yalova ili armutlu-mecidiye ilçeleri arova res rüzgar
Transkript
yalova ili armutlu-mecidiye ilçeleri arova res rüzgar
YALOVA İLİ ARMUTLU-MECİDİYE İLÇELERİ AROVA RES RÜZGAR ENERJİSİNDEN ELEKTRİK ÜRETİM SANTRALİ LTD. ŞTİ. YALOVA RÜZGAR SANTRALI ORNİTOLOJİK ETKİLEŞİM RAPORU Yrd. Doç. Dr. E. Omca Çobanoğlu ve Murat F. Özçelik 3 ŞUBAT 2014 Özet: Bu rapor ülkemizin enerji açığına yılda 210.000 MWh elektriği, yenilenebilir ve temiz bir kaynak olan Rüzgar potansiyelini kullanarak katkıda bulunacak, 54 MW kapasiteli “Yalova Rüzgar Enerji Santrali” ile, santralin bulunduğu bölgeyi göç için kullanan ve bölgenin yerlisi ve konakçısı olan kuş varlığının olası etkileşimi hakkında yazılmış bir değerlendirme raporudur. Bu rapor, proje sahasında yapılan gözlemler ve dolaylı yollardan proje sahası yakınındaki göç hareketi ile ilgili edinilen veriler ve çıkarımlar ile, bölgeyi göç amaçlı kullanan ve bölgede yerleşik olan kuşların bilinen davranışları ile karşılaştırmakta ve kurulacak olan santralın bölgedeki kuş varlığına olası etkisini değerlendirmektedir. Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bu rapor ve içeriği aşağıda imzası bulunan kişilerce hazırlanmıştır: Adı - Soyadı: Ünvanı: E. Omca Çobanoğlu ve Yrd. Doç. Dr. İmzası: Tarih: 3 Şubat 2014 Adı - Soyadı: Murat F. Özçelik Ünvanı: Araştırmacı –Serbest Kuş Bilimci İmzası: Tarih: 3 Şubat 2014 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER _________________________________________________________ 3 Tablolar Dizini_________________________________________________________ 4 Şekiller Dizini _________________________________________________________ 5 1 Giriş __________________________________________________________________ 6 1.1 Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar __________________________ 6 1.1.1 Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler ________________________________________ 9 1.1.2 Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu _______________________________________________ 9 1.1.3 Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi _____________________ 10 1.1.4 Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler ____________________ 11 1.1.5 Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi Ve Kuşlar __________________________________ 11 1.1.6 Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması _______ 13 2 Türkiye’nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi _________________________ 13 2.1 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit Ve Gözlemler ____________________________ 17 3.1 3.2 3.3 3.4 4 Türkiye ve Kuş Göç Yolları ____________________________________________________ 14 Proje Sahasının Avifaunası ____________________________________________________ Yalova Bölgesinde Gözlenen Kuş Türleri _________________________________________ Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri ________________________________________ Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri ______________________ 18 18 24 26 Proje Sahasının Göç Yolları ile Etkileşimi: __________________________________ 27 4.1 Kuş Bank Göç ile İlgili Gözlem Noktaları __________________________________________ 4.1.1 UEDAŞ işletmesi Leyleklere bağlı elektrik kesintisi haberi: ________________________ 4.1.2 Kartal – Yalova Hızlı Feribot Seferinde Duraklama Haberi: ________________________ 4.2 Süzülerek Uçan Kuşların Rotası: _______________________________________________ 4.3 Göç sırasında populasyonu yoğun olan bazı türlerin uçuş karakteristikleri________________ 4.4 Proje Alanında Görülebilecek Kuş Gruplarının Değerlendirilmesi _______________________ 28 28 29 29 30 31 5 Yalova Rüzgar Santrali’nin Kuşlar Açısından Yaratabileceği Riskin İrdelenmesi ___ 33 6 Sonuç ve Öneriler ______________________________________________________ 34 7 Referanslar ____________________________________________________________ 37 3 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Tablolar Dizini Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009’dan uyarlanmıştır). _______ 8 Tablo 2: Yalova il Çevre Durum Raporu’a (Anonim, 2009) göre Yalova ili ve civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi. _______________________________________________________________ 18 Tablo 3: Kuş Bank (www.kusbank.org) verilerine göre tüm Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi: ____________________________________________________________________________ 18 Tablo 4:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1’den 4’e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4’e bölünmesi ile elde edilir). ________________________ 26 Tablo 5: Yalova-Armutlu ilçesinde deniz seviyesine yakın bir noktada Nisan 2004’de kaydedilen türler. Kuş Bank’tan alınan bu verilerden kırmızı ile gösterilenler onaylanmamıştır. ___________________ 27 Tablo 6: Kuşların rüzgar türbinleri yakınındaki uçuş davranışlarını özetleyen tablo.(Osborn et al, 1998) _ 30 4 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Şekiller Dizini Şekil 1 Türkiye’de 1971-2000 ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) ____________________ 11 Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır. ______________________________________________________ 12 Şekil 3: Palm Springs ABD’de yer alan, 1980’lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali. ________________________________ 12 Şekil 4: Balıkesir Bandırma’da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma-2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi. _______________________ 13 Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. (http://www.sibleyguides.com/mortality.htm) _________________________________________ 13 Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları ____________________ 14 Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye’deki göç rotaları. _________________________ 15 Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi. ____________________________ 17 Şekil 9: Yalova ili Arazi Örtüsü verileri. ___________________________________________________ 25 Şekil 10: Yalova ili genelinde kabul edilen göç faaliyeti gözlem raporlarının dağılımını gösteren Google Earth uydu görüntüsü. __________________________________________________________ 28 Şekil 11: İstanbul –Yalova arası göç rotasını işaret eden Kuş Bank Gözlem Raporlarının Lokasyonlarının işaretlendiği Google Earth uydu görüntüsü. _________________________________________ 30 Şekil 12: Proje sahası ile olası kuş göç yollarının ilişkisini gösteren bulgu ve değerlendirmelerimize dair Google Earth uydu görüntüsü.____________________________________________________ 34 5 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 1 Giriş Türkiyenin elektrik enerjisi talebinde ortalama yılda %7,5 oranında hızlı bir artış eğilimi vardır. Türkiye’de 2007 yılı verilerine göre kurulu güç 40.836 MW, elektrik tüketimi ise yılda 191,6 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik talebinin 2020 yılında 406 ile 500 milyar kWh düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir. Elektrik üretimindeki birincil enerji kaynaklarının başında %47,3 ile dışa bağımlı bir kaynak olan doğalgaz, %20,7 ile iklim değişikliğine neden olan sera gazı salınımı açısından yoğun bir birincil enerji kaynağı olan kömür ve %18,2 ile yenilenebilir bir kaynak olduğu halde son yıllarda karşı karşıya olduğumuz kuraklıklar nedeniyle elektrik üretimindeki payı sürekli azalan hidroelektrik kaynakları gelmektedir1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı düzenli olarak artan elektrik enerjisi talebi nedeniyle 2020 yılına kadar kurulu güç kapasitemizin iki katına çıkarılması gerektiğini vurgulamaktadır. Bilindiği gibi güneşin, yer yüzeyini ve atmosferi farklı derecede ısıtmasından kaynaklanan hava akımı ve rüzgar, elektrik enerjisi üretmede kullanılabilecek en ucuz yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir. Rüzgarın ülkemiz elektrik üretimindeki payının artması elektriğin, sürekli, ucuz ve dışa bağımlılığı azaltan bir kaynaktan sağlanmasının yanısıra, iklim