TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi
Transkript
TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi
T.C Zafer Kalkınma Ajansı TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi 2012 TABLOLAR DİZİNİ 3 TERİMLER 10 KISALTMALAR 11 BÖLÜM I: TR 33 BÖLGESİ ............................................................................................................ 12 1. GİRİŞ ........................................................................................................................................... 12 1.1. Amaç 12 1.2. Kapsam 12 1.3. Yöntem 12 1.4. Sınırlılıklar 13 2. İSTİHDAM VE GİRİŞİMCİLİKTE GENEL EĞİLİMLER .................................................... 13 2.1. İstihdamdaki Genel Eğilimler 13 2.2. Girişimcilikte Yeni Eğilimler 17 3. TR33 BÖLGESİNDE EKONOMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ ............................................. 19 3.1. Genel Eğilimler 19 3.2. Rekabetçilik Endeksi 20 3.3. Gayri Safi Katma Değer 21 3.4. Dış Ticaret ve Mali Durum 23 4. TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜ PİYASASININ DURUMU .................................................. 25 4.1. Eğitimin Genel Görünümü 25 4.2. İşgücü Arzı 29 4.3. İşgücü Talebi 38 4.4. İşsizlik 45 5. GENEL DEĞERLENDİRME..................................................................................................... 49 BÖLÜM II: TR 33 İLLERİ ............................................................................................................... 57 1 1. AFYONKARAHİSAR 57 2. KÜTAHYA 65 3. MANİSA 72 4. UŞAK 80 BÖLÜM III: ALT BÖLGELER ......................................................................................................... 87 1. AFYONKARAHİSAR-ISCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ 87 2. KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİ 94 3. MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİ 100 4. UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ 112 5. BANAZ-EŞME-SARIGÖL ALT BÖLGESİ 118 6. BOLVADİN-ALT BÖLGESİ 123 7. DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİ 132 8. DİNAR SANDIKLI ALT BÖLGESİ 138 9. SİMAV ALT BÖLGESİ 147 10. SOMA-AKHİSAR-SALİHLİ ALT BÖLGESİ 154 2 TABLOLAR DİZİNİ TABLO 1: İLLER ARASI REKABETÇİLİK GENEL ENDEKSİ ........................................................................................................ 20 TABLO 2: İLLER ARASI REKABETÇİLİK ALT ENDEKSLERİ (I) ................................................................................................... 20 TABLO 3: İLLER ARASI REKABETÇİLİK ALT ENDEKSLERİ (II) .................................................................................................. 21 TABLO 4: CARİ FİYATLARLA BÖLGESEL GAYRI SAFİ KATMA DEĞER (TEMEL FİYATLARLA) (1.000 TL) ........................................... 21 TABLO 5: CARİ FİYATLARLA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) (2004 YILI 100 ALINDIĞINDA SAĞLANAN ORANSAL DEĞİŞME) . 21 TABLO 6: CARİ FİYATLARLA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) II (2004 YILI 100 ALINDIĞINDA SAĞLANAN ORANSAL DEĞİŞME)22 TABLO 7: BÖLGELERE GÖRE KİŞİ BAŞINA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER (TL) ............................................................................. 22 TABLO 8: BÖLGELERE GÖRE KİŞİ BAŞINA GAYRİ SAFİ KATMA DEĞER ENDEKSİ (%) .................................................................. 22 TABLO 9: TR33 BÖLGESİNDE İHRACAT VE İTHALAT ........................................................................................................... 23 TABLO 10. İLLERE GÖRE MEVDUAT DAĞILIMI ................................................................................................................... 23 TABLO 11: İLLERE GÖRE NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* .......................................................................................... 24 TABLO 12: İLLERE GÖRE NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ................................................................................................ 24 TABLO 13: BANKA ŞUBESİ BAŞINA KİŞİ SAYISI* ................................................................................................................. 25 TABLO 14: OKULÖNCESİ EĞİTİM VE İLKÖĞRETİMDE OKULLAŞMA ORANLARI (2011-2012) ...................................................... 25 TABLO 15: ORTAÖĞRETİMDE BRÜT OKULLAŞMA ORANLARI (2000-2012) .......................................................................... 26 TABLO 16: TR33 BÖLGESİNDEKİ ÜNİVERSİTELERDE YENİ KAYIT, TOPLAM VE MEZUN ÖĞRENCİ SAYILARI .................................... 27 TABLO 17: YAYGIN EĞİTİM KURUMLARINA DEVAM EDENLERİN NÜFUSA ORANI (2009/10) .................................................... 28 TABLO 18: KURSLARI BİTİRENLERİN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ................................................................................. 28 TABLO 19: KURSU BİTİRENLERİN EĞİTİM DURUMLARINA GÖRE DAĞILIMI ............................................................................. 29 TABLO 20: TR33 BÖLGESİNDE YILLARA GÖRE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ............................................. 29 TABLO 21: TR33 BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ............................................................. 30 TABLO 22: TR33 BÖLGESİNDE İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ....................................... 31 TABLO 23: TR33 BÖLGESİNDE NÜFUSUN BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI (15+ YAŞ) ........................................ 32 3 TABLO 24: TR33 BÖLGESİNİN VERDİĞİ GÖÇLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ..................................................................... 33 TABLO 25: TR33 BÖLGESİNİN ALDIĞI GÖÇLERİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ....................................................................... 33 TABLO 26: TR33 BÖLGESİNDEKİ İLLER ARASINDA GÖÇ HAREKETLERİ* ................................................................................. 33 TABLO 27: TR33 İLLERİNİN ALDIĞI VE VERDİĞİ GÖÇLERİN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2010-2011 DÖNEMİ) ................... 34 TABLO 28: TR33 BÖLGESİNDE GENİŞ YAŞ GRUBU VE EĞİTİM DURUMUNA GÖRE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR (BİN KİŞİ) .......... 34 TABLO 29: TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYAN NÜFUSUN YAŞ GRUPLARI VE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENLERİNE GÖRE DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................................................ 35 TABLO 30: TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLARIN EĞİTİM DURUMLARI VE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENLERİNE GÖRE DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................................................ 36 TABLO 31: KURUMSAL OLMAYAN ÇALIŞMA ÇAĞINDAKİ NÜFUSUN DURUMU ........................................................................ 37 TABLO 32: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞGÜCÜNÜN GENİŞ YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI .......................................................... 37 TABLO 33: İSTİHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI (BİN) ........................................................................................................... 38 TABLO 34: İLLERE VE BÖLGELERE GÖRE İŞYERİ SAYILARI..................................................................................................... 38 TABLO 35: İŞYERİ SAYILARININ ORANSAL DAĞILIMI........................................................................................................... 39 TABLO 36: SANAYİ SİCİLİNE KAYITLI SANAYİ İŞLETMELERİ ................................................................................................... 40 TABLO 37: TR33 BÖLGESİ İLLERİNDE İMALAT SANAYİ FİRMALARININ SEKTÖRLERE GÖRE ORANSAL DAĞILIMI (%) ........................ 40 TABLO 38: TR33 BÖLGESİNDE HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ......................................................... 41 TABLO 39: TR33 BÖLGESİNDE HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN ORANSAL DAĞILIMI ........................................... 41 TABLO 40: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞYERLERİNİN ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE İŞYERİ BÜYÜKLÜKLERİ ................................................. 42 TABLO 41: SANAYİ İŞLETMELERİNİN İŞLETME BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE ORANSAL DAĞILIMI ....................................................... 42 TABLO 42: SANAYİ İŞLETMELERİNDE ÇALIŞANLARIN SEKTÖREL DAĞILIMI (%) ......................................................................... 43 TABLO 43: TR33 BÖLGESİNDEKİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ (ÖZET BİLGİ) ................................................................................ 43 TABLO 44: İŞÇİ STATÜSÜNDE* ÇALIŞANLARIN ORTALAMA KAZANÇLARI ................................................................................ 44 TABLO 45: TR33 BÖLGESİNDE BAĞIMSIZ ÇALIŞAN* AKTİF VE PASİF SİGORTALILAR ................................................................ 44 TABLO 46: KAMU PERSONELİ* AKTİF VE PASİF SİGORTALI SAYILARI ..................................................................................... 44 TABLO 47: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN CİNSİYET VE YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ)........................................ 45 4 TABLO 48: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN İŞ ARAMA SÜRELERİNE GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ).................................................. 46 TABLO 49: TR33 BÖLGESİNDEKİ İŞSİZLERİN DAHA ÖNCE ÇALIŞTIKLARI SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (BİN KİŞİ) ............................ 46 TABLO 50: TR33 BÖLGESİNDE GELİŞEN 12 FAALİYET GRUBU ............................................................................................. 47 TABLO 51: TR33 BÖLGESİNDE DARALAN 12 FAALİYET GRUBU ........................................................................................... 47 TABLO 52: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .......................................................... 57 TABLO 53: AFYONKARAHİSAR’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................... 58 TABLO 54: AFYONKARAHİSAR’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER......................................................................... 58 TABLO 55: AFYONKARAHİSAR’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ (2011) ........................................................................ 59 TABLO 56: AFYONKARAHİSAR’DA İŞYERİ SAYILARI............................................................................................................. 59 TABLO 57. AFYONKARAHİSAR’DA MEVDUAT DAĞILIMI ....................................................................................................... 60 TABLO 58: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* .............................................................................. 60 TABLO 59: AFYONKARAHİSAR’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* .................................................................................... 61 TABLO 60: AFYONKARAHİSAR’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ........................................................................ 61 TABLO 61: AFYONKARAHİSAR’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI...................................................... 62 TABLO 62: AFYONKARAHİSAR’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI ......................................................................... 63 TABLO 63: AFYONKARAHİSAR’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR................................................................... 64 TABLO 64: KÜTAHYA’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ...................................................................... 65 TABLO 65: KÜTAHYA’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ............................................... 65 TABLO 66: KÜTAHYA’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER .................................................................................... 66 TABLO 67: KÜTAHYA’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ............................................................................................... 66 TABLO 68: KÜTAHYA’DA İŞYERİ SAYILARI ........................................................................................................................ 67 TABLO 69. KÜTAHYA’DA MEVDUAT DAĞILIMI.................................................................................................................. 67 TABLO 70: KÜTAHYA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ......................................................................................... 67 TABLO 71: KÜTAHYA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ............................................................................................... 68 TABLO 72: KÜTAHYA’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI .................................................................................... 68 5 TABLO 73: KÜTAHYA’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ................................................................. 69 TABLO 74: KÜTAHYA’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI .................................................................................... 70 TABLO 75: KÜTAHYA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR .............................................................................. 71 TABLO 76: MANİSA’DA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ....................................................................... 72 TABLO 77: MANİSA’DA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ................................................. 72 TABLO 78: MANİSA’DA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER...................................................................................... 73 TABLO 79: MANİSA’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ (2011) ..................................................................................... 74 TABLO 80: MANİSA’DA İŞYERİ SAYILARI.......................................................................................................................... 75 TABLO 81. MANİSA’DA MEVDUAT DAĞILIMI .................................................................................................................... 75 TABLO 82: MANİSA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ........................................................................................... 75 TABLO 83: MANİSA’DA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ*................................................................................................. 76 TABLO 84: MANİSA’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ..................................................................................... 76 TABLO 85: MANİSA’DA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI................................................................... 77 TABLO 86: MANİSA’DA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI...................................................................................... 78 TABLO 87: MANİSA’DA DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER ............................................................................................... 79 TABLO 88: MANİSA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR................................................................................ 79 TABLO 89: UŞAK’TA NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ........................................................................... 80 TABLO 90: UŞAK’TA İKTİSADEN FAAL NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ..................................................... 80 TABLO 91: UŞAK’TA İLKÖĞRETİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞLER.......................................................................................... 81 TABLO 92: UŞAK’DA TARIMA DAYALI SANAYİ TESİSLERİ .................................................................................................... 81 TABLO 93: UŞAK’TA İŞYERİ SAYILARI .............................................................................................................................. 82 TABLO 94. UŞAK’TA MEVDUAT DAĞILIMI ........................................................................................................................ 82 TABLO 95: UŞAK’TA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA MEVDUAT* ............................................................................................... 83 TABLO 96: UŞAK’TA NÜFUS BAŞINA ORTALAMA KREDİ* ..................................................................................................... 83 TABLO 97: UŞAK’DA ÇALIŞANLARIN STATÜLERE GÖRE DAĞILIMI ......................................................................................... 84 6 TABLO 98: UŞAK’TA HİZMET AKDİNE BAĞLI OLARAK ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI ....................................................................... 84 TABLO 99: UŞAK’TA GELİŞEN VE DARALAN FAALİYET GRUPLARI .......................................................................................... 85 TABLO 100: UŞAK’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR ................................................................................. 86 TABLO 101: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........ 87 TABLO 102: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI................ 88 TABLO 103: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN BİTİRDİĞİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI ....... 88 TABLO 104: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ-BAYAT ALT BÖLGESİNDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU ........... 90 TABLO 105: AFYONKARAHİSAR-İSCEHİSAR-EMİRDAĞ-BAYAT ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ................... 90 TABLO 106: KÜTAHYA- TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ..................................... 94 TABLO 107: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN NÜFUSA KAYITLI OLUNAN İLE GÖRE DAĞILIMI (2011) ................... 94 TABLO 108: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE ORANSAL DAĞILIMI ................................ 95 TABLO 109: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE 15+ YAŞ GRUBU NÜFUSUNUN BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI (2011) ........................................................................................................................................................... 95 TABLO 110: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU............................................. 96 TABLO 111: KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ....................................................... 97 TABLO 112: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI .................................... 100 TABLO 113: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ................................ 101 TABLO 114: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN BİTİRDİĞİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI .............................. 101 TABLO 115: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU ............................................. 102 TABLO 116: MANİSA ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ’NDE SEKTÖRLERE GÖRE FİRMA VE ÇALIŞAN SAYILARI ................................... 102 TABLO 117: MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİNDE KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ..................................................... 103 TABLO 118: MANİSA (İL) KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNDE MESLEK ALANLARINA GÖRE AÇILAN/KAPANAN İŞYERİ SAYILARI............... 105 TABLO 119: TURGUTLU KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNDE MESLEK ALANLARINA GÖRE AÇILAN/KAPANAN İŞYERİ SAYILARI ................. 105 TABLO 120: ÇIRAK ÖĞRENCİ SAYISINDA EN FAZLA ARTIŞ VE DÜŞÜŞ YAŞANAN MESLEKLER (2005-2012) ................................ 105 TABLO 121: TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI’NA GÖRE TEMİNİNDE GÜÇLÜK ÇEKİLEN MESLEKLER VE BU MESLEKLERDE ARANILAN NİTELİKLER ...................................................................................................................................... 106 7 TABLO 122: MANİSA’DA SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR............................................................................ 108 TABLO 123: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ................................ 112 TABLO 124: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) ........................... 112 TABLO 125: UŞAK-GEDİZ KARAHALLI ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN NÜFUSA KAYITLI OLUNAN İLE GÖRE DAĞILIMI ....................... 113 TABLO 126: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI (15+ YAŞ) .................... 113 TABLO 127: UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI BÖLGESİNDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN DURUMU........................................... 115 TABLO 128: -GEDİZ-KARAHALLI BÖLGESİNDEKİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİNİN DURUMU ......................................................... 115 TABLO 129: BANAZ – EŞME – SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........................ 118 TABLO 130: BANAZ – EŞME – SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ............................... 119 TABLO 131: BANAZ–EŞME–SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI (15 + YAŞ) .............. 120 TABLO 132: BANAZ–EŞME–SARIGÖL ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR) ................................................................ 120 TABLO 133: BOLVADİN ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ................................................... 123 TABLO 134: BOLVADİN ALT BÖLGESİ GENİŞ YAŞ GRUPLARINA GÖRE NÜFUS DAĞILIMI ......................................................... 124 TABLO 135: BOLVADİN ALT BÖLGESİ BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI .................................................... 124 TABLO 136: BOLVADİN ALT BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI ................................................................. 125 TABLO 137: BOLVADİN ALT BÖLGESİ ARAZİ DAĞILIMI (HA).............................................................................................. 125 TABLO 138: AFYONKARAHİSAR BOLVADİN ALT BÖLGESİ TARIMSAL VE HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETİMİ (2011) ......................... 126 TABLO 139: DEMİRCİ- GÖRDES- KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ............................. 132 TABLO 140: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI ...................................... 133 TABLO 141: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN (15+YAŞ) EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI .................... 134 TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR)................................................................. 134 TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ KÜÇÜK VE BÜYÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI..................................... 135 TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ARAZİ KÜMES HAYVAN VARLIĞI........................................................ 135 TABLO 142: DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİNDE ORGANİK TARIM DESTEKLEMESİ ....................................................... 135 TABLO 143: AFYONKARAHİSAR İLİ DİNAR-SANDIKLI ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI.............. 138 8 TABLO 144: DİNAR ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................................... 139 TABLO 145: DİNAR ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE DAĞILIMI (2011) .................................................... 139 TABLO 146: DİNAR ALT BÖLGESİ FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI............................................................................ 140 TABLO 147: DİNAR ALT BÖLGESİNDE ÜRETİLEN BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRETİM MİKTARLARI (2011) ....................................... 141 TABLO 148: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ...................................................... 147 TABLO 149: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI .............................................................. 148 TABLO 150: SİMAV ALT BÖLGESİNDE NÜFUSUN (15+YAŞ) EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI ............................................ 149 TABLO 151: SİMAV ALT BÖLGESİNDE ARAZİ DAĞILIMI (DEKAR) ........................................................................................ 150 TABLO 152: SİMAV ALT BÖLGESİNDE BÜYÜK VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞI(ADET)) .......................................................... 150 TABLO 153: SİMAV ALT BÖLGESİNDE GIDA ÜRETEN İŞYERLERİ ......................................................................................... 151 TABLO 154: SOMA ALT BÖLGESİ NÜFUSUNUN YERLEŞİM BİRİMLERİNE GÖRE DAĞILIMI ........................................................ 154 TABLO 155: SOMA ALT BÖLGESİ YAŞ GRUPLARINA GÖRE NÜFUS ..................................................................................... 155 TABLO 156: SOMA ALT BÖLGESİ EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE NÜFUS DAĞILIMI (2011) ............................................................ 155 TABLO 157: SOMA ALT BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETME SAYILARI ...................................................................... 156 TABLO 158: SOMA ALT BÖLGESİ ARAZİ DAĞILIMI (2011) (DA) ........................................................................................ 157 TABLO 159: SOMA ALT BÖLGESİNDE ÜRETİLEN BAŞLICA ÜRÜNLER VE ÜRETİM MİKTARLARI (TON)(2011) ............................... 158 9 TERİMLER Beceri Uyumsuzluğu: Bir iş için gerekli olan beceriler ile o işe başvurabilecek durumda olan kişilerin sahip oldukları beceriler arasındaki farlılıklar. Kurumsal olmayan nüfus: Üniversite yurtları, yetiştirme yurtları (yetimhane) huzurevi, özel nitelikteki hastane, hapishane, kışla vb. yerlerde ikamet edenler dışında kalan nüfustur. İşgücü: İstihdam edilenler ile işsizlerin oluşturduğu tüm nüfusu kapsar. İşgücüne katılma oranı: İşgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır. İşsiz: Referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kâr karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak hiç bir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı da olmayan) kişilerden iş aramak için son üç ay içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan tüm kişiler işsiz nüfusa dahildirler. İşsizlik Oranı:İşsiz nüfusun işgücü içindeki oranıdır. İşgücüne Dahil Olmayanlar: İşsiz veya istihdamda bulunmayan kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfustur. İradi işsizlik: Cari ücret düzeyinde çalışma imkanına sahip olmalarına karşın çalışmak istemeyenler 10 KISALTMALAR DPT: Devlet Planlama Teşkilatı GSKD: Gayri Safi Katma Değer GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS: küçük Sanayi Sitesi İŞKUR: Türkiye İş Kurumu SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu TR33: 2’inci düzey İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına göre Kütahya, Manisa, Afyonkarahisar ve Uşak illerini kapsayan bölge TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu 11 BÖLÜM I: TR 33 BÖLGESİ 1. GİRİŞ 1.1. Amaç Bu çalışma TR33 Bölgesindeki işgücü arz ve talebini en yüksek ekonomik verimliliği sağlayacak biçimde uyumlulaştırmak için oluşturulacak stratejilerin geliştirilmesi ve eylem planlarının hazırlanması çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma, alt bölge düzeyinde istihdam ve girişimcilik stratejilerinin geliştirilmesi için ilgili bölgelerde yapılacak çalıştaylardan daha kısa sürede sonuç almaya yardımcı olmayı amaçlayan bilgilendirme mahiyetinde bir hazırlık dokümanıdır. 1.2. Kapsam Bu çalışma TR33 Bölgesindeki Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinin istihdam ve girişimciliğe ilişkin mevcut durum bilgilerini, bazı konularda geleceğe ilişkin öngörüleri ve sorun tanımlamalarını kapsamaktadır. Mevcut durum bilgilerinden hareketle stratejiler önermek bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Ancak, stratejileri belirlemek üzere yapılacak çalıştaylara katılacak kişilere yardımcı olmak amacıyla alt bölge ölçeğinde katılımcıları yönlendirme amacı taşımayan bazı strateji örnekleri verilmiştir. 1.3. Yöntem Çalışmada önce masa başı çalışması yapılmış, ardından ilgili uzmanlarla birlikte alan ziyaretleri gerçekleştirilmiştir. Bu ziyaretlerde genellikle tesadüfî yöntemlerle ulaşılan kişi veya kurum temsilcileriyle görüşmeler yapılmıştır. Çalışmada ağırlıklı olarak idari kayıtlara dayalı istatistiklerin kullanılmasına önem verilmiştir. Bu bağlamda mevcut verilerden faydalanılmış, yeni veri toplamaya gidilmemiştir. Çalışma üç ana bölümde yapılandırılmıştır. Birinci bölümde TR33 Bölgesi bir bütün olarak ele alınmış ve bölgenin tümü için geçerli bilgiler üretilmeye çalışılmıştır. Daha sonra her il ve alt bölge için ayrı ayrı raporlar hazırlamışlardır. Alt bölge raporlarının içerikleri uzmanlar tarafından oluşturulmuştur. 12 1.4. Sınırlılıklar Türkiye’de ilgili kurumlarca ilçe düzeyinde toplanan ve sunulan verilerin sınırlılığı, Alt Bölge çalışmalarını güçleştirmektedir. İstihdam stratejilerinin bölgenin sanayi, turizm vb. sektör raporları ve gelişme planları dikkate alınarak hazırlanması gerekmektedir. Ancak, bu çalışma sözü edilen sektör raporları hazırlanmadan yapılmıştır. Bu sebeple istihdam stratejilerinin daha makro düzeyde oluşturulması zorunluluk haline gelmiştir. Özellikle alt bölge ölçeğindeki veri eksikliklerini imkanlar ölçüsünde tamamlayabilmek için bir anket uygulaması planlanmıştır. Anket formu hazırlanmış, ancak uygulama fırsatı bulunamamıştır. Bu durum alt bölge raporlarının daralan/genişleyen meslekler ve talep edilen beceriler başlıkları altındaki bilgilerin daha yüzeysel kalması ve bazı bölümlerinin tekrar mahiyetinde olması sonucunu doğurmuştur. Çalışmanın sınırlılıkları dikkate alınarak, raporun Birinci Bölümünün (TR33 Bölgesi) ardından bir il ile ilişkili tüm alt bölge raporlarının okunması önerilmektedir. 2. İSTİHDAM VE GİRİŞİMCİLİKTE GENEL EĞİLİMLER Bölgesel kalkınma çalışmalarında, ele alınan bölgeyi de içerisine alan ulusal ve uluslararası hedeflerin göz önünde tutulması ve bölgesel stratejilerin söz konusu ulusal ve uluslararası stratejilerle uyumlu biçimde oluşturulması gerekmektedir. Bu kapsamda TR33 bölgesindeki istihdam stratejilerinin Türkiye’nin konuyla ilgili stratejileri ve uluslararası eğilimlere uygun biçimde tanımlanmasına ihtiyaç vardır. 2.1. İstihdamdaki Genel Eğilimler Türkiye gerek istihdam gerekse kalkınma çalışmasını üyelik sürecine girdiği Avrupa Birliği’nin hedefleri kapsamında şekillendirmekte ve müktesebata uyum göstermeye çalışmaktadır. Avrupa Birliği, Lizbon Stratejisinin hedeflerine niyet edildiği bağlamda ulaşamadığı için, çok daha somut ve ulaşılabilir hedefler belirlemiştir. Europe 2020: A European Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth adlı belge Avrupa Birliğinin önümüzdeki dönem önceliklerini ve hedeflerini ortaya koymuştur. Avrupa 2020 belgesi birbirleriyle ilintili üç öncelik belirlemektedir: Akılcı Büyüme: Bilgi ve Yeniliğe dayalı bir ekonomi o Avrupa için dijital gündem (Digital agenda for Europe) o Yenilikçilik Birliği (Innovation Union) o Gençlik hamlesi (Youth on the move) Sürdürülebilir Büyüme: Daha verimli kaynak kullanan, yeşil ve rekabet edebilir bir ekonomi o Kaynakları verimli kullanan Avrupa o Küreselleşme çağı için sanayi politikası Kapsayıcı Büyüme: Ekonomik, sosyal ve sınırsal anlamda bütünleşmeyi sağlayan yüksek istihdam ekonomisi o Yeni beceriler ve işler için gündem o Yoksulluğa karşı Avrupa platformu Avrupa Birliği, 2020 Stratejisinde yukarıdaki öncelikleri gerçekleştirmek üzere aşağıdaki basit, spesifik ve ölçülebilecek 5 ana hedef belirlemiştir: 20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranının %69’dan %75’e çıkarılması, 13 Avrupa Birliği Gayrisafi Yurtiçi Hâsılası’ndan AR-GE ve inovasyona ayrılan payın mevcut %2 oranından %3’e çıkarılması (kamu ve özel sektör toplamı) Sera gazı salınımının 1990 yılına kıyasla en az %20, şartlar elverişli ise %30 oranında azaltılması, AB’nin enerji tüketiminde yenilenebilir enerjinin payının %20’ye yükseltilmesi ve %20 oranında enerji verimliliği sağlanması, Okulu erken bırakanların oranının %15’ten %10 seviyesine düşürülmesi, 30-34 yaş arası yükseköğrenim mezunu nüfus oranının %31 seviyesinden en az %40 seviyesine yükseltilmesi 20 milyon insanın yoksulluktan ve sosyal dışlanmadan kurtarılması Yukarıdaki hedeflerden ikisi doğrudan biri de dolaylı olarak bu çalışmanın konusuyla ilgilidir. Bunlara ilişkin Türkiye’nin durumu aşağıda açıklanmıştır: 20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranının %69’dan %75’e çıkarılması: 2011 yılı itibariyle Türkiye’de 20-64 yaş arası nüfusun istihdam oranı %52’dir. Bu oran TR33 Bölgesi için de geçerlidir. Mevcut durumda istihdam oranı açısından AB ile Türkiye arasında %17 gibi çok büyük bir fark vardır. Bu fark büyük ölçüde Türkiye ve TR33 Bölgesinde kadınların işgücüne katılma oranının çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Avrupa Birliği Gayrisafi Yurtiçi Hasılası’ndan AR-GE ve inovasyona ayrılan payın mevcut %2 oranından %3’e çıkarılması: Türkiye’de yurtiçi AR-GE harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içerisindeki oranı %1’in altındadır (2010). Bu oranın 2013’te %2’ye çıkartılması hedeflenmektedir. Okulu erken bırakanların oranının %15’ten %10 seviyesine düşürülmesi, 30-34 yaş arası yükseköğrenim mezunu nüfus oranının %31 seviyesinden en az %40 seviyesine yükseltilmesi: Türkiye’de 30-34 yaş grubu nüfusunun %16,96’sı yükseköğretimini tamamlamıştır. Bu oran TR33 Bölgesinde %19,32’dir. Türkiye’de geniş katılımla ulusal istihdam stratejisinin hazırlık çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu çalışmada belirlenen dört temel politika ekseni şunlardır1: Eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi, İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi, Kadınlar, gençler ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması, İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi, Bunları kısaca tanımlamada fayda vardır. Eğitim-İstihdam İlişkisinin Güçlendirilmesi: Hangi eğitim tür ve kademesinden mezun olursa olsun, bireylerin büyük bir bölümü sonunda iş hayatına atılacaktır. Bu sebeple öğrencilerini iş hayatına (istihdama) hazırlama sadece meslek okullarının değil, tüm eğitim ve öğretim kurumlarının temel görevidir. Hayatlarının önemli bir bölümünde çalışan veya işveren olarak iş hayatında rol üstlenecekleri dikkate alındığında, eğitim-öğretimin de bireyleri mümkün olduğu kadar erken dönemlerde bu hayatın gerçekleriyle tanıştırması, gerekmektedir. Nitekim 1980’li yıllardan itibaren Avrupa’da uygulanan birçok projeyle ilkokul çağındaki çocuklar “Okul-İşletme İşbirliği” programlarıyla iş hayatı ile tanıştırılmıştır2. 1 2 Ulusal İstihdam Strateji Belgesi, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386 Donalt Hirsch: School and Business: A New Partnership; OECD, Paris, 1992 14 Eğitim işgücü arzını hazırlayan bir faaliyettir. İş hayatı ise işgücü talep edendir. Bu konudaki bütün çabalardan faydalı sonuç alınabilmesi için arz ile talebin nitelik ve nicelik açısından birbirine uygun olması gerekmektedir. Bu sağlanamadığı taktirde eğitim harcamalarından ekonomik fayda beklenemez, iş hayatı da ihtiyacı olan elemanları bulamayacağından faaliyetlerini yürütmede ciddi güçlüklerle karşılaşır. Nitekim ülkemizde gözlenen “Eğitimli insanlar iş bulamaz iken, işverenler de aradıkları elemanı bulamamaktan şikayet ediyor.” şeklinde özetlenen durumu ortaya çıkaran sözü edilen uyumsuzluktur. Bu durumda eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirmek bir tercih değil zorunluluktur. Bir hususun altını çizmek gerekmektedir. Bireyi işe hazırlamak sadece meslek okullarının görevi değildir. İlköğretimin birinci sınıfından başlamak üzere tüm eğitim tür ve kademelerinin görevidir. Özellikle istihdam için mesleki eğitimden bile daha önemli olan temel çalışma becerilerinin kazandırılması ilköğretimin amaçları arasında bulunması gereken bir husustur. İş piyasası incelemelerinde gözlenen temel sorun, mesleki eğitim almış kişilerin bile temel çalışma becerilerine sahip olmamalarıdır.3 İş hayatı gerçeklerinin farkında olmayan, yaptığı işin ekonomik ve toplumsal boyutlarından habersiz, işin gerektirdiği disipline uymakta zorlanan, zamanında işinin başında bulunma ve işin gereklerini yerine getirmenin zorunluluğunu kavrayamamış kişilerin istihdam şansının olmadığı bilinmelidir. Bireylerin söz konusu becerilerini geliştirmek için okulların gerekli çabayı yeterince göstermediklerinin de altının çizilmesi gerekmektedir. İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi: Günümüzde, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gündeminde olan işgücü piyasalarının esnekleştirilmesine yönelik politikaların temelinde küresel ekonomideki yapısal dönüşüm yatmaktadır. 1970’li yıllara kadar standart malların kitlesel üretimini içeren, üretimin talebi yönlendirdiği, büyük ölçekli işletmelerin ağırlıkta olduğu, istikrarlı istihdam ilişkilerinin yer aldığı, Fordist Üretim Modeli işlemez hale gelmiştir. Günümüzde üretim talebi değil, talep üretimi yönlendirmektedir. Başka bir ifadeyle Fordist modeldeki “Üretirsem satarım” anlayışı yerini “Satabileceksem üretirim” anlayışına bırakmıştır. Bu köklü değişimin istihdam ilişkilerini etkilemesi kaçınılmazdır. Doğası gereği pazardaki tercihlerin sürekli değişmesi, üretimin esnekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Üretimini pazardaki değişimin hızına uyduramayan işletmelerin ayakta kalma şansının giderek azaldığına dikkat çekmek gerekmektedir. Üretimin sürekli değiştirilmesi ve geliştirilmesinin bir zorunluluk haline gelmesinin sonucu olarak, üretimi gerçekleştirecek işgücünde aranacak yeterliliklerin de sürekli değişmesi kaçınılmazdır. İstihdam açısından bunu sağlamanın iki yolu vardır. Birincisi çalışanları sürekli eğiterek üretimde yaşanan değişmelere uyumlu hale getirmek, ikincisi işgücünü değiştirmektir. İkinci yol işletmede sürekli işgücü devri yaratacağından hem çalışan hem işveren açısından çok zor ve her sektörde uygulanamayacak bir yaklaşımdır. Çalışanları sürekli eğiterek üretimde yaşanan değişmelere uyumlu hale getirmeyi ilke olarak benimsemiş yaklaşımda işçiye işin değil, istihdamın güvencesi verilmektedir. Bu bağlamda güvenceli esnek istihdam modelleri geliştirilmektedir. Ayrıca; kısmi süreli çalışma, belirli süreli çalışma, istihdam büroları aracılığıyla geçici çalışma, uzaktan çalışma, iş paylaşımı, esnek zaman gibi farklı esnek çalışma modellerinin yaygınlaşmakta olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir. 15 Kadınlar, gençler ve dezavantajlı grupların istihdamının artırılması: Türkiye’de kadınların istihdam oranı %28’dir. Gençlerdeki işsizlik oranı, genel işsizlik oranının iki katı civarındadır. Dezavantajlı grupların (engelli ve eski hükümlü) işgücüne katılma oranı ise %22’dir.4 İşgücü piyasasına katılamamak ya da olumsuz koşullarda istihdam edilmek, bu gruplara mensup kişilerin yoksulluk riskini artırmakta; ekonomik ve toplumsal hayatın sınırında ya da dışında yaşamalarına neden olmaktadır. Dolayısıyla, bu gruplara yönelik özel istihdam stratejilerinin ve fırsatlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye gibi işgücüne katılım oranının çok düşük olduğu ülkelerde, kadınların en yoğun istihdam edildiği sektör tarımdır. İşgücüne katılım oranı arttıkça kadın istihdamı, istihdamın sektörel dağılımına paralel olarak, tarımdan hizmet sektörüne kaymaktadır. Sanayi sektöründe istihdam edilen kadınların toplam kadın istihdamına oranı neredeyse hiçbir ülkede yüzde 20’nin üstünde değildir. Kadınların işgücüne katılımının ve istihdamının önündeki önemli engellerden birisi de sosyo-kültürel altyapıya bağlı nedenlerdir. Yapılan araştırmalar, çalışma sorumluluğunu erkeğe; ev işlerinin sorumluluğunu kadına ait gören toplumsal anlayış, eş ve ailenin kadının çalışmasını istememesi, çalışan kadınların çocuklarına iyi bakamayacağına ilişkin toplumsal ya da bireysel kanaatler gibi etkenlerin kadın istihdamını sınırladığını göstermektedir. İşgücü piyasasına uyum sürecinde olan gençlerin ilk işlerini bulmakta zorlanmaları ve iş değiştirmelerin ileriki yıllara göre daha sık olması, gençler arasındaki işsizliğin ortalama işsizlikten yüksek olmasının temel nedenlerini oluşturmaktadır. Alınan yasal önlemlere rağmen dezavantajlı grupların istihdam sorunları çözülememiştir. İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi: Türkiye’de işgücüne katılım ve istihdam oranları düşüktür. Bu durum sosyal yardımlara olan ihtiyacı artırmaktadır. İşgücü piyasasında yer alan ancak yüksek ve uzun dönemli işsizlik riski ile karşı karşıya kalanlar, sosyal korumaya ihtiyaç duyan kişi sayısının artmasına neden olmaktadır. İşgücüne dâhil olmayanlara yönelik sosyal koruma politikaları sosyal yardım ve sosyal hizmetlerden oluşmaktadır. Sosyal yardım ve sosyal hizmetlerin kime ve ne şekilde verileceği ile bu hizmetlerden yararlanma şartları ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Türkiye’de sosyal yardım ve hizmetlerle ilgili programlarda ortak kriterlerin ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin belirlenmesi ile ilgili eksiklikler bulunmaktadır. Sosyal yardıma muhtaç kişiler, hizmetlere erişimde güçlük yaşamaları nedeniyle sosyal yardımlardan etkin bir şekilde faydalanamamaktadırlar. Bireyleri yardımlara bağımlı kılan uygulamaların, istihdam desteği gibi sürdürülebilir çözümlere yönelmesi gereği açıktır. Sonuç olarak Türkiye’de sosyal yardım ve sosyal hizmet uygulamalarında istihdam odaklı hizmet sunumu gözetilmediği söylenebilir. İstihdam Stratejilerinin İlkeleri Ulusal İstihdam Stratejileri Raporunda bu konuda geliştirilecek stratejilerin temel ilkeleri belirlenmiştir. Bölge düzeyinde geliştirilecek stratejilerde de aynı ilkelerin benimsenmesi gerektiğinden bu konuda raporda yer alan ilkeler ve kısa açıklamaları aşağıya aynen alınmıştır.5 4 http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386 5 http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386 16 Bütüncül yaklaşım: İstihdam Stratejisi’nin dört temel politika ekseninde önerilecek politika ve tedbirlerin birbirleriyle uyumlu ve tutarlı bir şekilde etkileşimini de dikkate alarak bütüncül bir yaklaşımla geliştirilmesi ve uygulanması esastır. Fırsat eşitliği: Tüm grupların istihdamda eşit fırsatlara sahip olmaları için bazı kişilerin ve demografik grupların özel durumlarını dikkate alan politikaların geliştirilmesi esastır. İşgücü piyasasına daha zor erişen kadınlar, özürlüler, yoksullar gibi kesimlere eğitimden başlayarak sağlanacak destekler ve ayrımcılığı önleyici uygulamalar fırsat eşitliği ilkesi çerçevesinde geliştirilmelidir. İşi değil, insanı korumak: İşin değil, kişilerin istihdam edilebilirliklerinin garanti altına alındığı bir işgücü piyasasında, kişilerin işsizlik ve işsizliğin neden olduğu risklere karşı korunmalarının sağlandığı bir yapı oluşturulmalıdır. İşverenler üzerine ek yük getirilmemesi: Uygulanacak yeni teşvik politikalarının maliyetleri firmalarca değil genel bütçe ve işsizlik sigortası fon kaynaklarıyla karşılanmalı, böylelikle işletmelerin rekabet gücü gözetilmelidir. Sosyal diyalogun esas alınması: Stratejinin oluşturulması için geçen bütün aşamalarda olduğu gibi, uygulama aşamasında da, başarılı olunması için istihdam ile ilgili bütün aktörlerin karar alma süreçlerine etkin katılımı esastır. Özendirici yaklaşımlar: Uygulanacak politikaların işgücü piyasasında yer alan tüm aktörler tarafından benimsenmesi ve sahiplenilmesi için emredici değil özendirici bir yaklaşım sergilenmelidir. 2.2. Girişimcilikte Yeni Eğilimler Girişimcilik genel olarak bir “sanat” olarak algılanan ve serbest piyasa ekonomisi içerisinde bu değerlere sahip olan kişilerin fırsatları yakalayarak yatırım yaptıkları bir durum olarak algılanmaktaydı. Ancak, son yirmi yılda girişimciliğin bir kamu ya da devlet politikası olarak öne çıktığı, “liberal ekonomi” içerisinde “bırakın yapsınlar” felsefesinin bu kapsamda yetersiz kaldığı görülmekteydi. Dünyanın en liberal ekonomisi olarak bilinen Amerika Birleşik Devletleri bile girişimciliği kendi liberal ekonomisinin iç dinamiklerine terk etmedi. 1990’ların ilk yarısında ABD Çalışma Bakanlığı, GATE, Growing America Through Entrepreneurship/ Amerika Girişimcilikle Büyüyor Programı ile girişimcilik politikasına yeni bir boyut getirdi. 1990’larda bu politika özellikle “geçiş ekonomisi” diye adlandırılan Doğu Avrupa Ülkelerinde bir istihdam ve dönüşüm politikası olarak algılandı ve uygulandı. Yeni dönemde girişimcilik çok geniş anlamda algılanmaktadır. Bu kapsamda yeni eğilimler şu şekilde sıralanabilir: Kendi İşini Kurmak isteyenlere Destek: Bir istihdam politikası olarak sürekli uygulanan bir programdır. Ancak yeni dönemde kendi işini kurmak isteyenlere yönelik iki temel koşul gözetilmektedir: Birincisi, kişinin girişimcilik değerlerine sahip olup olmaması, ikincisi ise izleme ve değerlendirme. Kendi işini kurmak isteyenlere yönelik destekler klasik anlamda daha çok “nafaka ekonomisi” kapsamında değerlendirilmiş, kişinin hayatını kazanabileceği, var olan koşuların yeniden üretilmesine yönelik bir faaliyet olarak görülmüştür. Ancak yeni dönemde, kendi işini kurmaya yönelik izleme ve değerlendirme faaliyetlerinde, girişimci ruhla işini geliştirenlerin, kendilerinin yanı sıra başkalarına da istihdam yaratanların yakın takibe alınıp ilave desteklerin sağlanması yönünde bir çabanın olduğunu görmekteyiz. 17 Türkiye bu kapsamda yıllardır destek ya da programlar sunmaktadır. Hemen hemen her hükümetin programında kendi işini kurmak isteyenlere yönelik, özellikle askerlikten dönenleri ya da kadınları hedefleyen programlar yürütülmüştür. Bu yeni dönemdeki eğilimlere paralel olarak işini büyütmek isteyenlere yönelik destekler de programlarda yer almaktadır. Kamunun girişimcilere sağladığı destekler KOSGEB programlarıyla geniş kitlelere ulaştırılmaktadır. Bankaların da girişimciler için özel kredi paketleri sundukları görülmektedir. Ayrıca TÜBİTAK, TOSYÖV gibi birçok kuruluş da kendi amaçları doğrultusunda girişimcilere destek sağlamaktadırlar. Yenilikçi Yaratıcı Girişimciler: Bilgi toplumunda özellikle üzerinde durulan girişimciler bu grupta yer almaktadırlar. Bacasız sanayinin aktörleri olarak adlandırılan bu gruptaki girişimciler daha çok üniversite öğrencileri arasından çıkmaktadır ve kendilerini katma değeri çok daha yüksek alanlarda göstermektedirler. Bugün Dünyanın dev firmaları, Apple, Google, Facebook gibi kuruluşlar bu gruptaki girişimci gençler tarafından kurulmuştur. Türkiye’de de bu konuda çabalar sarf edilmektedir. Özellikle üniversitelerde kurulan teknoparklar bilgi ekonomisinin girişimcilerini bulmada ve iş dünyasına kazandırmada büyük önem arz etmektedir. ODTÜ Teknoparkta yer alan ve kuluçkada yetiştirilen birkaç gencin kurmuş olduğu şirket bugün Dünyanın her tarafına oyun satar hale gelmiştir. Bu firma Dünya’da en çok oyun satan firmalar kategorisinde yer almakta ve satılan her oyundan Türkiye’nin ciddi bir döviz geliri olmuştur. Tedarikçi Zinciri: Bölgesel kalkınma planlarında tedarikçilik zinciri büyük önem arz etmektedir. Basit anlamda tedarikçilik bir bölgede üretilen mal ve hizmetlerin katma değerini arttırarak diğer bölgelere ya da ülkelere aktarılması anlamına gelmektedir. Ancak ciddi bir piyasa araştırmasını, piyasa aktörleri arasında işbirliğini ve zincirin nereye kadar uzayacağını belirlemeyi gerektirmektedir. Bu araştırmayı da bireysel, hele hele küçük firmaların gerçekleştirmesi mümkün değildir. Bu zincirin kurulmasında ve geliştirilmesinde bölgesel kalkınma ajanslarına ve ilgili kuruluşlara önemli görevler düşmektedir. Kümelenme: Özellikle ekonomisi küçük işletmelerden oluşan ülkelerde ve bölgelerde kümelenme büyük önem arz etmektedir. Zira küçük işletmeler gerek makine-teçhizat gerekse de uzman ve nitelikli personel istihdam etmede kaynakları ve konumları itibariyle yetersiz kalmaktadır. İlişkisel sektörlerde kümelenme, işletmelerin gücünü arttırmasında hem bölgede, hem ulusal ve uluslar arası düzeyde piyasa pay paylaşımda hayati öneme sahiptir. Dolayısıyla kümelenme girişimcilik destek politikasında göz önüne alınması gereken bir durumdur. Girişimci Personel: Hem özel sektörde, hem kamu kuruluşlarında kendisine verilen rutin işleri yapan personel tipinin yerini girişimci personelin almakta olduğu gözlenmektedir. Bu bağlamda iç girişimcilik işletmelerde “iş geliştirme” bölümleri şeklinde yapılandırılarak girişimci potansiyeli olan personelin katkıları sağlanmaktadır. Girişimci Kuruluşlar: Klasik anlamda kendisine verilen görevleri yerine getirmekle yetinen kuruluşlar da geri planda durmaktadır. Günümüzde, kuruluşlardan da girişimcilik beklenmektedir. Bunların başında üniversiteler gelmektedir. Girişimci üniversite, bulunduğu bölgedeki sorunları ve durumu tespit eden, ona göre politikalar ve programlar geliştiren ve uygulayan üniversite olarak algılanmaktadır. Dolayısıyla bölgedeki üniversitelerde hem farkındalık yaratmak hem de kurumsal girişimci ruhunu harekete geçirmek gerekmektedir. İş Melekleri: Türkiye’de gelişmekte olan, gelişmiş ülkelerde ise oldukça yaygın bir uygulamadır. Bu kapsamdaki çalışmaların ticari veya sosyal sorumluluk olarak yürütülen türleri vardır. Para kazandıracak fikri olan ancak bu fikri uygulamaya koyacak kaynaklara sahip olmayanlara sermaye sağlamak suretiyle oluşturulan ortaklıklar bu kapsamda değerlendirilebilmektedir. Başarılı bir iş 18 hayatından sonra emekliye ayrılanların deneyimlerinden yeni girişimcileri faydalandırabilmek için oluşturulan organizasyonlar da iş meleklerinin sosyal sorumluluk anlayışıyla yürütülen bir türüdür. 3. TR33 BÖLGESİNDE EKONOMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ Türkiye coğrafyasının % 5,36’sını, tarım arazilerinin ise %6,72’sini kapsayan TR33 (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) Bölgesinde ülke nüfusunun %3,9’u yaşamakta ve toplam Gayri Safi Katma Değerin %3,6’sı üretilmektedir. Bu veriler TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasının altında bir ekonomik düzeye sahip olduğuna işaret etmektedir. Ancak, bölgedeki iller ve ilçeler arasında büyük farklılıklar olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir. 3.1. Genel Eğilimler Yatırım ve istihdamı teşvik amacıyla çıkartılan mevzuatın uygulandığı iller listesi, illerin gelişmişlik gruplaması açısından önemli ve anlamlı bulunmaktadır. 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da TR33 Bölgesinin iki ili (Afyonkarahisar ve Uşak) teşvik kapsamında yer almıştır. 2005 yılında çıkartılan 5350 Sayılı Kanun ile teşvik kapsamına eklenen 13 il arasında Kütahya da bulunmaktadır. Böylece TR33 Bölgesinin 4 ilinden 3’ü 2005-2011 döneminde teşvik uygulamalarından faydalanmıştır. 19.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2012/3305 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’yla Manisa ve Uşak üçüncü; Afyonkarahisar ve Kütahya’da dördüncü yatırım teşvik uygulama bölgesinde yer almıştır. Bu bilgilerden hareketle 2004-2011 döneminde Uşak’ın bir üst bölgeye geçme başarısı gösterdiği, Afyonkarahisar ve Kütahya’da Türkiye ortalamasına göre anlamlı bir değişme olmadığı söylenebilir. Kayıtlara göre, Türkiye’de sanayi işletmelerinin %71’i 12 ilde bulunmaktadır ve TR33 Bölgesindeki illerin hiçbiri bu liste içerisinde değildir. Bölge açısından değerlendirildiğinde, Türkiye’deki sanayi 19 işletmelerinin %14’ü Ege Bölgesindedir. Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %31’i İzmir’de, %11’i Manisa’da, %9’u Uşak’ta %7’si Afyonkarahisar’da ve %5’i Kütahya’dadır6. 3.2. Rekabetçilik Endeksi Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından yapılan İller Arası Rekabetçilik Endeksi, illerin ve bölgelerin genel ekonomik durumları hakkında önemli ipuçları veren çalışmalardan biri olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda son 3 yılda yayınlanan genel ve bazı alt endekslerin incelenmesinde fayda görülmektedir. Tablo 1’de İller Arası Rekabetçilik Genel Endeksinde birinci sırada yer alan il ile TR33 Bölgesi illerinin sıralamadaki yerleri ve puanları gösterilmektedir. Tablo 1: İller Arası Rekabetçilik Genel Endeksi 2007-2008 Sıra Puan 1 86,33 52 14,00 43 15,83 23 21,85 36 18,17 İLLER İstanbul Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 2008-2009 Sıra Puan 1 86,83 52 14,27 42 16,15 29 20,04 37 17,98 2009-2010 Sıra Puan 1 86,01 48 15,07 45 15,59 22 22,56 40 17,20 Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010 İller Arası Rekabetçilik Endeksinde TR33 illeri arasında en iyi durumda olan Manisa’dır. Uşak, sırası devamlı gerileyen il olarak dikkat çekmektedir. Afyonkarahisar’da ilerleme, Kütahya’da gerileme eğilimi gözlenmektedir. İLLER Ankara İstanbul Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Tablo 2: İller Arası Rekabetçilik Alt Endeksleri (I) İLLERARASI BEŞERİ SERMAYE VE YAŞAM İLLERARASI TİCARİ BECERİ VE ÜRETİM KALİTESİ ALT ENDEKSİ POTANSİYELİ ALT ENDEKSİ 2007-2008 Sıra Puan 1 70,51 2 59,97 47 18,98 39 21,53 31 23,13 29 23,36 2008-2009 Sıra Puan 1 69,18 2 62,22 49 17,78 36 21,34 35 21,40 32 22,24 2009-2010 Sıra Puan 1 67,52 2 61,84 55 16,93 37 21,04 40 20,56 32 22,20 2007-2008 Sıra Puan 2 37,86 1 91,87 45 14,36 65 7,08 33 15,96 31 16,09 2008-2009 Sıra Puan 2 38,09 1 90,76 49 15,15 62 7,53 22 17,75 50 14,97 2009-2010 Sıra Puan 2 39,60 1 87,64 20 18,40 70 5,44 19 18,71 57 10,93 Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu(URAK); İller arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010 Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi alt endeksinde Manisa ve Afyonkarahisar sırası devamlı gerileyen iller olarak dikkat çekmektedir. Bu endekse göre TR33 illeri arasında durumu en iyi olan il Uşak’tır. Ticari Beceri ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksinde Manisa sürekli yükselen, Uşak ise sürekli gerileyen iller arasındadır. Afyonkarahisar’ın 3 yıl içerisinde 45’inci sıradan 20’inci sıraya yükselmesi dikkat çekmektedir. Dikkat çeken diğer bir husus bu kriterde Kütahya’nın 81 il arasında 70’inci sırada olmasıdır. 