Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu
Transkript
Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI VE JAPONYA ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ AJANSI “Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” AFET EĞİTİMİ EL KİTABI III OKUL AFET ve ACİL DURUM YÖNETİMİ PLANLAMA KILAVUZU Hazırlayanlar Oktay ERGÜNAY Dr. Bülent ÖZMEN HAZİRAN 2013 ANKARA I Millî Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) arasında imzalanan 18/10/2010 tarihli mutabakat metni uyarınca uygulamaya konulan “Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” kapsamında hazırlanan bu el kitabı öğretmenlere yönelik yapılacak afet eğitimlerinde eğitim materyali olarak kullanılmak üzere Bakanlık Makamının 11/06/2013 tarihli ve 38772063/20/1325335 sayılı onayı ile uygun bulunmuştur. Yayının basım ve yayım hakları Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansına, yayında yer alan içeriğin tüm sorumlukları ise yazarlara aittir. Anılan kurumların ortak izni alınmadan yayının tümü, bölümleri ya da tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, satılamaz ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. II SUNUŞ Bu bilgilendirici ve yönlendirici belge Milli Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile birlikte yürütülmekte olan “Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” gereğince hazırlanmıştır. Amaç ülkemizde pek bilinmeyen ve yaygın olmayan “Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlaması” konusuna yeni ve bütüncül bir bakış açısı getirmek ve afet planlaması kavramının genel esaslarını ortaya koyarak okullarımızı afet yönetim sisteminin önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme olarak adlandırılan dört temel evresinde yapılması gereken faaliyetler hakkında bilgilendirmek ve bilinçlendirmektir. Okullarımızda bugüne kadar uygulanmakta olan ve afet ve acil durumlara müdahaleyi amaçlayan klasik şablon örgütlenme modelleri verme yerine, ana esasları vererek okullarımızın kendi tehlike ve tehditlerini, sorunlarını, imkân ve kaynaklarını dikkate alarak planları hazırlamaları ve bu planlar içersinde afet öncesi, sırası ve sonrasında yapmaları gereken faaliyetleri gerçekleştirmelerinin çok daha yararlı olacağı düşünülmüştür. Kılavuzda, giriş kısmında verilen genel kavram ve esaslardan sonra, afet ve acil duruma neden olan olayların öncesi, sırası ve sonrasında yapılması gereken; önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme evrelerindeki faaliyetler ayrı ayrı açıklanmıştır. Bu kılavuzun, Milli Eğitim Bakanlığı, JICA ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) yetkilileri, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının, okul müdürü ve öğretmenlerimizin katkı, görüş ve önerileri doğrultusunda daha da geliştirileceği düşünülmektedir. III IV İÇİNDEKİLER Bölüm Konu 1 2 Sayfa GİRİŞ …………………………………………………………………………………………………….……………….. 1 1.1. Amaç ve Tanımlar…………………………………………………………………………….……………… 3 1.2. Planlama Esasları …………………………………………………………………………………….…….. 8 1.3. Kurumsal Yapılanma ………………………………………………………………………….…………… 14 1.4. Görev, Yetki ve Sorumluluklar ………………………………………………………….………… 22 1.5. Bütçe ve Diğer Kaynakların Kullanımı ………………………………………………..………. 26 1.6. İşbirliği ve Koordinasyon ……………………………………………..…………………………….. 27 1.6.1. Kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği …………………………………………… 28 1.6.2. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği . ……………………………… 28 AFET ÖNCESİNDE ……………………………………………..……………………………………………… 29 2.1. Önleme ve Zarar Azaltma ……………………………………………..……………………………. 29 2.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..………………………………… 30 2.1.2. Okul ve çevresindeki tüm tehlike ve risklerin belirlenmesi ……… 30 2.1.3. İmkân ve kaynaklarla eksikliklerin ve önceliklerin belirlenmesi . 32 2.1.4. Okulun afete hazırlığının kontrolü ……………………………………………… 32 2.1.4.1. Günlük hazırlıklar ve kontroller ………………………………………… 33 2.1.4.2. Periyodik güvenlik kontrolleri …………………………………………….. 33 2.1.4.3. Yangın söndürücü cihazlar, yangın dolabı, yangın muslukları, yangın dedektörleri, alarm zili butonu ve elektrik aksamı gibi donanımın kontrolü ……………………………………………..………………………………………………… 33 V 2.1.5. Önleme ve zarar azaltma strateji ve eylem planının hazırlanması ve uygulanması ……………………………………………..………………………………… 34 2.1.6. Uygulama, tatbikatlar ve yaşanan olaylardan elde edilen derslerin ışığı altında faaliyetlerin güncellenmesi ………………………………………… 35 2.2. Hazırlık ……………………………………………..…………………………………………………..……….. 36 2.2.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..……………………………… 3 36 2.2.2. Afete hazırlık ve müdahale planının hazırlanması, tanıtımı, yaygınlaştırılması ve görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi . ……………………………………………..…………………………………………………. 36 2.2.3. Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, koruma, kurtarma ve ilk yardım gibi alt planların hazırlanması ……………………………………………..……………….. 37 2.2.4. Öğrenciler, veliler ve görev verilmemiş diğer tüm çalışanlar için eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve geliştirilmesi … 37 2.2.5. Muhtarlık, belediye, ilçe veya il afet ve acil durum planları ile işbirliği ve koordinasyonun sağlanması ……………………………………………..……………… 38 AFET SIRASINDA ……………………………………………..……………………………………………… 39 3.1. Müdahale ……………………………………………..…………………………………………………..…….. 39 3.1.1. Amaç ve kapsam ……………………………………………..…………………………………… 39 3.1.2. Olayın büyüklüğü ve etkileri hakkında bilgi toplanması ……………… 39 3.1.3. Müdahale ekiplerinin göreve başlaması ve/veya sevk edilmesi … 40 3.1.4. Afetin türüne göre tahliye ya da yerinde korunma kararı verilmesi .……………………………………………..…………………………………………………..…………….. 40 3.1.5. Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi …………………………… 42 3.1.6. Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi ……………………………………. 42 3.1.7. Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil ihtiyaçlarının sağlanması ……………………………………………..……………………………………… 43 3.2. Çeşitli Afetler Sırasında Davranış Esasları ……………………………………………. 44 VI 4 5 3.2.1. Genel ……………………………………………..…………………………………………………… 44 3.2.2. Deprem sırasında ……………………………………………..……………………………… 44 3.2.3. Yangın sırasında . ……………………………………………..……………………………… 46 3.2.4. Sel, heyelan, fırtına, hortum, çığ, tsunami sırasında ……………… 48 AFET SONRASINDA . ……………………………………………..………………………………………… 55 4.1. İyileştirme . ……………………………………………..…………………………………………………… 55 4.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..………………………………… 55 4.1.2. Yönetsel iyileştirme ……………………………………………..…………………………… 55 4.1.3. Eğitsel iyileştirme ……………………………………………..………………………………. 55 4.1.4. Psikolojik iyileştirme ……………………………………………..………………………… 56 4.1.4.1. Velilere yönelik .. ……………………………………………..…………………… 56 4.1.4.2. Öğrenciye yönelik . ……………………………………………..………………… 57 4.1.4.3. Öğretmene yönelik .. ……………………………………………..……………… 57 4.1.5. Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi .………………………. 57 4.1.6. Okulun yeniden açılması ……………………………………………..…………………… 58 4.1.7. Afet müzeleri veya köşelerinin kurulması …………………………………… 59 AFET YÖNETİMİ FAALİYETLERİ İÇİN YILLIK PLAN …………………………….. 62 5.1. Afet yönetimi eğitim ve tatbikatlarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi ……………………………………………..………………………………………………………… 65 5.2. Eğitim ve tatbikatların planlanması ve uygulanması ……………………………. 66 6 PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ . ……………………………………………..…………… 68 7 EKLER . ……………………………………………..………………………………………………………………….. 73 VII 8 TERİMLER SÖZLÜĞÜ . ……………………………………………..……………………………………… 89 9 YARARLANILAN KAYNAKLAR . 126 VIII ŞEKİLLER Şekil Konu Sayfa 1 Risk Yönetim Modeli ........................................................................ 11 2 Okul için Afet Yönetimi Döngüsü ………......…..........…………………… 14 3 Kurumsal Yapılanma Örneği ............................................................ 20 4 Tehlike ve Zarar Görebilirliğe göre Risk Değerlendirmesi .… 31 5 Zarar Azaltma Planı Döngüsü ……….…………………………….................. 35 6 Afete Hazırlık Planı Döngüsü …………………..……………….................. 38 7 Müdahale Planı Döngüsü …….……………………………………………………….. 43 8 İyileştirme Planı Döngüsü …………………………………………………………… 60 9 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Döngüsü ………….. 61 10 Yıllık Faaliyetler İçin Plan Döngüsü …………………………………………. 62 IX X EKLER Ek Konu Sayfa 1 Yapısal ve Yapısal Olmayan Faaliyetler ....................................... 74 2 Okul Kapasitesini Aşan Afet ve Acil Durumda Yardım 80 İstenecek Kamu Kurum ve Kuruluşların Listesi ……………......…... 3 Okul ve Çevresindeki Tüm Tehlike ve Riskler ............................ 81 4 Risk Değerlendirmesi ve Öncelik Belirleme Tablosu .…………… 84 5 Afet ve Acil Duruma Göre İzlenecek Yol .……………………….......... 85 6 Planda Olması Gereken Haritalar ………………………………….............. 87 7 Yıllık Plan İçin Örnek Form ………………………………………………………… 88 XI XII 1. GİRİŞ Türkiye’de ilk, orta ve yüksek öğretimde afet yönetim sisteminin geliştirilmesi ve afet planlarının hazırlanması henüz başlangıç aşamasındadır. 1 Mayıs 2003 günü Bingöl’de yerel saatle 03.27 de meydana gelen 6.3 büyüklüğündeki bir depremde yeni yapılmış olan Çeltiksuyu Yatılı Bölge Okulu yatakhane binası ile okul binasının tamamen çökmesi sonucunda 1 öğretmenle 84 öğrencinin hayatını kaybetmiş olması bile konu üzerine yoğunlaşmamızı sağlayamamıştır. Açıkça ifade etmek gerekirse ülkemizin sahip olduğu afet tehlikesi ve okullarımızın depremler karşısındaki hasar görebilirlikleri dikkate alındığında bu güne kadar İran, Pakistan, Çin Halk Cumhuriyetinde yaşanan büyük öğrenci ve öğretmen kayıplarıyla karşılaşılmamış olmasını büyük bir şans olarak değerlendirebiliriz. Birleşmiş Milletler tarafından her yıl Ekim ayının on üçüncü günü “Dünya Afet Risklerinin Azaltılması Günü” olarak belirlenmiştir. Birleşmiş Milletler Doğal Afet Zararlarının Azaltılması Sekretaryası (UN-ISDR) tarafından 2006 ve 2007 yıllarında tüm etkinliklerde ana tema “Afet Risklerinin Azaltılması Okulda Başlar” şeklinde belirlenmiş olmasına rağmen ülkemizde bu konuda etkin bir faaliyete rastlanmamıştır. Yine aynı örgüt tarafından 13 Ekim 2011 – 12 Ekim 2012 tarihleri arası için ana tema “Gençlerin ve Çocukların Afet Risklerinin Azaltılması Çalışmalarına Dahil Edilmesi” olarak belirlenmiş olması çalışmanın önemini bir kat daha artırmıştır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 1 Türkiye’de ilk ve orta öğretimde her gün yaklaşık olarak 16 milyon öğrenci, günün önemli bir bölümünü okullarda geçirmekte ve okul yönetimlerine emanet edilmektedir. Diğer yandan Türkiye; başta depremler olmak üzere sel, heyelan, kaya ve çığ düşmeleri, çamur akması ve fırtına gibi doğal kökenli olayların yanı sıra, yangın, kaza, gıda zehirlenmesi, salgın hastalık, şiddet ve terör gibi insan kökenli olaylarla da çok sık karşılaşmaktadır. Ülke topraklarının % 96’sının farklı büyüklüklerde deprem tehlikesine sahip olduğu ve bu toprakların % 66’sının aktif fay kuşakları içersinde yer aldığı dikkate alındığında okullarımızın acil müdahaleyi gerektiren günlük olaylar dışında, afete dönüşebilecek olaylarla karşılaşma olasılığının ne kadar yüksek olduğu açıklıkla görülmektedir. Halen aktif fay kuşaklarının yer aldığı birinci ve ikinci derece deprem bölgeleri içersindeki 34 bin okulda 8 milyonun üzerinde öğrencinin eğitim gördüğü bilinmektedir. Doğal, teknolojik veya insan kökenli tehlike ve tehditler hangi büyüklükte olursa olsun, bunlara karşı önceden koruyucu ve önleyici önlemler almayan ve hazırlıklı olmayan kurum veya kuruluşların olaylarla karşılaştığında, olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale etme ve olayı en az zarar ve kayıplarla atlatma şansı bulunmamaktadır. Bu gerçeğe karşın bu güne kadar okullarımızda bir afet yönetim sistemi kurulamamış önleme ve risk azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme faaliyetlerini kapsayan strateji ve eylem planları hazırlanamamıştır. 2 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Ülkemizde mevcut güçlendirilmeye okullarımızın ihtiyaç duyması % 64’ünün dikkate depremlere alındığında okul karşı afet yönetimlerinin süratle oluşturulması, afet ve acil durum yönetimi planlarının ivedilikle hazırlanmasının gereği daha iyi anlaşılacaktır. Bu açıdan Milli Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansının 2010 yılında başlatmış olduğu “Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” ile okullarımızda afet yönetimi birimleri kurulması ve afet ve acil durum yönetimi planlarının hazırlanması faaliyetlerine başlanmış olacaktır. Bu kılavuz kitap okullarımızda afet ve acil durum yönetim komitelerinin oluşturulması, afet ve acil durum planlarının hazırlanması ve etkili olarak uygulanabilmesi/kullanılabilmesi amacına katkıda bulunmak ve yol gösterici olmak üzere hazırlanmıştır. Kılavuzda bir takım şablon örnekler verme yerine tanımlar, kavramlar ve genel esaslara ağırlık verilerek her okulun bulunduğu yerde tehlike ve risklerle, var olan imkân ve kaynaklarını dikkate alarak kendi gerçekçi planlarını hazırlamaları yaklaşımı tercih edilmiştir. 1.1. Amaç ve tanımlar Okullarda afet ve acil durum yönetimi planlamasının temel amacı; afet öncesinde; afete neden olabilecek tehlike ve risklerin belirlenmesi, mümkünse önlenmesi veya olası etkilerinin azaltılması ve olaylara karşı Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 3 eğitim ve tatbikatlarla tüm paydaşların hazırlıklı olmasının sağlanması ve afetlere karşı bilinçli ve dirençli nesiller yetiştirilmesi, afet sırasında; eğitim ve tatbikatlarla kazanılmış doğru davranış biçimleri uygulanarak arama-kurtarma ve ilk yardım ve güvenli tahliye işlemlerinin aksatılmadan uygulanması, afet sonrasında ise; olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale ederek kayıpların en düşük düzeyde tutulması, olabilecek zincirleme etkiler veya ikincil afetlerin önlenmesi ve okulun normal programına bir an önce dönebilmesi için gereken iyileştirme faaliyetlerinin belirlenmesi ve uygulanmasını sağlayacak örgütlenme modelleri ile imkân ve kaynakları sağlamaktır. Afet ve acil durum yönetimi planları ile ilgili tanım ve kavramlar Terimler Sözlüğü bölümünde geniş olarak verilmiştir. Aşağıda kılavuzun daha iyi anlaşılabilmesi için, çok kısa olarak bazı temel kavram ve tanımlar yeniden verilmektedir. Acil durum: Dilimize İngilizce "emergency" sözcüğünün karşılığı olarak girmiştir. İvedilikle müdahale etmeyi ve acil yardım faaliyetlerini yürütmeyi gerektiren tüm olay, durum ve haller karşılığı olarak kullanılmaktadır. Afetin meydana gelmesi hâli olarak da ifade edilebilir. Olay sırası ve sonrasında olağanüstü tedbirlerin alınmasına ve faaliyetlerin yürütülmesine gerek duyulan geçici bir durumdur. Bazı 4 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu kuruluşlar acil durumu, kuruluşun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edebildiği olaylar olarak da tanımlamaktadır. Acil yardım: Afetten etkilenen insanların aranması, kurtarılması, ilk yardım ve tedavileri, tahliye, barınma, beslenme, korunma, güvenlik, temizlik, haberleşme, psikolojik destek gibi hayati ihtiyaçlarının karşılanması ve afetin salgın hastalıklar, yangınlar, seller gibi zincirleme etkilerini önlemek için yapılan yardım ve faaliyetlerdir. Afet: İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen ve etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak üstesinden gelemeyeceği, doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir. Afet ve acil durum yönetimi: Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla bir afet olayının öncesi, sırası ve sonrasında yapılması gereken çalışmaların, planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, kaynakların bu ortak hedefler doğrultusunda yönetilmesini gerektiren çok geniş bir kavramdır. Başka bir ifadeyle: afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için, afete yol açabilecek tehlike ve risklerin iyi bilinmesini ve bu tehlike ve riskleri, olaylar olmadan önce önleyecek önlemlerin, en akılcı yol ve yöntemlerle ortadan kaldırılmasını veya yol açabilecekleri olumsuz etkilerin azaltılmasını ve olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesini gerektiren topyekûn Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 5 bir mücadele sürecidir. Bu süreç içerisinde, en sade bireyden en yetkili makamlara kadar, herkese görev ve sorumluluk düşmektedir. Afet planlaması: Afetlerin önlenmesi, risklerinin azaltılması ve afet meydana geldiğinde olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilebilmesi amacıyla hazırlanan kısa, orta ve uzun vadeli politika, strateji ve eylemleri belirleyerek uygulama planlarının temelini oluşturan bir stratejik planlama sürecidir. Ana hatlarıyla; önleme ve risk azaltma, afete müdahale ve iyileştirme planları adları altında afet öncesinde hazırlanması gereken planlara verilen genel isimdir. Bu tür planlara risk azaltma strateji ve eylem planları adı da verilebilmektedir. Afet riski: Belirli bir tehlikenin gerçekleşmesi veya olayın meydana gelmesi hâlinde insanlara, insan yerleşmelerine ve doğal çevreye, bunların zarar veya hasar görebilirlikleri ile orantılı olarak verebileceği kayıplardır. Sigortacılık ve mühendislikte risk, “kayıp olasılığı” olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, riskten veya kayıp olasılığından bahsedebilmek için; ► Belirli büyüklükte bir tehlike veya olayın varlığı, ► Bu tehlikeden etkilenecek varlıkların mevcudiyeti, ► Bu varlıkların tehlike veya olaydan etkilenme oranları veya zarar görebilirliklerinin 6 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu bilinmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir. Afet Risk Yönetimi: değerlendirilmesi, Afet öncesi, sırası ve sonrasında; risklerin önlenmesi, olası zararlarının azaltılması ve yol açabileceği olumsuz etkilerin bir an önce ortadan kaldırılabilmesi için gerekli hazırlıkların yapılmasını sağlayan sürekli, sürdürülebilir ve sistematik yöntem ve uygulamalar süreci olarak tanımlanabilir. İkincil afet: Bir afet sonrasında onun etkisi veya tetiklemesi sonucunda meydana gelen ve yeni afetlere yol açabilen olay veya olaylar zinciri. Depremler, seller, fırtına ve tayfunlar genel olarak, yangınlar, salgın hastalıklar, heyelanlar, ekonomik ve sosyal yıkımlar gibi ikincil veya zincirleme afetlere yol açabilirler. Tehlike: Can ve mal kayıpları, yaralanmalar, fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar ve kayıplara yol açma potansiyeli bulunan olaylara verilen genel addır. Toplumlar için tehlike oluşturan dört ana olay türünü aşağıdaki gibi tanımlamak mümkündür. 1) Doğa kaynaklı olaylar: Deprem, kuraklık, sel, çığ, fırtına, tayfun vb. 2) Şiddete dayalı olaylar: Savaş, terör, iç çatışmalar vb. 3) Bozulmaya dayalı olaylar: Erozyon, çevre kirlenmeleri, ekonomik ve sosyal bozulmalar vb. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 7 4) Eğitim eksikliği ve yetersizliklere dayalı olaylar: Teknolojik kazalar, trafik kazaları, yangınlar vb. Zarar görebilirlik: Genel anlamda zarar görebilirliği; fiziksel, sosyal, ekonomik, kültürel, kurumsal ve çevresel faktör veya süreçlere bağlı olarak var olan tehlikelerin olumsuz sonuçlarını artıran faktör veya süreçler olarak tanımlayabiliriz. Önleme: Zarar ve kayıplara yol açabilecek bir tehlike veya tehditin meydana gelmesini önleyecek faaliyetler olarak ifade edilmektedir. Zarar azaltma: Meydana gelmesi önlenemeyen bir tehlike veya tehditin yol açabileceği zarar ve kayıpları önleyecek veya etkilerini azaltacak yapısal veya yapısal olmayan önlemlerin alınması sürecidir. 1.2. Planlama esasları Planlama, ne yapmak istediğinizin ve bunu nasıl, hangi imkân ve kaynakları kullanarak yapacağınızın belirlenmesi demektir. Hangi amaçla olursa olsun bir planlama faaliyeti; Öncelikle sorunlar ve ihtiyaçların belirlenmesi, Uygulanması mümkün olan çeşitli eylem düzenlenmesi, İmkân, fırsat ve kaynakların belirlenmesi, 8 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu yollarının tartışılıp Mevcut imkân ve kaynaklarla gerçekleştirilmesi mümkün olan eylem yollarının belirlenmesi, Amaca ulaşmak için gereken insan gücü, malzeme kaynakları ve örgütlenme şeklinin belirlenmesi, Ölçülebilir göstergeler belirleyerek eylemlerin izlenmesi ve gerektiğinde yeni düzenlemeler yapılması, gibi bir çok faaliyeti kapsamaktadır. Afet planlaması kavramı da genel olarak yukarıdaki ana faaliyetleri kapsayacaktır. Kapsamlı bir planlama olan afet ve acil durum yönetimi planlaması kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için planın uygulama zamanlarına göre aşağıdaki şekilde bölümlere ayrılması da mümkündür. a- Önleme ve risk azaltma planlaması Adından da anlaşılacağı üzere afet öncesinde ve afet planlaması genel çerçevesi içersinde öncelikle hazırlanması gereken bu plan aşağıdaki hususları içermelidir: Okul ve çevresindeki tehlikelerin belirlenmesi, analizi ve değerlendirilmesi, Okul nüfusu, yapı, alt yapı ve insan faaliyetleri envanterinin çıkarılması, Fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar görebilirliklerin (etkilenme oranları) belirlenmesi, Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 9 Risklerin belirlenmesi, Ölüm ve yaralanma riskleri, Tehlikenin yol açabileceği zincirleme veya ek tehlike ve riskler, Fiziksel riskler (yapı, altyapı, elektrik, mekânik tesisat ve okul donanımının riskleri) Sosyal, psikolojik ve ekonomik riskler, Çevresel riskler, o Afet senaryolarının hazırlanması, o İmkân ve kaynaklarla güçlü ve zayıf yönlerin, fırsat ve tehditlerin belirlenmesi (SWOT analizi), o Risk azaltma stratejilerinin belirlenmesi ve maliyet fayda analizleri, o Yasal, kurumsal ve finansal olanakların belirlenmesi, o En akılcı stratejik amaç hedef ve eylemlerin belirlenmesi ve uygulanması, o Performans kriterleri ile izleme ve değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi, o Uygulamanın izlenmesi, aksayan yönlerin belirlenmesi ve gerekiyorsa planın güncelleştirilmesi. Önleme ve risk azaltma süreci şematik olarak aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. 10 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu RİSK YÖNETİM MODELİ TEHLİKENİN RİSKİN BELİRLENMESİ BELİRLENMESİ ZARAR GÖREBİLİRLİĞİN BELİRLENMESİ KAYIPLARIN BELİRLENMESİ ZAYIF YÖNLERİN STRATEJİ ve POLİTİKALARIN BELİRLENMESİ BELİRLENMESİ Şekil 1: Risk Yönetim Modeli Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere önleme ve risk azaltma planlaması afet ve acil durum yönetim sisteminin temelini oluşturmakta ve gerek müdahale ve gerekse iyileştirme planlarının gerçekçi olarak hazırlanabilmesi için gerekli olan ana girdileri (afet senaryoları) sağlamaktadır. Bu tür bir senaryo olmadan müdahale ve iyileştirme planları hazırlamak, başımıza gelecekleri tahmin etmeden uygulama şansı olmayan planlar hazırlamaktır. Ayrıca bu plan içersine hazırlık aşamasındaki faaliyetler de dahil edilmelidir. b- Müdahale planlaması Ülkemizde yaygın olarak acil durum planlaması adı ile tanınan müdahale planının ana amacı; acil durum veya afet sonucu oluşan olaylara zamanında hızlı ve etkili olarak müdahale ederek can kaybı ve yaralanmaların Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 11 artmaması, afetin neden olabileceği yangınlar, patlamalar, salgınlar gibi ek tehlike ve risklerle can ve mal kaybının büyümemesi ve okulun normal faaliyetlerine bir an önce dönebilmesi için gerekli tüm faaliyetlerin; - hangi örgütlenme şekliyle, - kimler tarafından, - ne zaman, - hangi görev ve yetkiyle, - hangi kaynaklar kullanılarak yürütüleceğini açıkça tanımlayan bir belgedir. c- İyileştirme planlaması Afet veya acil durumların neden olduğu fiziksel, eğitsel, yönetsel, psikolojik, sosyal ve çevresel kayıp ve zararların hangi imkân ve kaynaklar kullanılarak nasıl giderilebileceğini, afetin fırsata dönüştürülerek okul ve çevresinin nasıl daha güvenli ve emniyetli bir hâle getirilebileceğini, okulun normal faaliyetlerine bir an önce dönebilmesini ve eğitim kalitesinin yükselmesini sağlayan planlama türüdür. Afet planları uygulamada çok sık görüldüğü gibi bir kez hazırlanıp daha sonra unutulan belgeler olmamalıdır. Başka bir ifadeyle afet planlaması bir plan elde etmek için bir kez yapılan bir çalışma olmayıp gerçek olaylardan elde edilen dersler, eğitim ve tatbikatlar sırasında görülen eksiklikler dikkate alınarak sürekli geliştirilmesi ve güncelleştirilmesi 12 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu gereken belgelerdir. Afet planlaması bir eylem değil bir süreçtir ve zaman içersinde afet türlerinin, büyüklüklerinin ve sıklıklarının değişimi, bilim ve teknolojideki yeni gelişmeler, imkân ve kaynaklardaki artışlara bağlı olarak sürekli güncellenmelidir. Afet planlarında dikkate alınması gereken ana özellikleri aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür. - Gerçekçi ve kabul edilebilir olmalıdır. - Gerçekçi afet senaryoları esas alınarak hazırlanmalıdır. - Farklı gruplar ve kuruluşlar arasında en uygun yardımlaşma, işbirliği ve koordinasyon esaslarını belirlemelidir. - Görev, yetki ve belirsizlik, görev sorumluluklar açıklıkla belirtilmeli, girişimleri ve tekrarlanmalara fırsat verilmemelidir. - Yönetim, komuta ve kontrol mekanizmalarının ve bilgi akışının nasıl olacağı açıklıkla belirlenmeli ve yönetim karmaşasına neden olunmamalıdır. - Yeni kaynak ve yeni kuruluşlara ihtiyaç gösteren belgeler yerine, mevcut imkân ve kaynaklarla neler yapılabileceğini, ilave imkân ve kaynakların gerçekçi olarak nereden ve nasıl karşılanacağını gösteren belgeler olmalıdır. Okul afet ve acil durum yönetiminin ana paydaşları; okul yöneticileri, öğretmenler, veliler, okul çalışanları, öğrenciler, okul servis sürücüleri olarak tanımlanabilir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 13 1.3. Kurumsal yapılanma Okullarda afet ve acil durum yönetim sistemi oluşturabilmek afet planlaması ve afetlerle ilgili çalışmaları yürütebilmek için öncelikle afet veya acil durumu gerektiren sürecin hangi safha veya aşamalardan oluştuğunu dikkate almak gerekmektedir. Bu safhalar afet döngüsü veya zinciri adı verilen aşağıdaki şekilde şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 2: Okul İçin Afet Yönetimi Döngüsü Yapılan faaliyetlerin birbirleriyle iç içe girmiş, birbirlerini takip etmek zorunluluğu olan ve bir önceki safhada yapılan çalışmaların büyük ölçüde bir sonraki safhada yapılacak olan çalışmaların başarısını etkilemesi ve bu nedenle de süreklilik göstermesi nedenleriyle bu şekle afet döngüsü veya 14 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu zinciri adı verilmiştir. Oklar afet ve acil durum yönetim sisteminin bir süreç olduğunu ve sistemin eğitim, tatbikatlar ve meydana gelen olaylardan elde edilen derslerle sürekli geliştirilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Şekilden de görüleceği üzere, safhalardan üstteki ikisi afetler olmadan önce, alttaki ikisi ise afet anında ve sonrasında yapılan faaliyetlerdir. Afet planlaması ve yönetiminde temel esas; tehlikelerin, risklerin, imkân ve kaynakların doğru ve kapsamlı olarak belirlenmesi, gerekli önlemlerin alınması, bütün safhalarda yapılması gereken işlerin belirlenmesi ve tüm paydaşların afet öncesi, sırası ve sonrasındaki faaliyetlere etkin katılımlarının sağlanmasıdır. Bu husus, okul afet yönetiminin öncelikle sağlaması gereken temel görevidir ve kurumsal yapılanma oluşturulurken mutlaka dikkate alınmalıdır. Bu nedenle sistemin farklı safhalarında ele alınması gereken ana faaliyetler aşağıda özetlenmiş detaylı bir şekilde ise ilgili bölümlerde anlatılmıştır. Önleme ve Risk Azaltma Safhası: Mümkünse afet tehlikesi ve riskinin önlenmesi veya büyük kayıplar doğurmaması için alınması gereken yapısal ve yapısal olmayan tüm önlemler ve faaliyetler bu safhada yapılmalıdır. Yapısal ve yapısal olmayan faaliyetler Ek.1 de verilmektedir. Bu safhada, yukarıda belirtildiği gibi zarar ve kayıplara yol açabilecek tehlikelerin, tehditlerin, risklerin belirlenmesi, bu risklerin önlenmesi veya olabilecek olumsuz etkilerinin azaltılması amacıyla risk azaltma Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 15 strateji ve eylem planlarının hazırlanması ve uygulanması yapılması gereken çalışmaların başında gelmektedir. Hazırlık Safhası: Önleme ve risk azaltma safhasında yapılan çalışmalar ve alınan önlemlerle olayların durdurulması veya önlenmesi her zaman mümkün olmayacağı için, hazırlık safhasında öğrenci, öğretmen ve çalışanların canı ve malı ile milli servetleri, afetlerin yıkıcı etkilerinden koruyacak bazı faaliyetlerin yürütülmesi zorunlu olmaktadır. Bu faaliyetler arasında; - afete müdahale ve iyileştirme planlarının hazırlanması, - bu planlarda görev alacak kişiler (öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar ve veliler) için eğitim ve tatbikat programlarının hazırlanması ve uygulanması, - ihtiyaç duyulan araç-gerecin temini, - okul içi haberleşme, bilgi ve iletişim sistemlerinin geliştirilmesi, - yangın alarm ve erken uyarı düzeneklerinin kurulması, gibi faaliyetler yer almaktadır. Hazırlık safhasındaki faaliyetler yalnızca afetin alarm süresi içerisinde yapılan kısa süreli faaliyetler olarak görülmemelidir. Bu faaliyetler, olayın yıkıcı etkilerini azaltacak, can, mal ve milli serveti koruyacak uzun ve kısa süreli birçok faaliyeti de içerebilir. Bu yönüyle önleme ve risk azaltma aşamasında belirtilen faaliyetlerle iç içe girmişlerdir. 