Tablosu, iflletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar› gösteren bir tablodur. Fon ak›fl tablosunun kaynaklar taraf› cari faaliyet döneminde elde edilen fonlar›n sa¤lam kaynaklardan m› yoksa geçici ifllemlerden mi sa¤land›¤›n› gösterir. Tablonun fon kullan›mlar› taraf› ise söz konusu fonlar›n kullan›m yerlerinin uygunlu¤u ile ilgili bilgi verir. Nakit ak›fl tablosu bir hesap döneminde oluflan nakit ak›fl›n›, nakit girifl ve ç›k›fllar›n›; yani iflletmenin tahsilat ve ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile birlikte gösteren bir tablodur. Özkaynak De¤iflim Tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz azal›fllar› gösteren tablodur. Bu tablo iflletme sahip ve ortaklar›n›n yapt›¤› ilave yat›r›mlar› gösterir. Yani sermaye art›r›m›, yedek, fon ve kâr kalemlerindeki de¤ifliklikler bu tablo yard›m›yla finansal tablo kullan›c›lar›na aktar›l›r. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesinin oluflumunda yer alan dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki de¤iflimi gösteren tablodur. Net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, net çal›flma sermayesindeki de¤iflimin hangi dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemine yans›d›¤›n› gösterir. N A M A Ç 5 Finansal tablolar analizi aç›s›ndan finansal tablolar›n tafl›d›¤› önem ve anlam› de¤erlendirip aç›klamak. Finansal tablolar iflletmelerin iktisadi ve finansal yap›lar›, faaliyet sonuçlar›, nakit ak›fllar›, fon ak›fllar›, özsermayedeki de¤iflimler vb. konularda iflletmeyle ilgili karar vericiler aç›s›ndan önemli bilgiler sa¤larlar. Bu finansal tablolarda yer alan veriler üzerinden yap›lacak baz› analitik uygulamalar iflletmeyle ilgili finansal yorum ve de¤erlendirmeler aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlar al›nmas›na katk›da bulunur. Bu analitik uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Analiz ve yorumun hareket noktas›n› oluflturan finansal tablolardaki bilgilerin do¤ruluk ve güvenilirli¤i yap›lacak analiz ve yorumlar›n do¤ruluk ve güvenilirli¤ini de artt›racakt›r. Finansal tablolar›n ba¤›ms›z denetimden geçmifl olmas› da bu aç›dan önemli bir güvencedir. 17 18 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi temel ve genel amaçl› finansal tablodur? a. Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu b. Net Çal›flma Sermayesinde De¤iflim Tablosu c. Fon Ak›fl Tablosu d. Kâr Da¤›t›m Tablosu e. Gelir Tablosu 2. ‹flletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren finansal tablo afla¤›dakilerden hangisidir? a. Sat›fllar›n Maliyeti tablosu b. Bilanço (Finansal Durum Tablosu) c. Özsermaye De¤iflim Tablosu d. Gelir Tablosu e. Kâr Da¤›t›m Tablosu 3. Afla¤›dakilerden hangisi Fon Ak›fl Tablosunun tan›m›n› verir? a. Dönen varl›k ve k›sa vadeli yabanc› kaynak kalemlerindeki art›fl veya azal›fllar hesaplanarak bunlar›n net çal›flma sermayesi üzerindeki etkileri ortaya koyan tablodur. b. ‹lgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen art›fl veya azal›fllar› gösteren tablodur. c. Bir hesap döneminde oluflan nakit ak›fl›n›, nakit girifl ve ç›k›fllar›n›; yani iflletmenin tahsilât ve ödemelerini kaynaklar› ve kullan›m yerleri ile birlikte gösteren bir tablodur. d. ‹flletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklar›n› ve bunlar› kulland›¤› alanlar› gösteren bir tablodur. e. ‹flletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren finansal tablodur. 4. Muhasebenin kaç tane temel ifllevi vard›r? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 5. Afla¤›dakilerden hangisinde net çal›flma sermayesi do¤ru olarak verilmifltir? a. Net Sat›fllar + Ticari Alacaklardaki Azal›fllar - Ticari Alacaklardaki Art›fllar b. Dönen Varl›klar - K›sa vadeli yabanc› kaynaklar c. Net Sat›fllar - Ticari Borçlardaki Azal›fllar + Ticari Borçlardaki Art›fllar d. Net Sat›fllar + Ticari Borçlardaki Azal›fllar - Ticari Borçlardaki Art›fllar e. Dönen Varl›klar + K›sa vadeli yabanc› kaynaklar 6. Bir iflletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlar›n›, finansal performans›n› ve finansal yönden geliflimini de¤erlendirebilmek, geliflme yönünü ve büyüklü¤ünü öngörebilmek, gelece¤e yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin ve bunlar›n zaman içerisinde gösterdi¤i e¤ilimlerin incelenmesi afla¤›dakilerden hangisini ifade eder? a. Finansal tablolar b. Analiz teknikleri c. Finansal tablolar analizi d. Analiz yöntemleri e. Muhasebe 7. Fon ak›fl tablosunda fon terimi hangi kapsamda kullan›lmaktad›r? a. Fon, yasal olarak kullan›labilen haklar›n, finansal araçlar›n ve finansal olanaklar›n tümü anlam›nda aktifin tamam›n› ifade etmektedir. b. Fon kavram›, nakit ve nakde eflde¤er unsurlar› ifade eder. c. Fon kavram›, net çal›flma sermayesi unsurlar›n› ifade eder. d. Fon kavram›, brüt çal›flma sermayesi unsurlar›n› ifade eder. e. Fon kavram›, nakit unsurlar› ifade eder. 8. Afla¤›daki kalemlerden hangisi bilançoda yer almaz? a. Haz›r De¤erler b. Mali Duran Varl›klar c. Stoklar d. Menkul K›ymetler e. Sat›fllar›n Maliyeti 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz “ 9. Afla¤›dakilerden hangisi gelir tablosunda yer alan unsurlardan de¤ildir? a. Sat›fllar›n Maliyeti b. Duran varl›k sat›fl zarar› c. Uzun vadeli borçlanma giderleri d. Genel Yönetim Giderleri e. Sermaye 10. Afla¤›dakilerden hangisi özkaynak de¤iflim tablosunun bir bölümü de¤ildir? a. Ödenmemfl Sermaye b. Ödenmifl Sermaye c. Sermaye Yedekleri d. Kâr Yedekleri e. Geçmifl Y›llar Kârlar› 19 Yaflam›n ‹çinden Finansal Raporlama ve Mali Analiz fiirketlerin finansal raporlar ve mali analizler yoluyla sa¤lad›klar› bilgiler, flirketin amaçlar› ile tutarl› kararlar›n temelini oluflturdu¤u gibi sa¤l›kl› bir planlama için de gereklidir. Mevcut mali yap›y› ve faaliyet sonuçlar›n› de¤erlendirmeden sa¤l›kl› ve tutarl› bir planlama yapmak mümkün de¤ildir. fiirketlerin yönetimi aç›s›ndan finansal raporlar; faaliyetlerin baflar› derecesini ölçerek gelece¤e dönük planlar haz›rlamak, gerçeklefltirilemeyen hedeflerin nedenlerini tespit etmek, faaliyetlerin her evresinde düzeltici kararlar alarak de¤erlendirme ve denetim yapmak aç›s›ndan çok önemlidir. Finansal raporlama sisteminin oluflturulmas› ve yönetimi destekleyecek flekilde tasarlanmas› hizmetleri dan›flmanl›¤›m›z›n kapsam› içerisindedir. fiirket mali tablolar›n›n analizi, finansal rasyolar›n incelenmesi, yorumlanmas› ve ileriye yönelik finansal tedbirlere destek verilmesi bu alanda verdi¤imiz hizmetler aras›ndad›r. Mevcut sistemin finansal karar sürecinde yeterli olup olmad›¤›n›n analiz edilmesi ve ihtiyaç duyulan finansal raporlar›n haz›rlanmas› temel amac›m›zd›r. Kaynak: www.pozitifbutce.com/raporlama ” 20 Finansal Tablolar Analizi Okuma Parças› Finansal Raporlama ‹flletmeler, gerek iflletme içindeki gerekse iflletme d›fl›ndaki çeflitli kullan›c›lar›n istifadesine sunduklar› finansal bilgileri finansal tablolar›nda gösterirler. Söz konusu finansal tablolar›n oluflturulmas› ifllemi finansal raporlama olarak adland›r›l›r. Buradan da anlafl›laca¤› gibi finansal tablolar›n (bu yolla finansal raporlaman›n) temel amac›, bu tablolar› kullananlar›n iflletme ile ilgili kararlar alabilmesine yard›mc› olmak maksad›yla, iflletmenin finansal durumu, performans› ve fon ak›mlar› ile ilgili bilgi sunmakt›r. Finansal tablo kullan›c›lar› genel olarak afla¤›daki gruplardan oluflur. Bu gruplara iflletmenin paydafllar› da denilir. • Mevcut iflletme sahipleri (mevcut ortaklar) • Potansiyel yat›r›mc›lar • Borç verenler (kreditörler) • Çal›flanlar • Yöneticiler • Tedarikçiler • Müflteriler • Devlet • Kamu Tabii ki her grubun iflletmeden beklentisi farkl›d›r, bu nedenle finansal tablolardan elde etmek istedikleri bilgi ihtiyaçlar› da farkl›d›r. Finansal tablolar tüm paydafllar› dikkate al›r ve hepsinin ortak ihtiyaçlar›n› karfl›layacak bilgileri sunar. ‹flletmelerin haz›rlad›klar› ana mali tablolar bilanço, gelir tablosu ve nakit ak›m tablosudur. Bunlar›n d›fl›ndaki mali tablolar ise, özkaynaklar de¤iflim tablosu, fon ak›m tablolar›, kâr da¤›t›m tablosu, sat›fllar›n maliyeti tablosudur...... Türkiye’de finansal raporlama iki temel sisteme göre yap›lmaktad›r. Bunlardan ilki tek düzen muhasebe sistemi olarak da bilinen 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤idir. Bu tebli¤ ve bu tebli¤de bugüne kadar de¤ifliklik yapan tebli¤lere afla¤›daki linkten ulaflabilirsiniz. www.ismmmo.org.tr/html.asp?id=3988 Finansal tablolar›n haz›rlanmas›na yönelik di¤er düzenleme ise Uluslararas› Muhasebe Standartlar› ile tam uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlar›d›r. Ancak bu standartlar› flu anda sadece özel kanunlar›nda hüküm bulunan iflletmeler uygulamaktad›r. Di¤er iflletmeler finansal raporlamalar›n› 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli¤i hükümlerine göre yapmaktad›rlar. Türkiye Muhasebe Standartlar›na afla¤›daki linkten ulaflabilirsiniz. http://www.tmsk.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=69 Burada, “Finansal Tablolar›n Haz›rlanmas› Sunulma Esaslar›na iliflkin Kavramsal Çerçeve” ve “TMS 1 : Finansal Tablolar›n Sunuluflu” k›s›mlar›nda Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre finansal raporlaman›n nas›l yap›lmas› gerekti¤i aç›klanm›flt›r. Konu hakk›nda daha fazla bilgi sahibi olmak için AB‹GEM taraf›ndan düzenlenen “Muhasebe” bafll›kl› e¤itimden yararlanabilirsiniz. Kaynak: http://www.abigem.org/appmanager/tr/portal?_nfpb=true&_pageLabel=pageKobiFinans&nodeName=KobiFinans_06 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. e 2. b 3. d 4. b 5. b 6. c 7. a 8. e 9. e 10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilanço (Finansal Durum Tablosu)” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fon Ak›fl Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Net Çal›flma Sermayesi De¤iflim Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fon Ak›fl Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bilanço” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özkaynak De¤iflim Tablosu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 1. Ünite - Finansal Tablolar ve Finansal Analiz 21 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 1 Bilanço (finansal durum tablosu), bir iflletmenin belli bir anda sahip oldu¤u varl›klarla, bu varl›klar›n sa¤land›¤› kaynaklar› bir düzen içinde gösteren finansal tablodur. Akdo¤an N. ve Tenker N. (2010). Finansal Tablolar ve Finansal tablolar analizi Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara. Akgüç, Ö. (2010). Finansal Yönetim, Avc›ol Bas›n Yay›n, ‹stanbul Bektöre S., Çömlekçi F. ve Sözbilir H. (2010). Mali Tablolar Analizi, Nisan Kitabevi, Eskiflehir Çabuk, A. ve Lazol ‹. (2011), Mali Tablolar Analizi, Ekin Yay›nevi, Bursa. S›ra Sizde 2 Biçimsel aç›dan bilanço hesap tipi ve rapor tipi olmak üzere iki tipte düzenlenir. Hesap tipi bilançoda aktif ve pasif kalemler muhasebede kullan›lan hesap çizelgesine benzer biçimde karfl›l›kl› olarak yaz›larak düzenlenir. Rapor tipi bilanço aktif ve pasif kalemlerin alt alta yaz›lmas› ile oluflturulur. S›ra Sizde 3 Gelir Tablolar› kapsad›klar› bilgi düzeyi bak›m›ndan özet ve ayr›nt›l› gelir tablosu olmak üzere ikiye ayr›l›r. Özet Gelir Tablosu genel olarak hesap grup tutarlar›n› gösterirken; ayr›nt›l› Gelir Tablosu gruplar› oluflturan hesap tutarlar›n› da gösterir. S›ra Sizde 4 Sat›fllar›n Maliyeti Tablosu, gelir tablosunda yer alan Sat›fllar›n Maliyeti kaleminin detay›n› gösterir. Özellikle üretim iflletmelerinde üretim maliyet unsurlar› olan Direkt ‹lk Madde ve Malzeme Giderleri, Direkt ‹flçilik Giderleri ve Genel Üretim Giderlerinin analizi aç›s›ndan dikkatle incelenmesi gereken bir finansal tablodur. Tablo dört ana maliyet kaleminden oluflur. Bunlar; Sat›lan Mamul Maliyeti, Sat›lan Ticari Mallar Maliyeti, Sat›lan Hizmet Maliyeti ve Di¤er Sat›fllar›n Maliyetidir. 2 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Muhasebe analizlerinin önemini aç›klayabilecek, Finansman faaliyetlerinin analizinin iflletmeler aç›s›ndan ne anlam ifade etti¤ini de¤erlendirebilecek, Yat›r›m faaliyetlerinin analizinin finansal tablolar üzerindeki etkisini aç›klayabilecek, ‹flletme (üretim-sat›fl) faaliyetlerinin analizinin gelir tablosuyla iliflkisini kurabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • Muhasebe Analizleri Finansman Faaliyetlerinin Analizi Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi ‹flletme Faaliyetlerinin Analizi • Tahakkuk Esas› • Nakit Esas› • Karfl›l›klar ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Muhasebe Analizleri • G‹R‹fi • TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI • MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹ FARKLILIKLAR • FAAL‹YET TÜRLER‹ Muhasebe Analizleri G‹R‹fi Muhasebe, iflletmenin dili olarak tan›mlanmaktad›r. ‹flletmelerin yapm›fl olduklar› faaliyetlerin iflletmenin finansal durumuna ve faaliyet sonuçlar›na olan etkisi, muhasebe arac›l›¤›yla, di¤er bir deyiflle muhasebenin kendisini ifade etme arac› olan finansal tablolar arac›l›¤›yla iflletmeyle ilgili taraflara yans›t›lmaktad›r. Muhasebe analizleri, iflletmenin muhasebe sisteminin iflletmede gerçekleflen faaliyetleri ne ölçüde yans›tabildi¤inin de¤erlemesidir. Bu de¤erleme, iflletmenin faaliyetlerinin incelenmesi, muhasebe politikalar›n›n finansal tablolar üzerindeki etkisinin belirlenmesi ve böylelikle finansal tablolar›n faaliyetleri hem daha do¤ru bir biçimde yans›tmas›n›n sa¤lanmas› hem de finansal tablolar›n analize haz›r hâle getirilmesi için yap›lmaktad›r. ‹flletmeyle ilgili karar verecek olan taraflar, iflletmenin finansal durum ve faaliyet sonuçlar›na iliflkin bilgileri finansal tablolardan elde etmektedirler. Dolay›s›yla finansal analizin en temel kayna¤›n› finansal tablolar oluflturmaktad›r. Sa¤l›kl› bir finansal analiz, analiz edilen finansal tablolar›n güvenilirli¤iyle ve muhasebe analizlerinin kalitesiyle do¤rudan iliflkilidir. TAHAKKUK ESASI VE NAK‹T ESASI Finansal nitelikli ifllemlerin kaydedilmesinde nakit esas› yerine tahakkuk esas›n›n benimsenmifl olmas› ve finansal tablolar›n çok çeflitli bilgi kullan›c›s› için haz›rlan›yor olmas› muhasebe analizlerini ortaya ç›karan temel sebeplerdir. ‹flletmeler, finansal tablolar›nda de¤iflim yaratan ifllemleri -ki bu ifllemler finansal karakterli ifllemlerdir- muhasebenin tahakkuk esas›na göre kaydederler. Tahakkuk esas›, ifllemlerin, nakit ödemenin veya tahsilat›n yap›ld›¤› anda de¤il, ifllemin gerçekleflti¤i anda kaydedilmesini öngörmektedir. Buradan hareketle, tahakkuk esas›n› benimseyen bir iflletmede has›lat›n ortaya ç›kmas› (gerçekleflmesi), tahsilat›n yap›lmas›yla de¤il, mal veya hizmetin sat›lmas›yla gerçekleflmektedir. Benzer bir flekilde, tahakkuk esas›nda giderler, ödeme an›nda de¤il giderin gerçekleflmesiyle oluflmaktad›r. Tahakkuk esas›, faaliyetlerden sa¤lanan has›lat ve faaliyetler nedeniyle oluflan giderler üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Has›lat ve giderin kayda al›nma zaman›, bu faaliyetlerin nakit girifli veya nakit ç›k›fl› yaratma zaman›ndan ba¤›ms›zd›r. Has›lat ve giderin olufltuklar› dönemde kay›t alt›na al›nmas›, muhasebenin temel kavramlar›ndan birisi olan dönemsellik kavram›n›n ruhuna uygun olarak, has›lat ve giderleri efllefltirebilme olana¤› yaratmaktad›r. Hat›rlanaca¤› üzere dönem- Tahakkuk Esas›: Finansal nitelikli olaylar›n etkileri nakit hareketinin gerçekleflti¤i tarihte de¤il de ifllemin gerçekleflti¤i tarihte kayda al›n›r. Has›lat, sat›fl gerçekleflti¤inde; gider ise olufltu¤unda kayda al›n›r. Tahakkuk esas›n›n karfl›t› Nakit Esas›d›r. Nakit esas›nda ise ifllemlerin gerçekleflmesi yerine nakit hareketlerinin gerçekleflti¤i tarihler esast›r. 24 Finansal Tablolar Analizi sellik kavram›, iflletmenin sonsuz olarak kabul edilen yaflam›n›n finansal raporlama amac›yla belirli zaman dilimlerine bölünmesini belirtmektedir. Dolay›s›yla bölünmüfl olan dönemlerin faaliyet sonuçlar›n›n di¤er dönemlerin faaliyet sonuçlar›ndan ba¤›ms›z olarak belirlenmesi gerekmektedir. Bu da dönemsellik kavram›n›n belirtti¤i üzere her bir dönemin has›lat›n›n yine o döneme ait giderlerle efllefltirilmesiyle sa¤lanabilir (efllefltirme ilkesi). ‹flte bu noktada tahakkuk esas› devreye girmektedir. Meydana gelen faaliyetlerin nakit girifl ve ç›k›fl zaman›na bak›lmaks›z›n, meydana gelifl dönemlerinde muhasebelefltirilmesi, tahakkuk esas›n›n temelinde yatan unsurdur. Nakit esas›na göre muhasebelefltirmede ise mal ve hizmet sat›fl›ndan sa¤lanan has›lat, nakit tahsilat›n yap›ld›¤› dönemde; mal, sigorta, ücret, elektrik vb. unsurlar için yap›lan giderler de nakit ç›k›fl›n›n gerçekleflti¤i dönemde muhasebelefltirilmektedir. Bu flekilde yap›lan muhasebe ifllemleri sonucunda dönemin sonucunun (kâr veya zarar) do¤ru bir flekilde belirlenebilme olas›l›¤› ortadan kalkabilir. Örne¤in, iflletme peflin olarak mal sat›n alm›fl ve kredili olarak satm›fl ise döneme iliflkin has›lat ve gider büyüklükleri takip eden dönemle kar›flabilecektir. Nakit esas›n›n bir di¤er etkisi de has›lat›n kayda al›naca¤› zaman› ertelemesiyle ilgilidir. Tahakkuk esas›nda has›lat›n elde edilmesi için mal›n sat›lmas› yeterli iken nakit esas›nda has›lat›n elde edildi¤i dönem, tahsilat›n yap›ld›¤› dönemdir. Bu durumda has›lat, faaliyetin etkisinin ortaya ç›kt›¤› dönemden farkl› bir dönemde raporlanabilir. Has›lat›n, tahsilat›n yap›ld›¤› dönemde kaydedilmesi, alacak hesaplar›n›n do¤mamas›; giderlerin ödemelerin yap›ld›¤› zaman kaydedilmesi de borçlara iliflkin hesaplar›n do¤mamas› anlam›na gelmektedir. Tahakkuk esas›n›n ve nakit esas›n›n gelir tablosu üzerindeki etkisini basit bir örnek yard›m›yla somutlaflt›ral›m. ÖRNEK 1 “BAK ‹flletmesi 1 Haziran 2012 tarihinde inflaat faaliyetlerinde bulunmak üzere kurulmufltur. Haziran ay› içinde gelen bir siparifli de¤erlendiren iflletme, 750.000 liraya üç katl› prefabrik bir konut yap›m iflini alm›flt›r. Haziran ay›nda inflaata bafllayan iflletme, çeflitli giderleri için 400.000 lira borçlanm›flt›r. Haziran ay› sonunda konut, müflteriye teslim edilmifltir. Temmuz ay› içerisinde iflletme, müflterisinden, siparifl bedeli olan 750.000 liray› tahsil etmifl, 400.000 lira tutar›ndaki borcunu da A¤ustos ay› içerisinde ödemifltir.” Örnekte yer alan veriler do¤rultusunda BAK ‹flletmesi’nin Haziran, Temmuz ve A¤ustos aylar›na iliflkin gelir tablosu afla¤›daki flekilde oluflacakt›r; Nakit Esas›na göre Nakit Tahsilat Haziran Temmuz A¤ustos TOPLAM - 750.000 - 750.000 Nakit Ödeme - - (400.000) (400.000) Kâr (Zarar) - 750.000 (400.000) 350.000 Haziran Temmuz A¤ustos TOPLAM Toplam Has›lat 750.000 - - 750.000 Toplam Giderler (400.000) - - (400.000) Kâr (Zarar) 350.000 - - 350.000 Tahakkuk Esas›na göre 25 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Sonuçlar incelendi¤inde üç ayl›k toplamlar itibar›yla nakit esas› ve tahakkuk esas›n›n ayn› sonucu verdi¤i görülmektedir. Ancak muhasebede sonuç kadar, sonucu oluflturan faaliyetlerin de gerçeklefltikleri dönemler itibar›yla finansal tablolarda yans›t›lmalar› önemlidir. MUHASEBELEfiT‹RMEDEK‹ FARKLILIKLAR Muhasebe analizlerinin yap›lmas›n›n di¤er bir sebebi de finansal tablolar›n farkl› kullan›c›lar için haz›rlanmas›d›r. Dolay›s›yla farkl› bilgi kullan›c›lar›n›n ve taraflar›n ihtiyaç duydu¤u finansal bilginin üretilebilmesi için baz› düzenlemelerin yap›lmas› gerekebilmektedir. Bu düzenlemelerin yap›lmas›n›n nedeni de muhasebe farkl›l›klar›n›n finansal tablolar üzerindeki etkileridir. Finansal tablolarda raporlanan bilgiler, muhasebe uygulamalar›ndaki, ölçme yöntemlerindeki ve tahmin yöntemlerindeki farkl›l›klardan dolay› farkl› olabilmektedir. Örne¤in, amortisman hesaplanmas›nda farkl› yöntemler kullan›lmas› sonucunda amortisman gideri büyüklü¤ü farkl›l›k gösterecektir. Dolay›s›yla birikmifl amortisman büyüklü¤ü de farkl› olaca¤›ndan bilançonun aktif (varl›k) toplam›na yans›yan maddi duran varl›k defter de¤eri farkl› büyüklüklerde raporlanacakt›r. Bu durum gelir tablosunu da etkileyecektir. Amortisman hesaplama yönteminde yap›lacak olan bir de¤ifliklik y›ll›k amortisman gideri büyüklü¤ünde de¤iflme yarataca¤›ndan gelirin büyüklü¤ünün beklenenden farkl› ç›kmas›na yol açacakt›r. Tahminde yap›lacak hatalar da bilançolarda farkl›l›klar yaratabilecektir. Muhasebe farkl›l›klar›n›n finansal tablolarda belirsizlikler yaratabilme ihtimali muhasebe riski olarak ifade edilmektedir. Muhasebe analizlerinin bir amac› da bu risklerin de¤erlemesinin yap›larak azalt›lmas›n› sa¤lamak ve finansal tablolar› daha karfl›laflt›r›labilir hale getirmektir. SIRA S‹ZDE Muhasebe analizleri ve finansal tablolar aras›nda nas›l bir iliflki vard›r? FAAL‹YET TÜRLER‹ 1 D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmeler, amaçlar›na ulaflabilmek için çeflitli faaliyetlerde bulunurlar. Bu faaliyetlerin özetleri, finansal tablolar arac›l›¤›yla ilgili bilgi kullan›c›lar›na iletilir. MuhaseS O R faaliyetlerinin U benin tan›m›nda da belirtildi¤i gibi finansal tablolar, iflletmelerin özetlendi¤i tablolard›r. Muhasebe analizleri kapsam›nda finansal tablolarda yer alan faaliyetler temel D‹KKAT olarak üç faaliyet grubunda özetlenmifltir. Bunlar; • Finansman Faaliyetleri SIRA S‹ZDE • Yat›r›m Faaliyetleri • ‹flletme (Üretim-Sat›fl Faaliyetleri) Faaliyetleridir. Finansman Faaliyetlerinin Analizi AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmelerin amaç ve S O R U hedeflerine ulaflabilmeleri için yerine getirmek zorunda olduklar› ifllemler finansman, yat›r›m D ‹ KveK A T iflletme faaliyetleri (üretimsat›fl faaliyetleri) olmak üzere üç ana grupta SIRA S‹ZDE toplan›r. N N ‹flletmeler, faaliyetlerini yerine getirmek amac›yla birtak›m varl›klara sahip olmak zorundad›r. ‹flletmenin sahip oldu¤u bu varl›klar temel olarak Kiki‹ kaynaktan finanT A P se edilir: Yabanc› kaynaklar ve Özkaynaklar. ‹flte, finansman faaliyetleri, iflletmenin çeflitli ihtiyaçlar›n› karfl›lamak ve varl›klar›n› finanse etmek için kaynak sa¤lama faaliyetleridir. TELEV‹ZYON Kaynaklar, varl›klar›n ne flekilde finanse edildi¤ini göstermektedir. Kimi iflletmeler özkaynak a¤›rl›kl› çal›flma politikas› izlerken kimi iflletmeler de yabanc› kaynak a¤›rl›kl› çal›flma politikas›n› tercih etmektedir. Özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan ifllet‹ N T E R NÇünkü ET meler, alacakl›lar aç›s›ndan nispeten güvenli olarak görülmektedir. varl›k- SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P ‹flletmeye kaynak sa¤lama faaliyetleri finansman faaliyetleri olarak adland›r›l›r. T E L E V ‹ Z Y O N ‹NTERNET 26 Finansal Tablolar Analizi lar üzerinde ortaklar›n hakk› çok daha fazlad›r. Yabanc› kaynak a¤›rl›kl› çal›flan iflletmelerin ise riski yüksektir. Borçlanarak finansman politikas›n›n tercih edilmesinin alt›nda yatan etken, daha az özkaynak sa¤lanarak yüksek kârl›l›k elde edilmesi, böylelikle hisse bafl›na kâr›n yüksek olmas›n›n sa¤lanmas›d›r. Ancak borçla finansman; faaliyetlerin aksamas›, yabanc› kaynaklar›n pay›n›n çok olmas›ndan dolay› yeni kaynak bulunamamas›, faiz giderlerinin özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan iflletmelere göre daha yüksek olmas› gibi olumsuzluklar› ve riskleri tafl›maktad›r. SIRA S‹ZDE 2 D Ü fi Ü N E L ‹ M D‹KKAT AMAÇLARIMIZ Yabanc› Kaynaklar D Ü fi Ü N E L ‹ M bir iflletmenin geçmifl olay ve ifllemlerinin bir sonucu olarak, Yabanc› kaynaklar, gelecekte di¤er kifli ve iflletmelere nakit veya di¤er varl›klarla (örne¤in, ticari mallar, mamuller) yap›lmas› veya hizmet sa¤lanmas› için mevcut yasal ve yaS O ödeme R U p›sal yükümlülüklerdir. Yabanc› kaynaklar vadelerine göre k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ve uzun vaD‹KKAT deli yabanc› kaynaklar olarak iki grubu ayr›lmaktad›r. S O R U SIRA S‹ZDE Finansman faaliyetleri SIRA S‹ZDE niçin analiz edilmektedir? N N K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE Kaynaklar K›sa Vadeli Yabanc› K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›l içinde ödenecek borçlardan oluflmaktad›r. Bu kapsamda hem borcun do¤du¤u tarihten itibaren en fazla bir y›l vadeli olan borçlar AMAÇLARIMIZ hem de borcun do¤du¤u an itibar›yla vadeleri bir y›l›n üzerinde olup bilanço tarihinde vadeleri bir y›l›n alt›na inmifl olan uzun vadeli borçlar yer almaktad›r. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, ödenmeleri dönen varl›k kullan›m› veya bir baflka k›sa vadeli borç K ‹ T A P yaratmas› beklenen borçlard›r. Bu tan›mdan hareketle dönen varl›klar›n tan›mlanmas›nda bir y›l esas al›nd›¤›ndan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n da bir y›l içinde veya faaliyet dönemi içinde (hangisi uzunsa) ödenecek borçlar oldu¤u anlafl›lmaktad›r. TELEV‹ZYON K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, iflletme faaliyetleri ve finansman faaliyetleri sonucunda ortaya ç›kmaktad›r. ‹flletme faaliyetleri sonucunda ödenecek vergiler, al›nan avanslar, gelecek aylara ait gelirler, ticari borçlar ve di¤er borçlar gibi unsur‹ N T E R N Finansman ET lar oluflmaktad›r. faaliyeti sonucunda ise k›sa vadeli olarak do¤an banka kredileri, ç›kar›lm›fl bonolar gibi unsurlar ile uzun vadeli olarak do¤an finansal borçlar›n vadeleri bir y›l›n alt›na inen anapara borç, taksit ve faizleri oluflmaktad›r. Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak: Kredi kurumlar›ndan, sermaye piyasas›ndan ve iflletmenin iliflkide bulundu¤u üçüncü kiflilerden sa¤lanan bir y›ldan fazla vadeli olan iflletme borçlar›na denir. Bir y›ldan daha sonra ödenmesi gereken borçlard›r. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar, vadeleri bir y›l›n üzerinde olan veya bir faaliyet döneminden (hangisi uzunsa) sonraki dönemlerde ödenecek olan borçlard›r. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar temel olarak finansal borçlar, ticari borçlar ile borç ve gider karfl›l›klar› gibi unsurlardan oluflmaktad›r. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n ödenmesi genellikle tüm borç tutar› için tek bir ödeme yapmak yerine vadeye kadar olan süre içinde belirli aral›klarla ve düzenli olarak yap›lan ödemeler yoluyla gerçekleflmektedir. Bu da ödeme tarihi yaklaflan borcun (toplam borcun bir k›s›m faiz ve anaparas›) k›sa vadeli borç hâline dönüflmesi anlam›ndad›r. Dolay›s›yla k›sa vadeli borca dönüflen bu k›sm›n ödenmesi dönen varl›klarla yap›lacakt›r. K›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde dönen varl›klar›n kullan›lmas›ndan hareketle, uzun vadeli borçlar›n ödenmesinde duran varl›klar›n kullan›laca¤› fleklinde yanl›fl bir alg›ya kap›lmamak gerekir. Yukar›da da de¤inildi¤i gibi vadesi veya taksiti yaklaflan uzun vadeli bir borç, k›sa vadeli borca dönüflece¤inden ödemesi yine dönen varl›klarla yap›lacakt›r. 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Yabanc› Kaynaklar›n Analiz Aç›s›ndan Önemi Yabanc› kaynaklar iflletmenin varl›klar›n› finanse etmek için kullan›lmaktad›r. Dolay›s›yla yabanc› kaynak kullan›m› iflletmenin varl›klar›nda de¤iflim yaratmaktad›r. Kullan›lan k›sa vadeli borçlardan baz›lar› aktife hem nakit girifli sa¤lamakta hem de aktiften nakit ç›k›fl›na sebep olmaktad›r. Hatta bu nakit ç›k›fllar›, kullan›lan borcun faizini de içerdi¤inden nakit girifllerinden daha fazla olmaktad›r. Örne¤in, iflletmelerin bankalardan sa¤lad›¤› krediler aktife nakit girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde anapara art› faiz büyüklü¤ü kadar nakit ç›k›fl›na sebep olacakt›r. Kimi k›sa vadeli borçlar aktife stok girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde aktiften nakit ç›k›fl›na sebep olmaktad›r. Örne¤in, kredili olarak ticari mal alan bir iflletmenin aktifinde stok art›fl› (ticari borç do¤ar) gerçekleflmektedir. Ancak ticari borcun vadesi geldi¤inde al›fl bedeli nakit olarak ödenece¤inden aktifte do¤rudan bir nakit art›fl› yaratmam›fl olmas›na ra¤men aktiften nakit ç›k›fl›na yol açacakt›r. Baz› k›sa vadeli borçlar aktife nakit girifli sa¤larken vadeleri geldi¤inde aktiften stok ç›k›fl›na sebep olurlar. Örne¤in, bir ürünün üretilmesi için al›nan avans nakit girifli yarat›rken borcun ödenmesi ise ürün teslimi fleklinde olaca¤›ndan, aktiften nakit de¤il stok ç›k›fl›na sebep olacakt›r. K›sa vadeli borçlardan baz›lar› aktife nakit girifli sa¤lamakta ama buna karfl›l›k aktiften do¤rudan bir ç›k›fla sebep olmamaktad›r. Örne¤in, gelecek aylara ait gelirler, aktife nakit girifli sa¤lamakta, karfl›l›¤› gelir tablosundaki bir has›lata (örne¤in sat›fllar, kira gelirleri...) dönüflmektedir. Dergi yay›nc›s› bir iflletmenin yay›nlad›¤› dergiye bir y›ll›k abone olan bir müflteri, abonelik bedelini peflin olarak ödemifltir. ‹flletme aç›s›ndan bu ifllem, gelecek aylara ait sat›fl bedelinin peflinen tahsili oldu¤u için nakit giriflinin karfl›l›¤›nda gelecek aylara ait bir borç hesab›na kay›t yap›l›r. Her dönemin sonunda (ayl›k raporlama yap›ld›¤›n› varsayal›m) o aya isabet eden gelecek aylara ait gelirler dönem gelirine dönüflecektir. Bu durumda gelecek aylara ait gelir fleklindeki yabanc› kaynak unsuru, gelir tablosunda sat›fl has›lat›na dönüflecektir. Aktife do¤rudan bir girifl yaratmad›¤› hâlde aktiften nakit ç›k›fl›na yol açan borç türleri de vard›r. ‹flletmenin devlete olan vergi borçlar›, sosyal güvenlik kurumuna olan prim borçlar› buna örnek olarak verilebilir. Aktife nakit girifli yaratmayan ve ayn› zamanda da aktiften nakit ç›k›fl›na yol açmayan borç unsurlar› da bulunmaktad›r. Vergi karfl›l›klar›, mali kâr üzerinden hesaplanmakta ve sonras›nda bir baflka borç unsuru olan Ödenecek Vergi ve Fonlara dönüflmektedir. Borç grubu kendi içinde dönüflüm gösterdi¤inden aktifi etkilememektedir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n hangi borç türlerinden olufltu¤unun bilinmesi dönen varl›klar›n yap›lanmas› (kompozisyonu) aç›s›ndan da önemlidir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar dönen varl›klarla ödenece¤i için dönen varl›klar kapsam›nda yer alan varl›klar›n hem tür hem de tutar olarak k›sa vadeli borçlarla uyumlu olmas› gerekmektedir. Uzun vadeli borçlar da iflletmenin aktifini finanse etmektedir. Ancak ödenmeleri iflletmenin yat›r›m gücü ve kârl›l›¤›yla ilgilidir. Maddi duran varl›klar›n duran varl›klar içindeki pay›n›n duran varl›klar›n di¤er unsurlar›na göre çok daha yüksek olmas›ndan dolay› yat›r›m gücü, maddi duran varl›klar›n amortisman giderlerinin iflletmenin elde etti¤i kârla karfl›lanmas›yla ilgilidir. Di¤er bir ifadeyle iflletme en az›ndan amortisman giderleri kadar kâr elde etmelidir. 27 28 Finansal Tablolar Analizi Finansal Kiralama (Leasing) Finansal kiralama, iflletmelerin s›kl›kla kulland›¤› finansman tekniklerinden birisidir. Finansal kiralama ifllemi, kiralayan ve kirac› (kullan›c›) aras›ndaki finansal kiralama sözleflmesiyle hayata geçmektedir. Bu sözleflmede yer alan koflullara göre kirac›, kiralayan›n sahip oldu¤u bir maddi duran varl›¤› kullanma hakk›na sahip olmaktad›r. Bu kullan›m hakk› karfl›l›¤›nda da kirac›, kiralayana kira ödemesi yapmaktad›r. Finansal kiralama ifllemleri ülkemizde 3226 say›l› Finansal Kiralama Kanunu ile yasal bir zemine kavuflmufltur. 4842 Nolu “Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na ‹liflkin Kanun’la Vergi Usul Kanunu’na eklenen mükerrer 290. madde ile finansal kiralama ifllemine iliflkin de¤erleme hükümleri düzenlenmifltir. 319 seri numaral› Vergi Usul Kanunu tebli¤i ile uygulamaya yönelik usul ve esaslar belirlenmifltir. Finansal kiralama iflleminde kirac›, gelir tablosunda kiralar›n faize iliflkin k›sm›n› ve amortisman giderlerini gösterecektir. Bilançoda ise kullan›m hakk›n› gösteren kalemi maddi olmayan duran varl›klarda, kiralama sözleflmesinden do¤an yükümlülü¤ünü ise yabanc› kaynaklarda gösterecektir. Tek düzen hesap plan›nda kirac› aç›s›ndan finansal kiralama iflleminde kullan›lan hesaplar flunlard›r; 301 – 401 Finansal Kiralama ‹flleminden Borçlar Hesab› 302 – 402 Ertelenmifl Finansal Kiralama Borç Maliyetleri(-) Hesab› 260 – Haklar Hesab› 268 – Birikmifl Amortismanlar Hesab› ÖRNEK 2 (www.vergivekanun.com ve www.aklease.com adreslerinde yer alan örneklerden uyarlanm›flt›r). A ‹flletmesi 1.000.000 lira tutar›ndaki bir duran varl›k için finansal kira sözleflmesi yapm›flt›r. Yap›lan kira sözleflmesinden ve ödeme plan›ndan elde edilen bilgiler flu flekildedir; Varl›k Cinsi : Varl›k Tutar› : Ödeme Süresi : Faydal› Ömür : Makina 1.000.000 lira 24 ay 10 y›l K›sa Vadeli Anapara Tutar› : 400.000 Uzun Vadeli Anapara Tutar› : 600.000 1.000.000 K›sa Vadeli Faiz Tutar› : 30.000 Uzun Vadeli Faiz Tutar› : 23.000 53.000 K›sa Vadeli Anapara : 400.000 K›sa Vadeli Faiz : K›sa Vade Toplam› 30.000 430.000 Uzun Vadeli Anapara : 600.000 Uzun Vadeli Faiz : Uzun Vade Toplam› 23.000 623.000 29 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Kirac› iflletmenin muhasebe kay›tlar› 1. Kiralama Sözleflmesinin Kayd› / 260 HAKLAR HS. 302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRA. BORÇ MALİYETLERİ HS. 402 ERTELENMİŞ FİN. KİR. BORÇ MLY. HS. 301 FİN. KİR. İŞL. BORÇ. HS. 401 FİN. KİR. İŞL. BORÇ. HS. / 1.000.000 30.000 23.000 430.000 623.000 2. ‹lk ödeme için finansal kiralama flirketince düzenlenen faturada flu bilgiler bulunmaktad›r; Faiz ve ücretler : 2.300 Anapara Tutar› : 45.000 KDV : 200 Al›nan faturaya istinaden yap›lacak olan kay›t: / 301 FİN. KİR. İŞL. BORÇ. HS. 780 FİNANSMAN GİDERLERİ HS. 191 İNDİRİLECEK KDV HS. 302 ERTELENMİŞ FİN. KİR. BORÇ MLY. HS. 103 VERİLEN ÇEKLER HS. / 47.300 2.300 200 2.300 47.500 3. Fatura ödenme kayd› / 103 VERİLEN ÇEKLER HS. 102 BANKALAR HS. / 47.500 47.500 4. Y›lsonu amortisman kayd› / 770 GEN. YÖN. GİD. HS. 268 BİR. AMORT. HS. / 100.000 100.000 TMS 17 Kiralama ‹fllemleri Standard›na göre finansal kiralama, bir varl›¤›n mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan her türlü risk ve yararlar›n kirac›ya devredildi¤i bir sözleflmedir. Finansal kiralama sözleflmeleri niçin yap›lmaktad›r? SIRA S‹ZDE 3 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT 30 Finansal Tablolar Analizi K›dem Tazminat› K›dem tazminat›, iflçinin ifl sözleflmesinin sona erifl biçimine ba¤l› olarak ve iflçinin çal›flt›¤› süre dikkate al›narak ücret tutar›na göre iflverence ödenen bir miktar para olarak tan›mlanmaktad›r. K›dem tazminat›, ‹fl Kanunu ve Türkiye Muhasebe Standartlar› (TMS) 19: Çal›flanlara Sa¤lanan Faydalar Standard›nda düzenlenmifltir. ‹fl Kanunu aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda, çal›flan›n ifl yerinden kanunda say›l› hak edifl koflullar› do¤rultusunda k›dem tazminat›na hak kazanmas›, iflvereni k›dem tazminat› ödeme yükümlülü¤ü alt›na sokmaktad›r. ‹fl Kanunu’na göre k›dem tazminat›, iflçinin son ald›¤› brüt ücret üzerinden hesaplanmaktad›r. Kanunda her 365 günlük süre k›dem tazminat› hesaplamada 1 y›l olarak kabul edilmektedir. K›dem tazminat› tutar› her 1 y›ll›k çal›flma karfl›l›¤›nda 1 ayl›k ücrettir. K›dem tazminat›na esas al›nacak ücret hesaplan›rken asli ücret ve iflçiye sa¤lanan di¤er menfaatler toplam› dikkate al›nmal›d›r. Vergi kanunlar›m›za göre k›dem tazminat›, ödemenin gerçekleflti¤i dönemde gider olarak muhasebelefltirilebilmektedir. Ancak k›dem tazminat›, çal›flan›n o ifl yerinde en az bir y›ll›k çal›flmas›ndan sonra hak etmifl oldu¤u bir büyüklük oldu¤undan, ödemenin yap›ld›¤› dönemde gider olarak muhasebelefltirilmesi do¤ru bir bilgi sunmayacakt›r. Önceki konularda da belirtildi¤i üzere muhasebenin tahakkuk esas› ve dönemsellik kavram›, dönemsel faaliyet sonuçlar›n›n ve finansal durumun gerçe¤i yans›tacak flekilde raporlanmas›n› amaçlamaktad›r. Dolay›s›yla y›llar boyunca çal›flm›fl olman›n karfl›l›¤›nda hak edilen k›dem tazminat›n›n yaln›zca ödendi¤i y›l gider olarak muhasebelefltirilmesi ilgili dönemin faaliyet sonuçlar›n› olumsuz etkileyecektir. Muhasebenin temel ilkelerinden olan ihtiyatl›l›k kavram› da k›dem tazminat› konusuyla ilgili olarak düflünülmelidir. ‹htiyatl›l›k kavram›, kesin olarak ölçülemese bile bütün bilinen veya olas› borçlar›n ve zararlar›n kaydedilmesi gerekti¤ini ifade etmektedir. Bu yüzden y›llara yay›lm›fl olan k›dem tazminat›n›n sadece ödemenin yap›ld›¤› dönemde de¤il, tahakkuku gerçekleflen her dönem “karfl›l›k” olarak gider kaydedilmesi ve böylece dönem sonuçlar›n›n daha do¤ru bir flekilde saptanmas› sa¤lanm›fl olacakt›r. Bundan dolay› k›dem tazminat›n› finansal tablolara yans›tmak amac›yla çeflitli gider hesaplar› ve yabanc› kaynaklar kapsam›ndaki borç hesaplar› kullan›lmaktad›r. K›dem tazminat›, yap›lan tahminlerin ve hesaplamalar›n sonucunda tahakkuk etmektedir. Ancak tahminlerden farkl› geliflmelerin olmas› durumunda (örne¤in, çal›flan›n k›dem tazminat›n› hak etmeyecek flekilde ifl akdinin feshedilmesi) ilgili çal›flan için önceki dönemlerde kayda al›nm›fl olan karfl›l›klar›n iptal edilmesi gerekecektir. K›dem tazminat› uygulamas›n› basit bir örnek yard›m›yla aç›klayabiliriz. ÖRNEK 3 BAK ‹flletmesi’nin 31.12.2009 tarihli bilançosuna göre kayda al›nm›fl k›dem tazminat› karfl›l›¤› 150.000 lirad›r. K›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n bölümsel da¤›l›m› ise afla¤›daki flekildedir; Yönetsel Departmanlarda Çal›flan Personel ‹çin : T100.000 Pazarlama Departman› Personeli ‹çin : T50.000 2010 y›l›na ait k›dem tazminat› karfl›l›¤› büyüklü¤ü 25.000 lirad›r. Bu tutar›n 15.000 liral›k k›sm› yönetsel departmanlarda çal›flan personel için, 10.000 liral›k k›sm› da pazarlama departman›nda çal›flan personel içindir. 2. Ünite - Muhasebe Analizleri 2010 y›l›na ait bu k›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n finansal tablolara yans›t›lmas› için flu kay›t yap›lacakt›r; / 760 PAZ. SAT. DAĞ. GİD. HS. 770 GEN. YÖN. GİD. HS. 472 KIDEM TAZM. KARŞILIĞI HS. / 10.000 15.000 25.000 472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HS. 150.000 25.000 2011 y›l› sonunda 10 personel iflten ayr›lacakt›r. Bu personel için 2010 y›l›n›n sonuna kadar kayda al›nm›fl k›dem tazminat› karfl›l›¤› 7.000 lirad›r. ‹flten ayr›lacak ve k›dem tazminat›n› almaya hak kazanan personele ödenecek k›dem tazminat›, dönemsellik kavram› gere¤ince uzun vadeli borçlar alt›nda yer alan 472 K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› Hesab›ndan ç›kart›larak k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubuna aktar›l›r. Bu iflleme iliflkin kay›t ise flu flekildedir; / 472 KIDEM TAZM. KARŞ. HS. 372 KIDEM TAZM. KARŞILIĞI HS. / 7.000 7.000 472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HS. 7.000 150.000 25.000 2011 y›l› sonunda ilgili personel iflten ayr›lm›flt›r. Kendilerine 10.000 lira k›dem tazminat› ödenecektir. 10.000 liran›n 7.000 liral›k k›sm› 2010 y›l› sonuna kadar olan y›llar için, 3.000 liral›k k›s›m ise 2011 y›l›na aittir. Bu ifllem için yap›lacak olan kay›tta, 2010 y›l› sonunda k›sa vadeli yabanc› kaynaklar grubunda yer alan 372 K›dem Tazminat› Karfl›l›klar› Hesab› borçland›r›lacakt›r. 3.000 liral›k k›s›m ise 2011 y›l›na ait oldu¤u için ve cari dönem de 2011 y›l› oldu¤u için dönem gideri olarak kaydedilecektir. / 372 KIDEM TAZM. KARŞ. HS. 770 GEN. YÖN. GİD. HS. 335 PERSONELE BORÇLAR HS. / 7.000 3.000 10.000 2011 y›l› içinde yönetim departman›nda çal›flan iki personelin iflverenin meslek s›rlar›n› ortaya ç›karmaktan dolay› k›dem tazminat› almay› gerektirmeyecek flekilde ifl akitleri feshedilmifltir. Bu personel için toplam 5.000 lira k›dem tazminat› bulunmaktad›r. 31 32 Finansal Tablolar Analizi Bu durumda ilgili personel için kayda al›nm›fl bulunan k›dem tazminat› karfl›l›¤›n›n iptal edilmesi gerekmektedir. Muhasebe uygulamalar› çerçevesinde yap›lacak olan iptal kayd›nda ilgili gider hesab›n› alacakland›rmak yerine bir gelir hesab› kullan›l›r. / 472 KIDEM TAZM. KARŞ. HS. 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR HS. / SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 4 5.000 5.000 K›dem tazminat›n›n muhasebelefltirilmesinde dönemsellik kavram›n›n ne yönde bir etkisi SIRA S‹ZDE vard›r? D Ü fi Ü N E L ‹ Mve Koflullu Borçlar Borç Karfl›l›klar› Finansman faaliyetlerinin analizinde özellik gösteren bir di¤er konu da borç karfl›l›klar› ve koflullu S O R Uborçlard›r. Koflullu (flarta ba¤l›) durumlar kâr veya zarar olarak belirsizlik içeren mevcut durum, koflul veya koflullar bütünü olarak tan›mlanmaktad›r. Belirsizli¤in ortadan kalkmas›, sorunun çözümlenmesi, bir olay›n gerçekleflD‹KKAT mesi veya gerçekleflmemesine ba¤l›d›r. Genel olarak tüm borç karfl›l›klar›, zaman ve tutar aç›s›ndan kesin olmad›klaSIRA S‹ZDE Ancak “koflullu borçlar” terimi borç karfl›l›klar›ndan farkl›d›r r›ndan koflulludurlar. (TMS 37 Karfl›l›klar, Koflullu Borçlar ve Koflullu Varl›klar Standard›). • Borç Karfl›l›klar› mevcut bir yükümlülük olduklar›ndan ve yükümlülü¤ün AMAÇLARIMIZ ifas› için iflletmeden kaynak ç›k›fl› gerekece¤inden, yükümlülük olarak muhasebelefltirilirler (güvenilir bir tahmin yap›labildi¤i varsay›m›yla). • Koflullu K ‹ Tborçlar A P (veya flarta ba¤l› borçlar) borç olarak muhasebelefltirilmezler çünkü bunlar geçmifl olaylardan kaynaklanan olas› yükümlülüklerdir. Yükümlülü¤ün yerine getirilmesi için iflletmeden kaynak ç›k›fl› olas› de¤ildir ya da ilgili yükümlülü¤ün tutar› yeterince güvenilir bir flekilde tahmin edileTELEV‹ZYON memektedir. Konumuz olan finansman faaliyetleri aç›s›ndan bu durum ele al›nd›¤›nda, içinde borçlar›n bulundu¤u belirsizlik durumu borç karfl›l›klar›n› ve koflullu borçlar› ‹ N T E R N EÖrne¤in, T ifade etmektedir. dava konusu olan ihtilafl› borçlar, aleyhte aç›lm›fl tazminat davalar›, garantiler, çevre zararlar› tazmin karfl›l›klar› örnek olarak gösterilebilir. Koflullu durumlar›n muhasebelefltirilmesi ve raporlanmas›na iliflkin ilkeler afla¤›daki tabloda gösterilmektedir. N N SONUÇ OLASILIK MUHASEBELEfiT‹RME VE RAPORLAMA Hemen hemen kesin En az %90 Karfl›l›k, Yükümlülük olarak raporlama Muhtemel %51-%89 Karfl›l›k, Yükümlülük olarak raporlama Mümkün %5-%50 Dipnotlarda aç›klama yeterli Uzak ihtimal %5’ten az Aç›klamaya gerek yok 33 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Gelecek Aylara / Y›llara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar› Gelecek aylara/y›llara ait gelirler, sonraki dönem/dönemlere ait gelirlerin, içinde bulunulan dönemde peflin olarak tahsil edilmifl k›s›mlar›n› içermektedir. Gelecek aylara ait gelirler k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda; gelecek y›llara ait gelirler ise uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer almaktad›r. Örne¤in, iflletmenin Kas›m 2011’den Kas›m 2012 tarihine kadar olan döneme ait 1 y›ll›k kira bedelini peflin olarak tahsil etti¤ini varsayal›m. ‹flletmenin kira bedelini peflin olarak tahsil etmifl olmas›, kira gelirinin tamam›n›n 2011 y›l›na ait oldu¤u anlam›na gelmemelidir. Tahsil edilen bedelin içinde 2012 y›l›na ait aylar›n kira bedelleri de bulunmaktad›r. Bundan dolay›, dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince tahsil edilen kira bedelinin 2011 y›l›na ve 2012 y›l›na ait olan k›s›mlar›n›n ayr›flt›r›lmas› gerekmektedir. 2011 y›l›na ait olan k›s›m 2011 y›l›n›n kira gelirini oluflturmakta ve bu suretle dönem geliri olarak kaydedilirken; 2012 y›l›na ait olan k›s›m ise gelecek aylara ait gelirler hesab›nda muhasebelefltirilmelidir. 01.01.2012 tarihinden itibaren 2012 y›l›na ait olan k›s›m her bir kira döneminde gelecek aylara ait gelirler hesab›ndan ç›kart›larak döneme ait bir gelir hesab›na kaydedilmelidir. Analiz aç›s›ndan incelendi¤inde gelecek aylara/y›llara ait gelirler, iflletmeye nakit girifli sa¤lad›¤›ndan iflletmenin bu nakdi faaliyetlerinde kullanarak kazançlar›n› art›rma olanaklar›n›n bulunmas› iflletme aç›s›ndan olumlu bir durumu yans›tmaktad›r. Gider tahakkuklar›, içinde bulunulan dönemde tahakkuk etmifl olmas›na ra¤men henüz ödenebilir veya istenebilir durumda olmayan giderlerin izlendi¤i hesapt›r. Örne¤in, iflletmenin 1 Eylül 2011’de 1 y›l vadeli, vade tarihinde ödemeli bir bono ihraç etti¤ini varsayal›m. Bu durumda faiz ve anapara 1 Eylül 2012 tarihinde ödenecektir. 31 Aral›k 2011 tarihinde ç›kar›lacak olan finansal tablolarda 1 Eylül 2011 ile 31 Aral›k 2011 tarihleri aras›ndaki 132 gün için iflleyen faizler 2011 y›l›n›n finansman gideridir. Ancak henüz ödenebilir olmad›¤› için (karfl› taraf aç›s›ndan da istenebilir) Gider Tahakkuklar› fleklindeki bir borç hesab›nda muhasebelefltirilecektir. Gelecek aylara ait gelirler ile gider tahakkuklar› aras›ndaki temel fark SIRAnedir? S‹ZDE Özkaynaklar 5 D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmelerin kaynaklar› vade esas›na göre s›n›fland›r›lm›flt›r. Bir y›l içinde ödenecek borçlar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›ldan daha uzun vadeye sahip olan S O bir R U unsuru olan borçlar ise uzun vadeli yabanc› kaynaklard›r. Kaynaklar›n di¤er özkaynaklar ise ortaklar›n iflletmeye tahsis ettikleri sermaye ve kârdan iflletmeye b›rak›lan k›s›mlar› kapsamaktad›r. Bu yüzden geri ödenmeleri söz konusu de¤ildir. D‹KKAT Di¤er bir deyiflle iflletmenin süreklili¤i kavram›nda yer alan iflletmenin yaflam›n›n sonsuz oldu¤u varsay›m› kapsam›nda, özkaynaklar sonsuz vadeye sahiptir. SIRA S‹ZDE Özkaynaklar kredi verenler aç›s›ndan bir güven unsuru olarak görülmektedir. Özkaynak a¤›rl›kl› çal›flan bir iflletme ilk bak›flta güvenli bir iflletme izlenimi vermektedir. Bu izlenimi olumlu hâle getirebilmek için özkaynaklar›n kendi içindeki AMAÇLARIMIZ da¤›l›m›n›n da önemli oldu¤u unutulmamal›d›r. Özkaynaklar grubunda tutarca en büyük pay› otofinansman kalemlerinin almas› beklenmektedir. Kâr yedekleri, geçmifl y›llar kârlar› ve dönem K ‹ net T A kâr› P büyüklü¤ünden oluflan otofinansman büyüklü¤ü, iflletmenin kendi faaliyetleri sonucunda yaratt›¤› de¤erlerin bir göstergesi olmas›ndan dolay› güvenin önemli bir göstergesidir. Özkaynaklar grubunda büyüklük olarak ikinci s›ray› ortaklar›n etti¤i T E L E V ‹ Z Y O tahsis N N N ‹NTERNET SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 34 Finansal Tablolar Analizi büyüklük olan Ödenmifl Sermayenin almas› beklenmektedir. Gerçek kâr büyüklüklerinin yan› s›ra görüntü (fiktif) büyüklüklerin de yer ald›¤› Sermaye Yedeklerinin grupta üçüncü s›ray› almas› tercih edilmektedir. Zarar kalemleri olan dönem net zarar› ve geçmifl y›llar zararlar›n›n hiç olmamas› veya varsa bile son s›rada olmas› özkaynaklar›n da¤›l›m›n›n uygun olmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Yat›r›m Faaliyetlerinin Analizi Gerekli üretim faktörlerinin edinilmesine yönelik faaliyetlere yat›r›m faaliyetleri denilir. ‹flletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek amac›yla dönen varl›klar›na ve duran varl›klar›na yat›r›m yapmaktad›rlar. Hat›rlanaca¤› üzere en genel tan›m›yla varl›klar, iflletmenin sahip oldu¤u ekonomik de¤erler olarak tan›mlanmaktad›r. Varl›klar bilançoda, dönen varl›klar ve duran varl›klar olmak üzere iki ana grupta raporlanmaktad›r. Bu ay›r›m›n temel noktas›, varl›klar›n paraya dönüflüm h›zlar›, di¤er bir ifadeyle likiditeleridir. Varl›klar bilançoda en likitten en az likit olan varl›¤a do¤ru s›ralan›rlar. Ana gruplar aç›s›ndan geçerli olan bu s›ralama, alt gruplar ve alt gruplarda yer alan kalemlerin s›ralamas› için de geçerlidir. ‹flletmelerin faaliyet konular› ile varl›klar›n da¤›l›m› aras›nda da iliflki bulunmaktad›r. Ticaret iflletmelerinde dönen varl›klar›n aktif içindeki pay› duran varl›klara oranla daha fazlayken, sanayi iflletmelerinde ve hizmet iflletmelerinde duran varl›klar›n pay› daha fazlad›r. Üretim iflletmelerinin ve hizmet iflletmelerinin özellikle maddi duran varl›k ve maddi olmayan duran varl›k yat›r›mlar›n›n büyük tutarlara ulaflmas› iflletmeler aras›ndaki bu fark› ortaya ç›karmaktad›r. Dönen Varl›klar Dönen Varl›k: Bir dönem içinde sat›lacak, kullan›lacak, tahsil edilecek olan unsurlar ile paran›n kendisinden oluflur. Dönen varl›klar, bir y›l içerisinde veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilebilecek, tahsil edilebilecek, sat›labilecek, kullan›labilecek de¤erler ile para ve para benzeri varl›klar› içeren gruptur. ‹flletmenin sahip oldu¤u haz›r de¤erler, geçici yat›r›m amac›yla elinde bulundurdu¤u menkul k›ymetler, vadesi bir y›l›n alt›nda olan ticari alacaklar, stoklar, gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkuklar› ile di¤er dönen varl›klar bu grupta yer almaktad›r. Finansal analiz aç›s›nda ele al›nd›¤›nda dönen varl›klar grubu iflletmenin Brüt çal›flma (iflletme) sermayesini (kaynaklarda yer alan “Sermaye” ile kar›flt›r›lmamal›) oluflturmaktad›r. Brüt çal›flma sermayesinin iki temel görevi bulunmaktad›r. Bunlar; • K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ödenmesi • Günlük faaliyetlerin yürütülmesi Dönen varl›klar›n sahip oldu¤u bu görevler, dönen varl›klar›n bilanço içindeki nispi büyüklü¤ü ile ilgili bir ipucu bar›nd›rmaktad›r. fiöyle ki dönen varl›klar›n büyüklü¤ü en az›ndan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› ödemeye yeterli büyüklükte olmal›d›r. Ancak dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara eflit büyüklükte olmas›, dönen varl›klar›n ikinci görevini yerine getirememesi anlam›na gelmektedir. Dolay›s›yla dönen varl›klar k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan daha büyük olmak durumundad›r. ‹flte, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan büyük olan k›sm› Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi olarak adland›r›lmakta ve günlük faaliyetlerin sürdürülmesinde kullan›lmaktad›r. E¤er dönen varl›klar k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan küçükse bu durumda Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi Noksan› oluflacakt›r. Net çal›flma sermayesi noksan›n›n olmas› durumunda iflletme k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n tamam›n› ödeyemedi¤i gibi günlük faaliyetleri yürütmede s›k›nt›lar yaflayacakt›r. Bu darbo¤az› aflabilmek için iflletme yeni kaynaklar bulmak zorunda kalacakt›r. 35 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Dönen varl›klar›n toplam büyüklük olarak k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan büyük olmas› net çal›flma sermayesinin varl›¤›n› göstermektedir ancak bu durum her zaman için borçlar›n rahatl›kla ödenebilece¤i ve günlük faaliyetlerin sürdürülebilece¤i anlam›na gelmemelidir. Finansman faaliyetlerinin analizi bölümünde de de¤inildi¤i üzere k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aktife sa¤lad›¤› girifller ve aktiften sebep oldu¤u ç›k›fllar itibar›yla farkl› borç kalemlerinden oluflmaktad›r. Dolay›s›yla dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› ödeyebilmesi için o borcu ödeyebilecek grup içi da¤›l›ma sahip olmas› gerekmektedir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar yaln›zca dönen varl›klar› finanse etmesi gerekti¤ine göre dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›n›n finansman kayna¤› nedir? Bu sorunun cevab› do¤al olarak k›sa vadeli yabanc› kaynaklar d›fl›nda kalan kaynak unsurlar›nda aranmal›d›r. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar içinde dönen varl›klar› finanse edebilecek iki temel alt grup bulunmaktad›r. Bunlar ticari borçlar ve al›nan avanslard›r. ‹flletmenin uzun vadeli olarak ham madde/ticari mal sat›n almas› do¤rudan stoklar grubunu etkilemektedir. Uzun vadede teslim edilecek bir siparifl için al›nan avanslar da haz›r de¤erler grubunu etkilemektedir. Özkaynaklar grubunda da sermaye ve dönem net kâr› dönen varl›klar›n finansman yerlerindendir. Ortaklar›n sermaye taahhüdü olarak nakit para, mal, alacak tahsis etmesi dönen varl›k grubunu etkilemektedir. Dönem içinde sa¤lanan kârlarla fon giriflleri genelde dönen varl›klara oldu¤undan dönem net kâr› da dönen varl›klar› etkilemektedir. Paran›n stoklara, stoklar›n sat›l›p alaca¤a, alacaklar›n da tahsil edilip yeniden paraya dönüflüm süreci normal faaliyet döngüsü olarak adland›r›lmaktad›r. Kârl› sat›fl varsay›m› alt›nda bu döngünün her bir tam dönüflü, iflletmeye kâr sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla y›l içinde faaliyet döngüsü ne kadar çok döndürülebilirse iflletme dönen varl›klar›n› o kadar verimli ve kârl› kullan›yor demektir. Stoklar›n sat›fllar›ndaki aksakl›klar, alacaklar›n tahsil kabiliyetinin zay›f olmas› gibi etkenler dönüflümü yavafllataca¤›ndan hem verimlilik hem de kârl›l›k azalacak ve de say›lan faaliyetlerdeki olumsuzluklar›n iflletmeye maliyet yükü ve zarar olarak dönme olas›l›¤› artacakt›r. Örne¤in, sat›fllardaki aksakl›klar stok bulundurma maliyetlerini art›rabilece¤i gibi stoklar›n bozulma, modas› geçme gibi sebeplerle de¤erlerinde düflme olabilecektir. Net çal›flma sermayesinin finansman kaynaklar› neler olabilir? Duran Varl›klar SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M 6 Duran varl›klar, iflletme faaliyetlerinde bir y›l›n üzerinde kullan›lmak amac›yla edinilen varl›klar ile vadeleri bir y›l›n üzerinde olan alacaklar› içermektedir. Duran S Omaddi R U duran varvarl›klar; ticari alacaklar, di¤er alacaklar, finansal duran varl›klar, l›klar, maddi olmayan duran varl›klar, gelecek y›llara ait giderler ve gelir tahakkuklar› ile di¤er duran varl›klar alt gruplar›ndan oluflmaktad›r. D‹KKAT Duran varl›klar›n esas finansman yeri özkaynaklard›r. Özkaynaklar›n yeterli olmad›¤› durumlarda özkaynaklarla birlikte uzun vadeli yabanc› kaynaklar da duran SIRA S‹ZDE varl›klar›n finansman›nda kullan›lmaktad›r. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar duran varl›klar›n finansman›na kat›lmamal›d›r. Böyle bir durum k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dönen varl›klardan büyük olmas›n› gerektirece¤inden net çal›flma sermaAMAÇLARIMIZ yesi noksan›n›n oluflmas›na yol açacakt›r. Duran varl›k unsurlar›n›n kendi aras›nda dönüflüm neredeyse hiç yoktur. Dolay›s›yla duran varl›klar›n verimlili¤i ve kârl›l›¤›, grubu oluflturan kalemlerin K ‹ T A P da¤›l›m›yla SIRA S‹ZDE D Ü fiBirÜ Ny›ldan EL‹M Duran Varl›klar: veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle iflletmeS O R U faaliyetlerinin gerçeklefltirilmesi için kullan›lmak amac›yla ‹ K K Abir T edinilmifl ve ilkeDolarak y›lda veya normal faaliyet döneminde paraya S‹ZDE çevrilmesi veyaSIRA tüketilmesi beklenmeyen varl›klard›r. Arsa, bina, makine gibi bir y›ldan uzun süre kullan›lacak AMAÇLARIMIZ unsurlar ile bir y›ldan daha uzun süre sonunda tahsil edilecek olan unsurlar uzun vadeli varl›klard›r. K ‹ T A P N N TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON 36 Finansal Tablolar Analizi do¤rudan iliflkilidir. Örne¤in, uzun vadeli ticari alacaklar kredili sat›fltan do¤mufl ve sat›fl›n yap›ld›¤› dönemde has›lat yaratm›flt›r. Ancak alacak tahsil edilinceye kadar iflletme faaliyetlerinde kullan›lamayacakt›r. ‹flletmenin likit yap›s›n›n kötü olmas›, uzun vadeli al›fllar›n›n olmamas› gibi durumlarda da faaliyetlerin devam etmesi zorlaflabilecektir. Örne¤in, maddi duran varl›klar›n› tam kapasitede kullanan bir iflletmede birim maliyetlerin düflmesi ve buna ba¤l› olarak kârl›l›¤›n artmas› söz konusu olabilecektir. Amortismanlar Duran varl›klar›n bir y›ldan daha uzun sürelerde iflletme faaliyetlerinde kullan›lma özellikleri, iflletmede kullan›ld›klar› süre zarf›nda iflletmenin elde etti¤i has›lata da katk›da bulunduklar›n› göstermektedir. Bofl arsa ve araziler d›fl›ndaki maddi duran varl›klar, faydal› ömürleri sonunda kullan›lamaz hâle geleceklerdir ve iflletme faaliyetlerine katk› sa¤layamayacaklard›r. Ancak maddi duran varl›klar ömürlerinin son y›l›nda birdenbire tükenmemektedir. Kullan›ld›klar› süre boyunca tükendiklerinden maliyetlerini ömürlerinin son döneminde gidere dönüfltürmek yerine dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince faydal› ömürlerini oluflturan dönemlere da¤›t›lmas›, do¤ru ve gerçek bilgi sunulmas›n› sa¤layacakt›r. Amortisman ifllemi, maddi duran varl›¤›n maliyetinin fayda sa¤lad›klar› dönemlere da¤›t›lmas› olarak ifade edilmektedir. Amortisman›n muhasebelefltirilmesinde ilgili döneme isabet eden amortisman pay›, dönem gideri olarak kaydedilirken aktif düzenleyici bir hesap olan Birikmifl Amortismanlar hesab›na alacak kayd› yap›l›r. Birikmifl Amortismanlar Hesab›, ilgili maddi duran varl›¤›n y›llar itibar›yla gidere dönüflen k›s›mlar›n› toplad›¤›ndan varl›¤›n maliyetinin ne kadarl›k bir k›sm›n›n gidere dönüfltü¤ü görülebilir. Dolay›s›yla birikmifl amortisman büyüklü¤ü, maddi duran varl›¤›n maliyetine ne kadar yak›nsa, varl›¤›n nispeten eskidi¤i ve iflletmenin yeniden maddi duran varl›k yat›r›m›na gidece¤i düflünülebilir. Fiziki yap›ya sahip maddi duran varl›klar›n aksine, iflletmeye belirli yasal haklar ve rekabet avantajlar› sa¤layan, maddi veya fiziksel özellikleri bulunmayan duran varl›klar da bulunmaktad›r. Maddi olmayan duran varl›klar olarak adland›r›lan bu varl›klar iflletmenin faaliyet gösterebilmesi aç›s›ndan gereklidir. Örne¤in, baflka bir iflletmeden al›nan lisansla üretim yap›lmas› (bir otomotiv firmas›n›n baflka bir otomotiv firmas›ndan ald›¤› lisansla üretim yapmas› gibi), telif haklar›, patentler, markalar, finansal kiralama haklar› gibi. Bu örneklerden de görülece¤i üzere iflletmeler maddi olmayan duran varl›klar›n› faaliyette bulunmak ve faaliyetlerini sürdürmek amac›yla kullanmaktad›r. Dolay›s›yla aynen maddi duran varl›klarda oldu¤u gibi maddi olmayan duran varl›klar›n da de¤eri bir gün yok olacakt›r. Bu yüzden maddi olmayan duran varl›klar›n maliyeti de faydalan›ld›klar› dönemler boyunca dönemin has›lat›yla efllefltirilmek üzere itfa edilmelidir. ‹flletmeler, iflletilmesi sonucunda yarar› tükenecek bir varl›¤›n aran›p bulunmas› ve bulundu¤u yerden al›nmas› için yap›lan ve karfl›l›¤›nda bir maddi varl›k elde edilemeyen harcamalar da yapabilmektedir. Özellikle madencilik faaliyetiyle u¤raflan iflletmeler bu faaliyetleri s›kl›kla yerine getirmektedir. Özel tükenmeye tabi varl›klar olarak adland›r›lan bu alt grupta arama giderleri, haz›rl›k ve gelifltirme giderleri kalemleri yer almaktad›r. Her ne kadar hesaplarda “gider” ifadesi bulunsa da yap›lan iflletme faaliyetinin bu giderlerin oluflmas›na ba¤l› olmas› harcaman›n ekonomik yarar›n›n ç›kar›lan cevher miktar›na paralel olarak tükenmesini gerektirmektedir. Bu yüzden ilgili harcamalar aktiflefltirilmekte ve cevherin ç›kar›lmas› süresince amorti edilmektedir. Bu grubun özel niteli¤inden dolay› amortisman ifllemi “tükenme pay›” olarak muhasebelefltirilmektedir. SIRA S‹ZDE 7 AmortismanaSIRA tabiS‹ZDE duran varl›k unsurlar› hangileridir? D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U 2. Ünite - Muhasebe Analizleri 37 Ülkemiz muhasebe uygulamalar›nda karfl›l›k terimi farkl› durumlar› ifade eden olaylar için farkl› anlamlarda kullan›labilmektedir. En yayg›n olarak karfl›m›za ç›kan kullan›m, aktif kalemlerin de¤er kayb› veya olas› gider ve zararlar› kaydedebilmek için oluflturulan düzenleyici hesaplar için olan›d›r. Aktif düzenleyici karfl›l›k hesaplar› pasif karakterli hesaplar gibidir ve alacak kalan› verirler. Ancak ilgili olduklar› varl›klarla iliflkilendirilmek amac›yla bilançonun aktifinde indirim olarak raporlanmal›d›r. Çünkü bu hesaplar›n oluflturulma amac›, varl›klar›n aktifte bilanço tarihi itibar›yla tafl›d›klar› de¤er üzerinden raporlanmalar›n› sa¤lamakt›r. Aktifte indirim olarak raporlanan baz› karfl›l›k kalemleri flunlard›r: Ülkemizde “karfl›l›klar” terimi, varl›klarda de¤er düflüklü¤ü ve flüpheli alacaklar gibi kavramlar› ifade etmek için de kullan›lmaktad›r. Örne¤in, fiüpheli Ticari Alacaklar Karfl›l›¤›. Bunlar, varl›klar›n defter de¤erinde yap›lan de¤iflikliklere iliflkin düzeltmelerdir (ayarlamalar) ve bir yükümlülük do¤urmazlar. Karfl›l›klar DÖNEN VARLIKLAR DURAN VARLIKLAR (-) Ba¤l› Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü (-) Menkul K›ymet De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› Karfl›l›¤› (-) fiüpheli Ticari Alacaklar Karfl›l›¤› (-) ‹fltirakler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) fiüpheli Di¤er Alacaklar Karfl›l›¤› (-) Ba¤l› Ortakl›klar De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› (-) Di¤er Dönen Varl›klar Karfl›l›¤› Analiz aç›s›ndan aktifte yer alan karfl›l›klar bir de¤er kayb›n› ifade etti¤i için iflletme aç›s›ndan olumlu bir durum ifade etmemektedir. TMS 37: Karfl›l›klar, Koflullu Borçlar ve Koflullu Varl›klar Standard›nda karfl›l›k terimi “gerçekleflme zaman› ve tutar› belli olmayan yükümlülükler” olarak tan›mlanmaktad›r. Ülkemizdeki mevcut uygulamalarda bu tan›ma uyan karfl›l›klar bilançonun pasifinde “Borç ve Gider Karfl›l›klar›” aras›nda yer almaktad›r. Bunlar de¤er düzeltici bir ifllemi de¤il, iflletmenin yükümlülü¤ünü ifade etmektedir. Borç karfl›l›klar›, gelecek bir tarihte yap›lacak harcaman›n zaman ve tutar›n›n kesin olmamas› nedeniyle, di¤er yükümlülüklerden (ticari borçlar ve tahakkuklar gibi) farkl›d›r ve bilançoda ayr› bir kalem olarak raporlan›r. (Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu Borçlar bafll›¤›nda ele al›nm›flt›r.) Gelecek Aylara/Y›llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar› Gelecek aylara/y›llara ait giderler sonraki dönem/dönemlere ait giderlerin içinde bulunan dönemde peflin olarak ödenmifl k›s›mlar›n› içermektedir. Gelecek aylara ait giderler dönen varl›klarda, gelecek y›llara ait giderler ise duran varl›klarda yer almaktad›r. Örne¤in, iflletmenin Ekim 2011’den Ekim 2012’ye kadar olan dönem için bir y›ll›k kiras›n› peflin olarak ödeyerek bir bina kiralad›¤›n› varsayal›m. Kiran›n tamam›n›n peflin olarak ödenmifl olmas› kira giderinin tamam›n›n 2011 y›l›na ait oldu¤unu göstermez. Çünkü peflinen ödenmifl olan bedel, 2012 y›l›ndaki aylara ait kira bedellerini de içermektedir. Dolay›s›yla dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince kira giderlerinin ait oldu¤u dönemler aç›s›ndan ayr›flt›r›lmas› gerekmektedir. Ekim 2011’de ödenen kira bedelinin ilk üç ayl›k k›sm› 2011 y›l›n›n kira giderini olufltururken, kalan 9 ayl›k k›s›m 2012’de kira giderine dönüfltürülmek üzere gelecek aylara ait giderler hesab›na kaydedilecektir. 2012 y›l›na girildi¤inde ise her bir kira döneminde gelecek aylara ait giderler hesab›na kaydedilmifl olan tutar, ayl›k kira bedeli tutar› büyüklü¤ünde alacakland›r›l›p ilgili gider hesab› borçland›r›lacakt›r. 38 Finansal Tablolar Analizi Finansal analiz aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde gelecek aylara/y›llara ait giderler ortaya ç›kt›¤› tarih itibar›yla gerçekleflmemifl giderlerin peflin ödenmesi anlam›na gelmektedir. Dolay›s›yla iflletme, ödeme tutar› kadar büyüklü¤ü kendi faaliyetlerinde kullanmaktan feragat etmifl olmaktad›r. Bu sebepten dolay› e¤er zorunluluk hâlleri yoksa gelecek aylara/y›llara ait giderler hesab›n›n tutarca az olmas› beklenmektedir. Örne¤in, baz› illerimizde daire veya konut sahipleri en az 1 y›ll›k kira bedellerini peflin olarak kirac›dan talep etmektedirler. Böyle bir durumla karfl›laflan iflletme, faaliyetlerinin devam› için kira bedelini peflinen ödemek durumunda kalacakt›r. Bu anlamda analizde muhasebe bilgisinin yan› s›ra iflletmenin faaliyet gösterdi¤i sektörü ve faaliyette bulundu¤u ekonomik çevre koflullar›n›n bilinmesinde fayda bulunmaktad›r. Gelir tahakkuklar› ise içinde bulunulan dönemde tahakkuk etmifl olmas›na ra¤men henüz istenebilir durumda olmayan gelirlerin izlendi¤i hesapt›r. Örne¤in, iflletmenin 1 Kas›m 2011 tarihinde 1 y›l vadeli ve vade tarihi ödemeli bir bono ald›¤›n› varsayal›m. 31 Aral›k 2011 tarihinde 1 Kas›m’dan 31 Aral›k tarihine kadar olan 61 günlük iflleyen faizi dönemsellik kavram› ve efllefltirme ilkesi gere¤ince faiz geliri olarak kaydedilecektir. Ancak henüz bu tutar istenebilir olmad›¤› için kesin bir alacak yerine gelir tahakkuklar› hesab›nda muhasebelefltirilmesi yap›lacakt›r. Analiz aç›s›ndan gelir tahakkuklar›, gelirin gerçekleflmifl olmas›n› göstermesi aç›s›ndan olumludur. Ancak bu büyüklük, vade tarihinden itibaren iflletme faaliyetlerinde kullan›labilir hâle gelecektir. ‹flletme (Üretim-Sat›fl) Faaliyetlerinin Analizi T1.500.000 Yukar›da yer alan kâr büyüklü¤ü yeterli midir? ‹flletmenin büyüklü¤ü önemlidir gibi cevaplardan hareketle bu soruya cevap bulunmaya çal›fl›labilir. Ancak konuya bir de kâr› oluflturan unsurlar aç›s›ndan yaklaflmak cevaba ulaflmada daha yard›mc› olacakt›r. Kâr, has›lat ve giderler aras›ndaki pozitif fark olarak tan›mlanmaktad›r. Fakat bu tan›mlama yukar›da yer alan sorunun cevab›n› vermesi aç›s›ndan yetersiz kalmaktad›r. fiöyle ki 1.500.000 liral›k kâr büyüklü¤üne matematiksel olarak sonsuz biçimde ulafl›labilir. Örnek vermek gerekirse; 111.500.000 – 110.000.000 = 1.500.000 11.500.000 – 10.000.000 = 1.500.000 6.500.000 – 5.000.000 = 1.500.000 Görüldü¤ü üzere her üç durumda da kâr 1.500.000 lira olmas›na ra¤men has›lat ve gider büyüklükleri, sonucun farkl› yorumlanmas›na yol açmaktad›r. ‹lk durumda 111.500.000 liral›k bir has›lata karfl›l›k 1.500.000 liral›k kâr elde edilmiflken üçüncü durumda 6.500.000 liral›k has›lata karfl›l›k 1.500.000 liral›k kâr elde edilmifltir. Has›lat ve gider büyüklüklerinin ne kadar oldu¤unun bilinmesi sorunun cevab›na bir ad›m daha yaklafl›ld›¤›n›n bir göstergesidir. Ancak has›lat ve gider büyüklüklerinin biliniyor olmas› iflletme strateji ve politikalar›n›n belirlenmesi ve uygulanmas› aç›s›ndan yeterli de¤ildir. Örne¤in, iflletmenin sat›fl has›lat›n›n ne kadar oldu¤u veya sat›fllar›n maliyetinin ne kadar oldu¤u bu gösterimden elde edilemedi¤ine göre iflletmenin sat›fl has›lat›n› art›rma veya giderlerini düflürme kararlar›n› alma olana¤› olmayacakt›r. ‹flte bu bak›mdan has›lat ve giderlerin türleri ve tutarlar› aç›s›ndan gösterilmesi, iflletme yöneticilerine has›lat ve giderleri analiz edebilme, sonuçlar› yorumlayabilme ve bu sonuçlar› politikalarda kullanabilme olana¤› sunmaktad›r. 2. Ünite - Muhasebe Analizleri ‹flletmelerin ana faaliyeti mal al›p satmak veya ürün/hizmet üretip satmak olarak özetlenebilir. Ancak iflletmeler ana faaliyetleri d›fl›nda da faaliyetlerde bulunmaktad›r ve bu faaliyetlerden de gelir elde etmekte veya bu faaliyetler sonucunda giderlere katlanmaktad›rlar. Dolay›s›yla iflletmenin ana faaliyetine iliflkin faaliyet sonuçlar› ve bunlar› oluflturan unsurlar ile ana faaliyet d›fl›nda elde etti¤i gelir ve kârlar ile katland›¤› gider ve zararlar›n birbirinden ayr› olarak raporlanmas› analiz ve yorumlar›n sa¤l›kl› olmas›n› sa¤layacakt›r. Buradan hareketle bir iflletmenin elde etti¤i dönem kâr›n› flu flekilde göstermek yanl›fl olmayacakt›r: Kâr = Has›lat - Giderler + Faaliyet D›fl› Kârlar - Faaliyet D›fl› Zararlar Bu noktada eflitlikte yer alan kavramlar› aç›klamakta fayda vard›r. Has›lat, mallar›n teslimi veya hizmetlerin yerine getirilmesi faaliyetleri ile bunlara yard›mc› olan faaliyetleri içeren tüm ola¤an faaliyetlerin sonucunda varl›klardaki art›fllar veya borçlardaki azal›fllar olarak tan›mlanmaktad›r. Türkiye Muhasebe Standard› 18: Has›lat Standard›nda (TMS 18) ise has›lat, ortaklar›n sermayeye katk›lar› d›fl›nda özkaynakta art›flla sonuçlanan ve iflletmenin dönem içindeki ola¤an faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutar› olarak tan›mlanmaktad›r. Her iki tan›mdan da görülebilece¤i üzere has›lat›n baz› temel özelikleri bulunmaktad›r. Bunlar; • Has›lat, kazanma sürecinin bir sonucudur. • Has›lat, ola¤an faaliyet ile ilgili veya beklenen nakit giriflleriyle sonuçlan›r. • Has›lat, brüt tutar üzerinden raporlan›r. Has›lat›n gelir tablosunda raporlanabilecek duruma gelebilmesi, ancak has›lat›n gerçekleflmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu da has›lat›n; • ‹flletmenin, yerine getirmeyi umdu¤u hizmetlerin tümünü veya büyük bir k›sm›n› yerine getirdi¤inde, • Has›lat tutar› veya zaman› makul derecede güvenilirlikle belirlenebilir oldu¤unda ve • El de¤ifltirme ifllemi gerçeklefltirildi¤inde kayda al›nmas›yla mümkündür. TMS 18, has›lat›n finansal tablolara yans›t›lma koflullar›na da yer vermektedir. Mal sat›fl›na iliflkin has›lat, • ‹flletmenin mallar›n sahipli¤i ile ilgili önemli risk ve getirileri al›c›ya devretmifl olmas›; • ‹flletmenin sat›lan mallar üzerinde etkin bir kontrolü veya sahipli¤in genel olarak gerektirdi¤i flekilde bir yönetim etkinli¤ini sürdürmemesi; • Has›lat tutar›n›n güvenilir biçimde ölçülebilmesi; • ‹flleme iliflkin ekonomik yararlar›n iflletmece elde edilmesinin muhtemel olmas› • ‹flleme iliflkin yüklenilen veya yüklenilecek olan maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi koflullar›n›n tümü sa¤land›¤›nda mümkün olabilmektedir. Hizmet sunumuna iliflkin bir ifllemin sonucu güvenilir biçimde tahmin edilebiliyorsa ifllemle ilgili has›lat, ifllemin raporlama dönemi sonu itibar›yla tamamlanma yüzdesi dikkate al›narak finansal tablolara yans›t›l›r. Di¤er bir deyiflle, ifllerin tamamlanma yüzdesi dikkate al›narak has›lat›n dönemlere da¤›t›lmas›, raporlama için uygun olacakt›r. Örne¤in, bir hizmetin tamamlanmas› iki ya da daha uzun bir döneme yay›lm›flsa, has›lat›n ilgili oldu¤u dönemlere yans›t›lmas› raporlama aç›s›ndan uygun olacakt›r. Dönem kâr›n›n belirlenmesinde esas al›nacak di¤er bir etken de katlan›lan giderlerdir. Giderler, iflletmeye eklenen veya iflletmeden çekilen de¤erler (sermaye 39 40 Finansal Tablolar Analizi hareketleri) hariç olmak üzere, has›lat temini amac›yla varl›klarda meydana gelen azalmalar veya borçlardaki art›fllar olarak tan›mlanmaktad›r. Gider, hizmet üretildi¤inde veya ürün, has›lata katk›da bulundu¤unda kayda al›nmaktad›r. Faaliyet d›fl› kârlar ise has›lat ve ortaklarca yap›lan yat›r›mlar d›fl›nda tesadüfi ve yan faaliyetlerden ve dönem boyunca iflletmeyi etkileyen tüm di¤er ifllem, olay ve koflullardan dolay› özkaynaklarda meydana gelen art›fllar fleklinde ifade edilmektedir. Faaliyet d›fl› zararlar ise giderler ve sermaye azalt›m› d›fl›nda tesadüfi ve yan faaliyetlerden ve dönem boyunca iflletmeyi etkileyen tüm di¤er ifllem, olay ve koflullardan dolay› özkaynaklarda meydana gelen azal›fllar fleklinde ifade edilmektedir. Gelir Tablosu ‹flletmenin belirli bir dönemdeki faaliyet sonuçlar›n› gösteren tablo gelir tablosudur. Bu noktaya kadar anlat›lanlar ›fl›¤›nda gelir tablosunun iflletmenin ana faaliyetine ve yan faaliyetlere iliflkin bilgileri ayr› ayr› raporlayacak flekilde bölümlendirilmifl oldu¤unu söyleyebiliriz. Gelir tablosu flu bölümlerden oluflmaktad›r: • Brüt Sat›fl Kâr› bölümü • Faaliyet Kâr› bölümü • Ola¤an Kâr bölümü • Dönem Kâr› bölümü • Net Dönem Kâr› bölümü Gelir tablosunun ilk iki bölümü ana faaliyet sonuçlar›na iliflkin detaylar› içermekte, üçüncü ve dördüncü bölümler yan faaliyetlere iliflkin sonuçlar› raporlamaktad›r. Net dönem kâr› bölümünde ise vergi karfl›l›klar› yer almaktad›r. Brüt Sat›fl Kâr› Bölümü Brüt sat›fl kâr› bölümü iflletmenin mal/hizmet/ürün sat›fl›ndan elde etti¤i toplam has›lat ve bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerden oluflmaktad›r. Brüt Sat›fllar xxxxx (-) Sat›fl ‹ndirimleri (xxx) Sat›fl ‹adeleri Sat›fl ‹skontolar› xx xx NET SATIfiLAR xxxx (-) Sat›fllar›n Maliyeti (xxx) BRÜT SATIfi KÂRI (ZARARI) xx Analiz aç›s›ndan bu bölümde öne ç›kan iki nokta bulunmaktad›r. Bunlardan ilki brüt sat›fllar ile net sat›fllar aras›ndaki iliflkidir. Net sat›fllar›n brüt sat›fllar büyüklü¤üne yak›n olmas› beklenmektedir. Di¤er bir ifade ile sat›fllardan indirimlerin az olmas› istenir. Böylelikle iflletme, yapm›fl oldu¤u sat›fllardan elde etti¤i has›lat› mümkün oldu¤unca kaybetmeden elinde tutabilmifl olacakt›r. Brüt sat›fl kâr› bölümünde analiz aç›s›ndan ikinci önemli nokta ise net sat›fllar ve sat›fllar›n maliyeti iliflkisidir. ‹flletmenin brüt sat›fl kâr›na ulaflabilmesi için sat›fllar›n maliyetinin net sat›fllardan küçük olmas› gerekmektedir. Ancak sat›fllar›n maliyetinin çok küçük olmas› mal/ürün/hizmet kalitesiyle ilgili olumsuzluklar› akla getirebilmektedir. Sat›fllar›n maliyetinin net sat›fllar›n alt›nda ama ona çok yak›n olmas› da yeterli bir brüt sat›fl kâr› büyüklü¤ünün elde edilememesine yol açacakt›r. Brüt sat›fl kâr›n›n yeterli olup olmad›¤› ise kendisinden sonra gelen faaliyet giderlerini karfl›lamas›na ve sonras›nda da dönem kâr› büyüklü¤ü içindeki pay›n›n büyüklü¤üyle anlafl›labilmektedir. 