değişikliğine ve çevre kirliliğine yol açmadan üretilmesine de katkı sağlayacaktır. Bu çerçevede, “Yalova Rüzgar Santralı", Yalova ili Armutlu ilçesinin Odunyolu, Baklab, Soğanlı Tepe, Ayvalık Tepe, Karasu, Tozdağı, Bayramtarla Mevkiileri ile Mecidiye ilçesinin KuzeyKuzey Batısında kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Tesisin toplam kurulu gücü 54 MW olacak şekilde ve ortalama olarak 210 000 000 kWh/yıl yenilenebilir elektrik enerjisi üretileceği hesaplanmıştır. Bu kurulu güç üzerinden EPDK‟ya müracaat edilmiş ve “Üretim Lisansı” alınmıştır. Santral parkı, her biri 1500 kW kurulu gücünde toplam 36 adet türbinden oluşacaktır, Rüzgar Türbinlerinden elde edilecek olan elektrik enerjisi her bir ünite için tesis edilecek olan 0.69/34,5kV, 1600kVA gücündeki transformatörler vasıtası ile yüksek gerilime dönüştürülecektir. Proje kapsamında yer alacak olan 36 adet türbinden üretilecek enerji 154/33 kV Demirtaş Trafo Merkezinin orta gerilim barası üzerinden Ulusal Elektrik Sistemine aktarılacaktır Ancak, tüm olumlu özelliklerine rağmen, 1990’lı yılların başından beri yaygınlaşan rüzgar enerjisi santralleri, sebep olabildikleri kuş ölümlerinden dolayı, özellikle Rüzgar enerjisi projelerinin geliştirilmesi potansiyeline sahip sahaların yakınında yer alan “göç darboğazları” gibi kuşların da kullandığı alanlara yakın geliştirildikleri takdirde, santralin kuşların doğal yaşamı ile olan ilişkisinin irdelenmesi gereklidir. Kuşların, rüzgar türbinlerinin kanatları ile çarpışması, kuş populasyonları üzerinde olumsuz bir etki yaratması ve biyolojik çeşitliliği olumsuz yönde etkilemesinin ötesinde bu çarpışmaların, türbinlerde de ciddi maddi hasarlara ve elektrik üretim kayıplarına neden olmasından dolayı türbinlerin kuşlarla etkileşimlerinin belirlenmesi, hem biyolojik çeşitliliğin korunması hem de yatırımla ilgili önemli risklerin bertarafı için gereklidir. 1.1 Rüzgar Türbinleri ve Kuşlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar Kuşlar ve Rüzgar santralleri arasında sorun yaşanmasının başlıca sebebi santrallerin yer seçiminde rol oynayan uygun rüzgar durumunun kuşlar için de uygun göç rotaları oluşturuyor olmasıdır. Kuşlar ve rüzgar türbinleri arasındaki etkileşime dair yapılan bazı çalışmalar, rotor kanatlarıyla çarpışma vakalarından bahsederken, bazı çalışmalar da rüzgar santrallerinin kuşların üreme, beslenme ve kışlama alanları üzerine etkilerinden bahsetmektedir (Orloff ve Flannery 1992; Winkelman 1992; Barrios ve Aguilar 1995). Öte yandan her bir rüzgar santralindeki olası kuş probleminin, santralin bulunduğu sahaya özgü olması nedeniyle, çalışmaların sonucuna 1 http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=elektrik&bn=219&hn=219&nm=384&id=386 6 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu dayanarak bir genelleme yapılması doğru olmayacağı yapılan çalışmalarda vurgulanmaktadır (NWCC, 2004). Bu durum, özellikle İngiltere gibi, 17. yy’da ve endüstriyel devrim sırasında kendi doğal yaşam alanlarını büyük ölçüde tahrip edip, doğa koruma çalışmalarına İkinci Dünya Savaşı sonrasında verdiği ağırlığa rağmen, sadece az sayıda yaban hayatının doğal alanlarına dönmesi başarısını yeni yeni elde etmiş ülkelerde rüzgar santralleri dendiğinde, akla kuş ölümleriyle ilgili soruların gelmesine neden olmaktadır. Rüzgar santrallerinin hassas kuş türlerinin kayda değer sayılarda kaybına sebep olduğuna dair önemli kayıtlar içeren çalışmalar mevcuttur. (Crockford 1992; de Lucas et al. 2007; Drewitt ve Langston 2008; Drewitt ve Langston 2006; Huppop et al., 2006; Langston ve Pullan 2003). Öte yandan çarpışma sonucu ölümler irdelendiğinde, yüksek çarpışma oranlarının nadir olduğu, yakın zamanda Drewitt ve Langston (2006) tarafından yapılan literatür taramasında ortaya konmuştur. Araştırmacılar çarpışma kayıtlarının olduğu durumlarda bir yılda rüzgar türbini başına düşen çarpışma sayısının genellikle düşük olduğunu, ancak çarpışma sayısının türbin başına yıllık 0.01 kuş ile 23 kuş arasında değişebileceğini saptamışlardır. Dahası, aynı araştırmacıların yaptığı başka bir çalışma da, kuşların türbinlere çarpma sonucu ölüm oranlarının, yılda her bir km’si başına 2.95 ile 489 kuşun ölümüne sebep olan elektrik iletim hatlarına çarpma sonucu ölümlerden çok daha az olduğunu ortaya koymuştur (Drewitt ve Langston 2008). Söz konusu araştırma ve yayınlardan çıkarılabilecek sonuçlardan en önemlisi, türbinlerle ortalama çarpışma oranı olarak verilen rakamların, türbinin nerede olduğu, hangi kuş türlerinin söz konusu türbinlerle karşı karşıya kaldığı, kuşların sayısı ve davranışlarına göre değişeceği göz önüne alınarak, son derece dikkatlice değerlendirilmesinin gerekliliğidir. Bazı araştırmacılar, en büyük kayıpların daralan göç yolları, sulak alanlar gibi çok sayıda martı ya da benzeri büyük kuşları kendisine çeken alanların yakınında yer alan rüzgar santralleri bünyesinde gerçekleştiğini kaydetse de çarpışma olaylarındaki önemli bir faktör de rüzgar santralinin teknolojisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan kuşların türleri, büyüklükleri, manevra kabiliyetleri ve uçuş davranışları da çarpışma vakalarında rol oynayan bir faktördür (Garthe ve Huppop 2004; Langston ve Pullan 2003). Buna ek olarak bazı hava koşulları, örneğin görüşün azaldığı sisli havalar ya da kuşun uçuşu sırasında kontrolü zor sağladığı ya da normalden çok enerji harcamasını gerektiren şiddetli rüzgarların olduğu durumlar da kuşların türbinlere çarpması olaylarında etken bir faktör olarak belirtilmektedir (Langston and Pullan 2003, de Lucas et al. 2007). Rüzgar santralleri için yer seçimi ve planlama çalışmaları konusunda, biyolojik çeşitliliği de koruyarak pozitif yaklaşımları öne çıkaran Avrupa Çevre Politikaları Komisyonu için (İngiliz) Kraliyet Kuşları Koruma Derneği tarafından hazırlanan çalışma, karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri önlemek ve telafi etmek için yapılabilecekleri sistematik olarak Tablo 1’de görüldüğü şekilde özetlemiştir. 7 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Tablo 1: Karasal rüzgar enerjisi santrali yatırımlarının biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri ve bu etkileri iyileştirmek ve telafi etmek için yapılabilecekler (Bowyer, et al., 2009’dan uyarlanmıştır). Etki tipi Olası etkiler Olası önlemler Olası telafi yolları Doğrudan ölüm Hassas kuş ve yarasa türlerinin doğrudan türbinlere (ya da bunlarla ilişkili güç hatlarına), çarpması sonucu ölümü. Özellikle türbinler uygunsuz bir biçimde yerleştirildiğinde. Hassas türlerin bulunabileceği alanlardan uzak durulması ve türbinler için uygun tasarım ve yerleşim paterni seçilmesi. Hassas türlerin yaşamlarını ve üremelerini destekleyecek önlemlerin çalışma sahası dışında alınması. Doğrudan habitat kaybı Türbin oturum alanının doğal alanlarda tahrip edeceği alanlar küçük olsa da servis yollarının etkisi önemli boyutta olabilir. Turbalık, bataklık gibi hassas, nadir ya da tehdit altındaki habitatlardan kaçınılması. Çalışma sahası dışında habitat onarımına yönelik çalışmalar ya da hidrolojik iyileştirme ve otlatmanın azaltılması gibi geliştirme tedbirlerinin alınması. Habitat parçalanması Türbinlerin yerleştirildiği hatlar bazı türler için, bazı habitat parçalarının kullanımını engelleyecek şekilde bariyerler oluşturabilir. Türbinlerin daha düşük yoğunlukta ve/veya daha dikkatlice yerleştirilmesi. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılıp kuşlara alternatif alanlar oluşturulması. Rahatsızlık verilmesi İnşaat ya da işletme sırasında bazı türler rahatsız olup türbin yakınlarında olan üreme alanlarından uzak durabilir. Üreme dönemi gibi hassas dönemlerde inşaatların durdurulması ya da hassas alanlardan uzak durulması. Türbin yoğunluğunun düşük tutulması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama şanslarını arttıracak önlemler alınması. Dolaylı habitat kaybı Özellikle turbalık topraklarda su rejiminin bozulması ya da erozyon, su kaynaklarında siltasyona neden olabilir. Başta turbalık alanlar olmak üzere hassas bölgelerden uzak durulması ve turbin ve yol inşaatlarında mümkün olan en iyi teknolojinin kullanılması. Gerek görülürse nehir aşağı (mansab) (Proje öncesi ve sonrası bölümler)kısımlar da dahil olmak üzere, saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması İkincil etkiler Bakım yolları nedeniyle bölgeye halkın ulaşımının kolaylaşmış olması nedeniyle artan bozulma, çöpler, yangınlar ve av baskısı. Yeni yapılan yollara erişimle ilgili kuralların konması ve zararı olabilecek davranışların önlenmesi için bilinçlendirme ve eğitim çalışmaları yapılması. Saha dışında habitat iyileştirilmesi ya da onarımı çalışmaları yapılması, ayrıca hasas türlerin üreme oranlarını arttıracak ya da yaşama şanslarını arttıracak önlemler alınması. Rüzgar türbinlerinin kuşlar üzerine etkileri konusunda gene bir göç yolu üzerinde olan, İspanya’nın Cebelitarık boğazı yakınlarındaki Tarifa şehrinde yer alan Rüzgar Santrali ile ilgili çalışma, konunun daha iyi anlaşılması için oldukça önemlidir. Bu çalışma rüzgar santrali kurulduktan sonra gerçekleştirilmiş bir çalışmadır. İdeal olarak “öncesi-sonrası” karşılaştırması yapılabilecek bir çalışmanın daha sağlıklı sonuçlar vermesi beklenir. Ancak, bu çalışmada araştırmacı rüzgar santralini benzer habitatlar içeren iki kontrol sahasıyla kıyaslayarak gözlemler yapmış ve sonuçlarını, Amerika’da gerçekleştiren 3. Ulusal Kuş - Rüzgar Enerjisi Planlama toplantısında sunmuştur. Aynı çalışmadan elde edilen veriler, üreyen kuş türlerinin kompozisyonuna bakıldığında, rüzgar santrali ile civarındaki alanlarda tür çeşitlerinde farklılıklar olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, santral yapılmadan önceki durum bilinemediği için, bu durumun santralden kaynaklanıp kaynaklanmadığını kesin olarak söylemek mümkün değildir. Öte yandan, rüzgar santralinin yapımının habitatlarda bozulmaya yol açtığı, bunun da üreyen türlerin çeşitlerinde farklılık yarattığı düşünülebilir. Ancak, inşaat öncesi veri olmaksızın böyle bir yorum yapmanın spekülatif olarak değerlendirilebileceği, çalışmanın kendi araştırmacısı tarafından da ifade edilmiştir. Üreyen kuşlar üreme alanlarına yüksek bağlılık sergilediklerinde, kuşların insan eliyle oluşan rahatsızlık verici durumu algılamaları ancak bir jenerasyon sonrasında gerçekleşebilmektedir (Janss, 2000). 8 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 1.1.1 Kuşların Uçuş Davranışları ve Türbinler Kuşların uçuş davranışları ile ilgili Tarifa-İspanya’da yapılan gözlemler, kuşların rüzgar tribünlerinin farkında olduğunu hatta muhtemelen türbinlerden uzak durduğunu göstermiştir (Janss, 2000). Kuşların, diğer iki kontrol sahasına kıyasla, rüzgar türbinlerinin üzerinden geçerken uçuş yönlerini değiştirdikleri, hatta uçuş yüksekliklerini arttırdıkları kaydedilmişdir. Bu veri göç halindeki kuşların türbinleri fark edip uzaklaştığını gösterirken, bölgenin yerli kuşları arasında yer alan başta kızıl akbaba (Gyps fulvus) gibi türlerin uçuşları sırasında rüzgar santrali civarında uçuş yüksekliklerini değiştirmedikleri gözlenmiştir. Bu durum, yerel kuşların, bölgede daha fazla vakit geçirdikleri için, türbinlere biraz daha aşina olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Öte yandan yerel kuşların türbinlerin olduğu bölgede uçuş yüksekliğini değiştirmediği ve bölgede daha çok vakit geçirdiği düşünülürse yerel kuşların türbinlerle çarpışma riskinin daha fazla olabileceği öne sürülebilir. Buna karşın, Tarifa Rüzgar Santralı civarında ölü bulunan kuşların sayısı oldukça azdır. Türbin başına yılda 0.03 kuşun öldüğü düşünülmektedir (bu sayı peşin hükümlere karşı düzeltilmemiştir2). Göç sırasında her yıl 45,000 akbaba ve 2,500 yılan kartalının rüzgar santralı üzerinden uçtuğu tahmin edilmektedir. Buna rağmen 14 ay süren ve iki sonbahar göçünü içine alan çalışma dönemi sırasında sadece bir adet yılan kartalı ve bir adet kızıl akbaba ölüsüne rastlanılmıştır (Janss, 2000). Kuşların görüş keskinliği üzerine çalışmalar yapan Morison (2000), tarafından da belirtildiği gibi en azından yırtıcı kuşlar başta olmak üzere diğer pek çok kuş grubu, bir rüzgar türbininin kanatlarını algılayabilecek görme keskinliğine sahiptir. Dr. Morrison (2000) Avrupa’da yapılan çalışmaların sonucunda kartalların, Dr McIsaac tarafından çalışılmış olan kerkenezlerden daha keskin görüşe sahip olduğu sonucuna varıldığını belirtmiştir. Ancak, yırtıcılar ve diğer kuşlar yine de türbin kanatlarına çarpabilmektedir. Bu da kuşun karşısına çıkan fiziksel bir engeli algılamasının önüne geçen başka etmenler olduğunu göstermektedir. “ En başta kuşun kanatlara doğru bakmasını sağlayan unsur nedir?” sorusunun cevabı ciddi olarak araştırılmamış konulardan biridir. Benzer şekilde, harekete duyarlılık ve görme keskinliği arasındaki ilişkiyi irdeleyen bir araştırma da yoktur (Morrison, 2000). 1.1.2 Kuşların Hangi Amaçla Uçtuğu Daha önce de belirttiğimiz gibi yırtıcıların görüş kabiliyetleri son derece gelişmiş ve keskindir. Ancak buna rağmen yırtıcıların gene de türbin kanatlarına çarptığı görülmüştür. Bu durum kuşun karşısına çıkabilecek bir engelle başa çıkmak için sahip olduğu fiziksel özelliklerin dışında başka faktörlerin olabileceği düşüncesine yönlendirmektedir (Morison 2000), Morison’ın çalışmasını sunduğu Amerikan Ulusal Kuşlar ve Rüzgar Enerjisi Planlama konferansında katılımcılardan biri yırtıcıların avlanırken avlarına kilitlendikleri için türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği durumunu hatırlatmış ve böyle bir kilitlenme halinde algılama ve görme kabiliyeti çok iyi olmasına rağmen türbin kanatlarını algılayamıyor olabileceği düşünülse de aynı uzman yorumcu, yırtıcıların avlarına kilitlenmeden önce ava ulaşabilecekleri en az engelli yolu seçtiklerini de belirtmiştir (Morison, 2000). Diğer kuş gruplarında olduğu gibi küçük su kuşları söz konusu olduğunda uçuş yüksekliği ve uçuş amacı arasında bir ilişki olduğunu görebiliyoruz. Örneğin yağmurcunlar (çulluk, cılıbıt vb. kuşlar) beslenme davranışları sırasında yere çok yakın uçarken, gece ve gündüz beslenme alanları olan gel-git düzlükleri arasında farklı uçuş paternleri ve yüksekliklerini takip ettikleri gözlenmiştir. (Dirksen et al., 2000). 2 Ölü bulunan kuş(lar)ın birincil ölüm sebebi çarpışma olmayabilir. Çarpışma kuş zaten hasta olduğu için gerçekleşmiş olabilir, ya da kurşun zehirlenmesi gibi bir duruma maruz kalıp görüşünde bozulma yaşadığı için oluşmuş olabilir. “Peşin hüküme göre düzeltme”den kastedilen araştırma amacı çarpışma sonucu ölen kuşları bulmak olduğu için peşin hükümle bulunan her karkasın çarpışma sonucu ölüm olarak düşünülebileceği peşin hükmüne karşı yapılması gereken bir istatiksel düzeltmedir. 9 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Öte yandan, göç amacıyla uçan kuş gruplarına baktığımızda da, gündüz oluşan termallere bağımlı olmadan göç eden gece göçmenlerinin gündüz göçmenlerine kıyasla daha da yüksek irtifalardan geçiş yaptığı gözlenmiştir, dolayısıyla da gece beslenme alanları arasında gidip gelen kuşlara kıyasla türbinlerle çarpışma risklerinin daha az olacağı varsayımı hakimdir (Dirksen et al., 2000). Bu çalışmaların tümünden de anlaşılabileceği gibi kuşun türbin alanı yakınından geçerken ne için uçtuğu (göç, beslenme, avlanma, kaçış vb.), çarpışma riskinin değerlendirilmesinde rol oynayabilecek unsurlardan biridir. 