6 T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 20 Tablo 3: İller Arası Rekabetçilik Alt Endeksleri (II) İLLER İstanbul Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak İLLERARASI MARKALAŞMA BECERİSİ VE YENİLİKÇİLİK ALT ENDEKSİ 2007-2008 2008-2009 2009-2010 Sıra Puan Sıra Puan Sıra Puan 1 100,00 1 100,00 1 100,00 28 0,47 31 0,40 32 0,35 22 0,68 22 0,75 24 0,94 9 10,94 15 2,27 7 11,99 44 0,15 43 0,16 38 0,24 İLLERARASI ERİŞİLEBİLİRLİK ALT ENDEKSİ 2007-2008 Sıra Puan 1 93,48 61 22,18 38 34,05 32 37,36 41 33,09 2008-2009 Sıra Puan 1 94,36 58 23,74 36 35,00 29 38,76 40 34,54 2009-2010 Sıra Puan 1 94,58 57 24,63 41 35,15 32 38,98 40 35,44 Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu(URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010 Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik Alt Endeksinde Manisa Türkiye’nin ilk 10 ili arasına girmeyi başarmıştır. Uşak yükselmekte, Afyonkarahisar gerilemekte Kütahya ise durumunu korumaktadır. Erişilebilirlik Alt Endeksinde ise TR33 illeri genelde durumlarını korumakta, anlamlı bir gelişme veya gerileme görülmemektedir. 3.3. Gayri Safi Katma Değer 2004-2008 döneminde, cari fiyatlarla Gayri Safi Katma Değerde(GSKD) sağlanan artışlar Tablo-4’te verilmiştir. Söz konusu dönemde TR33 Bölgesinde sağlanan katma değer artışının Türkiye ortalamasının biraz üzerinde olduğu görülmektedir. YILLAR 2004 2005 2006 2007 2008 Tablo 4: Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrı Safi Katma Değer (Temel fiyatlarla) (1.000 TL) TÜRKİYE TR33 Toplam Tarım Sanayi Hizmetler Toplam Tarım Sanayi 494.884.058 52.997.645 138.411.772 303.474.641 17.199.480 3.873.883 5.510.971 571.714.470 60.713.747 160.331.023 350.669.700 20.292.956 4.491.608 6.455.603 668.418.265 62.662.754 188.646.805 417.108.706 23.920.353 4.711.300 7.849.837 754.384.542 64.331.717 209.515.201 480.537.624 26.751.665 4.924.994 8.746.314 854.585.214 72.274.585 232.475.082 549.835.548 30.970.272 6.127.161 9.994.636 Hizmetler 7.814.625 9.345.744 11.359.216 13.080.357 14.848.475 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/ulusalhesapapp/bolgeselgskd.zul 2004-2008 döneminde cari fiyatlarla Türkiye’deki Gayri Safi Katma Değerde %72,68 artış görülürken, bu oran TR33 Bölgesinde %80,07 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 5). Ana sektörlerdeki gelişmeler yönüyle incelendiğinde TR33 Bölgesinin tarım ve sanayide sağladığı artışlar açısından Türkiye ortalamasından farklılık gösterdiğine dikkat çekmek gerekmektedir. Söz konusu dönemde TR33 Bölgesinde tarımda %58,17 ve sanayide %81,36 GSKD artışı sağlanırken bu oranların Türkiye ortalaması sırasıyla %36,37 ve %67,96 olmuştur (Tablo- 5). Tablo 5: Cari Fiyatlarla Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%) (2004 yılı 100 alındığında sağlanan oransal değişme) YILLAR TÜRKİYE TR33 21 Toplam 100,00 115,52 135,07 152,44 172,68 2004 2005 2006 2007 2008 Tarım 100,00 114,56 118,24 121,39 136,37 Sanayi 100,00 115,84 136,29 151,37 167,96 Hizmetler 100,00 115,55 137,44 158,35 181,18 Toplam 100,00 117,99 139,08 155,54 180,07 Tarım 100,00 115,95 121,62 127,13 158,17 Sanayi 100,00 117,14 142,44 158,71 181,36 Hizmetler 100,00 119,59 145,36 167,38 190,01 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ GSKD’nin sektörlere göre dağılımında da TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasından önemli farklılıklar göstermektedir. 2004-2008 döneminde bu dağılımda anlamlı bir düzelme görülmediğine de dikkat çekmek gerekmektedir. Sözü edilen dönemde Tarımın GSKD içindeki payı Türkiye genelinde %10,71’den %8,46’ya düşerken, TR33 Bölgesinde %22,52’den %19,78’e düşmüştür. Sanayinin payı ise Türkiye’de %27, TR33 Bölgesinde %32 civarındadır. Asıl önemli nokta TR33 Bölgesinde hizmetler sektörünün zayıflığıdır. Tablo 6: Cari Fiyatlarla Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%) II (2004 yılı 100 alındığında sağlanan oransal değişme) YILLAR TÜRKİYE Tarım Sanayi 10,71 27,97 10,62 28,04 9,37 28,22 8,53 27,77 8,46 27,20 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 2004 2005 2006 2007 2008 Hizmetler 61,32 61,34 62,40 63,70 64,34 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Tarım 22,52 22,13 19,70 18,41 19,78 TR33 Sanayi 32,04 31,81 32,82 32,69 32,27 Hizmetler 45,44 46,05 47,49 48,90 47,94 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 2004-2008 döneminde Türkiye’de Kişi Başına GSKD 7.307 TL’den 12.020 TL’ye yükselirken TR33 Bölgesinde 5.789 TL’den 10.575 TL’ye yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ortalamasının üzerinde olmakla beraber, TR33 Bölgesi çevresindeki bölgelerle kıyaslandığında kişi başına en düşük GSKD’e sahiptir (Tablo-7). Tablo 7: Bölgelere Göre Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer (TL) Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 Türkiye 7.307 8.338 9.632 10.744 12.020 TR33 TR-31 9.448 10.592 12.137 13.384 14.817 5.789 6.845 8.092 9.079 10.575 TR-32 7.618 8.468 9.881 10.496 11.625 TR-41 9.923 11.542 13.555 15.231 16.630 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/ulusalhesapapp/bolgeselgskd.zul 2004-2008 döneminde TR33 Bölgesi kişi başına GSKD’ni Türkiye ortalamasının üzerinde artırmayı başarmıştır. Sözü edilen dönemde kişi başına GSKD Türkiye genelinde %64 artarken, bu artış TR33 Bölgesinde %83 olarak gerçekleşmiştir. Çevre bölgeler genelde Türkiye ortalamasında bir gelişme seyrederken, TR33 Bölgesi ortalamanın üzerine çıkarak aradaki farkı kapatmada önemli gelişmeler sağlamıştır. Buna rağmen, TR33 Bölgesi kişi başına GSKD’de henüz Türkiye ortalamasına ulaşamamıştır (Tablo- 8). Tablo 8: Bölgelere Göre Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer Endeksi (%) Yıllar Türkiye Ortalamasına Göre Bölgelerde Kişi Başına GSKD (%)Türkiye ortalaması 100 alınmış, bölgelerdeki GSDK’nın bunun % kaçı olduğu hesaplanmıştır. 22 2004 Yılına Göre Bölgelerde Sağlanan Kişi Başına GSKD (%)2004 yılı 100 alınmış, yıllar içerisindeki değişmeler buna göre oransal olarak hesaplanmıştır 2004 2005 2006 2007 2008 Türkiye 100 100 100 100 100 TR33 79 82 84 85 88 TR-31 129 127 126 125 123 TR-32 104 102 103 98 97 TR-41 136 138 141 142 138 Türkiye 100 114 132 147 164 TR33 100 118 140 157 183 TR-31 100 112 128 142 157 TR-32 100 111 130 138 153 TR-41 100 116 137 153 168 2004 yılında TR33 Bölgesinde kişi başına GSKD Türkiye ortalamasının %79’u iken, bu oran 2008’de %88’e yükselmiştir. 2004 yılında TR33 Bölgesindeki kişi başına GSKD TR-31 Bölgesinin %61,2’si düzeyinde iken, bu oran 2008’de %71,5’ine yükselmiştir (Tablo 8). 2011 yılında Türkiye’de kişi başına GSKD 17.501 TL iken, tarım sektöründe ise 6.125 TL’dir. Bu ciddi farklılık, tarım sektörünün ağırlıkta olduğu TR33 Bölgesinde ortalama kişi başına GSKD’ni düşürmektedir. 3.4. Dış Ticaret ve Mali Durum Dış ticaret TR33 Bölgesinin 2008-2011 dönemindeki ihracat ve ithalat bilgileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Söz konusu dönemde ihracatçı firma sayısı 715’ten 873’e çıkarken ithalatçı firma sayısı da 606’dan 847’ye yükselmiştir. Bölgenin ihracatı ithalatını karşılıyor olmakla beraber, aradaki farkın yıllar içerisinde oransal olarak kapanmakta olduğu da dikkat çekmektedir. Tablo 9: TR33 Bölgesinde İhracat ve İthalat İhracatçı firma İhracat değeri Yıllar sayısı (1.000$) 2008 2009 2010 2011 ORTALAMA 715 736 753 873 769 İthalatçı firma sayısı 1.477.153 1.319.270 3.897.692 4.769.037 2.865.788 İthalat değeri (1.000$) 606 597 695 847 686 1.042.134 806.161 3.303.399 4.059.898 2.302.898 Kaynak: http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=7173D4A4-D8D3-8566-452001910DD1747A 2008-2011 döneminde TR33 Bölgesindeki ihracatın %83,29’unu, ithalatın ise %87,22’sini Manisa gerçekleştirmiştir. Diğer üç ilin toplam ihracattaki payı %16,71; ithalattaki payı ise %12,78’dir. Mali Durum 2000-2011 döneminde TR33 Bölgesi mevduat artışı bakımından Türkiye ortalamasına yakın bir seyir izlemiştir. Manisa söz konusu oranın anlamlı ölçüde üzerine çıkmayı başarırken, Kütahya ve Uşak ortalamanın altında kalmıştır. Ancak, Tablo-10’da dikkat çekilmesi gereken husus, GSYH’nın %3,6’sını sağlayan TR33 Bölgesindeki mevduatın bu oranın yarısının da altında (%,1,65) olmasıdır. Tablo 10. İllere göre mevduat dağılımı Bölgeler ve iller Afyonkarahisar Mevduat (Bin TL) 2000 2011 233.991 2.410.174 Kütahya 160.806 Manisa 2000-2011 Değişme (%) Dağılım (%) 930,03 0,37 1.480.445 820,64 0,23 424.100 4.537.536 969,92 0,70 Uşak 233.754 2.316.651 891,06 0,36 TR33 1.052.651 10.744.806 920,74 1,65 23 TÜRKİYE 63.648.625 651.184.540 923,09 100,00 Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx 2000-2011 döneminde Türkiye’de kişi başına ortalama mevduat %823 artışla 944 TL’den 8.714 TL’ye yükselirken, TR33 Bölgesinde %1094 artışla 346 TL’den 3.652 TL’ye yükselmiştir. 2000 yılında TR33 Bölgesindeki kişi başına ortalama mevduat Türkiye ortalamasının %30,6’sı düzeyinde iken bu oran 2011’de %41,9’una yükselmiştir. Tablo 11: İllere göre nüfus başına ortalama mevduat* Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 40 Afyonkarahisar 289 3.450 1094,23 51 Kütahya 246 2.624 967,05 41 Manisa 337 3.386 903,59 6 Uşak 728 6.819 836,42 TR33 346 3.652 955,49 TÜRKİYE 944 8.714 823,09 * İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır. Sıra No Bölgeler ve iller Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Tablo-11’in yorumlanmasında bir hususa daha dikkat çekmek gerekmektedir. Uşak, kişi başına ortalama 6.819 TL mevduat ile Türkiye sıralamasında 6. sırada yer almıştır. Altıncı sırada yer alan Uşak’ın kişi başına ortalama mevduatı Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durumda Türkiye’de mevduatın birkaç ilde yoğunlaştığı sonucuna varılabilmektedir. Bu yönüyle değerlendirildiğinde illerin Türkiye sıralaması önem kazanmaktadır. TR33 illerinden Uşak ön sıralarda, diğerleri ise orta sıralarda yer almaktadır. Tablo 12: İllere göre nüfus başına ortalama kredi* Sıra No Mevduat (TL) Bölgeler ve iller 2000 2011 2000-2011 Değişme (%) 48 Afyonkarahisar 136 3.852 2729,25 53 Kütahya 110 3.484 3061,79 29 Manisa 163 4.871 2889,31 31 Uşak 125 4.733 3675,09 TR33 141 4.347 2982,98 TÜRKİYE 443 8.108 1729,81 * İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx 2000-2011 döneminde kişi başına ortalama kredi açısından TR33 illerinin tamamı Türkiye ortalamasının üzerinde bir gelişme göstermiştir. Buna rağmen Türkiye ortalamasının yarısını biraz aşabildiğine dikkat çekmek gerekmektedir. Ancak, TR33 Bölgesinin Türkiye sıralamasında kişi başına ortalama kredide, kişi başına ortalama mevduattan daha iyi durumda olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. 24 2011 yılında Türkiye genelinde 7.656 nüfusa bir banka şubesi düşerken, bu sayı TR33 illerinin tamamında 9.000’in üzerindedir (Tablo-13). Kişi başına mevduat ve kredi göstergeleri dikkate alındığında, bu tablodaki verilerin doğal bir sonuç olduğu söylenebilir. Tablo 13: Banka şubesi başına kişi sayısı* Sıra No Bölgeler ve iller 40 Şube başına kişi 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 Afyonkarahisar 11.250 9.441 -16,08 53 Kütahya 11.891 10.851 -8,74 44 Manisa 9.109 9.711 6,61 39 Uşak 8.447 9.437 11,71 TÜRKİYE 8.658 7.656 -11,57 * İller 2011 yılı şube başına düşen nüfusa göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx 4. TR33 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜ PİYASASININ DURUMU 4.1. Eğitimin Genel Görünümü Eğitime ilişkin veriler işgücü piyasasının doğru algılanması ve gelecek projeksiyonları açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda, Türkiye geneli ile karşılaştırılmak suretiyle, TR33 Bölgesindeki eğitim göstergeleri aşağıda özetlenmiştir. Türkiye ve TR33 illerindeki okulöncesi eğitimde yaş gruplarına göre okullaşma oranları ile ilköğretimdeki brüt ve net okullaşma oranları Tablo-14’de verilmiştir. Tablo 14: Okulöncesi Eğitim ve İlköğretimde Okullaşma Oranları (2011-2012) İLLER TÜRKİYE Afyonkarahisar Kütahya Manisa Yaş 3-5 4-5 5 3-5 4-5 5 3-5 4-5 5 3-5 Okulöncesi eğitim Top. Erkek Kadın 30,87 31,23 30,49 44,04 44,56 43,50 65,69 66,20 65,16 31,70 31,65 31,76 46,03 45,97 46,09 75,02 74,38 75,68 42,66 42,33 43,01 60,92 60,43 61,44 97,72 97,80 97,64 33,62 33,73 33,51 25 Brüt Net Top. 108,42 98,67 İlköğretim Erkek 108,21 98,77 Kadın 108,65 98,56 Brüt Net 105,14 99,03 106,17 99,08 104,06 98,98 Brüt Net 105,83 99,19 105,70 99,24 105,97 99,13 Brüt 107,60 107,65 107,54 Oran 4-5 5 3-5 4-5 5 Uşak 47,84 73,74 37,70 54,82 90,21 47,85 73,42 37,83 54,98 90,14 47,84 74,07 37,56 54,65 90,28 Net 99,23 99,32 99,19 Brüt Net 106,60 98,92 106,61 98,87 106,58 98,97 Kaynak: MEB; Milli Eğitim İstatistikleri (Örgün eğitim) 2011-2012; Resmi İstatistik programı, Ankara-2012 Tablo-14’de dikkat çeken husus, TR33 Bölgesindeki dört ilde de, okulöncesi eğitimde tüm yaş gruplarındaki okullaşma oranının Türkiye ortalamasının üzerinde olmasıdır. Kütahya ve Uşak’ta 5 yaş okullaşma oranı %90’ı aşmıştır. Benzer durum ilköğretimdeki net okullaşma oranlarında da görülmektedir. Sözü edilen illerde ilköğretimdeki brüt okullaşma oranının Türkiye ortalamasının altında kalması ise, bu illerdeki ilköğretimin daha iyi durumda olduğunun önemli bir işaretidir. Tablo-15’deki veriler, 2000-2012 döneminde mesleki ve teknik orta öğretimdeki okullaşma oranı ve kızların bu okullara yönlendirilmesi açısından TR33 Bölgesindeki illerin sağladığı başarıyı açıkça ortaya koymaktadır. Sözü edilen dönemde Türkiye, ortaöğretim çağ nüfusu içerisinde mesleki ve teknik ortaöğretime devam eden öğrencilerin oranını %18,93’ten %40,68’e yükseltirken, TR33 Bölgesinde bu oranlar sırasıyla %19,10 ve %49,20 olmuştur. Afyonkarahisar’da 2000-2001 öğretim yılında mesleki ve teknik ortaöğretime devam eden kızların çağ nüfusu içerisindeki oranı sadece %7,78 iken, bu oranın 2011-2012 öğretim yılında %42,04’e yükselmesi önemli görülmektedir. Kütahya’nın ortaöğretim çağındaki gençlerin %59,93’ünü mesleki ve teknik ortaöğretime yönlendirdiğinin de altının çizilmesi gerekmektedir. Tablo 15: Ortaöğretimde Brüt Okullaşma Oranları (2000-2012) İLLER TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Öğretim yılı 2000-2001 2011-2012 2000-2011 2011-2012 2000-2011 2011-2012 2000-2011 2011-2012 2000-2011 2011-2012 2000-2011 2011-2012 Ortaöğretim (Toplam) Top. Erkek Kadın 50,05 56,61 43,12 92,56 95,68 89,26 45,21 54,32 36,05 90,20 92,33 88,00 35,74 45,02 26,04 79,53 84,54 74,29 46,89 61,58 31,12 105,77 112,49 98,97 48,65 55,66 42,25 89,05 89,21 88,88 54,08 59,34 48,60 94,98 91,43 98,86 Genel Ortaöğretim Top. Erkek Kadın 31,14 33,23 28,93 51,88 52,08 51,67 26,11 27,79 24,60 41,01 37,73 44,46 20,49 22,63 18,26 31,86 31,49 32,25 22,92 26,88 18,66 45,84 45,33 46,38 29,01 29,88 28,67 41,11 35,98 46,49 36,81 35,92 37,73 53,73 46,81 61,28 Mes. Tek. Ort. Öğr. Top. Erkek Kadın 18,93 23,38 14,20 40,68 43,60 37,59 19,10 26,53 11,45 49,20 54,61 43,50 15,25 22,40 7,78 47,67 53,06 42,04 23,98 34,70 12,46 59,93 67,16 52,34 19,65 25,78 13,57 47,94 53,23 42,40 17,27 23,43 10,87 41,26 44,63 37,58 Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ 2001-2002 öğretim yılında Türkiye genelinde ilköğretimden mezun olanların %83,93’ü ortaöğretime kayıt yaptırmıştır. Ortaöğretime yeni kayıt olanların %65,09’u genel ortaöğretim, %34,91’i de mesleki ve teknik ortaöğretim okullarına devam etmişlerdir. 26 2011-2012 öğretim yılında Türkiye genelinde ilköğretimden mezun olanların %84,71’i ortaöğretime kayıt yaptırmıştır. Ortaöğretime yeni kayıt olanların %49,46’sı genel ortaöğretim, %50,54’ü de mesleki ve teknik ortaöğretim okullarına devam etmişlerdir. 2001-2012 döneminde ilköğretimden ortaöğretime geçişlerde önemli bir oransal artış görülmemekle beraber, öğrencilerin genel ve mesleki teknik okul tercihlerinde meydana gelen ciddi farklılaşma dikkat çekmektedir. Sürecin başında öğrencilerin üçte ikisi genel ortaöğretime kayıt yaptırırken, 2011-2012 öğretim yılında genel ve mesleki teknik okulları tercih edenler eşitlenmiştir. Mesleki ve teknik öğretim açısından sağlanan bu olumlu gelişmeler, kadınlarda daha da çarpıcı boyuttadır. 2002-2003 öğretim yılında ortaöğretime kayıt yaptıran kadınların %70,51’i genel ortaöğretimi tercih ederken, bu oran 2011-2012 öğretim yılında %51,96’ya düşmüştür. Artık mesleki ve teknik öğretim erkekler kadar kadınlar tarafından da eşit oranda tercih edilen kurumlar haline gelmiştir. Türkiye genelinde sağlanan bu gelişmelerin ışığında TR33 Bölgesindeki illerin durumunun incelenmesi daha anlamlı olacaktır. TR33 Bölgesinde bulunan 4 üniversitede 100 binin üzerinde genç eğitim görmekte, her yıl yaklaşık 15 bin genç eğitimini tamamlayarak iş hayatına atılmaktadır. Sözü edilen üniversitelerdeki öğrenci sayısı ülkemizdeki toplam yükseköğretim öğrenci sayısının %2,8’idir. Ülke genelinde üniversite öğrencilerinin %83,05’i fakülte ve 4 yıllık yüksekokulda eğitim görürken TR33 Bölgesindeki üniversitelerde bu oran sadece %57,51’dir. Bu bilgiler bölgede iki yıllık meslek yüksekokullarının yaygın olduğuna işaret etmektedir. Tablo 16: TR33 Bölgesindeki Üniversitelerde Yeni Kayıt, Toplam ve Mezun Öğrenci Sayıları Birim Yeni Kayıt Toplam Öğrenci Sayısı 2009-2010 Mezun Sayısı sayısı Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın TOPLAM TÜRKİYE TR33 TOPLAM Afyon Kocatepe Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi 1.755 770.774 411.125 359.649 3.626.642 1.990.198 1.636.444 520.614 284.001 236.613 Fakülte 847 503.460 247.795 255.665 2.910.316 1.548.068 1.362.248 330.793 178.485 152.308 YO (4 yıl) 221 28.598 15.097 13.501 101.453 52.620 48.833 14.908 6.944 7.964 YO (2 yıl) 687 238.716 148.233 90.483 614.873 389.510 225.363 174.913 98.572 76.341 TOPLAM 83 32.069 16.829 15.240 101.314 54.754 46.560 22.891 11.289 11.602 Fakülte 24 13.725 6.150 7.575 50.680 24.857 25.823 7.447 3.810 3.637 YO (4 yıl) 12 2.261 1.118 1.143 7.584 3.712 3.872 1.040 443 597 YO (2 yıl) 47 16.083 9.561 6.522 43.050 26.185 16.865 14.404 7.036 7.368 TOPLAM 27 9.480 5.137 4.343 30.157 17.105 13.052 7.499 3.767 3.732 Fakülte 8 3.551 1.572 1.979 13.917 7.172 6.745 1.817 980 837 YO (4 yıl) 4 625 320 305 1.716 891 825 165 54 111 YO (2 yıl) 15 5.304 3.245 2.059 14.524 9.042 5.482 5.517 2.733 2.784 TOPLAM 19 10.649 5.537 5.112 33.624 17.915 15.709 7.244 3.448 3.796 Fakülte 6 4.781 2.202 2.579 17.177 8.471 8.706 2.544 1.292 1.252 YO (4 yıl) 3 869 414 455 2.845 1.310 1.535 386 162 224 27 Celal Bayar Üniversitesi Uşak Üniversitesi YO (2 yıl) 10 4.999 2.921 2.078 13.602 8.134 5.468 4.314 1.994 2.320 TOPLAM 24 8.948 4.779 4.169 27.817 14.982 12.835 6.124 3.176 2.948 Fakülte 5 3.581 1.642 1.939 13.319 6.340 6.979 2.141 1.106 1.035 YO (4 yıl) 4 685 363 322 2.744 1.445 1.299 436 227 209 YO (2 yıl) 15 4.682 2.774 1.908 11.754 7.197 4.557 3.547 1.843 1.704 TOPLAM 13 2.992 1.376 1.616 9.716 4.752 4.964 2.024 898 1.126 Fakülte 5 1.812 734 1.078 6.267 2.874 3.393 945 432 513 YO (4 yıl) 1 82 21 61 279 66 213 53 0 53 YO (2 yıl) 7 1.098 621 477 3.170 1.812 1.358 1.026 466 560 Kaynak: http://www.osym.gov.tr ; YO(4 yıl): Dört yıllık yüksek okul; YO (2 yıl): İki yıllık meslek yüksek okulu TR33 Bölgesindeki toplam 53 il ve ilçe merkezinin 43’ünde en az bir meslek yüksekokulu bulunmakta ve bu okullarda 111 farklı program uygulanmaktadır. 2010 yılında tüm üniversitelerde SCI+SSCI+AHCI’te yayınlanan yayınların yayın sayısına göre yapılan sıralamada, bunlardan; Celal Bayar Üniversitesi 33’üncü sırada Afyon Kocatepe Üniversitesi 38’inci sırada, Dumlupınar Üniversitesi 54’üncü sırada ve Uşak Üniversitesi 97’inci sırada yer almıştır. TR33 Bölgesinde bulunan toplam 537 yaygın eğitim kurumunda açılan kurslara 378.502 kişi devam etmiştir (2009/10). Kurum sayısı olarak özel dershaneler, kursiyer sayısı olarak da halk eğitimi merkezleri yaygın eğitim kurumları arasında ilk sırada yer almaktadır7. Yaygın eğitim kurum ve kursiyer sayısı en fazla olan il Manisa’dır. Ancak, kursiyer sayısının 15 ve daha yukarı yaş grubundaki oranı açısından Manisa TR33 Bölge ortalamasının altında kalmaktadır. Söz konusu oranın en düşük olduğu il Uşak, en yüksek olduğu il ise Kütahya’dır (Tablo-17). Tablo 17: Yaygın Eğitim Kurumlarına Devam Edenlerin Nüfusa Oranı (2009/10) İller Kurum Kursa başlayanlar 15+ yaş grubu sayısı nüfus (2010) Toplam Erkek Kadın Afyonkarahisar 116 78.367 46.488 31.879 521.636 Kütahya 106 109.503 56.659 52.844 477.474 Manisa 239 161.774 86.165 75.609 1.088.580 Uşak 76 36.456 21.427 15.029 265.922 TR33 537 386.100 210.739 175.361 2.353.612 Kaynak: http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf Kursiyer sayısının nüfusa oranı (%) 15,02 22,93 14,86 13,71 16,40 Tablo-18’de kursu bitirenlerin yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir. 6-14 yaş grubundakiler özel dershaneler ile halk eğitimi merkezlerinin açtığı hazırlık kurslarının kursiyerleridir. Tabloda dikkat çeken husus Manisa ve Kütahya’da 45 ve daha yukarı yaş grubundaki kursiyer sayısının fazlalığıdır. Ayrıca Kütahya’da 6-14 yaş grubu kursiyerlerin sayısı da bir hayli yüksektir. Tablo 18: Kursları Bitirenlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İller Afyonkarahisar 7 6-14 27.210 Yaş grubu 15-22 23-44 24.117 21.460 TOPLAM 45+ 3.920 76.707 http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf 28 Kütahya Manisa Uşak TR33 46.218 45.228 8.395 127.051 32.554 50.389 13.986 121.046 22.015 45.513 11.510 100.498 7.543 15.376 2.043 28.882 108.330 156.506 35.934 377.477 Kaynak: http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf Tablo 19: Kursu Bitirenlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı Eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilip bir okulu bitirmeyen İlkokul İlköğretim Lise Meslek lisesi Yükseköğretim TOPLAM Afyonkarahisar 1.143 13.775 11.132 27.976 13.787 4.216 4.678 76.707 Kütahya 3.616 27.912 10.033 32.809 19.884 7.580 6.496 108.330 Manisa 11.912 17.414 22.468 55.279 31.198 8.444 9.791 156.506 Uşak 629 2.109 5.509 13.069 9.763 2.220 2.635 35.934 TOPLAM 17.300 61.210 49.142 129.133 74.632 22.460 23.600 377.477 Kaynak: http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/YayginEgitim/YayginEgitim2009-2010.pdf Manisa’da okuma yazma bilmeyenlerin diğer üç ile göre sayıca çokluğu dikkat çekmektedir( Tablo23). Bu durum Manisa halk eğitimi merkezlerinin okuma-yazma kurslarına özel önem vermiş olmalarından da kaynaklanmış olabilir. Tabloya yansıyan yüksek öğretim mezunu kursiyerlerin önemli bir bölümünün motorlu taşıt sürücüleri kurslarına devam ettiklerinin de altının çizilmesi gerekmektedir. 4.2. İşgücü Arzı Geniş bir coğrafyayı kapsayan TR33 Bölgesinde işgücü piyasası arz ve talep yönüyle önemli farklılıklar göstermektedir. Genelde tarımdan hizmet sektörüne doğru bir kaymanın olduğu; bazı yörelerde niteliksiz işgücü, bölgenin genelinde ise kalifiye eleman sıkıntısının çekildiği, işsizliğin diğer bölgelere oranla düşük olduğu ve mesleki eğitimin yaygınlaştığı söylenebilir. Tablo 20: TR33 Bölgesinde Yıllara Göre Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı NÜFUS Bölge Türkiye TR33 Afyon YILLAR 1965 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 1965 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 1965 % İl/İlçe merkezi Belde/Köy TOPLAM 10.805.817 44.006.184 307,25 57.385.706 30,40 534.906 1.587.537 196,79 1.852.554 16,69 125.102 20.585.604 23.797.743 15,60 17.338.563 -27,14 1.304.234 1.464.264 12,27 1.090.141 -25,55 377.146 31.391.421 67.803.927 116,00 74.724.269 10,21 1.839.140 3.051.801 65,94 2.942.695 -3,58 502.248 29 İl/İlçe merkezi Belde/Köy 34,42 64,90 65,58 35,10 76,80 23,20 29,08 52,02 70,92 47,98 62,95 37,05 24,91 75,09 Kütahya Manisa Uşak 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 1965 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 1965 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 1965 2000 Artış(%) (1965-2000) 2011 Artış(%) (2000-2011) 371.868 197,25 370.411 -0,39 87.084 318.869 266,16 362.274 13,61 265.587 714.760 169,12 891.084 24,67 57.133 182.040 218,62 228.785 25,68 440.548 16,81 328.215 -25,50 310.997 338.034 8,69 201.990 -40,25 482.688 545.409 12,99 448.990 -17,68 133.403 140.273 5,15 110.946 -20,91 812.416 61,76 698.626 -14,01 398.081 656.903 65,02 564.264 -14,10 748.275 1.260.169 68,41 1.340.074 6,34 190.536 322.313 69,16 339.731 5,40 45,77 54,23 53,02 46,98 21,88 48,54 78,12 51,46 64,20 35,80 35,49 56,72 64,51 43,28 66,50 33,50 29,99 56,48 70,01 43,52 67,34 32,66 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Nüfus Yapısı TR33 Bölgesindeki illerin 1965-2011 dönemindeki nüfuslarının yerleşim yerlerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo-24’de görüldüğü gibi 1965-2000 döneminde Türkiye’nin nüfusu %116 artarken bu artış TR33 Bölgesinde %65,94 olarak gerçekleşmiştir. 2000-2011 döneminde ise Türkiye nüfusu %10,21 artarken, TR33 Bölgesinin nüfusu %3,58 oranında azalmıştır. 2000-2011 dönemindeki nüfus azalması Afyonkarahisar ve Kütahya’da %14’ün üzerine çıkmıştır. Sözü edilen dönemde nüfusu artan tek il Manisa’dır ve bu ildeki nüfus artışı da Türkiye ortalamasının bir hayli altında kalmıştır. Türkiye’de 1965 yılında nüfusun %34,42’si şehirlerde yaşarken, bu oran 2000 yılında %64,90’a, 2011’de ise %76,80’e yükselmiştir. Sözü edilen oranlar TR33 Bölgesi için yıllara göre sırasıyla %29,08; %52,02 ve %62,95’tir. Şehirleşme açısından TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasından 1965 yılında %5,34 olan oransal düşüklüğü 2000 yılında %12,88’e, 2011 yılında ise %13,85’e yükselmiştir. 20002011 döneminde Kütahya köy nüfusu %40,25 azalırken bu ili %25,50 oranıyla Afyonkarahisar takip etmektedir. Kırsal kesimde yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranı genel olarak bir kalkınma göstergesi kabul edilmekte ve sanayileşmiş ülkelerde bu oran düşük olmaktadır. Bununla birlikte kırsal nüfusun toplam nüfus içerisindeki payının düşük olması ya da düşme eğiliminde olması her zaman ülkenin kalkınma yolunda olduğu anlamına da gelmemektedir. Kırsal nüfusun ekonomik, tarımsal ve sosyal pek çok nedenle il ve ilçe merkezlerine kontrolsüz bir şekilde göç etmesi ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel görüntüsünü bozan bir yapı ortaya koyabilmektedir. Tablo-24’deki veriler TR33 Bölgesindeki nüfusun daha ayrıntılı biçimde irdelenmesi gereğine işaret etmektedir. Tablo 21: TR33 Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) 30 Yaş grubu AFYONKARAHİSAR Toplam % KÜTAHYA Toplam MANİSA % Toplam UŞAK TR33 TÜRKİYE % Toplam % Toplam % Toplam % 0-4 54.542 7,81 34.700 6,15 92.424 6,90 22.290 6,56 203.956 6,93 6.199.824 8,30 5-14 115.942 16,60 76.255 13,51 196.895 14,69 48.954 14,41 438.046 14,89 12.686.751 16,98 15-19 58.376 8,36 43.154 7,65 103.242 7,70 25.463 7,50 230.235 7,82 6.317.583 8,45 20-24 54.585 7,81 46.395 8,22 102.270 7,63 24.956 7,35 228.206 7,76 6.224.591 8,33 25-34 110.560 15,83 88.620 15,71 214.915 16,04 55.270 16,27 469.365 15,95 12.801.867 17,13 35-54 175.261 25,09 154.589 27,40 372.214 27,78 94.221 27,73 796.285 27,06 18.982.036 25,40 55+ 129.360 18,52 120.551 21,36 258.114 19,26 68.577 20,19 576.602 19,59 11.511.617 15,41 Toplam 698.626 100 564.264 100 1.340.074 100 339.731 100 2.942.695 100 74.724.269 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Tablo-25’de görüldüğü gibi 0-4 yaş grubunun toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye’de %8,30 iken TR33 illerinde %6,93’tür. 55 ve daha yukarı yaş grubunun toplam nüfus içerindeki oranı ise Türkiye genelinde %15,41 iken TR33 illerinde %19,59’dur. Sözü edilen oranların Türkiye ortalamasından en yüksek farklılık gösterdiği il Kütahya’dır. Genç nüfusun (15-24 yaş) toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye genelinde %16,78 iken, TR33 Bölgesinde 15,58’dir. Genç nüfus oranının en düşük olduğu il ise %14,84 ile Uşak’tır. Bu ilimizi %15,34 ile Manisa izlemektedir. Bu bilgilerden hareketle, TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa sahip olduğu, göç almadığı sürece nüfusunun azalmaya devam edeceği sonucuna varılabilir. Yaş grubu Tablo 22: TR33 Bölgesinde İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Toplam % 0-14 170.484 24,40 15-64 462.447 66,19 65+ 65.695 9,40 Toplam 698.626 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Toplam 110.955 393.097 60.212 564.264 % 19,66 69,67 10,67 100 Toplam 289.319 925.300 125.455 1.340.074 % 21,59 69,05 9,36 100 Toplam 71.244 233.082 35.405 339.731 % 20,97 68,61 10,42 100 Toplam 642.002 2.013.926 286.767 2.942.695 TÜRKİYE % 21,82 68,44 9,75 100 Toplam 18.886.575 50.346.979 5.490.715 74.724.269 İktisaden faal nüfusun (15-64 yaş) toplam nüfus içerisindeki oranı işgücü arzı açısından çok önemlidir. Afyonkarahisar dışındaki TR33 illerinde bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir. İktisaden faal olmayan nüfus olarak adlandırılan 0-14 yaş ve 65 yaş üstü nüfus toplamının, iktisaden faal nüfusa oranına “nüfus bağımlılık oranı” denilmektedir. Nüfus bağımlılık oranı, yani toplam nüfus ile işgücü kesimi arasındaki ilişkiler ulusal üretim ve tüketim ilişkilerinin temeli olarak düşünülebilir. İşgücü kesiminin hem üretici hem de tüketici olma niteliği varken, bağımlı nüfus sadece tüketici grup olarak ortaya çıkar. İşgücü kesimi hem bağımlı nüfus hem de kendi tüketimi için üretimde bulunmak durumundadır (Polat 1975). Bağımlılık oranını iki bileşene ayırmak mümkündür. Birincisi çocuk bağımlılık oranı olup 15 yaş altındaki çocuk sayısının 15–64 yaş grubuna oranıdır. Diğeri de yaşlılık bağımlılık oranıdır ve 65 yaş ve üzerindekilerin 15–64 yaş grubuna oranıdır. Yüksek doğurganlık oranlarına bağlı olarak, gelişmekte olan ülkelerde çocuk bağımlılık oranı, gelişmiş ülkelerdekine göre daha yüksektir. Gelişmiş ülkelerde ise yaşlılık bağımlılık oranı daha yüksek olmaktadır (Özkaplan 1999). TR33 illerinin tümünde bağımlı 31 % 25,28 67,38 7,35 100 nüfus oranlarından 0-14 yaş grubuna ait olanı Türkiye ortalamasından düşük iken, 65+yaş grubu oranları da Türkiye ortalamasının üzerindedir (Tablo-26). Bu veriler zaman içerisinde iktisaden faal nüfusun azalacağına işaret etmektedir. Tablo 23: TR33 Bölgesinde Nüfusun Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam İlkokul ve daha alt İlköğretim ve dengi Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans ve doktora mezunu Bilinmeyen (15+ Yaş) Toplam 3.163.396 3.493.589 TÜRKİYE Erkek 551.776 1.163.645 Kadın 2.611.620 2.329.944 Toplam 107.250 153.068 15.333.800 10.922.320 2.856.407 11.883.336 5.495.749 401.773 121.923 1.946.146 55.618.439 6.706.059 6.188.909 1.740.795 6.859.021 3.196.262 238.359 75.473 1.017.899 27.738.198 8.627.741 4.733.411 1.115.612 5.024.315 2.299.487 163.414 46.450 928.247 27.880.241 862.195 456.786 107.113 412.927 173.250 8.851 2.740 12.654 2.296.834 39,54 24,77 21,37 9,88 0,94 3,50 30,36 28,59 24,73 11,52 1,13 3,67 48,67 20,98 18,02 8,25 0,75 3,33 48,87 24,55 17,98 7,54 0,50 0,55 TR33 Erkek 17.688 48.956 Kadın 89.562 104.112 373.254 488.941 254.953 201.833 70.655 36.458 248.751 164.176 106.337 66.913 5.631 3.220 1.801 939 7.002 5.652 1.135.028 1.161.806 (Oransal dağılım %) 38,76 58,75 28,69 20,51 21,92 14,13 9,37 5,76 0,65 0,36 0,62 0,49 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretime ilişkin verilere bakıldığında TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasının üstünde olduğu açıkça görülmüştü. Ancak, 15+ yaş grubunun eğitim durumları incelendiğinde, farklı bir tabloyla karşılaşılmaktadır. Okuma-yazma bilmeyen ve okuma yazma bilen fakat bir okulu bitirmemişler ile ilkokulu bitirmiş olanların (ilkokul ve daha alt) toplamının toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye genelinde %39,54 iken, TR33 Bölgesinde %48,87’dir. Bu oranın en yüksek olduğu il %50,87 ile Manisa’dır. Bu eğitim düzeyinde erkekler ile kadınlar arasındaki oransal fark Türkiye genelinde %18,31 iken, Kütahya’da %24,7 ve Afyonkarahisar’ da %23,27’dir. Tablo-27’de dikkat çeken diğer önemli husus yüksek lisans ve doktoralılarda görülmektedir. Türkiye genelinde nüfusun %0,95’i yüksek lisans ve doktoralı iken, bu oran TR33 Bölgesinde %0,50’ye düşmektedir. Sözü edilen oran Manisa’da %0,44’tür. Yüksekokul veya fakülte mezunlarının toplam nüfus içerisindeki oranı TR33 Bölgesinde %7,54 olup Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Eğitime ilişkin tüm veriler birlikte yorumlandığında, TR33 Bölgesinin 2000’li yılların başından itibaren eğitimde önemli bir hamle gerçekleştirdikleri, ancak bunun sonuçlarının iktisaden faal nüfusa henüz yeterince yansımadığı söylenebilir. Nüfus Hareketliliği TR33 Bölgesi her yıl 65 bin civarında göç almakta ve 80 bin civarında göç vermektedir. Göç hareketlerinin önemli bir bölümü çevre illerle yaşanmaktadır. 32 TR33 Bölgesinin coğrafi olarak İzmir’e yakınlığının doğal bir sonucu olarak 2008 – 2011 yılları arasında göç eden nüfusun %21,11’inin bu ile gittiği ortaya çıkmaktadır. Göçün yerleşim yerleri bakımından dağılımı bir yönüyle göçün karakteri hakkında bilgi vermektedir. En fazla İstanbul, Bursa vb. nüfusun yoğun olduğu ve sanayileşmiş illere göçün olması ülke genelinde olduğu gibi, TR33 Bölgesinde de daha iyi iş ve sosyal hayat beklentisinin bir göstergesi olarak algılanabilir. Bölgenin verdiği göçlerin yanı sıra aldığı göçlerin bölgelere göre dağılımı da önemlidir Tablo 24: TR33 Bölgesinin Verdiği Göçlerin Bölgelere Göre Dağılımı Bölgeler TR31 TR41 TR10 TR32 TR61 2008 82.865 18.721 9.633 8.449 8.870 7.788 29.404 Türkiye İzmir Bursa, Eskişehir, Bilecik İstanbul Aydın, Denizli, Muğla Antalya, Isparta, Burdur Diğer Bölgeler Yıllar 2009 2010 76.198 80.768 17.879 16.006 7.743 8.360 8.188 9.014 7.332 7.979 6.487 7.215 28.569 32.194 TOPLAM 2011 82.655 15.453 8.625 9.645 8.001 7.222 33.709 322.486 68,059 34.361 35.296 32.182 28.712 123.876 % 21,10 10,66 10,94 9,98 8,90 38,41 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ TR33 Bölgesinin aldığı göç 2008–2011 döneminde en yüksek %18,94’lük oran ile İzmir ilinden olmuştur. Bu durum, verilen göçte olduğu gibi coğrafi yakınlığın getirdiği doğal sonuçlardan biridir. Alınan göçlerin genel yapısına bakıldığında coğrafi yakınlıktan kaynaklanan hareketten olduğu ortaya çıkmakla birlikte, özellikle güneydoğu illerinden gelen nüfus dikkati çekmektedir. Ülke genelinde doğu ve güneydoğu illerinde ekonomik ve sosyal hayatın batı ve orta bölgelerdeki illerden daha düşük düzeyde olması, bu bölgelerdeki göçün ülkenin pek çok tarafında görülmesine neden olmaktadır. Özellikle güneydoğu illerinden göç edenlerin kırsal alanda tarım işçisi olarak çalıştığı bilinmektedir. Tablo 25: TR33 Bölgesinin Aldığı Göçlerin Bölgelere Göre Dağılımı Bölgeler TR31 Türkiye İzmir TR32 Aydın, Denizli Muğla TR10 TRB2 TRC3 İstanbul Van, Muş, Bitlis, Hakkari Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Diğer Bölgeler 2008 69.962 13.709 6.877 5.643 2.775 2.357 38.601 Yıllar 2009 2010 64.814 65.521 12.444 12.275 6.717 6.169 5.531 5.525 1.686 1.843 1.599 1.786 36.837 37.923 2011 68.509 12.476 6.103 5.745 2.742 1.733 39.710 TOPLAM % 268.806 50.904 25.866 22.444 9.046 7.475 153.071 18,94 9,62 8,35 3,37 2,78 56,94 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ TR33 Bölgesindeki iç göçün yaklaşık %10’u Bölgenin kendi illeri arasında meydana gelmektedir. Uşak’ın aldığı göçlerin yaklaşık %25’inin Bölge içi illerden olması dikkat çekmektedir. Bu oranın en düşük olduğu il Afyonkarahisar’dır. Tablo 26: TR33 Bölgesindeki İller Arasında Göç Hareketleri* İller/Bölgeler /Oranlar Toplam ülke içi göç Afyonkarahisar 2010-2011 dönemi Afyonkarahisar Kütahya Manisa 17.219 17.547 33.312 8.653 76.731 0 498 569 366 1.433 33 Uşak TR33 Toplam % 1,87 Kütahya 474 0 1.262 932 2.668 3,48 Manisa 427 992 0 855 2.274 2,96 Uşak 396 683 768 0 1.847 2,41 1.297 2.173 2.599 2.153 8.222 10,72 İç göç oranı (%) 7,53 12,38 7,80 24,88 10,72 Toplam göçün il nüfusuna oranı (%) 2,46 3,11 2,49 2,55 2,61 TR33 içi göç toplamı Kaynak: http://tuik.gov.tr/ * Tablodaki satırlar "göç veren il"i, sütunlar ise "göç alan il"i göstermektedir. Tablo-31’de görüldüğü gibi, TR33 illerinin genç nüfusta verdiği göç, aldığı göçten daha yüksektir. İleri yaşlarda alınan ve verilen göç arasındaki fark azalmaktadır. Tablo 27: TR33 İllerinin Aldığı ve Verdiği Göçlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2010-2011 dönemi) Geniş yaş grupları İller/İlçeler Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Göç Yönü 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ Toplam Aldığı göç 3.125 2.181 3.842 4.310 2.731 593 437 17.219 Verdiği göç 4.224 2.441 6.471 6.417 3.313 670 527 24.063 Aldığı göç 2.400 3.606 4.823 3.720 2.234 468 296 17.547 Verdiği göç 3.404 1.864 5.456 5.851 3.075 579 426 20.655 Aldığı göç 6.935 3.946 6.206 8.370 5.897 1.147 811 33.312 Verdiği göç 6.215 4.621 7.598 9.546 5.887 1.243 911 36.021 Aldığı göç 1.639 828 1.910 2.243 1.495 306 232 8.653 Verdiği göç 1.700 1.215 2.326 2.812 1.581 301 203 10.138 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ İşgücüne Dahil Olmayanlar TR33 Bölgesinde 2004-2011 yılları arasında işgücüne dahil olmayan erkek sayısı 337 binden 286 bine düşerken, kadın sayısı 849 binden 719 bine düşmüştür. Bu düşüşte özellikle kadın nüfusta işgücüne katılma oranın yükselmesi önemli rolü oynamıştır. Eğitim durumuna göre incelendiğinde söz konusu dönemde lise altı eğitimli kadınlardan işgücüne katılmayanlarının sayısının 140 bin azaldığı görülmektedir. Bu durum lise terk veya ilköğretim mezunu kadınların yoğun biçimde işgücüne dahil olduğu anlamına gelmektedir. Tablo 28: TR33 Bölgesinde Geniş Yaş Grubu ve Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Dahil Olmayanlar (Bin kişi) ERKEK Eğitim düzeyi Yıllar 2004 2011 Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim TOPLAM Okuma yazma bilmeyen Lise altı KADIN Yaş grubu 1519 2024 2534 1 70 19 0 89 0 49 1 8 13 2 25 1 4 1 12 2 1 16 3 5 Yaş grubu 3554 3 49 7 4 62 3 35 34 55+ TOPLAM 1519 26 108 6 4 144 25 108 31 248 48 10 337 31 201 2 79 17 0 98 2 64 2024 2534 3554 55+ TOPLAM 1 57 20 2 79 4 31 9 124 18 3 153 6 95 34 215 18 4 270 23 167 124 120 3 2 248 134 98 169 595 75 10 849 169 455 Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim TOPLAM 9 0 59 15 4 23 3 0 10 5 4 47 6 7 146 38 16 286 11 0 77 19 7 60 23 7 131 20 3 213 3 2 238 76 19 719 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Tablo-32’de dikkat çeken önemli hususlardan biri, söz konusu dönemde işgücüne dahil olmayan yüksek öğrenimlilerin sayısında görülen artıştır. Bu artışın sadece emeklilikten kaynaklanmadığı Tablo-33’de açıkça görülmektedir. Söz konusu dönemde 20-24 yaş grubundaki yüksek öğrenimli gençlerden işgücüne katılmayanların sayısı 2000 civarında artmıştır. Bu gençlerin sayısının artmasında yüksek lisans programına devamın yükselmesinin önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Artışın 20-24 yaş grubunda olması da bu çıkarımı destekler mahiyettedir. Yüksek öğrenimli kadınlarda işgücüne katılmama yaşının 20-34 yaş grubuna yayılması ve sayının 9 bin civarına yükselmesi ayrıntılı olarak incelenmesi gereken bir konudur. Tablo-33’de görüldüğü gibi ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların sayısı 20042011 döneminde 64 bin azalarak 498 bine düşmüştür. Bu azalmanın yoğun olarak 35-54 yaş grubu kadınlarda yaşandığı da dikkat çekmektedir. Aynı tabloda öğrenci olduğu için işgücüne katılamayan erkeklerin sayısı azalırken, kadınların sayısı artmaktadır. Sözü edilen artış kadınların orta ve yükseköğretimdeki okullaşma oranının yükselmesine işaret etmektedir. Tablo 29: TR33 Bölgesinde İşgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Yaş Grupları ve İşgücüne Dahil Olmama Nedenlerine Göre Dağılımı (Bin) ERKEK KADIN Yaş grubu Yıllar İşgücüne dahil nedenleri olmama İş bulma ümidi yok İş aramayıp çalışmaya hazır olan/Diğer Mevsimlik çalışan 1519 0 2024 1 2534 1 1 2 4 2 Yaş grubu 35-54 55+ TOPLAM 1 1 4 1 2024 1 2 5 1 11 2 6 3 1 16 Ev işleri ile meşgul 2004 Öğrenci(eğitim-öğretim) 67 11 Emekli 79 0 41 90 132 2534 3554 55+ TOPLAM 1 1 4 2 3 5 0 12 5 5 10 23 7 50 30 56 128 218 130 562 50 7 1 0 58 8 7 15 Özürlü yaşlı veya hasta 1 2 5 10 49 68 2 1 3 10 101 117 Ailevi ve kişisel nedenler 6 2 0 0 0 9 5 4 6 3 0 19 Diğer * 9 4 1 2 1 18 4 3 1 2 2 12 89 25 16 62 144 336 98 79 153 270 248 849 İş bulma ümidi yok 0 1 1 2 1 6 1 1 1 3 1 6 İş aramayıp çalışmaya hazır olan/Diğer Mevsimlik çalışan 1 1 4 4 3 13 0 1 4 4 0 9 0 0 0 0 1 1 1 2 5 2 10 21 40 114 187 136 498 54 16 1 51 13 2 1 29 108 138 6 12 18 Özürlü yaşlı veya hasta 1 2 4 10 33 50 1 1 3 7 85 97 Ailevi ve kişisel nedenler 1 2 0 1 0 5 1 3 5 3 1 13 TOPLAM 2011 1 1519 Ev işleri ile meşgul Öğrenci(eğitim-öğretim) Emekli 71 35 66 Diğer * TOPLAM 1 1 0 0 0 3 1 1 0 0 1 3 59 23 10 47 146 286 77 60 131 213 238 719 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Tablo-33’de dikkat çeken diğer bir husus, mevsimlik çalıştığı için işgücüne dahil olmayanların sayısının 66 binden 11 bine düşmesidir. Mevsimlik çalışan erkek hemen hemen kalmamıştır. Bu durum mevsimlik çalışanların sürekli işlere geçmesinden kaynaklanmış olabileceği gibi bölgede mevsimlik işgücü ihtiyacının azalmasından da kaynaklanmış olabilir. Tablo-34’de ev işleriyle meşgul oldukları için işgücüne dahil olmayan kadınların sayısında ciddi azalma olduğu görülmektedir. Bu durum kadınların işgücüne katılma oranlarının yükselmesi açısından olumlu bir gelişme olarak yorumlanmakla beraber, eğitim durumlarının düşüklüğü dikkate alındığında, bunların işlerinde tutunmaları için ciddi eğitimlere ihtiyaç duyacaklarının da altının çizilmesi gerekmektedir. Tablo 30: TR33 Bölgesinde İşgücüne Dahil Olmayanların Eğitim Durumları ve İşgücüne Dahil Olmama Nedenlerine Göre Dağılımı (Bin) ERKEK YILLAR KADIN Okuma yazman bilmeyen Lise altı İş bulma ümidi yok İş aramayıp çalışmaya hazır olan/Diğer 0 Mevsimlik çalışan İşgücüne dahil olmama nedenleri Yüksek öğretim TOPLAM Okuma yazman bilmeyen Lise altı 3 Lise ve dengi meslek okulu 0 0 4 0 0 9 2 1 11 0 15 1 16 58 20 1 79 Ev işleri ile meşgul 2004 Öğrenci Emekli Özürlü yaşlı veya hasta Ailevi ve kişisel nedenler Diğer * TOPLAM İş bulma ümidi yok İş aramayıp çalışmaya hazır olan/Diğer TOPLAM 0 4 1 9 2 1 12 9 40 1 0 50 83 432 44 3 562 44 13 0 58 5 8 106 11 7 132 2 5 3 22 44 1 0 68 72 44 1 0 4 4 0 9 1 12 5 0 19 0 9 8 1 18 1 6 4 1 12 31 248 48 10 336 169 595 75 10 849 0 4 1 0 6 0 4 1 0 6 1 10 1 0 13 1 5 2 1 9 1 0 0 1 Mevsimlik çalışan Ev işleri ile meşgul 2011 Yüksek öğretim 3 Lise ve dengi meslek okulu 1 15 117 1 8 1 0 10 93 349 47 9 498 46 22 3 71 45 18 3 66 Emekli 10 107 10 11 138 3 7 4 4 18 Özürlü yaşlı veya hasta Ailevi ve kişisel nedenler 20 28 2 1 50 69 27 1 0 3 1 0 5 1 9 2 Öğrenci Diğer * TOPLAM 97 2 13 0 1 1 0 3 0 2 1 0 3 31 201 38 16 286 169 455 76 19 719 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 36 İşgücü ve İstihdam 2005-2011 döneminde Türkiye’de istihdam edilenlerin sayısında %20,15’lik bir artış sağlanırken TR33 Bölgesinde bu artış %13,89 olarak gerçekleşmiştir. Buna karşın aynı dönemde Türkiye genelindeki işsiz sayısında %9,51 artış görülürken, TR33 Bölgesindeki işsiz sayısı %35,37 oranında azalmıştır. Bu durum işsizlik oranına da yansımıştır. TR33 Bölgesindeki işsizlik oranı, Türkiye genelindeki oranının yarısından daha azdır (Tablo-35). 2005 yılında Türkiye geneli ve TR33 Bölgesinde istihdam oranı hemen hemen aynıdır. 2011 yılına gelindiğinde TR33 Bölgesindeki istihdam oranının Türkiye ortalamasının %5,2 üzerinde (%50,2) gerçekleşmesi altı çizilmesi gereken önemli bir gelişmedir. Ancak, AB ülkelerinde istihdam oranının %69 olduğunu da belirtmek gerekir. Tablo 31: Kurumsal Olmayan Çalışma Çağındaki Nüfusun Durumu TÜRKİYE Kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus (Bin) İşgücü (Bin) İstihdam edilenler (Bin) İşsiz sayısı (Bin) İşgücüne katılma oranı (%) İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) İstihdam oranı (%) İşgücüne dahil olmayan nüfus (Bin) 2005 48.358 22.454 20.066 2.388 46,4 10,6 13,5 41,5 24.904 TR33 2008 50.772 23.805 21.194 2.611 46,9 11,0 13,6 41,5 26.967 2011 53.593 26.725 24.110 2.615 49,9 9,8 12,4 45,0 26.867 2005 2.260 1.018 936 82 45,1 8,1 12,6 41,4 1.241 2008 2.164 952 873 79 44,0 8,3 12,1 40,3 1.211 2011 2.123 1.119 1.066 53 52,7 4,7 8,0 50,2 1.004 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul TR33 Bölgesindeki 1 milyon 119 bin kişilik işgücünün %32,17’si kadındır. Bu oranın Türkiye genelinde %29,41 olduğu dikkate alındığında kadınların işgücüne katılımı konusunda bölgede önemli mesafeler alındığı görülmektedir. Tablo-36’da dikkat çeken gelişme 2005-2011 döneminde işgücü içerisindeki yükseköğrenimlilerin sayısının %50’nin üzerinde bir artış göstererek 136 bine ulaşmasıdır. Buna karşın okuma-yazma bilmeyen ve lise altı eğitimlilerdeki sayısal artışlar ise düşündürücüdür. Bu artışların kadınlarda daha yüksek olduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir. Tablo 32: TR33 Bölgesindeki İşgücünün Geniş Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 2005 Yıllar Yaş grubu 15-19 Eğitim düzeyi 20-24 25-34 35-54 TOPLAM 55+ T E K T E K T E K T E K T E K T E K Okuma yazma bilmeyen Lise altı 0 0 0 1 0 1 2 1 1 19 4 15 17 6 10 38 12 27 55 36 19 66 46 20 175 136 40 340 258 82 79 62 17 715 538 177 Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim 18 12 5 37 29 8 69 60 9 51 46 5 2 2 0 176 150 27 0 0 0 13 6 7 34 21 13 40 33 7 2 2 0 89 62 27 TOPLAM 73 49 24 117 82 35 279 216 63 450 341 108 100 73 27 1.018 761 257 37 2008 2011 Okuma yazma bilmeyen Lise altı 1 0 0 1 0 1 2 1 1 11 4 7 11 4 7 26 10 16 46 36 11 59 42 16 175 138 37 305 236 68 69 54 15 653 507 147 Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim 18 13 5 35 26 8 70 59 10 52 47 5 2 1 0 175 147 29 0 0 0 11 7 3 45 29 17 38 31 7 4 3 0 98 71 27 TOPLAM 65 49 16 105 76 28 292 227 64 406 318 88 85 63 22 952 734 218 Okuma yazma bilmeyen Lise altı 0 0 0 0 0 0 2 1 2 22 4 18 31 9 22 56 14 43 48 32 16 52 34 18 176 122 54 370 246 123 106 80 26 751 514 237 Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim 8 5 3 32 21 11 72 59 13 59 51 8 3 3 0 175 139 36 0 0 0 17 8 8 58 34 24 56 44 12 5 5 0 136 92 45 TOPLAM 57 37 20 101 64 37 308 215 93 507 345 163 145 97 48 1.119 758 360 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 4.3. İşgücü Talebi TR33 Bölgesinde 2011 yılı itibariyle 447 bin kişi tarımda, 233 bin kişi sanayide ve 356 bin kişi de hizmet sektöründe çalışmaktadır. 2008 yılında tarımda çalışanların sayısında ciddi bir azalma olmuş, ancak daha sonra bu sektörde çalışan sayısı yeniden artmıştır. Oransal olarak incelendiğinde, TR33 Bölgesindeki istihdamın sektörel dağılımının Türkiye ortalamasıyla ciddi farklılıkları olduğu açıkça görülmektedir. Tablo 33: İstihdamın Sektörel Dağılımı (Bin) Yıllar 2005 2008 2011 Tarım 5.154 5.016 6.143 TÜRKİYE Sanayi Hizmet 5.211 9.701 5.591 10.587 6.380 11.587 Tarım 25,69 23,67 25,48 TÜRKİYE Sanayi Hizmet 25,97 48,35 26,38 49,95 26,46 48,06 Yıllar 2005 2008 2011 TOPLAM 20.066 21.194 24.110 TOPLAM 100,00 100,00 100,00 Tarım 390 309 447 TR33 BÖLGESİ Sanayi Hizmet 209 337 231 333 233 356 Tarım 41,67 35,40 41,93 TR33 BÖLGESİ Sanayi Hizmet 22,33 36,00 26,46 38,14 21,86 33,40 TOPLAM 936 873 1.066 (%) TOPLAM 100,00 100,00 100,00 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ TR33 Bölgesinde tarımın istihdam içerisindeki payı %41,93’tür. Bu oranın Türkiye ortalaması ise %25,48’dir. Hizmet sektöründe ise tam tersi bir durum vardır. Hizmet sektörünün istihdamdaki payı Türkiye genelinde %50’ye yaklaşırken, TR33 Bölgesinde sadece %33,40’tır. Bu oranın 2005-2011 döneminde düşüş göstermesi de dikkat çekmektedir. 2008 yılında tarımdan sanayi ve hizmetler sektörüne bir kayma varken, sonraki yıllarda ters yönde geçişler olmuş ve 2005 yılına yakın bir dağılıma dönülmüştür. Tablo 34: İllere ve Bölgelere Göre İşyeri Sayıları Yıllar 2005 TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Kamu 31.198 1.973 487 506 Özel 913.786 32.908 7.138 6.360 İşyeri sayısı Daimi Mevsimlik 814.093 130.891 27.660 7.221 5.555 2.070 5.343 1.523 38 TOPLAM 944.984 34.881 7.625 6.866 2008 2011 Manisa Uşak TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 742 238 30.369 1.973 493 546 690 244 37.113 2.374 599 539 951 285 14.298 5.112 1.139.879 38.264 7.924 7.001 17.819 5.520 1.390.477 46.377 9.430 8.402 21.795 6.750 12.282 4.480 1.015.000 32.531 6.383 5.969 15.413 4.766 1.252.652 39.949 7.933 7.135 19.001 5.880 2.758 870 155.248 7.706 2.034 1.578 3.096 998 174.938 8.802 2.096 1.806 3.745 1.155 15.040 5.350 1.170.248 40.237 8.417 7.547 18.509 5.764 1.427.590 48.751 10.029 8.941 22.746 7.035 TR33 Bölgesinde 367.724 kişi zorunlu sigortalı olarak toplam 48.751 işyerinde istihdam edilmektedir. 2005-2011 döneminde Türkiye genelindeki işyeri sayısı %51,07 artarken, bu artış TR33 Bölgesinde %39,76 olarak gerçekleşmiştir. Bu konuda Türkiye ortalamasının üzerine çıkan tek il %51,24 ile Manisa’dır. Sözü edilen artış Kütahya’da %30,22’de kalmıştır. (TABLO 38) Türkiye genelinde iktisaden faal nüfustaki her 35 kişiye bir işyeri düşerken, bu sayı TR33 Bölgesinde 41’dir. Uşak’ta 33, Afyonkarahisar’da 46 kişiye bir işyeri düşmektedir. Tablo 35: İşyeri Sayılarının Oransal Dağılımı İşyeri sayısının dağılımı (%) Yıllar 2005 2011 Kamu Özel Daimi Mevsimlik TÜRKİYE 3,30 96,70 86,15 13,85 TR33 5,66 94,34 79,30 20,70 Afyonkarahisar 6,39 93,61 72,85 27,15 Kütahya 7,37 92,63 77,82 22,18 Manisa 4,93 95,07 81,66 18,34 Uşak 4,45 95,55 83,74 16,26 TÜRKİYE 2,60 97,40 87,75 12,25 TR33 4,87 95,13 81,94 18,06 Afyonkarahisar 5,97 94,03 79,10 20,90 Kütahya 6,03 93,97 79,80 20,20 Manisa 4,18 95,82 83,54 16,46 Uşak 4,05 95,95 83,58 16,42 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 39 TR33 Bölgesinde kamu işyerlerinin toplam işyerleri içerisindeki oranı Türkiye ortalamasından yüksektir. Bu oranın en yüksek olduğu il Kütahya, en düşük olduğu il ise Uşak’tır. TR33 Bölgesinin tüm illerinde mevsimlik işyeri sayısının oranı da Türkiye ortalamasının üzerindedir. Tablo 36: Sanayi Siciline Kayıtlı Sanayi İşletmeleri İller Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak İşletme sayısı Çalışan sayısı Bilgiye ulaşılamadı 467 1230 956 17.658 22.307 70.963 18.616 AR-GE birimi bulunan işletme sayısı 31 30 89 10 Kalite-kontrol birimi bulunan firma sayısı Bilgiye ulaşılamadı 98 273 48 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Manisa’da sanayi siciline kayıtlı işletmelerde çalışanların sayısı, TR33 Bölgesinin diğer üç ilinin toplamından daha fazladır. Bu durum AR-GE ve kalite kontrol birimi bulunan işletme sayısı açısından da geçerlidir. Tablo-41’de Uşak’ın durumuna dikkat çekmek gerekmektedir. Gerek işletme gerek çalışan sayısına oranlandığında, Uşak’taki AR-GE veya kalite kontrol birimi bulunan işletme sayısı diğer illere göre çok düşük kalmaktadır. Bu veriler başka verilerle de desteklenmektedir. Çalışanlar içerisinde mühendislerin oranı, Manisa’da %4, Kütahya’da %4, Afyonkarahisar’da %3, Uşak’ta ise %1’dir. Tablo 37: TR33 Bölgesi İllerinde İmalat Sanayi Firmalarının Sektörlere Göre Oransal Dağılımı (%) SEKTÖRLER Diğer madencilik ve taş ocakçılığı imalatı, Gıda ürünleri imalatı, Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalat (makine ve teçhizatı hariç) Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Kimyasalların ve Kimyasal ürünler imalatı Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması Tekstil Ürünleri İmalatı, Ana metal sanayi Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı Mobilya imalatı Kok kömürü rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı Derinin ve ilgili ürünlerin imalatı, Diğer,(Elektrikli techizat imalatı, Kömür ve linyit çıkartılması, Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Diğer Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, Metal cevheri madenciliği Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı İçecek imalatı Diğer Afyon Kütahya Manisa Uşak 43 23 15 3 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 8 31 4 39 3 10 2 5 2 10 6 3 5 1 3 9 6 3 3 2 4 2 5 1 1 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 40 2 2 4 16 1 1 2 1 2 2 66 4 2 1 1 5 1 9 1 1 İmalat sanayi firmalarının sektörlere göre dağılımı incelendiğinde, Afyonkarahisar’da diğer maden ve taş ocakçılığı imalatının Kütahya ve Manisa’da gıda ürünleri imalatının, Uşak’ta ise tekstil ürünleri imalatının birinci sırada olduğu görülmektedir. Manisa ve Uşak’ta ikinci sırada olan sektörlerin oranı, birinci sıradakinin ¼’ünden daha azdır. Afyonkarahisar ve Kütahya’da ise ikinci sıradaki sektörün oranı, birinci sıradakinin yarısı civarındadır. Bu veriler özellikle Uşak ve Manisa’da sektör çeşitlenmesinin gereğine işaret etmektedir. Türkiye’de hizmet akdine bağlı olarak çalışanların sayısı 2005 yılında 6.918.605 iken bu sayı 2008’de 8.802. 989; 2011 yılında ise 10.957.242’dir. Bu sayılar TR33 Bölgesinde ise yıllara göre sırasıyla; 243.056; 296.174 ve 367.724’tür. Burada dikkat çeken husus, Türkiye genelinde hizmet akdine bağlı olarak çalışanların sayısında 2005-2011 döneminde düzenli bir artış görülürken, TR33 Bölgesindeki artışın 2008-2011 yılları arasında hızlanmasıdır. Bu bilgiler TR33 Bölgesinde kriz sonrası önemli bir ekonomik canlanmanın yaşandığına işaret etmektedir. 