16 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Müdahale Safhası: Bir afetin oluşunu takip eden ve afetin oluşundan hemen sonra başlayarak afetin neden olduğu hasar ve kayıplara bağlı olarak birkaç günlük bir süre içerisinde yapılan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerin ana hedefi, mümkün olan en kısa süre içerisinde en fazla insanın hayatını kurtarmak ve ilk yardımı yapmak; yangın, patlama, elektrik ve gaz sızıntıları gibi ek riskleri önlemek, binayı güvenli bir şekilde tahliye etmek, ailelerle irtibat kurarak imkân varsa öğrencileri ailelerine teslim etmek veya açıkta kalanların barınma, korunma, ısınma, yiyecek, giyecek gibi hayati ihtiyaçlarını en kısa süre içerisinde ve en uygun yöntemlerle karşılamaktır. Etkin bir müdahale için okul müdür yardımcısının başkanlığında, her tür haberleşme imkânına sahip bir yönetim merkezinin kurulması gerekebilir. Müdahale faaliyetleri; afet veya olayın türü, süresi, büyüklüğü, etki alanı, yol açtığı zarar ve kayıplar dikkate alınarak yürütülmelidir. İyileştirme Safhası: İyileştirme faaliyetleri genel olarak arama- kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerinin hemen sonrasında başlar. Bu faaliyetlerin hazırlık faaliyetleri sırasında planlanması, etkin olarak uygulanabilmesi için gerekli olmaktadır. İyileştirme faaliyetleri uzun sürelidir ve okullar eğitime başladıktan sonra da devam eder. İyileştirme faaliyetleri ana hatlarıyla aşağıdaki dört farklı alanda yürütülmektedir. a. Fiziksel (yapısal) iyileştirme faaliyetleri Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 17 b. Yönetsel iyileştirme faaliyetleri c. Eğitim ortamının iyileştirilmesi faaliyetleri d. Psiko-sosyal destek faaliyetleri Afet ve acil durum yönetim sisteminin yukarıda açıklanan temel özellikleri dikkate alındığında etkin, sürekli ve sürdürülebilir kurumsal yapılanmalar oluşturulmadan afetler ve acil durumlarla baş edebilmek mümkün olmayacaktır. Okullarda afet yönetimi komite veya birimlerinin oluşturulmasının temel gerekçeleri aşağıdaki gibidir. ► Okullar her an her türlü olayın meydana gelebildiği mekânlardır. ► Çocuklar afetlere karşı hassas ve kolay zarar görebilir grupların başında gelmektedir. ► Çocuklar ülkelerin gelecekteki hazineleridir ve mutlaka korunmalıdırlar. ► Çocuklardan büyüklerin eğitiminde ve ailelerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesinde yararlanılabilir. ► Öğretmenler toplumda değişim ve gelişimin öncüleridirler. Bu yönleriyle toplumda afetlere karşı bir güvenlik kültürü oluşturulmasında öncü unsurlardır. ► Okullar toplumların her konuda eğitim ve gelişiminin odak noktalarıdır. ► Gerektiğinde acil barınma yeri olarak da kullanılabilirler. 18 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Okul afet yönetiminin ana amacını ise; Katılımcı bir yaklaşımla okulu etkileyebilecek tehlike ve tehditlerle riskleri belirlemek ve değerlendirmek, İmkân varsa bu tehlike ve riskleri önlemek veya etkilerini azaltacak yapısal ve yapısal olmayan önlemleri olaylar olmadan önce almak, Okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar ve velilerin afet öncesi, sırası ve sonrasındaki davranış esasları konularında eğitilmelerini ve olaylara karşı hazırlıklı olmalarını sağlamak, Bir olayla karşılaşıldığında olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edebilmek, kaos ortamının oluşmasını, can ve mal kaybının artmasını önlemek, İyileştirme faaliyetlerini ivedilik ve etkinlikle yürüterek okulun bir an önce normal faaliyetlerine dönebilmesini sağlamak, şeklinde özetlemek mümkündür. Bu amaçları gerçekleştirmek için atılması gereken temel adımlar; Önleme, Korunma ve risk azaltma, Hazırlık ve erken uyarı, Olaylara zamanında, hızlı ve etkili müdahale, İyileştirme olarak özetlenebilir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 19 Okul afet yönetiminin kurumsal yapıları ve örgütlenme modelleri, karşı karşıya bulundukları tehlike ve risklerinin çeşidi, büyüklükleri, sıklıkları, yol açabilecekleri zincirleme etkiler dikkate alınarak modüler bir şekilde belirlenmelidir. Bu yapılanmada önceden belirlenmiş katı ve değişmez şablonlar yerine esnek ve ihtiyaca göre değişebilen örgütlenmeler esas alınmalıdır. Bu konuda bir kurumsal yapılanma modeli örneği aşağıdaki şekilde verilmektedir. Şekil 3: Kurumsal Yapılanma Örneği Bu şekilden de görüleceği üzere okullarda afet yönetim komitelerinin ana çerçevesini; planlama ve hazırlık, risk yönetimi, müdahale, kaynak temini ve lojistik destek gibi dört temel grup oluşturmaktadır. Müdahale grubu bir olay meydana geldiğinde olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale etmesi gereken arama-kurtarma ve ilk yardım, yangın, tahliye- 20 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu güvenlik ve aile ilişkileri, tespit, onarım ve iyileştirme gibi alt hizmet gruplarından oluşabilir. Okul afet ve acil durum komitelerinin kurulması; okulu etkileyebilecek tehlike ve risklerin tür, büyüklük ve sıklıkları, okulun öğrenci sayısı, türü, imkân ve kaynakları, okul binaları ve müştemilatının fiziksel özellikleri ve çevre koşulları, okul, aile ve yerel yönetim ilişkileri, gibi bir çok değişkene bağlı olduğu için bu kılavuzda standart komite örnekleri önermek yerine, sorun ve çözüm yaklaşımları verilerek, her okulun kendi tehlike ve riskleri ile imkân, kaynak ve önceliklerini esas alarak kendi okulları için en doğru komiteyi oluşturmalarının daha doğru olacağı düşünülmüştür. Okul afet yönetimi komiteleri veya kurulları aşağıdaki kişilerden oluşturulabilir. Başkan: Okul Müdürü, Başkan Yrd : İlgili Müdür Yrd. Üyeler: Öğretmenler arasından seçilen en az 3 kişi, Okul Aile Birliği ve Okul Koruma Dernekleri, Başkanları veya görevlendirecekleri 2 kişi, Sivil savunma kolu veya izcilik kolu yetkilisi, Okul idari görevlisi, Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 21 Varsa öğrenci temsilcileri. Bu komitede okul müdürünün bizzat bulunması afet ve acil durum planlaması ve afete etkili müdahale çalışmalarının başarılı olması için gerekli görülmektedir. 1.4. Görev, yetki ve sorumluluklar Okul afet yönetimi komitesinin ana görevleri: Afet öncesinde okulun tehlike ve risk azaltma planı ile müdahale ve iyileştirme planlarını yapmak ve okulun güvenliğini sağlamak, Planda yer alacak görev gruplarını ve bu grupların görev yetki ve sorumluluklarını belirlemek, Gruplarda görev alacak kişileri ve grupların çalışma esaslarını belirlemek (öğretmen komite üyeleri bilgi ve deneyimleri dikkate alınarak grup veya alt grup sorumlusu olarak ta görevlendirilebilirler.), Afet yönetimi konusunda öğretmenler, çalışanlar, veliler ve öğrenciler için uygulanacak eğitim programlarını belirlemek ve uygulanmasını sağlamak, Masa başı ve saha tatbikatları düzenlemek, Tatbikat, günlük olaylar ve karşılaşılan afetlerden elde edilen derslerin ışığı altında planları güncelleştirmek, Görev gruplarının ihtiyaç duyacağı ekipman, malzeme, yayın ve insan gücü desteğini sağlamak, 22 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Afet ve acil durum planlaması ve yönetimi konularında ilgili üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, gönüllü kuruluşlar ile yakın işbirliği yapmak, eğitim ve lojistik destek sağlamak, Afet anı ve sonrasında en kısa süre içersinde doğru bilgilere ulaşarak grupların olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale etmelerini sağlamak, gerekiyorsa tahliye veya yerinde sığınak kararı vermek ve olayı yönetmek, Gerektiğinde itfaiye, polis, ambulans, arama- kurtarma ekipleri gibi kurum ve kuruluşlardan yardım istemek ve olay hakkında yetkili makamları bilgilendirmek, Planı gözden geçirmektir. Afet ve acil durum yönetim sistemi içersinde sınıf öğretmenlerinin afet öncesi, sırası ve sonrasındaki başlıca görevleri: Afet öncesinde: - Okul afet ve acil durum planları hakkında bilgi sahibi olmak ve öğrencileri bu planlarla farklı afet türleri karşısındaki davranış kuralları konusunda bilgilendirmek ve bilinçlendirmek, - Sınıflarında tehlike avı yaklaşımını kullanarak yapısal olmayan tehlike ve riskleri belirlemek, bunların önlenmesi veya etkilerinin azaltılabilmesi için önlemler almak veya okul afet yönetimi komitesine bildirmek, Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 23 - Öğrencilerde afetlere direnç ve güvenlik kültürü oluşturmak amacıyla uygulamalı afet eğitimi faaliyetlerini aksatmadan yürütmek, - Afetlerle ilgili özel gün ve haftalarda veliler ve öğrencilerle toplantılar yaparak afete hazırlık, afet risklerinin azaltılması gibi konularda okul, aile ve toplum için önemli olabilecek konularda bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri yürütmek. Afet sırasında: - Eğitim ve tatbikatlarla belletilmiş farklı afet türleri karşısında doğru davranış kurallarının uygulanmasını sağlamak (depremler sırasında; çök, kapan, tutun veya tahliye sırasında; koşma, konuşma, itişme, geri dönme gibi.), - Varsa yaralı öğrencilere ilk yardım yapmak ve yönetimi ivedilikle bilgilendirmek, - Korku ve paniğe kapılan öğrencileri sakinleştirmek ve olan olay hakkında bilgi vermek, - Okul afet yönetiminin tahliye veya yerinde sığınak kararı sonrasında tahliye planına uygun olarak öğrencileri sevk etmek ve güvenli toplanma alanına götürmek, - Öğrenci mevcudu ve veli haberleşme listelerini yanında bulundurmak, - Öğrencilerin velilerine veya yetkililere teslim edilene kadar başlarından ayrılmamak. 24 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Afet sonrası okul yeniden açıldığında: - Öğrencilere yumuşak yaklaşarak onları dinlemek, gözlemek, afet sonrasında yaşamış oldukları psikolojik sorunları anlamaya çalışmak, - Sorunlu olarak değerlendirdikleri öğrenciler için profesyonel destek sağlamak, - Öğrencilere güven duygusu aşılamak, örneğin okullarının yetkili teknik heyetler tarafından kontrol edilmiş olduğunu, olabilecek artçı depremler karşısında korku ve paniğe kapılmalarına gerek olmadığını, aslında korku ve paniğin can güvenlikleri açısından çok daha tehlikeli olduğunu, yapılacak en doğru hareketin eğitim ve tatbikatlarda yapıldığı gibi “çök-kapan-tutun” hareketini tekrarlama olduğunu vurgulamak, - Öğrencilere depremlerin oluşumu, nedenleri, ülkemizin deprem tehlikesi, depremler sırasında sınıfta, teneffüste, yolda, evde, çarşıda nasıl davranmaları gerektiği konusunda her fırsatta bilgiler vermek, - Öğrencilere sınıfta, koridorlarda, teneffüste, bahçede, laboratuvar, spor salonu, kantin ve tuvaletlerde tehlikeli olabilecek yerler ve davranışlar hakkında bilgi vermek, bu konuda tehlike avı uygulamaları yapmak, - Deprem sonrasında çıkan söylenti, dedikodu ve yetkililer tarafından onaylanmayan medya açıklamaları hakkında öğrencileri bilgilendirmek, - Öğrencilere öğretmenlerine, okul yöneticilerine, yerel yöneticilere ve devlet yöneticilerine karşı güven duygusu aşılamak, Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 25 - Öğrencilere afete uğramış kişilere yardım etmenin, afetler sonrasında toplum olarak bütünleşmenin bir erdem ve özveri işi olduğunu öğretmek ve bu konularda resim ve kompozisyon yarışmaları düzenlemek, - Öğrencilere başta depremler olmak üzere tüm afetleri önleme, olabilecek etkilerini azaltma ve sonuçlarını süratle gidermenin mümkün olduğunu örneklerle anlatmak ve öğrencilerde güven ve baş edebilme duygusu yaratmak. 1.5. Bütçe ve diğer kaynakların kullanımı Okulların hemen hemen hiçbirinde afet ve acil durum planlaması, yapısal ve yapısal olmayan tehlikelerin azaltılması faaliyetleri için ayrılmış bir ödenek bulunmamaktadır. Bu durumda okul afet ve acil durum yönetimi komitelerinin yapması gereken en önemli faaliyet, iyi hazırlanmış ve öncelikleri iyi belirlenmiş önleme ve risk azaltma planları, müdahale ve iyileştirme planlarının uygulanabilmesi için ihtiyaç duydukları ödenekleri ilgili makamlardan talep etmek olacaktır. Genellikle pek çalışmayan bu yöntemin dışında, il özel idareleri ve belediyeler gibi yerel yönetimlerden destek aramak, okul aile birlikleri ve koruma dernekleri kanalıyla imkânı olan velilerin katkısını sağlamak yolları da denenmelidir. Bu konuda unutulmaması gereken ana husus, onarım ve güçlendirme gibi yapısal önlemler dışında kalan önleme ve risk azaltma faaliyetlerinin genellikle büyük bütçelere ihtiyaç duymadığı hususudur. Özellikle imkân ve kaynakların elverdiği ölçüde doğru belirlenmiş öncelikler esas alınarak 26 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu kademeli olarak uygulanacak planların başarı şansının daha çok olduğu unutulmamalıdır. 1.6. İşbirliği ve koordinasyon Afet ve acil durum yönetimi, günlük yaşamda her gün karşılaştığımız emniyet, trafik, sağlık, itfaiye gibi toplumun önceden organize olmuş kuruluşları tarafından rutin olarak yürütülen, münferit olayların yönetim şeklinden çok farklıdır. Afet ve acil durum yönetimi; gerek önleme ve risk azaltma ve gerekse olaya müdahale ve iyileştirme aşamalarında toplumun tüm imkân ve kaynaklarının ortak amaçlar doğrultusunda kullanılmasını gerektirdiği için, yapılacak her faaliyetin etkin bir şekilde yönlendirilmesi, koordine edilmesi ve oluşturmaktadır. işbirliği Sağlıklı içersinde bir yürütülmesi işbirliği ve etkili sistemin bir temelini koordinasyon sağlanmadan yapılan faaliyetler afet öncesinde, kaynak ve zaman israfına, afet sonrasında ise ilk günlerde tam bir kaos'a, daha sonra ise büyük ölçüde kaynak ve zaman israfına neden olmaktadır. Bu gerçek okul afet ve acil durum yönetimleri için de geçerlidir. Okulların afet ve acil durum planlarını etkili olarak uygulayabilmeleri için yörelerindeki kamu kurum ve kuruluşları, yerel kuruluşlar, özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla yakın işbirliği içersinde olmaları kaçınılmazdır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 27 1.6.1. Kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği Okul afet ve acil durum yönetimleri, afet yönetim sisteminin her safhasında kapasitelerini aşan her durumda ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından yardım istemek zorundadır. Yardım istenecek kurum ve kuruluşların listesi Ek.2 de verilmiştir. Okullar hangi tür olayda, hangi düzeyde ve hangi kamu kurum ve kuruluşundan yardım isteyeceklerini kendi müdahale planlarında açıklıkla belirlemek zorundadır. 1.6.2. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği Yukarıda da belirtildiği üzere okullar afet öncesinde önleme ve risk azaltma planlarında belirledikleri eylemlerin gerçekleştirilebilmesi için ihtiyaç duydukları mali ve insan gücü desteğini sağlamak için öncelikle yörelerindeki özel sektör kuruluşları ve gönüllü kuruluşlarla yakın temas ve işbirliği içersine girmeli ve bu kuruluşların desteğini sağlayabilmelidir. Unutulmamalıdır ki yapılmak istenen faaliyet onların çocuklarının da can ve mal güvenliğini sağlamak amacına yönelik olacaktır. Afet sonrasında ise yöredeki arama-kurtarma, ilk yardım, tıbbi ve psikolojik yardım gibi konularda destek verebilecek sivil toplum kuruluşlarıyla protokoller imzalanarak işbirliği içersine girilmesi de ihmal edilmemelidir. 28 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 2. AFET ÖNCESİNDE 2.1. Önleme ve Zarar Azaltma Afet ve acil durum yönetim sisteminin temel amacı; afetler olmadan önce yapılacak çalışmalar ve alınacak önlemlerle meydana gelebilecek olayları ve olayların neden olabileceği olumsuz sonuçları önlemek veya azaltmak ve olaylara karşı hazırlıklı olunmasını sağlamaktır. Risk azaltma faaliyetleri olarak da adlandırılan bu faaliyetler afet ve acil durum yönetim sisteminin hemen her safhasında uygulanabilen faaliyetlerdir ve mutlaka afet öncesinde planlanması ve etkin olarak uygulanması gereklidir. Okul afet ve acil durum yönetim kurullarının birinci görevi bu faaliyetleri belirlemek ve etkin olarak uygulayabilmek için “Okul Önleme ve Zarar Azaltma Strateji ve Eylem Planlarını” hazırlamak olmalıdır. Bu tür planlar yukarıda belirtilen temel hedefleri gerçekleştirmek amacıyla belirlenecek olan ana stratejiler ve bu stratejileri gerçekleştirecek eylemleri belirleyen planlardır. Başka bir ifadeyle bu planlar; afetlere dirençli ve baş edebilir bir okul oluşturmak için kısa, orta ve uzun vadeli temel ilke ve stratejileri, eylem ve öncelikleri, performans ölçütlerini, hedeflere ulaşabilmek için izlenecek yöntemler ve kaynak dağılımlarını içeren plandır. Stratejik planlar stratejik plan hazırlama usullerine uygun olarak hazırlanmalıdır. Stratejik bir planlama çalışması yapmak isteyen okulların ana misyonu, “sürdürülebilir, etkin ve dinamik bir önleme ve zarar (risk) azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme politika ve stratejileri uygulayarak, öğrencilerin, öğretmenlerin ve çalışanların can ve mal güvenliğini sağlamak, okulu afetlerin yıkıcı etkilerinden Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 29 korumak ve eğitimin bir an önce yeniden başlatılabilmesi için gerekli çalışmaları yapmak öğrencilerin ve ve öğrenciler etkin eğitim kanalıyla programları velilerin afetler uygulayarak konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerine katkıda bulunmak” olarak düzenlenebilir. 2.1.1. Amaç ve kapsam Yukarıda da belirtildiği üzere okul afet ve acil durum planlamasının afet öncesindeki ana amacı; afet sonucu doğurabilecek tehlike ve risklerin belirlenmesi, mümkünse önlenmesi veya olası etkilerinin azaltılması ve olaylara karşı eğitim ve tatbikatlarla tüm paydaşların hazırlıklı olmasının sağlanması ve afetlere karşı bilinçli ve dirençli nesiller yetiştirilmesi, şeklinde özetlenebilir. 2.1.2. Okul ve çevresindeki tüm tehlike ve risklerin belirlenmesi Okul afet ve acil durum yönetim komitesi oluşturulduktan sonra yapılması gereken temel çalışma, okul ve çevresindeki tüm tehlike ve tehditleri belirlemek ve bu tehlike ve tehditlerin, büyüklük ve sıklıkları, meydana gelme ihtimalleri, neden olabilecekleri kayıp ve zararlar yani risklerin neler olabileceğinin belirlenmesi çalışmaları olacaktır. Bu konuda hazırlanmış olan bir tablo Ek.3 de verilmiştir. Okulun bulunduğu bölgenin deprem tehlikesi, resmi makamlarca hazırlanmış daha büyük ölçekli bir tehlike ve risk haritası yoksa, Mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca hazırlanmış ve bakanlar kurulu kararıyla yürürlüğe girmiş olan 1996 tarihli 30 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”ndan alınabilir. Sel, taşkın, heyelan ve diğer afetlerle ilgili bilgiler ise İlin Afet ve Acil Durum Yönetimi Müdürlüklerinden elde edilebilir. Okulun içersinde bulunduğu bölge hakkında yukarıdaki genel bilgiler elde edildikten sonra, okulun yakın civarındaki tehlike ve tehditlerle okul binaları ve okul bahçesindeki tehlike ve tehditler için Ek.3 de verilen tehlike avı yöntemi uygulanarak tehlikeler ve neden olabilecekleri zarar ve kayıplar, yani riskler belirlenir. Risklerin önem ve öncelikleri ise genel olarak aşağıdaki şekilde verilen matris değerlendirmeleri dikkate alınarak elde edilebilir. Her afet türü için ayrı ayrı hazırlanması gereken bu tür matris değerlendirmeleri okul ve çevresi için yapılması gereken risk azaltılması çalışmalarının önceliklerini göstermesi açısından önemli olmaktadır. Genel olarak çok büyük ve büyük olarak değerlendirilen riskler doğal olarak daha büyük öncelikler alacaktır. Risk = Tehlike x Değer x Zarar Görebilirlik Zarar Görebilirlik Tehlike Çok Küçük Küçük Orta Büyük Çok Büyük Çok Yüksek Orta Büyük Büyük Çok Büyük Çok Büyük Yüksek Orta Orta Büyük Büyük Çok Büyük Orta Küçük Orta Orta Büyük Çok Büyük Küçük Küçük Orta Orta Orta Büyük Çok Küçük Küçük Küçük Orta Orta Büyük Şekil 4: Tehlike ve Zarar Görebilirliğe göre Risk Değerlendirmesi Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 31 Genel olarak çok küçük veya küçük olarak değerlendirilmiş olan riskler kabul edilebilir riskler olarak değerlendirilir. Büyük ve çok büyük olarak değerlendirilen riskler ise, yapısal veya yapısal olmayan önlemlerle mutlaka azaltılması ve okul risk azaltma strateji ve eylem planı içersinde yer alması gereken risklerdir. Afet tehlike ve risklerinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmış olan bir tablo da Ek.4 de verilmiştir. 2.1.3. İmkân ve kaynaklarla eksikliklerin ve önceliklerin belirlenmesi Yukarıda planlama esasları bölümünde de belirtildiği üzere, her tür planlama çalışmasının temelinde ihtiyaçların, önceliklerin, imkân ve kaynakların, tehdit ve fırsatların sağlıklı olarak belirlenmesi yatmaktadır. Afet ve acil durum planlaması çalışmalarında ise bu konu çok daha önemli olmaktadır. Acil bir durumda kullanılabilecek kaynakların envanterinin doğru bir şekilde çıkarılması (insan, ekipman, malzeme, parasal kaynak vb.), belirlenen eksikliklerin öncelik sırasına göre süratle giderilmesi çalışmalarını kapsar. 2.1.4. Okulun afete hazırlığının kontrolü Önleme, zarar azaltma ve hazırlık faaliyetleri durağan, bir kez hazırlanıp uygulandıktan sonra gündemden düşen faaliyetler değildir. Okullar değişim ve gelişime açık mekânlar oldukları için karşılaşabilecekleri tehlike, tehdit ve riskler sürekli değişebilmekte ve yeni sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle önleme, zarar azaltma ve hazırlık faaliyetlerinin ilgili görevlilerce sürekli izlenmesi ve yeni ortaya çıkan 32 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu tehlike ve tehditler için yeni önlemler alınması gerekmektedir. Tüm bu faaliyetlerin periyodik olarak kontrol edilmesi, ihmal edilmemesi gereken bir faaliyet olarak dikkate alınmalıdır. 2.1.4.1. Günlük hazırlıklar ve kontroller Okulun emniyet ve güvenliğiyle uygun bir çalışma ortamının her gün sağlanmış olması okul yönetiminin temel görevleri arasındadır. Ayrıca giriş-çıkış güvenliği, tahliye yolları, sınıflar, koridorlar, kazan dairesi, spor alanları, kantin alanı ve laboratuvarlar gibi yerlerde yeni tehlike ve tehdit yaratabilecek değişikliklere izin verilmemesi günlük hazırlıkların ve kontrollerin başında gelen faaliyetler arasında sayılabilir. 2.1.4.2. Periyodik güvenlik kontrolleri Altı aydan fazla olmamak kaydıyla belirli aralıklarla afet ve acil durum yönetimiyle ilgili yapılması gereken faaliyetelerin kontrollerinin yapılması. 2.1.4.3. Yangın söndürücü cihazlar, yangın dolabı, yangın muslukları, yangın dedektörleri, alarm zili ve elektrik aksamı gibi donanımın kontrolü Bu tür teknik donanımlar teknik şartnamelerinde belirtilen süreler içersinde mutlaka kontrol edilmeli ancak her durumda kontrollerin altı aydan fazla olmamasına dikkat edilmelidir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 33 2.1.5. Önleme ve zarar azaltma strateji ve eylem planının hazırlanması ve uygulanması Bu kılavuzun birçok bölümünde belirtildiği üzere “Önleme ve zarar azaltma strateji ve eylem planları” okulların afet ve acil durum yönetim sisteminin ana çerçevesini oluşturan kapsamlı planlardır. Bu planlarda; - Okulun karşılaşabileceği doğal, teknolojik ve insan kökenli tüm tehlike ve tehditler dikkate alınmalı, tehlike ve tehditlerle ilgili tüm veri, bilgi ve sonuçlar dikkate alınarak kayıp ve zarar senaryoları oluşturulmalı, - Afet ve acil durum yönetim sisteminin önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme olarak adlandırılan tüm evrelerinde alınması gereken önlemler ve yapılması gereken çalışmalar belirlenmeli, - Plan belirli aralıklarla yapılacak eğitim ve tatbikatlarla öğretmenler, çalışanlar, veliler, öğrenciler, varsa gönüllü kuruluşlar ve diğer ilgililerle paylaşılmalı ve denenmeli, - Gelişen veya değişen koşullar veya yaşanan olaylardan alınan derslerle sürekli güncelleştirilmelidir. Okul afet ve acil durum yönetimi komitesinin planlama ve risk azaltmadan sorumlu kişileri bu planda belirlenmiş olan eylemlerin izlenmesi ve değerlendirilmesinden sorumlu olmalı, gerektiğinde eylemi uygulamakla görevli birim veya kişilerle yakın işbirliği içersinde çalışmalıdır. 34 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 2.1.6. Uygulama, tatbikatlar ve yaşanan olaylardan elde edilen sonuçların ışığı altında faaliyetlerin güncellenmesi Bilindiği üzere stratejik planlar, kurumların orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren kapsamlı ve dinamik planlardır. Bu nedenle de düzenli olarak gözden geçirilmeleri ve değişen koşullara göre uyarlanmaları gerekmektedir. Ayrıca stratejik planlama süreci kuruluşun en üst düzey yetkilisi tarafından tam olarak desteklenmeli ve tüm paydaşların bu sürece katılmaları sağlanmalıdır. ZARAR AZALTMA PLANI Tehlike ve riskleri önle veya azalt Tehlikeleri belirle Varsa eksiklikleri gider Zarargörebilirlikleri belirle Mevcut imkan ve kaynakları belirle Riskleri belirle Öncelikleri belirle Şekil 5: Zarar Azaltma Planı Döngüsü Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 35 2.2. Hazırlık Afet öncesinde önleme ve zarar azaltma aşamasında alınan tüm önlemlere karşın deprem, ani seller, fırtına ve tayfunlar gibi bazı tehlikeleri önlemek ve risklerini tamamen ortadan kaldırmak mümkün olamayacağı için hazırlık aşamasında bazı önemli faaliyetlerin yürütülmesi kaçınılmazdır. Bu faaliyetlerin önemlileri aşağıda maddeler halinde açıklanmaktadır. Bu faaliyetlerin yanı sıra okullar kazalar, kavgalar, zehirlenmeler, küçük çaplı yangınlar gibi acil durumlarla çok sık karşılaştıkları için gerekli hazırlık faaliyetlerini sürekli güncel ve uygulanabilir düzeyde tutmak zorundadırlar. 