41 2. Ünite - Muhasebe Analizleri Faaliyet Kâr› Bölümü Faaliyet kâr› bölümü, iflletmenin ana faaliyetiyle ilgili olup sat›fllar›n maliyetine dahil edilemeyen Araflt›rma-Gelifltirme Giderleri, Pazarlama, Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri ve Genel Yönetim Giderlerinden oluflmaktad›r. ‹flletmenin ana faaliyetiyle ilgili toplam kârl›l›¤› brüt sat›fl kâr› büyüklü¤ünün faaliyet giderlerini karfl›lamas› sonucunda kalan faaliyet kâr› ile görülmektedir. Ola¤an Kâr Bölümü Ola¤an kâr bölümü, iflletmenin dönem içinde süreklilik gösteren yan faaliyetlerine iliflkin faaliyet sonuçlar›n›n yer ald›¤› bölümdür. Bu bölümde alt gruplar olarak; • Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar • Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gider ve Zararlar • Finansman Giderleri yer almaktad›r. Faiz gelirleri, kambiyo kârlar›, komisyon gelirleri, karfl›l›k giderleri, menkul k›ymet sat›fl zararlar›, uzun vadeli borçlanma giderleri bu bölümde yer alan kalemlere örnek olarak gösterilebilir. Gelir tablosunda bir bölümün içinde gelir/kâr kalemleri ile gider/zarar kalemleri bulunuyorsa gelir/kâr kalemlerinin toplam›n›n gider/zarar kalemlerinin toplam›ndan büyük olmas›, bölüm içi kârl›l›¤›n sa¤lanmas› aç›s›ndan beklenmektedir. Ayn› zamanda bu durum faaliyet kâr›n› art›r›c› bir etki veya faaliyet zarar›n› azalt›c› bir etki yaratacakt›r. Dönem Kâr› Bölümü Dönem kâr› bölümü, iflletmenin dönem içinde süreklilik göstermeyen yan faaliyetlerine iliflkin faaliyet sonuçlar›n› göstermektedir. Bu bölümde alt gruplar olarak; • Di¤er Faaliyetlerden Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar • Di¤er Faaliyetlerden Ola¤and›fl› Gider ve Zararlar yer almaktad›r. Önceki dönem gelir ve kârlar›, maddi duran varl›k sat›fl kârlar›, çal›fl›lmayan k›s›m zararlar› gibi kalemleri bu bölümde yer alan kalemlere örnek olarak gösterilebilir. Bölüm içi sonuçlar itibar›yla gelir/kâr kaleminin gider/zarar kaleminden büyük olmas› beklenmektedir. Böylece bölüm içi kârl›l›k sa¤lanarak ola¤an kâr büyüklü¤ü art›r›lmakta veya ola¤an zarar büyüklü¤ü azalt›lmaktad›r. Bu noktaya kadar anlat›lanlar ›fl›¤›nda dönem kâr› büyüklü¤ünün ana faaliyet, süreklilik gösteren yan faaliyet ve süreklilik göstermeyen yan faaliyet büyüklüklerinden etkilenerek olufltu¤unu söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Dolay›s›yla dönem kâr› büyüklü¤ü içinde en büyük pay›n ana faaliyetten gelen paydan oluflmas› beklenmektedir. Çünkü ana faaliyet iflletmenin esas faaliyet alan›d›r ve gelecekte de devam edece¤i beklenmektedir. Yan faaliyetlerden elde edilecek kârlar da ana faaliyet kâr›n› destekleyerek iflletmenin toplam kârl›l›¤›n› art›rmaya yard›m etmelidir. Gelir tablosunun analiz aç›s›ndan önemi nedir? SIRA S‹ZDE 8 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ N N SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ 42 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 Muhasebe analizlerinin önemini aç›klamak. ‹flletmenin kendisini ifade edebilmesi, finansal tablolar arac›l›¤›yla olmaktad›r. ‹flletmeye ilgilenen taraflar iflletme hakk›nda karar verebilmek için finansal tablolara ihtiyaç duymaktad›rlar. Bundan dolay› finansal tablolar›n da iflletmenin yapt›¤› faaliyetlere iliflkin bilgileri gerçe¤i yans›t›r flekilde raporlayabilmesi gerekmektedir. Muhasebe analizlerinin yap›lmas›ndaki amaç finansal tablolara etki eden etkenleri belirleyip, bilgi kullan›c›lar›na iflletme faaliyetleri hakk›nda gerçek bilgileri verebilmektir. Finansal tablolarda iflletmenin temelde üç faaliyetiyle ilgili bilgiler yer almaktad›r. Dolay›s›yla muhasebe analizleri de bu faaliyetler üzerine yo¤unlaflm›flt›r. Bunlar finansman faaliyetleri, yat›r›m faaliyetleri ve iflletme faaliyetleridir. Finansman faaliyetlerinin analizinin iflletmeler aç›s›ndan ne anlam ifade etti¤ini de¤erlendirmek. Varl›klar›n hangi kaynaklarla finanse edildi¤inin analiz edilmesi iflletmenin finansal durumu ve kârl›l›¤›n›n gelecekteki durumunun ne flekilde geliflece¤ini ortaya ç›karmaktad›r. Varl›klar›n hangi tür borçlarla finanse edildi¤i, borçlar›n ödenmesinde hangi varl›klar›n kullan›laca¤›, kârl›l›¤›n hangi düzeyde olaca¤› gibi konular finansman analiziyle ortaya konulmaktad›r. N A M A Ç 3 N A M A Ç 4 Yat›r›m faaliyetlerinin analizinin finansal tablolar üzerindeki etkisini aç›klamak. ‹flletmenin varl›klar›n›n yap›s›n›n analiz edilmesi, varl›klar›n kullan›m alanlar›n›n etkinlefltirilmesi, yeni yat›r›m kararlar›n›n al›nabilmesi gibi konular aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Dönen varl›klar›n k›sa vadeli borçlar› ödeyebilme gücü ve günlük faaliyetleri sürdürebilme kalitesi yat›r›m analizi sonucunda belirlenebilmektedir. Duran varl›klar›n analizi ise temel olarak iflletmenin faaliyet ve üretim kapasitesi hakk›nda bilgi vermektedir. Duran varl›klar›n da¤›l›m›n›n iflletmenin ana faaliyetiyle olan iliflkisi duran varl›klar›n analiz edilmesiyle ortaya ç›kar›lmaktad›r. ‹flletme faaliyetlerinin (üretim-sat›fl) analizinin gelir tablosuyla iliflkisini kurmak. Gelir tablosu, iflletmenin belirli bir dönem içindeki faaliyet sonuçlar›n› gösteren tablodur. ‹flletmenin yapt›¤› faaliyetler sonucunda elde etti¤i has›lat, gelir ve kârlar ile katland›¤› gider ve zararlar gelir tablosunda raporlan›r. ‹flletmenin ana faaliyeti ve yan faaliyetlerine iliflkin faaliyet sonuçlar› bilgisi de gelir tablosundan elde edilebilmektedir. ‹flletmelerin ana faaliyet konusundaki kârl›l›klar›n›n a¤›rl›kl› olmas› beklenirken, yan faaliyetlerden elde edilen kârlar›n, ana faaliyet kârlar›n› desteklemesi beklenmektedir. 2. Ünite - Muhasebe Analizleri 43 Kendimizi S›nayal›m 1. Tahakkuk esas›yla ve nakit esas›yla ilgili olarak afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? a. Nakit esas›nda alacaklara iliflkin hesaplar borç kalan› verir. b. Tahakkuk esas›nda ifllemin gerçekleflti¤i an önemlidir. c. Tahakkuk esas›nda alacak ve borç hesaplar› çal›flt›r›lmaz. d. Nakit esas›nda borç hesaplar› ödemenin yap›ld›¤› güne kadar alacakl›d›r. e. Tahakkuk esas›nda borçlanma, ödeme an›nda ortaya ç›kar. 2. Amortisman yönteminin de¤iflmesi sonucunda gelir tablosunda nas›l bir de¤ifliklik ortaya ç›kabilir? a. Dönem kâr›nda de¤ifliklik ortaya ç›kabilir. b. Maddi duran varl›klar›n defter de¤erinde de¤iflme ortaya ç›kabilir. c. Duran varl›klar›n net tutar›nda de¤ifliklik ortaya ç›kabilir. d. Maddi olmayan duran varl›klar›n büyüklü¤ünde de¤iflme ortaya ç›kabilir. e. K›sa vadeli yabanc› kaynaklarda azalama gözlenebilir. 3. Afla¤›dakilerden hangisi finansman faaliyetlerinin analizinde ele al›nan konulardan birisi de¤ildir? a. Özkaynaklar›n b. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n analizi c. Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n analizi d. Brüt sat›fl kâr› büyüklü¤ünün analizi e. Otofinansman unsurlar›n›n analizi 4. Bankalardan al›nan nakdi krediler aktifte ne flekilde bir de¤iflme yaratmaktad›r? a. Ödenirken stok ç›k›fl› yarat›r. b. Al›nd›¤›nda stok girifli yarat›r. c. Al›nd›¤›nda nakit girifli yarat›r. d. Ticari alacaklarda art›fl yarat›r. e. Duran varl›klarda azal›fl yarat›r. 5. Finansal kiralama ifllemiyle ilgili afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? a. Duran varl›klar için uygulanmaktad›r. b. Stoklar›n finansman›nda kullan›l›r. c. Hammadde al›m›nda s›kl›kla kullan›lmaktad›r. d. Menkul k›ymetlerin finansman› aç›s›ndan önemlidir. e. Kirac› aç›s›ndan bir alacak do¤urur. 6. K›dem tazminat›yla ilgili olarak hangisi do¤rudur? a. K›dem tazminat›na iliflkin karfl›l›k kayda al›nmal›d›r. b. K›dem tazminat› ödendi¤i dönemde topluca gidere dönüfltürülmelidir. c. ‹flletmenin süreklili¤i kavram›yla yak›ndan ilgilidir. d. K›dem tazminat› karfl›l›¤› gelir tablosunda raporlan›r. e. K›dem tazminat› karfl›l›¤› aktifte yer almaktad›r. 7. ‹flletme aleyhine aç›lm›fl olan tazminat davalar› iflletmeyi ne tür bir borç alt›na sokar? a. Menkul k›ymet borcu b. Finansal borç c. Duran varl›k borcu d. Ticari borç e. Koflullu borç 8. Dönen varl›klarla ilgili olarak hangisi yanl›flt›r? a. K›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde kullan›l›r. b. Dönen varl›klar›n di¤er ismi net çal›flma sermayesidir. c. En likit alt grup haz›r de¤erlerdir. d. K›sa vadeli ticari alacaklar bu grupta yer al›r. e. Faaliyet döngüsü dönen varl›k unsurlar› aras›nda gerçekleflir. 9. Günlük faaliyetlerin yürütülmesi için kullan›lan büyüklük afla¤›dakilerden hangisidir? a. Net çal›flma sermayesi b. Defter de¤eri c. Net defter de¤eri d. Devaml› sermaye e. Özkaynak 10. Gerçekleflme zaman› ve tutar› belli olmayan yükümlülükler afla¤›dakilerden hangisidir? a. Net çal›flma sermayesi b. Giderler c. Has›lat d. Zarar e. Borç karfl›l›klar› 44 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. b 2. a 3. d 4. c 5. a 6. a 7. e 8. b 9. a 10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tahakkuk Esas› ve Nakit Esas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebelefltirmedeki Farkl›l›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansman Faaliyetlerinin Analizi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yabanc› Kaynaklar›n Analiz Aç›s›ndan Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Kiralama” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›dem Tazminat›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Borç Karfl›l›klar› ve Koflullu Borçlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dönen Varl›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dönen Varl›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Karfl›l›klar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Finansal analizin en temel kayna¤› finansal tablolard›r. Analizin amaçlar›na ulaflabilmesi, finansal tablolar›n güvenilirli¤iyle, daha do¤ru bir ifadeyle muhasebe analizlerinin kalitesiyle do¤rudan iliflkilidir. S›ra Sizde 2 Finansman faaliyetleri, iflletmenin çeflitli ihtiyaçlar›n› karfl›lamak ve varl›klar›n› hangi kaynaklarla finanse etti¤ini ortaya ç›karmak için yap›lmaktad›r. S›ra Sizde 3 ‹flletmenin sahip olmad›¤› bir maddi duran varl›¤›, baflka bir iflletmeden kiralayarak kullanma hakk›na sahip olma amac›yla yap›lmaktad›r. S›ra Sizde 4 K›dem tazminat›, çal›flan›n o ifl yerinde en az bir y›ll›k çal›flmas›ndan sonra hak etmifl oldu¤u bir büyüklüktür. Dönemsellik kavram›, dönemsel faaliyet sonuçlar›n›n ve finansal durumun gerçe¤i yans›tacak flekilde raporlanmas›n› amaçlamaktad›r. Dolay›s›yla y›llar boyunca çal›flm›fl olman›n karfl›l›¤›nda hak edilen k›dem tazmi- nat›n›n yaln›zca ödendi¤i y›l gider olarak muhasebelefltirilmesi, ilgili dönemin faaliyet sonuçlar›n› olumsuz etkileyecektir. Bu yüzden y›llara yay›lm›fl olan k›dem tazminat›n›n sadece ödemenin yap›ld›¤› dönem de¤il, tahakkuku gerçekleflen her dönem “karfl›l›k” olarak gider kaydedilmesi gerekmektedir. S›ra Sizde 5 Gelecek aylara ait gelirler, takip eden döneme ait olan gelirin peflin olarak bu içinde bulunulan dönemde tahsil edilmifl k›s›mlar›n› göstermektedir. Gider tahakkuklar› ise henüz ödenebilir durumda olmayan ancak tahakkuk etmifl olan giderleri göstermektedir. S›ra Sizde 6 Net çal›flma sermayesi, uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan ticari borçlar ve al›nan avanslar ile özkaynaklarda yer alan sermaye ve dönem net kâr› büyüklükleriyle finanse edilmektedir. S›ra Sizde 7 Bofl arazi ve arsalar d›fl›ndaki tüm maddi duran varl›klar, maddi olmayan duran varl›klar amortismana tabidir. Özel tükenmeye tabi varl›klar da uygulama olarak amortismana tabidir ancak özel tükenmeye tabi varl›klar için amortisman kavram› yerine tükenme pay› kavram› kullan›lmaktad›r. S›ra Sizde 8 ‹flletmenin faaliyet sonuçlar›n›n detayl› bir flekilde analiz edilebilmesi ve analiz sonuçlar›n›n iflletme faaliyetlerine uygulanabilmesi aç›s›ndan gelir tablosu analiz edilmektedir. 2. Ünite - Muhasebe Analizleri 45 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yararlan›lan ‹nternet Adresleri Akdo¤an, N. ve Sevilengül, O. (2007) Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulamalar›, 12. Bask›, Gazi Kitabevi, Ankara. Cemalc›lar, Ö. ve Önce, S. (1999) Muhasebenin Kuramsal Yap›s›, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar› No: 1093, Eskiflehir. Çetin, A. ve Ö¤üz, A. A. (2010) “Karfl›l›klar, Koflullu Borçlar ve Koflullu Varl›klar›n ‹ncelenmesi”, Marmara Üniversitesi ‹.‹.B.F. Dergisi, Cilt XXIX, Say› II. Çömlekçi, F., Sözbilir, H. ve Bektöre, S. (2006) Finansal Tablolar Analizi, Eskiflehir. Güven, E. ve Ayd›n, U. (2010) Bireysel ‹fl Hukuku, Nisan Kitabevi, Eskiflehir. Örten, R., Kaval, H. ve Karap›nar, A. (2011) UFRS (TMS - TFRS) Uygulamalar›, Ankara. Pamukçu, F. ve Pamukçu, N. (2011) “K›dem Tazminat› Karfl›l›¤›n›n Hesaplanmas›nda ‹fl Kanunu ve Türkiye Muhasebe Standartlar› Düzenlemelerinin Karfl›laflt›r›lmas›”, Muhasebe ve Denetime Bak›fl, Y›l: 11, Say› 34. Robinson, T. R., Munter, P. ve Grant, J. (2004) Financial Statement Analysis: A Global Perspective, Prentice Hall. Subramanyam, K. R. ve Wild, J. J., (2009) Financial Statement Analysis, International Edition, 10th Edition, McGraw Hill Company. TMS 18 Has›lat Standard›. Wild, J. J., Subramanyam, K. R. ve Halsey, R. F., (2004) Financial Statement Analysis, McGraw Hill Company. www.aklease.com (Finansal Kiralama ‹fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi) (08.07.2012) www.bilgilidenetim.net (Murat Yapm›fl, Finansal Kiralama ‹fllemlerinde De¤erleme ve Muhasebe ‹fllemleri) (04.07.2012) www.evergi.net/kidem-tazminati-ve-muhasebelestirilmesi.html (09.07.2012) www.vergivekanun (Finansal Muhasebe ‹fllemlerinde Muhasebe Kay›tlar›) (08.07.2012) 3 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Finansal analiz tekniklerini s›n›fland›rabilecek, Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek, E¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek, Dikey yüzde analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabilecek, Oran analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • Finansal Analiz Finansal Analiz Türleri Finansal Analiz Teknikleri Karfl›laflt›rmal› Finansal Analiz • E¤ilim Yüzdeleri Analizi • Dikey Analiz • Oran Analizi ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Finansal Analiz Teknikleri • F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE ‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER • F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹ • F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹ • KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ • E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ • D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹ • ORAN ANAL‹Z‹ Finansal Analiz Teknikleri F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹NE ‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER Temel finansal tablolar, bir iflletmenin finansal durumu ile finansal durumundaki de¤ifliklikleri aç›klayan birer araç niteli¤i tafl›r. Bu tablolarda yer alan veriler üzerinde yap›lacak baz› analitik uygulamalar, iflletme ile ilgili finansal yorum ve de¤erlendirme aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlara ulaflmam›z› sa¤lar. Söz konusu uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Finansal analiz, bir iflletmenin finansal bilgilerinin belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin bütünüdür. Daha genifl bir yaklafl›mla finansal analiz; bir iflletmenin finansal durumunun ve finansal yönden geliflmesinin yeterli olup olmad›¤›n› belirlemek için finansal tablo kalemlerindeki de¤iflikliklerin, kalemler aras›ndaki iliflkilerin, kalemlerin zaman içinde göstermifl olduklar› e¤ilimlerin incelenmesi ve gerekti¤inde belirlenen standart ve sektör ortalamalar› ile karfl›laflt›r›larak yorumlanmas› faaliyetlerinin bütünü olarak tan›mlanabilir. ‹flletmelerde yöneticinin ana görevi iflletmenin varl›k ve kaynaklar›n› yöneterek hedeflenen kâra güvenli bir flekilde ulafl›lmas›n› sa¤lamakt›r. Yani iflletme, ancak do¤ru bir ekonomik yap› (varl›k yap›s›) ve finansal yap› (kaynak yap›s›) ile amaçlar›n› gerçeklefltirebilir. Bunun için de geçmiflle ilgili bilgilerden gelecekle ilgili baz› ipuçlar› elde etmek gerekir. ‹flletmelerde finansal planlama ve kontrol faaliyetlerinin yürütülebilmesi için iflletmelerin mevcut ve olmas› gereken finansal durumunun bilinmesi gerekir. Finansal durumla ilgili bilgilerin kayna¤›n› da finansal tablolar oluflturur. Ancak bu tablolarda yer alan bilgilerin belirli teknikler kullan›larak analizi yap›lmaz ise iflletmenin ekonomik ve finansal yap›s›n› ve bunlar›n sonuçlar›n› anlamak mümkün olmaz. Analiz sonuçlar›ndan yararlan›larak gelecekle ilgili kararlar›n do¤ruluk derecesi artt›r›labilir. Tespit edilen unsurlardan yararlanmak suretiyle de iflletmelerin plan ve bütçelerinin yap›lmas› yoluna gidilir. Finansal tablolar›n analizi, analizden beklenen amaç, analiz sonuçlar›ndan yararlanacak olan taraflar ve analizi yapan taraf›n iflletme ile iliflkisi dikkate al›nmak suretiyle de¤iflik aç›lardan yap›labilir. Afla¤›da finansal analiz türleri bu aç›lardan ele al›narak aç›klanacakt›r. Finansal tablolar analizi ne demektir? SIRA S‹ZDE Finansal analiz: ‹flletmelerin finansal bileflenlerinin finansal analiz tekniklerinden yararlanarak analiz edilmesi ve yorumlanmas›d›r. 1 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT 48 Finansal Tablolar Analizi F‹NANSAL ANAL‹Z TÜRLER‹ Finansal analiz; analizin kapsam›, amac› ve analizi yapan›n durumu dikkate al›narak s›n›fland›r›labilir. Bu aç›lardan konuya yaklaflt›¤›m›zda finansal analiz üç farkl› flekilde s›n›fland›r›labilir: • Finansal analizin kapsam›na göre s›n›fland›r›lmas› • Finansal analizin amac›na göre s›n›fland›r›lmas› • Finansal analizi yapan›n durumuna göre s›n›fland›r›lmas› Kapsam›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; • Statik analiz • Dinamik analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Afla¤›da bunlar s›rayla ele al›narak aç›klanacakt›r. Statik Analiz Belirli bir tarihte düzenlenmifl veya tek bir döneme ait finansal tablolarda yer alan kalemler aras›ndaki iliflkilerin tespiti ve de¤erlendirilmesine “statik analiz” denir. Statik analiz tek bir dönemle ilgili olarak yap›l›r. Statik analiz, iflletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› cari faaliyet dönemi için gösterir ve yap›lacak genifl kapsaml› analizin önemli bir parças›n› oluflturur. Statik analizde oranlar, dikey yüzdelerden ve di¤er analitik tekniklerden yararlan›l›r. Statik analizde dikey yüzdeler yöntemi kullan›larak bir döneme ait varl›k da¤›l›mlar›, yabanc› kaynak ve özkaynak iliflkileri konusunda bilgi edinildi¤i gibi, net sat›fl has›lat›na nispetle gelir tablosunun di¤er kalemlerinin büyüklük ve durumlar›n› da görmek mümkündür. Burada hesaplanan oranlar yard›m›yla da iflletmenin cari faaliyet dönemine ait likidite, varl›k kullan›m›ndaki verimlilik, kârl›l›k ile finansal yap›s› konusunda önemli bilgiler elde edilir. Statik analizle, iflletmenin belli bir faaliyet dönemiyle ilgili yararl› ve önemli bilgiler elde edilmesine karfl›l›k, sadece dikey bir analiz yap›lmas›, yani bilgilerin karfl›laflt›r›lamamas› bu analizin eksikli¤ini teflkil eder. Dinamik Analiz ‹flletmelerin birbirini takip eden dönemlerine ait finansal tablolar›nda yer alan kalemler aras› iliflkinin ve bu kalemlerin zaman içerisinde göstermifl oldu¤u e¤ilimlerin belirlenmesi ve yorumlanmas› fleklindeki analize dinamik analiz ad› verilir. Dinamik analiz belli bir faaliyet dönemine ait bilgilerin geçmifl dönemlerle karfl›laflt›r›larak de¤iflim, e¤ilim ve iliflkilerin belirlenmesi, olumlu ve olumsuz geliflmelerin görülmesini sa¤lar. Bu da statik analize göre dinamik analizin üstünlü¤ünü teflkil eder. Dinamik analizde iflletmenin cari dönem bilgileri; • Geçmifl faaliyet dönemi sonuçlar›yla, • ‹flletmede belirlenen standartlarla (plan ve bütçe hedefleriyle) • Sektör veya benzer iflletme sonuçlar›yla, • Genel standartlarla, karfl›laflt›r›l›r. Bu karfl›laflt›rmaya ba¤l› olarak iflletmenin ulaflt›¤› sonuçlar›n tatminkâr olup olmad›¤› belirlenir. Olumlu sapmalar›n kal›c› olmas›; olumsuz sapmalar›n da giderilmesi için çaba gösterilir. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Dinamik analizde karfl›laflt›rmal› finansal tablolar, dikey ve yatay yüzde ve oran analiz tekniklerinden yararlan›l›r. Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; • Yönetim Analizleri • Kredi Analizleri • Yat›r›m Analizleri olmak üzere üç ana bafll›kta toplan›r. Afla¤›da bunlar s›rayla ele al›narak aç›klanacakt›r. Yönetim Analizleri Yönetim analizleri, yöneticilerin kararlar›na ve izleyecekleri politikalara esas teflkil etmek üzere yap›lan bir analizdir. Yönetim analizlerinde hem statik hem de dinamik analizden yararlan›l›r. ‹flletme faaliyetlerinin baflar›l› bir flekilde yürütülebilmesi için finansal tablolarda yer alan bilgilerin bütünüyle anlafl›lmas› gerekir. Yönetim bu bilgilerden yararlanmak suretiyle gelecekle ilgili daha sa¤l›kl› ve isabetli kararlar alabilir. Yönetim analizi, iflletmenin verimlili¤ini, kârl›l›¤›n› artt›rmak, kaynaklar›n etkin bir flekilde kullan›m›n› sa¤lamak ve yönetim kararlar›n›n do¤ruluk derecesini artt›rmak konular›nda yöneticilere yard›mc› olur. Yap›lacak yönetim analizlerinde temel finansal tablo bilgileri yan›nda iflletmenin iç raporlar›nda yer alan finansal bilgiler de kullan›labilir. Bu analizde bütün analiz yöntemlerinden yararlan›ld›¤› gibi özellikle iflletmeyi oluflturan bölüm performanslar›n›n ölçülmesine yönelik teknikler de kullan›l›r. Bunlar›n bafl›nda da iflçilik ve malzeme kullan›m verimlili¤inin belirlenmesi, pazar da¤›l›m analizleri, üretim maliyeti ve kârl›l›k analizleri, kapasite kullan›m analizi, çal›flan devir h›z›, müflteri memnuniyet analizleri, bölüm ve genel bütçe kontrolleri gelir. Kredi Analizleri ‹flletmeye kredi veren kurum ve flah›slar›n amac›, verdikleri krediyi faiziyle birlikte zaman›nda geri almakt›r. Bu nedenle kredi analizleri iflletmeye kredi veren veya verecek olan kredi kurumlar› taraf›ndan yap›lan bir analiz türü olup iflletmenin finansal durumu ile borç ödeme gücünü tespite yönelik olarak yap›lmaktad›r. Kredi analizleri aç›s›ndan iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiler çok önemlidir. Bu nedenle kredi analizleri aç›s›ndan dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkileri konu alan analiz tekniklerinin önemi çok büyüktür. ‹flletmeye kredili mal satan bir iflletmenin yapt›¤› analiz ile kredi kurumlar›n›n yapt›¤› analiz aras›nda amaçlar farkl› olmas›na ra¤men büyük ölçüde benzerlikler vard›r. Her iki kurum da alacakl› olduklar› iflletmenin borç ödeme gücüyle ilgilenirler. Kredi analizlerinde iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiler yan›nda, dönen varl›klar›n yap›s›, sermaye yap›s›, özkaynak-yabanc› kaynak (borç) dengesi, duran varl›klar›n yap›s› ve finansman yöntemleri üzerinde de durulur. Ayr›ca gelir tablosu verilerinden yararlan›larak iflletmenin kârl›l›¤›, alacaklar›n devir h›z›, stoklar›n devir h›z› yan›nda yöneticilerin nitelikleri kurumun sayg›nl›¤›, iktisadi durum, sektörel geliflmeler de göz önünde al›nmal›d›r. 49 50 Finansal Tablolar Analizi Yat›r›m Analizleri Yat›r›m analizleri arac›l›¤›yla iflletmenin gelecekteki kazanma gücünün tespiti yoluna gidilir. Yat›r›m analizleri iflletmenin mevcut ortaklar› ile iflletmeye gelecekte ortak olmay› düflünenler ve iflletmeye uzun vadeli fon sa¤layan veya fon sa¤lamay› düflünenler taraf›ndan yap›l›r. Bir iflletmenin mevcut ortaklar› ile iflletmeye ortak olmay› düflünenler, iflletmenin süreklili¤i, yat›r›m›n güvencesi, kârl›l›k, gelecekteki kazanma gücü, hisse senetlerinin de¤erindeki art›fllar, kâr da¤›t›m politikas› ve bunlar›n gösterdi¤i e¤ilimle ilgilenirler. Ortaklar ile ortak olmay› düflünenlerin bu konudaki bilgi ihtiyaçlar› finansal tablolar ve finansal tablolar›n analizi suretiyle sa¤lan›r. ‹flletmeye uzun vadeli fon sa¤lam›fl olanlar ile fon sa¤lamay› düflünenler ise iflletmenin borç ödeme gücü ile ilgilenirler. Bunlar sa¤lad›klar› fonlar›n anapara taksitleri ve faizlerinin zaman›nda kendilerine ödenip ödenmeyece¤ini bilmek isterler. ‹flletmeye uzun vadeli fon sa¤lam›fl olanlarla fon sa¤lamay› düflünenler iflletmenin kazanç gücü yan›nda iflletme sermayesi durumu ve iflletme sermayesinin ölçülü bir biçimde finanse edilip edilmedi¤i konular›yla da ilgilenirler. Bu konulardaki bilgiler de finansal tablolar ve bu tablolar›n analizi suretiyle sa¤lan›r. Yat›r›m kararlar›n›n do¤ruluk derecesi yat›r›m analizlerinin baflar› derecesinin de bir ölçüsüdür. Sa¤l›kl› finansal tablolar ve bunlara dayan›larak yap›lacak sa¤l›kl› yat›r›m analizleri sermaye piyasas›n›n geliflmesi aç›s›ndan büyük bir öneme sahiptir. Analizi Yapan›n Durumuna Göre Finansal Analiz Çeflitleri Analizi yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; • ‹ç analiz • D›fl analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Afla¤›da bunlar k›saca aç›klanacakt›r. ‹ç Analiz Analizi yapan finansal analist e¤er iflletme içinden bir kifliyse yap›lan analize iç analiz ad› verilir. ‹ç analizde analizi yapacak olan kifli iflletmenin d›fl kullan›ma da aç›k olan bilançosu (finansal durum tablosu) ve gelir tablosu yan›nda iflletmede mevcut di¤er tüm belge ve bilgilerden yararlan›r. Bu nedenle iç analizde, iflletmenin kârl›l›¤›, verimlili¤i, ekonomik ve finansal yap›s› detayl› bilgilere dayan›larak ortaya konabilir. D›fl Analiz Analizi yapan finansal analist e¤er iflletme d›fl›ndan bir kifliyse yap›lan analize d›fl analiz denir. D›fl analizde finansal analist iflletme yönetiminin üçüncü kiflilerin kullan›m› amac›yla yay›nlam›fl oldu¤u finansal tablolar ve bunlar›n dipnotlar›nda yer alan bilgilerden yararlanmak suretiyle analiz yapar. D›fl analizi, iflletmeyle ilgisi bulunan sat›c›lar, kredi kurumlar›, iflletmeye yat›r›mda bulunmak isteyenler (potansiyel yat›r›mc›lar) yapar. SIRA S‹ZDE 2 Finansal analiz SIRAtürlerini S‹ZDE s›n›fland›rarak yaz›n›z. D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT 51 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri F‹NANSAL ANAL‹Z TEKN‹KLER‹ ‹kinci ünitede incelenerek analiz aç›s›ndan anlam ve kapsamlar›n›n s›n›rlar› belirlenen finansal tablolar, gerek iflletme yöneticileri gerek yat›r›mc›lar gerekse kredi verenler aç›s›ndan çeflitli yöntemlerle analiz edilerek de¤erlemeye tabi tutulmakta ve elde edilen bilgiler analizi yapan ve yapt›ranlar›n amaçlar› do¤rultusunda de¤erlendirilmektedir. Bu ünitede finansal tablolar›n analizinde kullan›lan teknikler ele al›nacakt›r. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel teknikler (yöntemler): • Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar Analizi • E¤ilim (Trend) Yüzdeleri Yöntemi ‹le Analiz • Dikey Yüzde Yöntemi ‹le Analiz • Oran Analizi olmak üzere dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Afla¤›da bu teknikler s›ras› ile ele al›narak incelenecektir. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan teknikler nelerdir? SIRA S‹ZDE KARfiILAfiTIRMALI F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ D Ü fi Ü N E L ‹ M Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, bir iflletmenin birbirini izleyen en az iki veya daha fazla faaliyet dönemine ait finansal tablolar›n›n karfl›laflt›rmal› olarak S O göstermifl R U düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman içinde oldu¤u geliflmelerin ve de¤iflikliklerin tespit ve incelenmesidir. Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi birden fazla döneme Dait bilgilerin karfl›‹KKAT laflt›r›lmas› ve de¤erlemesini öngördü¤ünden dinamik bir yap›ya sahiptir. Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizinde finansal analist iflletmenin birkaç döneme ait fiSIRA S‹ZDE nansal tablolar›n› yan yana koymak suretiyle inceleyerek, iflletmenin iktisadi ve finansal yap›s›ndaki, kârl›l›¤›ndaki, verimlili¤indeki geliflmeler konusunda önemli bilgiler elde edebilir. Bu teknikle iflletmenin geçmiflteki durumu ile bugünkü duAMAÇLARIMIZ rumu karfl›laflt›r›lmak suretiyle elde edilecek bilgiler iflletmenin gelece¤iyle ilgili kararlara da ›fl›k tutar. Finansal tablolarda yer alan rakamlar›n karfl›laflt›r›labilmesi Kiçin dönem‹ T faaliyet A P lerinin efl de¤er olmas›, tablolardaki bilgilerin ayn› muhasebe kavram ve ilkelerine göre haz›rlanm›fl olmas› gerekir. Bu çerçevede haz›rlanan finansal tablolar›n karfl›laflt›r›lmas› ve analizi sonucu al›nacak kararlar›n isabet derecesi T E Lde E V ‹ artar. ZYON Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar›n amac›, y›llar itibar›yla al›nan sonuçlar› di¤er y›llarla karfl›laflt›rarak baflar› durumu hakk›nda fikir edinmektir. Ancak bu, enflasyon ortam›nda dikkatli uygulanmas› gereken bir tekniktir. Çünkü enflasyon, ana‹ N T E R N E Tyafland›¤›nlizde kullan›lan finansal tablo rakamlar›n› bozar ve yüksek enflasyon da finansal tablolar›n karfl›laflt›r›lmalar› sonucu elde edilen farklar anlaml› biçimde yorumlanamaz. Bunun giderilmesi için karfl›laflt›r›lan finansal tablolar›n enflasyonun bozucu etkisinden kurtar›lmas› gerekir. Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizinde hesaplanan de¤iflimler hem tutar hem de yüzde olarak dikkate al›nmal›d›r. Sadece tutar veya sadece yüzde de¤iflimlere bak›lmas›, de¤iflimin iflletme aç›s›ndan öneminin gözden kaç›r›lmas›na veya gerekenden fazla önemli görülmesine neden olabilir. Bu da de¤iflimlerle ilgili yorumu zay›flat›r. Finansal tablo içinde nispi olarak küçük bir kalemde yüzde olarak büyük bir de¤iflim, gerçekte iflletmeyi pek etkilemeyebilir. Ancak finansal tablonun bütünü bak›m›ndan tutardaki küçük de¤iflme de sadece tutar de¤iflimine bak›larak inceleme d›fl› b›rak›lmamal›d›r. 3 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi: ‹flletmenin birden fazla dönemine ait S O RyanU finansal tablolar›n›n yana konulmak suretiyle de¤erlendirilip yorumlanmas›d›r. D‹KKAT N N SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 52 Finansal Tablolar Analizi Karfl›laflt›rmal› Finansal Tablolar›n Düzenlenmesi Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, uygulanmas› kolay ve pratik bir tekniktir. Karfl›laflt›r›lacak iki y›la ait finansal durum tablosu (bilanço) ve gelir tablosu bilgileri yan yana getirilerek, her kalemdeki art›fl veya azal›fl hem tutar hem de yüzde olarak hesaplan›r. Sonra da bu de¤iflimlerin iflletmeye etkisi araflt›r›l›r ve yorumlan›r. Olumlu geliflmelerin devam ettirilmesi, olumsuzluklar›n ise ortadan kald›r›lmas› için gerekli önlemler al›n›r. Karfl›laflt›rmal› finansal tablo analizinde afla¤›da belirtilen esaslara uymak gerekir. • Karfl›laflt›r›lmas› yap›lacak cari ve önceki dönem finansal tablolar› ayn› zaman dilimlerini kapsayacak flekilde haz›rlanm›fl olmal›d›r. • Finansal tablolar üç veya alt› ayl›k dönemleri kaps›yor ise karfl›laflt›rma ya bir önceki üç veya alt› ayl›k finansal tablolarla ya da bir önceki y›l›n ayn› dönemleri ile yap›lmal›d›r. • Cari döneme ait finansal tablolar dönemin bütçe rakamlar›yla karfl›laflt›r›labilir. Bu ifllem bütçe kontrolü kapsam›ndad›r. • Bir iflletmenin cari y›l›na ait finansal tablolar di¤er iflletmelerin ayn› dönemine ait finansal tablolar›yla karfl›laflt›r›labilir. Bu, iflletmenin benzer iflletmelere göre baflar›s›n› de¤erlendirmeye yöneliktir. • Temel finansal tablolar yan›nda ek finansal tablolar›n da karfl›laflt›rma yoluyla analizi yap›labilir. • Karfl›laflt›r›lacak finansal tablolar enflasyonun bozucu etkisinden ar›nd›r›lmal›d›r. Karfl›laflt›rmal› tablolar arac›l›¤›yla art›fl ve azal›fllar›n analizi ve yorumu için önce karfl›laflt›rmal› finansal tablolar›n düzenlenmesi daha sonra da de¤iflimlerin yorumlanmas› gerekir. Tüm finansal tablolar karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizine konu teflkil edebilir. Ancak özellikle d›fl analizde, bu teknikten daha çok finansal durum tablosu ve gelir tablosu analizinde yararlan›lmaktad›r. SIRA S‹ZDE 4 D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE Tablo 3.1 AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET Karfl›laflt›rmal› Finansal Durum Tablolar›n›n Düzenlenmesi D Ü fi Üfinansal NEL‹M Karfl›laflt›rmal› durum tablolar›, iflletmenin birden fazla faaliyet dönemine ait finansal durum tablosu bilgilerinin yan yana yaz›larak karfl›laflt›r›lmalar› fleklinde düzenlenir S Ove R Ufinansal durum tablosu kalemlerinde meydana gelen art›fl ve azal›fllar tutar ve yüzde olarak hesaplan›r. Bu tablolardan yararlan›larak tespit edilen de¤iflimler yorumlanarak iflletmenin geliflimi konusunda sonuçlar ç›kar›l›r. De¤erD‹KKAT leme yap›l›rken iflletme ile ilgili büyüklükler yan›nda sektör ve genel ekonomideki geliflmeler de dikkate al›n›r. Afla¤›da,SIRA B1 S‹ZDE ve B2 dönemine ait karfl›laflt›rmal› finansal durum tablosu kalemleri üzerinde de¤iflimlerin nas›l hesapland›¤› aç›klanm›flt›r. N N Karfl›laflt›rmal› finansal durum tablosunun K ‹ T A P bilançonun haz›rlanmas› TELEV‹ZYON Karfl›laflt›rmal› SIRAfinansal S‹ZDE tablolar›n nas›l düzenlendiklerini aç›klay›n›z. GRUP / HESAP ADI AMAÇLARIMIZ Dönen Varlıklar Toplamı K ‹ T AToplamı P Duran Varlıklar AKT‹F TOPLAMI Kısa Vadeli Yabancı Kaynakl. T E L EYabancı V ‹ Z Y O N Kaynakl. Uzun Vadeli Öz Kaynaklar PAS‹F TOPLAMI ‹NTERNET YILLAR B1 600.000 1.400.000 2.000.000 800.000 200.000 1.000.000 2.000.000 B2 1.080.000 1.680.000 2.760.000 1.360.000 100.000 1.300.000 2.760.000 DE⁄‹fi‹M TUTAR 480.000 280.000 760.000 560.000 -100.000 300.000 760.000 % 80 20 38 70 -50 30 38 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri De¤iflimin Hesaplanması: De¤iflim Tutar›: B2 - B1 Dönen Varl›klar Toplam› 1.080.000-600.000 = 480.000 Duran Varl›klar Toplam› 1.680.000-1.400.000 = 280.000 AKT‹F TOPLAMI 2.760.000-2.000.000 = 760.000 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 1.360.000-800.000 = 560.000 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 100.000-200.000 = -100.000 Öz Kaynaklar 1.300.000-1.000.000 = 300.000 PAS‹F TOPLAMI 2.760.000-2.000.000 = 760.000 53 De¤iflim %'si : ((B2-B1) / B1) *100 = % Dönen Varl›klar Toplam› ((1.080.000-600.000) / 600.000) *100 = 80 Duran Varl›klar Toplam› ((1.680.000-1.400.000)/1.400.000) *100 = 20 AKT‹F TOPLAMI ((2.760.000-2.000.000)/1.000.000) *100 = 38 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar ((1.360.000-800.000) / 800.000) *100 = 70 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar ((100.000-200.000) / 200.000) *100 = -50 Öz Kaynaklar ((1.300.000-1.000.000 /1.000.000) *100 = 30 PAS‹F TOPLAMI ((2.760.000-2.000.000)/2.000.000)*100 = 38 Karfl›laflt›rmal› Gelir Tablolar›n›n Düzenlenmesi Karfl›laflt›rmal› gelir tablolar› birden fazla faaliyet dönemlerine ait gelir tablolar›n›n yan yana dizilmesi suretiyle düzenlenir ve gelir tablosu kalemlerinde meydana gelen art›fl ve azal›fllar tutar ve yüzde olarak hesaplan›r. Bu tablolardan yararlan›larak tespit edilen de¤iflimler yorumlanarak iflletmenin geliflimi konusunda sonuçlar ç›kar›l›r. De¤erleme yap›l›rken iflletme ile ilgili büyüklükler yan›nda sektör ve genel ekonomideki geliflmelerde dikkate al›n›r. Afla¤›da, B1 ve B2 dönemine ait karfl›laflt›rmal› finansal gelir tablolar› kalemleri üzerinde de¤iflimlerin nas›l hesapland›¤› aç›klanm›flt›r. GRUP / HESAP ADI YILLAR B1 DE⁄‹fi‹M B2 TUTAR % NET SATIfiLAR 400.000 600.000 200.000 50 SATIfiLARIN MAL‹YET‹ 240.000 480.000 240.000 100 BRÜT SATIfi KÂRI 160.000 120.000 -40.000 -25 De¤iflimin Hesaplanmas›: De¤iflim Tutar›: B2-B1 Net Sat›fllar 600.000 - 400.000 = 200.000 Sat›fllar›n Maliyeti 480.000 - 240.000 = 240.000 Brüt Sat›fl Kâr› 120.000 - 160.000 = -40.000 De¤iflim %’si: ((B2-B1) / B1)*100 Net Sat›fllar ((600.000-400.000) / 400.000) *100 = 50 Sat›fllar›n Maliyeti ((480.000-240.000) / 240.000) *100 = 100 Brüt Sat›fl Kâr› (( 120.000-160.000) / 120.000) *100 = -25 % Tablo 3.2 Karfl›laflt›rmal› gelir tablosunun haz›rlanmas› 54 Finansal Tablolar Analizi E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ E¤ilim yüzdeleri: ‹flletmenin birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolar›ndaki e¤ilimin temel y›la göre hesaplanmas›d›r. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan tekniklerden bir di¤eri e¤ilim yüzdeleri ile analiz tekni¤idir. E¤ilim Yüzdeleri (Trend) analizi ile iflletmenin gösterdi¤i geliflmeler y›llar itibar›yla görülür. Bu analize Yatay Yüzde Analizi de denir. Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) al›nan finansal tablo kalemlerine göre gösterdi¤i e¤ilim yüzde olarak hesaplan›r. Bu flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan her bir kalemin temel kabul edilen y›la göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. Temel y›l olarak finansal tablo serisinin ilk y›l› kabul edilebilir. Temel y›la göre hesaplanan yüzdeler belli tarih veya dönemler aras›ndaki finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›nda meydana gelen de¤iflimleri aç›k olarak gösterir ve karfl›laflt›rmal› finansal tablolara ait verilerin yatay olarak analizine imkân verir. Finansal analist, finansal tablo kalemlerindeki art›fl ve azal›fl e¤ilimlerinin olumlu veya olumsuz oldu¤unu belirlerken aralar›nda anlaml› iliflkiler kurulabilecek kalemleri birlikte de¤erlendirir. Ayr›ca analizin anlaml› olabilmesi için temel olarak seçilen y›l›n her bak›mdan iflletme faaliyetlerini yans›tacak normal bir y›l olmas› gerekir. Hesaplanan e¤ilim yüzdeleri yorumlan›rken fiyatlar genel seviyesindeki de¤iflimlerin de gözden uzak tutulmamas› gerekir. Asl›nda finansal tablolar analiz edilmeden önce fiyatlar genel seviyesinde meydana gelen de¤ifliklikler dikkate al›narak bunlar›n finansal tablo kalemleri üzerindeki etkisinin giderilmesi ve finansal tablo kalemlerinin temel y›l olarak seçilen y›ldaki paran›n sat›n alma gücüyle ifade edilmesinde yarar vard›r. E¤ilim yüzdeleri hesaplanacak dönemin analizinden beklenen yarar›n sa¤lanabilmesi için mümkün oldu¤u kadar uzun bir süreyi kapsamas› gerekir. Sadece birkaç y›ldaki e¤ilime bakarak sa¤l›kl› karar vermek mümkün de¤ildir. E¤ilim yüzdeleri hesaplanmas›nda seçilecek temel y›l›n her bak›mdan normal ve ola¤anüstü faktörlerin etkisinde kalmam›fl bir y›l olmas› gerekir. Aksi hâlde yap›lacak analiz ve yorum hatal› olabilir. Finansal tablo içindeki nispi pay› küçük kalemler için e¤ilim yüzdeleri hesaplanmayabilir. E¤ilim yüzdeleri analizinin uygulanmas›nda; • Baz Y›la Göre Trend Hesaplanmas› • Bir Önceki Y›la Göre Trend Hesaplanmas› olmak üzere iki yaklafl›m söz konusudur. Finansal Durum Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, dönemler itibar›yla e¤ilimlerin hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r. Afla¤›da finansal durum tablosu analizi bu çerçevede ele al›nacakt›r. E¤ilim yüzdelerinde baz y›l ve bir önceki y›l olmak üzere iki yaklafl›m oldu¤u yukar›da belirtilmiflti. Afla¤›da yap›lacak hesaplamalarda her iki yaklafl›m ayr› ayr› ele al›nacakt›r. 55 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Baz Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› E¤ilim yüzdelerinin hesaplanmas›nda Baz Y›l Yöntemi benimsendi¤inde genel ekonomi ve iflletme bak›m›ndan normal olarak tamamlanm›fl bir y›la ait finansal tablolar baz olarak al›n›r ve bu y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Di¤er y›l kalemlerindeki e¤ilimler baz y›la göre hesaplan›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir. GRUP / HESAP ADI Dönen Varl›klar Toplam› YILLAR B1 B2 B3 600.000 720.000 1.080.000 Duran Varl›klar Toplam› 1.400.000 1.260.000 1.680.000 AKT‹F TOPLAMI 2.000.000 1.980.000 2.760.000 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 800.000 840.000 1.360.000 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 200.000 120.000 100.000 Öz Kaynaklar 1.000.000 1.020.000 1.300.000 PAS‹F TOPLAMI 2.000.000 1.980.000 2.760.000 TREND ANAL‹Z‹ Dönen Varl›klar Toplam› Duran Varl›klar Toplam› AKT‹F TOPLAMI K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar Özkaynaklar PAS‹F TOPLAMI Trendin Hesaplanmas›: Dönen Varl›klar B2 B3 Duran varl›klar B2 B3 AKT‹F TOPLAMI B2 B3 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar B2 B3 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar B2 B3 Özkaynaklar B2 B3 PAS‹F TOPLAMI B2 B3 100 100 100 100 100 100 100 120 90 99 105 60 102 99 Tablo 3.3 Karfl›laflt›rmal› özet finansal durum tablosu (B1-B2-B3 y›llar› için) Tablo 3.4 E¤ilim Yüzdeleri Analizinin hesaplanmas› (Baz y›l› = B1) 180 120 138 170 50 130 138 (Cari Y›l Rakam› / Baz Y›l Rakam›)*100 = = 720.000 /600.000*100 1.080.000 / 600.000*100 = = 120 180 = = 1.260.000 / 1.400.000*100 1.680.000 /1.400.000*100 = = 90 120 = = 1.980.000 / 2.000.000*100 2.760.000 / 2.000.000*100 = = 99 138 = = 840.000 / 800.000*100 1.360.000 / 800.000*100 = = 105 170 = = 120.000 / 200.000*100 100.000 / 200.000*100 = = 60 50 = = 1.050.000 / 1.000.000*100 1.300.000 / 1.000.000*100 = = 102 130 = = 1.980.000 / 2.000.000*100 2.760.000 / 2.000.000*100 = = 99 138 56 Finansal Tablolar Analizi Bir Önceki Y›la Göre Finansal Durum Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› Bu hesaplama fleklinde finansal tablo kalemlerindeki e¤ilim daima bir önceki y›la göre hesaplan›r. Bu yöntemde bir önceki y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Bu yöntem benimsendi¤inde e¤ilim yüzdelerinin hesaplamas›n›n nas›l yap›ld›¤› afla¤›da finansal durum tablosu ana gruplar› itibar›yla aç›klanacakt›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir. Tablo 3.5 Karfl›laflt›rmal› özet finansal durum tablosu (B1-B2-B3 y›llar› için) Tablo 3.6 E¤ilim yüzdeleri analizinin haz›rlanmas› (Baz y›l= Bir önceki Y›l) GRUP / HESAP ADI YILLAR B1 B2 B3 Dönen Varl›klar Toplam› 600.000 720.000 1.080.000 Duran Varl›klar Toplam› 1.400.000 1.260.000 1.680.000 AKT‹F TOPLAMI 2.000.000 1.980.000 2.760.000 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 800.000 840.000 1.360.000 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar 200.000 120.000 100.000 Özkaynaklar 1.000.000 1.020.000 1.300.000 PAS‹F TOPLAMI 2.000.000 1.980.000 2.760.000 TREND ANAL‹Z‹ Dönen Varl›klar Toplam› Duran Varl›klar Toplam› AKT‹F TOPLAMI K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar Özkaynaklar PAS‹F TOPLAMI Trendin Hesaplanmas›: Dönen Varl›klar B2 B3 Duran varl›klar B2 B3 AKT‹F TOPLAMI B2 B3 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak. B2 B3 Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak. B2 B3 Özkaynaklar B2 B3 PAS‹F TOPLAMI B2 B3 100 100 100 100 100 100 100 120 90 99 105 60 102 99 150 133 139 162 83 127 139 (Cari Y›l Rakam› / Bir Önceki Y›l Rakam›)*100 = = 720.000 /600.000*100 1.080.000 / 720.000*100 = = 120 150 = = 1.260.000 / 1.400.000*100 1.680.000 / 1.260.000*100 = = 90 133 = = 1.980.000 / 2.000.000*100 2.760.000 / 1.980.000*100 = = 99 139 = = 840.000 / 800.000*100 1.360.000 / 840.000*100 = = 105 162 = = 120.000 / 200.000*100 100.000 / 120.000*100 = = 60 83 = = 1.050.000 / 1.000.000*100 1.300.000 / 1.050.000*100 = = 102 127 = = 1.980.000 / 2.000.000*100 2.760.000 / 1.980.000*100 = = 99 139 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri 57 Gelir Tablosunun E¤ilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analizi E¤ilim yüzdeleri yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, dönemler itibar›yla e¤ilimlerin (trendlerin) hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r. Baz Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› Trend hesaplanmas›nda Baz Y›l Yöntemi benimsendi¤inde genel ekonomi ve iflletme bak›m›ndan normal olarak tamamlanm›fl bir y›la ait finansal tablolar baz olarak al›n›r ve bu y›l›n bütün rakamlar› 100 kabul edilir. Di¤er y›l kalemlerindeki de¤iflimler baz y›la göre hesaplan›r. GRUP / HESAP ADI B1 400.000 240.000 160.000 NET SATIfiLAR SATIfiLARIN MAL‹YET‹ BRÜT SATIfi KÂRI TREND NET SATIfiLAR SATIfiLARIN MAL‹YET‹ BRÜT SATIfi KÂRI YILLAR B2 600.000 480.000 120.000 100 100 100 Trendin Hesaplanmas›: Net Sat›fllar B2 B3 Sat›fllar›n Maliyeti B2 B3 Brüt Sat›fl Kâr› B2 B3 B3 1.000.000 720.000 280.000 150 200 75 Tablo 3.7 Gelir tablosu e¤ilim yüzdelerinin hesaplamas› (Baz y›l= B1) 250 300 175 (Cari Y›l Rakam› / Baz Y›l Rakam›)*100 (600.000 / 400.000)*100 (1.000.000 / 400.000)*100 = = 150 250 (480.000/ 240.000)*100 (720.000/ 240.000)*100 = = 200 300 (120.000/ 160.000)*100 (280.000/ 120.000)*100 = = 75 175 Bir Önceki Y›la Göre Gelir Tablosu E¤ilim Yüzdelerinin Hesaplanmas› Gelir tablosu rakamlar›n›n gösterdi¤i e¤ilimin bu yöntemle belirlenmesinde, incelemesi yap›lan y›l›n bir önceki y›la göre e¤ilimi hesaplan›r. Trendi hesaplanan y›l›n bir önceki y›la göre e¤ilimi afla¤›da tabloda aç›klanacakt›r. B1; B2 ve B3 birbirini izleyen y›llar› temsil etmektedir. GRUP / HESAP ADI YILLAR B1 B2 B3 NET SATIfiLAR 400.000 600.000 1.000.000 SATIfiLARIN MAL‹YET‹ 240.000 480.000 720.000 BRÜT SATIfi KÂRI 160.000 120.000 280.000 NET SATIfiLAR 100 150 167 SATIfiLARIN MAL‹YET‹ 100 200 150 BRÜT SATIfi KÂRI 100 75 233 TREND Tablo 3.8 Gelir tablosu e¤ilim yüzdelerinin hesaplamas› (Baz y›l= Bir önceki y›l) 58 Finansal Tablolar Analizi Trendin Hesaplanmas›: (Cari Y›l Rakam› / Bir Önceki Y›l Rakam›)*100 Net Sat›fllar B2 600.000 / 400.000*100 = 150 B3 1.000.000 / 600.000*100 = 167 B2 480.000 / 240.000*100 = 200 B3 720.000 / 480.000*100 = 150 B2 120.000 / 160.000*100 = 75 B3 280.000 / 120.000*100 = 233 Sat›fllar›n Maliyeti Brüt Sat›fl Kâr› Enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkisini en aç›k biçimde yans›tan finansal analiz tekni¤i trend analizidir. Enflasyonun iflletme finansal tablolar› üzerindeki bozucu etkisi bilinmektedir. Bu nedenle de cari rakamlarla yap›lan trend analizi büyük ölçüde yan›lt›c› olabilir. Söz konusu yan›lg›y› ortadan kald›rmak amac› ile finansal tablolar›n bu bozucu etkiden kurtar›lmas› gerekir Bu durumda, yukar›da aç›klanan baz y›l ve bir önceki y›l yöntemlerinde cari rakamlar kullan›labilece¤i gibi enflasyona veya yabanc› para cinsine göre düzeltilmifl rakamlar da kullan›labilir. SIRA S‹ZDE 5 D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ D‹KEY YÜZDE ANAL‹Z‹ D Ü fi Ü N E L ‹ M Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan tekniklerden biri de dikey yüzde analizidir. Dikey yüzde analizi ile finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya S Ooransal R U grup içindeki büyüklü¤ü irdelenir. Bu yöntemle her bir finansal tablo kaleminin bulundu¤u grup toplam› içindeki oransal (yüzde) pay› ile finansal tablo toplam› içindeki oransal pay› hesaplan›r. ÖrD‹KKAT ne¤in, finansal durum tablosu bu yöntemle analiz edilirken bir varl›k kaleminin toplam aktifler içindeki pay› ve bulundu¤u grup içindeki pay› yüzde olarak hesapS‹ZDE ise her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki pay› lan›r. Gelir SIRA tablosunda ve her kalemin ait oldu¤u grup içindeki pay› hesaplan›r. Dikey yüzdeler yöntemine göre düzenlenmifl finansal tablolar, farkl› büyüklükAMAÇLARIMIZ teki iflletmeler aras› karfl›laflt›rma için ortak bir baz olufltururlar. Bu yöntemle, iflletmenin finansal tablolar› rakip iflletmelerin finansal tablolar› ile karfl›laflt›r›labilir. Dikey yüzde ile tek bir döneme ait finansal tablolar analiz edilebileK ‹ T Ayöntemi P ce¤i gibi birden fazla dönemin finansal tablolar› da analiz edilebilir. Bu nedenle dikey yüzdeler hem statik hem de dinamik bir analiz yapma olana¤› verir. Dikey Tyüzdeler iflletmeler aras› karfl›laflt›rmalar veya iflletmenin sektör E L E V ‹ Z Y Oyöntemi N içindeki yerini belirleme aç›s›ndan veya iflletmenin finansal yap›s›nda meydana gelen de¤ifliklikleri izleme aç›s›ndan yararl› bir araç niteli¤indedir. Enflasyonun dikey yüzde analizi üzerindeki etkisi finansal tablolar›n enflasyon N T E R N E T kompozisyonuna paralellik gösterir. Analizde bu bozulma göz karfl›s›nda ‹bozulan önünde tutulmal›d›r. Çünkü finansal tablolarda bulunan her bir unsur enflasyondan ayn› oranda etkilenmez. Bu nedenle, analiz yap›l›rken bu unsurlar›n etkilenme oranlar› dikkate al›nmal›d›r. N N Dikey K ‹ Tyüzde A Pyöntemi: Finansal tablolardaki kalemlerin toplam içindeki yüzdelik paylar›n›n hesaplanarak Tyorumlanmas›d›r. ELEV‹ZYON ‹NTERNET E¤ilim yüzdeleri analizini aç›klayarak nas›l uyguland›¤›n› tart›fl›n›z. SIRA S‹ZDE 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Finansal tablolar›n dikey yüzde yöntemi ile düzenlenmesinde finansal tablo toplam› (gelir tablosunda net sat›fllar toplam›) yüz kabul edilir ve her bir finansal tablo kaleminin toplam içindeki yüzde pay› hesaplanmak suretiyle finansal tablo yüzdelerle ifade edilir. Bu düzenleme finansal tablolar›n analizinde mutlak rakamlar›n do¤urdu¤u sak›ncalar› ortadan kald›r›r ve mutlak rakamlar müflterek bir esasa indirgendi¤i için de iflletmeler aras› karfl›laflt›rmalar, sektör ortalamas› ile yap›lacak karfl›laflt›rmalara imkan verir. Bütün finansal tablolar›n dikey yüzde yöntemiyle analizi mümkündür. Ancak bu çal›flmada yöntemin uygulamas› yayg›n bir kullan›m alan› buldu¤u temel finansal tablolar üzerinde yap›lacakt›r. Finansal Durum Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi Dikey yüzde yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflama, analizi yap›lacak döneme ait finansal durum tablosunun dikey yüzdelerinin hesaplanmas›d›r. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r. Finansal durum tablosu dikey yüzdeler yöntemi ile analiz edilirken finansal durum tablosu toplam› yüz kabul edilerek her bir finansal durum tablosu kaleminin toplam içindeki yüzdesi hesaplan›r. Bu flekilde finansal durum tablosu rakamlar› ortak bir esasa indirgenmifl olur. Ayr›ca finansal durum tablosunda her bir hesap grubunun toplam› yüz kabul edilmek suretiyle grupta yer alan kalemlerin grup toplam› içindeki yüzde pay›n›n hesaplanmas› yoluna gidilerek daha detayl› bir analiz için veri oluflturulabilir. Örne¤in, her bir dönen varl›k kaleminin dönen varl›k toplam› içindeki yüzde pay›, duran varl›k kalemlerinin her birinin duran varl›k toplam› içindeki yüzde pay›, k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özkaynak gruplar› içinde yer alan her bir kalemin kendi grubu içindeki yüzde pay› hesaplan›r. Finansal durum tablosu dikey yüzdeleri afla¤›daki hesaplamalar› kapsar: Yüzdesi Hesaplanacak Ana Gruplar›n Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›: Ana Grup Tutar› × 100 Aktif (Pasif) Toplam› Alt Gruplar›n Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›: Yüzdesi Hesaplanacak Alt Grup Tutar› × 100 Aktif (Pasif) Toplam› Kalemlerin Aktif/Pasif Toplam› içindeki pay›: Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100 Aktif (Pasif) Toplam› Alt Gruplar›n Ana Grup içindeki pay›: Yüzdesi Hesaplanacak Alt Grup Tutar› × 100 Ana Grup Toplam› Kalemlerin Ana Grup içindeki pay›: Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100 Ana Grup Toplam› Kalemlerin Alt Grup içindeki pay›: Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100 Alt Grup Toplam› 59 60 Finansal Tablolar Analizi Afla¤›daki tabloda dikey yüzdelerin hesaplanmas› sade bir finansal durum tablosundan yararlanarak aç›klanacakt›r. B1; her hangi bir y›l› temsil etmektedir. Tablo 3.9 Finansal durum tablosunun dikey yüzde analizi B1 Aktif ‹çindeki Pay› % Ana Grup ‹çindeki pay› % Haz›r de¤erler 20.000 2 5 Menkul k›ymetler 40.000 4 10 Ticari alacaklar 140.000 14 35 Stoklar 200.000 20 50 Dönen Varl›klar Toplam› 400.000 40 100 Finansal duran varl›klar 120.000 12 20 Maddi duran varl›klar (net) 480.000 48 80 Duran Varl›klar Toplam› 600.000 60 100 1.000.000 100 Finansal Borçlar 160.000 16 33 Ticari Borçlar 320.000 32 67 K. Vadeli Yabanc› Kaynaklar Top. 480.000 48 100 Sermaye 300.000 30 58 Kâr Yedekleri 100.000 10 19 Dönem Net Kâr› 120.000 12 23 Özkaynaklar Toplam› 520.000 52 100 1.000.000 100 GRUP / HESAP ADI AKT‹F TOPLAMI PAS‹F TOPLAMI Tablo 3.10 Aktif /Pasif toplam›na göre dikey yüzdelerin hesaplanmas› Dikey Yüzdelerin Hesaplanmas›: Aktif / Pasif ‹çindeki Pay› = Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100 Aktif (Pasif) Toplam› Haz›r de¤erler = 20.000 / 1.000.000*100 = 2 Menkul k›ymetler = 40.000 / 1.000.000*100 = 4 Ticari alacaklar = 140.000 / 1.000.000*100 = 14 Stoklar = 200.000 / 1.000.000*100 = 20 Dönen Varl›klar Toplam› = 400.000 / 1.000.000*100 = 40 Finansal duran varl›klar = 120.000 / 1.000.000*100 = 12 Maddi duran varl›klar (net) = 480.000 / 1.000.000*100 = 48 Duran varl›klar Toplam› = 600.000 / 1.000.000*100 = 60 AKT‹F TOPLAMI = 1.000.000 / 1.000.000*100 = 100 Finansal Borçlar = 160.000 / 1.000.000*100 = 16 Ticari Borçlar = 320.000 / 1.000.000*100 = 32 K. Vd. Yabanc› Kaynaklar Top. = 480.000 / 1.000.000*100 = 48 Sermaye = 300.000 / 1.000.000*100 = 30 Kâr Yedekleri = 100.000 / 1.000.000*100 = 10 Dönem Net Kâr› = 120.000 / 1.000.000*100 = 12 Özkaynaklar Toplam› = 520.000 / 1.000.000*100 = 52 PAS‹F TOPLAMI = 1.000.000 / 1.000.000*100 = 100 61 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Dikey Yüzdelerin Hesaplanmas›: Grup ‹çindeki Pay› = Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutar› × 100 Haz›r de¤erler Menkul k›ymetler Ticari alacaklar Stoklar Dönen Varl›klar Toplam› Finansal duran varl›klar Maddi duran varl›klar (net) Duran Varl›klar Toplam› Finansal Borçlar Ticari Borçlar K. Vd. Yabanc› Kayn. Top. Sermaye Kar Yedekleri Dönem Net Kâr› Özkaynaklar Toplam› = = = = = = = = = = = = = = = Grup Toplam› 20.000 / 400.000*100 40.000 / 400.000*100 140.000 / 400.000*100 200.000 / 400.000*100 400.000 / 400.000*100 120.000 / 600.000*100 480.000 / 600.000*100 600.000 / 600.000*100 160.000 / 480.000*100 320.000 / 480.000*100 480.000 / 480.000*100 300.000 / 520.000*100 100.000 / 520.000*100 120.000 / 520.000*100 520.000 / 520.000*100 = = = = = = = = = = = = = = = 5 10 35 50 100 20 80 100 33 67 100 58 19 23 100 Tablo 3.11 Finansal durum tablosu ana gruplar›na göre dikey yüzdelerin hesaplanmas›. Gelir Tablosunun Dikey Yüzde Yöntemi ile Analizi Dikey yüzde yöntemi ile yap›lacak analizde ilk aflamay›, analizi yap›lacak gelir tablosunun dikey yüzdelerinin hesaplanmas› oluflturur. ‹kinci aflamada ise yap›lan hesaplamalar raporlanarak yorumlan›r. Gelir tablosu dikey yüzdeler yöntemine göre analiz edilirken net sat›fllar toplam› yüz kabul edilir ve her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki yüzdesi hesaplan›r. Daha detayl› bir analiz için, her bir hesap grup toplam› 100 kabul edilerek grupta yer alan kalemlerin grup içindeki yüzdesi hesaplan›r. Dikey yüzde analizi ile ilgili hesaplamalar gelir tablosu yönünden afla¤›da aç›kland›¤› gibi yap›l›r. GRUP / HESAP KALEM‹ ADI Brüt Sat›fllar Sat›fl ‹ndirimleri (-) B1 Sat›fllar ‹çindeki pay› 2.060.000 103 Grup ‹çindeki pay› 60.000 3 Net Sat›fllar 2.000.000 100 Sat›fllar›n Maliyeti (-) 1.400.000 70 100 280.000 14 20 1.120.000 56 80 Brüt Sat›fl Kâr› 600.000 30 Faaliyet Giderleri (-) 320.000 16 100 Paz., Sat›fl ve Da¤›t›m Giderleri 80.000 4 25 Genel Yönetim Giderleri 240.000 12 75 Faaliyet Kâr› 280.000 14 Sat›lan Mamul Maliyeti Sat›lan Ticari Mal Maliyeti Tablo 3.12 Gelir Tablosu dikey yüzdelerinin hesaplanmas› 62 Finansal Tablolar Analizi Dikey Yüzdelerin Hesaplanmas›: Net Satı şlar İçindeki Payı = Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutarı Net Satı şlar × 100 Brüt Sat›fllar = 2.060.000 / 2.000.000*100 = 103 Sat›fl ‹ndirimleri (-) = 60.000 / 2.000.000*100 = 3 Net Sat›fllar = 2.000.000 / 2.000.000*100 = 100 Sat›fllar›n Maliyeti (-) = 1.400.000 / 2.000.000*100 = 70 Sat›lan Mamul Maliyeti = 280.000 / 2.000.000*100 = 14 Sat›lan Ticari Mal Maliyeti = 1.120.000 / 2.000.000*100 = 56 Brüt Sat›fl Kâr› = 800.000 / 2.000.000*100 = 40 Faaliyet Giderleri (-) = 320.000 / 2.000.000*100 = 16 Paz., Sat›fl ve Da¤. Giderleri = 80.000 / 2.000.000*100 = 4 Genel Yönetim Giderleri = 240.000 / 2.000.000*100 = 12 Faaliyet Kâr› = 280.000 / 2.000.000*100 = 14 1.400.000 / 1.400.000*100 = 100 Grup İçindeki Payı = Yüzdesi Hesaplanacak Kalem Tutarı Grup Toplamı × 100 Sat›fllar›n Maliyeti (-) = Sat›lan Mamul Maliyeti = 280.000 / 1.400.000*100 = 25 Sat›lan Ticari Mal Maliyeti = 1.1200.000 / 1.400.000*100 = 75 Faaliyet Giderleri (-) = 3200.000 / 320.000*100 = 100 Paz., Sat›fl ve Da¤. Giderleri = 80.000 / 320.000*100 = 25 Genel Yönetim Giderleri = 240.000 / 320.000*100 = 75 ORAN ANAL‹Z‹ Oran analizi: Finansal tablo kalemleri aras›ndaki anlaml› iliflkilerden yararlan›larak hesaplanan oranlara dayanan bir analiz tekni¤idir. Oran (rasyo) analizi ile finansal tablolarda yer alan kalemlerin nispi iliflkileri incelenerek iflletmenin finansal durumu konusunda bilgi edinilir. Finansal tablolardan çok say›da oran hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktan amaç, yorumlanabilir bilgi üretmek olmal›d›r. Bu nedenle anlaml› iliflki içinde bulunan kalemler seçilerek birbiriyle oranlan›r. Daha sonra bulunan sonuçlar, geçmifl y›l sonuçlar›yla, benzer iflletme oranlar›yla veya var ise genel standartlarla karfl›laflt›r›larak iflletmenin finansal durumu yorumlan›r. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan en yayg›n tekniklerden biri oran analizidir. Oran, finansal tablolarda yer alan iki kalem aras›ndaki iliflkinin matematiksel ifadesi olarak tan›mlanabilir. Hesaplanan oranlar yüzde veya kat› fleklinde ifade edilir. Tek bafl›na bir oran herhangi bir anlam ifade etmez. Oran herhangi bir standartla mukayese edildi¤inde anlam kazan›r. Bu flekilde karfl›laflt›r›lan oran›n yeterli olup olmad›¤› konusunda bir karara var›labilir. Oranlar, di¤er istatistiki veriler gibi daha derin incelemeler gerektiren olay ve iliflkiler üzerine finansal analistin dikkatini çeker. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Oran analizinden gere¤i gibi yararlan›labilmesi için hesaplanan oranlar›n iyi bir flekilde yorumlanmas›, yorumda baz› ölçülerden yararlan›lmas› gerekir. Yorumda dikkate al›nmas› gerekli ölçü veya standartlar afla¤›da s›ralanm›flt›r. • Analistin kendi flahsi tecrübe ve gözlemleriyle oluflturdu¤u yarg› yetene¤i, • ‹flletmenin geçmifl faaliyet dönemleriyle ilgili olarak hesaplanm›fl oranlar, • Rakip ve baflar›l› iflletmelerin oranlar›, • Bütçelenmifl bilgilere dayan›larak hesaplanan oranlar, • ‹flletmenin faaliyette bulundu¤u sektöre ait oran veya standartlar, • Genel standartlar. Her sektörün kendisine özgü özellikleri vard›r. Bu özellikler finansal durum ve faaliyet sonuçlar› aras›ndaki iliflkileri belirler. Bu nedenle belli bir sektördeki iflletmenin baflar›s›n› ölçmede bu sektöre ait standart oranlarla karfl›laflt›rma en anlaml› sonucu verecektir. Oran analizleri yoluyla iflletmenin iktisadi ve finansal yap›s›, kârl›l›¤›, verimlili¤i, iktisadi varl›klar›n etkin kullan›m›, likiditesi vb. konularda önemli ve anlaml› bilgiler elde edilir. Elde edilen bu bilgiler iflletmenin amaçlar› da dikkate al›nmak suretiyle iyi bir flekilde yorumland›¤› takdirde bir de¤er ifade eder. Oran Analizinde Dikkate Al›nmas› Gerekli Unsurlar Finansal tablolar analizinde baflar›, sadece analiz tekniklerinin uygulanmas›na ba¤l› de¤ildir. Baflar›, tekniklerin uygulanmas› sonucu ortaya ç›kan verilerin uygun ve anlaml› bir flekilde de¤erlendirilmesini de gerektirir. Bu da büyük ölçüde bilgi, tecrübe ve finansal analistin yetene¤ine ba¤l›d›r. Finansal tablolar›n analizinde yayg›n olarak kullan›lan oran analizinde baflar›l› olabilmek için afla¤›daki faktörlerin dikkate al›nmas› gerekir. • Oran analizinde anlams›z oran kullanmaktan kaç›n›lmal›d›r. • Oranlar do¤ru ve amaçlara uygun biçimde yorumlanmal›d›r. • Oranlar üzerindeki mevsimlik ve konjonktür hareketlerinin etkileri yorumda dikkate al›nmal›d›r. • Oranlardaki de¤iflikliklerin nedenleri ve iflletme aç›s›ndan tafl›d›¤› önem do¤ru belirlenmelidir. • Oran sonuçlar›, oranda yer alan de¤erlerin tutarlar› da dikkate al›narak yorumlanmal›d›r. • Oranlar de¤erlendirilirken iflletmenin kendi geçmifl y›llar bilgileri yan›nda sektörün genel gidifli de dikkate al›nmal›d›r. • Oran analizi ile iflletmenin geçmifl performans› de¤erlendirilirken gelecekle ilgili ipuçlar› yakalamak bir hedef olmal›d›r. Oranlar›n S›n›fland›r›lmas› Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›labilir. Bu s›n›fland›rma flekillerinden birisini oranlar›n hesaplanmas›nda esas al›nan finansal tabloya göre yap›lan oluflturur. Buna göre oranlar› afla¤›daki gibi s›n›fland›r›lmaktad›r: 1. Finansal durum tablosu oranlar› 2. Gelir tablosu oranlar› 3. Karma oranlar C.F. Westwick ise oranlar› afla¤›daki gibi s›n›fland›rm›flt›r. 1. Üst yönetici için hesaplanan oranlar 2. Genel de¤erleme için hesaplanan oranlar 3. Pazarlama yönetimi için hesaplanan oranlar 63 64 Finansal Tablolar Analizi 4. Finansal yönetim için hesaplanan oranlar 5. Sat›n alma departman› için hesaplanan oranlar 6. Üretim departman› için hesaplanan oranlar 7. Personel departman› (veya de¤erlemesi) için hesaplanan oranlar 8. Di¤er kurulufllar (üretim d›fl›) için hesaplanan oranlar Oranlar, iflletme faaliyet sonuçlar› ile finansal durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle de s›n›fland›r›l›r. Bu durumda oranlar; 1. Likidite Oranlar› 2. Finansal yap› Oranlar› 3. Varl›k Kullan›m Oranlar› 4. Kârl›l›k Oranlar› 5. Borsa Performans Oranlar› olmak üzere 5 ana bafll›kta toplanabilir. SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 6 Oran analiziSIRA ne demektir? Oranlar› nas›l s›n›fland›rabiliriz? S‹ZDE Bu ünitede oranlar bu son s›n›flama dikkate al›narak incelenecektir. Daha önD Ü fi Ü N E Lgibi, ‹ M oran analizinde çok say›da oran hesaplamak mümkündür. ce de belirtildi¤i Ancak analizde, gerekenden az veya çok say›da oran hesaplanmas› analizin baflar›s›n› düflürür. S OBu R Unedenle bu ünitede önce her grup alt›nda yayg›n olarak kullan›lan oranlar incelenmifl; sonra daha ayr›nt›l› analizlerde kullan›labilecek oranlar di¤er oranlar olarak sunulmufltur. D‹KKAT Likidite Oranlar› N N SIRA S‹ZDE Likidite oranlar› iflletmelerin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmede kullan›l›r. Ayr›ca likidite oranlar› iflletmelerin net çal›flma (iflletme) sermayelerinin yeterli olup olmad›¤›n› tespit için de bir ölçü olarak kullan›l›r. Likidite oranlar› bilanço kaAMAÇLARIMIZ lemleri aras›ndaki miktar iliflkilerini dikkate alarak hesaplan›rlar. Bu nedenle oranlara bakarak likidite durumu konusunda bir karara varmadan önce varl›klar›n kalitesinin deKgözden ‹ T A Pgeçirilmesi gerekir. Kalite, ilgili iktisadi varl›¤›n sat›fla ç›kar›ld›¤›nda gerçek de¤erini bulma ihtimali olarak ifade edilir. Dönen varl›klar›n kalemler aras›ndaki da¤›l›m›, minimum ve maksimum stok miktarlar› ile stoklar›n ve alacaklar›n kalite durumunun bilinerek likidite durumuyla ilgili de¤erleme yap›lmas› TELEV‹ZYON durumunda al›nacak kararlar›n isabet derecesi artacakt›r. Genelde iflletmenin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n› ödemekte kullanaca¤› varl›klar dönen varl›klar aras›nda yer al›r. Bu nedenle iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü bulunup bulunmaT E R Ndönen ET d›¤›n› tespit‹ Niçin varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki oransal iliflkilerin incelenmesi gerekir. Dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkileri gösteren üç temel oran vard›r. Bunlar cari oran, likidite oran› (asit test oran›) ve nakit oran›d›r. Cari Oran Cari Oran = Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Cari oran, iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü gösterir. Her sektörde farkl› olmakla birlikte, bu oran›n 2 olmas› genellikle yeterli kabul edilir. Oran, iflletmenin her bir liral›k borcuna karfl›l›k ne kadar dönen varl›¤a sahip oldu¤unu gös- 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri terir. Cari oran›n yüksek olmas› iflletmenin borç ödeme gücünün de yüksek oldu¤unun göstergesi olarak kabul edilir. Ancak oran›n çok yüksek olmas› kredi verenlerin lehine olurken, iflletme lehine kabul edilemez. Oran›n yüksek olmas› iflletmede at›l fon bulundu¤una, kaynaklar›n etkin kullan›lmad›¤›na iflaret eder. Cari oran her bir liral›k k›sa vadeli borca karfl›l›k iki liral›k dönen varl›k bulundurulmas›n› önerirse de sermaye piyasas›n›n yeterince geliflmedi¤i geliflmekte olan ülkelerde oran›n 1,5 olmas›n›n borç ödeme gücü aç›s›ndan yeterli olaca¤› ileri sürülebilir. Likidite Oran› Likidite (Asit-Test) oran› kaba bir oran olan cari oran› tamamlayan ve cari oran› daha anlaml› hâle getiren bir orand›r. Likidite Oranı = Dönen Varlıklar - Stoklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Likidite oran› iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü gösterir. Stoklar› dönen varl›klardan ay›rd›¤› için daha keskin bir orand›r. Ödeme gücünün belirlenmesinde stoklar›n paraya çevrilmeme riskini ortadan kald›rmaktad›r. Stoklar›n paraya çevrilmesinde bir belirsizlik vard›r. Bu oran iflletmenin sat›fllar› durdu¤u anda kalan dönen varl›k kalemleri ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n› karfl›lay›p, karfl›lamayaca¤›n› gösterir. Cari orana göre daha hassas bir orand›r. Oran›n 1 olmas› iflletmenin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n tamam›n› nakit ve k›sa sürede nakde dönüfltürülmesi mümkün olan iktisadi k›ymetlerle ödeyebilece¤ini gösterir. Nakit Oran› Nakit oran› para ve para benzeri dönen varl›k kalemlerinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu oran iflletmenin elindeki mevcut haz›r de¤erlerle k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ne ölçüde karfl›land›¤›n› gösterir. Di¤er likidite oranlar›na göre daha hassas bir orand›r. Bu oran iflletmenin sat›fllar›n›n durmas› ve alacaklar›n›n da tahsil edilememesi durumunda iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n ne kadarl›k k›sm›n› karfl›layabildi¤ini gösterir ve afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplan›r. Nakit Oran = Hazır Değerler + Menkul Kıymetler Kı sa Vadeli Yabancı Kaynaklar Stoklar yan›nda alacaklar› da dönen varl›klardan ay›rd›¤› için likidite oran›ndan da keskin bir oran olan nakit oran›n sektörden sektöre farkl› olmakla birlikte, 0,20 olmas› genellikle yeterli kabul edilir. Likidite Analizi ile ‹lgili Di¤er Oranlar Likidite oranlar› de¤erlendirilirken yararlan›lmas› gereken alacak devir h›z›, stok devir h›z› vb. faaliyet oranlar› da bu bölümde incelenecektir. Burada faaliyet oranlar› d›fl›nda kalan ve likiditeyi ölçmede likidite oranlar›n› tamamlay›c› nitelik tafl›yan, stoklar›n dönen varl›klara oran›, iflletme sermayesinin faaliyetlerden sa¤lanan fona oran›, faaliyet sonucu sa¤lanan fonlar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara oran› vb. oranlara yer verilecektir. a) Stoklar›n Dönen Varl›klara Oran›: ‹flletme sermayesinin ne kadarl›k k›sm›n›n stoklara ba¤land›¤›n› gösteren bu oran, stoklar›n dönen varl›klara bölün- 65 66 Finansal Tablolar Analizi mesi suretiyle hesaplan›r. Oran›n düflük olmas› beklenir ancak stok devir h›z› ve alacak devir h›z› yüksek olan iflletmelerde oran›n yüksek olmas› bir sak›nca teflkil etmez. b) Net Çal›flma Sermayesinin Faaliyetlerden Sa¤lanan Fonlar Oran›: Bu oran net çal›flma sermayesinin faaliyetlerden sa¤lanan fonlarla karfl›lanma oran›n› gösterir. c) Faaliyet Sonucu Yarat›lan Fonlar›n K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklara Oran›: Bu oran da faaliyet sonucu yarat›lan finansal kaynaklar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n ne kadarl›k k›sm›n› karfl›lad›¤›n› gösterir. Oran genel olarak iflletmenin durumu hakk›nda kabaca bir bilgi sa¤layabilir. Finansal Yap› Oranlar› Bu grupta iflletmenin finansal yap›s›n›n ve uzun vadeli borç ödeme gücünün göstergesi olan oranlar yer al›r. Kald›raç oranlar› olarak da adland›r›lan bu oranlar varl›klar›n ne kadarl›k k›sm›n›n k›sa ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarla ne kadarl›k k›sm›n›n ise özkaynak ile finanse edildi¤ini, özkaynaklarla yabanc› kaynaklar aras›nda uygun bir denge bulunup bulunmad›¤›n› tespitte kullan›l›rlar. Finansal yap›yla ilgili oranlar iflletmenin faaliyetlerini zararla kapatmas›, varl›klar›n›n de¤erinin düflmesi ve bekledi¤i nakit hareketlerinin gerçekleflmemesi durumunda iflletmenin yabanc› kaynaklar›n› zaman›nda ödeyip ödeyemeyece¤i konusunda önemli bilgiler sa¤lar. Özkaynaklar›n toplam kaynaklar içindeki oran›n›n yüksek olmas›, kredi verenler aç›s›ndan riski azalt›r. Özkaynak ve yabanc› kaynak dengesini iflletmenin özelliklerini ve faaliyet alan›n› da dikkate almak suretiyle optimal düzeyde kurmak finans yöneticilerinin temel görevidir. Yabanc› Kaynak Oran› Bu oran, iflletmenin varl›klar›n›n ne kadarl›k k›sm›n›n yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Kald›raç oran› olarak da bilinen bu oran, tüm borç toplam›n›n pasif (veya aktif) toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Yabancı Kaynak Oranı = Toplam Yabancı Kaynaklar Pasif Toplamı Bu oran›n %50 civar›nda olmas› normal karfl›lanabilir. Ancak yaflanan enflasyonun bilançolar›n pasif yap›s› üzerindeki bozucu etkisi sonucu, ülkemizde bu oran›n %70’lere kadar ç›kt›¤› görülmektedir. Bunda ülkemizdeki sermaye k›tl›¤› ve borçlanman›n avantajl› olmas›n›n rolü büyüktür. Ancak borçlanma maliyetinin oldukça yüksek seyretmesi, bu durumu giderek ortadan kald›rmaktad›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin riskli bir flekilde finanse edildi¤ini gösterir. Kredi kurumlar› bu oran›n küçük olmas›n› isterler. Oran›n yüksek olmas› kredinin riskini artt›r›r. Buna karfl›l›k kredi kullanan iflletmeyi de güç durumda b›rakabilir. Geliflmifl ülkelerde bu oran›n %50’nin üzerine ç›kmamas› gerekir. Fakat ülkemiz gibi geliflmekte olan ülkelerde bu oran genellikle %60’›n üzerindedir. Bu sonuç enflasyonun finansal tablolar› etkilemesinden de kaynaklanmaktad›r. Özkaynak Oran› Bu oran, iflletme varl›klar›ndan yüzde kaç›n›n ortaklar veya iflletme sahibince finanse edildi¤ini gösterir. Orta ve uzun vadeli kredi analizlerinde iflletmenin kredi de¤erini tespit amac›yla yayg›n olarak kullan›l›r. Oran, afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplan›r. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Özkaynaklar Oranı = Özkaynaklar Pasif Toplamı Oran›n yüksek olmas› iflletmenin uzun vadeli yabanc› kaynaklar› ile bunlar›n faizlerini ödemede güçlükle karfl›laflma ihtimalinin zay›f oldu¤unu gösterir. Bu oran›n %50 civar›nda olmas› normal karfl›lanabilir. Ancak yaflanan enflasyonun bilançolar›n pasif yap›s› üzerindeki bozucu etkisi sonucu, ülkemizde bu oran›n %30’lara kadar düfltü¤ü görülmektedir. Oran›n %50’nin alt›na düflmesi, iflletmenin yükümlülüklerini karfl›lamada güçlükle karfl›laflma riskini ortaya ç›kar›r Ancak geliflmekte olan ülkelerde sermaye birikiminin yeterli düzeyde olmamas› nedeniyle oran genelde %50’nin alt›nda kal›r. Yabanc› Kaynaklar›n Özkaynaklara Oran› Yabanc› kaynaklar›n Özkaynaklara oran› iflletmenin özkaynaklar› ile yabanc› kaynaklar› aras›ndaki iliflkiyi gösterir. Oran yabanc› kaynaklar›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle afla¤›daki flekilde hesaplan›r. Yabancı Kaynakların Özkaynaklara Oranı = Toplam Yabancı Kaynaklar Özkaynaklar Oran›n 1 olmas› özkaynak borç dengesi aç›s›ndan yeterli görülür. Oran›n 1’den küçük olmas› iflletme faaliyetlerinde kullan›lan iktisadi varl›klar›n büyük k›sm›n›n özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Buna karfl›l›k oran›n 1’in üstüne ç›kmas›, üçüncü kiflilerden sa¤lanan kaynaklar›n ortaklardan sa¤lanan kaynaklardan daha fazla oldu¤unu gösterir. Oran küçüldükçe iflletmenin herhangi bir kriz karfl›s›nda güç durumda kalma riski azal›r. K›sa Vadeli Yabanc› Kaynak Oran› K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n aktif veya pasif toplam›na oran› iktisadi varl›klar›n ne kadarl›k bölümünün k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı Pasif Toplamı Pasif içinde k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n a¤›rl›¤›n› gösteren bir orand›r. Bir iflletmenin çok fazla k›sa vadeli borcu olmas› geri ödeme riskini artt›r›r. Bu oran›n 1/3 seviyesini aflmamas› uygun olur. Bu risk k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n uzun vadeli varl›k finansman›nda kullan›lmas›yla daha da artar. Enflasyon dönemlerinde bu oran, sermaye ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarda göreceli bir statiklik nedeniyle büyüme e¤ilimi gösterebilir. Oran›n yüksek olmas› aktiflerin büyük bölümünün k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Sanayi iflletmelerinde bu oran›n 1/3’ün üzerine ç›kmas› iflletme aç›s›ndan bir riskin mevcudiyetini gösterir. Ancak ülkemizde uzun vadeli kredi temin miktarlar›n›n s›n›rl› olmas› ve sermaye piyasas›n›n geliflmemifl bulunmas› nedeniyle oran genellikle 1/3’ün üzerine ç›kmakta ve %50 dolaylar›nda gerçekleflmektedir. ‹flletmelerin herhangi bir ödeme darbo¤az›na girmemeleri aç›s›ndan kesinlikle duran varl›klar›n› k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse etmemeleri gerekir. 67 68 Finansal Tablolar Analizi Uzun Vadeli Yabanc› Kaynak Oran› Uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n pasif (veya aktif) toplam›na oran› iflletmenin sahip oldu¤u varl›klar›n ne kadarl›k k›sm›n›n uzun vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı Pasif Toplamı Oran›n normal flartlarda 1/6 olmas› gerekmektedir. Ancak oran›n daha yüksek olmas› k›sa vadeli yabanc› kaynak oran›n› azaltmak kayd›yla normal kabul edilebilir. Yabanc› Kaynaklar Vade Yap›s› Oran› K›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n, toplam yabanc› kaynaklar içindeki nispi önemini tespite yönelik olarak hesaplanan bu oran afla¤›daki gibi bulunur. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Toplamı Toplam Yabancı Kaynaklar Bu oran›n genel standart olarak 2/3 dolay›nda olmas› kabul edilebilir. Finansal Yap› ve Yükümlülükleri Karfl›lama Yeterlili¤i ile ‹lgili Di¤er Oranlar Bu grupta iflletmenin varl›k-kaynak yap›s›ndaki uyum ve iflletmenin sabit nitelik tafl›yan finansal yükümlülüklerini yerine getirip getiremeyece¤ini tespit amac›yla yararlan›labilecek oranlar ele al›nacakt›r. Ticari Borç Devir H›z›: Ticari borç devir h›z› bir faaliyet dönemindeki al›fllar›n ticari borçlara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Ticari borçlar›n y›lda kaç defa ödendi¤ini gösterir. Bu oran ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir. Al›fl tutarlar› temel finansal tablolarda yer almad›¤›ndan bu oran iç analizde kullan›labilir. Ticari Borç Devir Hızı = Ortalama Ticari Borçlar = Net Alı şlar Ortalama Ticari Borçlar Dönem Başı Ticari Borçlar + Dönem Sonu Ticari Borçlar 2 Ticari Borçlar›n Ortalama Ödeme Süresi: Borçlar›n ortalama ödeme süresi borçlar›n devir h›z›n› tamamlay›c› bir orand›r. Bu oran iflletmenin ticari nitelikli al›fllar›ndan do¤an borçlar›n› ortalama kaç gün sonra ödedi¤ini gösterir. Bu oran ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir. Ticari Borçların Ortalama Ödeme Süresi = 365 Ticaari Borçlar Devir Hızı Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›: Bu oran, duran varl›klar›n ne kadarl›k bölümünün özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Oran›n 1’civar›nda olmas› arzu edilir. Bu, iflletme duran varl›klar›n›n tamam›n›n özkaynak ile finanse edilmesi anlam›na gelir. Oran 1’den büyük olursa duran varl›klar›n bir bölümü yabanc› kaynaklarla finanse edilmifl demektir. Oran afla¤›daki flekilde hesaplan›r. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Duran Varlıklar (Net) Özkaynaklar Duran Varl›klar›n Devaml› Sermayeye Oran›: Duran varl›klar›n ne kadarl›k bir k›sm›n›n özkaynak ve uzun vadeli yabanc› kaynaklarla (devaml› sermaye) finanse edildi¤ini gösterir. Oran duran varl›klar›n özkaynak ile uzun vadeli yabanc› kaynaklar toplam›na bölünmesiyle hesaplan›r. Oran›n 1’den küçük olmas› gerekir. Oran›n 1’in üstüne ç›kmas› duran varl›klar›n bir k›sm›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edildi¤ini gösterir. Duran Varlıklar (Net) Uzun Vadeli Yabanncı Kaynaklar + Özkaynaklar Maddi Duran Varl›klar›n Özkaynaklara Oran›: Oran fiziki yap›ya sahip iktisadi k›ymetlerin ne ölçüde özkaynak ile finanse edildi¤ini gösterir. Oran›n 1’den küçük olmas› istenir. Bunun anlam› duran varl›klar›n tamam›n›n özkaynak ile finanse edilmesidir. Bu oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Maddi Duran Varlıklar (Net) Özkaynaklarr Maddi Duran Varl›klar›n Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklara Oran›: Maddi duran varl›klar›n uzun vadeli yabanc› kaynaklara oran› T1’lik uzun vadeli borca karfl›l›k iflletmenin elinde ne kadarl›k maddi duran varl›k bulundu¤unu gösterir. Oran›n yüksek olmas› uzun vadeli kredinin vadesinde geri ödenmesinin bir teminat› niteli¤ini tafl›r. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Maddi Duran Varlıklar (Net) Uzun Vadelii Yabancı Kaynaklar Banka Kredilerinin Aktif Toplam›na Oran›: Banka kredilerinin aktif toplam›na oran› varl›klar›n ne kadarl›k bölümünün banka kredileriyle finanse edildi¤ini ortaya koyar ve banka kredilerinin aktif toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Banka Kredileri Aktif Toplamı Varl›k Kullan›m Oranlar› Bu grupta yer alan oranlar iflletmenin sahip oldu¤u ve faaliyetlerini gerçeklefltirmede kulland›¤› iktisadi k›ymetlerin ne ölçüde etkin kullan›ld›¤›n› tespit etmede kullan›l›r. Faaliyet oranlar› ad›yla da an›lan bu oranlar sat›fllar ile çeflitli aktif kalemler aras›nda uygun bir denge ve iliflki bulundu¤unu varsayar. Alacak Devir H›z› Alacak devir h›z› bir faaliyet dönemindeki kredili sat›fllar›n ticari alacaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Ancak analist iflletmenin kredili sat›fl tutar›n› belirleyemiyorsa, payda net sat›fllar tutar›na yer verilmek suretiyle oran hesaplan›r. 69 70 Finansal Tablolar Analizi Alacak Devir Hızı = Net Satı şlar Ortalama Ticari Alacaklar Ortalama TicariAlacaklar = Dönem Başı Ticari Alacaklar + Dönem Sonu Ticari Alacaklar 2 Alacaklar›n y›lda kaç defa tahsil edildi¤ini gösterir. Alacak devir h›z› artt›kça alacaklar›n likidite de¤eri artar. Oran›n büyümesi alacak devir h›z›n›n artt›¤›n› (yani vadelerin k›sald›¤›n›), küçülmesi ise devir h›z›n›n düfltü¤ünü (yani vadelerin uzad›¤›n›) gösterir. Alacak devir h›z› hesaplan›rken afla¤›daki hususlar›n göz ard› edilmemesi gerekir. • Dönem bafl›, dönem sonu ticari alacaklarda büyük farkl›l›klar meydana gelmiflse oran›n paydas›nda ticari alacaklar›n ortalamas›na yer verilmelidir. Aksi hâlde cari y›l ticari alacaklar› al›nabilir. • ‹flletme faaliyetleri mevsimlik hareketlerin etkisi alt›nda kal›yorsa bunun paydadaki ticari alacaklar üzerindeki etkisini giderecek flekilde ortalama hesaplanmal›d›r. • Gerek sat›fllar gerekse ticari alacaklar aras›nda sadece iflletmenin ana ticari faaliyetinden kaynaklanan ifllemlere yer verilmelidir. • Ticari alacaklar›n henüz vadesi dolmam›fl, de¤ersiz veya flüpheli hâle gelmemifl alacaklar› kapsamas› sa¤lanmal›d›r. Alacaklar›n Ortalama Tahsil Süresi Alacaklar›n ortalama tahsil süresi alacak devir h›z›n› tamamlay›c› bir orand›r. ‹flletmenin fonlar›n› ortalama ne kadarl›k bir süre için alacaklara ba¤land›¤›n› gösterir. Bu oran› afla¤›daki flekillerde hesaplamak mümkündür. Alacakların Ortalama TahsilSüresi = 360 Alacak Devir Hı zı veya Alacakların Ortalama Tahsil Süresi = Ortalama Günlük Satı ş = Ticari Alaccaklar Ortalama Günlük Net Satı şlar Net Satı şlar 360 Bu oran, borçlar›n ortalama ödeme süresi ile karfl›laflt›r›larak de¤erlendirilmelidir. Bu oran üzerinde enflasyon pek etkili olmaz. Çünkü oran› oluflturan pay ve payda enflasyondan ayn› yönde ve hemen hemen ayn› oranda etkilenir. Ticari alacaklar›n ortalama tahsil süresi çok genel olarak sanayi iflletmelerinde 30 gün olarak kabul edilmektedir. Stok Devir H›z› Stok devir h›z› genel anlamda afla¤›daki gibi hesaplan›r. Stok Devir Hızı = Satı şların Maliyeti Ortalama Stoklar 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Ortalama Stoklar = Dönem Başı Stok + Dönem Sonu Stok 360 ‹flletme yap›s›na göre iflletmelerde bulunan stok çeflitleri de de¤iflir. Ticari iflletmelerde genellikle sadece ticari mal stoklar› bulunurken üretim iflletmelerinde ilk madde ve malzeme, yar› mamul ve mamul stoklar› bulunur. Stok Devir Süresi Stok devir süresi, stok devir h›z›n› tamamlayan bir orand›r. ‹flletme stoklar›n›n ortalama olarak stokta kal›fl süresini gösterir. Bu oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Stok Devir Süresi (gün) = 360 Stok Devir Hızı Aktif Devir H›z› Aktif devir h›z› net sat›fllar›n net aktif toplam›na bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu oran, iflletmenin aktif varl›klar›n›n kaç kat› sat›fl yapt›¤›n› gösterir. Aktif devir h›z›n›n yüksek olmas› olumludur. Aktif Devir Hızı = Net Satı şlar Aktif Toplamı Varl›k Kullan›m› ile ‹lgili Di¤er Oranlar Daha ayr›nt›l› bir analiz için varl›k kullan›m› ile ilgili olarak afla¤›daki oranlardan da yararlan›labilir. Brüt Çal›flma Sermayesi Devir H›z›: Oran net sat›fllar›n ortalama brüt çal›flma sermayesine (dönen varl›k toplam›na) bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Brüt Çalı şma Sermayesi Devir Hızı = Net Satı şlar Ortalama Brüt Çalı şma Sermayesi Oran›n yüksek olmas› iflletmenin dönen varl›klar›n verimli kullan›ld›¤›n› gösterir. Ancak, h›z›n art›fl ve azal›fl›yla birlikte kardaki de¤iflimin de izlenmesi gerekir. Net ‹flletme Sermayesi Devir H›z›: Net iflletme sermayesi dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki farkt›r. Net iflletme sermayesi devir h›z› net sat›fllar›n ortalama net iflletme sermayesine bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Net Çalı şma Sermayesi Devir Hızı = Net Satı şlar Ortalama Net Çalı şma Sermayesi Net çal›flma sermayesinin kullan›m›n› de¤erlemeye yönelik olarak hesaplanan bir orand›r. Oran›n yüksek olmas› hem çal›flma sermayesinin etkin kullan›ld›¤›n›, hem de net çal›flma sermayesinin yetersiz oldu¤unu gösterebilir. Oran›n düflük olmas› ise iflletme sermayesinin etkin kullan›lamad›¤› veya afl›r› çal›flma sermayesinin mevcudiyetini gösterir. Hangi nedenin geçerli oldu¤u finansal analist taraf›ndan di¤er göstergeler de dikkate al›narak ortaya konmal›d›r. 71 72 Finansal Tablolar Analizi Duran Varl›k Devir H›z›: ‹flletmenin duran varl›klar›n›n verimlili¤ini ölçmede kullan›l›r ve net sat›fllar›n duran varl›klara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Duran varl›klarda afl›r› de¤iflim söz konusu olur ise ortalama al›nmal›d›r. Duran Varlık Devir Hızı = Net Satı şlar Duran Varlıklar (net) Duran varl›k devir h›z› duran varl›klara yap›lan yat›r›m›n seviyesini belirlemeye yard›mc› olur. Oran›n düflme e¤ilimi göstermesi kapasite kullan›m oran›n›n düfltü¤ünü, duran varl›klar›n verimli kullan›lamad›¤›n› gösterirken, oran›n art›fl e¤ilimi içine girmesi kapasite kullan›m oran›n›n artt›¤›n› ve iflletmenin duran varl›klar›n› verimli kulland›¤›n› gösterir. Genel olarak sanayi iflletmelerinde oran›n 2 olmas› yeterli görülmektedir. Maddi Duran Varl›k Devir H›z›: Maddi duran varl›k devir h›z› net sat›fllar›n net maddi duran varl›klara bölünmesi suretiyle hesaplan›r ve maddi yap›ya sahip iktisadi k›ymetlerin faaliyet döneminde ne ölçüde etkin kullan›ld›¤›n› gösterir. Maddi duran varl›klarda afl›r› de¤iflim söz konusu olur ise ortalama al›nmal›d›r. Maddi Duran Varlık Devir Hızı = Net Satı şlar Maddi Duran Varlıklar (net) Bu oran›n yüksek olmas› maddi duran varl›klar›n etkin kullan›ld›¤›n› gösterir. Ancak h›z›n yüksek olmas› maddi duran varl›klar›n kapasitelerin üzerinde kullan›ld›¤›n›n da göstergesi olabilir. Oran›n düflme e¤iliminde olmas› ise kapasite kullan›m oran›n›n düfltü¤ünü gösterir. Oran konusunda kesin bir standart olmamakla birlikte sanayi iflletmelerinde 5 olmas›n›n uygun olaca¤› ifade edilmektedir. Özkaynak Devir H›z›: Özkaynak devir h›z›, net sat›fllar›n ortalama özkaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Özkaynaklar Devir Hızı = Net Satı şlar Ortalama Özkaynaklar Bu oran özkaynaklar›n ne ölçüde verimli kullan›ld›¤›n›n tespit edilmesinde kullan›l›r. Oran›n çok yüksek olmas› iflletmenin faaliyetlerini büyük ölçüde borçlanmak suretiyle finanse etti¤ini gösterir. Oran›n düflük olmas› ise iflletmenin özkaynaklar›n› etkin olarak kullanamad›¤›n› ve iflletmenin faaliyet seviyesinin gerekti¤inden daha fazla öz kayna¤a sahip oldu¤unu gösterir. Kârl›l›k Oranlar› Kârl›l›k birçok karar ve politikalar sonucu oluflan net sonuçtur. Daha önce incelenen oranlar iflletmenin faaliyetleri konusunda belirli sonuçlar› elde etmemize imkan verir. Ancak kârl›l›k oranlar› iflletmenin ne ölçüde etkin yönetildi¤i konusunda nihai bilgileri sa¤lar. Kârl›l›kla ilgili oranlar afla¤›daki gibi s›n›fland›r›lmaktad›r: • Özkaynaklar üzerinden kârl›l›k oranlar›, • Sat›fllar üzerinden kârl›l›k oranlar›, • Varl›klar üzerinden kârl›l›k oranlar›, 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Özkaynaklar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› Dönem Net Kâr›n›n Özkaynaklara Oran› Bu oran; net kâr›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle afla¤›daki gibi hesaplan›r. Özkaynak Net Kârlılık Oranı = Dönem Net Kârı Özkaaynaklar Bu oran, iflletmeye ortaklarca tahsis edilmifl bulunan de¤erlerin ne ölçüde etkin ve verimli olarak kullan›ld›¤›n› tespit etmek amac›yla hesaplan›r. ‹flletmenin özkaynak kârl›l›¤›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Bu oran üzerinde enflasyon etkili olabilir. Çünkü oran› oluflturan pay ve payda enflasyondan ayn› oranda etkilenmez. Dönem net kâr› enflasyondan do¤rudan etkilenirken, özkaynaklar içindeki sermayenin nispi bir statikli¤i nedeniyle özkaynaklar enflasyonu biraz geriden takip edebilir. Bu durumda ise oran büyüme e¤ilimi gösterir. Sermaye art›r›m› y›llar›nda ise oran küçülebilir. Dönem Kâr›n›n Özkaynaklara Oran› Dönem kâr›n›n özkaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Bu oran, özkaynak net kârl›l›k oran›n› tamamlayan bir orand›r. Vergiden önceki kâr›n özkaynaklara oran› vergi yükünden kaynaklanabilecek hatalar›n önüne geçilmesine imkân sa¤lar. Özkaynak Kârlılık Oranı = Dönem Kârı Özkaynaklar Sat›fllar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› Brüt Sat›fl Kâr› Oran› Gelir tablosunun kâr bölümlerinden yararlanmak suretiyle sat›fllar üzerinden çeflitli kârl›l›k oranlar› hesaplanabilir. Bu grupta yer alan oranlar afla¤›da incelenecektir. Bunlar›n ilki sat›fl kâr marj› oran›d›r. Bu oran brüt sat›fl kâr›n›n net sat›fllara bölünmesi suretiyle hesaplan›r. Brüt Satı ş Kârı Oranı = Brüt Satı ş Kârı Net Satı şlar ‹flletmenin sat›fl kârl›l›¤›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin tutarlar› da önemlidir. Oran›n yükselme e¤ilimi içinde olmas› toplam sat›fllar içinde sat›lan mal›n maliyetinin pay›n›n azald›¤›n› gösterir. Oran›n yükselmesi iflletmenin lehine yorumlan›r. Faaliyet Kâr› Oran› Bu oran, faaliyet kâr›n›n net sat›fllara bölünmesiyle hesaplan›r. Faaliyet Kârı Oranı = Faaliyet Kârı Net Satı şlar Sat›fllar üzerinden faaliyet kârl›l›¤›n› gösterir ve iflletmenin ana faaliyetlerinin ne ölçüde kârl› oldu¤unu tespitte kullan›l›r. Oran›n yüksek olmas› iflletmenin ana faaliyetinin kârl› ve verimli oldu¤unu gösterir. 73 74 Finansal Tablolar Analizi Ola¤an Kâr Oran› Sat›fllar üzerinden ola¤an kâr› gösterir. Faaliyet Kâr› Oran›ndan sonra kârl›l›k üzerinde etkili olan di¤er faaliyetlerle ilgili gelir ve giderlerle finansman giderlerinin kârl›l›k üzerindeki etkisi bu orandan anlafl›labilir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Olağan Kâr Oranı = Olağan Kâr Net Satı şlar Dönem Kâr› Oran› ‹flletmenin dönem kâr› veya zarar›n›n net sat›fllar içindeki oran›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Ancak oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin tutarlar› da önemlidir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Dönem Kârı Oranı = Dönem Kârı Net Satı şlar Dönem Net Kâr› Oran› Bu oran iflletme faaliyetlerinin net verimlili¤i konusunda bilgi verir. ‹flletmenin uygulad›¤› çeflitli politika ve kararlar›n sonuçlar›n› gösterir. Bu oran›n yüksek olmas› olumludur. Ancak oran›n yüksek olmas› yan›nda de¤erlerin tutarlar› da önemlidir. Bu oran için de bir standart mevcut de¤ildir ancak büyük sanayi iflletmelerinde bu oran›n % 46 aras›nda olmas›n›n uygun olaca¤› ileri sürülmektedir. Oran afla¤›daki gibi hesaplan›r. Dönem Net Kârı Oranı = Dönem Net Kârı Net Satı şlar Varl›klar Üzerinden Kârl›l›k Oranlar› Aktif Kârl›l›k Oran› SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET Bu oran, aktiflerin iflletmede ne ölçüde kârl› kullan›ld›¤›n› tespit amac›yla hesaplan›r. Oran› hem vergiden sonraki kâr› hem de vergiden önceki kâr› esas almak suSIRA S‹ZDE retiyle iki farkl› flekilde hesaplamak mümkündür. Ancak vergi tutar›n›n iflletme yönetiminin kontrolünde olmamas› ve vergi uygulamalar›ndan iflletmelerin farkl› etkilenmesi nedeniyle kâr olarak dönem kâr›n›n kullan›lmas› daha uygundur. D Ü fi Ü N E L ‹ M Aktif (Yatırım) Kârlılık Oranı = S O R U Dönem Kârı Aktiff Toplamı Oran analizi Dyap›l›rken enflasyonun, sektörün ve rakiplerin durumunun ve iflletmenin geç‹KKAT miflteki analiz sonuçlar›n›n da dikkate al›nmas› gerekmektedir. N N SIRA S‹ZDE Du Pont Analizi Bu analiz Du Pont firmas› taraf›ndan uzun bir süre kullan›ld›ktan sonra aç›klanm›fl ve bu nedenle bu adla literatüre girmifltir. Du Pont analizi iflletmenin aktif üzerinAMAÇLARIMIZ den kârl›l›¤›n› etkileyen unsurlar›n analizini kapsar. Analiz, iflletmenin yat›r›mlar› üzerinden kârl›l›¤›n› artt›rabilmek için al›nabilecek önlemler konusunda faydal› bir inceleme süreci Bu analiz, iflletmenin yüksek kâr marj› ile sat›fl yapmas›n›n K ‹ T sunar. A P tatminkâr bir dönem kâr›n› garanti etmeyece¤ine; bunun için kullan›lan kaynaklarla iliflkili bir sat›fl tutar›n›n da gerçekleflmesi gerekti¤ine iflaret eder. Di¤er taraftan yüksek sat›fl T E L hacminin E V ‹ Z Y O N de yeterli kâr marj› olmaks›z›n istenen sonucu vermeyece¤ini aç›klar. Du Pont analizi afla¤›daki oran bileflimini kapsar. ‹NTERNET 75 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri fiekil 3.1 Du Pont fiemas› Net Sat›fllar Kâr Marj› Dönem Kâr› (-) (/) Maliyet ve Giderler Net Sat›fllar Yat›r›m Kârl›l›¤› (X) Net Sat›fllar Dönen Varl›klar (/) Aktif Devir H›z› Aktif Toplam› (+) Duran Varl›klar Borsa Performans Oranlar› Fiyat Kazanç Oran› Bu oran, hisse senedi bafl›na kâr pay› ile hisse senedinin borsa de¤eri aras›ndaki ba¤lant›y› tespit amac›n› güder. İşletmenin Toplam Borsa Değeri ( bir hissenin borsa fiyatı × hisse senedi sayısı ) Fiyat Kazanç Oranı = Dönem Net Kârı ‹flletmenin borsa de¤erinin iflletmenin özkaynaklar›n›n kaç kat› oldu¤unu gösterir. Piyasa Değeri − Defter Değeri = İşletmenin Toplam Borsa Değeri Öz kaynaklar toplamı Hisse Senedi Bafl›na Kâr Bu oran iflletmenin her bir hisse senedi bafl›na ne kadar kâr elde etti¤ini tespit etmek amac›yla hesaplan›r. Hisse Senedi Başına Kâr = Dönem Net Kârı Hisse SenediSayı sı Mamul Karmas› Sat›fl Fiyat› Sat›fl ‹ndirimleri Sat›fllar›n Maliyeti Faaliyet Giderleri Ar-Ge Giderleri Paz. Sat. ve Da¤. Giderleri Genel Üretim Giderleri Di¤er Gelir ve Giderler (+/-) Nakit ve Benzerleri Alacaklar Stoklar Arsa ve Binalar Tesis, Makine ve Cihazlar Tafl›tlar Demirbafllar Di¤er Duran Varl›klar 76 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 Finansal analiz tekniklerini s›n›fland›rmak. Temel finansal tablolar bir iflletmenin finansal durumu ile finansal durumundaki de¤ifliklikleri aç›klayan birer araç niteli¤i tafl›r. Bu tablolarda yer alan veriler üzerinde yap›lacak baz› analitik uygulamalar iflletme ile ilgili finansal yorum ve de¤erlendirme aç›s›ndan daha anlaml› ve yararl› sonuçlara ulaflmam›z› sa¤lar. Söz konusu uygulamalar finansal analiz kapsam›nda yürütülür. Finansal analiz, bir iflletmenin finansal bilgilerinin belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin bütünüdür. Finansal tablolar›n analizi, analizden beklenen amaç, analiz sonuçlar›ndan yararlanacak olan taraflar ve analizi yapan›n iflletme ile iliflkisi dikkate al›nmak suretiyle de¤iflik aç›lardan yap›labilir. Finansal analiz; analizin kapsam›, amac› ve analizi yapan›n durumu dikkate al›narak s›n›fland›r›labilir. Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; statik analiz ve dinamik analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; yönetim analizi, kredi analizi ve yat›r›m analizi olmak üzere üç ana bafll›kta toplan›r. Analizi yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; iç analiz ve d›fl analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Finansal analizden beklenen sonuçlar›n al›nabilmesi için baz› koflullar›n oluflmas› gerekir. Bu koflullar›n bafl›nda, analizin temelini oluflturan finansal tablolar›n muhasebe temel kavramlar›na ve genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine uyularak haz›rlanm›fl olmalar› gelir. Böylelikle söz konusu kavram ve ilkeler çerçevesinde düzenlenen finansal durum tablosu ve gelir tablolar› iflletmenin gerçek durumunu yans›t›r. Baflar›l› bir analizde ikinci bir koflul ise analizi yapan›n yeterli ve samimi olmas›d›r. Analizci, konu ile ilgili e¤itim alm›fl olmal›, muhasebe teori ve uygulamalar› konusunda yeterli bilgiye sahip olmal›, tarafs›z ve ön yarg›s›z davranmal›d›r. Karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel teknikler dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. Bunlardan ilki karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizidir. Bu analiz, bir iflletmenin birbirini izleyen en az iki veya daha fazla faaliyet dönemine ait finansal tablolar›n›n, karfl›laflt›rmal› olarak düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin za- N A M A Ç 3 N A M A Ç 4 N A M A Ç 5 man içinde göstermifl oldu¤u geliflmelerin ve de¤iflikliklerin tespit ve incelenmesidir. E¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak. ‹kinci analiz türü e¤ilim yüzdeleri analizidir. Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin temel (baz) al›nan finansal tablo kalemlerine göre gösterdi¤i art›fl veya azal›fllar yüzde olarak hesaplan›r. Bu flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan her bir kalemin temel kabul edilen y›la göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. Finansal tablo serisinin ilk y›l› genellikle temel y›l olarak kabul edilebilir. Ancak analizin anlaml› olabilmesi için temel olarak seçilen y›l›n her bak›mdan iflletme faaliyetlerini yans›tacak normal bir y›l olmas› gerekir. Temel y›l analistin iste¤ine göre bir önceki y›l olarak da al›nabilmektedir. Dikey yüzde analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak. Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan tekniklerden biri de dikey yüzde yöntemidir. Dikey yüzde analizi ile finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya grup içindeki oransal büyüklü¤ü irdelenir. Bu yöntemle her bir finansal tablo kaleminin bulundu¤u grup toplam› içindeki yüzde pay› ile finansal tablo toplam› içindeki yüzde pay› hesaplan›r. Örne¤in finansal durum tablosu bu yöntemle analiz edilirken, bir aktif kalemin, toplam aktifler içindeki pay› ve bulundu¤u grup içindeki pay› yüzde olarak hesaplan›r. Gelir tablosunda ise her bir gelir tablosu kaleminin net sat›fllar içindeki pay› ve her kalemin ait oldu¤u grup içindeki pay› hesaplan›r. Oran analiz tekni¤inin özelliklerini aç›klamak. Son analiz türü oran analizidir. Bu analiz ile finansal tablolarda yer alan tutarlar›n nispi iliflkileri incelenerek iflletmenin finansal durumu konusunda bilgi edinilir. Finansal tablolardan çok say›da oran hesaplamak mümkündür. Ancak oran hesaplamaktan amaç yorumlanabilir bilgi üretmek olmal›d›r. Bu nedenle anlaml› iliflki içinde bulunan kalemler seçilerek birbiriyle oranlan›r. Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›labilir. Bunlardan en çok kullan›lan› iflletme faaliyet sonuçlar› ile finansal durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle yap›lan s›n›fland›rmad›r. Bu s›n›fland›rmaya göre oranlar; likidite oranlar›, finansal yap› oranlar›, varl›k kullan›m oranlar›, kârl›l›k oranlar› ve borsa performans oranlar› olmak üzere befl ana bafll›kta toplanabilir. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri 77 Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. Temel finansal tablolar iflletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlar›n› gösterir. b. Temel finansal tablolar enflasyondan etkilenir. c. Temel finansal tablolar, onlar› düzenleyenin kiflisel kararlar›ndan etkilenir. d. Finansal tablolar genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine uyularak haz›rlanmal›d›r. e. Finansal tablolar finansal analizin temel veri kayna¤›d›r. 2. Afla¤›dakilerden hangisi amac›na göre finansal analiz türlerinden biridir? a. Yönetim Analizi b. ‹ç Analiz c. D›fl Analiz d. Statik Analiz e. Dinamik Analiz 3. Afla¤›dakilerden hangisi finansal analiz tekniklerinden biri de¤ildir? a. Trend analizi b. Dikey Yüzde Analizi c. Karfl›laflt›rmal› Analiz d. Oran Analizi e. Kârl›l›k Analizi 4. Finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya grup içindeki oransal büyüklü¤ünü de¤erlendiren analiz türü hangisidir? a. Karfl›laflt›rmal› Analiz b. E¤ilim Yüzdeleri Analizi c. Dikey Yüzde Analizi d. Oran Analizi e. Yatay Analiz 5. Kasa hesab›n›n bakiyesi y›llar itibar›yla; 2009: T1.000; 2010: T1.500, 2011: T800, 2012: T1.200’dir. Baz y›l olarak 2009’u seçen iflletmenin trend analizi yüzdeleri afla¤›dakilerden hangisidir? a. 100 - 50 - 20 - 20 b. 100 - 150 - 80 - 120 c. 0 - 150 - 80 - 120 d. 0 - 50 - 20 - 20 e. 100 - 50 - 30 - 40 6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi oran analizini tan›mlamaktad›r? a. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n aras›ndaki nispi iliflkilerin incelenmesidir. b. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n y›llar itibar›yla karfl›laflt›r›lmas›d›r. c. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n toplam içindeki pay›n›n hesaplanmas›d›r. d. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n rakip firman›n verileriyle karfl›laflt›r›lmas›d›r. e. Finansal tablolarda yer alan tutarlar›n y›llar itibar›yla gösterdi¤i nispi farklar›n incelenmesidir 7. Likidite oranlar› hangi amaçla hesaplan›r? a. Uzun vadeli borç ödeme gücünün tespiti b. ‹flletmelerin finansal yap›s›n›n gücünün tespiti c. Varl›klar›n verimli kullan›m›n›n ölçülmesi d. Finansal tablo hata paylar›n›n tespit edilmesi e. K›sa vadeli borç ödeme gücünün tespiti 8. Afla¤›dakilerden hangisi finansal yap› oranlar›n›n amaçlar›ndan biridir? a. K›sa vadeli borç ödeme gücünün tespiti b. Yap›lan yat›r›mlar›n kârl›l›¤›n›n hesaplanmas› c. Uzun vadeli borç ödeme gücünün tespiti d. ‹flletmenin verimlili¤inin tespit edilmesi e. ‹flletmenin kâr elde etme gücünün tespiti 9. Bir iflletmenin sahip oldu¤u iktisadi k›ymetlerin etkinli¤ini ölçen oran hangisidir? a. Likidite Oranlar› b. Varl›k Kullan›m Oranlar› c. Kârl›l›k Oranlar› d. Finansal Yap› Oranlar› e. Cari Oran 10. Afla¤›dakilerden hangisi yat›r›m kârl›l›¤› oran›n› göstermektedir? a. Ola¤an Kâr / Aktif Toplam› b. Dönem Kâr› / Toplam yabanc› kaynaklar c. Ola¤an Kâr› / Toplam yabanc› kaynaklar d. Dönem Kâr› / Aktif Toplam› e. Dönem Kâr› / Uzun Vadeli Kaynaklar 78 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar› 1. c S›ra Sizde 1 ‹flletmenin finansal bilgilerinin belirli teknikler yard›m›yla analiz edilmesi, raporlanmas› ve bu raporlar›n yorumlanarak iflletme hakk›nda bir yarg›ya var›lmas› faaliyetlerinin bütünüdür. 2. a 3. e 4. c 5. b 6. a 7. e 8. c 9. b 10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz Tekniklerine ‹liflkin Genel Bilgiler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Amac›na Göre Finansal Analiz Çeflitleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz Teknikleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dikey Yüzde Analizi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “E¤ilim Yüzdeleri Analizi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Oran Analizi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Likidite Oranlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Yap› Oranlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›k Kullan›m Oranlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›k Kullan›m Oranlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 2 Yap›lan çal›flman›n kapsad›¤› dönemler dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; statik analiz ve dinamik analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. Yap›lma amac› dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; yönetim analizi, kredi analizi ve yat›r›m analizi olmak üzere üç bafll›kta toplan›r. Analizi yapan›n durumu dikkate al›nd›¤›nda finansal analiz; iç analiz ve d›fl analiz olmak üzere ikiye ayr›l›r. S›ra Sizde 3 Finansal tablolar›n analizinde kullan›lan temel teknikler; karfl›laflt›rmal› finansal tablolar analizi, dikey yüzde analizi, e¤ilim yüzdeleri analizi ve oran analizi olmak üzere dört bafll›k alt›nda toplanmaktad›r. S›ra Sizde 4 Karfl›laflt›r›lacak iki y›la ait finansal tablo bilgileri yan yana getirilerek, her kalemdeki art›fl veya azal›fl hem tutar hem de yüzde olarak hesaplan›r. Sonra da bu de¤iflimlerin iflletmeye etkisi araflt›r›l›r ve yorumlan›r. S›ra Sizde 5 Bu yöntemde, birbirini izleyen dönemlere ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin baz al›nan finansal tablo kalemlerine göre gösterdi¤i art›fl veya azal›fllar yüzde olarak hesaplan›r. Bu flekilde iflletmenin finansal tablolar›nda yer alan her bir kalemin temel kabul edilen y›la göre yüzde olarak geliflme trendi bulunur. E¤ilim yüzdeleri baz y›la göre veya bir önceki y›la göre tüm finansal tablolar için hesaplanabilir. S›ra Sizde 6 Oran analizi, finansal tablo kalemleri aras›ndaki anlaml› iliflkilerden yararlan›larak hesaplanan oranlara dayanan bir analiz tekni¤idir. Oranlar de¤iflik flekillerde s›n›fland›r›lmakla birlikte en yayg›n olarak kullan›lan› iflletmenin faaliyet sonuçlar› ile finansal durumunu de¤erlemedeki kullan›l›fl amaçlar› dikkate al›nmak suretiyle yap›lan s›n›fland›rmad›r. Buna göre oranlar; likidite oranlar›, finansal yap› oranlar›, varl›k kullan›m oranlar›, kârl›l›k oranlar› ve borsa performans oranlar› olmak üzere befl ana bafll›kta toplanabilir. 3. Ünite - Finansal Analiz Teknikleri Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Çabuk, A. ve Lazol ‹. (2011). Mali Tablolar Analizi, Ekin Yay›nevi, Bursa. Akdo¤an N. ve Tenker N. (2010). Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, Ankara. Akgüç, Ö. (2010). Finansal Yönetim, Avc›ol Bas›n Yay›n, ‹stanbul. Bektöre S., Çömlekçi F. ve Sözbilir H. (2010). Mali Tablolar Analizi, Nisan Kitabevi, Eskiflehir. 79 4 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; ‹flletmenin kâr plan› ve nakit plan› aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek, Nakit yönetiminde sektörel farkl›l›klar›n önemini anlayabilecek, Nakit dönüfl süresinin belirleyicileri ve hesaplamas›n› aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Nakit Ak›fl Tablosu • Bilanço • Gelir Tablosu • Nakit Ak›fl Tablosu Oranlar› • Nakit Dönüfl Süresi • Serbest Nakit Mevcudu ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Nakit Ak›fl Analizleri • G‹R‹fi • NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N ÖNEM‹ • MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T AKIfi TABLOSU • NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹ • NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹ Nakit Ak›fl Analizleri G‹R‹fi ‹flletmeler kurulurken faaliyet konular›n›n ne kadar baflar›l› olaca¤›n›n hesab›yla giriflimde bulunurlar. Genel olarak baflar›l› olmak kâr elde etmekle efl de¤er kabul edilir. Modern finans teorisine göre iflletme yöneticisinin temel amac›, firma ortaklar›n›n flirketteki servetlerinin de¤erini maksimize etmektir. Her ne kadar tan›msal olarak finans teorisi iflletme amac›n›n hissedarlar›n›n servetlerini maksimize etmek oldu¤unu ileri sürse de iflletmeler baflar›l› olmak için önce kâr planlamas› yaparlar. Bir iflletme öncelikle, “ne kadar kârl›” bir sahada ifle girece¤inin hesab›n› yapar. Ancak iflletme ne kadar kârl› bir olanak bulursa bulsun, yöneticiler iflletme faaliyetinin kâr olanaklar›n› analiz ederken ayn› zamanda flirketin baflar›l› olmak için yeterli nakdinin olup olmad›¤›n› (nakit imkânlar›n›n) ve yat›r›mc›ya dönüflünün yeterli etkileyicilikte olup olmad›¤›n› (özsermaye verimlilik oran›n›) da analiz ederler. E¤er bu kritik noktada iflletme tahmin etti¤i kâr› elde edebilecek nakde sahip olamayacaksa sat›fllar›n›n kâr›n› mevcut nakit imkânlar›na göre yeniden planlar. Bu durumda iflletme kâr plan›n› yeniden gözden geçirerek yeni kâr plan›n› yapar. ‹flletmeler kâr plan› ile nakit plan› aras›ndaki iliflkiyi analiz ederken iflletme kâr› ile esnek bir plastik top gibi oynanabilece¤ini, iflletme nakit yap›s› ve mevcudunun ise “kristal top” gibi hassas flekilde elde tutulmas› gerekti¤ini unutmamal›d›r. Çünkü kristal top elden düflerse parça parça olur ve tekrar kullan›lamaz. NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹N‹N ÖNEM‹ Firman›n nakit yap›s› ve mevcudu, firman›n faaliyet baflar› döngüsünün sinyalini verir. fiöyle ki ürünlerinin ve hizmetlerinin müflterilere kredili olarak sat›fl› sonunda daha sonra nakde dönüflecek olan alacaklar do¤ar; faaliyet sonucu elde edilen nakit mevcudu, sat›fllar› gerçeklefltirmede kullan›lmak üzere stok (ilk madde ve malzeme, ticari mal ve ilgili di¤er kalemler) edinmek için kullan›l›r. Fakat iflin do¤as›na ba¤l› olarak firma, stok sat›n almak, iflletme masraflar›n› ödemek, firma müflterilerine yapt›¤› kredili sat›fllar ve hizmetler karfl›l›¤›nda nakit tahsil etmek için belli bir süre beklemek zorundad›r. Bu süre içinde firma, iflletme çal›flma sermayesi ve sabit yat›r›m masraflar›n› karfl›lamak için ya kendi paras›n› kullan›r ya da borçlanmak zorunda kal›r. ‹flletmenin nakit mevcudunu ve yap›s›n› analiz etti¤imizde, bir flirketin endüstrisine ve stratejisine ba¤l› olarak daha fazla veya daha az iflletme nakit sermayesine ihtiyaç duydu¤unu anlayabiliriz. ‹flletme faaliyet gösterdi¤i sektöre göre, nas›l 82 Finansal Tablolar Analizi bir seviyede stok ihtiyac› oldu¤unu ve ihtiyaç duydu¤u sto¤u nas›l finanse edece¤ini iyi flekilde analiz etmelidir. ‹flletme, ihtiyaç duydu¤u stok miktar› ve kullan›m süresine iliflkin ne kadar nakit gereksinimine ihtiyaç duydu¤unu iyi planlamal›d›r. Gereksinim duyulan stok büyüklü¤üne göre firma, nakit yönetiminde daha baflar›l› olur. Firma stok için nakit analizi ve planlamas›n› yaparken ayn› zamanda buna benzer olarak, müflteri finansman› için de iyi bir nakit analizi ve plan› yapmal›d›r. Örne¤in, firma vadeli sat›fllar›n›n kredi süresini 30 günden 60 güne ç›kar›rsa firman›n yeni vadeli sat›fl politikas›ndan kaynaklanan ilave 30 gün kredili sat›fl› için ekstra nakit ihtiyac› olacakt›r. Firma bu yeni müflteri finansman› için gerekli nakit ç›k›fl›n› karfl›lamak üzere daha fazla k›sa vadeli yabanc› kaynak sa¤lamak zorunda kalabilir. Müflteri finansman nakit ihtiyac›n› iyi planlamayan firma, kredili sat›fl finansman›nda de¤ifliklik yaparsa gelir kayb› yaflayabilir ve daha düflük kâr seviyelerinde kalabilir. Nakit ihtiyac›n› tahmin etmek iflletmeler için oldukça önemlidir. Çünkü genelde firmalar›n s›n›rl› nakit rezervleri ve borç alma kapasiteleri vard›r. Yöneticiler, e¤er iflletmenin çal›flmas› için gerekli olan nakdin nakit rezervlerini ve maksimum borçlanma kapasitesini aflt›¤›n› hesaplarlarsa bu durumda kâr hedefleri baflar›l› olamaz. Bu nedenle firma nakit pozisyonuna göre yeniden kâr plan›n› çal›flmal›d›r. Örne¤in, h›zl› büyüyen firmalar, çal›flan sermayedeki (stoklar ve alacaklar) art›fl› finanse etmek ve makine-ekipman gibi yeni üretici varl›klar› sat›n almak için çok fazla nakde ihtiyaç duyarlar. Fakat var olan borç, onlar›n ödünç alma kapasitelerini s›n›rlar. E¤er bir firman›n ödünç alma kapasitesi T500.000 ise ve kâr plan› T700.000’yi yeni varl›klar›na yat›r›m olarak gösteriyorsa bu kâr plan› olanakl› de¤ildir. Bu s›n›rlamay› aflmak için yöneticiler ya büyümelerini azaltarak kâr planlar›n› revize ederler ya da nakit tutarlar›n› artt›rmak için özsermaye art›fl›na giderler. Basit bir yaklafl›mla, firman›n nakit ihtiyac›n› hesaplamak gayet kolayd›r. Firman›n, nakit gereksinimlerini tahmin etmek için en basit yol, her bir belirli zaman dilimi için nakdin içeriye ve d›flar›ya ak›fl›n› tahmin etmektir. Bu yaklafl›ma en basit tan›m›yla Nakit Ak›fl Tahmini diyebiliriz. ‹flletme Nakit ‹htiyac› = Firma Faaliyetlerinden ve Müflterilerden Tahsil Edilen Nakit Miktar› - (‹flletme Masraflar› + Mal ve Hizmet Sa¤layanlara Ödenen Nakit) Basit bir formülle yukar›da belirlemeye çal›flt›¤›m›z nakit ihtiyac›n›n tespiti ve yönetiminde ele al›nacak de¤iflik yöntemler vard›r. Firma ne kadar ve hangi süre için nakit ihtiyac› oldu¤unu ve planlamas›n›, nakit bütçesini de¤erlendirerek yapabilir. Firmalar, nakit bütçesi tekni¤ini s›kl›kla k›sa dönem nakit gereksinimleri ve kullan›mlar› için kullan›rlar. Firma, nakit bütçe süresini bir gün, bir hafta, bir ay, bir y›l için kabul edebilir. Her bir dönem için yöneticiler, toplanacak olan nakdi (nakit girifli) ve ödenecek olan nakdi (nakit ç›k›fl›) tahmin ederler. E¤er firmadaki nakit giriflleri, nakit ç›k›fllar›ndan fazla ise firman›n elindeki nakit mevcudu artar. Ama e¤er nakit hareketinde tersi gerçekleflirse, nakit kullan›mlar› nakit girifllerinden daha fazla olursa firman›n nakit pozisyonu kötüleflir. Bazen yöneticiler sabit borçlanma limitlerine ulaflabileceklerini ya da bu limiti geçebileceklerini planlarlarsa, firmalar çok detayl› nakit ihtiyac› tahminleri yapmak zorunda kal›rlar hatta bunlar günlük bile olabilir. SIRA S‹ZDE 1 Nakit bütçesini nakit ak›fl tablosu ile farklar›n› belirleyiniz. SIRAaraflt›r›n›z, S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE 83 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri D Ü fi Ü araç N E L ‹ MNakit Ak›fl Günümüz nakit analizi ve yönetiminde en yayg›n kullan›lan Tablosudur. ‹flletmeler nakit analizinde ve planlamas›nda nakit ak›fl tablosu tekni¤ini kullan›r. Nakit ak›fl tablosunu nakit bütçesinden ayr›flt›ran Stemel O R U farkl›l›k, nakit bütçesinin firman›n ne zaman ve ne kadar nakit ihtiyac› oldu¤unun tespitine yönelik olmas›d›r. Nakit ak›fl tablosu ise firma faaliyetlerini üç ana bafll›kta ele alaD ‹ KS‹ZDE AT SIRA rak firma nakit analizinin ve planlamas›n›n yap›lmas›n› sa¤lar. Bu Kbölümde kapsaml› olarak inceleyece¤imiz nakit ak›fl tablosunun ilk bölümü “Firma nakit giriflSIRA S‹ZDE leri ve ç›k›fllar›n›n do¤rudan sat›fl ve üretimle ilgili olan hizmetleri” içerir. D Ü fi Ü N Ek›sm›n› L‹M ‹kinci bölüm “Yat›r›m, sabit k›ymet al›mlar› ve sat›fllar›yla ifltiraklerinden kaynaklanan nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›” içerir. Üçüncü bölüm “Firma finansman kararlar›nS O R U AMAÇLARIMIZ dan, borç ve özsermaye ifllemlerinden kaynaklanan nakit hareketlerini” kapsar. D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D ‹ K S‹ZDE KAT SIRA N N “Türkiye Muhasebe Standard› 7 (TMS 7) Nakit Ak›fl Tablolar›” Bu Standard›n D ‹ K K A T amac›, iflletK ‹ T A P me, yat›r›m ve finansman faaliyetlerinden dönem buyunca elde edilen nakit ak›fllar›n› s›n›fland›ran nakit ak›fl tablosu vas›tas›yla bir iflletmenin nakit ve nakit benzerlerindeki taSIRA S‹ZDE rihi de¤iflikliklere iliflkin bilgi sa¤lamas› hususunu düzenlemektedir. ‹flletmeler bu stanTELEV‹ZYON darda göre Nakit Ak›fl Tablosu haz›rlamal› ve finansal tablolar›n haz›rland›¤› her dönem için finansal tablolar›n ayr›lmaz parças› olarak sunmal›d›r. AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P MUHASEBE YÖNET‹M‹ VE NAK‹T AKIfi TABLOSU ‹flletmenin sa¤l›kl› finansman kararlar› alabilmesi ve etkin bir nakit yönetimi için T E L E V ‹ Z Y O N nakit ak›fl etkin bir muhasebe sistemine sahip olmas› gereklidir. ‹nceleyece¤imiz tablosu için temel finansal tablolar Birinci Ünitede ele al›nm›flt›. Fakat biz burada nakit ak›fl tablolar›n›n haz›rlanmas›nda gerekli ve önemli olan bilanço ve gelir tablosuna k›saca de¤inece¤iz. ‹NTERNET Bilanço Finansal tablolar› haz›rlamay› amaç edinen finansal muhasebe, iflletme gerçeklerini özetleyen, kaydeden ve raporlayan bir disiplindir. Muhasebenin “nakit esas›” ve “tahakkuk esas›” olmak üzere iki esas› vard›r. Son y›llarda önem kazanmaya bafllayan nakit esasl› muhasebe sistemi, yaln›z nakit ifllemleri içerir. ‹flletmelerin nakit karfl›l›¤› yapm›fl oldu¤u faaliyetlerin muhasebelefltirmesini konu alan muhasebe sistemidir. Faaliyetler iflletmenin finansal yap›s›n› etkilese de nakit ödeme veya tahsilât› gerektirmiyorsa muhasebe kay›tlar›nda görünmezler. Tahakkuk muhasebe sisteminde ise muhasebe kay›tlar›, iflletmenin finansal yap›s›n› etkileyen ifllemlerin oluflumu ile bafllar. Tahakkuk muhasebe sisteminde, iflletmenin finansal durumunu veya yap›s›n› etkileyen tüm hizmet ve sat›fl ifllemleri gerçeklefltikleri anda muhasebe kay›tlar›nda yer al›r. Tahakkuk muhasebesinde esas, iflletmenin finansal durumunu etkileyen faaliyetlerin muhasebe ifllemleri olarak görünmesidir. Günümüzde yo¤un flekilde kullan›lan tahakkuk muhasebesi, çift tarafl› kay›t esas›na (muzaaf kay›t sistemine) göre çal›fl›r. Konuyu daha iyi aç›klayabilmek için varsayal›m ki Ça¤dafl Erol ve arkadafllar› 03.02.2010 tarihinde 100.000 Türk liral›k kaynak gerektiren Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret ve Anonim fiirketini kurmay› istemektedirler ve bunun için afla¤›daki alternatif kaynaklar› de¤erlendirmifllerdir. AMAÇLARIMIZ S O R U D‹KKAT K ‹ T A P N N Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurulu http://www.kgk.gov.tr/ ‹NTERNET SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M SIRA S‹ZDE TELEV‹ZYON AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET K ‹ T A P Bir iflletmenin nakit ak›fllar›na iliflkin bilgiler, TELEV‹ZYON finansal tablo kullan›c›lar›na, iflletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤ini ve iflletmenin bu nakit ‹NTERNET ak›fllar›n› kullanma ihtiyac›n› de¤erlendirebilmelerinde dayanak oluflturmas› bak›m›ndan faydal›d›r. Kullan›c›lar›n ald›¤› ekonomik kararlar, iflletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yetene¤inin ve söz konusu nakit ve nakit benzerlerinin yarat›lma zamanlamas›n›n ve kesinli¤inin de¤erlendirilmesini gerektirmektedir. ‹flletme muhasebe sistemi, finansal (genel) muhasebe ve yönetim muhasebesi olarak iki k›s›mda ele al›n›r. 84 F‹NANSAL (GENEL) MUHASEBE: Yasal-tahakkuk esas›na göre düzenlenmifl temel finansal tablolar›n haz›rlanmas› için veri giriflini ve Bilanço (Finansal Durum Tablosu), Gelir Tablosu (Kapsaml› Gelir Tablosu), Nakit Ak›fl Tablosu, Özkaynaklar De¤iflim Tablosu gibi finansal tablolar› haz›rlar. Finansal muhasebe, yasalar›n gerektirdi¤i yukar›da verilen temel finansal tablolar› düzenler. YÖNET‹M MUHASEBES‹: Faaliyetin planlanmas› ve kontrolü için yönetimin ihtiyac› esas›na göre düzenlenen Üretim Faaliyet Raporlar›, Bütçeleme Raporlar›, Standart Maliyet Sistem Raporlar›, Yönetim Analiz Raporlar›, Kâr Analiz Raporlar›, Finansal Analiz Raporlar› gibi raporlar› kapsar. Tahakkuk esasl› muhasebelefltirme uyar›nca, ifllemler ile di¤er olaylar ve durumlar›n raporlayan iflletmenin ekonomik kaynaklar› ve haklar› üzerindeki etkileri, bu etkilerin gerçekleflti¤i dönemde gösterilir. Nakit giriflleri ve ödemelerin farkl› bir dönemde gerçekleflmifl olmas› bu durumu etkilemez. Dönen Varl›klar: Bu ana hesap grubu nakit olarak elde ve bankada tutulan varl›klar ile normal koflullarda en fazla bir y›l ya da iflletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varl›k ve unsurlar› kapsar. Duran Varl›klar: Likidite durumuna göre bilançonun ikinci ana grubunda yer alan duran varl›klar bir y›ldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle, iflletme faaliyetlerinin gerçeklefltirilmesi için kullan›lmak amac›yla elde edilen ve ilke olarak bir y›lda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varl›klar› kapsar. Finansal Tablolar Analizi De¤erlendirilen alternatif kaynaklar: -Ticari bankadan al›nan k›sa vadeli borç -Kalk›nma bankas›ndan al›nan uzun vadeli borç -Hisse senedi ihrac› TOPLAM = = = = T15.000 T35.000 T50.000 T100.000 Kurucular iflletmeyi faaliyete geçirmek için ihtiyaçlar› olan 100.000 Türk liras›n› üç ayr› kaynaktan sa¤lam›fl bulunmaktad›rlar. Toplam kayna¤›n 40.000 Türk Liras› ile makina, 5.000 Türk liras› ile ham madde sat›n ald›klar›n› varsayarsak bu ifllemlerden sonra iflletmenin durumu nedir? Sorunun cevab› basitçe afla¤›daki gibi gösterilebilir. NELERE SAH‹B‹Z? 1. Nakit (Haz›r De¤erler) 2. Ham madde (Stok). 3. Makine (Maddi Duran Varl›k). TOPLAM = T55.000 = T5.000 = T40.000 = T100.000 } } AKT‹FLER (VARLIKLAR) K‹MLERE BORÇLUYUZ? 1. Ticari Bankaya (K›sa Vadili Borç) = T15.000 2. Kalk›nma Bankas›na (Uzun Vadeli Borç) = T35.000 PAS‹FLER 3. Hissedarlara (Özsermaye) = T50.000 (KAYNAKLAR) TOPLAM = T100.000 Yukar›da sundu¤umuz kaynak ve finansal sorumluluk kalemlerinin birleflik flekilde sunumu, en basit bir bilanço örne¤idir. fiöyle ki, Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi 03.02.2010 Tarihli Kurulufl Bilançosu AKT‹FLER (VARLIKLAR) 1. Nakit (Haz›r De¤erler) = T55.000 2. Ham madde (Stok) = T5.000 3. Makine (Maddi Duran Varl›k) = T40.000 AKT‹F (VARLIKLAR) TOPLAMI = T100.000 PAS‹F (KAYNAKLAR) 1.Ticari Banka (K›sa Vadeli Ticari Borç) = T15.000 2.Kalk›nma Bankas› (Uzun Vadeli Borç) = T35.000 3.Hissedarlar (Özsermaye) = T50.000 PAS‹F (KAYNAKLAR) TOPLAMI = T100.000 Yukar›da basit olarak sundu¤umuz bilanço örne¤i iflletmenin 03.02.2010 tarihindeki finansal durumunu veya yap›s›n› gösteren statik (sabit) bir tablodur. Yukar›daki tablodaki aktifler, iflletmenin elindeki varl›klar› içermektedir. Bu varl›klar›n s›n›fland›r›lmas› k›sa vadeli ve uzun vadeli esasa göre yap›l›r. Bir y›l ve bir y›ldan daha k›sa sürede kullan›lacak varl›klar› dönen varl›klar; kullan›m ve/veya tüketimleri bir y›ldan daha uzun dönemi kapsayan varl›klar› da duran varl›klar alt›nda gösteririz. Pasifler de iflletmenin finansal yükümlülüklerini ifade eder. ‹flletme d›fl›ndaki üçüncü partiye olan sorumluluklar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar ve uzun vadeli yabanc› kaynaklar olarak iki grupta gösterilir. Bir y›l içinde ödenecek borçlar k›sa vadeli yabanc› kaynaklar, bir y›ldan daha uzun süreye yay›lm›fl borç- 85 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri lar uzun vadeli yabanc› kaynaklar grubunda yer al›r. ‹flletmenin kendi ortaklar›na olan sorumlulu¤u ise özkaynaklar (özsermaye) k›sm›nda yer al›r. Konuyu gerçekçi aç›dan ve karfl›laflt›rmal› olarak görebilmek için 31.12.2010 ve 31.12.2011 tarihli bilançolardaki baz› rakamlar ve ait oldu¤u flirketin gerçek ismi ve bilanço tarihi de¤ifltirilerek verilmifltir. Örnek iflletmemizin ad›n›n Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi oldu¤unu varsayaca¤›z. fiirketin özet bilanço örne¤i afla¤›da sunulmufltur. Tablo 4.1 ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. 31 ARALIK 2010 VE 31 ARALIK 2011 YILLARI B‹LANÇOLARI VARLIKLAR (AKT‹F) I- DÖNEN VARLIKLAR A. HAZIR DE⁄ERLER C. T‹CAR‹ ALACAKLAR E. STOKLAR G. GELECEK AYLARA A‹T G‹DER VE GEL‹R TAHAKKUK. H. D‹⁄ER DÖNEN VARLIKLAR II DURAN VARLIKLAR A. T‹CAR‹ ALACAKLAR 31. 12. 2010 31. 12. 2011 20.396.549 20.576.221 7.231 108.845 14.935.416 13.473.591 5.161.291 6.378.866 67.261 87.167 160.350 527.752 1.616.927 2.676.053 25.998 25.163 C. MAL‹ DURAN VARLIKLAR 236.906 236.906 D. NET MADD‹ DURAN VARLIKLAR 878.718 1.972.596 BRÜT DURAN VARLIKLAR (-) B‹R‹KM‹fi AMORT‹SMANLAR E. NET MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR BRÜT MADD‹ OLMAYAN DUR. VAR. 2.028.075 3.313.36 -1.149.357 -1.340.780 302.789 281.921 735.395 798.443 (-) B‹R‹KM‹fi AMORT‹SMANLAR -432.606 -516.522 H. D‹⁄ER DURAN VARLIKLAR 172.516 159.467 AKT‹F TOPLAMI 22.013.476 23.252.274 KAYNAKLAR (PAS‹F) 31.12. 2010 31.12. 2011 I-KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR 18.933.831 18.269.539 A. MAL‹ BORÇLAR 7.928.240 9.228.128 B. T‹CAR‹ BORÇLAR 10.243.437 8.661.570 C. D‹⁄ER BORÇLAR 9.016 22.234 D. ALINAN AVANSLAR 232.785 42.165 F. ÖDENECEK VERG‹ VE D‹⁄ER YÜKÜMLÜKLER 496.350 209.312 G. BORÇ VE G‹DER KARfiILIKLARI H. GELECEK AYLARA A‹T GEL‹R VE G‹DER TAHAKKUK II- UZUN VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR A. MAL‹ BORÇLAR 0 65.728 24.005 40.402 19.798 1.159.963 0 1.141.132 19.798 18.831 III- ÖZKAYNAKLAR 3.059.845 3.822.772 A. ÖDENM‹fi SERMAYE B. T‹CAR‹ BORÇLAR 2.891.186 3.654.111 C. KÂR YEDEKLER‹ 168.661 168.661 PAS‹F TOPLAMI 22.013.476 23.252.274 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar: K›sa vadeli yabanc› kaynaklar, en çok bir y›l veya iflletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek borçlar› kapsar. Uzun Vadeli Yabanc› Kaynaklar: Kredi kurumlar›ndan, sermaye piyasas›ndan ve iflletmenin iliflkide bulundu¤u üçüncü kiflilerden sa¤lanan ve bir y›ldan fazla vadeli olan iflletme borçlar›n› kapsar. Özkaynaklar: ‹flletme sahip veya ortaklar›n›n bilanço tarihinde iflletmeye yapm›fl olduklar› sermaye yat›r›mlar›n›n tutar›n› gösteren ödenmifl sermaye ile sermaye yedekleri ve kâr yedekleridir. Ülkemiz bilançosunda özsermaye k›sm›nda ilave olarak, varsa geçmifl y›llar kârlar›, geçmifl y›llar zararlar› ve dönemin net kâr veya zarar›n› kapsar. 86 Finansal Tablolar Analizi Gelir Tablosu ‹flletmenin kuruluflundan veya mali hesap dönemi sonundan itibaren iflletme faaliyetleri ilerledikçe iflletme mamul veya hizmet üretiminde bulunup, bunlar› müflteriye nakit veya kredili olarak satar. Sat›fl›n amac› gelir veya kâr elde etmektir. Ancak bu ifllemler sürerken birçok fley olmufltur. Neler olmufltur önce bunlar› görelim. NELER OLMUfiTUR? 1. Üretim maliyetleri oluflmufltur. 2. ‹flletme masraflar› olmufltur. 3. Sat›fllardan veya di¤er faaliyetlerden gelirler elde edilmifltir. 4. Faaliyetlerden net kâr veya zarar elde edilmifltir. Yukar›da s›ralad›¤›m›z bu bilgileri belli bir dönemi kapsayacak flekilde düzenli olarak gösteren tabloya Gelir Tablosu diyoruz. Gelir Tablosunun bafl›nda Bilançoda oldu¤u gibi iflletmenin ismi, tablonun türü ve içerdi¤i dönem gösterilir. Gelir tablosunun ilk kalemini sat›fllar oluflturur. Daha sonra sat›fllar›n maliyeti ve di¤er giderler yer al›r. Gelir tablosunun son kalemini Dönem Net Kâr› veya Zarar› oluflturur. Gelir tablosu, bilançodan zaman dilimi aç›s›ndan farkl›d›r. Bilanço iflletmenin 31.12.2011 gibi belli bir tarihteki finansal durumunu özetler. Gelir tablosu ise bilançodan farkl› olarak iflletmenin bir y›l, alt› ay gibi belli bir dönemi kapsayan faaliyetlerinin sonucunu özetler. SIRA S‹ZDE 2 Bilanço, gelir tablosu SIRA S‹ZDEve nakit ak›m tablosu aras›ndaki farklar› araflt›r›n›z. fiirketin gerçek ismi ve baz› rakamlar› de¤ifltirilerek verilen Ça¤dafl G›da MalzeÜ fi Ü N E L ‹Anonim M me Sanayi DTicaret fiirketinin, 01.01.2011-31.12.2011 dönemine ait özet gelir tablosu afla¤›da sunulmufltur. D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U Tablo 4.2 ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. 01.01.2011-31.12.2011 DÖNEM‹ GEL‹R TABLOSU D‹KKAT D‹KKAT A- BRÜT SATIfiLAR Brüt Sat›fllar: ‹flletmenin SIRAfaaliyetleri S‹ZDE esas çerçevesinde sat›lan mal ya da hizmetler karfl›l›¤›nda al›nan ya da tahakkuk AMAÇLARIMIZ ettirilen toplam de¤erleri kapsar. B- SATIfiLARDAN ‹ND‹R‹MLER (-) SIRA S‹ZDE N N Faaliyet Giderleri: ‹flletmenin K ‹ faaliyeti T A Pile ilgili esas bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen araflt›rma ve gelifltirme sat›fl Tgiderleri; E L E V ‹ Zpazarlama, YON ve da¤›t›m giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluflan hesap grubudur. ‹NTERNET 38.524.575 1.594.065 C- NET SATIfiLAR 36.930.510 D- SATIfiLARIN MAL‹YET‹ (-) 26.556.457 BRÜT SATIfi KÂRI VEYA ZARARI 10.374.053 AMAÇLARIMIZ E- FAAL‹YET G‹DERLER‹ (-) 8.301.664 K ‹ TKÂRI A P VEYA ZARARI ESAS FAAL‹YET 2.072.389 F- D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR 1.633.618 G- D‹⁄ER FAAL‹YET. OLA⁄AN G‹DER VE ZARARLAR (-) 1.166.508 H- F‹NANSMAN G‹DERLER 2.334.827 TELEV‹ZYON FAAL‹YET KÂRI VEYA ZARARI I- OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR ‹NTERNET J- OLA⁄AN DIfiI G‹DER VE ZARARLAR (-) 204.672 8.039 139.922 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 72.789 VERG‹ (%20) (-) 14.558 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI 58.231 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri 87 Yukar›da k›saca aç›klad›¤›m›z bilanço ve gelir tablosu tahakkuk esas›na göre haz›rlanm›fl tablolard›r. Nakit ak›fl tablosu, bilanço ve gelir tablosunu birlefltirerek firman›n nakit ak›fl yap›s›n› gösteren bir tablodur. ‹flletmenin faaliyet bölümlerine göre haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu bilanço, gelir tablosu, net çal›flma sermayesi de¤iflim tablolar› bilgilerini bir arada sunabilme özelli¤ine sahip olmas› nedeniyle son y›llarda önemli bir tablo olarak ortaya ç›km›flt›r. Gerek uygulamaya gerekse son y›llarda yay›nlanm›fl muhasebe ve finans kitaplar›na bakt›¤›m›zda fon ak›m tablosu, çal›flma sermayesi kaynak ve kaynak kullan›m tablosu, net çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu, çal›flma sermayesi de¤iflim tablosu yerini nakit ak›fl tablosuna b›rakm›fl bulunmaktad›r. Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar: ‹flletmenin esas faaliyeti d›fl›nda ifltiraklerden ve ba¤l› ortakl›klardan elde edilen temettü geliri ile faiz ve di¤er temettü gelirleri, temerrüt faizleri, kambiyo kârlar›, kira gelirleri, menkul k›ymet sat›fl kârlar› gibi di¤er faaliyetlerden elde edilen ola¤an gelir ve kârlardan oluflur. NAK‹T AKIfi ANAL‹ZLER‹ Nakit Ak›fl Tablosu ‹flletme Faaliyet Yap›s›na Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu ‹çeri¤i Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›, yukar›da örnek olarak verdi¤imiz tahakkuk esas›na göre haz›rlanan bilanço ve gelir tablosunun nakde dönüfltürülmesi olay›d›r. Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›na geçmeden önce iflletmenin nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n de¤iflik bak›mlardan s›n›fland›rarak vermekte yarar vard›r. Herhangi bir iflletme faaliyetinin nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n genel olarak gruplanmas›n› afla¤›daki gibi verebiliriz: A. Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri ve Ç›k›fllar› Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri Mal Sat›fl› ve Müflteri Hizmetlerinden Sa¤lanan Nakit Giriflleri Borç ve Faiz Tahsilatlar› Temettü Gelirleri Ola¤an ‹flletme Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar› Maafl ve Ücret Ödemeleri Borç ve Faiz Ödemeleri Nakit Esasl› Faaliyet Giderleri Vergi Ödemeleri B. ‹flletme Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri Ve Ç›k›fllar› Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Girifller Nakit Karfl›l›¤› Sabit K›ymet Sat›fl› Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Sat›fl› Yat›r›m Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar Nakit Karfl›l›¤› Sat›n Al›nan Sabit De¤erler Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Al›fl› C. ‹flletme Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri ve Ç›k›fllar› Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Giriflleri Sermaye Art›fl›ndan Sa¤lanan Nakit Giriflleri K›sa ve Uzun Vadeli Borçlardaki Art›fllar Finansman Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ç›k›fllar› ‹flletmenin Kendisine Ait Hisse Senetlerinin Nakit Karfl›l›¤› Sat›n al›nmas› K›sa ve Uzun Vadeli Borç Ödemeleri Temettü Ödemeleri Finansman Giderleri: ‹flletmenin borçland›¤› tutarlarla ilgili olarak katlan›lan ve varl›klar›n maliyetine eklenmemifl bulunan faiz, kur farklar›, kredi komisyonlar› ve benzeri di¤er giderleri kapsar. Ola¤and›fl› Gelir ve Kârlar: ‹flletmenin ola¤an faaliyetlerinden ba¤›ms›z olan ve bu nedenle ar›zi nitelik tafl›yan duran varl›klar›n sat›fllar›ndan elde edilen kârlar ile ola¤and›fl› olay ve geliflmeler nedeniyle ortaya ç›kan gelir ve kârlar›n yer ald›¤› hesap grubudur. 88 Finansal Tablolar Analizi Yukar›da belirtilen nakit girifl ve ç›k›fl kalemlerini, gelir tablosunun ilk rakam›n› oluflturan sat›fl rakam›ndan hareket ederek tespit edebiliriz. Nakit ak›fl tablosunun bu flekilde haz›rlanmas›na “Do¤rudan (direkt) Yöntem” denilir. Do¤rudan yöntemle haz›rlanan nakit ak›fl tablosunun ilk bölümünü oluflturan iflletme faaliyetlerinin en önemli kalemi “sat›fllardan elde edilen nakit” tutar›d›r. Do¤rudan yöntemle haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosunun özelli¤i, nakit hesab›n›n gelir tablosunun üst ana kalemi olan sat›fl geliriyle bafllamas›ndan kaynaklanmaktad›r. E¤er nakit ak›fl tablosunun düzenlenmesi gelir tablosunun son kalemi olan “net kârla” bafllanarak yap›l›rsa bu tür nakit ak›fl tablosuna “Dolayl› (endirekt) Yöntem” ile haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu denilir. Bu iki yöntemle haz›rlanan tablolar›n tek fark› Dönem Faaliyetleri Nedeniyle Nakit Ak›fl›n›n hesaplanmas›ndan gelmektedir. Yat›r›m ve finansman faaliyetleri nedeniyle nakit ak›fl bölümleri her iki yöntemde de ayn›d›r. Kitab›m›zda nakit ak›fl tablosu haz›rlanmas› ve analizini dolayl› yöntem kullanarak aç›klayaca¤›z. SIRA S‹ZDE 3 SIRA S‹ZDE “Türkiye Muhasebe Standard› 7 (TMS 7) Nakit Ak›fl Tablolar›” Standard›na göre nakit ak›fl tablosunun hangi yönteme göre haz›rlanaca¤›n› araflt›r›n›z. D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M Tablo 4.3 Nakit Giriflleri ve S O R U Ç›k›fllar›n›n Gruplanmas› Kaynak: D ‹ K K A TGitman, 2012, S.119-123 SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET NAK‹T G‹R‹fiLER‹ (NAK‹T KAYNAKLARI) NAK‹T ÇIKIfiLARI (NAK‹T KULLANIMLARI) Dönem Sonu Net Kâr Dönem Sonu Net Zarar Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› Gerektirmeyen D ‹ K K A T Di¤er Kalemler Temettü Ödemeleri Aktif Kalemlerdeki Azalma Aktif Kalemlerdeki Art›fllar Pasif Kalemlerdeki Art›fllar SIRA S‹ZDE Pasif Kalemlerdeki Azal›fllar Nakit Hisse Senedi ‹hrac› Hisse Senedi Al›fllar› S O R U N N AMAÇLARIMIZ Yukar›da verdi¤imiz nakit girifl ve ç›k›fllar› gruplamas›n› dikkate alarak kapsaml› nakit ak›fl tablosunun kapsam› dolayl› yöntemle afla¤›daki gibidir K ‹ T A P ‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: Net Kâr TELEV‹ZYON Net Kâr Nakit Düzeltme Kalemleri + Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› ‹çermeyen Masraflar + Ticari Alacaklarda Net Azal›fllar ‹NTERNET + Ticari Borçlarda Net Art›fllar + Borç Gider Karfl›l›¤› Art›fl› + Kredili Müflterilerden Sat›fl Fazlas› Al›nan Avans + Di¤er Dönen Varl›klarda Azal›fl + Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl (-) Ticari Alacaklarda Net Art›fllar (-) Stoklarda Art›fl (-) Ticari Borçlarda Net Azal›fllar 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri (-) Borç Gider Karfl›l›¤› Azal›fllar (-) Kredili Müflterilerden Al›fl Fazlas› Verilen Avans (-) Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl ‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹NDEN SA⁄LANAN NET NAK‹T AKIMI ‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: + Maddi Duran Varl›k Sat›fl› + Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Sat›fl› (-) Maddi Duran Varl›k Yat›r›m› (-) Nakit Karfl›l›¤› Menkul De¤er Al›m› ‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI ‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: + K›sa Vadeli Borçlarda Art›fl (Ticari Borçlar Hariç) + Uzun Vadeli Borçlarda Art›fl (Ticari Borçlar Hariç) + Uzun Vadeli Alacaklarda Azal›fl (Ticari Alacaklar Hariç) + Hisse Senedi ‹hraç Primi (-) Sat›c›lara Kredi Al›m Fazlas› Yap›lan Ödemeler (-) Uzun Vadeli Borçlarda Azal›fl (Ticari Borçlar Hariç) (-) Uzun Vadeli Alacaklarda Art›fl (Ticari Alacaklar Hariç) (-) Temettü Ödemeleri ‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI = TOPLAM NET NAK‹T AKIfiINDA ARTIfi (AZALIfi) = DÖNEM SONU NAK‹T VE NAK‹T Efi DE⁄ERL‹ KALEMLER ARTIfi (AZALIfi) Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu Haz›rlanmas› ve Örne¤i Nakit ak›fl tablosu haz›rlayabilmek için yukar›da verdi¤imiz örnek firmam›z›n bilanço ve gelir tablosu bilgilerini de¤erlendirerek dolayl› yöntemle nakit ak›fl tablosunu haz›rlayabiliriz. Bunun için önce örnek iflletmemizin son dönem gelir tablosundaki net kâr rakam›n›, haz›rlad›¤›m›z nakit ak›fl tablosundaki en üst sat›ra yazar›z. Nakit ak›fl tablosu her iki dönem aras›ndaki nakit hareketini verdi¤i için örnek iflletmemizin 31.12.2010 ve 31.12.2011 tarihli bilanço kalemleri aras›ndaki farklar› hesaplar›z. Hesaplam›fl oldu¤umuz farklar› nakit ak›fl tablosundaki yerlerine koyarak nakit ak›fl tablomuzu haz›rlar›z. 89 90 Finansal Tablolar Analizi Tablo 4.4 ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. B‹LANÇO KALEMLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹MLER VARLIKLAR (AKT‹F) I- DÖNEN VARLIKLAR A HAZIR DE⁄ERLER C T‹CAR‹ ALACAKLAR E STOKLAR G GELECEK AYLARA A‹T G‹DER VE GEL‹R TAHAKKUK H D‹⁄ER DÖNEN VARLIKLAR II- DURAN VARLIKLAR A T‹CAR‹ ALACAKLAR 31.12.2010 20.396.549 31.12.2011 FARK 20.576.221 179.670 7.231 108.845 101.614 14.935.416 13.473.591 (1.461.825) 5.161.291 6.378.866 1.217.575 67.261 87.167 19.906 160.350 527.752 367.402 1.616.927 2.676.053 1.059.126 25.998 25.163 (835) C MAL‹ DURAN VARLIKLAR 236.906 236.906 0 D NET MADD‹ DURAN VARLIKLAR 878.718 1.972.596 1.093.878 2.028.075 3.313.376 1.285.301 BRÜT DURAN VARLIKLAR (-) B‹R‹KM‹fi AMORT‹SMANLAR (1.149.357) (1.340.780) 191.423 E NET MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR 302.789 281.921 (20.868) BRÜT MADD‹ OLMAYAN DUR.VAR. 735.395 798.443 63.048 (432.606) (516.522) 83.915 172.516 159.467 (13.049) 22.013.476 23.252.274 1.238.796 18.933.831 18.269.539 (664.290) (-) B‹R‹KM‹fi AMORT‹SMANLAR H D‹⁄ER DURAN VARLIKLAR AKT‹F TOPLAMI KAYNAKLAR (PAS‹F) III- KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR A MAL‹ BORÇLAR 7.928.240 9.228.128 1.299.888 B T‹CAR‹ BORÇLAR 10.243.437 8.661.570 (1.581.867) C D‹⁄ER BORÇLAR 9.016 22.234 13.218 D ALINAN AVANSLAR 232.785 42.165 (190.620) F ÖDENECEK VERG‹ D‹⁄ER YÜKÜMLÜKLER 496.350 209.312 (287.038) 0 65.728 65.728 24.005 40.402 16.397 19.798 1.159.963 1.140.165 0 1.141.132 1.141.132 19.798 18.831 (967) V- ÖZKAYNAKLAR 3.059.845 3.822.772 762.925 A ÖDENM‹fi SERMAYE G BORÇ VE G‹DER KARfiILIKLARI H GELECEK AYLARA A‹T GEL‹R VE G‹DER TAHAKKUK. IV-UZUN VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR A MAL‹ BORÇLAR B T‹CAR‹ BORÇLAR 2.891.186 3.654.111 762.925 C KÂR YEDEKLER‹ 168.661 168.661 0 PAS‹F TOPLAMI 22.013.476 23.252.274 1.238.796 91 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri Buradaki çal›flmam›zda nakit ak›fl tablosunu kapsaml› olarak haz›rlayabilmek için firmaya ait tüm verilere ulaflmam›z mümkün olmad›¤› ve çal›flman›n kapsam› aç›s›ndan daha fazla detaya giremeyece¤imizden, nakit ak›fl tablosunu haz›rlarken tüm bilanço kalemlerinin net nakit hareketini içerdi¤ini varsayarak örne¤imizi haz›rlam›fl bulunmaktay›z. Okuma parças›nda uygulamada faydalan›lmas› aç›s›ndan, kapsaml› bir anlat›mla nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda dikkat edilmesi gereken özellik gösteren bilanço ve gelir tablosu kalemleri ile ilgili anlat›mlar verilmifltir. K›sacas› nakit ak›fl tablosunu haz›rlarken dikkat edece¤imiz nokta, bilanço ve gelir tablosunda yer alan nakit içerikli olmayan kalemlerin ay›klanmas› ifllemidir. Bizim örnek firmam›z›n finansal tablolar›nda bu ay›klama ifllemlerinin yap›ld›¤›n› varsayarak haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu örne¤i afla¤›da sunulmufltur. ÇA⁄DAfi GIDA MALZEME SAN. T‹C. A.fi. 01.01.2011 - 31.12.2011 DÖNEM‹ NAK‹T AKIM TABLOSU ‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: Dönem Net Kâr 58.231 Net Kâr Nakit Düzeltme Kalemleri: + Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› ‹çermeyen Masraflar 275.338 + Ticari Alacaklarda Net Azal›fllar 1.461.825 + Mali Borçlarda Net Art›fllar 1.299.888 + Di¤er Borçlarda Art›fl 13.218 + Gelecek Y›llara Ait Gelir ve Gider Tahakkuk Art›fl› 16.397 (-) Stoklarda Art›fl (1.217.575) (-) Ticari Borçlarda Net Azal›fllar (1.581.867) (-) Gelecek Y›llara Ait Gelir Tahakkuklar› (19.906) (-) Di¤er Dönen Varl›klarda Art›fl (367.402) (-) Al›nan Avanslarda Azal›fl (190.620) (-) Ödenecek Vergi ve Di¤er Yükümlülüklerde Azal›fl (287.038) (-) Borç Gider Karfl›l›¤› Azal›fllar (65.728) ‹fiLETME OLA⁄AN DÖNEM FAAL‹YETLER‹NDEN SA⁄LANAN NET NAK‹T (605.239) ‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: (-) Brüt Maddi Duran Varl›k Art›fl› (-) Brüt Maddi Olmayan Duran Varl›k Art›fl› + Di¤er Duran Varl›klar Azal›fl› (1.285.301) (63.048) 13.049 ‹fiLETME YATIRIM FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI (1.335.300) ‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI: + Özkaynak Nakit Art›fl› + Mali Borçlarda Art›fl (-) Uzun Vadeli Borçlarda Azal›fl (Ticari Borçlar Hariç) + Uzun Vadeli Alacaklarda Azal›fl (Ticari Alacaklar Hariç) 762.925 1.141.132 (967) 835 ‹fiLETME F‹NANSMAN FAAL‹YETLER‹ NET NAK‹T AKIMI 1.903.925 TOPLAM NET NAK‹T AKIfiINDA ARTIfi (AZALIfi) 36.614 DÖNEM SONU NAK‹T VE NAK‹T Efi DE⁄ER‹ KALEMLER ARTIfi (AZALIfi) 36.614 Tablo 4.5 92 Finansal Tablolar Analizi Bilanço ve gelir tablosu verileri kullan›larak nakit içerikli olmayan ifllemlerde gerekli düzeltmeler yap›ld›ktan sonra gerek do¤rudan yöntemle gerekse dolayl› yöntemle haz›rlanan nakit ak›fl tablosu, iflletmenin tahakkuk esas›na göre muhasebelefltirdi¤i ifllemleri nakit esas›na dönüfltürmüfl olur. Nakit esasl› ifllemler tablosu fleklinde kabul edebilece¤imiz nakit ak›fl tablosu, iflletmenin likidite, verimlilik ve de¤er yaratma potansiyelini göstermesi aç›s›ndan analitik bir birlefltirici özelli¤e sahiptir. Yani nakit ak›fl tablosundaki bilgiler de¤erlendirilerek, iflletmenin finansal baflar›m yap›s›; likidite, kârl›l›k, verimlilik ve de¤er yaratma potansiyeli bak›m›ndan birlikte analiz edilebilir. Bu nedenle nakit ak›fl tablosu daha önce kullan›mda olan fon ak›m tablosu, iflletme sermayesi kaynak ve kaynak kullan›m tablosu, net iflletme sermayesi de¤iflim tablosu, iflletme sermayesi analiz tablosunun görevini birlikte ve daha etkin flekilde yapm›fl olur. ‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosunun Analizi Yukar›da sundu¤umuz iflletmenin faaliyet bölümlerine göre haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu, iflletmenin likiditesini, kârl›l›¤›n› ve de¤er yaratma potansiyelini ayr› ayr› ve birlikte gösterme aç›s›ndan önemli bir tablodur. Bu bölümdeki analizler, örnek olarak haz›rlad›¤›m›z Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi ve Ticaret Anonim fiirketi nakit ak›fl tablosu bilgileriyle yap›lacakt›r. Analize bafllamadan önce belirtmek gerekir ki etkin bir finansal analiz, firman›n endüstri standartlar› ve firman›n de¤iflik dönemler aras›ndaki verilerinin karfl›laflt›r›lmas› ile mümkündür. Ancak çal›flmam›zda analizimiz, sadece 31.12.2010 ve 31.12.2011 y›llar› bilanço ve 31.12.2011 dönemi gelir tablosu bilgilerinden haz›rlam›fl oldu¤umuz 01.01.2011-31.12.2011 dönemine ait nakit ak›fl tablosu bilgilerine dayal› olacakt›r. ‹flletmenin nakit ak›fl analizleri, nakit ak›fl tablosu rakamlar›n›n içeri¤ine bak›larak yap›laca¤› gibi bu rakamlar kullan›larak gelifltirilen oranlar (rasyolar) yöntemiyle de yap›lacakt›r. Nakit ak›fl analizini; oranlar kullanmadan önce, nakit ak›fl tablosunun genel bilgilerini kullanarak örnek firmam›z için yapabiliriz. Nakit ak›fl tablosunun birinci ana kalemini oluflturan dönem faaliyetlerinden elde edilen net nakit ak›fl›, iflletmenin ola¤an faaliyetlerinin devam› için gereklidir. Bu kalem gelecek dönemlerde iflletmenin gelir (kaynak) yaratma potansiyelini de yans›tt›¤› için, tablonun en önemli kalemi olarak yorumlanabilir. Ola¤an dönem faaliyetlerinden sa¤lanan net nakit miktar›na bakt›¤›m›zda, bu miktar›n negatif T605.239 oldu¤unu görürüz. Bu rakam iflletmenin dönem faaliyetlerinden elde etti¤i nakit girifllerinin dönem faaliyetleri için kulland›¤› nakit ihtiyac›n› karfl›lamad›¤›n› gösterir. ‹flletme 2011 döneminde T605.239 nakit a盤› vermifltir. Di¤er bir ifade ile örnek iflletmemizin dönem faaliyetlerinden elde etti¤i nakit kaynaklar, kaynak kullan›mlar›na göre T605.239 daha azd›r. K›saca, iflletme ola¤an dönem faaliyetlerini kendi yaratt›¤› nakit giriflleri ile karfl›layamamaktad›r. Bu durumda iflletme dönem ola¤an faaliyetlerini sürdürebilmek için di¤er firma d›fl› nakit kaynaklar› de¤erlendirmektedir. Nakit ak›fl tablosu nakit analizlerinde ayr›ca de¤erlendirilmesi gereken di¤er bir faaliyet bölümü de yat›r›m faaliyetlerinden do¤an nakit hareketidir. Yat›r›m faaliyetleri nakit ak›fl analizi ile minimum maddi varl›k yat›r›mlar›n›n cari dönem amortisman giderlerine eflit olup olmad›¤›n› tespit ederiz. Yat›r›m gruplamas› ile maddi varl›k yat›r›m finansman›n›n, faaliyetlerden elde edilen kaynaklarla m› yoksa borç kaynaklar›yla m› sa¤land›¤›n› ortaya koyabiliriz. Örne¤imizde, cari dönem amortis- 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri man gideri büyüklü¤ü T275.338’dir. Toplam net yat›r›m nakit miktar› ise negatif T1.335.300’dir. (Dönem içi maddi ve maddi olmayan toplam varl›k art›fl miktar› T1.335.300’dir.) ‹flletme, dönem amortisman gideri büyüklü¤ünden daha fazla yat›r›mda bulunmufltur. Yat›r›m net nakit ak›fl miktar›na göre firma, varl›klar›nda yüksek bir art›fl yapm›flt›r. ‹lginç olan nokta, ola¤an dönem faaliyetlerini kendi yaratm›fl oldu¤u nakit kaynaklarla karfl›layamayan firman›n faaliyet nakit a盤›n›n iki kat›ndan fazla yat›r›m art›fl›nda bulunmas›d›r. Bu da firman›n 2011 döneminde net nakit a盤›n›n; T605.239 + T1.335.300 = T1.940.539 oldu¤unu gösterir. Nakit ak›fl tablosundaki üçüncü bölüm, finansman faaliyetleri nakit hareketine ayr›lm›flt›r. Bu bölümde göze çarpan hareket, do¤al olarak daha önceki iki bölümdeki nakit a盤›n›n finansman› için gereken art›fl miktar›d›r. ‹flletme finansman faaliyetleri net nakit ak›fl miktar› toplam T1.903.925’dir. Firma, nakit a盤›n›, finansman kaynaklar›n› harekete geçirerek karfl›lam›flt›r. Finansman nakit ak›fl›n›n en yüksek kalemini, T1.141.132 ile mali borçlardaki art›fl oluflturmufltur. ‹flletme temettü d›fl›nda önemli bir finansman faaliyetinde bulunmam›flt›r. Bunun nedeni, iflletmenin iç kaynak yöntemiyle elde etti¤i kaynak yeterlili¤i olabilir. Firman›n nakit ak›fl tablosu, firman›n nakit a盤›nda oldu¤unu ve faaliyetlerini büyük oranda borç finansman› ile karfl›lad›¤›n› gösterir. Nakit Ak›fl Tablosu Alternatif Aç›klanmas› ve Analizi Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Mevcudunun Tespiti Nakit ak›fl tablosunun birinci bölümünü firman›n ürün ve hizmet sat›fllar›ndan elde etti¤i faaliyet nakit ak›fllar› oluflturur. Firman›n nakit ak›fl analizini daha sistematik olarak analiz etmek ve faaliyetten elde edilen nakit ak›fl›n› (operasyon nakit ak›fl›n›) farkl› bir boyuttan hesaplamak için, firman›n Dönem Faaliyetinden Elde Etti¤i Kâr miktar›n› formüle ederek afla¤›daki gibi tan›mlayabiliriz (Gitman and Zutter, 2012, s.121-123). Vergi Sonras› Faaliyet Net Kâr› (VSFNK) = Faiz ve Vergi Öncesi Kâr (FVÖK) × (1- Vergi Oran› (T)) VSFNK = FVÖK × (1- T) Bu eflitli¤i kullanarak, firman›n faaliyetten elde etti¤i nakit tutar›n›, vergi sonras› faaliyet net kâr formülünü yeniden yazarak afla¤›daki gibi tan›mlayabiliriz: Firma Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Miktar› (OFNA) = Vergi Sonras› Faaliyet Net Kâr› (VSFNK) + Amortisman Giderleri Yukar›daki VSFNK formülünü kullanarak eflitli¤i yeniden yazar›z. OFNA = FVÖK × (1 - T) + Amortisman Giderleri Örnek firmam›z›n 2011 gelir tablosu verilerini kulland›¤›m›zda, firman›n 2011 y›l› sonu faaliyet nakit ak›fl›n› T2.306.937 olarak hesaplar›z. fiöyle ki; OFNA = FVÖK × (1- T) + Amortisman Giderleri OFNA = 2.539.499 (1- 0,20) + 275.338 OFNA = T2.306.937 93 94 Finansal Tablolar Analizi Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti Firma serbest nakit ak›fl miktar›, firma dönem sonu faaliyet nakit ak›fl miktar› ile net duran varl›k yat›r›mlar› ve net çal›flma sermaye yat›r›m fark›n› ifade eder. Serbest Nakit Mevcudu (SNM) = Ola¤an Faaliyetinden Elde Edilen Nakit Ak›fl Miktar› (OFNA) - (Duran Varl›k Yat›r›mlar› (DVY) + Net Çal›flma Sermaye Yat›r›mlar› (NÇSY)) SNM = OFNA- (DVY + NÇSY) Eflitli¤i açt›¤›m›zda, SNM = FVÖK × (1- T) + Amortisman Giderleri - (DVY + NÇSY) Duran varl›k yat›r›mlar› (DVY), iki dönem aras›ndaki maddi duran varl›klardaki net de¤iflim miktar› ile amortisman giderleri toplam›d›r. 2011 Y›l› DVY = T1.348.348. Tablo 4.6 Net Maddi Duran Varl›klar ve Net Maddi Olmayan Duran Varl›klar 2011 Y›l› T2.254.517 (-) 2010 Y›l› (T1.181.507 ) NET DE⁄‹fi‹M M‹KTARI T1.073.010 + 2011 Dönemi Toplam Amortisman Giderleri + T275.338 2011 YILI TOPLAM VARLIK MADD‹ VE MADD‹ OLMAYAN DURAN VARLIK YATIRIMLARI T1.348.348 Yukar›daki hesaplamada firma yat›r›mlar›ndaki net art›fllar amortismanlardan fazlad›r. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta; hesaplamada e¤er de¤iflim art›fl yerine azal›flla sonuçlanm›fl olsayd› ve bu net maddi varl›klardaki azal›fl miktar› amortisman giderlerinden daha küçük olsayd›, bu durum firman›n net maddi varl›klar›n› azaltarak nakde çevirdi¤i anlam›na gelecektir. Serbest nakit mevcudunun tespiti için de¤erlendirilen eflitlikteki NÇSY, firman›n dönen varl›klarla k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n de¤iflim miktarlar›n›n fark›na eflittir. Bu de¤eri, firman›n iki dönem aras›ndaki dönen varl›k de¤iflim büyüklü¤ü ile firman›n iki dönem aras›ndaki k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n de¤iflim büyüklü¤ü aras›ndaki fark› bularak hesaplar›z. 2010-2011 DÖNEN VARLIKLAR FARKI = 20.576.221 - 20.396.549 KISA VADEL‹ YABANCI KAYNAKLAR FARKI = 18.269.539 - 18.933.831 NET ÇALIfiMA SERMAYE YATIRIM TUTARI (NÇSY) = T179.672 = (T664.292) = (T484.620) Yukar›da hesaplad›¤›m›z de¤erleri serbest nakit miktar› eflitli¤imizdeki yerlerine koydu¤umuzda firman›n serbest nakit mevcudunu buluruz. SNM = FVÖK × (1 - T) + Amortisman Giderleri - (DVY + NÇSY) SNM = 2.539.499 (1 - 0,20) + 275.338 - (1.348.348 + 484.620) = 2.306.937 - (1.348.348 + 484.620) = T1.443.209 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri Gitman ve Zutter (2012)’in firma serbest nakit mevcudu de¤erlendirmesine göre örnek iflletmemizin 2011 dönemi yaratm›fl oldu¤u serbest nakit mevcudu T1.443.209’dir. ‹flletmelerin Finansal Baflar›mlar›n›n Ölçülmesinde Faaliyetsel Yap›ya Göre Haz›rlanm›fl Nakit Ak›fl Tablosu Oranlar›n›n Kullan›m› Yukar›da genel hatlar› ile analiz etmeye çal›flt›¤›m›z iflletmenin nakit hareketi daha sa¤l›kl› ve doyurucu olarak nakit ak›fl tablosu oranlar› yard›m›yla analiz edilebilir. Çal›flmada kullan›lan oranlar Giacomino ve Mielke’nin (Giacomino, D. E., Mielke, D. E., May 1988. s.54-57) çal›flmas›ndan uyarlanm›flt›r. Nakit Ak›fl Oranlar›n›n Yorumu Nakit ak›fl tablosu bilgileri kullan›larak hesaplanan oranlar “Kazanç Kalitesi Nakit Ak›fl Oranlar›”, “Finansal Yönetim Nakit Ak›fl Oranlar›”, “Zorunlu Nakit Ak›fl Oranlar›”, “Takdiri Nakit Ak›fl Oranlar›” fleklinde dört bafll›k alt›nda afla¤›da yorumlar› ile birlikte verilmifltir. Kazanç Kalitesi ile ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar› Faaliyet Nakit Endeksi (FNE) = Net Dönem Kâr› / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit Miktar› FNE = 58.231 / -605.239 = -0,10 Örnek firmam›z›n dönem net kâr›n› dönem faaliyetlerinden elde edilen negatif net nakit ak›fl›na böldü¤ümüzde sonuç oldukça düflük ç›km›flt›r. Bu da net kâr›m›z›n negatif faaliyetten elde edilen nakit miktar›n›n yüzde alt›s›n› (%6) karfl›l›yor anlam› tafl›r. Yat›r›m Yenileme Oran› (YYO)= Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› / Net Maddi Duran Varl›k Amortismanlar› YYO =1.285.301 / 191.423 = 6,71 Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Kaynak Bafl›na Düflen Maddi Varl›k Yat›r›m› (KBDMVY) = Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit KBDMVY = 1.285.301/ -605.239 = - 2,12 Negatif 2,12 sonucuna göre dönem faaliyetleri, yat›r›ma harcanabilecek nakit yaratmam›flt›r. Nakit Ak›fl Yeterlilik Oran› (NAYO) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit / (Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› + Temettüler + Toplam Borç Ödemeleri + Stok Art›fl›) NAYO = -605.239 /(1.285.301 + 967) = T-605.239 / 1.286.268 = -0,47 Kazanç Kalitesi ile ilgili nakit ak›fl›n›n analizinde kullan›lan oranlardan birincisi faaliyet nakit endeksi olarak hesaplanm›flt›r. Bu birinci oran, net kâr›n faaliyetlerden elde edilen nakitler içindeki önemini belirtir. Örnek iflletmemizin net kâr›, faaliyetlerden elde edilen nakdin -0,10’unu oluflturmaktad›r. 95 96 Finansal Tablolar Analizi Yat›r›m yenileme oran› olarak verdi¤imiz ikinci oran, iflletmenin kendisini yenileyip yenilemedi¤ini göstermesi aç›s›ndan önemlidir. ‹flletmenin kendisini yenilemesi uzun dönem nakit yaratmas› ve yeterlili¤i aç›s›ndan zorunludur. ‹flletme sürekli flekilde maddi duran varl›k yat›r›mlar› ile kendisini yenileyerek uzun dönem nakit yaratma potansiyelini art›rmal›d›r. Örnek iflletmemizin bu oran› 6,71’dir. Örnek iflletmemizin yat›r›m yenileme oran› oldukça yüksek ç›km›flt›r. Sonuca göre firma kayda alm›fl oldu¤u amortisman tutar›n›n 6,71 kat› yat›r›m yenilemesine gitmifltir. Uzun dönem nakit beklentisi aç›s›ndan bu durum olumludur. Kulland›¤›m›z üçüncü oran, dönem faaliyetlerinden elde edilen nakit kaynak bafl›na düflen maddi varl›k yat›r›m oran›, yarat›lan toplam nakit kaynaklar›n ne kadar›n›n maddi duran (sabit) varl›klara ayr›ld›¤›n› gösterir. Örne¤imizdeki iflletme için bu oran -2,12’dir. ‹flletmenin dönem içinde yaratm›fl oldu¤u toplam kaynaklar negatif oldu¤undan yat›r›ma ay›ramam›flt›r. Nakit ak›fl yeterlilik oran› olan dördüncü oran ile iflletmenin dönem faaliyetlerinden elde etmifl oldu¤u nakit miktar›n›n ne kadar›n›n stratejik nakit faaliyetlerine yat›rd›¤›n› anlamaya çal›fl›yoruz. Di¤er bir deyiflle dördüncü oran, dönem faaliyetlerinden elde edilen nakdin iflletmenin maddi duran varl›k yat›r›mlar›, stok art›fllar›, temettü ve borç ödemeleri için yeterli olup olmad›¤›n› gösterir. Örnek iflletmemizde bu oran negatif 0,47’dir. Finansal Yönetimle ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar› Dördüncü oran ile bir ölçüde de¤inmeye çal›flt›¤›m›z yabanc› kaynak ödemeleri ile nakit ak›fl› aras›ndaki iliflkinin nakit ak›fl tablosunda gösterimi önemli bir konudur. Daha önce derinlemesine tart›flt›¤›m›z nakit ak›fl tablosu, iflletmenin finansman politikalar›n› ve iflletmenin faaliyetlerini finanse edebilmek için yabanc› kaynaklardan ne kadar yararlan›ld›¤›n› aç›k flekilde gösterir. ‹flletmenin borçlar›n› azalt›p azaltmad›¤›n›, özsermayesini att›r›p artt›rmad›¤›n›, yat›r›mlar›nda art›fl ya da azalma olup olmad›¤›n› ve yeni yat›r›mlar›n›n üretkenli¤ini nakit ak›fl tablosunun sa¤lad›¤› bilgilerin ›fl›¤›nda de¤erlendirebiliriz. Bunun yan›nda, faaliyetlerden elde edilen nakit miktar›nda bir de¤ifliklik olup olmad›¤›n›, yat›r›mlar›n› kendilerini geriye ödeyip ödemedi¤ini, üretkenlik yeteneklerini nakit ak›fl bilgileri ve oranlar› ile gösterebiliriz. Nakit Kaynaklar Da¤›l›m Oran› (NKDO) = Her Bir Faaliyet Net Nakit Ak›fl Kalem Tutar›/ Toplam Net Nakit Ak›fl Tutar› Beflinci oran, toplam nakit kaynaklar›n›n yüzde kaç›n›n bireysel kaynaklardan geldi¤ini gösterir. Ayn› zamanda, fonlar›n di¤er kaynaklara göre birlefliminin yap›s›n› verir. Oran, her bir nakit ak›fl kalemi için ayr› ayr› hesaplanaca¤› gibi, üç ana fonksiyon için de ayr›ca hesaplanabilir. Net kâr, amortismanlar ve ana bölümler nakit kaynaklar da¤›l›m oranlar› afla¤›da verilmifltir. NKDO NKDO NKDO NKDO NKDO Net kâr Amortismanlar Dönem Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit Yat›r›m Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit Finansman Faaliyetlerinden Sa¤lanan Net Nakit = = = = = 58.231 / 36.614 275.338 / 36.614 -605.239 / 36.614 -1.335.300 / 36.614 1.903.925 / 36.614 = = = = = 1,59 7,52 -16,53 -36,47 52,00 Beflinci oran grubunda hesaplad›¤›m›z net kâr›n toplam net nakit art›fl (azal›fl) kayna¤›na oran› yüzde yüzellidokuzdur (%159). Yani iflletme dönem net kâr›, toplam net nakit miktar›ndan daha fazlad›r. 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri Yukar›daki hesaplamada amortismanlar toplam net nakit miktar›n›n 7,5 kat› seviyesindedir. Faaliyet bölümlemesine göre her bir faaliyetin toplam net nakit art›fl (azal›fla) oran›, -16,53, -36,47 ve 52,00 kat olarak hesaplanm›flt›r. Sonuçlara göre, toplam net nakit ak›fl art›fl ve azal›fla tek olumlu yüksek katk›s› olan bölüm, finansman faaliyetlerdir. Di¤er ilk iki bölüm nakit kullanan bölümler olmufltur. Yabanc› Kaynaklar Finansman Endeksi (YKFE) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit / Yabanc› Kaynaklardan Elde Edilen Net Nakit YKFE = -605.239 / (1.141.132 - 967 +835) = -605.239 / 1.141.000 = - 0,53 Bu oran grubu iflletmenin finansman›n›n sa¤lanmas›nda faaliyetlerle yabanc› kaynaklar› karfl›laflt›r›r. Benzer bir karfl›laflt›rma “di¤er kaynaklar” ile faaliyetlerden sa¤lanan kaynaklar ve yabanc› finansman kaynaklar› aras›nda yap›labilir. Örnek iflletmemizin durumuna bakt›¤›m›zda yabanc› kaynak finansman›n›n yok denecek kadar az oldu¤unu alt›nc› orandan elde etti¤imiz -0,53 rakam›ndan ç›karabiliriz. Di¤er bir ifade ile iflletmenin faaliyetlerinden elde etti¤i nakit miktar›n›n yabanc› kayna¤a oran› -0,53’tür. ‹flletme negatif T605.230 faaliyetten sa¤lad›¤› net nakit mevcuduna karfl›n T1.141.000 yabanc› kaynaklar› art›rarak nakit elde etmifltir. Prodüktivite Yeterlilik Oran› (PYO) = Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit / Brüt Maddi Duran Varl›k Yat›r›mlar› PYO = -605.239 / 1.285.301 = -0,47 Prodüktivite yeterlilik oran›m›z iflletmenin uzun dönem s›hhatini tahminlemede kullan›labilir. Oran›n küçük olmas› durumunda, iflletme kaynaklar›n›n yat›r›mlara kanalize edildi¤i anlafl›l›r. Oran›n büyük olmas› tam tersi bir yorumu gerektirir. Yaln›z bu tür bir yoruma gitmeden önce, iflletmenin büyüme sürecine ve içinde bulundu¤u sektöre bakmam›z gerekir. E¤er iflletme yeni kurulmufl ise bu oran›n, do¤al olarak küçük olmas› beklenir. Çünkü yeni kurulan, büyüme aflamas›ndaki bir iflletmenin yat›r›m miktar› yaratt›¤› kayna¤a oranla büyük olacakt›r. Dolay›s›yla oran rakam› küçük olabilir. Di¤er taraftan iflletme olgunlaflm›fl bir kurulufl ise durum tam tersi olur. ‹flletme nakit yaratma aflamas›nda olup yaratm›fl oldu¤u kayna¤a oranla fazla yat›r›m yapmas› gerekmeyebilir. Di¤er bir nokta da iflletmenin kulland›¤› teknolojiyle iliflkilidir. ‹flletme sürekli de¤iflime u¤rayan hassas bir teknolojik yap›ya sahipse pazar rekabet yap›s›n› koruyabilmek için sürekli yüksek yat›r›mlarda bulunmak zorunda kalabilir. Bu nedenle iflletmenin prodüktivite yeterlilik oran› küçük olabilir. Örnek iflletmemizin bu oran negatif 0,47’dir. ‹flletmenin faaliyetlerden sa¤lad›¤› kaynaklar, yat›r›mlara göre negatif bir sonuç vermifltir. Yani iflletme faaliyetlerinden elde etti¤i net nakit sonucu negatiftir. ‹flletme faaliyetinden yaratt›¤› nakit, kulland›¤› nakitten T605.239 daha azd›r. Firma, ola¤an faaliyetini devam ettirecek nakit yaratamam›flt›r. Bu nedenle yat›r›m yenileme için faaliyetinden nakit kullanma olana¤› olmam›flt›r. Zorunlu Faaliyetlerle ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar› Temettü, faiz ve anapara geri ödemeleri için ne kadar nakit ayr›lm›flt›r? Her ne kadar cari oran ve borç-öz sermaye oran› iflletmenin likiditesi hakk›nda bir bilgi verse de faaliyetsel yap›da haz›rlanm›fl nakit ak›fl tablosu iflletmenin yükümlülüklerini yerine getirme ve yat›r›mc›lar›na gelir sa¤layabilme yetene¤i konusunda ek bilgiler sunacakt›r. Bir iflletme, uzun vadede yükümlülüklerini yerine getirebilmek için 97 98 Finansal Tablolar Analizi gerekli nakit kaynaklar›n› faaliyetlerinden elde etmelidir. ‹flletmenin kaynaklar› her zaman kullan›mlar›ndan fazla olmal›d›r. Uzun vadeli borç geri ödemeleri, faaliyetlerden sa¤lanan kaynaklarla m› yoksa yeniden borçlanmayla m› karfl›lanmal› konusu titizlikle ele al›nmal›d›r. Bu konular bu bölümdeki oranlarla tespit edilmeye çal›fl›lacakt›r. Zorunlu Nakit Endeksi (ZNE) = (Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Net Nakit + Uzun Vadeli Borç Ödemeleri) / Toplam Net Nakit ak›fl› Tutar› ZNE = (-605.239 + 967) / 36.614 = -16,50 Zorunlu nakit endeksi (ZNE) oran› iflletmenin elde etti¤i kaynaklar›n hangi yüzdesinin zorunlu kullan›mlara ayr›ld›¤›n› gösterir. Örnek iflletmemizin bu oran› dönem faaliyetlerden elde edilen net nakit mevcudunun negatif 16,50 kat yüksek oldu¤unu gösterir. Firman›n ola¤an faaliyetlerinden elde etti¤i net nakit mevcudu negatif oldu¤u için zorunlu ödemeler için kullan›lamam›flt›r. Uzun Vadeli Borç Ödeme Oran› (UVBÖO) = Uzun Vadeli Borç Ödemelerinde Kullan›lan Nakit / Uzun Vadeli Borçla Elde Edilen Nakit UVBÖO = 967 / (1.141.132 + 835) = 0,0009 Analizimizde tek olumlu sonuç veren orand›r. Sonuca göre firman›n uzun vadeli borçlanmas› uzun vadeli borç ödemesinde kullan›lmam›flt›r. Oran çok düflüktür. Uzun Vadeli Borçlar ‹çin Gerekli Nakit Miktar›n›n Toplam Nakit Kaynaklara Oran› (UVBTKO) = Uzun Vadeli Borç Ödemelerinde Kullan›lan Nakit / Toplam Net Nakit ak›fl Tutar› UVBTKO = 967 / 36.614 = 0,03 Bu oran, uzun vadeli borçlar› kaynak-kullan›m baz›nda analiz eder. Uzun vadeli borç ödemeleri, zorunlu kullan›mlar›n bir k›sm›d›r. Toplam nakit art›fl› veya azal›fl›n›n uzun vadeli borç için kullan›m oran› 0,03’tür. Daha önce de belirti¤imiz gibi, elde edilen nakit kaynaklar›n uzun vadeli borç ödemesi için kullan›lmad›¤›n› gösterir. Takdiri Faaliyetlerle (Zorunlu Olmayan Faaliyetlerle) ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar› Bir iflletme nakit kaynaklar›n› de¤iflik alternatiflerde kullanabilir. ‹flletme, kaynaklar›n› kullan›rken iflletmenin likiditesinin, verimlili¤inin, pazar rekabet yap›s›n›n ve kaynak yaratma potansiyelinin korunmas›na çok dikkat etmek zorundad›r. ‹flletme, elde etmifl oldu¤u kaynaklar›n› önce faaliyetinin süreklili¤i için kullan›r. Elde edilen kaynaklar daha sonra iflletmenin zorunlu borç ödemelerinde kullan›l›r. Bir iflletme, faaliyetleri ve borç geri ödemeleri için gerekli olan kaynaklardan fazlas›n› elde edebilir. Bu fazlal›k zorunlu olmayan (takdiri) amaçlarla kullan›labilir. Örne¤in, iflletme temettü da¤›tabilir. Fazla kaynaklarla baflka iflletmeleri sat›n alabilir. Faaliyetlerini veya kapasitesini geniflletebilir ya da gelecekteki giderlerini karfl›lamak için k›sa vadeli menkul de¤erler yat›r›m›nda bulunabilir. Bu amaçla haz›rlanan oranlar örnek iflletmemizin nakit ak›fl tablosunda yer almad›¤› için hesaplanamam›flt›r. Sadece oranlar formül olarak verilmifltir. 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri Takdiri Toplam Nakit Kullan›m Oran› (TNKO) = Takdiri Nakit Ç›k›fllar / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Takdiri Nakit Ç›k›fllar = (Menkul K›ymet Yat›r›mlar› + Temettü Ödemeleri) Takdiri Yat›r›mlarda Kullan›lan Nakit Oran› (TYKNO) = Dönem ‹çi Menkul K›ymet Yat›r›mlar› / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Di¤er Takdiri Nakit Ödemeler Oran› (DTNÖO) = Nakit Temettü Ödemeleri / Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Nakit ak›fl tablosunu kullanarak aç›klamaya çal›flt›¤›m›z oranlar geleneksel finansal oranlardan farkl› bir özellik arz etmektedir. Bu oranlar yard›m›yla iflletmenin ödeme, kârl›l›k (verimlilik) ve kaynak yaratma potansiyelini de¤iflik aç›dan görme olana¤› elde edilmektedir. Bir iflletme ile ilgilenen yat›r›mc›lar, kredi (borç) verenler ve di¤er ilgililer bu oranlar yard›m›yla tahakkuk esas›na dayanan kârl›l›k oranlar›ndan daha kapsaml› ve etkin bilgiler edinebilirler. Çünkü nakit kâr, tahakkuk eden kârdan daha somut flekilde iflletmenin baflar›s›n› yans›t›r. Bu nedenlerle, tahakkuk esas›na dayanan finansal analizlerin nakit ak›fl bilgilerine dayanan analizlerle birlikte kullan›lmas› bir iflletmenin finansal baflar›m›n›n (performans›n›n) de¤erlendirilmesi aç›s›ndan çok önemlidir. NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ ANAL‹Z‹ Yukar›daki bölümlerde finansal tablolar, özellikle de nakit ak›fl tablosu üzerinden firman›n nakit ak›fllar›n› analiz etmeye çal›flt›k. Bu k›s›mda firma nakit ak›fl analizinde önemli bir yaklafl›m olan nakit dönüfl süresini aç›klayaca¤›z. Nakit dönüfl süresinde önemli olan konu, firman›n nakit dönüfl analiziyle ne kadar süre için kaynaklar›n› nakde çevirebilece¤ini hesaplamas› ve ona göre nakit yönetimine karar vermesidir. Nakit süresi analizinde firma için önemli olan nokta, firma nakit dönüflüm süresini tespit ederken toplam çal›flma sermayesi ve net çal›flma sermayesi miktar›na ve politikalar›na da ayn› anda karar verebilmesidir. Firma nakit süresi analizi ile çal›flma sermayesi bileflenleri ve miktarlar›n›n yan›nda iflletmenin likidite esnekli¤i de tespit edilebilir (Erol, 2001). Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri ‹flletmenin likidite yeterlili¤ini ve nakit ak›fl›n› aç›k flekilde anlayabilmek için iflletmenin nakit dönüfl süresi analiz edilmelidir. Çünkü nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak, iflletme likiditesinin önemini gösterir. Nakit dönüfl süresi uzad›kça iflletmenin likidite durumu kötüleflir, nakit dönüfl süresi k›sald›kça likidite iyileflir. Nakit dönüfl süresini eflitlik olarak afla¤›daki gibi ifade edebiliriz. NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ = ‹fiLETME NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ - BORÇLARIN ERTELENME SÜRES‹ ‹fiLETME NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ = STOK DÖNÜfi SÜRES‹ + ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ Eflitliklerdeki terimleri afla¤›daki flekildeki Nakit Dönüfl Süresi flemas›na yerlefltirdi¤imizde konuyu daha aç›kça görebiliriz. 99 100 Finansal Tablolar Analizi fiekil 4.1 NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹. HAM MADDE ALIfiLARI KRED‹L‹ SATIfiLAR ALACAKLARIN TAHS‹L‹ 1 2 STOKLARIN DÖNÜfi SÜRES‹ ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ GÜN GÜN FAAL‹YET DÖNEM‹ 3 4 BORÇ ERTELEME SÜRES‹ NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ = GÜN NAK‹T ÇIKIfiI Alacak Devir H›z› = TOPLAM KRED‹L‹ SATIfiLAR / TOPLAM KISA VADEL‹ ALACAKLAR veya ADH = TOPLAM NET SATIfiLAR / TOPLAM KISA VADEL‹ ALACAKLAR Stok Devir H›z› = SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹ / TOPLAM VEYA ORTALAMA STOKLAR Ticari Borçlar Devir H›z› (BDH) = (SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M G‹DERLER‹) / (KISA VADEL‹ BORÇLAR + ÜCRET VE VERG‹ BORÇLARI) ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (ATS) = 365 / Alacaklar›n Devir H›z› STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (STS) = 365 / Stoklar›n Devir H›z› T‹CAR‹ BORÇLARIN ERTELEME SÜRES‹ (BSE) = 365 / Borç Devir H›z› GÜN =(1)+(2)-(3)=(4) NAK‹T G‹R‹fi‹ Nakit Dönüfl Süresinin Hesaplanma Tekni¤i: fiekilde gösterdi¤imiz nakit dönüfl süresi belirleyicileri ve nakit dönüfl süresinin hesaplanmas›nda afla¤›daki formüller ve aflamalar izlenir: Aflama 1. Alacaklar›n Devir H›z› (ADH) hesaplan›r ADH = 2011 YILI NET SATIfiLAR / 2011 YILI T‹CAR‹ ALACAKLAR = 36.930.510 / 13.473.591 = 2,74 Kez Aflama 2. Stoklar›n Devir H›z› (SDH) hesaplan›r SDH = 2011 SATILAN MALLAR MAL‹YET‹ / 2011 YILI STOKLAR = 26.556.457 / 6.478.866 = 4,10 Kez Aflama 3. Ticari Borçlar Devir H›z› (BDH) hesaplan›r BDH = (SATILAN MALLARIN MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M G‹DERLER‹) / (KISA VADEL‹ BORÇLAR + ÜCRET VE VERG‹ BORÇLARI) = (26.556.457 + 8.301.661) / (8.661.570 +209.312) = (26.556.457 + 8.301.661) / (8.661.570 +209.312) = 34.858.118 / 8.870.882 = 3,93 Kez Aflama 4. Bir y›la karfl›l›k kullan›lan 365 gün say›s› her bir devir h›z›na ayr› ayr› bölünerek hesaplan›r 2011 YILI ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (ATS) 2011 YILI STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (STS) 2011 YILI T‹C. BORÇLARIN ERTELEME SÜRES‹ (BES) = 365 / 2,74 =133 GÜN = 365 / 4,10 = 89 GÜN = 365 / 3.93 =93 GÜN Aflama 5. Dördüncü aflamadan elde edilen de¤erlerden ‹fiLETME FAAL‹YET DÖNEM‹ (‹FD) ve NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ (NDS) hesaplan›r. ‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi (NFD) = ATS + STS Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + STS - BES veya 101 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = NFD - BES ÖRNEK F‹RMAMIZIN NAK‹T FAAL‹YET DÖNEM‹ (NFD) = 133 GÜN + 89 GÜN = 222 GÜN ÖRNEK F‹RMAMIZIN NAK‹T DÖNÜfi SÜRES‹ (NDS) = 222 GÜN - 93 GÜN = 129 GÜN 2011 Y›l› finansal verilerini kullanarak örnek firmam›z›n nakit faaliyet dönemini 222 gün olarak hesaplam›fl bulunmaktay›z. Bu hesaplamaya göre firmam›z hiç borçlanmadan faaliyetini yürütmek isterse 222 günlük nakit ihtiyac› olacakt›r. Di¤er bir ifade ile ortalama olarak firmam›z›n nakit harcamas› ile nakit tahsilat› aras›nda 222 günlük bir nakit finansman›na ihtiyac› vard›r. E¤er bu sürede kendisini fonlayamazsa ya stoklar›n›n kullan›m süresini ya da alacaklar›n›n veya her ikisinin süresini k›saltmak zorunda kalacakt›r. Günümüz iflletmeleri faaliyetlerinin finansman›nda tamamen kendi kaynaklar›n› kullanmamaktad›r. Firma d›fl› fon yaratmak gereklidir. Örnek firmam›z›n borçlanma veya borç erteleme süresi olan 93 günü faaliyet nakit süresi olan 222 günden ç›kard›¤›m›zda firman›n nakit dönüfl süresi olan 129 günü hesaplar›z. Bu hesaplamaya göre firma net olarak 129 günlük faaliyetini kendi nakit olanaklar› ile karfl›lamak zorundad›r. E¤er örnek iflletmemiz nakit dönüfl süresini k›saltmak isterse stoklar›n dönüfl süresi ile alacaklar›n tahsil süresini azaltmal›d›r. E¤er iflletme bu azaltman›n yan›nda borç erteleme süresini yükseltirse nakit dönüfl süresini daha da k›saltabilir. ‹flletmenin Alacak Devir H›z› 6, Stok devir h›z› 2; borçlar›n ertelenme süresi SIRA S‹ZDE3 oldu¤unda bu iflletmenin nakit dönüfl süresini hesaplay›n›z. 4 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ N N SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 102 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 sporlar› malzemesi üreten bir firmay› ela alal›m. Bu tür üretici firmalar, sat›fllar›n›n tahsilat›n›n büyük k›sm›n› sezonda al›rlar. Ama bu firmalar üretim için nakit kullan›mlar›na sezondan aylar önce bafllarlar. Sonuç olarak bu tür sezonluk üretim yapan iflletmeler ödünç almaya en çok sezonun bafl›nda ihtiyaç duyarlar; çünkü o zamana kadar bütün nakitlerini üretim ve stok için kullanm›fl olup müflterilerden alacaklar›n›n nakit tahsilat›na bafllamam›fllard›r. Tüm y›l boyunca nakdin içeriye ve d›flar›ya ak›fl› aras›ndaki toplam ve ortalama fark› tahmin etmek, sezon sat›fllar› ve tahsilatlar› bafllamadan önceki k›tl›¤› ve sorunu aç›klamaz. Bu flirketlerdeki yöneticiler sezon bafllamadan önceki bir kaç kritik ay s›ras›nda günlük, haftal›k, ayl›k nakit gereksinimlerine çok dikkat etmelidirler. Nakit ak›fl planlamas›nda ve analizinde bütün flirketlerin önemli miktarlardaki kaynaklar›n›n alacaklara, stoklara ve di¤er çal›flan sermaye hesaplar›na ba¤l›d›r. Sonuç olarak, yöneticiler nakit ak›fl analizinde nakit etraf›ndaki ak›fllar› h›zland›rmak ve bu yolla yat›r›m, finans ve ifl büyütme amac›yla nakit ak›fl› düzenini ayarlamak için özenle çal›flmak zorundad›r. ‹flletmenin kâr plan› ile nakit plan› aras›ndaki iliflkiyi analiz etmek. Bu bölümde de¤iflik boyutlar ve tekniklerle firman›n nakit ak›fl analizini aç›klam›fl bulunmaktay›z. Firmalar kâr yönetimini ve nakit yönetimini baflar›l› flekilde yerine getirmek zorundad›r. Bazen firmalar kâr yönetiminde baflar›s›zl›klara u¤rasalar da bu durumu belli bir sürece yayarak esnetebilirler. Daha önce belirti¤imiz gibi firmalar kâr yönetimini plastik top gibi idare edebilirler. Ancak nakit yönetimindeki baflar›s›zl›k ve hata, bir sürece yay›lamad›kça firman›n yok olmas›na neden olabilir. Bu nedenle nakit yönetimine kristal küreyi hassas tutmam›z gibi özen gösterip elimizden düflürmemiz gerekir. Aksi takdirde firma baflar›s›nda geri dönülemez sonuçlar yaratabilir. Yukar›daki analizlerden de anlafl›ld›¤› gibi, bir y›l için düzenlenen kâr plan›n›n aksine nakit ak›fl› planlamalar› s›kl›kla daha k›sa dönemlere odaklanmal›d›r. ‹flletme faaliyet döngüsü s›ras›ndaki nakit girifli ve ç›k›fl› aras›ndaki fark, ço¤u flirket için en az›ndan ayl›k olarak tahmin edilmelidir. Nakit yönetiminde sektörel farkl›l›klar›n önemini anlamak. Nakit yönetiminde iflletmenin içinde bulundu¤u sektör önemli rol oynar. Örne¤in, kayak üretimi gibi mevsimsel sektörlerde faaliyet gösteren firmalar ya da gemi yap›m›, uçak üretimi gibi uzun dönem faaliyet gösteren firmalar, nakit ak›fl› dengesini kendi üretim, sat›fl ve tahsilat durumlar›na göre saatlik, günlük, haftal›k, ayl›k borcunu ödeyebilecek flekilde ele almal›d›r. Firman›n nakit esnekli¤i olmad›¤› dönemlerde, yani borcunu ödeyebilecek nakit paras› olmad›¤› kritik dönemlerde ise günlük olarak yönetmelidir. Bu endüstrilerde, bir banka, bir flirket için ortalama nakit gereksinimini borç olarak vermeye istekli olabilir, ama as›l önemli olan bankan›n ifl döngüsü içinde flirketin gereksindi¤i maksimum nakit eksikli¤ini artt›r›p artt›ramayaca¤›d›r. Yani nakit yönetimini kendi kontrolünden borç verene b›rak›rsa, sonuç firma için olumsuz olabilir. Çünkü borç veren, firmaya göre de¤il, kendi nakit yap›s›na göre planlama yapar. Konuyu biraz daha açmak istersek, mevsimsel üretimle u¤raflan k›fl N A M A Ç 3 Nakit dönüfl süresinin belirleyicileri ve hesaplanmas›n› aç›klamak. ‹flletmenin likitide yeterlili¤i ve nakit ak›fllar›n› anlayabilmek için nakit dönüfl süresi analiz edilmelidir. Nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak iflletme likitidesinin önemini gösterir. Nakit Dönüfl Süresi = ‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi - Borçlar›n ertelenme Süresi ‹flletme Nakit Faaliyet Dönemi = Stok Dönüfl Süresi + Alacaklar›n Tahsil Süresi 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri 103 Kendimizi S›nayal›m 1. Modern finans teorisine göre iflletme yöneticisinin ve firman›n temel amac› nedir? a. fiirket ortaklar›n›n servetlerini (k›ymetini) maksimize etmek b. fiirket gelirini maksimize etmek c. fiirket nakit giriflini maksimize etmek d. Özsermaye verimlilik oran› art›rmak e. fiirket büyümesine maksimize etmek 2. Afla¤›daki hangisi firma faaliyetlerini üç ana bafll›kta ele alarak firma nakit analizinin ve planlamas›n›n yap›lmas›n› sa¤layan nakit ak›fl tablosu içeri¤inde yer almaz? a. Firma nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›n direkt do¤rudan sat›fl k›sm› b. Yat›r›m, sabit k›ymet al›mlar› ve sat›fllar›yla, ifltiraklerinden kaynaklanan nakit giriflleri ve ç›k›fllar› c. Firma finansman kararlar›ndan, borç ve özsermaye ifllemlerinden kaynaklanan nakit hareketleri d. Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç nakit giriflleri e. Firma nakit giriflleri ve ç›k›fllar›n›n direk do¤rudan ve üretimle ilgili olan hizmetleri k›sm› 3. Afla¤›daki kalemlerden hangisi firma nakit giriflleri aras›nda yer al›r? a. Dönem Sonu Net Kar› b. Temettü Ödemeleri c. Pasif Kalemlerde Azal›fllar d. fiirketin Kendi Hisse Senedi Al›mlar› e. Aktif Kalemlerde Art›fllar 4. Afla¤›daki tablolardan hangisi finansal (genel) muhasebe tablolar› aras›nda yer almaz? a. Finansal Durum Tablosu b. Gelir Tablosu c. Nakit Ak›fl Tablosu d. Özkaynaklar De¤iflim Tablosu e. Maliyet Analiz Tablosu 5. Afla¤›daki kalemlerden hangisi firma nakit giriflleri olarak kabul edilmez? a. Dönem Sonu Net Kâr b. Amortismanlar ve Nakit Ç›k›fl› Gerektirmeyen Kalemler c. Aktif Kalemlerdeki Azalma d. Pasif Kalemlerdeki Azalma e. Nakit Hisse Senedi ‹hrac› 6. Afla¤›daki ifadelerden hangisi firman›n serbest nakit ak›fl›n› tan›mlar? a. Firma serbest nakit ak›fl›, firma dönem sonu zarar› ile net duran varl›klardaki yat›r›m fark›d›r b. Firma serbest nakit ak›fl miktar›, firma dönem sonu faaliyet nakit ak›fl miktar› ile net duran varl›k yat›r›mlar› ile net çal›flma sermaye yat›r›m fark›d›r. c. Firma serbest nakit ak›fl› dönen varl›k yat›r›mlar›ndan sonra kalan faaliyet nakdidir d. Firma faaliyet net nakit ak›fl›, finansman net nakit ak›fl› ve yat›r›m nakit ak›fl toplam›d›r e. Firma serbest nakit ak›fl miktar› firma finansman faaliyetlerinden sa¤lanan nakittir. 7. Hangisi Kazanç Kalitesi ile ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar› aras›nda yer almaz? a. Faaliyet Nakit Endeksi b. Yat›r›m Yenileme Oran› c. Nakit Kaynaklar›n Da¤›l›m Oran› d. Nakit Ak›fl Yeterlilik Oran› e. Dönem Faaliyetlerinden Elde Edilen Nakit Kaynak Bafl›na Düflen Maddi Varl›k Yat›r›m› 8. Afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur? a. ‹flletme Faaliyet Dönemi (‹FD) = ATS + SDS b. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + SDS - BSE c. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ‹FD + ATS d. Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ‹FD - BSE e. A, B, ve D 9. Firma alacaklar›n tahsil süresi 140 gün, stok dönüflüm süresi 60 gün, borç erteleme süresi 90 gün olmas› durumunda, firman›n nakit dönüfl süresi kaç gün olur? a. 140 gün b. 200 gün c. 110 gün d. 150 gün e. 190 gün 10. Afla¤›daki cümlelerden hangisi do¤rudur? a. Firman›n nakit yap›s› ve mevcudu firman›n faaliyet baflar› döngüsünün sinyalini verir. b. ‹flletmeler baflar›l› olmak için kar yapmak zorunda de¤ildir. c. Firma için Nakit ihtiyac›n› tahmin etmek önemli de¤ildir. d. Firma karl› ise her zaman nakit ödemesini rahat yapar. e. Firman›n nakit mevcudu her zaman esnektir. 104 Finansal Tablolar Analizi Okuma Parças› NAK‹T AKIM TABLOSUNUN HAZIRLANMASINDA ÖZELL‹K GÖSTEREN BAZI DURUMLAR(1) Nakit ak›m tablosunun haz›rlanmas›nda baz› k›ymet hareketlerinin nakit ak›fl› üzerindeki etkileri ile hangi faaliyet grubu içinde yer alaca¤› konusu baz› güçlükler yaratmaktad›r. Bu bölümde bu kalemler tart›fl›lacakt›r. Amortisman ve ‹tfalar Amortismanlar (ve itfalar), sermayenin korunmas›na yönelik bir uygulama tekni¤idir. Daha önceki dönemlerde veya cari dönemde bedeli ödenmifl olan sabit k›ymetlerin ömrü boyunca ayr›lan karfl›l›klar›n› temsil eder. Bu ay›r›m, cari dönem kâr›n› azalt›c› bir etkiye sahiptir. Bu yolla amortisman kadar bir miktar›n temettü olarak ortaklara ve bu miktar üzerindeki verginin devlete ödenmesi önlenerek iflletme bünyesinde kalmas› sa¤lanmaktad›r. Kâr› azalt›c› etkisi olan amortismanlar, herhangi bir nakit hareketi yaratmad›¤›ndan nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda net kâra eklenen bir düzeltme kalemi olarak dikkate al›n›r. Ancak bu uygulama, amortismanlar›n kaydedildi¤i yere göre baz› özellikler göstermektedir. Amortismanlar mamulün maliyetine eklendi¤inde, bir k›sm› sat›lan mal›n maliyetinde, bir k›sm› da henüz sat›lmam›fl veya üretim hatt›nda bulunan mallar (stoklar) üzerinde yer alacakt›r. Sat›lan mal›n maliyeti üzerindeki miktar kâr› azalt›c›, fakat nakdi etkilemeyen bir niteli¤e sahip oldu¤undan düzeltilmesi gerekecektir. Stoklar üzerindeki amortisman›n cari dönemde kâr› azalt›c› bir etkisi yoktur. Buna karfl›l›k stoklar› art›rmaktad›r. Ancak stoklarda bundan dolay› meydana gelen art›fl nakit ç›k›fl› gerektirmeyen bir art›flt›r. Bunun da düzeltilmesi gerekir. Görüldü¤ü gibi bu ayr›mlar›n yap›lmas› oldukça güçtür. Bu nedenle cari dönem toplam amortisman giderlerinin net kâra eklenmesi (endirekt yöntem) veya sat›lan mal›n maliyetinden ç›kar›lmas› daha uygun gözükmektedir. Stoklar üzerindeki miktar ise stoktaki art›fl›n net kârdan düflülmesi veya sat›lan mal›n maliyetine eklenmek suretiyle düzeltilece¤inden dönem içinde sadece sat›lan mal›n maliyeti üzerindeki miktar› kadar etkisi olacakt›r. ‹flte bu aç›lardan stoklardaki art›fl (azal›fl) gerçek bir nakit hareketi niteli¤inde de¤il, faaliyetlerden kaynaklanan net nakdi bulmada düzeltme kalemi niteli¤indedir. Amortismanlar, yap›lmakta olan yat›r›mlar›n maliyetine eklendi¤inde, bu ifllerdeki art›fl›n gerçek bir fon kullan›m› olup olmad›¤›n› maskeler. Bu aç›dan ek bilgi ola- rak verilmesi gereken bu tür amortismanlar›n da, yat›r›m faaliyetlerindeki nakit ak›fllar›n›n tespitinde dikkate al›nmas› gerekir. Senet ‹skontolar› Uygulamada alacak ve borç senetleri iskonto ifllemine tabi tutulabilmektedir. Bu iskonto vadeden önce yap›lan ödemelerden veya senet k›rd›rmalardan dolay› olabilece¤i gibi y›l sonunda kullan›lan de¤erleme ölçüsünden dolay› da olmaktad›r. Türkiye’de banka, banker kurulufllar›, sigorta flirketleri ve SPK’ya tabi özel sektör kurulufllar› senetli borç ve alacaklar›n› de¤erleme günündeki de¤erlerine çevirmek zorundad›rlar. Alacak ve borç senetlerinin dönem sonu de¤erlendirmelerinde bulunan iskontolar kâr› etkiledi¤i halde bir nakit hareketi niteli¤inde de¤ildir. Yap›lan bu uygulamada alacak ve borç senetleri ya iskonto tutar› kadar azalt›larak ya da karfl›l›k hesab› aç›larak gösterilecektir. Bu durumda azal›fllar veya karfl›l›klar düzeltme kayd› olarak kâra yans›t›ld›¤›nda iskontonun kâr üzerindeki nakit olmayan etkisi ortadan kalkm›fl olacakt›r. Ancak vadeden önce ödeme veya senet k›rd›rmalarda durum yukardakinden farkl› olmaktad›r. Bu uygulamalarda, bir k›s›m alacaktan vazgeçilmekte, dolay›s›yla kay›tlarda gözükenden daha az nakit girifli (ç›k›fl›) söz konusu olmaktad›r (vade sonu itibariyle belirlenen ve senetler üzerinde görünmeyen faizden vazgeçme durumu hariç). Örne¤in, T10.000 tutar›ndaki alacak senedinde erken ödemeden dolay› 1.000 lira iskonto yap›lmas› durumunda senet iskontosu dönem kâr›nda 1.000 lira tutar›nda nakit olmayan azalt›c› bir etki yapacakt›r. Ayr›ca alacak senetlerindeki 10.000 liral›k azalma ise faaliyetlerden nakit ak›fl›n› tespitte, kâr› art›ran bir düzeltme olarak gözükmektedir. Bu durumda senet iskontosunun, nakdi etkisi olmad›¤› için düzeltme kayd› olarak dikkate al›nmas› mükerrerlik yaratacakt›r. Ayn› flekilde direkt yöntemde alacaklardaki azalmay› brüt tutar› üzerinden göstermek, sat›fllardan sa¤lanan nakdin do¤ru bir gösterimi olmayacakt›r. Bu bak›mdan direkt yöntemde alacaklardaki azalmay›, net tutar› üzerinden girifl kaydetmek, buna karfl›l›k senet iskontolar›n› giderler içerisinden ç›karmak; endirekt yöntemde ise alacaklardaki azal›fl› iskontodan önceki de¤eri üzerinden girifl kaydetmek, iskontoyu ise hiç dikkate almamak daha uygun gözükmektedir. Borç senetleriyle ilgili uygulamalar da belirtilenin tersi do¤rultusunda olacakt›r. fiüpheli Alacaklar Karfl›l›¤› ve De¤ersiz Alacaklar fiüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda art›fl nakit hareketi yaratmayan fakat kâr› azaltan bir etkiye sahiptir. Bu art›fl en- 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri direkt yöntemde, ya net kâra eklenen bir düzeltme kalemi olarak ya da alacaklardaki de¤iflimin netlefltirilmesi suretiyle gösterilebilir. Örne¤in alacaklarda görülen 100.000 liral›k art›fl flüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda görülen 20.000 liral›k art›fl›n giderilmesinden sonra 80.000 lira olarak net kârdan ç›kar›lacakt›r. Direkt yöntemde ise sat›fllardan elde edilen nakdin gösterimi önemli oldu¤undan, yukar›da verilen örnekte alacaklardaki art›fl 100.000 lira olarak sat›fl has›lat›ndan düflülecek, flüpheli alacaklar karfl›l›¤›ndaki art›fl ise alacaklar› netlefltirmede ve gider kalemleri aras›nda kullan›lmayacakt›r. fiüpheli alacaklar karfl›l›¤›nda azalma olmas› ya alaca¤›n tahsil edilmesinden ya da de¤ersiz hale gelmesinden kaynaklanm›fl olabilir. fiüpheli alaca¤›n tahsil edilmesi kâr ve nakit ak›fl›n› etkileyen bir durumdur. Bu tahsilat, flüpheli alacak karfl›l›¤›n›n kâra aktar›lmas› suretiyle net kâr üzerine yans›m›fl olaca¤›ndan, endirekt yöntemde flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azalman›n net kârdan ç›kar›lmas› ve ayn› miktar alacak azal›fl›n›n net kâra eklenmesinin bir anlam› olmayacakt›r. Ancak direkt yöntemde sat›fl has›lat›ndan elde edilen nakdin do¤ru gösterimi aç›s›ndan alacak azal›fl›n› sat›fl has›lat›na eklerken flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azal›fl› nakit ç›k›fl› ve bundan sa¤lanan geliri de nakit girifli olarak almamak gerekir. Alaca¤›n tahsil imkân›n›n kalmamas› yani de¤ersiz hale gelmesinden dolay› oluflan de¤iflmenin, önceden karfl›l›k ayr›lm›flsa kâr ve nakit üzerinde bir etkisi olmayacakt›r. Bu durumda alacaklarda bu nedenden dolay› oluflan azalmay› flüpheli alacak karfl›l›¤›ndaki azalma ile karfl›lamak, yani netlefltirmek, daha sonra bunun d›fl›ndaki nedenlerden oluflan de¤iflmeleri dikkate almak gerekecektir. De¤ersiz alacaklar için önceden karfl›l›k ayr›lmam›flsa bu durum kâr üzerinde nakdi olmayan azalt›c› bir etki yapacakt›r. Direkt yöntemde, alacaklarda bundan dolay› oluflan azalmay› dikkate almamak, ayn› flekilde bundan do¤an zarar› da giderler içine eklememek, endirekt yöntemde ise alacaklardaki azalmay› net kâra eklemek, de¤ersiz alacak zarar›n› ise hiç dikkate almamak gerekir. Vergi Giderleri Kâr üzerinden hesaplanan vergilerin kesin miktar› Genel Kurulda kâr da¤›t›m karar›n›n al›nmas›ndan sonra belli olmaktad›r. Genel Kurul toplant›lar› da cari dönemi takip eden y›l içinde yap›lmaktad›r. Bu bak›mdan baz› iflletmeler vergi karfl›l›¤› ay›r›p bundan sonraki kâr›, baz›lar› da vergiden önceki kâr› rapor etmektedirler. E¤er vergi için bir karfl›l›k ayr›lm›fl ise direkt yöntemde 105 bunun dikkate al›nmamas›, endirekt yöntemde ise net kâra eklenmesi gerekir. Çünkü henüz ödeme de¤il tahakkuk yap›lm›flt›r. Ancak Türkiye’de peflin vergi uygulamas› nedeniyle tahakkuk eden bu verginin bir k›sm› cari dönemde ödenmifl olaca¤›ndan yukar›daki uygulamayla birlikte bu miktar, nakit ç›k›fl› olarak düzeltilmelidir. Öte yandan bir önceki döneme ait verginin cari y›lda ödenen miktar› da ayn› flekilde ele al›nmal›d›r. Gerçekte vergi tahakkuklar› aras›ndaki fark dikkate al›narak da bu düzeltmeler yap›labilir. Ancak hem her dönem için ödenen vergi miktar›n›n ayr› ayr› görülebilmesi, hem de karfl›l›k ayr›lan miktarla ödenen miktarlar›n farkl› olmas› nedenleriyle ayr› ayr› de¤erlendirilmesinde yarar vard›r. Nakit ak›fl tablosunda vergiler, iflletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde dikkate al›nmaktad›r. Bu nedenle tablonun yat›r›m ve finansman bölümlerinde gösterilen sabit k›ymetler, ifltirak hisseleri, iflletmenin kendi hisseleri gibi k›ymetlerin sat›fllar›ndan sa¤lanan nakit giriflleri ilgili bölümlerde (yat›r›m ve finansman) yer ald›¤› halde, bu sat›fllardan sa¤lanan kazançlar›n vergileri an›lan bölümlerde yer almamaktad›r. Bu bir eksiklik olarak gözükmektedir. Temettüler Bilindi¤i gibi temettüler ortaklar›n kârdan alaca¤› pay› temsil etmektedir. Ödenecek tutar ise Genel Kurul karar› ile belirlenmektedir. Ödenecek temettüler, vergiler ve da¤›t›lmayan kârlar›n kesin durumu Genel Kuruldan sonra belli oldu¤undan nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda, bu bilgileri verecek kâr da¤›t›m tablosuna (veya da¤›t›lmayan kârlar tablosu) da gereksinim olacakt›r. Cari dönem kâr›na ba¤l› olarak takip eden dönemde tahakkuk ettirilip ödenen temettüleri bilançoda görmenin olana¤› yoktur. Bu bak›mdan kâr da¤›t›m tablosundan kesin tutar› ö¤renilen temettüleri, al›nan borçlar için ödenen faizde oldu¤u gibi ortaklar›n yapt›klar› yat›r›m›n bir karfl›l›¤› fleklinde de¤erlendirip iflletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ç›k›fllar› bölümünde göstermek, bunun yan›nda ödenmeyen temettü miktar›n› da bilançoda yer alan ortaklara temettü borçlar› hesab›ndaki de¤iflmeyi dikkate alarak düzeltmek gerekir. Temettü olarak hisse senedi verilmesi durumunda sermayede görülen art›fl›n nakit etkisi olmayaca¤›ndan finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde bunu dikkate almamak gerekir. ‹fltirak Kazançlar› ‹fltiraklerden nakden elde edilen kazançlar, kâr üzerinde gözüktü¤ünden, ayr›ca bir düzeltme yap›lmayacakt›r. Tamam› veya bir k›sm› nakden tahsil edilmemiflse bu 106 Finansal Tablolar Analizi miktar direkt yöntemde di¤er faaliyet gelirleri k›sm›nda yer almamal›, alm›flsa ç›kar›lmal›, endirekt yöntemde ise net kârdan düflülmelidir. Tahsil edilmemifl miktar, bilançoda yer alan ifltiraklerden alacaklar hesab›ndan tespit edilebilir. ‹fltiraklerden temettü alaca¤›na karfl›l›k hisse senedi al›nmas› durumunda, ifltirakler hesab›nda bundan dolay› oluflan art›fl›, yat›r›m faaliyetleri bölümünde nakit ç›k›fl› olarak göstermemek; ayn› flekilde bu art›fl›n, net kâr üzerindeki etkisini de yok etmek için, endirekt yöntemde ç›kar›lan bir kalem olarak dikkate almak, direkt yöntemde ise hiç dikkate almamak gerekir. Sabit K›ymet ve ‹fltirak Hisselerinin Sat›fl Kârlar› Sabit k›ymet ve ifltirak hisselerinin sat›fl›ndan elde edilen kâr veya zarar, muhasebe sistemi gere¤i kâr› etkileyen faaliyetler olarak kaydedilmektedir. Nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda bu tür ifllemler tablonun yat›r›m faaliyetlerinden nakit ak›fllar› bölümünü ilgilendirdi¤i düflünüldü¤ünden, bu suretle elde edilen kâr veya zarar›n iflletme faaliyetlerinden nakit ak›fllar› bölümünden ç›kar›lmas› gerekir. Endirekt yöntemde, bu suretle kâr edilmiflse net kârdan düflülerek, zarar edilmiflse net kâra eklenerek düzeltme yap›l›r. Direkt yöntemde ise hiç dikkate al›nmaz. Böylece, belirtilen sat›fllarla ilgili nakit hareketleri do¤rudan yat›r›m faaliyetleri bölümünde görülecektir. K›dem Tazminat› Karfl›l›¤› Türkiye’de vergileme aç›s›ndan, ileriki y›llarda ödenecek k›dem tazminatlar› için karfl›l›k ayr›lmas› ve bunun vergi matrah›ndan indirilmesi kabul edilmemifltir. Buna karfl›l›k sermaye piyasas› ve bankalar ile ilgili mevzuatlarda, Sermaye Piyasas› Kanunu’na tabi kurulufllar ve bankalar›n k›dem tazminat› karfl›l›¤› ay›rmalar› zorunlu tutulmufltur. Belirtilen mevzuatlara göre düzenlenen gelir tablosunda gider olarak yer alan ancak nakdi niteli¤i olmayan bu kalemin de nakit ak›fl tablosunun haz›rlanmas›nda düzeltme kalemi olarak dikkate al›nmas› gerekir. Bu düzeltme, direkt yöntemde gider olarak gösterilmemek, endirekt yöntemde ise net kâra eklenmek suretiyle yap›labilir. Ancak bu düzeltme yap›l›rken pasifte karfl›l›k hesab›nda görülen art›fl› ayr›ca kullanmamak gerekir. Kur Fark› Kur farklar›, yabanc› paralarda ve yabanc› cinsinden borç ve alacaklarda ulusal paran›n de¤er kaybetmesi veya kazanmas› sonucu ortaya ç›kan fark› temsil eder. Kasa ve bankalarda bulunan yabanc› paralar›n kur farklar›, do¤rudan nakit içinde yer ald›¤›ndan herhangi bir düzeltmeye tabi olmayacakt›r. Yabanc› para cinsinden borçlarda kur fark›ndan dolay› oluflan art›fl gelir tablosuna yans›t›ld›¤› zaman kâr› azaltacakt›r. Ancak nakdi bir etkisi yoktur. Bu nedenle, kur farklar›n›n direkt yöntemde gider olarak dikkate al›nmamas›, endirekt yöntemde ise net kâra eklenmesi, ayn› flekilde borçlarda bundan dolay› ortaya ç›kan art›fl›n da düzeltilmesi gerekir. Kur farklar›n›n gider yaz›lmas› yerine aktiflefltirilmesi durumunda bunun kâr üzerinde bir etkisi olmayacakt›r. Ancak sabit k›ymetlerde ve borçlardaki art›fl›n düzeltilmesi gerekir. Nakit Olmayan Önemli K›ymet Hareketleri Nakit ak›fllar› tablosu iflletme -yat›r›m- finansman faaliyetlerinin nakit etkilerini raporlad›¤›ndan baz› önemli nakit olmayan yat›r›m ve finansal k›ymet hareketlerinin etkilerini yans›tmamaktad›r. Örnek olarak borç karfl›l›¤› varl›k elde edilmesi, parasal olmayan varl›klar›n birbirleriyle de¤iflimi, uzun vadeli borçlar›n vadelerinin uzat›lmas› gibi hareketler say›labilir. Bu eksiklik, bu tür hareketleri tablo ile birlikte ayr›ca sunulmas› veya rapor edilmesi suretiyle gidilebilir. Kasa, Bankalar ve Serbest Menkul K›ymetler ‹flletme ile ilgili gruplar aç›s›ndan, nakit ve nakit denkleri olarak adland›r›lan kasa, bankalar ve serbest menkul k›ymetlerin analizi de çok önemlidir. Çünkü bu varl›klar aras›nda çekler, mevduat, menkul k›ymetler gibi kalemlerin vadeleri, karar vermede önemli bir faktör durumundad›r. Bu bak›mdan belirtilen konular›n ek bilgi olarak verilmesinde yarar vard›r. Öte yandan menkul k›ymet yat›r›mlar› nakit kapsam› d›fl›nda al›nd›¤›nda, bununla ilgili nakit hareketlerini yat›r›m faaliyetlerinden kaynaklanan nakit ak›fllar› bölümünde göstermek daha uygundur. Ancak bunlardan sa¤lanan faiz gelirleri(sat›fl kâr veya zararlar› hariç), iflletme faaliyetleri bölümünde gösterilmelidir. Ayn› Bölümde Z›t Yönde Nakit Hareketleri Belirli bir bölümde oluflan net de¤iflmelerin mi yoksa bu de¤iflmenin nedeni olan z›t yönde varsa iflletmelerin ayr› ayr› göstermesi mi gerekti¤i konusu ö¤retide tart›fl›lmaktad›r. Örne¤in uzun vadeli borçlar›n (veya taksitlerinin) ödenmesi; baz› sabit k›ymetlerin elden ç›kar›lmas› ve öteki baz› sabit k›ymet al›mlar› gibi durumlarda net de¤iflmelerin mi yoksa her bir hareketin ayr› ayr› (brüt) m› gösterilmesi daha uygundur. Hiç flüphesiz daha ayr›nt›l› bilgi verme özelli¤i olan brüt de¤iflmelerin tercih edilmesi gerekir. Brüt de¤iflmelerin tercih edilmesi gerekir. Not (1): Bu bölümün haz›rlan›lmas›nda yazar›n kaynakçada verilen eserleri ve yazar›n yönlendirdi¤i Hüseyin Gürsoy’un yay›nlanmam›fl doktora tezinden kendilerinin bilgileri ›fl›¤›nda faydalan›lm›flt›r. 4. Ünite - Nakit Ak›fl Analizleri 107 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar› 1. a S›ra Sizde 1 Nakit Bütçesi, k›sa süreli nakit ihtiyac›n›n belirlenmesinde kullan›lan bir planlama arac›d›r. Nakit bütçesi, bir iflletmenin gelecekteki bir zaman aral›¤› içinde nakit girifl ve ç›k›fllar›n›n tahmin edilmesini sa¤layan bir pland›r. Nakit ak›m tablosu, bir hesap döneminde gerçekleflen nakit girifl ve ç›k›fllar›n› kaynaklar› ve kullan›m yerleriyle birlikte gösteren bir tablodur. Nakit bütçesi, kapsad›¤› dönem ait tüm nakit girifl ve ç›k›fl tahminlerini bir arada raporlad›¤› için iflletmede nakit a盤›n›n m› yoksa nakit fazlal›¤›n›n m› oldu¤unun tahmin edilmesini sa¤layacakt›r. Dolay›s›yla finans yöneticisi nakit a盤›n› önceden görerek önlemler alacak ve olas› alternatif kaynaklar› de¤erlendirecektir. Nakit fazlal›¤›n›n oldu¤u dönemlerde de bu fazlal›klar› gelir getirici yerlere yat›rarak nakdin etkin kullan›lmas›n› sa¤layacak ve iflletmenin kârl›l›¤›na katk›da bulunacakt›r. 2. d 3. a 4. e 5. d 6. b 7. c 8. e 9. c 10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Yönetimi ve Nakit Ak›fl Tablolar›” konusunu yeniden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe Yönetimi ve Nakit Ak›fl Tablolar›” konusunu konusunu yeniden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Ak›fl Analizleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Firma Serbest Nakit Mevcudunun Tespiti” konusunu yeniden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kazanç Kalitesi ‹le ‹lgili Nakit Ak›fl Oranlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Dönüfl Süresinin Belirleyicileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Nakit Dönüfl Süresinin Hesaplanma Tekni¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 2 Gelir tablosu ve nakit ak›m tablosu bilançodan zaman dilimi aç›s›ndan farkl›d›r. Bilanço iflletmenin 31.12.2011 gibi belli bir tarihteki finansal durumunu özetler. Gelir tablosu ve nakit ak›m tablosu ise bilançodan farkl› olarak iflletmenin bir y›l, alt› ay gibi belli bir dönemi kapsar. Gelir tablosu belirli bir döneme ait faaliyet sonuçlar›n› raporlarken nakit ak›m tablosu belirli bir döneme ait nakit girifl ve ç›k›fllar›n› raporlar. Bilanço ve gelir tablosunun haz›rlanmas›nda tahakkuk esas› kullan›l›rken nakit ak›m tablosu nakit esas›na göre haz›rlan›r. S›ra Sizde 3 Nakit ak›fl›n›n sunumuna iliflkin ilgili standartta iki yöntemden bahsedilir. Dolayl› yöntem ve do¤rudan yöntem... Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu do¤rudan yöntemin daha uygun olaca¤› yönünde görüfl bildirmifltir. Do¤rudan yöntem biraz daha derin hesaplamalar içermekle birlikte daha net bir bak›fl aç›s› sunmaktad›r. Dolayl› yöntem ise ilgili gelir tablosu ve bilançodan faydalanarak haz›rlanabilen, karmafl›k hesaplamalar› bar›nd›rmayan sunum içerir. 108 Finansal Tablolar Analizi Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 4 Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = ATS + STS - BES ALACAKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (ATS) = 365 / 6 = 61 GÜN STOKLARIN TAHS‹L SÜRES‹ (STS) = 365 / 2 = 183 GÜN T‹C. BORÇLARIN ERTELEME SÜRES‹ (BSE) = 365 / 3 = 122 GÜN Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = 61 + 183 - 122 Nakit Dönüfl Süresi (NDS) = 122 GÜN Brigham, E. F. (1993) Fundamentals of Financial Management, 5th Ed. New York.: The Dryden Press, 1993, Bölüm 2. Clark, R. G., Wilson, B., Daines, R. H., Nadauld, S. D. (1988) Strategic Financial Management, Homewood, Irwin, Bölüm 4. Erol, C. (2001) ‹flletmelerde Finansal Yönetim, ‹mge Yay›nevi, Ankara Giacomino, D. E., Mielke, D. E. (1988) Using The Statement of Cash Flows to Analyze Corporate Performance, Management Accounting: Vol. LXIX, No. 11, s.54-57. Gitman, L. J., Zutter, C. J., (2012) Principals of Managerial Finance, 13th Ed. Pearson. Gürsoy, H. (1990) Nakit Ak›fl Tablosu ve ‹flletmelerin Finansal Analiz ve Planlamas›nda Kullan›m›: Adana’da Büyük Ölçekli Özel Sektör Sanayi ‹flletmelerinde Bir Araflt›rma. Ç.Ü. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Doktora Tezi, Adana. Horngren, C. T., Sundem, G. L. (1990) Introduction to Financial Accounting, 4th Ed., Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Bölüm 11. Sar›aslan, H., Erol, C. (2008) Finansal Yönetim. Siyasal Yay›nevi, Ankara. Staubus, G. J. (1989) Cash Flow Accounting and Liquidity: Cash Flow Potential and Wealth, Accounting and Business Research, Vol. 19 (74), s.161-169. Street, D. L., Stanga, K. G. (1993) The Relevance of a Segment Cash Flow Statement in Lending Decisions: An Empirical Study, Accounting and Business Research, s.353-361. Van Horne, J. C. (1986) Fundamentals of Financial Management, 6th Ed., Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Bölüm 7. 5 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Çal›flma sermayesi kavram›n› ve bunun iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü aç›s›ndan ne anlama geldi¤ini tan›mlayabilecek, Karfl›laflt›rmal› tablolar ve trend analizi tekniklerine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinin nas›l yap›ld›¤›n› aç›klayabilecek, Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klayabilecek, Oran analiz teknigine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • • Dönen Varl›klar Brüt Çal›flma Sermayesi Net Çal›flma Sermayesi Net Çal›flma Sermayesi Noksan› Nakit Dönüfl Süresi • Alacak Tahsil Süresi • K›sa Vadeli Borç Ödeme Süresi • Stok Tutma Süresi ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi • G‹R‹fi • ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI • KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN KARfiILAfiTIRMALI TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ • KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ • KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN YÜZDE ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ • KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ORAN ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi G‹R‹fi ‹flletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilme gücünü korumas›, iflletme ile ilgili karar al›c›lar aç›s›ndan önemlidir. Çok kârl› bir iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemezse iflas edebilir. Öte yandan, zarar raporlayan bir iflletmenin elinde borç ödemek için yeterli nakdi varsa k›sa vadeli borç ödeme gücü olabilir. E¤er bir iflletme k›sa vadeli borç ödeme gücünü sürdüremezse uzun dönemli borç ödeme gücünü de sürdüremeyecek ve paydafllar›n› tatmin edemeyecektir. Sonuçta bir iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödeme yetene¤i kârl›l›¤›ndan çok nakit yaratma yetene¤ine ba¤l›d›r. ‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün analiz edilmesinde öncelikle çal›flma sermayesi büyüklü¤ü ele al›n›r. Bu nedenle özellikle bilançonun “dönen varl›klar” ve “k›sa vadeli yabanc› kaynaklar” gruplar› incelenir. Hem çal›flma sermayesinin yeterlili¤i hem de k›sa vadeli borçlar›n ödenebilirli¤inin ortaya koyulabilmesi için analiz teknikleri uygulanarak iflletmenin likiditesi ve dolay›s›yla k›sa vadeli gücünün yeterlili¤i analiz edilir ve yap›lan analizlere ba¤l› olarak gelecekteki durumu ve geliflimi tahmin edilmeye çal›fl›l›r. Bu ünitede çal›flma sermayesi kavram› incelendikten sonra her bir analiz tekni¤i ile k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde ortaya ç›kart›labilecek durumlar ele al›nm›flt›r. ÇALIfiMA SERMAYES‹ KAVRAMI Dönen varl›klar afla¤›da s›ralanm›fl olan alt gruplardan oluflmaktad›r: • Haz›r De¤erler • Menkul K›ymetler • Ticari Alacaklar (K›sa Vadeli) • Di¤er Alacaklar (K›sa Vadeli) • Stoklar • Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar› • Di¤er Dönen Varl›klar K›sa vadeli borç ödeme gücünün analiz edilmesinde dönen varl›klar ile k›sa vadeli borçlar aras›nda yak›n bir iliflki bulundu¤u görülmüfltür. Bir iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n ödenmesini sa¤layan dönen varl›klar, bilindi¤i gibi en fazla bir y›l içinde tahsil edilebilecek, sat›labilecek, kullan›labilecek, tüketilebilecek varl›klar SIRA S‹ZDE ile eldeki nakit ve bankadaki mevduattan oluflmaktad›r. Analiz aç›s›ndan dönen varl›klar toplam›na Brüt Çal›flma (‹flletme) Sermayesi ad› verilmektedir. Brüt çal›flma sermayesi, bir iflletmenin D Ü fi Ü N E L ‹ M • Peflin al›fllar, gider ödemeleri, üretim ve sat›fllar fleklinde s›ralanabilecek günlük faaliyetleri sürdürmesini, S O R U • K›sa vadeli borçlar› ödemesini sa¤lar. Brüt çal›flma sermayesi olarak öncelikle borçlar›n karfl›lanabilmesi, D ‹ kalan K K A T k›sm›yla da günlük faaliyetleri sürdürmek esast›r. Bu nedenle dönen varl›klar toplam›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar toplam›ndan büyük olmas› gerekir. SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P N N SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 112 Finansal Tablolar Analizi Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm› Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi; Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklardan eksik olan k›sm› ise Net Çal›flma (‹flletme) Sermayesi Noksan› olarak adland›r›lmaktad›r. Dönen Varl›klar > K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar→ Fark = Net Çal›flma Sermayesi Dönen Varl›klar < K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar → Fark = Net Çal›flma Sermayesi Noksan› Net çal›flma sermayesi bir iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürmesini sa¤lar. Bir iflletmenin dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmesi ve günlük faaliyetlerini aksamadan sürdürebilmesi için yeterli büyüklükte ve yap›da olmas› geSIRA S‹ZDE dönen varl›klar iflletme faaliyetlerine s›kça kat›l›r ve kendi rekir. Bu durumdaki içindeki dönüflümü artarak aktifin verimlili¤ine ve kârl›l›¤›na katk›da bulunabilir. Dolay›s›yla dönen varl›klar hiçbir zaman birkaç kalemde toplanmamal›, kendi araD Ü fi Ü N E L ‹ M s›nda dengeli bir da¤›l›m göstermelidir. Dönen varl›klar içerisinde her alt gruptan ve onlar›n da hesap kalemlerinin gerekli olanlar›ndan belirli tutarlarda bulunmas› arzu edilir. S O R U SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Net Çal›flma Sermayesi Noksan›n›n varl›¤› hâlinde iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemez D‹KKAT ve günlük faaliyetlerini sürdüremez. D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ M K S‹ OT RA UP D‹KKAT TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE ‹NTERNET AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET N N 1 SIRA S‹ZDE Çal›flma sermayesi iflletmeye ne gibi yararlar sa¤lar ? SIRA S‹ZDE Çal›flma Sermayesi Gereksinimini Belirleyen Faktörler AMAÇLARIMIZ D Ü fi Ü N E L ‹ Mgereksinimini etkileyen pek çok faktör bulunmaktad›r. Bunlar Çal›flma sermayesi afla¤›da s›ras›yla aç›klanm›flt›r. ‹flletmeK Faaliyetinin Niteli¤i, Karakteri: Kamu hizmet iflletmelerinde (do¤alS‹ OT RAU P gaz, su, elektrik) iflletme sermayesi gereksinimi di¤er üretim iflletmelerine göre daha azd›r. Bu tip iflletmelerde stoklar azd›r ve alacaklar› da h›zl› bir flekilde paraya D‹KKAT çevirme olana¤› T E L E V ‹ Zsöz Y O Nkonusudur. Üretim iflletmelerinin ise stoklara ve alacaklara daha fazla kaynak ay›rmalar› gerekir ve stoklar›n ve alacaklar›n devir h›z› daha yavafl S‹ZDEsermayesi gereksinimi kamu hizmet iflletmelerinden daha fazoldu¤undanSIRA iflletme lad›r. ‹ N T E R N Eperakende T Di¤er taraftan ticaretle u¤raflan iflletmelerde imalat süreci söz konuAMAÇLARIMIZ su olmad›¤›ndan üretim iflletmelerinin çal›flma sermayesi gereksinimi perakende iflletmelere göre daha göre daha fazlad›r. Üretim Süresi, Sat›lacak Mallarda Tedarik Süresi: ‹flletmelerde üretim süreK ‹ T A P si ya da sat›lacak mallar›n tedarik süresi uzad›kça, çal›flma sermayesi gereksinimi de artar. Üretim süresi k›sa olan bir iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi üretim süresi uzun olan bir iflletmeye göre daha azd›r. TELEV‹ZYON Sat›lacak Mallar›n Birim Maliyeti: Sat›lan mal›n birim maliyeti artt›kça çal›flma sermayesi gereksinimi de artar. Sat›fl Hacmi: ‹fl hacmi geniflledikçe çal›flma sermayesi gereksinimi artar. ‹fl hacmi geniflledikçe çal›flma sermayesini daha verimli kullanabilmesi, daha ‹ N T E R Niflletmenin ET fazla kredi kullan›lmas›, daha ucuz fiyatla daha büyük miktarlarda al›fl yapabilmesi olanaklar›n›n varl›¤› gibi nedenlerle çal›flma sermayesindeki art›fl h›z› sat›fllara göre daha yavafl olabilir. Sat›n Alma ve Sat›fl Koflullar›: Al›fllar›n› kredili ve elveriflli koflullarda yapan bir iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi al›fllar›n› peflin olarak yapan iflletme- N N 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi lere göre çok daha azd›r. Di¤er taraftan iflletme al›fllarda kendisine tan›nan vadeden daha uzun vadede sat›fl yap›yorsa kaynaklar›n›n büyük bir k›sm›n› alacaklara ba¤lam›fl demektir. Bu nedenle de çal›flma sermayesi gereksinimi artar. Bir iflletme kredili sat›fl koflullar›n› belirlerken ticari hayattaki uygulamay›, ekonomik koflullar›, konjonktürün hangi evrede bulundu¤unu göz önünde bulundurmal›d›r. Stoklar›n Devir H›z›: Stoklar›n devir h›z› artt›kça, kaynaklar daha k›sa süreyle stoklara ba¤lanm›fl olur. Bu nedenle de iflletme daha az çal›flma sermayesine gereksinim duyar. Stok devir h›z›n›n artmas› ayn› zamanda fiyat düflmesinin, tüketici zevkleri veya ihtiyaçlar›n›n de¤iflmesinin do¤uraca¤› riski, stok tutma maliyetini ve finansman gereksinimini azalt›r. Alacaklar›n Devir H›z›: Çal›flma sermayesi gereksinimi alacaklar›n paraya çevrilmesi için geçen süreye ba¤l›d›r. Alacaklar›n tahsil süresi k›sald›kça daha az çal›flma sermayesine gereksinim duyulur. Ancak iflletmeler stok devir h›z›ndaki art›fl ile birlikte alacaklar›n› tahsil süresini de k›saltmaya çal›flmal›d›r. Konjonktür Hareketleri: Refah dönemlerinde iflletmelerin ifl hacmi genifller ve çal›flma sermayesi gereksinimi artar. Durgunluk dönemlerinde ise ancak çok baflar›l› iflletmeler stoklar›n› ve alacaklar›n› k›sa sürede paraya çevirebilirler. Dönen Varl›klar›n De¤erinde Düflme Olas›l›¤›: Dönen varl›klar›n de¤erlerinde ani düflüfller iflletme sermayesini azalt›r. Özellikle stok ve finansal varl›klar›n de¤erlerinde düflme ve/veya alacaklar›n flüpheli hâle gelen olas›l›¤› yüksek ise iflletme daha fazla tutarda haz›r de¤er bulundurmak zorundad›r. Sat›fllar›n Mevsimlik Oluflu veya Tüm Y›la Düzenli Da¤›l›m›: E¤er bir iflletmenin sat›fllar› mevsimlik ise faaliyetin topland›¤› mevsimde iflletme sermayesi gereksinimi en yüksek düzeye oluflur. Di¤er mevsimlerde ise bu tür iflletmelerin elinde afl›r› çal›flma sermayesi oluflur. Mevsimlik sat›fl yapan iflletmeler faaliyetlerini çeflitlendirerek çal›flma sermayelerini daha verimli bir flekilde kullanmak olanaklar›n› araflt›rmal›d›r. Kullan›lan Teknoloji: Emek yo¤un teknoloji kullanan firmalar›n çal›flma sermayesi gereksinimi genellikle sermaye yo¤un teknoloji kullanan iflletmelerden daha fazlad›r. Çal›flma Sermayesi Aç›s›ndan Dönen Varl›klar›n Da¤›l›m› ve Dönüflümü Çal›flma sermayesini oluflturan dönen varl›klar kendi içinde dönüflümü olan ve iflletmenin y›ll›k faaliyetlerine en s›k kat›lan varl›k grubudur, dolay›s›yla iflletme faaliyetleri s›ras›nda çal›flma sermayesi bir dönen varl›ktan di¤erine dönüflür. Normal faaliyet döngüsünde elde mevcut para ile ham madde ve malzeme sat›n al›nacak, iflçilik giderleri ve di¤er harcamalar yap›lacak, bu surette elde edilecek mamuller kredili veya peflin sat›lacak ve sonunda kredili sat›lan mallar›n bedelleri tahsil edilerek yeniden para girifli sa¤lanacakt›r. Bu ak›fl ifllemi ne kadar düzgün ve h›zl› ise çal›flma sermayesi de o derece verimli ve ekonomik olarak kullan›lm›fl olur. Bunun için bir miktar elde haz›r de¤erlerin olmas›, tahsil kabiliyeti olan alacaklar ile sat›fl kabiliyeti olan stoklar›n bulunmas›, üretimi aksatmayacak ham madde ve malzemeye sahip olunmas› önemlidir. Böyle bir kompozisyona sahip iflletmenin likit (nakit) s›k›nt›s› çekmeyece¤i söylenebilir. Bu bak›mdan net sat›fllar›n brüt çal›flma sermayesine olan oran›n›n (çal›flma sermayesi devir h›z›) yüksek olmas› istenir. Çal›flma sermayesi devir h›z› artt›kça iflletmenin kârl›l›¤› da yükselir. E¤er dönen varl›klarda birkaç kalemde afl›r› miktarda y›¤›lma varsa, flüpheli alacak karfl›l›¤› ve stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› büyük tutarlarda ise dönen varl›klar›n birbirine dö- 113 114 Finansal Tablolar Analizi nüflümü çok yavafllayacak ve k›sa vadeli borçlar›n ödenmesi ile günlük faaliyetlerin sürdürülmesi zorlaflacakt›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda iflletmenin kâr ve verimlili¤ini en yüksek düzeye ulaflt›racak tutarda çal›flma sermayesi sa¤lamal›d›r. Her iflletmenin çal›flma sermayesi gereksinimi ve kompozisyonu farkl›d›r. Örne¤in iflletmenin faaliyet konusuna, ekonomik koflullara devletin kredi politikas›na, faiz oran›na, üretilecek veya sat›lacak mallar›n tedarik ve üretim süresine, üretilen mamulün birim maliyetinin büyüklü¤üne, iflletmenin sat›fl hacmi ve koflullar›na, sat›fllar›n mevsimlik olmas›na, stoklar›n devir h›z›na, alacaklar›n devir h›z›na göre iflletmelerin çal›flma sermayeleri tutarlar› benzer olmalar›na ra¤men çal›flma sermayesinin kompozisyonu yukar›da s›ralanm›fl olan etkenlerin varl›¤›na göre farkl›l›k gösterir. Bir üretim iflletmesinin çal›flma sermayesine duyaca¤› gereksinim, küçük bir hizmet iflletmesinin duyaca¤› gereksinimden daha fazla olacakt›r. Di¤er taraftan bir üretim iflletmesinin çal›flma sermayesinin büyük k›sm› stoklar kaleminden oluflabilirken, bir hizmet iflletmesinde çal›flma sermayesini oluflturan unsurlar kapsam›nda stoklara pek rastlanmaz. Çal›flma sermayesinin yetersizli¤i gibi afl›r› çal›flma sermayesi de iflletmenin kârl›l›¤› ve verimlili¤ini olumsuz etkiler. Afl›r› çal›flma sermayesi iflletmede at›l kaynak bulundu¤unun, gelir getirmeyen varl›klara gereksiz flekilde kaynak ba¤land›¤›n›n bir göstergesidir. ‹flletmelerde çal›flma sermayesinin tutar›n›n sat›fllar ve toplam varl›klar gibi di¤er temel de¤iflkenlerle birlikte de¤erlendirilmesi karar al›c›lar aç›s›ndan önemlidir. Dolay›s›yla sadece net çal›flma sermayesi büyüklü¤üne bak›lmas› do¤rudan yap›lacak karfl›laflt›rmalar aç›s›ndan s›n›rl› yararl›l›k sa¤lar. KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN KARfiILAfiTIRMALI TABLOLAR (YATAY) ANAL‹Z TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ Hat›rlanaca¤› gibi, yatay analiz tekni¤inin amac›, her kalemin zaman içinde gösterdi¤i de¤iflmeleri ve geliflmeyi incelemektir. Bu nedenle en az iki y›la ait bilançolar ve gelir tablolar› ele al›narak bu teknik uygulan›r. SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 2 Bilanço kalemlerindeki SIRA S‹ZDE de¤iflimler nas›l belirlenir ? Bir iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü karfl›laflt›rmal› tablolar analiz teknifi Ü N E L ‹ M ¤ine (yatayD Üanaliz) göre analiz edildi¤inde dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlar›n zaman içinde göstermifl oldu¤u de¤iflimler ele al›n›r. Bu iki grubun toplamlar›n›n S O R U birlikte ele al›n›fl›nda flu yol izlenebilir: • Her y›l›n dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edilifl durumu ile k›sa vadeli borç ödeme gücü belirlenir. D‹KKAT • Her y›la iliflkin net çal›flma sermayesine iliflkin durum belirlenir ve yorumlan›r. SIRA S‹ZDE • ‹ki kalemin mutlak farklar ve yüzde de¤iflimleri birlikte ele al›narak ikinci y›lda birinci y›la göre borç ödeme gücünde ve net çal›flma sermayesinde ne gibi AMAÇLARIMIZ de¤iflme oldu¤u, bunun iflletmenin finansal durumuna ve kârl›l›¤›na etkisi belirlenir. • ‹ki kalemin mutlak farklar› ve yüzde de¤iflimleri aynen devam etti¤i varsay›larakK iflletmenin gelecekteki finansal durumu ile faaliyet sonuçlar›n›n bir ön‹ T A P ceki fl›kta oldu¤u gibi yorumlan›r. N N TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 115 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi Örne¤in, bir iflletmenin dönen varl›klar› ve k›sa vadeli borçlar›n›n 2010 ve 2011 y›l› verileri afla¤›daki tablodaki gibi gösterilmifl olsun. 2010 2011 Fark % Dönen Varl›klar 750.000 1.460.000 710.000 95 K›sa Vadeli Yabanc› Kaynaklar 715.000 1.835.000 1.120.000 157 Net Çal›flma Sermayesi 35.000 (375.000) ‹flletmenin 2010 y›l›nda 35.000 lira tutar›nda net çal›flma sermayesi vard›r. Bu durumda iflletme, dönen varl›klar›yla k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmektedir. 