2005-2011 döneminde Türkiye genelinde hizmet akdine bağlı olarak çalışanların sayısında kamu personeli sayısında artış olurken TR33 Bölgesinde azalma meydana gelmiştir. Azalmanın en fazla yaşandığı iller Kütahya ve Manisa’dır. Tablo 38: TR33 Bölgesinde Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı Yıllar Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar Kamu 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 680.500 6.238.105 Özel 5.774.759 1.143.846 5.486.494 1.432.111 TOPLAM 6.918.605 32.552 210.504 192.526 50.534 204.981 38.075 243.056 7.489 36.592 32.699 11.382 39.154 4.927 44.081 10.217 37.476 34.263 13.430 43.748 3.945 47.693 12.151 107.701 98.618 21.234 96.368 23.484 119.852 2.695 28.735 26.946 4.488 25.711 5.719 31.430 731.704 8.071.285 7.156.453 1.646.536 6.774.527 2.028.462 8.802.989 33.612 262.562 232.765 63.409 239.281 56.893 296.174 8.727 49.016 43.723 14.020 48.432 9.311 57.743 9.850 48.807 42.857 15.800 50.439 8.218 58.657 11.930 127.481 111.961 27.450 109.308 30.103 139.411 3.105 37.258 34.224 6.139 31.102 9.261 40.363 791.978 10.165.264 8.860.003 2.097.239 8.271.671 2.685.571 10.957.242 30.882 336.842 286.066 81.658 290.400 77.324 367.724 7.453 61.087 53.427 15.113 56.484 12.056 68.540 9.224 62.685 53.512 18.397 59.743 12.166 71.909 11.324 168.319 138.502 41.141 138.542 41.101 179.643 2.881 44.751 40.625 7.007 35.631 12.001 47.632 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Tablo 39: TR33 Bölgesinde Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Oransal Dağılımı Yıllar 2005 Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar (%) TÜRKİYE TR33 Kamu Özel Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 9,84 13,39 90,16 86,61 83,47 79,21 16,53 20,79 79,30 84,33 20,70 15,67 41 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak 2011 16,99 21,42 10,14 8,57 7,23 8,40 10,87 12,83 6,30 6,05 83,01 78,58 89,86 91,43 92,77 91,60 89,13 87,17 93,70 93,95 74,18 71,84 82,28 85,72 80,86 77,79 77,95 74,42 77,10 85,29 25,82 28,16 17,72 14,28 19,14 22,21 22,05 25,58 22,90 14,71 88,82 91,73 80,41 81,80 75,49 78,97 82,41 83,08 77,12 74,80 11,18 8,27 19,59 18,20 24,51 21,03 17,59 16,92 22,88 25,20 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Türkiye’de hizmet akdine bağlı olarak çalışan kamu personelinin toplam çalışanlar içerisindeki oranı 2005-2011 döneminde %9,84’ten %7,23’e düşmüştür. TR33 Bölgesinde hizmet akdine bağlı olarak çalışan kadınların toplam içerisindeki oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Ancak, 2005-2011 döneminde sağlanan gelişmelerle bu farkın azalmakta olduğu görülmektedir. Kütahya’da hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar içerisinde kadınların oranı 2005 yılında %8,27 iken, 2011 yılında %16,92’ye yükselmiştir. Bu konuda TR33 Bölgesinde sağlanan gelişmenin, Türkiye ortalamasının üzerinde olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. TR33 Bölgesinde hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar içerisinde kadınların oranının Türkiye ortalamasının üzerine çıktığı tek il Uşak’tır. Yıllar İLLER TR33 Tablo 40: TR33 Bölgesindeki İşyerlerinin Çalışan Sayısına Göre İşyeri Büyüklükleri Çalışan Sayısına Göre İşyeri Büyüklükleri (kişi) 10-19 20-29 30-49 50-99 100-499 TOPLAM 1-3 kişi 4-6 kişi 7-9 kişi 2010 31.490 6.303 2.408 3.534 1.023 819 470 378 500-999 23 1000+ kişi 11 46.459 48.751 2011 32.657 6.721 2.527 3.941 1.099 887 489 391 27 12 Afyonkarahisar 2010 6.384 1.274 491 943 259 207 95 75 2 0 9.730 2011 6.496 1.368 496 1.045 239 214 105 65 1 0 10.029 Kütahya 2010 5.669 1.082 374 832 201 160 113 77 6 1 8.515 2011 5.997 1.127 342 856 246 175 110 79 6 3 8.941 2010 14.736 3.027 1.260 1.133 393 343 196 177 14 10 21.289 2011 15.400 3.384 1.379 1.350 443 359 205 200 17 9 22.746 2010 4.701 920 283 626 170 109 66 49 1 0 6.925 2011 4.764 842 310 690 171 139 69 47 3 0 7.035 Manisa Uşak Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 2011 yılında TR33 Bölgesinde faaliyet gösteren 48.751 işletmenin %85,96’sı 1-9 çalışanı olan mikro işletmelerdir. Bu oran Manisa’da %88,64’e yükselirken, Afyonkarahisar’da %83,36’ya düşmektedir. Bölgede 1.000’in üzerinde çalışanı olan 12 işletme mevcut olup bunların 9’u Manisa’da 3’ü Kütahya’dadır. Tablo 41: Sanayi İşletmelerinin İşletme Büyüklüklerine Göre Oransal Dağılımı İller Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Mikro ölçekli 48 33 45 61 İşletme Ölçeği (%) Küçük ölçekli Orta ölçekli 43 8 52 10 37 13 32 7 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 42 Büyük ölçekli 1 5 5 1 Kütahya ve Manisa’da sanayi işletmeleri içerisinde büyük ölçeklilerin oranının %5 olması dikkat çekmektedir. Bu oran Türkiye ortalamasının üzerindedir. TR33 Bölgesinde Uşak mikro (1-9 çalışanı olan) ölçekli işletmeler oranının en yüksek, küçük ölçekli (10-49 çalışanı olan) işletmeler oranının ise en düşük olduğu ildir. Tablo 42: Sanayi İşletmelerinde Çalışanların Sektörel Dağılımı (%) SEKTÖRLER Gıda ürünleri imalatı Diğer madencilik imalatı Giyim eşyası imalatı Kömür ve linyit çıkartılması Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Tekstil imalatı Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Afyon karahisar Kütahya Manisa Uşak 27 25 19 12 19 14 13 19 13 31 57 10 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara TR33 Bölgesindeki sanayi işletmelerinde istihdamın en yaygın olduğu sektör gıda ürünleri imalatıdır. Uşak’ta tekstil işletmeleri sanayide çalışanların yarısından fazlasını istihdam etmektedir. TR33 Bölgesinde bulunan ve bazıları faal olmayan toplam 22 organize sanayi bölgesinde 971 firma üretim yapmakta ve bu işletmelerde 51.042 kişi istihdam edilmektedir. Halen 157 firma da inşaatını sürdürmektedir. 2008-2011 döneminde OSB’lerdeki elektrik tüketimi %26,98; su tüketimi %32,72 ve doğalgaz tüketimi %18,16 oranında artmıştır. Bu veriler OSB’lerdeki gelişmeyi göstermesi bakımından önemli görülmektedir. Tablo 43: TR33 Bölgesindeki Küçük Sanayi Siteleri (Özet bilgi) İli KSS sayısı İşyeri sayısı Dolu işyeri sayısı Boş işyeri sayısı Doluluk oranı (%) 10 2.700 2.136 564 79 Kütahya 8 817 771 46 94 Manisa 12 2.696 2.527 169 94 3 563 549 14 97 33 6.776 5.983 793 87 Afyonkarahisar Uşak TOPLAM Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara TR33 Bölgesindeki 33 küçük sanayi sitesinde(KSS) toplam işyeri sayısı 6.776 olup bunların 5.983’ü doludur. Üç ilde doluluk oranı %90’ın üzerindedir. Afyonkarahisar’da ise Merkez (2. Bölüm) ve Çay KSS’lerdeki boş işyerleri doluluk oranını önemli ölçüde düşürmektedir. TR33 Bölgesinde işçilik ücretlerinin Türkiye ortalamasının biraz altında olduğu söylenebilir. Mevsimlik işlerde Manisa, daimi işlerde ise Kütahya’nın Türkiye ortalamasının biraz üzerine çıktığı görülmektedir. Ancak, Tablo 48’de en fazla dikkat çeken husus Kütahya’daki kamu işletmelerinde çalışanların aldığı ücretin Türkiye ortalamasının bir hayli üzerinde olmasıdır. Kütahya ve Manisa’da erkek ve kadın işçilere ödenen ortalama ücret arasındaki farkın çok yüksek olduğu da dikkat çekmektedir. TR33 Bölgesinde en ucuz işçiliğin Uşak’ta olduğu görülmektedir. 43 Tablo 44: İşçi Statüsünde* Çalışanların Ortalama Kazançları İller Ortalama Günlük Kazanç (TL) Daimi Mevsimlik Kamu Özel Erkek Kadın Toplam TÜRKİYE 49,54 39,12 85,68 44,94 48,18 46,32 47,73 Afyonkarahisar 40,92 37,31 80,42 35,88 40,63 37,85 40,17 Kütahya 49,59 38,89 111,14 37,91 48,82 37,86 47,04 Manisa 47,39 39,40 96,29 42,58 47,51 39,68 45,76 Uşak 39,14 33,72 76,63 36,30 39,65 34,67 38,41 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ * Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar 2008-2011 döneminde bağımsız çalışanların sayısı 1.500 civarında azalırken, bunların emeklilerinin (pasif) sayısı 11.000 civarında artmıştır. Böylece 2010 yılından itibaren pasif sigortalı sayısı aktif sigortalı sayısını geçmiştir (Tablo-49) Tablo 45: TR33 Bölgesinde Bağımsız Çalışan* Aktif ve Pasif Sigortalılar Yıl Zorunlu sigortalılar İsteğe bağlı Muhtarlar Toplam aktif sigortalı sayısı 2008 72.209 8.092 710 81.011 Toplam pasif sigortalı sayısı 77.457 2009 71.179 12.906 680 84.765 81.143 2010 69.302 11.761 595 81.658 84.264 2011 70.713 8.074 496 79.283 88.350 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ * Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (5510 Sayılı Kanun’ nu 4/b maddesi) 2008-2011 döneminde TR33 Bölgesinde görev yapan memurların sayısı 8.000 civarında azalmıştır. Azalmanın en yüksek olduğu il Kütahya, artış sağlanan tek il ise Manisa’dır. Tablo 46: Kamu Personeli* Aktif ve Pasif Sigortalı Sayıları Yıl TR33 Aktif Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Pasif Aktif Pasif Aktif Pasif Aktif Pasif Aktif Pasif 2008 101.788 65.461 25.900 16.849 28.133 12.031 32.496 28.375 15.259 8.206 2009 82.876 66.905 21.706 17.262 18.270 12.308 32.831 28.961 10.069 8.374 2010 84.403 67.999 22.124 17.562 18.387 12.484 33.566 29.446 10.326 8.507 2011 93.575 68.842 24.776 17.776 20.028 12.668 37.301 29.790 11.470 8.608 Kaynak: http://sgk.gov.tr/; *5510 Sayılı Kanun’ un 4/c maddesi kapsamında Yapılacak yatırımlar işgücü talebinin temel belirleyicisidir. Bu bağlamda Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın hazırladığı il raporlarında TR33 Bölgesi için önerdiği yatırım konuları önem taşımaktadır. İl raporlarında bu konuda ayrıntılı bilgiler verilecektir. 44 4.4. İşsizlik Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda 2013’te işgücüne katılma oranının %50,7’ye ulaşması ve işsizliğin %7,7’ye düşmesi hedeflenmektedir. TR33 Bölgesinde 2011 yılı itibarıyla her iki hedefe de ulaşılmıştır. 2005-2011 döneminde TR33 Bölgesinde işsizlerin sayısı toplamda 82 binden 54 bine düşmüştür. Ancak, erkek işsiz sayısının 66 binden 36 bine düşerken, kadın işsiz sayısının 16 binden 18 bine yükseldiğine de dikkat çekmek gerekmektedir. Cinsiyet ve yaş grubuna göre değerlendirildiğinde, 2034 yaş grubundaki işsiz erkek sayısının 38 binden 22 bine düştüğü, buna karşın aynı yaş grubundaki kadın işsiz sayısının 10 binden 13 bine yükseldiği görülmektedir (Tablo-51). TR33 Bölgesinde işgücüne katılmayan yaklaşık bir milyon kişinin %70’inden fazlası kadındır. Kadınların işgücüne katılmama nedenleri içerisinde “ev işleriyle meşgul” seçeneğinin ağırlığı ise %70’tir (2011). Son 8 yıl içerisinde (2004-2011) ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların sayısında %12’lik bir azalma olmuştur. Bu oranın şehir nüfusunda daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Bu bilgiler ev işleriyle meşgul olduğu için işgücüne katılmayan kadınların işgücüne katılma eğilimlerinin yükseldiğine işaret etmektedir. Tablo 47: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (Bin Kişi) Yıllar Eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Lise altı 2005 Lise ve dengi meslek okulu. Yükseköğretim TOPLAM Okuma yazma bilmeyen Lise altı 2008 2011 Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim TOPLAM Okuma yazma bilmeyen Lise altı Lise ve dengi meslek okulu Yükseköğretim TOPLAM 1519 0 6 4 10 6 2 8 2 1 3 ERKEK Yaş grubu 20- 25- 35- 55+ 24 34 54 0 0 9 11 16 1 7 6 1 2 2 1 18 20 18 1 0 1 1 6 12 17 2 4 4 1 0 2 2 1 0 12 18 21 2 0 0 4 7 6 1 4 3 1 2 9 2 13 1 9 1 TOPLAM 0 43 18 5 66 2 43 12 5 62 0 21 9 6 36 1519 1 2 0 3 1 1 0 2 1 1 2 KADIN Yaş grubu 20- 25- 35- 55+ 24 34 54 0 0 1 2 2 0 2 1 0 2 2 0 5 5 3 0 0 0 1 3 3 0 2 2 1 1 2 0 4 6 5 0 0 0 0 1 3 2 2 3 0 2 5 2 8 3 TOPLAM 0 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul 2005-2011 döneminde kadınların işgücüne katılım oranındaki yükselme dikkate alındığında, kadın işsiz sayısının bir miktar artması olağan karşılanmalıdır. 2011 yılında TR33 Bölgesindeki toplam 54 bin işsizin 29 bini (%54) lise altı eğitimlidir. Bu veriden hareketle “işsizliğin sebebi mesleksizliktir.” gibi sonuçlar çıkartılmamalıdır. Bölgede işgücünün %72’si lise altı eğitimlidir. Bu durumda lise ve üstü eğitimliler arasındaki işsizliğin daha yüksek olduğu 45 0 6 5 4 16 1 8 6 3 17 1 7 6 5 18 sonucuna varılabilir. Lise ve daha üst eğitimliler arasındaki işsizliğin seçicilikten kaynaklandığı düşünülmektedir. Seçicilikteki temel belirleyiciler ise iş ortamı ile ücrettir. Tablo 48: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin İş Arama Sürelerine Göre Dağılımı (Bin kişi) ERKEK Yaş grubu Yıllar İşsizlik süresi Bir yıldan az Bir yıl ve daha fazla İş bulmuş başlamak için bekliyor 2005 TOPLAM Bir yıldan az Bir yıl ve daha fazla İş bulmuş başlamak için bekliyor 2008 TOPLAM Bir yıldan az Bir yıl ve daha fazla 1519 2024 2534 3554 55+ 6 4 0 10 6 2 0 8 3 0 11 7 0 18 9 3 0 12 8 1 0 9 10 9 1 20 13 5 0 18 9 4 10 8 0 18 15 6 0 21 7 2 0 9 0 1 İş bulmuş başlamak için bekliyor 2011 KADIN Yaş grubu TOPLAM 3 13 TOPLAM 1519 2024 2534 3554 2 1 0 3 2 0 0 2 2 0 3 2 0 5 2 1 0 4 3 2 2 3 2 1 5 3 3 0 6 5 3 3 3 1 0 5 2 1 0 0 0 2 5 8 3 0 38 27 1 66 45 16 1 62 28 7 0 36 1 1 1 2 1 0 1 55+ TOPLAM 8 7 0 16 10 6 1 17 12 6 0 18 0 0 0 0 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul İş arama süresine göre değerlendirildiğinde, 2005-2011 döneminde bir yıldan fazla iş bekleyenlerin sayısında ciddi azalma olduğu görülmektedir (Tablo-52). Bu durum bölgede iş bulamama endişesinin kalmadığı şeklinde yorumlanabilir. 2005 yılında 22 bin olan daha önce çalışmamış olan işsizlerin sayısı 2011’de 9 bine düşmüştür (Tablo53). Bu veriler TR33 Bölgesinde iş deneyimi olmayan gençlerin işgücü piyasasına girişlerinin kolaylaşmakta olduğuna işaret etmektedir. Ancak, daha önce sanayi ve hizmet sektöründe çalışmış kadınlar arasındaki işsizliğin arttığına da dikkat çekmek gerekmektedir. Tablo 49: TR33 Bölgesindeki İşsizlerin Daha Önce Çalıştıkları Sektörlere Göre Dağılımı (Bin kişi) ERKEK KADIN Yaş grubu Yıllar Eğitim düzeyi Daha önce çalışmamış olanlar Tarım Sanayi 2005 Hizmet TOPLAM Daha önce çalışmamış olanlar Tarım Sanayi 2008 Hizmet TOPLAM Daha önce çalışmamış olanlar Tarım Sanayi 2011 Hizmet Yaş grubu 1519 2024 2534 3554 5 1 2 2 10 4 1 2 2 8 1 1 1 1 7 1 4 6 18 4 0 4 4 12 3 1 2 3 3 2 7 8 20 2 2 9 5 18 1 1 6 6 0 2 9 6 18 0 2 12 7 21 0 1 5 3 46 55+ 0 0 1 1 0 1 1 2 0 1 0 TOPLAM 15 6 22 23 66 11 5 28 18 62 5 3 13 13 1519 2024 2534 3554 55+ 2 0 0 1 3 1 0 0 1 2 1 0 1 1 3 2 0 1 2 5 2 0 1 3 6 1 1 1 0 1 3 1 1 2 2 5 0 1 1 1 0 1 1 5 2 0 1 1 4 1 0 1 2 1 5 0 0 0 0 0 0 TOPLAM 7 1 2 5 16 6 1 4 6 17 4 1 4 8 TOPLAM 3 9 13 9 1 36 2 5 8 3 0 18 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul Gelişen/Daralan Meslekler Gelişen ve daralan meslekler hakkında bilgi verebilmek için SGK kayıtları incelenmiştir. TR33 Bölgesinde, 2008 yılında 40.237 işyerinde 296.174 kişi istihdam edilirken, 2010 yılında işyeri sayısı 46.459’a, çalışan sayısı da 341.371’e yükselmiştir. 2008 ve 2010 yılı SGK verilerine göre TR33 Bölgesinde istihdam fırsatının genişlediği faaliyetlerin başında yiyecek ve içecek hizmetleri gelmektedir. TR33 Bölgesinde bu faaliyette bulunan işyerlerinin sayısı 2008-2010 arasında 402’den 2.072’ye yükselirken istihdam edilenlerin sayısı da 2.838’den 9.784’e ulaşmıştır. Bu artışta, sektörün kayıt altına alınma çabalarının etkisine de dikkat çekmek gerekmektedir. Sözü edilen dönemde bina inşaatı firmalarının sayısı 1.573 artarak 6.990’’a ulaşmıştır. Bu firmalarda istihdam edilenlerin sayısı da 6.378 artarak 30.447’ye ulaşmıştır. Tablo 50: TR33 Bölgesinde Gelişen 12 Faaliyet Grubu 2008 No 56 41 82 86 43 47 49 55 26 52 27 10 FAALİYET GRUPLARI (*) YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. BİNA İNŞAATI BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL. İNSAN SAĞLIĞI HİZMETLERİ ÖZEL İNŞAAT FAALİYETLERİ PERAKENDE TİC.(MOT.TAŞIT.ONAR.HAR) KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA. KONAKLAMA BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR. TAŞIMA.İÇİN DEPOLAMA VE DESTEK.FA. ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI TOPLAM 2010 Dönemsel fark İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI 402 5.117 54 118 884 6.649 3.409 122 113 291 129 1.977 19.265 2.838 24.069 104 1.753 6.444 22.318 13.292 1.058 3.289 2.609 7.517 19.637 104.928 2.072 6.690 1.074 491 1.328 7.736 4.661 545 82 447 87 2.066 27.279 9.784 30.447 5.596 5.863 10.304 25.783 16.729 3.585 5.692 4.681 9.528 21.572 149.564 1.670 1.573 1.020 373 444 1.087 1.252 423 -31 156 -42 89 8.014 6.946 6.378 5.492 4.110 3.860 3.465 3.437 2.527 2.403 2.072 2.011 1.935 44.636 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ ; * NACE sınıflamasına göre 99 faaliyet grubu Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, iki yılda, TR33 Bölgesinde sigortalı sayısı kriterine göre en hızlı gelişen 12 faaliyet kolundaki işletme sayısında 8.014, bu faaliyet kollarında istihdam edilenlerin sayısında ise 44.636 artış sağlanmıştır. Bu faaliyet gruplarında istihdam edilenlerin toplam istihdamın %43,81’ini meydana getirdiğini de belirtmek gerekmektedir. Tablo-54’de dikkat çeken diğer bir husus, gelişen faaliyet gruplarının büyük çoğunluğunun hizmetler sektöründe olmasıdır. Tablo 51: TR33 Bölgesinde Daralan 12 Faaliyet Grubu 47 No 70 95 92 75 96 77 12 14 99 79 64 90 FAALİYET GRUPLARI (*) İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ BİLGİSAYAR VE KİŞİSEL EV EŞYA.ONAR. KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL VETERİNERLİK HİZMETLERİ DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ KİRALAMA VE LEASING FAALİYETLERİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI GİYİM EŞYALARI İMALATI ULUSLARARASI ÖRGÜT VE TEMS. FAAL. SEYAHAT ACENTESİ,TUR OPER.REZ.HİZ FİNANSAL HİZMET.(SİG.VE EMEK.HAR.) YARATICI SANATLAR, EĞLENCE FAAL. TOPLAM İŞYERİ SAYISI 2008 SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI 2010 SİGORTALI SAYISI 1.597 532 1.854 445 824 698 13 317 64 218 363 34 6.959 8.781 8.945 7.156 3.472 7.677 1.656 947 4.964 274 718 1.671 148 46.409 340 317 238 76 692 149 1 270 15 125 299 8 2.530 2.184 2.523 1.043 488 5.797 576 74 4.758 78 522 1.527 50 19.620 Dönemsel fark İŞYERİ SİGORTALI SAYISI SAYISI -1.257 -215 -1.616 -369 -132 -549 -12 -47 -49 -93 -64 -26 -4.429 -6.597 -6.422 -6.113 -2.984 -1.880 -1.080 -873 -206 -196 -196 -144 -98 -26.789 Kaynak: http://sgk.gov.tr/; * NACE sınıflamasına göre 99 faaliyet grubu TR33 Bölgesinde daralan mesleklerin büyük çoğunluğunun da yine hizmet sektöründe olduğu görülmektedir (Tablo-55). Bu durum, hizmet sektöründeki faaliyet gruplarının henüz istikrarlı bir yapıya kavuşmamasının bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. TR33 Bölgesinde daralan 12 faaliyet kolundaki işletme sayısı iki yıl gibi kısa bir sürede %63,6 oranında azalmıştır. Bu faaliyet kollarındaki işletmelerde çalışanların sayısı da 46.409’dan 19.620’ye düşmüştür (%57,7). Veteriner hizmetlerindeki daralmada, bağımsız çalışan veterinerlerden önemli bir bölümünün kamu görevine geçmesinin etkili olduğu tahmin edilmektedir. 48 5. GENEL DEĞERLENDİRME Coğrafi açıdan Türkiye’nin Batısında yer almakla beraber ekonomik göstergeleri ülke ortalamasının altında seyreden TR33 Bölgesinin durumu dikkat çekici bulunmaktadır. Bu çalışmanın birinci bölümünde ortaya konulan veriler, temel göstergelerin birçoğunda, TR33 Bölgesinin Türkiye ortalamasına yaklaşmakta olduğuna işaret etmektedir. Olağan dışı bir göç almadığı sürece bölgenin ülke ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa sahip olacağı açıktır. Ayrıca kadınların işgücüne katılma oranının zaman içerisinde Türkiye ortalamasının üzerine çıkması da sürpriz olmayacaktır. Doğal seyrine bırakıldığında, TR33 Bölgesindeki ekonomik göstergelerin (Kişi başına katma değer, ihracat, vb.) Türkiye ortalamasını yakalaması zaman alacaktır. Bu sürecin hızlandırılması için iki farklı yöntem uygulanabilir. Birincisi tarımdan diğer sektörlere geçişin hızlandırılması, diğeri ise tarımdaki gelirin çarpıcı biçimde yükseltilmesidir. Bölgedeki fırsatlar her iki yöntemi de uygulanabilir kılmaktadır. Sözü edilen seçenekler arasında tercih yapmak, bu çalışmanın konusu değildir, ancak hangi seçenek benimsenirse benimsensin, ekonomik gereklilikleri daha iyi anlayan nitelikli işgücüne ihtiyaç duyulacağı hususunda herhangi bir tereddüt bulunmamaktadır. Türkiye, tarımdan kopan kitlelerin kentlere yerleşmesi ve diğer sektörlere geçişleri sürecini doğru yönetemeyen ve bu konudaki ihmalinin bedelini çok ağır ödeyen bir ülkedir. Bu durumun oluşmasında her şeyin okullardan beklenmesi gibi yanlış bir algının önemli payı olduğu düşünülmektedir. TR33 Bölgesinde kentleşme oranının düşüklüğü, sözü edilen sürecin doğru yönetilmesi suretiyle avantaja dönüştürülebilir. Sözü edilen seçeneklerden hangisi benimsenirse benimsensin, tarımdaki nüfusun azaltılması kaçınılmazdır. Bu durum tarımdan kopacak kitlelerin sanayi ve hizmet sektörüne geçeceği anlamına gelmektedir. Genel işleyiş tarımdan kopan kitlelerin önce sanayi, oradan hizmet sektörüne yönelmesidir. TR33 Bölgesinde sanayi sektöründe istihdam edilenlerin oranının ülke ortalaması civarında olduğu ve hizmet sektöründeki istihdamın düşüklüğü dikkate alındığında, tarımdan kopacak 49 kitlelerin gerek işveren gerekse çalışan olarak ağırlıklı biçimde doğrudan hizmet sektörüne yönelmeleri ihtimali çok yüksektir. Son yıllarda istihdamı hem daralan hem de genişleyen faaliyet alanlarının büyük bölümünün hizmet sektöründe olması bu açıdan çok anlamlıdır. Bölgede yapılan gözlemlerde, genel olarak işletmelerin sundukları hizmet kalitelerinin düşüklüğü dikkat çekmiştir. Bu durum işveren veya çalışan olarak sektörün gerektirdiği yeterlilikleri kazanmadan hizmet sektörüne yoğun bir akışın olduğu şeklinde açıklanabilir. Ekonomik, sosyal ve kültürel yaşam birbirinden ayrı olarak ele alınamaz. Bunlar birbirlerini sürekli etkiler. TR33 Bölgesinde sosyal ve kültürel yaşamın ekonominin gerisinde seyrettiği söylenebilir. Bunun en önemli belirtisi ise yaşadığı ve çalıştığı yerleşim birimleri farklı olan kişilerin sayısının çokluğudur. Bu durum genç nüfus göçünü de hızlandırmaktadır. Gençlerin bölgeden göçünün sadece ekonomik nedenlerle açıklanamayacak kadar karmaşık olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. Sosyal ve kültürel yaşam alanlarının darlığı işletmelerin nitelikli işgücü bulmalarını ve onları istihdamda tutmalarını zorlaştırmaktadır. Bu durum TR33 Bölgesindeki işletmelerin rekabet edebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Örneğin İzmir’de 3.000 TL ücretle iş arayan bir uzman, Afyonkarahisar’da kendisine önerilen 4.000 TL’lik işi kabul etmeyebilmektedir. Kütahya’da 4.000 TL’ye çalışan bir uzman 2.500 TL’ye iş bulunca İzmir’e gidebilmektedir. Bu durum zaten birçok açıdan dezavantajlı olarak faaliyetlerini sürdürmeye çabalayan bölge işletmelerini daha da zorlamaktadır. TR33 Bölgesindeki işsizlik Türkiye ortalamasının bir hayli altındadır. %3 civarındaki işsizliğin ekonominin dinamizmi açısından gerekli olduğu dikkate alındığında, TR33 Bölgesinde işsizlik sorununun önemli boyutlarda olmadığı söylenebilir. Belki de işsizlik sorununun yaşanmaması Bölgenin dezavantajı olmuştur. Makul ölçüdeki işsizlik bireyleri yaratıcı ve girişimci olmaya yönlendirir. Bu açıdan bakıldığında Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan il raporlarının Kütahya’ya ilişkin bölümünde yer alan “İl genelinde genel olarak ücretli çalışmaya meyil azami ölçüdedir” ifadesi dikkat çekici bulunmaktadır. Bu ifadenin Bölgedeki kamuda çalışan işgücü oranının Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu gerçeği ile birlikte değerlendirilmesinde fayda görülmektedir. TR33 Bölgesinde göç sebebiyle işsizliğin düşük olduğu görüşlerini istatistiklerin doğrulamadığını da belirtmek gerekir. İşsizlik oranının düşüklüğü, TR33 Bölgesinde istihdama ilişkin önlemler alınmasına gerek olmadığı şeklinde algılanmamalıdır. İstihdam politikaları işsizliğin yoğun olduğu yerlerde zorunlu olarak işsizlikle mücadeleye yönelirken, diğer yerlerde istihdamın iyileştirilmesinde yoğunlaşır. TR33 Bölgesinde de istihdamın iyileştirilmesine odaklanılmasının gerektiği düşünülmektedir. İşsizlikle mücadele bireye geçimini sağlayacak bir iş bulmaya odaklanır ve ekonomik temelli bir faaliyettir. İstihdamı iyileştirme ise ekonomi ve iş ortamının düzenlenmesi yanında sosyal ve kültürel boyutları da olan daha kapsamlı faaliyetlerdir. Kısaca, istihdamın iyileştirilmesi, işsizlikle mücadeleden çok daha zor ve karmaşık bir süreçtir. Kamunun işsizlikle mücadeleye odaklandığı ve istihdamı sürdürmeyi de sadece çalışan açısından ele aldığı söylenebilir. Bu tercihlerde yanlış bir şey yoktur, ancak sayıları giderek artan pozisyonlarda istihdamı sürdürmenin çalışandan ziyade işverenin sorununa dönüşmekte olduğuna da dikkat çekilmesi gerekmektedir. İşsizlikle mücadelede İŞKUR üzerinden yönlendirilen ciddi kamu kaynakları olduğu bilinmektedir. Ancak, istihdamı iyileştirmede böyle fırsatlar bulunmamakta, yükümlülük işverene bırakılmaktadır. Çünkü istihdamı iyileştirme çalışanlarda odaklanan bir faaliyet serisi olup, İŞKUR’ un görev alanı dışında kalmaktadır. İstihdamı iyileştirmenin temel bileşenlerinden biri işgücünün yetiştirilmesidir. Bu konuda üç hususa dikkat çekmek faydalı olacaktır: 50 İşsizlikle mücadelede bireyler zaten işsiz oldukları için herhangi bir eğitim faaliyetine alındıklarında kendileri açısından bir vazgeçme maliyetleri yoktur. İstihdamı iyileştirmede ise işveren eğitim giderlerini karşıladığı gibi eğitim süresince bireylerin çalışmadan alıkonulması sebebiyle meydana gelen iş kaybına da katlanmak zorunda kalmaktadır. Eğitimleri mesai dışına kaydırma gibi tedbirler de sürdürülebilir görülmemektedir. Bu durum işgücü geliştirmeye yönelik faaliyetlerin etkin ve verimli yürütülmesini sağlayacak yöntemlere ihtiyaç olduğuna işaret etmektedir. İşletmeye fayda sağlayabilmesi için çalışanların eğitiminin işletmenin stratejileriyle uyumlu olması gerekmektedir. İşletmelerin stratejileri arasında önemli farklılıklar olduğu dikkate alındığında, piyasadaki paket eğitim programlarının (iletişim, kalite, takım çalışması, vb) işletmelerin beklentilerine cevap veremeyeceği sonucuna varılabilir. Bu durum işletmelerin insan kaynaklarını güçlendirmesinin önemine işaret etmektedir. Çünkü işletmenin stratejileriyle ihtiyaç duyulan eğitim konularını belirleyip programı stratejilerle uyumlaştıracak teknik çalışmalara ihtiyaç vardır. Aksi takdirde alınacak eğitimler işletmeye beklenen faydayı sağlamayacağı gibi zarar vermesi ihtimali de düşük değildir. İşletme stratejilerini eğitim programlarıyla uyumlaştırma eğitimi sağlayacak tedarikçi firmalara bırakılamayacak bir görevdir. Çalışanların yetiştirilmesine ilişkin finansmanın paylaşılması, gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerde tartışılan temel konulardan biridir. Gelişmiş ülkelerde ve yörelerde çalışanlar kendilerinin yetiştirilmesine ilişkin maliyetlerin bir bölümünü karşılamayı kabul etmektedirler. Ancak, TR33 Bölgesinde böyle bir modelin uygulanması pek mümkün görülmemektedir. Dolayısıyla söz konusu giderlerin firmalar tarafından karşılanacağı temelinde yapılandırılmış modellere ihtiyaç duyulmaktadır. Giderek zorlaşan rekabet koşullarında firmaların çalışanların yetiştirilmesini göz ardı etmesi de mümkün görülmemektedir. Bu konuda firmaların tek başlarına hareket ederek olumlu sonuç alma ihtimallerinin çok düşük olduğunun da altının çizilmesi gerekmektedir. Özellikle KOBİ’ler yetiştirme maliyetlerine katlandıkları elemanlarını kurumsallaşmış büyük işletmelere kaptırmak suretiyle ciddi kaynak kaybına uğramaktadırlar. Emirdağ’daki sanatkârların yetiştirdikleri elemanların yurtdışına gitmelerinden kaynaklanan mağduriyetlerini dile getirmeleri bu bakımdan çok anlamlıdır. Firmadan ziyade işe mensubiyet şuurunun geliştiği günümüzde işgücü hareketliliğinin önlenemeyeceği gerçeğini görmemiz gerekmektedir. Sorun şu şekilde özetlenebilir: Firma çalışanlarının yetiştirilmesi için harcama yapıyor, yetişmiş personel başka bir firmaya geçiş yapıyor. Bu geçiş yetiştiği firmadan yeni firmasına kaynak (yetiştirme maliyeti) aktarma anlamına geliyor. Yetiştirme maliyetinin bir şekilde tahsili de mümkün değil. Peki, personeli yetiştiren firmanın mağduriyeti nasıl önlenecek? İşgücü piyasasının da arz-talep dengesi üzerinde oluştuğu ve bu piyasanın sağlıklı işleyebilmesi için düzenleyici mekanizmalara ihtiyaç olduğu özümsendiği takdirde söz konusu sorunlara çözüm bulmak kolaylaşacaktır. Türkiye’de meslek kuruluşlarının böyle bir işlevi üstlenebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda Hamburg Ticaret Odası’ndan çalışanların 3/4’ ünden fazlasının işgücü piyasasının düzenlenmesine ilişkin faaliyetlerde çalıştıklarını hatırlatmak faydalı olacaktır. TR33 Bölgesinde düşük ücret politikası sayesinde ayakta durabilen sektörler ve işletmeler dikkat çekmiştir. İstihdamın iyileştirilmesine paralel olarak bu işletmelerin dönüşüme uğraması zorunlu hale gelecektir. Sözü edilen işletmelerin tarımdan sanayiye geçişte bireylerin sanayiye uygun çalışma kültürü kazanmasında önemli rolü olduğu inkâr edilemez. Nitekim, Uşak’ta sanayi işçiliği kültürünün gelişmesinde söz konusu işletmeler önemli roller üstlenmişlerdir. Gerek istihdam gerekse sanayileşme açısından bu olgunun ve geleceğe ilişkin kaygıların iyi planlanmış geçiş politikalarıyla değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. 51 TR33 Bölgesi hizmet sektöründe rahatlıkla değerlendirilebilecek çok ciddi doğal kaynaklara ve tarihi eserlere sahiptir. Bu fırsatların neden yeterince değerlendirilemediğine ilişkin görüşlerin güçlü kanıtlara ihtiyacı vardır. İhsaniye’nin Gazlıgöl beldesindeki turizm yatırımları bir şeylerin değişmekte olduğunun işareti olarak değerlendirilebilir. Zafer Havaalanın sözü edilen fırsatların değerlendirilerek turizmi tetikleyeceğine kesin gözle bakılmaktadır. Bu bağlamda Bölgenin öncelikle bir turizm master planına ihtiyacı olduğu açıktır. Ayrıca, yatırımların gerçekleştirilmesi için yatırımcıların bölgede ihtiyaç duyacakları nitelik ve nicelikte işgücünü bulabileceklerine inanmaları gerekmektedir. İstihdamın iyileştirilmesi çalışmalarına paralel olarak, Bölgedeki özellikle teknolojilerini yenilemeyen işletmelerin ağır ve tehlikeli işlerinde çalışacak eleman bulmada şimdikinden çok daha fazla güçlük çekecekleri açıktır. Söz konusu işletmeler, şimdilik köyden kente göç eden gençlerin ilk işverenleri olmak suretiyle durumu idare etmektedirler. Bazı maden işletmeleri ise iç göç yoluyla işgücü ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadırlar. Ancak, bu tür önlemlerin orta ve uzun vadede etkisizleşeceğinin de bilinmesi gerekmektedir. Türkiye, henüz sanayileşmesini tamamlamamış olmakla beraber bilgi toplumunun değerleriyle tanışmış bir ülkedir. Gelecek planlamasında gelişmeleri doğal sürecine bırakma yerine bilinçli müdahalelerle sıçrama (tarım veya sanayileşmeyi tamamlamadan doğrudan bilgi toplumu değerlerine geçiş) yapma olumsuz gibi görülen bugünkü durumu avantaja çevrilebilir. Nitekim Türkiye telekomünikasyonda böyle bir stratejiyi başarıyla uygulamış, ara teknolojileri bırakarak en son teknolojiye yatırım yapmıştır. Böylece ara teknolojilerin sistemi hantallaştıran ağırlıklarından kurtulup, gelişmiş ülkelerdekinden daha iyi bir telekomünikasyon sistemine kavuşmuştur. Son yıllarda üniversite öncesi eğitimde sağladığı başarı dikkate alındığında TR33 Bölgesinde istihdam konusunda böyle bir stratejinin uygulanması mümkün görülmektedir. Türkiye gibi birçok ülkede devletlerin küçük işletmelere yaklaşımları çelişkili bir görünüm sergilemektedir. Bir yandan küçük işletmelere yardım sağlamak için devlet destekli projeler ve programlar tasarlanıp uygulamaya konulurken, diğer yandan- büyük işletmelerle karşılaştırıldığındaküçük işletmelere daha ağır yük getiren mevzuat yürürlüğe konulmaktadır8 Özellikle AB’ye uyum çerçevesinde yeniden düzenlenen mevzuatın küçük işletmelere katlanabileceklerinin üzerinde yük getirdiği söylenebilir. Ancak, yapılan düzenlemelerin esas itibariyle iş ortamlarının iyileştirilmesi ve yaşam standartlarının yükseltilmesi amacına yönelik olduğunun altının çizilmesi gerekmektedir. Çalışan hakları, karışık mali mevzuat, çevre konuları, vb. düzenlemeler makro ölçekte yaşam kalitesinin yükselmesine ve sürdürülebilirliğe hizmet etmekle beraber, KOBİ’lerin tek başlarına baş edemeyecekleri yükümlülükler anlamına gelmektedir. Sayıları giderek artan ve teknik detayları derinleşen mevzuatın gereklerini yerine getirmenin maliyeti KOBİ’leri boğma tehdidi taşımaktadır. ABD Küçük İşletmeler İdaresi’ne göre 500’den daha az işçi çalıştıran ABD işletmeleri için hükümet yönetmeliklerinin, hükümetin istediği kırtasiye işinin ve vergi muamelelerinin yıllık maliyeti (1995) çalışan başına 5.000 dolardı9. Bu işletmelerde çalışanların yıllık ortalama ücretinin 22.500 dolar olduğu dikkate alındığında, sözü edilen işlemlerin işgücü maliyetine %22,5 gibi büyük bir yük getirdiği gerçeği ile karşı karşıya kalınmaktadır. Ülkemizde, bu mahiyette bir araştırmadan güvenilir sonuçlar 8 Uluslar Arası Çalışma Örgütü (ILO); Küçük İşletmelere Yönelik Politikalar- İyi istihdam İmkanları için Uygun Ortam Oluşturulması, MPM Yayını No-709, Ankara-2009 9 DRUCER, Peter F.: Geleceğin Toplumunda Yönetim, Hayat Yayınları, İstanbul-2003, s.106 52 elde edilemeyeceği söylenebilir. Çünkü işletmeler söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmemekte veya yerine getirmiş gibi görünmektedirler. Ancak; bilgi teknolojilerinin sunduğu denetim kolaylığının kullanım alanının yaygınlaşması, çevre duyarlılığının artması, istihdam kalitesinin yükseltilmesine ilişkin yoğun talepler, vb. sebeplerle mevzuatı uygulamama veya uyguluyormuş gibi görünme döneminin uzun sayılmayacak bir sürede kapanacağı söylenebilir. Türk Ticaret Kanunu’nda yapılan değişiklikler, özellikle KOBİ’leri yapısal değişime zorlamaktadır. KOBİ’lerin tek başlarına bu süreci aşarak faaliyetlerini sürdürmeleri hiç de kolay olmayacaktır. Yapılan düzenlemeler ülke ekonomisi ve KOBİ’lerin sağlıklı gelişimi için gereklidir. Diğer yandan KOBİ’lerin bu süreci tek başlarına sağlıklı biçimde aşabilmeleri de çok güçtür. Bu durumda KOBİ’leri temsil eden meslek kuruluşlarının ortak hizmet alt yapısını oluşturarak üyelerinin sözü edilen süreci başarıyla tamamlayıp sağlıklı bir yapıya kavuşmalarına destek sağlaması gerekliliğin ötesinde bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu hizmetlerin etkin biçimde yürütülebilmesi için fiziki alt yapının yanında güçlü bir örgütlenme modeline ve yetişmiş personele de ihtiyaç duyulmaktadır. ABD’de KOBİ’lerin çalışan hakları, çevre, vb. mevzuata uygun davranmalarını sağlamak amacıyla işveren ortaklığı yoluyla kurulmuş 100 binin üzerinde firma olduğunu hatırlatmak faydalı olacaktır. Yasalara ve yönetmeliklere uygunluğun her zaman bir maliyeti vardır; ancak bu uygunluk aynı zamanda büyüme için bazı fırsatlar da sunar. Yasa ve yönetmeliklere uygunluğun faydalarını artırırken maliyetlerini azaltma küçük işletme sahipleri ve çalışanları için son derece önemlidir. Söz konusu uygunluk maliyetlerini düşürmenin temel araçlarından biri devlet yardımlarıdır. Ancak, bölgedeki küçük işletmelerden çoğunun bu tür yardımlar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı izlenimi edinilmiştir. Türkiye’de yapısal sorunlardan kaynaklanan beceri yetersizlikleri, konjonktürün ortaya çıkardığı beceri uyumsuzluklarından çok daha önemli boyutlardadır. Bu sebeple, bölgelere göre anlamlı farklılıklar göstermeksizin, Türkiye genelinde yaşanan beceri yetersizlikleri dikkate alınmadan beceri uyumsuzluklarına odaklanmak anlamlı olmayacaktır. Türkiye’de yaşanan beceri yetersizliklerinin temelinde beceri kazandırma yerine bilgi aktarmada odaklanan eğitim sistemi ile bireylerin ilgi, istek, yetenek ve yeterlilikleri ölçüsünde ve doğrultusunda doğru iş alanlarına yönelmelerine yardımcı olacak hizmetlerin verilememesi bulunmaktadır. Eğitim sisteminin eleştirisi bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Ancak, istihdam konusundaki bir çalışmada bireyleri iş hayatına hazırlayan eğitimin sözü edilen işlevinin işletmeler ve bireyler açısından irdelenmesi göz ardı edilemez. Türkiye, 1970’li yıllardan beri iş hayatının talep ettiği niteliklere haiz eleman yetiştirmenin yollarını aramaktadır. Mesleki eğitim kurullarının ve istihdam kurullarının oluşturulması, daha sonra bunların birleştirilmesi hep bu arayışın sonuçlarıdır. Ancak, şimdiye kadar yapılanlardan beklenen faydanın sağlanabildiği söylenemediğinden yeni arayışlar devam etmektedir. Bu bağlamda işveren ve işçi meslek kuruluşlarının mesleki eğitim ve istihdamdaki rollerini “danışma” olmanın ötesine taşıyıp onları uygulamada aktif rol üstlenmelerinin teşvik edilmesi gerektiği düşünülmektedir. ILO tarafından hazırlatılan bir raporda10 bilgi toplumunda çalışacak bireylerin yetiştirilmesinde eğitimöğretimin karşılaması gereken ihtiyaçlar aşağıdaki üç ana grupta toplanmaktadır: 10 Herkes için temel eğitim Herkes için temel çalışma becerileri ILO: Bilgi Toplumunda Çalışmak İçin Öğrenme ve Eğitim, MPM yayınları no:710, Ankara-2009 53 Herkes için yaşam boyu öğrenme Dikkat edilirse, bu gruplamada mesleki eğitim yer almamaktadır. Bölgede görüşülen işverenlerin “çalışacak adam olsun biz mesleği öğretiriz” tarzındaki yaklaşımları bu gruplamayla daha derin bir anlam kazanmaktadır. Eğer okullar çalışmayı seven, temel çalışma becerilerini özümseyerek davranışa dönüştürmüş ve yaşam boyu öğrenmeyi bir tarz olarak benimsemiş bireyler yetiştirecek olsalar, işletmeler özellikle ara kademe işgücü için gerekli mesleki becerileri onlara kazandırmaya hazır görünüyor. Bir iş için gerekli olan beceriler ile o işe başvurabilecek durumda olan kişilerin sahip oldukları beceriler arasındaki farlılıklar “beceri uyumsuzluğu” olarak tanımlanabilir. Bu uyumsuzluk sadece mesleki becerilerle sınırlı değildir. Özellikle işverenlerin ve beyaz yakalı çalışanların beceri uyumsuzlukları nitelik ve nicelik olarak istihdamın gelişmesinin önündeki en önemli engeldir. İstihdama girişte işletmeler hangi pozisyonda görev verecekleri kişilerde hangi becerileri arayacaklarını açıklarlar. Genelde açıkladıkları mesleki becerilerin detaylarından ziyade aradıkları ek beceriler veya aktarılabilir becerilerdir. Mesleki beceriler için mezun olunan alan veya okullar belirtilmesiyle yetinilmektedir. Mesela “ x, y, z Üniversitelerinin makine mühendisliği bölümünden mezun olmak” gibi. Ancak, aktarılabilir veya ek beceriler konu olarak belirtilmektedir. Mesela “ iyi derecede İngilizce bilmek, altyapı inşaatlarında en az 5 yıl deneyimi olmak, AR-GE projeleri yönetmiş olmak” gibi. Gazetelerde yayınlanan iş ilanlarında görüleceği gibi, günümüzde herhangi bir okulu tamamlamış olmak, o alanda istihdam edilebilmek için yeterli olmamaktadır. İşverenler, işin gereği olarak, istihdam edecekleri kişilerden aktarılabilir ve ek beceriler de talep etmektedirler. Beceri uyumsuzluğu istihdam edilene kadar bireyin sorunudur. Ancak, istihdamdan sonra aynı zamanda işletmenin de sorununa dönüşür. Çünkü beceri uyumsuzluklarının önemli bir bölümü bireyin pozisyonunun değişmesi, teknolojik gelişmeler ve yeni iş modellerinden kaynaklanmaktadır. Kısaca istihdamdaki kişiler, başlangıçta işe uygun becerilere sahip olsalar bile, sözü edilen sebeplerle zaman içerisinde beceri uyumsuzluklarıyla yüz yüze gelmektedirler. 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, istihdamdaki bireylerin beceri uyumsuzluklarına çözüm olmak üzere geliştirme ve uyum kurslarını mesleki eğitim sisteminin bir parçası halinde yapılandırmıştır. Ancak bu yapıya beklenen işlerliğin kazandırılabildiği söylenemez. Ülkemizde karşılaşılan önemli sorunlardan biri mesleğini iyi icra edenlerin, işletme yönetebilme becerilerini kazanmadan işyeri açmaları veya işletmede yönetici konumuna getirilmeleridir. Burada bireyin pozisyonu, dolayısıyla yapacağı işler, değiştiğinden beceri uyumsuzluğu ortaya çıkmaktadır. Sonuçta birey en pahalı yöntemle (bilmeden, sınayarak) yeni işi için gerekli becerileri kazanmakta veya işinde başarısız olmaktadır. İşletmelerde yaşanan temel sorunlardan birinin de her kademedeki bireylerin dinleme becerilerindeki yetersizlikleri olduğu gözlenmiştir. İşletmelerin çalışanlarda aradıkları beceriler; mesleki beceriler, temel çalışma becerileri, hayat boyu öğrenme becerileri ve ek beceriler olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir. Mesleki ve teknik okullardaki okullaşma oranları dikkate alındığında, mesleki beceriler açısından TR33 Bölgesinde ciddi sorunlar olmayacağı sonucuna varılabilir. Ancak, anket uygulaması yapılamadığından bu görüşün verilerle desteklenmediğinin altının da çizilmesi gerekmektedir. İşverenler (önemli bir bölümü) herhangi bir pozisyon için istihdam edecekleri kişilerde aradıkları becerileri açıklarken bir mesleğin sınırları içerisinde kalmamaktadırlar. Özellikle küçük işletmelerde mesela sekreterin aynı zamanda ön muhasebeye de bakmasını istemektedirler. İşletme ölçeğiyle birlikte değerlendirildiğinde bunun işin tanımından ortaya çıkan doğal bir sonuç olduğu 54 görülmektedir. Çünkü küçük işletmelerdeki bazı pozisyonlarda bir mesleğin becerileriyle yapılabilecek işler istihdam edilecek kişinin günde 8 saatini dolduracak kadar fazla değil. İşveren, günde birkaç saatte yapılabilecek bir iş için tam ücret ödeyerek rekabet şansını azaltmak istemediğinden, o pozisyonda istihdam edeceği kişiden birden fazla mesleğin becerilerini isteyebilmektedir. KOBİ’lerin istihdamdaki payı dikkate alındığında, sorunun boyutu daha iyi anlaşılmaktadır. Bu durumda iki seçenek vardır. Birincisi iş arayanlar kendi mesleki becerileri yanında ek beceriler kazanarak istihdam fırsatlarını genişletebilirler. İkincisi işverenler bu gibi işlerinin bir kısmını yarı zamanlı personele veya o konuda hizmet sunan firmalara yaptırabilirler. Günümüzde “proje yönetmenin bir uzmanlık olmaktan çıkarak orta kademe yöneticilerinin temel görevi olmaya doğru evril”11diği görülmektedir. Proje yöneticilerinin de zamanlarının %75’ini başkalarına dil dökmekle geçirdikleri hesaplanmaktadır. Bu durumda orta kademe yöneticilerinin girişimcilik ve müzakere kabiliyetlerini geliştirmeleri büyük önem taşımaktadır.12 Küreselleşme süreci devam ettikçe herkesin her an işsiz kalma riski giderek yükselmektedir. Bazı spekülatörlerin para hareketleri bile onlarla ilgisi olmayan birçok firmanın işini kaybetmesi ve işçilerini işten çıkarması sonucunu doğurabilmektedir. Bu durumda bireylerin işsizlikle yaşama becerileri kazanmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Aynen depremle yaşamaya hazırlanır gibi bireylerin işsizlikle yaşamaya da hazırlanması gerekmektedir. Böyle bir hazırlık bireylerin tüketim alışkanlıklarını değiştirmesinden orta ve uzun vadeli gelecek planları yapmalarına kadar birçok beceriler kazanmaları ve alışkanlıklarını değiştirmeleriyle mümkün olacaktır. Gıda sanayi, hammaddesini tarımdan alan ve tarımsal hammaddeleri işlemek suretiyle daha yüksek katma değer yaratılmasını sağlayan bir sanayi dalıdır. Gıda sanayi; gıda maddelerinin hammaddeden başlayarak; depolama, tasnif, işleme, değerlendirme, dayanıklı hale getirme, ambalajlama işlerinden bir veya birkaçının yapıldığı ve gıda maddeleri satış yerlerine gönderilmek üzere depolandığı tesisler ile bu tesislerin tamamlayıcısı sayılacak yerlerin tamamını kapsamaktadır (DPT 2007). Gıda sanayi, sektörel sınıflandırmada, imalat sanayinin altında yer almaktadır. TR33 Bölgesi tarımsal üretim bakımından Türkiye’nin önde gelen illerini kapsamaktadır. Özellikle Türk tarımında önemli bir yere sahip olan üzüm, zeytin, kiraz vb. meyve – sebze ürünleri ile hayvansal ürünlerin üretim miktarlarının yüksek olması gıda sanayinin gelişimini teşvik eden bir unsur olmuştur. Bölgesel istihdamı geliştirmek ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını en aza indirmek için geliştirilecek stratejilerde bölgelerin üretim özelliklerini dikkate almak ve söz konusu üretimlerin sürdürülebilirliğini sağlamak son derece önemlidir. Herhangi bir bölgenin doğal kaynakları tarımsal üretime elverişli ve verimli olduğu zaman toprak ve su kaynaklarını kirletmeyen, bölge halkının daha uzun yıllar tarımsal alanda istihdamını teşvik edecek sanayi yatırımları yapılması gerekmektedir. Tarımsal üretim bölgelerinde tarıma dayalı sanayi dışındaki sanayilerin sayıca fazla olması, bölge ekonomisini canlandırması ve bu sanayide istihdam edilecek kişilerin sayısını artırmasına rağmen, doğal kaynakların kirlenmesi ve verimliliğin düşmesi nedeniyle tarımsal üretime zarar verecektir. Üretime zarar verilmesi halinde düşen verimlilik maliyetlerin artmasına, tarımsal üreticilerin gelirlerinin düşmesine ve tarımsal üretimden uzaklaşılmasına neden olabilecektir. Bu durumda, gıda sanayi dışındaki tesislerin yaratacağı istihdam olanaklarının olumlu etkisi, çevresel ve tarımsal sürdürülebilirliğin zarar görmesi ve tarımsal istihdamın azalması yoluyla bertaraf olacaktır13. Diğer 11 Thomas A. Stewart; Entelektüel Sermaye; MESS Yayınları, İstanbul-1997; s.233 Age, s. 235 13 Blaikie, P. and H. Brookfield, 1994. Land Degradation and Society, Routledge Press, New York. 12 55 yandan tarımsal üretim bölgelerinde sanayi tesislerinin olmaması da ciddi bir sorundur. Bu sorunların başında tarımsal alanlardaki açık ve gizli işsizlik dolayısıyla tarımsal hane halklarının düşük gelirli olması gelmektedir. Bölge halkının yıllarca uzmanlaştığı üretim konularından uzaklaşmadan, katma değeri daha yüksek ürünler üretmelerini ve daha geniş istihdam olanaklarını sağlamak gerekmektedir. Tarıma dayalı sanayiler içerisinde gıda sanayi, bir bölgede ağırlıklı olarak tarımsal üretim yapıldığında bölgeyi geliştirmek adına kullanılabilecek en iyi sanayi yatırımlarının başında gelmektedir. Üreticilerin üretmekte oldukları hammaddelerin kendi bölgelerinde değerlendirilmesi hem üreticilere pazar ve fiyat garantisi sunmakta (özellikle sözleşmeli üretim yapıldığında), hem de gıda sanayi tesisleri tarafından yaratılacak olan istihdam olanakları ile tarımsal alanlardaki açık ve gizli işsizliğin önüne geçilmektedir. Üreticiler üretmiş oldukları hammaddelere kendi bölgelerinde pazar buldukları sürece üretime devam konusunda daha istekli olacaklardır. Pek çok gelişmiş ülke sanayileşme hamlelerini tarımın sanayileştirilmesi ile başlatmışlardır. Geleneksel üretimden sanayileşmiş üretime geçiş arasındaki en önemli bağ tarıma dayalı sanayiler olmuştur14 14 Royer J. S. and R. T. Rogers, 1998. The Industrilization of Agriculture, Vertical Coordination in the US System, Ashgate, USA. 56 BÖLÜM II: TR 33 İLLERİ 1. AFYONKARAHİSAR GENEL GÖRÜNÜM Orta Anadolu’yu Batı Anadolu’ya bağlayan, Ege’nin Akdeniz ve İç Anadolu’ya kapısı konumundaki Afyonkarahisar, kara ve demir yollarının kavşak noktası konumundadır. TR33 Bölge nüfusunun %23,74’ü Afyonkarahisar’da yaşamaktadır. 1965-2000 döneminde %61,76 oranında artan Afyonkarahisar nüfusu 2000-2011 döneminde %14,01 oranında azalmıştır. Afyonkarahisar, TR33 Bölgesinde, 2000-2011 döneminde şehir nüfusu azalan tek ildir. Aynı dönemde köy nüfusundaki azalış %25,50’ye ulaşmıştır. Afyonkarahisar’da 20-34 yaş grubu nüfusunun toplam nüfus içerisindeki oranı %23,64 olup, bu oran TR33 Bölge ortalamasına yakın olmakla beraber, Türkiye ortalamasının (%25,46) bir hayli altındadır. Genç nüfusun azlığı ve 55 ve daha yukarı yaş grubu nüfusun yüksekliği (Tablo-52) birlikte değerlendirildiğinde, Afyonkarahisar’ın “göç veren il” özelliği açıkça ortaya çıkmaktadır Tablo 52: Afyonkarahisar’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş grubu AFYONKARAHİSAR Toplam TR33 TÜRKİYE % Toplam % Toplam % 0-4 54.542 7,81 203.956 6,93 6.199.824 8,30 5-14 115.942 16,60 438.046 14,89 12.686.751 16,98 15-19 58.376 8,36 230.235 7,82 6.317.583 8,45 20-24 54.585 7,81 228.206 7,76 6.224.591 8,33 25-34 110.560 15,83 469.365 15,95 12.801.867 17,13 35-54 175.261 25,09 796.285 27,06 18.982.036 25,40 55+ 129.360 18,52 576.602 19,59 11.511.617 15,41 Toplam 698.626 100,00 2.942.695 100,00 74.724.269 100,00 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Afyonkarahisar’da 0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfus içerisindeki oranı, Türkiye ortalamasının altında, TR33 Bölge ortalamasının ise üstündedir (Tablo-53). Bu verilerden hareketle Afyonkarahisar’daki doğurganlık oranının TR33 Bölge ortalamasının üzerinde olduğu sonucu çıkartılabilir. İktisaden faal nüfus açısından değerlendirildiğinde, Afyonkarahisar’ın zaman içerisinde TR33 Bölge ortalamasından daha iyi duruma geleceği (söz konusu oranın yükseleceği) söylenebilir. 57 Tablo 53: Afyonkarahisar’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş Afyonkarahisar TR33 TÜRKİYE grubu Toplam % Toplam % Toplam % 0-14 170.484 24,40 15-64 462.447 66,19 65+ 65.695 9,40 Toplam 698.626 100,00 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 642.002 2.013.926 286.767 2.942.695 21,82 68,44 9,75 100,00 18.886.575 50.346.979 5.490.715 74.724.269 25,28 67,38 7,35 100,00 2001-2011 döneminde Afyonkarahisar’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemde ilköğretim mezunlarına oranı %66,81’den %81,59’a yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %50,72’den %68,59’a ulaşmıştır. Kadınlar açısından daha ilginç bir gelişme dikkat çekmektedir. 2001-2002 öğretim yılında ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %40,46’sı mesleki ve teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında bu oran % 61,94’e yükselmiştir (Tablo-16). Öğretim yılı 20002001 20042005 20072008 20102011 Toplam Erkek Kadın Tablo 54: Afyonkarahisar’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler Ortaöğretime geçiş Ortaöğretime yeni kayıt Öğretim İlköğretimden oranları mezun yılı Toplam Genel MTÖ Toplam Genel MTÖ 12.087 8.075 3.979 4.096 66,81 32,92 33,89 20016.649 5.244 2.334 2.910 78,87 35,10 43,77 2002 5.438 2.931 1.745 1.186 53,90 32,09 21,81 Toplam 11.943 Erkek 6.400 Kadın 5.543 Toplam 11.516 Erkek 5.821 Kadın 5.695 Toplam 11.847 Erkek 6.097 20052006 20082009 20112012 Ortaöğretimdeki dağılım (%) Genel MTÖ 49,28 50,72 44,51 55,49 59,54 40,46 8.055 3.621 4.434 67,45 30,32 37,13 44,95 55,05 4.777 1.896 2.881 74,64 29,63 45,02 39,69 60,31 3.278 1.725 1.553 59,14 31,12 28,02 52,62 47,38 9.239 3.222 6.017 80,23 27,98 52,25 34,87 65,13 5.259 1.592 3.667 90,35 27,35 63,00 30,27 69,73 3.980 1.630 2.350 69,89 28,62 41,26 40,95 59,05 9.666 3.036 6.630 81,59 25,63 55,96 31,41 68,59 5.370 1.401 3.969 88,08 22,98 65,10 26,09 73,91 2.661 74,71 28,43 46,28 38,06 61,94 Kadın 5.750 4.296 1.635 Kaynak: http://www.meb.gov.tr/; MTÖ: Mesleki ve teknik ortaöğretim EKONOMİK DURUM Afyonkarahisar’ın başlıca gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İl genelindeki 473.298 hektarlık tarım arazisinin %80,47’si tarla arazisi, %3,78’i meyve-bağ arazisidir. Sebze ekili alanların toplam araziler içerisindeki oranı ise %1,69’dur15. En fazla ürün alınan bitkiler sırasıyla; şeker pancarı, patates ve buğdaydır. 15 http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf 58 Afyonkarahisar hayvan varlığı bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. İl genelinde 300 bin civarında büyükbaş, 750 bin civarında küçükbaş ve 10 milyon civarında da kanatlı hayvan varlığı vardır. İlde ilk sanayi yatırımları kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlar Çimento, Beton Travers, Kızılay Madensuyu, Afyon Alkoloidleri, Seka, Şeker ve Şeker Makina fabrikalarıdır. Daha sonraları tarım ürünlerine dayalı un, ayçiçeği yağı, makarna ve yem fabrikaları kurulmuştur. Bu fabrikaları tuğla, kiremit, mermer, makine ve lastik fabrikaları izlemiştir16. Afyonkarahisar İlinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 793’tür. Türkiye genelindeki toplam sanayi işletmelerinin % 1’i, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %7’si Afyonkahisar’dadır. Afyonkarahisar’da tarıma dayalı sanayi gelişmiştir. Bu tesislerin miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 55: Afyonkarahisar’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri (2011) KONUSU Süt ve Süt Ürünleri Et ve Et Ürünleri Tahıl, Un ve Unlu Mamüller Meyve-Sebze İşleme-Paketleme Konserve ve Salça Bitkisel Yağ Hayvansal Yağ Zeytinyağı Su Ürünleri Şekerli Mamüller Pastacılık Ürünleri ve Tatlılar Nişasta ve Nişasta Mamülleri Bisküvi Sayısı 68 21 558 50 4 12 18 19 15 32 261 KONUSU Yumurta ve Yumurta ürünleri Makarna Dondurulmuş Gıda Gıda Katkı ve Yardımcı Maddeleri Gıda ile temas Eden Maddeler Kuruyemiş ve Çerezler Baharatlar Hazır Yemek ve Yemek Fabrikası Gazlı İçecekler ve meyve Suyu Alkollü İçecekler Tütün Mamülleri Yem Diğer Sayısı 14 1 19 1 31 26 11 22 6 204 193 Kaynak: http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf Afyonkarahisar’da en fazla istihdam sağlayan sanayi faaliyet kolu mermerciliktir. İl genelinde bu sektörde faaliyet gösteren 400’ün üzerindeki işletmede 5 bin civarında insan istihdam edilmektedir. Tablo 56: Afyonkarahisar’da İşyeri Sayıları Yıllar 2005 2008 16 TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar TÜRKİYE TR33 Kamu 31.198 1.973 487 30.369 1.973 Özel 913.786 32.908 7.138 1.139.879 38.264 İşyeri sayısı Daimi Mevsimlik 814.093 130.891 27.660 7.221 5.555 2.070 1.015.000 155.248 32.531 7.706 T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 59 TOPLAM 944.984 34.881 7.625 1.170.248 40.237 Afyonkarahisar TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar 2011 493 37.113 2.374 599 7.924 1.390.477 46.377 9.430 6.383 1.252.652 39.949 7.933 2.034 174.938 8.802 2.096 8.417 1.427.590 48.751 10.029 SGK kayıtlarına göre, 2005-2011 döneminde Afyonkarahisar’daki toplam işyeri sayısı 7.625’ten 10.029’a yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının altındadır. 2005-2011 döneminde mevsimlik işyerlerinin sayısında kayda değer bir değişme olmamış, daimi işyerlerinin sayısında ise %42,81’lik artış sağlanmıştır. Bu oransal artış da Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının altındadır. Afyonkarahisar’dan diğer illere satışı yapılan mallar; çimento, canlı hayvan, lastik ayakkabı, sucuk, taze et, yün ve yapağı, sebze ve meyve, lokum, pişmaniye, reçel ve kaymak, hububat, un, bitkisel yağ, hayvan yemi, çeşitli tohumlar, malt, konveyör band, inşaat tuğlası ve bunun gibi mallardan oluşmaktadır. Diğer illerden Afyonkarahisar’a giriş yapılan mallar ise; manifatura, konfeksiyon, tuhafiye, inşaat malzemeleri, sebze ve meyve, gıda maddeleri, oto yedek parçaları, sanayi hammaddeleri, ilaç, mefruşat, kösele ve kavafiye gibi mallardır17. Afyonkarahisar’daki banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ortalamasına çok yakın bir artış göstermiştir. Afyonkarahisar bankalarındaki mevduat, Türkiye’deki toplam mevduatın %0,37’sidir. Tablo 57. Afyonkarahisar’da mevduat dağılımı Bölgeler ve iller Afyonkarahisar TR33 TÜRKİYE Mevduat (Bin TL) 2000 2011 233.991 2.410.174 2000-2011 Değişme (%) Dağılım (%) 930,03 0,37 1.052.651 10.744.806 920,74 1,65 63.648.625 651.184.540 923,09 100,00 Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Afyonkarahisar 40’ıncı sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar’da kişi başına ortalama banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %30,61’i kadar iken, bu oran 2011 yılında %39,59’a yükselmiştir. Sözü edilen dönemdeki kısmi iyileşmelere rağmen Afyonkarahisar, kişi başına mevduatı Türkiye ortalamasının yarısına bile ulaştıramamıştır. Tablo 58: Afyonkarahisar’da nüfus başına ortalama mevduat* Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 40 Afyonkarahisar 289 3.450 1.094,23 TR33 346 3.652 955,49 TÜRKİYE 944 8.714 823,09 * İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır. Sıra No Bölgeler ve iller Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx 17 age 60 Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Afyonkarahisar 48’inci sırada ter almaktadır. Afyonkarahisar’da kişi başına ortalama kredi 2000 yılında Türkiye ortalamasının %30,70’i iken, bu oran 2011’de %48,09’a yükselmiştir. Dikkat çeken diğer bir husus, Türkiye genelinde ortalama mevduat ortalama krediden daha yüksek iken, Afyonkarahisar’da ortalama kredinin ortalama mevduattan daha yüksek olmasıdır. Bu veriler Afyonkarahisar’ın kredi kullanımında önemli gelişmeler sağladığı şeklinde yorumlanabilir. Tablo 59: Afyonkarahisar’da nüfus başına ortalama kredi* Sıra No Bölgeler ve iller Mevduat (TL) 48 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 Afyonkarahisar 136 3.852 2.729,25 TR33 141 4.347 2.982,98 TÜRKİYE 443 8.108 1.729,81 * İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx ÇALIŞAN PROFİLİ Afyonkarahisar ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı 2008 yılına göre %18,7 artış göstererek 68.540’a ulaşmıştır. Bunların 7.453’ü kamu sektöründe istihdam edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki gelişme potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir. Zorunlu sigortalı olarak işçi statüsünde çalışan kadınların oranı 2008-2011 döneminde %16,12’den %17,59’a yükselmiştir. Söz konusu oranın (2011) TR33 Bölge ortalaması %21,03; Türkiye ortalaması ise %24,51’dir. Tablo 60: Afyonkarahisar’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı Çalışma statüsü Zorunlu sigortalı (4/a-işçi) Zorunlu sigortalı (4/b-esnaf) Aktif sigortalı (4/b-tarım) Aktif sigortalı (4/c-memur) TOPLAM 2008 57.743 14.493 22.589 25.900 120.725 2009 59.219 14.624 21.514 21.706 117.063 2010 66.901 16.708 22.479 22.124 128.212 2011 68.540 15.138 24.487 24.776 132.941 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Afyonkarahisar’da zorunlu sigortalı olarak işçi statüsünde çalışanların %30,01’i 9 ve daha az çalışanı olan işyerlerinde istihdam edilmektedir. 