2.2.1. Amaç ve kapsam Temel amaç bir afet veya acil durum meydana geldiğinde tüm paydaşların (okul yöneticileri, öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar ve veliler) nasıl davranmaları, neler yapmaları gerektiğinin önceden belirlenmesi ve tüm paydaşların bu konuda sürekli yapılan eğitim ve tatbikatlarla hazır bulunmalarının sağlanmasıdır. 2.2.2. Afete hazırlık ve müdahale planının hazırlanması, tanıtımı, yaygınlaştırılması ve görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi Hazırlık aşamasında yapılması gereken en öncelikli faaliyet; farklı tehlike ve riskler için müdahale planlarının hazırlanması, bu planların başta 36 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu öğretmenler, çalışanlar, öğrenciler, yetkili kamu kurum ve kuruluşları, veliler olmak üzere varsa işbirliği yapılacak sivil toplum kuruluşlarına tanıtılması ve onların görüş ve önerileri doğrultusunda yenilenmesi, planda görev verilen kişilerin eğitim ve tatbikatlarla gelişmelerinin sağlanması, öğrenciler ve veliler için eğitim, bilgilendirme ve bilinçlendirme programları düzenlenmesi faaliyetleridir. 2.2.3. Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, koruma, kurtarma ve ilk yardım gibi alt planların hazırlanması Okul afete müdahale planlarında, şiddetli yağış, rüzgâr, fırtına, sel gibi önceden tahmin edilebilen ve erken uyarı verilebilmesi mümkün olan bazı tehlike türleri için “çök, kapan, tutun”, tahliye, geri tahliye, kilitlenme, yerinde barınak gibi standart davranış eylem planları da olmalıdır. 2.2.4. Öğrenciler, veliler ve görev verilmemiş diğer tüm çalışanlar için eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve geliştirilmesi Afetlerin önlenmesi düzenleyecekleri ve sürekli risklerinin ve azaltılması sürdürülebilir konusunda eğitim okulların programları ve materyalleri dolaylı olarak toplumda bir zarar azaltma ve güvenlik kültürü oluşturulmasının ilk adımı olmaktadır. Bu nedenle bu tür programların oluşturulması ve materyallerin hazırlanmasında yerel tehlike ve risklere öncelik vermek, standart ulusal veya uluslar arası hazır materyaller yerine yerel sorunlara öncelik veren materyaller geliştirmek tercih edilmelidir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 37 2.2.5. Muhtarlık, belediye, ilçe veya il afet ve acil durum planları ile işbirliği ve koordinasyonun sağlanması Okul afet ve acil durum yönetimi planları hazırlanırken il, ilçe ve belediye ölçeğindeki diğer acil durum planlarıyla koordinasyon sağlanmalı ve ilgili bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer mahalli idarelerin görüşü alınmalıdır. HAZIRLIK PLANI Eksikliklerin tespit edilmesi ve giderilmesi Planın tanıtılması, yaygınlaştırılması Tatbikat Görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi, ve bilinçlendirilmesi Diğer planlarla işbirliği ve koordinasyon Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, kurtarma ve ilk yardım gibi alt planların hazırlanması Eğitim materyallerinin hazırlanması Şekil 6: Afete Hazırlık Planı Döngüsü 38 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 3. AFET SIRASINDA 3.1. Müdahale 3.1.1. Amaç ve kapsam Mümkün olan en kısa süre içerisinde, öğrencilerin, öğretmenlerin ve personelin hayatını kurtarmak ve yaralılara ilk yardım yapmak, su, yiyecek, giyecek, ısınma, barınma, korunma, psikolojik destek gibi hayati ihtiyaçlarını en kısa sürede ve en uygun yöntemlerle karşılamak, afetlerin doğurabileceği ek tehlike ve risklerin yeni afetler doğurmasını engellemek ve okul faaliyetlerini bir an önce normal düzeye getirmektir. Afetin oluşundan hemen sonra başlar ve yol açtığı zararın büyüklüğüne bağlı olarak bir iki ay sürebilir. 3.1.2. Olayın büyüklüğü ve etkileri hakkında bilgi toplanması Okul müdürü veya yetkilendirdiği müdür yardımcısı bir afet veya acil durum meydana geldiğinde sorumlu olay yöneticisidir. Olay hakkında ivedilikle toplayabildiği bilgiler ve önceden almış olduğu eğitim ve deneyimlerine dayanarak uygulanması gereken tahliye, geri tahliye, kilitlenme, yerinde sığınak gibi ilk eyleme karar vermesi, bu kararı herkese duyurması ve müdahale ekiplerini göreve sevk etmesi gerekmektedir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 39 3.1.3. Müdahale ekiplerinin göreve başlaması ve/veya sevk edilmesi Olayın hemen sonrasında olayın yeri, büyüklüğü ve olabilecek olumsuz sonuçlarını tahmin ederek en uygun eylem kararını verebilmek için, okul afet müdahale planının çok iyi bilinmesi ve afet öncesinde periyodik eğitim ve tatbikatlarla sürekli denenmiş olması gerekmektedir. Kendi müdahale ekiplerini hemen göreve yönlendiren sorumlu olay yöneticisi, olayın türüne göre hiç vakit kaybetmeden itfaiye, ambulans, polis gibi asli görevli unsurları da göreve çağırmalıdır. Sorumlu olay yöneticisinin veya yardımcısının herhangi bir nedenle görev yerinde bulunamadığı durumda okul müdahale ekipleri kendiliklerinden değerlendirme yaparak olaya müdahale etmek zorundadırlar. 3.1.4. Afetin türüne göre tahliye ya da yerinde korunma kararı verilmesi Yukarıda da belirtildiği gibi okullarda sorumlu olay yöneticisinin öncelikle vermesi gereken ilk karar okulun tahliye edilip edilmeyeceği kararıdır. Burada afetin türüne göre aşağıdaki standart eylemlerden birine karar verilmesi gerekir (Ek.5). - Tahliye Deprem, yangın, heyelan, çığ gibi olaylar sonrasında ve temel olarak bina içinin dışından daha güvensiz olduğu durumlarda uygulanır. Doğru ve 40 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu güvenli bir tahliye işleminin uygulanabilmesi için okulun mutlaka doğru hazırlanmış bir tahliye planının olması ve bu planın yaygın bilgilendirme faaliyetleri, eğitim ve tatbikatlarla öğretmenler, çalışanlar ve öğrenciler tarafından iyice bilinmesi sağlanmalıdır. Tahliyede öğrencilerin mutlaka “sakin ol, korkma, koşma, konuşma, itişme, geri dönme” gibi temel davranışları biliyor olmaları sağlanmalıdır. - Tersine tahliye Sel, fırtına, tayfun, şiddetli yağış gibi bina içersinin bina dışarısından daha güvenli olduğu durumlarda uygulanır. Öğrenciler afet müdahale planlarında önceden belirlenmiş olan güvenli yerde toplu hâlde veya sınıflarında, koridorlarda camlardan uzak konumlarda bekletilirler. Tersine tahliye öğrencilerin teneffüste veya açık alanda bulundukları durumlar için gereklidir. - Kilitlenme Genellikle okula karşı değişik amaçlı saldırılar, okul bahçesi veya dışında patlamalar meydana geldiğinde uygulanır. Okulun tüm giriş ve çıkışları kilitlenir ve öğrenciler sınıflarında, imkân varsa perdeler kapatılarak ve sınıf kapıları kilitlenerek pencerelerden uzak tutulurlar. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 41 - Yerinde sığınak Öğrencilerin tahliyesi için yeterli zamanın olmadığı veya binanın terk edilmesinin daha riskli olduğu durumlarda uygulanır. Tehlikeli madde sızıntıları ve yayılmaları veya ani gelişen fırtına, tayfun, hortumlar gibi durumlarda uygulanır. 3.1.5. Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi Daha öncede belirtildiği gibi kendi müdahale ekiplerini hemen göreve yönlendiren sorumlu olay yöneticisi, olayın türüne göre hiç vakit kaybetmeden itfaiye, ambulans, polis gibi asli görevli unsurları bilgilendirmek ve göreve çağırmak zorundadır. 3.1.6. Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi Okul afet yöneticisinin bir afet sonrasında yapması gereken önemli görevlerden birisi de; uygulanan tahliye yöntemi konusunda aileleri bilgilendirmek, yardımlarını istemek ve gerektiğinde öğrencileri, önceden hazırlanmış öğrenci teslim formlarına uygun olarak velilerine teslim etmek olacaktır. Bu işlem mutlaka sınıf öğretmenlerinin gözetiminde veya onlar tarafından yapılmalıdır. 42 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 3.1.7. Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil ihtiyaçlarının sağlanması Öğrenci, öğretmen ve çalışanların barınma, beslenme, korunma, ısınma, güvenlik, psikolojik destek vb. gibi hayati gereksinimlerinin en kısa süre içerisinde karşılanması, yaralıların önceliklerine göre uygun yerlere naklinin ve tedavilerinin yapılması çalışmalarını kapsar. MÜDAHALE PLANI Psikososyal destek Olayın büyüklüğü ve Okul çevresindeki etkileri hakkında bilgi topla Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil ihtiyaçlarının sağlanması Müdahale ekiplerinin göreve sevk edilmesi Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi Afet türü ve etkisine göre davranış şekli (tahliye veya yerinde korunma gibi) Şekil 7: Müdahale Planı Döngüsü Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 43 3.2. Çeşitli Afetler Sırasında Davranış Esasları Afet ve acil durumlar karşısında doğru davranış esaslarının bilinmesi ve uygulanmasının can kaybı ve yaralanmaları önemli oranda azalttığı iyi bilinmektedir. Bilgisizlik ve eğitimsizliğin en somut örneklerine, depremler sırasında, pencere ve balkonlardan atlayarak yaralanan insanların çokluğu, panik içersinde sınıflarını terk etmeye çalışan öğrencilerin sayıca çokluğu, sel suları içersinde oynayan çocuklarımızın varlığı delil teşkil etmektedir. Çocukluktan başlayan eğitim ve tatbikatlarla içselleştirilmesi gereken doğru davranış esaslarının temeli şüphesiz ki okullarda atılmalıdır. 3.2.1. Genel Afet sırasında her şey çok hızlı geliştiğinden, korunmak için yapılması gerekenleri düşünme süresi çok azdır. Bu nedenle afet sırasında yapılması gerekenleri önceden bilmek, tatbikatlarla bunları uygulamak afet sırasında doğru davranış gösterilebilmesi için çok önemlidir 3.2.2. Deprem sırasında Deprem sırasında binaları yıkan, zarar veren sarsıntı ilk hissedilen sarsıntıdan beş on saniye sonra meydana gelir. İşte bu sarsıntıdan önce güvenli bir yere ulaşıp en doğru pozisyonun alınması gerekir. 44 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Olabildiğince sakin olunuz, paniğe kapılmayınız, kaçmaya çalışmayınız ve okul afet planında belirlemiş olduğunuz güvenli bir yerde “çök – kapan - tutun” kuralını uygulayınız. Eğer yakınınızda masa, sıra, koltuk gibi sığınılacak bir eşya yoksa pencerelerden uzak bir iç duvar köşesinde çöküp kapanarak başınızı ve ensenizi koruyunuz ve sarsıntının geçmesini bekleyiniz. Sarsıntı durduktan sonra, öğrencilerin durumunu kontrol ediniz, gerekiyorsa onlara basit ilk yardımları yapınız. Varsa elektrik, gaz ve su vanalarını kapatarak süratle binayı terk ediniz. Asansörleri asla kullanmayınız. Eğer açık alandaysanız düşerek veya yıkılarak size zarar verebilecek her şeyden (binalar, duvarlar, elektrik hatları, direkler ve tabelalar vb.) süratle uzaklaşınız. Deprem başladığı anda zemin ve 1. katta iseniz daha önce yaptığınız deprem durum planına uygun olarak en kısa sürede dışarı çıkınız. Bu süre 5 - 10 saniye kadardır. Bu süre depremin oluştuğu yerin bulunduğunuz yere uzaklığına göre değişir. Çok katlı yapıda ve 1. kattan daha yukarıda iseniz deprem bitinceye kadar binayı terk etmeniz mümkün olmaz. Bu durumda çök-kapantutun kuralını uygulayarak sıra veya masanın altına giriniz. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 45 Yapılmaması gerekenler Balkona çıkmayınız. Cam veya balkondan atlamayınız. Asansörü ve merdivenleri kesinlikle kullanmayınız. Paniklemeyiniz, kaçmaya çalışmayınız. Ayakta durmaya çalışmayınız. 3.2.3. Yangın sırasında Yangın güvenliğini sağlamak için öncelikle okullarda duman dedektörünün kullanılması, yangın söndürme cihazlarının bulundurulması, çok sayıda elektrikli aletin tek bir prize bağlanmaması ve yangına sebep olabilecek cihazların açık bırakılmaması gerekmektedir. Çıkan Yangın sırasında; Alev ya da duman görürseniz hemen “Yangın var!” diye bağırarak etrafımızdakileri uyarmalı varsa yangın alarmını çalıştırmalıyız. Eğer yangın küçükse hemen söndürün; kontrolden çıkmışsa dumana dikkat ederek orayı hemen boşaltınız. Yangının çok hızlı ilerlediğini unutmayınız. Mümkünse hemen 110 Alo İtfaiyeyi arayınız. Önce kendi güvenliğinizi düşünerek ve tehlikede olan insanları kurtarmaya çalışarak yangın yerinden hemen uzaklaşınız. 46 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Ateşin oksijensiz bırakılarak söndürüldüğünü unutmayınız. Mümkünse kapı ve pencereleri kapatınız ya da ateşin üstünü örtünüz. Duman ya da yanık kokusu başka bir oda, sınıf vb den geliyorsa, kapıyı elinizin tersiyle kontrol ediniz; sıcaksa açmayınız. Telaşa kapılmadan tahliye kurallarına uyarak yangın yerini boşaltınız. Okul binasını terk ederken sakin olunuz, kargaşa ve paniğe neden olmayınız. Uzaklaşırken yangın alanıyla aranızdaki kapıları kapayınız, varsa kapı altlarını ıslak bir bezle tıkayınız. Varsa yangın merdivenlerini kullanınız. Önceden belirlenmiş olan acil durum toplanma-buluşma alanlarına gidiniz ve orada bekleyiniz. Eğer okul binasından çıkmak olanaksızsa kendinizi pencereden dışarıdakilere göstermeye çalışınız. Dumandan boğulmamak için, yardım gelene kadar eğilerek veya çömelerek ilerleyiniz, mümkünse ağzınızı ve burnunuzu ıslak mendil veya bez parçasıyla örterek nefes alınız. Giysiniz tutuşursa durup yere yatıp yuvarlanınız. Yanıklara hiçbir şey sürmeyiniz, yanığı soğutmak için 10-15 dakika su altında tutunuz. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 47 3.2.4. Sel, heyelan, fırtına, hortum, çığ, tsunami sırasında SEL Öncesinde; ▲ Okulunuzun sele maruz kalma riskini öğreniniz. ▲ Sel riskine karşı nasıl hazırlanacağınızı ve korunabileceğinizi öğrenebileceğiniz eğitim programlarına katılınız. ▲ Sel konusundaki uyarıları radyo ve TV’den mutlaka takip ediniz. Gerektiğinde Meteoroloji’den telefonla bilgi alınız. ▲ Kısa süreli yoğun yağışların ani sele, uzun süreli yağışların ise nehirlerin taşmasına neden olacağını unutmayınız. ▲ Okul afet ve acil durum planını hazırlarken sel riskini göz önünde bulundurunuz. Tahliye güzergâhını buna göre belirlemek gibi gerekli önlemleri alınız. ▲ Gerektiğinde kullanmak üzere kum, kum torbaları, naylon, çivi, kontrplak, tahta vb. inşaat malzemelerini depolayınız ve bir alet sandığını hazır bulundurunuz. ▲ Okul binasında yer seviyesi altında kullanılan bölümlerin rampa aşağıya olan giriş kısımlarında kum torbası vb. setler oluşturunuz. ▲ Özellikle mazgallar ve su tahliye sistemleri ile çatı giderlerinin temizliğini yapınız; tıkanıklıkları gideriniz. ▲ Suyun sürükleyerek zarar verebileceğini düşündüğünüz eşya ve makineleri mümkün olduğunca üst seviyelere çıkarınız. 48 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Sel uyarısı yapıldığında; ▲ Sel öncesi hazırlıklarınızı gözden geçiriniz, planınızı uygulamaya koyarak gerekli ek önlemleri alınız. ▲ Sel sularının çok şiddetli akacağını ve önüne katacağı araç, ağaç ve ağır maddeleri sürükleyeceğini dikkate alarak dere yatağı, nehir, hendek, vadi ve kanyon gibi yerlerden uzak durunuz. ▲ Her an tahliye olabilecek şekilde hazırlıklı olunuz; afet ve acil durum çantanızı yanınıza alınız. ▲ Elektrikli aletleri fişten çekiniz; sigortaları ve vanaları kapatınız. ▲ Sel uyarısı yapıldığında veya daha öncesinde, okul binası dışında bulunan akıntıyla sürüklenip zarara yol açabilecek mangal, çöp kovası vb. eşyaları bağlayınız ya da daha güvenli bir yere kaldırınız. Sırasında; ▲ Sakin olunuz. ▲ Zaman kaybetmeden mümkün olduğunca yüksek yerlere çıkınız. Su birikintileri sığ görünse de içine girmeyiniz ve bu alanlardaki suların kısa sürede yükselebileceğini unutmayınız. ▲ Okulunuzun çevresindeki emniyet ve istinat duvarlarının yıkılabileceğini düşünerek bu bölümlerden uzak durunuz. ▲ Sel suyu, akıntı ya da nehirlerde yürümeye çalışmayınız. Hızla akan 1520 cm derinlikteki suyun bir insanı devirip sürükleyebileceğini aklınızdan çıkarmayınız. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 49 ▲ Okulu boşaltmanız gerekiyorsa elektrik, doğalgaz gibi tesisatları kapatınız. ▲ Kopmuş elektrik telleriyle temas halinde olabilecek su birikintilerinden uzak durunuz. Sonrasında; ▲ Sel, suların geri çekilmesiyle sona ermeyebilir. Bu nedenle yetkililer tarafından “Dönün!” uyarısını almadan kesinlikle evlerinize dönmeyiniz. ▲ Okulunuzda herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol ediniz. ▲ Okula girmeniz gereken durumlarda, çevresel kontrollerinizi yapınız ve kişisel güvenlik önlemlerinizi alınız. ▲ Okulda gaz sızıntısı olmadığından, suyun altında kalmış elektrik aksamı veya elektrikle çalışan eşyalar bulunmadığından emin olunuz. Sele maruz kalmış binadaki kopmuş hiçbir kabloya ve elektrikli aletlere dokunmayınız. ▲ Suyun iletken olduğunu unutmayınız. Elektriğe kapılma riski nedeniyle eşyalarınızı kurtarmak adına da olsa suyla kaplı alanlara girmeyiniz. ▲ Sel sonrası insan sağlığına zarar vermemesi için lağım çukuru ve atık su sistemlerini mutlaka yetkililere kontrol ettiriniz. ▲ Sel suyu ile temas etmiş hiçbir gıda malzemesini ambalajlı olanlar dahil kullanmayınız. ▲ Koşullara uygun kişisel hijyen önlemlerinizi (örneğin plastik çizme, plastik ve/veya lateks eldiven, vb.) almadan sel suyu ile temas etmiş hiçbir malzemeye dokunmayınız. 50 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu ▲ Sele maruz kalmış bölgelerde kaynağını bilmediğiniz suları kullanmayınız. Kuyu sularını ancak kuyudan belli bir süre su çekildikten ve kaynatıldıktan sonra kullanınız. Güvenliğinden emin olmadığınız kuyu sularının ölçümlerini yaptırmayı ihmal etmeyiniz. ▲ Mümkünse şişe suyu kullanınız. ▲ Sel sırasında yaralandıysanız tetanos aşısı yaptırmanız gerektiğini unutmayınız. ▲ Sel suyuna temas etmiş giysi ve eşyalarınızı çok iyi şekilde yıkayıp temizleyiniz; kişisel hijyeninize dikkat ediniz. ▲ Mümkün olduğunca özel ihtiyaç sahibi kişilere ve hayvanlara yardım ediniz. ▲ Okula sel sırasında yılan ve benzeri zararlı hayvanların girmiş olabileceğini düşünerek bu konuda inceleme yapınız. HEYELAN Öncesinde; Okul ve okulun yakın çevresindeki heyelan riskleri hakkında bilgi edininiz. Heyelan riskine karşı nasıl hazırlanacağınızı ve korunacağınızı öğrenebileceğiniz eğitim programlarına katılınız. Okul yeri olarak heyelan riski taşıyan bölgeleri seçmeyiniz. Okul binasının zemin etütlerini yaptırarak güvenlik seviyesini artırıcı önlemler alınız. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 51 Okul afet ve acil durum yönetimi planını hazırlarken heyelan riskini göz önünde bulundurunuz. Tahliye güzergâhını buna göre belirlemek gibi gerekli ek önlemleri alınız. Heyelan belirtileri konusunda gerekli bilgilere sahip olun: Kapılarda ve pencerelerde sıkışmaların gözlenmesi. Yer altı su borularında sızıntıların ve kanalizasyon kanallarında kırılma ve çatlakların oluşması. Daha önce o bölgede heyelan meydana gelmiş olması. Arazi veya yollarda çatlakların, yarıkların veya açılmaların oluşması. Olağan dışı seslerin duyulması (ağaç çatlaması sesleri, birbirine sürtünen kaya vb. cisimler). Yoğun veya kesintisiz yağan yağmurlar. Tel veya ahşap çitlerde yer değiştirmelerin görülmesi. Telefon direklerinde, çitlerde ve ağaçlarda yamaç aşağı eğilme ve yatmaların gözlemlenmesi. Arazide daha önce olmayan kaynak sularının, suya doygun alanların ve su sızıntılarının oluşması. Okul binasının temelleri altında çatlama, yarılma veya ayrılmaların gözlemlenmesi. Okul binasının döşemelerinde ve duvarlarda sürekli genişleyen çatlakların oluşması. Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri veya birkaçı gözlemlendiğinde, öncelikle 179 Alo valilik, il afet ve acil durum müdürlükleri, belediye, polis, itfaiye gibi kurumların bilgilendirilmesi. 52 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Yoğun ve kesintisiz yağan yağmurlar gibi çamur akıntısı riskinin yüksek olduğu durumlarda yetkili kurumların yapacağı duyuru ve anonsların takip edilmesi. Sırasında; Okul binasından çıkmak ve heyelan bölgesinden uzaklaşmak için yeterli vaktiniz varsa tahliye olunuz. Kapalı Alandaysanız; Okul binasından çıkmak veya heyelan bölgesinden uzaklaşmak için yeterli vaktiniz yoksa içeride kalınız. Sağlam eşyaların altında ve/veya yanında ÇÖK – KAPAN – TUTUN hareketini uygulayınız. Hissettiğiniz hareket sona erinceye kadar yerinizden ayrılmayınız. Dışarıdaysanız; Heyelan veya çamur akıntısının hareket yolunun üzerinde durmayınız. Çevrenizdeki insanları uyararak heyelanın hareket yolundan uzaklaşınız ve mümkün olduğu kadar yükseklere doğru çıkınız. Heyelan veya çamur akıntısından kaçabilecek zamanınız veya etrafınızda arkasına saklanabileceğiniz sağlam bir şey yoksa, olduğunuz yerde ÇÖK – KAPAN – TUTUN hareketini yaparak başınızı ve boynunuzu koruyunuz. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 53 Sonrasında; Her şeyden önce öğrencilerin, öğretmenlerin ve okul personelinin güvende olduğundan emin olunuz. Olayın tekrarlanması ihtimaline karşı mümkünse herkesin bölgeden uzaklaşmasını sağlayınız. Kendi güvenliğinize dikkat ederek çevrenizde yardıma ihtiyacı bulunan kişi olup olmadığını kontrol ediniz. Yangın veya yeni bir çamur akıntısı gibi tehlikeler yoksa yaralı ve yardıma muhtaç kişileri yerinden oynatmayınız. Yardım için gelen yetkilileri, bu kişilere yönlendiriniz. Mümkünse okulda bulunan elektrik, gaz ve su tesisatlarını kapatınız. Çevrenizde gaz kaçağı olmadığından emin oluncaya dek, yanıcı madde kullanmayınız. Bulunduğunuz yeri kibrit veya diğer yanıcı maddelerle aydınlatmaya çalışmayınız. Telefonları meşgul etmeyiniz. Risk yaratabilecek duvar, çatı ve bacaların etrafında dolaşmamaya özen gösteriniz. Radyo vb. kitle iletişim araçları yoluyla, yapılan uyarıları dinleyiniz ve söylenenleri uygulayınız. Cadde ve sokakları acil yardım araçları için boş bırakınız. Eşya almak amacıyla, zarar görmüş okul binası içine girmeyiniz. Heyelan veya çamur akıntısı sonrası meydana gelebilecek sellenmelere karşı dikkatli olunuz. 54 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 4. AFET SONRASINDA 4.1. İyileştirme 4.1.1. Amaç ve kapsam Okulun bir an önce açılması ve normal programına dönebilmesi için iyileştirme planında öngörülen eylemlerin uygulanmasını sağlamaktır. Ana hedef eğitimin mümkün olan en kısa süre içersinde başlayabilmesinin temini ve meydana gelen olaydan elde edilen derslerin ışığı altında daha güvenli ve emniyetli bir okul ve eğitim ortamı oluşturmaktır. 4.1.2. Yönetsel iyileştirme Bu faaliyetler başta okulun her hangi bir nedenle eksilmiş olan öğretmen ve personel eksikliğini gidermeyi, kullanılamayacak hâle gelen ek bina ve tesisler yerine geçici tesisler temin etmeyi, gerektiğinde hibe ve yardımlar alarak çalışmaları yürütmeyi öngören faaliyetlerdir. 4.1.3. Eğitsel iyileştirme Yaşanan afetin büyüklüğüne bağlı olarak uygulanmakta olan eğitim programının ve süresinin yeniden gözden geçirilmesi, gerektiğinde azaltılması, ihtiyaç varsa ek programlar oluşturulması, eğitim ortamının yeniden düzenlenmesi, imkân varsa uzaktan eğitim programlarının geçici Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 55 olarak devreye sokulması, barınma ve beslenme olanakları sağlanması gibi faaliyetlerdir. 4.1.4. Psikolojik iyileştirme Afet gibi önemli bir travma geçirmiş olan öğrencilerle öğretmenler ve personelin normal eğitim sürecine başlamadan önce mutlaka bir psikososyal destek programından geçirilmesi ve bu destek programının çıktıları esas alınarak normal eğitim faaliyetleridir. Yeterli ve programının etkili uygulanmaya psiko-sosyal destek başlaması faaliyetleri uygulanmadan normal eğitim faaliyetlerine başlanması halinde öğrenciler ve hatta bazı öğretmenlerde verimlilik düşmesi ve travma sonrası stres bozukluklarında ciddi artışlar olabileceği gözden uzak tutulmamalıdır. Aslında psikolojik destek faaliyetlerinin okullar açılmadan ve olayın hemen akabinde başlatılması şarttır. Okul açıldığında ise rehberlik öğretmenleri ve sosyal hizmet uzmanları tarafından öğrencilerin dikkatle izlenmesi ve desteğe ihtiyaç duyan öğrenciler için gerektiğinde profesyonel destek sağlanması gerekmektedir. Psikolojik iyileştirme faaliyetleri hakkında çok geniş bilgiler vermenin kılavuz mantığına uygun olmadığı düşüncesiyle burada kısa bilgiler vermekle yetinilmiştir. 4.1.4.1. Velilere yönelik Yukarıda da belirtildiği üzere afet veya kriz sonucu doğuran her büyük olayın başta çocuklar olmak üzere veliler, öğretmenler ve çalışanlar üzerinde önemli duygusal ve psikolojik tepkiler doğurması kaçınılmazdır. 56 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Çocukların ve eğitim ortamının iyileştirilmesi ve normale döndürülebilmesi için velilerin de eğitime tabi tutulması ve gerektiğinde psiko-sosyal destek alması gerekmektedir. Bu tür eğitim ve desteğin temelinde travma yaşayan çocukların davranışları ve onlara yaklaşım yollarının öğretilmesi esas alınmalıdır. 4.1.4.2. Öğrenciye yönelik Bilindiği üzere çocuklar afet ve acil durumlardan en çok etkilenen kitlelerin başında gelmektir. Bu nedenle de ivedilikle psiko-sosyal destek almaları gerekmektedir. 4.1.4.3. Öğretmene yönelik Bir afet sonrasında okul yöneticilerinin, öğretmenlerin ve çalışanların kendileri de afetzede olmalarına rağmen, görevleri gereği öğrencilere ve velilere bilgi ve destek vermek durumundadır. Bu yoğun stresle baş edebilmeleri için afet öncesi ve sonrasında gerekli eğitim ve desteği almış olmaları zorunlu olmaktadır. Afet ve acil durumların neden olduğu travmalar ve afet sonrası psikososyal destekler konusunda geniş bilgiler değişik kaynaklarda mevcuttur. 4.1.5. Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi Başta depremler, yangınlar, heyelanlar, seller, patlamalar olmak üzere hemen her tür olay sonrasında okul binalarının yetkili mühendislerce Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 57 incelenmesi ve güvenle kullanılabileceğinin belgelenmesi gerekmektedir. Bu konu okul afet yönetimlerinin yerine getirmesi gereken en öncelikli önlemdir. Okulun güvenle kullanılabileceği kararından sonra okul afet ve acil durum yöneticileri bina ve tesislerin fiziksel iyileştirme faaliyetlerini planlayarak uygulamaya başlayabilir. Bu faaliyetler; okul binaları ve müştemilatlarının dış ve iç cephelerinde meydana gelen mimari (yapısal olmayan) elemanlardaki hasarlar, elektrik ve mekânik sistemlerde meydana gelen hasarlar, bilgisayar ve haberleşme sistemleri, kütüphane ve laboratuvarlar, sınıf içi donanım ve malzeme kayıpları gibi fiziksel unsurların ivedilikle temini, onarımı ve okulun fiziksel olarak kullanıma açılmasını sağlayan faaliyetlerdir. Bu onarımlar yapılırken okulun ilerde olabilecek afetlerden etkilenmeyecek veya çok az etkilenebilecek yöntemler kullanılarak onarılması yaklaşımı tercih edilmelidir. Örneğin içe açılan kapıların değiştirilmesi, kırılmış camlar yerine dağılmayan camlar kullanılması, yoksa yangın alarm sistemlerinin kurulması gibi. 4.1.6. Okulun yeniden açılması Bir afet veya acil durum sonrasında okulların mümkün olan en kısa süre içersinde yeniden açılabilmesi, topluma hayatın yeniden normale dönmekte olduğu güvencesinin verilmesi açısından son derece önemlidir. Okulların yukarıda belirtilen yapısal, yönetsel, eğitsel ve psikolojik iyileştirme faaliyetlerinin tamamlanması sonrasında okul yeniden eğitime açılabilir. 58 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Psikolojik iyileştirme faaliyetlerinin okullar açıldıktan sonra da devam ettirilmesi ihmal edilmemelidir. 