1.1.3 Hava Durumunun Kuşların Uçuş Karakteristiği Üzerinde Etkisi Evrimsel gelişimleri sırasında uçma özelliğini diğer canlılarla paylaştıkları yaşam alanlarında bir stratejik üstünlük olarak kullanan kuşların uçma davranışları hava durumu ile yakından ilişkilidir. Kuşların yüksekten mi alçaktan mı uçtuklarına bakarak barometrik basınç hakkında fikir yürütülebilir (Elkins, 1996). Özellikle süzülerek uçan kuşlar göç hareketi sırasında, mevsimsel dürtüleri onları harekete geçirse dahi en uygun termallerin oluştuğu açık ve sıcak günleri tercih ederler. Böyle günlerde görüş mesafesi de çok daha iyidir. Oysa kuşlar ve türbin çarpışma vakalarına daha sık rastlanabildiği İngiltere’de görüş mesafesini olumsuz etkileyen sis ve uçmayı zorlaştıran yüksek nemli yoğun ve ağır hava akımları daha fazladır (Elkins, 1996). Yalova ilinde ise yıllık ortalama sisli günler sayısı 1 gün olarak kaydedilmiş, (Yalova il Çevre Durum Raporu, 2009 sf. 69). Yalova ilinde şiddetli rüzgarlı yani orajlı günlerin ortalama sayısına baktığımızda, Yalova ili için yıllık orajlı gün sayısı 2006 yılında 6 gün olarak kaydedilmiştir. Bu günler Ocak, Şubat ve Mart ayında görülmektedir. Orajlı gün kayıtlarının ilkbahar göç olayına rastlama ihtimali olmakla beraber, bu tip olayların tek günlük olaylar olmaları nedeniyle göçe olumsuz etkisinin çok yüksek olmaması beklenir. Öte yandan, orajlı günlerin sonbahar göç aylarına denk gelmediği de görülmektedir. Türkiye iklimi ile ilgili yapılan bir çalışmada ise, 1971-2000 yılları ortalamasına göre Yalova ilinin 0.3 gün ile 10 gün arasında (Şekil 1) en az sis görülen iller arasında yer aldığı belirtilmiştir (Şensoy, 2001). 10 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Şekil 1 Türkiye’de 1971-2000 ortalama sisli günler sayısı (Şensoy et al., 2001) 1.1.4 Kuşlar ve Rüzgar Türbinlerinin Etkileşimine Dair Diğer Faktörler Amerika’da yer alan bazı rüzgar santrallerinde birbirine yakın ve karşılaştırılabilir ölüm oranları olduğu rapor edilmiştir (Barrios ve Aguilar 1995). Orloff ve Flannery (1992) Orta Kalifornia içinde 0.04 kuş/türbin/yıl olarak verdiği bu rakamlar Hollanda’nın kıyı kesimlerinde büyük kuşlar için 2.456.2 ve küçük ötücüler içinse 2.1-63.8 kuş/türbin/yıl olarak arttığı belirtilmiştir (Winkelman 1992). Fakat araştırmacılar, kuş ölüm oranlarının ancak santralın üzerinden geçme ihtimali olan kuşların sayısı bilinip karşılaştırılabilir olduğunda kıyaslanabilir olduğunu vurgulamaktadır. Çarpışmaya maruz kalma ihtimali arasındaki farkın da, ancak belirli bir rüzgar santralindeki kuş uçuş sıklığı ve kuş ölümleri kıyaslanarak bulunabileceği belirtilmiştir. (Orloff and Flannery 1992). Çalışma alanları arasında ölüm oranları arasında da farklılıklar olduğunu belirten Jenss (2000), kendilerinin 0.3 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettikleri ölüm oranını, gene Güney İspanya’da yer alan ve 87 türbinden oluşan çeşitli rüzgar santrallerini çalışmış olan Barrios ve Aguilar’ın(1995) peşin hüküm faktörüne göre düzelttiği ölüm oranı rakamlarını 0.05 ile 0.45 kuş/türbin/yıl olarak tahmin ettiklerini belirtmiştir. 1.1.5 Gelişen Rüzgar Santrali Teknolojisi Ve Kuşlar Rüzgar gücüne, iş yaptırılması yel değirmenleri kadar eski bir tarihe sahiptir. İlk kez 1960’lı yıllarda bugünkü teknolojinin temeli sayılabilecek rüzgar türbünleri Avrupa’da görülmeye başlamıştır. Sürekli artan bir hızla gelişen rüzgar yoluyla elektrik elde etme teknolojisi, son 25 yılda çok yol katetmiştir. Önceki dönemlerde kullanılan “kafes/lattice” şeklinde tasarlanmış rüzgar kuleleri kuşları özellikle kanatlara doğru çekebilecek tünekleme yerleri oluşturmaktaydı. Yeni türbinlerin kanat konfigürasyonu, boyutu ve düşürülmüş hızları kuşların çarpışma sonucu ölmeleri ile ilgili ölüm oranlarının büyük ölçüde düşmesini sağlamıştır.3 3 http://www.centreflow.ca/2009/03/23/bird-proof-wind-turbines-under-development/ 11 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Danimarka Rüzgar Türbini Üreticileri Birliği’ne göre, kuşlar, rüzgar türbinleri ile pek az etkileşime girer. Rotor çapları 60 metre olan 2 MW kapasiteli türbinleri olan bir rüzgar santralinde yapılan bir radar çalışmasının sonuçlarına göre, kuşlar, –gece ya da gündüz olsun- rüzgar santraline gelmeden 100-200 m öncesinde uçuş rotalarında değişiklik yapıp santralin üstünden, güvenli bir yükseklikten geçmektedir4(Şekil 2). Rüzgar Santrali Su kuşu uçuş izi Gözlem noktası Şekil 2: Kuşların rüzgar türbinleri inşa edildikten sonra uçuş rotalarını değiştirdikleri radar izleme çalışmalarıyla saptanmıştır. Bilinen en fazla ve başlıca kuş çarpması problemi olan bölge Kaliforniya’daki Altamont geçididir. Bu bölge çok sayıdaki kafes-tipi kuleleri olan ve kuşların geçiş yolunu kapatan rüzgar türbinleri pek çok kuş ölümünün kayda geçmesine sebep olmuştur (Erickson et al., 2001). Eski teknoloji rüzgar türbinlerinin, daha düşük güç kapasitesinde olmaları nedeniyle daha çok sayıda ve yenilerine kıyasla daha hızlı dönen türbinlerin yanyana dizilmesi sonucu daha fazla kuş ölümü vakasına neden oldukları düşünülmektedir (Şekil 3). Şekil 3: Palm Springs ABD’de yer alan, 1980’lerdeki teşviklerle yerleştirilmiş, eski teknoloji düşük kapasiteli, sık aralıklı rüzgar türbinlerinden oluşan rüzgar santrali. Oysa, yeni teknoloji türbinlerin daha az sayıda türbin kullanılarak daha fazla elektrik üretilmesine imkan verdiği gibi, daha yavaş dönmeleri ve daha geniş aralıklarla yerleştirilmeleri nedeniyle de kuşlar açısından daha az tehdit oluşturdukları söylenebilir (Şekil 4). 4 http://www.ifr.ac.uk/CSC/CSC%20Ch2%20pp1-5.doc 12 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Şekil 4: Balıkesir Bandırma’da yer alan her biri 1.5 MW kapasiteli 20 türbinden oluşan toplam 30 MW kapasiteli Bandırma-2 Rüzgar santralı, 2005 yılında devreye girdi. 1.1.6 Kuşları Tehdit Eden Diğer Unsurların Ölüm Oranlarına Katkısının Kıyaslanması Kuşlarda ölüme neden olan diğer kaynaklarla karşılaştırıldığında, kuşların rüzgar türbinleri ile çarpışmasının kuş ölümlerine etkisinin görece çok daha az olduğu gözlenmiştir. Bu ölüm sebepleri arasında pencereye ve baz istasyonlarına çarparak ölme, pestisitlerden dolayı zehirlenme ve sokak kedileri tarafından öldürülme kuşlar için başlıca ölüm sebepleri olarak karşımıza çıkmaktadır5 (Şekil 5). Sokak kedileri kurşun zehirlenmesi petrol sızması pestisitlerce zehirlenme Avlanma Rüzgar türbinleri Araba çarpması Elektrik çarpması Yüksek Gerilim Hatlarıyla çarpışma Baz İstasyonlarına çarpma Cama çarpma -‐ 200 400 600 800 1,000 Şekil 5: Kuşların ölüm sebepleri ile ilgili tahminlerin kıyaslanması. (http://www.sibleyguides.com/mortality.htm) 2 Türkiye’nin Batı Palearktik Kuşları Açısından Önemi Türkiye, Afrika-Asya ve Avrupa kıtalarının arasında yer alması ve yedi farklı coğrafi bölgesi bünyesinde barındırdığı farklı habitatlar nedeniyle, Batı Palearktik kuşlarının, kışlamak, üremek 5 http://www.wisconsinbirds.org/WindPowerandBirds.htm 13 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu ve beslenmek için yaptıkları hareketlerde en önemli kuş göçü trafiklerinden birine, iki ana kuş göç yolu vasıtasıyla maruz kalan bir ülkedir. Bu trafik, özellikle kuşların toplandığı bazı dar boğazlarda Batı Palearktik kuşlarının çok çeşitli ve büyük sayılarda izlenebilmesi ve Türkiye sınırları içinde 460 civarında farklı kuş türünün ve pek çok alt türün gözlenebilmesine imkan tanır. 2.1 Türkiye ve Kuş Göç Yolları Türkiye üzerinden geçtiği bilinen ana göç yolları ve bunların kolları Şekil 6’da belirtilmiştir. Bu göç yolları pek çok kuş türünün en son buzul çağından bu yana geçirdikleri evrimsel süreç boyunca geliştirdikleri rotalardır. Popüler bir makalede Bilgin’in6 de belirttiği gibi yapılan araştırmalar, göç yollarının, göçmen kuşların ya göç boyunca harcadıkları toplam enerjiyi, ya göç sırasında harcadıkları süreyi, ya da göç yolunda av olma riskini en aza indiren bir optimizasyon sonucu seçtiği rotalar olduğunu ortaya koymuştur. Günümüzün değişen iklim şartları ve arazi kullanım önceliklerinin doğal alanlarda yaptığı tahribat nedeniyle bu göç rotalarının zaman içinde değişim gösterebileceği de bilinmektedir. Örneğin Türkiye'deki en önemli kuş göç darboğazlarından biri olan Hatay ili, Belen ilçesi, Halil Bey Mahallesi'ne yapılan bir ziyarette Mahalle Muhtarı Sn. Ekrem Kaplan, kuşların eskiden Belen üzerinden geçtiğini, günümüzde ise kuşların onlarca kilometre farklı yollar izlediğini belirtmiştir. Bilimsel gözlemlerle kontrol edilmesi gereken bu görüşün doğruluğu iklim değişikliğinin göç üzerindeki etkileri ile ilişkilendirilebilir. Şekil 6: Batı Palearktik Bölgesi ve Türkiye üzerinde kuşların izlediği göç yolları Kuş göç yolları haritası incelendiğinde kuşların, büyük su kütlelerinden ve dağ silsilelerinden kaçınmak için göç rotaları üzerinde bazı noktalarda dar boğazlarda yoğun sayılarda toplanıp, bu noktalardan topluca geçiş yaptıkları bilinmektedir. Bilgin’in de (2001) belirttiği gibi, Türkiye’de kuşların yoğunlaştığı üç göç darboğazı bulunmaktadır (Şekil 7). 