2011 y›l›nda ise 375.000 lira net çal›flma sermayesi noksan› bulunmaktad›r. Bu noksanl›k nedeniyle iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n tamam›n› ödeyemedi¤i ve günlük faaliyetlerini yürütemeyece¤i söylenebilir. Örnek iflletmenin dönen varl›klar› % 95 oran›nda art›fl göstermekteyken, k›sa vadeli borçlar› ise % 157 oran›nda art›fl göstermifltir. Bu durumda her iki kalemin de art›fl gösterdi¤ini ancak k›sa vadeli yabanc› kaynaklardaki art›fl›n hem mutlak hem de yüzde olarak dönen varl›klardaki art›fltan daha fazla oldu¤u, bu durumun da iflletmenin net çal›flma sermayesi mevcudundan net çal›flma sermayesi noksan›na geçilmesine yol açt›¤› görülmektedir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklardaki de¤iflimin hem mutlak olarak hem de yüzde bak›m›ndan dönen varl›klar›n üzerinde olmas›, iflletmenin hem yak›n gelecekte hem de uzun vadede çal›flma sermayesi noksan›n›n daha da büyüyece¤ine, k›sa vadeli borç ödeme gücünün daha da zay›flayaca¤›na ve kârl›l›¤›n zarara dönüflebilece¤ine iflaret etmektedir. KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN E⁄‹L‹M YÜZDELER‹ (TREND) ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹NE GÖRE BEL‹RLENMES‹ K›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde ele al›nacak kalemler çok say›da y›la ait ise yani söz konusu kalemlerin uzun zaman içerisinde gösterdikleri e¤ilimler analiz edilmek istenirse e¤ilim yüzdeleri analiz tekni¤ine göre analiz yap›l›r. K›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde dönen varl›klar ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin zaman içerisinde göstermifl olduklar› e¤ilimler ele al›nabilir. Buna ba¤l› olarak geçmiflteki ve flimdiki duruma göre gelece¤i tahmin etmek kolaylafl›r. E¤ilim yüzdeleri nas›l hesaplan›r? SIRA S‹ZDE Dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n birlikte art›fl e¤ilimi gösÜ fi Ü N E L ‹ M termesi durumunda, varl›klardaki art›fl e¤ilimi borçlardaki art›flDe¤iliminden yüksek oldu¤u sürece olumlu yorumlanabilir. Böyle bir durumda iflletmenin belli bir çal›flma sermayesine ve k›sa vadeli borç ödeme gücüne sahip oldu¤u DöS O Rdüflünülür. U nen varl›klar art›fl e¤ilimi gösterirken k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n azalma e¤ilimi göstermesi ise daha da olumlu olarak yorumlan›r. Dönen varl›klardaki azalma D‹KKAT e¤ilimine karfl›l›k k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl e¤ilimi söz konusu ise iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödemede güçlük çekece¤ini ve günlük faaliyetleriSIRA S‹ZDE için olumni karfl›layacak baz› varl›klara yeterince sahip olamayaca¤›n› gösterdi¤i lu karfl›lanmaz. AMAÇLARIMIZ 3 N N SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON 116 Finansal Tablolar Analizi Örne¤in, bir iflletmenin 2006 y›l›ndan itibaren 2011 y›l›na kadar dönen varl›klar›n›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n göstermifl oldu¤u e¤ilim yüzdeleri afla¤›da gösterilmifltir. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Dönen Varl›klar 100 135 280 475 1.000 1.215 K›sa Vadeli Yab.Kay. 100 122 225 340 899 989 Yukar›da yer alan e¤ilim yüzdeleri incelendi¤inde dönen varl›klarda ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl e¤ilimi görülmektedir. Üstelik k›sa vadeli yabanc› kaynaklardaki art›fl e¤iliminin dönen varl›klardaki art›fl e¤ilimine çok yak›n oldu¤u da söylenebilir. Bu flekilde k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dönen varl›klar›n alt›nda fakat ona yak›n bir art›fl e¤ilimi göstermesi iflletmenin lehine yorumlanabilir. Çünkü dönen varl›klar›n bu e¤ilimi k›sa vadeli borçlar›n ödenebilece¤ini gösterdi¤i gibi net çal›flma sermayesinde de çok büyük de¤iflimler olmad›¤›n› göstermektedir. Trend analizi aç›s›ndan benzer bir iliflki, stoklar ve ticari borçlar aç›s›ndan da kurulabilir. Yani, iflletmenin stoklar kalemi art›fl e¤ilimi gösterirken kredili hammadde ve mal al›fllar›ndan do¤an ticari borçlar› azal›yor veya daha yavafl bir art›fl e¤ilimi gösteriyorsa, bu durum olumlu karfl›lanabilir. Çünkü bu durumda iflletme borçlar›n› zaman›nda ödeyebiliyor veya peflin al›fllara daha fazla yer verebiliyor demektir. Dolay›s›yla bu durum da iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi oldu¤unu gösterir. ‹flletmenin ticari borçlar› artarken stoklar›nda daha yavafl bir art›fl e¤ilimi varsa bu durum olumsuz yorumlan›r. Çünkü bu durum, eski borçlar ödenmeden yeni kredili al›fllardan do¤an borçlar›n bunun üzerine eklenerek iflletmenin k›sa vadeli borcunu devaml› olarak art›rd›¤›n› ve iflletmenin borçlar›n› ödemede güçlük çekti¤ini gösterir. Bu durumda iflletme ya yeniden ve daha a¤›r flartlarda borçlanacak ya da bu mümkün de¤ilse baz› varl›klar› elden ç›karmak zorunda kalacakt›r. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Stoklar 100 110 246 288 532 689 Ticari Borçlar 100 75 144 167 337 420 Yukar›daki tabloda yer alan e¤ilim yüzdelerine bak›ld›¤›nda hem stoklar›n hem de ticari borçlar›n art›fl e¤ilimi gösterdi¤i görülmektedir. Ancak stoklar›n art›fl› ticari borçlar›n üzerinde olmufltur. Stoklar›n kredili al›fl›ndan do¤an ticari borçlar›n art›fl e¤iliminin daha az oluflu, borçlar›n ödenebildi¤i ve peflin al›fllar›n da yap›ld›¤› anlam›na gelir. Bu durumda iflletme yeni kredili al›fllar yapabilir. Peflin al›fl ise iflletmeye istedi¤i zaman, istedi¤i fiyatta, istedi¤i miktarda stok elde etmesine olanak sa¤lar. Bu durum ele al›nan y›llar itibar›yla ve gelecek için finansal durum ve kârl›l›k bak›m›ndan iflletme lehine yorumlanabilir. Çünkü iflletme hem kendi fonlar›n› hem de borçlanarak ald›¤› stok fleklindeki fonlar› kullanabilmektedir. KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN YÜZDE ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ Hat›rlanaca¤› gibi yüzde yöntemi ile analizde finansal tablolar› oluflturan her bir unsurun uygun ve yeterli büyüklükte olup olmad›¤› araflt›r›lmaktad›r. Bu nedenle ilgili finansal tablolarda yer alan her kalem ayn› tabloda yer alan belirli bir kaleme 117 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi veya toplama oranlanmakta ve bulunan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Bulunan dikey yüzdelerden hareketle iflletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlar› analiz edilerek gelece¤e yönelik tahminlerde bulunulmaktad›r. K›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde özellikle bilançoda yer alan dönen varl›klar ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n genel toplam içindeki pay›n› ifade eden dikey yüzdeler hesaplan›r. Yüzde yönteminin bilançoya ve gelir tablosuna uygulanabilmesi içinSIRA dikey yüzdeler nas›l S‹ZDE hesaplan›r? D Üvarl›klar›n fi Ü N E L ‹ M Dönen varl›k da¤›l›m›n›n incelenmesinde öncelikle dönen toplam varl›klar içindeki pay› belirlenir ve faaliyette bulunulan ifl kolu, kullan›lan teknoloji vb. etkenler göz önünde bulundurularak dönen varl›klar›n uygun S O R bir U büyüklü¤e sahip olup olmad›¤› ortaya koyulur. Hat›rlanaca¤› gibi ticaret iflletmelerinde dönen varl›klar›n duran varl›klara göre daha yüksek paya sahip olmas› normal karfl›lanD‹KKAT maktad›r. Ayr›ca emek yo¤un teknoloji kullanan iflletmelerde de dönen varl›klar›n pay›n›n yüksek olmas› do¤ald›r. SIRA S‹ZDE Di¤er taraftan dönen varl›klar› oluflturan unsurlar›n büyüklü¤ü ve bileflimi de k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizi aç›s›ndan önemlidir. Dönen varl›klar içinde haz›r de¤erlerin, menkul k›ymetlerin ve alacaklar›n pay›n›n yüksek olmas›, iflAMAÇLARIMIZ letmenin likiditesinin yüksek oldu¤unu gösterir ve borç ödeme gücü aç›s›ndan olumlu karfl›lan›r. Stoklar›n ise nakde dönüflümü daha yavafl oldu¤u için dönen varl›klar içindeki pay›n›n çok yüksek olmamas› istenir. AncakK stoklar›n ‹ T A P pay›, üretimi ve sat›fl› aksatacak kadar da az olmamal›d›r. Alacaklar ise ikinci dereceden likit kalemlerdir; senetli alacaklar›n vadeden önce nakit yaratma özelli¤i oldu¤u ve senetsiz alacaklara göre daha güvenilir oldu¤u için senetli alacaklar›n pay›n›n daTELEV‹ZYON ha yüksek olmas› lehte yorumlanacak bir durumdur. Durum k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aç›s›ndan de¤erlendirilecek olursa öncelikle k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n toplam kaynaklar içindeki pay›n›n ne oldu¤u T E R N Eözkaynaklara T ortaya konmal›d›r. Hat›rlanaca¤› gibi, kaynaklar içinde en fazla‹ Npaya sahip olunmas› tercih edilen bir durumdur ve ayr›ca yabanc› kaynaklar içinde de uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara göre daha fazla olmas› uygun görülmektedir. Böyle bir bileflime sahip kaynak yap›s›nda ilk bak›flta iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olaca¤› ve faiz giderlerinin az olaca¤› vurgulanmaktad›r. Ancak ülkemizde para ve sermaye piyasas›n›n yeterince geliflmemifl olmas› ve k›sa vadeli banka kredilerinin maliyetinin çok yüksek olmas›na ra¤men uzun vadeli kredi aç›lmamas› nedeniyle iflletmelerin daha çok k›sa vadeli borçlanmaya gitmek durumunda kald›klar› da görülmektedir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar içindeki dikey yüzdeleri incelenecek olursa, özellikle faiz yükü getiren finansal borçlar›n iflletmenin kârl›l›¤›n› azaltacak boyutta olmamas› arzulan›r. Di¤er taraftan iflletmenin ticari faaliyetleri nedeniyle ortaya ç›kan ticari borçlar›n yüksek paya sahip olmas› do¤al karfl›lanabilir. Dönen varl›k kalemlerinin ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin kendi içinde analizinden sonra, dönen varl›klar›n hangi kaynaklarla finanse edildi¤inin belirlenmesi k›sa vadeli borç ödeme gücünün belirlenmesi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden daha büyük olmas› arzulan›r. Yani, dönen varl›klar›n baflta k›sa vadeli yabanc› kaynaklar olmak üzere iflletmenin gün- 4 N N SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 118 Finansal Tablolar Analizi lük faaliyetlerini sürdürebilmesi için yani net çal›flma sermayesinin oluflabilmesi için özkaynaklarda veya uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan uygun kalemlerle finanse edilmifl olmas› gerekir. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden fazla olmas› gerekir. Dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden daha düflük olmas› durumunda ise iflletmenin net çal›flma sermayesi noksan›n›n bulundu¤u ve k›sa vadeli borç ödeme gücünün bulunmad›¤› söylenebilir. Bu durumda ödenemeyen borçlar› karfl›lamak için ya tekrar k›sa vadeli kredi al›n›p borçlar daha da artt›r›lacakt›r ya da uzun vadeli borçlanma, sermaye artt›rma veya maddi duran varl›klar› elden ç›kartma gibi sonuçlar› daha pahal› yollara baflvurulacakt›r. Bütün bunlar›n yan›nda iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olmas› için dönen varl›klar› oluflturan kalemlerin nakit, mal ya da hizmet fleklinde ödenecek borçlar›, talepleri ve üretimi karfl›layacak çeflitlilikte ve yeterlilikte olmas› da önemlidir. KISA VADEL‹ BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ORAN ANAL‹Z‹ TEKN‹⁄‹ ‹LE BEL‹RLENMES‹ Likidite Oranlar› Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi Likidite, iflletmenin k›sa k›sa vadede vadesi gelecek borçlar›n› ödeyebilecek düzeyde varl›klar›n›n olup olmad›¤›n›n ölçüsüdür. Cari oran belirli bir anda mevcut k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› karfl›layabilecek dönen varl›klara yönelik statik bir ölçüdür. Oran analizi kapsam›nda hesaplanan likidite oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek ve net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak için kullan›l›r. Likidite oranlar› ile dönen varl›klar›n ne derece güvence sa¤lad›¤›, varl›klar›n kalitesi ve likiditesi aç›s›ndan incelenir. Varl›¤›n kalitesi dendi¤inde varl›¤›n sat›fla ç›kar›ld›¤› zaman gerçek de¤erini bulma olas›l›¤› ifade edilmektedir. Varl›¤›n likiditesinden belirtilmek istenen ise bir varl›¤›n paraya çevrilmesindeki çabukluk ve kolayl›k özelli¤idir. Likidite oranlar› iflletmenin parasal durumunu göstererek vadesi gelen borçlar›n, ödenme olanaklar›n› saptamaya yard›m eder. Ödeme gücünün saptanmas›nda iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkiler analiz edilir. Bilindi¤i gibi dönen varl›klar, iflletme faaliyetleri sonucunda k›sa vadede paraya çevrilebilen de¤erlerdir. Bu nedenle k›sa vadeli borçlar›n ödenmesinde kullan›lacak fon miktar› bu varl›klardan sa¤lanacakt›r. K›sa vadeli borç ödeme gücünün analiz edilmesinde dönen varl›klar grubu ile k›sa vadeli borçlar aras›ndaki oransal ba¤›n incelenmesi gerekir. Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken, dönen varl›k grubundan dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar› en yayg›n olarak afla¤›daki oranlardan oluflur: • Cari Oran (Üçüncü derece likit oran) • Likidite Oran› veya Asit Test Oran› (‹kinci derece likit oran) • Nakit Oran› veya Disponibilite Oran› (Birinci derece likit oran) • Stok Ba¤›ml›l›k Oran› Cari Oran (Banker Oran›, Çal›flma Sermayesi Oran›) Cari oran, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara bölünmesi suretiyle hesaplanmaktad›r. 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi CariOran = Dönen Varlıklar Kısa Vadeli Kaynaklar SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Cari oran, iflletmenin her bir liral›k k›sa vadeli borcuna karfl›l›k kaç liral›k dönen varl›¤› oldu¤unu gösterir. Cari oran›n hesaplanmas›ndaki Damaç, iflletmenin k›Ü fi Ü N E L ‹ M sa vadeli borçlar›n› ödeme gücünü ölçmek ve genel likidite durumunu yans›tarak iflletmenin net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› ortaya koymakt›r. Bu S O R U nedenle ayn› zamanda bu orana çal›flma sermayesi oran› da denmektedir. Cari oran hesaplan›rken flüpheli alacak karfl›l›¤›, alacak senetleri reeskontu, D ‹ K K A T stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›, menkul de¤erler de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤› gibi aktifi düzenleyici hesaplar›n, ilgili dönen varl›k kalemlerinden indirilmesi gerekir. Bilanço net flekilde düzenSIRA S‹ZDE lenmifl ise bu ifllemler gereksizdir ancak aktifi düzenleyici hesaplar pasifte verilmifl ise dönen varl›klar›n tutar› hesaplan›rken bu hususun dikkate al›nmas› gerekir. AMAÇLARIMIZ 119 N N Cari oran›n birden büyük olmas› beklenir. Cari oran birden büyükse pay› oluflturan dönen varl›klar, paydada yer alan k›sa vadeli borçlardan fazla demektir. Bu K ‹ T oldu¤u A P durumda, dönen varl›klar›n hem bu borçlar› ödemek için yeterli hem de net çal›flma sermayesi oldu¤u söylenebilir. Cari oran›n birden küçük ç›kmas› ise dönen varl›klar›n k›sa vadeli borçlar› karfl›lamaya yetmedi¤ini ve iflletmenin net çal›flma sermayesi noksan› ile karfl› karfl›ya oldu¤unu gösterir. T E L E V ‹ Z Y O N Genel bir kural olarak cari oran›n 2 olmas› yeterli görülmektedir. Yani k›sa vadeli borçlar›n veya beklenmedik yükümlülüklerin zaman›nda karfl›lanabilmesi için, dönen varl›klarda ortaya ç›kabilecek de¤er kay›plar› veya paraya çevriminde kar‹NTERNET fl›lafl›labilecek güçlüklere önem olarak dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n iki kat› olmas› uygun görülür. Ancak özellikle geliflmekte olan ülkelerde, ticaret bankalar›n›n k›sa süreli kredi verme e¤iliminde olmalar›ndan, sermaye piyasalar›n›n geliflmemifl olmas›ndan vb. dolay› iflletmeler daha çok k›sa vadeli kredi kullanmak zorunda kalmakta ve bu da cari oran›n daha düflük ç›kmas›na neden olmaktad›r. Ayr›ca sürekli enflasyonist süreç içinde yaflayan ekonomilerde artan çal›flma sermayesi (dönen varl›k) esas itibar›yla k›sa vadeli yabanc› kaynak ile finanse edildi¤inden cari oran düflük ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla 1,5 yeterli bir cari oran olarak kabul edilmektedir. Cari oran›n çok yüksek olmas› iflletmeye kredi verenlerin lehine olmas›na karfl›n iflletme sahip ve yöneticilerinin o kadar lehine de¤ildir. Cari oran›n yüksek olmas› iflletmenin cari faaliyetleri için gereksiniminin üzerinde dönen varl›¤›n oldu¤una ve dolay›s›yla dönen varl›klarda at›ll›k oldu¤una veya dönen varl›klar içinde likiditesi düflük kalemlerin pay›n›n yüksek oldu¤una iflaret eder. Böylece normalin üstünde bir likidite sa¤lamak için iflletmenin kârl›l›¤› üzerinde olumsuz etkiler yarat›labilir. Cari oran›n yeterli olup olmad›¤›n› etkileyen çeflitli faktörler vard›r. Bunlar cari oran›n yeterlili¤i konusunda karar verilirken dikkate al›nmal›d›r. Söz konusu faktörler afla¤›daki gibidir: • Dönen varl›klar›n yap›s› ve da¤›l›m›: Bir iflletmenin dönen varl›klar›n›n likiditesi yükseldikçe daha düflük bir cari oran ile borç ödeme kapasitesi azalmadan faaliyetini sürdürebilir. Örne¤in, stoklar› yüksek olan bir iflletmede cari oran 1,6 olmas›na ra¤men borç ödemede likidite s›k›fl›kl›¤› yaflanabilirken, haz›r de¤erleri ve alacaklar› yüksek olan bir iflletme 1,2 oran›nda cari orana sahip olsa bile borçlar›n› öderken likidite s›k›nt›s›na düflmeyecektir. D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 120 Finansal Tablolar Analizi • ‹flletmenin tedarik (sat›n alma) ve sat›fl flartlar›: Mal ve hizmetleri peflin satan bir iflletme kredili sat›fl yapan di¤er iflletmeye göre daha düflük bir cari oranla faaliyetlerini sürdürebilir. Benzer bir flekilde kredili olarak mal alan iflletme al›fllar› için peflin ödemede bulunmak zorunlulu¤unda olan bir di¤er iflletmeye göre daha düflük bir cari orana sahip olup faaliyetlerini rahatl›kla sürdürebilir. • Dönen varl›klar›n gerçek de¤eri: ‹flletmenin dönen varl›klar› gerçe¤e uygun bir flekilde de¤erlendirip de¤erlendirmedi¤i ve duran varl›k niteli¤indeki varl›klar›n dönen varl›klara dahil edilip edilmedi¤i incelenmelidir. • Dönen varl›klarda olas› de¤er kay›plar›: Özellikle stok ve menkul k›ymetlerin de¤erlerinde düflme, alacaklarda tahsil edilememe olas›l›¤› varsa iflletme daha yüksek bir cari oran ile çal›flmal›d›r. • Mevsimlik hareketlerin etkisi: Mevsimsel hareketler iflletmenin cari oran›n› etkileyebilir. Örne¤in, iflletmenin faaliyetlerinin en yüksek düzeye ulaflt›¤› mevsimde cari oran düflük, iflletmenin stoklar›n› sat›p, alacaklar›n› tahsil edip, borçlar›n› ödedi¤i, yani faaliyetinin en düflük düzeye indi¤i dönemlerde de cari oran yüksek görülebilir. • Faaliyette bulunulan ifl kolu: Cari oran çeflitli sektörler aras›nda farkl›l›k gösterebilir. ‹flletmenin cari oran›n› de¤erlendirirken ayn› sektörde benzer iflletmelerin oranlar› ile karfl›laflt›rmalar yapmak gerekir. • K›sa vadeli borçlar›n vadeleri itibar›yla da¤›l›m›: Di¤er koflullar ayn› olmak üzere k›sa vadeli borçlar›n ödenmesi belirli aylarda toplanm›fl olan iflletmeler borçlar›n ödenmesi hesap dönemine daha dengeli bir flekilde da¤›lm›fl olan iflletmelere göre daha yüksek bir cari oranla çal›flmak zorundad›r. • Bankalarla iliflkiler: ‹flletmenin bankalardan sa¤lanm›fl her an kullan›labilir kredi limiti bulundu¤u takdirde iflletme, daha düflük bir cari oranla faaliyetine devam edebilir. • Borçlar›n ertelenme ve refinansman olanaklar›: Bir iflletme gerekti¤inde borçlar›n› uzun vadeli borç hâline dönüfltürebiliyorsa, likiditesinin düflük olmas› borç ödeme aç›s›ndan sorun yaratmayabilir. • Stok devir h›z›: ‹flletmenin stok devir h›z› yavaflsa, cari oran›n›n daha yüksek olmas› gerekir. Stok devir h›z› daha yüksek olan bir iflletme ise daha düflük bir cari oran ile çal›flabilir. ‹flletmenin stok devir h›z› art›yorsa, iflletmenin cari oran›n›n düflmesi borçlar›n ödenmesi yönünden tehlikeli bir durum ifade etmeyebilir. • Alacak devir h›z›: Alacak devir h›z› yüksek, yani alacak tahsil süresi k›sa olan bir iflletme borç ödeme aç›s›ndan zor duruma düflmeden düflük bir cari oranla çal›flabilir. Alacaklar›n paraya dönüflümü yavafl olan bir iflletme daha yüksek bir cari oranla çal›flmak durumundad›r. • Ticari alacaklar›n senetli ve senetsiz olarak da¤›l›m›: Ticari alacaklar›n›n önemli bir bölümünü senede ba¤lam›fl olan iflletmeler, bu senetleri vadesinden önce iskonto ettirerek veya bir faktöring kurulufluna satarak nakde çevirebilir, alacakl›lara ciro ederek borçlar›n› ödeyebilir. Bu iflletmelerin alacaklar›n›n önemli bir bölümü senetsiz olan iflletmelere göre daha düflük bir cari oranla çal›flmalar› normal karfl›lan›r. • Piyasan›n durumu: E¤er bir iflletme sat›fllar›n› çeflitli önlemlerle korunmufl bir piyasada yap›yorsa ya da iflletmenin sat›fllar› uzun süreli sat›fl sözleflmeleri ile garanti alt›na al›nm›flsa bu iflletme düflük bir cari oranla çal›flabilir. Ancak sat›fllar› düzenli olmayan ve/veya rekabetin yo¤un oldu¤u piyasalarda faaliyette bulunan iflletmelerin cari oranlar› daha yüksek olmal›d›r. 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi • Sat›fllar›n düzenlili¤i ve kararl›l›¤›: Sat›fllar› düzenli, kararl› olan büyük dalgalanmalar ve planlardan afl›r› sapmalar göstermeyen iflletmeler daha düflük bir cari oran ile çal›flabilirler. Bu durumda iflletmenin cari oran› küçük olsa bile stok devir h›z› ile alacaklar›n devir h›z› yüksek olan bir iflletme borçlar›n› rahatl›kla ödeyebilir. Ayr›ca dönen varl›k unsurlar› içinde haz›r de¤erleri ile paraya çevrilebilir de¤erleri fazla olan iflletmeler, dönen varl›klar›n›n büyük bir k›sm› stoklardan oluflan iflletmelere göre SIRA S‹ZDE borçlar›n› daha kolay ödeyebilecektir. Borçlar›n ödeme gücünün belirlenmesinde dönen varl›klar›n kalitesi de önem tafl›maktad›r. Örne¤in, dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n D Ü fi Ü N E L ‹ M iki kat› olmas› her zaman iflletmeye borç verenlerin güvencesini sa¤lamada yeterli olmaz. Bu durumda söz konusu varl›k unsurlar›n›n kaliteli olmas› yani sat›fla ç›kar›ld›¤› zaS O R U man gerçek de¤erini bulmas› gerekir. Bir iflletmenin cari oran›n›n düflük ya da yüksek oldu¤u kararlaflt›r›l›rken daha D ‹ K Kiflletmenin AT önceki dönemlere ait oranlar› veya endüstri ortalamalar› ile karfl›laflt›rmalar da yap›labilir. Cari oran›n ortalamadan farkl› olmas›n›n temel nedeni, stoklar ve ticari alacaklar heSIRA S‹ZDE sab›n›n ayr›nt›l› analiziyle bulunur. Likidite Oran› (Asit Test Oran›) AMAÇLARIMIZ N N Likidite oran›, cari oran› tamamlayan, onu daha anlaml› k›lan bir orand›r. Özellikle stoklar gibi likiditesi göreli olarak daha düflük olan dönen varl›k kalemlerinin dönen varl›k toplam›na dahil edilmemesi durumunda k›sa vadeli kaynakK ‹ Tyabanc› A P lar›n ödenebilirli¤ini gösterir. Dönen varl›klar aras›nda yer alan stoklar kaleminin paraya çevrilmesi genelde di¤er dönen varl›k unsurlar›na göre daha uzun süreyi gerektirdi¤inden, likidite durumunun analizinde dönen varl›k ç›karT E toplam›ndan LEV‹ZYON t›lmas› uygun görülmektedir. Likidite oran›, her bir liral›k nakitle ödenecek k›sa vadeli borca karfl›n paraya h›zla çevrilebilen likit dönen varl›k büyüklü¤ünü gösterir ve afla¤›daki gibi hesap‹NTERNET lanabilir: Likidite Oranı = Hazır Değerler + Menkul Kıymetler + Alacaklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Bu oran ayr›ca afla¤›daki formül arac›l›¤›yla da hesaplanabilir. LikiditeOranı = Dönen Varlıklar - (Stoklar + Gelecek Dönneme Ait Giderler) Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Ancak hemen belirtmek gerekir ki likidite oran›n› gösteren yukar›daki birinci formül ile ikinci formül her zaman ayn› sonucu vermeyebilir. Bu oran, iflletmenin bir anda sat›fllar›n›n durmas› hâlinde k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilme gücünü ölçer. Formülün pay›nda çabucak nakde dönüfltürülebilecek varl›k unsurlar› yer al›r. Stoklar›n paraya çevrilmesindeki zamanlama ve miktarlara iliflkin mevcut belirsizlik ve stok de¤erlemelerine iliflkin belirsizlik nedeniyle baz› analistler likidite oran›n› cari oran›n üstünde tutarlar likidite oran›n›n yüksek olmas› cari borçlar›n ödenmesinde stoklara ba¤›ml›l›¤›n az oldu¤unu gösterir. Likidite oran›n›n genelde 1 olmas› yeterli kabul edilmektedir. Oran›n 1 olmas›, iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n›n tamam›n›n nakit ve süratle paraya çevrilebilir de¤erlerle karfl›lanabilece¤ini gösterir. Ancak oran›n 1’den küçük olmas› veya 1’e eflit 121 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 122 Finansal Tablolar Analizi olmas› her zaman iflletmenin likidite durumunun kötü veya iyi oldu¤unun bir göstergesi olmayabilir. Likidite oran› 1’den büyük olmas›na ra¤men, iflletme alacaklar›n› tahsilde güçlükle karfl›lafl›yorsa bu durumun göz önünde bulundurulmas› gerekir. Benzer bir flekilde likidite oran› birden küçük olan bir iflletmede e¤er stok devir h›z› yüksekse oran›n birden küçük olmas›n› da olumsuz de¤erlendirmemek gerekir. Yani, yorumlanmas›nda stok devir h›z›n›n, alacaklar›n tahsil yetene¤inin, likit de¤erlerin bilefliminin, k›sa vadeli borçlar›n vadelerinin ve unsurlar itibar›yla k›sa vadeli borçlar›n ödenmelerinde hangi dönen varl›¤›n kullan›lmas› gerekti¤i göz önünde bulundurulmal›d›r. Nakit Oran› (Disponibilite Oran›) Nakit oran›, iflletmenin bir anda sat›fllar› durdu¤u gibi alacaklar›n tahsil edilememesi durumundaki borç ödeme gücünü gösterir. Nakit oran›, nakit ve nakit benzeri varl›klardan oluflan haz›r de¤erler ile geçici yat›r›m amac›yla al›nan ve her an pazarlanabilir menkul k›ymetlerin k›sa vadeli borçlar› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› gösteren bir orand›r. ‹flletmenin elindeki mevcut haz›r de¤erleri ile nakitle ödenecek k›sa vadeli borçlar›n› ne ölçüde karfl›lad›¤›n› gösterir. Gerek cari orana gerekse asit test oran›na göre daha duyarl› bir ölçüdür ve iflletmenin acil para durumunu yans›tmaktad›r. Nakit oran› afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplanmaktad›r: Nakit Oranı = Hazır Değerler + Menkul Kıymetler Kısa Vadeli Kaynaklar Oran›n 0,20’nin (veya %20’nin) alt›na düflmemesi istenir. Oran›n 0,20’nin alt›na düflmesi durumunda iflletmenin para durumunda s›k›fl›kl›k do¤ar ve dolay›s›yla iflletme yeni kredi bulmak zorunda kalabilir. Oran›n yüksekli¤i de iflletmede paran›n iyi kullan›lmay›p at›l kald›¤›n› ve iflletmenin para kazanma gücünü azaltarak geliri düflürdü¤ünü gösterebilir. Stok Ba¤›ml›l›k Oran› Bu oran asit test oran›n›n birden küçük ç›kmas› durumunda iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› geri ödemesinde stoklara olan ba¤›ml›l›¤›n› ölçmede kullan›l›r. K›sa vadeli borçlar›n geri ödenmesinde haz›r de¤erler ve di¤er süratle paraya çevrilebilir varl›klar›n d›fl›nda stoklar›n yüzde kaç›n›n sat›lmas› gerekti¤ini gösterir. Stok Kısa Vadeli Kaynaklar - (Hazır Değerleer + Süratle Paraya Çevrilebilir Varlıklar) Bağımlılık = Stoklar Orranı Nakit Dönüfl Süresi Analizi Arac›l›¤›yla K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi Nakit dönüfl süresi, bir ürünün üretimi için harcanan paran›n ürün sat›ld›ktan sonra ele geçirilmesi için geçen sürenin uzunlu¤u olarak tan›mlanabilir. ‹flletmelerin likiditesi genel olarak cari oran ve likidite oran› ile ölçülmektedir. Ancak bu oranlar›n statik oldu¤u, dinamik bir ölçüm yöntemi olarak nakit dönüfl süresinin kullan›lmas›n›n daha uygun olaca¤› tart›fl›lm›fl ve çal›flma sermayesi yönetiminde nakit dönüfl süresinin önemli bir yeri oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Nakit dönüfl süresi, k›sa vadeli borçlar ve dönen varl›klar üzerinde odaklanarak, iflletme likiditesinin önemini gösterir. Nakit dönüfl süresinin hesaplanmas› 4. ünitede ayr›nt›l› olarak ele al›nd›¤› için biz burada sadece k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizi aç›s›ndan konuyu ele alaca¤›z. Nakit dönüfl süresi, iflletmenin üretken kaynaklar için nakit harcama dönemi ile harcamalar›n nakit olarak tahsiline kadar geçen dönemi ifade eder. Çal›flma serma- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE 123 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M yesinin etkin olmas›, nakit dönüfl süresinin k›sal›¤›na ba¤l›d›r. Bu kapsamda, çal›flma sermayesine ba¤lanan kaynaklar›n nakde dönüflme süresinde yükselifl olmas› durumunda, likidite sorununun bulundu¤u belirtilmektedir. S O R U S O R U Nakit dönüfl süresi uzad›kça, iflletmenin likidite durumu kötüleflir; k›sald›kça D ‹ K K A T likidite durumu iyileflir. SIRA S‹ZDE D‹KKAT N N Nakit dönüfl süresini etkileyen baz› faktörler söz konusu olabilir. Bunlardan iflletme içi faktörler afla¤›daki gibi s›ralanabilir: • ‹flletmelerin sat›fl tutarlar› ve sat›fllar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim, AMAÇLARIMIZ • Alacaklar›n tutar› ve alacaklar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim, • Alacaklar›n tahsil politikas›, K ‹ göstermifl T A P • Sat›fllar›n maliyeti ve kâr marj› ile bu verilerin zamanla oldu¤u e¤ilim, • Ticari borç yükü ve ticari borçlar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim, T E L Ee¤ilim, V‹ZYON • Stok tutar› ve stok seviyesinin zamanla göstermifl oldu¤u • Stok kontrol politikalar›, • Üretilen ve ticareti yap›lan ürünlerin veya verilen hizmetin fiyat› ve fiyat›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim, ‹NTERNET • Yöneticilerin becerileri, • fiirketlerin misyonlar› ve vizyonlar›. Nakit dönüfl süresini etkileyen iflletme d›fl› faktörler var m›d›r ? SIRA S‹ZDE TELEV‹ZYON ‹NTERNET = = = = ATS + STS - BES Alacaklar›n ortalama tahsil süresi TELEV‹ZYON Stok ortalama tahsil veya elde tutma süresi Borçlar›n (k›sa vadeli ticari borçlar›n) ortalama ödeme süresi veya ertelenme süresi ‹ N T E R N E stok T Formülden de görülebilece¤i gibi, nakit dönüfl süresi, iflletmenin dönüfl süresi ile alacak tahsil süresinin toplam›ndan tedarikçilere yap›lan ödeme süresinin ç›kart›lmas› ile bulunur. Alacak devir h›z›, iflletmelerin ticari alacaklar›n› tahsil etme kabiliyetini ölçer ve bir y›l süresince alacaklar›n› kaç kez tahsil etti¤ini gösterir. Alacak de- SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M Alacaklar›n Ortalama Tahsilat O R U Süresi (ATS): Bu oran Siflletmelerin müflterilerinden olan alacaklar›n›n tahsil olanaklar›n› göstermektedir. ATS afla¤›daki formül Dyard›m›yla ‹KKAT hesaplanabilir: 365 Alacakların Ortalama SIRA = S‹ZDE TahsilSüresi Alacak Devir Hızı N N NDS ATS STS BES AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 5 Nakit dönüfl süresi, stoklar›n, alacaklar›n ve borçlar›n sürelerine ba¤l› olup D Ü fi Ü N E L ‹ M stok de¤iflim süresi ve alacaklar›n tahsilat süresinin uzamas›yla artmaktad›r. Buradaki temel varsay›m, sat›c›lara ödeme süresinin de¤iflmemesidir. Ayn› fleS O R U sat›c›lara kilde stok de¤iflim süresi ve alacaklar›n tahsilat süresi de¤iflmeksizin ödeme süresinin k›salmas› da nakit dönüfl süresini artt›rmaktad›r. Nakit dönüfl süresinin artmas› iflletmenin daha fazla finansmana ihtiyaç duydu¤unu gösterD‹KKAT mekte olup erken uyar› ölçüsü olarak da görülür. Nakit dönüfl süresinin uzamas› iflletmenin stoklar›n›n devrinde ve/veya alacaklar›n tahsilinde problem SIRA S‹ZDE oldu¤unu da gösterir. Bu problemler ancak sat›c›lara ödeme süresinin uzamas› ile maskelenmifl olabilir. Tüm di¤er flartlar ayn› iken nakit dönüfl süresinin k›salmas› firman›n stoklara ve alacaklara ba¤lad›¤› süreninAMAÇLARIMIZ azald›¤›n›, buna ba¤l› olarak iflletmenin toplam varl›klar›n›n azald›¤›n› ve devir h›zlar›n›n artt›¤›n› gösterecektir. Bu aç›klamalara ba¤l› olarak nakit dönüfl süresi afla¤›daki formülle K ‹ T Agösterilir. P SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ Alacak devir h›z› alacaklar›n tahsil yetene¤ini gösteren önemli bir orand›r ve özellikle ticari alacaklar›n kalitesi ve likiditesi ‹ T A P hakk›nda bir yarg›yaKulaflmak istendi¤inde baflvurulur. Toplam Kredili Satışlar Alacakların = T EmL Kısa E V ‹ ZVadeli YON Devir Hızı Toplam Ticari Alacaklar Ya da ‹ N TNet ERNET Satışlar Alacakların = Devir Hızı Toplam Kısa Vadelii TicariAlacaklar 124 Finansal Tablolar Analizi vir h›z›n›n düflük olmas› iflletmenin rekabet gücünün az oldu¤unun, alacak tahsilat›nda güçlük çekildi¤inin, belirlenmifl etkin bir tahsilat politikas›n›n olmad›¤›n›n, vadeli sat›fl yap›lan müflterilerde seçici davran›lmad›¤›n›n, borçlar›n ödenmesinde gerekli nakdin bulunmama ihtimalinin yüksek oldu¤unun göstergesidir. Bu oran›n yüksek olmas› ise iflletmenin alacak tahsilat›n›n etkin oldu¤unu ortaya koyar ve bu durumda cari ve likidite oranlar› düflük olsa bile, borçlar› geri ödemede daha rahat olmas›na neden olur. Oran›n zamanla yükselme e¤iliminde olmas› ise iflletmenin faaliyetlerini yürütürken gitgide daha az çal›flma sermayesi gereksinimi duyaca¤›n› gösterir. Alacak devir h›z›ndan hareket edilerek hesaplanan alacak tahsil süresindeki deSIRA S‹ZDErekabet durumu ve iflletmelerin alacak politikalar› hakk›nda ¤iflimler piyasadaki bilgiler verebilmektedir. Alacak tahsil süresi k›sa bir süreyi gösteriyorsa, iflletmenin kredili sat›fllar›ndan olan alacaklar›n›n k›sa süreler içinde tahsil edilebildi¤i ve daD Ü fi Ü N E L ‹ M ha fazla peflin sat›fllara gidebildi¤i anlafl›labilir. Bu hâlde iflletmelerin alacaklar›n› finanse etmek için daha az kayna¤a gerek duyacaklar›, bunun da finansman giderS O Rve U kârl›l›¤›nda olumlu geliflmelere yol açaca¤› söylenebilir. lerini azaltaca¤› SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Ortalama tahsil D ‹ Ksüresi K A T fazla ise kredili sat›fllar›n tahsilinde gecikmelerle karfl›lafl›l›yor demektir. D‹KKAT N N SIRA S‹ZDE Stoklar›n ortalama tahsil süresi veya elde tutma süresi AMAÇLARIMIZ (STS) afla¤›daki formül yard›m›yla hesaplanabilir: 365 K ‹ T Stok A P= Ortalama Tutma Süresi Stok Devir Hızı Stok devir h›z› afla¤›daki Tformül E L E Vyard›m›yla ‹ZYON hesaplanabilir: Stok = ‹ N T EHızı RNET Devir Satılan Malın Maliyeti Toplam veya Ortalama Stoklar SIRA S‹ZDE Genelde ortalama tahsilat süresi, al›c›lara tan›nan sat›fl vadesini 1/3’den fazla aflmamal›d›r. Örne¤in alacak devir h›z› 6 olan bir iflletmenin ortalama tahsilat süresi 60 gündür. ‹flletme sat›fllar›n› 48 gün vadeli olarak yap›yorsa tahsilat süresinAMAÇLARIMIZ de kabul edilebilecek en üst s›n›r (48 × 1/3=16 gün) 48+16= 64 gün olacakt›r. Yani bu iflletmenin alacaklar›n›n ortalama tahsilat süresinin 64 günün üzerinde olK ‹ Talacaklar›n A P mas› hâlinde flüpheli duruma düfltü¤ü kabul edilebilir. Stok devir h›z› oran›n›n iflletmenin çal›flma alan›na göre sektör ortalamalar›ndan farkl› olmas›, iflletmenin iyi çal›flmad›¤›n›n veya talepleri karfl›layamayacak duruma Tdüfltü¤ünü E L E V ‹ Z Y O N gösterebilir. Stok devir h›z›n›n normalin alt›nda olmas›, iflletmede fazla stok bulundu¤unun göstergesi olabilir. ‹flletmenin sat›fl hacmine göre fazla stok bulundurmas› hem depolama giderlerini artt›rmakta hem de stoklar›n fiziki özelliklerinin bozulmas›na ve tüketici tercihinin de¤iflmesi nedeniyle ‹NTERNET stoklar›n demode olmas›na yol açar. Di¤er taraftan stok devir h›z›n›n çok yüksek olmas› da tüketici taleplerinin zaman›nda karfl›lanamamas›na neden olabilir. Ayr›ca sürekli olarak k›sa dönemlerde siparifl verilmesi, iflletmenin siparifl giderlerini art›rabilir. Stok devir h›z› yüksek olan iflletmeler, di¤er iflletmelere göre rekabet olana¤›na sahiptirler. Daha düflük bir fiyatla mal satarak sat›fl hacmini geniflletebilirler. Ortalama stok tutma süresi ise iflletmelerin veya sektörlerin sahip olduklar› stok miktarlar›n› ne kadarl›k bir sürede satabildiklerini ölçmektedir. Bu süredeki de¤iflimler piyasadaki rekabet durumu ve iflletmelerin stok kontrol politikalar› hakk›nda bilgiler vermektedir. K›saca, stok tutma süresi k›salan yani stoklar›n› daha k›sa sürede elden ç›karabilen bir iflletmenin etkin bir stok kontrol politikas› izledi¤i veya rekabet gücündeki geliflmeler ›fl›¤›nda daha fazla sat›fl (kredili veya pesin) yapabildi¤ini göstermektedir. Bu durumda iflletmelerin stoklar›n› finanse etmek için daha az kayna¤a ihtiyaç duyacaklar›, bunun da finansman giderlerini azaltaca¤› ve kârl›l›¤›nda olumlu geliflmelere yol açaca¤› söylenebilir. Ticari borçlar› ödeme süresi, iflletmelerin yapm›fl olduklar› kredili al›mlar dolay›s›yla oluflan ticari borçlar›n› ne kadarl›k bir sürede geri ödediklerini ölçmek- 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi 125 tedir. Bu süredeki de¤iflimler flirketlerin kredibilitesi ve özellikle üretiminde kul- K›sa vadeli borçlar›n ödenme veya ertelenme süresi (BES) lanaca¤› mamul türlerini tedarik etme gücü hakk›nda bilgiler vermektedir. K›sa- afla¤›daki formül yard›m›yla ca, borç ödeme süresi uzayan bir flirketin piyasadaki kredibilitesinin yüksek ol- hesaplanabilir: du¤u ve ihtiyaç duydu¤u mamulleri uygun vadede kolayca temin edebildi¤i, bu Kısa Vadeli 365 durumun ise iflletmenin rekabet gücünü art›rd›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu hâlde ifllet- BorçlarıOrtalama = Borç De evir Hızı ÖdemeSüresi melerin tedarikçilerden (sat›c›lardan) uygun flartlarda kaynak temin edebildi¤i, böylece daha pahal› kaynaklara baflvurmak zorunda olmad›¤› söylenebilir. ‹flletme yönetimi aç›s›nda alacak ve stok devir h›zlar›n›n yüksek olmas› iste- Borç Devir H›z› ise afla¤›daki nir ancak ticari borç devir h›z›n›n mümkün oldu¤unca azalt›lmas› arzulan›r. Çün- formül ile hesaplan›r: BDH = (SATILAN MALLARIN kü bu aflamada finansal kald›raçtan yararlanarak öz sermaye kârl›l›¤›n› artt›r›la- MAL‹YET‹ + GENEL YÖNET‹M G‹DERLER‹) / (KISA VADEL‹ bilir. + ÜCRET VE VERG‹ Nakit dönüfl süresi uzad›kça, nakit sa¤lanana kadar geçecek sürede uzaya- BORÇLAR BORÇLARI) cak, dolay›s›yla gerekli olacak çal›flma sermayesi de artacakt›r. Nakit dönüfl sü- E¤er ayr›nt›l› bilgiye resinin düflmesi durumunda iflletme sermayesinin ticari borçlar ile finanse edildi- ulafl›lam›yorsa afla¤›daki formül de kullan›labilir. ¤i anlafl›l›r ki bu iflletme için iflletme sermayesi finansman ihtiyac›n›n düflmesi neSatılan Malın deniyle olumlu bir geliflme olarak de¤erlendirilir. Ayr›ca bu sürenin düflmesi, ge- Borç Devir Maliyeti = Hızı nelde iflletmenin ticari itibar›n›n artmas› ve iyi bir finansal yönetime sahip olmaOrtalama Kısa Vadeli Ticari Borçlar s› anlam›na gelir. Nadir de olsa negatif nakit dönüfl süresi durumu da oluflabilmektedir. Üretim yapan iflletmelerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda genellikle ticaret iflletmelerinde negatif nakit dönüfl süresine daha fazla rastlan›r. Bunun temel nedeni, söz konusu iflletmelerin daha ufak miktarlarda, h›zl› sürümü olan stoklara sahip olmalar› ve genellikle nakit sat›fl yapmalar›d›r. Nakit dönüfl süresinin uzun olmas›, di¤er bir ifadeyle pozitif de¤er almas› ise söz konusu iflletmenin borçlanma ihtiyac›nda oldu¤unun göstergesidir ve iflletmenin çal›flma sermayesine o oranda fazla yat›r›m yapmas› gerekti¤ini gösterir. Bu sürenin düflmesi, genelde iflletmenin ticari itibar›n›n artmas› ve iyi bir finansal yönetime sahip olmas› anlam›na gelir. Bu noktada amaçlanan ise iflletmelerin nakit dönüfl sürelerinin negatif olmas›d›r. Negatif de¤er ortalama ödeme süresinin, faaliyet uygulama süresi olarak ifade edilen alacak tahsilat ve stok tüketim sürelerinden daha fazla oldu¤unun bir göstergesidir. Bu durum iflletmenin çal›flma sermayesine ihtiyaç duydu¤unu fakat tedarikçiler taraf›ndan finanse edildi¤ini gösterir. Negatif nakit dönüfl süresi daha ziyade ülkemizde h›zl› tüketim mallar› sektöründe çal›flan büyük market zincirlerinde görülen bir durumdur. Yüklü miktarlarda ve vadeli mal alan iflletmelerin düflük stok tutma süresi ve nakit a¤›rl›kl› sat›fl yapmalar› neticesinde bu durum oluflmaktad›r. Bir iflletme nakit dönüfl süresini k›saltmak isterse stoklar›n dönüfl süresi ile alacaklar›n tahsil süresini azaltmal›d›r. E¤er iflletme bu azaltman›n yan›nda borçlanma süresini de yükseltirse nakit dönüfl süresini daha da k›saltabilir. 126 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 - - - Çal›flma sermayesi kavram›n› ve bunun iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücü aç›s›ndan anlam›n› tan›mlamak. Bir iflletmede dönen varl›klar toplam›na Brüt Çal›flma Sermayesi ad› verilmektedir. Brüt çal›flma sermayesi, iflletmenin peflin al›fllar, gider ödemeleri, üretim ve sat›fllar fleklinde s›ralanabilecek günlük faaliyetleri sürdürmesini ve k›sa vadeli borçlar› ödemesini sa¤lar. Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm› Net Çal›flma Sermayesi olarak; eksik olan k›sm› ise Net Çal›flma Sermayesi Noksan› olarak adland›r›lmaktad›r. Net çal›flma sermayesi bir iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürmesini sa¤lar. Bir iflletmenin dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli borçlar›n› ödeyebilmesi ve günlük faaliyetlerini aksamadan sürdürebilmesi için yeterli büyüklükte ve yap›da olmas› gerekir. Net Çal›flma Sermayesi Noksan›n›n varl›¤› hâlinde iflletme k›sa vadeli borçlar›n› ödeyemez ve günlük faaliyetlerini sürdüremez. Karfl›laflt›r›lmal› tablolar ve trend analizi tekniklerine göre k›sa ve vadeli borç ödeme gücünün analizinin nas›l yap›ld›¤›n› aç›klamak. Bir iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün karfl›laflt›rmal› tablolar tekni¤ine göre analizinde: Her y›l›n dönen varl›klar›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklarla finanse edilifl durumu ile k›sa vadeli borç ödeme gücü belirlenir. Her y›la iliflkin net çal›flma sermayesine iliflkin durum belirlenir ve yorumlan›r. ‹ki kalemin mutlak farklar ve yüzde de¤iflimlerinin birlikte ele al›narak ikinci y›lda birinci y›la göre borç ödeme gücünde ve net çal›flma sermayesinde ne gibi de¤iflme oldu¤u, bunun iflletmenin finansal durumuna ve kârl›l›¤›na etkisi belirlenir. ‹ki kalemin mutlak farklar› ve yüzde de¤iflimleri aynen devam etti¤i varsay›larak iflletmenin gelecekteki finansal durumu ile faaliyet sonuçlar›n›n bir önceki fl›kta oldu¤u gibi yorumlan›r. E¤ilim Yüzdelerine göre analizde kapsam›nda dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n birlikte art›fl e¤ilimi göstermesi durumunda; varl›klardaki art›fl e¤ilimi borçlardaki art›fl e¤ili- minden yüksek oldu¤u sürece olumlu yorumlanabilir. Böyle bir durumda iflletmenin belli bir çal›flma sermayesine ve k›sa vadeli bor. Ödeme gücüne sahip oldu¤u düflünülür. Dönen varl›klar art›fl e¤ilimi gösterirken k›sa vadeli borçlar›n azalma e¤ilimi göstermesi ise daha da olumlu olarak yorumlan›r. Dönen varl›klardaki azalma e¤ilimine karfl›l›k k›sa vadeli yabanc› kaynaklarda art›fl e¤ilimi söz konusu ise, iflletmenin k›sa vadeli borçlar›n› ödemede güçlük çekece¤ini ve günlük faaliyetlerini karfl›layacak baz› varl›klara yeterince sahip olamayaca¤›n› gösterdi¤i için olumlu karfl›lanmaz. N A M A Ç 3 Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klamak. Dikey analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizinde dönen varl›klar›n ve k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n genel toplam içindeki pay› belirlenerek ve faaliyette bulunulan iflkolu kullan›lan teknoloji vb. etkenlere ba¤l› olarak dönen varl›klar›n uygun bir büyüklü¤e sahip olup olmad›¤› ortaya konabilir. Daha sonra dönen varl›klar›n kendi içindeki da¤›l›mlar› incelenir. Di¤er taraftan k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n kaynak yap›s› içindeki pay›n›n ne oldu¤u ortaya konmal›d›r. Toplam kaynaklar içinde en fazla paya özkaynaklara sahip olunmas› tercih edilen bir durumdur ve ayr›ca yabanc› kaynaklar içinde de uzun vadeli yabanc› kaynaklar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklara göre daha fazla olmas› uygun görülür. Böyle bir bileflime sahip kaynak yap›s›nda ilk bak›flta iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olaca¤› ve faiz giderlerinin az olaca¤› söylenebilir. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar› oluflturan kalemlerin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar içindeki dikey yüzdeleri incelenecek olursa, özellikle faiz yükü getiren finansal borçlar›n iflletmenin kârl›l›¤›n› azaltacak boyutta olmamas› arzulan›r. Di¤er taraftan iflletmenin ticari faaliyetleri nedeniyle ortaya ç›kan ticari borçlar›n yüksek paya sahip olmas› do¤al karfl›lanabilir. Dönen varl›klar›n baflta k›sa vadeli yabanc› kaynaklar olmak üzere iflletmenin günlük faaliyetlerini sürdürebilmesi için yani net çal›flma serma- 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi yesinin oluflabilmesi için özkaynaklarda veya uzun vadeli yabanc› kaynaklarda yer alan uygun kalemlerle finanse edilmifl olmas› gerekir. Bu durumda dönen varl›klar›n dikey yüzdesinin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n dikey yüzdesinden fazla olmas› gerekir. Aksi durumda iflletmenin net çal›flma sermayesi noksan›n›n bulundu¤u ve k›sa vadeli borç ödeme gücünün bulunmad›¤› söylenebilir. Bütün bunlar›n yan›nda iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünün iyi olmas› için dönen varl›klar› oluflturan kalemlerin nakit, mal ya da hizmet fleklinde ödenecek borçlar›, talepleri ve üretimi karfl›layacak çeflitlilikte ve yeterlilikte olmas› da önemlidir. N A M A Ç 4 • • • • Oran analiz tekni¤ine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün nas›l analiz edildi¤ini aç›klamak. Oran analizine göre k›sa vadeli borç ödeme gücünün analizi likidite oranlar›n›n hesaplanmas› arac›l›¤›yla ve nakit dönüfl süresinin hesaplanmas› arac›l›¤›yla yap›labilir. Oran analizi kapsam›nda hesaplanan likidite oranlar›, iflletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü ölçmek yani net çal›flma sermayesinin yeterli olup olmad›¤›n› saptamak için kullan›l›r. Likidite oranlar› ile dönen varl›klar›n ne derece güvence teflkil etti¤i, varl›klar›n kalitesi ve likiditesi aç›s›ndan incelenir. Likidite oranlar› iflletmenin parasal durumunu göstererek vadesi gelen borçlar›n, ödenme olanaklar›n› saptamaya yard›m eder. Ödeme gücünün saptanmas›nda iflletmenin dönen varl›klar› ile k›sa vadeli yabanc› kaynaklar aras›ndaki iliflkiler analiz edilir. K›sa vadeli bor ödeme gücünün analiz edilmesinde dönen varl›klar grubu ile k›sa vadeli borçlar aras›ndaki oransal ba¤›n incelenmesi gerekir. Dönen varl›k unsurlar› ile k›sa vadeli borçlar aras›nda iliflki kurulurken, dönen varl›k grubundan dikkate al›nacak kalemlerin özelliklerine göre likidite oranlar› afla¤›daki gibidir: Cari Oran (Üçüncü derece likit oran) Asit Test veya Likidite Oran› (‹kinci derece likit oran) Nakit Oran› veya Disponibilite Oran› (Birinci derece likit oran) Stok Ba¤›ml›l›k Oran› Nakit dönüfl süresi, bir ürünün üretimi için harcanan paran›n ürün sat›ld›ktan sonra ele geçirilmesi için geçen sürenin uzunlu¤u olarak tan›mlanabilir. 127 Nakit dönüfl süresi, iflletmenin üretken kaynaklar için nakit harcama dönemi ile harcamalar›n nakit olarak tahsiline kadar geçen dönemi ifade eder. Çal›flma sermayesinin etkin olmas›, nakit dönüfl süresinin düflüklü¤üne ba¤l›d›r. ‹flletmelerde nakit dönüfl süresi uzad›kça, likidite durumu kötüleflir; k›sald›kça likidite durumu iyileflir. 128 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi brüt çal›flma sermayesi kapsam›nda de¤ildir? a. Stoklar b. Alacaklar c. Haz›r De¤erler d. Maddi Duran Varl›klar e. Menkul K›ymetler 2. Net çal›flma sermayesi nedir? a. Dönen varl›klar toplam›d›r b. K›sa vadeli yabanc› kaynaklar toplam›d›r c. Dönen varl›klar›n k›sa vadeli yabanc› kaynaklar› aflan k›sm›d›r. d. Duran varl›klar›n yabanc› kaynaklar toplam›n› aflan k›sm›d›r. e. Özkaynaklar içinde iflletme sahiplerinin iflletme varl›klar› üzerindeki haklar›n› temsil eden k›s›md›r. 3. Afla¤›dakilerden hangisi çal›flma sermayesi gereksinimini belirleyen faktörler aras›nda yer almaz? a. Sat›fl hacmi b. Sat›lan mallar›n maliyeti c. Ortakl›k yap›s› d. Stok devir h›z› e. Kullan›lan teknoloji 4. Bir iflletmenin k›sa vadeli yabanc› kaynaklar›n›n sadece dönen varl›klar›n finansman›nda kullan›ld›¤›n› afla¤›dakilerden hangisi göstermektedir? a. Yabanc› kaynak toplam› özkaynak toplam›na eflitse b. Dönen varl›k toplam› k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan az ise. c. Dönen varl›k toplam›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise d. Duran varl›k toplam›n›n k›sa vadeli yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise e. Dönen varl›k toplam›n›n yabanc› kaynak toplam›ndan fazla ise 5. Afla¤›dakilerden hangisi likidite oranlar› aras›nda yer almaz? a. Cari oran b. Asit test oran› c. Nakit oran› d. Likidite oran› e. Öz sermaye çarpan› 6. Bir iflletmenin cari oran› 1,5 ve asit test oran› 0,5 ise, bu durumda afla¤›dakilerden hangisi söylenebilir? a. Bu iflletmenin nakit oran› yüksektir b. ‹flletme k›sa vadeli borç ödeme bak›m›ndan stoklara afl›r› derecede ba¤›ml›d›r c. ‹flletmenin stoklar› yetersizdir. d. ‹flletmenin çal›flma sermayesi noksan› vard›r. e. ‹flletmenin likiditesi çok iyidir. 7. ‹flletmenin k›sa vadeli borç ödeme gücünü gösteren oranlar afla¤›dakilerden hangisi ile ifade edilir? a. Finansal oranlar b. Faaliyet oranlar› c. Kald›raç oranlar› d. Kârl›l›k oranlar› e. Likidite oranlar› 8. ‹flletmenin afla¤›dakilerden hangisi ile k›sa vadeli borçlar›n› ödemesi uygundur? a. Dönem net kâr› b. Duran varl›klar c. Dönen varl›klar d. Ödenmifl sermaye e. Net Çal›flma sermayesi 9. Afla¤›dakilerden hangisi nakit dönüfl süresinin belirlenmesinde göz önünde tutulacak faktörler aras›nda yer almaz? a. Alacak devir h›z› b. Ortalama tahsilat süresi c. Stok devir h›z› d. Ortalama stok tutma süresi e. Aktif devir h›z› 10. Afla¤›dakilerden hangisi nakit dönüfl süresini etkileyen faktörler aras›nda yer almaz? a. ‹flletmelerin sat›fl tutarlar› ve sat›fllar›n zamanla göstermifl oldu¤u e¤ilim b. Alacaklar›n tahsil politikas› c. Sat›fllar›n maliyeti ve kâr marj› d. Stok kontrol politikalar›, e. Ortaklar›n say›s› 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi “ 129 Yaflam›n ‹çinden Nakit Ak›m› Yönetimine Genel Bir Bak›fl Büyük, küçük her türlü iflletmenin karfl› karfl›ya oldu¤u en önemli günlük sorunlardan bir tanesi, nakdin sürekli, etkili ve sa¤l›kl› bir flekilde yönetimini sa¤lamakt›r. Bu sorunun en önemli nedeni ise iflletmelerimizde henüz bir “Nakit Ak›m› Yönetim” bilincinin geliflmemifl olmas›d›r. Bu nedenle ço¤u zaman nakit ak›m› ile ilgili günlük problemlerin yöneticilerin çok büyük bir zaman›n› ald›¤›n› ve genellikle de elde edilen sonuçlar›nda istenildi¤i ölçüde etkili olmad›¤› görülmektedir. Yöneticiler etkin bir nakit yönetimi sistemi yard›m› ile günlük ihtiyaçlar› karfl›lamaya yönelik dar kapsaml› faaliyetlerle u¤raflmaktan kurtularak, nakit ihtiyaçlar› ve/veya fazlal›klar› ile ilgili olarak daha stratejik kararlar› alabilme yeterlili¤ine ulaflacaklard›r. Nakit yönetimi günlük geliflmelerle oluflturulacak bir politika de¤ildir. Evet, etkin bir nakit ak›m yönetim sistemi günlük de¤iflikliklere uyum sa¤layabilmek için yeterli ölçüde esnek olmal›d›r. Ancak bu söz konusu politikalar›n günlük olarak belirlenmesi anlam›na kesinlikle gelmemektedir. Nakit yönetimi bir iflletmenin faaliyetlerine sa¤l›kl› bir flekilde devam edebilmesi için olmazsa olmaz bir flartt›r. Ancak bu flekilde stratejik anlamda mevcut konumu korumak ve geliflimi sürdürmek mümkün olabilecektir. Nakit ak›m› yönetimi stratejilerine de¤inmeden önce k›sa bir flekilde temel kavramlara aç›kl›k getirmeye çal›flal›m. Nakit; bankada ve/veya kasam›zda bulunan ve kullan›m›nda herhangi bir engel olmayan parasal tutarlar› ifade etmektedir. Bu noktada “Kâr” ile “Nakit” aras›ndaki ay›r›ma dikkat çekmek zannediyorum yararl› olacakt›r. Kâr ile nakit birbirinden farkl› kavramlard›r. Kâr tüm müflterilerin yapmas›n› bekledi¤iniz ödemelerin zaman›nda gerçeklefltirilmesi ve giderlerinde beklenilen ölçüde gerçeklefltirilmesi sonucunda elde edilmesi planlanan parasal tutar› ifade etmektedir. Ancak kâr kavram› iflletmelerin günlük realitelerinden uzakt›r. Nakit, kâr elde etmek için u¤rafl verirken iflletmemizi aç›k tutabilmek için elde bulunmas› gereken bir kavramd›r. Baflka bir deyiflle nakit ifllerin devam edebilmesi ve dolay›s›yla kâr yapabilmek için elde bulunmas› gereken minimum parasal büyüklükleri ifade etmektedir. Bu anlamda firmalar›n elde ettikleri kârlar e¤er pozitif net nakit ak›fl›na dönüflemiyor ise pek fazla de¤erleri bulunmamaktad›r. Kârlar harcanamaz, sadece nakit harcanabilir. Uygulamada ço¤u kez kârl› olmas›na ra¤men nakit s›k›fl›kl›¤› ile karfl›laflan iflletmelere rastlan›lmaktad›r. Nakit Ak›m› Nedir? Nakit ak›m› basit olarak belirli bir zaman biriminde iflletmeye giren ve ç›kan nakdin izlenmesini ifade etmektedir. Nakit ak›m›n›n izlenmesi ve kontrol alt›nda tutulmas› yönetimlerin önem vermeleri gereken temel konulardan bir tanesidir. Nakit ak›m› esas olarak gelecekle ilgilidir ve tahminlere dayanmaktad›r. Bu nedenle sa¤l›kl› bir nakit ak›m› yönetiminden söz edebilmek için öncelikle etkin bir tahmin sisteminin gelifltirilmesi ve uygulanmas› gerekmektedir. Elde edilen sonuçlar›na göre nakit ak›mlar›n› ikiye ay›rmak mümkündür; Pozitif Nakit Ak›m› E¤er iflletmeye girmesi beklenen nakit tutar› iflletmeden ç›kmas› beklenen nakit tutar›ndan fazla ise firma pozitif nakit ak›m›na sahiptir. Pozitif nakit ak›m›, nakit fazlas›n›n nas›l de¤erlendirilece¤i bilindi¤i sürece iflletme için son derece olumlu bir durumu ifade etmektedir. Negatif Nakit Ak›m› E¤er iflletmeye girmesi beklenen nakit tutar› iflletmeden ç›kmas› beklenen nakit tutar›ndan daha az ise firma negatif nakit ak›m›na sahiptir. Bu durumda firma finansman imkanlar› yaratarak ifllerin aksamadan devam etmesini sa¤layacak miktarlarda ek nakit sa¤lamal›d›r. Negatif nakit ak›mlar›n›n yönetimi, iflletmelerin devam›n›n sa¤lanmas›nda son derece kritik bir rol oynamaktad›r. Nakit Ak›m›n›n Unsurlar› Nelerdir? Nakdin ve nakit kaynaklar›n›n sa¤l›kl› bir flekilde takip edilebilmesi için nakit ak›m tablolar›n› üç parçada incelemek san›yorum yararl› olacakt›r; Operasyonel (Dahili) Nakit Ak›m› Operasyonel nakit ak›m›, genellikle çal›flma sermayesi olarak adland›r›lmaktad›r. Dahili ve temel faaliyetlerden yarat›lan nakit ak›m›n› ifade etmektedir. Temel olarak hizmet ve ürün sat›fllar›ndan elde edilen nakdi ve bunlarla ilgili yap›lan temel nakit ç›k›fllar›n› kapsamaktad›r. ‹fllerin devam edebilmesi için son derece önemlidir. Büyük bir oranda yönetimin kontrolü alt›ndad›r. Operasyon D›fl› (Dahili) Nakit Ak›m› Oper. d›fl› nakit ak›m› temel faaliyetler d›fl›nda elde edilen ve elden ç›kart›lan elde edilen nakdi ifade etmektedir. Bu bafll›k alt›nda normal faaliyetlerin d›fl›nda elde edilen nakit ve nakit ç›k›fllar› de¤erlendirilmektedir. Finansal (D›fl) Nakit Ak›m› Yat›r›mc›lar, borç verenler ve hisse senedi sahipleri gibi d›fl kaynaklardan elde edilen veya ödenen nakit tutarlar› bu bafll›k alt›nda de¤erlendirilmektedir. 130 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› Etkin Bir Nakit Ak›m› Yönetiminin Sa¤lanmas› ‹çin Afla¤›dakilere Dikkat Edilmelidir; _ Nakit girifli gerektiren tüm gelir kalemleri ve nakit ç›k›fl› gerektiren gider kalemleri iflletmenin özellikleri dikkate al›narak ayr›nt›l› bir flekilde belirlenmelidir. _ Etkin bir “Nakit Ak›m› Tahmin” sistemi ve süreci oluflturulmal›, söz konusu sistemin iflletmenin genelinde uygun bir flekilde uygulanmas› sa¤lanmal›d›r. _ Nakit ak›m süreçleri ve bunlar›n ürünleri geliflmelere uyum gösterebilecek flekilde esnek olarak yap›land›r›lmal›d›r. _ Beklenmedik ani nakit ç›k›fllar›na karfl› gerekli güvenlik marjlar› her zaman düflünülmeli ve dikkate al›nmal›d›r. _ Genel ekonomik geliflmeler ve bunlar›n mevcut nakit yönetimi politikalar› üzerine olabilecek potansiyel etkileri zamanl› ve verimli bir flekilde izlenmelidir. _ Parasal sat›n alma gücünde yaflanacak düflüfller (enflasyon) yap›lacak çal›flmalarda dikkate al›nmal›d›r. _ Borç profilinin faiz ve di¤er flartlar aç›s›ndan iyilefltirilmesi için yeniden yap›land›r›lmas›na çal›fl›lmas› _ Tasarruf ve yat›r›mlar için potansiyel kaynaklar› tan›mlamak _ Önemli nitelikteki harcamalar için tahminde bulunmak ve bu harcamalar› karfl›layabilecek fon kaynaklar›n› belirlemek _ Nakit ak›m› ile ilgili tüm taraflar (alacaklar, borçlar, tahsilat, pazarlama, sat›n alma vb.) aras›nda gerekli düzeyde bilgi al›flveriflinin sa¤lanarak etkinli¤in artt›r›lmas› _ Yönetimin zaman›nda, gelecekteki nakit ihtiyaçlar› hakk›nda bilgilendirilerek temel fonksiyonlara daha fazla zaman harcamalar›n›n sa¤lanmas› Nakit Ak›m› Yönetiminin varl›¤›n›n sa¤lad›¤› yararlar ise afla¤›daki flekilde s›ralanabilir; _ Yanl›fl finansman kararlar›n› önlemek _ Daha karl› yat›r›m enstrümanlar›n›n seçilmesinin sa¤lanmas› _ Fonlama maliyetlerini azaltmak _ Verimlili¤i artt›rmak _ Kredibiliteyi artt›rmak _ Firma içi iletiflimi gelifltirmek ” Kaynak: Dr. Tamer Saka http://elegans.com.tr/arsiv/52/haber042.html adl› internet sayfas›ndan 07.07.2012 tarihinde al›nm›flt›r. 1. d 2. c 3. c 4. b 5. e 6. b 7. e 8. c 9. e 10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Sermayesi Kavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Sermayesi Kavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Sermayesi Kavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Yüzde Analizi Tekni¤ine Göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çal›flma Sermayesi Kavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Oran Analizi Tekni¤ine göre Belirlenmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Net çal›flma sermayesinin iflletmelere sa¤lam›fl olduklar› yararlar afla¤›daki gibi s›ralanabilir. - Dönen varl›klardaki ani de¤er düflüfllerinin olumsuz etkilerinde iflletmeyi korur. Yani çal›flma sermayesi yeterli de¤ilse özellikle stoklardaki ani de¤er düflüflleri, alacaklar›n tahsilindeki gecikmeler iflletmeyi finansal aç›dan zor durumda b›rakabilir. - ‹flletmenin borçlar›n› zaman›nda ödenmesini sa¤layarak iflletmenin itibar›n› korumas›n› sa¤lar. - ‹flletmenin kredi sa¤lama olana¤›n› artt›r›r. ‹flletme sermayesi yeterli olan bir iflletmenin bankalardan, sat›c›lardan kredi sa¤lama olana¤› daha fazlad›r. Ayn› zamanda sermaye piyasas›ndan fon bulma olas›l›¤› da yüksektir. Bir iflletmenin çal›flma sermayesi yeterli ise kredi verenler ile iflletmenin ç›karm›fl oldu¤u tahvil ve/veya hisse senetlerine yat›r›m yapacak birikim sahipleri aç›s›ndan da güvence oluflturur. 5. Ünite - K›sa Vadeli Borç Ödeme Gücünün Analizi 131 Grev, deprem su basmas›, yang›n gibi do¤al y›k›mlarda iflletmenin finansal yönden zor duruma düflmesini önler Müflterilerin gereksinimlerini, taleplerini doyurucu flekilde karfl›layacak miktarda stok bulundurulmas›na olanak verir. Müflterilere daha elveriflli koflullarda kredili sat›fl yap›lmas›n› sa¤layarak iflletmenin sat›fl hacminin genifllemesine katk›da bulunur. ‹flletmenin duran varl›klar›n›n tam kapasite ile çal›flmas›na olanak verir. Hükûmetlerin izleyecekleri k›s›tlay›c› para politikas›n›n etkilerinden iflletmeyi korur. • Sektördeki rekabet durumu ve rakiplerdeki geliflmeler, • ‹thalatç› rakiplerdeki geliflmeler, • ‹hracat potansiyeli ve bu potansiyelin zamanla göstermifl oldu¤u geliflim, • Tedarikçilerin durumu ve tedarikçilerin sat›fl stratejileri, • GSMH büyüme oran›, • Enflasyon ve reel faiz oranlar›, • Sektörlerin ve flirketlerin kapasite kullan›m oranlar›. S›ra Sizde 2 Bilançoda bir varl›k kaleminin art›fl nedeni ya baflka bir varl›k kaleminin azal›fl› ya da bir kaynak kaleminin art›fl› olabilir. Bir varl›k kaleminin azal›fl›n nedenleri de ya bir baflka varl›k kalemindeki art›fllar ya da kaynak kalemlerinde meydana gelen azal›fllar olabilir. Benzer flekilde bir kaynak kalemindeki art›fl›n nedeni bir varl›k kalemindeki art›fl ya da baflka bir kaynak kalemindeki azal›fl olabilir. ‹ncelenen kaynak kalemindeki azal›fla ise bir varl›k kalemindeki azal›fl ya da di¤er bir kaynak kalemindeki art›fl neden olabilir. Akdo¤an, N. ve N. Tenker (2001) Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, 7. Bask›. Akgüç, Ö. (2006) Mali Tablolar Analizi, 12. Bask›, ‹stanbul: Avc›ol Bas›m Yay›n. Akgün, M. (2002) “‹flletmelerde Etkinlik ve Nakit Çevirme Süresi Analizi: Çimento Sektöründe 1995-2001 Dönemi”, Mali Çözüm, Say› 60. Ayd›n, N., Baflar, M. Coflkun, M. (2010) Finansal Yönetim, Detay Yay›nc›l›k, Ankara. Baflar, B. (2010) ‹flletmelerde Nakit Ak›fl Tablolar›n›n Raporlanmas› ve De¤erlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›, Eskiflehir Bektöre, S.; F. Çömlekçi; H. Sözbilir (2006) Mali Tablolar Analizi, Eskiflehir: Güven Ofset. Çömlekçi, F. (1998) Uygulamal› Finansal Analiz, Eskiflehir. Erol, C. (1991) Nakit Ak›m› Yaklafl›m Yöntemiyle Kredi De¤erlendirmesi, Ankara: Türkiye Bankalar Birli¤i. ‹fleri M. ve N. Chambers (2003) “Üretim ve Perakende Ticaret Sektörlerinin Nakit Dönüfl Süreçlerinin ‹rdelenmesi”, Mali Çözüm, Say› 62. Kaya, E. (2004) Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz, Editör: Ferruh Çömlekçi, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, No: 839. Önce, S. (2004) Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz, Editör: Ferruh Çömlekçi, Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi Yay›nlar›, No: 839. Sakarya, fi. (2008) “Nakit Yönetiminde Nakit Dönüfl Süresi Analizinin Kullan›lmas›: ‹MKB’deki KOB‹ler Üzerine Ampirik Bir Çal›flma” Süleyman Demirel Üniversitesi ‹‹BF Dergisi, S.2, C.13, 2008, s. 227-248. Yücel, T. ve G. Kurt (2002) “Nakit Dönüfl Süresi, Nakit Yönetimi ve Kârl›l›k: ‹MKB fiirketleri Üzerinde Ampirik Bir Çal›flma”, ‹MKB Dergisi, Cilt:6, Say›:22. - - - - S›ra Sizde 3 E¤ilim yüzdelerinin hesaplanabilmesi için her bir kalemin incelenen dönemdeki mutlak tutar› baz al›nan y›ldaki mutlak tutar›na bölünür ve bulunan tutar 100 ile çarp›l›r. S›ra Sizde 4 Bilanço için dikey yüzdeler hesaplan›rken bilanço toplam› yani varl›k veya kaynak toplam› 100 kabul edilerek her bir varl›k veya kaynak kaleminin genel toplam içindeki yüzdesi hesaplan›r. Ayr›ca her bir hesap kalemin içinde bulundu¤u hesap grubu içindeki pay›n›n bulunabilmesi için grup toplam› 100 kabul edilerek ilgili kalemin grup içindeki yüzdesi hesaplan›r. Gelir tablosunun yüzdelerle ifade edilebilmesi için ise Net Sat›fllar tutar› 100 kabul edilerek her bir kalemin net sat›fllar karfl›s›ndaki yüzdesi hesaplan›r. S›ra Sizde 5 Nakit dönüfl süresini etkileyen iflletme d›fl› faktörler genellikle sektörel ve ekonominin etkiledi¤i bafll›ca faktörlerden oluflmaktad›r. Bunlar›n bafll›calar› afla¤›daki gibidir. Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar 6 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Kârl›l›¤› tan›mlayabilecek, Dönem net kâr›na etki eden faktörleri ve bu faktörlerin her birinin etki düzeyini belirleyebilecek, ‹flletmelerde yaflanabilecek kârl›l›k sorunlar›n›n nedenlerini tespit edebilme ve kâr›n art›r›lmas› için do¤ru çözüm yöntemleri gelifltirebilecek, ‹flletmelerin gelecekte kazanç yaratma yetene¤ini tahmin edebileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Kârl›l›k • Aktiflerin Kârl›l›¤› • Sat›fllar›n Kârl›l›¤› • Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› • Kârl›l›¤a Etki Eden Faktörler Aras›ndaki ‹liflkiler ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Kârl›l›k Analizi • G‹R‹fi • KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR VE KÂRLILIK KAVRAMLARI • KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE KÂRLILIK • VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI VE VARLIKLARIN KÂRLILI⁄I • SATIfiLAR, G‹DERLER VE SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I • KAYNAK YAPISI VE ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I • KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ARASI ‹L‹fiK‹LER • KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N ÖRNEK UYGULAMA Kârl›l›k Analizi G‹R‹fi Günümüzün ekonomik koflullar›nda iflletmelerin rekabet edebilmeleri ve firma de¤erlerini yükseltebilmeleri için kârl›l›k büyük önem tafl›maktad›r. ‹flletmelerin finansal tablolar›nda yer alan kâr bilgileri tek bafl›na bir anlam ifade etmez. Karar vericiler finansal tablolarda yer alan bilgilerden yararlanarak kârl›l›¤› analiz ederler ve elde ettikleri bilgileri farkl› amaçlarla kullan›rlar. Kârl›l›k analizi sonucu elde edilen bilgiler afla¤›daki amaçlar ve sorular›n yan›tlar›n› bulmaya yönelik olarak kullan›l›r: • ‹flletme yöneticilerinin baflar›lar›n›n de¤erlendirilmesi, • Varl›klar›n verimli ve etkin kullan›l›p kullan›lmad›¤›n›n belirlenmesi, • ‹flletmenin kaynak yap›s›n›n kârl›l›¤a nas›l bir etki yapt›¤› ve bunlara ba¤l› olarak firma de¤erinin gelecekte nas›l bir ivme kazanaca¤›n›n tespiti ve hisse senetlerinin de¤erinin tahmin edilmesi. Bu ünitede, kâr ve kârl›l›k kavramlar› tan›mland›ktan sonra yukar›da belirtilen alanlara bilgi üretmeye yönelik olarak kârl›l›k analizleri ele al›nacakt›r. ‹flletmelerin en temel amaçlar›ndan birisi kâr elde etmektir. Rekabet ortam›nda iflletmenin varl›¤›n› sürdürebilmesi için kâr elde etme amac›n› kâr maksimizasyonu olarak tan›mlamaktay›z. Baflka bir ifade ile amaç mümkün oldu¤unca yüksek kâr elde etmektir. Kâr ve kârl›l›k kavramlar› hem iflletme için hem de iflletme ile ilgili ç›kar gruplar› olarak adland›r›lan ortaklar, potansiyel yat›r›mc›lar, devlet, çal›flanlar, müflteriler, kreditörler için önem tafl›r. ‹flletme, elde etti¤i kârdan finansal yap›s›n› güçlendirmek için otofinansman olarak adland›rd›¤›m›z flekilde kaynak sa¤lar. Otofinansman kaynaklar› yüksek olan bir iflletmenin hisse senetleri de¤er kazand›¤› gibi, iflletmenin uygun koflullarda yabanc› kaynak temin etmesini de kolaylaflt›r›r. Sermaye art›r›m›na giderek kaynak sa¤lama durumunda ise hisse senetlerini yüksek bedelle satabilir. Dolay›s›yla yat›r›mc›lar, kâr› ve kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelere yat›r›m yapmak isterler. Ortaklar, hisselerine ne kadar yüksek temettü al›rsa yöneticileri o oranda baflar›l› bulurlar. Kreditörler, kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelerin kredi de¤erini yüksek bulurlar ve alacaklar› faizi garanti alt›na almak için iflletmenin kâr›n›n yüksek olmas›n› isterler. ‹flçi ve iflveren sendikalar› toplu pazarl›k görüflmelerinde iflletmenin kârl›l›¤›n› ücret belirlenmesi için temel alabilirler. 