4.1.7. Afet müzeleri veya köşelerinin kurulması Afet ve acil durumların önlenmesi ve risklerinin azaltılması çalışmalarında başta okullarda olmak üzere her düzeyde eğitim, bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetlerinin önemi çok büyüktür. Ancak bu faaliyetlerle halkta kalıcı bir farkındalık ve risk azaltma kültürü oluşturulabilmektedir. Meydana gelen afetler sonrasında yaşanan problemler ve bu olaydan elde edilen derslerin kalıcı olmasında okullarda ve diğer kurum ve kuruluşlarda kurulacak afet köşeleri ve müzelerin önemi büyüktür. Bu konu 2012 yılından itibaren etkin olarak uygulanmak üzere yürürlüğe girmiş olan “Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı“ içersinde de önemli bir görev olarak yer almıştır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 59 İYİLEŞTİRME PLANI Okulun yeniden açılması Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi Psikolojik iyileştirme Yönetsel iyileştirme Eğitsel iyileştirme Şekil 8: İyileştirme Planı Döngüsü 60 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu ZARAR AZALTMA PLANI HAZIRLIK PLANI Tehlike ve riskleri önle veya azalt Tehlikeleri belirle Varsa eksiklikleri gider Zarargörebilirlikleri belirle Mevcut imkan ve kaynakları belirle Riskleri belirle Eksikliklerin tespit edilmesi ve giderilmesi Planın tanıtılması, yaygınlaştırılması Tatbikat Görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi, ve bilinçlendirilmesi Diğer planlarla işbirliği ve koordinasyon Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, kurtarma ve ilk yardım gibi alt planların hazırlanması Eğitim materyallerinin hazırlanması Öncelikleri belirle İYİLEŞTİRME PLANI MÜDAHALE PLANI Psikososyal destek Okulun yeniden açılması Olayın büyüklüğü ve Okul çevresindeki etkileri hakkında bilgi topla Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil ihtiyaçlarının sağlanması Psikolojik iyileştirme Müdahale ekiplerinin göreve sevk edilmesi Yönetsel iyileştirme Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi Eğitsel iyileştirme Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi Afet türü ve etkisine göre davranış şekli (tahliye veya yerinde korunma gibi) Şekil 9: Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Döngüsü Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 61 5. AFET YÖNETİMİ FAALİYETLERİ İÇİN YILLIK PLAN Okul afet ve acil durum yönetimi planları bir kere hazırlanarak bırakılan belgeler olmamalıdır. Okulun kapasitesi ve durumundaki değişimlere, tatbikatlardan ve yıllık eylem planındaki faaliyetlerden elde edilen deneyim ve derslere göre yılda en az bir kere revize edilmelidir. Okul afet ve acil durum planıyla uyumlu olacak şekilde yıllık faaliyet planının hazırlanması ve uygulanması son derece önemlidir. Yıllık faaliyetlerin planlama döngüsü Şekil 10’da gösterildiği gibi planla, uygula, kontrol et ve harekete geç şeklinde olmalıdır. Her faaliyetin mutlaka bir değerlendirmesi yapılarak problemler saptanmalı ve düzeltilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Şekil 10: Yıllık Faaliyetler İçin Plan Döngüsü 62 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Yıllık planlar; 1. Zarar azaltma ve hazırlık konusunda alınabilecek önlemleri ve yapılacak faaliyetleri 2. Müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa ile ilgili faaliyetleri (eğitim, tatbikat vb.,) 3. Öğrenciler, öğretmenler, aileler ve halk için afet eğitimini 4. Hem kendi okulu hem de diğer okullarla bilgi ve tecrübe paylaşımını 5. Problemleri saptama, alınabilecek önlemleri belirleme ve problemleri çözmeye ilişkin yapılabilecek diğer faaliyetleri içermelidir. Yıllık planlarda aşağıdaki başlıklar mutlaka olmalıdır. 1. Yıllık planın amaç ve hedefleri 2. Faaliyet tiplerine göre çeşitli alt faaliyetleri 3. Uygulama takvimi 4. Sorumlu kişi ve/veya kişiler varsa işbirliği yapılan kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütleri 5. Bütçe 6. Her aktivite için gerekli olabilecek diğer bilgi ve açıklamalar Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 63 Afet ve acil durumlarla ilgili faaliyet tipi ve faaliyet çeşitleri aşağıdaki tabloda verildiği gibi olabilir. Bunlar istenildiği kadar çeşitlendirilebilinir. Faaliyet Tipi Faaliyet çeşitleri Zarar azaltma ve Tehlike ve riskin belirlenmesi, yapısal ve yapısal olmayan hazırlık önlemler, gerekli malzeme ve materyallerin hazırlanması, konularında afet ve acil durumlarda ilgili kurum/kuruluşlarla iletişim ve alınabilecek işbirliği konusunda gerekli teyitlerin alınması vb., önlemler ve faaliyetler Müdahale, Afet müdahale simülasyonu, afet yönetimi tatbikatları, iyileştirme ve tahliye tatbikatları, ilk yardım eğitimi, psikolojik yardım yeniden inşa eğitimi, afet yönetimi komitesi masa başı tatbikatı, faaliyetleri öğrencileri teslim tatbikatı vb., Afet eğitimi Görsel ve hayali afet oyunları, güvenlik haritaları, okul ve yakın çevresi için tehlike avı vb., Öğretmenler arasında Okullarda eğitmen eğitimi, diğer okullar ile iletişim ve bilgi eğitim paylaşımı vb., ve bilgi paylaşımı Diğer faaliyetler Tahliye yolu, ekipman kontrolü vb., Yıllık plan ve bu planda önerilen her faaliyetin gerçekleştirilmesinden sonra değerlendirilmesi gerekir. Yıllık planın ve her faaliyetin başarılı olup olmadığına nasıl karar verileceği veya değerlendirmenin nasıl yapılacağına her okul kendi karar vermelidir. Değerlendirme hazırlanacak olan bir 64 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu kontrol listesi veya değerlendirme formu ile, öğretmen, öğrenci ve diğer çalışanlarla yapılacak görüşme veya anketlerle yapılabilir. Elde edilen sonuçlar mutlaka gelecek yıl yapılacak plan ve faaliyetlerde dikkate alınmalıdır. 5.1. Afet yönetimi eğitim ve tatbikatlarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesi Afet yönetimi eğitimi ve tatbikatı afet ve acil durum faaliyetlerinin bir parçası olmalı ve bir bütünlük içinde yapılmalıdır. Genellikle eğitim ve tatbikatlar planları test etmek, yetenek ve beceriyi geliştirmek, motivasyon ve ilgiyi artırmak amacıyla yapılır. Eğitim ve tatbikatlar aşağıdaki konularda olabilir. Yangın söndürme Kova iletme Battaniye ile sedye yapma 3 ceket ile sedye yapma Kriko ile kaldırma Kurtarma Yaralıları tedavi etme Çadır kurma Deprem sırası tahliye Deprem sonrası tahliye Teslim etme Tsunami için tahliye Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 65 Diğer afet ve acil durumlar için davranış şekilleri Yangın için tahliye ………………… 5.2. Eğitim ve tatbikatların planlanması ve uygulanması Eğitim ve tatbikat planlarının değerlendirilmesi, uygulanması ve geliştirilmesi için aşağıdaki adımlar izlenebilir. Adım 1: Okulun kapasitesi ve durumu analiz edilir (SWOT analizi kullanılabilir) Adım 2: Amaç ve hedeflere karar verilir Adım 3: Plan ve senaryo yapılır Adım 4: Hazırlıklar tamamlanır Adım 5: Uygulanır Adım 6: Değerlendirme yapılır Hazırlanan planın, yıllık planın ve gerçekleştirilen her faaliyetin değerlendirilmesi SWOT analizi ile yapılabilir. SWOT analizi ile amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı, her amaç için belirlenen performans göstergeleri ile değerlendirilmelidir. Değerlendirmeden elde edilen sonuçlar daha sona yapılacak olan faaliyetlerin, yıllık planların ve ana planın yeniden düzenlenmesi içinde kullanılmalıdır. 66 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Aşağıda SWOT analizi için sadece fikir vermesi açısından bazı örnekler sunulmuştur. Güçlü yanlar Zayıf Yanlar İnsan kaynağı: Öğretmenler Öğretmen sayısı azlığı İnsan kaynağı: Öğrenciler Öğrenci sayısının fazlalığı Ekipman Binanın depreme dayanımı Afet yönetim planı ve Toplanma alanlarının küçük sistemi olması Fırsatlar Tehditler AFAD Hasar meydana gelmesi Hastaneler Öğretmenlerin atanması İl Milli Eğitim Müdürlükleri Hava koşulları Veli ve Yerel Halk Beklenmedik durumlar (Okula sığınan insanlar gibi) Tahliye, kurtarma ve teslim tatbikatı ile ilgili bir SWOT analizi örneği (Normal durum için) Güçlü yanlar Kurtarma Zayıf Yanlar grubunun iyi çalışması Etkili olarak çalışan öğretmenlerin azlığı Teslimde öğrenci listelerinin kullanılması Binada çatlakların meydana gelmesi Fırsatlar Tehditler Veli ve yerel halkın okula Açık hava koşulları planladığı gibi gelmesi Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 67 Tahliye, kurtarma ve teslim tatbikatı ile ilgili bir SWOT analizi örneği (En kötü durum için) Güçlü yanlar Zayıf Yanlar Kurtarma grubunun işini iyi Kurtarmada görevli öğretmenlerin bilmesi bir kısmının yaralanması Tahliye ve tatbikatlarının Teslim için kullanılacak öğrenci teslim yapılmış listelerinin kayıp olması Bir dizi olumsuzluk sonucu velilerin olması okula gelememesi Fırsatlar Tehditler Veli ve yerel halkın çok bilinçli olması Okul binasında ağır hasarlı yerlerin olması Bu analizler ile gerçekleştirilen her faaliyet test edilmiş, güçlü ve zayıf yönler görülmüş olur. SWOT analizlerinin her faaliyet için normal durum ve en kötü durum için ayrı ayrı yapılmasında ve en kötü durumu düşünerek kapsamlı tatbikatların yapılmasında yarar vardır. SWOT analizi sonuçlarından yararlanarak plan ve faaliyetler yeniden gözden geçirilmeli varsa eksiklikler giderilmelidir. 6. PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Planın ve yapılan faaliyetlerin geliştirilebilmesi için mutlaka her faaliyetten sonra ve yıl sonunda değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme ile ilgili yardımcı olmak amacıyla Bölüm 5 te bazı örnekler verilmiştir. Bu değerlendirmelerin hem Okullar hem de İl Milli Eğitim Müdürlükleri 68 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu tarafından yapılması faydalı sonuçlar alınmasını sağlar. Aşağıdaki tabloda örnek bir değerlendirme formu sunulmuştur. Her okul ve Milli Eğitim Müdürlüğü kendi tehlike ve riskine, okulunun durum ve şartlarına, yıllık plan ve faaliyetlerine göre bu formu geliştirmeli ve kendi okuluna ve iline göre değerlendirme formları hazırlamalıdır. Değerlendirilen Değerlendiren Değerlendirme Önerilen faaliyet veya plan kişi zamanı maddeleri veya değerlendirme kurum Okul afet ve acil Okul durum yönetimi planı İl Milli Eğitim - Afet ve acil durum yönetimi ile teslim ilgili faaliyetler için yıllık planın Müdürlüğüne etmeden önce (Bu değerlendirmenin nasıl yapılacağına her okul kendi karar vermeli) Okul afet ve acil durum yönetimi planı İl Milli Eğitim İl Milli Müdürlüğü Müdürlüğüne edildikten sonra varlığı - Kılavuzda önerilen içeriğe uygunluğu - Okulun durumu, öğrenci sayısı, Eğitim teslim insan kaynağı gibi yerel şartların ve tehlikelerin yeterince dikkate alınıp alınmadığı - İlgili diğer kurum ve kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri ile işbirliğine gidilip gidilmediği - Planda yapılması önerilen şeyler için gerçekçi çözümlerin olup olmadığı Yıllık faaliyet planı Okul - Okulun afet ve acil durum yönetimi ile sorunlarından ilgili mevcut bahsedilip bahsedilmediği - Her faaliyetin amacının detaylı bir şekilde açıklanıp Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 69 Değerlendirilen Değerlendiren Değerlendirme Önerilen faaliyet veya plan kişi zamanı maddeleri veya değerlendirme kurum açıklanmadığı - Bölüm 5’de bahsedilen 5 tip faaliyet için alt faaliyetleri içerip içermediği - Özellikle öğrencilerin katılabileceği ve ilgisini çekeceği faaliyetlerin varlığı Plandaki bütün - Amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı faaliyetler tamamlandıktan sonra Yıllık faaliyet planı - Problemlerin tanımlanıp tanımlanmadığı İl Milli Eğitim Plan il Milli Eğitim - Okulun afet ve acil durum Müdürlüğü Müdürlüğüne yönetimi teslim edildikten sonra ile sorunlarından ilgili mevcut bahsedip bahsetmediği - Her faaliyetin amacının detaylı bir şekilde açıklanıp açıklanmadığı - Bölüm 5’de bahsedilen 5 faaliyet tipi için alt faaliyetler içerip içermediği - Özellikle öğrencilerin katılabileceği faaliyetlerin olup olmadığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Faaliyeti Okul Her bir gerçekleştikten sonra (her faaliyet için ayrı 70 faaliyet Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu - Amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı - Problemlerin tanımlanmadığı tanımlanıp Değerlendirilen Değerlendiren Değerlendirme Önerilen faaliyet veya plan kişi zamanı maddeleri Her altı ayda bir - Yapısal olmayan önlemlerin veya değerlendirme kurum ayrı) Okul afet yönetiminin Okul durumu alınıp alınmadığı Okul afet yönetiminin İl Milli Eğitim durumu Müdürlüğü Her yıl - Tahliye yolları ve toplanma bölgelerinin güvenliğinin sağlanıp sağlanmadığı - Başı koruyacak şeylerin hazır olup olmadığı - Elektirik kesintisine karşı önlemlerin alınıp alınmadığı - İlk yardım hazırlığı, Tahliye hazırlığı - Okul binasının deprem dayanımı konusunda çalışmalar Değerlendirme yöntemi Değerlendirme birçok yol ve yöntem kullanılarak yapılabilir. Örneğin değerlendirme Teftiş Görüşme Anket Toplantı Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 71 şeklinde yapılabilir. Değerlendirici en uygun değerlendirme yöntemini geliştirmelidir. Bir önceki bölümde örnek değerlendirme maddeleri verilmiştir. Bu maddelerle ilişkili olarak değerlendirici plana ve yıllık faaliyetlere göre uygun değerlendirme yol ve yöntemlerini ve değerlendirme maddelerini belirlemelidir. 72 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 7. EKLER Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 73 EK-1: YAPISAL VE YAPISAL OLMAYAN FAALİYETLER A - YAPISAL FAALİYETLER Genel olarak 1975 ten sonra yayınlanmış olan “Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik” lere göre inşa edilen okulların can güvenliğini sağlayacak yeterlilikte olduğu ve deprem sırasında yıkılmamaları gerektiği beklenir. Her ne kadar okulunuzun yapısal olarak depreme dayanıklı olup olmadığını belirlemek bir uzmanlık gerektiriyorsa da, aşağıdaki çalışmaları yaparak yetkili bir mühendise ihtiyaç olup olmadığını tespit edebilirsiniz. - Okulunuzun resmi deprem bölgeleri haritasına göre hangi dereceli deprem bölgesinde olduğunu öğreniniz. - Okulunuzun bulunduğu yer için “İmar Planına Esas JeolojikJeoteknik Etüt Raporu” hazırlanarak yerleşime uygunluk değerlendirmesi yapılıp yapılmadığını öğreniniz (İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü ve/veya İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünden öğrenebilirsiniz). - Okul binası ve/veya binalarının zemin etüt raporları var mı? Okulunuzun bulunduğu yerin zemin yapısı hakkında bilgi edininiz. - Okul binasının yapım tarihi ve yapıldığı yılda yürürlükte olan resmi deprem bölgeleri haritasına göre durumu ve hangi deprem yönetmeliğine göre yapılmış olduğunu öğreniniz. 74 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu - Bina okul amaçlı mı yapılmış? Yoksa sonradan okul olarak mı kullanılmaya başlanmış. Öğreniniz. - Yapım izni ve yapı kullanma izni var mı? - Okul binasının depremler nedeniyle onarılıp onarılmadığını, binada farklı kullanımlar amacıyla değişiklik yapılıp yapılmadığını özellikle taşıyıcı sistemine (Kolon, kiriş vb.) müdahale yapılıp yapılmadığını mutlaka soruşturup öğreniniz. - Yapıda hazır beton kullanılıp kullanılmadığını ve hazır betonun hangi firmadan alındığını öğreniniz. Standarda uygun hazır beton üreten firmaları “Hazır Beton Birliği” n den öğreniniz. - Yapının bodrum katında nemden kaynaklanan siyah lekeler ve pamukçuklar olup olmadığını kontrol ediniz. Bu gibi durumlar yapıda iyi bir su izolasyonu olmadığını ve beton içersindeki demirlerde (donatı) paslanma (korozyon) olabileceğini göstermektedir ki bu da yapının depreme dayanımını doğrudan etkileyen bir faktördür. - Okul binası ve arsasının bulunduğu yerde heyelan, su baskını, çığ, kaya düşmesi gibi başka afetler olup olmadığını ve zeminin depremler sırasında sıvılaşma, farklı oturma, yanal yayılma gibi yerel zemin etkilerine maruz kalarak hasar görüp görmeyeceğini deneyimli bir jeoloji mühendisine danışarak öğreniniz. Bu konuda ilgili meslek odalarından, üniversitelerden yardım ve destek alınabilir. - Okul binanızın teknik uygulama sorumlusu (fenni mesul) veya binayı denetleyen yapı denetim kuruluşu ile temasa geçerek yapının Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 75 mimari projesi ile statik hesaplarının yürürlükteki deprem yönetmeliklerine uygun olup olmadığını sorunuz ve bu konuda kendilerinden yazılı bir belge isteyiniz. Bu kişiler bulunamıyorsa yapıyı deneyimli bir mühendise inceletiniz (Bu konuda İnşaat Mühendisleri Odasından yardım istenebilir). Okul binasının depreme karşı güvenli olup olmadığı yalnızca gözlem yapılarak anlaşılmaz. Bunun için daha detay araştırma yapılması, malzeme örnekleri alınarak bunların laboratuvarlarda testten geçirilmesi gerekir. Bu araştırmalar ancak İnşaat Mühendisleri Odası, Üniversitelerin İnşaat Mühendisleri Bölümü ve Deprem Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezleri, İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerinin yetkili ve bu konuda uzman mühendisleri tarafından yapılabilir. Okul binalarının depreme karşı güvenli olup olmadıkları, Deprem Yönetmeliği’ndeki mevcut koşullara uyulup uyulmadığının belirlenmesi ile anlaşılır. Betonarme yapıların deprem güvenliğinin araştırılması, aşağıdaki adımları kapsar: 1- Mühendisler tarafından okul binasının mevcut projesi incelenir. Projenin deprem yönetmeliğine uygunluğuna bakılır. Proje bulunamazsa, ölçümler yapılarak binanın taşıyıcı sisteminin mevcut durumunu gösteren rölöveleri çıkarılır. 2- Mühendisler, binaya gelerek inşaatın projeye uygun olarak yapılıp yapılmadığını kontrol ederler. Bunun için; yapı elemanlarının boyutlarına bakılır ve taşıyıcı sistemde kullanılan 76 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu donatıların cins, paslanma durumu, boyut ve yerleşimlerine bakılır. Taşıyıcı elemanlardaki betonun sıva ve pas payı kaldırılarak kontrol edilir. Yapılan araştırmalardan sonra pas payı kaldırılan bölgeler, doğru bir şekilde kimyasal tamir harcı ile kapatılmalıdır. 3- Yapının mevcut beton kalitesini ölçmek için uygun görülen birkaç farklı noktadan, taşıyıcı elemanların donatılarına rastlamayacak şekilde karot ile beton örnekleri alınarak laboratuvara test edilmeye gönderilir. Daha sonra taşıyıcı elemanlarda örnek almak üzere oluşturulan boşluklar, doğru bir şekilde, yüksek mukavemetli, rötresi az kimyasal harç ile doldurulur. Beton örneğinin, bina içinde dağılımını görebilmek amacıyla farklı noktalardan alınması gerekir. Bir binada, gerekli görülen her yerden karotla örnek alınamıyorsa uygun yerlerden beton örneği alınıp, diğer noktalarda taşıyıcı elemanların sıvası kaldırıldıktan sonra çekiç okumaları da yapılabilir; fakat yalnızca çekiç okumaları yapmak, beton dayanımını belirlemek için yeterli değildir. 4- Tüm bu bilgilere dayanarak, binanın yapısal özellikleri ve üzerinde inşa edildiği zeminin özellikleri de göz önüne alınarak bilgisayar ortamında binanın analizi yapılır ve yapısal elemanların taşıma kapasiteleri yönetmelik çerçevesinde kontrol edilir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 77 B : Binalarda Yapısal Olmayan Elemanlar Tablosu Türü Elemanlar Mekânik Sistem Kalorifer kazanları, su tankları, ısı pompası, havalandırma/soğutma elemanları Elektrik Sistemi Elektrik tesisatı, kesintisiz güç kaynakları, yedek jeneratörler Dış Cephe Mimari Elemanlar Yığma bacalar, kalkan duvarlar, cephe kaplamaları, parapetler, kornişler, pencereler İç Cephe Mimari Elemanlar Kapılar, tavan kaplamaları, havalandırma sistemi, aydınlatma sistemi, tuvaletler, kantin, büfe, mutfak pişirme sistemleri Mobilyalar, Araç – Gereç Laboratuvar malzemeleri, kitaplık dolapları, çelik dolaplar, asılı panolar, bilgisayar sistemleri, elektronik ve diğer elektrikli cihazlar, beyaz eşyalar, asılı duran eşyalar, dolaplar, dekoratif eşyalar, raflarda duran eşyalar, camlar, tüpler, aydınlatma elemanları, tabelalar, klimalar Yapısal olmayan elemanlar, bir binanın taşıyıcı sistemi (kolon, kiriş, döşeme, taşıyıcı duvar, çatı ve temel) haricindeki bütün kısımlar ve binanın içindekilerdir. Okul Deprem Tehlike Avı Okul Deprem Tehlike Avı her sınıf, ofis, kantin, spor salonu, laboratuvar, konferans salonu, kazan dairesi vb., gibi okulun her bölümü için tek tek dolaşılarak yapılır. Tehlike avının okul afet ve acil durumu yönetimi 78 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu ve/veya komitesinde yer alan kişiler tarafından yapılması tavsiye edilir. Tehlike avı yaparken tek ihtiyacınız hayal gücü ve sağduyudur. Konu ile ilgili eğitim almış ve/veya ilgili yayınları okumuş olmanız tercih edilir. Afet olduğunda neler olabileceğini, hangi eşyaların düşmesi veya kayması ile bize zarar verebileceğini hayal etmeliyiz. Bu tip çalışmalarda ilk önce, yaşamsal zarar verebilecek olan, can kaybı veya yaralanmaya neden olabilecek ya da çıkış yollarını tıkayabilecek olan nesneler sabitlenerek emniyetli hâle getirilir. İkinci olarak, ekonomik kayıp yaratacak olan ve çevresindekilere zarar verebilecek eşyalar sabitlenerek emniyete alınır. En sonunda da sosyal ve kültürel değeri olan nesneler emniyete alınır. - Ağır eşyalar baş hizasının altına yerleştirilir, - Yüksek ve ağır mobilyalar duvar, zemin ve tavana sıkıca sabitlenir, - Dolap kapakları sürgülü veya mandallı kilitlerle tutturulur, - Isıtıcılar ve ısı kaynakları emniyete alınır, - Yangın söndürücüleri ve diğer gaz silindirleri sabitlenir, - Kırılabilecek camlardan korunacak şekilde düzenleme yapılır, - Ağır ve önemli elektronik cihazlar plastik klipsli şeritler, dar ve geniş dokuma kayışları, cırt cırtlı bantlar kullanarak masa üstüne veya zemine sabitlenir, - Aydınlatma armatürleri tavana sıkıca sabitlenerek emniyete alınır, - Duvar tabloları, duvar haritaları vb., için ucu kapalı kanca vidalar kullanılır, - Tehlikeli maddeler (zehir, yanıcı-parlayıcı) sınırlanır, izole edilir, ortadan kaldırılır veya ayrı ayrı tutulur, - Önemli eşyalar olası sel baskını seviyesinden yukarıda bulundurulur. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 79 EK 2: OKUL KAPASİTESİNİ AŞAN AFET VE ACİL DURUMDA YARDIM İSTENECEK KAMU KURUM VE KURULUŞLARIN LİSTESİ Valilik ve/veya Kaymakamlık İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve/veya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü İl Sağlık Müdürlüğü ve/veya İlçe Sağlık Grup Başkanlığı (112 Acil) İl Emniyet Müdürlüğü ve/veya İlçe Emniyet Müdürlüğü (155) Belediye İtfaiye (110) Kızılay Muhtarlık Hastane ve Klinikler, Aile hekimleri Sahil Güvenlik Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü Jandarma (156) Zehir Danışma Merkezi (0800 3147900) Akredite olmuş afetlerle ilgili çalışmaları bulunan Sivil Toplum Kuruluşları 80 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu EK 3: OKUL ve ÇEVRESİNDEKİ TÜM TEHLİKE ve RİSKLER A: TEHLİKE VE RİSKİN BELİRLENMESİ Tehlike ismi Deprem Tehlike saptama Hasar görebilirlik Sonuç 1. Bu tehlike okulunuzu etkileyebilir mi? Eğer yanıtınız hayır ise bir sonraki tehlikeye geçiniz. Evet ise 2-5 sorularını yanıtlayınız 2. Olayın okulda veya yakınında meydana gelme olasılığı nedir? 3. Olay meydana gelirse okulda hasar veya bazı malzemeleri/yerleri kullanamama durumu meydana gelir mi? 4. Olay meydana geldiğinde ölüm veya yaralanma ya neden olur mu? 5. Eğer 3 ve 4 üncü soruların yanıtı evet ise, bu tehlike önemlidir ve müdahale planında yer almalıdır. [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Şiddetli yağmur/ Su baskınları, Sel , Nehir taşması [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Toprak kayması (Heyelan), Kaya düşmesi [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Çığ [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Yangın [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Hortum / Fırtına [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Uzun süreli yüksek sıcaklar [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 81 Tehlike ismi Uzun süreli yüksek soğuklar Tehlike saptama Hasar görebilirlik Sonuç [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Yıldırım düşmesi [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Tehlikeli sızıntısı madde [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Salgın hastalık [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Spor salonu, atölye ve laboratuvar kazası [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır Gıda zehirlenmesi [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek [ ] Yüksek Öğrenciler arasında kavga [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Düşme yaralanmalar ve [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Silahlı öğrenci [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Öğrenci intiharı veya teşebbüsü [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek 82 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Tehlike ismi Şiddet tehditleri Tehlike saptama Hasar görebilirlik Sonuç [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Diğer [ ] Evet [ ] Düşük [ ] Evet [ ] Evet [ ] Evet [ ] Hayır [ ] Orta [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Hayır [ ] Yüksek Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 83 EK 4: RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve ÖNCELİK BELİRLEME TABLOSU A- Tehlikeler BTehlikenin C- Hasar/Zarar D- Risk Değeri gerçekleşme düzeyi Beklentisi EÖncelik Belirleme Açıklama: B- Tehlikenin gerçekleşme düzeyi Çok Düşükse 1, Düşükse 2, Orta ise 3, Yüksekse 4 ve Çok yüksekse 5 değeri verilir. C- Hasar/Zarar Beklentisi Önemsizse 1, kontrol edilebilirse 2, kritikse 3, yıkıcı ise 4 ve ölümcülse 5 değeri verilir D- Risk değeri (B x C) şeklinde bulunur E- Öncelik belirleme Risk değeri 1 – 8 arasında ise DÜŞÜK, 9 – 14 arasında ise ORTA ve 15 – 25 arasında ise YÜKSEK 84 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu EK 5: AFET ve ACİL DURUMA GÖRE İZLENECEK YOL Afet veya Acil Durum Davranış Şekli Deprem Çök – Kapan – Tutun, Deprem bitince binayı tahliye edin Yangın Yangın alarmı vererek binayı tahliye edin. Üzerinizdeki giysiler alev aldıysa: Dur – Yat Yuvarlan Duman Mahsur kaldıysan yerinde sığın. Değilse binayı boşalt. Duman tabakasının altında kalabilmek için sürünerek ilerleyeceğini unutma. Tehlikeli madde sızıntısı Yerinde sığınak veya emniyetli bir yere tahliye Bomba veya Bomba tehdidi Çök – Kapan – Tutun veya Tahliye Şiddet olayları Kilitlen /Tecrit Patlama Çök – Kapan – Tutun Sel Emniyetli bir tahliye veya yerinde sığınak (binaların üst katında) Şüpheli veya bilinmeyen şahıslar Tehdit unsuru değerlendirilerek hemen polis aranır Fırtına Yerinde sığın, eğer öğrenciler bahçesinde ise içeri tahliye yapılır Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu okul 85 TEMEL DAVRANIŞ BİÇİMLERİ 1- Çök – Kapan - Tutun 2- Yerinde Sığınma 3- Tahliye 4- Kilitlen/Tecrit 1- Çök – Kapan – Tutun: Dizlerimizin üstüne çökerek, bedenimizin kapladığı alan olabildiğince küçültülmeye, kapanarak başımızı, ensemizi ve yüzümüzü korumaya ve eşya ile birlikte hareket etmek içinde tutunma yapmamıza denir. 2- Yerinde Sığınma: Tahliye gerektirmeyen veya buna yeterli zaman olmayan durumlarda uygulanır. Genellikle tehlikeli madde sızıntısı, terör saldırısı ve şiddetli fırtına gibi durumlarda uygulanır. Dışarı çıkılmanız söylenene kadar içerde kalınır ve dışarıdan hava girişi önlenir. 3- Tahliye: Bulunduğunuz yeri boşaltmanız demek. 4- Kilitlen/Tecrit: Bulunduğunuz mekândan durumlarda korunaklı bir şekilde saklanılmasıdır. 