1-49 arasında çalışanı olan mikro ve küçük işletmelerde istihdam edilenlerin oranı ise %70,17’ye ulaşmaktadır18 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde 18 SGK 61 istihdam edilenlerin oranı ise sadece %1,44’tür. Bu veriler Afyonkarahisar’daki işgücünün mikro ve küçük işletmelerde çalışacak biçimde yetiştirilmesinin gereğine işaret etmektedir. Bağımsız (esnaf) olarak çalışanların sayısında 2010 yılında anlamlı bir yükselme yaşanmış, ancak 2011 yılında düşüşe geçilmiştir. Bu durum yeni girişimci destekleriyle işyeri açmanın hızlanmasından ve bunların bir bölümünün kapanmaya başlamasından kaynaklanmış olabilir. Afyonkarahisar’da kamu ve özel işyerlerinde işçi statüsünde çalışanların ortalama ücreti Uşak’tan yüksek, Manisa ve Kütahya’dan ise düşüktür19 TR33 Bölgesinde özel sektördeki ortalama kazancın en düşük olduğu il Afyonkarahisar’dır (Günlük 35,88 TL)20. Bu miktar Afyonkarahisar’ın göç verdiği ilerden İzmir’de 45,30 TL’dir. Tablo 61: Afyonkarahisar’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar Yıllar 2005 2008 2011 Kamu TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar TÜRKİYE TR33 Afyonkarahisar Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 680.500 6.238.105 Özel 5.774.759 1.143.846 5.486.494 1.432.111 TOPLAM 6.918.605 32.552 210.504 192.526 50.534 204.981 38.075 243.056 7.489 36.592 32.699 11.382 39.154 4.927 44.081 731.704 8.071.285 7.156.453 1.646.536 6.774.527 2.028.462 8.802.989 33.612 262.562 232.765 63.409 239.281 56.893 296.174 8.727 49.016 43.723 14.020 48.432 9.311 57.743 791.978 10.165.264 8.860.003 2.097.239 8.271.671 2.685.571 10.957.242 30.882 336.842 286.066 81.658 290.400 77.324 367.724 7.453 61.087 53.427 15.113 56.484 12.056 68.540 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 2005 yılında 44.081 olan Afyonkarahisar’da işçi statüsünde istihdam edilenlerin sayısı 2011’de 68.540’a yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamu sektörünün istihdam ettiği işçi sayısında herhangi bir artış meydana gelmemiştir. Aynı dönemde istihdam edilen kadın sayısının 4.927’den 12.056’ya yükselmesi, kadınların iş hayatına daha aktif rol almaları eğilimine işaret etmesi bakımından son derece önemli görülmektedir. İŞSİZ PROFİLİ 2011 yıl sonu itibariyle Afyonkarahisar İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 15.293 olup bunların %30,20’si kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 17.065 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 3.227’si işe girmiş, 12.531’i işveren tarafından reddedilmiş, sadece 2 kişi işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 5 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği ve Afyonkarahisar’daki işsizlerin çalışma arzularının yüksek olduğu söylenebilir. Kayıtlı işsizlerin %54,24’ünü ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %50,00’dir. Bu veriler kadın işsizlerin erkek işsizlerden daha eğitimli olduğuna işaret etmektedir. 19 20 SGK SGK 62 2011 yılında Afyonkarahisar İŞKUR il Müdürlüğü’ne iş aramak için yapılan başvuruların toplamı 9.933 olup bunun %32,76’sı kadındır. Başvuruda bulunanların %62,10’u 15-29 yaş grubundadır. 15-34 yaş grubundakilerin oranı ise %74,40’a yükselmektedir. Söz konusu oranlar erkeklerde kadınlardan daha yüksektir21. Bu veriler genç işsizliğe dikkat çekmektedir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Afyonkarahisar’da işyeri sayısı açısından 63 faaliyet grubunda artış, 25’inde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 1.313 artarak 9.730’a ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; bina inşaatı, perakende ticaret ve metalik olmayan ürünler imalatıdır. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 20 bine yaklaşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %26,4’üdür. Tablo 62: Afyonkarahisar’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları 2008 No FAALİYET GRUPLARI 2010 İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI Dönemsel fark SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI Gelişen faaliyet grupları 41 56 82 86 85 55 BİNA İNŞAATI YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL. İNSAN SAĞLIĞI HİZMETLERİ EĞİTİM KONAKLAMA 1258 56 5 25 177 50 5325 332 15 274 2899 608 1617 288 237 90 200 116 92 75 70 96 14 26 KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL VETERİNERLİK HİZMETLERİ İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ GİYİM EŞYALARI İMALATI BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR. 286 102 294 183 54 46 1577 911 1497 2268 1879 365 63 24 113 169 39 13 7726 359 2401 1677 232 1345 1256 232 1241 1351 65 1077 3804 23 905 1416 66 808 Daralan faaliyet grupları 427 77 670 1612 1543 62 -223 -78 -181 -14 -15 -33 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ SGK kayıtlarına göre Afyonkarahisar’da istihdamı genişleyen 6 faaliyet grubundan biri inşaat, 5’i ise hizmetler sektöründedir.22 Bu durum hizmete yönelik yatırımların yoğunlaştığına işaret etmektedir. Sağlık ve konaklama hizmetlerinin bu grupta yer aldığına da dikkat çekmek gerekmektedir. Yapılan bir ankette Afyonkarahisar’ı bir turizm şehri olarak görmek isteyenlerin oranının sanayi şehri olarak görmek isteyenlerin oranının iki katından daha fazla olması bu bakımdan anlamlı, istihdamı genişleyen mesleklerin tahmin edilmesinde de faydalı bir bilgidir23. 21 22 23 http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx http://sgk.gov.tr/ http://www.yeni.afyonkarahisartso.org.tr/ 63 -1150 -834 -827 -656 -336 -303 Afyonkarahisar’daki giyim eşyaları imalatındaki istihdamın azalması dikkat çekmektedir. Bu durum Afyonkarahisar’ın il olarak rekabet avantajı yüksek olmayan sektörlerden çekilmekte olduğunun işareti biçiminde yorumlanabilir. SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Afyonkarahisar ilinde aşağıdaki tabloda açıklanan yatırım konularına dikkat çekilmektedir. Tablo 63: Afyonkarahisar’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar Tarım ve hayvancılık sektörü Organik tarım ve seracılık Modern gıda ve hayvancılık Yerli ırk besiciliğinin geliştirilmesi Pastörize yumurta Sanayi sektörü Lojistik İnşaat- gayrimenkul geliştirme Mermer işleme makineleri Lokum, sucuk üretim tesislerinin kalitesinin yükseltilmesi Un, makarna, bisküvi Patates ürünleri ve cips Kauçuk Maden sektörü Mermer atıklarının değerlendirilmesi Doğaltaş ürünleri ve firmalarının yurtdışında tanıtılması Turizm sektörü Jeotermel enerjinin kullanım alanlarının çeşitlendirilmesi İldeki kültür, tarih, inanç ve SPA turizminin tanıtılması ve yaygınlaştırılması Kaliteli hizmet veren dinlenme tesisleri Frig Vadisi turizm kuşağı ile ilgili tanıtım Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar Mermer-doğal taş sanayi Sağlık turizm hizmetleri Toptan ve perakende gıda ticareti Kırmızı et ve et ürünleri sanayi Beyaz et ve et ürünleri sanayi Yumurta sanayi Şekerleme sanayi 64 2. KÜTAHYA GENEL GÖRÜNÜM Kütahya, yer altı kaynakları bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. TR33 Bölge nüfusunun %19,18’i Kütahya’da yaşamaktadır. 1965-2000 döneminde %65,02 oranında artan Kütahya nüfusu 2000-2011 döneminde %14,10 oranında azalmıştır. Bu dönemde şehir nüfusu %13,61 artarken köy nüfusundaki azalış %40,25’e ulaşmıştır. Kütahya’da 35 ve daha yukarı yaş grubunun toplam nüfus içerisindeki oranı Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının üstündedir. Buna karşın 0-14 yaş grubunda ise tam tersi bir durum vardır. Bu bilgilerden zaman içerisinde Kütahya’nın Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha yaşlı bir nüfusa sahip olacağı ve iktisaden faal nüfus oranının düşeceği sonucuna varılabilir. Tablo 64: Kütahya’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş grubu KÜTAHYA Toplam TR33 TÜRKİYE % Toplam % Toplam % 0-4 34.700 6,15 203.956 6,93 6.199.824 8,30 5-14 76.255 13,51 438.046 14,89 12.686.751 16,98 15-19 43.154 7,65 230.235 7,82 6.317.583 8,45 20-24 46.395 8,22 228.206 7,76 6.224.591 8,33 25-34 88.620 15,71 469.365 15,95 12.801.867 17,13 35-54 154.589 27,40 796.285 27,06 18.982.036 25,40 55+ 120.551 21,36 576.602 19,59 11.511.617 15,41 Toplam 564.264 100,00 2.942.695 100,00 74.724.269 100,00 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 2011 yılı itibariyle Kütahya’da iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha yüksektir. Ancak, 0-14 yaş grubunun oranındaki düşüklük dikkate alındığı, Kütahya’nın zamanla bu avantajını kaybedeceği anlaşılmaktadır. Tablo 65: Kütahya’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş Kütahya TR33 TÜRKİYE grubu Toplam % Toplam % Toplam % 0-14 110.955 19,66 15-64 393.097 69,67 65+ 60.212 10,67 Toplam 564.264 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 642.002 2.013.926 286.767 2.942.695 21,82 68,44 9,75 100 18.886.575 50.346.979 5.490.715 74.724.269 25,28 67,38 7,35 100 2001-2012 döneminde Kütahya’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim mezunlarına oranı %77,47’den %95,71’e yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar içerisinde mesleki-teknik okulların payı %39,03’ten %61,47’ye ulaşmıştır. 2001-2002’ de ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %31,04’ü mesleki-teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında %59,00’a yükselmiştir. Ayrıca 2001-2011 döneminde ilköğretimden mezun olanların sayılarında 2.000 civarında (%20) azalma olması dikkat çekmektedir. 65 Tablo 66: Kütahya’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler Ortaöğretime geçiş Ortaöğretime yeni kayıt İlköğretimden Öğretim oranları mezun yılı Toplam Genel MTÖ Toplam Genel MTÖ Öğretim yılı 4.801 3.074 77,47 47,23 30,24 60,97 39,03 2.766 2.158 93,24 52,38 40,86 56,17 43,83 2.951 2.035 916 60,42 41,67 18,76 68,96 31,04 7.664 3.797 3.867 79,09 39,18 39,91 49,54 50,46 4.571 2.110 2.461 93,17 43,01 50,16 46,16 53,84 3.095 1.687 1.408 64,69 35,26 29,43 54,51 45,49 7.480 2.975 4.505 88,27 35,11 53,16 39,77 60,23 4.338 1.580 2.758 97,24 35,42 61,82 36,42 63,58 3.142 1.395 1.747 78,30 34,76 43,53 44,40 55,60 7.771 2.994 4.777 95,71 36,88 58,84 38,53 61,47 4.134 1.503 2.631 99,49 36,17 63,32 36,36 63,64 Kadın 3.964 3.637 1.491 Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ ; MTÖ: Mesleki ve teknik öğretim 2.146 91,75 37,61 54,14 41,00 59,00 20072008 20102011 5.281 Kadın 4.884 Toplam 9.690 Erkek 4.906 MTÖ 4.924 20042005 10.165 Erkek Genel 7.875 20002001 Toplam Ortaöğretimdeki dağılım Kadın 4.784 Toplam 8.474 Erkek 4.461 Kadın 4.013 Toplam 8.119 Erkek 4.155 20012002 20052006 20082009 20112012 EKONOMİK DURUM Kütahya ekonomisi tarım ve sanayiye dayanır. Faal nüfusun %70’i tarım, hayvancılık, ormancılık, avcılık ve balıkçılıkla uğraşır. İl genelindeki 319.321 hektarlık tarım alanının %81,78’i tarım arazisi, %2,49’u sebze bahçesi, %2,68’i ise meyve-bağ arazisidir. En fazla ürün alınan bitkiler ise sırasıyla; buğday, şeker pancarı ve fiğdir. İl genelinde 160 bin civarında büyükbaş, 400 bin civarında küçükbaş, 900 bin civarında kanatlı hayvan ile 18 bin civarında arı kovanı vardır. İl sanayisi var olan yer altı ve yer üstü kaynaklara dayalı olarak şekillenmiştir. Bu bağlamda ilde seramik, porselen, madencilik, orman ürünleri, tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi tesisleri kurulmuştur. Son yıllarda otomotiv ve tekstil sektörüne de önemli yatırımlar yapıldığına dikkat çekmek gerekmektedir. Kütahya’daki tarıma dayalı sanayi tesislerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 67: Kütahya’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri KONUSU Süt ve Süt Ürünleri Et ve Et Ürünleri Tahıl, Un ve Unlu Mamüller Meyve-Sebze İşleme-Paketleme Konserve ve Salça Bitkisel Yağ Hayvansal Yağ Zeytinyağı Su Ürünleri Şekerli Mamuller Pastacılık Ürünleri ve Tatlılar Nişasta ve Nişasta Mamulleri Bisküvi Sayısı KONUSU 28 26 249 2 1 17 69 - Yumurta ve Yumurta ürünleri Makarna Dondurulmuş Gıda Gıda Katkı ve Yardımcı Maddeleri Gıda ile temas Eden Maddeler Kuruyemiş ve Çerezler Baharatlar Hazır Yemek ve Yemek Fabrikası Gazlı İçecekler ve meyve Suyu Alkollü İçecekler Tütün Mamülleri Yem Diğer Kaynak: http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf 66 Sayısı 18 5 39 5 40 3 32 Kütahya ili maden rezervleri ve enerji kaynakları açısından da oldukça zengindir. İlde232 yerde 34 çeşit maden bulunmakta olup bulunan madenlerin Türkiye madenleri içindeki yeri incelendiğinde Türkiye rezervinin bor tuzunda %45.44’nün, manyezitte %31,44’nün, Kömürde %7.06’nın, demirde %6,37’nin ve manganezde %6,32’nin ilde olduğu görülmektedir. Kütahya ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 467’dir. Türkiye genelindeki toplam sanayi işletmelerinin %0,7’si, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %5’i Kütahya’dadır. Kütahya’da en fazla istihdam sağlayan metalik olmayan ürün imalatı (çini-seramik) sektörüdür. Bu sektörde faaliyet gösteren 200’e yakın firmada 7 binin üzerinde insan istihdam edilmektedir. Tablo 68: Kütahya’da İşyeri Sayıları Yıllar 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Kütahya TÜRKİYE TR33 Kütahya TÜRKİYE TR33 Kütahya Kamu 31.198 1.973 506 30.369 1.973 546 37.113 2.374 539 Özel 913.786 32.908 6.360 1.139.879 38.264 7.001 1.390.477 46.377 8.402 İşyeri sayısı Daimi Mevsimlik 814.093 130.891 27.660 7.221 5.343 1.523 1.015.000 155.248 32.531 7.706 5.969 1.578 1.252.652 174.938 39.949 8.802 7.135 1.806 TOPLAM 944.984 34.881 6.866 1.170.248 40.237 7.547 1.427.590 48.751 8.941 SGK kayıtlarına göre 2005-2011 döneminde Kütahya’da işyeri sayısı 6.886’dan 8.941’e yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının bir hayli altındadır. Özel sektör işyeri sayısında sağlanan artışta da benzer bir durum söz konusudur. Kütahya’da banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasından daha az oranda artış göstermiştir. Kütahya bankalarındaki toplam mevduat, Türkiye’deki toplam mevduatın %0,23’üdür. Tablo 69. Kütahya’da Mevduat dağılımı Bölgeler ve iller Kütahya TR33 TÜRKİYE Mevduat (Bin TL) 2000 2011 160.806 1.480.445 2000-2011 Değişme (%) Dağılım (%) 820,64 0,23 1.052.651 10.744.806 920,74 1,65 63.648.625 651.184.540 923,09 100,00 Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Kütahya 51’ini sırada yer almaktadır. Tablo 70: Kütahya’da nüfus başına ortalama mevduat* Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 51 Kütahya 246 2.624 967,05 TR33 346 3.652 955,49 TÜRKİYE 944 8.714 823,09 * İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır. Sıra No Bölgeler ve iller Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx 67 Kütahya’da kişi başına ortalama banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %26,06’sı iken, bu oran 2011’de %30,11’ne yükselmiştir. Dikkat çeken diğer bir husus, Türkiye genelinde ortalama mevduat ortalama krediden daha yüksek iken, Kütahya’da ortalama kredinin ortalama mevduattan daha yüksek olmasıdır. Bu veriler Kütahya’nın kredi kullanımında önemli gelişmeler sağladığı şeklinde yorumlanabilir. Tablo 71: Kütahya’da nüfus başına ortalama kredi* Sıra No Bölgeler ve iller Mevduat (TL) 53 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 Kütahya 110 3.484 3061,79 TR33 141 4.347 2982,98 TÜRKİYE 443 8.108 1729,81 * İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Kütahya 53’üncü sırada yer almaktadır. 2000-2011 döneminde Kütahya, kredi kullanımında Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının çok üstünde gelişme sağlamıştır. ÇALIŞAN PROFİLİ Kütahya ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı 2008 yılına göre %22,6 artış göstererek 71. 909’a ulaşmıştır. Bunların 9.224’ü kamu sektöründe istihdam edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki gelişme potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir. İlde kendi işyerinde çalışanların (4/b-Esnaf) sayısı 2008-2011 döneminde %5 azalarak 12.076’ya düşmüştür.24 Kütahya’da kendi işyerinde çalışanların(4/b-esnaf) ücretli işçi (4/a-işçi) olarak çalışanlara oranı %17’dir. Bu oran TR33 Bölgesinin diğer illerinden daha düşüktür ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan il raporlarında yer alan “İl genelinde genel olarak ücretli çalışmaya meyil azami ölçüdedir” tespitini doğrular mahiyettedir. Tablo 72: Kütahya’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı Çalışma statüsü Zorunlu sigortalı (4/a-işçi) Zorunlu sigortalı (4/b-esnaf) Aktif sigortalı (4/b-tarım) Aktif sigortalı (4/c-memur) TOPLAM 2008 58.657 12.796 13.144 28.133 112.730 2009 60.142 12.674 12.706 18.270 103.792 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 24 SGK 68 2010 66.548 12.308 13.087 18.387 110.330 2011 71.909 12.076 13.025 20.028 117.038 Kütahya’da kamu sektöründe çalışanların ortalama ücreti TR33 Bölgesinin diğer illerine göre daha yüksektir. Kütahya’daki özel sektör ücret ortalaması Manisa’dan düşük, Afyonkarahisar ve Uşak’tan yüksektir.25 Kütahya’da engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 477 olup 167 açık kontenjan bulunmaktadır. Türkiye genelinde engellilere ilişkin açık kontenjanların engelli çalışanlara oranı %26 iken, bu oran Kütahya’da %35’tir.26 Tablo 73: Kütahya’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı Yıllar Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar Kamu 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Kütahya TÜRKİYE TR33 Kütahya TÜRKİYE TR33 Kütahya Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 680.500 6.238.105 Özel 5.774.759 1.143.846 5.486.494 1.432.111 TOPLAM 6.918.605 32.552 210.504 192.526 50.534 204.981 38.075 243.056 10.217 37.476 34.263 13.430 43.748 3.945 47.693 731.704 8.071.285 7.156.453 1.646.536 6.774.527 2.028.462 8.802.989 33.612 262.562 232.765 63.409 239.281 56.893 296.174 9.850 48.807 42.857 15.800 50.439 8.218 58.657 791.978 10.165.264 8.860.003 2.097.239 8.271.671 2.685.571 10.957.242 30.882 336.842 286.066 81.658 290.400 77.324 367.724 9.224 62.685 53.512 18.397 59.743 12.166 71.909 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 2005 yılında 47.693 olan Kütahya’daki işçi statüsünde istihdam edilenlerin sayısı 2011’de 71.909’a yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamunun istihdam etiği kişi sayınında azalma meydana gelmiştir. Aynı dönemde istihdam edilen kadın sayısının %300’ün üzerinde artış göstererek 12.166’ya yükselmesi, kadınların iş hayatında daha aktif rol almaları eğilimi açısından son derece önemli görülmektedir. İŞSİZ PROFİLİ 2011 yılsonu itibariyle Kütahya İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 17.687 olup bunların %27,01’i kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 9.248 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 4.570’i işe girmiş, 1.561’i işveren tarafından kabul edilmemiş ve 553 kişi de işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 2 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği görülmektedir. Yaklaşık olarak, İzmir’de işverenler İŞKUR tarafından kendilerine yönlendirilen her 16 kişiden birini istihdam ederken bu oranın Kütahya’da ½’ye düşmesi çok anlamlıdır. 2001 yılında Türkiye genelinde İŞKUR’un işletmelere yönlendirdiği adaylardan kendisine yapılan iş teklifini reddedenlerin toplamı 3.990 olup, bunların %13,78’i Kütahya’dadır. Bu verilerden hareketle Kütahya’da işsizlerin daha güç iş beğendikleri veya alternatif geçim kaynakları sebebiyle kendilerini ağır bir çalışma baskısı altında hissetmedikleri sonucu çıkartılabilir. Ayrıca Kütahya’da işverenlerin aradıkları işgücünü seçme şanslarının düşük olduğuna, neredeyse başvuran herkesi işle alma durumuna geldiklerine dikkat çekmek gerekmektedir. 25 26 SGK http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop 69 Kayıtlı işsizlerin %44’09’u ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %53’18’dir. Bu veriler erkek işsizlerin kadın işsizlerden daha eğitimli olduğuna işaret etmektedir. 2011 yılında Kütahya İŞKUR il Müdürlüğü’ne iş aramak için yapılan başvuruların toplamı 10.903 olup bunun %37,71’i kadındır. Başvuruda bulunanların %66,61’i 15-29 yaş grubundadır. 15-34 yaş grubundakilerin oranı ise %77,78’e yükselmektedir. Söz konusu oranlar erkeklerde kadınlardan daha yüksektir27. Bu veriler genç işsizliğe dikkat çekmektedir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Kütahya’da işyeri sayısı açısından 49 faaliyet grubunda artış, 25’inde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 968 artarak 8.515’e ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; metalik olmayan ürünler imalatı, inşaat ve perakende ticarettir. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 18 bini aşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %27,12’sidir. Tablo 74: Kütahya’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları No FAALİYET GRUPLARI (*) Gelişen faaliyet grupları 43 ÖZEL İNŞAAT FAALİYETLERİ 38 ATIK MADDELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 56 YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. 82 BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL. 13 TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI 86 İNSAN SAĞLIĞI HİZMETLERİ Daralan faaliyet grupları 2008 İŞYERİ SİGORTALI SAYISI SAYISI 2010 İŞYERİ SİGORTALI SAYISI SAYISI Dönemsel fark İŞYERİ SİGORTALI SAYISI SAYISI 170 51 78 5 31 28 1.634 494 525 11 677 308 316 222 328 192 48 85 3.291 2.013 1.665 1.102 1.657 1.225 146 171 250 187 17 57 1.657 1.519 1.140 1.091 980 917 35 5.409 40 3.520 5 -1.889 05 KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI 70 İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ 318 1.880 47 220 -271 -1.660 96 DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ 165 1.662 59 400 -106 -1.262 92 KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL 310 1.398 33 153 -277 -1.245 75 VETERİNERLİK HİZMETLERİ 77 777 12 57 -65 -720 14 GİYİM EŞYALARI İMALATI 42 1.224 23 672 -19 -552 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Atık maddelerin değerlendirilmesi faaliyet grubunun Kütahya’da gelişen meslekler arasında yer alması dikkat çekmektedir. Ayrıca tekstil ürünleri imalatı gelişen, giyim eşyası imalatı ise daralan faaliyet grupları arasındadır (Tablo-57). Diğer daralan/gelişen faaliyet grupları genellikle TR33 Bölgesinin diğer illeriyle paralellik göstermektedir. 27 http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx 70 SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Kütahya ilinde aşağıdaki tabloda açıklanan yatırım konularına dikkat çekilmektedir. Tablo 75: Kütahya’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar Tarım sektörü Organik tarım ürünleri üretimi Seracılık Meyve ve sebze yetiştiriciliği Hayvancılık sektörü Kafeste ve havuzda alabalık yetiştiriciliği Damızlık et sığırcılığı Süt sığırcılığı Arıcılı ve ana arı üretimi Koyun ve tiftik keçisi yetiştiriciliği Yumurta tavukçuluğu Kaba yem üretim İmalat sanayi Süt ve süt ürünleri işleme tesisi Lata üretimi Lamine yonga levha (Laminat) üretimi Lif levha üretimi Lamine parke üretimi Madencilik sektörü Bor oksit Ferro Bor Bor Nitrür Sır-Frit Fiberglas Çinko Borat Manyezit öğütme ve pişirme Kömür ocağı çalıştırılması Mermer üretim ve işleme tesisi Çeşitli hammaddelerin öğütülmesi ve paketlenmesi Alçı üretimi Briket kömür üretimi Antimuan üretimi ve izabe tesisi Krom madeni üretimi ve flotasyon tesisi kurulması Mağnezyum sülfat üretimi Turizm sektörü Termal tesis yapımı (SPA) Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar Plastik esaslı eşya (poşet, tabak, bardak vb.) ve ambalaj malzemesi Elektrik-Elektronik Ürünleri; Beyaz eşya, kahverengi eşya Gıda Ürünleri ,Dondurulmuş, kurutulmuş meyve ve sebze, konserveler, unlu mamuller Plastik atıkların geri kazanımı tesisi Soğuk lastik kaplama Tekstil vatka ve keçe tesisi Madeni hastane demirbaşları Panel radyatör Doğalgazkombi tesisive yan ürünleri Elektrikli ev cihazları Çocuk bezi ve hijyenik kadın pedi Plastik enjeksiyon parçaları Cam mozaik tesisi Çorap imalatı tesisi Ayakkabı üretim Tesisi Tıbbi tekstil tesisi Ev tekstil ürünleri tesisi Software(yazılım) 71 3. MANİSA GENEL GÖRÜNÜM Manisa İli’ni içine alan coğrafyada eşsiz endemik canlılar, su, toprak ve yer altı zenginlikleri bulunmaktadır. TR33 Bölge nüfusunun %45,54’ü Manisa’da yaşamaktadır. Manisa’nın nüfusu 19652000 döneminde %68,81 oranında, 2000-2011 döneminde ise %6,34 oranında artmıştır. 2000-2011 döneminde şehir nüfusu %24,67 artarken, köy nüfusu %17,68 oranında azalmıştır. Manisa’daki nüfusun yaş gruplarına dağılımı TR33 Bölge ortalamasını yansıtmaktadır. Manisa’daki genç nüfus oranı Türkiye ortalamasının altında, 55 ve daha yukarı yaş grubu nüfusu ise Türkiye ortalamasının oldukça üstündedir. Tablo 76: Manisa’da Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş grubu MANİSA TR33 Toplam TÜRKİYE % Toplam % Toplam % 0-4 92.424 6,90 203.956 6,93 6.199.824 8,30 5-14 196.895 14,69 438.046 14,89 12.686.751 16,98 15-19 103.242 7,70 230.235 7,82 6.317.583 8,45 20-24 102.270 7,63 228.206 7,76 6.224.591 8,33 25-34 214.915 16,04 469.365 15,95 12.801.867 17,13 35-54 372.214 27,78 796.285 27,06 18.982.036 25,40 55+ 258.114 19,26 576.602 19,59 11.511.617 15,41 1.340.074 100,00 2.942.695 100,00 74.724.269 100,00 Toplam Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Manisa’da iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının üstündedir. Ancak, 0-14 yaş grubu nüfus oranının düşüklüğü dikkate alındığında, Manisa’nın bu avantajını zaman içerisinde kaybedeceği söylenebilir. Tablo 77: Manisa’da İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş Manisa TR33 TÜRKİYE grubu Toplam % Toplam % Toplam % 0-14 289.319 21,59 15-64 925.300 69,05 65+ 125.455 9,36 Toplam 1.340.074 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 642.002 2.013.926 286.767 2.942.695 21,82 68,44 9,75 100 18.886.575 50.346.979 5.490.715 74.724.269 25,28 67,38 7,35 100 2001-2012 döneminde Manisa’da ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim mezunlarına oranı %77,50’den %85,07’ye yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %42,03’ten %58,84’e ulaşmıştır. 72 Öğretim yılı Tablo 78: Manisa’da ilköğretimden ortaöğretime geçişler Ortaöğretime geçiş Ortaöğretime yeni kayıt İlköğretimden Öğretim oranları mezun yılı Toplam Genel MTÖ Toplam Genel MTÖ Toplam 20.993 2000Erkek 11.223 2001 Kadın 9.770 Toplam 22.021 2004Erkek 11.652 2005 Kadın 10.369 Toplam 20.528 2007Erkek 10.648 2008 Kadın 9.880 Toplam 20.515 2010Erkek 10.620 2011 Kadın 9.895 Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ 20012002 20052006 20082009 20112012 16.269 9.476 6.793 16.510 8.993 7.517 17.051 9.182 7.869 17.453 9.182 8.271 9.431 4.915 4.516 8.676 4.108 4.568 6.876 3.036 3.840 7.184 3.243 3.941 6.838 4.561 2.277 7.834 4.885 2.949 10.175 6.146 4.029 10.269 5.939 4.330 77,50 84,43 69,53 74,97 77,18 72,49 83,06 86,23 79,65 85,07 86,46 83,59 44,92 43,79 46,22 39,40 35,26 44,05 33,50 28,51 38,87 35,02 30,54 39,83 32,57 40,64 23,31 35,58 41,92 28,44 49,57 57,72 40,78 50,06 55,92 43,76 Ortaöğretimdeki dağılım Genel MTÖ 57,97 51,87 66,48 52,55 45,68 60,77 40,33 33,06 48,80 41,16 35,32 47,65 42,03 48,13 33,52 47,45 54,32 39,23 59,67 66,94 51,20 58,84 64,68 52,35 EKONOMİK DURUM Manisa ilinin tarımsal üretimdeki payı da oldukça yüksektir. İlin yüzölçümü 13.485.302 dekar olup, işlenebilir tarım arazisi varlığı 5.151.928 dekardır. Toplam tarımsal alanların % 39,2 si sulanabilir durum olup, il genelinde 72.817 tarım işletmesi bulunmaktadır. Manisa’nın tarımsal arazi varlığını; 2.839.250 dekarı tarla bitkileri (Buğday, Pamuk, Mısır vb) 874.162 dekarı zeytin, 715.895 dekarı bağ, 202.858 dekarla meyve üretim alanı olarak değerlendirilmektedir. İlde 1.240.820 dekar ekim alanı ile en fazla ekimi yapılan ürün buğdayın üretim değeri 168.681.500 TL olmasına rağmen 943.850.640 TL üretim değeri ile sultani çekirdeksiz üzüm 1. sırayı almaktadır. 2011 yılı itibarıyla Manisa 172.469 ton kuru üzüm, 205.9546 ton sofralık üzüm ihracatı yapmıştır. Bunun yanında ilden 40.756 ton kiraz, 26.802 ton domates, 12.653 ton kanatlı eti ve ürünü olmak üzere toplam 529.086 ton muhtelif gıda, konserve ve bitkisel ürünler ihraç edilmiştir. Bu yönüyle Manisa tarımsal ürün ihracatında önemli bir yer etmektedir. Tarımsal Ürün ihracatın yaklaşık olarak %30’unu çekirdeksiz kuru üzüm, %30’unu sebze meyve, % 26’sını sofralık üzüm, % 4’ünü et ve et ürünleri, %10’unu ise diğer tarımsal ürünler (bitkisel yağ, alkollü-alkolsüz içecek, unlu mamuller, yumurta vb.) oluşturmaktadır. Bu durum Manisa’nın bir sanayi ili olmasının yanında, geniş bitkisel ve hayvansal ürün yelpazesi ile Türkiye tarımının en önemli merkezlerinden biri olmasını sağlamıştır. Manisa bu gün için üzüm, kiraz, tütün ve zeytin üretiminde ülke birincisi konumundadır. Mart 2012’de il bazında kayıtlı çiftçi (4/b) sayısının en fazla olduğu 3 il, 61 bin ile Konya (yüzde 5,4), 53 bin ile Antalya (yüzde 4,6) ve 51 bin ile de Manisa (yüzde 4,4) olarak sıralanmaktadır.28 Son yıllarda organik ürün üretiminde Manisa dünyanın en önemli organik ürün üreten merkezlerden birisi konumuna gelmiştir. 2010 yılında ilde 1.220 çiftçi 48.562 dekar alanda 30.453 ton tarım ürününü organik olarak üretmiştir. Bu rakamlar, Organik ürün üretimi bakımından Türkiye üretiminin % 10’u karşılamaktadır. 28 TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni, 14.07.2012, S:8, s.4 73 Manisa son yıllarda tarımsal sanayinin ana merkezi hâline gelmiş ve bu hususta çok ilerleme kaydetmiştir. İl’de, Meyve-sebze, konserve salça işleme işletme sayısı 332, Un ve unlu mamul işleme 847, Süt ve ürünleri işleme 74, Bitkisel yağ işleme 121, Et ve ürünleri işleme 35, Şekerli mamul işleme 63, Alkollü ve alkolsüz içecek 22 adet olmak üzere toplam gıda sanayi işletme sayısı 1.735’dir. İşletmelerin çoğu ülke çapında ve ihracata yönelik üretim yapan gıda işletmeleri şeklindedir. Manisa tarımın diğer bir kolu olan hayvancılık sektörü açısında önemli bir ildir. Hayvan varlığı açısından Türkiye’nin en fazla hayvan sayısına sahip illeri arasındadır. İlde 198.754 adet sığır, 459.035 adet koyun, 174.479 adet keçi, yaklaşık 20 milyon adet tavuk, 54.267 adet arı kovanı mevcudu bulunmaktadır. 2010 yılında ilimizde 171.688 ton tavuk eti, 4.334 ton sığır eti, 1.009 ton küçükbaş eti, 414.947 ton inek sütü, 42.256 ton küçükbaş sütü ve yaklaşık 1 Milyar adet yumurta üretimi gerçekleştirilmiştir. Hayvansal ürünlerden tavuk eti 184.090.356 TL üretim değeri ile ilin en önemli hayvansal üretim gelir kaynağını oluşturmaktadır. Ayrıca bölgede gıda analizleri ve yaş meyvesebzede pestisit kalıntı analizleri yapabilme özelliğine sahip çok sayıda akredite edilmiş özel ve resmi laboratuar bulunmaktadır. Manisa genelinde İl Tarım Müdürlüğü’ne kayıtlı 72.817 tarım işletmesi bulunmakta olup, bu işletmeler genel olarak Türkiye genelinde olduğu gibi parçalı arazi yapısına sahiptir. Tarım işletmelerinin kullandıkları arazilerin yaklaşık % 32’si 20 dekar ve daha küçük parsel büyüklüğüne sahip olup, ancak % 9 u 100 dekardan büyük parsele sahiptir. Manisa ilinin en önemli bitkisel ürünleri Kuru ve Yaş Üzüm, Zeytin, Kiraz, Tütün, Kurutmalık ve Yaş Domates, Mısır, Kavun ve Karpuzdur. Türkiye tarımsal üretimi içerisinde ağırlığı olan tarımsal ürünler ve İlin ülke üretimindeki yeri 2011 yılı için aşağıda tablo halinde verilmiştir. Tablo.2’den de izlenebileceği gibi, Manisa İli kurutmalık üzümde ülke üretiminin çok önemli bir oranını (%85) üretmekte, toplam tütün üretiminin de üçte birini sağlamaktadır. Ayrıca Akhisar, Salihli ve Kırkağaç ilçelerindeki zeytinciliğin geliştirilmesine yönelik son yıllardaki atılan adımlarla da ülke üretimindeki payını artırma potansiyeli taşımaktadır. Manisa İli’nde, Süt Ürünleri, Tavuk Yetiştiriciliği, Kanola Üretimi, Üzümsü Meyveler, Yumurta Üretimi, Arıcılık, Köy-Koop, Tarımsal Kalkınma, Damızlık Sığır Yetiştiriciliği, Damızlık Koyun Keçi Yetiştiriciliği, Meyve Yetiştiricileri, Sulama konularında toplam 20 adet Üretici Birliği mevcuttur. Manisa’da tarıma dayalı sanayide önemli gelişmeler sağlanmıştır. 2011 yılı verilerine göre il genelinde faaliyet gösteren tarıma dayalı sanayi tesisinin sayısı 1.575’tir. Bunların konula göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 79: Manisa’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri (2011) KONUSU Süt ve Süt Ürünleri Et ve Et Ürünleri Un Fabrikası Meyve-Sebze, Konserve ve Salça Bitkisel Yağ Şekerli Mamuller Alkolsüz İçecek Gıda Ambalajı Sayısı 74 32 46 312 82 40 11 34 KONUSU Yemek fabrikası Baharat Ekmek Fırını Unlu Mamuller Alkollü İçecek Arıcılık Ürünü Tasnif Dışı TOPLAM 74 Sayısı 42 4 420 427 9 5 37 1.575 Manisa’da en fazla istihdam sağlayan sektörler; kömür ve linyit çıkartılması, inşaat ve gıda ürünleri imalatıdır. Tablo 80: Manisa’da İşyeri Sayıları Yıllar 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Manisa TÜRKİYE TR33 Manisa TÜRKİYE TR33 Manisa Kamu 31.198 1.973 742 30.369 1.973 690 37.113 2.374 951 Özel 913.786 32.908 14.298 1.139.879 38.264 17.819 1.390.477 46.377 21.795 İşyeri sayısı Daimi Mevsimlik 814.093 130.891 27.660 7.221 12.282 2.758 1.015.000 155.248 32.531 7.706 15.413 3.096 1.252.652 174.938 39.949 8.802 19.001 3.745 TOPLAM 944.984 34.881 15.040 1.170.248 40.237 18.509 1.427.590 48.751 22.746 Manisa’da 2005 yılında 15.040 olan işyeri sayısı 2011 yılına kadar %51,24 oranında artarak 22.746’ya ulaşmıştır. Bu oransal artış, Türkiye ortalamasının biraz, TR33 Bölge ortalamasının ise bir hayli üstündedir. Özel sektör işyeri sayısındaki artışta da benzer bir durum görülmektedir. Manisa’daki banka mevduatlarının toplamı, 2000-2011 döneminde Türkiye ortalamasının biraz üzerinde artış göstermiştir. Manisa’daki banka mevduatları, Türkiye toplamının %0,70’i kadardır. Tablo 81. Manisa’da mevduat dağılımı Bölgeler ve iller Manisa TR33 TÜRKİYE Mevduat (Bin TL) 2000 2011 424.100 4.537.536 2000-2011 Değişme (%) Dağılım (%) 969,92 0,70 1.052.651 10.744.806 920,74 1,65 63.648.625 651.184.540 923,09 100,00 Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına banka mevduatı sıralamasında Manisa 41’inci sırada yer almaktadır. Manisa’da kişi başına banka mevduatı 2000 yılında Türkiye ortalamasının %35,70’i kadar iken bu oran 2011 yılında %38,86’sına yükselmiştir. Sözü edilen dönemdeki kısmi iyileşmelere rağmen Manisa, kişi başına ortalama mevduatı Türkiye ortalamasının yarısına dahi ulaştıramamıştır. Tablo 82: Manisa’da nüfus başına ortalama mevduat* Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 41 Manisa 337 3.386 903,59 TR33 346 3.652 955,49 TÜRKİYE 944 8.714 823,09 * İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır. Sıra No Bölgeler ve iller Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına ortalama kredi sıralamasında Manisa 28’inci sırada yer almaktadır. Manisa’da kişi başına ortalama kredi 2000 yılında Türkiye ortalamasının %36,79’u iken, bu oran 2011’de %60,08’ine 75 ulaşmıştır. Bu veriler Manisa’da mevduat hacmine göre daha fazla kredi kullanıldığını göstermektedir. Tablo 83: Manisa’da nüfus başına ortalama kredi* Sıra No Bölgeler ve iller Mevduat (TL) 29 Manisa 163 4.871 2889,31 TR33 141 4.347 2982,98 TÜRKİYE 443 8.108 1729,81 2000 2000-2011 Değişme (%) 2011 * İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx ÇALIŞAN PROFİLİ Ülkemizde kayıt dışı istihdam 2000'li yılların başında yüzde 53'lerde seyrederken, 2011 de yüzde 37'lere inmiştir. Egenin üç ili Aydın, Denizli ve Manisa da ise bu oran kaçak çalıştırılan tarımsal işçilerden kaynaklanan rakamlar nedeniyle yüzde 42'lerde yani Türkiye ortalamasının üstündedir. Manisa’da hali hazırda 30 bine yakın kayıt dışı iş gücü olduğu tahmin edilmektedir. Manisa İlinde sanayide çalışanların, % 19’u kömür ve linyit sektörü, % 19 ‘u gıda ürünleri imalatı ve % 13’ü başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat İmalatı sanayisinde istihdam edilmektedir. İstihdamın % 85 i işçi, % 4 ü mühendis’tir. 29 Manisa ilindeki sanayi işletmelerinin %39’u gıda ürünleri imalatı sektöründe faaliyet göstermektedir. Bunu %9 ile metalik olmayan mineral ürünleri imalatı ve başka yerde sınıflandırılmamış makineteçhizat imalatı sektörleri izlemektedir. Manisa İlinde bulunan sanayi işletmelerinin % 45 ‘i Mikro Ölçekli, % 37’si Küçük Ölçekli, % 13 ‘ü Orta Ölçekli, % 5 i Büyük Ölçekli işletmelerdir. 2008-2011 döneminde Manisa’da işçi ve memur sayısında artış olurken kendi hesabına çalışanların sayısında bir azalma olmuştur. Tablo 84: Manisa’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı Çalışma statüsü Zorunlu sigortalı (4/a-işçi) Zorunlu sigortalı (4/b-esnaf) Aktif sigortalı (4/b-tarım) Aktif sigortalı (4/c-memur) TOPLAM 2008 139.411 32.505 53.263 32.496 257.675 2009 143.191 32.235 45.128 32.831 253.385 2010 162.631 31.077 48.483 33.566 275.557 2011 179.643 31.993 49.828 37.301 298.765 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Manisa’da İşyeri sayısı en fazla Toptan ve perakende ticaret sektöründe bulunmaktadır. Toplam işyerlerinin % 14,4’ü Toptan ve perakende ticaret sektöründedir. Toplam çalışan sayısında da ön plana çıkan sektör ise Enerji veren madenlerin madenciliği ve taş ocakçılığıdır. Çalışanların % 79,8’i erkek, % 20,2’si kadındır. Erkeklerin % 22,5’i, Kadınların ise % 0,2’si Enerji veren madenlerin madenciliği ve taş ocakçılığı sektöründe çalışmaktadır. 9 ve daha az kişi istihdam eden işyerlerinde 29 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, age, s.310 76 hem iş yeri sayısı olarak hem de çalışan sayısı olarak Toptan ve Perakende Ticaret sektörü ön planda iken; 10 ve daha fazla kişi istihdam eden işyerlerinde iş yeri sayısı olarak Toptan ve Perakende Ticaret sektörü, çalışan sayısı olarak Enerji veren madenlerin madenciliği ve taş ocakçılığı sektörü ön plana çıkmaktadır. İşyerlerinin % 50,7’si 10 ve daha fazla kişi istihdamlı işyerleri iken, bu işyerleri toplam çalışanların % 97,2’sini istihdam etmektedir.30 Tablo 85: Manisa’da Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı Yıllar Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar Kamu 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Manisa TÜRKİYE TR33 Manisa TÜRKİYE TR33 Manisa Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 680.500 6.238.105 Özel 5.774.759 1.143.846 5.486.494 1.432.111 TOPLAM 6.918.605 32.552 210.504 192.526 50.534 204.981 38.075 243.056 12.151 107.701 98.618 21.234 96.368 23.484 119.852 731.704 8.071.285 7.156.453 1.646.536 6.774.527 2.028.462 8.802.989 33.612 262.562 232.765 63.409 239.281 56.893 296.174 11.930 127.481 111.961 27.450 109.308 30.103 139.411 791.978 10.165.264 8.860.003 2.097.239 8.271.671 2.685.571 10.957.242 30.882 336.842 286.066 81.658 290.400 77.324 367.724 11.324 168.319 138.502 41.141 138.542 41.101 179.643 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ 2005 yılında 119.852 olan Manisa’daki işçi statüsünde çalışanların sayısı 2011’de 179.643’e yükselmiştir. Artış özel sektörde sağlanmış, kamunun istihdam ettiği kişi sayısında azalma meydana gelmiştir. Söz konusu dönemdeki istihdam artışının kadınlarda erkeklerden daha yüksek oranda geliştiğine dikkat çekmek gerekmektedir. 2011 yılsonu itibariyle Manisa İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 30.480 olup bunların %40,06’sı kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 53.257 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 6.806’sı işe girmiş, 40.146’sı işveren tarafından uygun görülmemiş, 141 kişi de işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 7 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği görülmektedir. Kayıtlı işsizlerin %53,89’unu ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %50,28’dir. Bu veriler kadın işsizlerin erkek işsizlerden daha eğitimli olduğuna işaret etmektedir. Kayıtlı işsizlerin %53,70’i 15-29 yaş grubundadır. Bu oran 15-34 yaş grubunda %71,06’ya yükselmektedir. Söz konusu oranlarda cinsiyetlere göre anlamlı bir farklılaşma bulunmamaktadır31. Manisa İş Kurumu (İŞKUR) İl Müdürlüğü verilerine göre, Manisa genelinde 2011 yılında kayıtlı olan 30 bin işsiz sayısı, 2012 yılının ilk 6 ayı sonunda 34.772’ye yükselmiştir. Bu artışta istihdam teşviklerinin İŞKUR kanalıyla verilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Başka bir ifadeyle işsiz sayısında artış 30 31 Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx 77 olmamakla beraber, kayıtsız işsizlerin kayıt altına alındığı söylenebilir. İşsizlik kaydı bulunanların 20.845’ü erkek, 13.918’i kadındır. Kadın işsizlerin oranının çalışan kadın oranından daha yüksek olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. Söz konusu işsizlerden 10.955’i 35-64 yaş grubundadır. Bu verilerden hareketle işsizlerin yaklaşık 2/3’ünün gençlerden oluştuğu sonucu çıkartılabilir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Manisa’da işyeri sayısı açısından 57 faaliyet grubunda artış, 26’sınde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 2.780 artarak 21.289’a ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; kömür ve linyit çıkartılması, inşaat ve gıda ürünleri imalatıdır. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 38 bine yaklaşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %23,41’idir. Tablo 86: Manisa’da Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları 2008 No FAALİYET GRUPLARI (*) Gelişen faaliyet grupları 56 YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. 26 BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR. 41 BİNA İNŞAATI 27 ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI 05 KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI 82 BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL. Daralan faaliyet grupları 95 BİLGİSAYAR VE KİŞİSEL EV EŞYA.ONAR. 70 İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ 92 KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL 75 VETERİNERLİK HİZMETLERİ 12 TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI 77 KİRALAMA VE LEASING FAALİYETLERİ 2010 Dönemsel fark İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI 181 34 2.214 59 18 33 1637 2.809 9.746 7.019 10.623 54 1155 33 2.845 60 31 521 5128 5.526 12.438 9.343 12.902 2118 974 -1 631 1 13 488 3.491 2.717 2.692 2.324 2.279 2.064 294 759 1041 203 13 223 7878 4221 3249 1400 947 408 174 106 112 30 1 50 2085 768 354 268 74 150 -120 -653 -929 -173 -12 -173 -5.793 -3.453 -2.895 -1.132 -873 -258 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Kütahya’da daralan faaliyet grubu içerisinde yer alan kömür ve linyit çıkartılması, Manisa’da gelişen faaliyet gruplarından biridir. 1 NİSAN-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında, Manisa İl’inde İş Kur’a kayıtlı tüm kamu ve özel işyerlerine “İşgücü Piyasası İhtiyaç Analizi Anketi” uygulanmıştır. Bu anketle elde edilen istihdam fırsatları gelişen ve daralan mesleklere ilişkin veriler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. 78 Tablo 87: Manisa’da Daralan/Genişleyen Meslekler Toplamda en fazla istihdam artışı beklenen sektörler En fazla açık iş alanları İş beden İşçisi (Genel), Meyve Sebze Ayıklama İşçisi, Pres Tezgâhı Operatörü, Metal Mamuller Montaj İşçisi, Kaynakçı (Oksijen ve Elektrik) Yıkama ve Ayıklama İşçisi (Konserve İmali) (Elle), Beden İşçisi (Genel), Meyve Sebze Ayıklama İşçisi, Kablo Ekleyici-Elektrik, Metal Levha Toplam istihdamda, en fazla azalış beklenen meslekler: Genel Diğer İmalat ve İlgili İşçiler (Elle), Beden İşçisi (Temizlik), Fırın İşçisi (Tuğla, kiremit ve Benzeri İnşaat Elemanları), Depo Sorumlusu Aynı araştırmada toptan ve perakendenin işyeri en fazla sektör olduğu ciddi bir istihdam yarattığı da belirlenmiştir. SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan ve aşağıdaki tabloda sunulan Manisa’da yapılabilecek yatırımlar listesinin bölgeye ilişkin istihdam politikalarının oluşturulmasında dikkate alınması gerekli görülmektedir. Tablo 88: Manisa’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar Tarım sektörü Bağ-Bahçe Yatırımları, Meyve ve Sebze Yetiştiriciliği Yatırımları, Zeytin, Kiraz, Ceviz Kestane ve Badem Yetiştiriciliği Yatırımları, Yem Bitkileri Yetiştiriciliği Yatırımları, Kültür Mantarı Yetiştiriciliği Yatırımları, Aromatik ve Tıbbi Bitkiler Üretimi Yatırımları, Hibrit Tohum Üretimi Yatırımları, Organik Tarım Yatırımları, Hayvancılık sektörü Tatlı Su Balığı Üretimi, Arıcılık, Et Besiciliği, Süt Besiciliği, Yumurta Tavukçuluğu, Et Tavukçuluğu, Hindi Yetiştiriciliği, Maden sektörü Mermer İşleme Tesisi, Briket Kömür Üretimi Tesisi , Zeolit Üretimi Tesisi Zeolitten Yapı Malzemeleri Üretimi Tesisi Enerji sektörü Rüzgardan Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi, Rüzgar Türbini Üretim Tesisi, Jeotermal Kaynaklardan Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi, Jeotermal Kaynaklardan Konut-Sera Isıtma Tesisi, Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar Süt ve Süt Mamulleri Üretim Tesisi, Peynir Altı Suyu Tozu Üretim Tesisi, Zeytin Yağlı Sabun Üretim Tesisi, Zeytin Yağı Üretim Tesisi, Bal Ambalajlama Tesisi, Sınaî Kalıp Üretimi Tesisi, Bilgisayar Donanımı ve Elektronik Devre Elemanları Üretim Tesisi, Beyaz Eşya Yan Sanayi Parçaları Üretim Tesisi, PVC Esaslı Ayakkabı Tabanı Üretim Tesisi 79 4. UŞAK GENEL GÖRÜNÜM Uşak, Türkiye’deki battaniye ve gazlı bez üretiminin neredeyse tamamını tek başına karşılayan bir ilimizdir. TR33 Bölge nüfusunun %11,54’ü Uşak’ta yaşamaktadır. Uşak nüfusu 1965-2000 döneminde %69,16 oranında, 2000-2011 döneminde ise %5,40 oranında artmıştır. 2000-2011 döneminde şehir nüfusu %25,68 oranında artarken, nüfusun %20,91 oranında azalmıştır. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımında Uşak’ın TR33 Bölge ortalamasını yansıttığı görülmektedir. Genç nüfus oranı Türkiye ortalamasının altında, 55 ve daha yukarı yaş grubu ortalaması ise Türkiye Ortalamasının üstündedir. Bu bilgilerden zaman içerisinde Uşak’ın Türkiye ortalamasından daha da yaşlı bir nüfusa sahip olacağı sonucu çıkartılabilir. Tablo 89: Uşak’ta Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) UŞAK TR33 TÜRKİYE Yaş grubu Toplam % Toplam % Toplam % 0-4 22.290 6,56 203.956 6,93 6.199.824 8,30 5-14 48.954 14,41 438.046 14,89 12.686.751 16,98 15-19 25.463 7,50 230.235 7,82 6.317.583 8,45 20-24 24.956 7,35 228.206 7,76 6.224.591 8,33 25-34 55.270 16,27 469.365 15,95 12.801.867 17,13 35-54 94.221 27,73 796.285 27,06 18.982.036 25,40 55+ 68.577 20,19 576.602 19,59 11.511.617 15,41 Toplam 339.731 100 2.942.695 100 74.724.269 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ Uşak’ta iktisaden faal nüfus oranı Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak, 0-14 yaş grubu nüfus oranının düşüklüğü dikkate alındığında, sözü edilen oranının birkaç yıl sonra Türkiye ortalamasının altına düşeceği söylenebilir. Tablo 90: Uşak’ta İktisaden Faal Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş Uşak TR33 TÜRKİYE grubu Toplam % Toplam % Toplam % 0-14 71.244 20,97 15-64 233.082 68,61 65+ 35.405 10,42 Toplam 339.731 100 Kaynak: http://tuik.gov.tr/ 642.002 2.013.926 286.767 2.942.695 21,82 68,44 9,75 100 18.886.575 50.346.979 5.490.715 74.724.269 25,28 67,38 7,35 100 2001-2002’ de ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %3352’si mesleki ve teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında 52,35’e yükselmiştir. 2001-2012 döneminde Uşak’ta ortaöğretime yeni kayıt yaptıranların ilgili dönemdeki ilköğretim mezunlarına oranı %68,16’dan %93,36’ya yükselmiştir. Aynı dönemde ortaöğretime yeni kayıtlar içerisinde mesleki ve teknik okulların payı %42,90’dan %50,36’ya ulaşmıştır. 2001-2002’ de ortaöğretime yeni kayıt yaptıran kadınların %35,45’i mesleki ve teknik okulları seçerken, bu oran 20011-2012 öğretim yılında %43,52’ye yükselmiştir. 80 Tablo 91: Uşak’ta İlköğretimden ortaöğretime geçişler Ortaöğretime geçiş Ortaöğretime yeni kayıt İlköğretimden Öğretim oranları mezun yılı Toplam Genel MTÖ Toplam Genel MTÖ Öğretim yılı Toplam 20002001 20042005 20072008 20102011 5.503 Erkek 2.906 Kadın 2.597 Toplam 5.531 Erkek 2.921 Kadın 2.610 Toplam 5.227 Erkek 2.682 Kadın 2.545 Toplam 5.256 Erkek 2.791 Kadın 2.465 20012002 20052006 20082009 20112012 Ortaöğretimdeki dağılım Genel MTÖ 3.751 2.142 1.609 68,16 38,92 29,24 57,10 42,90 2.053 1.046 1.007 70,65 35,99 34,65 50,95 49,05 1.698 1.096 602 65,38 42,20 23,18 64,55 35,45 4.353 2.356 1.997 78,70 42,60 36,11 54,12 45,88 2.330 1.099 1.231 79,77 37,62 42,14 47,17 52,83 2.023 1.257 766 77,51 48,16 29,35 62,14 37,86 4.964 2.348 2.616 94,97 44,92 50,05 47,30 52,70 2.651 1.056 1.595 98,84 39,37 59,47 39,83 60,17 2.313 1.292 1.021 90,88 50,77 40,12 55,86 44,14 4.907 2.436 2.471 93,36 46,35 47,01 49,64 50,36 2.506 1.080 1.426 89,79 38,70 51,09 43,10 56,90 2.401 1.356 1.045 97,40 55,01 42,39 56,48 43,52 Kaynak: http://www.meb.gov.tr/ ; MTÖ: Mesleki ve teknik öğretim EKONOMİK DURUM Uşak ilinin ekonomisi tarım ve tarıma dayalı sanayi ile deri, iplik, battaniye ve seramik imalarına dayanır. İl genelindeki 225.576 hektarlık tarım alanının %93,13’ü tarla arazisi, %3,02’si sebze bahçesi ve %3,58’i ise meyve-bağ arazisidir. En fazla ürün alınan bitkiler arpa, buğday ve fiğdir. İl genelinde 110 bin civarında büyükbaş, 450 bin civarında küçük baş, 6 milyon civarında kanatlı hayvan varlığı ile 10 bin civarında arı kovanı vardır. Uşak, Türkiye’de ilk sanayi kuruluşlarının çıktığı illerden biridir. İl genelinde tarıma dayalı sanayi tesislerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 92: Uşak’da Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri KONUSU Süt ve Süt Ürünleri Et ve Et Ürünleri Tahıl, Un ve Unlu Mamüller Meyve-Sebze İşleme-Paketleme Konserve ve Salça Bitkisel Yağ Hayvansal Yağ Zeytinyağı Su Ürünleri Şekerli Mamüller Pastacılık Ürünleri ve Tatlılar Nişasta ve Nişasta Mamulleri Bisküvi Sayısı KONUSU 10 19 117 4 1 7 43 2 - Yumurta ve Yumurta ürünleri Makarna Dondurulmuş Gıda Gıda Katkı ve Yardımcı Maddeleri Gıda ile temas Eden Maddeler Kuruyemiş ve Çerezler Baharatlar Hazır Yemek ve Yemek Fabrikası Gazlı İçecekler ve meyve Suyu Alkollü İçecekler Tütün Mamülleri Yem Diğer Kaynak: http://www.tarim.gov.tr/images/Files/SGB/TARYAT/il_yatirim_rehber/afyon.pdf 81 Sayısı 2 1 4 7 1 11 2 6 20 Uşak ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 956’dır. Türkiye genelindeki toplam sanayi işletmelerinin %1’i, Ege Bölgesindeki sanayi işletmelerinin ise %7’si Uşak’tadır. Uşak’ta en fazla istihdam sağlayan sanayi faaliyet kolu tekstil ürünleri imalatıdır. Bu sektörde faaliyet gösteren 664 işletmede 10 binin üzerinde insan istihdam edilmektedir. Tablo 93: Uşak’ta İşyeri Sayıları Yıllar 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Uşak TÜRKİYE TR33 Uşak TÜRKİYE TR33 Uşak Kamu 31.198 1.973 238 30.369 1.973 244 37.113 2.374 285 Özel 913.786 32.908 5.112 1.139.879 38.264 5.520 1.390.477 46.377 6.750 İşyeri sayısı Daimi Mevsimlik 814.093 130.891 27.660 7.221 4.480 870 1.015.000 155.248 32.531 7.706 4.766 998 1.252.652 174.938 39.949 8.802 5.880 1.155 TOPLAM 944.984 34.881 5.350 1.170.248 40.237 5.764 1.427.590 48.751 7.035 SGK kayıtlarına göre 2005-2011 döneminde Uşak’taki toplam işyeri sayısı 5.350’den 7.035’e yükselmiştir. Bu artış oransal olarak Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının altındadır. Mevsimlik ve daimi işyeri sayılarındaki oransal artışın birbirine yakın olması dikkat çekmektedir. Uşak ili, özellikle sanayi mamulleri açısından zengin bir potansiyele sahiptir. Başta elbiselik zig deri, pamuklu dokuma mamulleri, fayans, mısır nişastası, pelüş battaniye, kilim, halı, şeker v.s. olmak üzere sanayi ürünleri İstanbul, İzmir, Konya, Gaziantep, Kayseri, Ankara gibi illere gönderilmektedir. Diğer illerden ise sanayinin ihtiyacı olan hammadde, tarım ürünleri ve giyecek maddeleri ile sanayi ürünleri gelmektedir. Uşak’ta banka mevduatı 2000-2011 döneminde Türkiye ve TR33 Bölge ortalamasının biraz altında artış göstermiştir. Uşak’taki bankaların toplam mevduatı, Türkiye’deki toplam mevduatın %0,36’sıdır. Tablo 94. Uşak’ta mevduat dağılımı Bölgeler ve iller Uşak TR33 TÜRKİYE Mevduat (Bin TL) 2000 2011 233.754 2.316.651 2000-2011 Değişme (%) Dağılım (%) 891,06 0,36 1.052.651 10.744.806 920,74 1,65 63.648.625 651.184.540 923,09 100,00 Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Kişi başına banka mevduatı sıralamasından Uşak 6’ıncı sırada yer almaktadır. Bu miktar Türkiye ortalamasının altında olmakla beraber, TR33 Bölge ortalamasının yaklaşık iki katıdır. Uşak’ta kişi başına ortalama mevduat 2000 yılında Türkiye ortalamasının %77,12’si iken bu oran 2011 yılında %78,25’ine yükselmiştir. 82 Tablo 95: Uşak’ta nüfus başına ortalama mevduat* Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 6 Uşak 728 6.819 836,42 TR33 346 3.652 955,49 TÜRKİYE 944 8.714 823,09 * İller 2011 yılı nüfus başına mevduat hacimlerine göre sıralanmıştır. Sıra No Bölgeler ve iller Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx Diğer TR33 Bölgesi illerinin aksine, Uşak’ta kişi başına ortalama kredi, kişi başına ortalama mevduattan daha azdır. Ancak, 2000-2011 döneminde kredi kullanımındaki oransal artışı Türkiye ortalamasının iki katı civarında olmuştur. Uşak’ta kişi başına ortalama kredi 2000 yılında Türkiye ortalamasının %28,22’si iken, bu oran 2011 yılında %58,37’sine yükselmiştir. Bu veriler Uşak’ın kredi kullanımında önemli gelişmeler sağladığı şeklinde yorumlanabilir. Tablo 96: Uşak’ta nüfus başına ortalama kredi* Sıra No Bölgeler ve iller 31 Mevduat (TL) 2000-2011 Değişme (%) 2000 2011 Uşak 125 4.733 3675,09 TR33 141 4.347 2982,98 TÜRKİYE 443 8.108 1729,81 * İller 2011 yılı nüfus başına kredi hacimlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx ÇALIŞAN PROFİLİ Uşak ili genelinde 2011 sonu itibariyle zorunlu sigortalı olarak (4/a-işçi) çalışanların sayısı 2008 yılına göre %18 artış göstererek 47.632’ye ulaşmıştır. Bunların 2.881’i kamu sektöründe istihdam edilmektedir. Bu artışta kayıt dışılığın önlenmesine ilişkin çalışmalar yanında bölgedeki gelişme potansiyelinin harekete geçirilme çabalarının da etkili olduğu görülmektedir. Uşak, TR33 Bölgesindeki iller içerisinde kamu işçisi oranı en düşük ildir. Uşak’ta kendi işyerinde çalışanların (4/b-Esnaf) sayısı 2008-2011 döneminde %7,3 azalarak 11.506’ya düşmüştür.32 Uşak, sanayi işletmelerinde çalışma kültürü gelişmiş girişimci bir kent olarak tanımlanabilir. Uşak’ta ücretli (4/a-işçi) çalışanların yaklaşık ¼’ü kadar kendi işyerinde çalışan (4/b-esnaf) bulunmaktadır. TR33’ün diğer illerinde bu oran daha düşüktür. 32 SGK 83 Tablo 97: Uşak’da Çalışanların Statülere Göre Dağılımı Çalışma statüsü Zorunlu sigortalı (4/a-işçi) Zorunlu sigortalı (4/b-esnaf) Aktif sigortalı (4/b-tarım) Aktif sigortalı (4/c-memur) TOPLAM 2008 40.363 12.415 10.905 15.259 78.942 2009 40.616 11.646 10.037 10.069 72.368 2010 45.291 11.114 10.528 10.326 77.259 2011 47.632 11.506 10.854 11.470 81.462 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ TR33 Bölgesindeki iller arasında kamu ve özel sektörde çalışanların ortalama günlük kazançlarının en düşük olduğu il Uşak’tır.33 TR33 Bölgesindeki diğer illerde sanayide çalışanlar içerisinde mühendislerin oranı %4 iken, Uşak’ta %1’dir.34 Uşak’ta engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 323 olup 63 açık kontenjan bulunmaktadır. Açık kontenjan miktarı Türkiye ortalaması civarındadır.35 Tablo 98: Uşak’ta Hizmet Akdine Bağlı Olarak Çalışanların Dağılımı Yıllar Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar Kamu 2005 2008 2011 TÜRKİYE TR33 Uşak TÜRKİYE TR33 Uşak TÜRKİYE TR33 Uşak Daimi Mevsimlik Erkek Kadın 680.500 6.238.105 Özel 5.774.759 1.143.846 5.486.494 1.432.111 TOPLAM 6.918.605 32.552 210.504 192.526 50.534 204.981 38.075 243.056 2.695 28.735 26.946 4.488 25.711 5.719 31.430 731.704 8.071.285 7.156.453 1.646.536 6.774.527 2.028.462 8.802.989 33.612 262.562 232.765 63.409 239.281 56.893 296.174 3.105 37.258 34.224 6.139 31.102 9.261 40.363 791.978 10.165.264 8.860.003 2.097.239 8.271.671 2.685.571 10.957.242 30.882 336.842 286.066 81.658 290.400 77.324 367.724 2.881 44.751 40.625 7.007 35.631 12.001 47.632 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ İŞSİZ PROFİLİ 2011 yılsonu itibariyle Uşak İŞKUR İl Müdürlüğü’ndeki kayıtlı işsiz sayısı 13.825 olup bunların yarısı kadındır. Aynı yıl içerisinde İŞKUR 14.515 kişiyi (bir iki yıl içerisinde birden fazla işletmeye yönlendirilebilmektedir) işletmelere yönlendirmiş, bunlardan 2.244’ü işe girmiş, 7.967’si işveren tarafından uygun görülmemiş, sadece 3 kişi işverenin iş teklifini reddetmiştir. Bu bağlamda İŞKUR kanalıyla iş görüşmelerine gönderilen her 7 kişiden birinin (yaklaşık) istihdam edildiği ve Uşak’taki işsizlerin çalışma arzularının yüksek olduğu söylenebilir. Kayıtlı işsizlerin %62,18’i ilköğretim mezunu ve daha alt düzeyde eğitimli veya okuma-yazma bilmeyenler oluşturmaktadır. Söz konusu oran kadınlarda %60,43’tür. 33 34 35 SGK T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop 84 2011 yılı sonu itibariyle Uşak İŞKUR il Müdürlüğü’ne kayıtlı işsizlerin %49,53’ü 15-29 yaş grubundadır. 