Hemşirelik Öğrencilerinin Engellilere Yönelik
Transkript
Hemşirelik Öğrencilerinin Engellilere Yönelik
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 80-83 Orijinal makale Hemşirelik Öğrencilerinin Engellilere Yönelik Tutumlarının Belirlenmesi Hatice Yıldırım SARI 1, Murat BEKTAŞ 1, Saliha ALTIPARMAK 1 2 Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 2 Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu ÖZET Türkiye’de 2002 yılında yapılan bir araştırmaya göre 8,5 milyon engelli birey bulunmaktadır. Engelli bireyler genellikle olumsuz tutumlarla karşılaşırlar. Sağlık hizmeti veren profesyoneller olumsuz tutumları nedeniyle engelli bireylere sınırlı hizmet sunabilirler ya da hizmetlerin kalitesi yeterli olmayabilir. Bu araştırma hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla planlanmıştır. Araştırma Türkiye’de bir Hemşirelik Yüksekokulu ve bir Sağlık Yüksekokulu’nda toplam 392 öğrenci ile (1.2.3.4. sınıf öğrencileri) yürütülmüştür. Araştırmada Yetersizlikten Etkilenmiş Kişilere Yönelik Tutum Ölçeği ve Sosyodemografik Soru Formu kullanılmıştır. Öğrencilerin 87’si (%22,2) yakınları arasında engelli bir birey bulunduğunu belirtmiştir. Öğrencilerin Yetersizlikten Etkilenmiş Kişilere Yönelik Tutum Ölçeği‘nden aldıkları ortalama puan 72,69’dur (n=392, Min:33, Max:106, SD:12,9). Öğrencilerin eğitim aldıkları okula göre ve cinsiyetlerine göre engelli bireylere yönelik tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark saptanmıştır. Araştırma sonucuna göre hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik olumlu tutumlarının olduğu görülmektedir. Cinsiyetin engelli bireylere yönelik tutumları etkilemesi literatürle uyumlu bir sonuçtur. Hemşirelik öğrencilerinin olumlu tutumlarının daha da geliştirilmesi konusunda müfredat çalışmaları yapılabilir. Anahtar Kelimeler: Engelli, tutum, engellilere yönelik tutumlar, hemşirelik öğrencilerinin tutumları ABSTRACT Determination of nursing students’ attitudes towards disabled people Disabled individuals are often faced with negative attitudes. The negative attitudes of professionals who will work in health care in the future may cause them to provide limited or poor quality care to disabled individuals. For this reason this study was planned as a descriptive research for the purpose of determining nursing students’ attitudes towards disabled individuals. There were 392 students from two school of nursing who participated in this study. The data were collected using the Attitudes Towards Disabled Person Scale and Sociodemographic Data Form. Data were analyzed with percentage calculations, t test and One Way Analysis of Variance. The participating students’ mean Attitudes Towards Disabled Person Scale score was 72.69. Although there was a statistically significant difference in the students’ attitudes towards the disabled according to school and sex, there was no statistically significant difference in the scores of the students who did or did not have a disabled family member. Nursing students’ positive attitudes towards the disabled were up the average level. In light of the findings it can be said that nursing education developed positive attitudes towards disabled individuals. Key Words: Disability, attitude, attitudes towards disabled individuals, nursing students attitudes GİRİŞ Tutumlar kişilere, kümelere, nesne ya da düşünlere yönelik süreklilik gösteren, önceden biçimlenmiş duygu, düşünce ve inançlar bütünüdür. Sosyal öğrenme kuramına göre tutumlar davranışları, davranışlar da tutumları etkiler. Tutumlar yaşantılar sonucu öğrenilirler ve çocukluk döneminde anne-babanın değer yargılarından etkilenerek oluşurlar1. Olumsuz tutumlar