86 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu ayrılmanın güvenli olmadığı EK 6: PLANDA OLMASI GEREKEN HARİTALAR Okul çevresinin haritası Okul yerleşkesinin haritası Katların haritası Tahliye yolu Toplanma bölgesi Afete yönelik ekipmanın bulunduğu yerler Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 87 EK 7: YILLIK PLAN İÇİN ÖRNEK FORM Problemler Tarih Tip*1 Faaliyetin ismi Beklenen kazanımlar (hedef ve amaçlar) Amaç ve hedefler Program*2 Ana hedefler Sorumlu personel Görevli diğer Bütçe personel ve kuruluşlar *1: 1) Zarar azaltma ve hazırlık konularında alınabilecek önlemler, 2) Müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa aktiviteleri (eğitim veya tatbikat), 3) Öğrenciler, öğretmenler, aileler ve halk için afet eğitimi, 4) Hem kendi okulu hem de diğer okullarla bilgi ve tecrübe paylaşımının yapılması, 5) Problemleri ve alınabilecek önlemleri belirlemek ve çözmeye ilişkin yapılabilecek diğer faaliyetler. İlgili faaliyet tipi ve/veya tipleri bu sütuna yazılmalı. *2: İlgili faaliyetin hazırlanma, uygulama ve değerlendirme tarih ve sürelerinin belirtilmesi. 88 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 8. TERİMLER SÖZLÜĞÜ A ACİL BARINMA (Emergency sheltering): Bakınız; Geçici iskan. ACİL ÇIKIŞ (Emergency exit): Tehlike anında kapalı mekândaki insanların süratle boşaltılmasına imkân verecek nitelikte konumlanmış çıkış kapılarını ifade eder. Çıkış kapıları mutlaka dışarıya doğru açılmalıdır. ACİL DURUM (Emergency): İvedilikle müdahale etmeyi ve acil yardım faaliyetlerini yürütmeyi gerektiren durum, hal ve olayları ifade eder. Afetin meydana gelmesi hali olarak da ifade edilebilir. Afet sırasında olağanüstü tedbirlerin alınmasına ve faaliyetlerin yürütülmesine gerek duyulan geçici bir durumdur. ACİL DURUM YÖNETİCİSİ (Emergency manager): Afet yada acil durumlarda, bir kurum veya kuruluşun ilgili hizmet biriminde yetkili idareci olarak görev yapabilecek bilgi ve deneyime sahip profesyonel yöneticidir. ACİL DURUM YÖNETİMİ (Emergency management): Afet olayının meydana gelmesinden hemen sonra başlayarak, etkilenen toplulukların tüm ihtiyaçlarını zamanında, hızlı ve etkili olarak karşılamayı amaçlayan yönetim sürecini ifade eder. Sürekli olmayıp, acil durum olarak değerlendirilen bir olayın meydana gelmesi ile başlayıp, acil durumu gerektiren nedenler ortadan kalktığında sona eren bir yönetim şeklidir. Afet yönetiminin olaya müdahale ve kısa süreli iyileştirme faaliyetlerini kapsar. Etkin bir acil durum yönetimi; planlı, hazırlıklı ve koordineli olmayı ve olağan yönetimlerden farklı olarak, olağan dışı imkân, kaynak ve yetkileri gerektirir. ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ (Emergency medical services): Acil hastalık ve yaralanma hallerinde konusunda özel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç ve gereç desteği ile olay yerinde, nakil sırasında ve sağlık kurum ve kuruluşlarında sunulan tüm sağlık hizmetlerini ifade eder. ACİL SERVİS (Emergency service): Hastanelere getirilen ve acilen bakılması gereken hastaların ilk bakım ve tedavilerinin yapıldığı bölüme verilen addır. ACİL TIBBİ YARDIM (Emergency medical care): Acil sağlık hizmetleri konusunda özel eğitim görmüş ekipler tarafından, tıbbi araç-gereç desteğiyle olay yerinde ve hastaneye nakil sırasında verilen tıbbi hizmetlerin tümünü ifade eder. ACİL YARDIM (Emergency relief): Afetten veya bir olaydan etkilenen insanların aranması, kurtarılması, tıbbi ilk yardım ve tedavileri, tahliye, barınma, beslenme, korunma, güvenlik, temizlik, haberleşme, psikolojik destek, vb. gibi hayati ihtiyaçlarının karşılanması için yapılan yardımlardır. Ana hedefi, mümkün olan en kısa sürede, çok sayıda insanın hayatını kurtarmak, yaralıların tedavisini sağlamak, açıkta kalanların hayati ihtiyaçlarını karşılamaktır. Afet mevzuatımıza göre acil yardım, afetzedeleri kurtarma, yaralılara ilk yardım ve tıbbi tedavi yapma, aç ve açıkta kalan ailelerin geçici Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 89 barındırılması ve bunların yiyecek, giyecek, ısıtma, aydınlatma vb. ihtiyaçlarının karşılanması ile muhtemel salgınların önlemesi için yapılacak yardımlardır. ACİL YARDIM PLANLAMASI (Emergency relief planning): Acil yardım planlarının hazırlanması, sürekli güncel tutulması ve geliştirilmesi, planda görev üstlenen kişi ve kuruluşların eğitim ve tatbikatlarla geliştirilmesini ve koordineli çalışmasını kapsayan bir planlama sürecini ifade eder. ACİL YARDIM PLANLARI (Emergency relief plans): 7269 sayılı yasa bu planları ‘İl-İlçe Acil Yardım Planları’ olarak adlandırır. Afete zamanında, hızlı, etkili ve koordineli olarak müdahale edebilmek ve etkilenen toplulukların acil yardım ihtiyaçlarını zamanında, hızlı ve etkili olarak karşılayabilmek için, mahalle, İlçe veya İl düzeyinde yerleşmelerin karşı karşıya bulundukları tüm tehlikeleri ve muhtemel afetlerde uğranacak kayıp ve zararları afet senaryolarıyla gerçekçi biçimde ortaya koyan, kimlerin, ne zaman, nerede, hangi görev ve yetki ile, hangi imkân ve kaynakları kullanarak olaya müdahale edeceklerini belirleyen, eğitim ve tatbikatlarla sürekli yenilenen ve geliştirilen belgelerdir. Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair 88/12777 sayılı yönetmelik, Ülke, İl ve İlçe düzeyinde yapılacak acil yardım planlarının genel esaslarını vermekte ve yerel ihtiyaçlar dikkate alınarak, hizmet gruplarının çeşitlendirilmesi, eylem planlarının geliştirilmesi, sivil toplum ve özel sektör kuruluşlarının görevlendirilmesi v.b. gibi konuları, mülki idare amirlerinin yetkisine bırakmaktadır. ACİL YARDIM SÜRESİ (Emergency relief period): Afetin meydana gelmesi ile başlayıp, afetin sona ermesinden sonra da 15 gün devam eden süreyi ifade eder. Acil yardımlar ve bununla ilgili harcamaların yapıldığı bu süre gerektiğinde Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığınca uzatılabilmektedir. AFET (Disaster): İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir. Bir olayın afet sonucunu doğurabilmesi bu koşullar mevcudiyetine bağlıdır. Afetler mevzuatımızda; ‘Genel hayata etkinlik’ kavramı ile ifadesini bulmuş ve bu konuda bir yönetmelik çıkarılmıştır. AFET ÇADIRI (Disaster relief tent): Genellikle Türk Kızılay’ı tarafından, olay yerine ilk anda gönderilen, farklı nitelik ve tipe sahip kısa süreli acil barınma malzemesidir. Kızılay çadırı olarak da bilinmektedir. AFET ÇANTASI (Disaster bag -Emergency bag): Afet sonrasında kullanılmak üzere bazı acil ihtiyaç maddeleri ve belgelerin hazır bulundurulduğu çantayı ifade eder. İçerisinde; Önemli evrak kopyaları, telefon listesi, para, kıyafet, radyo, kuru gıda, su, ilaç, ilk yardım çantası, hijyen malzemesi v.b. gibi şeyler bulunmalıdır. AFET DÖNGÜSÜ (Disaster continuum): Bir kadar birbirini takip eden aşamaların tümünü İyileştirme, Yeniden inşa, Zarar azaltma ve Afet yönetiminin evreleri olarak da anılırlar. 90 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu afet olayını izleyen ve bir sonraki afete ifade eder. Bu evreler; Afete Müdahale, Afete Hazırlık olarak tanımlanmaktadır. Her evrede yapılan çalışmaların başarısı büyük ölçüde, bir sonraki evrede ki çalışmaların başarısını etkilediği için bu döngü iç içe geçmiş zincir halkaları veya daire ile gösterilmektedir. AFET ENVANTERİ (Disaster inventory): Afet durumunda hizmet verecek kuruluşların, elinde bulunan malzeme, kaynak ve imkânların stok durumunu yönetmesine imkân veren kayıtları ifade eder. AFET GÖNÜLLÜSÜ (Disaster volunteer): Afet öncesi veya sonrasında, ihtiyaç duyulan alanda karşılık beklemeden kamu kurum ve kuruluşları, Kızılay veya başka bir insani yardım kuruluşu için hizmet vermek üzere önceden eğitilmiş bireylerdir. AFET HABERLEŞMESİ (Disaster Communication -Emergency communication): Normal haberleşme imkânlarından ayrı olarak, afet sonrası acil durumlarda gerekli iletişimi sağlamak için önceden veya geçici olarak tesis edilen yollardan yapılan haberleşmeyi ifade eder. AFET HEKİMLİĞİ (Disaster medicine): Afet yönetimindeki diğer disiplinlerle işbirliği halinde, afetlerin yol açtığı tüm sağlık problemlerine, tıp bilimlerinin birçok uzmanlık alanını bünyesinde barındırarak, hastane dışında da müdahale edebilen hekimliktir. AFET İSTATİSTİKLERİ (Disaster statistics): Afetlere yol açabilecek olaylarla, afetlerin neden olduğu fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel zarar ve kayıplara ait bilgilerin, sistematik ve sürekli olarak toplanarak işlenmesi sonucunda elde edilen sayısal verilerin tümü. AFET KANUNU (Disaster Law): Afetle ilgili olarak farklı düzeylerdeki politika ve stratejiler, kurumsal yapılanmalar, görev, yetki ve sorumluluklar, yapılması gereken çalışmalar, alınması gereken önlemler, işbirliği ve koordinasyon esasları, kaynaklar, yükümlülükler gibi konuları düzenleyen kanun. AFET MEVZUATI (Disaster regulations): Afetlerin her yönü ile ilgili olarak yürürlüğe konulmuş ve uygulanmakta olan; kanun., kanun hükmünde kararname, bakanlar kurulu kararı, tüzük, yönetmelik, genelge gibi düzenleyici belgelerin tümüne verilen genel addır. AFET MÜDAHALE EKİBİ (Disaster response team): Afete müdahale ve acil yardım çalışmalarında görev almış veya alması planlanmış resmi veya özel tüm kurum ve kuruluşlara ait, özel eğitimli kişilerden oluşan grupları ifade eder. Afet müdahale ekipleri arama-kurtarma, lojistik destek, psiko-sosyal destek, ilk yardım, eğitim, bilgilendirme ve bilinçlendirme gibi afet yönetiminin çeşitli alanlarda faaliyet gösterebilmektedir. AFET RİSKİ (Disaster risk): Belirli bir tehlikenin, gelecekte belirli bir zaman süresi içerisinde meydana gelmesi halinde, insanlara, insan yerleşmelerine ve doğal çevreye, bunların zarar veya hasar görebilirlikleri ile orantılı olarak oluşturabileceği kayıpların olasılığını ifade eder. Riskten veya kayıp olasılığından bahsedebilmek için, belirli büyüklükteki tehlike veya olayın varlığı ve bundan etkilenebilecek değerlerin mevcudiyeti ile bu değerlerin tehlike veya olaydan etkilenme oranları veya zarar görebilirliklerinin tahmin edilebilmesi gerekmektedir. Afet kayıpları ifadesinden farklı olarak olay olmadan önce, yol açabileceği kayıp ve zararların tahminini ifade eder. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 91 AFET RİSKİNİN BELİRLENMESİ (Disaster risk assessment): Afet riskinin matematiksel olarak ifade edilebilir biçimde hesaplanmasıdır. Tehlike, çarpı değerler yani etkilenebilecek unsurlar, çarpı zarar görebilirlik yani etkilenme oranı, eşittir risk Afet Riski ; (R=T*D*ZG) ifadesi ile formüle edilir. Afet riskinin belirlenebilmesi için öncelikle afete yol açabilecek tehlikelerin neler olduklarının; yerleri, büyüklükleri, oluş sıklıkları, tekrarlanma süreleri ve etkileyebilecekleri alanların belirlenmesi, bu tehlikeden etkilenebilecek, nüfus, yapı ve alt yapılar, ekonomik ve sosyal değerler, çevre v.b. gibi tüm değerlerin envanterlerinin çıkarılması gerekir. Tehlikenin gerçekleşmesi halinde ise, bu değerlerin uğrayabilecekleri fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel kayıpların tahmin edilmesi mümkün olur. AFET SENARYOLARI (Disaster scenarios): Afet riskinin belirlenmesi çalışmaları sonucunda elde edilen ve farklı büyüklük ve konumlardaki tehlikelerin gerçekleşmesi halinde meydana gelebilecek tüm zarar ve kayıpları tahmin etmeye yarayan belgelere verilen addır. Senaryolarda olabildiğince gerçeğe yakın koşulların canlandırılması gerekir. Ancak afete müdahale planlarının yeterliliği için, bazen en olumsuz sonuçlar doğurabilecek senaryolar da tercih edilebilir. ‘İl-ilçe acil yardım ve kurtarma planı’ olarak bilinen” afet müdahale planları” ile” zarar azaltma planlarına” temel teşkil ederler. AFET TEHLİKESİ (Disaster hazard): Can ve mal kayıpları ile fiziksel, sosyal, ekonomik, politik ve çevresel kayıp ve zararlara yol açma olasılığı olan doğal, teknolojik ve insan kökenli olayları ifade eder. Afet tehlikelerini kökenlerine göre; deprem, sel, kuraklık, heyelan, volkan patlaması gibi doğal; nükleer, kimyasal veya büyük taşımacılık kazaları gibi teknolojik, veya savaşlar, terör olayları, iç çatışmalar gibi insan kökenli tehlikeler olarak ayırmak mümkündür. Bununla beraber depremler, seller, volkan patlamaları, fırtına ve tayfunlar gibi ani gelişen tehlikeler, veya kuraklık, erozyon, küresel iklim değişiklikleri gibi yavaş gelişen tehlikeler olarak ta tasnif edilebilmektedir. Afet tehlikesi konuma bağlı olup içinde bulunulan yere, bölgeye veya ülkeye göre değişmektedir. Ayrıca tehlikenin, (örneğin depremler) büyüklüğü, oluş sıklığı, tekrarlanma süresi ve olası etkileri de konuma bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle afet tehlikesinin ülke, bölge, il veya yerleşme ölçeğinde belirlenmesi, önleme ve zarar azaltma çalışmalarının temelini oluşturur. Matematiksel olarak tehlike "belirli büyüklükteki bir olayın, belirli bir yörede ve belirli bir zaman aralığında olma olasılığı" olarak tanımlanmaktadır. Afet tehlikesini, büyüklüğü, oluş sıklığı, tekrarlanma süresi, etki alanı, belirli bir süre içersindeki olma olasılığı gibi ölçülebilir parametrelerle tanımlamak gerekir. AFET YÖNETİCİSİ (Disaster manager ): Kurumların afetle ilgili çalışmalarında, özellikle zarar azaltma ve hazırlık konularında görev yapan idarecilerini ifade eder. İhtiyaç duyulduğunda Acil durum yöneticisi olarak da görev yapabilen kişilerdir. Etkin bir afet yöneticisinin iyi eğitilmiş, bilgili ve deneyimli olması gereklidir. AFET YÖNETİMİ (Disaster management): Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afet sonucunu doğuran olaylara zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar için daha güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi için, toplumca yapılması gereken top yekûn bir mücadele sürecini ifade eder. Başka bir deyişle; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla, afet öncesi, sırası ve sonrasında alınması gereken önlemler ve yapılması 92 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu gereken çalışmaların planlanması, yönlendirilmesi, koordine edilmesi, desteklenmesi ve etkin olarak uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, İmkan ve kaynaklarının belirlenen stratejik hedefler ve öncelikler doğrultusunda kullanılmasını gerektiren çok yönlü, çok disiplinli ve çok aktörlü bir yönetim süreci olarak ta tanımlanabilir. Bu süreç içerisinde, zarar azaltma, hazırlık, müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa gibi ana aşamalara ayrılabilen faaliyetler süreklidir. Bir önceki aşamada yapılanların başarısı bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını etkiler. Bu süreç bir çember veya iç içe geçmiş halkalarla gösterilir, Afet yönetim döngüsü veya zinciri olarak adlandırılır. Bu nedenle ”Bütünleşik veya Entegre Afet Yönetimi” terimleri de kullanılmaktadır. AFET YÖNETİMİ SÜRECİ (Disaster management continuum): Bakınız; Afet Döngüsü. AFETE DİRENÇLİ PLANLAMA (Disaster resilience planning): Yerleşime açılması düşünülen veya yerleşik alanlardaki tüm afet tehlike ve risklerini dikkate alan, bu tehlike ve risklerin önlenmesi, dışlanması veya olası zararlarının azaltılması amacıyla hazırlanan, kısa, orta ve uzun vadeli hedef, politika, strateji ve faaliyetleri belirleyerek eylem planlarının temelini oluşturan planlama sürecidir. Her tür ve ölçekteki planlama çalışmaları afete duyarlı olarak hazırlanmalıdır. AFETE HAZIRLIK (Disaster preparedness): Afetlere zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edebilmek için afet öncesinde yapılması gereken planlama, eğitim, tatbikat, erken uyarı sistemlerinin kurulması, acil yardım malzeme stokları, halkın bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gibi faaliyetlerin sürekli ve sürdürülebilir olarak yürütüldüğü süreci ifade eder . AFETE MARUZ BÖLGE (Disaster-prone area): Mevzuatımızdaki tanımı; Yer sarsıntısı(deprem), yangın, su baskını(sel), yer kayması(heyelan), kaya düşmesi, çığ ve benzeri afetlere uğramış olduğu veya uğrayabileceği, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (su baskınları için Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü) teknik heyetleri tarafından tespit edilen ve afete maruz olduğu Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan bölgedir. Bu bölgelerde yapılacak olan yapılarda uyulması gereken teknik şartlar, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığıca hazırlanan yönetmeliklerle belirlenir. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik, buna bir örnektir. AFETE MÜDAHALE (Disaster response, disaster intervention): Afetin oluşundan hemen sonra başlayıp, afetin yol açtığı kayıp ve zararların büyüklüğüne bağlı olarak, 1-2 aylık süre içerisinde gerçekleştirilen tüm faaliyetlere verilen genel addır. Afet yönetimi döngüsündeki ilk aşamadır. Bu safhada yapılan faaliyetlerin ana hedefi; mümkün olan en kısa süre içersinde çok sayıda insanın hayatını kurtarmak, yaralıların tedavilerini sağlamak, açıkta kalanların barınma, beslenme, korunma, ısınma, haberleşme, ulaşım, tahliye, güvenlik, psikolojik ve sosyal destek, gibi hayati gereksinimlerini en kısa süre içersinde ve en uygun yöntemlerle karşılamaktır. AFETE MÜDAHALE KAPASİTESİ (Disaster response capacity): Afete müdahalesi için, toplumda var olan imkân ve kaynakların tümünü ifade eder. Kişi, kurum ve kuruluşların zarar azaltma ve hazırlık evrelerindeki çalışmalarının etkinliğine bağlı olarak, afete Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 93 zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edebilmeleri ve acil yardım hizmetlerini yürütebilmeleri bu kapsamdadır. AFETİN BÜYÜKLÜĞÜ (Disaster magnitude): Afetin yol açtığı can kayıpları, yaralanma ve sakat kalmalar, yapı ve altyapı hasarları gibi fiziksel hasarlarla ekonomik, sosyal ve psikolojik kayıpların toplamını ifade etmektedir. Afetin büyüklüğünü, yol açtığı can kayıpları ve yaralanmaların çokluğu ile değerlendirmek eğilimi vardır. Ancak afetin büyüklüğü belirlenirken, depremin büyüklüğü veya şiddeti, rüzgar, fırtına veya tayfun gibi olayların saatteki hızları esas alınarak, geliştirilmiş ve uluslararası kabul görmüş şiddet cetvellerindeki değerler dikkate alınır. Afetin büyüklüğüne etki eden diğer faktörler; olayın yoğun yerleşme bölgelerine olan uzaklığı, fakirlik ve az gelişmişlik, eğitim eksikliği, bilgisizlik ve bilinçsizlik, nüfus artış hızı, denetimsiz ve kaçak şehirleşme, sanayileşme ve yapılaşma, ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı, toplumun afet olaylarına karşı, önceden aldığı önleyici ve koruyucu önlemlerin ulaşabildiği düzeydir. Risk yönetimi ve zarar azaltma faaliyetlerinin ihmal edilmiş olması, afetin büyüklüğünü artırmaktadır. AFETLERE DİRENÇLİ TOPLUM (Disaster resilience community): Afet sonrası yaşanan acil durum sürecinin ardından, toplumun olası yeni bir afete karşı daha dirençli kılınması amacıyla yapılan zarar azaltma, hazırlık ve iyileştirme faaliyetleri sonucunda ulaşılan yeterlilik düzeyini ifade eder. Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması konusunda eğitimli ve bilinçli olduğu ve etkin önlemler alabildiği için, her tür ve büyüklükteki afetlerden olabildiğince az zarar gören ve hazırlıklı olduğu için de kısa süre içersinde ve dışarıdan büyük yardımlar almadan normal yaşam düzenine dönebilen toplulukları ifade eder. AFETLERİN ETKİLERİ (Disaster impacts): Afetlerin insanlar, insan yerleşmeleri ve çevre üzerindeki doğrudan etkileri, yol açtıkları zarar ve kayıplar ile dolaylı ve ikincil etkiler dahil meydana gelen tüm değişikliklerin değerlendirilmesini ifade etmektedir. Doğrudan etkiler kapsamında; can kayıpları, yaralanma ve sakat kalmalar, yapı ve alt yapı hasarları,eşya ve stok kayıpları, tarım alanları ve tarım ürünleri kayıpları, kültür mirası ve müzelerdeki kayıplar, acil yardım ve kurtarma, iyileştirme ve yeniden inşa faaliyetlerinin tüm giderleri, v.b. gibi giderler yer alır. Dolaylı etkiler ise; üretim, turizm, ticaret ve hizmet sektörlerinin kısa veya uzun süreli devre dışı kalması nedeniyle uğranılan gelir kayıpları, eğitim, sağlık, ulaştırma, enerji v.b. gibi sektörlerdeki hasarlar nedeniyle uğranılan hizmet kayıpları, üretim ve hizmet azalmasının yol açacağı fiyat artışları, kalkınma planlarındaki yatırımların askıya alınmasının doğuracağı alternatif maliyetler, işsizlik, göç, sakat ve kimsesiz kalanlarla, psikolojik travma yaşayanların yol açtığı sosyal maliyetler v.b. gibi olumsuzluklardır. İkincil etkiler olarak da; üretim ve hizmet kaybının yol açabileceği pazar kaybı, aşırı talebin neden olduğu karaborsacılık, sosyal dengelerin bozulmasının yol açabileceği asayişsizlik, hırsızlık, yağmacılık, tecavüz v.b. gibi olayların aşırı derecede artışı sayılabilir. Ekonomik kayıplar ise Gayri Safi Yutiçi Hasıla , tüketim, enflasyon, istihdam ve diğer makro ekonomik göstergelerdeki olumsuz değişiklikler, kamu kaynaklarının yardım ve yeniden yapılanmaya aktarılmasından oluşmaktadır.. AFETZEDE PSİKOLOJİSİ (Disaster psychology): Afeti yaşamış, can ve mal kaybına uğramış olan bireylerin içersinde bulunduğu psiko-sosyal duygu düzeyini ifade eder. 94 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Bireylerin, normal yaşam düzenlerinin bozulması ile birlikte sinirlilik, kaygı, güvensizlik, v.b. gibi duyguları yoğun olarak yaşamaya başlamasını kapsamaktadır. Psikolojik ilk yardım ve psikolojik destek faaliyeti, afet sonrasında yapılması gereken sosyal çalışmalardandır. AĞIR HASAR (Heavy damage): Yığma yapıların duvarlarında 10mm’den daha geniş ve yaygın kesme çatlakları (çapraz çatlaklar), bina köşelerinde ayrılma, ezilme ve dökülmeler olması, binanın düşeyden ayrılması durumudur. Betonarme yapıların taşıyıcı sistemlerinde 2mm’den daha geniş ve yaygın kesme çatlakları, dış yüzeyde dökülmeler olması ve donatıların ortaya çıkması, kolon-kiriş birleşim yerlerinde ezilmeler, yer değiştirmeler, bazı kolan ve kirişlerde kısmi göçmeler meydana gelir. Bu tür hasar gören yapının kullanılmasına ve kısa süreli de olsa içerisine girilmesine izin verilmez. Halkın can ve mal güvenliğini sağlamak için, yerel yönetimlerce bu tip yapılar için ivedilikle hayati tehlike (maili inhidam) kararı alınıp yıkılması gerekir. AHŞAP KARKAS (Timber frame): Taşıyıcı sistem elemanları, münferit betonarme veya taş yığma temeller, bunlar üzerine oturan ahşap dikme ve çaprazlar, ahşap bağ kirişleri ve ahşap çatı döşemelerinden oluşan bir yapı türüdür. AHŞAP YAPI (Wooden house): Ahşap malzeme kullanılarak yapılmış yapıları ifade eder. Eski konaklar ve yalılar ile dağ evleri bu şekilde inşa edilmişlerdir. AİLE AFET PLANI (Family disaster plan): Bir afet durumunda, aynı evde yaşayan bireylerin afetin olası olumsuz etkilerinden korunabilmek veya afeti en az zararla atlatabilmek için neleri, ne zaman yapacaklarını gösteren, aile bireylerince konuşularak hazırlanmış ve unutulmaması gereken bir davranış planıdır. AKTİF FAY (Active fault): Son on bin yıllık yakın geçmişte kırıldığı belirlenen fayları ifade eder. Üzerinde küçük depremler kaydedilen veya yıllık yer değiştirme hızı 1mm’den büyük ve gelecekte kırılarak depreme yol açma ihtimali bulunan faylar da aktif fay olarak değerlendirilmektedir AKUT DÖNEM (Acute phase): Hastalıkların başlayıp kısa süre içerisinde hızla geliştiği evreyi ifade eder. ALTIN SAATLER (Golden hours): Afet sonrası o bölgedeki insanların aranması ve kurtarılması ile yapılacak acil yardımlar için geçecek 72 saatlik kritik süreyi ifade eder. Sağlık konusundaki ilk yardım süresi bazı durumlarda çok daha az olmaktadır. ANİ SEL (Flash flood): Yoğun yağışın başlamasını takip eden ilk 6 saatlik süre içerisinde hızla gelişen seldir. Kısa zamanda aşırı derecede yağan yağmur sonucunda nehir, dere ve kuru derelerdeki suların süratle yükselerek çevresindekileri yıkarak hasara uğratmasıdır. ARAMA ve KURTARMA (Search and rescue): Afet nedeniyle güç durumda kalmış insanların, özel olarak eğitilmiş ve donatılmış resmi veya özel ekipler tarafından aranması, bulunması, kurtarılması çalışmalarıdır. Aynı zamanda bu afetzedelere tıbbi ilk yardım yapılarak, en yakın sağlık merkezine nakledilmesi de bu kapsamdadır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 95 ARAMA KURTARMA BİRLİK MÜDÜRLÜĞÜ ( Sivil defence batolions, SAR units): Her tür afete müdahale konusunda eğitimli ve tam donanımlı birliklerdir. ARAZİ KULLANIM PLANLAMASI (Land-use planning): Yerleşmelerin genel arazi kullanım biçimleri, gelişme yön ve büyüklükleri, başlıca bölgeleme kararları, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunlukları ile yapılaşmanın genel özellikleri, ulaşım sistemi gibi konularda ilke ve kararları belirleyen planlama faaliyetini ifade eder. Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için farklı tür ve ölçeklerde planlama kararları alınmadan önce, planlama yapılacak alanlardaki afet tehlikesi ve riskinin iyi bilinmesi ve arazi kullanım kararlarının, bu riskleri ortadan kaldıracak veya etkilerini azaltacak şekilde düzenlenmesi ana hedeftir. ARTÇI DEPREM (Aftershock ): Büyük bir depremin ardından aynı bölgede meydana gelen daha küçük depremlere verilen genel addır. Önceleri yoğun olan artçı sarsıntıların sayısı zaman içerisinde gittikçe azalarak haftalar, aylar ve bazen yıllarca devam edebilir. AZ HASAR (Slight damage): Afet nedeniyle yapılarda oluşan ince sıva çatlakları, sıva dökülmeleri, duvarlarda 1-4 mm genişliğe kadar, fakat yaygın olmayan, ince çatlaklar, bacalarda çatlama kırılma ve kısmi devrilmelerdir. Az hasarlı bir yapının yük taşıma özelliği çok az değişmiş veya hiç değişmemiştir. Bu yapı, olay devam etsin veya etmesin teknik olarak emniyetle kullanılabilir. AZALIM İLİŞKİSİ (Attenuation relationship): Genel olarak kuvvetli yer hareketinin ivmesi, hızı veya şiddetini, depremin büyüklüğüne, uzaklığına ve geçtiği ortamın özelliklerine bağlı olarak değiştiğini gösteren matematiksel ilişkiye verilen ad. Yeterli sayıda kuvvetli yer hareketi kaydının mevcut olduğu durumlarda, yerel zemin yapısı, topografya, faylanmanın özellikleri gibi etkileri de dikkate alarak yeni azalım ilişkileri geliştirmek mümkündür. B BAĞDADİ YAPI (“Bagdadi”, timber frame building): Bir ahşap karkas yapı türüne verilen addır. Taşıyıcı ahşap kolon ve kirişlerin oluşturduğu çerçeve sistem arasına kırık tuğla, kiremit veya çamur harç doldurulup içten ve dıştan ahşap çıtarla kaplanarak yapılan duvarlardan oluşur. BAŞA ÇIKMA YETENEĞİ (Coping capability): Kurum ve kuruluşlar ile insanlarda var olan kaynakların, afet olayı veya sürecinin alışılmamış, normal olmayan ve zorlu koşulları süresince yapılacak çalışmalarda durumu iyileştirici yönde ve olumlu sonuçlara ulaşmak amacıyla kullanılabilme düzeyidir. Bu yeteneğin geliştirilmesiyle, doğal ve diğer tehlikelerin olumsuz etkilerine karşı koyma ve direnebilme gücü oluşturulur. Başa çıkma kapasitesi veya baş edebilme kapasitesi olarak da ifade edilmektedir. BEKLENEBİLECEK EN BÜYÜK DEPREM (Maximum credible earthquake): Jeolojik ve sismolojik verilere dayanarak, belirli bir deprem kaynak zonu içerisinde ve belirli bir sürede meydana gelmesi beklenen en büyük depremdir. 