6 http://www.turkiyedogasi.org/dmdocuments/k_gocu.pdf 14 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu A) B) Şekil 7: Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye’deki göç rotaları. A) sonbahar, B) ilkbahar göçü. Göç sırasında Türkiye üzerindeki başlıca üç darboğaz: 1. İstanbul Boğazı 2. Çoruh Vadisi, 3. Belen Geçidi. (Shirihai et al. 2000). Bu darboğazların en bilineni İstanbul Boğazı’dır. İstanbul Boğazı civarında göç Şile’den Çanakkale’ye kadar geniş bir alanda gerçekleşmesine rağmen en fazla İstanbul üzerinde yoğunlaşır. Orta ve Doğu Avrupa’dan yola çıkan binlerce kartal, şahin ve yüzbinlerce leylek özellikle sonbahar göçü sırasında Çamlıca sırtları üzerinden süzülerek Afrika’ya doğru gitmek üzere Anadolu yarımadasının iç kesimlerine doğru yollarına devam eder (Bilgin, 2001). Diğer bir darboğaz “Borçka” ise Doğu Karadeniz’de Gürcistan sınırı yakınlarında yer alan, Artvin ilindedir. Bu darboğaz Doğu Avrupa’nın doğusundaki ve Batı Sibirya’daki ormanlardan, Kazakistan bozkırlarından gelen arışahini, şahin ve bozkır kartalı gibi yırtıcılar için hayati önem taşır. Sonbahar göçünde Gürcistan sınırından İspir yaylalarına kadar göç eden bu yırtıcılar birey ve topluluklar halinde gözlenebilir (Bilgin, 2001). Daha sonra her iki darboğazdan ülkemize doğru giriş yapan, süzülerek uçan göçmen kuşlar7 Türkiye’nin güney sınırından çıkarken Hatay’ın Belen Geçidi dolaylarında yoğunlaşırlar. Bu darboğaz, diğer iki darboğazdan gelen kuşların birleştiği 7 Göç darboğazları yaygın alanları kısa mesafelerde uçup dinlenerek geçen küçük ötücü kuşlardan ziyade geniş kanat açıklığına sahip süzülerek uçan kuşlar tarafından daha sık kullanılmaktadır. 15 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu nokta olması nedeniyle, sayıca diğer iki göç darboğazından daha çok kuşun geçişine sahne olur (Bilgin, 2001). Yalova RES projesi bu üç göç darboğazından İstanbul Boğazı dar boğazına görece oldukça yakındır. Ancak, İstanbul’da kuşların geçiş için kullandıkları Çamlıca tepesi ve civarından sonra Çanakkale boğazına kadar izledikleri rotalar detaylı olarak bilinmemektedir. Ancak bu çalışmada elde edilen ve derlenen verilerin sistematik ve coğrafik değerlendirilmesi ile en azından Yalova ili geneli için durum genel hatları ile ortaya konmuştur. Öte yandan bu rotaların daha detaylı belirlenmesi için önümüzdeki yıllarda, özellikle göç dönemlerinde gözlemlerin sürdürülmesi tavsiye edilmektedir. Bu gözlemler, zaten Gold Standard kurumu tarafından yapılması tavsiye edilen, Yalova RES projesinin kuşlar ile ilişkileri hakkındaki bulguları detaylandıracak ve güçlendirecektir. 16 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 3 Proje Sahası ile İlgili Yapılan Tespit Ve Gözlemler Yalova Rüzgar Santrali projesi Yalova ilinin Armutlu ve Mecidiye ilçeleri yakınlarında, yer alır. Projenin en önemli yapılarını oluşturan rüzgar türbinleri proje sahasının topografik yapısına uygun şekilde, rüzgar akışından en fazla yararlanabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Aşağıdaki şekilde ise projenin konumu ve türbinlerin yerleşimi detaylı olarak gösterilmektedir (Şekil 8): Şekil 8: Projenin Türkiye üzerindeki konumu ve türbinlerin yerleşimi. Proje sahası süzülerek geçiş yapan kuşların göç sırasında kullandığı varsayılan uçuş koridoru yakınlarında yer almakla birlikte kuşların proje sahası üzerinde izledikleri yol çok detaylı olarak bilinmemektedir. Ancak, Bu çalışmada elde edilen ve derlenen bilgiler ile süzülerek göçen kuş türlerinin izlediği rota ile ilgili daha fazla detaya da ulaşılmıştır. 17 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 3.1 Proje Sahasının Avifaunası 3.2 Yalova Bölgesinde Gözlenen Kuş Türleri Proje sahasının da içinde bulunduğu Yalova ili ve civarı için, Yalova il Çevre Durum Raporu’nda (Anonim, 2009), verilen listeye proje sahasında görülmesi muhtemel kuş türleri açısından bir fikir vermesi açısından burada yer verilmiştir (Tablo 2). Tablo 2: Yalova il Çevre Durum Raporu’a (Anonim, 2009) göre Yalova ili ve civarında görülebilecek kuş türlerinin listesi. Familya Latince ismi Türkçe ismi COLUMBIDAE ALAUDIDAE HIRUNDINIDAE TURDIDAE Steptopelia turtur Melanocorypha calandra Hirundo rustica Turdus pilaris Üveyik Boğmaklı toygar Kır kırlangıcı Tarla ardıcı STURNIDAE Pica pica Corvus monedula Sturnus vulgaris Saksağan Küçük karga Sığırcık LARIDAE Larus argentatus Gümüşi martı PASSERIDAE Passer domesticus Serçe CORVIDAE Yalova ili genelini değerlendirildiğinde, ormanlık, makilik alanların, çayırları, tarım alanları, baraj gölleri, lagün ve limanları ile oldukça zengin ve farklı habitatlara sahip bir bölgede bu kadar az sayıda kuş türü olması beklenemez. Bu bakış açısıyla “Kuş Bank” verilerine baktığımızda, Yalova bölgesi genelinde toplam 1054 kayıt ile tespit edilmiş 239 tür olduğu görülür. Bu gözlemler dikkatli incelendiğinde, özellikle, proje sahasının Kuzey Doğusuna doğru yer alan Hasanbaba-Çınarcık Orman Yolu civarındaki ormanlık alanla ilgili şu not dikkat çekicidir: “...Ormanların içinden giden bu uzun parkurda saatlerce yürümemize rağmen sadece 11 tane kuş türü görebildik. Zirveye iyice yaklaştığımız yolda bazı bölgelerde hiç kuş görmememiz ve hiç kuş sesi duymamamız ilginçti. Ormandan çıkıp, Çınarcık'ın tepelerinden Çınarcık-Merkez'e doğru indiğimiz patikada ise 13 tane tür gördük. Bazı kuş sesleri tanımlanamadı…”. Kuşların sağlıklı bir çevrenin göstergesi olduğu düşünülürse 2009 yılı Haziran ayında düşülen bu not düşündürücüdür. Öte yandan Kuş Bank’ta Yalova bölgesinde 54 ayrı lokasyonda yapılan gözlemler sonucunda tespit edilen kuş türleri tablo 3’de listelenmiştir. 8 Tablo 3: Kuş Bank (www.kusbank.org) verilerine göre tüm Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinin listesi : Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği 1 Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan 72 Gözlenen maksimum birey sayısı 95 2 Podiceps cristatus Tepeli Batağan 79 57 LC 3 Podiceps nigricollis Karaboyunlu Batağan 22 21 LC 4 Puffinus yelkouan Yelkovan Kuşu 5 Phalacrocorax carbo Karabatak 6 Phalacrocorax aristotelis 7 8 Statüsü LC 6 100 VU 133 76 LC Tepeli Karabatak 17 18 LC Phalacrocorax pygmeus Cüce Karabatak 80 100 LC Pelecanus onocrotalus Pelikan, Kutan 3 191 LC 8 Tabloda verilen statüler, IUCN Kırmızı Listeye göre (http://www.iucnredlist.org), listede adı geçen türlerin Dünya uzerindeki popülasyon trendlerine göre durumlarını belirtmektedir. LC:Least Concern, NT: Near Threatened, VU: Vulnerable ve EN:Endangered. 18 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı 9 Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü Ixobrychus minutus Cüce Balaban 3 1 LC 10 Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı 33 3 LC 11 Ardeola ralloides Alacak Balıkçıl 3 3 LC 12 Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl 82 80 LC 13 Casmerodius albus Büyük Akbalıkçıl 74 20 LC 14 Ardea cinerea Gri Balıkçıl 118 78 LC 15 Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl 1 1 LC 16 Ciconia nigra Kara Leylek 27 19 LC 17 Ciconia ciconia Leylek 190 8500 LC 18 Platalea leucorodia Kaşıkçı 25 8 LC 19 Phoenicopterus roseus Flamingo 65 588 LC 20 Cygnus olor (Sessiz) Kuğu 34 23 LC 21 Cygnus cygnus Ötücü Kuğu 5 5 LC 22 Anser albifrons Sakarca (Kazı) 3 20 LC 23 Tadorna ferruginea Angıt 6 10 LC 24 Tadorna tadorna Suna 46 500 LC 25 Anas penelope Islıkçın, Fiyu 59 500 LC 26 Anas strepera Boz Ördek 30 48 LC 27 Anas crecca Çamurcun, Kirik 55 430 LC 28 Anas platyrhynchos Yeşilbaş 88 500 LC 29 Anas acuta Kılkuyruk 59 195 LC 30 Anas querquedula Çıkrıkçın 5 9 LC 31 Anas clypeata Kepçel, Kaşıkgaga 54 178 LC 32 Netta rufina Macar Elmabaş 8 10 LC 33 Aythya ferina Elmabaş (Patka) 55 530 LC 34 Aythya nyroca Pasbaş (Patka) 2 1 NT 35 Aythya fuligula Tepeli Patka 20 262 LC 36 Aythya marila Karabaş Patka 6 4 LC 37 Bucephala clangula Altıngöz 9 12 LC 38 Mergus serrator 19 22 39 Oxyura leucocephala Tarakdiş, Testereburun Dikkuyruk 2 1 EN 40 Pernis apivorus Arı Şahini 13 