ve onlara eşlik eden davranışlar hem insani hizmetlerde hem de toplumsal hizmetlerde kişilerin seçimlerini büyük ölçüde sınırlayabilir2. Engelli bireylerin, engellerinden önce insan oldukları düşünülürse, onlara karşı tutumların olumlu olduğu düşünülür. Aksi durumlarda, yani bireyin engeli, insan olmasından daha önce görülürse tutumların olumsuz olduğu düşünülür1. Engelli bireylerin önce insan oldukları göz ardı edilirse 80 toplumda bağımsız yaşamaları için gereken düzenlemelerin yapılması ihmal edilebilir. “Sağlamlara hizmetler sağlandı, sakatlar mı kaldı” deyişi bu düşünce biçiminin bir ürünüdür1. Engelli bireyler genellikle toplumla bütünleşmelerini engelleyen olumsuz tutumlarla mücadele ederler. Engellilere yönelik genel toplumsal tutum, sözel ifadelerde çok uygun, olumlu olmaktadır ancak; gerçekte, sözel olmayan duygularda sıklıkla engelliler reddedilmektedir3. Engelli bireylere yönelik olumsuz tutumlar toplumsal hizmetlerden yararlanmalarını da engeller. Özellikle sağlık hizmetlerinde çalışan profesyoneller olumsuz tutumları nedeniyle engelli bireylere sınırlı hizmet sunabilirler ya da hizmetlerin kalitesi yeterli olmayabilir4. Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 80-83 Engelli bireylere yönelik olumlu tutumların gelişmesini sağlayan en önemli faktör engelli bireylerle, engelli olmayan bireylerin sosyal etkileşimlerinin artmasıdır5. Ancak engelli bireylerin ve ailelerinin sosyal etkileşimlerinin sınırlı olduğu belirtilmektedir6. Engelli bireylere yönelik toplumsal tutumlar onları yeterince anlamama, bilinmeyen korkusu veya sosyal öğrenme yoluyla diğer insanlardan kalıp düşüncelerin öğrenilmesi gibi nedenlerle farklılık gösterebilir7. Üniversite öğrencileriyle yapılan araştırmalarda öğrencilerin engelli bireylere yönelik olumlu tutumlarının orta düzeyde olduğu saptanmıştır2,8. Bir başka çalışmada genel olarak sağlık alanında eğitim gören öğrencilerin engellilere yönelik olumlu tutumlarının yetersiz olduğu saptanmıştır9. Seccombe ise Yeni Zelanda’daki hemşirelik öğrencilerinin engellilere yönelik olumlu tutumlara sahip olduklarını belirlemiştir10. Daruwalla ve Darcy hemşirelik öğrencilerinin ve rehabilitasyon hemşirelerinin olumlu tutumlarının turizm öğrencilerinden daha fazla olduğunu belirtmiştir3. Chan ve ark. rehabilitasyon öğrencilerinin işletme öğrencilerine göre daha fazla olumlu tutumu olduğunu saptamıştır11. Bu farkın en önemli nedeni eğitimdir. Eğitim seviyesinin artması, engellilere yönelik eğitim alınması ve engelli bireylerle önceden olumlu ilişkilerin yaşanması engelli bireylere yönelik olumlu tutumları geliştirmektedir3,7,9,12-14. Araştırmalarda engelin tipi, yaş, ırk ve cinsiyetin engelli bireylere yönelik tutumları etkilemediği saptanmıştır4,9. Buna karşın Tervo ve ark. birinci sınıftaki erkek tıp öğrencilerinin kız öğrencilerden daha fazla olumsuz tutumları olduğunu saptamıştır13. Horner-Johnson ve ark., akrabaları ya da arkadaşları arasında engelli bireyler bulunan öğrencilerin zihinsel engelli bireylerin haklarına uygun yaklaştıklarını saptamıştır2. Buna karşın engelli kardeşi olanlar ile engelli kardeşi olmayanların tutumlarını karşılaştıran bir araştırmada iki grup arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır15. Türkiye’de hemşirelerin akıl hastalığı olanlara yönelik tutumlarını değerlendiren çalışmalar bulunmaktadır16,17. Bağ ve Ekinci sağlık personelinin akıl hastalığı olan bireylere yönelik olumlu tutumlarının orta düzeyde olduğunu saptamıştır16. Eğitim düzeyi yüksek olan sağlık personelinin ruhsal sorunları olan bireylere yönelik daha iyi niyetli bir tutum içinde oldukları belirlenmiştir16. Doğan, dördüncü sınıf öğrencilerin akıl hastalığı