134 Finansal Tablolar Analizi KÂRIN KAYNA⁄I, OLUfiUMU, KÂR VE KÂRLILIK KAVRAMLARI Bir iflletmede kâr›n iki kayna¤› vard›r: • ‹flletmenin ana faaliyetleri, • ‹flletmenin yan faaliyetleri. Ana faaliyet, bir iflletmenin amac›n› gerçeklefltirmek için yürüttü¤ü faaliyetlerdir. Ticaret iflletmelerinde mal ve hizmet al›m sat›m›, imalat iflletmelerinde mal ve hizmet üretimi ve sat›fl› ana faaliyettir. Ana faaliyetlerin has›lat› oluflturan kalemi sat›fllar; ana faaliyetle ilgili giderini oluflturan k›sm›na sat›fllar›n maliyeti denmektedir. Aradaki fark “Brüt Sat›fl Kâr›” olarak ifade edilir. Maliyet esas› kavram› gere¤i ana faaliyeti ilgilendiren ancak sat›fllar›n maliyetine ilave edilmeyen faaliyet giderleri ç›kart›ld›ktan sonra bulunan kâra, iflletmenin ana faaliyetlerinin sonucu olarak “Faaliyet Kâr›” denir. ‹flletmenin yan faaliyetleri ise süreklilik gösteren faaliyetler ve süreklilik göstermeyen (ola¤an d›fl›) faaliyetler olarak ikiye ayr›l›r. Faaliyet kâr›na ola¤an yan faaliyet gelirleri eklenir, ola¤an yan faaliyet giderleri ç›kar›l›r. ‹flletmenin yabanc› kaynak elde etmek ve kullanmak için katland›¤› finansman giderlerinin ç›kar›lmas›yla ulafl›lan kâra “Ola¤an Kâr” denir. Ola¤an kâra, ola¤an d›fl› faaliyet gelirlerin eklenmesi ve ola¤an d›fl› faaliyet giderlerinin ç›kar›lmas› suretiyle bulunan kâra “Dönem Kâr›” denir. Dönem kâr› ayn› zamanda kurumlar vergisi mükellefi olan flirketlerde “Vergi Öncesi Kâr” olarak adland›r›l›r. Kârl›l›k analizlerinde özellikle vergi öncesi kâr rakam› üzerinden analizler yap›ld›¤›n› söyleyebiliriz. Kurumlar vergisi mükellefi olan anonim flirket, limited flirket gibi hukuki yap›ya sahip flirketlerde ödenmesi beklenen verginin dönem kâr›ndan ç›kar›lmas›yla bulunan kâr “Dönem Net Kâr›”n› oluflturmaktad›r. Böylece gelir tablosunda yer alan tüm bu ifllemler sonucunda, bir iflletmenin belirli bir dönemdeki tüm faaliyetlerinin sonucu olarak dönem net kâr›n› hesaplamak mümkündür. ‹flletmelerde dönem net kâr›n›n kaynaklar›n› özet bir gelir tablosunda afla¤›daki gibi özetleyebiliriz. Net Sat›fllar (-) Sat›fllar›n Maliyeti Brüt Sat›fl Kâr› (Zarar›) (-) Faaliyet Giderleri Faaliyet Kâr› (Zarar›) + Ola¤an Faaliyetlerden Gelir Ve Kârlar (-) Ola¤an Faaliyetlerden Gider Ve Zararlar (-) Finansman Giderleri Ola¤an Kâr (Zarar) + Ola¤and›fl› Gelir Ve Kârlar (-) Ola¤and›fl› Gider Ve Zararlar Dönem Kâr› (Vergi Öncesi Kâr) (-) Vergi Karfl›l›klar› Dönem Net Kâr› (Zarar›) Bu aç›klamalar›m›zdan sonra kâr, bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i has›lattan, bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerin ç›kar›lmas›ndan sonra kalan olumlu farkt›r. Dolay›s›yla kâr›n bir taraf›nda has›lat di¤er taraf›nda ise gider olgusu vard›r. Kârl›l›k analizi, sat›fl has›lat›n›n art›r›lmas›, giderlerin ise mümkün oldu¤unca azalt›lmas›n› gerekli k›lan faktörlere odaklanmaktad›r. 135 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi Kârl›l›k ise bir iflletmenin kazanç yaratma yetene¤i olarak tan›mlanabilir. Kârl›l›k bir orand›r ve kâr ile kâra etki eden de¤iflkenler aras›ndaki rakamsal ifadedir. ‹zleyen k›s›mda kâra etki eden faktörler detayl› bir flekilde incelenecektir. Gerek iflletmelerin amac›n› oluflturmas›, gerekse iflletme ilgililerinin odak noktas› olmas› nedeniyle kâr ve kârl›l›k hem yöneticiler hem de d›fl paydafllar bak›m›ndan önemli iki kavramd›r. Her iflletme, faaliyet dönemini kârla kapatmak ve kâr›n› art›rmak ister. Kârl›l›k analizlerinin kapsam›n›, bilgi kullan›c›lar› veya ç›kar gruplar› olarak adland›r›lan d›fl paydafllar taraf›ndan kendi amaç ve beklentilerine yönelik kararlarda kullan›lacak bilgilerin üretilmesi oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamda, kârl›l›k analizleriyle yöneticilerin baflar›s›n› de¤erlendirmeye ve iflletmenin gelecekte kazanç yaratma kapasite ve yetene¤inin tahmin edilmesine yönelik bilgiler üretilir. Kârl›l›k, hem ortaklar hem de yat›r›mc›lar aç›s›ndan iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlarda etkili bir göstergedir. Finans yöneticileri, finansal yap›n›n de¤erlendirilmesinde kârl›l›k analizi yapabilirler. Ortaklar, iflletmeye yat›rm›fl olduklar› sermayelerine ne ölçüde getiri sa¤layabildiklerini ve gelecekte kâr beklentilerini karfl›lay›p karfl›layamayacaklar› sorular›n›n cevab›n› kârl›l›k analizleri sonucunda bulabilirler. Kâr ve kârl›l›k kavramlar›n› tan›mlay›n›z, kârl›l›k analizi sonucu üretilen bilgileri kimler SIRA S‹ZDE ne için kullan›r? 1 D Ü fi Ü N E L ‹ M KÂRI ETK‹LEYEN FAKTÖRLER VE KÂRLILIK D Ü fi Ü N E L ‹ M Kârl›l›k, iflletmenin belli bir dönemde sa¤lam›fl oldu¤u kâr›n, kâr›n sa¤lanmas›na etki eden faktörlere oran› olarak ifade edilebilir. Kâra etki edenS Ofaktörler; sat›fllar, R U giderler ve maliyetler, varl›klar›n miktar› ve yap›s›, borçlar ile özkaynaklard›r. Bu faktörler kâr›n oluflumunda rol oynayan gelirler ile giderleri etkiledi¤i için miktarD‹KKAT lar› kâr› art›rabilir veya azaltabilir. Kârl›l›k analizlerinde bu faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkilerin neden-sonuç iliflkisine dayal› olarak bilinmesi önem tafl›maktad›r. SIRA S‹ZDE ‹zleyen k›s›mda kârl›l›¤› etkileyen faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkiler ele al›nacakt›r. Elbette iflletmelerde tek baflar› faktörünün kârl›l›k olmad›¤› unutulmamal›d›r. AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE N N VARLIKLARIN TUTARI, DA⁄ILIMI VE VARLIKLARIN KÂRLILI⁄I Varl›k, bir iflletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için elinde Kbulundurdu¤u eko‹ T A P nomik de¤erler olarak ele al›nd›¤›nda, varl›klar›n faaliyetlerde kullan›lma durumu, kârl›l›¤› etkileyen bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. ‹flletmenin türü ne olursa olsun genellikle faaliyetleri sürdürmede nakit, alacak, stok ve maddi duran varTELEV‹ZYON l›k gibi varl›k unsurlar› önem tafl›r. Bu varl›klar›n kullan›m› ve büyüklükleri kârl›l›¤› etkiler. Varl›klar›n tutar› ve kullan›m› ile kârl›l›k aras›ndaki iliflkiler varl›k devir h›z›, varl›klar›n geri dönme oran› ve varl›klar›n kârl›l›¤› oranlar› ile ölçülebilir. ‹ N T E R N E Talacak, stok Varl›k devir h›z›n›n analizinde ise faaliyetlerde s›kl›kla kullan›lan ve maddi duran varl›k devir h›zlar› kullan›lmaktad›r. Varl›k devir h›z›, bir iflletmenin faaliyetlerinde finansal verimlili¤i ifade etmektedir. Verimlilik, genel anlam›yla az girdi ile çok ç›kt› elde etmek olarak tan›mland›¤›ndan varl›k devir h›z› yüksek olan bir iflletme verimli olarak kabul edilir. Baflka bir ifade ile varl›k verimlili¤i, az varl›k ile çok sat›fl yapabilme yetene¤idir. Kâr, varl›klar›n her devrinde gerçekleflece¤i için bir faaliyet döneminde varl›k devir h›z› ne kadar yüksekse kârl›l›k da o derece yükselir. S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 136 Finansal Tablolar Analizi Varl›k devir h›z›n›n düflük olmas›na ba¤l› olarak varl›klar›n kârl›l›¤› oran› da düflük ç›kacakt›r. Bu durumda gelece¤e yönelik yap›lacak yorumlarda varl›k devir h›z›n›n düflük ç›kmas›n›n nedenleri araflt›r›l›r. Bunun için imalat iflletmelerinde stok devir h›z›, maddi duran varl›k devir h›z›, alacak devir h›z› gibi iflletmenin faaliyetlerinde s›kça kulland›¤› devir h›zlar›na bak›labilir. Varl›klar›n kârl›l›¤›n›n analizinde kullan›lan oranlar› afla¤›daki gibi formüle edebiliriz: Varl›k Kârl›l›¤› Oranlar› Net Satışlar Ortalama Varlıklar Net Kâr ( Vergi Öncesi) Varlıkların Geri Dönme Oranı = Ortalama Varlıklar Net Kâr ( Vergi Öncesi) Net Satışlar × Varlıkların Kârlılık Oranı = Ortalama Varlıklar Net Satışlar Varlık Devir Hızı = ‹kincil Varl›k Devir H›zlar› Net Satışlar Ortalama Alacaklar Satışların Maliyeti Stok Devir Hızı = Ortalama Stoklar Net Satışlar Maddi Duran Varlık Devir Hızı = Ortalama MDV Alacak Devir Hızı = ‹flletmenin faaliyetlerinde kulland›¤› varl›klar› ve varl›klar›n kalitesi, kâr› etkilemektedir. ‹flletmelerde, istenilen varl›k miktar ve kalitesini belirleyen faktörler farkl› olabilir. ‹flletmenin türü, faaliyette bulundu¤u sektör, üretim biçimi, pazarlama teknikleri gibi birçok faktör varl›klar›n miktar›n› ve da¤›l›m›n› belirler. Varl›klar›n kârl›l›¤› ile ilgili oranlar›n yorumunda bu faktörlerin göz önünde bulundurulmas› önem tafl›r. Varl›klar›n kârl›l›k oran›, bir iflletmenin kârl›l›k oran›n›n net kâr marj›, varl›k devir h›z› veya her ikisine ba¤l› oldu¤unu göstermektedir. Dolay›s›yla iflletmenin varl›k kârl›l›k oran›n› yükseltebilmesi net kâr marj›n›n yükseltilmesine, varl›k devir h›z›n›n yükseltilmesine veya bu iki etmene ba¤l›d›r. ‹kincil varl›k devir h›z› oranlar›, varl›k devir h›z› oran›n›n sorunlu olmas› durumunda sorunun hangi varl›¤›n devir h›z› düflüklü¤ünden kaynakland›¤›n› belirlemek için gelifltirmifltir. Örne¤in, maddi duran varl›k devir h›z› beklentilerden düflük ise at›l kapasite söz konusudur. At›l kapasite, iflletmenin sabit maliyetlerini yükseltece¤inden brüt sat›fl kâr›n› azalt›r. Buna ba¤l› olarak di¤er kâr kalemleri de azalacak ve kârl›l›k oranlar› da düflük ç›kacakt›r. Böyle bir durumda gelece¤e yönelik olarak kârl›l›¤›n art›r›lmas› için iflletmenin kapasite sorunlar›n› çözme yönünde öneriler gelifltirilir. Yat›r›mc›lar ise kapasite sorunu olan bir iflletmeyi tercih etmeyebilir. Varl›k devir h›zlar› yüksek olan iflletmelerin faaliyetleri verimli, varl›k miktarlar› uygun ve varl›k da¤›l›m› da normal olarak de¤erlendirilir. Söz konusu üç faktörün istenilen biçimde olmamas›na ra¤men iflletme kâr elde edebiliyorsa bu kâr›n sürekli ve kaliteli bir kâr olmayaca¤›na dikkat çekilir. SIRA S‹ZDE 2 Bir iflletmenin stok devir h›z›n›n düflük olmas› iflletmenin kârl›l›¤›n› nas›l etkiler? Bir imaSIRA S‹ZDE lat iflletmesinde stok devir h›z›n›n yükseltilebilmesi için neler yap›lmas› gerekir? D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi SATIfiLAR, G‹DERLER VE SATIfiLARIN KÂRLILI⁄I Bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i sat›fl gelirleri ile bu sat›fllar› gerçeklefltirmede katland›¤› giderler kârl›l›¤› etkileyen faktörlerdir. En yal›n anlat›mla sat›fllar› büyük, giderleri düflük olan bir iflletmenin kârl›l›¤› yüksek olacakt›r. Daha önce belirtti¤imiz üzere kârl›l›¤›n ana kayna¤› sat›fl gelirleridir. Ancak sat›fl gelirlerini artt›rabilen bir iflletmenin kâr›n› da her koflulda art›rabilmesi mümkün olamayabilir. Bazen giderler sat›fllardaki art›fl h›z›ndan daha yüksek bir h›zla artabilir. Böyle bir durumda kâr› art›rman›n en ak›lc› yöntemi giderleri azaltmak olabilir. Üretim giderlerinin azalt›lmas› brüt sat›fl kâr›n› art›raca¤›ndan, brüt sat›fl kâr›n›n belirleyici oldu¤u di¤er kâr kalemleri de bu durumdan etkilenecektir. Sat›fllar›n kârl›l›¤› ile ilgili olarak yap›lan analizlerde afla¤›daki oranlar kullan›lmaktad›r. Brüt Kâr Marj› Brüt Kâr Marjı = Brüt Satış Kârı ×100 Net Satışlar Bu oran, net sat›fllar›n yüzde kaç› oran›nda brüt sat›fl kâr› elde edildi¤ini gösterir. ‹malat iflletmelerinde, ana faaliyetlerin sonucu olarak oran›n yüksek ç›kmas› istenir. Brüt sat›fl kâr› kendisinden sonra gelen giderleri karfl›lay›p doyurucu bir dönem net kâr› b›rakacak büyüklükte olmal›d›r. Bu oran sektörlere göre de¤ifliklik gösterebilir. ‹flletmenin brüt kar marj›, mevcut sektör ortalamas›n›n alt›nda ise iflletmenin aleyhine yorumlan›r. Brüt kâr marj› düflük, net kâr marj› yüksek olan iflletmelerde kâr sürekli de¤ildir. Yorumlamalarda bu ayr›nt›ya dikkat etmek gerekir. Brüt kâr marj›n› etkileyen en önemli unsur sat›fllar›n maliyetidir. Giderlerin yükselmesi oran› düflürür. Kârl›l›k analizinde, ürün baz›nda yap›lacak olan ayr›nt›l› bir analizde ürünlerin yaflam seyri dikkate al›nmal›d›r. Ürünlerin yaflam seyri, sat›fllar›, maliyetleri ve giderleri etkilemektedir. Ancak iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› bu tür ayr›nt›l› bilgilere ulaflamad›¤›ndan yorumlarda bu unsurlar göz ard› edilmektedir. Faaliyet Kâr› Marj› Faaliyet Kâr Marjı = Faaliyet Kârı ×100 Net Satışlar Brüt kâr marj›n›n hesaplanmas›nda kâra etki eden gider büyüklü¤ü üretim giderlerini kapsamaktad›r. ‹flletmelerde di¤er önemli bir gider unsuru da faaliyet giderleridir. Faaliyet giderleri; araflt›rma ve gelifltirme giderleri, pazarlama sat›fl ve da¤›t›m giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluflur. Her iflletmede belirli bir düzeyde faaliyet giderinin yap›lmas› kaç›n›lmazd›r. Üretim iflletmelerinde faaliyet giderleri, ticaret iflletmelerine göre daha yüksektir. Üretim iflletmelerinde faaliyet giderleri, net sat›fllar›n %10-15’i oran›nda gerçekleflmektedir. Oran, faaliyet giderlerinin kârl›l›¤a etkisini gösterir. Beklenen düzeyde ç›kmas› dönem net kâr›n› olumlu etkileyece¤inden iflletmenin lehine yorumlan›r. 137 138 Finansal Tablolar Analizi Ola¤an Kâr Marj› Olağan Kâr Marjı = Olağan Kâr ×100 Net Satışlar Ola¤an kâr, iflletmelerin süreklilik gösteren ana ve yan faaliyetlerinin sonucudur. ‹flletmelerde yan faaliyetlerden elde edilen gelir ve kârlar›n yan faaliyetler için katlan›lan gider ve zararlar› karfl›lamas› beklenir. Baflka bir ifade ile yan faaliyet giderleri ve zararlar›, faaliyet kâr›n› olumsuz yönde etkilememelidir. Bu beklenti gerçekleflti¤inde faaliyet kâr marj› ile ola¤an kâr marj› aras›ndaki fark› yaratan, baflka bir ifade ile ola¤an kâr marj›n› azaltan faktör, finansman giderleridir. Finansman giderleri yüksek olan bir iflletmede fark büyür. Ola¤an kâr marj›, iflletmelerin varl›klar›n finansman›nda kulland›¤› yabanc› kaynaklar›n maliyetinin kârl›l›¤a etkisini aç›klar. Varl›klar›n finansman›nda nispeten daha pahal› olan yabanc› kaynak unsurlar›n› kullanan iflletmelerde ola¤an kâr marj› düflük ç›kar. Yabanc› kaynak/özkaynaklar oran› yüksek olan ancak nispeten maliyeti düflük olan borç kaynaklar›n› bulabilen iflletmelerde ise ola¤an kâr marj› finansman giderlerinden fazlaca etkilenmez. Bu durum iflletmenin lehine yorumlan›r. Baz› iflletmelerde yan faaliyet olarak baflka flirketlere yat›r›m yapma, baflka bir ifade ile ifltirakte bulunma faaliyeti olabilir. Bu durumda ifltiraklerden temettü gelirlerinin ola¤an kâr marj›na olumlu katk› yapmas› beklenir. Aksi durumda yan faaliyetler baflar›l› say›lmaz ve bu yat›r›mlardan vazgeçilmesi istenir. Kârlar›n ve kârl›l›¤›n süreklili¤i ile ilgilenen bilgi kullan›c›lar› genellikle ola¤an kâr marj›n› dikkate al›rlar. Dönem Kâr Marj› Dönem Kâr Marjı = Dönem Kârı ×100 Net Satışlar Dönem kâr marj› bir iflletmenin ola¤anüstü gelir ve kârlar› ile ola¤anüstü gider ve zararlar›n›n sat›fllar›n kârl›l›¤›na etkisini aç›klar. ‹flletmelerde ola¤an d›fl› gelir ve giderler süreklilik göstermezler. Bu tür giderlerin olmamas› istenmekle birlikte bazen gerçekleflebilir. Kâr› olumsuz ya da olumlu etkilemesi süreklilik göstermeyece¤i göz önünde bulundurularak yorumlan›r. Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Oran› (Net Kâr Marj›) Satışların Kârlılığı Oranı ( Net Kâr Marjı) = Net Kâr ×100 Net Satışlar Sat›fllar›n kârl›l›¤› oran› (net kâr marj›), bir faaliyet döneminde elde edilen dönem net kâr›n›n net sat›fllara oranlanmas› suretiyle bulunur. Tüm faaliyetlerin sonucu olarak mümkün oldu¤unca yüksek ç›kmas› istenir. Belirli bir oran›n alt›nda olmas› iflletmeden kâr beklentisi olanlar›n beklentilerini karfl›lamayaca¤› gibi iflletmenin özkaynak yap›s›na otofinansman olarak yeterli bir kaynak da sa¤lamayacakt›r. Ortaklar ve yat›r›mc›lar, sat›fl kârl›l›¤› yüksek olan iflletmeleri tercih ederler. Oran›n yorumlanmas›nda sektör ortalamas›, bir önceki y›l›n oran› gibi oranlar baz al›n›r. Dönem net kâr› oran› ile sat›fllar›n kârl›l›¤› aras›ndaki fark, ödenecek vergilerden 139 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi kaynaklanmaktad›r. Sat›fllar›n kârl›l›¤› oran›n›n yorumlanmas›nda kendisinden önceki dört oran›n büyüklü¤ü dikkate al›n›r. Oran›n yüksek ya da düflük ç›kmas›n› afla¤›daki faktörlere ba¤layabiliriz: • Sat›fllar›n maliyeti • Faaliyet giderleri • Finansman giderleri • Ola¤and›fl› giderler • Vergiler Bir iflletmede dönem net kâr›n›n beklenilen düzeyde gerçekleflmemesinin nedenleri yukar›da verilen befl faktörde aran›r. Neden, bunlardan biri olabilece¤i gibi birkaç› birlikte de olabilir. Yap›lacak yorumlarda oranlar› birlikte ele almak, sektör ortalamalar› ve rakipler ile karfl›laflt›rarak yeterlili¤ini belirlemek gerekti¤i unutulmamal›d›r. Bir imalat iflletmesinde ola¤an kâr marj› beklenilen düzeyde gerçekleflmemifltir. SIRA S‹ZDE Sat›fllar›n kârl›l›¤› oran› ise beklenen düzeyde kabul edilmifltir. Bu durumu nedenlerine ba¤l› olarak aç›klay›n›z. Sat›fllar›n kârl›l›¤›n›n kalitesi hakk›ndaki görüfllerinizi belirtiniz. 3 D Ü fi Ü N E L ‹ M SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M KAYNAK YAPISI VE ÖZKAYNAKLARIN KÂRLILI⁄I Kâra etki eden faktörlerden üçüncüsü, varl›klar›n finansman› ile S Oilgili R U faktörlerdir. Bir iflletme, varl›klar›n› yabanc› kaynaklar, ödenmifl sermaye ve otofinansman kaynaklar› ile finanse etmektedir. Yabanc› kaynaklar, borç verenlerin iflletme varl›klaD‹KKAT r› üzerindeki haklar›n›; ödenmifl sermaye ve otofinansman kaynaklar› ise özkaynaklar› oluflturarak iflletme sahip ve ortaklar›n›n varl›klar üzerindeki haklar›n› ifaSIRA S‹ZDE de eder. Bu iki kaynak sa¤lay›c› taraf, iflletmenin kârlar›yla yak›ndan ilgilenirler. ‹flletmeye yabanc› kaynak sa¤layanlar, brüt sat›fl kâr›n›n bir k›sm›n› finansman gideri olarak iflletmeden al›rlar. Dolay›s›yla yabanc› kaynaklar›n tutar›, yap›s› ve maliAMAÇLARIMIZ yeti, kâr› etkileyen bir faktör olarak analiz edilir. ‹flletme sahipleri veya ortaklar› ise iflletmeye tahsis ettikleri sermayenin getirisi olarak kârdan pay almak isterler. Özellikle iflletme sahipleri veya ortaklar› sa¤lam›fl olduklar› sermaye karfl›l›¤› olarak K ‹ T A P yüksek kâr beklentisi içindedir. Yabanc› kaynak finansman oran›na finans literatüründe kald›raç oran› ad› verilmektedir. Bu oran, iflletmenin sa¤lam›fl oldu¤u yabanc› kaynaklar›n kârl›l›¤a etkiTELEV‹ZYON sini ölçmekte kullan›lmaktad›r. Özkaynaklar›n kârl›l›¤› afla¤›daki oranlarla analiz edilir. N N Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› Oranlar› ‹NTERNET Yabancı Kaynaklar ×100 Aktif Toplamı Aktif Kârlılık Oranı ×100 Özkaynakların Kârlılık Oranı = 1 − Yabancı Kaynak Finansman Oranı Dönem Net Kârı Hisse Başına Kazanç = Hisse Sayısı I. ve II. Tertip Temettü Toplamı Hisse Başına Temettü = Hisse Sayısı Yabancı Kaynak Finansman Oranı = Hisse bafl›na kazanç ve hisse bafl›na temettü oranlar› özellikle yat›r›mc›lar taraf›ndan ilgilenilen iki önemli kârl›l›k kavram›d›r. Hisse bafl›na kazanç ve hisse S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 140 Finansal Tablolar Analizi bafl›na temettü oranlar›, özkaynak kârl›l›¤› oranlar›nda ikinci düzey kârl›l›k oranlar› olarak ifade edilebilir. ‹flletmeye k›sa süreli yat›r›m yapmak isteyenler, baflka bir ifadeyle k›sa sürede temettü almak isteyenler hisse bafl›na temettü ile ilgilenirken iflletmelere uzun vadeli yat›r›m yaparak hisse senetlerinin de¤er art›fllar›ndan yararlanmak isteyenler hisse bafl›na kazanç ile ilgilenirler. Bu iki oran ayn› zamanda hisse senetlerine yat›r›m analizi için kullan›lan bafll›ca oranlardand›r. KÂRLILI⁄I ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ARASI ‹L‹fiK‹LER Yap›lacak kârl›l›k analizlerinde kâr› etkileyen faktörler aras› iliflkiler, iflletmenin kârl›l›¤›n›n yorumlanmas›nda önem tafl›maktad›r. Kârl›l›¤› etkileyen faktörlerin gerek baflka iflletmelerle karfl›laflt›r›lmas› gerekse zaman içerisinde göstermifl oldu¤u de¤iflim birbirlerinden farkl› olabilir. Örne¤in, varl›k devir h›z› düflük olmas›na ra¤men sat›fllar›n kârl›l›¤› yüksek, özkaynak kârl›l›¤› yüksek ç›kabilir. Kârl›l›¤› etkileyen üç faktör aras›nda de¤iflik durumlar söz konusu olabilir. Her bir durumun iflletmenin gelecekteki finansal durumu ve faaliyet sonuçlar›na etkileri farkl› olup kârl›l›¤a etkisi de farkl› boyutlarda olacakt›r. Bu faktörler aras›nda olmas› gereken iliflki biçimi, varl›k devir h›z›n›n her zaman yüksek, sat›fllar›n kârl›l›¤› düflük, özkaynak kârl›l›¤› yüksek olan iliflki biçimidir. Böyle bir iliflki biçiminde varl›k devir h›z› yüksek oldu¤undan düflük bir kâr marj›yla yüksek oranda faaliyet kâr› elde edilebilir. Özkaynak kârl›l›¤›n›n yüksek olmas›, finansman giderlerinin nispeten düflük olmas› sonucunu yarat›r ve faaliyet kâr›ndan fazlaca bir kay›p olmayaca¤›ndan dönem net kâr› da yüksek ç›kar. Ayr›ca sat›fl fiyatlar›n›n düflük olmas›, iflletmenin rakiplerine karfl› önemli bir rekabet üstünlü¤ü sa¤lar. Böyle bir durum hem yöneticiler hem de iflletme d›fl› paydafllar için lehte sonuçlar yarat›r. Üç faktör aras›ndaki iliflkileri farkl› boyutlar›yla ve kârl›l›¤a etki durumlar›yla afla¤›daki tabloda özetlemek mümkündür: 141 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi Tablo 6.1 Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler Aras› ‹liflkiler Matrisi Varl›klar›n Kârl›l›¤› Düflük Yüksek Yüksek Düflük Düflük Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Yüksek Düflük Düflük Düflük Yüksek Özkaynak Kârl›l›¤› O Halde Ne Yapmal› ? Düflük Varl›klar›n devir h›z›nda sorun vard›r. Maddi duran varl›klar› gere¤inden fazla olup, at›l kapasite söz konusudur. Varl›klar verimli olmad›¤› için iflletme sat›fl fiyat›n› art›rmakta ve rakiplerine göre daha yüksek fiyatla mal satmaktad›r. Bu durum uzun süre devam edemez. Yabanc› kaynaklar uygun olmayan yoldan elde edilmifl olup, maliyeti yüksektir. Özellikle at›l kapasite sorunu çözülmeli, alacak ve stok politikalar› gözden geçirilmelidir. Rakiplerle fiyat rekabeti yap›labilecek koflullar oluflturulmal›d›r. Uygun borç kaynaklar› bulunmal›d›r. Yüksek Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r. Devir h›zlar›n›n yüksekli¤inin yaratt›¤› avantajla sat›fl fiyat› rakiplere göre düflüktür. Bu durum iflletme için önemli bir rekabet avantaj›d›r. Özellikle stoklar, ticari borçlarla finanse edilmektedir. Finansman giderleri düflüktür. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, borçlanma politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, fiyat rekabetini sürdürmelidir. Düflük Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r Özkaynak ile finansman oran› yüksek veya finansman giderleri yüksektir. ‹flletme sat›fl fiyat›n› art›rmak zorunda kalabilir. Bu durum rekabet aç›s›ndan dezavantaj sa¤lar. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal›, varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› korumal› ve gelifltirmelidir. ‹flletme dönemi zararla kapat›r. Bu duruma uzun süre dayanamaz, iflas edebilir. Varl›k devir h›zlar›n›n art›r›lmas› için gerekli önlemler al›nmal›, üretim maliyetleri ve faaliyetleri azalt›lmal›, sermaye art›r›larak borçlar›n maliyeti yüksek olanlar ödenmelidir. Yüksek Varl›klar›n devir h›z› ve miktar› ile ilgili sorunlar mevcuttur. Sat›fl fiyat› rakiplere göre yüksektir. Kaynak yap›s› istenilen düzeydedir. Rekabet gücü zay›ft›r. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› gelifltirmeli, at›l kapasite sorunlar› çözülmelidir. Alacak devir h›z› ve stok devir h›z› izlenmelidir. Yabanc› kaynak yap›s› korunmal› ve gelifltirilmeli, sat›fl fiyatlar› düflürülmelidir. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› gelifltirmeli, at›l kapasite sorunlar› çözülmelidir. Alacak devir h›z› ve stok devir h›z› izlenmelidir. Yabanc› kaynak yap›s› korunmal› ve gelifltirilmeli, sat›fl fiyatlar› korunmal›d›r. Düflük Düflük Düflük Yüksek Varl›klar›n devir h›z› ve miktar› ile ilgili sorunlar mevcuttur. Sat›fl fiyat› rakiplere göre düflüktür. Bu durumda iflletme zarar eder. Kaynak yap›s› uygundur. Yüksek Yüksek Düflük Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r. Yabanc› kaynaklar uygun olmayan yoldan elde edilmifl olup, maliyeti yüksektir. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal› Yüksek Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r. Bu durum kâr› art›r›r. Sat›fl fiyat› rakiplere göre yüksek olabilir. ‹flletme uygun kaynak yap›s›na sahiptir. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli. Sat›fl fiyat›n› uzunca bir süre yüksek tutamayabilir. Rekabet ortam› sat›fl fiyat›n› düflürebilir. Kaynak yap›s› korunmal›d›r. Yüksek Yüksek 142 Finansal Tablolar Analizi KÂRLILIK ANAL‹Z‹NE ‹L‹fiK‹N ÖRNEK UYGULAMA Tablo 6.2 Kârl›l›k Analizine ‹liflkin Örnek Bilançolar B‹LANÇO ‹fiLETMELER VARLIKLAR Dönen Varl›klar M ‹flletmesi 2007 2006 B ‹flletmesi 2007 2006 2005 2007 2006 2005 743.983 142.704 66.747 83.642 370.087 302.843 212.088 Haz›r De¤erler 422.803 325.476 316.936 13.032 18.825 56.911 83.039 81.085 60.335 Menkul K›ymetler 566.228 159.881 63.832 Ticari Alacaklar 27.810 34.263 32.884 2.642 1.141 597 97.993 66.437 41.465 ‹liflkili Taraflardan Alacaklar 41.293 11.595 7.641 5.281 2.661 1.092 114 65 444 591 1.783 495 38.095 6.059 682 400.744 394.213 266.389 80.197 35.514 22.465 184.127 149.154 105.632 167.256 75.595 55.806 3.457 2.547 1.894 4.814 Di¤er Alacaklar Stoklar Di¤er Dönen Varl›klar Duran Varl›klar Ticari Alacaklar 1.626.725 1.002.806 K ‹flletmesi 2005 1.203.000 1.787.126 1.616.895 522.855 264.261 149.191 266.354 6.102 4.212 169.412 111.051 110.446 733 777 562 240 70 73 Maddi Duran Varl›klar 1.195.272 1.748.046 1.589.209 506.795 255.770 145.038 264.683 168.639 Di¤er Duran Varl›klar 6.995 38.303 27.124 15.820 8.421 4.080 1.671 773 605 2.829.725 2.789.932 2.360.878 665.559 331.008 232.832 636.441 472.255 323.139 1.180.047 1.263.465 421.983 311.992 216.835 TOPLAM VARLIKLAR YABANCI KAYNAKLAR K›sa Vadeli Borçlar 888.665 389.937 97.115 58.835 Finansal Borçlar 117.828 180.038 63.470 30.298 2.006 1.867 Ticari Borçlar 926.152 969.932 709.861 344.475 84.592 48.791 388.920 295.650 202.512 Borç Karfl›l›klar› 43.158 7.268 23.366 7.843 8.189 6.482 9.347 4.514 5.413 Di¤er K›sa Vadeli Yükümlülükler 92.909 106.227 91.968 7.320 2.328 1.694 23.716 11.828 8.910 Uzun Vadeli Borçlar 180.345 603.498 680.053 132.837 53.795 2.470 14.465 13.082 13.584 Finansal Borçlar 142.663 572.060 653.167 Ticari Borçlar 3.602 12.237 17.907 130.426 52.353 822 Borç Karfl›l›klar› 14.065 11.757 8.979 1.974 1.326 1.436 5.715 4.307 3.239 Di¤er Yükümlülükler 20.015 7.444 438 116 212 8.750 8.775 10.345 61.305 436.448 325.074 230.419 142.785 180.098 171.528 199.993 147.181 92.720 25.300 25.300 25.300 12.874 12.874 5.085 TOPLAM YAB. KAYNAKLAR 1.360.392 1.866.963 1.568.718 462.774 150.910 ÖZKAYNAKLAR 1.469.333 Ana Ortakl›k D›fl› Paylar 922.770 792.160 265 199 85.230 297.452 295.689 137.700 11.811 11.811 11.811 Hisse Senedi ‹hraç Primleri 18.854 18.854 18.854 10.563 10.563 10.563 Finansal Varl›klar De¤er Art›fl Fonu 24.543 14.865 11.829 Sermaye Sermaye Yedekleri Yeniden De¤erleme Fonu Özkaynak Enflasyon Düzeltme Farklar› 175.758 175.758 175.758 89.120 89.120 89.120 6.956 6.956 6.956 Yasal Yedekler 18.487 13.410 11.157 2.213 2.213 1.835 14.788 6.953 3.042 Ola¤anüstü Yedekler 65.475 48.406 9.432 12.809 12.809 10.566 6.588 941 Net Dönem Kâr› / Zarar› 552.875 78.686 73.705 -37.313 946 1.354 108.472 71.972 30.197 Geçmifl Y›l Kârlar› 315.624 277.102 268.495 53.583 52.636 46.279 25.015 22.185 22.140 472.255 323.139 TOPLAM KAYNAKLAR 2.829.725 2.789.932 2.360.878 665.559 331.008 232.832 636.441 143 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi Tablo 6.3 Kârl›l›k Analizine ‹liflkin Örnek Gelir Tablolar› GEL‹R TABLOLARI ‹fiLETMELER M ‹flletmesi YILLAR K ‹flletmesi B ‹flletmesi 2007 2006 2005 2007 2006 2005 2007 2006 2005 Net Sat›fllar 4.793.359 4.272.969 2.686.100 725.336 91.636 62.250 2.978.384 2.221.616 1.673.077 Sat›fllar›n Maliyeti (-) 3.598.461 3.189.957 2.037.638 558.708 72.191 49.227 2.453.377 1.834.978 1.372.787 BRÜT SATIfi KÂRI veya ZARARI 1.194.898 1.083.012 648.462 166.628 19.446 13.023 525.007 386.638 300.290 Faaliyet Giderleri (-) 981.481 877.926 541.787 158.344 16.874 10.638 392.867 307.612 249.529 FAAL‹YET KÂRI / ZARARI 213.417 205.086 106.675 8.284 2.572 2.385 132.140 79.026 50.761 Di¤er Faaliyetlerden Ola¤an Gelir ve Kârlar 568.210 123.019 66.524 9.034 1.689 1.744 4.783 9.755 3.292 Di¤er Faaliyet. Ola¤an Gider ve Zararlar (-) 53.553 10.179 7.478 2.170 680 542 1.679 12.048 Finansman Giderleri (-) 89.660 159.871 64.034 47.596 2.409 1.320 1.024 OLA⁄AN KÂR veya ZARAR 638.414 158.055 101.687 -32.448 1.171 2.267 135.899 87.102 42.005 Ola¤an D›fl› Gelir ve Kârlar 216 709 Ola¤an D›fl› Gider ve Zararlar (-) 38 3.755 3.408 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 638.592 155.009 98.279 -32.448 1.171 2.267 135.899 87.102 42.005 D.Kâr.Ver.ve Di¤.Yasal Yüküm. Karfl›l›klar› (-) 85.717 76.323 24.574 4.765 225 913 27.427 15.130 11.808 DÖNEM NET KÂRI / ZARARI 552.875 78.686 73.705 -37.313 946 1.354 108.472 71.972 30.197 KALEMLER Kârl›l›k analizi uygulama örne¤inde, gerçek yaflamdan ticari alanda faaliyet gösteren üç iflletmenin finansal verilerinden yararlanaca¤›z. (M), (K), ve (B) ‹flletmelerinin geçmifl y›llara ait bilanço ve gelir tablosu verilerini üç y›ll›k bir zaman aral›¤›nda ele ald›k. Burada amac›m›z hem iflletmemizin zaman içinde kârl›l›k de¤iflimini hem de kârl›l›¤›n yeterlili¤ini di¤er rakip iflletmelerle k›yaslayarak yorum yapmakt›r. Uygulamada hem rakip iflletmelere göre yeterlilik hem de zaman içindeki de¤iflim kârl›l›k analizinde önemlidir. Her üç iflletmenin kârl›l›k analizi yap›lm›flt›r. Kârl›l›k yorumlar›n› yapaca¤›m›z iflletme (B) ‹flletmesidir. (B) ‹flletmesi Varl›klar›n Kârl›l›¤› Analizi Sonuçlar› Varlıkların Kârlılık Oranı = Net Satışlar Net Kâr ( Vergi Öncesi) × Ortalama Varlıklar Net Satışlar Y›llar 2005 2006 2007 ‹flletme M 1,14 × %3,7=%4,2 1,66 × %3,6=%5,99 1,71 × %13,3=%22,7 K 0,27 × %3,6=%1,0 0,33 × %1,3=%0,4 1,46 × %4,6=%6,5 B 5,18 × %2,5=%13 5,6 × %3,9=%21,9 5,37 × %4,6=%24,5 144 Finansal Tablolar Analizi Varlık Devir Hızı = Net Satışlar Ortalama Varlıklar Y›llar 2005 ‹flletme M K B 2006 2007 4.273 4.793 2.686 = 1, 71 = 1, 14 ( 2.361 + 2.790) × 0, 5 = 1, 66 ( 2.790 + 2.830) × 0, 5 2.361 62 = 0, 27 233 1.673 = 5,18 323 Varlık Geri Dönüş Oranı = 92 = 0, 33 ( 233 + 331) × 0, 5 725 = 1, 46 (331 + 666) × 0, 5 2.222 = 5, 59 ( 472 + 323) × 0, 5 2.978 = 5, 37 ( 472 + 636) × 0, 5 Net Kâr ( Vergi Öncesi) Ortalama Varlıklar Y›llar 2005 2006 2007 M 98 ×100 = %4, 2 2.361 155 ×100 = %6, 0 2.575 639 ×100 = %22, 7 2, 810 K 2, 2 ×100 = %1 233 1, 2 ×100 = %0, 4 282 −32 ×100 = −%6, 5 498 B 42 ×100 = %13 323 87 ×100 = %22 398 136 ×100 = %24, 5 554 ‹flletme Varl›k Devir H›zlar› Oranlar M K B 2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007 Varl›k Devir H›z› 1,14 1,66 1,71 0,27 0,33 1,46 5,18 5,59 5,37 Alacak Devir H›z› 66,28 98,93 83,39 36,86 33,38 123,72 39,92 40,99 36,19 Stok Devir H›z› 7,65 9,66 9,05 2,19 2,49 9,66 13 14,4 14,72 Maddi Dur. Var.Devir H›z› 1,7 2,6 3,2 0,4 0,5 1,9 15,2 15,9 13,8 (B) ‹flletmesinin Varl›klar›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu (B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda varl›k devir h›z› 5,4 kezdir. Yani iflletme varl›klar›n› yaklafl›k befl kez sat›fla konu etmifltir. Baflka bir ifadeyle varl›klar›n› befl kez döndürmüfltür. Bir ticaret iflletmesi için oran oldukça yüksektir. Y›llara göre k›yaslad›¤›m›zda normal, rakip iflletmelere göre ise oldukça yüksektir. Varl›k devir h›z›n›n yüksek olmas› iflletmenin faaliyet kâr›n› olumlu etkileyecektir. Ayr›ca, (B) ‹flletme- 145 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi si varl›klar›n› di¤er iflletmelere göre daha verimli kullanm›fl ve varl›klar›nda at›l kapasite söz konusu de¤ildir. Özellikle (K) ‹flletmesi ile karfl›laflt›rd›¤›m›zda bunu aç›kça görmekteyiz. Varl›k devir h›z›n› etkileyen ve özellikle ticaret iflletmelerinin faaliyetlerinde s›kça kullan›lan varl›klar›n devir h›zlar›na bakt›¤›m›zda; (B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda alacak devir h›z› 36,19 kez, stok devir h›z› 14,72 kez ve maddi duran varl›k devir h›z› da 13,8 kezdir. Tüm varl›k devir h›zlar› bir ticaret iflletmesi için oldukça yüksektir. Çal›flma sermayesinin önemli kalemleri olarak ticari alacaklar ve stoklar, iflletme faaliyetlerinde verimli bir flekilde yönetilmifltir. Alacak devir h›z›n›n yüksekli¤i sat›fllar›n daha çok peflin yap›ld›¤›; stok devir h›z›n›n yüksekli¤i de elde stok tutulmad›¤›, stoklar›n depolama ve bozulma giderleri ile karfl›lafl›lmad›¤› için kârl›l›¤› olumlu yönde etkiler. Bir ticaret iflletmesi olan (B) ‹flletmesinde faaliyetlerde kullan›lan her bir varl›¤›n devir h›z›n›n yüksek olmas› varl›k devir h›z›n› art›rarak olumlu yönde etkilemifltir. ‹flletmenin varl›klar›n› verimli bir flekilde kulland›¤›n› söyleyebiliriz. Rakip iflletmelerle k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin varl›k devir h›z›n›n rakip iflletmelere göre yüksek oldu¤unu görmekteyiz. Y›llar itibariyle inceledi¤imizde küçük bir miktar azalma olmakla birlikte kârl›l›¤› olumsuz yönde etkileyecek büyüklükte de¤ildir. Varl›klar›n geri dönüfl oran› 2007 y›l›nda (B) ‹flletmesi için %24,5’dir. ‹flletme varl›klar›n›n %24,5’i oran›nda kâr elde etmifltir. Bir ticaret iflletmesi için oran oldukça yüksektir. Y›llar itibar›yla art›fl göstermifltir. Rakiplere göre de oldukça yüksektir. (B) ‹flletmesinin varl›kl›lar›n› verimli kullanmas› baflka bir ifade ile varl›k devir h›zlar›n›n yüksek ç›kmas›, varl›klar›n geri dönüfl oran›n› olumlu yönde etkilemifltir. Varl›k geri dönüfl oran›n›n yüksek ç›kmas›, (B) ‹flletmesinin varl›klar›n›n finansman› ile de iliflkilendirilmelidir. Ola¤an kâr› esas ald›¤›m›zda finansman giderlerini de düflmekteyiz. Bu oran›n yüksek ç›kmas›n›n nedeni ola¤an kâr›n yüksek ç›kmas›d›r. Di¤er iflletmelerle k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin finansman giderlerinin de çok az oldu¤unu görmekteyiz. Bu durum iflletmenin varl›klar›n› düflük maliyetli borçlarla finanse etti¤ini göstermektedir. (B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda varl›klar›n kârl›l›k oran› %24,5’dir. ‹flletme varl›klar›n›n %24,5’i oran›nda kâr elde edilmifltir. Y›llar itibar›yla bakt›¤›m›zda oran art›fl göstermifltir. Rakip iflletmelerle de k›yaslad›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin oran› oldukça yüksektir. Varl›klar›n kârl›l›k oran›n›n yüksek ç›kmas›n›n nedeni varl›k devir h›zlar›n›n yüksek olmas›d›r. ‹flletmenin varl›klar›n› verimli kullanmas› varl›k kârl›l›¤›n› yükseltmifltir. (M) ‹flletmesinde varl›k devir h›z› düflük olmas›na ra¤men varl›k kârl›l›k oran› yüksek ç›kSIRA S‹ZDE m›flt›r. Sizce bunun nedeni nedir? 4 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P N N SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 146 Finansal Tablolar Analizi (B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤› Analizi Satışların Kârlılığı Oranı = Net Kâr ×100 Net Satışlar Y›llar ‹flletme M 2005 2006 2007 74 = %2, 7 2.686 79 = %1, 8 4.273 553 = %11, 5 4.793 1, 3 = %2, 2 62 K 30 = %1, 8 1.673 B 0, 9 = %1 92 −37 = %5,1 725 72 = %3, 2 2.222 108 = %3, 6 2.978 Tablo 6.4 Sat›fllara Göre Kârl›l›k Oranlar› Oranlar (Her oran 100 ile çarp›lacakt›r.) Brüt Satışlar ×100 Net Satışlar Faaliyet Kârı ×100 Net Satışlar Olağan Kâr ×100 Net Satışlar Vergi Öncesi Kâr ×100 Net Satışlar Dönem Net Kârı ×100 Net Satışlar M ‹flletmesi K ‹flletmesi B ‹flletmesi 2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007 %24,1 %25,3 %24,9 %20,9 %21,2 %23,0 %18 %17,4 %17,6 %4,0 %4,8 %4,5 %3,8 %2,8 %1,1 %3,0 %3,6 %4,4 %3,8 %3,7 %13,3 %3,6 %1,3 %4,5 %2,5 %3,9 %4,6 %3,7 %3,6 %13,3 %3,6 %1 %4,5 %2,5 %3,9 %4,6 %2,7 %1,8 %11,5 %2,2 %1,0 -%5,1 %1,8 %3,2 %3,6 (B) ‹flletmesinin Sat›fllar›n›n Kârl›l›¤›n›n Yorumu (B) ‹flletmesinin 2007 y›l›nda Brüt Sat›fl Kâr marj› %17,6’d›r. Yani, iflletme net sat›fllar›n›n %17,6’s› oran›nda brüt sat›fl kâr› elde edilmifltir. Oran bir ticaret iflletmesi için normal karfl›lanabilir. Y›llar itibar›yla oran›n sabit kald›¤›n› söyleyebiliriz. Rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda oran düflüktür. Faaliyet kâr› marj› 2007 y›l›nda %4,4’tür. Yani net sat›fllar›n %4,4’ü oran›nda faaliyet kâr› elde edilmifltir. Bir ticaret iflletmesi için düflük yorumlanabilir. Y›llar itibariyle bir miktar art›fl göstermifltir. Rakip iflletmeler düzeyindedir. Faaliyet kâr marj›n›n düflük ç›kmas›n› nedeni faaliyet giderlerinin yüksek olmas›d›r. Ancak tüm iflletmeler faaliyetlerini yürütebilmek için bu tür giderlere katlanmak zorundad›r. Rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda (B) ‹flletmesinin faaliyet giderlerinin rakiplere göre daha düflük oldu¤unu söyleyebiliriz. Çünkü rakip iflletmelerin brüt kâr marjlar› (B) ‹flletmesinden büyük olmas›na karfl›l›k faaliyet kâr marj› birbirine yak›nd›r. 147 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi (B) ‹flletmesinin ola¤an kâr marj› 2007 y›l›nda %4,6’d›r. ‹flletme net sat›fllar›n›n %4,6’s› kadar ola¤an kâr elde edilmifltir. Ola¤an kâr marj›n›n faaliyet kâr marj›ndan büyük olmas› iflletmenin lehine yorumlanabilir. ‹flletme yan faaliyetlerinde baflar›l› olmufl ve ana faaliyet kâr›na olumsuz bir etki yapmam›flt›r. Y›llar itibar›yla art›fl göstermesi ve rakip iflletmelere yak›n oranda olmas› istenilen bir durumdur. Vergi öncesi kâr marjlar›n› inceledi¤imizde her üç iflletmenin de ola¤anüstü faaliyetlerinin olmad›¤›n› ve ola¤an kârda bir kay›p yaflanmad›¤›n› görmekteyiz. Bu durum iflletmenin lehine yorumlan›r. (M) ‹flletmesinin sat›fllara göre kârl›l›k oranlar›n› inceledi¤imizde 2007 SIRA y›l›nda S‹ZDE %13,3 olarak gerçekleflti¤ini görmekteyiz. Sizce bunun nedeni nedir? Ola¤an kâr marj›, dönem net kâr marj›na da yans›m›fl ve 2007 y›l›nda net sat›fllar›n %11,5’i oran›nda net kâr sa¤lam›flt›r. D Ü fi Ü N E L ‹ M Bu durumu di¤er iflletmelerin net kâr marj›n› da dikkate alarak nas›l yorumlars›n›z? 5 D Ü fi Ü N E L ‹ M S OYani R U iflletme net Dönem net kâr marj› (B) ‹flletmesi için 2007 y›l›nda %3,6’d›r. sat›fllar›n›n %3,6’s› oran›nda dönem net kâr› elde etmifltir. Bir ticaret iflletmesi için bu düzeydeki kârl›l›k normal karfl›lanabilir. Y›llar itibar›yla art›fl göstermesi ve raD‹KKAT kip iflletmelere göre de yeterli ç›kmas› iflletmenin lehinedir. Brüt sat›fl kâr marj›n›n artarak dönem net kâr›na yans›mas› nedeniyle iflletmenin dönem net kâr›n›n ana SIRA S‹ZDE faaliyetlerinden kaynakland›¤› ve yan faaliyetlerin de bir miktar dönem net kâr›na katk› sa¤lad›¤›n› ifade edebiliriz. (B) ‹flletmesinin finansman giderlerinin çok düflük düzeyde gerçekleflmesi döAMAÇLARIMIZ nem net kâr›na olumlu katk› yapm›flt›r. ‹flletme rakipleriyle de karfl›laflt›r›ld›¤›nda üretim, sat›fl faaliyetlerinde de yan faaliyetlerinde de baflar›l› olmufltur. S O R U D‹KKAT N N K ‹ T A P (B) ‹flletmesinin brüt kâr marj› rakip iflletmelere göre düflük olmas›na SIRAra¤men S‹ZDE dönem net kâr marj›na bakt›¤›m›zda rakip iflletmelere çok yak›n düzeyde gerçekleflti¤ini görmekteyiz. Bu durumu nas›l aç›klayabilirsiniz? TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 6 D Ü fi Ü N E L ‹ M SIRA S‹ZDE TELEV‹ZYON D Ü fi Ü N E L ‹ M (B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Analizi Aktif Kârlılık Oranı ‹ N T E×100 RNET Özkaynakların Kârlılık Oranı = 1 − Yabancı Kaynak Finansman Oranı Y›llar ‹flletme M K B 2005 4, 2 = %9, 3 1 − 0, 66 1 = %0, 8 1 − 0, 26 13, 0 = %32, 6 1 − 0, 71 2006 5, 99 = %9, 2 1 − 0, 67 0, 4 = %0, 6 1 − 0, 46 S O R U S O R U ‹NTERNET D‹KKAT D‹KKAT 2007 SIRA S‹ZDE N N 22, 7 = %37, 9 1 − 0, 48 −6, 5 = −%34, 9 1 − 0, 79 AMAÇLARIMIZ K ‹ T 24 A ,5 P 21, 9 = %58, 1 = %62, 3 1 − 0, 69 1 − 0, 69 SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 148 Finansal Tablolar Analizi Yabancı Kaynak Finansman Oranı = Y›llar ‹flletme M K B SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE Yabancı Kaynaklar ×100 Aktif Toplamı 2005 1.569 = %66 2.361 61 = %26 233 230 = %71 323 2006 1.867 = %67 2.790 151 = %46 331 325 = %69 472 2007 1.360 = %48 2.830 523 = %79 666 436 = %69 636 (B) ‹flletmesinin Özkaynak Kârl›l›¤› Yorumu D Ü fi Ü N E L ‹ M (B) ‹flletmesinin yabanc› kaynak finansman oran› 2007 y›l›nda %78,5’tir. Bunun anlam› iflletme, varl›klar›n›n %78,5’ini yabanc› kaynaklarla, %21,5’ini ise özkaynaklarS O R U la finanse etmifltir. Finansman oran›n› olarak kabul etti¤imizde (Yabanc› kaynaklar + Özkaynaklar)/Aktif D ‹ K K A 100 T Toplam› 100’dür. Dolay›s›yla yabanc› kaynak finansman oran› %78,5 ise, (%78,5 + Özkaynak)/100= %21,5’tir. N N SIRA S‹ZDE Bu oran›n ilk bak›flta yüksek olmas› iflletmenin yabanc› kaynaklar›n›n özkaynaklardan AMAÇLARIMIZ fazla olmas› nedeniyle kâr›n önemli bir k›sm›n› faiz gideri olarak borç verenlere ödeyece¤inden iflletmenin lehine düflünülmez. (B) ‹flletmesi için söz konusu durumu inceledi¤imizde iflletmenin yabanc› kaynaklar›n›n neredeyse tamam›na yak›nK k›sm›n› ‹ T A P k›sa vadeli ticari borçlar oluflturmaktad›r. Bir ticaret iflletmesinin ticari mallar›n› sat›c› kredileriyle finanse etmesi do¤al karfl›lanmal›d›r. (B) ‹flletmesi tedarikçisi olan iflletmelere mal al›m› nedeniyle borçlanarak kaynak yaratmaktad›r. TBu di¤er yabanc› kaynaklara göre önemli avantajlar› söz E L E tür V ‹ Z Yborçlar›n ON konusudur. Örne¤in, ticari borçlar banka kredileri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, maliyet ve ödenebilirlik bak›m›ndan oldukça avantajl›d›r. (B) ‹flletmesinin finansman giderlerine bakt›¤›m›zda son derece düflük ç›kmas› bunu göstermektedir. ‹NTERNET (B) ‹flletmesinin yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksekli¤ini rakip iflletmelerle karfl›laflt›rd›¤›m›zda rakipler düzeyindedir. Orana y›llar itibariyle bakt›¤›m›zda %70-%80 aral›¤›nda oldu¤unu görmekteyiz. Yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksek olmas› biri olumlu di¤eri olumsuz olmak üzere iki sonuç yaratabilir. Olumlu sonuç, (B) ‹flletmesinde oldu¤u gibi yabanc› kaynak maliyeti çok düflük ise ve borç verenlerden borçlanma kapasitesi mevcutsa bu durum özkaynak kârl›l›¤›n› art›r›r ve iflletme ortaklar›n›n lehinedir. Olumsuz sonuç ise, yabanc› kaynaklar›n maliyetinin yüksek olmas› durumunda finansman giderleri artaca¤›ndan iflletmenin faaliyet kâr› düflük seviyede olabilecek hatta zarar bile edebilecektir. Bu durum özkaynak kârl›l›¤›n› da düflürece¤inden ortaklara doyurucu bir kâr ve temettü b›rakmayacakt›r. (B) ‹flletmesinin özkaynak kârl›l›k oran› 2007 y›l›nda %62,3’tür. Yani iflletme özkaynaklar›n›n %62,3’ü oran›nda kâr elde etmifltir. Bu oran bir ticaret iflletmesi için oldukça yüksektir. Hem rakip iflletmelere göre hem de y›llar itibariyle yüksek bir orand›r. 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi Sermaye kârl›l›k oran›n›n yüksek ç›kmas›n›n nedenleri varl›k devir h›z›n›n yüksek olmas› ve yabanc› kaynak finansman oran›n›n yüksek olmas›d›r. Bir ticaret iflletmesi olarak varl›k devir h›z›n›n yüksek olmas› istenilen bir durumdur ve iflletmenin gerek günlük faaliyetlerinde kulland›¤› dönen varl›k unsurlar›n› gerekse maddi duran varl›klar›n› verimli kullanm›flt›r. Kârl›l›¤›n verimlilik yoluyla sa¤lanmas› ve art›r›lmas› gelecekte de devam etmesi ve kâr›n kalitesi bak›m›ndan olumlu yorumlan›r. (B) ‹flletmesinin kârl›l›¤›n› kâr› etkileyen faktörlerle birlikte ele ald›¤›m›zda; varl›k devir h›z›n›n yüksekli¤ine ba¤l› olarak varl›klar›n kârl›l›¤› yüksek, sat›fllar›n kârl›l›¤› düflük, özkaynak kârl›l›¤› yüksektir. Varl›klar verimli bir flekilde kullan›lmaktad›r. Devir h›zlar›n›n yüksekli¤inin yaratt›¤› avantajla sat›fl fiyat› rakiplere göre düflüktür. Bu durum iflletme için önemli bir rekabet avantaj›d›r. Özellikle stoklar, ticari borçlarla finanse edilmektedir. Finansman giderleri düflüktür. Gelece¤e yönelik olarak iflletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, borçlanma politikalar›n› korumal› ve gelifltirmeli, fiyat rekabetini sürdürmelidir. ‹flletme yöneticileri baflar›l›d›r. Yat›r›mc›lar, yat›r›m için bu iflletmeyi tercih edebilir. Ortaklar hisse senetlerini elde tutmal›d›r. 149 150 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 olumlu yönde etkiler. Ancak bu durum uzun süre devam etmeyebilir. Sat›fl fiyat›n›n yüksek olmas› rakiplere göre bir dezavantajd›r. Kâr›n sürdürülebilir olmas› için kâr› etkileyen bir di¤er unsur olarak giderlerin düflük olmas› önemlidir. Sat›fllar›n kârl›l›¤› bir dizi oran yard›m›yla analiz edilebilir. Her bir oran iflletmenin faaliyetlerinin kârl›l›¤a etkisini aç›klamaktad›r. ‹flletmeler için olmas› gereken kârl›l›k, dönem net kâr›n›n belirli bir oran›n alt›nda kalmamas›, faaliyet kâr› a¤›rl›kl› olmas›, yan faaliyetlerin ana faaliyet kâr›n› olumsuz etkilememesi baflka bir ifadeyle azaltmamas› yönündedir. Kâr› etkileyen üçüncü unsur sermaye maliyeti, baflka bir ifadeyle varl›klar›n finansman biçimidir. Varl›klar, yabanc› kaynaklar ve özkaynaklarla finanse edilmektedir. Her iki finansman biçiminin iflletmeye bir maliyeti söz konusudur. Yabanc› kaynaklar›n ifl dünyas›ndaki deyimiyle “iyi borç” olmas› istenir. Maliyeti nispeten düflük, uzun vadeli ve ödenmesi kolay olan yabanc› kaynaklar iyi borç olarak nitelendirilir. Toplam kaynaklar içerisinde yabanc› kaynak ve özkaynak tutar› kârl›l›¤› etkileyen bir faktördür. Özkaynaklar içerisinde ödenmifl sermayenin pay›n›n büyük olmas› ortaklar›n hisse bafl›na alaca¤› kâr pay› ve temettüyü düflürür. Kârl›l›¤› tan›mlamak. Kârl›l›k bir iflletmenin kazanç yaratma gücü olarak tan›mlanmaktad›r. ‹flletme ile ilgisi olan taraflar›n tamam› iflletme ile ilgili gelece¤e yönelik kararlar›nda iflletmenin gelecekteki kazanç yaratma yetene¤i olarak kârl›l›¤› analiz ederler. Dönem net kâr›na etki eden faktörleri ve bu faktörlerin her birinin etki düzeyini belirlemek. Kâr› etkileyen bafll›ca faktörler sat›fllar ve giderler, varl›klar›n tutar› ve da¤›l›m›, varl›klar›n finansman fleklidir. Bir iflletmenin kâr› en yal›n gösterimiyle sat›fl has›lat› ile sat›lan mal›n maliyeti aras›ndaki olumlu farkt›r. ‹flletmelerin gelir tablolar›nda kâr›n nas›l olufltu¤unu görmekteyiz. Kârl›l›k, kâra etki eden faktörler ile kâr aras›ndaki iliflkiyi gösteren bir orand›r. Varl›k devir h›z›, iflletme faaliyetlerinde kullan›lan varl›klar›n belirli bir dönem içinde verimli kullan›l›p kullan›lmad›¤› hakk›nda bilgi veren önemli bir göstergedir. Varl›klar›n iflletme faaliyetlerinde verimli kullan›lmas› kâr› olumlu yönde etkileyen bir faktördür. Varl›klar›n verimlili¤i, az miktarda veya optimum varl›k miktar›yla çok üretim ve sat›fl yapmak anlam› tafl›maktad›r. Bu durum giderlerin düflük olmas›na neden oldu¤undan kâr› art›fl yönünde etkilemektedir. Bir iflletmenin varl›k devir h›z›n› etkileyen en önemli varl›k unsurlar› maddi duran varl›klar, stoklar ve alacaklard›r. Bu üç varl›k unsuru iflletmenin türü ve büyüklü¤ü ne olursa olsun iflletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde yaflamsal öneme sahiptir. Varl›k devir h›z›n›n beklenenden düflük ç›kmas› durumunda ikincil varl›k devir h›z› oranlar› olarak söz konusu üç varl›¤›n devir h›z›na bak›l›r. Maddi duran varl›klar›n büyük olmas›ndan dolay› varl›k devir h›z›n›n ve buna ba¤l› olarak kâr›n düflük ç›kmas›n›n sebebi at›l kapasite olarak ifade edilir. At›l kapasiteye sahip olan bir iflletme k›sa sürede sabit maliyetlerini düflürüp kâr›n› art›ramaz. Kâr› etkileyen ikinci unsur sat›fllard›r. Bir iflletmenin ürünlerinin sat›fl fiyat›, kâr› da içerir. Sat›fl fiyat›n›n yüksek olmas› iflletmenin kâr›n› N A M A Ç 3 ‹flletmelerde yaflanabilecek kârl›l›k sorunlar›n›n nedenlerini tespit edebilme ve kâr›n art›r›lmas› için do¤ru çözüm yöntemleri gelifltirmek. Kârl›l›k analizi sonucunda üretilen bilgileri; iflletme içi bilgi kullan›c›lar› olarak her düzeyde yöneticiler ve iflletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› olarak devlet, ortaklar, yat›r›mc›lar, kreditörler, müflteriler, sendikalar ve di¤er paydafllar kullan›r. ‹flletme yöneticileri varl›klar›n daha verimli kullan›lmas›, maliyetlerin ve giderlerin azalt›lmas›, kaynak yap›s›n›n de¤erlendirilmesi ve uygun kaynak yap›s›n›n sa¤lanmas›, fiyatlama kararlar› gibi önemli konularda kârl›l›k analizi yaparlar. ‹flletme d›fl› bilgi kullan›c›lar› olarak devlet, vergi incelemesi ve vergi tespitinde; ortaklar yöneticilerin baflar›s›n› de¤erlemede; yat›- 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi r›mc›lar iflletmenin piyasa de¤erini tespit etmede; kreditörler kredi açma ve kredi maliyetini belirlemede; sendikalar ücret talep ve tekliflerinde kârl›l›k analizi yaparlar. Her bir kifli veya kurulufl, kârl›l›k analizi sonucunda elde etti¤i verileri kendi amac› do¤rultusunda yorumlayarak kullan›r. Bir iflletmenin kârl›l›k analizini afla¤›daki tabloda verilen oranlar arac›l›¤› ile yapabiliriz. Tabloda yer alan oranlar kâra etki eden faktörlerin kâr ile iliflkisini aç›klamaktad›r. Bu tabloyu kârl›l›k analizi modeli olarak düflünebiliriz. Birincil Varl›klar›n Net Kârl›l›k Kârl›l›k kâr Oranlar› oran› marj› Özkaynak kârl›l›¤› Varl›k Brüt geri dönüfl kâr marj› oran› Yabanc› kaynak finansman oran› Varl›k devir h›z› Faaliyet kâr marj› Hisse bafl›na temettü Ola¤an kâr marj› Hisse bafl›na kazanç ‹kincil Kârl›l›k Alacak Oranlar› devir h›z› Stok devir h›z› MDV devir h›z› Dönem kâr› marj› N A M A Ç 4 151 ‹flletmelerin gelecekte kazanç yaratma yetene¤ini tahmin etmek. Kârl›l›k analizi yapmak için iflletmenin bilanço ve gelir tablosunda yer alan verileri kullanmaktay›z. Bu veriler tarihi bilgiler olup, bu verilerin yorumunu yaparak gelece¤e yönelik bilgiler üretmekteyiz. ‹sabetli bir kârl›l›k analizi için bilanço ve gelir tablosunda yer alan bilgilerin do¤ru ve güvenilir olmas›n›n yan›nda analistin de yorumlar›n› do¤ru yapmas› önem tafl›r. Yorum yaparken iflletmenin türü, faaliyette bulundu¤u sektörün özellikleri, mal ve hizmet temin etti¤i ve satt›¤› piyasalar›n özellikleri, rekabet yap›s› vb. birçok faktörün dikkate al›nmas› gerekir. Kârl›l›¤›n tek bafl›na bir baflar› kriteri olmad›¤› unutulmamal›d›r. Bu ünitede ele al›nan kârl›l›k analizi bilgilerinin lisans düzeyinde ö¤renciler için gelifltirildi¤i göz önünde bulundurulmal›d›r. Kârl›l›k analizi için farkl› kriterler ve yöntemler gelifltirmek mümkündür. Özellikle kârl›l›k yeterliliklerinin do¤ru tespit edilmesi de önem tafl›maktad›r. Yapm›fl oldu¤umuz analizlerde ayn› sektörde faaliyette bulunan üç iflletmeyi karfl›laflt›rarak yeterlilik oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. 152 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin kârl›l›¤›n› etkileyen faktörlerden de¤ildir? a. Varl›klar›n miktar› ve da¤›l›m› b. Yabanc› kaynaklar›n da¤›l›m› c. Sat›fllar ve giderler d. Özkaynaklar›n miktar› ve yap›s› e. Ortaklar›n demografik özellikleri 2. Afla¤›daki ifadelerden hangileri kârl›l›k analizi sonucu elde edilen bilgilere göre yap›labilir? I. ‹flletme yöneticilerini baflar›lar›n› de¤erlendirme, II. Varl›klar›n verimli ve etkin kullan›l›p kullan›lmad›¤›n›n belirlenmesi, III. Firma de¤erinin gelecekte nas›l bir ivme kazanaca¤›n›n tespiti, IV. ‹flletmenin araflt›rma gelifltirme faaliyetlerinin organizasyonu, a. I, II, IV b. I, III, IV c. II, III, IV d. I, II, III e. I, II, III, IV 3. Afla¤›dakilerden hangisi sat›fllar›n kârl›l›¤›n› etkileyen faktörlerden de¤ildir? a. Sat›fllar›n maliyeti b. Ödenmifl sermaye c. Faaliyet giderleri d. Ola¤an d›fl› giderler e. Vergiler 4. Bir iflletmenin kârl›l›¤›n›n süreklili¤i ile ilgilenen bilgi kullan›c›lar› afla¤›daki oranlardan hangisiyle ilgilenirler? a. Brüt sat›fl kâr marj› b. Faaliyet kâr marj› c. Ola¤an kâr marj› d. Dönem kâr marj› e. Dönem net kâr marj› 5. Bir ticaret iflletmesinin baflar›l› olabilmesi için varl›klar›n kârl›l›¤›, sat›fllar›n kârl›l›¤› ve özkaynaklar›n kârl›l›¤› aras›ndaki iliflkilerin nas›l olmas›n› önerirsiniz? Varl›klar›n Kârl›l›¤› Sat›fllar›n Kârl›l›¤› Özkaynaklar›n Kârl›l›¤› a. b. c. d. e. 6. Bir a. b. c. d. e. Yüksek, Yüksek, Düflük Düflük, Düflük, Yüksek Yüksek, Düflük, Yüksek Yüksek, Düflük, Düflük Düflük, Yüksek, Yüksek iflletmenin kazanç yaratma yetene¤ine ne denir? Verimlilik Kâr Kârl›l›k Has›lat Etkinlik 7, 8, 9 ve 10. Sorular afla¤›daki verilere göre cevaplanacakt›r (E) ‹flletmesinin 2011 y›l› finansal tablolar›ndan afla¤›daki veriler elde edilmifltir. Sat›fllar 148.000 Sat›fllar›n maliyeti 58.000 Faaliyet kâr› 17.000 Dönem Kâr› 19.000 Dönem Net kâr› 14.500 Ticari alacaklar 39.000 Stoklar 37.300 Maddi Duran Varl›klar 41.500 Aktif toplam› 135.000 Özkaynaklar 112.000 KVYK 19.500 7. E iflletmesinin Sat›fllar›n Kârl›l›¤› oran› nedir? a. %0,98 b. %12,3 c. %9,8 d. %1,23 e. %3,5 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi 8. E ‹flletmesinin 2011 y›l› Varl›k Kârl›l›¤› nedir? a. %10,7 b. %3,5 c. %1,8 d. % 12.9 e. % 5,6 “ 9. E ‹flletmesinin 2011 y›l› özkaynak kârl›l›¤› nedir? a. %10,9 b. %1,29 c. %9,8 d. %3,5 e. %12,9 10. E iflletmesinin yap›lan kârl›l›k analizi sonucunda rakiplerle k›yasland›¤›nda varl›klar›n kârl›l›¤› düflük, sat›fllar›n kârl›l›¤› yüksek, özkaynak kârl›l›¤› yüksektir. Bu iflletmeye gelecekle ilgili olarak ne önerebilirsiniz? a. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal›, varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› korumal› ve gelifltirmelidir. b. Kaynak yap›s› gözden geçirilmelidir. Uygun maliyetli ve uzun vadeli yabanc› kaynak sa¤lanmal› c. ‹flletme dönemi zararla kapat›r. Bu duruma uzun süre dayanamaz, iflas edebilir. d. ‹flletme varl›k devir h›zlar›na iliflkin politikalar› gelifltirmeli, at›l kapasite sorunlar› çözülmelidir. Alacak devir h›z› ve stok devir h›z› izlenmelidir. Yabanc› kaynak yap›s› korunmal› ve gelifltirilmeli, sat›fl fiyatlar› düflürülmelidir. e. At›l kapasite sorunu çözülmeli, alacak ve stok politikalar› gözden geçirilmelidir. Rakiplerle fiyat rekabeti yap›labilecek koflullar oluflturulmal›d›r. Uygun borç kaynaklar› bulunmal›d›r. 153 Yaflam›n ‹çinden OTOMOT‹V SEKTÖRÜNDEK‹ KÂRSIZLIK PROBLEM‹NE YAPISAL B‹R YAKLAfiIM Otomotiv sektöründe da¤›t›m kanal›nda 55 marka ve yine bunlar›n sat›fl ve sat›fl sonras› hizmetlerine ait distribütörlü¤ünü yapan 35 distribütör firmaya yetkili sat›c›l›k sözleflmesi ile hizmet veren tüm Türkiye’ye yay›lm›fl 1.292 adet s›f›r kilometre otomobil yetkili sat›c›s› mevcuttur. Bölgesel bazda bak›ld›¤›nda büyük bir k›sm› geliflmifl ülkelerdeki benzer yat›r›m ölçeklerinin de üzerinde, yapm›fl bulunduklar› ciddi yat›r›mlar faaliyet gösteren bir yetkili sat›c›l›k yap›s› görülmektedir. Bu yetkili sat›c›lar›n 472 adet ile yüzde 36’s› Marmara, 165 adet ile yüzde13’ü iç Anadolu, 166 adet ile yüzde 13’ü Akdeniz, 161 adet ile yüzde 12,5’i Ege, 124 adet ile yüzde 9,5 Karadeniz, 108 adet ile yüzde 8,5’i Do¤u Anadolu, 96 adet ile yüzde 7,5 Güneydo¤u Anadolu bölgesinde faaliyet göstermektedir. Son befl y›ll›k periyod içindeki bayi kârl›l›¤› ve geliflimi dikkate al›nd›¤›nda her geçen gün yap›lan ciddi fiziki yat›r›mlar ile büyüyen yetkili sat›c›l›k yap›s›n›n kârl›l›k ve rasyonel ticari faaliyetler aç›s›ndan ayn› performans› gösterememifl oldu¤u çok aç›k bir gerçektir. Sektör içindeki arz talep dengesizli¤inin adeta sürekli bir hal almas›yla ortaya ç›kan yo¤un rekabet ve yüksek hizmet standartlar›n›n sürekli art›rm›fl bulundu¤u sabit giderler neticesinde sektörün ortalama kârl›l›k oran›, zaman zaman mevcut yat›r›mlar›n b›rak›n kurulufl maliyetlerini, sabit iflletme giderlerini dahi karfl›layamayacak derecelere düflmüfltür. Bu sürecin sonunda ortaya ç›karak mevcut durumu daha da derinlefltiren küresel krizin de tüm dünyada ve ülkemizde bilhassa otomobil sektörünü gerek üretim ve da¤›t›m ve gerekse de yan sanayi ve istihdam aç›s›ndan oldukça trajik bir biçimde etkiledi¤i herkesin malumudur. Dünyan›n en büyük otomobil pazar› olan Amerika’da bile çok ciddi hükümet desteklerine ra¤men yüz y›ll›k dev markalar iflas›n efli¤ine gelmifl ve bir k›sm› da bir daha ayn› hale gelemeyecek derecede a¤›r hasar içeren zararlar nedeniyle radikal tasarruf kararlar› alarak küçülme yoluna gitmifllerdir. Avrupa pazar› ve Türkiye aç›s›ndan da bu durum bir de¤ifliklik arz etmemektedir. Türkiye otomobil sektörü de üretimden da¤›t›m a¤›na tüm akslar›yla hem iç pazar hem de ihracat yapm›fl bulundu¤u Avrupa pazar›ndaki radikal daralmay› çok ciddi bir biçimde hissetmifl ve gerek fabrikalardaki ve yan sanayideki üretimin zaman zaman durmas› ile ortaya ç›kan toplu iflten ç›karmalar gerekse de yetkili sat›c›lar›n oluflturdu¤u da¤›t›m a¤›ndaki a¤›r stok ve yüklü iflletme maliyetlerinin meydana getir- 154 Finansal Tablolar Analizi di¤i finansal yükler nedeniyle küçülmeye bafllayarak benzer tasarruf tedbirlerini uygulamaya sokmufltur. Son befl y›ldaki de¤iflimi de bu çerçevede de¤erlendirmekte fayda vard›r. Yani sektör yapt›¤› yat›r›mlara paralel bir kârl›l›k geliflimi gösteremedi¤i için genel anlam›yla kendini bu tip ola¤anüstü kriz durumlar›nda da koruyabilecek bir iflletme sermayesi birikimine sahip olamam›flt›r. Daha çok Marmara bölgesi ile di¤er bölgelerdeki büyük flehirlerde konumlanm›fl otomobil yetkili sat›c›l›klar›nda görülen h›zl› ve hacimli büyümenin bu yeni süreç ile bir kesintiye u¤rayaca¤›n› ve bir miktar tersine de dönerek küçülece¤ini ve hatta bir tak›m büyük ölçekli yerlerde de mevcut maliyetleri azaltmak amac›yla ayn› yerler içinde hem sat›fl hem de servis olarak çok markal›l›¤a geçifl olabilece¤ini de söylemek mümkündür. Çünkü hâlihaz›rdaki mevcut faaliyet flekilleri ile çok yüksek oranlara ulaflan sabit ve de¤iflken giderlerini karfl›lamaktan uzak bir hal ile kuflat›lan bu sektörün daha uzunca bir süre bu hacimleri bu haliyle muhafaza etme imkan› olmayacakt›r. Yani sektöre yeni girecek yat›r›mc› say›s›ndaki azal›fl ile beraber halihaz›rda sektör içinde mevcut giriflimci aç›s›ndan da bir tak›m komple ç›k›fllar veya birleflme ve devirler olabilece¤ini söylemek mümkündür. Bugün büyük flehirlerde yap›lacak ortalama büyüklükteki yeni bir plazan›n arsa bedeli dahil maliyetinin asgari befl milyon dolardan bafllay›p 10 milyon dolarlar›n üzerine ç›kt›¤› gerçe¤inden hareket ile oldukça yetersiz oldu¤u bilinen mevcut kâr marjlar› nedeniyle de bu ve benzeri bir yat›r›m›n geri dönüfl sürecinin rasyonel bir biçimde tahmin etmek imkan›n da yoklu¤u dikkate al›n›rsa yukar›da ifade etmeye çal›flt›¤›m hususlar›n daha da iyi anlafl›labilece¤i kanaatindeyim. Yani sektör üretiminden, da¤›t›m›na kadar olan zincirin içinde yer alan çok say›daki yat›r›mc›n›n bazen rasyonelli¤in de ötesine geçen bir anlay›fl ile oluflturduklar› kapasite fazlas› nedeniyle daha ne kadar sürece¤i de belli olmayan fiili bir dengesizlik durumu ile karfl› karfl›yad›r. Bu durumun do¤al sonucu olarak da tüm ticari faaliyetleri bundan negatif olarak etkilenmektedir. Bugün büyük flehirlerde yap›lacak ortalama büyüklükteki yeni bir plazan›n arsa bedeli dahil maliyetinin asgari befl milyon dolardan bafllay›p 10 milyon dolarlar›n üzerine ç›kt›¤› gerçe¤inden hareket ile oldukça yetersiz oldu¤u bilinen mevcut kâr marjlar› nedeniyle de bu ve benzeri bir yat›r›m›n geri dönüfl sürecinin rasyonel bir biçimde tahmin etmek imkan›n da yoklu¤u dikkate al›n›rsa yukar›da ifade etmeye çal›flt›¤›m hususlar›n daha da iyi anlafl›labilece¤i kanaatindeyim. Netice olarak yukar›da izah etmeye çal›flt›¤›m›z bu olumsuz tabloyu hem yetkili sat›c› hem de sa¤lay›c› (distribütör) aç›s›ndan müspet anlamda de¤ifltirmek su- retiyle düzeltilebilmesine dair çözüm önerilerinin bafll›calar› flöyledir: 1- Sa¤lay›c›lar aç›s›ndan kendi yetkili sat›c› Network’lar›n› tüm zay›f ve güçlü unsurlar›yla yeniden bir de¤erlendirmeye tabi tutarak, rehabilite etmesi suretiyle, bu yap›lar›n makul ve mant›kl› ölçüler içinde kâr edebilmelerini sa¤lamay› önemli önceliklerinden biri haline getirmelidirler. 2- Sa¤lay›c› tüm sat›fl sonras› faaliyetlerinin yeniden gözden geçirilerek bu konuda faaliyet gösteren yetkili sat›c›lar›n bu iflten verimli bir biçimde nemalan›p hiç olmazsa bu kriz süreci boyunca sabit giderlerini karfl›layabilece¤i bir faaliyet gelirine ulaflabilmesi için gerekli olan yap›sal de¤iflikliklerin gerçeklefltirilmesi zaruridir. 3- Sa¤lay›c›lar bu iflin esas noktas› olan marka baz›nda gerçek ve sat›labilir bir pazar hedefi ve ürün fiyatlamalar› ile yola ç›kmak suretiyle gerek kendileri ve gerekse de yetkili sat›c›lar› yüksek arzdan ve yanl›fl ürün fiyatland›r›lmas›ndan kaynaklanan stok ve finansman yükü alt›nda ezilmesini önleyecek tedbirleri almal›d›rlar. Son befl y›ll›k periyod içindeki bayi kârl›l›¤› ve geliflimi dikkate al›nd›¤›nda her geçen gün yap›lan ciddi fiziki yat›r›mlar ile büyüyen yetkili sat›c›l›k yap›s›n›n kârl›l›k ve rasyonel ticari faaliyetler aç›s›ndan ayn› performans› göstermemifl oldu¤u çok aç›k bir gerçektir. 4- Sa¤lay›c› yönetim sistemati¤inin önemli önceliklerinden biri olan tüm yetkili sat›c›lar›n›n markan›n istedi¤i standart ve kalitede hizmet verebilmesi hususunu kesintisiz bir biçimde temin etmek istiyorsa, yetkili sat›c›n›n bu anlamda sergilemifl bulundu¤u tüm ticari faaliyetlerinden reel anlamda verim almas›n› sa¤layacak düzenlemeleri hayata geçirmesi lüzumunu da önemsemelidir. 5- Sa¤lay›c› markalar›n yüksek pazar pay› öngörüleri ile tespit etmifl bulundu¤u fiktif sat›fl hedefleri alt›nda ezilen yetkili sat›c› teflkilat›n›n da bu ihtirasa kap›lmadan makul ve mant›kl› düflünmek ve hareket etmek suretiyle daha kompakt ve yal›n yap›lar ile çal›flarak tüm ticari faaliyetlerinden reel anlamda kâr etmeye odaklanmas› ve mevcut sabit iflletme maliyetlerini mutlaka düflürmesi gerekmektedir. 6- Yetkili sat›c› taraf›ndan yap›lmas› düflünülen yeni yat›r›mlar›n mutlaka profesyonel bir fizibilite çal›flmas› sonras›nda ortaya ç›kacak fayda maliyet ve geri dönüflüm sürelerini içeren ekonomik kârl›l›k raporundan sonra iflleme konulmas› ve gerçek kullan›m kapasiteleri ölçüsünde yap›larak bu konuda hiçbir zaman rantabl çal›flamayacak ölçülerde yat›r›mlar ile 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi kapasite fazlas› oluflturacak afl›r›l›klardan kaç›n›lmas› en önemli unsurlardan biri olarak dikkate al›nmal›d›r. 7- Yetkili sat›c› taraf›ndan çok ciddi ve disipliner bir biçimde yap›lmas› gereken stok yönetimi, likidite ödeme ve tahsilat dengesinin sa¤lanmas› banka kredisi ve di¤er finans enstrümanlar›n çok hesapl› ve kontrollü bir biçimde kullan›lmas› ve tüm faaliyetlerin yürütümüne ait genel tasarruf tedbirlerinin devreye sokulmas› flirketlerin sa¤l›kl› bir biçimde hayatlar›n› sürdürebilmesi aç›s›ndan önemli bir zorunluluk olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. 8- Yetkili sat›c› ortaya koydu¤u tüm ticari faaliyetlerini daha profesyonel ve hassas ölçüm sistemleriyle kontrol etmek suretiyle tüm süreçlerdeki verimlili¤ini izlemesi zaruridir. Bu anlamda bu zamana kadar sergilenmifl bulunan ticari al›flkanl›klar›nda d›fl›nda olan daha ak›lc› ve tutarl› sat›fl stratejileri ile hareket edilmesi ve yap›lan her faaliyette kâr›n hedeflenmesi en önemli önceliklerden biri haline getirilmelidir. 9- Tüm yetkili sat›c›lar kendi marka konseylerini gerçek anlamda sahiplenmek suretiyle konseyler baz›nda daha s›k bir araya gelerek mevcut durumlar›na ait objektif bak›fl aç›lar›n› içeren gerçek ve ölçülebilir sorun tespit ve çözüm önerilerini somut ve rasyonel yol haritalar›yla kendi marka yönetimleriyle beraber yeniden de¤erlendirmeleri özel bir önem arz etmektedir. ” Kaynak: Kaz›m YILMAZ, Otoban Dergisi, Mart-Nisan 2010, s.12-16’dan derlenmifltir. Okuma Parças› ‹fiLETMELERDE ETK‹NL‹⁄‹N ARTTIRILMASI VE F‹NANSAL VER‹ML‹L‹K Bir ekonomide mal ve hizmet üreten iflletmelerde kaynak kullan›m›nda etkinli¤i, finansal verimlili¤i artt›rmadan, sorunlara ciddi çözümler bulmak zorlafl›r. Burada etkinlik ya da finansal verimlilik, belirli bir ifl hacmini, sat›fl› olabildi¤ince az kaynak kullanarak gerçeklefltirmek veya belirli bir kaynakla ifl hacmini, sat›fl› ençoklamak (ço¤unsanmak, maksimize etmek) anlam›nda kullan›lmaktad›r. Genelde iflletmelerin baflar›m› (performans›) de¤erlendirilirken, gözler dönem kâr›na tak›l›r. Kâr›n tutar›ndan çok, oluflumu, hesaplama yöntemi, muhasebenin genel kabul görmüfl ilkelerine, kurallar›na uyum gösterilip gösterilmedi¤i önemlidir. Finansal verimlilik artt›r›lmadan, kâr art›fl› geçici nedenlerden, özel koflullardan kaynaklan›yorsa bu art›fl› da olumlu bir geliflme olarak nitelendirmemek gerekir. 155 Finansal verimlili¤in, kaynak kullan›m›nda etkinli¤in en iyi göstergeleri, devir h›zlar›, baflka bir deyiflle dönüflüm çubuklar›d›r. ‹flletmeler baflar›l› olmak istiyorlarsa, finansman gereksinimlerini, finansman giderlerini azaltmak için, kâr marjlar› negatife olmamak kofluluyla devir h›zlar›n› artt›rmak durumundad›rlar. Bu ba¤lamda stoklar›n k›sa sürede sat›fla çevrilmesi, alacaklar›n ortalama tahsil süresinin k›salt›lmas›, S›nai iflletmelerde sabit sermaye yat›r›mlar›na göre daha fazla sat›fl yap›lmas›, sonuçta toplam varl›klara göre ifl hacminin ço¤unsanmas› önem tafl›r. Ekonominin geliflme yönünü, iflletmelerin baflar›m› belirler. ‹flletmelerin durumu kötüye gidiyor, sat›fllar reel olarak azal›yor, yarat›lan katma de¤er düflüyor, ama ekonomi iyiye gidiyor türünde yorumlar, tam bir çeliflki tafl›r. ‹flletmelerin geliflmeleri incelenmeden yap›lan ekonomik yorumlar eksik kal›r, yan›lt›c› olur. ‹fl adamlar›n›n, yöneticilerin temel ifllevlerinden biri de, kaynak kullan›m›nda etkinli¤i artt›rmakt›r. Bilançolar boyanarak, makyajlanarak, verimlilik artt›r›lmaz. Bizde kâr› artt›rman›n yolu genellikle zam olarak öngörülüyor. Ne kadar zam yapabilirsek kâr oran› (kâr marj›n›) ne kadar artt›rabilirsek, toplam kâr›m›z›n, kulland›¤›m›z kaynaklara göre elde edece¤imiz kâr›n oran›n›n o denli yüksek olaca¤›n› düflünürüz. Halbuki toplam kâr, yaln›z kâr oran›na (kâr›n sat›fllara oran›na) de¤il ayn› zamanda sat›fl hacmine ba¤l›d›r. Kâr›n kullan›lan kaynaklara olan oran›n› da belirleyen büyük ölçüde kaynak kullan›m›nda etkinlik, finansal verimliliktir. ‹flletme yönetiminde baz› kurallar dikkate al›nmad›¤›ndan, ço¤u kez kolay ya da göz boyay›c› yollara baflvuruldu¤undan, istenen baflar› sa¤lanamamaktad›r. Düflük kâr oranlar› ile daha fazla sat›fl yap›labiliyorsa, hem toplam kâr hem de toplam kâr›n kullan›lan kaynaklara oran› yükselir. Ussal (rasyonel, ak›lc›) davranan iflletmeler, kâr›n kulland›klar› kaynaklara oran›n› yükseltmeye, ço¤unsamaya (ençoklamaya) çal›fl›rlar. Bunun da yolu sürekli yinelendi¤i gibi, kaynak kullan›m›ndaki etkinli¤i, finansal verimlili¤i artt›rmakt›r. Özel ve kamu iflletmelerinin sonuçlar› de¤erlendirilirken, olabildi¤ince somut, nesnel ölçülere dayanmal›, laf kalabal›¤›ndan, gösteriflten kaç›n›lmal›d›r. ‹flletmelerimiz iyi yönetilemedikleri sürece ekonomide belirli bir baflar› kazanmaya olanak yoktur. ‹yi yönetilme ölçüsü de, belki abart›l› bir sav olacak ama iflletmelerdeki finansal verimlilik göstergeleridir. Kaynak: Prof. Dr. Öztin AKGÜÇ, Cumhuriyet, 21.07.2000 156 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar› 1. e S›ra Sizde 1 Kâr, bir iflletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i has›lattan, bu has›lat› elde etmek için katland›¤› giderlerin ç›kar›lmas›ndan sonra kalan olumlu farkt›r. Kârl›l›k ise bir iflletmenin kazanç yaratma yetene¤i olarak tan›mlanabilir. Kârl›l›k bir orand›r ve kâr ile kâra etki eden de¤iflkenler aras›ndaki rakamsal ifadedir. Kârl›l›k, hem ortaklar hem de yat›r›mc›lar aç›s›ndan iflletme ile ilgili olarak al›nacak kararlarda etkili bir göstergedir. Finans yöneticileri finansal yap›n›n de¤erlendirilmesinde kârl›l›k analizi yapabilirler. 2. d 3. b 4. c 5. c 6. c 7. c 8. a 9. e 10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr› Etkileyen Faktörler ve Kârl›l›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr›n Kayna¤›, Oluflumu, Kâr ve Kârl›l›k Kavramlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr›n Kayna¤›, Oluflumu, Kâr ve Kârl›l›k Kavramlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr›n Kayna¤›, Oluflumu, Kâr ve Kârl›l›k Kavramlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler Aras› ‹liflkiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kâr›n Kayna¤›, Oluflumu, Kâr ve Kârl›l›k Kavramlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sat›fllar, Maliyetler ve Sat›fllar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Varl›klar›n Miktar›, Da¤›l›m› ve Varl›klar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kaynak Yap›s› ve Özkaynaklar›n Kârl›l›¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler Aras› ‹liflkiler Matrisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 2 Bir iflletmenin stok devir h›z›n›n düflük olmas› stoklara ba¤lanan fonlar›n geri dönüflünü engelleyece¤inden iflletmede fon a盤› oluflturabilir. Fon a盤›n›n uygun olmayan kaynaklarla finanse edilmesi faiz giderleri art›r›r. Stoklar›n elde kalmas› sonucunda, demode olmas›, kullan›m süresini doldurmas› gibi durumlar zarara yol açt›¤›ndan kâr› olumsuz etkiler. Ayr›ca depolama giderleri artaca¤›ndan kâr olumsuz etkilenir. ‹yi bir stok yönetimi olarak stoklar›n takip edilmesi, ekonomik siparifl miktarlar›n›n hesaplanmas›, emniyet stoklar›n›n tespiti ile en az stok bulundurulursa stok devir h›z› yükselir. S›ra Sizde 3 Bir imalat iflletmesinde süreklilik gösteren ana ve yan faaliyetlerden kâr›n düflük ç›kmas› fakat net kâr›n yeterli görülmesi durumunda iflletmenin ola¤an d›fl› faaliyetlerinden önemli miktarda kâr elde etti¤i anlafl›l›r. Bu kâr bir kereli¤ine oldu¤undan süreklilik göstermez. Kaliteli bir kâr olarak yorumlanmaz. 6. Ünite - Kârl›l›k Analizi 157 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 4 (M) ‹flletmesinde net kâr marj› yüksektir. (M) ‹flletmesi ürünlerini daha fazla fiyatla satmaktad›r. S›ra Sizde 5 (M) ‹flletmesi 2007 y›l›nda 2006 y›l›na göre Finansman giderlerini önemli ölçüde azaltm›flt›r. Ayn› zamanda rakip iflletmelere göre yan faaliyetlerden de önemli say›labilecek kârlar elde etmektedir. Ancak burada etkili olan finansman giderlerindeki azal›flt›r. Kaynak yap›s›n›n olumlu duruma getirilmesinin kârl›l›¤a etkisini aç›klamaktad›r. Uygun yabanc› kaynak sa¤lanmas› özkaynak kârl›l›k oran›n› da önemli ölçüde yükseltmifltir. S›ra Sizde 6 (B) ‹flletmesinin varl›k devir h›z› ve yabanc› kaynak finansman oran› yüksektir. ‹flletme alacak, stok ve maddi duran varl›klar›n› verimli bir flekilde kullanmaktad›r. Yabanc› kaynaklar›n›n neredeyse tamam› ticari borçlardan oluflmaktad›r. Bu durum finansman giderlerini azaltmaktad›r. Bu iki durum sat›fl fiyat›n›n rakip iflletmelere göre düflük olmas›na ra¤men rakipler kadar kâr elde edilmesi sonucunu yaratm›flt›r. Akgüç, Ö. (1998), “Finansal Yönetim”, 7. Bask›, Muhasebe Enstitüsü E¤itim ve Araflt›rma Vakf› Yay›n No: 17, ‹stanbul. Albayrak, A. S. ve Akbulut, R., (2008), “Kârl›l›¤› Etkileyen Faktörler: ‹MKB Sanayi ve Hizmet Sektörlerinde ‹fllem Gören ‹flletmeler Üzerine Bir ‹nceleme”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say› 7, s. 55-83. Bektöre, S., Çömlekçi, F., Sözbilir, H., (2007), “Tek Düzen Hesap Plan›na Göre Mali Tablolar Analizi”, Eskiflehir. Bumin, M., (2009), “Türk Bankac›l›k Sektörünün Kârl›l›k Analizi: 2002-2008”, Maliye Finans Yaz›lar› Dergisi, Say›: 84, s. 39-60. Çelik, Orhan, (2002), “‹flletmelerde Bir Performans Ölçütü Olarak Ekonomik Katma De¤er ve Türk Telekom A.fi.’de Uygulanmas›”, Muhasebe Bilim Dünyas› Dergisi, Cilt: 4, Say›: 2, s. 21-55. Fridson, M. ve Alvarez, F., (2002), “Financial Statement Analysis: A Practitioner’s Guide”, Third Edition, John Wiley and Sons, Inc., NY, USA Gibson, C. H., (2000), “Financial Reporting Analysis: Using Financial Accounting Information”, Eighth Edition, NY, USA. Okka, O., (2009), “Analitik Finansal Yönetim: Teori ve Problemler”, Nobel Yay›n Da¤›t›m, 1. Bask›, Ankara. Prokopenko, J., (2001), “Verimlilik Yönetimi Uygulamal› El Kitab›”; Çev. BAYKAL, O., ATALAY, N., F‹DAN, E., Milli Prodüktivite Merkezi Yay›nlar›, 4. Bask›, Ankara. Sevim, fi., (2011), “Finansal Tablolar Analizi”, Dumlup›nar Üniversitesi Yay›nlar›, No: 27, Kütahya. Stickney, C. P., Brown, P. R., Wahlen, J. M., (2007), “Financial Reporting, Financial Statement Analysis, and Valuation: A Strategic Perspective”, Sixth Edition, Thomson Higher Education, OH, USA. Yükçü, S. ve Ata¤an, G., (2010), “TOPS‹S Yöntemine Göre Performans De¤erleme”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say›: 45, s. 28-35. F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ 7 Amaçlar›m›z N N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; ‹flletmelerin sermaye yap›lar›n› etkileyecek kararlar›n al›nmas›n› etkileyen faktörlerin neler oldu¤unu aç›klayabilecek, Sermaye kararlar›n› analize yönelik teorik yaklafl›mlar› tan›mlayabilecek, Sermaye-finansman kararlar›nda hisse bafl›na etkinin analizi ve sermaye karar›n› aç›klayabilecek, Finansal kald›raç ve sermaye yap›s› oluflumundaki etkisini aç›klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • • Faaliyet Kald›rac› Optimal Sermaye Finansal Kald›raç Hisse Bafl›na Kazanç Devaml› Sermaye • • • • Sermaye Kald›rac› Sermaye Yap›s› Özsermaye Verimlilik Oran› Faaliyet Kald›raç Derecesi ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi • G‹R‹fi • ‹fiLETMELER‹N SERMAYE YAPILARINI ETK‹LEYECEK ALTERNAT‹F F‹NANSMAN KAYNAKLARI VE KÂRLILI⁄A ETK‹LER‹ • SERMAYE YAPISI VE ÖDEME GÜCÜNÜN ANAL‹Z‹NE TEOR‹K YAKLAfiIMLAR • SERMAYE - F‹NANSMAN KARARLARINDA H‹SSE BAfiINA ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE KARARI Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi G‹R‹fi Bir iflletmenin baflar›s›; gelir tablosunun olumlu bakiye vermesine, iflletmenin operasyon kararlar› neticesi baflar›l› bir sonuç almas›na ba¤l›d›r. Ancak iflletme operasyon aç›s›ndan ne kadar baflar›l› olursa olsun, iflletmenin temel baflar›s›, iflletmenin sermaye yap›s›ndan geçer. ‹flletmenin kaynak da¤›l›m› ve kaynaklar›n etkin kullan›m› iflletmenin süreklili¤i ve uzun dönem baflar›s› için olmazsa olmaz bir durumdur. ‹flletme operasyonlar› genelde bir defal›k kararlar iken sermaye bilefleni ve yap›s› süreklilik içeren bir karard›r. Çünkü sermaye yap›s› kararlar› s›k s›k de¤ifltirilebilen kararlar de¤ildir. ‹flletmeler baflar›l› olabilmek için kaynaklar›n›n sa¤lanma noktalar›n›, kullan›m ve verimlilikleri aras›ndaki iliflkiyi çok iyi belirlemelidir. ‹flletmenin finansal yap›s› kelebe¤i and›r›r. Sa¤ kanad› varl›klar›, sol kanad› da yabanc› kaynaklar› ve öz kaynaklar› (özsermayeyi) temsil eder. Yeterli özen göstermeden kelebe¤in bir kanad›na dokunulursa dengesi bozulur ve uçamaz. ‹flletme de bir kelebek gibi iki kanad›n› hassas bir flekilde kullanmal›d›r. ‹flletmenin bu hassasiyetini finansal kald›raç yap›s›nda görebiliriz. ‹flletmeler özkaynak verimlilik oranlar›n› artt›rabilmek için de¤iflik finansman politikalar› ve finansal kald›raç dereceleri seçerler. Burada kullan›lan finansal kald›raç kavram›n›, özkaynak ve yabanc› kaynak (borçlanma) kullan›m dengesinin iflletme verimlilik oran›na etkisi olarak tan›mlayabiliriz. Bir iflletmenin baflar›l› olabilmesinin veya süreklili¤inin devam› için iflletmeyi üç boyutta analiz etmek gerekir. Bunlar iflletmenin yönetim yap›s›, teknolojik geliflmeye uyumu ve iflletmenin mali (finansal) yap›s›d›r. ‹flletmenin gelir tablosundaki faiz ve vergi öncesi kazanç seviyesine etki eden faktörler, genel yönetim ve teknolojik kararlardan etkilenir. Di¤er bir ifade ile iflletmenin faiz ve vergi öncesi kazanç seviyesi, yönetim ve teknolojik geliflmeye ba¤l›d›r. Bu kararlar da direkt olarak iflletmenin operasyon riskini etkiler. Faiz ve vergi sonras› kazançlar, iflletmenin finansal kararlar›ndan ve sermaye yap›s›ndan etkilenir. Dolay›s›yla firma, yönetim ve teknik aç›dan ne kadar baflar›l› olursa olsun yanl›fl sermaye kararlar› al›rsa gelir tablosunun son sat›r›nda, net kârda baflar›s›z olur. ‹flletme, finansman kararlar›nda alternatif kaynak seçimi yaparken maliyeti, kullan›lacak alternatif kayna¤›n olas› riski ve kaynak ediniminde kullan›lacak finansman enstrüman›n›n sat›labilirli¤ini hem ayr› ayr› hem de birlikte dikkate almak zorundad›r. Bu temel faktörlerin yan›nda iflletme finansman kararlar› asla kesin ve bir defal›k karar olarak düflünülmemelidir. Finansman kararlar› bir defada al›nan an- 160 Finansal Tablolar Analizi cak iflletme stratejilerini sürekli etkileyecek olan kararlard›r. Bugün al›nan finansman kararlar›, iflletmenin gelecekte alaca¤› kararlar› do¤rudan etkileyece¤inden, bu tür kararlar iflletmeyi önümüzdeki dönemde güç duruma sokabilir. K›sacas›, iflletme finansman kararlar›n› sürekli kararlar olarak düflünmelidir. Finansman kararlar›n› bugün ald›¤›m›z› fakat ileride iflletmeyi etkileyece¤ini unutmamal›y›z. Bu nedenle finansman kararlar›nda finansal esneklik iyi flekilde de¤erlendirilmeli; bugünkü karar, yar›n al›nabilecek finansal kararlar› olumsuz etkilememelidir. ‹flletmeler, sermaye yap›s› için ald›klar› veya alacaklar› bugünkü kararlar›, ileride al›nmas› olas› finansal kararlarla birlikte düflünmelidirler. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE ‹fiLETMELER‹N SERMAYE YAPISINI ETK‹LEYECEK ALTERNAT‹F F‹NANSMAN KAYNAKLARI VE D Ü fi Ü N E L ‹ M KÂRLILI⁄A ETK‹LER‹ D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmeler, gereksinim duyduklar› kaynaklar› borçlanma ve özkaynak olmak üzere S O R U karfl›layabilirler. iki temel kaynaktan S O R U ‹flletmenin özkaynak D ‹ K K A T finansman›, hisse senedi sat›fl› veya elde edilen net kâr›n flirkette b›rak›lmas› ile sa¤lanabilir. Borç finansman› ise uzun vadeli banka kredisi veya tahvil ihrac› ile karfl›lanabilir. D‹KKAT SIRA S‹ZDE N N ‹flletme, ihtiyaç duydu¤u kayna¤›, iflletmenin ortakl›k hakk›n› satarak ediniyorsa AMAÇLARIMIZ buna özkaynak finansman› denir. ‹flletme, sabit bir sorumluluk veren borç edinerek kaynak sa¤l›yorsa K ‹ borç T A veya P yabanc› buna kaynak finansman yöntemi denir. TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE 1 SIRA S‹ZDE Burada iflletmenin sermaye yap›s› kavram› (devaml› sermaye) ile uzun vadeli olarak edinmifl oldu¤u kaynaklar toplam›n› kastetmekteyiz. Sermaye yap›s›n› uzun AMAÇLARIMIZ vadeli kaynaklar› olarak ifade edersek sermaye yap›s› kararlar›, uzun vadeli finansman karar› olarak ele al›nmal›d›r. ‹flletmenin sermaye yap›s›n› uzun vadeli krediler ‹ T A P veya tahvilKihrac›ndan elde edilen borç ve özsermaye toplam› olarak düflünsek de günümüzde alternatif finansman kaynaklar› da vard›r. ‹flletmelerin günümüz finansman sistemi içinde kullanabilece¤i k›sa ve uzun vadeli finansman sa¤lama türlerini ve yerlerini gibi s›ralayabiliriz: T E L E V ‹ Z Yafla¤›daki ON • Kendi paras›n› kullanma (özsermaye) • Ortak paras›n› kullanma (özsermaye) • Finansman flirketleri (stratejik ortakl›k veya borç) ‹NTERNET • Arkadafl ve aile kaynaklar› (borç) • Ortakl›k sermayesi (giriflim risk sermayesi) • Sigorta flirketleri (stratejik ortakl›k veya borç) • Banka kredileri (orta ve k›sa vadeli borç) • Ticari krediler (k›sa vadeli ticari borç) • Franchising (orta ve uzun vadeli makine ekipman borcu) • Faktöring (k›sa vadeli borç) • Gayrimenkul ipotekli krediler (orta ve k›sa vadeli borç) ‹flletmenin yukar›da belirtilen kaynak edinim yerlerinin tercihi, sermayenin maliyetine, riskine, edinim olana¤›na ve iflletmenin yap›s›na göre de¤ifliklik arz edebilir. Sermaye edinim yollar›, her iflletmenin kendi tercihine ba¤l› olarak belirlenir. Muhafazakâr giriflimci kendi paras› ile finansman› tercih ederken, riskten kaçan modern bir giriflimci, ortakl›k finansman yöntemini seçerek, iflletmesini halka açarak kaynak edinimine gidebilir. Halka aç›lma olana¤› olmayan bir iflletme ise risk sermayesi yöntemine baflvurabilir. Risk sermayesini araflt›r›n›z. SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U S O R U SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletme, sermaye yap›s› karar›n› verirken ileride de aç›klanaca¤› gibi, seçilen finansman kayna¤›n›n iflletmenin amac›n› yerine getirmesine hizmet etmesi ve firma S O R U de¤erini artt›r›c› bir özellik tafl›mas› gerekir. ‹flletme, sermaye karar›n› verirken her sermaye bileflenin özelliklerini D ‹ K Kve A T firma de¤eri üzerine olas› etkilerini iyi bilmelidir. ‹flletme, sermaye yap›s› kararlar› sonucunda iflletmenin de¤erini art›r›yorsa bu sonuca götüren her sermaye yap›s› karar› ve kayna¤›, do¤ru SIRA S‹ZDE al›nm›fl bir karar niteli¤indedir. N N ‹flletmenin özkaynak finansman yönetimini seçmesi durumunda, iflletme herAMAÇLARIMIZ hangi bir sabit ödeme yükü ile karfl› karfl›ya kalmaz. ‹flletme kâr elde etmedi¤i sürece hissedarlar›na hiçbir ödeme yapmak zorunda de¤ildir. Yabanc› kaynak fiK ‹ faiz T A yükünü P nansman›nda ise iflletme kâr elde etsin etmesin borcun getirdi¤i ödemek zorundad›r. Özkaynak finansman›nda sa¤lanan kayna¤›n sabit ödeme vadesi olmad›¤›ndan, sa¤lanan kaynak sürekli kullan›ma aç›kt›r. Borçlanmada ise borç belli bir vade sonunda geri ödenmek zorundad›r. Ayr›ca iflletmenin senedi T E L E V ‹ Z Y hisse ON ihrac› firman›n sermaye piyasas›nda de¤er kazanmas›na olanak verece¤inden flirketin kredibilitesi artar. Bu nedenle özkaynak finansman› iflletmenin daha sonraki kaynak ihtiyac›nda olumlu etki yapabilir. ‹NTERNET Özkaynak finansman yönetimi, iflletme ortakl›k pay›n›n sat›fl› karfl›l›¤›nda oldu¤undan flirket hissesine sahip her ortak, flirket yönetiminde oy hakk›na sahip olacakt›r. Hisse senedi ile kaynak edinimi flirketin oy hakk›n›n genifllemesine, da¤›lmas›na neden olur. Bu nedenle flirket yönetiminin kontrolü kaybedilebilir. Ayn› zamanda ortak say›s›n›n artmas›, hisse bafl›na kazanc›n düflmesine ve net kâr›n daha fazla ortak taraf›ndan paylafl›lmas›na neden olur. Hisse senedi finansman yönteminde ihraç giderleri, borçlanmaya göre daha yüksektir. Hisse senedi ihrac›n›n borçla de¤iflimi olanakl› olmad›¤› için sermaye birlefliminin ak›flkanl›¤› da minimize edilmifl olur. Geliflmifl finansal sistemlerde iflletmeler, tahvil ihrac› veya uzun vadeli borçla finansman yöntemini kullanarak sermaye tedarikine giderler. Bunun temel nedeni, sermaye yap›s›nda finansal kald›rac› de¤erlendirerek ortalama sermaye maliyetini minimize etmek ve böylece hisse bafl›na kazanç seviyesini yükseltmektir. Borçlanma maliyeti, iflletmenin ortalama sermaye maliyetini minimize etme olana¤› yan›nda finansal sisteme olumlu bir sinyal de verebilir. Borçlanma yöntemi ile kaynak ediniminde firman›n projesine finansal piyasalar da olumlu sinyal verir. fiöyle ki proje potansiyel kârl› ve ödeme gücü yüksek ki firma borçlanabiliyor diye düflüS‹ZDE iflletmenin nülür. Hisse senedi finansman yöntemi ile kaynak edinimi ise SIRA piyasaya baflar›s› hakk›nda olumsuz sinyal verebilir. Hisse senedi yöntemi ile fon tedariki, iflletmenin gelecek potansiyelinden kesin emin olmad›¤›ndan, sabit sorumluluk D Ü fi Ü N E L ‹ M getiren finansman yönteminden kaç›n›ld›¤› fleklinde sinyal verebilir. Bu tür olumsuz sinyaller iflletmenin hisse senetlerinin pazar fiyatlar›n›n düflmesine neden olur. S O R U ‹leride iflletmenin sermaye ediniminde olumsuzluk yarat›r. Ülkemizdeki finansal sistemde, tahvil piyasalar› yeterince geliflmedi¤i D ‹ KveK Ade T uzun vadeli tahvil piyasas› çok zay›f oldu¤u için firmalar genelde hisse senedi yöntemini kullanarak sermaye art›r›m›na giderler. Bu olanaklardan yararlanmayan firmalar, yukar›da verdi¤iSIRA S‹ZDE miz de¤iflik finansman alternatifini kullanma yöntemine baflvururlar. AMAÇLARIMIZ N N 161 D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON 162 Finansal Tablolar Analizi SERMAYE YAPISI VE BORÇ ÖDEME GÜCÜNÜN ANAL‹Z‹NE TEOR‹K YAKLAfiIMLAR Sermaye yap›s›, firman›n kulland›¤› özsermaye ile borç miktar› ve toplam içindeki oranlar›n› birlikte ele alan bir kavramd›r. SIRA S‹ZDE 2 Literatürdeki önemli kuramsal sermaye yap›s› yaklafl›mlar›n› aç›klamadan önce sermaye yap›s›na k›saca de¤inmekte yarar vard›r. Sermaye yap›s› k›saca, iflletmelerde kullan›lan uzun vadeli kaynaklar›n miktar› ve birleflenlerinin durumudur. ‹flletmenin bilançosunda sa¤ taraf›ndaki uzun vadeli yabanc› kaynaklar ve özsermaye miktar›n› sermaye (devaml› sermaye) olarak tan›mlad›¤›m›zda firman›n sermaye yap›s›na aç›kl›k getirmifl oluruz. Optimal sermaye yap›s› nedir? SIRA S‹ZDE ‹flletmelerin sermaye kararlar›n› analize yönelik literatürde dört temel yaklafl›m D Ü fi Ü NBunlar› EL‹M bulunmaktad›r. afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz: • Net Gelir Yaklafl›m› • Net Faaliyet S O R U Geliri Yaklafl›m› • Geleneksel Yaklafl›m • Modigliani-Miller Yaklafl›m› D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT D‹KKAT Net gelir yaklafl›m›na göre SIRA S‹ZDE iflletme, sermaye yap›s›ndaki borçlanma oran›n›, bir baflka deyiflle borç/aktif toplam› oran›n› AMAÇLARIMIZ (kald›raç faktörünü) artt›rarak, sürekli olarak ortalama sermaye maliyetini düflürmek ve firma pazar K ‹ T yükseltmek A P de¤erini olana¤›na sahip olacakt›r. Net Gelir Yaklafl›m› N N yap›s›n›n tamam› borç oldu¤u zaman maksimuma ulaflmaktad›r. ‹ N T Efiekil R N E T 7.1 Net Gelir Yaklafl›m› Fon maliyeti Net gelir yaklafl›m›na göre Tfirman›n E L E V ‹ de¤eri, Z Y O N sermaye SIRA S‹ZDE bir firman›n sermaye maliyetinin belirlenmesinde, borcun kalNet Gelir Yaklafl›m›, d›raç etkisini en fazla dikkate alan yaklafl›md›r. Buna göre firma, borç/özsermaye oran›n›, di¤er bir ifadeyle kald›raç etkisinden yararlanma derecesini art›rarak, ortaAMAÇLARIMIZ lama sermaye maliyetini düflürebilir ve piyasa de¤erini yükseltebilir. Net gelir yaklafl›m›na göre borçlanma maliyeti sürekli olarak özsermaye maliyetinden düflük Bu yaklafl›ma göre bunun nedeni, borç verenlerin üstlendikK ‹olacakt›r. T A P leri risklerin, hissedarlar›n veya iflletme sahiplerinin yüklendikleri riskten daha düflük oldu¤u varsay›m›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu nedenle iflletme ne kadar çok borçlanmaya giderse, yap›s›nda olumlu bir kald›raç yaratarak firma sermaye maT E L E V ‹ Zsermaye YON liyetini azaltacakt›r. Borçlanma artt›kça azalan ortalama sermaye maliyeti, firman›n hisse bafl›na kazanç miktar›n›n artmas›na neden olacakt›r. Dolay›s›yla borçlanman›n yaratt›¤› pozitif kald›raç etkisi firma de¤erinin de yükselmesini sa¤layacakt›r. ‹NTERNET Net gelir yaklafl›m›n›n temel varsay›mlar›ndan biri de iflletmenin sermaye yap›s› içindeki borç oran›n›n artmas›n›n hiçbir flekilke 10% de iflletme ortaklar›n›n ve borç verenlerin beklentilerini de¤ifltirk0 meyecek olmas›d›r. Bu durumda, iflletme sermaye yap›s› içindeki borç oran› artt›kça sermaye malik 5% i yeti düflecek oldu¤undan iflletme de¤erinin de artaca¤› beklenmektedir. Dolay›s›yla iflletme sermaye yap›s›ndaki borçlanma oran›Borç/Özsermaye n› yüzde yüze ç›kararak firma de¤erini maksimize edebilecektir. Yukar›da anlatt›¤›m›z kuramsal yaklafl›m› rakamsal bir örnekle aç›klamak için varsayal›m ki ABC ‹flletmesinin toplam sermaye tutar› 10.000.000 Türk liras›d›r. Bu- 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi nun 4.000.000 Türk liras› borç olarak, %12 ortalama borç maliyeti ile karfl›lanm›fl, geri kalan 6.000.000 Türk liras› özsermaye olarak konulmufltur. Firman›n faiz ve vergi öncesi kâr› 4.000.000 Türk liras›d›r. Firman›n özsermaye beklenen minimum verimlilik oran›n›n %15 oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda firman›n vergi öncesi net kâr büyüklü¤ü: Firman›n Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Büyüklü¤ü (F.V.Ö.K) = 4.000.000 Türk liras› Sermaye Borç Faiz Tutar› (0,12 × 4.000.000)...................... = (480.000) Türk liras› Vergi Öncesi Net Gelir Miktar› (V.Ö.N.G).......................= 3.520.000 Türk liras› Firman›n özsermaye kazanç miktar› 3.520.000 Türk liras›d›r. Özsermayeden beklenen verimlilik oran› %15 oldu¤una göre firman›n özsermaye de¤erini afla¤›daki gibi hesaplar›z. Özsermaye Piyasa Tutar› (S) = 3.520.000/0,15 = 23.466.666 Firman›n De¤eri (V) = Toplam Borç (B) + Toplam Özsermaye De¤eri (S) V = 4.000.000 + 23.466.666 V =27.466.666 Türk liras›d›r. Bu durumda firman›n A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Ka) afla¤›daki gibi hesaplanabilir. Ka = F.V.Ö.K V Ka= T4.000.000 /T27.466.666 = 0,1456 = %14,56 ABC Firmas›n›n T4.000.000 borç alarak bu paray› sermaye azalt›m›nda kullanaca¤›n› kabul edelim. Firman›n mevcut durumda 10.000 adet hisse senedi bulunmaktad›r. Firma piyasa de¤erine göre firman›n mevcut durumda hisse senedinin potansiyel pazar cari de¤eri; T23.466.666/10.000 Adet = T2.346’dir. ABC Firmas› ilave olarak ikinci T4.692.000 borç alarak iflletmenin mevcut hisse senetlerini sat›n almada kullans›n. Bu durumda firma yeni T4.692.000 ile T4.692.000/T2.346 = 2.000 adet hisse senedi sat›n alabilecektir. Firman›n hisse senedi say›s› 8.000 adet olarak kalacakt›r. Firman›n yeni sermaye yap›s›ndaki T8.692.000’lik borç de¤iflikli¤inden sonra firman›n yeni pazar de¤eri afla¤›daki gibi hesaplan›r. F.V.Ö.K (-) Faiz V.Ö.N.G. T4.000.000 (T1.043.040) T2.956.960 Özsermayeden beklenen verimlilik oran› daha önce oldu¤u gibi %15’d›r. Özsermaye Pazar De¤eri (S) = 2.956.960/0,15 = 19.713.066 Firman›n De¤eri (V) = Toplam Borç (B) + Toplam Özsermaye De¤eri (S) V= 8.692.000 +19.713.066 V= T28.405.066 olmaktad›r. Yeni durumda firman›n A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Ka); Ka = F.V.Ö.K V Ka = T4.000.000 /T28.405.066 = 0,1408 = %14,08 163 164 Finansal Tablolar Analizi Yukar›daki varsay›mlara göre yap›lan rakamsal hesaplamalardan, firman›n borcu artt›kça ortalama sermaye maliyetinin azald›¤›n› ve firma de¤erinin artt›¤›n› görürüz. Firma de¤erindeki art›fla paralel olarak firma hisse senedi fiyat›nda da art›fl görülür. fiöyle ki yeni durumda firman›n hisse senedi fiyat› da T19.733.867/8.000 Adet = T2.464’ye ç›kmaktad›r. Bu yaklafl›ma yap›lan en önemli elefltiri, borçlanma oran› artt›¤›nda, borcun ve özsermaye maliyetinin de¤iflmeyece¤i varsay›m›na yöneliktir. Net faaliyet gelirinin daha büyük bir bölümü faiz giderlerine ödendikçe, borcun maliyeti (borcun kapitalizasyon oran›) artacakt›r (Canbafl ve Vural, 2010, s. 273). Burada belirtilen elefltirinin esas›, borç miktar› artt›kça borca ödenecek faiz tutar› artacak ve ödeme sorunu daha riskli olacakt›r. Sermaye yap›s›ndaki borç miktar› art›fl›ndan oluflan risk, hissedarlar›n beklentisine de yans›yabilir. Bu nedenle hissedarlar›n riske paralel temettü beklentileri de artar. Oysaki bu yaklafl›m, ne borç verenin ne de hisse sahiplerinin artan borca paralel olarak beklentilerinin ve/veya risk alg›lar›n›n de¤iflmeyece¤ini varsaym›flt›r. Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› Fon Maliyesi fiekil 7.2 Net faaliyet geliri yaklafl›m›na göre, iflletmenin ortalama sermaye maliyeti, tüm sermaye yap›land›rmalar›nda ayn›d›r (Canbafl ve Vural, 2010). Burada ileri sürülen varsay›m, tüm sermaye yap›land›rmalar›nda ve miktar›nda kullan›lan kapitalizasyon oran›n›n ayn› ve sabit olaca¤›d›r. Yani iflletme sermaye yap›s›nda borç oran› ne kadar yüksek olursa olsun sermaye maliyetinin de¤iflmeyece¤i ileri sürülür. Firman›n sermaye yap›s›ndaki borç miktar› ve özsermaye miktar›n›n de¤iflimlerinin ortalama sermaye maliyeti üzerinde art› veya eksi bir etki yaratmayaca¤› varsay›ld›¤›ndan, her türlü sermaye yap›s› firma için optimaldir. Sonuç olarak, sermaye yap›s›ndaki bileflim, miktar ve oranlar de¤ifltirilerek, firman›n sermaye yap›s› optimize edilerek firma de¤erinin art›r›lmas› olanakl› de¤ildir. Bu yaklafl›ma göre, iflletme düflük maliyetle borçlanma olana¤› sa¤lam›fl ke olsa da firman›n özsermaye maliyetinin artaca¤› varsay›m› nedeniyle firmak n›n ortalama sermaye maliyeti de¤ifl10% 0 meyecektir. Di¤er bir ifade ile özsermaye, firman›n ucuz borçlanmas›na olumlu yerine olumsuz reaksiyon gösterecek, özsermaye maliyeti artacak, ki 5% dolay›s›yla da firman›n ortalama sermaye maliyeti sabit kalacakt›r. Yabanc› kaynak maliyetindeki düflüflü, özserBorç/Özsermaye maye maliyetindeki yükselifl giderecektir. Böylece bir firma için mümkün olabilecek tüm sermaye yap›s› seçeneklerinde, yabanc› kaynak ve özsermaye maliyetlerinin a¤›rl›kl› ortalamas› sabit kalmaktad›r. 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi (Örnek, Canbafl ve Vural’dan uyarlanm›flt›r.) Daha önceki örne¤i biraz de¤ifltirerek ele alal›m. ABC ‹flletmesinin toplam sermaye tutar› 10.000.000 Türk liras›d›r. Bunun 4.000.000 Türk liras› borç olarak, %12 ortalama borç maliyeti ile karfl›lanm›fl, geri kalan 6.000.000 Türk liras› özsermaye olarak sa¤lanm›flt›r. Firman›n faiz ve vergi öncesi kâr› 4.000.000 Türk Liras›d›r. Bu örnekte firman›n ortalama sermaye maliyetinin Ka= %16 oldu¤unu varsayal›m. Bu durumda firman›n; a. Özsermayesinin piyasa de¤eri nedir? Borç/özsermaye oran› nedir? b. Özsermaye maliyeti nedir? c. Borçlar 1.200.000 Türk liras› artt›r›l›p, özsermaye azalt›larak borç/özsermaye oran› yükseltilmifltir. Bu durumda özsermayenin piyasa de¤eri, yeni borç/özsermaye oran› ve özsermaye maliyeti nedir? Çözüm: a) ‹flletmenin Pazar De¤eri ‹flletmenin Pazar De¤eri T25.000.000 Özsermayenin Pazar de¤eri Borç/Özsermaye b) Faiz ve vergi öncesi kazanç (-) Faiz giderleri Özsermaye kalan kazanç Özsermaye maliyeti, ks = Faiz ve Vergi Öncesi Kâr/Ortalama Sermaye Maliyeti = 4.000.000/0,16 = T25.000.000 = Borçlanma Tutar› + Özsermayenin Pazar de¤eri = T4.000.000 + Özsermaye pazar de¤eri = T21.000.000 = 4.000.000/21.000.000 = 0,19 = T4.000.000 = T480.000 (4.000.000 × 0,12) = T3.520.000 = Özsermayeye kalan kazanç/Özsermaye pazar de¤eri = 3.520.000/21.000.000 = 0,1676 c. Borçlar›n artmas› durumunda net faaliyet geliri yaklafl›m›na göre iflletmenin ortalama sermaye maliyeti de¤iflmeyecektir. Yeni duruma göre flöyle ki; Borçlar›n toplam de¤eri = 4.000.000 + 1.200.000 = T5.200.000 ‹flletmenin Pazar De¤eri = Borçlar›n pazar de¤eri + Özsermayenin pazar de¤eri 25.000.000 = T5.200.000 + Özsermayenin Pazar de¤eri Özsermayenin pazar de¤eri = T19.800.000 Borç/Özsermaye = 5.200.000/19.800.000 = 0,2626 Yeni durumda borç miktar› T1.200.000 artarak T5.200.000’ye ulaflm›flt›r. Ancak borç maliyeti %12 olarak kalmaktad›r. Yeni duruma göre özsermayeye kalan kazanç miktar›; Faiz ve vergi önceki kazanç = T4.000.000 (-) Faiz giderleri = T624.000 (T5.200.000 × 0.12) Özsermaye kalan kazanç = T3.376.000 = Özsermayeye kalan kazanç/Özsermaye pazar Özsermaye maliyeti, ks de¤eri = 3.376.000/19.800.000 = 0,1705 165 ÖRNEK 166 Finansal Tablolar Analizi ABC Firmas›n›n borç/özsermaye oran›n›n 0,19’dan 0,2626’ya ç›kmas›, özsermaye maliyetinin 0,1676’dan 0,1705’e ç›kmas›na neden olmufltur. Net gelir yaklafl›m›n en zay›f noktas›, sermaye yap›s›ndaki borç miktar›n›n artmas›na ra¤men borç maliyetin sabit kalmas›d›r. Gerçekte borç miktar› art›kça, borçlanman›n ödeme riski artaca¤›ndan borç maliyetinin de artmas› beklenir. Bir di¤er husus da borç miktar›n›n artmas›na paralel olarak özsermaye maliyetinin firma ortalama maliyetini sabit tutacak flekilde artaca¤› varsay›m›d›r. Geleneksel Yaklafl›m SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Gerek net gelir yaklafl›m› gerekse net faaliyet geliri yaklafl›m›ndan farkl› olarak geleneksel yaklafl›m daha uygulanabilir bir görüfl ileriye sürmüfltür. Geleneksel yaklafl›ma göre, sermaye yap›s›ndaki borç finansman›n›n maliyeti, özsermaye finansD Ü fi Ü N E L ‹ M man maliyetinden daha düflüktür. Bu nedenle firma, sermaye yap›s›nda borç alternatifini kullanarak daha yüksek maliyetli özsermaye finansman maliyetinin ortalaO R U ma sermayeS maliyetine etkisini azalt›r. D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Borç maliyetinin D ‹ K Kdaha A T düflük olmas›n›n temel nedeni, borç faizlerinin gider yaz›larak vergi matrah›ndan düflülmesi, dolay›s›yla vergi tasarrufu sa¤lanmas›d›r. D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ N N K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET fiekil 7.3 Fon maliyeti Geleneksel Yaklafl›m SIRA S‹ZDE Temettü olarak da¤›t›lan kâr pay›n›n vergi matrah›ndan düflülememesi, özsermaye finansman maliyetinin genellikle yabanc› kaynak maliyetinden daha yüksek olmas›na yolAMAÇLARIMIZ açmaktad›r. Bunun yan›nda, ortaklar özsermaye kat›l›m›n›n borç vermeye göre daha riskli bir alternatif finansman oldu¤u düflüncesinden hareketle yat›r›mlar›ndan daha yüksek gelir beklerler. Dolay›s›yla hissedarlar›n borç sermayesi faizinden daha yüksek temettü beklentileri ve borç faizinin vergi matrah›ndan gider K ‹ T A olan P yaz›larak maliyetinin düflürülmesi olana¤› özsermaye maliyetinin yüksek, borç maliyetinin düflük olmas›na neden olur. Bu nedenle firma, sermaye yap›s›ndaki borç oran›n› artt›rarak T E L Efirman›n V ‹ Z Y O N ortalama sermaye maliyetini düflürebilir. Borç sermayesi oran›n›n art›r›lmas› sonucu ortalama sermaye maliyeti de düflürülebilir. Ancak borç oran› artt›r›larak ortalama sermaye maliyeti düflüflü sürekli olmaz. ‹flletme sermaye yap›s›n› olufltururken a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetinin ‹NTERNET minimum oldu¤u noktaya ulaflt›¤›nda, optimal sermaye yap›s›na ulaflm›fl olur. Firma, optimal sermaye yap›s›na ulaflt›ktan sonra borçlanmaya devam ederse a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti, gerek özsermaye gerek yabanc› kaynak maliyetlerinin art›fl› sonucu yükselmeye bafllar. Opke timal sermaye yap›s›na ulaflt›ktan sonra firman›n sermaye yap›s› riskli hâle geldi¤inden, hissedarlar, firman›n ortaklar›, k0 sermaye yap›s›ndan kaynaklanan, artan 10% finansal riski karfl›layacak flekilde yat›r›mlar›ndan daha yüksek kâr pay› isteki meye bafllarlar. (Akgüç, 1989, s. 440). Geleneksel yaklafl›ma göre, sermaye 5% maliyetini minimum ve firman›n pazar de¤erini maksimum yapan bir borç/özY X sermaye oran›, yani optimal sermaye yaBorç/Özsermaye p›s› mevcuttur. Firma optimal sermaye yap›s›na ulaflt›ktan sonra borç oran›n› ar- 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 167 t›rmaya devam ederse artan risk firman›n ortalama sermaye maliyetini yükseltecek ve de¤erini düflürecektir (Canbafl ve Vural, 2010, s. 276). Firma finansman kararlar›nda gereksinim duydu¤u fon seçimine giderken her alternatifin maliyetini ayr› ayr› ve hep birlikte dikkate almal›d›r. Firman›n borç maliyetini vergi öncesi ve vergi sonras› borç maliyeti olarak afla¤›daki formülle hesaplayabiliriz. Firma sermaye finansman› kararlar›nda iki finansman alternatifi ile karfl› karfl›yad›r. Sermaye (Devaml› Sermaye) için gereksinim duydu¤u fonlar›, özkaynaktan ve/veya borçlanma yöntemi ile sa¤layabilir. Borç, firman›n kendi d›fl›ndan, firman›n mülkiyet hakk›n› satmadan sa¤lad›¤› fonlard›r. Özsermaye, firman›n sahip oldu¤u haz›r kaynaklardan (yedek akçe, da¤›t›lmam›fl kâr) sa¤lanaca¤› gibi, firman›n mülkiyetini yeni birikim sahiplerine satmak (yeni hisse senedi ç›karmak) yoluyla da temin edilebilir. Vergi Öncesi Yabanc› Kaynak Maliyeti (Kd) = Brüt Faiz Oran› Vergi Sonras› Yabanc› Kaynak Maliyeti (Kyd) = Brüt Faiz Oran› (1-Vergi Oran›) Hisse senedinin maliyeti (Ks) ise k›saca afla¤›daki gibi ifade edilebilir. Ks = D1/P0 (1 - f) Formüldeki; D1 = Bir dönem sonra ödenecek temettü miktar› P0 = Hisse senedi sat›fl fiyat› f = Hisse senedi ihrac›ndaki ç›kar›m masraflar›n›n sat›fl fiyat›na oran› E¤er iflletme, finansman›nda da¤›t›lmayan kârlar› kullan›rsa bunun maliyetini flirket maliyeti olarak ele almal›d›r. fiirket finansman kararlar›nda s›k s›k kullan›lan ortalama sermaye maliyeti, afla¤›daki standart formülle hesaplan›r. A¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti (Ka) = (ΣKi Wi) Ki, i finansman metodunun maliyetidir. Wi, firman›n kapital bileflimindeki × finansman kayna¤›na verilen oransal a¤›rl›kt›r. Σ, 1’den i’ye kadar olan finansman kaynak türüdür; borç, özkaynak gibi. veya daha basitçe Ka afla¤›daki gibi yaz›labilir: Ka= (Özsermaye miktar› /Toplam Varl›klar) × Özsermaye Maliyet Oran› + (Borç Miktar›/Toplam Varl›k) × Borç Maliyet Oran› K a = (ÖSM / TV ) × K s + ( BM / TV ) × K d Ortalama sermaye maliyetini daha iyi aç›klayabilmek için bir firman›n en son bilanço tarihindeki sermaye bilefliminin Tablo 7.1’deki gibi oldu¤unu varsayal›m. Sermaye Maliyet Da¤›l›m› Kaynak Miktar Da¤›l›m Oran› Kaynak Maliyeti Borç T40 milyar 0,40 0,37 Özkaynak T60 milyar 0,60 0,42 ÖRNEK Tablo 7.1 Sermaye Maliyet Da¤›l›m› Tablo 7.1’deki veriler kullan›larak firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti, Tablo 7.2’de oldu¤u gibi hesaplan›r A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti Kaynak Da¤›l›m Oran› (1) Kaynak Maliyeti (2) A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (1 × 2) Borç 0,40 0,37 0,148 Özkaynak 0,60 0,42 0,252 Toplam 0,400 Firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maleyeti (Ka) = 0,400 Tablo 7.2 A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti 168 Finansal Tablolar Analizi Firman›n ortalama sermaye maliyeti, firman›n sermaye bileflimini oluflturan borç ve özkaynak maliyeti ve bileflim içindeki oransal da¤›l›ma göre de¤iflir. Yukar›da anlat›ld›¤› gibi firma, belli bir noktaya kadar firman›n ortalama sermaye maliyetini borçlanarak azaltabilir. Belli bir noktadan sonra borçlanma, ortalama sermaye maliyetine özkaynak maliyetinden fazla bir yük getirir. Afla¤›da Tablo 7.3’teki rakamsal örnekte de görülece¤i gibi, firma bu noktada optimal sermaye bileflimi karar›n› al›r. Firma, tek bir sermaye birleflen yap›s›nda optimal sermaye noktas›na ulafl›r. Bu noktadan sonra firman›n gerek borç gerekse özsermaye maliyeti artaca¤›ndan, firman›n ortalama sermaye maliyeti yükselirken firma de¤eri düflecektir. Tablo 7.3 Optimal Sermaye Bileflimi Optimal Sermaye Bileflimi Sermaye Bileflimi Borç Özkaynak A¤›r.Ort.Ser. Maliyeti (%) Maliyeti (%) Maliyeti (%) Borç Özkaynak 0,10 0,90 5,0 15,0 14,0 0,30 0,70 6,0 17,0 13,70 0,40 0,60 7,0 18,0 13,60 0,50 0,50 7,5 20,0 13,75 0,60 0,40 8,0 24,0 14,40 Optimal sermaye bileflimi fiekil 7.4 Optimal Sermaye Bileflimi Sermaye Maliyeti (%) 25 Özkaynak Maliyeti Ortalama Sermaye Maliyeti 20 10 Borçlanma Maliyeti 5 5 10 15 20 25 30 40* 45 50 55 60 Kald›raç (Borç/Toplam Varl›k) (%) * : %40 oran›nda borçlanma optimum sermaye bileflimini temsil eder. Modigliani-Miller Yaklafl›m› Modigliani-Miller, iflletmelerin kald›raç düzeyinin sermaye maliyeti ve özsermaye maliyeti üzerindeki etkisini araflt›rm›flt›r (Gitman ve Zutter, 2012, s. 526). Modigliani-Miller Yaklafl›m› geleneksel görüfle karfl› ç›karak, firman›n piyasa de¤erinin borçlanma maliyeti ve özkaynak maliyetinin karfl›l›kl› etkileflimi sonucu ayn› kalaca¤›n› savunur. Di¤er bir deyiflle Modigliani-Miler Yaklafl›m›, Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› ile benzerdir. MM yaklafl›m›, belli say›da varsay›m alt›nda MM Önerme I ve MM Önerme II olarak konuyu ele alm›fl, sermaye yap›s›n›n firma ortalama sermaye maliyetine ve firma de¤eri üzerine etkisini incelemifltir. MM yaklafl›m› ile yukar›daki varsay›mlar alt›nda gelifltirilen MM Önermelerinden MM I Önermesi Borcun ‹lintisizli¤i Önermesidir. MM I önermesine göre “firman›n sermaye yap›s›, kullanm›fl oldu¤u finansal kald›raç düzeyi, firman›n ortala- 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi ma sermaye yap›s›n› ve de¤erini etkilemez.” Yat›r›mc›lar ve firmalar ayn› koflullarda borç al›p verebildikleri sürece, kald›raçl› firmalar›n piyasa de¤erinin, ayn› risk grubundaki ve ayn› faaliyet kâr›na sahip olan kald›raçs›z firmadan daha fazla olmas› beklenemez (Canbafl ve Vural, 2010, s. 280). Sermaye yap›s› kararlar›, hissedarlar›n servetlerinin maksimize edilmesinde bir etki yapmaz. Firma de¤erine etki eden esas faktör, firman›n elde etmifl oldu¤u nakit ak›fllar› ve risktir. Sonuç olarak, MM I önermesinde firma için esas olan›n, yat›r›mdan elde edilecek nakit ak›fllar›n›n miktar› ve riskidir. Bu nedenle firma bilançosunun sa¤›ndaki finansman kaynaklar›n nas›l bölündü¤ünün firman›n sermayesinin ortalama maliyeti ve piyasa de¤eri üzerinde herhangi bir etkisinin olmad›¤› ileri sürülmüfltür. MM Yaklafl›m›n›n II. Önermesinde, sermaye yap›s› içinde finansal kald›raçtan yararlanan bir firman›n hisse senetlerinden beklenen getirinin, pazar de¤erleri ile ifade edilen borç/özsermaye oran›n›n do¤rusal bir fonksiyonu oldu¤unu söylemifllerdir. Bu ifadeyi afla¤›daki eflitlikle ifade edebiliriz. Ks = Ka + (Ka - Kd) × BORÇ M‹KTARI/ÖZSERMAYE Burada; Ka = Firma A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyet Oran› Kd = Vergi olmad›¤›nda Borç Maliyet Oran› MM Yaklafl›m›nda Firma Borçlanma Miktar› ve Bireysel Kald›raç Olana¤›n›n Firma De¤erine Etkisi MM yaklafl›m›n›n belirtti¤i gibi firma sermaye yap›s›n›n hissedarlar-yat›r›mc› firma de¤eri aç›s›ndan önemi olmad›¤›n› belirtmifltik. Bu görüflü, MM yaklafl›m›ndaki, yat›r›mc›n›n ve firman›n ayn› faiz oran›nda borçlanabilmesi aç›s›ndan firma de¤eri üzerine nas›l etki edece¤ini, bireysel kald›raç olana¤› aç›s›ndan k›saca anlatmakta yarar vard›r. MM yaklafl›m›nda en önemli varsay›m, yat›r›mc›n›n ve firman›n ayn› koflullarda, ayn› maliyette borç alabilece¤idir. Bu varsay›m çerçevesinde, yat›r›mc› da firmada oldu¤u gibi firma kald›rac›n›n ayn›s›n› kendi bireysel finansal kald›rac› olarak kurabilecektir. Buna göre varsayal›m ki ayn› faaliyet riskine ve gelirine sahip ancak sermaye yap›lar› farkl› iki firma vard›r. Sermaye yap›s› yaln›zca özsermayeden oluflan iflletmenin hisse senedinin fiyat›, sermaye yap›s›nda borç bulunan iflletmenin piyasa de¤erinden daha düflük ise yat›r›mc› hemen sermaye yap›s›nda finansal kald›raca sahip flirket sermayesindeki borç oran› kadar kendisi de borç alarak kald›raçs›z firman›n hisse senedini sat›n al›r ve kendi yat›r›m›n› yapar. Çünkü yat›r›mc›, borçlanma konusunda iflletme ile ayn› olanaklara ve avantajlara sahiptir. Dolay›s›yla rasyonel yat›r›mc›n›n tepkisi, kiflisel olarak borçlan›p sadece özsermaye ile finanse edilen iflletmenin hisse senetlerini sat›n almak olacakt›r. Bu yat›r›m iflleminden sonra hisse senetleri sat›n al›nan kald›raçs›z firman›n hisse senedi fiyat› artarken, talebi azalan kald›raçs›z hisse senedinin fiyat› düflerek dengelenecektir. Bu nedenle yat›r›mc›, iflletmeler gibi kendi finansal kald›rac›n› oluflturaca¤›ndan firman›n oluflturdu¤u kald›raç, firma de¤erine etki etmeyecektir. MM Yaklafl›m›ndaki Vergi Olmad›¤› Varsay›m›n›n Kald›r›lmas› Durumunda Sermaye Yap›s›n›n Firma Ortalama Sermaye Maliyeti ve Firma De¤eri Üzerindeki Etkisi Yukar›da aç›klad›¤›m›z MM yaklafl›m›n›n temel varsay›mlar›ndan birisi, etkin piyasada vergi olmamas›d›r. Modigliani-Miller, daha sonraki çal›flmalar›nda, baz› dü- 169 170 Finansal Tablolar Analizi zeltmeler yaparak, vergi faktörünün etkilerini göz önünde bulundurmufllar ve önermelerini yeniden ele alm›fllard›r (Ross ve di¤erleri, 1998, s. 479-482). Vergi oldu¤u varsay›m›ndan sonra, MM I. önermeyi yeniden düzenlemifllerdir. Bu yeni düzenlemeye göre, sermaye yap›s›n›n firma de¤eri üzerinde etkisi oldu¤u kabul edilmifltir. Sermaye yap›s›nda borç kullanan firman›n de¤eri, sermaye yap›s›nda sadece özsermaye bulunduran firmaya göre daha yüksektir. ‹ki firma aras›ndaki de¤er fark›, sermaye yap›s›nda borç kullanan firman›n elde etmifl oldu¤u faizlerin vergi matrah›ndan düflülmesi nedeniyle sa¤lad›¤› vergi avantaj›n›n bugünkü de¤erine eflittir. Vergi faktörü dikkate al›nd›¤›nda, MM II. Önermesinde tan›mlanan özsermaye maliyet oran› eflitli¤i afla¤›daki gibi de¤iflir. Ks = Ka + (Ka - Kd) × (BORÇ M‹KTARI/ÖZSERMAYE) × (1 - Firma Vergi Oran›) Bu de¤ifliklikten sonra, firman›n ortalama sermaye maliyeti, finansal kald›rac›n sa¤lad›¤› vergi avantaj› nedeniyle daha düflük olacakt›r. Dolay›s›yla da finansal kald›rac›n vergi avantaj› sonunda firma de¤eri, vergi avantaj›n›n sa¤lad›¤› bugünkü de¤er kadar artacakt›r. Modigliani-Miller Yaklafl›m›na Yöneltilen Elefltiriler MM Yaklafl›m›n›n dayand›¤› varsay›mlar gerçekçi bir nitelik tafl›mamaktad›r. ‹flas maliyetinin olmad›¤› varsay›m›, firmalar›n ölümsüzlü¤ünü ve aktiflerin hep ayn› de¤erden ifllem görece¤ini ifade eder. Bu da pratik hayatta olanaks›zd›r. Vergisiz piyasa düflüncesi de pek kabul edilemez. Firma ile bireyin ayn› maliyette borçlanaca¤›, bu nedenle arbitraj›n oluflmas›n›n olanaks›zl›¤› belirtilmifltir. Borçlanma maliyetinin birey ve büyük firmalar için ayn› olmas› gerçekçi de¤ildir. Yat›r›mc›n›n homojen, ayn› risk grubunda olmas› da kabul edilmesi zor bir varsay›md›r. Piyasada asimetrik bilgi, yani bilgiye herkesin eflit ve maliyetsiz ulaflmas› da gerçekçi de¤ildir. Firmalar ile bireysel yat›r›mc›lar›n sermaye piyasalar›na eriflim olanaklar› ayn› de¤ildir. Piyasada yat›r›m ifllemlerinin maliyetsiz oluflu da ayn› mant›kla ela al›nmal›d›r. Sermaye Yap›s› Teorisinde “Pecking Order” Teorisi Yaklafl›m› Asimetrik bilgi problemi aç›s›ndan konuyu irdeleyen bu yaklafl›ma göre, iflletme, sermaye kararlar›nda ilk olarak sermaye ihtiyac› için da¤›t›lmayan kârlar› kullanacakt›r. ‹kinci olarak, borçlanma finansman alternatifini kullanacakt›r. En son baflvurulacak kaynak ise yeni hisse senedi ihrac› yoluyla sa¤lanacak kaynakt›r. Fakat bu yaklafl›m, finansman hiyerarflisi her koflulda geçerli bir bak›fl aç›s› vermeyece¤inden ve temel olarak yanl›fl fiyatland›rma ve bilgilendirme ile ilgili baz› aksakl›klar do¤aca¤›ndan dolay›, ortaya ç›kan koflullara ba¤l› olarak anlam kazanmaktad›r. SERMAYE-F‹NANSMAN KARARLARINDA H‹SSE BAfiINA ETK‹N‹N ANAL‹Z‹ VE SERMAYE KARARI Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanç Bafla Bafl Noktas› Analizinin Kullan›m› Yukar›daki aç›klamalarda, bir iflletmenin vergi sonras› borçlanma maliyetinin, iflletmenin temel kazanç verimlilik oran›ndan daha düflük olmas› durumunda iflletmenin borçlanmas›n›n özsermaye verimlilik oran›n› artt›raca¤›n› gösterdik. Burada temel yaklafl›m, baflkas›n›n paras› ile daha çok para kazanman›n mümkün oldu¤u- 171 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi nun gösterilmesi idi. Bunun tersi oldu¤u durumda, iflletme, borçlanma nedeniyle stresle, belki de baflar›s›zl›kla karfl› karfl›ya kalabilir. Yani, verimli¤inden daha fazla maliyetli borçlanma, iflletmeyi baflar›s›z k›lacak finansal bir politikadan öteye geçemeyecektir. Bu k›s›mda iflletmenin finansal kararlar›nda Hisse Bafl›na Kazanc›n analizinin nas›l kullan›labilece¤i varsay›msal bir örnekle gösterilecektir. Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi, Ayd›n Ortaklar meyvelik bir bölgede, %12 faizli, on y›l vadeli 4 milyon dolar d›fl kredi ve 5 milyon adet hisse senedi ihraç edilerek 2010 y›l›nda kurulmufl, çok ortakl›, halka aç›k bir anonim flirkettir. Firman›n çok ortakl› flirket olmas› nedeniyle yönetim, hissedarlar› mutlu etmek için net kâr›n›n %50’sini her y›lsonunda temettü olarak da¤›tmay› planlamaktad›r. fiirket, 2011 y›l›nda faaliyete bafllayacak flekilde tesisin kapasitesini artt›rmay› tasarlamaktad›r. fiirketin 2010 y›l› gerçekleflmifl Faiz ve Vergi Öncesi Kazanc› (FVÖK) ve 2011 y›l› yat›r›m sonras› faiz ve vergi öncesi kazanç tahmini dolar olarak afla¤›da Tablo 7.4’te verildi¤i gibi olsun. F‹‹L‹ (GERÇEKLEfiM‹fi) DURUM 2010 $3 TAHM‹N‹ DURUM 2011 $2 2012 $6 2013 $5 2014 $4 2015 $6 ……. 2020 $6 ‹flletme, kapasitesini artt›racak yeni tesis yat›r›m› için 5 milyon dolar karfl›l›¤› 9 milyon liraya gereksinim duymaktad›r. ‹flletme, toplam finansman ihtiyac›n›n 1 milyon dolar›n› iç kaynaklardan karfl›lama flans›na sahiptir. Firma, geri kalan ek kaynak ihtiyac› olan 4 milyon dolar› ise d›flar›dan, y›ll›k faizi %12’den borçla (alternatif olarak tahvil ihraç da edilebilir) veya 4 milyon dolar karfl›l›¤› 7.2 S‹ZDE milyon liraya, T4.8 de¤erinden 1.5 milyon adet hisse senediSIRA ihraç ederek karfl›lama flans›na sahiptir. Firman›n vergi oran›n›n %50 oldu¤unu varsayd›¤›m›zda finansman tercihi ne olmal›d›r? Di¤er bir ifade ile daha önce tüm D Ü fitart›flt›¤›m›z ÜNEL‹M faktörler de göz önüne al›narak firma finansman karar›nda borç mu yoksa hisse senedi finansman yöntemini mi kullanmal›d›r? Bu sorunun yan›t› önce mateS O R U matiksel yöntemle daha sonra flekil ile aç›klanacakt›r. ÖRNEK Tablo 7.4 Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret Anonim fiirketi’nin A.fi.’nin Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç (FVÖK) Durumu ($ 000.000) ‹flletmelerde, özellikle halka aç›k anonim flirketlerin finansman kararlar›nda D ‹ K K A T temel karar göstergesi “Hisse Bafl›na Kazanç”t›r. SIRA S‹ZDE N N Finansman karar› sonras› flirketin hisse bafl›na kazanc›nda pozitif bir de¤iflim olmas› durumunda, finansman karar›n›n do¤ru al›nd›¤› kabul edilir. Bu temel yaklafl›mla örnek iflletmemizin ihtiyaç duydu¤u kayna¤› neredenAMAÇLARIMIZ karfl›lamas› gerekti¤ini hisse bafl› kazanc›n›n bafla bafl noktas› analizi ile gösterece¤iz. ‹flletmenin Hisse Bafl›na Kazanç Bafla bafl Noktas›n› afla¤›daki formülleri kullanarak hesaplar›z. K ‹ T A P HBK = (Sat›fllar - Sabit Masraflar - De¤iflken Masraflar) - (Finansman Giderleri) (1 - Vergi Oran›)/‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s› HBK = (Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç - Finansman Giderleri) OraT E L E V׋ Z (1-Vergi YON n›)/‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s› Faiz ve Vergi Öncesi Kazanc› “FVÖK”, Finansman Giderlerini “F”, Vergi Oran›n› “T” ve ‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s›n› “S” ile göstererek‹ Nformülümüzü aflaTERNET ¤›daki gibi yeniden yazabiliriz. SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET 172 Finansal Tablolar Analizi HBK = ( FVÖK − F ) (1− T) /S Firma, sermaye art›fl›nda hisse senedi veya borç finansman yöntemini kullan›rsa formülümüzü afla¤›daki gibi yeniden yazar›z; HBK HS = (FVÖK - F) (1 - T) / S HS HBK B = (FVÖK - F) (1 - T) /S B Formüllerdeki: HS B SHS SB = = = = Hisse senedi finansman alternatifi, Borç finansman alternatifi, Hisse senedi finansman alternatifindeki hisse senedi say›s›, Borç finansman alternatifindeki hisse senedi say›s›. HBKHS ve HBKB’nin birbirine eflit oldu¤u nokta, Borç (Tahvil) ve Hisse Senedi finansman yöntemi tercihi farks›zl›k (Bafla bafl Noktas›) noktas›d›r. Yani iflletmenin bu noktada hisse senedi veya borç finansman yöntemini kullanm›fl olmas›, iflletmenin hisse bafl›na kazanc›nda herhangi bir farkl›l›k ortaya koymaz. Bu noktaya finansman farks›zl›k (bafla bafl) noktas› deriz. HBKHS ve HBKB’nin birbirine eflit oldu¤u noktadaki FVÖK kazanç tespiti önemlidir. Çünkü iflletme FVÖK tahmin ederek finansman karar›nda duruma göre pozisyon al›r. Örnek iflletmemizle ilgili 2011 tahmini verileri yukar›daki formüllerdeki yerine koyarak iflletmenin alternatif finansman koflullar›ndaki Hisse Bafl›na Kazanç Bafla bafl Noktas›ndaki faiz ve vergi öncesi kazanc›n› afla¤›daki gibi hesaplayabiliriz. Hesaplama sonucunda ulafl›lan faiz ve vergi öncesi kazançla iflletmenin beklentisi olan faiz ve vergi öncesi kazanç karfl›laflt›rmas›na göre borç veya hisse senedi finansman yöntemi tercihinde bulunur. E¤er iflletme hesaplamadan ç›kan faiz ve vergi öncesi kazançtan daha yüksek bir beklenti içinde ise borçlanma alternatifini tercih etmelidir. Çünkü bu durumda iflletmenin hisse bafl›na kazanc› daha yüksek olacakt›r. Aksi takdirde, hisse senedi finansman yöntemi tercih edilmelidir. Yap›lan hesaplama sonucuna göre, örnek iflletmemiz $2.560.000 seviyesinde FVÖK bafla bafl noktas›na ulaflacakt›r. Bu noktada iflletmenin borç veya hisse senedi finansman yöntemini kullanmas›, hisse bafl›na kazanc›n› etkilemeyecektir. E¤er iflletmenin beklenen FVÖK’si bu miktardan fazla ise borç finansman yöntemi, iflletme HBK’yi olumlu etkileyecektir. FVÖK beklentisi bu hesaplanan rakam›n alt›nda ise hisse senedi finansman yöntemi tercih edilmelidir. Çünkü bu koflullarda hisse senedi finansman yönteminin sonunda elde edilen HBK, borç yönteminden elde edilen HBK’den daha yüksek olacakt›r. T9 milyon veya 5 milyon dolar toplam sermaye ihtiyac›na göre, optimum sermaye hesaplamas› afla¤›daki gibi verilmifltir. Örne¤in yaz›ld›¤› tarihte kur $1 = T1,80’dir. 173 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi T1.8 milyon firma iç kaynaklar›ndan, T7.2 milyon firma d›fl› sermaye alternatiflerinden karfl›lan›r. BORÇLANMA - TAHV‹L VEYA DIfi KRED‹ YEN‹ H‹SSE SENED‹ ‹HRACI FVÖK = ? FVÖK = ? Toplam Finansman Toplam Finansman Masraf› = $ 960.000 Masraf› = $ 480.000 Hisse Senedi Adedi =5.000.000 Hisse Senedi Adedi = 6.500.000 Vergi Oran› = 0.50 Vergi Oran› = 0.50 HBKB = HBKHS ((FVÖK - F) (1 - T)) ÷ SHS = ((FVÖK - F) (1 - T)) ÷ SB ((FVÖK - $960.000) (1 - 0.50)) ÷ 5.000.000 = ((FVÖK - $480.000)(1 - 0.50)) ÷ 6.500.000 Hesaplamadan bafla bafl faiz ve vergi öncesi kazanç miktar›n› (FVÖK = $2.560.000) 2.560.000 dolar olarak hesaplad›k. Yukar›da tahmini rakamlar›n› verdi¤imiz iflletmemizin daha önce verdi¤imiz 6 milyon dolarl›k faiz ve vergi öncesi kazanc›n gönenç ortam›nda oluflaca¤›n›, kötü koflullarda ise bu beklentinin 2 milyon dolar olaca¤›n› varsayarak FVÖK, HBK ve finansman kararlar› aras›ndaki iliflkiyi afla¤›da oluflturdu¤umuz Tablo 7.5 ve fiekil 7.5’te daha aç›k olarak gösterebiliriz. Gerek tabloda gerekse grafikte görüldü¤ü gibi iflletmenin 2.560.000 dolardan daha fazla bir faiz ve vergi öncesi kazanç beklentisi olmas› durumunda borçlanma, iflletmenin hisse bafl›na kazanc› borç alternatifi ile daha yüksek oluflacakt›r. Faiz ve vergi öncesi kazanç beklentisi, 2.560.000 dolar rakam›n›n alt›nda olursa iflletme hisse senedi finansman alternatifini seçmelidir. Çünkü hisse bafl›na kazanç miktar› borç yönteminden daha yüksek olacakt›r. Tablo 7.4 Ça¤dafl G›da Malzeme Sanayi Ticaret A.fi.’nin FVÖK, Hisse Bafl›na Kazanç ve Finansman Politikalar› Aras›ndaki ‹liflki ($ 000) KÖTÜ KOfiULLAR BORÇ Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Finansman Masraflar› Vergi Öncesi Kâr Vergi (0.50) NET KÂR Hisse Say›s› H.B.K. NORMAL KOfiULLAR * H‹SSE SEN. BORÇ H‹SSE SEN. GÖNENÇ KOfiULLAR BORÇ H‹SSE SEN. $2.000 $2.000 $2.560 $2.560 $6.000 $6.000 960 480 960 480 960 480 $1.040 $1.520 $1.600 $2.080 $5.040 $5.520 520 760 800 1.040 2.520 2.760 $520 $760 $800 $1.040 $2.520 $2.760 5.000.000 6.500.000 5.000.000 6.500.000 5.000.000 6.500.000 $0.104 $0.117 $0.16 $0.16 $.0504 $0.425 *Baflabafl noktas› olan sermaye karar›ndaki optimal sermaye yap›s›n›n noktas› 174 Finansal Tablolar Analizi fiekil 7.5 FVÖK ve Hisse Bafl›na Kazanç ‹liflki H.B.K ($) BORÇ ALTERNAT‹F‹ 1.00 H‹SSE SENED‹ ALTERNAT‹F‹ 0.50 FVÖK 0.0 $2.000.000 $4.000.000 $6.000.000 $8.000.000 $2.560.000 = H‹SSE BAfiINA KAZANÇ BAfiABAfi NOKTASI Optimum Sermaye Yap›s›n›n Oluflturulmas› ve Sermaye Yap›s›ndaki Finansal Esnekli¤inin Sa¤lanmas›n›n Önemi Bir iflletmenin baflar›s›; gelir tablosunun olumlu bakiye vermesi ve o iflletmenin varl›k da¤›l›m› ve kaynaklar›n etkin kullan›m›ndan geçer. ‹flletmeler baflar›l› olabilmek için kaynaklar›n›n sa¤lanma noktalar›n›, kullan›m ve verimlilikleri aras›ndaki iliflkiyi çok iyi belirlemelidir. ‹flletmenin finansal yap›s› bir kelebe¤i and›r›r. Sa¤ kanad› varl›klar, sol kanad› da borçlar› ve sermayeyi temsil eder. Yeterli özen göstermeden kelebe¤in bir kanad›na dokunulursa dengesi bozulur ve uçamaz. ‹flletme de bir kelebek gibi bilançosunu oluflturan iki kanad›n› hassas flekilde oluflturmal› ve kullanmal›d›r. ‹flletmenin bu hassasiyetini finansal kald›raç yap›s›nda görebiliriz. ‹flletmeler özsermaye verimlilik oranlar›n› art›rabilmek için de¤iflik finansman politikalar›n› ve finansal kald›raç derecelerini seçerler. Burada kullan›lan finansal kald›raç kavram›n›, özkaynak ve yabanc› kaynak kullan›m dengesinin, iflletme verimlilik oran›na etkisi olarak tan›mlayabiliriz. Yukar›da birçok alternatif teorileri ve modelleri tart›flt›ktan sonra firma sermaye yap›s›n› oluflturma kriteri ve önerisine afla¤›da daha de¤iflik bir yaklafl›m getirece¤iz. Çal›flman›n bu son bölümündeki finansal kald›raç karar›, sermaye yap›s›nda ne kadar borç ve özsermaye kullan›lmas› karar›na daha pratik bir öneride bulunacakt›r. Ancak bu önerinin temeli, firman›n nakit ödeme kapasitesine sahip olup olmamas› ile yak›ndan ilintilidir. Di¤er bir ifade ile e¤er firma nakit ödeme kapasitesine, likit finansman yeterlili¤ine sahipse ve borçlanmadan sa¤lad›¤› net getiri oran›, borçlanman›n vergi sonras› net maliyetinden fazla ise firman›n sermaye yap›s›nda kald›raç oluflturmas›, firman›n özsermaye verimlilik oran›n›, dolay›s›yla firma de¤erini art›r›r. Bu konu afla¤›da kapsaml› flekilde analiz edilerek anlat›lacakt›r. Firma Kald›raç Kavram› Firma kald›raç kavram›n›, flirket sabit masraflar›n›n flirketin hisse bafl›na kazanc› üzerine etkisi olarak tan›mlayabiliriz. Firman›n faaliyetlerinde karfl›laflt›¤› toplam maliyetlerini de¤iflken ve sabit maliyetler olarak iki k›sma ay›r›rsak de¤iflken maliyetler, ham madde giderleri gibi firman›n sat›fl art›fl› ve azal›fl› ile direkt ilintisi olan maliyetlerdir. Firman›n sabit maliyetleri ise firman›n sat›fl art›fl› ve azal›fl› ile direkt 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 175 ilintisi olmayan, ola¤an faaliyet ve finansman içerikli olarak iki gruba ayr›l›r. Firman›n sabit faaliyet maliyetlerinin firman›n faaliyet kâr› üzerine etkisi faaliyet kald›rac›, sabit finansman giderlerinin firman›n hisse bafl›na kâr› üzerine etkisi de finansal kald›rac› ilgilendirir. Gerek faaliyet kald›rac› gerekse finansman kald›rac› yüksek olan firmalar, kald›rac› daha az olan firmalara göre daha yüksek kazanç elde eden firmalard›r. Yüksek kald›raçl› firmalar daha düflük kald›raçl› firmalara göre daha yüksek kârl›l›¤a sahip olurken ayn› zamanda kârl›l›klar› daha dalgal› ve kârl›l›¤›nda belirsizli¤i yüksek riskli firmalar grubundad›r. Kald›rac›n firma kârl›l›¤› üzerine direkt etkisi nedeniyle yöneticinin, firman›n kald›raç karar›n› etkileyebilmek için sabit faaliyet ve sabit finansman maliyetleri karar›n› çok dikkatli almas› gerekir. Firma yöneticisi, firma sabit finansman maliyetlerinin hisse bafl›na kazanç seviyesi üzerine etkisini firma lehine dönüfltürebilmek için, firman›n finansman miktar› ve finansman yap›s› karar›na bu duruma göre karar vermelidir. Di¤er bir ifade ile firma yöneticisi, firman›n sermaye yap›s› ve miktar› karar› ile firman›n finansal kald›raç derecesini kararlaflt›rabilir. Firma yöneticisi, firma finansal kald›raç karar› ile firman›n hissedarlar› için elde etmifl oldu¤u hisse bafl›na kazanç miktar› üzerinde etkili olur. Firma, sermaye yap›s›nda daha fazla borçlanma ile sabit finansman giderlerini art›rarak, firman›n finansal kald›rac›n›n artmas›na da neden olacakt›r. Firman›n sermaye yap›s› ve miktar›, firman›n finansal kald›rac›n›n risk ve verimlilik seviyesini etkileyerek firma de¤erini oluflturur. Firma kald›raç seviyesi ile kald›raca neden olan gelir tablosu kalemlerinin iliflkisi afla¤›daki gibi gösterilebilir (Gitman ve Zutter, 2012, s. 508) Firman›n kald›raç seviyesi firman›n hisse bafl›na kazanc›n› etkileyece¤inden, yönetici, firma kald›raç seviyesine karar verirken firman›n sabit faaliyet maliyetlerinin ve sabit finansman maliyetlerinin seviyesine çok dikkatli karar vermelidir. Firma yöneticisinin karar verece¤i sabit faaliyet maliyet büyüklü¤ü, firman›n faaliyet kald›raç seviyesini etkilerken, sabit finansman maliyetleri ise firman›n finansman kald›rac›n› etkiler. Firma yöneticisi firman›n faaliyet kald›raç yönetiminde firman›n faaliyet kâr seviyesi ile sabit faaliyet maliyetlerinin seviyesine özen göstermelidir. fiekil 7.6 Faaliyet Kald›rac› Finansal Kald›raç Sat›fllar.............................................. Eksi: Sat›lan Mallar Maliyeti............. Brüt Kar Miktar›............................. Eksi: Faaliyet Giderleri..................... Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç........ Eksi: Finansman Giderleri............... Vergi Öncesi Kazanç..................... Eksi: Vergi.......................................... Vergi Sonras› Net Kar................... Hisse Bafl›na Kazanç (HBK) Toplam Kald›raç Faaliyet Kald›rac› Derecesi Sabit faaliyet giderlerinden kaynaklanan faaliyet kald›rac›n›n rakamsal ölçümüne faaliyet kald›raç derecesi denir. Bir iflletmenin faaliyet kald›rac›n›n büyüklü¤ünü do¤rudan belirlemede kullan›lan ikinci temel gösterge olan faaliyet kald›rac› derecesi, sat›fllardaki yüzdelik de¤iflmenin faaliyet kâr›nda (vergi ve faizden önceki karda) yüzde olarak ne kadar de¤iflmeye yol açt›¤›n› belirlemeye yönelik önemli bir iflletme riski göstergesidir. Bir iflletmenin gelecekteki faaliyet kâr›n›n tahminindeki belirsizlik derecesi olarak tan›mlanan iflletme riski, en iyi biçimde faaliyet kald›rac› derecesi ile belirlenebilir. Çünkü faaliyet kald›rac› derecesi faaliyet kâr›n› sabit giderlerin büyüklü¤ü ile do¤rudan iliflkilendirir ve yüksekli¤i iflletme riskinin fazla oldu¤unu ifade eder. Firman›n Faaliyet Kald›raç Derecesini k›sa yoldan afla¤›daki eflitlik yard›m›yla hesaplayabiliriz. fiöyle ki; Gelir Tablosu ve Firma Kald›raç ‹liflkisi HBK=Vergi Sonras› Net Kar/Hisse Senedi Say›s› 176 Finansal Tablolar Analizi FALKD = Faiz ve Vergi Önceki Kazançtaki Oransal De¤iflim/Sat›fllardaki Oransal De¤iflim. E¤er iflletmenin belli bir sat›fl ve üretim seviyesindeki faaliyet kald›raç derecesini hesaplamak istersek konuya biraz daha farkl› yaklaflmam›z gerekir. Bir iflletmenin sabit giderlerinin büyüklü¤ünü belirten faaliyet kald›rac› derecesi, esas itibar›yla, belli bir üretim düzeyindeki sabit giderlerden önceki kâr›n, sabit giderlerden sonraki kâra olan oran›d›r. Baflka bir ifade ile faaliyet kald›rac› derecesi: FALKD = (Sabit Giderlerden Önceki Kâr)/(Sabit Giderlerden Sonraki Kâr) biçiminde hesaplanan bir orand›r. Sabit Giderlerden Önceki Kâr = Q × (BSF - BDM) olarak ifade edilebilir. Çünkü sat›fl gelirinden (Q × BSF) yaln›zca toplam de¤iflken giderler (Q × BDM) ç›kar›lmaktad›r. E¤er bu kalan miktardan sabit giderler ç›kar›l›rsa, Sabit Giderlerden Sonraki Kâr = [Q × (BSF - BDM)] - TSM biçiminde hesaplanacakt›r. Sabit giderlerden sonraki kâr ayn› zamanda faiz ve vergiden önceki kârd›r. Yani; FVÖK = [Q × (BSF - BDM)] - TSM biçiminde de ifade edilebilir. Böylece faaliyet kald›rac› derecesi sabit giderlerden önceki kâr›n sabit giderlerden sonraki kâra (ya da FVÖK’e) oran› olarak; FALKD= [Q × (BSF - BDM)]/[Q × (BSF-BDM) -TSM] biçiminde formüle edilir. Burada: FALKD : Faaliyet kald›rac› derecesini, Q : Faaliyet kald›rac› derecesinin hesapland›¤› belli sat›fl miktar›n›, BSF : Birim sat›fl fiyat›n›, BDM : Birim de¤iflken maliyeti, TSM : Toplam sabit giderlerini temsil etmektedir. E¤er yukar›daki verilen formülün parantez içindeki ifadeleri aç›l›r ve (Q × BSF) = toplam sat›fl geliri, (Q × BDM) = toplam de¤iflken giderler, oldu¤u göz önüne al›n›rsa faaliyet kald›rac› derecesi daha aç›k bir biçimde afla¤›daki gibi de hesaplanabilir: FALKD = Satış Geliri − Toplam Değişken Maliyetler Satış Geliri − Toplam Değişken Maliyetler − Sabit Giderler Yukar›daki formüllerden de anlafl›laca¤› gibi, bir iflletmenin faaliyet kald›rac› derecesi iflletmenin sabit giderlerinin büyüklü¤üne önemli ölçüde ba¤l›d›r. O hâlde denilebilir ki bir iflletmenin sabit giderleri yükseldikçe, di¤er de¤iflkenler sabit kalmak koflulu ile faaliyet kald›rac› derecesi büyüyecek ve böylece iflletme riski de artm›fl olacakt›r. 177 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi fiimdi bu bilgiler çerçevesinde varsayal›m ki bir iflletmede belli bir zamanda üretim ile ilgili olarak afla¤›daki bilgiler verilmektedir: Q BSF BDM TSM = = = = 18.000 Birim T50 T30 T280.000 Bu verilere göre bu sat›fl düzeyinde faaliyet kald›rac› derecesi; FALKD = [18.000 (T50 - T30)]/[(18.000 (T50 - T30)) - T280.000] FALKD = 360.000/80.000 FALKD = 4,5 olarak hesaplanacakt›r. Bunun anlam›, iflletmenin sat›fllar›nda %1’lik bir de¤iflme, iflletmenin faiz ve vergi öncesi kâr›nda %4,5’lik bir de¤iflme meydana getirecek demektir. Baflka bir ifade ile sat›fllardaki bir de¤iflme, faiz ve vergi öncesi kârda 4,5 kat› oran›nda bir de¤iflmeye neden olmaktad›r. Örne¤in, sat›fllar %10 düflerse faiz ve vergi öncesi kâr %45 düflecek demektir. Buna karfl›l›k sat›fllar %10 artarsa faiz ve vergi öncesi kâr %45 artacakt›r. O hâlde bir iflletmede faaliyet kald›rac› derecesinin yüksekli¤i, iflletme riskinin büyük olaca¤›n› gösterecektir. Çünkü de¤iflme büyük oranda olmaktad›r. Yukar›da verilen formülde de görüldü¤ü gibi, teorik olarak faaliyet kald›rac› derecesi 1 de¤erinden bafllar (yani sabit giderlerin olmamas› ya da s›f›r olmas› durumu) ve sonsuza (sabit giderlerin faaliyet kâr›n› tüketmesi ya da payday› s›f›r yapmas› durumu) kadar uzanarak de¤er alabilir. Bu nedenle faaliyet kald›rac› derecesi 1’e yaklaflt›kça sabit giderlerin yüksekli¤inden kaynaklanan iflletme riski azalacakt›r (Sar›aslan ve Erol 2009, s. 230-236). Finansal Risk ve Finansal Kald›raç Yukar›da sermaye maliyeti bölümünde örnekleri ile aç›kland›¤› gibi, yabanc› kaynak ya da borç kullanma, vergi etkisi nedeniyle a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetini azaltmaktad›r. Dolay›s›yla kullan›lan borç oran› artt›kça, di¤er koflullar›n ayn› kald›¤› varsay›l›rsa iflletmenin ortalama sermaye maliyeti azalacak ve borç maliyeti iflletmenin ortalama kârl›l›k oran›ndan düflük oldu¤u sürece hissedarlar›n kârlar› da artacakt›r. Çünkü iflletme baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kazanmakta ve büyümektedir. Örne¤in, toplam varl›klar›n›n (aktiflerinin) %40’›n› borç kullanarak finanse eden, yani sermaye yap›s› içinde %40 borç olan bir iflletmenin finansal kald›raç oran› %40’d›r denilir. Bu kapsamda, finansal kald›raç, bir iflletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki yabanc› kaynaklar›n (toplam borçlar/toplam aktifler) oran›n› ifade etmektedir. ‹flletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki yabanc› kaynaklar›n (toplam borçlar/toplam SIRA S‹ZDE aktifler) oran› olarak formüle edilen finansal kald›raç oran› baflka flekilde de ifade edilebilir mi? ‹flletmenin hissedarlar› yani sahipleri, baflkas›n›n deste¤i ile ya da literatürdeki genel ad› ile finansal kald›raç kullanarak kârlar›n› artt›rmaktad›rlar. 3 D Ü fi Ü N E L ‹ M Kald›raç kullanma esas olarak, baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kaO R U ettirme duzanma demektir. Ancak finansal kald›raç ya da borç kullanmay› Sdevam rumu, belli bir borç oran›ndan sonra dezavantajl› bir durum da yaratacakt›r. Çünkü artan borç maliyetine ra¤men iflletme borç maliyetinden daha fazla kâr ederek D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ N N SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ 178 Finansal Tablolar Analizi faaliyetini sürdürse bile, yüksek oranda borçlu olan iflletmeler sabit bir faiz ödeme yükümlülü¤ü alt›na girecekleri için piyasa koflullar›n›n olumsuz yönde de¤iflmesi ve sat›fllar›n azalmas› durumunda faaliyetini sürdürememe ya da tasfiye riski ile karfl› karfl›ya kalabilecektir. Dolay›s›yla artan borç ya da finansal kald›raç oran›, iflletmenin borç anapara ve faiz yükümlülüklerini geri ödeyememe riskini ifade eden finansal riskini art›racakt›r. O hâlde, kald›raç kullan›m›n›n hissedarlar›n kâr› (hisse bafl›na kazanç) üzerindeki etkisi ile neden oldu¤u finansal riskin büyüklü¤ünün aç›k olarak, afla¤›da maddeler biçiminde ayr› ayr› verildi¤i gibi analiz edilmesi ve bilinmesi gerekir. Firman›n finansal kald›rac›, kullan›lan borcun firma sermaye yap›s›nda yaratt›¤› sabit finansal giderlerden kaynaklan›r. Finansal kald›rac›n rakamsal ölçümlemesine finansal kald›raç derecesi denir. Finansal Kald›raç Derecesi (FKD) afla¤›daki eflitlikle ifade edilir ve ölçülür. fiöyle ki; FKD= Hisse Bafl›na Kazançtaki Oransal De¤iflim/Faiz ve Vergi Öncesi Kazançtaki Oransal De¤iflim Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç seviyesine göre Finansal Kald›raç Derecesini afla¤›daki formülle de hesaplayabiliriz. FKD= Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç/(FVÖK - Finansman Giderleri) Varsayal›m ki, firmam›z›n FVÖK= T100.000, Finansman Giderleri = T20.000, Vergi Oran› = 0,40 d›r. Bu durumda firmam›z›n Finansal Kald›raç Derecesi 1,25 dir. fiöyle ki, FDK= T100.000/(T100.000 - T20.000) = 1,25 dir. Bu durumda FVÖK’daki %1’lik art›fl firman›n hisse bafl›na kazanc›nda %1,25’lik bir art›fl sa¤layacakt›r veya tersi olacakt›r. Finansal Kald›raç ‹le Hisse Bafl›na Kazanç ‹liflkisi Borç ya da kald›raç kullanman›n hissedarlar›n kâr›nda sa¤lad›¤› art›fla karfl›l›k iflletmenin finansal riskini artt›rma durumu, yani kâr ve risk ikilemi, afla¤›daki örnekle daha iyi aç›klanabilir. Varsayal›m ki sermayesi 10.000 adet paya (hisse senedine) bölünmüfl ve borç kullanmayan ABC iflletmesinin sermaye yap›s› afla¤›daki gibidir: Toplam Aktifler Öz Sermaye Borçlar Hisse Senedi Say›s› : : : : T50.000 T50.000 0.0 10.000 Adet fiimdi yine varsayal›m ki büyümek isteyen bu iflletme, mevcut T50.000 sermayesine ek olarak T50.000’ye daha ihtiyaç duymaktad›r. Bu kayna¤› sa¤lamak için iflletme üç farkl› sermaye yap›s› düflünmektedir. a) ‹htiyaç duyulan T50.000 kayna¤›n tamam›n› sermaye art›fl›na giderek, defter de¤eri (T50.000 Aktif/10.000 Adet Hisse Senedi) = T5 olan hisse senetlerinden 10.000 adet yeni hisse senedi ç›kartarak ve mevcut ortaklardan rüçhan haklar›n› kullanarak sat›n almalar›n› sa¤lamak suretiyle finanse etmek. Böylece hisse senedi say›s› 20.000 adet olmakta ve iflletmenin sermaye yap›s› içinde borç oran› yine s›f›r olmaktad›r. 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 179 b) ‹htiyaç duyulan T50.000 kayna¤›n yar›s›n›, yani T25.000’sini mevcut ortaklardan yukar›daki gibi 5.000 adet yeni hisse ile karfl›lamak (5.000 adet × T5 = 25.000) ve di¤er T25.000’yi de %25 faiz ile borç alarak finanse etmek. Böylece bu seçenekte hisse senedi say›s›, mevcut olanlar ile birlikte 15.000 (10.000 + 5.000) adet olmakta ve toplam sermaye yap›s› içinde borç oran› da (25.000/100.000) = %25 olmaktad›r. c. T50.000 kayna¤›n hepsini %25 faiz ile borç alarak finanse etmek. Bu durumda da iflletmenin toplam sermaye yap›s› içinde borç oran› (50.000/100.000) %50 olmakta ve hisse senedi say›s› eskisi gibi 10.000 adet olarak kalmaktad›r. Özet olarak üç sermaye yap›s› seçene¤ine göre finansal kald›raç kullan›m oranlar› ve hisse senedi say›lar› afla¤›daki gibi olacakt›r: Finansal Kald›raç Oranlar› Toplam Aktifler (A) Borç (B) Öz Sermaye (O) Hisse Senedi Say›s› (HS) %0 % 25 %50 T100.000 T100.000 T100.000 0 T25.000 50.000 T100.000 T75.000 50.000 20.000 T15.000 10.000 ‹flletme, ihtiyaç duyulan kayna¤› yukar›da belirtilen seçenekler çerçevesinde finanse etmeyi planlarken ekonomik ortamdaki tahmini durum olas›l›klar›na göre (%20 kötü, %60 normal ve %20 iyi), faiz ve vergi öncesi kârlar›n her ekonomik durum için s›ras› ile (- T15.000) (yani zarar), T30.000 ve T50.000 olarak afla¤›daki tabloda verildi¤i gibi olaca¤›n› öngörmektedir. Ekonomik Durum Kötü %20 Kald›raç Oran› %0 Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Faiz Brüt Kâr Vergi (%20) Net Kâr Hisse Senedi Say›s› (HS) Hisse Bafl›na Kâr (HBK) %25 Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Faiz (%25 × 25.000) Brüt Kâr Vergi (%20) Net Kâr Hisse Senedi Say›s› (HS) Hisse Bafl›na Kâr (HBK) %50 Faiz ve Vergi Öncesi Kâr Faiz (%25 × 50.000) Brüt Kâr Vergi (%20) Net Kâr Hisse Senedi Say›s› (HS) Hisse Bafl›na Kâr (HBK) Ekonomik Durum Normal %60 Ekonomik Durum ‹yi %20 (- 15.000) 0.0 (- 15.000) 0.0 (- 15.000) 20.000 30.000 0.0 30.000 6.000 24.000 20.000 50.000 0.0 50.000 10.000 40.000 20.000 (- 0.75) 1.2 2.0 (- 15.000) 6.250 (- 21.250) 0.0 (- 21.250) 15.000 30.000 6.250 23.750 4.750 19.000 15.000 50.000 6.250 43.750 8.750 35.000 15.000 (- 1.42) 1.27 2.33 (- 15.000) 12.500 (- 27.500) 0.0 (- 27.500) 10.000 30.000 12.500 17.500 3.500 14.000 10.000 50.000 12.500 37.500 7.500 30.000 10.000 (- 2.75) 1.4 3.0 Tablo 7.6 Finansal Kald›rac›n Hisse Bafl›na Kâra Etkisi 180 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ Finansal Tablolar Analizi Tabloda da görüldü¤ü gibi, hangi ekonomik durum gerçekleflirse gerçekleflsin kald›raç oran› artt›kça hisse bafl›na kâr (zarar) daha fazla artmaktad›r. Ayr›ca finansal kald›raç oran› art›kça, ekonomik durum senaryolar›na göre hisse bafl›na kâr de¤iflimi de daha fazla olmaktad›r. Bu arada ayr›ca belirtilmelidir ki borç ya da kald›raç kullan›m›n›n hisse bafl›na kâr üzerindeki art›fl etkisi belli bir kâr düzeyi ya da kârl›l›k noktas›ndan sonra ortaya ç›kacakt›r. Çünkü iflletme belli bir düzeyde kâr edemiyorsa kullan›lacak borç, riski artt›raca¤› gibi ödenememe durumunda iflletmenin varl›¤›n› tehdit eder ve tasSIRA S‹ZDE fiyesine neden olur. ‹flte bir iflletmenin borcun kald›raç etkisinden yararlanmas›n›n bafllang›ç noktas›, borç ya da öz kaynak kullan›m›na bak›lmaks›z›n hisse bafl›na kâr›n ayn› oldu¤u sat›fl ya da faiz ve vergi öncesi kâr düzeyidir. Hisse bafl›na kâr› D Ü fi Ü N E L ‹ M eflit yapan ve dolay›s›yla sermaye yap›s›na karar verenin borç ya da öz kaynak (hisse senedi) kullan›m› konusunda karars›z oldu¤u bu sat›fl ya da kârl›l›k s›n›r›na S O R U ad› verilmektedir. kay›ts›zl›k noktas› Kay›ts›zl›k noktas›nda D ‹ K K A T iflletme, borç ya da öz sermaye seçeneklerinden hangisini kullan›rsa kullans›n, hisse bafl›na kâr ayn›d›r. Bu kay›ts›zl›k noktas›ndan sonra sat›fl ve kârdaki art›fllar›n hisse bafl›na kâr› art›rma etkisi fazlalaflacakt›r ve iflletmenin borç kullanmas› SIRA S‹ZDE beklenecektir. N N Finansal Kald›raç Kavram› ve Sermaye Yap›s› AMAÇLARIMIZ Oluflumundaki Etkisi ‹flletmenin toplam varl›k verimlilik (kârl›l›k) oran›n›n borçlanma maliyetinin üstünK ‹ iflletmenin T A P de oluflmas›, borç/özsermaye oran›n›n artmas›na yol açar. ‹flletmenin sermaye yap›s›ndaki borçlanman›n artt›r›lmas›, iflletme özsermaye verimlili¤ini art›r›r. Daha önce belirtildi¤i gibi, iflletmenin özsermaye verimlilik oran›n›n artmas›na olanakT Everen iliflkisi, iflletmenin Finansal Kald›raç’›n› ifade L E V ‹ Z Yborç/özsermaye ON eder. Borç/özsermaye ve finansal kald›raç iliflkisini ve özsermaye verimlik oran›n› afla¤›daki gibi ifade edebiliriz. ‹ N T E R NVerimlilik ET Özsermaye Oran› (ÖSVO) = [Top. Aktif Verimlilik Oran› (TAVO) + (TAVO - Borç Net Maliyeti) × (Borç/Özsermaye)] Yukar›daki formüle göre, finansal kald›rac›n artmas›, iflletmenin faaliyet kâr›n› ve aktif verimlilik oran›n› art›r›r. Dolay›s›yla artan faaliyet kâr› ve aktif verimlilik oran›, iflletme özsermaye verimlilik oran›n›n büyümesine neden olur. ‹flletmenin verimlilik art›fllar› karfl›l›ks›z veya risksiz de¤ildir; yani iflletmenin kârl›l›k ve verimSIRA paralel S‹ZDE olarak iflletmenin finansal riskinin de artt›¤›n› gözlemleriz. lilik art›fllar›na ‹flletme, finansal kald›rac›n› yükseltti¤i sürede finansal riskini de artt›r›r. Artan finansal risk,D Üfirma ödeme riskini artt›rabilir. Ancak iflletme kârl› ve nakit yaratabilen fi Ü N E L ‹ M bir kapasiteye sahipse finansal kald›rac›n verimlilik artt›r›c› etkisi, risk artt›r›c› etkisinden daha yüksek olacakt›r. Bu durumda firma, yüksek finansal kald›raçla çal›flO R U may› tercih Seder. Ekonomik veDfinansal ‹ K K A T kriz döneminde iflletme yüksek finansal kald›raçtan kaç›nmal›d›r. Çünkü kriz döneminde yüksek finansal kald›raçl› firmalar borç ödemede zor durumda kalabilirler. SIRA S‹ZDE N N AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 181 Finansal Kald›raç ve Özsermaye Verimlilik ‹liflkisi Finansal kald›rac›n iflletmenin özsermaye verimlili¤ine etkisini daha farkl› flekilde görebilmek için, iflletmenin net kâr terimini açarak afla¤›daki eflitli¤imizdeki gibi gösterebiliriz. NET KÂR NET KÂR = (FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KÂR - F‹NANSMAN G‹DERLER‹) × (1-VERG‹ ORANI) = (FVÖK - ‹ × B) (1 - T) Eflitlikteki; FVÖK ‹ B T = = = = FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KAZANÇ NOM‹NAL FA‹Z ORANI ‹fiLETMEN‹N FA‹ZL‹ TOPLAM BORCU VERG‹ ORANI Yukar›daki eflitli¤i de kullanarak daha önce belirledi¤imiz Özsermaye Verimlilik Oran›n› afla¤›daki eflitlikle ifade edebiliriz. ÖSVO = (FVÖK -‹ × B)(1 - T)/TOPLAM VARLIK = FVÖK (1-T)/TV - ‹ × B(1 - T)/TV veya ÖSVO ÖSVO = f × (BORÇ + ÖZSERMAYE/(ÖZSERMAYE - i × (B/ÖS)) = f + (f - i) × B/ÖS Eflitlikte baz› de¤ifliklikler yaparak afla¤›daki gibi yeniden yazabiliriz: ÖSVO ÖSVO f f i FVÖK (1- T)/TV +(FVÖK (1 - T)/TV - ‹ (1 - T)) × B/ÖS f + (f -i) B/ÖS Faaliyet kazanç verimlilik oran›d›r. FA‹Z VE VERG‹ ÖNCES‹ KAZANÇ (1 - VERG‹ ORANI)/TOP LAM VARLIKLAR = Vergi sonras› d›fl kaynak (borç) maliyetidir = ‹ (1 - T) = = = = Yukar›daki eflitlikte, yabanc› kaynak net maliyetin (“i”nin), faaliyet kazanç verimlilik oran›ndan az olmas› durumunda, yani “f”nin “i”den büyük olmas› durumunda, finansal kald›raç (B/ÖS) art›fl›na paralel olarak özsermaye verimlilik oran› da artacakt›r. Durumun tersi olmas›, yani “f”nin “i”den küçük olmas›, iflletmenin özsermaye verimlilik oran›n› olumsuz flekilde etkileyecektir. Böyle bir durumda iflletmenin borçlanmas› iflletme kaynaklar›n›n tükenmesine, yani iflletme kaynaklar›n› yabanc› kaynak faizlerinin ödenmesinde kullan›lmas›na neden olur. Burada kritik nokta, d›fl kaynak getiri oran›n›n, d›fl kaynak maliyet oran›ndan az olmas›d›r. Basit bir ifade ile borçlanman›n getirisi maliyetinden düflük olmaktad›r. Bu tür sürekli politikalar iflletmenin özsermaye verimlilik oran›n› olumsuz etkileyerek, iflletmeyi finansal strese iter. Hatta sonuçta iflletmenin iflas etmesine bile neden olabilir. Borçlanman›n iflletmeye getirmifl oldu¤u bu yük, finansal risk olarak ifade edilebilir. Bir iflletmenin finansal kald›raç riski, yani borçlanman›n iflletme kazanc› üzerinde yapt›¤› olumsuz etki, kazançta belirsizlik oran›n› art›r›r. ‹flletmenin finansal kald›raç riskini, toplam varl›k verimlilik oran›n›n standart sapmas› ile özsermaye verimlilik oran› standart sapmas› aras›ndaki fark olarak tan›mlar›z. 182 Finansal Tablolar Analizi Finansal Kald›rac›n Özsermaye Verimlilik Oran› Üzerine Etkisinin Grafiksel Analizi Matematiksel olarak tart›flt›¤›m›z finansal kald›rac›n iflletme özsermayesi üzerine etkisini daha aç›k olarak afla¤›daki flekilde modelimizde görebiliriz. Afla¤›daki fiekil 7.7’de görüldü¤ü gibi, iflletmenin normal da¤›l›m e¤risi, iflletmenin kald›raç miktar›n›n artmas› ile genifllemekte ve iflletmenin finansal riskini ve iflas olas›l›¤›n› art›rmaktad›r. fiekil 7.7’deki A bölümünde faaliyet gösteren iflletme, s›f›r kald›raç miktar›nda iflletmenin özkaynaklar›ndan hiçbir kazanç elde edemiyorsa özsermaye verimlilik oran› s›f›r olacakt›r. ‹flletmenin özsermaye verimlili¤inin s›f›r olmas› hâlinde finansal kald›rac› s›f›r olsa bile finansal riski de s›f›r olacakt›r. Ancak iflletme özkaynaklar›ndan bir gelir elde edebiliyorsa iflletme özsermaye verimlilik do¤rusu üzerindeki herhangi bir noktadaki özsermaye verimlili¤ine sahip olabilir. ‹flletme, verimlilik oran›n› art›rmak için kald›raç art›fl›na baflvurursa iflletme dört sahada da flekildeki gibi yatay do¤rular üzerinde hareket edebilir. E¤er iflletme, kald›raç etkisi ile faiz ve vergi öncesi kazanc›nda borçlanma oran›n›n üzerinde gelir elde edebiliyorsa iflletme birinci do¤ru üzerinde hareket ederek verimlilik art›fl› sa¤layacakt›r. E¤er iflletme kald›raç art›fl›na paralel faiz ve vergi öncesi kâr art›fl› sa¤layamazsa üçüncü do¤ru üzerinde olabilir. ‹flletmenin net borç maliyeti, faaliyet verimlilik oran›ndan büyükse, yani iflletme borçlanmas›na ra¤men faiz ve vergi öncesi kazanc›nda bir art›fl sa¤layam›yorsa hatta azalma ile karfl› karfl›ya kal›yorsa dördüncü do¤ru üzerinde hareket ederek yavafl yavafl stresli olan “C” sahas›na do¤ru yol alabilir. fiekil 7.7 Beklenen Verimlilik ve Finansal Risk ‹liflkisi ÖSVO fvök GÖNENÇ (refah) fvök %20 BEKLENEN-NORMAL %10 fvök %0.0 fvök STRES %-10 A B 1 2 D fvök C 3 4 BORÇ/ÖZSERMAYE Bu tür iflletmeler, finansal streslerini k›sa sürede çözemezlerse iflas edebilirler. ‹flletme kendisini bu sahadan yukar›ya do¤ru çekmek isterse iki alternatife sahiptir. Birincisi, faiz ve vergi öncesi kazanc›n› artt›rmakt›r. Bunu yapamazsa iflletmenin ikinci alternatifi, sermaye yap›s›nda de¤ifliklik yapmakt›r. ‹flletme, kaynak yap›s›ndaki borçlanmay› azalt›p özsermaye art›r›m›na gitmelidir. Finansman Kararlar›nda Dikkat Edilmesi Gereken Konular Ana hatlar› ile aç›klad›¤›m›z finansman kararlar›nda dikkat edilecek unsurlar› afla¤›daki genel hususlarla birlefltiren bir iflletme, faaliyetlerini do¤ru bir finansman 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi ekseni üzerinde yürütebilir. Bir flirketin finansal aç›dan sa¤laml›¤›, o flirketin stratejik hedefleri ve iflletme politikalar› ile sermaye artt›rabilme kabiliyeti aras›ndaki uyuma ba¤l›d›r. Bunu baflarabilmek için nas›l bir borçlanma ve özkaynak finansman politikas› izlenmelidir (Erol, 2001, s. 323)? Çözüme, yukar›da tart›fl›lan noktalar dikkate al›nd›ktan sonra afla¤›daki sorular› sorarak ulaflabiliriz. (1) ‹flletmenin gerçek finansman ihtiyaçlar› nedir? Önümüzdeki 3-5 y›l içinde iflletme ürün-pazar stratejilerini devam ettirmek için ne kadar ek fon sa¤lamal›d›r? Ne kadar sürede bu ihtiyaca cevap verilecektir? Büyük f›rsat maliyetleri ile karfl› karfl›ya kalmaks›z›n bir erteleme söz konusu olabilir mi? (2) Bu finansman›n nakit para, sabit ve de¤iflken oranlar veya ön ödeme koflullar› vb. aç›lardan ne gibi özellikleri vard›r? Al›nan finansman karar›n›n gelecekteki olas› etkileri, alternatif senaryolar ayr› ayr› gözden geçirilmelidir. (3) fiirket, ihtiyac› olan finansman için sermaye piyasas›n›n hangi bölümlerini kullanacakt›r? Para piyasalar›n› m› sermaye piyasalar›n› m› k›sa vadeli mi uzun vadeli finansman enstrümanlar›n› m› kullanmal›d›r? (4) Fon sa¤layanlar, borç verirken hangi kriterlere bak›yorlar? Borç verenin özelliklerine göre büyük farkl›l›klar gösteren bu kriterler, flirketin hedef sermaye yap›s›na iliflkin yol gösterecektir. Bu yap› içindeki borçlanma seviyesi, flirketler aras›nda endüstri, yönetim kalitesi, sat›fllardaki de¤iflkenlik, rekabet durumu, kârl›l›k vb. nedenlerden dolay› farkl›l›klar gösterir. Örne¤in, yüksek iflletme ve rekabet riski bulunan flirketler, bunu düflük finansal risk ile telafi etmeye çal›flmal›d›r. Bunun tersi bir durumda, yani düflük iflletme ve rekabet riski bulunan flirketler daha rahat borçlanabilirler. (5) fiirket, iyi ve kötü zamanda, proforma finansal raporlar›nda belirtildi¤i gibi borç sözleflmesine uyabilecek midir? (6) Zor dönemler de dahil olmak üzere, flirketin borçlanma politikalar› sermayenin stratejik aç›dan önemli bütün programlar›na uygun ak›fl› sa¤layacak m›d›r? Ne tür zorluklara karfl› yönetim kendisini daha fazla korumaya alacakt›r? Kötü zamanlarda flirket ve rakipleri nas›l bir tutum izleyecektir? Daha da önemlisi, bu tip durumlarda flirket ne kadar ek sermayeye ihtiyaç duyacakt›r? fiirketin hedef sermaye kaynaklar› nas›l bir tepki verecektir? (7) fiirket, hedef sermaye yap›s›n› oluflturursa rekabet yönünden zay›f düfler mi? Bu tehlike, de¤iflik flekillerde ortaya ç›kabilir: fiirketin finansal aç›dan zor durumda oldu¤unu gören rakibin sald›r›s›; yönetimin muhafazakâr iflletme ve yat›r›m politikalar› benimsemesi (flirketin uzun dönemdeki rekabet konumuna zarar verecek politikalar) veya zor dönemde stratejik aç›dan önem tafl›yan programlara kaynak bulunamamas› ve dolay›s›yla konumun finans sa¤layabilen rakiplere kapt›r›lmas›, iflletme kazanc›n› uzun dönemde olumsuz etkiler. (8) Yeni borçlanma politikas› tahvil sahiplerini ve hisse bafl›na kazanç, hisse bafl›na temettü ve piyasa de¤eri aç›lar›ndan hissedar› nas›l etkiler? (9) Yeni borçlanma politikas› uygulanabilir mi? Önümüzdeki befl y›l içinde gerekli olan sermaye, hedef sermaye yap›s›na uygun bir flekilde artt›r›labilir mi? Yönetim, sermayeyi bu flekilde artt›rmaya taraftar m›? De¤ilse yönetim, ürün-pazar stratejilerini veya temettü politikas›n› de¤ifltirmeye haz›r m›? 