100 LC 41 Milvus migrans (Kara) Çaylak 5 5 LC 42 Gyps fulvus Kızıl Akbaba 2 1 LC 43 Circaetus gallicus Áilan Kartalı 19 5 LC 44 Circus aeruginosus Saz Delicesi 35 3 LC 45 Circus cyaneus Gökçe Delice 22 3 LC 46 Circus macrourus Bozkır Delicesi 1 1 NT 47 Circus pygargus Çayır Delicesi 3 1 LC 48 Accipiter gentilis Çakır (Kuşu) 4 1 LC 49 Accipiter nisus Atmaca 121 3 LC LC 19 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı Türkçe Adı 19 Gözlenen maksimum birey sayısı 100 208 74 LC 46 6 LC 4 2 LC 33 168 LC 5 2 VU Bozkır Kartalı 4 2 LC Aquila chrysaetos Kaya Kartalı 1 1 LC Hieraaetus pennatus Küçük Kartal 7 2 LC 59 Pandion haliaetus Balık Kartalı 2 1 LC 60 Falco naumanni Küçük Kerkenez 1 1 LC 61 Falco tinnunculus Kerkenez 41 4 LC 62 Falco vespertinus 1 1 63 Falco subbuteo Ala Doğan, Kızıl Ayaklı Doğan Delice Doğan 7 2 LC 64 Falco peregrinus Gök Doğan 2 1 LC 65 Alectoris chukar (Kınalı) Keklik 1 1 LC 66 Perdix perdix Çil (Keklik) 1 1 LC 67 Coturnix coturnix Bıldırcın 9 2 LC 68 Rallus aquaticus Su Klavuzu 2 2 LC 69 Crex crex Bildırcın Klavuzu 1 1 LC 70 Gallinula chloropus Su Tavuğu 26 9 LC 71 Fulica atra Sakar Meke 108 6160 LC 72 Grus grus Turna 1 1 LC 73 Haematopus ostralegus Poyraz Kuşu 9 4 LC 74 Himantopus himantopus Uzun Bacak 13 32 LC 75 Recurvirostra avosetta Kılıç Gaga 12 14 LC 76 Burhinus oedicnemus Koca Göz 1 1 LC 77 Glareola pratincola Bataklık Kırlangıcı 1 1 LC 78 Charadrius dubius Halkalı Küçük Cılıbıt 9 7 LC 79 Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt 23 52 LC 80 Charadrius alexandrinus Akça Cılıbıt 23 15 LC 81 Pluvialis apricaria Altın Yağmurcun 12 11 LC 82 Pluvialis squatarola Gümüş Yağmurcun 50 180 LC 83 Vanellus vanellus Kız Kuşu 11 16 LC 84 Calidris canutus Büyük Kum Kuşu 14 10 LC 85 Calidris minuta Küçük Kumkuşu 6 80 LC 86 Calidris temminckii Sarıbacaklı Kumkuşu 1 35 LC 87 Calidris ferruginea Kızıl Kumkuşu 2 2 LC 88 Calidris alpina Kara Karınlı Kumkuşu 54 500 LC 89 Philomachus pugnax Döğüşken kuş 10 8 LC 90 Lymnocryptes minimus Küçük Suçulluğu 13 4 LC 50 Accipiter brevipes Yaz Atmacası 51 Buteo buteo Şahin 52 Buteo rufinus Kızıl Şahin 53 Buteo lagopus Paçalı Şahin 54 Aquila pomarina Küçük Örman Kartalı 55 Aquila clanga Büyük Orman Kartalı 56 Aquila nipalensis 57 58 Kaç kez Gözlendiği Statüsü LC NT 20 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı Türkçe Adı 45 Gözlenen maksimum birey sayısı 35 2 1 LC Çamur Çulluğu 10 28 NT Numenius arquata Kervan Çulluğu 58 40 NT Tringa erythropus Kara Kızılbacak 16 5 LC 96 Tringa totanus Kızılbacak 69 121 LC 97 Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçünü 2 3 LC 98 Tringa nebularia Yeşilbacak 34 7 LC 99 Tringa ochropus Yeşil Düdükçün 1 1 LC 100 Tringa glareola Orman Düdükçünü 2 3 LC 101 Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü 7 10 LC 102 Arenaria interpres Taş Çeviren 103 Larus melanocephalus Akdeniz Martısı 104 Larus ridibundus Karabaş Martı 105 Larus genei 106 107 91 Gallinago gallinago Suçulluğu 92 Scolopax rusticola Çulluk 93 Limosa limosa 94 95 Kaç kez Gözlendiği Statüsü LC 9 7 LC 29 108 LC 140 1000 LC İnce Gagalı Martı 54 50 LC Larus canus Küçük Gümüşi Martı 10 5 LC Larus fuscus Kara Sırtlı Martı 13 4 LC 108 Larus michahellis Gümüşi Martı 243 500 LC 109 Larus cachinnans Hazar Martısı 52 150 LC 110 Sterna nilotica Gülen Sumru 111 Sterna sandvicensis Karagagalı Sumru 112 Sterna hirundo 113 2 12 LC 29 52 LC Sumru 7 21 LC Chlidonias hybrida Bıyıklı Sumru 3 3 LC 114 Chlidonias niger Kara Sumru 2 1 LC 115 Chlidonias leucopterus Akkanatlı Sumru 2 24 LC 116 Columba livia Güvercin 28 35 LC 117 Columba oenas 7 6 118 Columba palumbus Gökçeli, Gökçe güvercin Tahtalı 6 70 LC 119 Streptopelia decaocto Kumru 129 11 LC 120 Streptopelia turtur Üveyik 18 15 LC 121 Küçük Kumru, Gülen Kumru Guguk, Gugukkuşu 71 8 122 Stigmatopelia senegalensis Cuculus canorus 12 4 123 Psittacula krameri 16 4 124 Otus scops Yeşil (Halkalı) Papağan İshak Kuşu 13 1 LC 125 Athene noctua Kukumav 103 2 LC 126 Strix aluco Alaca Baykuş 1 1 LC 127 Asio flammeus Kır Baykuşu 3 2 LC 128 Tyto alba Peçeli Baykuş 2 1 LC 129 Apus apus Ebabil 80 40 LC 130 Apus pallidus Boz Ebabil 7 3 LC LC LC LC LC 21 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği 131 Tachymarptis melba Akkarınlı Ebabil 52 Gözlenen maksimum birey sayısı 35 132 Alcedo atthis Yalı Çapkını 62 3 LC 133 Merops apiaster Arı Kuşu 82 80 LC 134 Coracias garrulus Gök Kuzgun 3 1 NT 135 Upupa epops İbibik 14 2 LC 136 Jynx torquilla Boyunburan 11 2 LC 137 Picus canus 2 1 138 Picus viridis Kücük Yeşil Ağaçkakan Yeşil Ağaçkakan 45 5 LC 139 Dryocopus martius Kara Ağaçkakan 4 1 LC 140 Dendrocopos major Orman Ağaçkakanı 3 1 LC 141 Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan 69 3 LC 142 Dendrocopos medius Ortanca Ağaçkakan 7 2 LC 143 Dendrocopos minor Kücük Ağaçkakan 36 2 LC 144 Galerida cristata Tepeli Toygar 102 33 LC 145 Alauda arvensis Tarlakuşu 25 85 LC 146 Lullula arborea Orman Toygarı 23 32 LC 147 Riparia riparia Kum Kırlangıcı 1 25 LC 148 Hirundo rustica Kır Kırlangıcı 135 200 LC 149 Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç 16 10 LC 150 Delichon urbicum Ev Kırlangıcı 150 150 LC 151 Anthus campestris Kır İncirkuşu 21 6 LC 152 Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu 10 7 LC 153 Anthus pratensis Çayır İncirkuşu 52 75 LC 154 Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu 1 3 LC 155 Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu 34 36 LC 156 Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan 11 10 LC 157 Motacilla citreola Limoni Kuyruksallayan 1 2 LC 158 Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı 32 10 LC 159 Motacilla alba Ak Kuyruksallayan 80 175 LC 160 Cinclus cinclus Dere Kuşu 1 1 LC 161 Troglodytes troglodytes Çıtkuşu 59 10 LC 162 Prunella modularis Dağ Bülbülü 9 1 LC 163 Turdus torquatus Boğmaklı Ardıç 1 1 LC 164 Turdus merula Karatavuk, Karabakal 151 20 LC 165 Turdus pilaris Tarla ardıçkuşu 11 35 LC 166 Turdus philomelos 56 30 167 Turdus iliacus Öter ardıçkuşu, şarkıcı ardıçkuşu Kızıl ardıçkuşu 8 10 LC 168 Turdus viscivorus Ökseotu ardıçkuşu 4 1 LC 169 Cettia cetti Kamış Bülbülü 74 6 LC 170 Acrocephalus schoenobaenus Kındıra Kamışçını 2 1 Statüsü LC LC LC LC 22 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 171 Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını 2 1 172 Saz Kamışçını 17 7 2 1 174 Acrocephalus scirpaceus Acrocephalus arundinaceus Hippolais pallida 49 10 LC 175 Sylvia cantillans Bıyıklı ötleğen 1 1 LC 176 Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen 20 5 LC 177 Sylvia nisoria Çizgili ötleğen 1 1 LC 178 Sylvia curruca 11 3 179 Sylvia communis Küçük akgerdanlı ötleğen Akgerdanlı ötleğen 31 5 LC 180 Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen 44 5 LC 181 Phylloscopus collybita Çıvgın 70 50 LC 182 Phylloscopus trochilus Söğüt Bülbülü 19 8 LC 183 Regulus ignicapilla Surmeli Çalıkuşu 5 2 LC 184 Regulus regulus Çalıkuşu 8 3 LC 185 Erythropygia galactotes Çalıbülbülü 4 1 LC 186 Erithacus rubecula 140 21 187 Luscinia luscinia 6 2 188 Luscinia megarhynchos Kızılgerdan, Narbülbülü Benekli Bülbül, Alacagöğüs Bülbül 109 10 LC 189 Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk 41 8 LC 190 Kızılkuyruk 6 1 191 Phoenicurus phoenicurus Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu 29 30 LC 192 Saxicola torquatus Taşkuşu 47 50 LC 193 Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan 4 1 LC 194 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan 55 6 LC 195 Monticola saxatilis Taşkızılı 1 1 LC 196 Muscicapa striata Benekli Sinekkapan 35 12 LC 197 Ficedula parva Küçük Sinekkapan 2 1 LC 198 Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan 4 1 NT 199 Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan 3 2 LC 200 Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan 2 3 LC 201 Aegithalos caudatus 39 15 202 Parus palustris Uzunkuyruklu baştankara Kayın baştankarası 11 13 LC 203 Parus ater Çam baştankara 13 30 LC 204 Parus caeruleus Gök baştankara 71 12 LC 205 Parus major Büyük baştankara 149 30 LC 206 Sitta europaea Sıvacı Kuşu 21 