96 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu BEKLENEN EN ŞİDDETLİ DEPREM (Maximum expected earthquake): Yapıların depreme dayanıklı olarak yapılabilmesi için yapı hesapları yapılırken esas alınan beklenebilecek en şiddetli depremdir. Deprem yönetmeliğimiz bu depremi Tasarım Depremi olarak adlandırılmaktadır. Tekrarlanma periyodu 475 yıl olan depreme de bu ad verilir. BETON (Concrete): Çimento, çakıl, kırma taş gibi iri agrega, kum gibi ince agrega ve suyun belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen yapı malzemesidir. Betonlara değişik amaçlar için katkı maddeleri de ilave edilebilmektedir. Farklı dayanım gücünü ifade eden beton standartları vardır. BETON BASINÇ DAYANIMI (Concrete compressive strength): Yirmi sekiz günlük betondan alınan, çapı 15 cm ve yüksekliği 18 cm olan beton numunesinin, laboratuvarda basınç altında taşıyabildiği en büyük gerilme değeridir. BETONARME (Reinforced concrete, commonly abbreviated as RC): Beton ve çubuk veya profil halindeki inşaat çeliğinden oluşan karma yapı malzemesiyle elde edilen taşıyıcı sisteme verilen genel addır. Betonun çekme dayanımını arttırmak ve daha güçlü bir yapı malzemesi oluşturmak amacıyla içerisine hacimsel olarak en az binde iki oranında inşaat çeliği yani donatı konulmaktadır. BETONARME YAPI (RC construction): Taşıyıcı sistem elemanları betonarme, mütemadi veya münferit sömeller, radye veya kazık temeller, kolonlar, kirişler, perdeler ve döşemelerden oluşan yapı türüne verilen genel addır. BİLİNÇLENDİRME (Awareness communication): İnsanların alışkanlık ve davranış biçimlerini, belirli bir anlayış doğrultusunda değiştirmek amacıyla yapılan eğitim ve bilgilendirme çalışmalarının yer aldığı süreçtir. BİNA (Building): Kendi başına kullanılabilen, üstü örtülü, insanların içine girebilecekleri, oturma, çalışma, eğlenme, dinlenme ve ibadet etme gibi her tür kullanıma uygun yapılara verilen genel addır. BODRUM KAT (Basement): Bina türü yapıların zemin katının altında yer alan kat veya katlara verilen genel addır. BÖLGELEME (Zoning): Şehir planlaması disiplininde yerleşimlerin işlevsel açıdan konut, ticaret, sanayi, yönetim v.b. gibi bölgelere ayrılarak planlanması sistemine verilen genel addır. BÖLGESEL AFET (Regional disaster): Birden çok il, ilçe veya köyde hasar ve kayıplara yol açan yada bir il, ilçe veya bölgenin fiziksel, ekonomik ve sosyal yapısını etkileyen büyük afetler. Bu durumda Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığınca tek tek genel hayata etkinlik kararı alınması yerine, afetten etkilenen tüm bölge için bölgesel afet kararı alınmakta ve bölgede evleri yıkılan veya hasar gören herkese ilgili yönetmelikte belirlenmiş olan genel hayata etkililik koşulları dikkate alınmadan yardım edilmektedir. AFET YÖNETİMİ (Integrated or Comprehensive disaster management): Afetlerle baş edebilen bir toplum oluşturmak için tüm tehlikeleri dikkate BÜTÜNLEŞİK alan, afet yönetiminin zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarında Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 97 yapılması gereken çalışmalar ve alınması gereken önlemleri, toplumun tüm güç ve kaynaklarını kullanarak gerçekleştirebilen bir yönetim sürecidir. Entegre Afet Yönetimi olarak da adlandırılır. BÜYÜTME (Amplification): Bakınız; Yer Hareketinin Zemin Etkileriyle Büyütülmesi. C COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (Geographic information systems): İlişkisel veritabanlarını kullanarak alansal yorumlamalar yapmaya ve harita bazlı çıktılar almaya imkân veren bilgisayar yazılımları kullanan sistemdir. Coğrafi bilgi sistemleri, özellikle afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve karşı önlemler alınması gibi konularda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu sistemlerde, yeryüzüne ait üç boyutlu alansal ve diğer bilgilerin toplanması, depolanması, güncellenmesi, kontrolü, karşılaştırılması ve yorumlanmasını gerçekleştiren özgün uygulama yazılımları bulunur. Ç ÇAMUR AKMASI (Mud flow): Kuru dere yataklarındaki ince taneli ve gevşek birikintilerin aşırı yağışlar sırasında sel sularıyla karışarak meyil aşağıya hızla akmasıdır. Çamur seli, olarak da adlandırılan bu olaya, Büyük Menderes çöküntü havzasında rastlanmaktadır. 1995 yılında Isparta’nın Senirkent ilçesinde meydana gelen çamur akması afetinde 74 kişi hayatını kaybetmiştir. ÇELİK ÇERÇEVELİ YAPI (Steel frame construction): Temeli betonarme olan, ancak düşey ve yatay yükleri taşıyan ve aktaran bölümleri haddede imal edilmiş çelik elemanlardan oluşan yapı sistemine verilen genel addır. ÇIĞ (Avalanche): Genellikle dağların yamaçlarında biriken kar kütlelerinin kendiliğinden veya tetikleyici bir etki sonucunda aniden ve büyük bir hızla harekete geçip akmasıdır. ÇIĞ UYARISI (Avalanche warning): Çığ düşmesi olasılığının yüksek olduğu yerlerde ve günlerde çığ tehlikesi ve riski konusunda halka, dağcılara, kayakçılara ve görevlilere, çeşitli iletişim araçları ile duyuru yapılması işlemidir. ÇÖK-KAPAN-TUTUN (Drop-Cover-Hold): Kapalı mekânlarda deprem davranış biçiminin esasını ifade eden afetin etkilerinden korunma sloganı. sırasındaki ÇÖKÜNTÜ HAVZASI (Graben subsidence basin): Her iki kenarında yer alan fayların oluşturduğu uzun ve geniş havzalara verin genel addır. Ege bölgesinde bulunan Büyük Menderes, Küçük menderes ve Gediz çöküntü havzaları buna örnektir. Almanca’daki ismiyle “Graben” olarak da adlandırılmaktadır. 98 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu D DEPREM (Earthquake): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuğunun kırılması sonucunda ortaya çıkan enerjinin sismik dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzünü kuvvetle sarsması olayıdır. Deprem için kullanılan Yer Sarsıntısı, Zelzele, Hareket, Hareket-i Arz gibi farklı kelimeler de bulunmaktadır. DEPREM BÖLGELERİ HARİTASI (Earthquake hazard zoning map): Ülke genelinde deprem tehlikesini gösteren küçük ölçekli bir bölgeleme haritasıdır. Sismotektonik haritalar, deprem kaynak zonlarında meydana gelebilecek en büyük depremler, bunların neden olabileceği kuvvetli yer hareketi ivme değerleri ve azalım ilişkileri esas alınarak hazırlanırlar. Yapı tasarımındaki hesaplamalarda kullanılırlar.Halen yürürlükte olan deprem bölgeleri haritamız beş farklı tehlike bölgesini tanımlamaktadır. 1. derece deprem bölgelerinde bulunan bina türü yapılara, yapının zemin şartları ve önem derecesinden bağımsız olarak ağırlıklarının en az %40’ı kadar bir yanal kuvvetin etki edeceği kabul edilmektedir. Yerel ölçekteki sıvılaşma, farklı oturma, heyelan v.b. gibi tehlikeler ile yerel zemin koşulları ve topografyanın kuvvetli yer hareketi üzerindeki etkilerini içermezler. DEPREM DALGALARI (Seismic waves): Bakınız; Sismik Dalgalar. DEPREM FIRTINASI (Earthquake swarm): Sınırlı bir alan ve belli bir sürede çok sayıda deprem meydana gelmesini ifade eder. Büyüklükleri yani Magnitüd değerleri birbirine çok yakın olduğundan ana şok veya artçı olarak adlandırılmayan depremleri kapsar. Bunların Magnitüdü genellikle küçüktür ama o çevrede rahatsızlık uyandırır. DEPREM HABERCİLERİ (Earthquake precursors): Deprem öncesinde, kaynak zonlarında ölçülen veya gözlenen arz manyetik ve elektrik alanlarındaki değişimler, yer kabuğundaki farklılaşmalar, yeraltı su seviyesindeki ve suların asal gaz yoğunlaşmasındaki, depremsellikteki değişimler gibi fiziksel parametrelere verilen genel addır. Deprem oluşumuyla ilişkileri, matematiksel temel dayanan bilimsel çalışmalara konu olmaktadır. DEPREM KAYNAK ZONU (Seismic source zone) : Değişik yön ve doğrultuda birden çok diri fay veya fay parçalarından oluşan ve her noktasında hasar yapacak bir deprem meydana getirme olasılığının eşit olduğu kabul edilerek sınırlandırılmış bölgelerin her birine verilen addır. DEPREM KUŞAĞI (Seismic belt, earthquake belt ): Tektonik plaka sınırlarında oluşan ve bu sınırlar boyunca büyük depremlerin meydana geldiği küresel ölçekteki zonlara verilen genel addır. Ülkemizin de içinde bulunduğu Alp-Himalaya deprem kuşağı Akdeniz’den başlayıp Hindistan’a kadar uzanmaktadır. DEPREM MÜHENDİSLİĞİ (Earthquake engineering): Deprem riskinin belirlenmesi ve depreme dayanıklı yapı yapılmasını amaçlayan çok disiplinli mühendislik dalıdır. DEPREM MÜZESİ (Earthquake museum): Yıkıcı deprem afeti geçirmiş bir yerleşim biriminde, yaşananlardan çıkarılması gereken dersleri ve bunların unutulmamasını sağlamak amacıyla, hasarlı yapı, çeşitli eşyalar ve afete ait resimlerin muhafaza edilerek sergilendiği alan ve mekânlara verilen genel addır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 99 DEPREM TEHLİKESİ (Earthquake hazard): Bakınız; Afet Tehlikesi. DEPREM YÖNETMELİĞİ (Earthquake resistant design code): Türkiye Deprem Bölgeleri haritasıyla belirlenmiş tehlike bölgelerde yapılacak bina türü yapıların, depreme dayanıklı olarak inşa edilebilmesi için gereken hesap esasları ile yapım kurallarını, binaların önem derecesi ve yerel zemin koşullarını da dikkate alarak belirleyen bir yönetmeliktir. Mevzuatımızda ‘Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik’ olarak yer alır. Deprem Yönetmeliği, 1940 yılından bu yan teknolojik gelişmeler ve güvenlik yaklaşımlarına bağlı olarak sekiz kez değiştirilmiştir. Yönetmeliğin son hali ise, 6 Mart 2007 tarih ve 26454 sayılı resmi gazete yayınlanmıştır. DEPREMİN BÜYÜKLÜĞÜ (Earthquake magnitude): Depremin ortaya çıkardığı toplam enerjiyi karakterize eden, aletsel ölçüm ve hesaplama sonucunda bulunan değerdir. İlk olarak 1936 yılında Prof. Dr.‘Richter‘ tarafından tanımlandığı için bu adla anılır. Farklı sismik dalga verilerini ve belirli kriterleri kullanarak çeşitli deprem Magnitüdü hesaplama yöntem ve formülleri geliştirilmiştir. Md, Ms, Ml, Mb, Mw şeklindeki kısaltmalarla ifade edilirler. DEPREMİN MEKANİZMASI Mekanizması. (Earthquake source mechanism): Bakınız; Odak DEPREM ŞİDDETİ (Seismic intensity): Depremlerin insanlar, çevre, yapılar ve doğa üzerinde meydana getirdiği etkiler, hasarlar veya değişimlerin gözleme dayalı derecelendirilmesidir. Depremin şiddeti tek bir yapı veya yapı gurubu üzerindeki etkiyi değil, bir yerleşmedeki farklı yapı türlerinde meydan gelen toplam hasarları göstermektedir. Uzun süreli gözlemler sonucunda hazırlanmış ve uluslararası alanda kabul görmüş şiddet cetvelleri bulunmaktadır. Deprem şiddetini 12 derece üzerinden tanımlayan ve ülkemizde de kullanılan bu cetveller arasında Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK), Değiştirilmiş Mercalli (MM) ve Avrupa Makrosismik şiddet cetveli ( EMS) sayılabilir. DEPREMLERİN ÖNCEDEN BİLİNMESİ (Earthquake prediction): Gelecekte olabilecek bir depremin yeri, zamanı ve büyüklüğünü, bilimsel olarak kabul gören yöntem ve modeller kullanarak, yüksek bir doğrulukla belirlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu konuda dünyada ve ülkemizde sistematik ve bilimsel çalışmalar devam etmektedir. Henüz depremlerin yeri, zamanı ve büyüklüğünü yüksek doğrulukta belirleyebilen bilimsel geçerliğe sahip bir yöntem ortaya konamamıştır. DEPREMSELLİK (Seismicity): Depremlerin zaman ve mekân içerisindeki miktarına verilen genel addır. DETERMİNİSTİK (Deterministic): Tahmini veya olasılığa dayalı olmayan, belirsizlik içermeyen bir matematik ifade kullanılarak kesin sonuca ulaşan hesaplama yöntemine verilen addır. DIŞ MERKEZ (Epicenter): Deprem odak noktasının yeryüzü üzerindeki iz düşümüne verilen addır. Genel olarak depremin en çok hasar yaptığı bölge içerisinde veya hemen yakınındadır. 100 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu DOĞAL AFET (Natural disaster): Deprem, sel, heyelan, çığ, kuraklık, fırtına, dolu, hortum v.b. gibi oluşumu engellenemeyen jeolojik, meteorolojik ve hidrolojik kökenli doğal olayların sonuçlarına verilen genel addır. DOĞAL AFET SİGORTALARI (Natural disaster insurance): Doğal afetler nedeniyle yapı ve alt yapılarda, sınai, ticaret ve tarım ürünlerinde meydana gelen hasar, zarar ve kayıpları maliklerine karşı teminat altına alan, ve zararları tazmin eden sigorta sistemleridir. Türkiye’de yalnızca belediye hudutları ve mücavir alan sınırları içerisindeki konut türü yapılar deprem hasarlarına karşı zorunlu olarak Doğal Afet Sigortaları Kurumu tarafından sigorta edilmektedir. Ayrıca yasaya göre doğal afetlere karşı Tarım Sigortaları sistemi de uygulanmaya başlanmıştır. Tarım sigortaları kapsamında bitkisel ürün, kümes hayvanları, sera ürünleri, büyük ve küçükbaş hayvanlar için de sigortalama yapılmaktadır. DOĞAL AFET SİGORTALARI KURUMU (Turkish Catastrophe Insurance Authority): Zorunlu deprem sigortası teminatı sunmak amacıyla 587 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş olan, kar amacı gütmeyen bir kamu kurumudur. Yedi kişilik bir yönetim kurulu dışında herhangi bir teşkilatı yoktur, faaliyetlerini dışarıdan hizmet satın almak yoluyla diğer sigorta şirketleri üzerinden yürütmektedir. Kısaca ‘DASK’ olarak adlandırılmaktadır. DOLGU ZEMİN (Filled ground): Üzerinde yapı veya tesis inşa etmek amacıyla deniz ve göl kıyıları ile diğer gerek duyulan yerlerin kaya, taş ve toprak gibi malzeme ile doldurularak elde edilen zeminleri ifade eder. Alüvyon tabakasına sahip yerlerde doğal dolgu zeminlerdir. Bu tür zeminlerde sıvılaşma , yanal yayılma , farklı oturma gibi riskler çok yüksektir. DOLU FIRTINASI (Hailstorm): Çapları 5 ila 50 mm. bazı durumlarda çok daha büyük küresel veya düzensiz buz parçacıklarının şiddetli rüzgarla birlikte yağışını ifade eder. DON DUMANI (Frost smoke): Aşırı soğuk havalarda atmosfer içersindeki su buharının yoğunlaşarak duman gibi görünmesi halini ifade eder. DON HATTI (Permafrost depth): Toprağın belli bir derinliğe kadar donmuş halde bulunduğu bölgeleri sınırlayan hatta verilen addır. DON ISIRMASI (Frostbite): Burun, kulak, parmaklar gibi uzuvların yüzeyinde aşırı soğuk nedeniyle oluşan yaralara verilen addır. DONATI (Reinforcement): Betonun çekme dayanımını arttırmak için içerisine yerleştirilen çubuk halindeki inşaat demirlerine verilen addır. Çelik çubuklara, teçhizat da denilir. DUMAN DETEKTÖRÜ (Smoke detector): Ortamdaki duman yoğunluğundaki yükselmeyi algılayan ve yangın tehlikesi olduğunu sesli uyarı olarak duyurabilen cihazdır. Kapalı mekânlar için yangın tehlikesine karşı en etkili ve en ucuz araçtır. Duman detektörleri dumanı algılayan bir sensör ile insanları uyaracak şiddette ses çıkaran elektronik zil olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 101 E EĞİTİCİ EĞİTİMİ (Training of trainers): Belirli sayıdaki eğitmen adayına verilen özel bir geliştirme eğitimidir. Aldıkları afet eğitimini ve sahip oldukları bilgileri, başkalarına hangi metotlar ve araçları kullanarak en etkin şekilde aktaracakları konusunda yapılan eğitimlere verilen genel addır. EKLENTİ (Building appurtenance): Bir yapıda bağımsız bölümün dışında olup doğrudan doğruya o bölüme tahsis edilmiş olan garaj, kömürlük depo gibi yerlere verilen genel addır. Buna müştemilat da denilir. EKONOMİK KAYIPLAR (Economic losses): Afetlerin ekonomi üzerinde meydana getirdiği, doğrudan, dolaylı veya ikincil kayıplarının tümünü ifade eder. EKONOMİK ZARAR GÖREBİLİRLİK (Economic vulnerability): Tehlikelerin yol açabilecekleri zarar ve kayıpların yerel ve ülke ekonomisi üzerindeki olası etkilerini belirlemek için kullanılan sözcüktür. Ölçülebilen zarar ve kayıpları kapsamaktadır. Ülke genelinde, gayri safi milli hasıla veya yurt içi hasılanın yüzdesi olarak ifade edilir. ELASTİK DAVRANIŞ (Elastic response): Cisim, yapı ve zeminlerin dış yüklerin etkisi altında kalıcı bir yer değiştirme, çatlama ve kırılma olmadan göstermiş olduğu davranış biçimine verilen addır. Söz konusu kuvvetin kalkması haline cisimler hiç bir dayanım kaybına uğramadan tekrar başlangıçtaki durumlarına dönerler. EMS-98 DEPREM ŞİDDET CETVELİ (European Macroseismic Intensity Scale): ‘EMS98’ kısa adıyla anılan bu cetvelde, önceki şiddet cetvellerinden farklı olarak ilk kez, yapıların hasar görebililirlikleri, hasar dereceleri ve oranları grafik gösterimler, sayısal oranlar ve resimlerle de veren deprem şiddet cetvelidir. Avrupa Sismoloji Komisyonu’nun Mühendislik Sismolojisi Alt Komisyonu içersinde oluşturulmuş bulunan “Şiddet Cetveli Çalışma Gurubu” içindeki sismologlar ve deprem mühendisleri tarafından birlikte hazırlanmıştır. Ülkemizde de 1970’li yıllardan beri yaygın olarak kullanılan, MSK deprem şiddet cetvelinin çok daha geliştirilmiş halidir. ENKAZ (Debris, building wreckage): Bir kaza veya afet sonrasında çöken, ağır hasara uğrayan veya tamamen kullanılamaz hale gelen yapı kalıntılarına verilen genel addır. ENKAZ DÖKME BÖLGESİ (Debris disposal area): Belediye veya il özel idareleri tarafından kazı veya inşaat artıklarının dökülmesi için belirlenmiş bölgelere verilen genel addır. ENKAZ KALDIRMA (Debris removal): İnsan can ve malı için tehlike arz eden, ulaşımı aksatan, çeşitli çevre sorunlarına neden olabilen kısmen veya tamamen yıkılmış yapı, tesis, ekipman ve malzemelerin toplanarak belirlenmiş bölgelere taşınması işlemidir. ENKAZ YÖNETİMİ (Debris management): Afet sonrasında onarılması mümkün olmayan ve kısmen yıkık binaların yıktırılması, yıkılmış binaların moloz atıklarının toplanması, belirlenmiş bölgelere taşınması ve inşaat sektöründe yeniden kullanılması ile ilgili çalışmaların tümünü ifade etmektedir. EPİSANTIR (Epicenter): Bakınız; Dışmerkez. 102 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu ERKEN UYARI (Early warning): Afet riskini engellemek veya bu riskleri azaltma için ya da afete daha etkili müdahaleye imkân verecek gerekli bilgilerin, ilgili makamlarca topluma duyurulmasıdır. Gelmekte olan tehlikenin, kaynağı, yeri, zamanı, şiddeti veya büyüklüğü, olasılığı, muhtemel etkileri belirlenerek, resmi kurum ve kuruluşlar tarafından yapılmalıdır. Afete hazırlık çalışmaları içinde çok önemli bir yeri vardır. Amaç, mümkün olduğu kadar çok sayıda insana hızla ulaşarak, gerekli önlemleri almalarını sağlamak, can kayıpları ve yaralanmalar ila ekonomik kayıpları azaltabilmektir. Bunun için tehlikenin türüne uygun ölçüm ve gözlem sistemlerinin kurulması, erken uyarı yapıldığında ne yapılacağı konusunda insanların bilgilendirilmesi gerekmektedir.. EROZYON (Erosion): Toprağın, yağışlar, sel suları, rüzgar, heyelan vb gibi kütle hareketleri yoluyla bulunduğu yerden taşınması olayına verilen addır. Ülkemiz topraklarının % 63'ü şiddetli veya çok şiddetli, % 20'si orta şiddetli ve % 14'ü ise hafif derecede erozyon tehlikesine sahip bulunmaktadır. EŞ ŞİDDET EĞRİLERİ (Isoseist contours): Gözlenen veya hesaplanan hasarları ifade etmek üzere, deprem şiddetinin aynı değerde olduğu yerleri gruplamak amacıyla çizilen eğrilere verilen addır. ETKİ ANALİZİ (Impact analysis): Afetin oluşundan hemen sonra, olaya zamanında, hızlı ve etkili olarak müdahale edebilmek için afetin yol açtığı zarar ve kayıpların belirlenip değerlendirilmesi işlemidir. Farklı tür ve büyüklükteki afet olayları için önceden hazırlanmış senaryolar, ilk saatlerde etki analizi olarak kullanılabilir. ETRİYE (Stirrup, transverse reinforcement): Kolon kiriş, perde duvar gibi betonarme yapı elemanlarının kesme dayanımlarını veya şekil değiştirme kapasitelerini arttırmak amacıyla uygun mesafelerde yerleştirilen yatay donatıya verilen addır. F FAY (Fault): Tektonik hareketlerin etkisiyle yer kabuğunun kırılarak yer değiştirmiş kısımlarına verilen addır.. Fay düzlemi üzerindeki hareketin şekline göre fayları; Eğim atımlı ve Doğrultu atımlı diye ikiye ayırmak mümkündür. Eğim atımlı faylar ise; hareket eden blokların yönü esas alınarak, Normal fay, Ters fay, Bindirme fayı gibi adlar almaktadır. Doğrultu atımlı faylar ise, karşı bloğun hareket yönüne göre sağ yanal atımlı veya sol yanal atımlı faylar olarak adlandırılır. Ege çöküntü havzasındakiler Normal faylara, Güneydoğu Anadolu’daki Bitlis bindirme zonu ise ters faylanma örnekleridir. Kuzey Anadolu Fay zonu, sağ yanal atımlı faylanma, Doğu Anadolu fay zonu ise sol yanal atımlı faylanmanın tipik örnekleridir. Fay, yer kırığı veya kırık olarak da adlandırılır.. FAY GERİLMESİ (Fault stress): Tektonik hareketler nedeniyle bir fay üzerinde biriken gerilmeye verilen addır. FAYLANMA (Rupturing, , faulting): Tektonik kuvvetlerin etkisiyle yer kabuğunu oluşturan kayaçların kırılması ve yer değiştirmesi sürecine verilen addır. Faylar, bir faylanma sonucunda meydana gelir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 103 FIRTINA (Storm): Doğaya ve insanlara zarar veren rüzgârlara verilen genel bir addır. Rüzgar hızı ve şiddeti arttıkça doğaya ve insanlara vermiş olduğu zararlar da artmaktadır. Tek başına kullanıldığında, rüzgâr fırtınası anlamını taşır. Şiddetli rüzgârlar beraberlerinde yağmur, kar, dolu, kum vb. gibi unsurları da getirdiklerinden; Kar fırtınası, Kum fırtınası, Toz fırtınası gibi isimler alırlar. FİZİKSEL PLANLAMA (Physical planning): Kentsel yerleşim alanlarının, çeşitli faktörler ve eşik değerler dikkate alınarak şehir plancıları tarafından düzenlenmesi işine verilen addır. Ana hedefi; mevcut ve gelecek kuşaklar için her türlü afetten olabildiğince korunmuş sağlıklı ve güvenli yaşam çevreleri oluşturmaktır. Ülke, bölge, il veya yerleşmeler ölçeklerinde fiziksel planlama yapılabilir. FİZİKSEL ZARAR GÖREBİLİRLİK (Physical vulnerability): Bir tehlikenin insanlar, çevre ve ekonomi, üzerinde meydana getirebileceği hasar ve kayıpları ifade etmek için kullanılan bir ifadedir. Ölçülebilen ve sayısal hale getirilebilen zarar ve kayıplar için kullanılmaktadır. Hasar görebilirlik sözcüğü ise daha çok, yapılar ve altyapılar için kullanılır. G GAZ DETEKTÖRÜ (Gas detector): Canlılar için zehirleyici ve öldürücü nitelikteki gazların, ortamdaki varlığını algılayan ve uyarı sinyali veren cihazlara verilen addır. GEÇİCİ İSKAN (Temporary housing): Kullandıkları konutlar afet nedeniyle yıkıldığı ya da ağır ve orta hasar gördüğü için, açıkta kalan afetzedelerin bulundukları yerde veya başka yerlerde münferit yada toplu halde ve kısa süreli barınmalarının sağlanmasıdır. GEOTEKNİK (Geotechnique): Zeminlerin mekanik ve kimyevi özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Türk dil kurumunca “Geoteknik” sözcüğü, “İnşaat mühendisliğinin, temel yapımında kullanılmak üzere zeminin davranış özelliklerini inceleyen alt uzmanlık alanı” olarak tanımlanmaktadır. GEOTEKNİK ETÜT (Geotechnical investigation): Zeminlerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yerinde ve laboratuvarlarda örselenmemiş numuneler üzerinde yapılan etüt ve araştırmalara verilen genel addır. GÖNÜLLÜ (Volunteer): Herhangi bir şekilde parasal karşılık beklemeden, sosyoekonomik veya politik baskı altında kalmadan, topluma hizmet götürecek yararlı çalışmalarda bulunan bireylere verilen genel addır. GÖNÜLLÜ KATILIM (Voluntary participation): Afet yönetimi ile ilgili yardım ve diğer çalışmalarda, kişilerin hiçbir karşılık beklemeden ve baskı altında kalmadan kendi hür iradeleriyle yer almasını ifade eder. GÖNÜLLÜLERİN EĞİTİMİ (Training of volunteers): Afet yönetimi ile ilgili faaliyete gönüllü olarak katılmak isteyen kişilere verilen temel eğitimlerdir. Ana hatlarıyla; hafif 104 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu arama-kurtarma, ilk yardım, yangın söndürme, psiko-sosyal destek, lojistik gibi konular bu kapsamdadır. GRABEN (Graben): Bakınız; Çöküntü Havzası. GÜÇLENDİRME (Strengthening): Afet nedeniyle hasar görüp görmediğine bakılmaksızın, bir yapının mevcut dayanım kapasitesi ve güvenlik düzeyini yükselterek muhtemel afet riskini azaltmayı amaçlayan faaliyeti ifade eder. Bu çalışmaların kapsamında yapı yüklerinin azaltılması, kullanım şeklinin değiştirilmesi, enerji emici elemanlar eklenmesi ve temel izolasyon sistemleri uygulanması gibi teknik çözümlerle yapıda radikal değişimler bulunmaktadır. GÜVENLİ YERLEŞME (Safe settlement): Afet risklerinden korunmuş veya afet riskleri azaltılmış, sağlıklı bir çevreye sahip, yasa ihlali olaylarının en az düzeyde olduğu bir yerleşmeye verilen genel addır. GÜVENLİK ÇEMBERİ (Security line): Bir kaza yeri veya afet bölgesinde, afetzedelerin ve diğer kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak için, olay yeri veya bölgesinin çevrilerek giriş ve çıkışların kontrol altına alınmasını ifade eder. H HAFİF ARAMA KURTARMA (Light search and rescue): Özel eğitimli toplum afet müdahale ekipleri tarafından hafif ve orta hasar görmüş yapılarda, profesyonel ekipler gelinceye kadar gerçekleştirilen arama ve kurtarma faaliyetidir. HAFİF HASAR (Slight damage): Bakınız; Az Hasar. HASAR (Damage): Yapılar üzerinde doğal teknolojik ve insan kökenli bir olayın neden olduğu çatlama, kırılma, yıkılma devrilme gibi fiziksel sonuçlara verilen genel addır. Bina türü yapıların taşıyıcı ve taşıyıcı olmayan sistemlerinde meydana gelen hasar ve kayıpların tümünü ifade eder. HASAR TESPİTİ (Damage assessment): Bir afetin neden olduğu fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel hasar, zarar ve kayıpların, teknik ekiplerce belirlenmesi işlemine verilen addır. Mevzuatımıza göre tarım, sınai ve ticari ürünler ile mal ve eşya kayıpları, yasalarda belirtilmiş ve yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşlarının personeli tarafından yapılmaktadır. Yapılardaki hasarların belirlenmesi ise, özel olarak hazırlanmış hasar tespit formları kullanılarak teknik elemanlar tarafından yapılmaktadır. HAZIR BETON (Ready mixed concrete): Özel üretim tesislerinde kullanıcı olmayan kuruluş tarafından, standartlara uygun olarak hazırlanıp, inşaat mahallinde taze beton şeklinde yapımcıya teslim edilen yapı malzemesidir. HAZIRLIK (Preparedness): Bakınız; Afete Hazırlık HAZIRLIKLI OLMA (Preparedness): Afete müdahale çalışmaları için yapılan hazırlıklarla varılan yeterlik düzeyini ifade eder. Afet tehlikesinin olumsuz etkiler Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 105 doğurabilecek sonuçlarına karşı gerekli önlemleri zamanında alarak, en uygun şartlarda en etkili organizasyon ve yöntemlerle bu sonuçları hafifletme amaçlı çalışmalardır. HEYELAN (Landslide): Kaya, toprak veya arazi parçalarının, yer çekimi veya depremler, aşırı yağışlar gibi dış etkenlerin etkisi ile meyil aşağı kayması olayına verilen addır. HIMIŞ (Himis timber frame building): Ülkemizde ahşap taşıyıcı sistem arasında dolgu malzemesi olarak kerpiç veya tuğla kullanılarak inşa edilen yapı türüne verilen addır. HIZLI GELİŞEN AFETLER (Rapid onset disasters): Deprem, fırtına, çığ, kaya düşmesi gibi yıkıcı etkileri aniden ortaya çıkan doğal afetlere verilen genel addır. HİJYEN (Hygiene): Afetten etkilenen nüfusun özellikle uyması gereken genel sağlık önlemleri ve kişisel temizlik kurallarına verilen addır. HİPOSANTIR (Hypocenter): Bakınız; Odak Noktası. HORTUM (Tornado): Doğadaki en şiddetli rüzgâr fırtınalarından birisine verilen özel addır. Küçük ve güçlü alçak basınç alanlarında, büyük bir hızla kendi etrafında dönen hava hareketiyle oluşur. Hareket, huni şeklini almış bir bulutun, şiddetli gök gürültüleri ile birlikte, kendi etrafında, genellikle saat ibresinin ters yönünde büyük bir hızla dönmesi ile başlar ve fil hortumuna benzeyen bu hava hareketi yere ulaştığında hortum adını alır. Deniz ve göller üzerinde oluşan hortumlar, su hortumu olarak adlandırılmaktadır. Pek sık olmasa da ülkemizde de rastlanmaktadır. Son olarak, 2004 yılı içerisinde, Ankara ili Çubuk İlçesine bağlı Sünlü beldesinde meydana gelen hortumda 4 kişi hayatını kaybetmiştir. İ İHTİYAÇ ANALİZİ (Needs assessment): Afet bölgesine yapılacak olan yardımların nereye, ne miktarda, hangi öncelik ve ne kadar süreyle gönderileceğini belirlemek için yapılan değerlendirme çalışmasına verilen addır. İKİNCİL AFET (Secondary disaster): Bir afet sonrasında onun etkisiyle meydana gelen yeni bir afet olayına ve ya olaylarına verilen addır. Depremler, bazı durumlarda Tsunami, heyelan, yangın, salgın hastalık, baraj yıkılmaları gibi ikincil afetlere de neden olabilmektedir. İL AMBULANS SERVİSİ (City ambulance service): İldeki tüm ambulans hizmetlerini kontrol eden Sağlık Bakanlığı ve bağlı diğer kuruluşla ait ambulanslarla hizmet sunan başhekimlik, merkez ve buna bağlı istasyonlardan oluşan kuruluşa verilen genel addır. Ülkemizde, 112 ACİL olarak bilinmektedir. İL AFET ve ACİL