15-34 yaş grubundakilerin oranı ise %66,47’ye yükselmektedir36. Bu veriler Uşak’taki işsizlerin yaş ortalamasının TR33 Bölgesinin diğer illerine göre daha yüksek olduğuna işaret etmektedir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER SGK kayıtlarına göre 2008-2010 döneminde Uşak’ta işyeri sayısı açısından 51 faaliyet grubunda artış, 22’ünde ise azalma meydana gelmiştir. İşyeri sayısı da toplamda 1.161 artarak 6.925’e ulaşmıştır. İstihdamın en yoğun olduğu faaliyet grupları sırasıyla; tekstil ürünleri imalatı, inşaat ve perakende ticarettir. Bu üç faaliyet grubunda sigortalı olarak istihdam edilenlerin sayısı 18 bine yaklaşmakta olup, toplam sigortalı sayısının %38,92’sidir. Tablo 99: Uşak’ta Gelişen ve Daralan Faaliyet Grupları 2008 No FAALİYET GRUPLARI (*) 2010 Dönemsel fark İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI İŞYERİ SAYISI SİGORTALI SAYISI Gelişen faaliyet grupları 82 BÜRO YÖNETİMİ,BÜRO DESTEĞİ FAAL. 11 24 124 1.120 113 1.096 56 YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. 87 344 301 1.314 214 970 41 BİNA İNŞAATI 747 3.655 1.201 4.534 454 879 49 KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA. 399 1.865 568 2.549 169 684 14 GİYİM EŞYALARI İMALATI 32 614 37 1.165 5 551 47 PERAKENDE TİC.(MOT.TAŞIT.ONAR.HAR) 716 2.507 840 3.006 124 499 Daralan faaliyet grupları 92 KUMAR VE MÜŞTEREK BAHİS FAAL 217 932 30 109 -187 -823 13 TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI 680 10.767 664 10.082 -16 -685 70 İDARİ DANIŞMANLIK FAALİYETLERİ 226 1183 74 526 -152 -657 75 VETERİNERLİK HİZMETLERİ 63 384 10 86 -53 -298 77 KİRALAMA VE LEASING FAALİYETLERİ 144 489 46 247 -98 -242 95 BİLGİSAYAR VE KİŞİSEL EV EŞYA.ONAR. 54 278 31 87 -23 -191 Kaynak: http://sgk.gov.tr/ Uşak’ta tekstil ürünleri imalatının daralan faaliyet grupları arasında yer alması dikkat çekmektedir. SEKTÖRLERE GÖRE YAPILABİLECEK YATIRIMLAR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca hazırlanan raporda, Uşak ilinde aşağıdaki tabloda açıklanan yatırım konularına dikkat çekilmektedir. 36 http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx 85 Tablo 100: Uşak’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar Tarım sektörü Yem bitkileri üretimi Şaraplık üzüm üretimi Çilek ve kiraz üretimi Arıcılık Hayvancılık sektörü Su ürünleri üretimi Et besiciliği Süt besiciliği 86 Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar Süt mamülleri üretim tesisi Bisküvi ve gofret üretim tesisi Meyve suyu üretim tesisi Pekmez, pastörize üzüm suyu ve sirke üretim tesisi BÖLÜM III: ALT BÖLGELER 1. AFYONKARAHİSAR-ISCEHİSAR-EMİRDAĞ ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Afyonkarahisar (Merkez) ile İscehisar, Emirdağ ve Bayat’ı kapsayan bu alt bölgede Afyonkarahisar il nüfusunun %47,01’i; TR33 Bölgesi nüfusunun ise %11,16’sı yaşamaktadır. Alt Bölge nüfusunun %77,74’ü; şehir nüfusunun ise %83,35’i Afyonkarahisar merkez ilçesindedir. 2007-2011 döneminde Afyonkarahisar (merkez) nüfusu %8,74 artarken diğer ilçelerin nüfusunda azalma meydana gelmiştir. Emirdağ ve Bayat’ta söz konusu azalma %10’un üzerindedir. Sözü edilen dönemde Bayat’ın şehir nüfusu%20,13; köy nüfusu %4,20 oranında azalmıştır. Emirdağ’da şehir ve köy nüfuslarındaki azalma oranları birbirine yakındır. Bu bilgiler Emirdağ ve Bayat’tan yoğun göç yaşandığına ve Bayat ilçe merkezinin boşalmakta olduğuna işaret etmektedir. Tablo 101: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesinde Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İl/İlçe Afyonkarahisar Yıl/ Artış(%) Bayat Kız Toplam Erkek Kız Toplam Erkek Kız 79.606 80.361 74.840 37.882 36.958 234.807 117.488 117.319 2011 179.344 90.004 89.340 75.990 38.150 37.840 255.334 128.154 127.180 12,11 13,06 11,17 1,54 0,71 2,39 8,74 9,08 8,41 2007 11.721 5.803 5.918 12.393 6.263 6.130 24.114 12.066 12.048 2011 12.013 5.929 6.084 12.099 6.111 5.988 24.112 12.040 12.072 2,49 2,17 2,81 -2,37 -2,43 -2,32 -0,01 -0,22 0,20 2007 21.898 11.532 10.366 24.301 12.333 11.968 46.199 23.865 22.334 2011 19.637 9.730 9.907 21.299 10.600 10.699 40.936 20.330 20.606 Artış (%) -10,33 -15,63 -4,43 -12,35 -14,05 -10,60 -11,39 -14,81 -7,74 2007 5.217 2.566 2.651 4.070 2.082 1.988 9.287 4.648 4.639 2011 4.167 2.021 2.146 3.899 1.970 1.929 8.066 3.991 4.075 -20,13 -21,24 -19,05 -4,20 -5,38 -2,97 -13,15 -14,14 -12,16 2007 198.803 99.507 99.296 115.604 58.560 57.044 314.407 158.067 156.340 2011 215.161 107.684 107.477 113.287 56.831 56.456 328.448 164.515 163.933 8,23 8,22 8,24 -2,00 -2,95 -1,03 4,47 4,08 4,86 Artış (%) TOPLAM Erkek Toplam 159.967 Artış (%) Emirdağ Toplam Belde/Köy 2007 Artış (%) İscehisar il/ilçe Merkezi Artış (%) Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Bu alt Bölgede 2007-2011 döneminde toplam nüfus %4,47 artarken, şehir nüfusu %8,23 oranında artmıştır. Bu bilgiler köyden şehre göçlerin doğal biçimde devam ettiği şeklinde yorumlanabilir. 0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfusa oranı Türkiye genelinde %25,28; TR33 Bölgesinde %21,82 ve bu Alt Bölgede ise %25,74’tür. İscehisar’da bu oran %31,23’e yükselmektedir. Bu bilgiler söz konusu Alt Bölgedeki doğurganlık oranının TR33 Bölgesinin üzerinde, Türkiye ortalamasına yakın olduğuna işaret etmektedir. İscehisar’da 0-14 yaş grubu nüfusunda toplam nüfusa oranının ayrıca irdelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 87 Tablo 102: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesinde Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Geniş yaş grupları İller/İlçeler Toplam 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 Afyonkarahisar İscehisar Emirdağ Bayat TOPLAM 66.602 7.530 8.390 2.022 84.544 21.682 2.384 3.473 681 28.220 23.038 1.915 3.228 581 28.762 46.036 3.865 5.959 1.139 56.999 63.978 5.264 10.496 1.797 81.535 18.884 1.474 4.317 744 25.419 Afyonkarahisar İscehisar Emirdağ Bayat TOPLAM 26,08 31,23 20,50 25,07 25,74 8,49 9,89 8,48 8,44 8,59 9,02 7,94 7,89 7,20 8,76 18,03 16,03 14,56 14,12 17,35 25,06 21,83 25,64 22,28 24,82 7,40 6,11 10,55 9,22 7,74 65+ 15.114 255.334 1.680 24.112 5.073 40.936 1.102 8.066 22.969 328.448 Oransal dağılım (%) 5,92 100,00 6,97 100,00 12,39 100,00 13,66 100,00 6,99 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul İktisaden faal nüfus oranı en yüksek olan yer Afyonkarahisar’dır (%68,00). Bunu %67,21’ile Emirdağ izlemektedir. Diğer ilçelerdeki oran ise %61’den biraz fazladır. 65 ve daha yukarı yaş nüfusunun en düşük olduğu yer Afyonkarahisar (%5,92), en yüksek olduğu yer ise Bayat’tır (%13,66). Emirdağ’daki oran da %12,39’dur. Bu bilgiler dışarıda çalışan Bayat ve Emirdağlıların emeklilik sonrası ilçelerine dönüş eğiliminin yüksek olduğuna işaret etmektedir. Tablo 103: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ Alt Bölgesi Nüfusunun Bitirdiği Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Afyonkarahisar- İscehisar Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul/ fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam İlkokul ve daha alt İlköğretim ve dengi Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul / fakülte mezunu Yüksek lisans ve doktora mezunu Bilinmeyen Emirdağ-Bayat TOPLAM Toplam 6.723 8.574 Erkek 848 2.338 Kadın 5.875 6.236 Toplam 2.865 3.364 Erkek 436 1.001 Kadın 2.429 2.363 Toplam 9.588 11.938 Erkek 1.284 3.339 Kadın 8.304 8.599 62.203 47.658 10.976 23.369 27.194 7.004 38.834 20.464 3.972 15.724 6.838 1.537 7.742 3.584 1.100 7.982 3.254 437 77.927 54.496 12.513 31.111 30.778 8.104 46.816 23.718 4.409 43.448 21.539 1.620 603 852 204.196 25.812 12.985 1.026 427 480 101.483 17.636 8.554 594 176 372 102.713 5.231 1.862 90 15 970 38.496 3.347 1.196 61 9 522 18.998 1.884 666 29 6 448 19.498 48.679 23.401 1.710 618 1.822 242.692 37,95 28,71 21,28 10,55 1,09 0,42 26,17 33,70 25,43 12,80 1,43 0,47 49,60 23,79 17,17 8,33 0,75 0,36 48,32 24,66 17,62 6,30 0,37 2,75 65,51 18,93 9,66 3,42 0,18 2,30 40,98 27,61 20,06 9,64 0,96 0,75 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 88 57,03 21,76 13,59 4,84 0,27 2,52 29.159 19.520 14.181 9.220 1.087 623 436 182 1.002 820 120.481 122.211 Oransal dağılım (%) 29,66 52,14 32,27 23,02 24,20 15,97 11,77 7,54 1,26 0,66 0,83 0,67 Alt Bölgedeki 15 ve daha yukarı yaş grubunda olanların %68,59’u ilköğretim mezuniyeti ve daha alt eğitim almıştır. Bu oran Türkiye genelinde %64,31; TR33 Bölgesinde ise %73,42’dir. Az eğitimli nüfus açısından söz konusu Alt Bölge TR33 Bölge ortalamasından daha iyi durumdadır. Yüksek lisans ve doktora eğitimi olan nüfusun oranı açısından ise Alt Bölge Türkiye ortalamasında olup, TR33 ortalamasının (%0,50) çok üzerindedir. Afyonkarahisar- İscehisar ile Emirdağ Bayat yerleşim birimlerindeki nüfusun eğitim düzeyi arasındaki büyük farklılıklara da dikkat çekmek gerekmektedir. İlköğretim mezuniyeti ve daha az eğitimli nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranı Afyonkarahisar-İscehisar’da %66,66 iken bu oran EmirdağBayat’ta %72,98’e yükselmektedir. Sözü edilen oran Emirdağ-Bayat’ta yaşayan kadın nüfusta %84,44’tür. Eğitim düzeyi yükseldikçe Emirdağ-Bayat yerleşim birimlerinin söz konusu kriter açısından dezavantajlı durumu daha belirgin hale gelmektedir. EKONOMİK DURUM Afyonkarahisar (Merkez); önemli bir kara ve demiryolu ulaşım ağının merkezinde olma konumunu iyi değerlendirerek çeşitli ticaret merkezlerinin ve konaklama tesislerinin kurulmasıyla ticaretini geliştirmiş bir il merkezidir. Türkiye ve dünya çapında marka olmuş birçok gıda ürünü bulunmaktadır. Alt Bölgede ticaret ve sanayi odalarına bağlı 5.000’in üzerinde işyeri bulunmaktadır. Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 2009-2010 döneminde açılan işyeri sayısı %30 artarken, kapanan işyeri sayısı %12 azalmıştır37. Afyonkarahisar’daki ilk sanayi tesisleri kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bazıları; çimento, kağıt, şeker fabrikalarıdır. Daha sonra özel sektör tarım ürünlerine dayalı sanayi işletmelerini kurmaya başlamıştır. Alt bölgedeki en önemli 3 sektör; Diğer madencilik ve taş ocakçılığı imalatı Gıda ürünleri imalatı ve Metalik olmayan diğer mineral ürünleri imalatıdır. Özellikle İscehisar ve çevresinde çıkartılan mermerin farklı biçimlerde işlenmek suretiyle yurtiçi ve yurtdışı pazarlara sunulması Alt Bölgedeki en önemli sektör konumundadır. Alt Bölgede toplam 957,7 hektar büyüklüğünde üç organize sanayi bölgesi vardır. OSB’lerdeki toplam 434 parselin 408’i tahsis edilmiş, bunlardan 316’sı üretime geçmiştir. Üretime geçen firmalarda toplam 7.620 kişi istihdam edilmektedir. Afyonkarahisar’a ikinci bir OSB kurma çalışmaları devam etmektedir. 37 http://www.yeni.afyonkarahisartso.org.tr/ 89 Tablo 104: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ-Bayat Alt Bölgesinde Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu Adı Tamamlanma yılı Büyüklüğü (hektar) Parsel sayısı Tahsis edilen parsel sayısı Boş parsel sayısı Üretimde olan İnşaat aşamasında olan Proje aşamasında olan Üretimdeki firmalarda çalışan sayısı Afyon OSB 1994 702,7 317 317 0 304 7 6 7.430 İscehisar OSB 2008 150,0 56 43 13 10 8 25 170 Emirdağ OSB 2009 105,0 61 48 13 2 16 30 20 TOPLAM 957,7 434 408 26 316 31 61 7.620 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Alt Bölgedeki 4 adet küçük sanayi sitesinde toplam 1.517 işyeri bulunmakta olup bunların 1.238’i doludur. Tablo 105: Afyonkarahisar-İscehisar-Emirdağ-Bayat Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu ADI İşyeri sayısı Afyonkarahisar Merkez (1. Bölüm) KSS Afyonkarahisar Merkez (2. Bölüm) KSS Afyonkarahisar İscehisar (Mermer) KSS Afyonkarahisar Emirdağ 1+2 KSS TOPLAM 348 1.000 133 136 1.517 Dolu işyeri sayısı 348 800 54 136 1.238 Boş işyeri sayısı 0 200 79 0 279 Doluluk oranı (%) 100 80 41 100 77 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara İl genelinde sayısı 700’e ulaşan gıda ve gıda ambalajı üreten işyerlerinin 334’ü Afyonkarahisar (Merkez)’de, 31’i Emirdağ’da, 2’si de Bayat’tadır. Afyonkarahisar’daki mezbahalarda çevre illerin de kesimleri yapılmaktadır. Emirdağ’dan yurtdışına çalışma için gidenlerin sayısı oldukça fazladır, konumu itibariyle de Emirdağ, ticari ilişkilerini ağırlıklı olarak Eskişehir ile yürütmektedir. ÇALIŞAN PROFİLİ Çalışanların yaklaşık %30’u lise ve daha üst öğrenimlidir. Yaklaşık %30’u 25-34 yaş grubundadır ve bunların yaklaşık %20’si yüksek öğrenim mezunudur. Çalışanların yaklaşık üçte ikisi erkektir. Sanayide çalışanların yarısından fazlası gıda üretimi ve diğer madencilik imalatı sektörlerinde hizmet vermektedirler. Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan bir ankette işletmelerde karşılaşılan en önemli sorunların yönetim (%53) ve personel (%27) sorunları olduğu ortaya çıkmıştır.38 Söz konusu ankette; yönetim, üretim, pazarlama, muhasebe ve personel olmak üzere 5 seçenek bulunmaktadır. Beş seçenekten ikisinin toplam %80’lik bir paya sahip olması dikkat çekicidir. Bu veriler işletmelerde yönetimin profesyonelleşmesinin ve insan kaynakları birimi oluşturulmasının önemine işaret 38 http://www.yeni.afyonkarahisartso.org.tr/ 90 etmektedir. Alan ziyaretlerindeki gözlemlerde elde edilen bulgular da bu verileri destekler mahiyettedir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Alt Bölgede geleneksel tarım sektöründeki istihdamın azalması, buna karşın örtü altı ürün yetiştiriciliği yapan işletmelerin personel ihtiyacının artması beklenmektedir. Gıda ürünlerinin işlenmesi ve paketlenmesi sektöründeki işgücü ihtiyacının da artması beklenmektedir. Çobanlı ve hayvan besiciliğinde de zaman içerisinde nitelikli işgücü bulmanın zorlaşabileceğine dikkat çekmek gerekmektedir. Alt Bölgede, özellikle Afyonkarahisar il merkezinde, hizmet sektöründe ciddi bir genişleme beklenmelidir. Bu bağlamda satış elemanlığı, pazarlama, servis elemanlığı, kat görevlisi, yemek pişirme, masör, turist rehberi gibi mesleklerin istihdam kapasitesinin genişleyeceği söylenebilir. Mermerlerin katma değerlerinin yükseltilmesi ve atıklarının değerlendirilmesi bağlamında nitelikli tasarımcılara ve mermer işleyicilerine ihtiyaç duyulacaktır. TALEP EDİLEN BECERİLER Talep edilen beceriler; mesleki beceriler, temel çalışma becerileri, hayat boyu öğrenme becerileri ve ek beceriler olmak üzere dört ana başlık altında incelenebilir. Mesleki ve teknik okullardaki okullaşma oranları dikkate alındığında, mesleki beceriler açısından söz konusu alt bölgede ciddi sorunlar olmayacağı sonucuna varılabilir. Ancak, anket uygulaması yapılamadığından bu görüşün verilerle desteklenmediğinin altının da çizilmesi gerekmektedir. Buna karşın gerekli eğitimi almadan hizmet sektöründe çalışan (satış elemanı, garson, vb) kişilerin müşteri ilişkileri, ürün bilgisi, hijyen gibi konulardaki beceri eksiklikleri dikkat çekici bulunmuştur. Alanda yapılan görüşmelerde işverenlerin en fazla temel çalışma becerileri kapsamındaki becerilerin yetersizliğine vurgu yaptığı dikkat çekmiştir. Çalışanların özellikle hasat dönemindeki aşırı izin talepleri veya işten ayrılmaları en fazla dile getirilen sorundur. Hasat zamanının işletmenin işlerinin yoğun olduğu dönemlere rastlaması (mesela süt ve süt ürünleri sanayinde) sorunu daha ciddi hale getirmektedir. Anne-babaların çocukları adına iş arama alışkanlığının yaygın olduğu görülmüştür. Bu durum temel çalışma becerileri yetersizliklerine işaret etmektedir. Aile elbette çocuklarının iş bulmasına destek olacaktır, ama onun adına iş bulmaya çalışması doğru değildir. Günümüzde iş bulma devletin veya ailenin değil, bireyin görevidir. Devlet, aile ve çevre; bireyin iş bulmasına yardımcı olabilir; ancak bu görevi onun adına yerine getirme anlamına gelmemelidir. Gençlerin mutlaka bu sorumluluklarının bilincine varmaları ve iş arama becerilerini kazanmaları gerekmektedir. TR33 Bölgesinde sadece Afyonkarahisar’da eğitimin gelişen faaliyet grupları içerisinde yer alması dikkat çekmiştir. Bu durum eğitime daha fazla yatırım yapıldığına işaret etmektedir. Olumlu bir gelişme olarak algılansa da bu durum hayat boyu öğrenmenin geliştiği anlamına gelmeyebilir. Hayat boyu öğrenmeyi yaygın eğitim istatistikleriyle açıklamak yanıltıcı olabilir. Sayıları sınırlı da olsa, özellikle ihracat yapan firmalar yabancı dil bilen meslek elemanı ihtiyacını dile getirmişlerdir. İşverenler (önemli bir bölümü) herhangi bir pozisyon için istihdam edecekleri kişilerde aradıkları becerileri açıklarken bir mesleğin sınırları içerisinde kalmamaktadırlar. 91 İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Karayolu güzergâhı üzerindeki konumunu ve termal potansiyelini iyi değerlendiren Afyonkarahisar, önemli turizm ve konaklama yatırımlarını çekmeyi başarmıştır. Bu tesislerde nitelikli personel ile hizmet sunumunun sağlanamaması, yatırımların önünü kesebilir. Afyonkarahisar (Merkez) çevresindeki termal potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla yapılan konaklama tesislerinin (Gazlı Göl vb.) çevresinde turistlerin ihtiyaç duyacağı çeşitli yaşam alanlarının oluşturulması mümkün olamayabilir. Afyonkarahisar (Merkez) bu eksikliği tamamlayarak turizm potansiyelinin daha iyi değerlendirilmesine katkı sağlayabilir. Zafer Hava Alanının hizmete girmesiyle bölgeye gelen yabancı turist sayısında ciddi artışlar olabilir. Hizmet işletmelerinin böyle bir potansiyeli değerlendirmeye hazırlanması gerekmektedir. Alt Bölgedeki en önemli sanayi sektörü olan mermerciliğin geleceğinin iyi görülebilmesi için çok ayrıntılı bir sektör raporuna ihtiyaç duyulmaktadır. Kullandığı teknolojiyi yenilemediği ve iş ortamlarını iyileştirmediği takdirde, sektörün halen yüz yüze olduğu işgücü bulamama sorununun derinleşmesi kaçınılmazdır. Yeni iş modellerinin geliştirilmesi, katma değeri yükseltecek tasarım çalışmaları, yurtdışı pazarlama vb. kritik öneme haiz çalışmaların yürütülmesi, mermercilik sektörünün önünün açılmasına ciddi katkı sağlayabilir. Afyonkarahisar Merkez ilçenin, çevre ilçelerden veya köylerden göç edenler için cazip bir merkez haline geldiği görülmektedir. Göç edenlerin/edeceklerin şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması suretiyle söz konusu göçler şehrin daha genç ve dinamik bir nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak faydaya dönüştürülebilir. Yaşam alanlarının çeşitlenmesi ve zenginleşmesi Afyonkarahisar’ı çevre ilerdeki insanlar için de cazip hale getirebilir. İşletmeler bu durumu kendileri için avantaja dönüştürerek nitelikli işgücü ihtiyacını daha kolay biçimde karşılayabilirler. Çevre illerle mukayese edildiğinde, Afyonkarahisar’daki özel sektör işletmelerinde çalışanların ücretlerin düşüklüğü nitelikli işgücünün İzmir’e göçünü hızlandırabilir. Veya dışarıdan gelen yatırımcıların daha iyi ücret vererek nitelikli işgücünü kendilerine çekmeleri sonucunu doğurabilir. Afyonkarahisar (Merkez) tarım ve hayvancılık ürünlerinin işlenmesinde ve ambalajında ildeki önemli merkezlerden biridir. Bu konumu zaman içerisinde daha da güçlenebilir. Geçmişte önemli olan üretmekti, günümüzde pazarlamadır, gelecekte de lojistik olması bekleniyor. Tarım ve hayvancılık potansiyeli çok yüksek bir ilin merkezi olan Afyonkarahisar (Merkez), kara ve demir yolları güzergâhları üzerindeki konumundan da faydalanarak lojistik hizmetlere yatırım yapmak suretiyle geleceğe hazırlanabilir. Zafer Hava Alanının hizmete girmesi Afyonkarahisar’ın lojistikteki önemini daha da güçlendirecektir. Hizmet sektörüne (Turizm dahil) eleman yetiştirmede meslek yüksek okulu seçeneğine öncelik verilmesi, kalite sorunun aşılmasını kolaylaştıracaktır. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER İşletmelerin yönetici, pazarlamacı, iş geliştirme uzmanı gibi kritik öneme haiz pozisyonlardaki elemanlarını yetiştirmeye yönelik çabaları desteklenmelidir. Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel bir program oluşturulmalıdır. 92 Meslek yüksekokullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanları bölgenin işgücü ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir. Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma çabalarının desteklenmelidir. Kadınların iş hayatına katılımlarının arttırılması sağlanmalıdır. İşletmelerin çeşitli hibe ve desteklere erişimlerini kolaylaştıracak faaliyetler desteklenmelidir. Özellikle meslek kuruluşlarının mesleki eğitim ve istihdamda daha etkin rol üstlenmelerini kolaylaştırmasına yardımcı olacak biçimde kapasitelerinin güçlendirilmelidir. Ağır ve tehlikeli işler kapsamındaki işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin ve iş ortamlarının iyileştirilmesine yönelik çabalar desteklenmelidir. İşgücü yetiştirme ve KOBİ geliştirme konularında nitelikli eğitim ve danışmanlık arz kapasitesinin geliştirilmesi desteklenmelidir. Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmeleri desteklenmelidir. İl istihdam ve mesleki eğitim kurulunda görev alan kurum ve kuruluşların ortaklaşa hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmelidir. 93 2. KÜTAHYA-TAVŞANLI ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Kütahya (Merkez) ve Tavşanlı’yı kapsayan bu alt bölgede Kütahya il nüfusunun %60,04’ü, TR-33 Bölgesindeki nüfusun ise %11,51’i yaşamaktadır. 2007-2011 döneminde Kütahya (merkez)’in nüfusu hemen hemen sabit kalırken, Tavşanlı’nın nüfusu %1,58 oranında artmıştır. Aynı dönemde Kütahya merkez kent nüfusu %1’in altında bir artış gösterirken Tavşanlı kent nüfusundaki artış %19,09 olmuştur. Bu bilgilerden hareketle söz konusu alt bölgenin göç verdiği, Tavşanlı’da ise köyden kente yoğun bir nüfus hareketliliğinin yaşandığı sonucu çıkartılabilmektedir. Dikkat çeken diğer bir husus, Kütahya köy nüfusunun azlığıdır. Tablo 106: Kütahya- Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı il/ilçe Merkezi Belde/Köy Toplam İl/İlçe Kütahya Tavşanlı Yıl Kentleşme oranı (%) Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 2007 212.934 112.648 100.286 24.636 12.332 12.304 237.570 124.980 112.590 89,63 2011 107.029 27.409 107.257 27.831 23.518 44.193 11.690 21.839 11.828 22.354 237.804 99.433 118.719 49.248 119.085 50.185 90,11 2007 214.286 55.240 2011 65.784 32.758 33.026 35.217 17.359 17.858 101.001 50.117 50.884 65,13 2007 268.174 140.057 128.117 55,55 68.829 34.171 34.658 337.003 174.228 162.775 79,58 280.070 139.787 140.283 58.735 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 29.049 29.686 338.805 168.836 169.969 82,66 TOPLAM 2011 Tavşanlı’daki hızlı kentleşme Tablo-67’de açıkça görülmektedir. Bu ilçenin 2007 yılında %55,55 olan kentleşme oranı 2011’de %65,13’e yükselmiştir. Tabloda dikkat çeken diğer bir husus, Tavşanlı’da az da olsa kızların sayısının daha fazla olmasıdır. Bu bilgiler genç erkek nüfusun göçüne işaret etmektedir. Tablo 107: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Nüfusa Kayıtlı Olunan İle Göre Dağılımı (2011) Nüfusa kayıtlı olunan il Kütahya Yerleşim yeri Kütahya TOPLAM % Tavşanlı 189.952 89.999 279.951 Afyonkarahisar 8.410 600 9.010 2,66 Eskişehir 5.276 757 6.033 1,78 Bursa 1.412 1.532 2.944 0,87 Balıkesir 1.357 1.226 2.583 0,76 Konya 1.867 358 2.225 0,66 Bilecik 1.884 282 2.166 0,64 Manisa 1.124 385 1.509 0,45 Diğer İller 26.522 5.862 32.384 9,56 TOPLAM 237.804 101.001 338.805 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 94 82,63 100,00 Tablo-68’de görüldüğü gibi Kütahya’da 14 bin civarında Afyonkarahisar ve Eskişehir doğumlu insan vardır. Kütahya’da kamu istihdamının yoğunluğu da dikkate alındığında, erkek nüfusun fazla olması ailesini taşımadan çalışmaya gelen kişilerle veya bekâr erkeklerle açıklanabilir. Tablo 108: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Oransal Dağılımı İller/ İlçeler Geniş yaş grupları Kütahya Tavşanlı TOPLAM TR-33 0-14 20,91 19,98 20,63 21,82 15-19 8,14 7,25 7,87 7,82 20-24 9,90 7,22 9,10 7,76 25-34 17,31 16,68 17,12 15,95 35-54 27,28 28,77 27,72 27,06 55-64 8,92 10,49 9,39 9,85 65+ 7,55 9,60 8,16 9,75 Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Tablo-69’da Kütahya-Tavşanlı nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı TR-33 Bölgesiyle karşılaştırılmak suretiyle verilmiştir. Tablodaki veriler iktisaden faal nüfus açısından söz konusu alt bölgenin TR-33 Bölgesinden daha iyi durumda olduğunu ortaya koymaktadır. TR-33 Bölgesinde 15-65 yaş grubunun toplam nüfus içerisindeki oranı %68,44 iken, bu oran Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde %71,21’dir. Ancak, bir noktaya dikkat çekmek gerekecektir. TR-33 Bölgesinde %21,82 olan 0-14 yaş grubundakilerin toplam nüfusa oranı Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde %20,63’tür. Bu bilgiler orta vadede iktisaden faal nüfus açısından söz konusu farklılıkların ortadan kalkacağı anlamına gelmektedir. Tablo 109: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde 15+ Yaş Grubu Nüfusunun Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı (2011) Kütahya Tavşanlı TOPLAM Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Toplam 5.987 7.401 Erkek 1.082 2.341 Kadın 4.905 5.060 Toplam 4.106 4.938 Erkek 656 1.785 Kadın 3.450 3.153 Toplam 10.093 12.339 Erkek 1.738 4.126 Kadın 8.355 8.213 57.508 38.392 9.237 20.406 20.989 5.909 37.102 17.403 3.328 28.422 16.499 3.863 9.981 8.879 2.545 18.441 7.620 1.318 85.930 54.891 13.100 30.387 29.868 8.454 55.543 25.023 4.646 47.038 18.962 28.615 11.742 18.423 7.220 16.927 5.521 11.706 3.764 5.221 1.757 63.965 24.483 40.321 15.506 23.644 8.977 1.352 466 1.252 187.595 858 334 727 93.003 494 132 525 94.592 250 40 182 80.748 182 26 86 39.610 68 14 96 41.138 1.602 506 1.434 268.343 İlkokul ve daha alt 37,79 25,62 49,76 İlköğretim ve dengi 25,39 28,92 21,92 Lise veya dengi okul mezunu 25,07 30,77 19,48 Yüksekokul veya fakülte 10,11 12,63 7,63 mezunu Yüksek lisans ve doktora 0,97 1,28 0,66 mezunu Bilinmeyen 0,67 0,78 0,56 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 95 46,40 25,22 20,96 6,84 31,36 28,84 29,55 9,50 60,88 21,73 12,69 4,27 40,38 25,34 23,84 9,12 1.040 562 360 146 813 621 132.613 135.730 Oransal dağılım (%) 27,34 53,13 28,90 21,86 30,41 17,42 11,69 6,61 0,36 0,53 0,20 0,79 1,06 0,52 0,23 0,22 0,23 0,53 0,61 0,46 Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde 15 ve daha yukarı yaş grubunda ilköğretim mezuniyeti ve daha az eğitim görmüş kişilerin toplam nüfus içerisindeki oranı %60,84’tür. Bu oran Tavşanlı’da %66,83’e, Tavşanlı’daki kadınlarda ise %79,40’a yükselmektedir (TABLO 70). Tabloda dikkat çeken husus Kütahya’da toplam nüfus içerisindeki yüksek lisans ve doktoralıların oranının %,097’ye ulaşarak Türkiye ortalamasının üzerine çıkmasıdır (Türkiye ortalaması %0,94). Söz konusu oran TR33 Bölgesinde %0,50’dir. Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde nüfusun %82,63’ü Kütahya ili doğumludur. Alt bölge genelde göç vermekle beraber, ağırlıklı olarak çevre illerden de göç almaktadır. EKONOMİK DURUM Özellikle 1950’li yıllardaki kamu yatırımlarıyla Kütahya’da sanayileşme büyük ölçüde teşvik edilmiştir. 1960’lı yıllardan itibaren özel sektör yatırımları başlamışsa da beklenen ivmeyi kazanamamıştır. Tarım ve hayvancılık Alt Bölgenin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. İlin sanayisi var olan yer altı ve yerüstü kaynaklara dayalı olarak gelişmiştir. Bu bağlamda diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı ile kömür ve linyit çıkartılması ilin en gelişmiş sektörleridir. Sanayide çalışanların %44’ü bu iki sektörde istihdam edilmektedir. Gıda ise sanayide çalışanların %12’sini istihdam eden ilin üçüncü gelişmiş sektörüdür.39 Kütahya’da son yıllarda otomotiv yan sanayine yönelik yatırımlarda görülen artış dikkat çekmektedir. Kütahya Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı 3.273 işletmenin 413’ü ulaştırma, otomotiv sektöründe faaliyet göstermektedir.40 1941 yılından beri faaliyette bulunan Garp Linyitleri İşletmesi ile 1956 yılından beri elektrik enerjisi üreten Tunçbilek Termik Santralin Tavşanlı ekonomisine büyük katkıları vardır. Bu iki kuruluşta 4.000’in üzerinde insan çalışmaktadır. Sözü edilen yatırımlar taşımacılık ve ticaret gibi sektörlerin gelişmesine de katkı sağlamaktadır. Kütahya genelinde düşük olan ticaretle uğraşanların sayısı Tavşanlı’da yüksektir. Tavşanlı Ticaret ve Sanayi Odasına bağlı 1.521 işyerinden 287’si inşaat, 278’i ticaret, 225’i ulaştırma grubundandır.41 “Tavşanlı Leblebisi”nin markalaşma değerine de dikkat çekmek gerekmektedir. Tablo 110: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesindeki Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu Adı Kütahya Tavşanlı Kütahya II OSB OSB OSB Tamamlanma yılı 1999 2010 2010 Büyüklüğü (hektar) 215 123 320 Parsel sayısı 88 49 30 Tahsis edilen parsel sayısı 88 15 9 Boş parsel sayısı 0 34 21 Üretimde olan 9 1 0 İnşaat aşamasında olan 16 3 0 Kapalı firma sayısı 6 0 0 Üretimdeki firmalarda çalışan sayısı 3.700 740 0 Kaynak: http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=10&id=219&konu=JIZSL http://www.tavsanliosb.org/firma_rehberi.php 39 T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası 41 Tavşanlı Ticaret ve Sanayi Odası 40 96 TOPLAM 658 167 112 55 10 19 6 4.440 Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesi, organize sanayi bölgelerindeki tahsise hazır sanayi parselleriyle dikkat çekmektedir. Tavşanlı Organize Sanayi Sitesi yönetimi çok cazip fiyatlarla yatırımcıları çekmeye gayret etmektedir.42 Tablo-71’de görüldüğü gibi Alt Bölgedeki OSB’lerdeki toplam 167 sanayi parselin 112’si (%67) tahsis edilmiştir. Tavşanlı OSB’de üretime geçen tek firmada asma tavan-bölme duvar üretimi yapılmaktadır. Tablo 111: Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu ADI İşyeri sayısı Dolu işyeri Boş işyeri sayısı sayısı Kütahya Merkez (Birlik) KSS 218 218 0 Kütahya Merkez (1. Bölüm) KSS 60 60 0 Kütahya Merkez (2. Bölüm) KSS 150 150 0 Kütahya Tavşanlı KSS 176 130 46 TOPLAM 604 558 46 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Doluluk oranı (%) 100 100 100 74 82 Organize sanayi bölgelerindeki durumun aksine, küçük sanayi sitelerindeki doluluk oranı çok yüksektir (Tablo-72). Kütahya ekonomisinde tarımın ağırlığı devam etmektedir. 2007-2011 yılları arasındaki projelerin toplam yatırım değeri (TL cinsinden) yaklaşık 2,5 kat artarken, tarım yatırımları yaklaşık 5 kat artmıştır. Buna karşılık kültür ve turizm yatırımları yarıya inmiştir. Rakamsal olarak en önemli artış ta ulaştırma sektöründe sağlanmıştır.43 ÇALIŞAN PROFİLİ Alt Bölgede ücretli çalışma alışkanlığı yaygındır. Bu alışkanlık yeni iş fikirlerinin geliştirilmesi açısından bir engel olarak görülmektedir. Bireylerin kendi yeterliliklerine uygun iş arama yerine, hedefledikleri işin gerektirdiği yeterlilikleri kazanarak iş arama veya istihdam şartlarını iyileştirme yönünde teşvik edilmeleri önemli görülmektedir. Çevreyle mukayese edildiğinde çalışanların ücret beklentilerinin daha yüksek olduğu söylenebilir. Alt Bölgede iradi işsizliğin yaygın olduğu söylenebilir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Alt Bölgeyi kapsayacak sanayi stratejileri, genişleyecek mesleklerin tanımlanmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda bölgede otomotiv yan sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasındadır. Bu yönde bazı yatırımların gerçekleştirildiği de görülmektedir. Otomotiv yan sanayi için nitelikli ara insan gücü son derece önemlidir. Bu bağlamda metal işleme mesleklerinde en az mesleki ortaöğretim yoluyla mesleki beceriler kazanmış işgücüne olan ihtiyaçta ciddi genişlemeler beklenebilir. Alt Bölgede sanayinin gelişmesi bir tercih olmakla beraber, hizmet sektörünün genişlemesi kaçınılmazdır. Tarihi ve doğal kaynakların ekonomiye kazandırılması için nitelikli işgücüne ihtiyaç duyulmaktadır. 42 43 http://www.tavsanliosb.org/ http://www.kutahya.gov.tr/dokuman/istatistikRaporu.pdf 97 TALEP EDİLEN BECERİLER Alt Bölgede yatırım fırsatlarını değerlendirecek girişimcilere ihtiyaç duyulmaktadır. Girişimcilik kültürünün geliştirilmesi ve girişimcilerin cesaretlendirilmesi Alt Bölge için çok önemli görülmektedir. Alt Bölgede “hoşnutluk” diye tanımlanabilecek çalışma alışkanlıklarının yaygın olduğu gözlenmiştir. Bu duygu yaratıcılığı ve yenilikçiliği köreltmektedir. Bölge potansiyelinin değerlendirilebilmesi için işletmelerde yaratıcı gerilim ortamlarının oluşturulmasına ve bireylere bu tür ortamlarda çalışma becerilerinin kazandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Sınırlı da olsa, görüşme yapılan işletmeler yabancı dil bilen personel bulmadaki sıkıntılarını dile getirmişlerdir. Zafer Havaalanının açılmasıyla Alt Bölgede mesleki becerilerinin yanında yabancı dil de bilen elemanlara olan ihtiyacın artması beklenmektedir. İnsanların sadece mesleki bilgileriyle iş bulma fırsatlarının azalacağına dikkat çekmek gerekmektedir. Bu sebeple bireylerin iş bulma ve istihdam şartlarını iyileştirme için yabancı dil, bilgisayar, vb. ek beceriler kazanmaları gerekecektir. Alt Bölgedeki işletmelerin yeni iş fikirleriyle üretimlerinin katma değerlerini yükseltmeye ihtiyaçları vardır. Bu sebeple iç girişimcilik büyük önem taşımaktadır. Ancak, iç girişimciliğin bireysel ve örgütsel yönü yanında bölgedeki girişimcilik kültürüyle etkileşimine de dikkat çekmek gerekmektedir. Bu bağlamda Alt Bölgede girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması hayati önem taşımaktadır. İSTİHDAM POTANSİYELİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER Kütahya’nın başta turizm olmak üzere çeşitli sektörlerde rekabet edebilirliği yüksek potansiyeli vardır. Şimdiye kadar yeterince değerlendirilebildiği söylenemeyen bu potansiyelin bölgenin ekonomik ve sosyal gelişmesine nasıl kazandırılacağı ve hangilerine önem verileceği hususundaki stratejik kararlar istihdamın nitelik ve niceliği ile sektörel dağılımını da büyük ölçüde etkileyecektir. Bu konuda kararlar verilirken bölgedeki insan profilinin öncelik verilecek sektörlere uyum ve uygunluğunun da dikkate alınması gerekmektedir. Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı’nın “Daha iyi Bir Kütahya İçin”44 başlıklı yazılarında kentin yaşanabilirliğine yaptığı vurgu ekonomi kadar istihdam politikalarıyla da çok yakından ilgilidir. Sosyal ve ekonomik gelişme birbirinin alternatifi değil tamamlayıcısı ve tetikleyicisidir. Yatırım teşvikleri elbette bölge için bir fırsattır. Ancak, İzmir’de bir firmanın ayda 2.000TL ücret vererek doldurduğu bir pozisyona Kütahya’daki bir firma 3.000TL ücret ödemeye hazır olduğu halde eleman bulamayacak ise, teşvikler sebebiyle bölgeye yatırımcı gelmesi oldukça güç görülmektedir. İşverenlerin, günde birkaç saatini yolda geçirerek işe gelip-gideceklerle çalışmayı tercih etmeyecekleri de açıktır. Bu hususlar dikkate alındığında, söz konusu Alt Bölgede kentin yaşanabilirliğinin yükseltilmesine hizmet edecek yatırımların Bölgenin gelişmesinde ve istihdamın iyileştirilmesinde tetikleyici rolü olacağı söylenebilir. Bu bağlamda yaşam alanlarının çeşitlendirilmesine ve zenginleştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Zafer Havaalanının faaliyete geçmesiyle Kütahya’da çok şeyin değişeceği söylenebilir. Özellikle hizmet sektörünün çeşitlenmesi ve istihdam kapasitesinin yükselmesi beklenmektedir. Kentin işgücü nitelik ve niceliği açısından bu gelişmelere hazırlanması önem taşımaktadır. Kütahya’da çok ortaklı bazı girişimlerden çoğunluğun (kişi) beklediği faydayı sağlayamamasının, bu tür yeni girişimlerin önünü tıkadığı izlenimi alınmıştır. Ortaklık kültürünün geliştirilmesinin bölgedeki yatırım ve istihdam kapasitesinin büyük ölçüde arttıracağı düşünülmektedir. 44 http://www.kutso.org.tr/baskanin_mesaji.aspx?id=4 98 Kütahya-Tavşanlı Alt Bölgesinde, 2007-2011 döneminde, şehir nüfusu %5 oranında artmıştır. Bu veri köyden şehre yoğun bir göçün yaşandığı anlamına gelmektedir. Göç edenlerin/edeceklerin şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması suretiyle söz konusu göçler şehrin daha genç ve dinamik bir nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak faydaya dönüştürülebilir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel bir program oluşturulmalıdır. İlköğretimden başlayarak, öğrencilerin iş hayatını tanımalarına ve iş hayatına geçişlerini kolaylaştırmalarına yönelik faaliyetler desteklenmelidir. Okuldan işe-işten okula geçişler kolaylaştırılmalıdır. Ticaretin geliştirilmesi için gerekli alt yapı hazırlanmalıdır. Meslek yüksek okullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanların bölgenin işgücü ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir. Girişimcilik geliştirilmeli ve girişimciler cesaretlendirilmelidir. Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma çabaları desteklenmelidir. Ortaklık kültürünün gelişmesine katkı sağlayacak işbirliği ve girişimler cesaretlendirilmelidir. Kadınların iş hayatına daha etkin katılımı sağlanmalıdır. Ağır ve tehlikeli işler kapsamındaki işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin ve iş ortamlarının iyileştirilmesi çabaları desteklenmelidir. İşgücü yetiştirme ve KOBİ geliştirme konularında nitelikli eğitim ve danışmanlık arz kapasitesinin geliştirilmesi desteklenmelidir. Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmeleri desteklenmelidir. İl istihdam ve mesleki eğitim kurulunda görev alan kurum ve kuruluşların ortaklaşa hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmelidir. 99 3. MANİSA-TURGUTLU ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Günümüzde tüm küre üzerinde nüfuz alanı oluşturabilen, küre üzerindeki diğer kentlerle sürekli bir yarış içinde olan ve bu süreci hem etkileyen hem de etkilenen kent tanımı ağırlık kazanmaktadır. Kentler bu yarışta yer alarak küresel sermayeyi çekebilmek için gerekli altyapıyı oluşturmanın yanında yerel özelliklerini ve değerlerini ön plana çıkararak farklılıklarını da vurgulamaktadır. Bu kapsamda, Manisa son 30 yıllık süre içinde kabuk değiştirmiş, tarım kenti görünümünden hızla sanayileşen, sanayi ağırlıklı bir kent kimliğini ülke ve küresel düzeyde duyurabilme başarısını göstermiştir. Manisa(Merkez)- Turgutlu alt bölgesi, sahip olduğu sanayi potansiyeli açısından son derece önemli bir konuma sahiptir. İhracata dönük sanayileşme, il merkezindeki ekonomik yapıyı hızla değiştirmiştir. Aynı zamanda turizm potansiyeli açısından son derece geniş imkânları olan Manisa, kent merkezindeki yaşam düzeyi ile kırsal alanlarındaki yaşam düzeyi açısından düalist bir yapıya sahiptir. Manisa merkez ve Turgutlu ilçelerini kapsayan bu alt bölgede Manisa il nüfusunun %36,81’i; TR33 Bölge nüfusunun ise %16,76’sı yaşamaktadır. Nüfusun %85,4’ü il/ilçe merkezinde oturmaktadır. 2007-2011 döneminde köy nüfusu azalırken şehir nüfusunda artış meydana gelmiştir. Oranlar incelendiğinde, genelde köylerden ilçe merkezlerine doğru olağan sayılabilecek bir göçün yaşandığı söylenebilir. Tablo 112: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı il/ilçe Merkezi İl/İlçe Manisa Yıl Toplam Erkek Kız Kız Toplam Erkek Kız 2007 281.890 145.535 136.355 50.456 25.833 24.623 332.346 171.368 160.978 2011 301.218 151.689 149.529 48.018 24.200 23.818 349.236 175.889 173.347 6,86 4,23 9,66 -4,83 -6,32 -3,27 5,08 2,64 7,68 2007 111.166 55.808 55.358 24.664 12.433 12.231 135.830 68.241 67.589 2011 119.985 59.900 60.085 24.005 12.094 11.911 143.990 71.994 71.996 7,93 7,33 8,54 -2,67 -2,73 -2,62 6,01 5,50 6,52 2007 393.056 201.343 191.713 75.120 38.266 36.854 468.176 239.609 228.567 2011 421.203 211.589 209.614 72.023 36.294 35.729 493.226 247.883 245.343 7,16 5,09 9,34 -4,12 -5,15 -3,05 5,35 3,45 7,34 Artış (%) TOPLAM Artış (%) Toplam Toplam Erkek Artış (%) Turgutlu Belde/Köy Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 0-14 yaş grubu nüfusunun toplam nüfusa oranı Türkiye genelinde %25,28; TR33 Bölgesinde %21,82 ve Manisa-Turgutlu alt bölgesinde ise %23,39’dur. İktisaden faal nüfus oranı %69,45’tir. Nüfusun yaş gruplarına dağılımı açısından Manisa merkez ile Turgutlu arasında önemli bir farklılık görülmemektedir. Bu bilgiler Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde nüfusun doğal yapısı içerisinde geliştiği, dışarıdan anlamlı sayılabilecek bir göç alınmadığı şeklinde yorumlanabilir. 100 Tablo 113: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Geniş yaş grupları İller/İlçeler 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 Manisa 81.116 26.670 29.421 65.868 Turgutlu 34.259 11.934 10.504 TOPLAM 115.375 38.604 39.925 TOPLAM 55-64 65+ 93.108 29.100 23.953 349.236 24.313 38.473 13.163 11.344 143.990 90.181 131.581 42.263 35.297 493.226 Oransal dağılım (%) Manisa 23,23 7,64 8,42 18,86 26,66 8,33 6,86 100,00 Turgutlu 23,79 8,29 7,29 16,89 26,72 9,14 7,88 100,00 TOPLAM 23,39 7,83 8,09 18,28 26,68 8,57 7,16 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Manisa Turgutlu Alt Bölgesinde 15 ve daha yukarı yaş grubu nüfusunun %67,59’u ilköğretim mezuniyeti ve daha alt düzeyde eğitim almıştır. Bu oran kadınlarda %72,19’a yükselmektedir. Yüksel öğretim ve daha üst eğitim kurumlarını bitirenlerin 15 ve daha yukarı yaş grubundaki oranı açısından Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi TR33 ortalamasından daha iyi durumda olmakla beraber, Türkiye ortalamasının da altındadır. Tablo 114: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Nüfusun Bitirdiği Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı Manisa Bitirilen eğitim düzeyi Toplam Erkek Turgutlu Kadın Toplam Erkek TOPLAM Kadın Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen 10.988 1.748 9.240 4.469 719 3.750 15.457 2.467 12.990 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu 12.799 4.424 8.375 7.732 2.489 5.243 20.531 6.913 13.618 79.965 34.006 45.959 43.362 20.162 23.200 123.327 54.168 69.159 İlköğretim mezunu 57.424 32.737 24.687 21.925 12.047 9.878 79.349 44.784 34.565 Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu 12.233 7.347 4.886 4.261 2.711 1.550 16.494 10.058 6.436 61.371 34.332 27.039 18.824 10.735 8.089 80.195 45.067 35.128 Yüksekokul veya fakülte mezunu 29.079 16.893 12.186 8.034 4.798 3.236 37.113 21.691 15.422 1.638 979 659 353 224 129 1.991 1.203 788 590 403 187 87 54 33 677 457 220 1.811 943 868 591 324 267 2.402 1.267 1.135 267.898 133.812 134.086 109.638 54.263 55.375 377.536 188.075 189.461 Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Oransal dağılım (%) İlkokul ve altı 38,73 30,03 47,41 50,68 43,07 58,14 42,20 33,79 50,55 İlköğretim ve dengi okul mezunu 26,00 29,96 22,06 23,88 27,20 20,64 25,39 29,16 21,64 Lise ve dengi okul mezunu 22,91 25,66 20,17 17,17 19,78 14,61 21,24 23,96 18,54 Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans ve doktora mezunu Bilinmeyen 10,85 12,62 9,09 7,33 8,84 5,84 9,83 11,53 8,14 0,83 1,03 0,63 0,40 0,51 0,29 0,71 0,88 0,53 0,68 0,70 0,65 0,54 0,60 0,48 0,64 0,67 0,60 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 101 EKONOMİK DURUM Manisa Organize Sanayi Bölgesi gün geçtikçe gelişmekte, ulusal ve uluslararası firmaların cazibe merkezi haline gelmektedir. 2004 yılında 17.000 çalışan ve 4 milyar dolarlık dış ticaret hacmi bulunan Manisa Organize Sanayi Bölgesi, 34.600 e ulaşan istihdam kapasitesi ve 7.820.000.000 dolar dış ticaret hacmi ile son 7 yılda istihdam ve dış ticaret hacmini 2’ye katlamıştır. 2011 yılında Bölgede 4.300.000.000 dolar ihracat, 3.520.000.000 dolar ithalat gerçekleştirilmiştir. MOSB’ nin yarattığı dış ticaret hacmi ve istihdam ile Türkiye’deki OSB’ler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Aralarında Vestel, Polinas, E.C.A. gibi dünya çapında firmaları barındıran Manisa OSB bugün 100’ü aşkın fabrikada 24 bin civarında insana iş imkânı sağlamaktadır. Manisa'nın 4 ve 5'inci OSB alanlarının da tamamen faaliyete geçmesiyle toplam 50 bine yakın kişinin istihdamının sağlanması beklenmektedir. Tablo-78’de Manisa Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren firmaların sektörlere göre dağılımı ve istihdam ettikleri personel sayısı verilmiştir. Tablo 115: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu Adı Büyüklüğü (hektar) Üretimde olan fabrika İnşaat aşamasında olan fabrika Proje aşamasında olan fabrika Kapalı fabrika Üretimdeki firmalarda çalışan sayısı Manisa OSB 960 164 14 11 34.600 Turgutlu OSB 162 41 8 8 1.650 TOPLAM 1122 205 22 8 11 36.250 Kaynak: MOSB ve TOSB web sitesi Tablo 116: Manisa Organize Sanayi Bölgesi’nde Sektörlere Göre Firma ve Çalışan Sayıları Firma sayısı 2006 2008 2011 Ambalaj Sanayi Basım Sanayi Beyaz Eşya Sanayi Beyaz Eşya Yan Sanayi Bisiklet Sanayi Cam Sanayi Çeşitli İmalat Sanayi Çimento Sanayi Demir Dışı Metaller Sanayi Demir Ve Çelik Sanayi Diğer Dokuma Ve Giyim Sanayi Deri Konfeksiyon Elektrikli Makineler Sanayi Elektronik Sanayi Gıda Sanayi Isıtma Cihazları Sanayi 2 4 6 12 1 1 4 3 5 19 1 1 2 1 27 9 1 8 1 7 15 7 3 1 19 4 7 1 1 16 7 1 102 6 3 4 18 2 1 4 1 24 9 2 7 1 8 15 7 5 Çalışan sayısı 2006 2008 2011 186 338 5.090 1.342 258 126 22 2.739 504 225 8 313 8.745 320 562 76 335 4.917 796 310 123 0 28 2.132 462 56 421 0 291 6.189 329 536 397 470 7.366 1.751 370 158 180 21 2.585 741 290 518 0 1.095 8.449 327 851 Kağıt - Ambalaj Sanayi 2 Kağıt Ve Kağıt Ürünleri Sanayi 1 Kalıp Sanayi 3 Kimya Sanayi 3 Madeni Eşya Sanayi 8 Makine Kalıp Sanayi Orman Sanayi 5 Otomotiv Yan Sanayi 14 Petro Kimya Sanayi 1 Pişmiş Kil - Çimento Gereçleri Sanayi 2 Plastik Sanayi 10 Tütün Ve Tütün Mamulleri Sanayi 1 Kaynak: Manisa Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü 5 1 11 2 12 3 2 8 3 11 92 122 154 253 631 103 136 115 217 809 114 208 641 491 937 5 14 1 2 15 1 5 25 1 2 12 1 157 2.079 38 610 1.238 112 153 2.399 0 356 1.096 141 109 3.787 0 525 1.561 172 Tablo-79’da görüldüğü gibi Manisa Organize Sanayi Bölgesinde en fazla istihdam sağlayan üç sektör sırasıyla elektronik sanayi, beyaz eşya sanayi ve otomotiv yan sanayidir. Bu üç sektörde faaliyet gösteren toplam 44 işletmede 20 bine yakın kişi istihdam edilmektedir. En fazla personel istihdam eden elektronik sanayinde 2006-2011 döneminde gerek işletme sayısı gerekse istihdam kapasitesi açısından bir gelişme yaşanmadığına dikkat çekmek gerekecektir. Tablo 117: Manisa-Turgutlu Alt Bölgesinde Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu ADI İşyeri sayısı Dolu işyeri sayısı 422 365 143 739 1.669 Manisa Merkez (I. Bölüm) KSS 422 Manisa Merkez (II Bölüm) KSS 500 Manisa Turgutlu (I. Bölüm) KSS 143 Manisa Turgutlu (II. Bölüm) KSS 739 TOPLAM 1.804 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Mayıs 2012 Boş işyeri sayısı 0 135 0 0 135 Doluluk oranı (%) 100 73 100 100 81 Manisa, karayolu ve demiryolu bağlantıları ile sanayi, ticaret ve turizm şehri olan İzmir ili ile birleşmiş derecede yakın bulunması ticaret potansiyelinin gelişmesini sağlamıştır. Bu yakınlık aynı zamanda diğer bölge illerine ulaşımı da kolaylaştırdığı gibi ihracat açısından çok büyük avantajlar da sağlamıştır. Ticaret sektörü Manisa il ekonomisi içinde üçüncü ağırlıklı ana ağırlıklı sektör konumundadır. Manisa’nın sahip olduğu tarım ve hayvancılık potansiyeli, madencilik potansiyeli ve sanayi üretim yapısı mevcut ticari hayatın gelişmesinde ve canlılığında önemli bir yer tutmaktadır. Manisa’da ticaret sektörü % 15,2 pay almaktadır. Ticaret sektörü içinde ise toptan ve perakende ticaret % 91 pay ile ağırlıklı alt sektör olmaktadır.45 Toplam 1.412 aktif üyesi olan Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’nın gıda sanayi meslek grubunda 109 faal üyesi bulunmaktadır. 45 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 81 İl Durum Raporu, Mayıs 2012 103 Turgutlu’da üretilen tuğla ve kiremit, “Turgutlu Tuğlası” olarak marka değeri taşımaktadır. Bu sektörde, yoğunluk bakımından ülkemizin en büyük üretim bölgesini oluşturmakta ve sektörel üretimin yüzde 20’sini karşılamaktadır. İlçe istihdam yükünün yaklaşık yüzde 40’ını taşımaktadır. İlçede üretilen tuğla-kiremit ürünleri, yurt içinde oluşan pazara hitap ettiği gibi, Yunanistan, Bulgaristan, Arnavutluk ve İtalya gibi ülkelere de ihraç edilmektedir. Son dönemde oluşan yoğun konut talepleri nedeniyle, inşaat sektöründe bir miktar artış yaşanmış olmasına rağmen piyasalardaki nakit darlığı problemi aşılamamıştır. İlçede blok-tuğla işletme sayısında düşüş devam ederken, halen 37 civarında işletme üretimini sürdürmektedir. Turgutlu’da gelişme gösteren sektörlerin başında Otomotiv yan sanayi gelmektedir. Yerli ve yabancı piyasaya arz konusunda uzmanlaşmış firmaların önderliğinde gelişme süreci devam etmektedir. 200’ü aşkın sanayi kuruluşunun sektörel dağılımı ise İnşaat ve Yapı En : % 28 Gıda Sanayi: % 37, İmalat Sanayi: %32, Tekstil Sanayi: % 1, Petrol Ürünleri: % 2 şeklindedir. Manisa Esnaf ve Sanatkârlar Merkez Birliği kayıtlarına göre, Manisa il merkezinde, 2011 yılında 1.095 esnaf ve sanatkâr işyeri açmış, 1.003 işyeri kapanmış olup faal işyeri sayısı 10.790’dır. Turgutlu’da ise 538 işyeri açılmış, 528 işyeri kapanmış olup 5.754 işyeri faaldir. ÇALIŞAN PROFİLİ Özellikle son on yılda Manisa, Sanayide ciddi gelişmeler yaşamış ve açılan Organize Sanayi Bölgeleri ile Türkiye’nin en önemli sanayi kentlerinden birisi olma imkânını da yakalamıştır. Bu özelliğini, Financial Times Dergisi’nin Proje yarışmasında, Lizbon, Madrid, Milano, Paris, Londra gibi kentlerin bulunduğu 200 kent arasında, “Yatırım Yapılabilir En İdeal Şehir” seçilerek kanıtlamıştır. Ayrıca Çin Halk Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletler ile birlikte, deniz aşırı ülkelerde yatırım yapacak Çinli yatırımcılar için dünya çapındaki en uygun sanayi bölgeleri ve kentlerine yönelik olarak başlattığı araştırma kapsamında Uzman bir Tetkik Komitesinin değerlendirmesi sonucunda, Manisa Organize Sanayi Bölgesi ; " Dünyada Çinli Yatırımcılar Tarafından Yatırım Yapılabilecek En İyi Sanayi Bölgesi " seçilmiştir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER TEPAV’ın UMEM Beceri 10 Projesi kapsamında Manisa Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan anket uygulaması ile firmalarda ihtiyaç duyulan mesleki beceriler ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmaya göre, Manisa’da en çok talep edilen meslekler şunlardır: Bakım ve onarım elektrikçisi, CNC tezgah operatörü, plastik enjeksiyon kalıplama makinesi operatörü, forklift operatörü, makine mühendisliği teknikerleri ve teknisyenleri, kalite kontrolcü, metal dökümcüler ve maça hazırlayıcılar, metal döküm kalite kontrolcüsü, kaynakçı (genel) ve mekanik bakım-onarımcısıdır. Küçük sanayi sitelerinde işyerlerinin sektörlere göre dağılımı ve bunların açılma/kapanma oranları da özellikle imalat sanayinde daralan/genişleyen meslekler hakkında fikir verebilir. Bu bağlamda Manisa Küçük Sanayi Sitelerindeki faal işyerleri ile açılan/kapanan işyeri sayıları aşağıdaki Tablo-83’te verilmiştir. 104 Tablo 118: Manisa (il) Küçük Sanayi Sitelerinde Meslek Alanlarına Göre Açılan/Kapanan İşyeri Sayıları 22 12 19 Açılan Faal 549 440 321 60 37 28 Faal 38 26 24 Kapanan 545 402 342 Açılan 182 171 85 2011 Kapanan 29 43 18 Faal Madeni eşya Oto ve diğer motorlu araçlar Ağaçtan mamul eşya 2008 Kapanan İşyerlerinin meslek alanları Açılan 2005 109 31 30 500 485 318 Tablo 119: Turgutlu Küçük Sanayi Sitelerinde Meslek Alanlarına Göre Açılan/Kapanan İşyeri Sayıları Madeni eşya Oto ve diğer motorlu araçlar Elektrik ve elektronik aletler Ağaçtan mamul eşya Deri ve deriden mamul eşya Gıda maddeleri Gıda (Hizmet) Berber 16 8 3 4 4 -1 1 264 182 24 42 1 3 6 1 21 20 2 7 ---1 9 6 -4 --1 -- 242 224 29 55 -3 5 1 29 12 1 10 1 5 --- 32 19 2 8 -3 --- Faal Kapanan Açılan Faal 2011 Kapanan Faal 54 36 -2 ----- Açılan 2008 Kapanan İşyerlerinin meslek alanları Açılan 2005 243 231 38 82 1 5 15 -- Mesleklere göre çırak öğrenci sayısındaki azalma ve artış, daralan/genişleyen meslekler hakkında bir fikir verecek mahiyettedir. Aşağıdaki tabloda Manisa ilindeki mesleki eğitim merkezlerine devam eden çırak öğrenci sayıları esas alınarak, bu konuda bir fikir verilmeye çalışılmıştır. Tablo 120: Çırak Öğrenci Sayısında En Fazla Artış ve Düşüş Yaşanan Meslekler (2005-2012) Artış yaşanan meslekler Sanayi meslekleri Hizmet meslekleri Düşüş yaşanan meslekler Metal doğramacılığı Elektrik tesisat ve pano monitörlüğü Çelik konstrüksiyon Isıtma ve sıhhi tesisat Kaynakçılık Kuaförlük Otomotiv elektrikçiliği Emlak danışmanlığı Sanayi meslekleri Hizmet meslekleri Doğramacılık Mobilya imalatı Zayıf akım tesisatçısı Bilgisayarlı makine imalatı (CNC) Aşçılık Pastacılık, tatlıcılık ve şekerleme Saça geçici ve kalıcı şekil verme teknikleri Otomotiv gövdeciliği Kasiyer Saç sakal kesimi Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’na (TUTSO) göre, istihdam edilmesinde güçlük çekilen meslekler ve bu mesleklerde aranılan beceriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 105 Tablo 121: Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası’na Göre Temininde Güçlük Çekilen Meslekler ve Bu Mesleklerde Aranılan Nitelikler Meslekler Kaynakçı (Oksijen-Elektrik) - Gaz altı Kaynakçısı Cnc Torna Tezgâhı Makine Mühendisi Ziraat Mühendisi Muhasebe elemanı Endüstri mühendisi Dış ticaret elemanı Elektrikçi, Tekniker, Teknisyen Aranan nirtelikler Kaynak makinasını kullanırken el becerisi İş sağlığı iş güvenliğine dikkat edilmesi Devam Teknik resim bilmesi Program düzenleyebilmesi Pratik olması Deneyimli İyi derecede Netsis bilen İyi derecede İngilizce Pano tesisatını bilen TALEP EDİLEN BECERİLER Manisa’da açık iş bulunan mesleklerde istenen becerilerin genel toplamının yüzde oranlarına bakıldığında, % 42,9’u takım çalışması, % 38,8’i mesleğe ilişkin yeterli bilgi, % 34,7’si fiziki ve bedensel yeterlilik talep etmektedirler. En az talep edilen beceri ve nitelikler ise % 6,1 ile Satış ve Pazarlama Becerisi ve Yabancı Dil Bilgisidir.46 Nitelikli eleman temininde güçlük çekilen mesleklerin nedenlerinin genel toplamının oranlarına bakıldığında işyerlerinin % 62,5’i gerekli mesleki beceriye sahip eleman bulamaması,% 56,3’ü yeterli iş tecrübesine sahip eleman bulunmaması, % 21,9’u bu meslekte eleman bulunmaması sebeplerinden dolayı eleman temininde güçlük çektikleri tespit edilmiştir. Manisa’da eleman temininde güçlük çekilen mesleklerin nedenlerinin genel toplamının oranlarına bakıldığında işyerlerinin % 62,5’i gerekli mesleki beceriye sahip eleman bulamaması,% 56,3’ü yeterli iş tecrübesine sahip eleman bulunmaması, % 21,9’u bu meslekte eleman bulunmaması sebeplerinden dolayı eleman temininde güçlük çektikleri tespit edilmiştir. Şu an itibariyle 34 600 istihdam kapasitesine ulaşılan Manisa OSB’de, istihdamın iki yıl içinde 50 bine ulaşılacağı tahmin edilmekte. Bu ani gelişme nitelikli eleman temininde yaşanan güçlükleri, bölge işverenlerinin birinci öncelikli sorunu haline getirmiş görünmektedir. Soruna çözüm bulmak amacıyla harekete geçen Manisa OSB yönetimi, 2010 yılında 12 milyon lira harcayarak yapımını gerçekleştirip tam donanımlı bir şekilde MEB’lığına anahtar teslimi verdiği meslek lisesini Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında işletmek şartıyla geri alacağını ve bu amaçla bakanlıkla mutabakata vardıklarını kamuoyuna açıkladılar. MOSB’un açıklamalarından okulu geri alma kararlılığının arkasında; 46 Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu, s.15 106 Ortaokulu bitirmiş gençlere, bölge işletmelerinde istihdam edilmek üzere lise düzeyinde eğitim vermek, Bölge işletmelerinin nitelikli eleman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla meslek kursları düzenlemek, İşletmelerde çalışan elemanlara geliştirme ve iş değiştirme kursları düzenlemek gibi yaygın eğitim hizmetlerinin yanında; OSB’nin öncülüğünde ve bölge işletmelerinin ortaklığında bir vakıf kurmak ve eğitim hizmetlerinin tamamını bu vakfın şemsiyesi altında gerçekleştirmek, nihayetinde kuracakları teknik üniversite ile taçlandırmayı düşündükleri, projenin itama ermesi halinde ise: Bölge çalışanlarına meslek kurslarından doktoraya kadar uzanan geniş bir yelpazede hayat boyu eğitim imkânı sunmak, Bölge işletmelerinin istihdam ve eğitim konularındaki görüş ve önerileriyle zenginleştirecekleri eğitim ve istihdam politikalarını devletin resmi karar süreçleri ile bütünleştirmek olduğu anlaşılıyor. Beceri uyumsuzluklarının Manisa’da oluşturduğu sorunun boyutu ve sorunun çözümü için geliştirilen modelin Türkiye’nin eğitim ve istihdam sorununun çözümündeki önemi nedeniyle bu gelişmeyi rapora kaydetmeyi uygun bulduk. İSTİHDAM POTANSİYELİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi ekonomisinin tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde işgücü piyasası incelendiğinde, piyasanın talep ettiği mesleki-teknik ve beceriyle donatılmış işgücüne ihtiyaç duyduğu ve yakın gelecekte daha çok duyacağı açıktır. Tarım sektörünün hala etkisini sürdürdüğü bu alt bölgede tarım teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak nitelikli tarım işgücüne ihtiyaç vardır. Son yıllarda Hayvancılık sektöründeki yatırımların (özellikle besicilik ve tavukçuluk) arttığı da göz önünde bulundurulduğunda nitelikli işgücünün yetiştirilmesi bu alan için de önem arz etmektedir. Bunlarla birlikte Manisa-Turgutlu Alt Bölgesi genç nüfusunun iş hayatına hazırlanmasında sanayinin talep ettiği meslek alanları ve bu alanlara ilişkin teknik ve mesleki becerilerin dikkate alınması gerekmektedir. Gelişen ekonomisi ve sosyo-kültürel özellikleriyle söz konusu alt bölge TR33 Bölgesi’nin lokomotifi konumunda olup, ihtiyaç duyduğu işgücünün sağlanmasına yönelik yapılacak doğru ve gerçekçi analizlerle tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin hepsinde varlığını ve etkisini sürdürecek coğrafyaya ve nüfusa sahiptir. 