12 LC 207 Sitta neumayer Kaya Sıvacı Kuşu 2 3 LC 208 Certhia familiaris Orman Tırmaşıkkuşu 1 173 Büyük Kamışçın Ak Mukallit Var LC LC LC LC LC LC LC LC LC 23 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Bilimsel Adı Türkçe Adı Kaç kez Gözlendiği Gözlenen maksimum birey sayısı Statüsü 209 Certhia brachydactyla Bahçe tırmaşıkkuşu 9 2 LC 210 Remiz pendulinus Çulha kuşu 1 8 LC 211 Oriolus oriolus Sarı asma 29 6 LC 212 Lanius collurio 67 12 213 Lanius minor 5 2 214 Lanius senator 6 3 215 Lanius nubicus Kızıl sırtlı örümcekkuşu Kara Alınlı örümcekkuşu Kızılbaşlı örümcekkuşu Maskeli örümcekkuşu 8 2 LC 216 Garrulus glandarius Alakarga 127 8 LC 217 Pica pica Saksağan 226 138 LC 218 Corvus monedula Küçük Karga 242 400 LC 219 Corvus frugilegus Ekin Kargası 65 300 LC 220 Corvus cornix (Gri) Leşkargası 209 75 LC 221 Corvus corax Kuzgun 40 3 LC 222 Sturnus roseus Pembe Sığırcık 1 1 LC 223 Sturnus vulgaris Sığırcık 166 1000 LC 224 Passer domesticus Serçe 253 50 LC 225 Passer hispaniolensis Söğüt serçesi 25 8 LC 226 Passer montanus Ağaç serçesi 43 10 LC 227 Fringilla coelebs İspinoz 162 50 LC 228 Fringilla montifringilla Dağ ispinozu 11 10 LC 229 Serinus serinus 10 3 230 Carduelis chloris Hatuncuk, Avrupa Yaban Kanaryası Florya 86 18 LC 231 Carduelis carduelis Saka (Kuşu) 215 200 LC 232 Carduelis spinus İskete 16 7 LC 233 Carduelis cannabina Fanyata, Ketenkuşu 14 34 LC 234 Kocabaş, Çekirdek ısıranı Bahçe kirazkuşu 16 15 235 Coccothraustes coccothraustes Emberiza cirlus 95 17 LC 236 Emberiza hortulana Kirazkuşu 6 3 LC 237 Emberiza schoeniclus Bataklık Kirazkuşu 15 4 LC 238 Emberiza melanocephala Miliaria calandra Karabaşlı kirazkuşu 94 10 Tarla kirazkuşu 84 30 239 3.3 LC LC LC LC LC LC LC Proje Sahasında Bulunan Habitat Çeşitleri Proje sahası genel olarak ormanlık yapıda olmakla beraber, bu ormanlık alanların pek çoğu insan faaliyetleri nedeniyle bozulmuş durumdadır. Ormanlardan açılan alanlarda yapılan faaliyetler genellikle tarım, bahçecilik ve dar alanlarda yürütülen hayvan otlatmadır. Proje sahasındaki başlıca habitatlar şöyle sıralanabilir: 24 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 1) Ormanlık Alanlar: Proje sahasındaki ormanlık alanlar genellikle karışık ormanlardır. Sahada başlıca Subpontik Meşe ve Gürgen Ormanları, Anadolu Meşesi ve Macar Meşesi karışık ormanları ve Anadolu-Pırnal Meşesi karışık ormanlırı görülür. Bu ormanlar özellikle ötücüler ve yarasa türleri için önemli habitatlardır. 2) Bahçeler: Proje sahası ve yakınlarında yer alan yerleşim bölgelerinde zeytinlikler ve meyvelikler mevcuttur. Bu bahçeler genellikle evlerin kendi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik küçük çaplı aynı zamanda ağaçların arasında sebzelerinde yetiştirildiği alanlardır. Bu alanlar ulusal arazi kullanım veri tabanında “Sulanmayan Karışık Tarım Alanları” olarak ayırt edilmiştir. (Bkz.Şekil 9-Dipnot 9). 3) Hayvan Otlatılan Alanlar: Bu alanlar hayvan otlatmakta ya da kuru tarım maksatlı kullanılan üzerinde genellikle otlar bulunan ancak ağaçsız alanlardır. Bu alanlarda eğim arttıkça toprak derinliği azalmaktadır. T.C. Orman ve su İşleri Bakanlığı Arazi Örtüsü Veritabanından alınan bilgilere göre, Proje alanının da içinde yer aldığı Yalova-Armutlu bölgesinde yukarıda sıralanan habitatların dağılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 9): 9 Şekil 8: Yalova ili Arazi Örtüsü verileri. [1]-Orman Yeri ve yarı doğal alanlar [2]-Doğal bitki örtüsüyle beraber bulunan 10 11 tarım alanları [3]-Sulanmayan Karışık Tarım Alanları [4]-Mera Alanları [5]-Sürekliliği Olmayan (Kesikli) 12 13 Kırsal Yerleşim Alanları [6]-Sürekliliği olmayan (kesikli) kentsel yerleşim alanları . [7]-Endüstriyel ve Ticari 14 Birimler .[8]-Sulanmayan karışık tarım alanları 9 Geniş yapraklı, iğne yapraklı, Sklerofil bitki örtüsü (Makileri ve garrigleri içeren alanlardan oluşur. Her bir türün görülebilir bir çoğunluğunun olmadığı; Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı) gibi sklerofil türlerden ve Buxus (Şimşir) türlerinden veya Ostrya carpinifolia (Kayacık) gibi çalı formasyonlarından oluşan kırsal bitki örtüsü alanlarıdır). Bitki değişım alanları, karışık ormanlar ve doğal çayırlar 10 Düzenli sulama gerektirmeyen ve sürekli ürün karma parsellerinin (meyve ağaçları, böğürtlen plantasyonları, üzüm bağları ve zeytinlikler) bulunduğu alanlardır. Parçalı yapının içindeki dağınık evleriyle birlikte bulunan karışık tarım alanlarıdır. 11 Sık çayırla kaplı, çiçek kompozisyonunun içinde, rotasyon sisteminde olmayan, esasen otlatma amaçlı, hayvan yemlerinin mekanik hasatının yapılabildiği, çalı ve ağaçlardan oluşan çitle çevrili alanları da içerir. 12 Büyükşehirlerin kenarında bulunmayan ilçeler ve kasaba özelliğine sahip yerleşimleri kapsar. Yerleşim dokusu tam kapalı olmayan, aralarda boş parsellerin rahatlıkla görüldüğü yerleşim alanlarını ifade eder. 25 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 3.4 Proje Sahasında Yapılan Gözlemler Sonucu Görülen Kuş Türleri Proje sahasına sonbahar göç dönemi olan Ağustos-Eylül aylarında yapılan ziyaretler sırasında aşağıda listelenen kuş türleri görülmüştür. Tablo 4:Proje sahasında yapılan doğrudan gözlemler sırasında görülen kuş türleri ve görüldükleri uçuş seviyesi. (0 kademesi yer seviyesini ifade eder, 1’den 4’e kadar olan kademeler yer seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafenin 4’e bölünmesi ile elde edilir). Tür Türkçe Adı Kaç Farklı Grupta Gözlendiği 4 Toplam Sayı 27 Uçuş Seviyesi 1 ve 4 Merops apiaster Arı kuşu Turdus sp. Ardış türü 1 2 1 Garrulus glandarius Ala karga 5 6 0 ve 1 Parus major Büyük baştankara 2 A 0 Motacilla Alba Ak kuyruksallayan 1 1 0 Oriolus oriolus Sarı Asma 1 1 1 Falco sp. Doğan türü 1 1 0 Columba livia Kaya güvercini 1 3 0 Oenanthe spp. Kuyrukkakan türü 1 1 0 Passer domesticus Serçe 1 B 0 Luscinia megarhynchos Bülbül 1 1 1 Tachymarptis melba Akkarınlı sağan 1 3 2 Hippolais pallida Ak mukallit 1 1 1 Cardeulis cardeulis Saka 1 1 1 Lanius collurio Kızılsırtlı örümcek kuşu 1 2 1 Gözlenen kuş türlerine ek olarak Armutlu sırtlarından denize doğru dik inenen maki ve çalılarla kaplı derin vadilerden akşam saatlerinde havalanan çok sayıda yarasa gözlenmiştir. Proje sahasında gözlene kuş türleri, tür çeşitleri olarak, 15 tür ile Yalova genelinde gözlenen kuş türlerinden görece daha az olmakla beraber, proje sahasının çok rüzgarlı ve habitat çeşitliliği açısından özellikle sulak alanlardan yoksun ve az çeşitlilikte olması bu durumu açıklamaktadır. Buna rağmen Yalova kuş türleri listesine bakıldığında özellikle Tablo 3’de 115-239 arası listelenen türlerin bir bölümününe de proje sahasında rastlanan habitatlarda bulunması beklenir. Kuşların uçuş yükseklikleri dikkate alındığında, göç sırasında alanı kulandığı gözlenen Arıkuşları (Merops apiaster15) ve Akkarınlı Sağan (Tachymarptis melba) haricinde gözlenen tüm kuşların 0 ila 1 seviyesinde uçtuğu görülmüştür. Bu seviyeler, türbinlerin kanat yüksekliğinin en alt seviyesinde kalmakla beraber, türbinlerin üreme döneminde kur ötüşü için daha yüksek seviyelere çıkabilecek ve dikkatsiz olabilecek tarla kuşları gibi türler açısından bir çarpışma riski 13 Büyük şehirlerin kenarlarında kalan banliyöler Endüstriyel ve ticari kuruluşlara ait yapıların oluşturduğu alanları içerir. Bitki örtüsü alanının çok olmadığı yapay olarak kaplanmış alanlardır 15 Arıkuşu’nun özellikle göç sırasında bir hayli yüksek irtifalardan geçiş yaptığı bilinmektedir. Literatürdeki çoğu gözlem bu kuşları 130 m üstünde kaydetmiştir (http://www.birdsongs.it/songs/merops_apiaster/merops_apiaster.html). 14 26 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu yaratması olasıdır. Ancak bu türlerin populasyon dinamiklari dikkate alındığında, bunların etkilenmesi beklenmez. Öte yandan daha yüksek seviyelerde uçan Akkarınlı Sağan ve Arıkuşlarının ise zaten riskli seviyenin üzerinden geçtiği ya da türbinleri fark edip yön değiştirecekleri düşünülmektedir. 