DURUM YÖNETİM MERKEZİ (Provincial crisis center): Afet ve acil durumlarda görev yapılan ve il düzeyindeki çalışmaların yönetildiği, genelde vilayet binasında bulunan merkezi ifade eder. 106 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu İLÇE AFET ve ACİL DURUM YÖNETİM MERKEZİ (Sub-provincial crises center): Afet ve acil durumlarda görev yapılan ve ilçe düzeyindeki çalışmaların yönetildiği, genelde kaymakamlık binasında bulunan ve ihtiyaç duyulunca faaliyete geçen merkezi ifade eder. İLK YARDIM (First aid): Herhangi bir olay nedeniyle sağlığı tehlikeye girmiş olan kişilere, tıbbı yardımı yapacak sağlık personeli gelinceye kadar, olayın olduğu yerde, durumun kötüleşmesini önlemek amacıyla, eldeki imkânlarla ilaçsız olarak yapılan müdahaledir. Yetkili makamlardan ilk yardım eğitimi almış kimseler tarafından yapılmalıdır. İMAR PLANI (Development plan): Büyükşehir belediyeleri, belediyeler, valilikler veya özel kanunlarla planlama yetkisi verilmiş kurum ve kuruluşlarca hazırlanıp onaylanan belgelere verilen addır. İmar mevzuatımızdaki nazım imar planı, uygulama imar planı, mevzi imar planı, revizyon imar planı adları ile anılan teknik ve hukuki belgelerdir. İMAR PLANLAMASI (Development planning): Arazi parçalarının hangi amaçlarla kullanılacağını, bu parçalar üzerinde inşa edilecek yapı ve alt yapıların konum ve koşullarını belirleyen, ana amacı insanlar için güvenli, sağlıklı ve düzenli bir yaşam çevresi kurmak olan çok disiplinli bir faaliyet sürecidir. Belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde belediyeler, bu alanlar dışında ise valilikler imar planlaması yapmak veya yaptırmak yetkisine sahiptir. İNSAN KÖKENLİ AFET (Man-made disaster): Politik ve insan faktörlerinin etkin olduğu savaşlar, iç çatışmalar, terör olayları, büyük göçler gibi olaylar ve bunların doğurduğu sonuçların tümünü ifade eder.. İSKAN TÜRÜ (Settlement type): Bir yapının kullanım amacına göre belirlenmiş olan sınıfını ifade eder. Afet yönetiminde, hasar görebilirlik tahmini çalışmalarında girdi olarak kullanılır. İTFAİYE (Fire department): Belediyeler ve bazı kurum ve kuruluşlar tarafından yangına müdahale, söndürme ve hayat kurtarma ile yangınların önlenmesi ve zararlarının azaltılması konularında eğitilmiş ve özel donanıma sahip birimlerine verilen addır. İVME (Acceleration): Deprem yer hareketi hızının birim zamandaki değişim değerine verilen addır. Birimi ‘gal’ olan ivme değeri, deprem mühendisliğinde, yerçekimi kuvveti G’nin yüzdesi olarak ifade edilir. Bir cismin ağırlığı, kütlesi ile yerçekimi ivmesinin çarpımına eşit olduğundan, deprem sarsıntısının yaratacağı ivme sonucunda binaya gelen ani ve ilave yükler binanın dayanım gücünü aşarak hasar görmelerine veya yıkılmalarına neden olmaktadır. İVME KAYITLARI (Acceleration records): İvmeölçer cihazları tarafından elde edilen veri dizinine verilen addır. Depremin hasar yapma gücünü belirlemede kullanılan ivme spektrumları depreme dayanıklı yapıların tasarlanmasında kullanılır. İYİLEŞTİRME (Recovery): Afetlerden etkilenmiş olan toplulukların ihtiyaçlarının en akılcı yol ve yöntemlerle karşılanması, hayatın bir an önce normale döndürülmesi, muhtemel afetlerle baş edebilme imkânlarının geliştirilmesi ve en az zarar görmelerini Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 107 sağlayacak daha güvenli bir yaşam çevresi oluşturulması için yapılması gereken yasal, kurumsal, fiziksel, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin tümüdür. Afet yönetiminde, afete müdahaleden sonra gelen dönemi ifade eder. İZOSEİST (Isoseist): Bakınız; Eş şiddet Eğrileri. J JEOLOJİK veya JEOFİZİK KÖKENLİ AFET (Geological or Geophysical disaster): Kaynağını yeryüzü yada yer kabuğu derinliklerinden alan deprem, heyelan, tsunami gibi doğal kökenli afetlere verilen genel addır. JEOTEKNİK Bakınız; Geoteknik. JEOTEKNİK ETÜT Bakınız; Geoteknik etüt K KABUL EDİLEBİLİR RİSK (Acceptable risk): İnsanların veya toplumun, mevcut sosyal, ekonomik, politik, kültürel ve teknik koşullar dikkate alındığında, katlanabileceği kayıpların derecesini ifade eder. Mühendislikte ise, yapıların belirli büyüklükteki tehlikeler karşısında beklenen ve kabul edilen davranışları olarak tanımlanır. Riski tam olarak yok etmek oldukça güçtür. Deprem yönetmeliğinde, bina türü yapılar için kabul edilen risk düzeyi; hafif şiddetindeki depremlerde binaların yapısal ve yapısal olmayan elemanlarının hiç hasar görmemesi, orta şiddetteki depremlerde bu elemanlarda oluşabilecek hasarın onarılabilecek düzeyde kalması, şiddetli depremlerde ise, can güvenliğinin sağlanması amacıyla kalıcı yapısal hasar oluşumunun sınırlandırılması şeklinde belirlemektedir. KAGİR YAPI (Masonry building): Taşıyıcı duvarları taş, tuğla ve beton briket gibi malzemelerle yapılmış yapı türü. Bu tür yapılardan döşemeleri ahşap olanlar yarım kagir, betonarme olanlar ise yığma kagir yapı denilmektedir. Bazen “Kargir” şeklinde de söylenmektedir. KALICI KONUTLAR (Permanent housing): Afet nedeniyle konutları yıkılan veya ağır hasar gören afetzedelerden hak sahibi olanlar için devlet veya özel kuruluşlar tarafından yaptırılan daimi iskan konutlarıdır. KAPASİTE (Capacity): Afet yönetiminde, bireylerin, kurumların, insan topluluklarının ya da ülkelerin tehlikeleri ve yol açabilecekleri zararları algılama, tahmin etme, önleme veya zararlarını azaltma amacıyla önlemler alma konularında sahip oldukları güç ve kaynaklara verilen genel addır. Riskin derecesini veya afetin etkisini azaltmak amacıyla bir toplum veya kurumun içerisinde mevcut tüm güçlerin ve kaynakların bir arada değerlendirilmesini ifade eder. Liderlik, yönetim anlayışı, deneyim gibi nitelikler kadar fiziksel, kurumsal, sosyal ve ekonomik nitelikleri de kapsar. 108 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu KAPASİTE ANALİZİ (Capacity analysis): Sivil toplum kuruşları tarafından yapılan, yerel ölçekte afet tehlikesi ve riskini belirleme ile, afet zararlarının azaltılması amacıyla kullanılabilecek kapasitelerin ortaya konmasını amaçlayan, gerek zarar azaltma ve gerekse afete müdahale planlarında kullanılan çalışmaları ifade eder. KAPASİTE KULLANIMI (Capacity usage): Bir afet sonrasında mevcut kapasitenin zamanında, hızlı ve etkili olarak kullanılmasını ifade eder. KAPASİTE OLUŞTURMA (Capacity building): Bir toplumda, kurum veya kuruluşlarda afet riskini azaltmak için gerekli olan insan becerisini geliştirme yönünde gösterilen faaliyetlerin tümünü ifade eder. Farklı düzeydeki toplum kesimlerinde, teknolojinin, kurumsal yapıların mali güç ile diğer kaynakların geliştirilmesini içeren çalışmalardır. Birey, aile veya toplumun daha az zarar görebilecek koşullarda verimli ve keyifli bir hayat sürmesi için yetenek ve imkânların geliştirilmesi olarak da tanımlanabilir. KAR ERİMESİ SELİ (Snowmelt flooding): İlkbahar aylarında havaların aniden ısınması ve karların hızla erimesinin yol açtığı ani su baskınlarını ifade eder KAR TİPİSİ (Snow storm): Şiddetli rüzgar veya fırtına ile birlikte yağan karın neden olduğu, başta ulaşım olmak üzere tüm yaşamı olumsuz etkileyen meteorolojik olaydır. KAR YÜKÜ (Snow load): Biriken karların çatılar üzerinde meydana getirdiği ilave yükün ağrılığını ifade eder.. Ülkemizde çatı projelendirilmesinde genel olarak metrekareye 2 kg kar yükü gelebileceği esas alınmaktadır. KARKAS (Frame, skeletal building frame): Bir yapının taşıyıcı iskeletine verilen genel addır. Yapı iskeletinin türüne göre betonarme karkas, çelik karkas yada ahşap karkas olarak adlandırılır. KASIRGA (Hurricane): Bakınız; Tayfun. KAT MÜLKİYETİ (Condominium ownership): Tamamlanmış bir yapının kat, daire, işyeri, dükkân, mağaza, depo, mahzen gibi ayrı ve başlı başına kullanmaya elverişli bölümleri üzerinde hukuken tesis edilmiş özel mülkiyet ilişkisini ifade eder. KAYA DÜŞMESİ (Rock falls): Fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya parçalanmış büyük kaya parçalarının kendiliğinden yada depremler, aşırı yağışlar gibi harici etkilerle meyil aşağı hızla hareket etmesi olayıdır. Afet mevzuatımıza göre doğal afetler kapsamındadır. KBRN (CBRN): Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer kelimelerinin baş harflerinden oluşur. İngilizce’de CBRN kavramının karşılığıdır. CBRN-E Türkçede KBRN-P yani patlayıcılar (Explosive) olarak geçer. KBRN kavramı, eskiden kullanılan NBC, Kitle İmha Silahları gibi kavramların hepsini içermekle birlikte ilave olarak endüstriyel kazaları da içeren bir toplu kavram niteliğindedir. KBRN dendiğinde; Kimyasal Biyolojik Radyasyon ve Nükleer gibi tehlikeli maddelerden kaynaklanan zararlı ve tehlikeli durumlar anlaşılır. KENTSEL RİSKLER (Urban risks): Bir kentin afet risklerinin tümünü ifade eder. Doğal risklere ilave olarak, kentin genel yerleşme düzeni, kentsel dokunun oluşturduğu riskler, kullanımdan kaynaklanan riskler, var olan yapılaşmadan gelen riskler, ulaşım sistemi ve alt Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 109 yapılardan kaynaklanan riskler, planlama ve yönetim zafiyetlerinden kaynaklanan riskleri kapsamaktadır. KESİN HASAR TESPİTLERİ (Final damage assessment): Afet olayının devam etme olasılığı bulunan durumlarda, genelde ilk olayın üzerinden 10-15 gün geçtikten sonra yeniden yapılan hasar tespit çalışmasıdır. Bu tespitle, yapının onarılması veya güçlendirilmesine karar verileceğinden, yapıdaki hasar durumu ve tüm teknik özelliklerin dikkatle belirlenmesini gerektirir. Konutları hasar gören mülk sahiplerine afetler yasasına göre yapılması gereken tüm yardımlar kesin hasar tespitleri sonucuna göre gerçekleştirilir. KISA SÜRELİ İYİLEŞTİRME (Temporary recovery): Afetten etkilenen toplulukların, arama kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, barınma, beslenme, haberleşme, güvenlik, psiko-sosyal destek gibi temel ihtiyaçlarının en az düzeyde karşılanabildiği sürece verilen addır. KITLIK (Famine): Meteorolojik, çevresel veya beşeri ve sosyo-ekonomik nedenlerle oluşan ve çok sayıda insanı etkilen yiyecek maddesi sıkıntısına verilen addır. KİMYASAL SİLAH (Chemical weapon): İnsan, hayvan veya bitkilerin biyolojik bütünlüğüne zarar veren veya öldüren gaz, sıvı veya katı haldeki kimyasal maddelerin bir silah olarak kullanılmasını ifade eder. KİMYASAL TEHLİKE (Chemical hazard): Canlılar üzerinde tahriş edici yakıcı, felç edici veya öldürücü etkileri olan, deri, solunum veya sindirim sistemi yoluyla bünyeye girebilen gaz, sıvı yada katı şekildeki zararlı maddelerin oluşturduğu tehdide verilen genel addır. KOORDİNASYON (Coordination): Afete uğramış veya uğraması muhtemel toplulukların kısa, orta ve uzun vadeli ihtiyaçlarını birlikte belirleyerek yerel, ulusal ve uluslararası kurumlarla mevcut kaynakları en etkin ve verimli şekilde kullanmak amacıyla uyum ve birliktelik içinde çalışmayı ifade eder. KOROZYON (Corrosion): İnşaat çeliği ve benzeri metal yapı malzemelerinin maruz kaldıkları nem, su v.b. gibi dış etkiler nedeniyle kimyasal bozulmaya uğrayarak özelliklerini kaybetmesine verilen genel addır. KORUNMA (Protection)): Çeşitli tehlikelerin sebep olabileceği afetlerden korunmak için genel anlamda alınan önlemleri ifade eder. Bu amaçla uygulanacak, uzun vadeli politika ve programları da kapsamaktadır. KRİTİK ALTYAPI (Lifelines): Kamu hizmetleri, ulaşım, haberleşme, sağlık tesisleri ile elektrik, su, kanalizasyon gibi teknik altyapı tesislerine verilen genel addır. Kentsel hayatın can damarları olarak da adlandırılır. KRİZ (Crisis): Normal düzeni bozan, toplum için olumsuz sonuçlar doğurma olasılığı bulunan fiziksel, sosyal, ekonomik ve politik olayların ortaya çıkması halini ifade eder. Normal sistemi ve toplumun temel değerlerini önemli ölçüde tehdit eden, zaman baskısı ve stres altında kritik kararlar almayı gerektiren durumları kapsamaktadır. 110 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu KRİZ YÖNETİMİ (Crisis management): Kriz hali şarları süresince uygulanan, durumu normale döndürmeyi amaçlayan geçici bir yönetim biçimini ifade eder. Afet yönetiminden farkı, sürekliliğinin olmaması, belirli bir zamanla sınırlı bulunması, krizi gerektiren olay ve nedenler kalktığında sona ermesidir. KURAKLIK (Drought): Hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin çok üzerine çıkması ve yıllık yağış ortalamalarının ise mevsim normallerinin altına düşmesinin sebep olduğu doğal afete verilen addır. Meteorolojik açıdan, yağışların 10-20 yıl gibi uzun süreler içinde yıllık ortalama değerlerin % 80‘in altına indiği geçici dönemler olarak tanımlanmaktadır. Hidrolojik açıdan ise, barajlar, göller, göletler ve yeraltı su seviyesinin uzun süreli yıllık ortalamalarının altına indiği geçici dönemdir. Tarımsal açıdan ise, insan ve diğer canlıların ihtiyacı olan su ve nemin yeterli ölçüde bulunamadığı dönemlerdir. KUVVETLİ YER HAREKETİNİN DEVAM SÜRESİ (Duration of strong ground motion): Yapılar üzerinde hasara yol açan kuvvetli yer hareketin devam ettiği süre. Kuvvetli yer hareketini kaydeden İvme kayıtçıları yani ‘Accelerometer’ cihazları kullanılarak elde edilir. Depremin devam süresi, (M>7.0) olan depremler için genellikle 30- 40 saniye civarındadır. KUVVETLİ YER HAREKETİ GÖZLEM AĞI (Strong motion monitoring/measuring network): Yer hareketinin ivme kayıtlarını elde edebilmek için aktif fay zonları ile yapılara yerleştirilen ivmeölçer tipi sismik cihazlardan meydana gelen veri toplama ağına verilen addır. Özellikle deprem mühendisliği açısından çok önem taşıyan bu veriler, depreme dayanıklı yapıların tasarlanmasında kullanılır. L LEVHA veya PLAKA TEKTONİĞİ (Plate tectonics): Yerkürenin dış kısmını oluşturan ve levha veya plaka adı verilen büyük kütlelerin daha içeride yer alan manto tabakası üzerinde hareketini ve bu hareketlerin sonuçlarını inceleyen alt bilim dalıdır. Gözlemle ispatlanmış bulunan bu teoriye göre, yer kabuğunun üst manto kısmında belirli sayıda ve birbirine göre hareket halinde Rijit levhalar bulunmakta, bu plakaların sınırlarında da genellikle çok şiddetli depremler meydana gelmektedir. LOJİSTİK (Logistics): İhtiyaçları karşılamak üzere her tür ürün, hizmet ve bilginin kaynağından itibaren tüketileceği son noktaya kadar, tedarik zinciri içerisindeki hareketine verilen genel addır. LOJİSTİK HİZMET (Logistic service): Lojistik ile ilgili tüm çalışmaların bir bütünlük içinde ve aksamadan devam etmesi amacıyla oluşturulan faaliyeti ifade eder. LOJİSTİK PLANLAMA (Logistic planning): Afet anında kullanılabilecek kaynak ve stoklarla diğer ihtiyaç maddelerinin temini, afet bölgesine nakli ile oradaki yardım faaliyetlerinin devamlılığını sağlamayı amaçlayan, afet öncesi hazırlıklar içerisinde yapılan planlama çalışmasını ifade eder. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 111 M MAGNİTÜD (Magnitude): Bakınız; Depremin Büyüklüğü. MAKSİMUM YER İVMESİ (Peak ground acceleration): Bir depremde ivme kayıt cihazları tarafından ölçülen veya matematik modeller kullanılarak hesaplanan yer hareketi ivmesinin en büyük genlikli değerdir. MERKEZ ÜSSÜ veya ÜST MERKEZ (Epicenter): Bakınız; Dış Merkez. METEOROLOJİ (Meteorology): Atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile birlikte inceleyen ve bu olayların canlılar ve yer küre açısından doğuracağı sonuçları araştırıp ortaya koyan bilim dalıdır. METEOROLOJİ KÖKENLİ AFET (Meteorological disaster): Kaynağını sıcaklık yağış, basınç gibi atmosferik olaylardan alan sel, çığ, yıldırım, tayfun, tipi, hortum, kuraklık v.b. gibi doğal olayların doğuracağı sonuçlara verilen genel addır. Meteorolojik Afet olarak da adlandırılır. MİKROBÖLGELEME (Micro-zonation): Yerleşime açılması düşünülen boş alanlardaki tüm afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini büyük ölçekli halihazır haritalar üzerinde belirleyen çalışmalara verilen genel addır. Güvenli arazi kullanımı kararları alınmasını, kentsel dönüşüm ve zarar azaltma planlaması çalışmalarında ise öncelikler ve stratejilerin belirlenmesine temel girdileri sağlayan çok disiplinli çalışmalardır. MİKROBÖLGELEME HARİTALARI (Micro-zonation maps): Mikrobölgeleme çalışmaları sonucunda elde edilen verilerin yer aldığı haritadır. Yapılmak istenen fiziksel planlama çalışmalarının ölçeğine bağlı olarak, 1/100 000, 1/50 000,1/25 000, 1/10 000, 1/5 000, ve 1/2 000 ölçeklerde yerel afet tehlikesi ve riskini gösteren haritalardır. MİKRODEPREM (Micro earthquake): Büyüklükleri 3 ve altında olduğundan kolayca hissedilemeyen ancak sismik kayıt cihazları tarafından kaydedilen depremlere verilen genel addır. MOLOZ (Rubble): Afetler veya başka nedenlerle yıkılmış yapı parçaları, kırık eşyalar ve benzeri döküntü malzemenin karışımına verilen genel addır. MSK DEPREM ŞİDDET CETVELİ (MSK earthquake Intensity Scale): Avrupa kıtasındaki deprem özellikleri, yapı türleri ve hasar sonuçları esas alınarak Medvedev, Sponheur ve Karnik adlı bilim insanları tarafından 1964 yılında geliştirilmiş ve Avrupa Sismoloji Komisyonu tarafından onaylanmış 12 (XII) derecelik deprem şiddet cetvelidir. Şiddet dereceleri Roma rakkamıyla ifade edilir. Geliştiren bilim adamlarının isimlerinin baş harfleri olan MSK şiddet cetveli olarak anılır. Bu şiddet cetveli, ülkemizde de 1970’li yıllardan bu yana yaygın olarak kullanılmaktadır. MÜCAVİR ALAN (Contiguous area): İmar mevzuatı bakımından belediyelerin sorumluluğu ve denetimi altında olduğu kabul edilen sınır komşusu alanları ifade eder. 112 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu MÜDAHALE (Response, intervention): Afet sırasında veya hemen sonrasında, etkilenmiş insanların yaşamlarının korunmasını ve temel ihtiyaçları ile geçimlerinin karşılanması için müdahale edilmesi ve yardımda bulunulmasıdır. Bu, ilk müdahaleyle başlar, duruma göre kısa veya daha uzun süreyle devam edebilen bir süreçtir. Aramakurtarma, tıbbi sağlık, gıda, barınma, giyim, su ve arıtma temini hizmetleri gibi faaliyetler ve diğer acil önlemler bu kapsamdadır. Bazen Acil müdahale veya Afete müdahale olarak da tanımlanmaktadır. N NAZIM İMAR PLANLARI (Regulatory development plans, Master plan): Halihazır haritalar üzerinde, arazi parçalarının genel kullanılma amaç ve biçimlerini belirleyen planlara verilen addır. Varsa bölge veya çevre düzeni planlarının ilke kararları, politika ve stratejilerine uygun olarak, gelecekteki nüfus ve yapı yoğunluklarını öngören, gelişme alanlarını belirleyen, bu alanların büyüklükleri, yönleri ve ilkelerini açıklayan, ulaşım sistemlerinin ihtiyaçları, gelişimi ve problemlerin çözümünü gösteren ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas teşkil eden bilgi ve kararları içeren ve raporu ile birlikte bir bütün olan planlardır. Nazım imar planları, 1/25 000, 1/10 000, 1/5 000 veya 1/2 000 ölçeklerde yapılabilir. O ODAK DERİNLİĞİ (Focal depth): Yer küre içersinde depreme sebep olan kırığın başladığı ve sismik enerjinin açığa çıktığı noktanın yeryüzüne olan düşey uzaklığına verilen addır. ODAK MEKANİZMASI ÇÖZÜMÜ (Focal mechanism solution): Deprem dalgalarının analizini yaparak, depreme neden olan kırılma düzleminin eğimi, doğrultusu, kayma açısı, yer değiştirme miktarı, yırtılmanın zaman içerisinde gelişimi gibi sismolojik parametrelerin hesaplanması yöntemidir. ODAK NOKTASI (Focal point): Yerküre içerisinde, depreme neden olan kırılmanın başladığı ve enerjinin açığa çıktığı yerdir. İç merkez olarak da adlandırılmaktadır. OLASILIK (Probability): Bir olayın olabilme şansını gösteren sayıyı ifade eder. Sıfırla bir arasında bir gerçek sayı olarak gösterilebildiği gibi, sıfırla 100 arasında değişebilen sayı olarak da verilebilir. Olasılığın sayısal olarak gösterilemediği durumlarda ise düşük, orta ve yüksek gibi görecelik belirten sıfatlar kullanılabilir. Afet olaylarından depremin belirli bir zaman süresinde, mesela 50 yılda, meydana gelme ihtimali % 25 ise, meydana gelmeme olasılığı üç kat daha büyüktür. İhtimal. OLAY KOMUTA SİSTEMİ (Incident command system): Bir acil durumu yönetiminde, müdahale edilen olay için eldeki imkânları en doğru ve etkin şekilde kullanabilmek amacıyla oluşturulan geçici ve dar kapsamlı idari düzenlemedir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 113 ONARIM (Retrofit): Her hangi bir afet nedeniyle hasar görmüş bir yapının, en az olay öncesinde sahip bulunduğu güvenlik düzeyine getirilecek şekilde tamir edilerek kullanılabilir hale getirilmesi faaliyetidir. Tamir. ORTA HASAR (Moderate damage): Yapının yük taşıma özelliklerinde ve bazı yapı elemanlarında değişmeler sonucu ortaya çıkan hasar derecesini ifade eder. Yığma yapıların duvarlarında, 5-10 mm genişlikte yaygın kesme (X biçiminde) çatlakları, bölme ve kalkan duvarlarda, baca ve parapetlerde, büyük yarık, yıkılmalar, betonarme ve çelik yapıların kolon kiriş birleşimlerinde 15-20 mm’ye kadar kesme çatlakları, kolon ve kirişlerin dış yüzeylerinde dökülmeler bulunur. Bu tür hasar gören bir yapının ciddi şekilde onarılıp güçlendirmesi yapılmadan kullanımına izin verilmez, sadece eşya taşınması amacıyla içine girilebilir. Afet mevzuatına göre, orta hasarlı yapı bir yıl içerisinde onarılmadığı taktirde yerel yönetimlerce yıktırılmalıdır. Ö ÖN HASAR TESPİTİ (Preliminary damage assessment): Yapıların kullanılıp kullanılmaması ile kalkan duvarlar, baca, parapetler, cephe kaplamaları gibi hasarlarla zeminde meydana gelen yer değiştirmelerin çevredeki insanlara verebileceği zararın belirlenmesi ve önlenmesi amacıyla yapılan ilk değerlendirmedir. Binaların dıştan ve gerektiğinde yalnızca bodrum katları hızla incelenerek yapılan tespitlerdir. Bunun sonucunda, hasarsız veya hafif hasarlı binaların kullanılmaya devamına karar verilir. Bir afet sonrasında hemen kullanılması zorunlu olan hastane, itfaiye hükümet ve afet yönetim merkezleri, spor salonu, okullar, trafo merkezleri gibi tesislerde öncelikle yapılır. ÖNCÜ DEPREM (Foreshock): Belirli büyüklükteki depremin bir süre öncesinde aynı zonda meydana gelmiş daha küçük magnitüdlü depremlere verilen genel addır. Bir depremin öncü olup olmadığı, aynı fay zonu içerisinde belirli bir süre sonra daha büyük bir deprem meydana gelir ise sonra anlaşılır. ÖNLEME (Prevention): Afetlerin meydan gelmesini önleyecek tüm çalışmalara verilen genel addır. Barajların inşası ile olası seller, yada istinat yapıları inşasıyla çığ, heyelan ve kaya düşmesi gibi afetlerin meydan gelmesi önlenebilir. P PERDE DUVAR (Shear wall): Betonarme yapılarda eni, kalınlığının 7 katından fazla olan, yük taşıyan ve yük aktaran TS500’e göre düşey yapı elemanıdır. PLAKA TEKTONİĞİ (Plate tectonics): Bakınız; Levha Tektoniği. PSİKOLOJİK DESTEK (Psychological support): Özellikle deprem gibi büyük yıkım getiren afetlerin sonrasında bir kısım afetzede görülen ruhsal sorunların giderilmesi amacıyla, profesyonel kişilerce verilen psikolojik yardım hizmetidir. 114 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu R RADYE TEMEL (Mat foundation): Zayıf zeminlerde, yapının zemine oturduğu yüzeyi döşeme gibi boydan boya kaplayan betonarme temel tipine verilen addır. Temelin kalınlığı üst yapıdan zemine aktarılan yük ve zeminin taşıma kapasitesine göre hesaplanır. RADYOLOJİK TEHLİKE (Radiological hazard): Nükleer veya diğer radyolojik ışınım kaynaklarının çevreye yaydığı ve canlılar üzerinde zararlı veya ölümcül etkileri olan teknolojik bir tehdittir. RİCHTER ÖLÇEĞİ (Richter scale): Bakınız; Depremin Büyüklüğü. RİSK (Risk): Bir olayın doğurabileceği olumsuz sonuçların toplamı ifade eden kavramdır. Sigortacılık ve mühendislikte kayıp olasılığı olarak adlandırılır. Afetler söz konusu olduğunda Afet Riski olarak değerlendirilmektedir. RİSK AZALTMA (Risk mitigation): Bakınız ; Zarar Azaltma. RİSK BELİRLEME (Risk assessment): Bakınız ; Afet Riskini Belirleme. RİSK YÖNETİMİ (Risk management): Tehlike ve riskin belirlenmesi ve analizi ile imkân, kaynak ve önceliklerin dikkate alınarak idare edilen süreci ifade eder. Afet senaryolarının hazırlanması, uygulama önceliklerinin belirlenmesi ve riskin azaltılabilmesi için genel politika ve stratejik planlarla, uygulama planlarının hazırlanması ve hayata geçirilmesi bu süreç kapsamındadır. S SALGIN (Epidemic): Bir bölge veya yerleşmede her zaman görülen enfeksiyon hastalıklarının sayıca anormal miktarda artmasını ifade eden tıbbi terimdir. Afetlerde, yetersiz hijyen koşulları, gıdaların hazırlanma ve saklanma koşulları ile kişisel temizlikteki eksiklikler nedeniyle, deri ve bağırsak hastalıkları başta olmak üzere ortaya çıkan hastalık türlerini kapsamaktadır. SAVUNMASIZLIK (State of being unprotected): Bakınız; Zarar Görebilirlik. SEDDE (Levee): Sellerden veya gelgit hareketlerinden korunmak için, deniz veya nehir kıyılarında yapılan beton veya toprak duvarlar ile kum torbası bariyerleri gibi koruyucu yapılara verilen genel addır. SEL (Flood): Suların bulunduğu yerde yükselerek veya başka bir yerden gelerek, genellikle kuru olan yüzeyleri kapsaması olayına verilen genel addır. Normalde kuru olan yerlerin yağışlara bağlı olarak yükselen yüzey suları, gel-git olayları veya nehir yükselmesi nedeniyle geçici bir süre sular altında kalmasıdır. Oluşum hızlarına göre yavaş gelişen, hızlı gelişen ve ani seller olarak sınıflandırmak mümkündür. Genellikle bir hafta veya daha uzun bir süre içerisinde gelişen sellere, yavaş sel, bir-iki gün içerisinde oluşan sellere hızlı sel, saatlik süre içerisinde oluşan sellere ani sel denir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 115 SEL KONTROLÜ (Flood control): Selleri önlemek amacıyla su kaynaklarının barajlar, göletler, bentler, mahmuzlar ve seddeler gibi mühendislik yapıları kurularak kontrol edilmesi sürecini ifade eder. SENARYO DEPREM (Scenario earthquake): Bakınız; Afet Senaryoları. SIĞINAK (Shelter): İnsanların bombalama, nükleer, biyolojik ve kimyasal tehditler ile fırtına, tayfun, hortum gibi bazı afetlerden münferit veya topluca korunmaları için yapılmış güvenli yerlere verilen genel addır. SIVILAŞMA (Liquefaction): Suyla doygun kumlu ve siltli zeminlerin, depremler nedeniyle oluşan kuvvetli yer hareketi etkisiyle taşıma gücünü kaybederek sıvı gibi davranması olayını ifade eder. Sıvılaşmış bölgelerdeki yapılar zemin içerisine gömülmekte, yan yatmakta veya devrilmektedir. Taşıyıcı sistem ve üst yapı hasar görmese dahi genelde bu yapılar kullanılmaz hale gelir. SİSMİK BOŞLUK (Seismic gap): Bir fay zonu üzerinde daha önce deprem oluşturmuş ancak uzun süredir hareketsiz duran kısmına verilen addır. Uzun süreli hareketsizlikler ileride büyük bir deprem olacağı ihtimalini arttırır. SİSMİK DALGALAR (Seismic waves): Bir deprem veya patlama sonucunda meydana gelen enerjinin yerkabuğu içerisinde farklı nitelik ve hızlarda yayılması ifade eder. Çok yüksek hıza sahip bulunan cisim dalgaları P ve S dalgaları olarak adlandırılır. Sığı derinlikte oluşan ve daha düşük hıza sahip dalgalara ise Yüzey dalgaları denilir. Yapılarda meydana gelen hasarlar ve yıkılmalara genellikle S dalgaları ile Yüzey dalgaları neden olmaktadır. SİSMİK İSTASYON (Seismic station): İçerisinde sismik enerjiyi algılayıp kaydedecek sismograf türü cihazlar ve bu verileri bir merkeze gönderecek olan iletişim ünitesine sahip özel olarak inşa edilmiş küçük kulübedir. SİSMİSİTE (Seismicity): Bakınız; Depremsellik. SİSMOGRAF (Seismograph): Doğal ve suni titreşimler ile depremleri kaydeden, oluş zamanlarını işaretleyen ve gerektiğinde iletişim araçları kanalıyla merkezlere nakleden cihazlara verilen genel addır. SİSMOGRAM (Seismogram): Deprem yer hareketinin üzerine çizildiği özel kağıtlara verilen addır. SİSMOLOJİ (Seismology): Depremlerin oluş nedenleri, deprem dalgalarının yer küre içerisinde nasıl yayıldıkları, zayıf ve kuvvetli yer hareketinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi teknikleri, deprem tehlikesinin belirlenmesi ve zararlarının azaltılması konuları ile uğraşan jeofizik biliminin bir alt dalı veya uzmanlık alanıdır. Deprem bilimi olarak da ifade edilmektedir. SİSMOMETRE (Seismometer): Doğal ve suni titreşimler ile depremleri kaydeden cihazlara verilen genel addır. 