olan bireylere yönelik tutumlarının birinci sınıf öğrencilerine göre olumlu yönde farklılık gösterdiğini saptamıştır17. Engelli bireylere yönelik tutumları inceleyen araştırmalar çoğunlukla batı toplumlarında yapılmıştır. Kültürel değerlerin engelli bireylere yönelik olumlu ve olumsuz tutumları belirleyen en önemli unsur olduğu belirtilmiştir18. Bu bağlamda batı toplumlarında tutumu yansıtan sonuçların Türk toplumunda farklılık göstermesi beklenmektedir. Türkiye’de engelli bireylere yönelik tutumları değerlendiren araştırmalar sınırlıdır19,20. Akbuğa ve Gürsel beden eğitimi-spor yüksekokulu öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarına eğitimin etkisini incelemişlerdir19. Kargın ise öğretmenlerin işitme engelli çocuklara yönelik tutumlarını değerlendirmiştir20. Engelli bireylere sağlık hizmeti verecek olan hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik tutumlarını inceleyen araştırmalara ulaşılamamıştır. Bu araştırma hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla planlanmıştır. MATERYAL VE METOT Araştırma bir Hemşirelik Yüksekokulu ve bir Sağlık Yüksekokulu’nda yürütülmüştür. Hemşirelik Yüksekokulu ve Sağlık Yüksekokulu Ege Bölgesinde, farklı iki ilde bulunmaktadır. Araştırma için birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü sınıf öğrencilere bilgi verilmiş katılmak isteyen öğrencilerin anket formunu doldurmaları istenmiştir. Hemşirelik Yüksekokulunda toplam 219 öğrencinin 145’i araştırmaya katılmıştır. Sağlık Yüksekokulunda toplam 296 öğrencinin 247’si araştırmaya katılmıştır. Veri Toplama Aracı: Araştırmada Yetersizlikten Etkilenmiş Kişilere Yönelik Tutum Ölçeği (YEKYTÖ) ve Sosyodemografik Soru Formu kullanılmıştır. Yetersizlikten Etkilenmiş Kişilere Yönelik Tutum Ölçeği (YEKYTÖ): Ölçek Yuker ve Block tarafından 1986’da (Attitudes Towards Disabled Person) engelli bireylere yönelik olumlu ve olumsuz tutumları değerlendirmek için geliştirilmiştir. Özyürek tarafından Eğitim Fakültesi birinci ve dördüncü sınıf öğrencileri örnekleminde Türkçe uyarlaması yapılmıştır. Ölçeğin amacı, engel gruplarını özel olarak ayırmaksızın, genel anlamda yetersizlikten etkilenmiş kişilere yönelik tutumları ölçmektir. Ölçeğin güvenirlik katsayısı .67-.83, test-tekrar test güvenirlik katsayısı .76 olarak saptanmıştır1. Ölçek 20 maddeden oluşmaktadır ve 6’lı likert biçiminde hazırlanmıştır (+3 Tamamen Katılıyorum, +2 Katılıyorum, +1 Biraz Katılıyorum, -1 Biraz Katılmıyorum, -2 Katılmıyorum, -3 Kesinlikle Katılmıyorum). Ölçeğin 2, 5, 6, 11 ve 12. maddeleri ters şekilde puanlanmaktadır. Tüm maddeler işaretleri dikkate alınarak toplandıktan sonra, negatif değerleri ortadan kaldırmak amacıyla +60 eklenerek toplam puan elde edilmektedir. Ölçekten alınacak en yüksek puan 120’dir. Ölçekten alınan yüksek puan engelli kişilerin, engelli olmayan kişilerle 81 Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 80-83 benzer şekilde algılandığı anlamına gelmektedir. Düşük puan ise, engelli kişilerin engelli olmayan kişilerden farklı algıladığını göstermektedir1. Sosyodemografik Soru Formu: Soru formunda okuduğu okul, bölümü, sınıfı, yakınları arasında engelli birey bulunma durumu, engelli bir arkadaşının bulunması durumu, klinikte engelli bir bireye bakım verme durumu, bakım verdiği bireyin engel durumu gibi tanımlayıcı özellikleri içeren sorular yer almıştır. Verilerin Toplanması: Veriler 2007-2008 öğretim yılı sonunda, öğrencilerin toplu olarak ders yaptıkları bir sınıfta, öğretim elemanı gözetiminde toplanmıştır. Öğrencilerin soru formunu doldurmaları 10-15 dakika sürmüştür. Başlangıçta öğrencilere soru formunun içeriği ve nasıl doldurulacağı konusunda bilgi verilmiştir. Verilerin Analizi: Verilerin değerlendirilmesinde sayı, yüzdelik ve ortalama hesaplamalar, t testi ve tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Araştırma Etiği: Araştırmanın yapılabilmesi için Hemşirelik Yüksekokulu Müdürlüğü’nden ve Sağlık Yüksekokulu Müdürlüğü’nden yazılı izin alınmıştır. Araştırmadan önce öğrencilere araştırmanın amacı hakkında bilgi verilmiştir. Anket formu araştırmaya katılmayı isteyen öğrenciler tarafından doldurulmuştur. BULGULAR Öğrencilerin %15,1’i (n=59) sağlık memurluğunda, %84,9’u (n=333) hemşirelik bölümünde, %63’ü (n=247) Sağlık Yüksekokulu’nda, %37’si (n=145) Hemşirelik Yüksekokulu’nda eğitim görmektedir. Öğrencilerin %31,1’i (n=122) birinci sınıfta, %22,2’si (n=87) ikinci sınıfta, %31,6’sı (n=124) üçüncü sınıfta, %15,1’i (n=59) dördüncü sınıfta okumaktadır. Öğrencilerin %21,4’ü (n=84) kız, %78,6’sı (n=308) erkektir. Öğrencilerin 87’si (%22,2) yakınları arasında engelli bir birey bulunduğunu belirtmiştir. Bunlardan 5’i (%1,3) anne-babasının, 5’i (%1,3) kardeşinin, 55’i (%14) akrabalarından birinin engelli olduğunu ifade etmiştir. Otuz dört öğrenci engelli bir arkadaşı bulunduğunu belirtmiştir. Öğrencilerden 143’ü klinikte engelli bir bireye bakım vermiştir. Öğrencilerin 27’si zihinsel, 9’u işitme, 2’si görme, 39’u fiziksel, 13’ü birden çok engele sahip bireylere bakım verdiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin YEKYTÖ ölçeğinden aldıkları ortalama puan 72,69’dur (n=392, Min:33, Max:106, SD: 12,9). Öğrencilerin eğitim aldıkları okula göre engelli bireylere yönelik tutum puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (Tablo 1). Cinsiyetlerine göre engelli bireylere yönelik tutum puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 2). 82 Tablo 1. Öğrencilerin Okullarına Göre Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması Bölüm Hemşirelik YO (n=145) Sağlık YO (n=247) n 66,8 76,1 ss 13,4 11,4 T 7,291 P ,001 Tablo 2. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması Cinsiyet Kız (n=308) Erkek (n=84) n 78,0 71,2 ss 10,8 13,1 T 4,347 P ,001 Öğrencilerin eğitim gördükleri sınıfa göre puan ortalamaları arasında bir fark bulunmamasına (f=2,340, p=,073) rağmen eğitim görülen sınıf düzeyine göre öğrencilerin tutum puanları artış göstermektedir. Birinci sınıfların puan ortalamaları 70,9±13,8, ikinci sınıfların puan ortalamaları 71,9 ±13,4, üçüncü sınıfların puan ortalamaları 73,4± 11,6, dördüncü sınıfların puan ortalamaları 76,0± 12,6’dır. Öğrencilerin klinikte engelli bir bireye bakım verme durumuna göre puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur (t=1,356, p=,176). Klinikte engelli bireye bakım verenlerin puan ortalaması X=73,8±12,4 (n=143), bakım vermeyenlerin puan ortalaması X=72,0±13,1dir (n=249). Öğrencilerin yakınları arasında engelli birey bulunma durumuna göre (t=,223, p= ,824) ve ark. arasında engelli birey bulunma durumuna göre (t=,666, p=,506) gruplar arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır. TARTIŞMA Bu araştırmada hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik tutumlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya katılan tüm öğrencilerin YEKYTÖ ölçeğinden aldıkları toplam puan 72,69’dur. (Min:33, Max:106, SD:12,9). Bu puan hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik olumlu tutumlarının olduğunu göstermektedir. Üniversite öğrencilerinin ve sağlık alanında eğitim gören öğrencilerin engellilere yönelik tutumlarının orta düzeyde olduğunu belirleyen araştırmalar bulunmaktadır2,8,9. Seccombe ise hemşirelik öğrencilerinin olumlu tutumları olduklarını ifade etmiştir10. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından yaptırılan “Toplum Özürlülüğü Nasıl Anlıyor” araştırmasına göre engellilere yönelik toplumsal tutumların olumlu olduğu, genç yaştaki bireylerin olumlu tutumlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır21. Öğrencilerin eğitim gördükleri sınıfa göre puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmamasına (f=2,340 p=,073) rağmen eğitim görülen sınıf düzeyine göre öğrencilerin tutum puanları artış Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 80-83 göstermektedir. Bu artışın hemşirelik eğitimiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Thompson ve ark. hemşirelik öğrencilerinin kronik hastalıklarla ilgili dersler aldıktan sonra engellilere yönelik olumlu tutumlarının anlamlı derecede etkilendiğini belirtmiştir7. Hemşirelik eğitimi müfredatında özellikle üçüncü sınıfta kronik hastalıklar ile ilgili dersler ağırlık kazanmaktadır. Tablo 2’de görüldüğü gibi öğrencilerin cinsiyetlerine göre engelli bireylere yönelik tutum puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark saptanmıştır. Kızların puan ortalaması erkeklerin puan ortalamasından yüksektir. Araştırma sonucumuzla benzer şekilde Tervo ve ark. erkek tıp öğrencilerinin kız öğrencilerden daha fazla olumsuz tutumları olduğunu saptamıştır13. Öğrencilerin yakınları arasında engelli birey bulunma durumuna göre ve arkadaşları arasında engelli birey bulunma durumuna göre gruplar arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır. Horner-Johnson ve ark., akrabaları ya da arkadaşları arasında engelli bireyler bulunan öğrencilerin zihinsel engelli bireylerin haklarına uygun yaklaştıklarını saptarken, Şenel engelli kardeşe sahip olmanın tutumları etkilemediğini saptamıştır2,15. Bizim araştırmamızda elde ettiğimiz sonuç Şenel tarafından desteklenmektedir15. Literatürde kişinin engelli bireylerle önceden bir deneyiminin bulunmasının olumlu tutumları etkilediği vurgulanmaktadır3,7,9,12-14. Araştırmamızda öğrencilerin klinikte engelli bir bireye bakım verme durumuna göre puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır. Ancak klinikte engelli bireye bakım veren öğrencilerin puan ortalaması, bakım vermeyenlerin puan ortalamasına göre yüksektir. Araştırmamızı iki farklı şehirde yer alan bir hemşirelik yüksekokulu ve bir sağlık yüksekokulunda yürüttük. Bu iki okulun öğrencilerinin puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark saptanmıştır. Bu durum kültürel farklılıklarla ilişkili olabilir. Kültürel değerlerin engelli bireylere yönelik olumlu ve olumsuz tutumları belirleyen en önemli unsur olduğu belirtilmiştir18. Tutumlar yaşantılar sonucu öğrenilirler ve çocukluk döneminde anne-babanın değer yargılarından etkilenerek oluşurlar1. Bu gerekçeyle tutumu etkileyen faktörler farklı çalışmalarda farklı şekilde saptanmış olabilir. Araştırma sonucuna göre hemşirelik öğrencilerinin engelli bireylere yönelik olumlu tutumlarının olduğu görülmektedir. Cinsiyetin engelli bireylere yönelik tutumları etkilemesi literatürle uyumlu bir sonuçtur. Türkiye’de 8,5 milyon engelli birey bulunmaktadır22. Geleceğin hemşireleri engelli bireylerin bakımında sorumluluklar üstleneceklerdir. Hemşirelik öğrencilerinin olumlu tutumlarının daha da geliştirilmesi konusunda müfredat çalışmaları yapılabilir. REFERANSLAR 1. Özyürek M. Engellilere Yönelik Tutumların Değiştirilmesi Ankara; Kök Yayıncılık 2006: p.11-23. 2. Horner-Johnson W, Keys C, Henry D, Yamaki K, Oi F, Watanabe K, Shimada H, et al. Attitudes of Japanese students toward people with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research 2002;46: 365-78. 3. Daruwalla P, Darcy S. Personal and Societal Attitudes to Disability. Annals of Tourism Research 2005;32: 549–70. 