107 Tablo 122: Manisa’da Sektörlere Göre Yapılabilecek Yatırımlar Tarım sektörü Bağ-Bahçe Yatırımları, Meyve ve Sebze Yetiştiriciliği Yatırımları, Zeytin, Kiraz, Ceviz Kestane ve Badem Yetiştiriciliği Yatırımları, Yem Bitkileri Yetiştiriciliği Yatırımları, Kültür Mantarı Yetiştiriciliği Yatırımları, Aromatik ve Tıbbi Bitkiler Üretimi Yatırımları, Hibrit Tohum Üretimi Yatırımları, Organik Tarım Yatırımları, Hayvancılık sektörü Tatlı Su Balığı Üretimi, Arıcılık, Et Besiciliği, Süt Besiciliği, Yumurta Tavukçuluğu, Et Tavukçuluğu, Hindi Yetiştiriciliği, Maden sektörü Mermer İşleme Tesisi, Briket Kömür Üretimi Tesisi , Zeolit Üretimi Tesisi Zeolitten Yapı Malzemeleri Üretimi Tesisi Enerji sektörü Rüzgardan Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi, Rüzgar Türbini Üretim Tesisi, Jeotermal Kaynaklardan Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi, Jeotermal Kaynaklardan Konut-Sera Isıtma Tesisi, Talebi karşılamaya yönelik yatırımlar Süt ve Süt Mamulleri Üretim Tesisi, Peynir Altı Suyu Tozu Üretim Tesisi, Zeytin Yağlı Sabun Üretim Tesisi, Zeytin Yağı Üretim Tesisi, Bal Ambalajlama Tesisi, Sınaî Kalıp Üretimi Tesisi, Bilgisayar Donanımı ve Elektronik Devre Elemanları Üretim Tesisi, Beyaz Eşya Yan Sanayi Parçaları Üretim Tesisi, PVC Esaslı Ayakkabı Tabanı Üretim Tesisi İşveren ve kendi hesabına çalışan sayısında çok ciddi değişim görülmemekte bu durum da istihdam sağlayacak girişimcilik potansiyelinin düşük olduğunu göstermektedir. Manisa merkez ve Turgutlu ilçeleri tarım ağırlıklı ilçeler olmakla birlikte özellikle Manisa Merkezde ve kısmen Turgutlu'da hızlı bir sanayileşme söz konusudur. Aynı zamanda her iki ilçe Anadolu’nun değişik yörelerinden ve ilin kırsal kesiminden yoğun bir şekilde niteliksiz işgücü akınına maruz kalmaktadır. Manisa, Saruhanoğulları Beyliği eserleri, külliyeler, bedestenler, hanlar, hamamlar, camiler, köprüler, çeşmeler ve Mevlevihane gibi Osmanlı Eserleri; Şehzadeler Şehri, Mağnesia, Mesir, Manisa Bezi, geleneksel el sanatları, musiki, mehter gibi değerleri; Spil Dağı Milli Parkı, Dağ Laleleri (Anemeon), yaban atları, endemik bitki türleri; dağcılık, yamaç paraşütü, izcilik, treking vb, spor imkânları; Sardes, Bin Tepeler, Ayak İzleri, Marmara Gölü, Demirköprü Barajı, Adala, termal turizm, kaplıcalar, ılıcalar, kiliseler (Thyatera, Philedelpiya, Sardes), Aigai, Niobe, Kybele, tarihi kaleler, Yanık Yöre (katakaumene), Jeopark, volkanik dağlar, peri bacaları; Kula evleri, Yunus Emre köyü ve türbe, halıkilim dokumacılığı, ebru, hat, tezhip, minyatür, yemek kültürü, bitkisel üretimin çeşitliliği; Halk kültürü ürünleri, folklorik değerler, kırsal turizm köyleri (Darkale, Ayvacık, Turgutalp, Sultan Yaylası, Osmancalı, Ortaköy, Türkmen, Gülbahçe, Tekelioğlu, Pazarköy, Gökeyüp, Yunus Emre, İncesu, Encekler vb) vb ile marka Organize Sanayi Bölgeleri, marka firmalar gibi ‘değer’, ‘simge’ ve ‘sembollerini’ turizme kazandırabileceği potansiyel güçlere sahiptir. 108 Tarihi ve turistik yerler açısından zenginliklere sahip olan Manisa İli’ni ziyaret eden yerli ve yabancı turist sayısı son on yılda artış gösterse de İl potansiyelini yeteri kadar değerlendirememektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “marka” kent ilan edilen Manisa’nın değerleri İzmir-Manisa Kırsal Turizm Çalıştayı’nda şöyle vurgulanmıştır: Ekolojik çeşitlilik ve turizm açısından önem arz eden Spil Dağı ve bu dağın kuzeybatı eteklerinde bulunan “Niobe Ağlayan Kaya” önemli bir doğal güzelliktir. Spil Dağı Milli Parkı laleleriyle ünlüdür ve park içerisinde yer alan Seyirtepe çevresinde endemik bitki türleri ve yağlı çam ağaçları bulunmaktadır. 60 metre yükseklikten başlayarak zirvede 1513 metreye ulaşan bu dağ; Sandıkkale, Tantalos Kalesi gibi arkeolojik, Kybele gibi mitolojik değerlere, mağara, in, kanyon, dolin gibi jeofizik biçimlenmelere ve panoramik güzelliklere sahiptir. Ayrıca Milli Parkta yaban atları yaşamakta ve izlenmesi oldukça keyiflidir. Yunt Dağı aynı Spil Dağı gibi önemli bir bölge olup, Helenistik dönemden kalma tapınaklar barındırmaktadır. Manisa Ege Bölgesi’ndeki tek şehzadeler şehri ve o dönemin tarihi mirasına sahip bir şehir olarak özellikle yerli turistlerin ilgisini çekebilecek bir potansiyele sahiptir. Manisa müzesi, Muradiye Camii, Ulu Camii ve mesir saçılan Sultan Camii ve Külliyesi ziyaret edilmesi gerek yerlerin başında gelmektedir. Yüzyıllardır insanlara şifa vermiş olan Mesir Macunu kültürel bir zenginliktir ve her geçen yıl Mesir Şenlikleri uluslararası alanda da tanıtım çabalarını artırarak sürdürmektedir. Tarihi Manisa bezi hediyelik ürün sektörü ve el sanatlarının geliştirilmesi bakımından öneme sahiptir. Türkiye’de ilk çevrecilik hareketini başlatmış olan ve Manisa Tarzan’ı olarak bilinen Ahmet Bedevi Manisa İlinin simgelerindendir. Salihli ilçesi dünyada ilk madeni parayı basan Lidyalıların başkenti Sardes’in yer aldığı bölgedir. Türkiye’deki tek piramitler denilen Bintepenin merkezidir aynı zamanda. Kula bölgesi ise bir jeopark olarak Peri bacaları ve volkanik dağlardan oluşan bir yerdir. Tarihte Katakekaumene adıyla Yanık ülke olarak bilinmektedir. El sanatları ve Kula evleri turizm açısından ilgi çekici kültürel değerlerdendir. Manisa’nın Gölmarmara ilçesinde bulunan etrafı sulak çayırlar ve sazlıklarla kaplı Marmara Gölü’nün zengin kuş çeşitliliğiyle kuş gözlem meraklıları için önemli bir cazibe merkezidir. Başta Manisa Merkez olmak üzere ilin turizm potansiyeli göz önüne alındığında; ilde gerçekleştirilecek sağlıklı bir turizm hamlesiyle birlikte turizm işkolunda nitelikli işgücü açığı oluşacaktır. Mevcut niteliksiz iş gücü ile göçle gelen niteliksiz işgücü sanayiye ve tarıma kazandırılamadığı takdirde turizme yönelecektir. Bu durum Manisa Turizminde dikkate alınması gereken çok önemli bir sorundur. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER İŞ KURUMU verilerinin arz ve talebi karşılayabilecek şekilde oluşturulması, İŞ KURUMU’nunca işgücü piyasası araştırmalarının sektörel düzeyde ve ayrıntılı yapılmasının desteklenmesi, Gelecekte gelişme eğilimi gösteren turizm v.b. hizmet sektörü alanları ile madencilik, kablo ve elektronik bileşenler sektörleri için nitelikli işgücünün yetiştirilmesi, İlin artan dış ticaretini destekleyecek dış ticaret uzmanları, kambiyocu v.b. nitelikli elemanların yetiştirilmesi, Vitrifiye işçiliği gibi teknik eleman alt düzey sınıfındaki ara elemanların yetiştirilmesi, 109 Atıl işgücü ve işsizlerin “girişimcilik” konusuna yönlendirilmesi, eğitilmesi ve desteklenmesi hizmetlerini yapmak üzere girişimci araştırmaları danışmanlık merkezi kurulması Bilimsel çalışmalar yardımıyla, tarım ve hayvancılık sektörünün sanayi ile paralel gelişiminin sağlanması, Manisa’nın dünyaca ünlü çekirdeksiz üzümü ile ulusal ve küresel ölçekte gelişme gösteren zeytin, kiraz vb tarım ürünlerinin üretiminin, tanıtımının ve ticaretinin artırılması, bu ürünlerden işlenmiş yeni ürünler üretilmesinin teşvik edilmesi ve bu amaçla şenlikler, festivaller, konferanslar düzenlenmesi desteklenmesi ve araştırma faaliyetlerine destek sağlanması, Manisa’nın tarım ürünlerinin markalaştırılması, organik tarım ve buna dayalı gıda sektörünün geliştirilmesi için hazırlanan projelerin desteklenmesi, Turgutlu tuğlasının marka değerli korunması, Jeotermal enerji üretimi, organik tarım ve termal turizm merkezinin canlandırılması konularında projelere ağırlık verilmesi, Urganlı Kaplıcalarındaki jeotermal enerji kaynağından daha verimli şekilde faydalanılması, seracılık faaliyetlerinin bölgedeki gelişiminin sağlanması, Termal turizmin canlandırılmasında özellikle dünyada ve Türkiye’de yaşlanan nüfustaki artışı dikkate alıp yaşlılara daha iyi yaşam şartlarının sağlandığı tesislerin Manisa Merkez, Turgutlu Salihli’de yapımı için yeni projeler geliştirilip uygulamaya konulması, Turgutlu veya Salihli’de Sağlık Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu açılması, Sultaniye üzüm ve erik vb tarımsal ürünler üzerinden marka değeri yaratılması, Organize tarımsal sanayi alanı oluşturulması, Manisa kent kültürünün güçlenmesi, ilin tanınırlığını arttırılarak turizm potansiyelinin geliştirilmesi için önem taşıyan; Manisa Kent Müzesi ve ona bağlı kent kütüphanesi ile kent arşivi, El Yazma Eserler Müzesi, Doğa ve Ormancılık (Tarzan) Müzesi, Bilim Müzesi, Planetaryum ve Gözlem Evi, Mesir Tıp Müzesi, El Sanatları/ Zanaatları Müzesi ve bünyesindeki eğitim atölyeleri, Manisa Yemekleri Müzesi, Manisa İli Folklor Müzesi, Şehzadeler Kenti Manisa Müzesi, Üzüm ve Zeytin Müzesi, Para Müzesi, Oyuncak Müzesi, Eğitim Araçları Müzesi, Çocuk Tiyatro Köyü, Kültür Müzesi, Sanat Galerisi ve bünyesinde sanat kursları açılması, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi ve Merkezi, Geleneksel El Sanatları Merkezi ve Müzesi, Kurtuluş Müzesi, Sanal Müzeler gibi müzeler ve araştırma dokümantasyon merkezlerinin kuruluşları için somut projeler hazırlanması ve uygulanması, Mesir, Manisa bezi, ebru, hat, tezhip, minyatür, kaat, kaligrafi, gümüş işlemeciliği, çinicilik, cam füzyon, vitray, mehter, sema, halk oyunları, müzik, resim, belgeseller, plastik sanatlar, modern sanatlar, tiyatro, sinema, geleneksel yerel sanatlar, sanat toplulukları ve tasarım alanlarında çalışmalar yapması, yapılan çalışmalara destek verilmesi, Mesir’in terkibinde bulunan tıbbi bitkiler ve Sipil’in endemik bitkileri, Manisa Lalesi, Manisa yöresi halı ve kilimlerinde kullanılan doğal boya bitkileri ile aromatik bitkilerden oluşan botanik bahçesi kurulması, bu alanda çalışan bir araştırma enstitüsünün ve sanayinin kurulması, Spil Projesi, teleferik ve sosyal tesislerin ötesinde sağlıklı yaşam merkezi olmasını sağlayacak diğer unsurlarla bütünleşmesini sağlayacak projelerin desteklenmesi, Manisa’nın sahip olduğu; Mesir, Şehzadeler, Aigai, Alaşehir Filedelfiya, Yanık Yöre, Niobe, Tarzan, Lale, Sipil, Gediz gibi değerlerinden insanlığın arayışlarına uygun, turizmi etkileyen ve getirisi yüksek olabilecek; Mesir Organik Tarım Projesi, 110 Spil Sağlıklı Doğal Hayat Projesi, Niobe Antik Kültür Kentleri Projesi, Şehzadeler Şehri Osmanlı Sarayı Projesi, Tarzan Aile Ormanı Projesi, Lale, Aroma Bitki Üretimi ve Endüstrisi Projesi, Mesir Şifalı Bitki Üretimi ve İlaç Sanayi Projesi, Kültür Köyleri Projesi, Modern Tıp ve Kültürel Tıbbın Uyumlulaştırılması Projesi. Hafsa Sultan Tıp Müzesi, Mesir Şifa Çarşısı, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Araştırma Merkezi, Kültürel Tıp uygulamaları Araştırma Merkezi, Mesir Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Vadisi, gibi projelerin oluşturularak uygulanması desteklenmesi. 111 4. UŞAK-GEDİZ-KARAHALLI ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Bu Alt Bölge Uşak’ın Merkez ve Karahallı ilçesi ile Kütahya’nın Gediz ilçesini kapsamaktadır. Alt Bölge nüfusunun %81,02’si Uşak Merkezde, %18,98’i Gediz’de ve % 4,20’si Karahallı’da yaşamaktadır. TR33 Bölgesi nüfusunun %9,2’si bu alt bölgede yaşamaktadır. Tablo 123: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İl/İlçe Uşak il/ilçe Merkezi Toplam Erkek Kız 2007 172.709 85.820 86.889 2011 183.640 91.845 6,33 2007 2011 Kız Toplam Erkek Kız 36.324 18.114 18.210 209.033 103.934 105.099 91.795 35.313 17.741 17.572 218.953 109.586 109.367 7,02 5,65 -2,78 -2,06 -3,50 4,75 5,44 4,06 18.728 9.230 9.498 35.531 17.639 17.892 54.259 26.869 27.390 20.113 9.800 10.313 31.178 15.370 15.808 51.291 25.170 26.121 7,40 6,18 8,58 -12,25 -12,86 -11,65 -5,47 -6,32 -4,63 2007 4.528 2.185 2.343 8.086 3.903 4.183 12.614 6.088 6.526 2011 4.207 2.098 2.109 7.146 3.461 3.685 11.353 5.559 5.794 Artış (%) -7,09 -3,98 -9,99 -11,63 -11,32 -11,91 -10,00 -8,69 -11,22 2007 195.965 97.235 98.730 79.941 39.656 40.285 275.906 136.891 139.015 2011 203.753 101.645 102.108 66.491 33.111 33.380 270.244 134.756 135.488 3,97 4,54 3,42 -16,82 -16,50 -17,14 -2,05 -1,56 -2,54 Artış (%) Karahallı TOPLAM Artış (%) Toplam Toplam Erkek Artış (%) Gediz Belde/Köy Yıl/ Artış(%) Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 2007-2011 döneminde Gediz ve Karahallı ilçelerinin nüfusunda önemli azalmalar olurken, Uşak (merkez) nüfusu %4,75 oranında artış göstermiştir. Gediz ilçe merkezi nüfusu %7,40 oranında artarken köy nüfusu %5,47 oranında azalmıştır. Karahallı’da ise hem ilçe merkezi hem köy nüfusu azalmaktadır. Gediz ‘de köylerden ilçe merkezine yoğun bir göç yaşandığı, Karahallı’nın ise önemli ölçüde göç verdiği sonucu çıkartılabilir. Alt Bölge nüfusunun %75,40’ı şehirlerde yaşamaktadır. Ancak bu oran Karahallı’da %37,10; Gediz’de ise %39,21’dir. Tablo 124: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Geniş yaş grupları 25-34 35-54 55-64 38.315 61.368 19.005 İller/ İlçeler Uşak 0-14 48.600 15-19 16.889 20-24 17.181 Gediz Karahallı 9.917 1.873 3.767 722 3.683 637 7.758 1.527 13.977 2.933 TOPLAM 60.390 21.378 21.501 47.600 78.278 Uşak Gediz Karahallı TOPLAM 22,20 19,33 16,50 21,45 7,71 7,34 6,36 7,59 7,85 7,18 5,61 7,64 17,50 15,13 13,45 16,90 28,03 27,25 25,83 27,80 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 112 5.961 1.556 65+ 17.595 Toplam 218.953 6.228 2.105 51.291 11.353 26.522 25.928 281.597 Oransal dağılım (%) 8,68 8,04 100,00 11,62 12,14 100,00 13,71 18,54 100,00 9,42 9,21 100,00 Alt Bölgedeki nüfusun yaş gruplarına göre dağılımının verildiği Tablo-90’da dikkat çeken en önemli hususlardan biri Uşak il merkezinde %8,04 olan 65 ve daha yukarı yaş grubundakilerin toplam nüfusa oranının Karahallı’da %18,54’e yükselmesidir. Karahallı 35 yaş altı nüfus gruplarında da Alt Bölgenin en düşük oranına sahip ilçesidir. Bu veriler aktif işgücü açısından Karahallı’nın dezavantajına işaret etmektedir. Tablo 125: Uşak-Gediz Karahallı Alt Bölgesinde Nüfusun Nüfusa kayıtlı Olunan İle Göre Dağılımı Nüfusa kayıtlı olunan il Uşak Yerleşim yeri Uşak Gediz Karahallı TOPLAM % 164.592 439 10.448 175.479 62,32 Kütahya 16.227 48.361 43 64.631 22,95 Manisa 7.035 259 49 7.343 2,61 Afyonkarahisar 3.185 155 110 3.450 1,23 Denizli 2.437 111 261 2.809 1,00 Ağrı 2.265 11 94 2.370 0,84 Adıyaman 1.938 11 1 1.950 0,69 İzmir 1.424 141 35 1.600 0,57 19.850 1.803 312 21.965 7,80 Diğer İller TOPLAM 218.953 51.291 11.353 281.597 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Alt Bölge nüfusunun %85,27’si Uşak veya Kütahya doğumludur. Uşak’a TR33’ün diğer illerinden anlamlı sayılabilecek bir nüfus gelmiş olduğu söylenebilir. Tablo 126: Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölgesi Nüfusunun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (15+ yaş) Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Uşak Toplam Erkek Gediz Kadın Toplam Erkek Karahallı Kadın Toplam Erkek TOPLAM Kadın Toplam Erkek Kadın 7.341 1.236 6.105 2.220 424 1.796 394 52 342 9.955 1.712 8.243 9.353 2.907 6.446 3.733 1.218 2.515 1.525 327 1.198 14.611 4.452 10.159 47.612 19.479 28.133 16.846 7.235 9.611 3.946 1.923 2.023 68.404 28.637 39.767 41.389 23.469 17.920 7.912 4.218 3.694 1.641 967 674 50.942 28.654 22.288 8.270 5.220 3.050 1.669 1.209 460 475 354 121 10.414 6.783 3.631 36.248 20.321 15.927 6.289 4.064 2.225 1.085 677 408 43.622 25.062 18.560 17.887 10.492 7.395 2.404 1.534 870 342 233 109 20.633 12.259 8.374 930 583 347 123 88 35 17 13 4 1.070 684 386 263 182 81 23 16 7 6 1 5 292 199 93 806 452 354 136 79 57 39 20 19 981 551 430 170.099 84.341 85.758 41.355 20.085 21.270 9.470 4.567 4.903 220.924 108.993 111.931 113 Oransal dağılım (%) İlkokul ve daha alt İlköğretim ve dengi Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans ve doktora mezunu Bilinmeyen 37,81 28,01 47,44 55,13 44,20 65,45 61,93 50,41 72,67 42,08 31,93 51,97 29,19 34,02 24,45 23,17 27,02 19,53 22,34 28,92 16,21 27,77 32,51 23,16 21,31 24,09 18,57 15,21 20,23 10,46 11,46 14,82 8,32 19,75 22,99 16,58 10,52 12,44 8,62 5,81 7,64 4,09 3,61 5,10 2,22 9,34 11,25 7,48 0,70 0,91 0,50 0,35 0,52 0,20 0,24 0,31 0,18 0,62 0,81 0,43 0,47 0,54 0,41 0,33 0,39 0,27 0,41 0,44 0,39 0,44 0,51 0,38 Tablo-91’de Alt Bölge nüfusunun eğitim durumuna göre dağılımı verilmiştir. Alt Bölgedeki 15 ve daha yukarı yaş grubunda olanların %69,85’i ilköğretim mezuniyeti ve daha alt eğitim almıştır. Bu oran Türkiye genelinde %64,31; TR33 Bölgesinde ise %73,42’dir. Az eğitimli nüfus açısından söz konusu Alt Bölge TR33 Bölge ortalamasından daha iyi durumdadır. Karahallı’da nüfusun %84,27’si ilköğretim ve daha alt eğitimlidir. Bu oran kadınlarda 88,88’e yükselmektedir. Söz konusu oranlar Gediz’de %70’lerde, Uşak’ta ise %60’lardadır. TR33 Bölgesinin il merkezleri içerisinde yüksek lisans veya doktoralıların toplam nüfus içerisindeki oranının en düşük olduğu yer Uşak’tır. EKONOMİK DURUM Uşak’ta Cumhuriyet öncesinden gelen köklü bir sanayileşme kültürü vardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında da Türkiye’nin sanayileşme hamlesinde öncülük yapan iller arasında yer almıştır. Cumhuriyet tarihinde ilk özel yatırım olma özelliğini taşıyan Uşak Şeker Fabrikası 1926 yılında kurulmuştur.47 Bu Alt Bölge sanayisinde birinci öncelik tekstil sektörüdür. Tekstili deri ve seramik izlemektedir. Türkiye’de tüketilen zig derinin %60’ı, gazlı sargı bezinin %91’i, peluş battaniyenin %90’ı, yün ipliğinin %65’i ve seramiğin %22’si Uşak’ta üretilmektedir.48 Uşak Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 2.454 işyerinden 453’ü tekstil alanındadır.49 Karahallı Ticaret ve Sanayi Odası üyelerinin yarısından fazlası tekstil sektöründedir.50 Gediz’de ise işletme saysı açısından gıda ön plana çıkmaktadır. Uşak ilinde sanayide çalışanların %57’si tekstil ürünleri imalatı, %14’ü gıda ürünleri imalatı, %10’u metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektöründe istihdam edilmektedir. Uşak’ta toplam ihracat değerinin %67’si battaniye, toplam ithalat değerinin ise %82’si deri ve tekstil makineleridir. 51 47 48 http://usak.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=28 http://usak.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=28 49 Uşak Ticaret ve Sanayi Odası Karahallı Ticaret ve Sanayi Odası 51 T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 50 114 Tablo 127: Uşak-Gediz-Karahallı Bölgesindeki Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu Adı Tamamlanma yılı Büyüklüğü (hektar) Parsel sayısı Tahsis edilen parsel sayısı Boş parsel sayısı Üretimde olan İnşaat aşamasında olan Proje aşamasında olan Üretimdeki firmalarda çalışan sayısı Uşak OSB 1994 659 370 356 14 178 25 153 7.990 Uşak-DeriKarma OSB 2005 313 294 283 11 179 48 56 3.480 Gediz OSB 2005 110 31 19 12 12 4 3 550 Karahallı OSB TOPLAM 68 87 12 75 4 5 3 40 1.150 782 670 112 373 82 215 12.060 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Alt Bölgede kurulan ve biri (Karahallı) henüz tamamlanmamış 4 organize sanayi sitesindeki toplam 782 parselin 670’i tahsis edilmiş olup, doluk oranı %86’dır. OSB’lerde üretime geçen işletmelerde 12.000 kişiden fazla insan istihdam edilmektedir. Uşak(Merkez)’taki iki OSB’de de kimya sanayi tesislerinin ön plana çıkmaya başlaması dikkat çekmektedir. Tablo 128: -Gediz-Karahallı Bölgesindeki Küçük Sanayi Sitelerinin Durumu ADI İşyeri sayısı Dolu işyeri Boş işyeri sayısı sayısı Uşak Merkez (1 Eylül) KSS 419 405 14 Kütahya Gediz (1. Bölüm) KSS 68 68 0 Kütahya Gediz (2. Bölüm) KSS 100 100 0 TOPLAM 587 570 14 Kaynak: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara Doluluk oranı (%) 97 100 100 97 Alt Bölgede yer alan 3 küçük sanayi sitesindeki toplam 587 işyerinden 570’i doludur. Genelde bir il veya ilçede önce küçük sanayi sitesi, daha sonra organize sanayi sitesi kurulmaktadır. Karahallı’da ise küçük sanayi sitesi olmadan doğrudan organize sanayi sitesinin kuruluşuna geçilmiştir. Karahallı kırsal sanayi açısından Türkiye’deki sayılı örneklerden biri olarak görülmektedir. Sanayileşme için mutlaka şehirleşmeyi öngörmenin veya kırsalı geleneksel faaliyetlerle sınırlamanın doğru olmayacağı anlaşılmıştır. Nitekim Karahallı kırsal özelliğini koruduğu halde tekstil dokumada önemli gelişmeler sağlamış bir ilçedir. Ticaretini ağırlıklı olarak Denizli ile yapan bu ilçenin kırsal sanayi modeli açısından derinlemesine incelenmesinde fayda görülmektedir. Karahallı, kırsal sanayi açısından model olma özelliği taşıyan bir ilçedir. Türkiye’de bunu başarabilmiş Huğlu, Karahallı, Başmakçı gibi sınırlı sayıda ilçe bulunmaktadır. Kırsal sanayi modeli, klasik sanayileşme modellerinden farklılık gösterir. Önemli olan husus, kırsal sanayinin kendi iç dinamiklerinin farkında olarak, klasik sanayileşme modellerine benzeme baskısına direnerek özgünlüğünü koruyabilmesidir. 115 ÇALIŞAN PROFİLİ Uşak merkez ve Karahallı’da sanayi işçiliği kültürünün yerleştiği söylenebilir. Çalışanlar arasında lise altı eğitimlilerin oranı %70’in altındadır. Bu oran TR33 ortalamasından bir hayli düşüktür. Buna karşın sanayide çalışanlar içerisinde mühendislerin oranının %1 52 düzeyinde olması düşündürücüdür. Bu durum Alt Bölgenin en geniş sanayi sektörü olan tekstilde fazla mühendise ihtiyaç olmadığı şeklinde açıklanabilir. Uşak’ta engelli kontenjanından istihdam edilenlerin sayısı 323 olup 63 açık kontenjan bulunmaktadır. Açık kontenjan miktarı Türkiye ortalaması civarındadır.53 DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Hazırlanacak sanayi stratejileri, Alt Bölgedeki genişleyecek meslekler büyük ölçüde belirleyecektir. Uşak merkezde kimya sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasında yer almaktadır. Tercihlerin bu yönde kullanılması halinde önemli ölçüde nitelikli kimya mühendislerine ihtiyaç olacaktır. Alt Bölge ekonomisinin can damarı olan tekstil sektöründe istihdam kapasitesi bakımından önemli bir genişleme beklenmemelidir. TALEP EDİLEN BECERİLER Uşak’ta daha önce hiç ihracat yapmamış veya düzenli ihracat yapmamış KOBİ’lerin uluslararası pazarlara açılarak düzenli ihracat yapmalarını sağlamak amacıyla Uşak Ticaret ve Sanayi Odası ile İstanbul Ticaret Odası arasında İhracata İlk Adım Programı Protokolü imzalanmıştır54. Bu gelişme bölgede iyi derecede İngilizce bilen dış ticaret elemanı ve pazarlamacılara olan ihtiyacı artıracaktır. Uşak sanayisinin bir değişim veya dönüşüm sürecinde olduğu söylenebilir. Bu sürecin başarıyla geçilmesi için yeni fikirlere ve işletmelerin iç girişimcilere ihtiyacı vardır. Girişimcilik potansiyeli yüksek olan Uşak’ın bireysel girişimcilerden de faydalanarak iç girişimci potansiyelini geliştirmesi beklenmektedir. İSTİHDAM POTANSİYELİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER Uşak sanayisinde (özellikle tekstil) dönüşüme olan ihtiyaç her geçen gün daha çok hissedilmektedir. Düşük ücret ve kâr marjıyla ayakta kalmaya çalışan işletmelerin sürdürülebilir bir yapıya dönüştürülmeleri gerekmektedir. İşletmelerin kendi dinamikleriyle bulacakları çözümler, bölgedeki istihdamın nitelik ve niceliğini de büyük ölçüde etkileyecektir. Uşak ve Gediz’in çevre köy ve kasabalardan aldığı göçlerin artması ihtimali yüksektir. Göç edenlerin/ edeceklerin şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim ve rehberlik hizmetlerinin sunulması suretiyle söz konusu göçler şehrin daha genç ve dinamik bir nüfusa sahip olmasına katkı sağlayarak faydaya dönüştürülebilir. Uşak’ta kimya sanayinin geliştirilmesi seçenekler arasındadır. Kimya sanayinde işgücü piramidi diğer sektörlerden farklıdır. Çok iyi yetişmiş teknik bir kadro ile düz işçilere ihtiyaç vardır, ara elemanlara 52 T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara 53 http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop http://www.usaktso.org/Bulten/Nisan2012/Bulten.html 54 116 pek ihtiyaç duyulmaz. Uşak sanayisinde çalışan mühendis sayılarının düşük olduğu dikkate alındığında, kimya sanayisinin gelişebilmesi için işletmelerin çok iyi yetişmiş uzman istihdam edebilme kültürlerinin gelişmesine ihtiyaç olduğu söylenebilir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER İşletmelerin iş geliştirme uzmanı istihdam etme ve yetiştirme çabalarının desteklenmesi İşletmelerin, nitelikli işgücü istihdam etmeleri konusunda cesaretlendirilmeleri Göçle gelen nüfusun şehir hayatına uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla özel programların oluşturulması İlköğretimden başlayarak, öğrencilerin iş hayatını tanımalarına ve iş hayatına geçişlerini kolaylaştırmalarına yönelik faaliyetler desteklenmesi Okuldan işe-işten okula geçişlerin kolaylaştırılması Meslek yüksek okullarında açılacak bölümler ve bölümlerin kontenjanlarının bölgenin işgücü ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmesi Karahallı sanayisi, kırsal sanayi modeli olarak kapsamlı biçimde incelenmeli, modelin dinamikleri ortaya çıkartılmalı ve böyle bir modelin başka yerlerde uygulanabilmesi için gerekli fizibilite çalışmaları yapılmalıdır. Özellikle küçük işletmelerinin iyi istihdam imkânları hazırlama ve nitelikli iş oluşturma çabalarının desteklenmesi İşgücü yetiştirme ve KOBİ geliştirme konularında nitelikli eğitim ve danışmanlık arz kapasitesinin geliştirilmesi Bölgenin büyümesinde öncülük rolü üstlenebilecek yönetici ve girişimcilerin yetiştirilmesi İl istihdam ve mesleki eğitim kurulunda görev alan kurum ve kuruluşların ortaklaşa hazırlayacakları projelerin desteklenmesine öncelik verilmesi 117 5. BANAZ-EŞME-SARIGÖL ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM TR33 Bölgesindeki illerin ortak özelliklerinden birisi hepsinin verdiği göç miktarının aldığı göçten daha fazla olmasıdır. Bu durum doğal olarak Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesi için de geçerlidir. Aslında bu beklenen bir durumdur. 2011 yılı verilerine göre TR33 bölgesinde aktif nüfusun %41,93’ü tarımda istihdam edilmektedir. Bu oran Türkiye geneli için %25,48’dir. Sanayileşme ve kentleşme hareketliliğine paralel olarak dışa göç kaçınılmazdır. Kırsal alanda tarıma dayalı sanayi geliştirilmediği sürece ve de tarım dışı istihdam alanlarını yaratılmadığı sürece “istihdam-iş edinme” amaçlı göç hareketliliği bir süre daha devam edebilecektir. Tablo-94’te görüldüğü gibi, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesindeki ilçelerden Sarıgöl hariç bütün ilçelerde 2007-2011 yılları arasında nüfus miktarında azalışlar görülmektedir, diğer bir deyişle dışa göç yaşanmaktadır. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi göçten ziyade bölge dışı göçtür. Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Hocalar’dır. Bütün ilçelerin ortak bir özelliği de belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur. Tablo 129: Banaz – Eşme – Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İl/İlçe Banaz Eşme Sarıgöl Sivaslı Yıl/ Artış(%) Erkek Kız Toplam Erkek 7.495 7.910 23.189 11.419 11.770 38.594 18.914 19.680 2011 15.550 7.687 7.863 21.855 10.835 11.020 37.405 18.522 18.883 Artış (%) 0,94 2,56 -5,75 -5,11 -6,37 -3,08 2007 13.207 6.448 6.759 23.525 11.504 12.021 36.732 17.952 18.780 2011 13.849 6.914 6.935 22.397 10.992 11.405 36.246 17.906 18.340 Artış (%) 4,86 7,23 2,60 -4,79 -4,45 -5,12 -1,32 2007 13.045 6.355 6.690 22.848 11.392 11.456 35.893 17.747 18.146 2011 13.758 6.754 7.004 22.608 11.326 11.282 36.366 18.080 18.286 Artış (%) 5,47 6,28 4,69 -1,05 -0,58 -1,52 1,32 TOPLAM Kız -0,59 Toplam -2,07 -0,26 1,88 Kız -4,05 -2,34 0,77 2007 6.489 3.196 3.293 15.338 7.638 7.700 21.827 10.834 10.993 2011 6.706 3.311 3.395 14.814 7.410 7.404 21.520 10.721 10.799 3,60 3,10 -3,42 -2,99 -3,84 -1,41 -1,04 3,34 -1,76 2007 4.929 2.417 2.512 10.386 5.096 5.290 15.315 7.513 7.802 2011 4.833 2.403 2.430 9.421 4.646 4.775 14.254 7.049 7.205 -8,83 -9,74 -6,93 -6,18 -1,95 -0,58 -3,26 -9,29 -7,65 2007 2.382 1.200 1.182 9.301 4.461 4.840 11.683 5.661 6.022 2011 2.295 1.159 1.136 8.600 4.192 4.408 10.895 5.351 5.544 -7,54 -6,03 -8,93 -6,74 -5,48 Artış (%) Sinanpaşa Erkek Toplam 15.405 Artış (%) Hocalar Toplam Belde/Köy 2007 Artış (%) Ulubey il/ilçe Merkezi -3,65 -3,42 -3,89 -7,94 2007 4.013 1.931 2.082 38.638 19.059 19.579 42.651 20.990 21.661 2011 3.862 1.883 1.979 37.850 18.697 19.153 41.712 20.580 21.132 Artış (%) -3,76 -2,49 -4,95 -2,04 -1,90 -2,18 -2,20 -1,95 -2,44 2007 2011 Artış (%) 59.470 60.853 2,33 29.042 30.111 3,68 30.428 30.742 1,03 143.225 137.545 -3,97 70.569 68.098 -3,50 72.656 69.447 -4,42 202.695 198.398 -2,12 99.611 98.209 -1,41 103.084 100.189 -2,81 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 118 Tablo-95’e göre, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde nüfusun %28,04’ü 15-34 yaş arası gruplarda yer almaktadır. Mevcut veriler göstermektedir ki, ne yazık ki işsizlik de en çok 15-34 yaş arasındadır. Yani, genç ve dinamik bir nüfusa karşılık, istihdam ve sosyal cazibesi gereksinimleri karşılayamayan bir bölge profili ortaya çıkmaktadır. Burada kırsal alandaki işsizliğin, kalifiye olmayan nüfusun önemli bir rolü vardır. Tablo 130: Banaz – Eşme – Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İlçeler Geniş yaş grupları Banaz 0-14 7.583 15-19 2.631 20-24 2.688 25-34 5.459 35-54 9.737 55-64 4.177 65+ 5.130 TOPLAM 37.405 Eşme 6.384 2.624 2.248 4.881 10.640 4.202 5.267 36.246 Sarıgöl 7.008 2.372 2.134 5.406 10.925 4.252 4.269 36.366 Sivaslı 4.590 1.597 1.404 3.335 5.493 2.331 2.770 21.520 Ulubey 2.214 1.000 798 1.753 4.050 1.901 2.538 14.254 Hocalar 2.471 934 703 1.486 2.709 1.123 1.469 10.895 Sinanpaşa 9.877 3.524 2.817 5.828 10.143 4.225 5.298 41.712 40.127 14.682 12.792 28.148 53.697 22.211 26.741 TOPLAM 198.398 Oransal dağılım (%) İlçeler 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Banaz 20,27 7,03 7,19 14,59 26,03 11,17 13,71 100,00 Eşme 17,61 7,24 6,20 13,47 29,35 11,59 14,53 100,00 Sarıgöl 19,27 6,52 5,87 14,87 30,04 11,69 11,74 100,00 Sivaslı 21,33 7,42 6,52 15,50 25,53 10,83 12,87 100,00 Ulubey 15,53 7,02 5,60 12,30 28,41 13,34 17,81 100,00 Hocalar 22,68 8,57 6,45 13,64 24,86 10,31 13,48 100,00 Sinanpaşa 23,68 8,45 6,75 13,97 24,32 10,13 12,70 100,00 TOPLAM 20,23 7,40 6,45 14,19 27,07 11,20 13,48 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Eğitim istihdamın niteliği ve bireylerin de iş bulabilmeleri, ihtisaslaşmaları açısından önem taşır. Yapılan araştırmalar genelde eğitim düzeyi yükseldikçe işsiz sayısının azaldığını başka bir deyişle yükseköğrenim görmüş olanlar arasında işsizliğin daha az olduğunu göstermiştir. Burada sözü edilen daha çok mesleki eğitim (lise ve üstü) olup, bireylerin çalışma hayatında niteliğini sergileyebildiği eğitimdir. Tablo-96’da görüldüğü gibi, Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve ilköğretim düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %85,96’sı bu gruplardadır. Erkeklerin konumu kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir eğitim kurumunu bitirenlerin oranı %22,64 iken, kadınlarda bu oran %13,48’e düşmektedir. Bu durum aslında kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin olduğunu göstermektedir. Her ne kadar burada kent-kır ayırımı yoksa da kırsal alanda kadının eğitimi açısından sorunlar daha fazladır ve kadınların eğitim düzeyi erkeklere oranla daha zayıftır. Kırsalda kadınlara tarım ve tarım dışı faaliyetlere yönelik beceri ve meslek kazandırmaya yönelik eğitim-yayım hizmetleri, programlarının önemli rolü olacaktır. 119 Tablo 131: Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde Nüfusunun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (15 + Yaş) Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Banaz-Sivaslı-Sinanpaşa Hocalar Eşme-Ulubey Sarıgöl Toplam Toplam 2.777 Erkek 375 Kadın 2.402 Toplam 2.172 Erkek 309 Kadın 1.863 Toplam 4.949 Erkek 684 Kadın 4.265 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu 4.914 1.507 3.407 8.062 2.158 5.904 12.976 3.665 9.311 24.727 11.066 13.661 32.214 15.606 16.608 56.941 26.672 30.269 İlköğretim mezunu 11.796 6.494 5.302 11.345 5.834 5.511 23.141 12.328 10.813 Ortaokul veya dengi okul mezunu 2.916 2.065 851 3.606 2.467 1.139 6.522 4.532 1.990 Lise veya dengi okul mezunu 7.856 5.107 2.749 9.660 5.873 3.787 17.516 10.980 6.536 Yüksekokul veya fakülte mezunu 2.590 1.635 955 3.525 2.229 1.296 6.115 3.864 2.251 Yüksek lisans mezunu 88 56 32 93 55 38 181 111 70 Doktora mezunu 21 6 15 19 11 8 40 17 23 365 204 161 466 252 214 831 456 375 58.050 28.515 29.535 71.162 34.794 36.368 129.212 63.309 65.903 Bilinmeyen Toplam Oransal dağılım (%) İlkokul ve daha alt 55,84 45,41 65,92 59,65 51,94 67,02 57,94 49,00 66,53 İlköğretim ve dengi 25,34 30,02 20,83 21,01 23,86 18,29 22,96 26,63 19,43 Lise veya dengi okul mezunu 13,53 17,91 9,31 13,57 16,88 10,41 13,56 17,34 9,92 Yüksekokul veya fakülte mezunu 4,46 5,73 3,23 4,95 6,41 3,56 4,73 6,10 3,42 Yüksek lisans ve doktora mezunu 0,19 0,22 0,16 0,16 0,19 0,13 0,17 0,20 0,14 Bilinmeyen 0,63 0,72 0,55 0,65 0,72 0,59 0,64 0,72 0,57 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul EKONOMİK DURUM Uşak’tan 4, Afyonkarahisar’dan 2 ve Manisa’dan bir olmak üzere 7 ilçeden oluşan alt bölgenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Tablo 132: Banaz–Eşme–Sarıgöl Alt Bölgesinde Arazi Dağılımı (Dekar) İlçeler Banaz Toplam Ekilen alan tarla alanı 424.435 403.607 Nadas Sebze alanı bahçeleri 2.223 10.250 Meyve alanı 8.355 Eşme 416.172 375.852 1.195 22.595 16.530 Sarıgöl 173.732 73.665 0 7.740 92.337 Sivaslı 249.691 222.714 955 7.877 13.145 Ulubey 354.603 342.260 1.044 4.466 6.833 Hocalar 65.225 61.410 1.077 1.554 1.184 290.961 206.708 66.470 10.661 7.122 1.974.819 1.686.216 72.964 65.143 145.506 Sinanpaşa TOPLAM Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul 120 Alt Bölgedeki yaklaşık 2 milyon dekarlık tarım alanının büyük bölümünde tarla bitkileri üretimi yapılmaktadır. Sarıgöl, Eşme ve Sivaslı’da meyve bahçeleri önemli bir yer tutmaktadır. Sivaslı’da yapılan çilek üretiminin özellikle Banaz ve yakın çevresinde yaygınlaşması beklenmektedir. Banaz ve Eşme’de örtü altı sebze-meyve üretimine başlanmıştır. Diğer ilçelerde örtü altı sebze-meyve üretimi bulunmamaktadır. Sinanpaşa’da hayvan varlığı dikkat çekmektedir. Bu ilçede süt inekçiliği gelişmiştir. Türkiye Yapağı ve Tiftik A.Ş. tarafından Sincanlı(Sinanpaşa) ilçesinde 11.162 m2 sahada 1 milyar 122 milyon liraya yapılan bu fabrika, 2 bin ton kirli yapağı işleyerek 1350 ton tiftik üretecek kapasitededir. Fabrika 1984 yılında faaliyete geçmiştir. Eşme İlçesinde21.000 ton/yıl kapasiteli piliç eti tesisi Alt Bölgedeki önemli sanayi tesislerinden biridir. İç Anadolu’yu Ege’ye bağlayan karayolu güzergahı üzerindeki Banaz’da yurt dışında çalışan işçilerin öncülüğünde kurulan mısırözü ve seramik fabrikaları Alt Bölgenin önemli yatırımları arasında yer almaktadır. Alt Bölge’de Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı işletme sayısı toplam 835’tir. En fazla üye sırasıyla Sarıgöl, Sinanpaşa ve Banaz’dadır. Sarıgöl’de ticaret, Sinanpaşa’da hayvancılık, Banaz’da ise inşaat sektörlerindeki firma sayıları ağırlık kazanmaktadır ÇALIŞAN PROFİLİ Alt Bölgede tarım ağırlıklı bir ekonomi vardır ve bu sektörde genellikle orta yaş ve üzeri insanlar çalışmaktadır. Gençler tarım dışı sektörlerde çalışmayı tercih etmektedirler. İktisaden faal nüfusun %80’inden fazlası ilköğretim mezunu ve daha az eğitimlidir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Özellikle Banaz’da inşaat sektörü gelişmektedir. Zaman içerisinde seralarda çalışacak elemanlara da büyük ölçüde ihtiyaç duyulması beklenmektedir. Orman ürünlerinin işlenmesine yönelik sektörlerde çalışacak elemanlar ihtiyaç duyulabilir. TALEP EDİLEN BECERİLER Alt Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması ile markalaşma ve tanıtım çalışmalarını yürütebilecek uzman kişilere ihtiyaç duymaktadır. Yurt dışında çalışanların Banaz’da başlattıkları yatırım faaliyetlerinin başarıyla sürdürülmesi önemlidir. Bu durum alt bölgede girişimciliğin geliştirilmesi ve desteklenmesine yardımcı olacaktır. İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Alt Bölgede alternatif ürün arayışları dikkat çekmektedir. Bu bağlamda sebze-meyve üretimine yönelik çalışmaların hız kazanması ve örtü altı tarımın yaygınlaşması beklenebilir. Bu durum Alt Bölgenin işgücü ihtiyacını artıracaktır. Sebze-meyve üretiminin artmasına paralel olarak, Alt Bölgede bunların işlenmesine yönelik yatırımların da yapılması beklenmektedir. 121 Bölgeden göçün yoğun olmadığına dikkat çekmek gerekmektedir. Bu durum insanlara bulundukları yerleşim birimlerinde istihdam fırsatları sunmayı önemli hale getirmiştir. Tarımın modernleşmesi yanında, Alt Bölgenin kırsal sanayi açısından da önemli potansiyele sahip olduğuna dikkat çekmek gerekmektedir. Alt Bölgedeki eğitim düzeyinin yükselmesi, tarımda çalışacak işgücünün teminini güçleştirebilir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Banaz-Eşme-Sarıgöl alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları yaratmak, istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir. Bu bölgenin kırsalında mesleki eğitim ihtiyacı boşluk analizinin yapılması Tarıma dayalı sanayinin kırsalda geliştirilmesi ve kırsalın bundan daha fazla pay alabilmesi Tarımda özellikle meyvecilik ve süt ürünleri işlemeye dayalı teknoloji yoğun mesleki kapasite geliştirici programlar geliştirilmesi Modern süt hayvancılığına dayalı işletmelerin kurulması ve özellikle kırsalda eğitimli genç nüfusa istihdam yaratılması Kırsalda kendi işinin kurmak isteyen gençlere, kadınlara girişimcilik, iş geliştirme eğitimlerinin ve işletmeye uygun kredi olanaklarının geliştirilmesi Tıbbi ve aromatik bitkilerin doğal kaynak tabanını gözetecek biçimde değerlendirilmesi ve bunun ile özellikle kadınlara iş ve gelir alanlarının yaratılması Alt bölgede fide-fidan üreten işletmelerin kurulmasının desteklenmesi ve bunun için istihdam edilecek nüfusun eğitilmesi, becerilerinin geliştirilmesi Özellikle tekstil sanayinde AR-GE ve yenilikçilik uygulamalarına yönelik çalışmaların artırılması ve KOBİ’lerin bunlara uyumlarına ilişkin programların düzenlenmesi Kırsalda tarım dışı istihdam alanlarının oluşturulması ve böylece hem göçün azalması hem de kırsalda daha fazla gelir edilmesi söz konusu. Eşme ilçesinde kilimcilikte olduğu gibi. 122 6. BOLVADİN-ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Bolvadin Alt Bölgesi 2011 yılı toplam nüfusu 109.780 olup Bölge nüfusu Afyonkarahisar nüfusunun yaklaşık %16’sını, TR33 Bölgesi nüfusunun ise %4’ünü oluşturmaktadır. Bolvadin Alt Bölgesindeki nüfusun %55’i ilçe merkezinde, %45’i ise belde ve köylerde yaşamaktadır. İlçe merkezinde yaşayan nüfus oranı TR33 Bölgesi ve Türkiye genelinin oldukça altındadır. Kırsal nüfusun oransal olarak fazla olması Bolvadin Alt Bölgesinin tarımsal üretim ağırlıklı bir ekonomiye ve kırsal yaşam tarzına sahip olduğunun bir göstergesidir. Tablo 133: Bolvadin Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İlçe Bolvadin Yıl/ Artış(%) Sultandağı Çobanlar TOPLAM Toplam Belde/Köy Erkek Kadın Toplam Erkek Toplam Kadın Toplam Erkek Kadın 2007 31.352 15.618 15.734 15.168 7.505 7.663 46.520 23.123 23.397 2011 30.993 15.591 15.402 14.270 7.074 7.196 45.263 22.665 22.598 -1,15 -0,17 -2,11 -5,92 -5,74 -6,09 -2,7 -1,98 -3,41 2007 14.702 7.144 7.558 21.174 10.504 10.670 35.876 17.648 18.228 2011 14.700 7.201 7.499 19.253 9.492 9.761 33.953 16.693 17.260 Artış(%) -0,01 0,8 -0,78 -9,07 -9,63 -8,52 -5,36 -5,41 -5,31 2007 6.364 3.049 3.315 13.483 6.458 7.025 19.847 9.507 10.34 2011 5.901 2.873 3.028 11.125 5.302 5.823 17.026 8.175 8.851 Artış(%) -7,28 -5,77 -8,66 -17,49 -17,9 -17,11 -14,21 -14,01 -14,4 2007 8.630 4.284 4.346 4.462 2.228 2.234 13.092 6.512 6.580 2011 8.871 4.443 4.428 4.667 2.325 2.342 13.538 6.768 6.770 Artış(%) 2,79 3,71 1,89 4,59 4,35 4,83 3,41 3,93 2,89 2007 61.048 30.095 30.953 54.287 26.695 27.592 115.335 56.790 58.545 2011 60.465 30.108 30.357 49.315 24.193 25.122 109.780 54.301 55.479 -0,95 0,04 -1,93 -9,16 -9,37 -8,95 -4,82 -4,38 -5,24 Artış(%) Çay İlçe Merkezi Artış(%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Bolvadin Alt Bölgesinde tüm yerleşim yerlerinde nüfusun azaldığı görülmektedir. 2007 – 2011 yılları arasında toplam nüfustaki azalma yaklaşık %5’dir. Verilere bakıldığında en fazla belde ve köy nüfusunun azaldığı (%9,16) görülmektedir. Bolvadin Alt Bölgesinde nüfusun en fazla Sultandağı ilçesi belde ve köylerinde azaldığı (%17), Sultandağı’nı Çay İlçesi belde ve köylerinin izlediği (%9) tespit edilmiştir. Bolvadin Alt Bölgesinde nüfusu artan tek ilçe Çobanlar olup, Çobanlar İlçesinin belde ve köylerindeki nüfus artışı ilçe merkezi nüfus artışının üzerindedir. Bolvadin Alt Bölgesi nüfusunun geniş yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, Bölge nüfusunun %25’inin 35–54 yaş grubunda yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgede iktisaden faal nüfus oranı %66’dır. Bölge genelinde Sultandağı ve Çobanlar farklı nüfus yapısına sahip iki ilçe olarak dikkati çekmektedir. 123 Tablo 134: Bolvadin Alt Bölgesi Geniş Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı Geniş yaş grupları İlçeler Bolvadin 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM 10.850 4.153 3.731 6.912 11.244 4.273 4.100 45.263 Çay 8.002 2.835 2.241 4.761 8.986 3.805 3.323 33.953 Sultandağı 2.944 1.159 997 2.117 4.615 2.557 2.637 17.026 Çobanlar 4.596 1.214 1.043 2.236 2.808 901 740 13.538 TOPLAM 26.392 9.361 8.012 16.026 27.653 11.536 10.800 109.780 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Sultandağı ilçesi 0 -14 yaş grubunda en az nüfusa (%17) ve 65 + yaş grubunda en fazla nüfusa (%15) sahip olan ilçe iken, Çobanlar ilçesinde bu yapının tam tersi görülmektedir. Çobanlar İlçesinde 0 -14 yaş grubunun oranı %34, 65 yaş ve üstü yaş grubunun oranı ise %5’dir. Tablo 135: Bolvadin Alt Bölgesi Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre Nüfus Dağılımı TOPLAM Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Toplam % Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 4.115 465 3.650 4,94 1,14 8,57 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu 5.637 1.250 4.387 6,76 3,07 10,30 32.252 13.112 19.140 38,70 32,17 44,94 İlköğretim mezunu 15.190 8.647 6.543 18,22 21,21 15,36 5.136 3.469 1.667 6,16 8,51 3,91 15.333 10.031 5.302 18,40 24,61 12,45 4.995 3.403 1.592 5,99 8,35 3,74 180 123 57 0,22 0,30 0,13 39 20 19 0,05 0,05 0,04 471 240 231 0,57 0,59 0,54 83.348 40.760 42.588 100,00 100,00 100,00 Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Bolvadin Alt Bölgesi 15 yaş ve üstü nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımında en yüksek oranın ilkokul mezunlarına ait olduğu görülmektedir. İlkokul mezunlarını, lise ve dengi okullar ile ilköğretim mezunları izlemektedir. Bolvadin Alt Bölgesinde kadınların okur-yazarlık düzeyi Türkiye geneli ile uyumlu olarak erkeklere kıyasla daha düşük düzeyde kalmaktadır. Bolvadin Alt Bölgesinde 2 adet meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Bu meslek yüksekokullarında, bankacılık ve sigortacılık, bilgisayar, elektrik, dış ticaret, gıda teknolojisi, iklimlendirme ve soğutma teknolojisi, işletme, pazarlama, muhasebe, makine ve büro yönetimi, otomotiv gibi bölümler bulunmaktadır. EKONOMİK DURUM Bolvadin Alt Bölgesinin ekonomisi çok büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayalı olup, sanayi tesisleri sayısı azdır. 2012 yılı itibariyle aktif ve/veya faaliyetleri askıda olan 1342 sanayi tesisi bulunan Bolvadin Alt Bölgesinde sanayi tesislerinin %35’i tarıma dayalı ve gıda sanayi işletmeleridir. Özellikle 124 Çobanlar ve Sultandağı gibi tarımsal üretim potansiyeli yüksek olan iki ilçede bu oran %40’ın üzerine çıkmaktadır. Tablo 136: Bolvadin Alt Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları İşletme sayısı Tarım & Gıda % Bolvadin 709 225 31,73 Çay 431 159 36,89 Sultandağı 167 73 43,71 Çobanlar 35 17 48,57 TOPLAM 1342 474 35,32 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Odaları Kayıtları, 2012. Bölgede tarım dışı sanayi tesisi olarak, emaye fabrikası, travers fabrikası, mermer, tuğla fabrikaları ve kum ocakları, tekstil ve mobilya imalatçıları vb. bulunmaktadır. Bölge genelinde birkaç fabrikanın dışında büyük hacimli istihdam olanağı yaratacak işletme bulunmamaktadır. Bölge genelinde meyve – sebze işleme ve paketleme, süt ürünleri ve un fabrikaları ağırlıktadır. En fazla işletmenin Bolvadin ve Çay ilçelerinde olduğu tespit edilmiştir. Bölge’nin toplam yüzölçümünün yaklaşık %40’ı tarım alanlarından oluşmaktadır. Tarımsal alanlar içerisinde de en ağırlıklı payı %74’lük oranı ile tarla arazileri almaktadır. Meyve üretimi bölgenin en önemli ekonomik gelir kaynaklarından biridir ve Bolvadin Alt Bölgesi Afyon ilindeki meyvelik alanların %45’ine sahiptir. Tablo 137: Bolvadin Alt Bölgesi Arazi Dağılımı (ha) Sebze Meyve Süs Nadas Diğer Alanı Alanı Bitkileri Alanı Alanlar 154 170 0 8.835 5.606 415 2.071 0 841 1.165 13 4.971 0 8.507 3.292 42 120 0 952 1.243 Toplam Tarım Alanı 35.837 28.925 29.582 11.138 11.306 105.482 47.564 536.268 Tarla İlçeler Alanı Bolvadin 21.071 Çay 24.433 Sultandağı 12.799 Çobanlar 8.782 Alt Bölge 67.085 624 7.332 0 19.135 Toplamı Afyon İli Toplamı 398.274 7.347 16.150 290 66.643 Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012. Bolvadin Alt Bölgesinde nadasa bırakılan arazi oranının oldukça yüksek olduğu tespit edilmiştir. Afyon ili genelinde nadasa bırakılan tüm alanın %30’u bu bölgeye aittir ve toplam tarım arazisi içerisinde nadasa bırakılan arazi oranının en fazla olduğu ilçeler Bolvadin ve Sultandağı’dır. Bir bölgede nadasa bırakılan arazinin fazla olması toprak yorgunluğunun bir göstergesi olabildiği gibi aynı zamanda üreticilerin yeter geliri elde edememeleri dolayısıyla üretimde bulunmamaları ve yeterli işgücü bulunamadığı için araziyi işlemeyi erteledikleri anlamına da gelmektedir. Afyon ilinin coğrafi yapısı ve iklim koşulları hayvan yetiştiriciliği için son derece elverişlidir. Buna bağlı olarak il genelinde hemen hemen her bölgede hayvancılık yaygın olarak yapılmakta olup, Bolvadin Alt Bölgesinin ekonomisinde şekerpancarı, tahıl ve meyve üretimi ile birlikte önemli bir yer tutmaktadır. Bölgedeki sığır varlığı 2011 yılı itibariyle 288.003 baş olup, bu değer 2007 – 2011 yılları arasında dalgalanma göstermekle birlikte genel itibariyle az da olsa bir artış olmuştur. Manda yetiştiriciliği ülke genelinde sürekli gerilemekteyken, Afyon ilindeki Manda sayısı 2007 - 2011 yılları arasında yaklaşık 2 kat artış göstermiştir. Afyon ili genelinde manda sayısı çok olmamakla birlikte, mevcut mandaların 125 %41’i Bolvadin Alt Bölgesinde yetiştirilmektedir. İl genelinde koyun ve keçi varlığı azalırken, tavuk sayısında ve arı kovanı sayısında sırasıyla %33 ve %84’lük bir artış yaşanmıştır. Bolvadin Alt Bölgesi Afyon ili büyükbaş hayvan varlığının %27’sine, küçükbaş hayvan varlığının ise %18’ine sahiptir. 2012 yılının ilk 6 ayı itibariyle Alt Bölge genelinde toplam 98.683 adet büyükbaş, 163.785 adet küçükbaş hayvan yetiştirilmektedir. Bölgenin toplam büyükbaş hayvan varlığının yaklaşık yarısı Bolvadin ilçesinde bulunmaktadır. Bolvadin ilçesi aynı zamanda Bölgenin küçükbaş hayvan varlığının %43’üne sahiptir. Bolvadin Alt Bölgesinde toplam 16.091 adet arı kovanı bulunmakta olup, bu kovanlar Afyon ili toplam kovan sayısının %43’üne karşılık gelmektedir. Alt Bölgede arıcılık yeni bir faaliyet olup, henüz üretime geçilmemiştir. Bölgenin tarımsal üretiminde ağırlıklı yeri olan ürünlere ilişkin veriler Tablo 103’de gösterilmiştir. Tablo 138: Afyonkarahisar Bolvadin Alt Bölgesi Tarımsal ve Hayvansal Ürünler Üretimi (2011) Ürünler (ton) Bolvadin Çay Sultandağı Çobanlar Bölge Toplamı Süt 20.000 30.185 2.900 2.160 Beyaz Et 236 155 0 0 Şekerpancarı 56.718 32.570 0 15.721 Haşhaş (kapsül) 308 897 44 628 Haşhaş (tohum) 339 986 48 691 Buğday 16.459 16.960 14.894 5.189 Arpa 32.459 18.417 10.731 3.025 Patates 6 10 80 34.701 Biber 1.215 205 10 4 Domates 875 3.626 50 1.154 Kiraz 270 2.644 24.740 19 Vişne 1.225 3.234 11.430 599 Elma 178 8.918 14.409 73 Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012 Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri, http://www.tuik.org.tr 55.245 391 105.009 1.877 2.064 53.502 64.632 34.797 1.434 5.705 27.673 16.488 23.578 İl Toplamı 311.779 1.779 741.822 11.876 13.062 274.663 331.048 422.984 6.437 30.386 30.671 42.409 38.011 İl içindeki payı (%) 17,72 21,98 14,16 15,80 15,80 19,48 19,52 8,23 22,28 18,78 90,23 38,88 62,03 Bolvadin Alt Bölgesinde, Afyon ili toplam kiraz üretiminin %90’ı, elma üretiminin %62’si ve vişne üretiminin de yaklaşık %40’ı gerçekleştirilmektedir. Sultandağı ilçesi meyve üretiminde öncü bir role sahiptir ve tahıl üretimi haricinde ilçedeki en önemli gelir kaynağı meyve üretimidir. Çay ve Bolvadin İlçeleri hayvansal üretimi ile ön plana çıkarken, Şekerpancarı ve haşhaş üretimi Bölge ekonomisine önemli katkısı olan iki ürün konumundadır. Bölgede sebze üretimi yaygın olmayıp, genel olarak aile ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. Domates ve biber üretimi Afyon ili üretiminden yaklaşık %20’lik bir pay almakla beraber üretilen domatesin ve biberin hemen hemen tamamı sofralık çeşitlerden oluşmuştur. Sanayide işlemeye elverişli ürünlerin az olması bölgeyi tarıma dayalı sanayilerden daha çok tarımsal üretim ekseninde tutmaktadır. ÇALIŞAN PROFİLİ Bölge bazında resmi kayıtların olmaması nedeniyle Bolvadin Alt Bölgesine ilişkin çalışan profili çıkartmak oldukça zordur ve verilen bilgiler genel olarak bölgede görüşülen kişilerin ve çeşitli kurum yetkililerinin gözlem ve tecrübelerine dayanmaktadır. 126 Bolvadin Alt Bölgesinde tarımsal istihdam hakimdir. Tarımda çalışanlar genellikle orta yaşın üzerindeki nüfustur. Hasat sezonlarında mevsimlik işçiler istihdam edilmektedir. Ancak mevsimlik işçilerin de büyük bir kısmı bölge dışından gelmektedir. Tarımda çalışanların yanı sıra memur kesim de bulunmaktadır. Sanayi işletmelerinde çalışanların büyük bir bölümü lise mezunu ve vasıfsız işçilerden oluşmaktadır. Üniversite mezunu işsiz sayısı lise mezunu işsiz sayısından daha azdır. Buna karşılık ön lisans mezunlarının iş bulamama oranının üniversite mezunlarından fazla olduğu ifade edilmiştir. Özellikle Seka’nın kapanmasını takiben çalışmak amacıyla ilçe ve köy dışına giden gençlerin ve ailelerin sayısında ciddi bir artış olduğu ifade edilmiştir. 20 – 35 yaş arası erkeklerin bir kısmı çeşitli Türk inşaat şirketleri ile anlaşarak, Sibirya, Irak gibi ülkelere inşaat işçisi olarak gitmekte, bir kısmı ise Denizli’deki tekstil fabrikalarında iş bulmaktadır. Bolvadin Alt Bölgesinde bulunan meyve paketleme ve meyve suyu fabrikaları sezonda 100 ile 150 kişi arasında istihdam sağlamasına karşılık, sezonun kısa olması nedeniyle istihdam sorununa kalıcı bir çözüm yaratamamaktadır. Özellikle sezonluk işçi olarak seçme bandında çalışan niteliksiz 20 – 45 yaş arası kadınlar çalışmaktadır. Bolvadin Alt Bölgesinde genellikle genç nüfusun işsiz kaldığı tespit edilmiştir. Genç nüfus tarımda çalışmak istememektedir. Sanayi tesislerinin sayısı az olduğundan bu tesislerde çalışan sayısı sınırlıdır. Bölge genelinde gayri iradi işsizlik hakimdir ve cari fiyat düzeyinde çalışmak isteyip de iş bulamayan 25 – 35 yaş arası ilkokul ve lise mezunu erkek işsiz sayısının fazla olduğu ifade edilmiştir. Kadınların iş gücüne katılım oranının erkeklere kıyasla daha düşük olduğu belirlenmiştir. Kadınlar için uygun çalışma ortamı bulunmamaktadır. Kadın istihdamının en fazla olduğu sektör yine tarım sektörüdür. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Seka’nın kapatılmasını takiben, gölden kamış çıkartan ve kamış işleyen kişilerin sayısında ciddi anlamda azalış olmuştur. Benzer şekilde Seka’nın kapatılması ile birlikte nakliye sektöründe yer alan pek çok firma kapatılmıştır. Bolvadin Alt Bölgesinde sera üretimi ile uğraşanların sayısında artış olduğu ifade edilmiştir. Süt sığırcılığındaki artışa paralel olarak üretici birlikleri ve kooperatiflerde bir gelişme görülmüştür. Süt üreticiliği son yıllarda önem kazanmıştır. TALEP EDİLEN BECERİLER Bolvadin Alt Bölgesindeki İşletmeler özellikle üretilen ürünlerin pazarlanması, markalaşma ve tanıtım çalışmalarını yürütebilecek uzman kişilere ihtiyaç duymaktadır. Süt ve ürünleri üreten işletmeler en fazla iyi peynir ustası bulmak konusunda sıkıntı yaşadıklarını dile getirmiştir. Meyve işleme tesisleri ise tecrübeli gıda mühendisleri ve gıda teknikerlerine ihtiyaç duymaktadır. Tarım sektöründe özellikle küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılan bölgelerde çoban bulmak ciddi anlamda sorun haline gelmiştir. Hayvan bakıcıları da aranan elemanlar arasındadır. Bolvadin Alt Bölgesinde yeni istihdam alanı yaratacak girişimcilerin olmadığı, mevcut girişimlerin ise genellikle girilen sektörün iyi bilinmemesi nedeniyle bir müddet sonra kapatıldığı ifade edilmiştir. Gıda mühendisi, gıda teknikeri ve ziraat mühendislerinin genellikle işinin ehli olmaması ve tecrübesiz olması bölge genelinde en sık dile getirilen sorunlardan biridir. 