116 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu SİSMOTEKTONİK (Seismotectonic): Tektoniğin depremsellikle birlikte yorumlandığı ve depremin gelişim sürecini inceleyen özel uzmanlık alanıdır. Fayların aktif olup olmadığı, çok eski ve güncel deprem oluşumlarının faylarla ilişkisi bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılmaktadır. SİVİL SAVUNMA (Civil defense): Mevzuatımızda; “Düşman saldırılarına, karşı halkın can ve mal kaybının en aza indirilmesi, hayati öneme haiz her türlü resmi ve özel tesis ve kuruluşların korunması ve faaliyetlerinin sürdürülmesi için acil tamir ve ıslahı, savunma gayretlerinin sivil halk tarafından azami suretle desteklenmesi, cephe gerisi maneviyatının muhafazası maksadıyla alınacak her türlü silahsız, koruyucu ve kurtarıcı tedbir ve faaliyetlerin planlanması ve icra edilmesi” olarak tanımlanmıştır. SİVİL SAVUNMA ARAMA VE KURTARMA BİRLİK MÜDÜRLÜKLERİ: Bulundukları ilin afet ve acil durum müdürlüğü bünyesinde ve il afet ve acil durum müdürlüğü emrinde afet ve acil durumlara müdahale etmek üzere 11 ilde teşkilatlanmış kuruluşlardır. SOBA ZEHİRLENMESİ (Stove smoke poisoning): Kuvvetli Lodos rüzgârlarının etkin olduğu günlerde soba bacalarından geriye tepen karbon monoksit gazının neden olduğu zehirlenme ve ölüm olaylarıdır. Evlerdeki kombi, şofben gibi cihazlardan kaynaklanan Karbon monoksit zehirlenmeleri de meydana gelmektedir. Bu tür olaylar, Baca Gazı zehirlenmesi olarak da ifade edilir. SOSYAL ZARAR GÖREBİLİRLİK (Social vulnerability): Bir kişi veya gurubun afetlerin olumsuz etkilerine karşı koyabilme ve baş edebilme yeteneği olarak ifade edilir. Sosyal hassasiyet, Kırılganlık ve Savunmasızlık olarak da kullanılmaktadır. Sosyal zarar görebilirliğin ölçülebilmesi ve sayısallaştırılması çok zor olduğundan; yüksek düzeyde, orta düzeyde, düşük düzeyde gibi sayısal olmayan tanımlar yapılabilir. STRATEJİ (Strategy): Önceden belirlenmiş politika çerçevesinde kalarak hedef, amaç ve öncelikler doğrultusunda, elde mevcut tüm imkân ve kaynakları zamanında, hızlı ve etkili kullanabilmeyi amaçlayan temel yaklaşımı ifade eder. STRATEJİK PLAN (Strategic plan): Mevzuatımızda; "Kurum ve kuruluşların orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, hedeflerine ulaşabilmek için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımını içeren plan" olarak tanımlamaktadır. STRATEJİK PLANLAMA (Strategic planning): Kuruluşların mevcut durum, misyon ve temel ilkelerinden hareketle, geleceğe yönelik bir vizyon oluşturmalarını, bu vizyona uygun amaç ve hedefler belirlemelerini ve ölçülebilir göstergeler geliştirerek faaliyetlerini izleme ve değerlendirmelerine olanak sağlayan, katılımcı ve esnek bir planlama sürecidir. SU BASKINI (Water flood): Bakınız; Sel. SWOT ANALİZİ (SWOT analysis): Afetlerle mücadelede güçlü ve zayıf yönler ile karşılaşılan tehditler ve fırsatları birlikte ele alıp değerlendirme metoduna verilen addır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 117 Ş ŞEHİR SELİ (Urban flash flood): Yağmur sularını taşıyacak altyapıya sahip bulunmayan yerleşim yerlerinde meydana gelen ani sellere verilen addır. ŞİDDET CETVELLERİ (Intensity scales): Afete yol açabilecek olayların büyüklüklerini veya olası hasar, kayıp ve zararları sayısal olarak belirleyebilmek için hazırlanmış referans cetvellere verilen genel addır. Geçmişte yaşanmış afetlerin doğa, insanlar ve yapılar üzerinde gözlenmiş etkilerine ait verilerle matematik modeller kullanılarak hazırlanmış ve uluslararası kabul görmüş standart şiddet cetvelleri bulunmaktadır. Deprem şiddeti için “MKS”, “M. Mercalli”, “EMS”, “JMA” cetvelleri, rüzgâr hızını belirleyen ‘Bofor’ cetveli ile Hortum şiddetini veren ‘ Fujita’ cetvelleri bulunmaktadır. T TAHLİYE (Evacuation): Yapıları veya bir bölgeyi, önceden belirlenmiş yollar kullanılarak hızlı ve düzenli bir şekilde boşaltılarak insan ve canlıların güvenli yerlere taşınması işlemine verilen addır. TAHLİYE GÜZERGAHI (Evacuation route): Bir tehlike anında insanları, tehlikeli bölgelerden güvenle uzaklaştırabilmek için önceden belirlenmiş ve işaretlenmiş nakil yolunu ifade eder. TAHLİYE PLANI (Evacuation plan): Bir afet anında, başvurulacak tahliye işleminin hangi yollar ve araçlar kullanılarak yapılacağı ile bu kimselerin nakledileceği yerleri gösteren ayrıntılı planlara verilen addır. TAHMİN (Forecast, prediction): Meydana gelmesi muhtemel bir doğa olayını gözlemsel, tecrübi yani ampirik, matematiksel veya olasılık yöntemleri kullanarak öngörüde bulunmayı ifade eder. TARİHSEL DEPREM (Historical earthquake): Sismik kayıt cihazlarının bulunmadığı dönemlerde meydan gelmiş olan depremlere verilen addır. etkilediği alandaki hasarlara ve kayıplara ait genel veya ayrıntılı bilgiler tarihsel kayıtlarda yer almaktadır. TAŞIYICI OLMAYAN SİSTEM (Non-load bearing system): Yapılarda bulunan merdivenler, dolgu duvarlar, tesisat, kaplamalar gibi yük taşımaya ve yük aktarmayan bölümlerine verilen addır. TAŞIYICI SİSTEM (Load bearing system): Yapıların temel, ahşap, çelik iskeletleri ile duvarlar, döşemeler ve çatı gibi yük taşıyan ve yük aktaran yapı elemanlarına verilen addır. TAŞKIN (Overflooding): Bakınız; Sel. TAŞKIN ALANI (Flooding area): Nehir yataklarının kenarında, tekrarlanan taşkınlar nedeniyle oluşmuş buluna belirli alanlara verilen addır. 118 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu TATBİKAT (Drilling _ Rehearsal): Bir acil durum veya afet halinde yapılması planlanmış olan müdahale sürecinde yer alan eylemlerin uygunluğunu, yeterliğini ve güncelliğini mümkün olduğunca gerçeğe yakın koşullar altında ve bir senaryoya bağlı kalarak denemek amacıyla yapılan uygulamaya verilen genel addır. Masa başı tatbikatı, uygulama tatbikat ve genel tatbikat olarak farklı düzeylerde icra edilebilirler. TAYFUN (Typhoon): Atmosferde bir alçak basınç alanı çevresinde hızla dönen rüzgârların oluşturduğu büyük tropik fırtınalara verilen addır. Bunları, büyüklüğü ve yol açabileceği zarar bakımından Kategori adıyla 1’den 5’e kadar değerlendiren Tropik Fırtına Şiddet ölçeği bulunmaktadır. TEHLİKE (Hazard): Can ve mal kaybı, yaralanma, sosyal ve ekonomik dengelerin bozulması veya çevresel zararlara yol açma potansiyeli bulunan, değişik kökene sahip fiziksel olaylara verilen genel addır. TEHLİKE HARİTALARI (Hazard maps): Deprem, sel, taşkın, çığ, heyelan v.b. gibi farklı türdeki doğal afetlerin muhtemel yaygınlık ve şiddet derecelerini ortaya koymak için, belirli kriterlere göre hazırlanmış haritaları ifade eder. TEHLİKELİ ATIK (Hazardous waste): Bir kullanım sonucu ortaya çıkan fiziksel, kimyasal veya biyolojik yönlerden olumsuz etkileriyle ekolojik dengenin, insan ve diğer canlıların doğal yapılarını bozabilecek her türlü maddeye verilen genel addır. TEHLİKELİ YAPI (Hazardous construction): Kendiliğinden veya bir dış etken nedeniyle çökme ve can ve mal kaybına yol açma ihtimali olan yapıya verilen sıfattır. İmar mevzuatında ”maili inhidam” deyimi ile ifade edilmiştir. TEKNOLOJİK AFET (Technological disaster): İnsanların teknolojik faaliyeti sonucunda ortaya çıkan olumsuz nitelikli olaylara verilen genel addır. Bu kapsamda; Nükleer santral kazaları, toksik, patlayıcı, yanıcı ve tehlikeli kimyasal maddeler üreten fabrika ve depolarda meydana gelen yangın ve kazalar, tehlikeli madde taşıyan, gemi, tren ve karayolu araçlarının kazaları ile uçak kazaları sayılabilir. TEKRARLANMA PERİYODU (Recurrence period): Afete yol açabilecek deprem veya seller gibi tehlikelerin ortalama olarak ifade edilen yeniden oluş süresi veya aynı büyüklükteki iki olay arasında geçen ortalama süreye verilen addır. TEKTONİK (Tectonics): Yer bilimlerinin, taşküre yani litosfer tabakasının yapısını ve meydana gelişi ile evrimi araştıran, kıtaların oluşumu ve buna neden olan kuvvetler ve harekelerle ilgili çalışmaları yürüten bir koludur. TERÖRİST EYLEM (Terrorist act): Cana ve mala kasteden, toplumda korku ve tepki yaratarak kısa veya orta vadeli çeşitli amaçlara hizmet etmeyi hedefleyen silahlı saldırılara verilen genel addır. TIBBİ İLK YARDIM (Medical first aid): Bakınız; Acil Tıbbi Yardım. TIBBİ İLK YARDIM EKİBİ (Medical first aid team): Hasta veya yaralıya ilk müdahalede bulunmak, olay yerinde gerekli sağlık önlemlerini almakla görevli, acil sağlık hizmetleri konusunda eğitim almış sağlık personeli ve şoförden oluşan ekiptir. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 119 TOPLUM AFET GÖNÜLLÜSÜ (Disaster community volunteer): Afet tehlikesi ve risklerine karşı alınabilecek önlemlerle afetlerde ve acil durumlarda ilk yardım, hafif arama kurtarma, psikolojik destek faaliyetlerini yürütebilecek düzeyde eğitilmiş ve donatılmış gönüllü olarak çalışan kişiyi ifade eder. TOPLUM AFET MÜDAHALE EKİPLERİ (Disaster community volunteer team): Toplum afet gönüllülerinin oluşturduğu afete müdahale ekipleridir. Kısaca ‘TAME’ olarak anılır. Mahalle, işyeri gibi yakın çevrelerinde afet zararlarının azaltılması çalışmalarına da katkıda bulunmak ve afete müdahale etmek için özel eğitimli ve afet bilinci yüksek gönüllü ekiplerdir. Profesyonel ekipler gelene kadar hafif arama-kurtarma, ilk yardım, yangın söndürme, çevre sağlığı, lojistik destek gibi bir çok alanda etkin faaliyette bulunurlar. TOPLUMDA FARKINDALIK YARATMA (Community awareness creation): Maruz bulunulan tehlike ve riskler hakkında halkın bilinç düzeyini arttırmak amacıyla yapılan kamu oyunu bilgilendirme çalışmalarının hedefini ifade eder. Bu çeşit aktivitelerle toplumda afetlerlerden korunma davranışının gelişmesi ve yerleşmesi amaçlanır. Radyo, TV ve basılı yayınları içeren medya kanallarıyla toplumu bilgilendirme ile afet bilgilendirme merkezlerinde yapılacak eğitim ve uygulamalar bu kapsamda değerlendirilir. TOPLUMU BİLGİLENDİRME (Community awareness): Afetle ilgili inceleme ve araştırmalarla elde edilen veya öğrenilen haber, bilgi ve gerçeklerin bir bütünlük içinde halka açıklanmasını ifade eder. Afet sonrasında ise meydana gelen olay, idarece yapılan ve yapılması planlanan işler hakkında, ayrıca halkın nasıl davranması gerektiği, halktan beklenen katkılar gibi konularda toplumun aydınlatılmasını kapsamaktadır. TRİYAJ (Triage): Afet sonrasında çok sayıda yaralının tıbbi önceliklerini belirleme ve ayırma amacıyla muayenesine verilen addır. Tıbbi müdahale önceliklerini gösteren, Kırmız (acil), Sarı (geciktirilebilir), Yeşil (bekleyebilir), Siyah (kayıp) anlamına gelen sınıflandırmayı kapsar. Mevzuatımızda; Çok sayıda hasta ve yaralının bulunduğu durumlarda, bunların öncelikli tedavi ve nakil edilmesi gereklerinin tespiti amacıyla olay yerinde veya bunların nakledildikleri yerde sadece doktorlar tarafından yapılan ayırma işlemi olarak ifade edilir. TSUNAMİ (Tsunami): Deniz veya okyanus tabanlarındaki depremler yada büyük heyelanların yol açtığı, düşey yer değiştirmeler sebebiyle oluşan dalgalara verilen addır. Sahile yaklaştıkça hızları ve yükseklikleri artan bu dalgalar, kıyılarda büyük yıkıma ve can kaybına yol açmaktadır. Tsunami, Japonca kökenli olup liman dalgası anlamına gelmektedir. TSUNAMİ ERKEN UYARI SİSTEMİ (Tsunami early warning system): Tsunami oluşumunu algılayıp, etkileyeceği yerlerde yaşayanları haberdar etmek üzere kurulmuş gözlem, değerlendirme ve iletişim sistemidir. Tsunami dalgalarının hızı sismik dalgaların hızına göre çok daha yavaş kaldığı için, belirli koşullar dahilinde erken uyarı verme imkânı olabilmektedir. ABD, Japonya ve Pasifik Okyanusu çevresindeki ülkeler için tsunami uyarı merkezi bulunmaktadır. 2004 yılındaki Sumatra depreminin yarattığı tsunami felaketinin ardından Güney Asya için de tsunami uyarı merkezi kurulmuştur. Ülkemizde 120 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu de Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsünün öncülüğünde Akdeniz Bölgesi için yeni bir tsunami uyarı merkezi kurulma aşamasındadır. Y YANGIN (Fire): Maddenin yeterli derecede ısı ve oksijen (hava) ile birleşmesi sonucunda yanarak kimyasal şekil değişliğine uğraması olayıdır. Yangının oluşabilmesi için yanıcı madde, yüksek ısı ve oksijene ihtiyaç vardır. YANGIN DOLABI: İçinde yangın hortumu, fiskiyesi ve musluğu bulunan dolap. YANGIN MERDİVENİ (Fire stairway): Bir yangın veya acil durumda yüksek katlı binayı terketmeye yarayan ve bina dışında yer alan etrafı açık özel merdiveni ifade eder. Yüksek katlı binalarda yangın merdiveni bulunması zorunlu kılınmıştır. YANGIN MUSLUĞU: Yangın anında itfaiye tarafından hortum bağlanarak kullanılmak amacıyla yerleşim yerlerinin veya binaların değişik yerlerine yerleştirilmiş bir çeşit su vanasıdır. YANGIN TATBİKATI (Fire drill): Yangın anında nasıl davranılacağı konusunda deneyim kazanmak amacıyla yapılan tatbiki provayı ifade eder. Konut, iş yeri, okul, otel gibi yerlerdeki genel yangın tatbikatları ile itfaiyecilerin ve gönüllülerin yeni söndürme teknolojileri ve ekipmanlar konusunda eğitimi ve deneyim amacıyla yaptıkları tatbikatlar bu kapsamdadır. YANGIN TEHLİKESİ (Fire hazard): Konutlar, tesisler, nakil araçları ve ormanlarda farklı nedenlerle başlayabilen, yakıcı etkisiyle madde ve eşyaları kullanılmaz hale getiren, boğucu etkisiyle canlıların yaşamına son veren en büyük tehdittir. YAPI (Building): İmar mevzuatında; "Karada ve suda, daimi veya geçici, resmi ve özel, yeraltı ve yer üstü inşaatları ile bunların ilave, değişiklik ve onarımlarını içine alan sabit ve hareketli tesisler” olarak tanımlamıştır. YAPI DENETİMİ (Building constructin supervision / inspection): Güvenli, sağlıklı ve ekonomik yapı inşa edebilmek amacıyla yapıların, ilgili idare ve yükleniciden (müteahhit) bağımsız olarak, tasarım (proje) ve yapım (inşa) aşamalarında, yürürlükteki yönetmelik ve standartlara uygun imalinin, denetimler yoluyla sağlanması sürecini ifade eder. YAPI HASARI (Building damage): Kullanımdan doğan hasarlar hariç, yapının fen ve sanat kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılması nedeniyle meydana gelen ve yapının kullanımını engelleyen veya yapıda kapasite ve değer kaybı oluşturan her türlü hasardır. YAPI HASARI TESPİTİ (Building damage assessment): Bir afet sonrasında yapıların görmüş olduğu hasarların teknik ekipler tarafından önceden tanımlanmış form ve standartlara uygun olarak belirlenmesi ve kullanımlarına karar verilmesi işlemidir. Uygulamada ön hasar tespiti ve kesin hasar tespiti olarak iki aşamalı yapılmaktadır. Afetlerde halkın can ve mal güvenliği açısından yapıların kullanıp kullanılamayacağına Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 121 özellikle artçı depremler dikkate alınarak hemen karar verilmesi gereken durumlarda inşaat mühendisleri ve mimarlardan oluşan ekipler tarafından yapı hasarlarının tespiti yapılmaktadır. YAPISAL HASAR (Structural damage): Bir yapının taşıyıcı sisteminde, afet veya başka bir nedenle meydana gelen çatlak, kırılma, yer değiştirme v.b. gibi hasara verilen addır. YAPISAL OLMAYAN HASAR (Non-structural damage): Bir binanın kaplamalar dolgu duvarlar, merdivenler ve tesisatlar gibi taşıyıcı olmayan elemanların da meydana gelen hasara verilen addır. Afet nedeniyle bina içerisindeki eşya ve ekipmanlarda oluşan hasarlara da yapısal olmayan hasar denilmektedir. YAPISAL OLMAYAN RİSKLER (Non-structural risks): Yapısal olmayan tehlikelerin yol açabilecekleri zarar ve kayıp olasılıklarını ifade eder. YAPISAL OLMAYAN TEHLİKELER (Non-structural hazard): Yapıların, yük taşıyan ve aktaran elemanlarının dışında kalan bölme ve kalkan duvarlar, iç ve dış cephe kaplamaları, tesisatlar, avizeler, tavan kaplamaları v.b. gibi elemanları ile yapı içerisindeki eşyalar, ekipman ve malzemelerden kaynaklanan tehditlere verilen genel addır. YAPISAL ÖNLEMLER (Structural counter-measures): Yapıların yük taşıyan ve yük aktaran elemanlarında onarım veya güçlendirme amacıyla alınan önlemleri ifade eder. YAPISAL RİSKLER (Structural risks): Yapıların yük taşıyan ve yük aktaran elemanlarında meydana gelebilecek hasar veya yıkılma olasılığıdır. YAPISAL TEHLİKELER (Structural hazards): Yapıların kolon, kiriş, döşeme, temel gibi yük taşıyan ve yük aktaran elemanları ile zemin özelliklerinden kaynaklanan tehditleri ifade eder. YARDIM (Aid): Bakınız; Acil Yardım. YASAKLANMIŞ AFET BÖLGELERİ (Prohibited or excluded disaster areas ): Yetkili makamca tehlikeli görülerek, sınırları harita veya krokilerle belirlenen yerleri ifade eder. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkalığı'nın teknik heyetlerince, Afete maruz bölgelerdeki yerleşmelerin, afet bölgesi olarak ilan edilerek yasaklanan alanlarında bina ve konut yapımı izin verilmez, mevcut veya yapılmakta olanlar ise yerel yönetimlerce yıktırılır. Afet bölgesinin hudutları, Bakanlıkça daraltılabilir veya tamamen kaldırılabilir. YAVAŞ GELİŞEN AFETLER (Slow onset disasters): Olumsuz sonuçları aniden değil de zamanla ve giderek ağırlaşan boyutlarda ortaya çıkan afetlere verilen genel addır. Küresel ısınma, kuraklık, erozyon, çölleşme gibi doğal afetler ile sosyal dengenin bozulması gibi toplumsal afetler bu kapsamdadır. YENİDEN İNŞA (Reconstruction): Afet yönetimindeki iyileştirme döneminin ardından başlar, çevre planlaması ve şehircilik ilkelerine uygun çağdaş bir yapılaşma faaliyetini ifade eder. Afet nedeniyle yıkılan, yanan veya kullanılamaz duruma gelen bina, tesis ve alt yapıların işlevlerini görmek üzere, afetlere daha dayanıklı ve çevreye uyumlu bina ve tesislerin inşa edilmesi çalışmalarıdır. 122 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu YENİDEN YAPILANMA (Restructuring): Bir kurum veya kuruluşun değişen koşullara uyum ve verimlilik artışı için, yönetim, sorumluluk, şeffaflık v.b gibi prensipler çerçevesinde gelişerek örgütlenmesini ifade eder. Afetlerden sonra bazı kurumlarda, karşılaşılan aksaklıklar ve alınan dersler ışığında yeniden yapılanmaya gidilmektedir. YER HAREKETİ (Ground motion): Bir deprem veya yeraltı patlamasıyla yeryüzünde meydana gelen sarsıntı ve titreşimleri ifade eder. Sismoloji bilimince, kuvvetli ve zayıf yer hareketi olarak iki ayrı çalışma alanında ele alınıp değerlendirilmektedir. YER HAREKETİ BÜYÜTMESİ (Ground motion amplification): Ana kayadaki deprem yer hareketinin, yerel zemin özelliklerine bağlı olarak frekans veya genliğindeki değişimleri ifade eder. Depremlerin yol açtığı kuvvetli yer hareketine etki eden en önemli faktör yerel zemin koşullarıdır. Tabakaların fiziksel özellikleri, derinlikleri, S dalga hızları, yer altı su seviyesinin mevcudiyeti ve derinliği, yüzeydeki hareketin büyüklüğünü etkilemektedir. Yerel ölçekte deprem yer hareketinin büyümesi, zeminlerin ana kaya derinliği, hakim periyodu gibi parametreler, mikrotremor ölçümleri, iki veya üç boyutlu modelleme yöntemleriyle belirlenerek sismik mikro bölgeleme çalışmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. YER KAYMASI (Landslide): Bakınız; Heyelan. YERİNDE SIĞINAK (Shelter in place): Bulunulan veya yaşanılan mekânda, bazı basit önlemleri alarak, dışarıdan gelen tehditlere karşı nispeten güvenli bir alan oluşturma faaliyetini ifade eder. YERLEŞİM YERİ ANALİZİ (Town watching): Deneyimli insanlar veya gönüllüler tarafından gözleme dayalı olarak yapılan, yerleşim yerlerindeki tehlike ve risk belirleme yöntemini ifade eder. YIĞMA YAPI (Masonry building): Taşıyıcı sistem elemanları örme duvarlar olan yapı türünü ifade eder. Betonarme temeller üzerine oturan taş, dayanıklı tuğla gibi malzemeyle örülmüş taşıyıcı duvarlar ile bağlayıcı ve yük aktarıcı kiriş, hatıl, betonarme veya ahşap döşemelerden oluşur. Ülkemizde döşemelerinin betonarme veya ahşap olmasına bağlı olarak, yığma kagir ve yarım kagir adlarıyla adlandırılmaktadırlar. YIKIK (Collapsed): Binalarda taşıyıcı sistemlerinin büyük oranda kalıcı yer değiştirerek kısmen veya tamamen yıkılması ve çatının çökmesi durumunu ifade eder. İnsanların can ve mal güvenliği bakımından bu tür yapılara girmesine kesinlikle izin verilmez. Ayakta kalabilen yapılar ise yerel yönetimlerce ivedilikle göçertilip, tehlikesiz hale getirilmesi yasa gereğidir. YILDIRIM (Thunderbolt): Yeryüzü ile bulutlar arasında meydana gelen elektrik boşalması olayına verilen addır. YILDIRIM ÇARPMASI (Thunderstrike): Canlıların yıldırıma maruz kalarak yaralanması veya ölmesidir. Fırtınalı havalarda çok yakındaki şimşek çakıyor olması, açık alanda, kara, deniz ve hava taşıtlarında yıldırım çarpma riskini arttırır. YUMUŞAK KAT (Soft storey): Genellikle binaların zemin katlarında olmak üzere, diğer katlara oranla daha esnek inşa edilmiş katlara verilen addır. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 123 YÜZ YILLIK SEL YATAĞI (100-year flood plane): Bir nehrin etrafında, 100 yıl içersinde en az bir kez sel suları ile kaplanmış alanı ifade eder. Bu alan içerisinde her yıl sel olma ihtimali en az % 1 veya daha fazladır. Z ZARAR (Loss): Doğal, teknolojik ve insan kökenli olayların neden olduğu fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıpların tümünü ifade etmektedir. ZARAR AZALTMA (Mitigation): Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesiyle bunlardan kaçınılması, etkilerinin önlenmesi veya en aza indirilmesi, kaçınılmaz kayıpların tazmini için tedbir alınması faaliyetini ifade eder. Toplumun afet tehlikesi ve riski konusunda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve baş edebilme kapasitesinin geliştirilmesi, afet öncesi ve sonrasında uygulanan mevzuat ve yerel ve merkezi düzeylerdeki kurumsal yapılanmaların geliştirilmesi, araştırma-geliştirme politika ve stratejilerinin, ihtiyaç ve öncelikler doğrultusunda, belirlenmesi ve uygulanması gibi çalışmaları kapsamaktadır. Bunlar, birçok kurum, kuruluş ve meslek gruplarınca belirlenen stratejik amaç ve hedefler doğrultusunda, etkin bir işbirliği içerisinde yürütülecek uzun vadeli ve sürekli çalışmalardır. Başta sivil toplum olmak üzere, tüm kesimlerin ilgi, destek ve katkısıyla olumlu sonuçlar alınabilir. ZARAR AZALTMA PLANLAMASI (Mitigation planning): Ülke, bölge, il ve yerleşme düzeyindeki stratejik planlamayla ele alınarak, gelişme hedefleri ile zarar azaltma amaçlarını birleştiren, afet zararları azaltılmış, baş edebilme kapasitesi ve yaşam kalitesi arttırılmış bir toplum oluşturma yönünde dinamik ve katılımcı bir planlama sürecini ifade eder. ZARAR GÖREBİLİRLİK (Vulnerability): Bir tehlikenin gerçekleşmesi halinde, canlıların ve insan eliyle oluşturulmuş yaşam çevresinin, fiziksel, sosyal, ekonomik veya çevresel bakımdan uğrayabileceği zarar ve kayıplara karşısındaki hassasiyetini ifade eder. Birey veya sosyal gurubun tehlikeyi algılama, olası etkilerini tahmin etme, zararlarını azaltma, meydana gelmesi halinde sonuçları ile baş edebilme ve yaşamı bir an önce normal hale döndürmedeki kapasite eksikliği olarak ta tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile zarar görebilirliği "bir toplumun, bir sistemin veya bir yapının var olan bir tehlikeden etkilenebilme oranı veya görebileceği hasar, zarar veya kaybın bir ölçüsü olarak da tanımlamak mümkündür. Bazı yayınlarda, Savunmasızlık, Kırılganlık, Hassasiyet gibi terimlerle ifade edilmektedir. ZAYIF veya YUMUŞAK KAT (Weak or soft story): Bir yapıda yatay yük taşıma kapasitesi (gücü), diğer katlara göre daha düşük olan kata verilen addır. ZEMİN ETÜTLERİ (Soil investigations): Yapıların temel tasarımı için, zemin temel etkileşiminin irdelenmesi çalışmalarına verilen addır. Zemin özellikleri ve zemin parametrelerinin tayini için yapı alanı ve çevresindeki zemin ile yeraltı suyu ile ilgili bütün verilerin özel yöntemlerle toplanması çalışmalarını kapsamaktadır. Bayındırlık ve 124 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu İskân Bakanlığınca hazırlanmış olan, zemin ve temel etüdü raporlarının hazırlanmasına ilişkin esaslar hakkındaki yayında, bu yöntemler hakkında ayrıntılı bilgi mevcuttur. ZEMİN HAKİM PERİYODU (Soil fundamental period): Ana kaya üzerindeki zemin katmanlarının bir bütün olarak doğal titreşim özelliklerinin temsil edildiği tipik periyodu ifade eder. Bu değer, yerinde S dalga hızı ölçümleri, gerçek deprem kayıtları, mikrotremor ölçümleri, zeminlerin matematik modellenmesi gibi yöntemler kullanılarak belirlenmektedir. ZEMİN KAT (Ground floor): Bir binaya kot verilen nokta seviyesinde veya bu seviyenin üzerinde taban döşemesine sahip olan ilk kata verilen addır. ZEMİN OTURMASI (Soil settlement): Zeminlerin ve yapı temel zeminlerinin eşit veya farklı oturması olaylarına verilen genel addır. Üst yapıdan gelen yüklerin etkisi, killi zeminlerde yer altı suyunun etkisi ile gelişen şişme ve büzülme, yer altı suyunun çekilmesi veya yer altı galerileri ve maden ocaklarındaki göçmeler nedeniyle meydana gelebilirler. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 125 9. YARARLANILAN KAYNAKLAR “BOKOMI” Guide Book, 2010, Sharing Lessons Learned by the City of Kobe from the Great Hanshin-Awaji earthquake, Community Emergency Drill Programs and School Disaster Prevention Education Programs, JICA Hyogo, Disaster Reduction Learning Center (DRLC), KOBE City Fire Bureau (KCFB) Ergünay, O., Gülkan, P., Güler, H., 2008, Deprem Terimleri Açıklamalı Sözlük (Yayımlanmamış) International Finance Corporation (IFC), 2010, Disaster and Emergency Preparedness: Guidance for Schools International Finance Corporation (IFC), 2010, Disaster and Emergency Preparedness: Activity Guide for K to 6th Grade Teachers International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, Protected School Kadıoğlu, M., 2009, Eğitim Kurumları İçin Afet ve Acil Yardım Planlama Rehberi, İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (ISMEP) Kaneko, F., Shiwaku, K., 2013, Afet ve Acil Durum Yönetimi Planı Çalışma Grubu Toplantı Notları, OYO International Corporation (Yayınlanmamış) Kundak, S., Kadıoğlu, M., 2010, İlk 72 saat, AFAD (Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi Formatör Öğretmen Yetiştirme Kursu Ders Notları, 24-30 Ekim 2011. 126 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu Petal, M., Sanduvaç, Z.M., 2010, Okullarda Afet ve Acil Durum Yönetimi El Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı UNISDR Asia and the Pacific, 2010, Guidance Notes School Emergency and Disaster Preparedness U.S. Department of Education, Office of Safe and Drug-Free Schools, 2007, Practical Information on Crisis Planning U.S. Department of Education, Office of Safe and Drug-Free Schools, 2008, A Guide to School Vulnerability Assessments Key Principles for Safe Schools Yamazaki, Y., 2011, School DR plan in Japan, Preparedness, Safety inspection, Disaster education, Emergency response, Evacuation center, Reopening School, Psychological care, Disaster Profiling, Disaster Support, Discussing, Lecture Notes (Unpublished) YOTA, Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması El Kitabı. Türk Kızılayı, USAID. Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu 127