4. Rosenthal DA, Chan F, Livneh H. Rehabilitation students' attitudes toward persons with disabilities in high- and low-stakes social contexts: A conjoint analysis. Disability & Rehabilitation 2006; 30;28: 1517-27. 5. Wong DKP. Do contacts make a difference? The effects of mainstreaming on student attitudes toward people with disabilities. Research in Developmental Disabilities 2008;29: 70–82. 6. Sarı HY, Baser G, Turan JM. Experiences of Mothers of Children with Down Syndrome. Paediatric Nursing 2006;18: 29-33. 7. Thompson TL, Emrich K, Moore G. The effect of curriculum on the attitudes of nursing students toward disability. Rehabilitation Nursing 2003;28: 27-30. 8. Nagata KK. The measurement of the Hong Kong-based 'Baseline Survey of Students' Attitudes toward People with a Disability': crosscultural validation in Lebanon. International Journal of Rehabilitation Research 2007;30: 239-41. 9. Tervo RC, Palmer G. Health professional student attitudes towards people with disability. Clinical Rehabilitation 2004;18: 908-15. 10. Seccombe JA. Attitudes towards disability in an undergraduate nursing curriculum: The effects of a curriculum change. Nurse Education Today 2007;27: 445–51. 11. Chan CCH, Lee TMC, Yuen HK, Chan F. Attitudes Toward People With Disabilities Between Chinese Rehabilitation and Business Students: An Implication for Practice Rehabilitation Psychology 2002;47: 324-38. 12. Mangili E, Ponteri M, Buizza C, Rossi G. Attitudes toward disabilities and mental illness in work settings: a review. Epidemiologia e Psichiatria Sociale 2004;13: 29-46. 13. Tervo RC, Azuma S, Palmer G, Redinius P. Medical students' attitudes toward persons with disability: a comparative study. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2002;83: 1537-42. 14. Lindgren CL, Oermann MH. Effects of an educational intervention on students' attitudes toward the disabled. Journal of Nursing Education 1993;32: 121-6. 15. Şenel HG. Yetersizliğe Sahip Kardeşi Olanlarla, Olmayanların Yetersizliğe Yönelik Tutumları ve Kaygı Düzeyleri Yönünden Karşılaştırılması. Özel Eğitim Dergisi 1995;2: 33–9. 16. Bağ B, Ekinci M. Sağlık Personelinin Ruhsal Sorunları Olan Bireylere Yönelik Tutumlarının Araştırılması (Examining of attitudes towards mentally ill people in a sample health professionals). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 2005;3: 107-27. 17. Doğan S. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin ruh hastaları ve hastalıklarına karşı tutumlarının değerlendirilmesi. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi Esnaf Ofset 1992; 783-7 18. Florian V. Cross-cultural differences in attitudes towards disabled persons. A study of Jewish and Arab youth in Israel. International Journal of Intercultural Relations 1982;6: 291-9. 19. Akbuğa B, Gürsel F. Bilgilendirme Yoluyla Beden Eğitimi Spor Yüksekokulu Öğrencilerinin Engelli Bireye Yönelik Değişen Tutumları. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 2007;V: 5-8 20. Kargın T. Farklı Eğitim Özgeçmişlerine Sahip Öğretmenlerin İşitme Engelli Çocuklara Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından Karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 2001;34: 93-104. 21. Kaner S, Öğülmüş S, Büyüköztürk Ş, Dökmen Z. Toplum Özürlülüğü Nasıl Anlıyor? TC Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı yayını 2009. 22. Türkiye özürlüler araştırması ikincil analizi, son gelişme raporu. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı yayını. 2002. (Erişim Tarihi: 16/07/ 2009). Yazışma adresi: Dr. Hatice Yıldırım SARI Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İzmir e-mail: hatice.sari@deu.edu.tr Yazının geldiği tarih : 15.10.2009 Yayına kabul tarihi : 01.03.2010 83