127 İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Bolvadin Alt Bölgesi Çobanlar ilçesi haricinde göç veren bir bölgedir. Bolvadin Alt Bölgesinde yer alan Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları Anonim Şirketi’nin (SEKA) kapatılması ile birlikte yaklaşık 1300 çalışan işsiz kalmıştır. Seka’nın kapatılması sadece fabrikada çalışan kişileri ve ailelerini değil, fabrika için Karamık Gölü’nde kamış üreten kişileri ve nakliyecileri de olumsuz yönde etkilemiş, fabrikanın kapatıldığı 2004 yılından günümüze bölge genelinde göç başlamıştır. Bölge’de tarımsal üretim dışında iş sahası yaratacak sanayi tesislerinin çok az sayıda olması, tarımsal üretimden beklenilen geliri elde edemeyen ailelerin göçünü hızlandıran bir neden olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarım dışı ve tarımsal sanayi tesislerinin bölgelerin kalkınmasında önemli bir rolleri olduğu bilinmekle birlikte, tarım sektörü de doğru yönlendirildiği takdirde bölgeyi yeterli derecede geliştirme ve kalkındırma potansiyeline sahiptir. Bolvadin Alt Bölgesinde Çobanlar İlçesinin tarımsal üretim yapısı, tüm Bölge için iyi bir model teşkil etmektedir. Öncelikle ilçedeki üretim deseni genel olarak sanayi tipi üretime yönlenmiştir. Şekerpancarı, haşhaş ve patates gibi sanayide işlenmeye elverişli ürünler ağırlıktadır. Sanayi ürünlerinde genellikle sözleşmeli üretim kullanılmakta, sözleşmeli üretim de pazar ve fiyat garantisi elde edilmesi anlamına gelmektedir. Sanayide işlenebilir ürünlerin üretilmesinin yanı sıra İlçede mevcut durumda 50.000 metrekare genişliğinde jeotermal enerji ile faaliyet gösteren, yağmur ve kar sularını sulama amaçlı kullanmaya göre kurulmuş, yurt dışına ihracat yapan ve bu nedenle üretimde yurt dışının istediği çeşitleri kullanan ileri teknoloji ile kurulmuş seralar bulunmaktadır. Söz konusu seralar mevcut durumda 300’e yakın kişinin istihdamını sağlamaktadır. Yetkililer ile yapılan görüşmelerde sera alanının 350 bin metrekareye çıkartılması planlandığı ve bu durumda 2000’e yakın işçi istihdam edileceği belirlenmiştir. Ayrıca bölgede bir gübre fabrikası kurulması planlanmaktadır. Gübre fabrikasının kurulması halinde fabrikada çalışacak işçilerin yanı sıra, artan tarımsal üretim dolayısıyla gübre dışındaki üretim girdileri, tarımsal alet ve ekipmanlar ile sulama ekipmanları (özellikle damla sulama) ihtiyacı da artacak, bu ihtiyaçlar da bölgenin gerek hizmet sektörünü gerekse ticari hayatını canlandıracak ve daha fazla istihdam olanağı sağlayacaktır. Seracılık, ülkemizde işsizliği azaltan, daha fazla ürün alınmasını sağlayan, kırsal kesimde refah düzeyini yükselten bir iş koludur. Az alandan daha çok ve daha kaliteli ürün elde edilebilir ve küçük tarım alanlarında daha etkin bir şekilde yararlanılır. Daha kaliteli ürünler, ihracat olanaklarını artırmaktadır. Sera üretimi ile pazara sürekli ürün sağlamanın yanı sıra 12 ay boyunca istihdam olanağı sağlamak mümkündür. Yapılan çeşitli araştırmalar sera üretiminin açık alan yetiştiriciliğine göre 2 ile 5 kat daha fazla ürün ve 5 ile 10 kat daha yüksek gelir olanağı sağladığını göstermiştir. Bolvadin Alt Bölgesi jeolojik yapısı itibariyle Türkiye’nin seracılığa elverişli jeotermal kaynaklarının olduğu bir bölgedir. Bölgenin sıcak su potansiyeli dikkate alındığında jeotermal seraların sayılarının artması mümkündür. Sıcak su kaynaklarının varlığının yanı sıra bölgenin nem düzeyi de son derece önemlidir. Seralarda uygun nem oranı %50 ile %80 arasında değişmektedir ve Bolvadin Alt Bölgesindeki bağıl nem oranı sera üretimi için uygundur (Kervankıran 2011). Bölgede seracılığın teşvik edilmesi durumunda sera yapımı için gerekli çeşitli malların üretimi gerekecek, bu da yeni sanayi kollarının doğmasına neden olacaktır. Ayrıca geliri artan üreticiler, diğer mallar için daha fazla talep yaratabilecek, bu da giyimden, mobilyaya, yiyecekten çeşitli mal ve hizmet alımına kadar pek çok sektörde iş hacminin artmasına yol açacaktır. Bolvadin Alt Bölgesinde jeotermal enerji kaynaklarının yanı sıra bir doğalgaz çevrim santrali kurulacaktır. Santralin atığı 180 0C’lik buhar olup, bu buharın sera üretiminde kullanılması halinde bölgede sera işletmelerinin artması ve buna bağlı olarak istihdamın da artması beklenmektedir. Bolvadin Alt Bölgesinde et ve et ürünleri işletmelerinin ve kesimhanelerin sayısı azdır. Bu bölge bir anlamda hayvan yetiştirme, Afyon merkez ve Şuhut ilçeleri ise işlemeye yönelik olarak ihtisaslaşmış 128 görünümdedir. Bölgenin hayvancılık, süt ve beyaz et üretim potansiyeli de dikkate alındığında süt ve ürünleri tesisleri ile beyaz et işleyen tesislerin ilerleyen dönemde artması beklenmektedir. Özellikle Bolvadin ilçesinde 3 adet 3000 büyük baş ve üzeri büyük ölçekli hayvancılık işletmesi bulunmaktadır. Alt Bölge genelinde hayvancılık işletmelerinin %90’ı 10 -50 başlık küçük ölçekli işletmeler olmasına karşılık, Bolvadin ilçesinde 100 baş ve daha fazla hayvana sahip 23 işletme, Çay’da 9 işletme, Sultandağı’nda 4 ve Çobanlarda 2 işletme bulunmaktadır. Bölge genel itibariyle işletme başına düşen hayvan sayısı bakımından Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Bolvadin Alt Bölgesinde bulunan birkaç yem işletmesi bölge ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir. Yem fabrikalarının sayısının artması bölge istihdamına katkıda bulunacağı gibi, yem fabrikalarının ihtiyaç duyacağı yem hammaddelerinin üretimi tarımsal üretimi ve istihdamı da canlandıracaktır. Bolvadin Alt Bölgesinde Kühne’ye ait bir sirke fabrikası bulunmakta ve 12 ay boyunca istihdam sağlamaktadır. Bolvadin Alt Bölgesi’nde yaklaşık 1000 ton kapasiteli bir soğuk hava deposu bulunmasına rağmen, soğuk hava deposu Bölgenin meyve üretim kapasitesi için yeterli olmamaktadır. Meyve – sebze işleme ve paketleme tesislerinin olmaması, özellikle kiraz ve vişne üretiminin yoğun olarak yapıldığı Sultandağı ve Çay ilçelerinde hem tarımsal aile gelirini hem de istihdamı olumsuz yönde etkilemekte, özellikle Sultandağı ilçesindeki göçü hızlandırmaktadır. Sultandağı’nda bir adet konsantre meyve suyu tesisi olmasına rağmen 5 yıldır çalışmadığı belirlenmiştir. Bölge genelinde 2 adet meyve suyu fabrikası bulunmaktadır. Özellikle Sultandağı ilçesinden 33 ülkeye kiraz ihracatı yapılmasına rağmen, kiraz alım, paketlenmesi ve ihracatını gerçekleştiren şirketlerin büyük bir çoğunluğu Afyonkarahisar ilinin dışındaki firmalardır. Bölge genelinde ihracat yapan, kiraz işleyip paketleyen tesis sayısı çok azdır ve küçük ölçeklidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) de kiraz ve vişne üretimi yüksek olup, Michigan’da 1996 yılında kurulan pazarlama bordu ile hem fiyatların düzenlenmesi hem de kurulan tesisler ile paketleme, işleme ve ihracat yapılmak suretiyle istihdam artışı sağlanmıştır. Özellikle tesislerin kurulduğu alanlarda kadın istihdamında ciddi bir artış olduğu bilinmektedir (FGN 2012). ABD’de üretim sanayiye göre yönlendirilmiştir. Michigan, Utah, New York, Washington, Wisconsin ve Pennsylvania’da özellikle pasta, çikolata ve keklerde kullanılan vişne çeşitleri seçilmekte ve Michigan’da mikro ölçekliden büyük ölçekliye kadar vişne işleyen işleme tesisleri kurularak, diğer illerin bu bölgeye hammadde sevki sağlaması sağlanmıştır. Diğer bir ifade ile vişne üretimi yapılan illerden bir tanesi gıda sanayi odağı, diğerleri ise hammadde odağı olmuştur. Buna karşılık, fiyat belirleme boardlar aracılığıyla ürün işleme ise üretici birliği ve boardların ortak girişimi ile birlikte olduğu için vişne üretimi yapılan tüm iller bu yapılanmadan faydalanmıştır (Anonymous 2011). ABD’de Michigan’da üretilen bazı vişne çeşitleri de likör üretimine uygun olarak seçilmiş ve bölge ekonomisi likör üretimine dayalı olarak geliştirilmiştir. Likör üretimi ile vişnenin katma değeri çok yükseltildiği gibi, likör üretimi yapan mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler iyi birer istihdam kaynağı olmuştur. Markalaşma çalışmaları ile Michigan ve bölgesinde üretilen likörler tüm dünyada ünlenmiştir. Benzer şekilde Macaristan’da da vişne likörü üretimi gerçekleştirilmekte ve özellikle ev yapımı likörler dünya piyasasında daha yüksek fiyatlarla alıcı bulmaktadır. Günümüzde 500 ml’lik bir vişne likörünün fiyatı 15 $ ile 30 $ arasında değişmektedir (Anonymous 2012; Anonymous 2012a). Birkaç yıldır sadece Bolvadin Alt Bölgesi değil, TR33 Bölgesine bağlı Kütahya ilinin Pazarlar ilçesinde pek çok vişne yetiştiricisi pazar bulamadığı için zor duruma düşmüştür. Bolvadin Alt Bölgesinde 2 adet meyve suyu fabrikası bulunmaktadır. Meyve suyu fabrikalarının verdiği düşük fiyatlar nedeniyle pek çok üretici ürünü dalında bırakmayı tercih etmiştir. Bu durum Bölgenin tarımsal gelirini ve refah düzeyini düşürdüğü gibi, en azından sezonluk çalışan tarım işçilerinin istihdamını da azaltmıştır. Bölge’de vişne pazarlaması için meyve suyu fabrikaları tek alternatif olarak kaldığı sürece, bölgedeki üretici geliri de istihdam da gerileyecektir. 129 Bölgenin tarımsal potansiyeli dikkate alındığında, organik tarım ürünlerinin üretimi, işlenmesi, dondurulması ve paketlenmesine yönelik olarak çalışmalar yapılabileceği ve bu alanın da istihdamı arttırabileceği düşünülmektedir. Özellikle organik ürünlerin üretimi tarımsal istihdam üzerine olumlu bir etki yapmaktadır. Bunun temel nedeni, organik üretimde kimyasal girdi kullanımının sınırlandırılmış olmasından dolayı insan işgücüne daha fazla ihtiyaç duyulmasıdır. Organik ürünlerin üretim maliyetleri işçilik giderlerinden dolayı daha yüksek olmakla birlikte, birim satış fiyatları da yüksek olduğu için hem bölgenin gelirini hem de istihdamını artıran bir üretim şeklidir. Bolvadin Alt Bölgesi’nde üretilen haşhaş ve Bolvadin ilçesinde bulunan yıllık 20.000 ton haşhaş kapsülü işleme kapasiteli TMO Afyon Alkaloidleri Fabrikası ilçede önemli istihdam alanı yaratan alanlardan biridir. Haşhaş üretimi ile uğraşan ailelerin yanı sıra, Afyon Alkaloidleri Fabrikasında 300 kişi istihdam edilmektedir. Bölge genelinde Seka fabrikası gibi Alkaloid fabrikasının da özelleştirileceği ve kapatılacağı yönünde endişeler bulunmaktadır. Ancak, TMO Afyon Alkaloidleri Fabrikası 1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun’un 13. Maddesine göre stratejik sayılacak kuruluşlar arasında yer almakta ve sermayesinin %49’undan fazlasının özelleştirilmesine karar verilmesi halinde imtiyazlı hisseler oluşturulması zorunluluğu bulunmaktadır. Ayrıca Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) stratejik planına göre Afyon Alkaloidleri Fabrikasında 2014 yılına kadar 20.000 tonluk üretim devam edecek ve ayrıca 2 farklı ürünün daha üretimine başlanacaktır (Anonim 1994; TMO 2010). Söz konusu veriler, alkaloid fabrikasının üretimine devam edeceği ve istihdam yaratma durumunu koruyacağını göstermektedir. Bolvadin Alt Bölgesi Karamık gölünde Seka’nın kapatılmasını takiben kirliliğin azaldığı ve gölde sazan ve turna balıklarının popülasyonunun arttığı ifade edilmiştir. Mevcut durumda avlanma yasağı olmasına karşılık, Bölge’nin su ürünleri üretim potansiyeli vardır. Tarım İlçe Müdürlüklerinden alınan bilgiye göre bazı su kaynaklarında alabalık yetiştiriciliği denenmiş ancak, iklim ve su koşulları nedeniyle başarı elde edilememiştir. Karamık Gölü civarı aynı zamanda kuşların yoğun bulunduğu bir bölgedir. Göl civarında 150’ye yakın kuş cinsinin olduğu ifade edilmiştir. Değişik dönemlerde ülke genelinden kuş gözlemcileri ve kuş avcıları bölgeye gelmektedir. Bazı ailelerin evlerini pansiyon haline getirdikleri ve sadece avcılardan elde edilen gelir ile geçinen ailelerin olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin tanıtımının yapılması, gözlem ve avcılık faaliyetlerine uygun tesislerin kurulması halinde Bölgenin kırsal turizme elverişli bir yapısı vardır. Çay İlçesinde tıbbi sülük üretim potansiyeli de tespit edilmiş olup, kırsal turizm faaliyetlerine sağlık turizmi de eklenebilir. Bolvadin Alt Bölgesinde sazlık alanların bol olması kurbağa popülasyonunun da çok olmasına neden olmuştur. Türkiye uzun yıllardan beri başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, Almanya, Avusturya, Belçika ve Lüksemburg gibi ülkelere yıllara göre 200 ile 350 ton arasında değişen miktarlarda kurbağa bacağı ihraç etmektedir (Gönenç 2007). Kurbağa bacağı ihracatı göz ardı edilmemesi gereken bir gelir ve istihdam kaynağıdır. Seka’nın faaliyette olduğu dönemlerde kamış üretiminde bulunan Bölge halkı, kamış üretimi konusunda tecrübe sahibi olmuştur. Her ne kadar Seka’nın kapatılması ile birlikte bu faaliyeti gerçekleştirenlerin sayısında ciddi bir düşüş olmuşsa da kamıştan hasır eldesi, izolasyon malzemesi yapımı, bambu benzeri mobilya yapımı gibi faaliyetlerin başlaması halinde belli bir kitleye yeni iş sahası yaratmak mümkün olacaktır. Belli dönelerde Hollanda başta olmak üzere birkaç Avrupa ülkesine kamış ihracatı yapıldığı bildirilmiştir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Bolvadin Alt Bölgesi’nde istihdamı geliştirmeye yönelik stratejiler aşağıda sıralanmıştır; Jeotermal enerji kaynakları kullanılarak sera üretiminin artırılması 130 Üretilen tarımsal ürünlerin sanayide işlemeye elverişli olarak seçilmesi Hayvancılık potansiyeli dikkate alınarak yem üretimi ve yem fabrikalarının geliştirilmesi Kırsal turizmin avcılık, kuş gözlemciliği ve sağlık turizmi şeklinde geliştirilmesi Kurbağa bacağı üretimi ve ihracatının sağlanması Meyve soğuk hava depolarının ve paketleme tesislerinin kurulması Vişnenin pazarlamasında alternatif değerlendirme yöntemlerinin dikkate alınması Kamış üretiminin canlandırılması İşsizlere tarım dışı ve tarıma dayalı sanayilerde işletmecilerin talep ettikleri özellik ve beceriler dikkate alınarak eğitim verilmesi Organik ürünler üretiminin geliştirilmesi Globalgap (iyi tarım uygulamaları) sertifikalı üretime yönlenerek tarımsal ve hayvansal ürünler için dış pazar olanaklarının artırılması Bölgede her alanda nitelikli pazarlama elemanlarının yetiştirilmesi ve istihdam edilmesinin sağlanması 131 7. DEMİRCİ-GÖRDES-KULA ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi 2007-2011 döneminde, Alt Bölgenin Köprübaşı dışındaki tüm ilçelerinde nüfus azalmış, diğer bir deyişle Alt Bölge göç vermiştir. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi göçten ziyade bölge dışı göçtür. Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Selendi ilçesidir. Köprübaşı ilçesinde ise sadece %0,57 olup, bu oran da doğal nüfus artışının altındadır. Bütün ilçelerin ortak bir özelliği de belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur. Tablo 139: Demirci- Gördes- Kula Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İlçeler Demirci Yıl/ Artış(%) Toplam 33.316 Erkek 16.159 Kız 17.157 Toplam 51.958 Erkek Kız 2007 Kız 9.636 25.165 26.793 2011 20.350 9.474 10.876 29.212 14.270 14.942 49.562 23.744 25.818 9,16 5,20 12,87 -12,32 -11,69 -12,91 -4,61 -5,65 -3,64 2007 10.295 4.936 5.359 22.876 11.097 11.779 33.171 16.033 17.138 2011 10.411 5.095 5.316 20.446 9.944 10.502 30.857 15.039 15.818 1,13 3,22 -0,80 -10,62 -10,39 -10,84 -6,98 -6,20 -7,70 2007 23.863 11.762 12.101 24.171 11.962 12.209 48.034 23.724 24.310 2011 24.713 12.211 12.502 22.317 11.048 11.269 47.030 23.259 23.771 3,56 3,82 3,31 -7,67 -7,64 -7,70 -2,09 -1,96 -2,22 2007 5.002 2.447 2.555 4.849 2.401 2.448 9.851 4.848 5.003 2011 5.267 2.568 2.699 4.640 2.295 2.345 9.907 4.863 5.044 5,30 4,94 5,64 -4,31 -4,41 -4,21 0,57 0,31 0,82 2007 6.903 3.424 3.479 17.452 8.525 8.927 24.355 11.949 12.406 2011 6.609 3.309 3.300 16.039 8.009 8.030 22.648 11.318 11.330 Artış (%) -4,26 -3,36 -5,15 -8,10 -6,05 -10,05 -7,01 -5,28 -8,67 2007 64.705 31.575 33.130 102.664 50.144 52.520 167.369 81.719 85.650 2011 67.350 32.657 34.693 92.654 45.566 47.088 160.004 78.223 81.781 4,09 3,43 4,72 -9,75 -9,13 -10,34 -4,40 -4,28 -4,52 Artış (%) Köprübaşı Artış (%) Selendi TOPLAM Toplam Erkek 9.006 Artış (%) Kula Belde/Köy Toplam 18.642 Artış (%) Gördes il/ilçe Merkezi Artış (%) Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde nüfusun %28,36’sı 15-34 yaş arası gruplarda yer almaktadır. Bu oranın Türkiye genelinde %34,41 ve TR33 Bölgesinde %31,53 olduğu dikkate alındığında söz konusu alt bölgenin genç nüfusun azlığı sebebiyle ekonomik açıdan dezavantajlı durumda olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum alt bölgenin genç ve dinamik bir nüfusun, istihdam ve sosyal cazibesi gereksinimleri karşılayamadığı şeklinde yorumlanabilir. 132 Tablo 140: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İller/İlçeler Geniş yaş grupları 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Demirci 9.247 4.434 4.834 6.108 13.466 5.317 6.156 49.562 Gördes 5.621 2.177 1.768 3.763 9.165 4.053 4.310 30.857 10.232 3.714 2.859 6.708 13.678 4.897 4.942 47.030 Köprübaşı 1.776 734 603 1.155 3.087 1.249 1.303 9.907 Selendi 4.845 1.865 1.405 2.917 6.084 2.608 2.924 22.648 31.721 12.924 11.469 20.651 45.480 18.124 19.635 160.004 Kula TOPLAM Oransal dağılım (%) 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Demirci 18,66 8,95 9,75 12,32 27,17 10,73 12,42 100,00 Gördes 18,22 7,06 5,73 12,19 29,70 13,13 13,97 100,00 Kula 21,76 7,90 6,08 14,26 29,08 10,41 10,51 100,00 Köprübaşı 17,93 7,41 6,09 11,66 31,16 12,61 13,15 100,00 Selendi 21,39 8,23 6,20 12,88 26,86 11,52 12,91 100,00 TOPLAM 19,83 8,08 7,17 12,91 28,42 11,33 12,27 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Eğitim istihdamın niteliği ve bireylerin de iş bulabilmeleri, ihtisaslaşmaları açısından önem taşır. Yapılan araştırmalar genelde eğitim düzeyi yükseldikçe işsiz sayısının azaldığını başka bir deyişle yükseköğrenim görmüş olanlar arasında işsizliğin daha az olduğunu göstermiştir. Burada sözü edilen daha çok mesleki eğitim (lise ve üstü) olup, bireylerin çalışma hayatında niteliğini sergileyebildiği eğitimdir. Tablo.3’de görüldüğü gibi, Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve ilköğretim düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %85,43’ü bu gruplardadır. Erkeklerin konumu kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir eğitim kurumunu bitirenlerin oranı %22,30 iken, kadınlarda bu oran %14,41’e düşmektedir. Bu durum aslında kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin olduğunu göstermektedir. Her ne kadar burada kent-kır ayırımı yoksa da kırsal alanda kadının eğitimi açısından sorunlar daha fazladır ve kadınların eğitim düzeyi erkeklere oranla daha zayıftır. Kırsalda kadınlara tarım ve tarım dışı faaliyetlere yönelik beceri ve meslek kazandırmaya yönelik eğitim-yayım hizmetleri, programlarının önemli rolü olacaktır. 133 Tablo 141: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Nüfusun (15+yaş) Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Demirci, Gördes, Selendi Kula, Köprübaşı TOPLAM Toplam 4.017 Erkek 759 Kadın 3.258 Toplam 2.238 Erkek 393 Kadın 1.845 Toplam 6.255 Erkek 1.152 Kadın 5.103 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu 8.296 2.676 5.620 3.858 1.196 2.662 12.154 3.872 8.282 37.909 18.083 19.826 21.203 10.308 10.895 59.112 28.391 30.721 İlköğretim mezunu 14.841 7.467 7.374 8.445 4.424 4.021 23.286 11.891 11.395 2.343 1.762 581 1.444 1.003 441 3.787 2.765 1.022 11.183 6.528 4.655 5.347 3.194 2.153 16.530 9.722 6.808 4.358 2.550 1.808 2.156 1.372 784 6.514 3.922 2.592 154 101 53 70 39 31 224 140 84 53 29 24 45 25 20 98 54 44 144 80 64 96 47 49 240 127 113 83.298 40.035 43.263 44.902 22.001 22.901 128.200 62.036 66.164 Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Oransal Dağılım (%) İlkokul ve daha alt 60,29 53,75 66,35 60,80 54,07 67,25 60,47 53,86 66,66 İlköğretim ve dengi 20,63 23,05 18,39 22,02 24,67 19,48 21,12 23,62 18,77 Lise veya dengi okul mezunu 13,43 16,31 10,76 11,91 14,52 9,40 12,89 15,67 10,29 Yüksekokul veya fakülte mezunu 5,23 6,37 4,18 4,80 6,24 3,42 5,08 6,32 3,92 Yüksek lisans ve doktora mezunu 0,25 0,32 0,18 0,26 0,29 0,22 0,25 0,31 0,19 Bilinmeyen 0,17 0,20 0,15 0,21 0,21 0,21 0,19 0,20 0,17 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul EKONOMİK DURUM Alt Bölgenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Demirci’de meyve, diğer ilçelerde tarla ürünleri ağırlıklı bir tarım yapılmaktadır. Selendi, Köprübaşı ve Gördes’te meyveciliğin gelişme eğiliminde olduğu söylenebilir. Tablo 142: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi dağılımı (Dekar) İlçeler Demirci Toplam Ekilen alan tarla alanı 335.627 253.786 Nadas Sebze alanı bahçeleri 11.200 8.707 Meyve alanı 61.934 Gördes 305.462 222.662 39.000 8.500 35.300 Kula 345.619 292.931 7.398 18.277 27.013 90.659 67.096 0 2.785 20.778 349.475 294.535 14.143 9.045 31.752 1.426.842 1.131.010 71.741 47.314 176.777 Köprübaşı Selendi TOPLAM Sosyal Yardım ve Dayanışma Vakfı kaynaklarıyla finanse edilen projelerle Demirci, Gördes ve Köprübaşı’nda küçükbaş hayvancılığın teşvik edildiği görülmektedir. 134 Tablo 143: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi Küçük ve Büyükbaş Hayvan Varlığı İlçeler Küçük Baş Sığır Koyun Keçi Toplam Demirci 20.995 60.206 9.855 70.061 Gördes 14.455 36.955 10.930 47.885 Kula 27.500 60.000 6.500 66.500 3.815 17.608 2.113 19.721 Selendi 17.627 36.500 6.403 42.903 TOPLAN 84.392 211.269 35.801 247.070 Köprübaşı Alt Bölgede 80 bin civarında büyükbaş, 200 bin civarında da küçükbaş hayvan vardır. Hayvan varlığı açısından Demirci ve Kula ön sıralarda yer almaktadır. Alt Bölgede toplam 159 işletme 191 kümeste 3 milyon civarında kümes hayvanı beslemektedir. Gördes ve Kula’da kümes hayvancılığı ekonomide önemli yere sahip olmaya başlamıştır. Tablo 144: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Arazi Kümes Hayvan Varlığı Broiler kümes Yumurtacı kümes İşletme sayısı Kümes sayısı Sayı Demirci 42 49 49 747.000 Gördes 55 68 66 1.080.500 Kula 53 65 65 980.610 9 9 9 158.500 159 191 189 İlçeler Kapasite Sayı Kapasite 2 12.000 2 12.000 Köprübaşı Selendi TOPLAM 2.966.610 Alt Bölgede halıcılık yaygındır. Halı dokumacılığı özellikle köylerde önemli bir gelir kalemi özelliğindedir. Köprübaşı ve Gördes’te organik tarıma geçiş için önemli adımlar atılmaktadır. Gördes’te 84 işletmenin organik tarım yaptığı toplam alanın, Köprübaşında 2 işletmenin organik tarım yaptığı alandan daha küçük olduğu dikkat çekmektedir. Tablo 145: Demirci-Gördes-Kula Alt Bölgesinde Organik Tarım Desteklemesi Demirci 2 Destekleme alanı (Dekar) 278,89 Gördes 84 2.425,72 Köprübaşı 2 2.643,11 Selendi 21 240,23 TOPLAM 109 5.587,95 İlçeler İşletme sayısı Kula 135 ÇALIŞAN PROFİLİ Çalışan nüfusun %80’inden fazlası lise altı eğitimlidir. Kırsalda istihdam yaratılamadığı takdirde çalışanlar içerisinde genç nüfusun giderek azalması kaçınılmazdır. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Alt Bölgenin organik tarım potansiyeli oldukça yüksektir. Bu potansiyel dışarıdan yatırımcı da çekebilir. Organik ürünlerin pazarlanması, zamanında müşteriye ulaştırılması ve uygun fiyatla satışının yapılması, üreticilerin tek başlarına yapabilecekleri iş olmanın ötesindedir. Bu sebeple üretici birliklerin oluşturulması veya bu hizmeti yürütecek işletmelerin kurulması beklenmektedir. Organik ürünlerde lojistiğin taşıdığı önemin de altının çizilmesi gerekmektedir. Her halükârda Alt Bölgede pazarlama, lojistik gibi alanlarda nitelikli personele ihtiyaç duyulacaktır. TALEP EDİLEN BECERİLER Alt Bölgedeki organik tarım potansiyelinin harekete geçirilmesiyle, ortaya çıkacak işgücü ihtiyacının geleneksel tarım yapanlar arasından karşılanması ihtimali yüksektir. Bu durumda geleneksel tarımla uğraşanların ek beceriler kazanmaları gerekecektir. Özellikle küçük işletmelerde organik ürünleri pazara ulaştırması ve uygun fiyatlarla satılması önemli bir sorundur. Bu bağlamda üreticilerin ek beceriler kazanması veya pazarlama işini yapacak işletmelerin doğması beklenmektedir. İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde istihdam yapısı tarımsal ağırlıklı bir görünüm sergilemektedir. Bu durumun bölgedeki istihdam ve kapasite geliştirme programlarında dikkate alınması ve sektörde istihdam edilenlerin ve edilecek olanların yeni gelişme dinamiklerini de kavrayıcı bir biçimde yetiştirilmesi gereklilik göstermektedir. Demirci-Gördes-Kula alt bölgesi süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri, meyve ve sebzecilik potansiyelinin iyi olduğu bir bölgedir. Bölgede üzüm, zeytin, kiraz gibi birçok katma değeri yüksek sayılabilecek ürünlerin üretimi vardır. Bunlardan hareketle bölgede tarımsal sanayi gelişme halindedir. İşleme, depolama, paketleme, kuru gıdaların üretimi gibi konularda kalifiye istihdama gereksinim duyulabilmektedir. Bu ise bunlara yönelik beceri geliştirme, kapasite artırma programlarını gerekli kılmaktadır. Alt Bölgede halıcılık yaygındır. Ancak, ekonomik gelişmeler sağlandığı takdirde insanların daha iyi gelir sağlayabilecekleri diğer alanlara yöneleceklerine dikkat çekmek gerekmektedir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Demirci-Gördes-Kula alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları yaratmak, istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir. Bu bölgenin kırsalında mesleki eğitim ihtiyacı boşluk analizinin yapılması Tarımda teknoloji yoğun mesleki kapasite geliştirici programlar geliştirilmesi Tarıma dayalı sanayinin kırsalda geliştirilmesi ve kırsalın bundan daha fazla pay alabilmesine sağlanabilir. 136 Bilişim sektörünün bölgenin kırsalında geliştirilebilme olanaklarının araştırılması. Hindistan modelinde (yazılımın köylerde yaptırılarak kırsalda istihdam yaratılması) olduğu gibi kırsalda yazılım, donanıma yönelik faaliyetler geliştirilebilir. Modern et ve süt hayvancılığına dayalı işletmelerin gereksinim duyduğu/duyacağı nüfus için kırsalda eğitimli genç nüfusa istihdam yaratılması Kırsalda kendi işinin kurmak isteyen gençlere, kadınlara girişimcilik, iş geliştirme eğitimlerinin ve işletmeye uygun kredi olanaklarının geliştirilmesi Tıbbi ve aromatik bitkilerin doğal kaynak tabanını gözetecek biçimde değerlendirilmesi ve bunun ile özellikle kadınlara iş ve gelir alanlarının yaratılması Alt bölgede fide-fidan üreten işletmelerin kurulmasının desteklenmesi ve bunun için istihdam edilecek nüfusun eğitilmesi, becerilerinin geliştirilmesi Depolama, kuru gıda üretimi, seracılık konusunda işletmelerin kapasitelerinin artırılması Tarımsal alet-ekipmana yönelik alt sanayinin geliştirilmesi ve buna yönelik eğitim programlarının konulması Küçük işletmelerin ihracat yapma kapasitelerinin ve becerilerinin artırılması 137 8. DİNAR SANDIKLI ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Afyonkarahisar İlinin 7 ilçesinden oluşan Dinar-Sandıklı Alt Bölgesi 2011 yılı nüfusu 144.410 kişi olup, Afyon ili nüfusunun %21’ini TR-33 Bölgesi nüfusunun ise yaklaşık %5’ini oluşturmaktadır. Dinar Alt Bölgesi nüfusunun %52’si belde ve köylerde, %48’i ise ilçe merkezinde yaşamaktadır. 2007 – 2011 yılları arasında Bölgenin toplam nüfusu %4 oranında azalmıştır. Tablo 146: Afyonkarahisar İli Dinar-Sandıklı Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İlçe Dinar Yıl/ Artış(%) Başmakçı Dazkırı Evciler Kızılören Toplam Erkek Kadın Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 24.340 11.890 12.450 25.971 12.845 13.126 50.311 24.735 25.576 2011 25.120 12.314 12.806 23.657 11.708 11.949 48.777 24.022 24.755 3,20 3,57 2,86 -8,91 -8,85 -8,97 -3,05 -2,88 -3,21 2007 33.856 16.686 17.170 27.987 13.512 14.475 61.843 30.198 31.645 2011 32.634 16.036 16.598 26.406 12.867 13.539 59.040 28.903 30.137 -3,61 -3,90 -3,33 -5,65 -4,77 -6,47 -4,53 -4,29 -4,77 2007 12.038 5.930 6.108 28.762 14.231 14.531 40.800 20.161 20.639 2011 12.646 6.277 6.369 26.214 12.987 13.227 38.860 19.264 19.596 Artış(%) 5,05 5,85 4,27 -8,86 -8,74 -8,97 -4,75 -4,45 -5,05 2007 5.899 2.930 2.969 5.430 2.695 2.735 11.329 5.625 5.704 2011 5.531 2.728 2.803 5.206 2.580 2.626 10.737 5.308 5.429 Artış(%) -6,24 -6,89 -5,59 -4,13 -4,27 -3,99 -5,23 -5,64 -4,82 2007 4.481 2.264 2.217 6.684 3.277 3.407 11.165 5.541 5.624 2011 4.838 2.452 2.386 6.422 3.155 3.267 11.260 5.607 5.653 Artış(%) 7,97 8,30 7,62 -3,92 -3,72 -4,11 0,85 1,19 0,52 2007 4.275 2.139 2.136 4.334 2.132 2.202 8.609 4.271 4.338 2011 3.911 1.964 1.947 4.098 2.030 2.068 8.009 3.994 4.015 Artış(%) -8,51 -8,18 -8,85 -5,45 -4,78 -6,09 -6,97 -6,49 -7,45 2007 1.707 826 881 1.182 547 635 2.889 1.373 1.516 2011 1.635 781 854 1.066 499 567 2.701 1.280 1.421 Artış(%) -4,22 -5,45 -3,06 -9,81 -8,78 -10,71 -6,51 -6,77 -6,27 2007 86.596 42.665 43.931 100.350 49.239 51.111 186.946 91.904 95.042 2011 86.315 42.552 43.763 93.069 45.826 47.243 179.384 88.378 91.006 -0,32 -0,26 -0,38 -7,26 -6,93 -7,57 -4,05 -3,84 -4,25 Artış(%) Şuhut Toplam Belde/Köy 2007 Artış(%) Sandıklı İlçe Merkezi Artış(%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Bölge genelinde en fazla belde/köy nüfusları azalmaktadır (%7,26). Kızılören, Dinar ve Şuhut en fazla köy nüfusu azalan ilçelerdir. Dinar ve Şuhut İlçelerinin köy/belde nüfusları azalmasına karşılık ilçe merkezi nüfusları artmasına rağmen, Kızılören’de ilçe merkezi nüfusu da azalmaktadır. Dazkırı’nda ilçe merkezi ve toplam nüfus artmasına karşılık belde/köy nüfusu azalmaktadır. Bölgenin toplam nüfusuna bakıldığında kadın nüfusun erkek nüfustan fazla olduğu görülmektedir. Bu durum, genellikle erkek nüfusun çalışmak amacıyla göç verdiğinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. 138 Dinar Alt Bölgesi nüfusu 35 – 54 ve 0 -14 yaş grupları arasında yoğunlaşmıştır. En fazla göç veren Kızılören İlçesinde 65 yaş ve üstü nüfus oranının yüksek (%23), buna karşılık 0 -14 yaş grubu nüfus oranının düşük (%14) olduğu dikkati çekmektedir. Bölge genelinde iktisaden faal nüfus oranı %65’dir. Bölgede yapılan incelemelerde yetkililer iktisaden faal nüfus açısından önemli bir yaş grubu olan 20 24 yaş grubundaki gençlerin hayvancılık ve tarım ile uğraşmak istemediklerini, daha sosyal bir yaşam arzuladıklarını belirtmişlerdir. Bu nedenle özellikle gençlerin İzmir ve Denizli illerine gittikleri, Afyon merkeze gidenlerin ise daha az sayıda olduğu ifade edilmiştir. Tablo 147: Dinar Alt Bölgesi Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Geniş yaş grupları İlçeler 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Dinar 11.335 3.976 3.263 6.807 12.466 5.168 5.762 48.777 Sandıklı 12.658 4.226 4.118 9.171 15.595 6.024 7.248 59.040 Şuhut 9.018 3.031 2.635 5.410 10.177 4.057 4.532 38.860 Başmakçı 2.156 827 709 1.481 2.788 1.226 1.550 10.737 Dazkırı 2.334 916 802 1.629 2.886 1.192 1.501 11.260 Evciler 1.716 620 507 1.078 2.060 963 1.065 8.009 Kızılören 379 163 139 301 684 411 624 2.701 TOPLAM 39.596 13.759 12.173 25.877 46.656 19.041 22.282 179.384 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Tablo 148: Dinar Alt Bölgesi Nüfusunun Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı (2011) Toplam Bitirilen eğitim düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Toplam Erkek Toplam (%) Kadın Toplam Erkek Kadın 7.913 1.110 6.803 5,67 1,63 9,51 10.081 2.914 7.167 7,23 4,29 10,01 58.285 25.523 32.762 41,79 37,58 45,77 25.163 13.466 11.697 18,04 19,83 16,34 6.968 4.904 2.064 5,00 7,22 2,88 22.503 14.450 8.053 16,13 21,28 11,25 7.542 4.973 2.569 5,41 7,32 3,59 254 184 70 0,18 0,27 0,10 60 35 25 0,04 0,05 0,03 718 356 362 0,51 0,52 0,51 139.487 67.915 71.572 100,00 100,00 100,00 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Dinar Alt Bölgesinde çalışabilir nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımında ilkokul ve lise mezunları ön plana çıkmaktadır. Kadınların eğitim düzeyi erkeklere göre daha düşüktür. EKONOMİK DURUM Dinar Alt Bölgesi ekonomisi, tarım ve tarıma dayalı sanayiye dayalıdır. Tarımsal üretimde hayvancılık ön planda gelmektedir. Ticaret ve sanayi odalarının kayıtlarına göre Bölge genelinde kayıt altına alınmış olan faal/faaliyeti askıda bulunan 1.931 adet işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin yaklaşık %34’ü tarım ve gıda sanayi tesisidir. 139 Tablo 149: Dinar Alt Bölgesi Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları İşletme sayısı Tarım & Gıda % Dinar 720 229 31,81 Sandıklı 715 185 25,87 Şuhut 194 100 51,55 Başmakçı 109 67 61,47 Dazkırı 124 55 44,35 Evciler 47 17 36,17 Kızılören 22 8 36,36 TOPLAM 1931 661 34,23 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Odaları Kayıtları, 2012. Tarım ve gıda sanayi işletmelerinin toplam işletmeler içerisindeki payı en yüksek olan ilçe Başmakçı (%61) ve Şuhut (%52), en düşük olduğu ilçe ise Sandıklı’dır (%26). Gıda ürünleri imalatı yapan küçük ölçekli işletmelerin yanı sıra gıda ürünleri, tarımsal ürünler, hayvansal ürünler ve yemlerin toptan ve perakende ticareti ile uğraşan çok sayıda firma vardır. Bölgede et ve et ürünleri işleyen tesisler, süt ürünleri işletmeleri, patates işleme tesisi, paketleme tesisleri, un ve yem fabrikaları en fazla görülen tarımsa dayalı sanayi tesisleridir. Sandıklıda bir adet büyük ölçekli, yaklaşık 20 adet de küçük ve orta ölçekli tarım makineleri fabrikası bulunmaktadır. Gıda sanayi dışında özellikle küçük sanayinin geliştiği görülmektedir. Küçük sanayi tesisleri içerisinde en yaygın olanı otomobil tamircileri, oto yedek parçaları, küçük ölçekli mobilya atölyeleri ve kaynakçılardır. Bunların dışında küçük ölçekli inşaat firmaları, nakliyeciler, taş ocağı firmaları bulunmaktadır. Sandıklı organize sanayi bölgesinde orta ve büyük ölçekli birkaç fabrikanın yapım aşamasında olduğu tespit edilmiştir. Dinar Alt Bölgesi toplam yüzölçümünün %35’i tarımsal alanlardır. Bölge, Afyonkarahisar ili tarım alanlarının da %31’ini oluşturmaktadır. Bölge tarım alanlarının %85’i tarla arazisidir. Sandıklı, Dinar ve Şuhut İlçeleri en fazla tarım arazisine ve tarla arazisine sahip ilçelerdir. Afyonkarahisar İli süs bitkileri alanlarının tamamı Dinar Alt Bölgesi’ndedir. Bölge’de meyvecilik de önemli bir gelir kaynağı olup, il genelindeki meyveliklerin %16’sı bu bölgede bulunmaktadır. Bölge ekonomisini daha iyi irdeleyebilmek adına, ekonominin dayalı olduğu tarımsal hammadde üretim miktarlarını değerlendirmekte fayda vardır. Bölgede hayvansal üretim yaygındır. Afyon ili sığır varlığının %29’u Dinar Alt Bölgesindedir. Bölgenin hayvan varlığı buzağı, dana ve mandalar ile birlikte değerlendirildiğinde Afyon ili büyükbaş hayvan varlığının %30’u, küçükbaş hayvan varlığının ise %27’si Dinar Alt Bölgesinde bulunmaktadır. Büyükbaş hayvanların en fazla Sandıklı ve Şuhut ilçelerinde, küçükbaş hayvan varlığının ise en fazla Dinar ve Şuhut İlçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Afyon ili tavuk varlığının yaklaşık %40’ı Dinar Alt Bölgesi’ndedir. Başmakçı İlçesi tek başına il genelindeki tavuk varlığının %28’ine Sandıklı ise %10’una sahiptir. Afyon ili toplam arı varlığının da %25’i Dinar Alt Bölgesi’nde bulunmaktadır. 140 Tablo 150: Dinar Alt Bölgesinde Üretilen Başlıca Ürünler ve Üretim Miktarları (2011) Ürünler (ton) Dinar Sandıklı Şuhut Başmakçı Dazkırı Evciler Kızılören Süt 16.350 25.557 23.120 32.424 5.589 7.170 1.300 Kırmızı Et 232 183 2.525 30 32 2 0 Beyaz Et 0 712 104 0 0 0 0 Yumurta 0 3.800 2.250 35.217 1.200 0 0 Balık 815 0 2 0 0 0 0 Şekerpancarı 107.781 119.921 67.064 3.571 11.757 8.767 2.973 Haşhaş (kapsül) 2.083 2.210 1.281 242 163 5 202 Haşhaş (tohum) 2.291 2.431 1.409 266 179 6 222 Buğday 35.063 51.923 21.328 4.067 8.859 9.066 3.807 Arpa 34.785 36.925 9.459 6.581 8.522 2.186 2.683 Patates 69.525 146.640 99 120 88 210 3.493 Kavun 1.200 2.310 0 200 1.520 540 2 Karpuz 1.200 2.700 0 400 168 150 0 Biber 1.080 432 0 126 55 200 3 Hıyar 4.130 1.188 0 449 3.258 1.774 1.602 Domates 5.156 3.285 0 701 2.358 300 46 Vişne 3.250 2.036 0 163 501 1 39 Elma 1.402 136 0 456 1.573 19 150 Üzüm 4.141 1.125 0 765 1.763 26 105 Kaynak: Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012 Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri, http://www.tuik.org.tr Bölge Toplamı İl Toplamı 111.510 3.004 816 42.467 817 321.834 6.186 6.804 134.113 101.141 220.175 5.772 4.618 1.896 12.401 11.846 5.990 3.736 7.925 311.779 7.737 1.779 88.935 1.525 741.822 11.876 13.062 274.663 331.048 422.984 11.649 9.575 6.437 40.781 30.386 42.409 38.011 9.677 İl içerisinde pay (%) 35,77 38,82 45,87 47,75 53,57 43,38 52,09 52,09 48,83 30,55 52,05 49,55 48,23 29,45 30,41 38,99 14,12 9,83 81,90 Dinar Alt Bölgesinde üretilen en önemli ürünler, süt, yumurta, şekerpancarı, haşhaş, patates, buğday ve arpadır. Tahıllar özellikle hayvan beslenmesi ve aile ihtiyacını karşılamak için önemli bir yer tutmaktadır. Üzüm, kavun ve karpuz üretim miktarı olarak çok olmamakla birlikte il genelinde önemli bir yere sahiptir. Dazkırı haricinde, diğer ilçelerde üretilen domatesin tamamına yakını sofralık çeşitlerden oluşmuştur. Dazkırı’ndaki üretimin %30’u salçalıktır. Sandıklı İlçesinde bulunan patates işleme tesisi, Bölgenin patates üretimini canlandırmıştır. Sanpa Gıda, Bölge genelinde pek çok üretici ile sözleşmeli üretim yapmaktadır. Sandıklı ve Dinar ilçeleri patates üretiminde ön plana çıkan ilçeler olup, il genelinde üretilen patatesin %52’si Dinar Alt Bölgesinden elde edilmektedir. Bölge genelinde 41.000 tona yakın hıyar üretilmektedir. Üretilen hıyarın büyük bir kısmı turşuluk çeşitlerden oluşmaktadır. Dinar Alt Bölgesinin önemli hayvansal ve tarımsal üretim merkezlerinden biri olan Şuhut’un merkez ilçe ve köylerinde çok sayıda besihane bulunmaktadır. Besihanelerin çoğunluğunda dana besiciliği yapılmaktadır. Şuhut, Afyonkarahisar ilinin sadece hayvansal üretim bakımından değil, aynı zamanda hayvansal ürünler piyasasının oluşması bakımından da önemli bir ilçesidir. İlçede Cumartesi günleri hayvan borsası kurulmakta ve Isparta, Yalvaç, Selvihan, Bolvadin, Emirdağ, Sultandağı, Çay, Şakirkaraağaç, Solar ve Susuz gibi il ve ilçelerdeki üretici ve tüccarlar hayvanlar alım – satım ve kesim için Şuhut’a gelmektedir. İlçedeki gıda sanayinin büyük bir kısmını et ve et ürünleri işletmeleri oluşturmaktadır. İlçede Danet, Kule Kardeşler, Küçük Kardeşler gibi büyük ve orta ölçekli et işleme tesislerinin yanı sıra çok sayıda küçük et kombinası vardır. Et kombinalarında hazırlanan etler, frigorifik araçlarla, başta İstanbul olmak üzere, Ankara, İzmir ve Antalya'ya sevk edilmektedir. Kayıtlı bir veriye rastlanamamakla birlikte, yerel yöneticilerin ifade ettiği üzere İlçenin et kesim kapasitesi Afyon merkezden daha fazladır ve yaklaşık olarak yıllık 250.000 büyükbaş hayvan kesim kapasitesine sahiptir. Karkas et sektöründeki gelişmeler 1980’li yıllardan sonra başlayarak günümüze kadar 141 gelmiştir. İlçedeki hayvancılık sektörünü sıkıntıya sokan iki önemli konu vardır. Bunlardan birincisi Afyon merkez ile yaşanan rekabettir. Diğeri ise taşımacılığın gelişmesi ile birlikte karkasların başka illerden de rahat taşınabilmesi ve İlçe potansiyelini düşürmesidir. Bu iki olumsuz faktöre rağmen Şuhut Ülkemizin önde gelen et kesimi ve işleme merkezlerinden biri olmaya devam etmektedir. Et sektörüne genel olarak bakıldığında ürün işleme konusunda Afyon merkezin, et kesimi konusunda ise Şuhut’un daha ön planda geldiği görülmektedir. ÇALIŞAN PROFİLİ Dinar Alt Bölgesinde tarım ve hayvancılığın ön planda olması nedeniyle istihdamda mevsimsel değişimler meydana gelmektedir. Üretim yoğun sezonda ilçe dışından mevsimlik işçi gelişi de olmaktadır. Tarımsal üretim sezonu dışında işsizlik sorunu ile karşılaşılmaktadır. Tarımsal istihdamın yoğun olduğu Bölgede yaşlı nüfus çalışmaktadır. Dinar Alt Bölgesinde genel olarak işsiz profiline bakıldığında saha çalışmaları sonucunda 20 – 40 yaş arası erkek nüfusun ağırlıkta olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin bazı ilçelerinde (Başmakçı, Sandıklı, Dazkırı, Dinar) iradi işsizlik hâkim durumda iken, diğer ilçelerinde gayriiradi işsizlik hakimdir. Kadınların işgücüne katılım düzeyinin çok düşük olduğu ifade edilmiştir. Tarımsal alanda iş olanakları olmasına karşılık, gençlerin mesaisi belli olan ve sigortalı iş aradıkları belirlenmiştir. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Bölge genelinde gençlerin tarımda çalışmak istememeleri nedeniyle gül üretimi gerilemiş durumdadır. Buna karşılık sera üretimi, termal turizm, su ürünleri üretimi ve işlenmesi, gelişen faaliyetler olarak dikkati çekmektedir. TALEP EDİLEN BECERİLER Dinar Alt Bölgesinde veteriner ve ziraat mühendislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Hayvancılık işletmelerinde, hayvan bakıcısı sıkıntısı yaşanmaktadır. Süt ürünleri işletmelerinde peynir ve diğer süt ürünleri ustaları zor bulunmaktadır. Et üretim tesislerinde çalışacak üretim ustalarına, soğuk hava depolarında çalışacak elemanlara ve makine bakım ustalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Sera üretimindeki gelişmelere paralel olarak sera üretiminde çalışabilecek elemanların yetiştirilmesine ihtiyaç vardır. Özellikle, serada çimlendirme ve sera içi damla sulama yapabilecek ayrıca ısıtma sistemlerini çalıştırabilecek elemanlar yetiştirilmelidir. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve depolanmasında da kalifiye elemanlara ihtiyaç vardır. BECERİ UYUMSUZLUKLARI Dinar Alt Bölgesinde yapılan saha çalışması sonucunda özellikle veteriner ve ziraat mühendislerinin sahaya fazla inmedikleri, etkin çalışmadıkları ve tecrübesiz oldukları ifade edilmiştir. Veteriner hekimlerin ve ziraat mühendislerinin bölgenin üretim yapısına uygun konularda eğitimler almasının desteklenmesi faydalı olacaktır. İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Dinar Alt Bölgesi üretim yapısına bakıldığında gıda sanayi tesislerinin süt, kırmızı et, yumurta, patates işleme ve unlu mamuller ekseninde gelişmeye devam edeceği görülmektedir. Bölge genelinde 142 sulanabilir arazilerin az olması tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin yeterince gelişememesi hayvancılığa yönlenmesinde etkili olmuştur. Hayvancılık faaliyetinin kesikli olmaması, yıl boyuna yayılmış olması ve sanayide işlenebilir çıktılara sahip olması istihdam ve gelir yaratma potansiyelinin tarımsal üretimden fazla olmasına neden olmaktadır. Özellikle Bölgenin canlı hayvan ve hayvansal ürünler piyasasının oluşumunda önemli odaklardan biri olması, bu bölgede hayvancılığın uzun yıllar devam edecek faaliyetlerden biri olduğunun göstergesidir. Buna karşılık mera ve çayır arazilerindeki daralmaya paralel olarak küçükbaş hayvancılığın geleceğinin çayır ve meraların ıslahına ve geliştirilmesine bağlı olduğu ifade edilebilir. Hali hazırda mevcut olan tesisler genellikle küçük ve orta ölçekli olup, Bölgenin istihdam ihtiyacını karşılayamamaktadır. Dinar Alt Bölgesinde hayvancılık faaliyetlerinin gelişmiş olmasına paralel olarak istihdam alanı yaratma potansiyeli olan alanlar; gübre fabrikaları, yem fabrikaları, çelik konstrüksiyon, tavukçuluk ve sığır işletmeleri ekipmanları, süt sağım makineleri, ambalaj malzemeleri (viyol, kutu, çuval vb.) ve yem katkı maddeleri üreten işletmeler ile veteriner ilaçları ve kimyasallarının ticaretini yapan firmalar sayılabilir. Özellikle hayvancılık faaliyetinin atığı olan gübrenin bir kısmı bölge genelinde tarımsal üretimde kullanılmakta geri kalan kısmı ise değerlendirilemediği gibi çevre kirliliğine neden olmaktadır. Tavuk, sığır ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen gübreler uygun işleme teknikleri ile katma değeri yüksek gübrelere dönüştürülebilir ve bu fabrikalarda yıl boyu istihdam sağlanabilir. Hayvan gübrelerinden biyogaz üretmek de mümkündür. Yapılan hesaplamalar, biyogaz maliyetinin, fosil yakıtlardan çok daha ucuz, olduğunu göstermiştir. Uygun çevre koşullarında, kırsal kesimdeki bir biyogaz tesisinde üretilen biyogaz bilinen çeşitli yakıtlarla yarışabilecek durumdadır. Çin'de kırsal kesimde 4-5 kişilik aileler için yapılan 8 m³' lük biyogaz üreteçlerinden uygun bakım ve işletme koşulları altında, yazın mutfak ve benzeri işler ile aydınlatmaya yetecek düzeyde, kışın ise ısıtma dışında tüm gereksinimleri karşılayacak düzeyde gaz üretilebildiği belirlenmiştir. Ancak biyogaz üretimini sınırlayan en önemli etmen çevre ve ortam sıcaklığıdır. Yapılan araştırmalar, 9 °C'de metilen net biyogaz miktarına oranla 20°C de, yaklaşık 8 kat daha fazla biyogaz üretildiğini göstermiştir. Ülkemizde biyogazla ilgili ilk çalışmalar Orta Anadolu gibi kara ikliminin etkin olduğu soğuk yörelerde başlatılmış ve çok verimli sonuçlar alınamamıştır (Solver Kimya 2012). Buna karşılık, biyogaz üretim teknolojisinde her geçen gün yeni gelişmeler sağlanmakta ve hemen her iklim koşulunda iyi sonuçlar alınabilmektedir. Yapılan çeşitli bilimsel araştırmalar en yüksek verimin tavuk gübresinden elde edildiğini göstermiştir (Ekinci 2007). Biyogazdan elde edilecek enerji sera ısıtmasında kullanılabilmektedir (Kendirli ve Çakmak 2010). Büyük ölçekli işletmelerin bulunduğu Dinar Alt Bölgesinde biyogaz üretimi ve biyogazdan elde edilecek enerjinin sera üretiminde kullanılması üzerine girişimlerde bulunulması durumunda hem biyogaz üretimi hem de sera üretiminden kaynaklanan istihdam ve gelir artışı sağlanması mümkündür. Dinar Alt Bölgesi sera işletmeleri için son derece elverişlidir. Sandıklı ilçesinde son yıllarda Antalya ili ve civarından gelen yatırımcılar çok sayıda sera kurmuştur. Dinar İlçesinde sera kurulması ile ilgili çalışmalar yakın bir zamanda başlamıştır. Buna karşılık Evciler’de mevcut durumda kurulu bulunan birkaç seranın üretimde bulunmadığı öğrenilmiştir. Dinar Alt Bölgesinde sosyal sermaye açısından Başmakçı ilçesi iyi bir model olma özelliği göstermektedir. Başmakçı İlçesi kooperatifleşme konusunda sadece Afyon İli için değil ülke genelinde sayılı başarılı örneklerden birini oluşturmaktadır. İlçede 1976 yılında kurulmuş bulunan yumurta tavukçuluğu kooperatifi yıllardır Türkiye yumurta piyasasını belirlemektedir. Yumurta kooperatifi tarafından telefon ve internet aracılığıyla açıklanan yumurta fiyatları süper marketler ve toptancılar için baz fiyat kabul edilmekte ve fiyatlar Başmakçı kooperatifinin yönlendirmesi ile oluşmaktadır. 143 Yumurta sektörü mevcut durumda ilçede 500 kişinin istihdamını sağlamaktadır. İlçede yumurta sektörünün büyümesi sonucunda aile tipi tavukçuluk son bulmuştur. Başmakçı’da yumurta kooperatifinin yanı sıra gül, nakliye, süt ve toprak-su kooperatifleri de vardır ve aktif bir şekilde çalışmaktadır. Gül kooperatifine ait gülyağı fabrikası ile tekstil fabrikasında 75 kişi istihdam edilmektedir. İlçede kooperatifler arası ilişkilerin de güçlü olduğu görülmüştür. İlçedeki yumurta kooperatifi yumurta pazarlamasında nakliye işlerini yine aynı ilçedeki nakliye kooperatifine yaptırmaktadır. Bölge genelinde olduğu gibi Başmakçı İlçesinde de gençler tarımsal üretimde çalışmak istememektedir. Bu durum gül üretimine yansımıştır. Gül üretimi emek yoğun bir üretimdir, bakım ve toplama işleri özen istemekte ve mekanizasyona uygun olmamaktadır. Gül toplama işleminin sabah 5 ile 11 arasında tamamlanması gerekmektedir. Gülden elde edilen gelir arpa ve buğday üretiminden yüksek olmasına rağmen, tarımsal üretimde genel olarak yaşlılar kaldığı için, işletme sahipleri ancak bakabilecekleri kadar alanda gül dikimi yapmaktadır. Bu nedenle bölgenin gül üretim miktarı geçmiş yıllara kıyasla ciddi anlamda düşmüştür. Buna rağmen, çok az miktarda gül üreten ya da gül üretmeyi bırakan üreticiler kooperatiflerine destek olmak adına kooperatif üyeliklerinden çıkmamışlar ve aidatlarını ödemeye devam etmişlerdir. Bu durum ilçe halkı arasındaki güçlü bağın önemli bir göstergesidir. Yetkililer ile yapılan görülmelerden elde edilen bilgilere göre, Gül Kooperatifi arazi kiralayarak ortak üretimde bulunmakta bu da yeni istihdam alanı yaratmaktadır. Bölgede dış pazar isteklerine uyumlu üretim yapıldığı belirlenmiştir. Avrupa ülkeleri, ABD ve Kanda gibi ülkelere organik gül ihracatı yapılmaktadır. Başmakçı Gül Kooperatifi yönetiminde ve pazarlamasında az sayıda da olsa üniversite mezunu ve tecrübeli yöneticilerin çalıştığı tespit edilmiştir. İlçedeki gül yağı fabrikasına ilave ekipmanlar koymak suretiyle gülün dışında çeşitli tıbbi ve aromatik bitkilerin de işlenebileceği tespit edilmiştir. Diğer tıbbi ve aromatik bitkilerin de işlenebilmesi fabrikanın gül sezonu dışında da çalışmasını ve yıl boyunca istihdam yaratmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda fabrikanın modernizasyonunun sağlanması halinde diğer ilçelerden de toplanacak güller ile birlikte kapasite artırımına gidilmesi ve daha fazla istihdam yaratılması mümkündür. Başmakçı’nın yanı sıra Dinar İlçesi Yapağılı Kırsal Kalkınma Kooperatifinde Alabalık üretim ve işleme tesisi kurarak 65 -70 kişilik istihdam yaratılmıştır. Kooperatif tarafından kurulan tesiste, alabalıklar fileto haline getirilmekte, dondurularak depolanmakta ve vakumlanarak satılmaktadır. Yapağılı Kooperatifi ürettiği alabalıkların bir kısmını da ihraç etmektedir. Dinar İlçesi, Akdeniz Bölgesi’nin Göller Yöresi sınırları içerisinde, Büyük Menderes nehri kaynaklarından ikisi olan Suçıkan ve Düden kaynaklarının içerisinde bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Dinar ilçesinde su ürünleri üretimi konusunda hâlihazırda yapılan üretimden daha yüksek bir potansiyel bulunmaktadır (Temurçin 2009). Kooperatiflerin aktif olarak çalışması hem tarımsal üretimin ve istihdamın devamlılığını sağlamakta, hem de iş hacmini genişletmek suretiyle yeni istihdam sahaları yaratabilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliğinde en büyük gıda sanayi tesisleri genel olarak üretici birlikleri ve kooperatifler tarafından kurulan tesislerdir. Özellikle tüketicilerin kooperatif markalarına duydukları güven, kooperatif ve birliklere ait markaların pazar paylarının yüksek olmasına neden olmaktadır (Gönenç 2007). Dinar Alt Bölgesi Başmakçı ilçesinde kooperatif hareketi güçlü olmasına karşılık, kurulu bulunan kooperatif işletmeleri yeterli istihdam hacmi yaratacak ölçekte değildir. Yumurta kooperatifi piyasayı yönlendirebilme gücüne sahip olmasına karşılık, pazarlamada tüketici yönüyle markalaşma düzeyleri düşük olduğu için ölçekleri de yeterince büyümemiştir. Ancak, bölge doğru pazarlama stratejileri ile hareket edip, pazarlamada profesyonel yöneticilere yer verirse, Bölge genelinde yüksek istihdam hacmi yaratabilecek yeni işletmelerin kurulması mümkündür. Başmakçı ve Yapağılı Kooperatifleri örneklerinden görüleceği gibi, Dinar Alt Bölgesinin belli bölgelerinde sosyal sermaye güçlü olup, kooperatif işletmelerinin başarılı uygulamalarda bulunması, civar ilçelerdeki üreticiler için ilerleyen dönemlerde yeni kooperatif yatırımlarının yapılmasını teşvik edecektir. 144 Dinar Alt Bölgesinde yer alan pek çok ilçenin Denizli’ye yakın olması bir dezavantaj olmaktadır. Alışveriş, ticaret ve sosyal hayatın Denizli’ye kayması Dinar Alt Bölgesindeki ilçelerin gelişmesini yavaşlatmaktadır. Yapılan saha çalışmaları esnasında Dinar Alt Bölgesinde tarım ve tarıma dayalı sanayi işletmeleri dışında istihdam yaratabilecek sınırlı sayıda sanayi tesisi olduğu görülmüştür. Buna karşılık özellikle Sandıklı ilçesinin tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışında istihdam olanaklarının daha fazla olduğu gözlemlenmiştir. Sandıklı organize sanayinde birkaç tane büyük ölçekli sanayi tesisinin kuruluş aşamasında olduğu belirlenmiştir. Bunlardan bir tanesi ısı yalıtım malzemeleri üreten bir fabrika olup, faaliyete geçmesi halinde bölgede 100 kişilik bir istihdam sahası yaratabilecektir. Sandıklı organize sanayi bölgesinde gübre tesisleri, tarım makinaları imalatçıları ve mobilya imalathaneleri ön planda gelmektedir. Dazkırı’nda tekstil, ipek, kimya ve elyaf fabrikaları toplamda yaklaşık 700 kişilik istihdam olanağı sunmaktadır. Dinar organize sanayi bölgesinde 100 kadar fabrikanın inşaat halinde olduğu bildirilmiştir. Dinar’da balık avlamada kullanılan ağlar ve endüstriyel ağlar üretimi gerçekleştiren iki fabrika, teneke fabrikası bulunmaktadır. Dinar’da toprağa dayalı sanayinin de gelişme potansiyeli bulunmaktadır. Seramik sanayinin hammaddelerinden birini teşkil eden ve granit kayaçlardan elde edilen bir kil türü olan kaolin ya da kaolen Dinar Alt Bölgesinden elde edilebilmektedir. Beyaz ve yumuşak bir toprak olduğu için Bölgede ak toprak olarak bilinen kaolen seramikten porselen yapımına kadar pek çok alanda kullanılabilmektedir. Bunun yanı sıra Bölgede özellikle Dinar İlçesi civarında gölden sera toprağı çıkartılarak İsrail başta olmak üzere yurt dışına ihraç edildiği belirlenmiştir. Dinar Alt Bölgesi Sandıklı ilçesinde termal turizm gelişmektedir. İlçede hâlihazırda 2 tane 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Termal turizmin gelişmesi ile birlikte yeni otel ve konaklama tesislerinin açılması tarım dışı istihdama katkıda bulunacaktır. Dinar Alt Bölgesinde istihdam açısından en dezavantajlı ilçe Kızılören’dir. İlçede küçük ölçekli sanayi tesisleri dahi az bulunmakta olup, kooperatif, banka, fabrika bulunmamaktadır. İlçede gençler çok göç vermiş olup, ticari hayat da çok kısıtlıdır. Dinar Alt Bölgesinde, Dinar, Sandıklı, Dazkırı ve Şuhut ilçelerinde meslek yüksekokulları bulunmaktadır. Meslek yüksekokullarında pek çok bölüm bulunmakla birlikte, dış ticaret, hayvan yetiştiriciliği ve sağlığı, işletme, muhasebe, pazarlara, turizm ve otelcilik, turizm ve seyahat, gıda teknolojisi bölümleri özellikle bölgenin gelişme potansiyeli ile uyumludur. Buna karşılık, hayvan yetiştiriciliği ve sağlığı programı sadece Başmakçı İlçesinde, gıda teknolojisi programı ise sadece Şuhut İlçesindeki meslek yüksekokullarında bulunmaktadır. Bu iki bölüm Dinar Alt Bölgesinin istihdam açısından gelişme potansiyeli ile çok uyumlu bölümlerdir ve diğer ilçelerde de açılması nitelikli eleman yetiştirilmesi açısından önemlidir. Bölgenin gelişim potansiyeli dikkate alınarak, seracılık ile ilgili programların da açılması faydalı olacaktır. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Bölgede kooperatif hareketin güçlü olması önemli bir avantajdır ve bu hareketten kaynaklı iş sahalarının gelişmesinin desteklenmesi Mevcut durumda gelişmiş olan hayvancılığın daha da geliştirilmesi ve Bölgenin hayvancılık konusunda ihtisaslaşmış bir bölge haline getirilmesi için veterinerlik ve ziraat mühendisliği hizmetleri iyileştirilmesi. Daha büyük hayvancılık yatırımları daha fazla istihdam olanakları sağlayacağı gibi ticari hayatı ve Bölge gelirini de artıracaktır. Termal kaynakların etkin kullanımı ve kullanım alanlarının geliştirilmesi ile hem sera üretimine dayalı hem de termal turizme dayalı yeni iş sahaları yaratılması 145 Sera üretiminde ve hayvancılık işletmelerinde çalışabilecek kalifiye elemanların yetiştirilmesi Bölgede özellikle kooperatif işletmelerinin profesyonel yönetici ve pazarlama uzmanları ile gıda mühendisleri/teknikerleri istihdam etmelerinin desteklenmesi Özellikle kooperatiflerin pazarlama ve markalaşma faaliyetleri desteklenmesi. Markalaşma yoluyla kooperatiflerin pazar paylarının artırılması, ölçeklerini de büyümeye itecek bir güç olacaktır. İşletme ölçeklerinin büyümesi sadece fabrika içi istihdamı artırmakla kalmayıp, yan sektörlerdeki istihdam olanaklarını da artıracaktır. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve pazarlaması desteklenmesi Toprağa dayalı sanayilerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu yolla, doğal olarak mevcut bulunan potansiyel, yeni iş sahaları haline dönüşecektir. Süt ve et ürünleri üreten işletmelerin kurulması, modernizasyonu ve kapasite artırımları desteklenmelidir. 