183 184 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 • • • • • • • • • • • ‹flletmelerin sermaye yap›lar›n› etkileceyek kararlar›n al›nmas›n› etkileyecek faktörlerinneler oldu¤unu aç›klamak. Firmalar›n sermaye yap›s› kararlar›n›n al›nmas›nda afla¤›daki faktörlerin gözönünde bulundurulmas› gerekir: Sat›fllar›n ‹stikrar›: Sat›fllar› istikrar›l olan iflletmeler daha çok borç kullanabilirler. Aktif Yap›s›: Aktifleri teminat gösterilmeye uygun olan iflletmelerin borç kullanma imkanlar› daha fazlad›r. Faaliyet Kald›rac›: Faaliyet kald›rac› yüksek olan iflletmelerin borç kullanma imkanlar› daha s›n›rl›d›r. Büyüme Oran›: Daha h›zl› büyüyen firmalar›n daha fazla borç kullanmalar› beklenir. Kârl›l›k: Yat›r›m kârl›l›¤› yüksek olan iflletmelerin göreceli olarak daha az borç kulland›klar› gözlenmektedir. Çünkü kârl› olduklar› için da¤›t›lmayan kârlar› birikmektedir. Vergi: Borç kullanman›n vergi avantaj› ne kadar yüksek ise borç kullanma iste¤i o kadar artar. Kontrol: Hisse senedi ihrac› ile yönetim kontrolünü kaybetme s›n›r›na gelen firmalar borç kullanmay› tercih edeceklerdir. Yönetimin Tavr›: Farkl› sermaye yap›lar›n›n yararlar› konusunda aç›k bir bilgi yoksa sermaye yap›s›n›n seçiminde yönetimini tavr› önemli olacakt›r. Borç konusunda tutucu olan yönetimler borç kullanmaktan kaç›n›rlar. Borç Verenlerin Tavr›: Bir iflletme borç vereceklerin tavr›na göre borç aray›fl›na girer. E¤er borç bulaca¤›na inanm›yorsa giriflimde bulunmaz. Bunun yerine özsermaye imkanlar›n› zorlar. Piyasa Koflullar›: Bir firman›n hedefledi¤i sermaye yap›s› bileflimine ulaflmas›, finansal piyasalar›n koflullar›na ba¤l›d›r. Borç bulma ya da menkul k›ymet ihrac›na imkan sa¤lamayan piyasa koflullar›nda sermaye yap›s›, çok dar bir çercevede özel imkanlarla belirlenir. ‹flletmenin ‹çsel Koflullar›: Çeflitli içsel nedenlerle iflletmeler borç ya da özkaynak (yeni hisse senedi ihrac›) kullan›m›n› tercih edeceklerdir. Örne¤in, araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar› sonucu baflar›l› olaca¤› kesin olan bir rünü piyasaya sunacak bir iflletme aratacak kâr›n› yeni ortaklarla bölüflmek yerine finansman ihtiyac›n› borçlanmayla gidermeye çal›flacakt›r. • Finansal Esnekli: Baz› firmalar çeflitli ortamlarda ortaya ç›kabilecek finansman ihtayaçlar›n›n karfl›lanabilmesi için bir rezerv borçlanma kaasitesi muhafaza etmek isterler. Yani zaman› geldi¤inde kullanmak amac› ile borçlanma kapasitelerini muhafaza ederler ve bu nedenle borçlar›n› artt›rmak istemezler. Bu durum özellikle ekonomide finansal darbo¤azlar›n beklendi¤i ortamlarda yayg›n bir uygulam imkan› bulur. N A M A Ç 2 • • • • N A M A Ç 3 N A M A Ç 4 Sermaye kararlar›n› analize yönelik teorik yaklafl›mlar› tan›mlamak. ‹flletmelerin sermaye kararlar›n› analize yönelik literatürde dört temel yaklafl›m bulunmaktad›r. Bunlar› afla¤›daki gibi s›ralayabiliriz: Net Gelir Yaklafl›m› Net Faaliyet Geliri Yaklafl›m› Geleneksel Yaklafl›m Modigliani-Miller Yaklafl›m› Sermaye-finansman kararlar›nda hisse bafl›na etkinin analizi ve sermaye karar›n› aç›klamak. ‹flletmelerde, özellikle halka aç›k anonim flirketlerin finansman kararlar›nda temel karar göstergesi “Hisse Bafl›na Kazanç”t›r. Finansman karar› sonras› flirketin hisse bafl›na kazanc›nda pozitif bir de¤iflim olmas› durumunda, finansman karar›n›n do¤ru al›nd›¤› kabul edilir. ‹flletmenin Hisse Bafl›na Kazanç Baflabafl Noktas›n› afla¤›daki formülleri kullanarak hesaplar›z. HBK = (Sat›fllar - Sabit Masraflar - De¤iflken Masraflar) - (Finansman Giderleri)(1-Vergi Oran›) / ‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s› HBK = Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç - Finansman Giderleri) × (1 - Vergi Oran›) / ‹hraç Edilmifl Hisse Senedi Say›s› Finansal kald›raç ve sermaye yap›s› oluflumundaki etkisini aç›klamak. Firma kald›raç kavram›n›, flirket sabit masraflar›n›n flirketin hisse bafl›na kazanc› üzerine etkisi olarak tan›mlayabiliriz. ‹flletmenin hissedarlar› baflkas›n›n deste¤i ile yani finansal kald›raç kullanarak kârlar›n› artt›rmaktad›rlar. Bu kapsawmda, finansal kald›raç, bir iflletmenin toplam sermaye yap›s› içindeki yabanc› kaynaklar›n (top- 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi lam borçlar / toplam aktifler) oran›n› ifade etmektedir. Kald›raç kullanma esas olarak, baflkas›n›n paras›n› (borç) kullanarak para kazanma demektir. Ancak finansal kald›raç ya da borç kullanmay› devam ettirme durumu, belli bir borç oran›ndan sonra dezavantajl› bir durum da yaratacakt›r. Çünkü artan borç maliyetinden daha fazla kâr ederek faaliyetini sürdürse bile, yüksek oranda borçlu olan iflletmeler sabit bir faiz ödeme yükümlülü¤ü alt›na girecekleri için piyasa koflullar›n›n olumsuz yönde de¤iflmesi ve sat›fllar›n azalmas› durumunda faaliyetini sürdürememe ya da tasfiye riski ile karfl› karfl›ya kalabilecektir. Borç/özsermaye ve finansal kald›raç iliflkisini ve özsermaye verimlik oran›n› afla¤›daki gibi ifade edebiliriz. Özsermaye Verimlilik Oran› (ÖSVO) = [Top. Aktif Verimlilik Oran› (TAVO) + (TAVO - Borç Net Maliyeti) × (Borç/Özsermaye)] 185 186 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m 1. ‹flletmenin ihtiyaç duydu¤u sermayeyi ortakl›k haklar›n› satarak temin etmesine ne finansman› denir? a. Borçlanma finansman› b. Ortakl›k finansman› c. Bireysel finansman d. Özkaynak finansman› e. fiirket finansman› 2. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin sermaye kararlar›n› analiz etmeye yönelik yaklafl›mlardan biri de¤ildir? a. Modigliani-Miller yaklafl›m› b. Net gelir yaklafl›m› c. Risk yaklafl›m› d. Geleneksel yaklafl›m e. Net faaliyet geliri yaklafl›m› 3. Net gelir yaklafl›m›na göre, iflletme, sermaye yap›s›ndaki borçlanma oran›n›, bir baflka deyiflle, borç/aktif toplam›n› (kald›raç) artt›rarak, sürekli olarak ortalama sermaye maliyetini ________, ve firma pazar de¤erini ___________ olana¤›na sahip olacakt›r. a. artt›rma, azaltma b. azaltma, artt›rma c. azaltma, azaltma d. artt›rma, artt›rma e. de¤ifltirmeme, de¤ifltirmeme 4. Afla¤›dakilerden hangisi net faaliyet geliri yaklafl›m›n›n ileri sürdü¤ü varsay›mlardan biridir? a. Ortalama sermaye maliyetinin, borç/aktif toplam oran› artt›kça artt›¤› b. Ortalama sermaye maliyetinin, borç/aktif toplam oran› artt›kça azald›¤› c. Sermaye yap›s›ndaki özsermaye miktar›n›n artmas›n›n firma üzerinde olumsuz bir etki yaratt›¤› d. Sermaye yap›s›ndaki özsermaye miktar›n›n artmas›n›n firma üzerinde olumlu bir etki yaratt›¤› e. ‹flletmenin ortalama sermaye maliyetinin tüm sermaye yap›land›rmalar›nda ayn› oldu¤u 5. Y iflletmesi bir bankadan %10 y›ll›k faiz oran›ndan T5.000.000 borç alm›flt›r. Vergi oran› %40 oldu¤una göre vergi sonras› y›ll›k yabanc› kaynak maliyeti afla¤›dakilerden hangisidir? a. 10% b. 7% c. 8% d. 6% e. 5% 6. Geleneksel yaklafl›ma göre bir firma, sermaye yap›s›ndaki borçlanma miktar›n› (finansal kald›raç) ortalama sermaye noktas›na ulafl›ncaya kadar artt›r›rsa, firman›n ortalama sermaye maliyeti ne olur? a. artar b. de¤iflmez c. azal›r d. önce artar sonra azal›r e. karar verilemez 7. Modiglani-Miller yaklafl›m› I. Önermesine göre firma de¤erine etki eden esas faktör/faktörler afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilmifltir? a. Finansman kaynaklar›n›n nas›l bölündü¤ü b. Ortalama sermaye maliyeti c. Yat›r›mdan elde edilen nakit ak›fllar›n›n miktar› ve risk d. Hissedarlara da¤›t›lan kar pay› e. Finansman kald›raç düzeyi 8. ‹flletmenin Faiz ve Vergi Öncesi Kazanç (FVÖK) beklentisi, HBKHS ve HBKB’n›n birbirine eflit oldu¤u durumda hesaplanan FVÖK de¤erinden yüksekse; iflletme ____________ yöntemini, düflükse ______________ yöntemini tercih etmelidir. a. Borçlanma, hisse senedi finansman b. Hisse senedi finansman, borçlanma c. Borçlanma, borçlanma d. Hisse senedi finansman, hisse senedi finansman e. Yukar›daki seçeneklerden hiçbiri 9. ABC ‹flletmesi, T15.000.000 olan toplam sermaye tutar›n›n, T8.000.000’sini %10 ortalama borç maliyeti ile geri kalan T7.000.000’lik k›sm›n› özsermaye ile karfl›lamaktad›r. Firman›n Faiz ve Vergi Öncesi Kâr› T4.000.000’dir. Firman›n özsermaye beklenen minimum verimlilik oran› %16 oldu¤una göre, firman›n a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti afla¤›dakilerden hangisidir? a. %12,50 b. %13,65 c. %14,28 d. %15,32 e. %16,45 10. Bir iflletmenin baflar›l› olabilmesi ve süreklili¤inin devam› için iflletme ile ilgili afla¤›daki özelliklerden hangisi önemlidir? a. Yönetim yap›s› b. Teknolojik geliflmeye uyum c. Mali yap› d. ‹flletmenin finansal kararlar› e. Yukar›daki seçeneklerin tümü 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 187 Okuma Parças› fi‹RKETLER 2011’DE KUR ZARARI YAZACAK Erkan K›z›locak, Otoban Dergisi, Eylül 2011 Say› 28, s. 26. Döviz kurlar› son haftalarda iniflli ç›k›fll› bir seyir izliyor. Geçen hafta yine sert hareketler dikkat çekti. ABD’ de borçlanma tavan›yla ilgili endifle giderildi ama bu kez de Euro bölgesiyle ilgili olumsuz haberler dolar kurunu 1.72’lere s›çratt›. fiimdi dövizdeki art›fl›n d›fl ticaret üzerindeki etkileri tart›fl›l›yor. ‹thalat› frenleyece¤i, buna karfl›l›k ihracat› destekleyece¤i konusunda farkl› görüfller ileri sürülüyor. Ancak kurlardaki hareket as›l flirketlerin mali yap›lar›n› etkileyecek. Keza özel sektörün borçlanarak büyüme e¤ilimi devam ediyor. Üstelik öz kaynaklar da geriliyor. ‹stanbul Sanayi Odas›’n›n (‹SO) “500 Büyük Sanayi Kuruluflu 2010” araflt›rmas›na göre, özel flirketlerde 2009 y›l›nda yüzde 50,9 olan toplam borç oran› 2010’da yüzde 54,4’e yükseldi. 2010 y›l›nda öz kaynak toplam›, ‹SO 500 genelinde yüzde 11,2, özel kurulufllarda 9,6 artsa da öz kaynak pay› yüzde 49,1’den 45,6’ ya geriledi. Kamuda ise 2009 y›l›nda yüzde 40,3 olan toplam borç oran› 2010’da yüzde 32,9’a gerilerken, öz kaynak pay› yüzde 59,7’den 67,1’e ç›kt›. ‹SO 500’de toplam borçlar yüzde 20,5 art›fl gösterdi. Özel kurulufllar›n borçlar› ise yüzde 26,3 artt›. K›sa Vadeli Borçlar Art›yor Asl›nda ‹SO 500 araflt›rmas›nda ortaya ç›kan bu tablo uzun süredir biliniyordu. Hat›rlanaca¤› gibi, özel sektörün borçlanmas›ndaki h›zl› art›fla biz de makro analizlerimizle dikkat çekmifltik. fiimdi araflt›rma, ‹SO 500 kapsam›ndaki özel flirketlerin mali yap›s›nda bozulma yaflad›¤›n› teyit etti. Toplam borçlar›n/öz kaynaklara oran› 2009’daki yüzde 96,5’ten 2010’da yüzde 104,3’e ç›kt›. Özel kurulufllarda ise yüzde 119,2 ile tepe seviyesine yükseldi. Bu oran 2008’de de 119,3 ile tepe yapm›flt›. Toplam borç/öz kaynak oran›n›n 2004 y›l›ndan bu yana h›zla artt›¤› dikkat çekiyor. 2004’te 90,6, 2005’te yüzde 94,5 ve 2006’da 97,2’ye ç›kan bu oran, 2007’de 91,9’a geriledikten sonra 2008’den itibaren yeniden yükselifle geçti. Araflt›rmaya göre, 500 büyük kuruluflun borçlar› bir önceki y›la göre yüzde 13,2 artarak 2010 sonunda 142 milyar T787 milyon oldu. 2009’da ise borçlarda yüzde 3,2 azalma olmufltu. 500 büyük kuruluflun 2010 sonu itibariyle borçlar›n›n yüzde 69’u k›sa vadeli, yüzde 31’i ise uzun vadeli. Bu oranlar önceki y›la göre belirgin bir de- ¤iflim göstermifl de¤il. Ancak k›sa vadeli borçlar›n pay› yüzde 68,3’ten 69’a yükselmesi dikkat çekici. Borçlanma oran› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda 2010’da bir önceki y›la göre yüzde 96,8’den 104,3’e yükselifl göze çarp›yor. Ancak bu de¤iflim kamu ve özel kurulufllarda farkl› yönlerde. Borçlanma oran› kamu teflebbüslerinde yüzde 67,4’ten 49,1’e gerilerken, özel flirketlerde yüzde 104,1’den 119,2’ye yükseldi. “Kârlar düfler, zarar oluflur” ‹SO 500 araflt›rmas›n› haz›rlayan ekipte yar alan finansal ve mali analist Dr. Öztin Akgüç, öncelikle borç/öz kaynak oran› aç›s›ndan ideal bir durum olmad›¤› görüflünde. Buna karfl›l›k Akgüç, yüzde 50’nin biraz üzerindeki oran› kabul edilebilir buluyor. 2010 y›l›nda özel flirketlerin faaliyet alanlar›n›n geniflledi¤ine dikkat çeken Akgüç’e göre, bu büyümenin büyük oranda borçla finanse edildi¤i ortay ç›k›yor. Borçlanma e¤ilimi 2011 y›l›nda da devam ediyor. ‹fl hacmi geniflleyen flirketler fonlama konusunda d›fl kaynaklara yöneliyor. Son dönemdeki kur art›fllar›n›n döviz a盤› olan flirketleri olumsuz etkileyece¤ini öngören Dr. Öztin Akgüç, “Bu y›l flirketlerin kârlar› bir hayli düflecek. Döviz borcu olanlar zarar yazacak” diyor. Akgüç, kur fark›ndan dolay› oluflan zarar›n kambiyo zarar› olarak nitelendirilemeyece¤ini, çünkü bu döviz borcunun büyümede kullan›ld›¤›n› söylüyor. Bu yüzden de bunun bir finansman gideri oldu¤unu vurguluyor. Önümüzdeki dönemde kur hareketinin baz› flirketleri olumsuz etkileyece¤ini savunan Akgüç, ihracat yapmayanlar›n daha fazla zarar görece¤i düflüncesinde. Akgüç, büyük flirketlerin hatta holdinglerin bile döviz a盤› oldu¤unu kaydediyor. “Krediler için risk oluflturabilir” Yine ‹SO 500 araflt›rma ekibinde yer alan isimlerden ‹stanbul Kültür Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Ö¤retim Üyesi Prof. Dr. Zafer Tunca da borç/öz kaynak oran›n› tehlikeli bulmuyor. Tunca’ya göre, bu oran›n yar› yar›ya olmas› ideal. 2010 y›l›nda kredi hacmindeki genifllemeden flirketler faydalanm›fl oldu. Buna karfl›l›k as›l tehlike flirketlerin döviz cinsinden kredi borçlar› son günlerdeki kur art›fl› kredilerin vadesi geldi¤inde flirketlerin daha fazla ödeme yükümlülü¤üne karfl› karfl›ya b›rakabilir. Bir yandan da kurlardaki düzeltmenin gereklili¤ini savunan Tunca, bir yanda gerçekleflecek sert bir yükseliflten ziyade aylara yay›lan bir kur düzeltmesinden yana 188 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› Tunca, T’deki de¤erlenmenin d›fl ticaret dengesini bozdu¤una dikkat çekiyor: “Herkes ihracat rekorundan bahsediyor. Kimse ithalat› söylemiyor. Oysa y›ll›k ortalama ihracat art›fl› yüzde 20 iken ithalat yüzde 40 ile bunun iki kat› art›yor. “ “Bizde öz kaynak flart› yüksek” Bo¤aziçi Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Ö¤retim Üyesi Ahmet Faruk Aysan ise borç/öz kaynak oran›nda borç, lehine yaflanan art›fl› olumlu buluyor. Keza Aysan’a göre, bu durum asl›nda flirketlerin büyümek için finansman bulabildi¤i anlam›na geliyor. ‹stikrar ve ekonomiye duyulan güven sayesinde flirketler, öz kaynaktan daha fazla borçlanarak yat›r›ma yöneliyor. Geliflmifl ülkelerde flirketlerin yat›r›mlarda daha az öz kaynak kulland›¤›na dikkat çeken Aysan, Türkiye’de ise öz kaynak flart›n›n yüksek olmas›n› elefltiriyor. Son dönemdeki kur art›fl›n›n yaratt›¤› riskin boyutunu ise “Bu hangi kaynaktan borçland›klar›na ba¤l›” sözleriyle de¤erlendiriyor. 1. d 2. c 3. b 4. e 5. d 6. c 7. c Özel Kurulufllar›n Kaynak Yap›s› (%) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 K›sa Vadeli Borçlar 34.5 34.2 33.9 37 34.3 36.8 Uzun Vadeli Borçlar 14.1 15.1 14 17.4 16.6 17.6 Toplam Borçlar 48.6 49.3 47.9 54.4 50.9 54.4 Özkaynak 51.4 50.7 52.1 45.6 49.1 45.6 Toplam 100 100 100 100 100 100 8. a 9. c 10. e Toplam Borçlar ve Özkaynak De¤iflim (%) 2009 2010 K›sa Vadeli Borçlar 500 büyük sanayi kuruluflu (özel) 500 büyük sanayi kuruluflu (kamu) Toplam Borçlar -4.7 -4.9 -2.9 20.5 26.3 -14.7 9.8 9.2 12.1 11.2 9.6 17.3 Özkaynak Kaynak: ‹SO 500 Büyük Sanayi Kuruluflu 2010 Araflt›rmas› Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Sermaye Yap›s›n› Etkileyecek Alternatif Finansman Kaynaklar› ve Kârl›l›¤a Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Yap›s› ve Ödeme Gücünün Analizine ‹liflkin Teorik Yaklafl›mlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sermaye Finansman Kararlar›nda Hisse Bafl›na Etkinin Analizi ve Sermaye Karar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Sermaye Yap›s›n› Etkileyecek Alternatif Finansman Kaynaklar› ve Kârl›l›¤a Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerin Sermaye Yap›s›n› Etkileyecek Alternatif Finansman Kaynaklar› ve Kârl›l›¤a Etkileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. Ünite - Sermaye Yap›s› ve Uzun Dönemli Borç Ödeme Gücünün Analizi 189 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S›ra Sizde 1 En basit anlat›m›yla risk sermayesi; kendilerine finansman arayan flirketlerin ve/veya yeni fikirleri olan giriflimcilerin; kendilerine yat›r›m yapabilecekleri yeni fikirleri olan giriflimciler ve flirketler arayan, risk almaya haz›r finansör/sermayedarlar ile buluflmas› olarak tan›mlan›yor. Risk sermayesi, profesyoneller taraf›ndan oluflturulan bir fondur. Genç, dinamik, h›zl› büyüme ve yüksek kârl›l›k potansiyeli olan projelere yat›r›m yapar. fiirketlerin bafllang›ç sermayeleri için iyi bir kaynakt›r. Finans sektöründe, belirli amaçlar için kullan›m› öngörülen ve bu amaçlar için oluflturulan bir finansal araçt›r. Ayr›nt›l› bilgi için; http://www.msxlabs.org/forum/ekonomi/12315-risksermayesi.html#ixzz22IeWBcXs http://www.kobitek.com/makale.php?id=57 Akgüç, Ö. (1989) Finansal Yönetim, ‹stanbul Muhasebe Enstitüsü, Yay›n No: 56. Archer, S. H. ve Kerr, H. S. (1988) Readings and Cases in Corporate Finance, McGraw-Hill Book Company. Canbafl, S. ve Vural, G. (2010) Finansal Yönetim: Aç›klamal› Örnekler ve Problemler, Karahan Kitabevi. Erol, C. (2001) ‹flletmelerde Finansal Yönetim, Ankara, ‹mge Yay›nevi. Eugene, B. F. (2006) Finansal Yönetimin Temelleri, Çevirenler: Özdemir Akmut ve H. Sar›aslan, 3. Bask›, Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlü¤ü Yay›nlar› No: 223. Finnerty, J. D. (1989) Corporate Financial Analysis, New York, McGraw-Hill. Gitman, L. J. ve Zutter, C. J. (2012) Principal of Managerial Finance, Pearson. Higgins, R. C. (1989) Analysis For Financial Management, Illinois, Dow-Jones-Irwin Homewood. Modigliani, F., ve Miller, M. (1958) The Cost of Capital, Corporation Finance and The Theory of Investment, American Economic Review, Say›: 48. Ross, S. A., Westerfield, R. W. ve Jordan, B. D. (1998) Fundamental of Corporate Finance, McGrawHill. Sar›aslan, H., Erol, C. (2008) Finansal Yönetim, Ankara: Siyasal Yay›nevi. S›ra Sizde 2 Optimal sermaye yap›s›, sermaye maliyetini en düflük düzeyde gerçeklefltirip firma piyasa de¤erini maksimize etmeyi sa¤layan sermaye yap›s›d›r. S›ra Sizde 3 Baz› çal›flmalarda finansal kald›raç borçlar›n öz sermayeye oran› (borçlar/öz sermaye) olarak da ifade edilmektedir. Bu durumda hesaplanacak kald›raç oranlar› tan›m gere¤i farkl› olmas›na ra¤men, iflletmenin toplam borçlar›n›n büyüklü¤ü bak›m›ndan bir farkl›l›k yaratmaz. Örne¤in, T100 bin olan toplam aktiflerini T20 bin borç ve T80 bin öz sermaye ile finanse eden bir iflletmenin, (borçlar/toplam aktifler) olarak kald›raç oran› (20/100) = %20 iken (borç/öz sermaye. olarak kald›raç oran› (20/80) = %25 olacakt›r. Oranlar tan›m gere¤i de¤iflmesine ra¤men iflletmenin borç ve sermaye yap›s› ayn›d›r. 8 F‹NANSAL TABLOLAR ANAL‹Z‹ Amaçlar›m›z N N N Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Finansal analizin kullan›ld›¤› alanlar› s›ralayabilecek, ‹flletmelere iliflkin de¤erlemenin temel mant›¤›n› aç›klayabilecek, ‹flletmenin de¤erini indirgenmifl nakit ak›mlar› yöntemi ile hesaplayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • • • • ‹çsel De¤er Nakit Ak›mlar› Bugünkü De¤er ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi • ‹flletme De¤eri • Proforma Finansal Tablo ‹çindekiler Finansal Tablolar Analizi Finansal Analiz, Finansal Öngörü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi • F‹NANSAL ANAL‹Z • F‹NANSAL ÖNGÖRÜ • ‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹ Finansal Analiz, Finansal Öngörü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi F‹NANSAL ANAL‹Z Finansal oranlar ve finansal analiz, farkl› kullan›c›lar taraf›ndan çeflitli alanlarda kullan›lmaktad›r. Bu alanlardan en önemlileri flunlard›r: • Bankalar baflta olmak üzere kurumsal veya ticari kredi birimlerinin analizleri • ‹flletmelerdeki iç denetçilerin analizleri • Yeminli mali müflavirlerin analizleri • Finansal analistlerin analizleri • Y›ll›k faaliyet raporlar› • Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsü • ‹flletme yönetiminin analizleri • De¤erleme Kredi Birimleri Bankalar baflta olmak üzere iflletmelere kurumsal ya da ticari kredi tahsisine iliflkin kararlarda, kredi birimleri finansal oranlar› kullanmaktad›r. Amerika Birleflik Devletleri’nde faaliyet gösteren 100 büyük banka ile gerçeklefltirilen bir çal›flmada 59 adet finansal oran›n önem derecesine göre s›ralanmas› istenmifltir. Bankalar›n %44’ü ankete geçerli cevap vermifl ve en önemli 10 finansal oran afla¤›daki gibi ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r) Finansal Oran Önem Derecesi Temel Ölçüm Alan› Borç/Öz kaynak 8.71 Borçluluk Cari Oran 8.25 Likidite Nakit ak›mlar›/ Uzun vadeli borcun k›sa vadeli ödemeleri 8.08 Borçluluk Sabit finansman giderlerinin karfl›lanma oran› 7.58 Borçluluk Vergi sonras› net kâr marj› 7.56 Kârl›l›k Faiz giderlerinin karfl›lanma oran› 7.50 Borçluluk Vergi öncesi net kâr marj› 7.43 Kârl›l›k Finansal kald›raç derecesi 7.33 Borçluluk Stok devir h›z› 7.25 Likidite Alacak devir h›z› 7.08 Likidite Tablo 8.1 Kredi Birimlerine Göre En Önemli Finansal Oranlar ve Temel Ölçüm Alanlar› SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M 192 Finansal Tablolar Analizi S O R U S O R U Kredi birimlerine yüksek önem derecesine sahip oranlar›n ço¤u temelde likidite ve D ‹ K K Agöre T borçlulu¤u ölçen oranlard›r. En yüksek önem derecesi verilen finansal oranlar›n kredi kararlar›nda en etkili olan oranlar oldu¤unu varsayabiliriz. D‹KKAT SIRA S‹ZDE N N SIRA S‹ZDE ‹flletmelerin ‹ç Denetçileri AMAÇLARIMIZ Amerika Birleflik Devletleri’nde gerçeklefltirilen bir araflt›rmada Fortune 500 ListeAMAÇLARIMIZ si’nde yer alan ve baflka bir flirket taraf›ndan tamamen kontrol edilmeyen büyük flirketlerin iç denetçileri taraf›ndan en önemli görülen finansal oranlar› derecelenK ‹ T A P %19,2 oran›nda cevaplanan ankete göre afla¤›daki oranlar en dirmeleri istenmifltir. çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r) K ‹ T A P TELEV‹ZYON Tablo 8.2 Yeminli Mali Müflavirlere Göre En Önemli Finansal ‹ N T E R N Eve T Temel Oranlar Ölçüm Alanlar› TELEV‹ZYON Önem Derecesi Temel Ölçüm Alan› Hisse bafl›na düflen kâr 8.19 Kârl›l›k Vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤› 7.83 Kârl›l›k Vergi sonras› net kâr marj› 7.47 Kârl›l›k Borç/Öz kaynak 7.46 Borçluluk Vergi öncesi net kâr marj› 7.41 Kârl›l›k S‹ZDE kârl›l›¤› Vergi sonras›SIRA öz kaynak 7.20 Kârl›l›k Vergi sonras› aktif kârl›l›¤› 6.97 Kârl›l›k Kâr pay› ödeme D Ü fi Üoran› NEL‹M 6.83 Di¤er* Fiyat/Kazanç oran› 6.81 Di¤er* S O R U Cari oran 6.71 Likidite D‹KKAT Finans yöneticileri ilgili oranlar› önemli görmektedir. D ‹ K K A kârl›l›kla T SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET S O R U YeminliSIRA Mali Müflavirler S‹ZDE N N Tablo 8.3 Yeminli Mali K ‹ T A P Müflavirlere Göre En Önemli Finansal Oranlar ve Temel TÖlçüm E L E V ‹ ZAlanlar› YON ‹NTERNET Finansal Oran ABD’de, yeminli mali müflavirlere gönderilen %18,8 oran›nda cevaplanan ankete göre afla¤›daki oranlar en çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En AMAÇLARIMIZ yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r) Finansal Oran Cari Oran K ‹ T A P Önem Derecesi Temel Ölçüm Alan› 7.10 Likidite Alacak devir h›z› 6.94 Likidite Vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤› 6.79 Kârl›l›k Borç/Öz kaynak 6.78 Borçluluk Asit test (likidite oran›) 6.77 Likidite Vergi sonras› net kâr marj› 6.67 Kârl›l›k Vergi öncesi net kâr marj› 6.63 Kârl›l›k Vergi sonras› aktif kârl›l›¤› 6.39 Kârl›l›k Vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤› 6.30 Kârl›l›k Stok devir h›z› 6.09 Likidite TELEV‹ZYON ‹NTERNET SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M 193 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi S O R U S O R U Yeminli mali müflavirler, en çok likidite ilgili iki orana (cari oran ve D ‹ Kalacak K A T devir h›z›) önem vermektedir. Daha sonra s›ralamada kârl›l›kla ilgili olarak vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤› ve borçlulukla ilgili borç/öz kaynak oran› gelmektedir. SIRA S‹ZDE Finansal Analistler D‹KKAT N N Anketle görüflü al›nan finansal analistler, en önemli gördükleri oranlar› s›ralam›flAMAÇLARIMIZ t›r. Ankete göre afla¤›daki oranlar en çok önem atfedilen 10 oran olarak ortaya ç›km›flt›r: (En yüksek derece 9, en düflük derece ise 0’d›r) Finansal Oran K ‹ T A P Önem Derecesi Temel Ölçüm Alan› Vergi sonras› öz kaynak kârl›l›¤› 8.21 Kârl›l›k Fiyat/kazanç oran› 7.65 Hisse bafl›na düflen kâr 7.58 Kârl›l›k Vergi sonras› net kâr marj› 7.52 Kârl›l›k Vergi öncesi öz kaynak kârl›l›¤› 7.41 ‹ N T E RKârl›l›k NET Vergi öncesi net kâr marj› 7.32 Kârl›l›k Sabit finansman giderlerinin karfl›lanma oran› 7.22 Asit test (likidite oran›) 7.10 Vergi sonras› aktif kârl›l›¤› 7.06 Faiz giderlerinin karfl›lanma oran› 7.06 *Hisse senedi analizi ile ilgili oran T E L E V ‹ Z Y*O N AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P Tablo 8.4 Finansal Analistlere Göre En Önemli FinansalTOranlar ve ELEV‹ZYON Temel Ölçüm Alanlar› ‹NTERNET Borçluluk SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Likidite Kârl›l›k D Ü fi Ü N E L ‹ M Borçluluk S O R U SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE N N Finansal oranlar finansal tablolar› yorumlamada ve aç›klamada kullan›lmaktad›r. Do¤ru flekilde kullan›ld›klar›nda oranlar, iflletmenin likiditesini, borçlulu¤unu ve D Ü fi Ü N E L ‹ M kârl›l›¤›n› de¤erlendirmede etkili olmaktad›r. Amerika Devletleri’ndeki Fortune 500 AMAÇLARIMIZ Listesi’ndeki 100 iflletmenin faaliyet raporu incelenerek y›ll›k faaliyet raporlar›nda S O R U en çok yer verilen oranlar ortaya konmufltur. AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M AMAÇLARIMIZ S O R U K ‹ T A P K ‹ T A P Y›ll›k Faaliyet Raporlar›nda kârl›l›kla ilgili ve yat›r›mc›lar› ilgilendiren a¤›rl›k D ‹ K Koranlara AT verildi¤i gözlenmektedir. TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U Finansal analistler, en yüksek önem derecelerini kârl›l›kla ilgili oranlara D ‹ K K vermifltir. AT Y›ll›k Faaliyet Raporlar› SIRA S‹ZDE N N D‹KKAT TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ ‹NTERNET K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 194 Tablo 8.5 Y›ll›k Faaliyet Raporlar›nda En Çok Yer Verilen Oranlar Finansal Tablolar Analizi Yer verilen rapor Yönetimin Finansal Finansal De¤erlendirmesi De¤erlendirme Özet Hisse bafl›na düflen kâr 100 98 45 93 His.bafl.düflen kâr pay› 98 85 49 88 His.bafl.defter de¤eri 84 53 18 63 Çal›flma sermayesi 81 50 23 67 Öz kaynak kârl›l›¤› 62 21 23 37 Efektif Vergi oran› 50 2 46 6 Cari oran 47 16 12 34 Borç/öz sermaye 23 4 14 23 Öz sermaye kârl›l›¤› 21 8 8 5 Borç/öz kaynak 19 3 8 8 Aktif kârl›l›¤› 13 2 5 10 Kâr pay› ödeme oran› 13 0 6 6 Brüt kâr 12 0 11 3 Finansal Baflar›s›zl›¤›n Öngörüsü Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörülmesinde finansal oranlar›n kullan›lmas›na iliflkin çok say›da akademik çal›flma yap›lm›flt›r. Finansal baflar›s›zl›¤› öngören bir model çeflitli amaçlarla kullan›labilir: • ‹flletme yönetimi taraf›ndan önleyici tedbirlerin al›nmas›nda • Yat›r›mc›lar taraf›ndan hisse senedi al›m sat›m kararlar›n›n al›nmas›nda • Bankalar taraf›ndan kredi tahsisinde ve kredi izleme süreçlerinde • ‹flletmelerin müflterilerine iliflkin kredi kararlar›nda ve alacaklar›n takibinde • Denetim flirketleri taraf›ndan finansal baflar›s›zl›klar›n tahmininde 1968’de Beaver taraf›ndan gerçeklefltirilen araflt›rmada, 79 baflar›s›z iflletmeden oluflan örneklemdeki iflletmeler, yaklafl›k ayn› say›daki di¤er iflletmelerden oluflan bir örneklemdeki iflletmelerle efllefltirilmifl ve afla¤›daki üç oran›n finansal baflar›s›zl›k tahmininde en önemli oranlar (önem s›ras›na göre) oldu¤u belirtilmifltir: 1. Nakit ak›m› / Toplam borç 2. Net kâr / Toplam aktif (aktif kârl›l›¤›) 3. Toplam borç / Toplam aktif (borç oran›) Beaver’›n araflt›rmas›nda vurgulanan di¤er önemli nokta, finansal baflar›s›zl›¤›n tahmininde nakit, alacaklar ve stoklar gibi dönen varl›klar›n önemidir. Araflt›rman›n bulgular›na göre, baflar›s›z iflletmeler di¤erlerine göre daha az nakde, daha fazla alacaklara ve daha az stoklara sahiptir. Finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsünde kullan›lan önemli bir model Altman’›n çok de¤iflkenli modelidir. Altman modelinde, afla¤›daki formülle Z puan› ad› verilen bir de¤er hesaplanmaktad›r: Z = 0.012 X1 + 0.014 X2 + 0.033 X3 + 0.006 X4 + 0.010 X5 X1 : ‹flletme sermayesi / Toplam aktifler X2 : Birikmifl kârlar (bilanço) / Toplam aktifler X3 : Faiz ve vergi öncesi kâr / Toplam aktifler X4 : Özkaynaklar›n piyasa de¤eri / Toplam borcun defter de¤eri X5 : Sat›fllar / Toplam aktifler 195 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi Z puan› hesaplan›rken oranlar mutlak de¤er yüzde olarak hesaba kat›lmaktad›r. Z puan› ne kadar düflükse iflas olas›l›¤› o kadar artmaktad›r. ‹flletme Yönetimi Finansal tablo analizi iflletme yönetimine çeflitli flekillerde yard›mc› olmaktad›r: • Finansal analiz iflletmenin görece likiditesi, borçlulu¤u ve kârl›l›¤›na iliflkin iflletme yöneticilerine fikir verebilir • Finansal analiz yat›r›mc›lar›n iflletmeyi nas›l alg›lad›¤›na dair fikir verebilir • Ortaya ç›kan sorunlar›n ve iflletmenin güçlü yönlerinin tespit edilmesine yard›mc› olabilir • Kurumsal hedeflerin oluflturulmas›na yard›mc› olabilir Özellikle bütçeleme sürecinde finansal oranlar›n kullan›lmas› faydal› olacakt›r. ‹flletmenin genel bütçesinde iflletmenin mevcut finansal durumundan, hedeflenen finansal duruma nas›l gidebilece¤i belirtilmelidir. De¤erleme De¤erleme süreci, iflletmenin de¤erinin hesapland›¤› süreçtir. F‹NANSAL ÖNGÖRÜ Finansal öngörüde temel amaç, iflletmenin gelecekteki zorunlu nakit gereksinimlerinin tahmin edilmesidir. Finansal öngörü 3 temel ad›mdan oluflmaktad›r: 1. Planlanan dönem için iflletmenin sat›fl gelirlerinin ve giderlerinin öngörülmesi 2. Tahmin edilen sat›fllar›n gerçekleflmesi için gerekli varl›k yat›r›mlar›n›n öngörülmesi 3. Planlanan dönem için iflletmenin zorunlu nakit ihtiyac›n›n belirlenmesi fiekil 8.1 Finansal Öngörü Ad›mlar› Gelir ve Giderlerin Öngörülmesi Yat›r›mlar›n Öngörülmesi Zorunlu Nakit ‹htiyac›n›n Belirlenmesi Proforma Finansal Tablolar Proforma finansal tablolar, gelece¤e dönük finansal öngörülerin ve finansal planlaman›n gerçeklefltirilmesi amac›yla haz›rlanan tahmini finansal tablolard›r. Proforma Gelir Tablosu Proforma gelir tablolar› haz›rlan›rken ifle sat›fllardan bafllanmal›d›r. Geçmifl dönem sat›fl verileri analiz edilerek ve pazardaki e¤ilimler, rekabet koflullar› ve iflletme politikalar› dikkate al›narak gelece¤e yönelik sat›fl tahminleri (projeksiyonlar›) gelifltirilmeli ve sat›fllar›n y›ll›k de¤iflim oran› (art›fl veya azal›fl h›z›) belirlenmelidir. Gelir tablosunda yer alan çok say›da kalemle sat›fllar aras›nda ço¤unlukla güçlü bir iliflki bulunmaktad›r. Geçmifl dönemlerdeki finansal tablolar incelenerek sat›fllarla ilgili kalemler aras›ndaki iliflkiler yaklafl›k olarak belirlenebilir ve gelece¤e 196 Finansal Tablolar Analizi yönelik varsay›mlar oluflturulabilir. Örne¤in, sat›fllar›n maliyetinin son 5 y›l içinde yaklafl›k %70’i civar›nda gerçekleflti¤i biliniyorsa ve iflletmenin üretim süreçlerinde önemli bir de¤iflim yap›lmas› planlanm›yorsa gelecek dönemde sat›fllar›n maliyetinin %70 olaca¤› varsay›labilir. Proforma Bilanço Bilançoda yer alan çok say›da kalemle sat›fllar aras›nda ço¤unlukla güçlü bir iliflki bulunmaktad›r. Örne¤in, sat›fllar›n maliyeti, dönen varl›klar ve k›sa vadeli borçlar gibi kalemler büyük ölçüde sat›fllara ba¤l› olarak flekillenmektedir. ‹flletmenin Zorunlu Finansman ‹htiyac›n›n Öngörülmesi Afla¤›daki örnekte 2012 y›l› finansal tablolar› temel al›narak ve çeflitli varsay›mlarda bulunularak ABC iflletmesi için 2013 y›l› proforma finansal tablolar› öngörülmektedir. Örnek: 2012 GEL‹R TABLOSUNDA YER ALAN BAZI VER‹LER Sat›fllar 10.000.000 Net Kâr 500.000 2012 B‹LANÇOSUNDA YER ALAN BAZI VER‹LER Dönen Varl›klar 2.000.000 Net Duran Varl›klar 4.000.000 Toplam Varl›klar 6.000.000 Sat›c›lar 1.000.000 Gider Tahakkuklar› 1.000.000 K›sa vadeli banka kredileri 500.000 K›sa vadeli yabanc› kaynaklar 2.500.000 Uzun vadeli yabanc› kaynaklar 2.000.000 Toplam yabanc› kaynaklar 4.500.000 Sermaye 300.000 Geçmifl y›llar kârlar› 1.200.000 Özkaynaklar 1.500.000 Toplam Kaynaklar 6.000.000 2013 VARSAYIMLARI Sat›fllar›n Art›fl H›z› Sat›fllar 20% 12.000.000 Kâr marj› 5% Net Kâr 600.000 Kâr pay› da¤›t›m oran› 50% 2013 PROFORMA B‹LANÇO Dönen Varl›klar 2.400.000 20% Net Duran Varl›klar 4.800.000 40% 197 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi Toplam 7.200.000 Sat›c›lar 1.200.000 10% 1.200.000 10% Gider Tahakkuklar› K›sa vadeli banka kredileri DE⁄‹fiM‹YOR K›sa vadeli yabanc› kaynaklar Uzun vadeli yabanc› kaynaklar 500.000 2.900.000 DE⁄‹fiM‹YOR Toplam yabanc› kaynaklar 2.000.000 4.900.000 Sermaye DE⁄‹fiM‹YOR 300.000 Geçmifl y›llar kârlar› HESAPLAYIN 1.500.000 Özkaynaklar 1.800.000 Sa¤lanan toplam finansman 6.700.000 Zorunlu finansman ihtiyac› 500.000 Toplam Varl›klar 7.200.000 Net kâr marj›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n› nas›l etkiler? Neden? SIRA S‹ZDE 1 D Ü fi Ü N E L ‹ M Kâr pay› da¤›t›m oran›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n› nas›l etkiler? SIRA S‹ZDE Neden? ‹fiLETME DE⁄ER‹N‹N BEL‹RLENMES‹ 2 S O R U D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmelerde de¤erleme, • Hisse senedi al›m sat›mlar›nda yat›r›mc›lar›n karar alma süreçlerinde, D‹KKAT S O Rarz U fiyat›n›n be• ‹flletmelerin halka aç›lma süreçlerinde hisse senedinin halka lirlenmesinde, SIRA S‹ZDE • Özellefltirmelerde fiyat belirlenmesinde D‹KKAT önemli rol oynamaktad›r. De¤er ve De¤erleme Kavramlar› AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE N N N N De¤er, bir varl›¤›n sa¤lad›¤› toplam fayda, kullan›m de¤eri veya varl›¤›n karfl›l›¤›nda al›nabilecek tutar olarak tan›mlanabilir. Varl›klar›n fiyat› ile K gerçek ‹ T A Pde¤eri birbiAMAÇLARIMIZ rinden farkl› olabilir çünkü fiyat piyasadaki arz ve talebe göre oluflmaktad›r. Herhangi bir varl›¤›n gerçek de¤eri ya da ekonomik de¤eri, ilgili varl›ktan geSIRA S‹ZDE lecekte elde edilmesi beklenen nakit ak›mlar›n›n bugüne indirgenmifl TKE L‹E VT ‹ ZA Y OP N de¤eridir. Ekonomik de¤er, varl›klar›n gelir yaratma kabiliyetinden kaynaklanan de¤erdir. De¤erleme, varl›klar›n de¤erinin parasal olarak ifade edilmesidir. D Ü fi Ü N E L ‹ M ‹flletmeler aç›s›ndan ise de¤erleme, iflletmenin sahip oldu¤u varl›klar›n ve de¤erT E Lkaynaklar›n EV‹ZYON ‹ N T Eyaratan R N E T unsurlar› lerinin belirlenmesidir. De¤erleme süreci ile iflletmenin de¤er S O R U dikkate al›narak iflletmenin gerçek de¤eri hesaplanmaktad›r. ‹ NDT‹EKRolmayan Etkin bir piyasada oluflan fiyatlar gerçek de¤erlere yak›nd›r ancak etkin bir piyaKNAETT sada oluflan fiyatlar gerçek de¤erlerden uzaklaflabilmektedir. SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ N N SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M SIRA S‹ZDE S O R U D Ü fi Ü N E L ‹ M D‹KKAT S O R U SIRA S‹ZDE D‹KKAT AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE K ‹ T A P AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE T KE L ‹E VT‹ ZAY OPN D Ü fi Ü N E L ‹ M TELEV‹ZYON ‹NTERNET S O R U ‹ NDT‹EKRKNAETT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON 198 Finansal Tablolar Analizi De¤er Yaratman›n Önemi Resim 8.1 SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U SIRA S‹ZDE D‹KKAT D Ü fi ÜS‹ZDE NEL‹M SIRA S O R U AMAÇLARIMIZ D‹KKAT K ‹ T A P SIRA S‹ZDE ‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin maksimize edilmesidir. Dolay›s›yla finansal performans›n ölçülmesinde de¤er kavram› ön plana ç›kmaktad›r. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden daha yüksek getiri sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r. Getiri oranlar› sermaye maliyetinin üzerinde oldu¤u sürece, iflletmeler cazip getiri oranlar› ile ne kadar çok yat›r›m yaparlarsa o kadar fazla de¤er yaratabilir. ‹flletme yöneticileri, nas›l de¤er yarat›labilece¤ini kavramakla kalmay›p, iflletmenin stratejileri ile yarat›lan de¤er aras›nda somut ba¤lant›lar kurabilmelidir. Örne¤in, yöneticiler geçmiflteki finansal performanstan daha çok, uzun vadede de¤er yaratabilen sa¤l›kl› bir iflletme yaratmak için neler yapmalar› gerekti¤ine odaklanmal›d›r. ‹flletmelerin hisse senetlerinin sermaye piyasalar›ndaki de¤eri, iflletmenin gelecekteki performans›na iliflkin piyasan›n beklentilerine ba¤l›d›r. Dolay›s›yla iflletme yöneticileri iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n› veya ekonomik kâr› maksimize eden stratejileri seçmelidir. Uzun vadede, hisse senedi piyasas› da iflletmelerin ve ekonominin temel performans›n› izlemektedir. Zaman zaman belli sektörlerde oluflan sapmalar, nadiren SIRA S‹ZDE birkaç y›ldan uzun sürmektedir. Temel göstergelerden sapmalar; iflletmeler, yat›r›mc›lar ve arac› kurumlar ekonominin prensiplerini göz ard› ettiklerinde veya bu prensiplerin varsayd›klar›nda ortaya ç›kmaktad›r. D Ü fide¤iflti¤ini ÜNEL‹M Hissedarlar› için de¤er yaratmaya odaklanan iflletme yöneticileri, daha sa¤l›kl› iflletmeler yarat›r. Daha sa¤l›kl› iflletmeler de daha güçlü ekonomilerin, yüksek yaS O R U flam standartlar›n›n ve daha fazla istihdam f›rsat›n›n geliflmesine yol açmaktad›r. SIRA S‹ZDE ‹flletme yöneticileri D ‹ K K A Thissedarlar› için uzun vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak koymal›d›r. N N DSIRA Ü fi Ü NS‹ZDE EL‹M N N SIRA S‹ZDE ‹flletme de¤erlemesine iliflkin ço¤unlukla iki temel yöntem kullan›lmaktad›r: • ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi S O R U • Göreceli De¤erleme Yöntemi AMAÇLARIMIZ ‹ndirgenmifl Nakit Yöntemi ve Göreceli De¤erleme Yönteminin yan› s›ra, DüzeltilD ‹ K K AAk›mlar› T mifl BugünküK De¤er, De¤erleme ve Ekonomik Katma De¤er (EVA) gibi yöntemler de ‹ T A Opsiyon P kullan›lmaktad›r. Ancak en çok kabul gören yöntem ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemidir. T E L E VResim ‹ Z Y O N 8.2 TELEV‹ZYON AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K‹ N ‹T ETR NA EPT ‹KN T‹ E TR NAE TP TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi 199 ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi ‹ndirgenmifl Nakit Ak›mlar› Yöntemi, iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n›n belirli bir iskonto oran› kullan›larak bugünkü de¤erlerine indirgendi¤i yöntemdir. ‹flletmelerin piyasa de¤erleri ile indirgenmifl nakit ak›mlar› aras›nda oldukça güçlü bir do¤rusal iliflki bulunmaktad›r. De¤erleme Mant›¤› ‹flletmenin gerçek de¤eri, iflletmenin gelecekte yaratmas› beklenen nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤erlerinin, yani indirgenmifl nakit ak›mlar›n›n toplam›d›r. ‹flletmenin ‹ndirgenmifl nakit ak›mlar›n›n gücünü göstermek için basit bir örne¤i inceleyelim. De¤er Afi ve Hacim Afi’nin önümüzdeki 5 y›l için net kâr öngörüsü (milyon TL) afla¤›daki Tablo 8.6’daki gibidir: Y›l Net Kâr 1 2 3 4 5 De¤er A.fi. 100 105 110.3 115.8 121.6 Hacim A.fi. 100 105 110.3 115.8 121.6 Tablo 8.6 De¤er A.fi. ve Hacim Afi’nin önümüzdeki 5 y›l için net kâr öngörüsü (milyon T) Bu bilgiye dayanarak hangi iflletme için daha yüksek para ödemeye raz› olurdunuz? Gelecekteki kârlar› ayn› oldu¤u için ayn› de¤er sahip olduklar›n› düflünebilirsiniz ancak kâr rakamlar› yan›lt›c› olabilir. ‹flletmelerin nas›l büyüdüklerinin analiz edilmesi gerekir. ‹flletmelerin tahmini nakit ak›mlar› (milyon T) afla¤›daki Tablo 8.7 ve Tablo 8.8’deki gibidir: De¤er A.fi. Y›l 1 2 3 4 5 Net Kâr 100 105 110.3 115.8 121.6 Net Yat›r›mlar 25 26.2 27.6 29 30.4 Nakit Ak›m› 75 78.8 82.7 86.8 91.2 Hacim A.fi. Y›l 1 2 3 4 5 Net Kâr 100 105 110.3 115.8 121.6 Net Yat›r›mlar 50 52.5 55.1 57.9 60.8 Nakit Ak›m› 50 52.5 55.1 57.9 60.8 fiimdi hangi iflletme için daha fazla para öderdiniz? ‹nsanlar›n ço¤u, De¤er Afi’ye daha fazla para ödeyecektir çünkü kârlar› eflit olmas›na ra¤men De¤er Afi’nin nakit ak›mlar› Hacim Afi’den daha yüksektir. De¤er Afi, ayn› kâr rakamlar›na Hacim Afi’den daha düflük düzeyde yat›r›m yaparak ulaflabilmektedir. De¤er Afi, kârlar›n›n %25’ini yat›r›mlara harcad›¤› hâlde Hacim Afi, ayn› kâr büyümesini sa¤lamak için kârlar›n›n %50’si ile yat›r›m yapmak zorunda kalmaktad›r. ‹ki iflletmenin ayn› düzeyde riske sahip oldu¤unu varsayarsak, nakit ak›mlar›n› ayn› iskonto oran› ile örne¤in %10’la bugüne indirgeyebiliriz. ‹ki iflletmenin de nakit ak›mlar›n›n y›ll›k %5 oran›nda artaca¤›n› varsayarsak iflletmelerin de¤erini afla¤›daki formülü kullanarak hesaplayabiliriz: Tablo 8.7 De¤er Afi’nin tahmini nakit ak›mlar› (milyon T) Tablo 8.8 Hacim Afi’nin tahmini nakit ak›mlar› (milyon T) 200 Finansal Tablolar Analizi İşletmenin Değeri = Nakit Akımı (t) = 1 (Sermaye Maliiyeti - a) Nakit Ak›m› (t): t dönemindeki nakit ak›m› a: nakit ak›mlar›n›n art›fl oran› Yukar›daki formülle De¤er Afi’nin de¤eri T1.5 milyon, Hacim Afi’nin de¤eri ise T1 milyon olarak hesaplan›r. ‹ki iflletmenin kâr çarpan›n› da dolayl› olarak hesaplayabiliriz. Hesaplanan iflletme de¤erinin kâra olan oran›, dolayl› kâr çarpan›n› gösterecektir. De¤er Afi’nin kâr çarpan› 15, Hacim Afi’nin ise 10 olarak hesaplan›r. ‹flletme de¤erini bulmak için nakit ak›mlar›n› çarpan yaklafl›m› ile tahmin etmek zorunda kalmadan, kâr çarpan› ile kâr rakam›n› çarpmak yeterli olacakt›r. Sermaye Maliyeti Finansman kaynaklar›n›n SIRA S‹ZDEa¤›rl›kl› maliyetlerinin ortalamas› olan sermaye maliyeti, her bir kayna¤›n vergiden sonraki D Ü fi Ü N E L ‹ilgili M kayna¤›n maliyetinin, toplam kaynaklar içindeki pay› ile çarp›mlar›n›n S O R U toplam›d›r. D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P TELEV‹ZYON ‹NTERNET Sermaye maliyeti (Devaml› Sermaye), iflletmenin ihtiyac› olan fonlar› elde etmek SIRA S‹ZDE için katland›¤› maliyet olarak tan›mlanabilir. Sermaye maliyeti, iflletmenin varl›klar›n finansman›nda kulland›¤› banka kredisi, tahvil, imtiyazl› hisse senedi veya adi hisse senedi finansman araçlar›n›n vergiden sonraki maliyetlerinin a¤›rD Ü figibi Ü N E Lçeflitli ‹M l›kl› ortalamas›d›r. Her iflletme için, a¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyetini minimize eden bir optimal sermaye sa¤layan ve iflletmenin hisse senedi fiyat›n› maksimize S O R U eden borç ve sermaye karmas› vard›r. D ‹ K K A Tmaksimize edilmesi için finans yöneticilerinin, sermaye maliyetini miHissedar de¤erinin nimize etmeleri gerekmektedir. N N SIRA S‹ZDE A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti (Weighted Average Cost Of Capital: WACC) E WACC = × Re + D/V × Rd × (1 - Tc) AMAÇLARIMIZ V Re: Öz kaynak maliyeti Rd: Yabanc› kaynak (borç) maliyeti K ‹ T A P E: Özkaynaklar›n piyasa de¤eri D: Yabanc› kaynaklar›n piyasa de¤eri V=E+D TELEV‹ZYON E/V = Özkaynaklar›n toplam finansman kaynaklar› içindeki pay› (oran›) D/V = Borçlar›n toplam finansman kaynaklar› içindeki pay› (oran›) Tc = Kurumlar vergisi oran› ‹NTERNET Örnek: ABC ‹flletmesi, varl›klar›n›n %75’ini banka kredisi ile %25’ini özkaynaklarla finanse etmektedir. Kredi maliyetinin y›ll›k %10, öz kaynak maliyetinin ise %12 olmas› durumunda iflletmenin sermaye maliyetini hesaplay›n›z. (Kurumlar vergisi oran›n›n % 20 oldu¤unu varsay›n›z) A¤›rl›kl› ortalama sermaye maliyeti = 0.75 × 0.10 × (1-0.2) + 0.25 × 0.12 = 0.06 + 0.03 = 0.09 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi 201 Nakit Ak›mlar› ve De¤er Sa¤layan Faktörler Nakit ak›mlar› tahmin edilip bugüne indirgendi¤inde teknik olarak de¤erleme ifllemi tamamlanm›fl olmaktad›r. Ancak sadece nakit ak›mlar›n› analiz ederek afla¤›daki sorulara yan›t vermek mümkün de¤ildir: • Gelecekte öngörülen performans, geçmifl performansa göre nas›ld›r? • Gelecekte öngörülen performans, rakiplere göre nas›ld›r? • ‹flletmenin de¤erini artt›rabilecek ya da azaltabilecek önemli faktörler nelerdir? Bir iflletmenin geçmifl 5 y›ldaki ve gelecek 5 y›ldaki öngörülen nakit ak›mlar› Tablo 8.9’da görülmektedir: Serbest Nakit Ak›mlar› (Milyon TL) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 197 (495) 42 (685) (1124) (107) 181 320 477 648 Tablo 8.9 Serbest Nakit Ak›mlar› (Milyon TL) Bu rakamlarla ilgili söylenebilecek çok ilginç bir fley bulunmamaktad›r. Önemli olan nakit ak›mlar›n› neyin yaratt›¤›d›r. Nakit ak›mlar›n› ve sonuç olarak iflletmenin de¤erini etkileyen iki temel faktör bulunmaktad›r: • Sat›fllar›n ve kârlar›n art›fl h›z› • Sermaye maliyetine göre sermaye kârl›l›¤› Afla¤›da Tablo 8.10’da ayn› flirketin geçmifl 5 y›ldaki ve gelecek 5 y›ldaki kârlar›n art›fl h›z› ve sermaye kârl›l›¤› perspektifinden verileri yer almaktad›r: 2007-2011 Gerçekleflen (%) 2012-2016 Projeksiyonu (%) Sat›fllar›n art›fl› 10.7 7.2 Faaliyet Kârlar›ndaki art›fl 11.9 5.2 Sermaye kârl›l›¤› 13.9 8.9 Sermaye maliyeti 8.2 7.5 Tablo 8.10 Geçmifl 5 y›ldaki ve gelecek 5 y›ldaki kârlar›n art›fl h›z› ve sermaye kârl›l›¤› perspektifinden veriler Rakip iflletmeler için de bu bilgilerin bilindi¤i durumda, ilgili iflletmenin performans›n› daha iyi de¤erlendirebiliriz. ‹flletmenin büyümesinin ve sermaye kârl›l›¤›n›n sektöre göre nas›l bir geliflme gösterdi¤ini inceleyebiliriz. Sermaye kârl›l›¤›, büyüme oranlar› ve serbest nakit ak›mlar› aras›ndaki iliflkiyi gösterebilmek amac›yla basit bir de¤erleme modeli olufltural›m. De¤er Afi ve Hacim Afi örneklerine dönersek De¤er Afi’nin her y›l faaliyet kâr›n›n %25’ini yat›r›mlara ay›rd›¤›n› hat›rlayal›m. De¤er Afi’nin yeni yat›r›mlar›ndan %20 kâr etti¤ini varsayal›m. Örne¤in, ilk y›l 25 milyon lira olan kâr›n 5 milyon liras› (25 × 0,2 = 5) sonraki y›l›n kâr›na eklenmektedir. Böylece ikinci y›l iflletmenin faaliyet kâr› 105 milyon TL’ye ulaflmaktad›r. ‹flletmenin sonraki y›llarda da faaliyet kâr›n›n %25’ini ayn› kârl›l›k oran› ile (%20) yat›r›m olarak de¤erlendirdi¤ini düflündü¤ümüzde, De¤er Afi’nin nakit ak›mlar›, daha önce de sunuldu¤u üzere afla¤›daki gibi gerçekleflecektir: De¤er A.fi. Y›l 1 2 3 4 5 Net Kâr 100 105 110.3 115.8 121.6 Net Yat›r›mlar 25 26.2 27.6 29 30.4 Nakit Ak›m› 75 78.8 82.7 86.8 91.2 Tablo 8.11 De¤er Afi’nin tahmini nakit ak›mlar› (milyon TL) 202 Finansal Tablolar Analizi De¤er Afi’nin faaliyet kâr› ve nakit ak›mlar› her y›l %5 oran›nda büyümektedir. ‹flletme, her y›l faaliyet kâr›n›n %25’i ile yat›r›m yapmakta ve yat›r›mlar›ndan %20 faaliyet kâr› elde etmektedir. Bu durumda büyüme h›z›n›n sermaye kârl›l›¤› ile yat›r›m oran›n›n çarp›m› oldu¤u söylenebilir. Büyüme h›z› = Sermaye kârl›l›¤› × Yat›r›m oran› = %20 × %25 = %5 fiimdi de Hacim Afi’nin nakit ak›mlar›na bakal›m. Hacim A.fi. de ilk y›l 100 milyon lira faaliyet kâr› elde etmekle birlikte, yat›r›mlar›ndan %10 oran›nda faaliyet kâr› elde etti¤i için faaliyet kâr›n› 5 milyon lira artt›rabilmek için 50 milyon lira yat›r›m yapmak zorunda kalmaktad›r. Hacim A.fi.’nin nakit ak›mlar› afla¤›daki gibidir: Tablo 8.12 Hacim A.fi.’nin tahmini nakit ak›mlar› (milyon TL) Hacim A.fi. Y›l 1 2 3 4 5 Net Kâr 100 105 110.3 115.8 121.6 Net Yat›r›mlar 50 52.5 55.1 57.9 60.8 Nakit Ak›m› 50 52.5 55.1 57.9 60.8 Faaliyet kâr›nda ayn› seviyede art›fl h›z› için, daha yüksek seviyede sermaye kârl›l›¤›, daha fazla nakit ak›m› yarat›lmas›na neden olmaktad›r. Ayn› faaliyet kârlar› ve büyüme h›z›na ra¤men De¤er A.fi., Hacim A.fi.’ye göre daha de¤erli bir iflletmedir. fiimdi de faaliyet kâr›ndaki art›fl›n nakit ak›mlar›n› ve iflletme de¤erini nas›l etkiledi¤ine bir bakal›m. E¤er De¤er A.fi., faaliyet kâr›n› artt›rmak için her y›l daha fazla yat›r›m yapmaya karar verirse durum ne olur? Örne¤in, iflletme %5 yerine %8 büyüme h›z›na ulaflmak için %20 kârl›l›k oran› ile ilk y›l 25 milyon lira yerine 40 milyon lira yat›r›m yapmal›d›r. Bu durumda nakit ak›mlar› afla¤›daki gibi olacakt›r: Tablo 8.13 De¤er A.fi.’nin tahmini nakit ak›mlar› (milyon TL) De¤er A.fi. Y›l 1 2 3 4 5 Net Kâr 100 108 116.6 126 136 Net Yat›r›mlar 40 43,2 44,6 50,4 54,4 Nakit Ak›m› 60 64,8 70 75,6 81,6 Görüldü¤ü üzere, bu örnekte De¤er Afi’nin nakit ak›mlar› önceki örne¤e göre daha azd›r. Ancak afla¤›da görülece¤i üzere, 9. y›ldan itibaren nakit ak›mlar› daha h›zl› artmaktad›r. Tablo 8.14 %5 Büyüme Oran› Y›l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kâr 100 105 110 116 122 128 134 141 148 155 163 171 Yat›r›m 25 26 28 29 30 32 34 35 37 39 41 43 Nakit 75 79 83 87 91 96 101 106 111 116 122 128 203 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi Y›l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kâr 100 108 117 126 136 147 159 171 185 200 216 233 86 93 Yat›r›m 40 43 47 50 54 59 63 69 74 80 Nakit 60 65 70 76 82 88 95 103 111 120 Tablo 8.15 %8 Büyüme Oran› 130 140 SIRA S‹ZDE getirisi serAcaba hangi senaryo daha fazla de¤er yaratmaktad›r? Yat›r›mlar›n maye maliyetinden yüksek oldu¤u sürece yüksek büyümenin daha fazla de¤er yaratt›¤› görülmektedir. Örne¤imizde sermaye maliyeti %10 olarak Farkl› D Ü fi Üal›nm›flt›r. NEL‹M büyüme ve getiri oran› kombinasyonlar› için farkl› de¤erler hesaplanabilir. Böyle bir tablo, yöneticilerin uzun vadede iflletmenin performans›n› gelifltirmelerinde S O R U yard›mc› olabilir. Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir iflletme, büyüme oran›n› büyüD ‹ K K artt›rarak AT me oran› zaten yüksek olan bir iflletme ise sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U D‹KKAT N N Sermaye kârl›l›¤›, sermaye maliyetinin alt›nda kal›rsa ne olur? Afla¤›daki Tablo 8.16 farkl› seviyedeki sermaye kârl›l›klar› ve kâr art›fl h›zlar› AMAÇLARIMIZ (büyüme oranlar›) ile yarat›lacak de¤erleri göstermektedir. Sermaye kârl›l›¤›n›n sermaye maliyetine eflit oldu¤u noktada de¤er kayb› ya da de¤er kazan›m› söz konusu de¤ildir. Sermaye ‹ Tde¤er A P kayb› söz kârl›l›¤›n›n sermaye maliyetinden düflük oldu¤u seviyelerde Kise konusudur. Kâr Art›fl H›z› SermayeT Kârl›l›¤› E L E V ‹ Z Y(%) ON (Büyüme Oran› %) 7.5 10.0 12.5 15.0 20.0 3 887 1.000 1.058 1.113 1.170 6 708 1.000 1.117 1.295 ‹NTERNET 1.442 9 410 1.000 1.354 1.591 1.886 De¤er Kayb› De¤er Kazan›m› De¤erleme Süreci De¤eri belirlenmeye çal›fl›lan varl›k, ister hisse senedi veya tahvil gibi bir menkul k›ymet isterse bir iflletme olsun, de¤erleme sürecinde öncelikle ilgili varl›¤a iliflkin beklenen nakit ak›mlar›n›n tahmin edilmesi gerekir. Serbest Nakit Ak›mlar› Gelecekte beklenen serbest nakit ak›mlar› (SNA) flu flekilde hesaplan›r: Faaliyet Kâr› + Amortisman Giderleri (-) Vergi = Vergi sonras› faaliyetlerden elde edilen nakit ak›mlar› (-) ‹flletmenin varl›klar›ndaki art›fl (çal›flma sermayesi yat›r›mlar› ve sabit sermaye yat›r›mlar›) = Serbest Nakit Ak›mlar› (SNA) Gelecekteki serbest nakit ak›mlar›n›n öngörülmesinden sonra ise nakit ak›mlar›n›n bugüne indirgenmesi gerekir. SIRA S‹ZDE Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetindenAMAÇLARIMIZ yüksek oldu¤u sürece yüksek büyüme daha fazla de¤er yarat›r. K ‹ T A P Tablo 8.16 TELEV‹ZYON Farkl› seviyedeki sermaye kârl›l›klar› ve kâr art›fl h›zlar› (büyüme oranlar›) ‹NTERNET ile yarat›lacak de¤erler 204 Finansal Tablolar Analizi Süreç, afla¤›daki gibi özetlenebilir: 1. ‹flletme yöneticileri, iflletmenin gelecekte kaç y›l boyunca rekabet avantaj›n› sürdürece¤ine karar verir. 2. Rekabet avantaj› dönemi boyunca serbest nakit ak›mlar› öngörülür. (örne¤in önümüzdeki 5 y›l) 3. Rekabet avantaj› dönemini takip eden dönem için sat›fllar›n sabit bir art›fl h›z› ile (g) artaca¤› varsay›m› yap›l›r. (örne¤in her y›l %5 art›fl için g = 0,05) 4. Rekabet avantaj›n›n sürdü¤ü dönem için (T dönemine kadar), öngörülen serbest nakit ak›mlar› sermaye maliyeti ile indirgenerek serbest nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤eri hesaplan›r. Rekabet avantaj› dönemi için serbest nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤eri = BD RAD = SNA (1) SNA (2) SNA (3) SNA (T) + + + ... 1 2 3 (1 + k) (1+ k) (1 + k) (1+ k)T 5. ‹flletmenin rekabet avantaj› dönemi sonundaki kal›nt› de¤eri hesaplan›r. Kal›nt› de¤eri, serbest nakit ak›mlar›n›n sabit bir oranda artt›¤› dönem için iflletmenin de¤erini ifade etmektedir. Kal›nt› de¤eri, rekabet dönemi sonundan itibaren sonsuza kadar olan dönemdeki serbest nakit ak›mlar›n›n T döneminde indirgenmifl de¤erlerinin toplam›d›r. Serbest nakit ak›mlar›n›n indirgenmifl de¤eri, rekabet avantaj› dönemi sonundaki y›lda, yani T. y›lda hesaplanm›fl olmaktad›r. Kal›nt› de¤eri, T’den sonraki y›l için hesaplanan serbest nakit ak›m›n›n, sermaye maliyeti ile serbest nakit ak›mlar›n›n art›fl h›z› aras›ndaki farka bölünerek hesaplanabilir. (Gordon Büyüme Modeli) Kal›nt› De¤er (T y›l›) = KD (T) = SNA (T + 1) k-g 6. T y›l› için bulunan Kal›nt› De¤erin bugünkü de¤eri hesaplanmal›d›r. Kal›nt› De¤er’in Bugünkü De¤eri = KD (0) = KD (T) (1 + k)T 7. ‹flletmenin de¤eri, rekabet avantaj› dönemindeki serbest nakit ak›mlar›n›n bugünkü de¤eri ile kal›nt› de¤erin bugünkü de¤erinin toplam›d›r. (4. ad›mda ve 6. ad›mda bulunan de¤erlerin toplam›) ‹flletme De¤eri = BD (rekabet avantaj› dönemi) + BD (Kal›nt› De¤er) 8. ‹flletmenin de¤erinden iflletmenin yükümlülüklerinin (borçlar›n›n) de¤eri düflülürse hissedar de¤eri bulunmufl olur. Hissedar De¤eri = ‹flletme De¤eri - Borçlar 9. ‹flletme özkaynaklar›n›n de¤eri dolafl›mdaki hisse senedi adedine bölünerek iflletmenin hisse senedi bafl›na de¤er hesaplanabilir. Örnek: Geçen y›lki sat›fllar› 1 milyar lira olan ABC flirketinin yöneticileri, sat›fllar›n önümüzdeki 3 y›l boyunca %10 oran›nda artaca¤›n› öngörmektedir. Daha sonraki y›llar için sat›fllar›n %3 oran›nda artaca¤› öngörülmektedir. ‹flletmenin faaliyet kârl›l›¤›n›n %20 olmas› beklenmektedir. 205 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi Vergi oran›n›n %30 olaca¤› varsay›lmaktad›r. ‹flletme sat›fllar›ndaki art›fl›n %50’si ile iflletme sermayesi ve sabit sermaye yat›r›m› yapmay› planlamaktad›r. ‹flletmenin sermaye maliyeti %15’tir. ‹flletmenin de¤erini bu verilere ve varsay›mlara göre hesaplayal›m. (milyon TL) Y›l 0 1 2 3 4 1.000 1.100 1.210 1.331 1.371 Faaliyet Kâr› 220 242 266 274 Vergi 66 73 80 82 Vergi sonras› Kâr 154 169 186 192 Varl›klardaki art›fl 50 55 61 20 Serbest Nakit Ak›mlar› (SNA) 104 114 126 172 SNA'lar›n ‹ndirgenmifl De¤erleri 90* 87* 83* Sat›fllar SNA'lar›n Bugünkü De¤eri (ilk 3 y›l) Tablo 8.17 ‹flletme De¤erinin Hesaplanmas› 260 Kal›nt› De¤er (3. y›ldaki) 1.433** Kal›nt› De¤erin Bugünkü De¤eri 942*** ‹flletmenin De¤eri 1.202 (260+942) *SNA, sermaye maliyeti ile ilgili y›l say›s›na göre bugüne indirgenmektedir. Örne¤in, 3. y›l için hesaplanan SNA, MS Excel’deki “Bugünkü De¤er” fonksiyonu ile %15 oranla, dönem say›s› 3 ve gelecekteki de¤er 126 milyon T al›narak bugüne indirgenmifl ve SNA’n›n bugünkü de¤eri 83 olarak hesaplanm›flt›r. S‹ZDE **Kal›nt› de¤er, 4. y›ldaki SNA (172) sermaye maliyeti ile SIRA (%15) sabit büyüme dönemindeki sat›fl art›fl h›z› (%3) aras›ndaki farka (%12) bölünerek hesaplanm›flt›r. ***Kal›nt› de¤erin bugünkü de¤eri MS Excel’deki “BugünküD ÜDe¤er” fi Ü N E L ‹ Mfonksiyonu ile hesaplanm›flt›r. 3. y›ldaki Kal›nt› De¤er %15 oranla, dönem say›s› 3 ve gelecekteki de¤er (1.433) al›narak bugüne indirgenmifl ve Kal›nt› De¤er’in bugünkü de¤eS O R U ri 942 olarak hesaplanm›flt›r. SIRA S‹ZDE D Ü fi Ü N E L ‹ M S O R U ‹flletme de¤erinden, iflletmenin borçlar›n› düflerek özkaynaklar›n ekonomik D ‹ K K A T de¤erini hesaplayabiliriz. SIRA S‹ZDE Özkaynaklar = Toplam Aktifler (iflletme de¤eri) - Toplam Borçlar ‹flletmenin hisse senedinin ekonomik de¤erini nas›l hesaplayabiliriz? AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE D‹KKAT N N 3 SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE KD Ü‹ fi TÜ NAE LP‹ M DK Ü fi‹ ÜTN EAL ‹PM S O R U S O R U TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON D‹KKAT D‹KKAT ‹SIRA N T E RS‹ZDE NET AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P N N ‹SIRA N T E RS‹ZDE NET AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P 206 Finansal Tablolar Analizi Özet N A M A Ç 1 N A M A Ç 2 Finansal analizin kullan›ld›¤› alanlar› s›ralamak. Finansal oranlar ve finansal analiz, bankalar baflta olmak üzere kurumsal ve ticari kredi birimlerinin analizlerinde, iflletmelerin iç denetçilerinin analizlerinde, yeminli mali müflavirlerin analizlerinde, finansal analistlerin analizlerinde, y›ll›k faaliyet raporlar›nda, finansal baflar›s›zl›¤›n öngörüsünde, iflletme yönetiminin analizlerinde, de¤erleme sürecinde kullan›lmaktad›r. ‹flletmelere iliflkin de¤erlemenin temel mant›¤›n› aç›klamak. ‹flletmelerde de¤erleme, hisse senedi al›m sat›mlar›nda yat›r›mc›lar›n karar alma süreçlerinde, iflletmelerin halka aç›lma süreçlerinde hisse senedinin halka arz fiyat›n›n belirlenmesinde ve özellefltirmelerde fiyat belirlenmesinde önemli rol oynamaktad›r. ‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin maksimize edilmesidir. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden daha yüksek getiri sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r. ‹flletme yöneticileri hissedarlar› için uzun vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak koymal›d›r. Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetinden yüksek oldu¤u sürece yüksek büyüme daha fazla de¤er yarat›r. Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir iflletme, büyüme oran›n› artt›rarak, büyüme oran› zaten yüksek olan bir iflletme ise sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir. N A M A Ç 3 ‹flletmenin de¤erini indirgenmifl nakit ak›mlar› yöntemi ile hesaplamak. Her hangi bir varl›¤›n ekonomik de¤eri, ilgili varl›ktan gelecekte elde edilmesi beklenen nakit ak›mlar›n›n bugüne indirgenmifl de¤eridir. Öncelikle gelecekte beklenen serbest nakit ak›mlar› hesaplan›r. Gelecekteki serbest nakit ak›mlar›n›n öngörülmesinden sonra nakit ak›mlar›n›n, bugüne indirgenmesi gerekir. 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi 207 Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi finansal tablo analizinin iflletme yönetimine katk›lar›ndan de¤ildir? a. ‹flletmenin görece likiditesi, borçlulu¤u ve kârl›l›¤›na iliflkin iflletme yöneticilerine fikir verir b. Yat›r›mc›lar›n iflletmeyi nas›l alg›lad›¤›na dair fikir verir c. Ortaya ç›kan sorunlar›n teflhis edilmesine yard›mc› olur d. Kurumsal hedeflerin oluflturulmas›na yard›mc› olur e. Da¤›t›lacak kâr büyüklülü¤ünü saptar 2. Afla¤›dakilerden hangisi finansal baflar›s›zl›¤› öngören modellerin kullan›m amaçlar›ndan biri de¤ildir? a. ‹flletme yönetimi taraf›ndan önleyici tedbirlerin al›nmas› b. Yat›r›mc›lar taraf›ndan hisse senedi al›m sat›m kararlar›n›n al›nmas› c. Bankalar taraf›ndan kredilerin takibi d. ‹flletmelerin alacaklar›n›n takibi e. ‹flletmelerin stoklar›n›n takibi 3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. ‹flletmenin temel amac›, hissedar de¤erinin maksimize edilmesidir b. ‹flletmeler sermayelerini, sermaye maliyetinden daha yüksek getiri sa¤layan yat›r›mlara yönlendirdiklerinde de¤er yaratmaktad›r c. Getiri oranlar› sermaye maliyetinin üzerinde oldu¤u sürece, iflletmeler cazip getiri oranlar› ile ne kadar çok yat›r›m yaparlarsa o kadar fazla de¤er yaratabilir d. Hissedar de¤erinin maksimize edilmesi için finans yöneticilerinin, sermaye maliyetini minimize etmeleri gerekir e. ‹flletme yöneticileri hissedarlar› için k›sa vadeli de¤er yarat›lmas›n› temel hedef olarak koymal›d›r. 4. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmenin de¤erini etkileyen temel unsurlardan biri de¤ildir? a. Sat›fllar›n art›fl h›z› b. Kârlar›n art›fl h›z› c. Sermaye maliyeti d. Sermaye kârl›l›¤› e. Ortakl›k yap›s› 5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? a. Faaliyet kâr›nda ayn› seviyede art›fl h›z› için, daha yüksek seviyede sermaye kârl›l›¤›, daha fazla nakit ak›m› yarat›lmas›na neden olur b. Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetinden düflük oldu¤u sürece yüksek büyüme daha fazla de¤er yarat›r c. Sermaye kârl›l›¤› zaten yüksek seviyede olan bir iflletme, büyüme oran›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir d. Büyüme oran› zaten yüksek olan bir iflletme sermaye kârl›l›¤›n› artt›rarak daha fazla de¤er yaratabilir e. Yat›r›mlar›n getirisi sermaye maliyetine ba¤l›d›r. 6. Her y›l faaliyet kâr›n›n %40’u ile yat›r›m yapan ve yat›r›mlar›ndan %30 faaliyet kâr› elde eden iflletmenin büyüme h›z› ne olur? a. % 15 b. % 13 c. % 12 d. % 11 e. % 10 7. Varl›klar›n›n %50’sini banka kredisi ile %50’sini özkaynaklarla finanse eden bir iflletmenin kredi maliyetinin y›ll›k %10, öz kaynak maliyetinin ise %12 olmas› durumunda iflletmenin sermaye maliyetini hesaplay›n›z. (Kurumlar vergisi oran›n›n %20 oldu¤unu varsay›n›z.) a. % 8 b. % 9 c. % 10 d. % 11 e. % 12 8. ‹flletmenin temel amac› nedir? a. Gelirlerin maksimize edilmesi b. Giderlerin minimize edilmesi c. Kâr›n maksimize edilmesi d. Hissedar de¤erinin maksimize edilmesi e. Borçlar›n minimize edilmesi 208 Finansal Tablolar Analizi “ 9. Serbest nakit ak›mlar›n›n sabit bir oranda artt›¤› dönem için iflletmenin de¤erini ifade eden de¤ere ne ad verilir? a. Kal›nt› de¤eri b. Bugünkü de¤er c. Gelecekteki de¤er d. Gordon de¤eri e. Hisse de¤eri 10. Hisse senedi de¤erinin hesaplanabilmesi afla¤›daki bilgilerden hangisine ihtiyaç duyulmaz? a. ‹flletmenin borçlar›n›n de¤eri b. ‹flletmenin varl›klar›n›n de¤eri c. ‹flletmenin toplam de¤eri d. Dolafl›mdaki hisse sendi senedi say›s› e. ‹flletmenin sermaye maliyeti Yaflam›n ‹çinden fiirketler Neden Güncel ‹flletme De¤erlemesine ‹htiyaç Duymaktad›r? Kas›m 15, 2005, IPFrontline, WASHINGTON, A.B.D. ................... ‹flletme de¤erlemesinden flirketlerin faydalanabilece¤i en önemli alanlar flunlard›r: 1. fiirketin de¤erini ö¤renmek Çok say›da iflletme sahibi, iflletmelerinin de¤eri hakk›nda fikre sahip de¤ildir ya da iflletmelerinin de¤erini bildiklerini düflünseler bile muhtemelen yan›l›yorlard›r. Duygular ço¤unlukla do¤ru yarg›lara varmay› engeller. Do¤ru ve ba¤›ms›z bir kaynaktan flirketin de¤erini ö¤renmek için profesyonel iflletme de¤erlemesine baflvurulmal›d›r. 2. ‹flletmenin manzaradaki yerini anlamak ‹flletme de¤erlemesi, iflletmenizin faaliyet gösterdi¤i sektörün ve pazarda iflletmenin konumunun daha iyi anlafl›lmas›na yard›mc› olabilir. 3. ‹flletmenin finansal durumunu ö¤renmek ‹flletmenin sahipleri iflletmelerinin finansal sa¤l›¤›n› anlad›klar›n› düflünebilir, ancak maddi olmayan varl›klar›n da dahil edildi¤i ba¤›ms›z bir görüfl veya analiz bu teorileri do¤rulayabilece¤i gibi çürütebilir de. 4. Sat›n alma ve birleflmelerde h›zl› karar almak ‹flletmenin baflka bir iflletmeyi sat›n almas› veya baflka iflletme taraf›ndan sat›n al›nmas› söz konusu oldu¤unda, güncel bir de¤erlemeye sahip olmak de¤erleme sürecini beklemekten iflletmeyi kurtarabilir ve karar alma sürecinin h›zlanmas›na yard›mc› olabilir. ................ ” 8. Ünite - Finansal Analiz, Finansal Öngürü ve ‹flletme De¤erinin Belirlenmesi 209 Okuma Parças› fiirket De¤erlemesinde EVA (Economic Value Added): Günümüzde sermaye piyasalar›n›n h›zla geliflimi, flirket birleflme ve sat›n almalar› ile firmalarda halka aç›lma e¤ilimlerinin artmas›, firma sahiplerini ve yat›r›mc›lar›n› firma de¤erini do¤ru tespit etme aray›fl›na yöneltmifltir. Firma de¤erinin do¤ru bir flekilde tespitinin yan›nda bu de¤erin yönetimi ve maksimizasyonu da günümüz üst düzey yöneticilerinin amaçlar›n›n bafl›nda gelmektedir. Bu nedenle firma de¤erini tespit etmeye ve yönetmeye yönelik birçok yöntem gelifltirilmifltir. Son y›llarda özellikle sermaye piyasalar›nda etkinli¤in artmas›yla ve firma sahiplerinin ço¤almas›yla bafl edemeyen ve firma de¤eriyle ile ilgili birçok soruyu cevaps›z b›rakan muhasebe temeline dayal› yöntemler yerine firma de¤erini en do¤ru flekilde tespit eden indirgenmifl nakit ak›mlar›n› temel alan, muhasebe kârl›l›¤› yerine ekonomik kâra ve katma de¤ere yönelik olan yöntemler tercih edilmektedir. Bu yöntemlerden en önemlilerinden birisi EVA yöntemidir. EVA; Joel Stern ve Bennett Stewart taraf›ndan, kurduklar› Stern ve Stewart Finansal Dan›flmanl›k fiirketi ad›na ticari bir marka olarak 1980’li y›llar›n bafllar›nda gelifltirilen bir yöntemdir. Fakat finansal yönetim ve teflvik sistemi olarak 1993 y›l›ndan itibaren genifl anlamda bir ilgi görmeye bafllam›fl ve günümüzde büyük ilgi gören finansal yöntemlerinden biri haline gelmifltir. EVA, ortaklar›n refah›n›n maksimizasyonu ile yak›ndan iliflkili oldu¤u için firman›n baflar›s›n› finansal aç›dan ölçmede modern bir ölçüdür. Dolay›s›yla bugün dünyada, içlerinde AT&T, Coca-Cola, Whirpool, Monsanto, Wal-Mart Stores, IBM ve Quaker gibi büyük firmalar›n da bulundu¤u 300’den fazla firma EVA yöntemini planlama ve performans denetiminde bir temel olarak bünyelerinde uygulamaktad›rlar (Damodaran, 2000: 285; Hartman, 2000: 158). EVA, en basit ifade ile bir firman›n yat›r›mlar› üzerinden meydana getirdi¤i vergi sonras› nakit ak›m› ile firmada kullan›lan sermayeye yüklenen maliyet aras›ndaki farkt›r. EVA’n›n bir baflka tan›m› ise; yat›r›lan sermayenin getirisi ile sermaye maliyeti aras›ndaki fark›n yat›r›lan sermaye tutar› ile çarp›m› sonucu bulunan de¤erdir (Ehrbar, 1999: 20). Bu tan›mlardan hareketle EVA’n›n hesaplanmas›nda kullan›lan temel eflitlikler afla¤›da verilmektedir (Haspeslagh, Noda, Boulos, 2001: 69); EVA = NOPLAT - (Yat›r›lan Sermaye × AOSM) EVA = (ROIC - AOSM) × Yat›r›lan Sermaye Burada; NOPLAT = Düzeltilmifl Vergiler Düflüldükten Sonraki Net Faaliyet Kâr›n› (Net Operating Profit Less Adjusted Taxes) ROIC = Yat›r›lan Sermaye Üzerinden Sa¤lanan Getiriyi (Return on Invested Capital) AOSM = A¤›rl›kl› Ortalama Sermaye Maliyeti’ni ifade etmektedir. EVA Yönteminin Yararlar› EVA yönteminin bir firmada uygulanmas›n›n o firmaya ve firmayla ilgili kiflilere önemli yararlar› bulunmaktad›r. EVA yönteminin firman›n performans›n›n ölçülmesinde temel olarak kullan›lmas›, öncelikle firma analistlerinin firman›n de¤er de¤iflkenlerini, bunun yan›nda sat›fllar›n büyüme de¤erini, faaliyet gelirini, sermaye etkinli¤ini ve sat›lan mal›n maliyeti gibi gelir tablosu kalemlerini daha iyi anlamalar›na olanak vermektedir. EVA ayr›ca analistlerin daha uzun süreli unsurlara mesela spesifik ve sistematik risklere ve ortalamadan yüksek bir sermaye getirisinin sa¤lanmas›na yönelmelerini sa¤lar. EVA yöntemi, yat›r›mc›lar için önemli konular olan sermaye etkinli¤i ve uzun bir zaman ufkunda rekabet üstünlü¤ü sa¤lama aç›s›ndan önemli yararlar sa¤lar. Ayr›ca EVA tek periyot ölçüsü oldu¤u için, tahmin edilen veya gerçekleflen de¤er yarat›m performans›n›n y›ll›k olarak ölçülmesine olanak verir. Bununla beraber EVA, muhasebe kazanc›ndan çok ekonomik kâra odakland›¤› için muhasebe kazanc›n›n baz› yan›lt›c› unsurlar›ndan etkilenmemekte ve gerçekçi bir ölçüm sunmaktad›r. EVA ayr›ca bir teflvik sistemi olarak yöneticilere, yaratt›klar› hissedar refah› üzerinden sabit bir prim vererek yöneticilerin, sahipler gibi düflünüp hareket etmelerini sa¤lamaktad›r (McCormack ve Vytheeswaran, 1999: 52). .................. Erdinç KARADEN‹Z Kaynak: http://iktisat.wordpress.com/2006/08/14/sirket-degerlemesinde-eva-economic-value-added-reklam-kokan-bir-balon-mu-yoksa-bilimsel-bir-yontemmi/ (A¤ustos 14, 2006) 210 Finansal Tablolar Analizi Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar 1. e Ercan, M. K. (2006), Firma De¤erlemesi, Banka Uygulamas›, 1. Bask›, Literatür Yay›nc›l›k. Gibson, C. H. (2009), Financial Reporting & Analysis: Using Financial Accounting Information, 11. Bask›, Mason, OH: South-Western Cengage Learning. http://www.investopedia.com/terms/w/wacc. asp#ixzz21TKAI6mK Keown, A. J. ve di¤erleri (2008), Foundations of Finance: The Logic and Practice of Financial Management, 6. Bask›: Upper Saddle River, N.J.: Pearson/Prentice Hall. Koller, T, Goedhart, T. M., Wessels D. (2005), Valuation: Measuring and Managing the Value of Companies, McKinsey & Company, 4. Bask›: Wiley Finance Series. 2. e 3. e 4. e 5. b 6. c 7. c 8. d 9. a 10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Finansal Analiz” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmelerde De¤erleme” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Net kâr marj›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n›n azalmas›na neden olur. Net kâr artar, böylece özkaynaklar artar (net kâr geçmifl y›llardan gelen kârlara eklenerek özkayna¤›n bir parças› hâline gelir) ve böylece pasifler artt›¤›ndan aktiflerle pasifler aras›ndaki fark azal›r. Dolay›s›yla zorunlu finansman ihtiyac› azal›r. S›ra Sizde 2 Kâr pay› da¤›t›m oran›n›n artmas›, zorunlu finansman ihtiyac›n›n artmas›na neden olur. Net kâr azal›r, böylece özkaynaklar azal›r ve böylece pasifler azald›¤›ndan aktiflerle pasifler aras›ndaki fark artar. Dolay›s›yla zorunlu finansman ihtiyac› artar. S›ra Sizde 3 Özkaynaklar›n hesaplanan de¤erini, dolafl›mdaki hisse senedi adedine bölerek hisse senedinin ekonomik de¤erini hesaplayabiliriz.