146 9. SİMAV ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Simav Alt Bölgesi kapsamındaki bütün ilçelerde 2007-2011 yılları arasında nüfus azalmıştır, diğer bir deyişle dışa göç yaşanmaktadır. Buradaki dışa göç ise TR33 bölgesi içi göçten ziyade bölge dışı göçtür. Nüfusun oransal olarak en fazla azaldığı ilçe Pazarlar olup, en az azaldığı ise Şaphane ilçesidir. Bütün ilçelerin ortak bir özelliği de belde/köylerin hepsinde nüfus azalması söz konusudur. Tablo 151: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İlçeler Yıl/ Artış(%) il/ilçe Merkezi Belde/Köy Toplam Erkek Kız Toplam Erkek 2007 25.677 13.025 12.652 50.533 24.764 Simav 2011 24.186 12.124 12.062 43.600 21.015 Artış (%) -5,81 -6,92 -4,66 -13,72 -15,14 2007 5.976 3.043 2.933 14.340 7.163 Altıntaş 2011 5.151 2.592 2.559 12.875 6.421 Artış (%) -13,81 -14,82 -12,75 -10,22 -10,36 2007 4.931 2.483 2.448 12.929 6.278 Domaniç 2011 4.641 2.314 2.327 11.784 5.748 Artış (%) -5,88 -6,81 -4,94 -8,86 -8,44 2007 10.198 4.958 5.240 14.239 6.933 Emet 2011 10.805 5.271 5.534 11.623 5.649 Artış (%) 5,95 6,31 5,61 -18,37 -18,52 2007 3.262 1.546 1.716 4.435 2.169 Şaphane 2011 3.536 1.611 1.925 3.964 1.935 Artış (%) 8,40 4,20 12,18 -10,62 -10,79 2007 1.740 902 838 10.311 5.075 Aslanapa 2011 1.563 796 767 9.337 4.575 Artış (%) -10,17 -11,75 -8,47 -9,45 -9,85 2007 2.333 1.167 1.166 6.573 3.122 Çavdarhisar 2011 2.333 1.149 1.184 5.636 2.644 Artış (%) 0,00 -1,54 1,54 -14,26 -15,31 2007 1.442 729 713 1.835 894 Dumlupınar 2011 1.291 645 646 1.815 884 Artış (%) -10,47 -11,52 -9,40 -1,09 -1,12 2007 4.815 2.394 2.421 9.992 4.949 Hisarcık 2011 5.202 2.561 2.641 9.023 4.408 Artış (%) 8,04 6,98 9,09 -9,70 -10,93 2007 2.231 1.091 1.140 28.319 14.086 İhsaniye 2011 2.313 1.169 1.144 26.094 13.017 Artış (%) 3,68 7,15 0,35 -7,86 -7,59 2007 2.979 1.423 1.556 4.108 2.053 Pazarlar 2011 3.383 1.636 1.747 2.420 1.178 Artış (%) 13,56 14,97 12,28 -41,09 -42,62 2007 65.584 32.761 32.823 157.614 77.486 TOPLAM 2011 64.404 31.868 32.536 138.171 67.474 Artış (%) -1,80 -2,73 -0,87 -12,34 -12,92 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 147 Kız 25.769 22.585 -12,36 7.177 6.454 -10,07 6.651 6.036 -9,25 7.306 5.974 -18,23 2.266 2.029 -10,46 5.236 4.762 -9,05 3.451 2.992 -13,30 941 931 -1,06 5.043 4.615 -8,49 14.233 13.077 -8,12 2.055 1.242 -39,56 80.128 70.697 -11,77 Toplam 76.210 67.786 -11,05 20.316 18.026 -11,27 17.860 16.425 -8,03 24.437 22.428 -8,22 7.697 7.500 -2,56 12.051 10.900 -9,55 8.906 7.969 -10,52 3.277 3.106 -5,22 14.807 14.225 -3,93 30.550 28.407 -7,01 7.087 5.803 -18,12 223.198 202.575 -9,24 Toplam Erkek 37.789 33.139 -12,31 10.206 9.013 -11,69 8.761 8.062 -7,98 11.891 10.920 -8,17 3.715 3.546 -4,55 5.977 5.371 -10,14 4.289 3.793 -11,56 1.623 1.529 -5,79 7.343 6.969 -5,09 15.177 14.186 -6,53 3.476 2.814 -19,04 110.247 99.342 -9,89 Kız 38.421 34.647 -9,82 10.110 9.013 -10,85 9.099 8.363 -8,09 12.546 11.508 -8,27 3.982 3.954 -0,70 6.074 5.529 -8,97 4.617 4.176 -9,55 1.654 1.577 -4,66 7.464 7.256 -2,79 15.373 14.221 -7,49 3.611 2.989 -17,23 112.951 103.233 -8,60 Kalkınma yolunda Türkiye’nin sahip olduğu en önemli avantajlardan birisi “genç nüfus” varlığıdır. Tabi bu avantaj nitelikli, kalifiye bireylerin, işgücünün oluşturulması ve gençlere istihdam sağlanması ile anlam kazanacaktır. Buna ek olarak özellikle kırsal niteliği ağır basan yerleşimlerde (Kütahya’nın ilçelerinde olduğu gibi) sadece istihdam da göçü önleyememektedir. Göçün itici faktörleri olarak sosyal alt ve üst yapı hizmetleri, kültürel faktörler de giderek daha fazla ön plana çıkmaktadır. Tablo 114’e göre, Simav Alt Bölgesinde nüfusun %27,87’2i 15-34 yaş arası gruplarda yer almaktadır. Ne yazık ki işsizlik de en çok 15-34 yaş arasındadır. Yani, genç ve dinamik bir nüfusa karşılık, istihdam ve sosyal cazibesi gereksinimleri karşılayamayan bir bölge profili ortaya çıkmaktadır. Tablo 152: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı İller/İlçeler Simav Geniş yaş grupları 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM 11.980 5.063 4.526 8.561 18.439 9.019 10.198 67.786 Altıntaş 3.757 1.260 1.153 2.591 4.612 2.174 2.479 18.026 Domaniç 2.780 1.130 1.046 2.208 4.744 2.105 2.412 16.425 Emet 4.143 1.529 1.435 3.189 6.000 2.735 3.397 22.428 Şaphane 1.029 651 851 796 1.893 1.012 1.268 7.500 Aslanapa 2.010 785 611 1.474 2.850 1.501 1.669 10.900 Çavdarhisar 1.211 474 443 978 2.032 1.239 1.592 7.969 Dumlupınar 492 196 165 342 804 408 699 3.106 Hisarcık 2.712 1.183 1.221 2.085 3.753 1.568 1.703 14.225 İhsaniye 7.604 2.578 2.118 4.344 6.565 2.321 2.877 28.407 Pazarlar 1.032 443 413 625 1.565 811 914 5.803 TOPLAM 38.750 15.292 13.982 27.193 53.257 24.893 29.208 202.575 Oransal dağılım (%) 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Simav 17,67 7,47 6,68 12,63 27,20 13,31 15,04 100,00 Altıntaş 20,84 6,99 6,40 14,37 25,59 12,06 13,75 100,00 Domaniç 16,93 6,88 6,37 13,44 28,88 12,82 14,68 100,00 Emet 18,47 6,82 6,40 14,22 26,75 12,19 15,15 100,00 Şaphane 13,72 8,68 11,35 10,61 25,24 13,49 16,91 100,00 Aslanapa 18,44 7,20 5,61 13,52 26,15 13,77 15,31 100,00 Çavdarhisar 15,20 5,95 5,56 12,27 25,50 15,55 19,98 100,00 Dumlupınar 15,84 6,31 5,31 11,01 25,89 13,14 22,50 100,00 Hisarcık 19,07 8,32 8,58 14,66 26,38 11,02 11,97 100,00 İhsaniye 26,77 9,08 7,46 15,29 23,11 8,17 10,13 100,00 Pazarlar 17,78 7,63 7,12 10,77 26,97 13,98 15,75 100,00 TOPLAM 19,13 7,55 6,90 13,42 26,29 12,29 14,42 100,00 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul Eğitim istihdamın niteliği ve bireylerin de iş bulabilmeleri, ihtisaslaşmaları açısından önem taşır. Yapılan araştırmalar genelde eğitim düzeyi yükseldikçe işsiz sayısının azaldığını başka bir deyişle yükseköğrenim görmüş olanlar arasında işsizliğin daha az olduğunu göstermiştir. Burada sözü edilen 148 daha çok mesleki eğitim (lise ve üstü) olup, bireylerin çalışma hayatında niteliğini sergileyebildiği eğitimdir. Tablo.3’de görüldüğü gibi, Simav alt bölgesinde eğitim düzeyi ilkokul ve ilköğretim düzeyinde yoğunlaşmaktadır. Toplam nüfusun %81,54’ü bu gruplardadır. Erkeklerin konumu kadınlara göre daha iyi görünmektedir. Erkekler arasında lise veya daha üstü herhangi bir eğitim kurumunu bitirenlerin oranı %25,65 iken, kadınlarda bu oran %11’e düşmektedir. Bu durum aslında kadınlar için beceri geliştirme, meslek kazandırma anlamında daha fazla yapılacak işlerin olduğunu göstermektedir. Tablo 153: Simav Alt Bölgesinde Nüfusun (15+yaş) Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Altıntaş, Aslanapa, Simav, Pazarlar, Şaphane Çavdarhisar, Dumlupınar, Hisarcık, Emet, Domaniç Bitirilen eğitim düzeyi İhsaniye Toplam Okuma yazma bilmeyen Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın TOPLAM Toplam Erkek Kadın 6.329 1.324 5.005 3.334 526 2.808 9.663 1.850 7.813 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu 11.104 3.594 7.510 5.186 1.822 3.364 16.290 5.416 10.874 41.814 17.466 24.348 24.159 10.633 13.526 65.973 28.099 37.874 İlköğretim mezunu 17.524 9.250 8.274 11.608 6.531 5.077 29.132 15.781 13.351 4.950 3.640 1.310 2.142 1.679 463 7.092 5.319 1.773 15.945 10.766 5.179 5.114 3.822 1.292 21.059 14.588 6.471 5.599 3.754 1.845 1.412 968 444 7.011 4.722 2.289 247 81 350 103.943 176 43 198 50.211 71 38 152 53.732 45 22 188 53.210 35 10 88 26.114 10 12 100 27.096 292 103 538 157.153 57,00 21,62 15,34 44,58 25,67 21,44 68,61 17,84 9,64 61,42 25,84 9,61 49,71 31,44 14,64 72,70 20,45 4,77 58,49 23,05 13,40 5,39 7,48 3,43 2,65 3,71 1,64 4,46 6,19 2,83 0,32 0,44 0,20 0,13 0,17 0,08 0,25 0,35 0,16 0,34 0,39 0,28 0,35 0,34 0,37 0,34 0,37 0,31 Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam İlkokul ve daha alt İlköğretim ve dengi Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans ve doktora mezunu Bilinmeyen 211 81 53 50 286 252 76.325 80.828 Oransal dağılım (%) 46,33 69,98 27,64 18,71 19,11 8,01 Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul EKONOMİK DURUM Afyonkarahisar’ın İhsaniye ilçesi ile Kütahya’nın 10 ilçesinden oluşan Simav Alt Bölgesi’nin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Toplam 2 milyon dekarın üzerindeki tarım arazilerinde ağırlıklı olarak tarla bitkileri üretilmektedir. Ekili alanların yaklaşık ¾’ünde buğday ve arpa üretilmektedir. Simav’da ayçiçeği, Altıntaş’ta haşhaş ve şeker pancarı üretimi yaygındır. Simav’da jeotermal kaynaklardan faydalanılarak yapılan seralar dışında, Alt Bölgede örtü altı tarımın olmadığı söylenebilir. Simav, Şaphane ve Pazarlar ilçelerinin ekonomisinde meyve yetiştiriciliği önemli bir yer almaktadır. 149 Tablo 154: Simav Alt Bölgesinde Arazi Dağılımı (Dekar) İlçeler Simav Toplam Ekilen alan tarla alanı 488.397 387.091 Nadas Sebze alanı bahçeleri 48.500 18.327 Meyve alanı 34.479 Altıntaş 221.452 208.302 10.500 1.080 1.570 Domaniç 115.871 78.227 33.000 1.992 2.652 Emet 196.710 156.433 33.700 4.930 1.647 Şaphane 61.317 41.791 3.950 729 14.847 Aslanapa 180.808 148.300 31.100 1.203 205 Çavdarhisar 213.722 153.622 59.774 215 111 Dumlupınar 77.807 69.537 7.000 690 580 Hisarcık 96.903 83.938 8.640 1.931 2.394 İhsaniye 306.067 275.924 25.064 1.534 3.545 Pazarlar 42.143 23.482 4.758 1.552 12.351 TOPLAN 2.001.197 1.626.647 265.986 34.183 74.381 Alt Bölge termal su kaynakları açısından oldukça zengindir. Ancak bu kaynaklardan yeterince faydalanılabildiği söylenemez. Kütahya ilinde su ürünleri üretimi yapan toplam 24 adet tesisin 19 adedi Simav Alt Bölgesindedir. Bu tesislerden 16’sı Domaniç’te, 2’si Altıntaş’ta, biri de Çavdarhisar’dadır. Bu tesislerin üretim kapasitesi 3.421 ton balıktır. Tablo 155: Simav Alt Bölgesinde Büyük ve Küçükbaş Hayvan Varlığı(Adet)) İlçeler Büyük Baş Sığır Buzağı Küçük Baş Manda Toplam Koyun Keçi Toplam Simav 19.250 9.237 13 28.500 57.000 24.000 81.000 Altıntaş 11.665 2.450 135 14.250 31.558 3.442 35.000 Domaniç 4.338 1.960 2 6.300 9.170 1.330 10.500 Emet 6.250 2.950 0 9.200 8.400 15.600 24.000 Şaphane 1.710 940 0 2.650 10.300 2.650 12.950 Aslanapa 7.000 3.250 0 10.250 33.000 12.000 45.000 Çavdarhisar 4.150 1.849 1 6.000 8.500 4.500 13.000 Dumlupınar 1.500 850 0 2.350 5.500 500 6.000 Hisarcık 4.000 500 0 4.500 5.500 6.500 12.000 İhsaniye 19.833 8.049 11 27.893 24.380 9.380 33.760 Pazarlar 1.365 750 0 2.115 2.650 1.750 4.400 TOPLAN 81.061 32.785 162 114.008 195.958 81.652 277.610 150 Alt Bölgede 115 bin civarında büyükbaş, 280 bin civarında da küçükbaş hayvan vardır. Hayvan varlığının en fazla olduğu ilçe Simav’dır. Simav’ı İhsaniye ve Aslanapa izlemektedir. Aslanapa, Altıntaş, Simav, Domaniç, Pazarlar ve Şaphane’de süt üreticileri birliği, Simav’da ise meyve üreticileri birliği olmak üzere Alt Bölgede 6 adet üretici birliği faaliyet göstermektedir. Meyve-Sebze işleme Un ve unlu mamüller Ekmek Bitkisel yağ ve margarin Şeker ve şekerli mamüller Yemek fabrikası Tasnif dışı gıdalar Kuru meyve TOPLAM Simav Süt ve süt mamülleri İlçeler Et ve et mamülleri Tablo 156: Simav Alt Bölgesinde Gıda Üreten İşyerleri 3 1 18 18 1 4 4 7 3 59 Altıntaş 2 7 2 1 12 Domaniç 1 2 7 2 12 4 8 3 17 1 2 Emet 2 Şaphane 3 Aslanapa 1 1 1 2 5 Çavdarhisar 1 1 1 1 4 Dumlupınar 0 Hisarcık İhsaniye 2 Pazarlar TOPLAM 5 3 3 3 3 1 4 1 1 14 2 1 1 1 38 47 1 10 5 17 1 1 5 16 4 12 3 143 Alt Bölgede toplam 143 adet gıda üreten işyeri bulunmakta olup bunların üçte birinden fazlası Simav’dadır. Dumlupunar’da gıda üreten hiçbir tesisin olmaması dikkat çekmektedir. Alt Bölgenin turizm potansiyeli çok yüksektir. Ancak bu potansiyelin yeterince harekete geçirildiği söylenemez. İhsaniye’de yapılan turizm yatırımları bu potansiyelin harekete geçirilmesi açısından önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. ÇALIŞAN PROFİLİ Alt Bölgenin ekonomisi tarıma dayalıdır, ancak gençler tarım dışı sektörlerde çalışmayı tercih etmektedirler. Bu durum göçü tetiklemektedir. Alt Bölgede nüfusun %80’inden fazlası ilköğretim mezunu veya bundan daha alt düzey eğitimlidir. Söz konusu oran İhsaniye ve Dumlupınar gibi sağlık veya tarih turizmi potansiyel çok yüksek ilçelerde %90’a yaklaşmakta, kadınlarda ise %90’ın üzerine çıkmaktadır. Bölgede yapılan lüks otellerin ise nitelikli hizmet verecek iyi yetişmiş personele ihtiyacı olacaktır. Yatırımcıların bölge dışından eleman getirmeleri maliyetlerini yükseltecektir. Bu durum Alt Bölgede yetişkinlere hizmet sektöründe çalışmak için gerekli becerileri kazandıracak yaygın eğitim faaliyetlerinin önemine işaret etmektedir. 151 DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Alt Bölgede turizm sektörüyle ilgili mesleklerde istihdam potansiyelinin yükselmesi beklenmektedir. Geleneksel tarım işçiliğinde azalma, buna karşın örtü altı tarımı ve hayvan besiciliği mesleklerinde genişleme ihtimali yüksektir. TALEP EDİLEN BECERİLER Alt Bölge, tarihi ve doğal kaynaklarıyla kırsalda tarım dışı istihdam fırsatlarının hazırlanmasına uygun bir alandır. Bu tür politikaların uygulamaya konulmasında, gençlere sanayi ve hizmet sektöründe istihdam edilebilmeleri için gerekli temel çalışma becerilerinin kazandırılmasın önem kazanmaktadır. İSTİHDAM POTANSİYELİNE İLİŞKİN ÖNGÖRÜLER Simav alt bölgesi jeotermal kaynakların yoğun olduğu bir bölgedir. Bu nedenle özellikle seracılıkta bu kaynağın kullanımı daha da yaygınlaşabilir. Seracılığa dayalı sebze yetiştiriciliğinin yaygınlaşması ve bunun yanı sıra meyveciliği de içerecek gıda sanayinin gelişmesi talep edilecek meslekler, beceriler arasında önemli yer tutacaktır. Bunun yanı sıra modern süt hayvancılığı da bölgede gelişme halinde olan bir ekonomik alan olup, süt teknologları talep görecek meslekler arasında gösterilebilir. Simav alt bölgesi emek-yoğun tarımsal üretimden, teknoloji ve ölçeğe göre değişmekle birlikte sermaye- yoğun tarıma geçmek durumundadır. Bu durum hem bitkisel üretim ve hem de hayvancılık için geçerlidir. Bölge jeotermal enerjiye dayalı seracılık ile süt hayvancılığa dayalı modern hayvancılığın gelişmesi beklenmektedir. Alt Bölgede sağlık turizminin gelişmesi kaçınılmazdır. Bu bağlamda turizm tesislerinde hizmet verecek nitelikli personele ihtiyaç duyulacaktır. Ayrıca, turistlerin termal sulardan faydalanma dışında kalan zamanlarını değerlendirebilecekleri farklı etkinlikleri düzenlenmesi gerekmektedir. Bu durum turizm girişimcileri için önemli fırsatlar sunmaktadır. Zafer havaalanının faaliyete geçmesiyle birlikte Alt Bölgenin tarihi değerlerinin de turizme kazandırılması beklenmektedir. İstiklal Savaşımızda odaklanan turlar düzenleyecek organizasyon firmalarına ve turist rehberlerine ihtiyaç duyulması beklenmektedir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Simav alt bölgesinde işgücünün niteliğini geliştirmek, istihdam ve yeni geçim alanları yaratmak, istihdam verimliliğini artırmak için şu stratejiler geliştirilmiştir. Bu bölgenin kırsalında mesleki eğitim ihtiyacı boşluk analizinin yapılması Tarımda teknoloji yoğun mesleki kapasite geliştirici programlar geliştirilmesi Özellikle jeotermal enerjiye dayalı seracılık için AR-GE ve yenilikçilik uygulamalarına yönelik çalışmalar artırılması Sera ürünlerinin işlenerek ve paketlenerek pazara sunulmasına katkıda bulunacak eğitim programlarının, sertifika programlarının düzenlemesi Kadınların özellikle seracılık faaliyetlerinde daha aktif rol almalarının sağlanması Alt bölgede fide-fidan üreten işletmelerin kurulmasının desteklenmesi ve bunun için istihdam edilecek nüfusun eğitilmesi, becerilerinin geliştirilmesi Modern süt hayvancılığına dayalı işletmelerin kurulması ve özellikle kırsalda eğitimli genç nüfusa istihdam yaratılması 152 Alt Bölgede yapılmakta olan turizm yatırımlarında hizmet verecek nitelikli personelin yetiştirilmesi Kırsalda kendi işinin kurmak isteyen gençlere, kadınlara girişimcilik, iş geliştirme eğitimlerinin ve işletmeye uygun kredi olanaklarının geliştirilmesi Tıbbi ve aromatik bitkilerin doğal kaynak tabanını gözetecek biçimde değerlendirilmesi ve bunun ile özellikle kadınlara iş ve gelir alanlarının yaratılması Birçok maden varlığı açısından zengin olan alt bölgede madenlerin yerinde işlenmesine olanak sağlayacak kırsal sanayilerin oluşturulması ve böylece yeni ve farklı istihdam alanlarının oluşturulması Kırsalda tarım dışı istihdam alanlarının oluşturulması ve böylece hem göçün azalması hem de kırsalda daha fazla gelir edilmesi. 153 10. SOMA-AKHİSAR-SALİHLİ ALT BÖLGESİ GENEL GÖRÜNÜM Manisa’nın kuzeyinde yer alan ve 8 ilçeden meydana gelen Soma Alt Bölgesinde Manisa il nüfusunun yaklaşık yarısı (%48,54), TR-33 Bölge nüfusunun ise %22,1’i yaşamaktadır (Tablo 117). 2007-2011 döneminde Soma’nın nüfusu %5,02 artarken Kırkağaç’ın nüfusu %7,34, Saruhanlının nüfusu ise %6,64 oranında azalmıştır. İlçeler arasındaki farklılık kentleşmede de görülmektedir. Soma Alt Bölgesinde 2011 yılı itibariyle kent nüfusu %59,77’dir. Bu oran Soma’da %74,18’e yükselirken, Saruhanlı’da %28,27’ye düşmektedir. Tablo 157: Soma Alt Bölgesi Nüfusunun Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı İlçe Soma Yıl/ Artış(%) TOPLAM Toplam Erkek Kadın 13.445 97.739 49.211 48.528 2011 76.138 38.203 37.935 26.504 13.203 13.301 102.642 51.406 51.236 7,72 7,31 8,13 -2,04 -3,00 -1,07 5,02 4,46 5,58 2007 96.393 47.877 48.516 60.768 30.054 30.714 157.161 77.931 79.230 2011 104.777 52.133 52.644 54.873 27.147 27.726 159.650 79.280 80.370 8,70 8,89 8,51 -9,70 -9,67 -9,73 1,58 1,73 1,44 2007 96.594 47.487 49.107 58.422 29.118 29.304 155.016 76.605 78.411 2011 97.810 48.038 49.772 57.636 28.819 28.817 155.446 76.857 78.589 1,26 1,16 1,35 -1,35 -1,03 -1,66 0,28 0,33 0,23 2007 45.971 23.105 22.866 51.570 26.019 25.551 97.541 49.124 48.417 2011 47.722 24.127 23.595 51.388 25.803 25.585 99.110 49.930 49.180 3,81 4,42 3,19 -0,35 -0,83 0,13 1,61 1,64 1,58 2007 26.006 16.189 9.817 24.897 14.086 10.811 50.903 30.275 20.628 2011 27.350 17.050 10.300 19.815 9.794 10.021 47.165 26.844 20.321 5,17 5,32 4,92 -20,41 -30,47 -7,31 -7,34 -11,33 -1,49 2007 15.151 7.530 7.621 43.054 21.524 21.530 58.205 29.054 29.151 2011 15.364 7.648 7.716 38.979 19.275 19.704 54.343 26.923 27.420 1,41 1,57 1,25 -9,46 -10,45 -8,48 -6,64 -7,33 -5,94 2007 9.517 4.714 4.803 6.313 3.149 3.164 15.830 7.863 7.967 2011 9.878 4.891 4.987 6.495 3.252 3.243 16.373 8.143 8.230 3,79 3,75 3,83 2,88 3,27 2,50 3,43 3,56 3,30 2007 9.938 4.914 5.024 6.149 3.009 3.140 16.087 7.923 8.164 2011 9.734 4.837 4.897 6.015 2.955 3.060 15.749 7.792 7.957 Artış (%) -2,05 -1,57 -2,53 -2,18 -1,79 -2,55 -2,10 -1,65 -2,54 2007 370.253 187.416 182.837 278.229 140.570 137.659 648.482 327.986 320.496 2011 388.773 196.927 191.846 261.705 130.248 131.457 650.478 327.175 323.303 5,00 5,07 4,93 -5,94 -7,34 -4,51 0,31 -0,25 0,88 Artış (%) Gölmarmara Kadın 13.611 Artış (%) Ahmetli Erkek 27.056 Artış (%) Saruhanlı Toplam 35.083 Artış (%) Kırkağaç Kadın 35.600 Artış (%) Alaşehir Erkek Toplam 70.683 Artış (%) Salihli Toplam Belde/Köy 2007 Artış (%) Akhisar İlçe Merkezi Artış (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr 154 Soma Alt Bölgesinin yaş grupları itibariyle nüfus dağılımı Tablo-118’de gösterilmiştir. Tablo 158: Soma Alt Bölgesi Yaş Gruplarına Göre Nüfus Geniş yaş grupları İlçeler 0-14 15-19 20-24 25-34 35-54 55-64 65+ TOPLAM Soma 23.880 8.051 7.241 18.570 29.140 8.503 7.257 102.642 Akhisar 31.052 11.827 10.353 24.031 46.313 17.817 18.257 159.650 Salihli 31.584 11.953 10.310 22.518 45.928 17.501 15.652 155.446 Alaşehir 21.724 7.487 6.949 15.472 27.778 9.970 9.730 99.110 Kırkağaç 8.692 3.148 8.471 6.698 10.946 4.316 4.894 47.165 Saruhanlı 11.108 4.128 3.309 7.257 15.357 6.390 6.794 54.343 Ahmetli 3.233 1.419 1.088 2.027 4.603 1.950 2.053 16.373 Gölmarmara 3.942 1.329 1.021 2.104 4.163 1.573 1.617 15.749 TOPLAM 135.215 49.342 48.742 98.677 184.228 68.020 66.254 650.478 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Nüfusu azalmasına rağmen Kırkağaç’ta 15-24 yaş grubu nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranının %24,63 olması dikkat çekmektedir. Bu oran Akhisar’da %13,89, Soma’da %14,90’dır. Kırkağaç, iktisaden faal nüfusta (15-64 yaş) da bölgenin en yüksek oranına (%71,19) sahiptir. Bölgenin eğitim düzeyine göre nüfus dağılımı Tablo 119’da gösterilmiştir. Soma Alt Bölgesinde 15 + yaş grubu nüfusun %11,67’si herhangi bir eğitim kurumunu tamamlamamıştır. Bu oran kadınlarda %16,78’dir. Lise ve daha üst öğrenin kurumlarından mezun olanları oranı %23,12’dir. Bu oran erkeklerde %27, 55; kadınlarda ise %18,69’dur. Tablo 159: Soma Alt Bölgesi Eğitim Düzeyine Göre Nüfus Dağılımı (2011) Bitirilen eğitim düzeyi TOPLAM TOPLAM (%) Toplam 26.700 Erkek 4.876 Kadın 21.824 Toplam 5,19 Erkek 1,89 Kadın 8,48 33.340 11.969 21.371 6,48 4,65 8,30 218.689 100.194 118.495 42,49 38,93 46,05 İlköğretim mezunu 93.470 54.399 39.071 18,16 21,14 15,18 Ortaokul veya dengi okul mezunu 23.501 15.032 8.469 4,57 5,84 3,29 Lise veya dengi okul mezunu 79.681 46.785 32.896 15,48 18,18 12,78 Yüksekokul veya fakülte mezunu 34.602 21.286 13.316 6,72 8,27 5,17 1.324 828 496 0,26 0,32 0,19 298 164 134 0,06 0,06 0,05 0,60 0,72 0,49 100,00 100,00 100,00 Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam 3.107 1.851 1.256 514.712 257.384 257.328 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Soma Alt Bölgesinde eğitim %42,49 oranı ile ilkokul, %18,16 ile ilköğretim ve %15,48 oranı ile ise ve dengi okullarda yoğunlaşmıştır. 155 Yüksekokul veya fakülte mezunlarının oranı Türkiye genelinde %9,88 iken TR-33 Bölgesinde %7,54; Soma Alt Bölgesinde ise %6,72’dir. Yüksek lisans ve doktoralıların oranı Türkiye genelinde %0,94; TR33 Bölgesinde %0,50; Soma Alt Bölgesinde %0,32’dir. Bölge yükseköğrenim düzeyinin Türkiye ve TR33 Bölgesi düzeyinin altında olduğu görülmektedir. Soma Alt Bölgesinin tüm ilçelerinde Meslek Yüksekokulları bulunmakta olup, özellikle Alaşehir, Akhisar ve Salihli meslek yüksekokullarında gıda teknolojisi, kümes hayvanları yetiştiriciliği, bağcılık, organik tarım, kooperatifçilik, işletme, pazarlama, zeytincilik vb. bölge ekonomisi ile uyumlu bölümler bulunmaktadır. EKONOMİK DURUM Soma Alt Bölgesinin ekonomisi Soma ve Alaşehir dışında büyük ölçüde tarım ve tarıma dayalı sanayilere bağlıdır. Bölgede Madencilik ve imalat sanayi büyük ölçüde gelişmiş olup, imalat sanayi içerisinde gıda sanayi yaklaşık %30’luk bir pay almaktadır. Soma Alt Bölgesinde Sanayi ve Ticaret Odalarının kayıtlarına göre 2012 yılı itibariyle faal durumda olan 6718 adet işletme bulunmaktadır. Tablo 160: Soma Alt Bölgesinde Faaliyet Gösteren İşletme Sayıları İşletme sayısı Tarım & Gıda % Ahmetli 107 35 32,71 Akhisar 2054 832 40,51 Alaşehir 1176 63 5,36 88 32 36,36 Gölmarmara Kırkağaç Salihli * Saruhanlı Soma Toplam 195 64 32,82 2325 692 29,76 - - - 773 135 17,46 6718 1853 27,58 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Odaları Kayıtları, 2012. * Veri elde edilememiştir. Bölge genelinde gıda sanayi işletmelerinin en fazla bulunduğu ilçe Akhisar’dır. Gölmarmara, Kırkağaç ve Ahmetli’de tarım ve gıda sanayi işletmelerinin oranı yüksek gözükmekle birlikte bu ilçelerde tarımsal ürünler ticareti yapan şirketler oranı yükseltmektedir. Ticari işletmelerin dışında bu ilçelerde gıda sanayi tesisi sayısı son derece azdır. Soma, Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Salihli ve Saruhanlı ilçelerinde son iki yılda en fazla inşaat sektöründe faaliyet gösteren yeni şirket kurulmuştur. Alaşehir’de en fazla kurulan yeni şirketler ticaret ve gıda sanayinde, Kırkağaç’da tarım ve gıda ticaretinde görülürken, Salihli, Akhisar ve Saruhanlı’da inşaat sektörünü gıda sanayi, et ve süt ürünleri işletmeleri takip etmiştir. Soma, Alaşehir ve Akhisar ilçeleri ticari hayatın hareketli olduğu ilçelerdir. Özellikle Akhisar ilçesi zeytin ticaretinde ön plana çıkarken, Alaşehir’de üzüm ticareti ve ihracatı ağırlıktadır. Soma ilçesinde ticari hayat tarım ve gıda sektörünün dışında da gelişmiştir. Madencilik Soma ekonomisinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Soma’da madencilik sektörünün gelişmiş olmasına paralel olarak ticaret ve hizmet sektörünün de gelişmiş olduğu tespit edilmiştir. Nakliyecilik gelişmiş diğer bir sektör durumundadır ve ilçede üye sayısı bakımından Türkiye’nin önde gelen nakliyeciler kooperatiflerinden biri bulunmaktadır. Kooperatifin aktif olarak çalıştığı tespit edilmiştir. 156 Soma Alt Bölgesi TR-33 Bölgesi için önemli bir tarım ve tarıma dayalı sanayi potansiyeline sahiptir. İstihdam olanaklarının değerlendirilmesi açısından söz konusu potansiyelin incelenmesi önem taşımaktadır. Soma Alt Bölgesinin arazi dağılımı Tablo-121’de verilmiştir. Tablo 161: Soma Alt Bölgesi Arazi Dağılımı (2011) (da) İlçe Tarla Arazisi Sebze Arazisi Meyvelik Alanlar Nadas Soma 130.745 21.660 49.555 11.510 Akhisar 347.370 38.412 431.423 10.230 Salihli 345.864 46.575 188.272 1.452 Alaşehir 122.620 12.565 222.503 8.500 Kırkağaç 96.565 26.545 Saruhanlı 164.189 Ahmetli Gölmarmara Tarla Arazisi olup kullanılm ayan arazi 5.000 Toplam Tarım Arazisi Tarımsa Elverişsiz Arazi Çayır Mera Orman Yüzölçümü 218.470 163.431 13.730 432.970 828.601 827.435 208.025 42.030 646.510 1.724.000 607.100 414.161 68.960 305.960 1.396.181 366.188 345.817 41.160 217.850 971.015 91.865 214.975 98.619 9.360 250.510 573.464 27.800 197.291 389.280 42.885 14.280 301.700 748.145 17.298 9.585 60.471 4.046 91.400 23.077 2.920 90.370 207.767 31.870 23.817 40.445 250 1.269 97.651 106.824 4.280 138.940 347.695 TOPLAM 1.256.521 206.959 1.281.825 35.988 31.206 2.812.499 1.402.839 196.720 2.384.810 6.796.868 Manisa İli Toplam Manisa (%) 2.827.942 334.087 1.832.614 108.629 48.656 5.151.928 2.919.879 378.730 5.007.765 13.458.302 44,43 61,95 69,95 33,13 64,14 54,59 48,04 51,94 47,62 50,50 24.937 Kaynak: Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011. Manisa ili toplam tarım arazisinin yaklaşık %55’i Soma Alt Bölgesinde bulunmaktadır. Soma Alt Bölgesinde yüzölçümü en yüksek olan iki ilçe Akhisar ve Salihli olup, Akhisar’ın tarıma elverişli arazisi toplam yüzölçümünün %48’ini, Salihli’nin ise %43’ünü oluşturmaktadır. Toplam ilçe alanı içerisinde tarım arazilerinin oranı en yüksek olan ilçe %52 ile Saruhanlı’dır. Manisa ili geneline bakıldığında, toplam il yüzölçümünün %38’inin tarıma arazisinden oluştuğu görülmektedir. Tarımsal üretimin yoğun yapıldığı ve başlıca gelir kaynağının tarım olduğu ilçelerde tarıma elverişli olup da kullanılmayan arazi olmadığı ve nadasa bırakılan arazilerin oranının az olduğu dikkati çekmektedir. Soma Alt Bölgesindeki arazilerin %46’sı meyve arazisi olup, bunu %45’lik oranı ile tarla arazileri izlemektedir. Manisa il genelinde meyve arazilerinin oranı %36, tarla arazilerinin oranı ise %55’dir. Soma Alt Bölgesinin en ağırlıklı tarımsal üretimi meyveciliktir. Türkiye meyve alanlarının %7’si TR-33 Bölgesinde, %6’sı ise sadece Manisa ilinde yer almaktadır. TR-33 Bölgesindeki meyveliklerin yaklaşık %85’i Manisa ilindedir. Bu oranlar Manisa’nın ülke meyveciliği açısından ne denli önemli yer tuttuğunun bir göstergesidir. Soma Alt Bölgesi ise Manisa il genelindeki en önemli meyvelik alanlara sahip alt bölgedir. TR-33 Bölgesindeki meyvelik alanlarının %70’i Soma Alt Bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu meyvelik alanlara bağ alanları ve zeytin de dâhil edilmiştir. Tarımsal üretimden tek başına yeterli istihdam yaratması beklenmemektedir. Özellikle mekanizasyon düzeyinin artması ile birlikte tarımsal istihdam oranı azalmaktadır. Gelişmiş ülkelerin tamamı kalkınma hamlelerini tarımın sanayileşmesinden başlatmışlardır. Tarımın sanayileşmesi iş olanaklarının artması ve tarımsal alanlar üzerindeki işgücü baskısının azalması dolayısıyla gizli işsizliğin önüne geçilmesi açısından önemlidir. Tarımın sanayileşmesi için öncelikle sanayiye yönelik hammadde üretiminin gerçekleşmesi gerekmektedir. Teknik olarak her tarımsal ürün işlenmeye elverişli değildir. Yeni istihdam olanakları yaratacak olan gıda sanayi işletmelerinin kurulma potansiyelini tahmin edebilmek için öncelikle Soma Alt Bölgesinin 157 ağırlıklı üretim deseninin ve sanayi tipi tarımsal üretim durumunun bilinmesi gereklidir. İlçeler itibariyle önemli bazı tarım ürünlerinin üretim miktarları Tablo-122’de gösterilmiştir. Tablo 162: Soma Alt Bölgesinde Üretilen Başlıca Ürünler ve Üretim Miktarları (ton)(2011) Üretim Miktarı (ton) Buğday Soma Akhisar Salihli Alaşehir Kırkağaç Saruhanlı Ahmetli Gölmarmara 21.750 65.800 47.787 16.566 15.280 25.602 4.025 2.697 Mısır (dane) 3.582 61.500 37.700 141 17.500 57.499 1.479 14.550 Arpa 5.250 4.547 14.209 16.200 795 993 337 9.328 509 8.155 767 400 1.320 1.840 360 384 Tütün Pamuk 548 3.196 6.392 0 479 6.986 2.183 4.502 Domates 49.500 83.800 206.000 6.750 32.770 80.786 48.000 43.380 Kavun 10.500 27.000 1.250 900 21.250 12.000 170 8.000 Biber 1.650 37.400 6.975 2.725 26.080 27.850 25.000 13.800 Zeytin 10.600 105.573 7.550 3.153 35.100 13.676 740 4.960 Üzüm Toplam 660 33.517 223.109 411.538 5.846 164.893 104.735 60.000 Kiraz 190 790 966 1.185 240 137 238 4 Et 373 17.316 790 85 190 57 52 49 6.245 20.560 50.724 35.825 26.849 13.747 5.943 8.500 27 669.000 260 0 106 600.000 0 0 Süt Yumurta (bin adet) Kaynak: Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011 Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri, http://www.tuik.org.tr Soma İlçesi tarımsal üretim miktarı bakımından Soma Alt Bölgesinin en az üretim gerçekleştirilen ilçesi durumundadır. Akhisar İlçesi gerek tarımsal hammadde gerekse tarıma dayalı sanayi işletmelerinin varlığı açısından Soma Alt Bölgesi’nin Salihli ile birlikte en önemli ilçelerinden biridir. Akhisar’da ön plana çıkan ürün zeytin olup, üretilen zeytinin tamamı sofralıktır. İlçede önemli bir diğer ürün de domatestir ve üretilen domatesin %95’i salçalıktır. Salihli ilçesi üzüm ve domates üretiminin ön plana çıktığı bir ilçedir. Üretilen üzümün %88’i çekirdeksiz kurutmalık çeşitten domatesin %75’i salçalık, %25’i ise sofralık çeşitlerden oluşmaktadır. Salihli kiraz üretim miktarı bakımından Soma Alt Bölgesinde 2. Sırada gelmekle birlikte “Salihli Kirazı” coğrafi işaret almış yöresel bir ürün niteliğinde olup, ürün için markalaşma çalışmaları başlatılmıştır. Alaşehir İlçesi üzüm üretimi ile ön plana çıkmıştır. Üretilen üzümün %53’ü kurutmalık çekirdeksiz, %44’ü ise çekirdeksiz sofralık çeşitlerden oluşmaktadır. Kırkağaç İlçesinde zeytin, domates, biber ve kavun üretimi ağırlıklıdır. Üretilen zeytinin %53’ü sofralık, %47’si yağlık çeşitlerden oluşmuştur. Domates üretiminin ise %70’i sofralıktır. Biber üretiminde salçalık çeşitlerin oranının %65 olduğu tespit edilmiştir. Saruhanlı ilçesinde ön plana çıkan ürünler üzüm, domates ve dane mısırdır. Üretilen üzümün neredeyse tamamı kurutmalık çekirdeksiz çeşitlerden oluşmaktadır. Domates üretiminin ise %95’i salçalıktır. Saruhanlıda biber üretimi de yaygın olup, üretimin %65’i salçalık çeşitlerden oluşmaktadır. Ahmetli’de bölge genelinde olduğu gibi en yaygın üretimi yapılan ürünler üzüm ve domatestir. Bu iki ürünün yanı sıra biber üretimi de ağırlıktadır. Ahmetli’de üretilen üzümün tamamı kurutmalık çekirdeksiz çeşittir. Üretilen domatesin %90’ı, biberin ise tamamına yakını salçalık çeşitlerden oluşmaktadır. Gölmarmara İlçesi Soma Alt Bölgesinin tarımsal potansiyeli en zayıf ilçelerinden biridir. En fazla üretimi yapılan 158 ürünler üzüm ve domates olup, üzümün tamamı kurutmalık-çekirdeksiz, domatesin ise %85’i salçalıktır. ÇALIŞAN PROFİLİ Soma ilçesi hariç, diğer ilçelerde en önemli istihdam alanı tarımdır. Tarımsal istihdamda da gizli işsizlik sorunu yaşanmaktadır. Tarımsal istihdamın büyük bir kesimini orta ve ortanın üstü yaş grubu oluşturmaktadır. Bölgede hasada bağlı istihdam söz konusudur. Hasat dönemlerinde işgücü ihtiyacı artmakta, hasat sonrasında işsizlik sorunu devam etmektedir. Genç nüfusun tarımda çalışmak istememesi nedeniyle bölgede işgücü potansiyeli olmasına karşılık, hasat dönemlerinde il dışından mevsimlik işçiler gelmektedir. Soma Alt Bölgesindeki işsizlere ait resmi bir kayıt bulunamamasına karşılık, Soma ilçesinde İş-kura kayıtlı 3608’i erkek, 1525’i kadın olmak üzere toplam 5133 işsiz olduğu belirtilmiştir. İlçedeki çeşitli kurumlar ile yapılan görüşmelerde erkek işsizlerin genel olarak lise mezunu ve maden işçiliğinde çalışmak istemeyen iradi işsizler olduğu ifade edilmiştir. Kadın işsizlerin ise genel olarak 15 -25 yaş arası ilkokul ve lise mezunu grupta yoğunlaştığı, evli kadınların iş arama oranının daha düşük olduğu belirtilmiştir. Kadın işsizlerden ilkokul mezunu olanlar beden işçiliğine dayalı (temizlik, çaycılık vb.) işleri talep etmektedir. Genç nüfus tarımda çalışmak istememekte, bir kısmı yakın çevre illere ya da ilçe merkezlerine iş bulmak amacıyla gitmektedir. Soma Alt Bölgesinde özellikle kadınların, hangi eğitim düzeyinde olurlarsa olsunlar, çalışma alanları son derece kısıtlıdır. Mevcut çalışma sahalarında erkek çalışanların fazlalığı kadınların bu alanlarda çalışma isteğini azaltmaktadır. Düşük ücret, kötü çalışma koşulları, sigortasız çalıştırma isteği vb. sorunlar kadınların iş hayatına girmelerini engellemektedir. Salihli iş-kur ile yapılan görüşmelerde işsizlerin çoğunun ilkokul mezunu vasıfsız 20 -45 yaş arası erkekler olduğu ve vasıfsız olmalarından dolayı genellikle beden işçisi olarak iş aradıkları belirlenmiştir. İş arayanlar arasında ön lisans mezunları da bulunmakla birlikte sayıca fazla değildir. Lisans mezunu vasıflı işsiz sayısının çok az olduğu belirtilmiştir. İş arayan kadınların geneli 20 -35 yaş arası olup, büyük bir kısmı lise mezunu vasıfsız kişilerdir. Kadınlar genellikle konserve fabrikalarında çalışmayı talep etmektedir. Soma İş-kur ile yapılan görüşmelerde özellikle Soma ilçesinde ve bölge genelinde iradi işsizlik oranının yüksek olduğu belirlenmiştir. İlçede madencilik sektörü gelişmiş durumdadır ve ilçede çalışanlar zor çalışma koşullarından dolayı cari ücret düzeyinde çalışmak istememektedir. İlçeye şehir dışından işçi gelmektedir. Maden işçilerinde emeklilik sisteminin değişmesi işsizlik sorununu arttırmıştır. 1 Ekim 2008 tarihine kadar 4000 prim günü ödeyerek emekli olan madenciler, yeni düzenleme ile 7200 prim günü çalışarak emekli olabilir hale gelmiştir. Bu durum, mevcut çalışanların işten ayrılmasına neden olmamakla birlikte, yeni işe girecekleri daha uzun emeklilik süresi nedeniyle madende çalışmaktan uzak tutmuştur. Soma İş ve işçi bulma kurumu yetkilileri sağlıklı her erkeğin madende kolayca iş bulabildiğini, erkeklerde gayri iradi işsizlik sorunu yaşanmadığını ancak, erkeklerin sağlık durumu elverse bile yer altında çalışmak istemediklerini belirtmişlerdir. Kırkağaç, Saruhanlı, Ahmetli ve Gölmarmara gibi ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalı olan ilçelerde özellikle 20 – 30 yaş arası erkekler hâlihazırda tarımla uğraşmalarına karşılık, tarımsal gelirin yeterli 159 olmamasından dolayı asgari ücret düzeyinde iş aramaktadır. Söz konusu işsizler vasıfsız olup, cari ücret düzeyini kabul etmektedirler ancak ikamet ettikleri yerlerde tarım dışı istihdam olanağı bulunmamaktadır. DARALAN/GENİŞLEYEN MESLEKLER Tarımsal mekanizasyon artmaktadır. Mekanizasyon düzeyinin artıyor olması, yakın gelecekte tarımsal istihdam oranının düşmesine neden olacaktır. Bu durum bölgenin işsizlik oranının yükselmesine neden olabilecektir. Soma Alt Bölgesinde ilerleyen 5 yıl içerisinde zeytin üretiminde yaşanacak artışa paralel olarak yeni sofralık zeytin işleme ve zeytinyağı tesislerinin kurulması beklenmektedir. Soma Alt Bölgesinde hayvansal üretim miktarı artmaktadır. Özellikle süt ve yumurta üretiminde yaşanan gelişme ile birlikte, süt ürünleri ve yumurta tavukçuluğu işletmelerinin sayısında artış olması beklenmektedir. Salihli ilçesinde geçmiş dönemde yaygın olarak yapılan dericilik ve tabakacılık faaliyeti, derinin pahalı olması, imitasyon ürünler, yurt dışı rekabet ve talepteki azalmaya bağlı olarak gerilemiş durumdadır. TALEP EDİLEN BECERİLER Gıda işletmelerinde kalifiye eleman sorunu bulunmaktadır. Özellikle makine bakım ustaları, buhar kazanı, elektrik vb. teknik elemanlar ile peynir ustası, salamura ustası vb. üretim ustalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut gıda sanayi işletmesi yöneticileri gıda makinelerini kullanmayı ve bakımını yapmayı bilen eleman ihtiyacı duymaktadır. Gıda işletmelerinin yönetici, pazarlama elemanı vb. idari eleman sıkıntısı da bulunmaktadır. İşletme yöneticileri, bilgisayar, muhasebe gibi bölümlerden mezun olan işsizleri işe almadan önce, kendi iş alanları ile ilgili bazı özel programları kullanabilme becerisi talep etmektedir. Ancak, iş başvurusu yapan ve söz konusu alandan mezun olan pek çok işsiz işletmelerin talep ettikleri programları kullanma yeteneğinde olmadığı için işe alınamamaktadır. Soma ilçesinde yeni maden ocaklarının açılması planlanmaktadır. Yeni ocaklar da mevcut ocaklar gibi kalifiye eleman sorunu yaşamaktadır. En fazla iş güvenliği uzmanı ihtiyacı duyulmaktadır. Özellikle A sınıfı iş güvenliği uzmanı Soma ilçesinde en fazla aranan eleman niteliğindedir. Ancak, Türkiye genelinde bile A sınıfı iş güvenliği uzmanı sayısı yaklaşık 60 kişi civarındadır. Soma Alt Bölgesi mesleki eğitimlerin ve girişimcilik eğitimlerinin yoğun olarak verildiği bölgelerden biridir. Salihli’de Sanayi ve Ticaret Odası KOSGEB ile birlikte girişimcilik eğitimleri vermiştir. 3 yıl içerisinde 90 kişi eğitim almış olup, eğitim alan kişilerden 13’ü iş kurmuştur. İş kuran 13 kişiden 1 tanesi bilişim, 9 tanesi hizmet ve 4 tanesi de imalat sektöründe yer almıştır. Soma İlçesi’nde UMEM kurslarında 161 konuda 4812 kişi eğitim almış olup, kursa katılan işsizlerin en fazla düz işçi kurslarını tercih etmiş olması dikkat çekicidir. Maden kazı tahkim ustalığı, maden kazı tahkim ustası yardımcılığı, şalterci vb. kalifiye eleman olmaya yönelik kurslara az ilgi olması, ilçedeki işsizlerin öğrenme ve yetenek geliştirme konusunda isteksiz olduklarını göstermektedir. Soma ilçesinde halihazırda çalışan 4000 kömür işçisi de mesleki eğitimler almıştır. Yapılan görüşmelerde eğitim alan işçilerin iş becerilerinin istenen ölçüde yükselmediği, yer altında çalışma konusunda yaşanan isteksizliğin işe yansıdığı ve eğitim ile giderilemediği ifade edilmiştir. 160 Teknik liselerden ve ön lisansın elektrik, bilgisayar, muhasebe ve pazarlama bölümlerinden mezun olan ve iş arayan kişilerin mezun oldukları alanla ilgili hiçbir pratik bilgiye ve beceriye sahip olmadıkları, bu nedenle iş bulduklarında da kısa bir süre sonra işten çıkarıldıkları tespit edilmiştir. Soma Alt Bölgesi’nin her ilçesinde işverenlerle yapılan görüşmelerde, iş arayanların vasıfsız olmalarına karşılık çok yüksek ücret ve düzenli mesai beklentisi içerisinde oldukları, iş deneyimlerinin olmadığı, ön lisans ve lisans mezunlarının dahi mesleki yeterliliğe sahip olmadığı, iş arayanların kendilerini geliştirmek ve tecrübe kazanmak için her hangi bir çaba harcamadığı belirtilmiştir. İSTİHDAM POTANSİYELİYLE İLİŞKİLİ ÖNGÖRÜLER Manisa ili özellikle de Akhisar ilçesi Türkiye sofralık zeytin üretiminin önemli merkezlerinden biridir. 2010 yılı Türkiye sofralık zeytin dikili alanlar bakımından Manisa ili %26’lık oranı ile ilk sırada gelmektedir. Zeytin üretiminde 2006 yılı kritik bir öneme sahiptir. Ülkemizde zeytin fidanı dikimi 2000 yılından beri artma eğilimi göstermiş, 2005 yılında başlayan yurt içi sertifikalı/standart fidan kullanımının desteklenmesi ile birlikte bu artış daha da hızlanmıştır (Dikmelik 2008). 2006 yılında verilen desteklerin etkisi ile en fazla sofralık bir çeşit olan Gemlik fidanı dikilmiş ve Manisa bölgesinde sofralık zeytin dikili alanlar %53 oranında artmıştır. Bazı yaşlı bahçeler de genç fidanlar ile yenilenmiştir. Bu süreçte meyve veren ağaç sayısı %35, meyve vermeyen ağaç sayısı ise %482 oranında artmıştır (Gönenç 2011). Zeytin ağacının 7 ile 10 yıl arasında ekonomik verime yattığı dikkate alınırsa, 2012 yılından sonra Soma Alt Bölgesinde üretilecek sofralık zeytin miktarında ciddi bir artış yaşanmaya başlayacaktır. Bu durum, işlenmeden değerlendirme olanağı olmayan zeytin için yeni işleme tesislerinin kurulmasını zorunlu kılacaktır. Türkiye siyah sofralık zeytin piyasasının doyma noktasına gelmesi nedeniyle ortaya çıkacak üretim fazlasının bir kısmının zeytinyağı olarak değerlendirilmesi gerekecektir. Soma Alt Bölgesinin pamuk üretimi yapılan ilçelerinde çırçır fabrikaları bulunmakla birlikte son dönemlerde atıl konuma geçmiştir. Salihli ‘de 12 adet çırçır fabrikası bulunmakta olup bunların pek çoğu atıl durumdadır. Benzer durum Saruhanlı için de geçerlidir. Pamuk piyasasındaki istikrarsızlık, pamuk üretiminin düşmesine bu da çırçır fabrikalarının atıl duruma geçmesine neden olmuştur. Pamuk hasat döneminde sadece 1 – 2 adet çırçır fabrikası çalışmaktadır. Soma Alt Bölgesinin hayvansal üretim düzeyi incelendiğinde et üretiminde Akhisar ilçesi haricinde üretim düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. Süt üretiminde Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Akhisar ve Saruhanlı’nın ön plana çıktığı belirlenmiştir. Akhisar ve Saruhanlı ilçeleri yumurta tavukçuluğunda önemli bir potansiyele sahiptir. Soma alt bölgesi bir bütün olarak ele alındığında sanayi tipi hammadde üretiminin gıda sanayi işletmelerinin kurulması için elverişli olduğu görülmektedir. Genel bir değerlendirme ile bölgede hammadde potansiyeline göre istihdam alanı yaratılabilecek gıda sanayi işyerlerinin ilçelere göre öncelikli dağılımı; Salça üretimi (domates/biber): Soma, Akhisar, Salihli, Kırkağaç, Saruhanlı, Ahmetli, Gölmarmara Un ve Unlu Mamuller: Soma, Akhisar, Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Saruhanlı Zeytin işleme ve zeytinyağı: Akhisar (sofralık), Kırkağaç (yağlık) Üzüm – Meyve işleme/paketleme: Salihli, Alaşehir, Saruhanlı, Gölmarmara Süt Ürünleri: Salihli, Alaşehir, Kırkağaç, Akhisar, Saruhanlı Et / Yumurta: Akhisar, Saruhanlı 161 Meyve üretimi yapılan bölgeler tarıma dayalı sanayilerin kurulması açısından avantajlı bölgelerdir. Bunun temel nedeni meyvelerin pek çok şekilde işlenme alternatifinin olmasıdır. Ancak meyve işleme tesislerinin dezavantajlı yönü üretimin sezonluk olması ve sezonun da kısa olmasıdır. Bölgede üretilen meyvelerin katma değerini yükseltmek ve yeni istihdam alanları oluşturmak, bölgeyi geliştirmek için; konserve, kurutma, dondurma/şoklama, meyve suyu, reçel, marmelat, meyve şekeri ve türevleri, meyve konsantreleri, likör, paketleme ve soğuk hava tesisleri kurulması mümkündür. Soma Alt Bölgesi gıda sanayi yatırımları bakımından değerlendirildiğinde Kırkağaç, Saruhanlı, Gölmarmara ve Ahmetli büyük ölçekli gıda sanayi yatırımları için dezavantajlı ilçeler görünümündedir. Özellikle Saruhanlı’da iyi bir üretim potansiyeli olmasına ve iki şehir arasındaki ana yol üzerinde bulunmasına rağmen Akhisar’ın Saruhanlı yakınında olması ve organize sanayi bölgesine sahip olması, bunun yanı sıra ticari hayatın hareketli olması yatırımcıları daha fazla Akhisar ilçesine çekmektedir. Kırkağaç, Ahmetli, Gölmarmara ilçeleri iç bölgelerde kalmaları, sosyal yaşantının zayıf olması ve büyük sanayi tesislerini tatmin edecek hammaddeyi bünyelerinde barındırmamaları bakımından dezavantaj yaşamaktadır. Kırkağaç’ta hiç sanayi tesisi bulunmazken, Saruhanlı da 10 adet küçük ölçekli tarıma dayalı sanayi tesisi (konserve, turşu vb. meyve sebze işleme) bulunmaktadır. Gıda işletmelerinin pek çoğunun ziraat mühendisi istihdam etmek yerine, ziraat mühendisleri ile sezonluk anlaştıkları, bir ziraat mühendisinin aynı anda birden fazla işletmeye hizmet verebildiği tespit edilmiştir. İşletme ölçeği büyüdüğü takdirde, gıda işletmelerinde çalışacak olan ziraat mühendisi, gıda mühendisi ve gıda teknikeri sayısında da artış olacaktır. Soma Alt Bölgesinde pek çok ilçede bazı orta ve büyük ölçekli alışveriş merkezlerinin (AVM) yapımına başlanmış olup, bir kısmının da yapılmasının planlandığı tespit edilmiştir. Söz konusu AVM’lerin faaliyete geçmesi halinde tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışında iş olanakları yaratılmış olacaktır. Soma, Salihli ve Akhisar’da büyük ölçekli bir AVM yapımı çalışmalarına başlanmıştır. Salihli ilçesinde jeotermal kaynaklar gerek seracılık faaliyetinin gerekse sağlık turizminin gelişmesi açısından bir fırsat görünümündedir. Hali hazırda 20 müteşebbis bir araya gelerek otel kurmuştur. Tarihi Sardes Kalesinin tanıtımı için faaliyetler yürütülmektedir. Soma ilçesinde 2. bir termik santral yapılması planlanmaktadır. Maden Teknik tarafından yapılan incelemelerde İlçenin kömür rezervlerinin yaklaşık 100 yıl kadar ekonomik olarak kullanılabilir durumda olduğu belirlenmiştir. Termik santralden merkez ilçenin ve civar ilçelerin ısıtılması ile ilgili projeler bulunmaktadır. Önümüzdeki 2 yıl içerisinde 8100 konuta bağlantı yapılması taahhüt edilmiştir. Bunun dışındaki hedef 24000 konuta ulaşmaktır. Termik santralden konutlara bağlantı yapılması halinde bu bağlantılar için gerekli alet- ekipman, bağlantı aparatları üzerine çalışacak ve ticaret yapacak kişilerin sayısında artış olacağı gibi söz konusu bağlantıların yapılmasında çalışacak teknik elemanlara ihtiyaç olacaktır. Söz konusu teknik elemanlar aynı zamanda ilerleyen dönemlerde teknik servis hizmetleri için de gerekli olacaktır. İlçede aynı zamanda yeni ocakların açılması gündemdedir. Yeni ocakların açılışı ile toprak temizliği, sondaj ve boğaz açma gibi işler önem kazanacaktır. 2. Termik santral ve yeni ocakların açılması ile birlikte konut ve hizmet sektörünün hızlanacağı düşünülmektedir. Akhisar’da otomotiv test merkezi kurulması planlanmaktadır. Test merkezinin kurulması halinde yan sanayilerin de gelişeceği ve istihdam artışı sağlanacağı düşünülmektedir. Gıda işletmeleri, özellikle meyve – sebze işleyen tesisler mevsimlik çalışmaktadır. Üretim sezonları hammaddenin ve yapılan üretimin cinsine göre değişmekle birlikte genellikle 1 ay ile 3 ay arasında değişmekte olup, ortalama 2 aydır. Üretim sezonunda mevsimlik işçiler istihdam edilmekte, sezon sonunda mevsimlik işsizlik yaşanmaktadır. Üretim sezonu dışında gıda sanayi tesislerinde az sayıda işçi ve eleman kalmaktadır. Özellikle meyve-sebze işleme tesislerinin mevsimlik çalışması, kapasitenin 162 de atıl kalmasına yol açmaktadır. Bölge genelinde gıda sanayi yetkilileri ile yapılan görüşmelerde gıda işleme tesislerinde ortalama kapasite kullanım oranının %30 ile 40 arasında olduğu belirtilmiştir. Meyve – sebze işleme tesislerinin mevsimsel olmasından dolayı yıl boyunca aynı ölçüde istihdam olanağı yaratamaması önemli bir dezavantaj olup, bu dezavantajı ortadan kaldırmak için Bölge genelinde yıl boyunca istihdam sağlayabilecek, farklı gıda sanayi dallarını da geliştirmek son derece önemlidir. Et ve süt işleme tesisleri, yumurta ve broiler üretimi, unlu mamüller üretimi yapan gıda işletmeleri buna örnek verilebilir. Özellikle Akhisar ve Salihli ilçelerinde hayvancılığın genel gelişimi dikkate alındığında et ve süt ürünleri sanayinin gelişmesi beklenmektedir. Soma İlçesinde et ve süt hayvancılığının yan ısıra tavukçuluk sektörüne yeni yatırımlar yapılmaktadır. Belli bir bölgede meyve işleme sanayine ağırlık verilecek olduğunda da özellikle hasat dönemleri bir birini izleyen meyve çeşitlerinin seçilmesi ile üretim sezonlarının peş peşe gelmesi ve geçici işçilerin istihdamda kalma sürelerinin uzatılması mümkündür. Gıda sanayi işletmelerinin kurulması kadınlara iş sahası yaratılması açısından da önemlidir. Özellikle meyve işleme tesislerinde (üzüm, zeytin, dondurulmuş gıda işleme tesisleri) seçme bantlarında çok sayıda kadın işçi çalıştırılmaktadır. Ancak, söz konusu tesislerin mevsimlik çalışması kadın istihdamı sorununa yeterli bir çözüm getirmeyecektir. Bu nedenle tarım dışı faaliyetlerin geliştirilmesi (sağlık ve büro hizmetleri faaliyetlerinde yaşanan gelişme gibi) ile birlikte, daimi kadın istihdamında artış sağlamak mümkündür. Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler Endüstriyel Kalkınma Organizasyonu çeşitli bölgelerde yoksulluğu ve bölgelerarası gelişmişlik faklarını azaltmak için mikro55 ve küçük ölçekli işletmeleri geliştirmeye yönelik teknik ve finansal destek programları uygulamışlardır (World Bank 1998; UNIDO 2004). Bazı bölgeler kuruluş yeri itibariyle orta ve büyük ölçekli yatırımlara uygun olmayabilmektedir. Özellikle, belli bir bölge büyük hacimlerde hammadde tedariki için elverişli değilse, şehir ve tüketim merkezlerine uzaksa, altyapı olanakları ve kalifiye eleman sınırlıysa bu bölgeler orta ve büyük ölçekli sanayi tesislerine çekici gelmeyecektir. Ancak, bölgeyi sadece bir hammadde üretim merkezi olarak bırakmak da zaman içerisinde söz konusu bölge ile yatırım bakımından avantajlı bölge arasında gelişmişlik farkı doğmasına neden olacaktır. Bunu önlemek için, yatırım bakımından avantajlı olmayan yerlere özellikle mikro ve küçük ölçekli yatırım alternatifleri önerilmektedir. Jeotermal ısı kaynaklarının yakınlarında seracılık işletmelerinin kurulması mutlaka teşvik edilmelidir. Sera işletmeleri işgücünün yıl boyunca yayılmasını sağlayan ve birim alanda sermaye ve emek yoğun çalışmayı gerekli kılan entansif tarımın uygulandığı işletmelerdir. Yüksek işletme masraflarına karşılık yüksek gelir elde edilmesi seracılık yapılan bölgelerin gelişmesini sağlamaktadır. Bir bölgede gelir düzeyinin artması, harcanabilir gelir düzeyi yükselen kişilerin diğer mal ve hizmetlere olan taleplerini de arttırması anlamına gelmektedir ki, bu da diğer sektörlerin iş hacmini diğer bir ifade ile istihdam olanaklarını arttıracaktır. Özellikle Soma ilçesinde termik santral bulunması sera işletmeleri açısından önemli bir avantaj teşkil etmektedir. Mevcut durumda Soma ilçesinde 22 ailenin her biri 500 m2 olan plastik serası bulunmaktadır. Söz konusu seralarda yıl boyu üretim yapılabildiği gibi, yıl boyu istihdam olanağı da bulunmaktadır. 55 2005 tarih ve 25997 sayılı Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmeliğe göre; Mikro işletme: On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmelerdir. 163 Soma ilçesinde kömür madenciliği istihdam hacmi oldukça yüksek olan önemli bir sektördür. Madencilik ile birlikte bunlara destek sağlayan pek çok yan sanayi gelişmiştir. Ancak ilçede OSB bulunmamaktadır. OSB kurulması halinde kömür işletmelerinin ihtiyacı olan konveyör, salyangoz gibi makinelerin Soma içerisinde üretilmesi teşvik edilebilir. Hali hazırda bu tip makinelerin Ankara’dan temin edildiği tespit edilmiştir. ÖNERİLEBİLECEK STRATEJİLER Bir bölgede yıl boyu istihdamı sağlayabilmek için hammadde işleme sezonu farklı aylara denk gelen birden fazla gıda sanayi tesisi kurulmalıdır. Hayvansal ürünler üreten gıda sanayi tesisleri yıl boyunca istihdam olanağı yaratabildiği için desteklenmelidir. Kadın istihdamını artırmak için tarım ve tarıma dayalı sanayiler dışındaki istihdam dallarının geliştirilmesi teşvik edilmelidir (sağlık, turizm, büro hizmetleri vb.) Orta ve büyük ölçekli gıda sanayi tesislerinin kurulması için cazip olmayan alanlarda tarımsal üretimin devamlılığını teşvik etmek ve az da olsa yeni istihdam alanları yaratmak için mikro ve küçük ölçekli işletmelerin kuruluşu teşvik edilmelidir. Jeotermal ısı kaynaklarından yararlanılarak sera üretimi teşvik edilmeli ve işsizlere sera üretiminde çalışmaya yönelik eğitimler verilmelidir. Özellikle Soma ilçesinde sanayi tesislerinin gelişmesini kolaylaştıracak olan bir organize sanayi bölgesinin kurulması desteklenmelidir. 164 KAYNAKLAR Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2012 Anonim, 1994. 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun. Anonim, 2011. Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, Manisa. Anonim, 2012. Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, Afyonkarahisar. Anonymous, 2011. Tart Cherry Pest Management in the Future: Development of a Strategic Plan, USDA, USA. Anonymous, 2012. http://www.getprice.com.au/Hungarian-Sour-Cherry-Liqueur-500mL-Gpnc_358-54054948.htm Anonymous, 2012a. http://www.thefind.com/beauty/browse-sour-cherry-liqueur Blaikie, P. and H. Brookfield, 1994. Land Degradation and Society, Routledge Press, New York. Dikmelik, Ü., 2008. Zeytin Fidanı Üretimi 2008 Yılı Değerlendirmeleri, 1. Doğu Akdeniz Zeytin ve Zeytinyağı Zirvesi, 26 – 27 Ocak 2008, Adana. (http://www.yesilcezeytinfidanligi.com/zeytin-fidani-uretimi.htm). DPT, 2007. 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Gıda Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2007-2013, DPT Yayınları No:2720, ÖİK No: 673, Ankara. DRUCER, Peter F.: Geleceğin Toplumunda Yönetim, Hayat Yayınları, İstanbul-2003, s.106 Ekinci, M. S., 2007. Tavuk Gübresinden Biyogaz Üretimi İçin En Uygun Koşulların Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. FGN, 2012. Tart Cherry Industry Will Decide the Fate of Its Marketing Order, Fruit Growers News Magazine, http://fruitgrowersnews.com/index.php/magazine/article/Tart-Cherry-Industry-Will-Decide-the-Fateof-Its-Marketing-Order , USA. Gönenç, S. 2007. Overvıew of Food Value Chaıns with Rısks to and From Turkey, Building trust for quality assurance in emerging markets for food chain (e-Trust), 6th Frame Program, Unpublished Report, Bonn, Germany. Gönenç, S., 2007. Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Tüketimi ve Kooperatif Markalarının Tüketici Tarafından Algılanması: Bursa İli Örneği, Kooperatifçilik Dergisi, Cilt 42, Sayı:4, 64-76, Ankara. Gönenç, S., 2011. Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye Zeytincilik Sektör Raporu ve Fizibilite Çalışması, Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, Aralık 2011, 102 sayfa, Hatay. Kendirli, B. ve B. Çakmak, 2010. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Sera Isıtmasında Kullanımı, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, Cilt: 2 Sayı: 1, Sayfa: 95-103, Ankara. Kervankıran, İ., 2011. Afyonkarahisar İlinde Alternatif Tarım Çalışmalarına bir Örnek: Jeotermal Seracılık, Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 24, Temmuz - 2011, s. 382-402, İstanbul. Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Brifing Raporu, 2011 Manisa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Manisa İŞKUR İl Müdürlüğü MEB; Milli Eğitim İstatistikleri (Örgün eğitim) 2011-2012; Resmi İstatistik programı, Ankara-2012 http://www.meb.gov.tr/ ; 165 Royer J. S. and R. T. Rogers, 1998. The Industrilization of Agriculture, Vertical Coordination in the US System, Ashgate, USA. Solver Kimya, 2012. http://www.solverkimya.com/site/makaleler/organik-tarim-makaleleri/ahir-gubresindengubre-gazi-biogaz.html Sosyal Güvenlik Kurumu: http://sgk.gov.tr/ ILO: Bilgi Toplumunda Çalışmak İçin Öğrenme ve Eğitim, MPM yayınları no:710, Ankara-2009 Temurçin, K., 2009. Dinar Şehri’nde Kuruluş, Gelişme, Nüfus ve Fonksiyonel Özellikleri SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2009, Sayı:19, ss.169-194, Isparta. T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; 81 İl Durum Raporu, Mayıs-2012, Ankara TEPAV, İstihdam İzleme Bülteni, 14.07.2012, Thomas A. Stewart; Entelektüel Sermaye; MESS Yayınları, İstanbul-1997 TMO, 2010. Toprak Mahsulleri Ofisi 2010 – 2014 Stratejik Planı, TMO Yayınları, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri, http://www.tuik.org.tr Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr Türkiye İş Kurumu: http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx#dltop Türkiye İş Kurumu, İşgücü Piyasası Araştırması Manisa İli 2011 Sonuç Raporu http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/Tum_Raporlar.aspx http://www.osym.gov.tr Ulusal İstihdam Strateji Belgesi, http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=35386 Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK); İller Arası Rekabetçilik Araştırması 2009-2010 Uluslar Arası Çalışma Örgütü (ILO); Küçük İşletmelere Yönelik Politikalar- İyi istihdam İmkanları için Uygun Ortam Oluşturulması, MPM Yayını No-709, Ankara-2009 UNIDO, 2004. Small-sacale Fruit and Vegetable Processing and Products; Production methods, equipment and quality assurance practicies, USNIDO Technology Manuel, Vienna. World Bank, 1998. Fruit and Vegetable Processing, Pollution Prevention and Abatement Handbook, World Bank Group, July, USA. 166