4 Proje Sahasının Göç Yolları ile Etkileşimi: Proje sahasında göç dönemlerinde gözlem yapılmış olmasına rağmen süzülerek uçan kuşlara rastlanmamış sadece Arıkuşlarına rastlamıştır. Kuş Bank kayıtları incelendiğinde ise Armutlu ilçesinde, sadece Nisan ayında bir gözlem yapıldığı, gözlem yapılan lokasyonun ise deniz kıyısına daha yakın, fakat proje sahasından daha uzak olduğu görülmüştür. Armutlu ilçesinde yapılan gözlemde şu kuş türlerinın göç faaliyetinde bulunduğu kayıt edilmiş, gözlendiği belirtilen 1500 bireylik leylek sürüsü Kuşbank tarafından onaylanmamıştır. Armutlu ilçesine ait veriler şu şekilde özetlenebilir (Tablo 5): Tablo 5: Yalova-Armutlu ilçesinde deniz seviyesine yakın bir noktada Nisan 2004’de kaydedilen türler. Kuş Bank’tan alınan bu verilerden kırmızı ile gösterilenler onaylanmamıştır. Bilimsel isim Türkçe Adı Sayı Phalacrocorax carbo Karabatak 12 Ciconia nigra Karaleylek 1 Ciconia ciconia Leylek Milvus migrans (Kızıl)Çaylak 1 Accipiter nisus Atmaca 1 Aquila pomarina Küçük Örman Kartalı Hieraaetus pennatus Küçük Kartal Larus cachinnans Hazar Martısı Streptopelia decaocto Kumru 3 Tachymarptis melba Akkarınlı sağan 4 Hirundo rustica Kır Kırlangıcı 30 Delichon urbicum Ev kırlangıcı 150 Motacilla flava Sarı kuyruksallayan 1 Motacilla alba Akkuyruksallayan 5 Turdus merula Karatavuk 9 Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen 2 Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen 3 Luscinia megarhynchos Bülbül 4 Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu 1 Aegithalos caudatus Uzunkuyruklu baştankara 4 Parus major Büyük baştankara 5 Lanius collurio Kızılsırtlı örümcek kuşu 3 Garrulus glandarius Alakarga 2 Corvus corax Kuzgun 1 Carduelis chloris Florya 3 1500 38 1 100 27 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 4.1 Kuş Bank Göç ile İlgili Gözlem Noktaları Yalova ili geneli ile ilgili Kuş Bank alan raporları incelendiğinde, özellikle göç davranışı olarak ayırt edilmiş ve kabul edilmiş gözlemler incelendiğinde, göç faaliyetinin 23 farklı noktada raporlandıği görülmüştür. Kuşbank tüm raporlama noktaları ile ilgili koordinatları vermektedir. Bu noktalar harita üzerine işaretlendiğinde, göçün proje alanının Doğu-Kuzey-Doğusunda yer alan Süpergelik geçidine doğru, Batıda en fazla Çınarcık Cemos Plajı ile Yalova-Altınova arasına dağıldığı görülmektedir (Şekil 10). Şekil 9: Yalova ili genelinde kabul edilen göç faaliyeti gözlem raporlarının dağılımını gösteren Google Earth uydu görüntüsü. (Mavi nokta proje sahasının merkezini tek tek rakamlar ise türbinlerin yerlerini göstermektedir.), turuncu renkli “G” harfi verilmiş damla işaretleri göç gözlemlerini ifade eder. Armutlu göleti civarında Nisan ayına ait tek bir rapor bulunmaktadır. “M” harfi ile işaretlenen noktalar ise, gazete ve televizyon haberleri ile medyadan alınan ikincil verilerin işaret ettiği lokasyonlardır. Yalova ili geneli ile ilgili Kuş Bank alan raporları incelendiğinde, proje alanına en yakın raporun Armutlu ilçesinden geldiği görülmektedir. Yukarıda Tablo 5’de verilen bu rapora ait gözlem noktası proje sahasının batısında, Armutlu göleti yakınlarındadır (Şekil 10). Bu raporda belirtilen 1500’lük leylek sürüsüne ait kayıt onaylanmamıştır. Bu durumda kayıt şüpheli olabileceği gibi, kuşlar hava durumuna yada dönüş rotalarına göre, sulak alan varlığından dolayı Armutlu göleti civarını kullanıyor olabilir. Ancak türbinlerin yerleştirileceği bölgelerde göç eden türlerin tercih edebileceği sulak alan ya da beslenme, duraklama noktaları yoktur. Buna ek olarak ikincil veriler olarak değerlendirilebilecek basında çıkan haberlere göre belirlenen bazı köyler de haritada gösterilmiştir. Bu haberlerden iki tanesine burada yer verilmiştir: 4.1.1 UEDAŞ işletmesi Leyleklere bağlı elektrik kesintisi haberi: Yenişafak gazetesinin haberine göre: karanlikta-kaldilar-17.08.2011-335458) (http://yenisafak.com.tr/aktuel-haber/leylekler-icin- “UEDAŞ Yalova İşletmesi Müdürlüğü, göç esnasında enerji nakit hatlarına konarak geceleyen leyleklerin zarar görmemesi için 7 köyde gece boyunca elektrik kesintisi uyguladı. Yaz aylarında 28 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Türkiye'ye gelen ve sonbaharda ise sıcak ülkelere kanat açan leylekler en çok da elektrik nakil hatlarına konmaları sebebiyle yüksek gerilime kapılarak ölüyor. Leyleklerin telef olması üzerine harekete geçen UEDAŞ Yalova İşletme Müdürlüğü leyleklerin göç esnasında enerji nakil hatlarına konarak geceyi geçirdikleri göç yolu üzerindeki 7 köyü belirledi. Ardından hayvanları takibe alan UEDAŞ yetkilileri Kabaklı, Denizçalı, İlyasköy, Ahmediye, Örencik, Sugören, ve Güneyköy'de havanın kararmaya başlaması ile birlikte elektrik kesintisi yaptı. Leylekler ise yüksek gerilim taşıyan tellere konup geceyi tehlikeden uzak bir şekilde geçirdiler. Sabah saatlerinde Leyleklerin yola koyulması ile birlikte bu köylere enerji taşıyan hatlara yeniden akım verildi. UEDAŞ akımın verilemediği 7 köyün halkına ise anlayışından dolayı teşekkür etti.” 4.1.2 Kartal – Yalova Hızlı Feribot Seferinde Duraklama Haberi: Hürriyet gazetesinin, 2 Eylül 2013 (http://www.hurriyet.com.tr/gundem/24639736.asp): tarihli haberine göre “…Dün Kartal’dan yola çıkıp Yalova’ya gitmeye çalışan İDO’ya bağlı Temel Reis-II isimli deniz otobüsü, Marmara denizi ortasındayken, yavaş yavaş hızını düşürmeye başladı. Deniz otobüsü bir süre sonra tamamen durdu. Yolcular, aracın bozulmuş olabileceğini düşündü. Ancak durum çok kısa bir süre içinde anlaşıldı. Deniz otobüsünün sol tarafından, 10 metre yükseklikte uçan çok sayıda leyleğin olduğu görüldü. Yolcular, birkaç dakika, leylek sürüsünün, deniz otobüsünün önünden arkasından geçip gitmelerini bekledi. …Murat Küçükçaylı hurriyet com.tr'ye o anları anlattı. 12 yıllık kaptan olduğunu aktaran Küçükçaylı: "EĞER DURMASAYDIM..." “Daha önce de bir kez aynı durum ile karşılaştım. Leyleklerin göç mevsimi. Çanakkale’den gelip Arap Yarımadası’na gidiyor. Tüm Avrupa’da gelen leylekler var sürüde. Rotaları hep aynı. Belli yerlerde toplanıyorlar. Dün de Marmara Denizi’nin tam ortasına geldiğimizde sürü ile karşılaştık. Sürünün bir başı Kartal’a bir başı bizim bulunduğumuz yerde bulunuyordu. İkili sıra halinde uçuyorlar. Ancak o kadar alçakta uçuyorlar ki, neredeyse deniz otobüsüne çarpacaklardı. Belli ki yorgunlardı. Yavaş yavaş aracın hızını düşürdüm. Ancak yine araca bitişik uçuyorlardı. Bir süre sonra aracı tamamen durdurdum. Eğer durmamış olsaydım en az 50-60 leylek ölürdü. Ki paramparça olurlardı.…” 4.2 Süzülerek Uçan Kuşların Rotası: Yukarıdaki veriler ışığında sonbahar göçü sırasında İstanbul Boğazı, darboğazını geçen kuşların, dinlenip beslenebilecekleri, tarlalar, baraj göletleri, gibi alanları takip ederek, İzmit körfezini Yalova-Altınova-Hersek lagünü civarında ve Adalar- Kartal-Yalova Hattı boyunca Kuzey –Güney istikametinde geçiş yaptıkları tespit edilmiştir (Şekil 11). 29 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Şekil 10: İstanbul –Yalova arası göç rotasını işaret eden Kuş Bank Gözlem Raporlarının Lokasyonlarının işaretlendiği Google Earth uydu görüntüsü. 4.3 Göç sırasında populasyonu yoğun olan bazı türlerin uçuş karakteristikleri Kuşların rüzgar türbinleri yakınındaki uçuş davranışlarını araştıran Osborn ve arkadaşları (1998) türbinler ve kuşlar arasındaki etkileşimi değerlendirmek üzere Amerika’nın Minesota eyaletinde Bufallo Ridge rüzgar kaynağı alanında yaptıkları detaylı çalışma ile kuşların rüzgar türbinlerinden uzak durduklarını istatistiksel olarak ortaya koymuştur. Osborn ve arkadaşlarının (1998) çalışmasından Türkiye’de de görülebilecek kuşlar dikkate alınarak, bu kuşların uçuş yükseklikleri ve Türbinlerin yakınına yaklaşma davranışları aşağıdaki tabloda (Tablo 3) örnek olarak özetlenmiştir. Tablo 6: Kuşların rüzgar türbinleri yakınındaki uçuş davranışlarını özetleyen tablo.(Osborn et al, 1998) En Sık (m) Tür Anas platyrhychos (Yeşilbaş Ördek) Columba livia (Kaya Güvercini) Eremophila alpestris (Kulaklı toygar) Hirundo rustica (Kırlangıç) Sturnus vulgaris (Sığırcık) Maximum (m) Minimum (m) Uçuş Yüksekliği Türbinden Uzaklık Türbine 31m ve daha yakın mesafede gözlenen kuşlar (%) 22 305 61 146 1 153 15 23 893 1 5 365 1 46 8 13 676 0 32 22 1 183 3 4 1297 2 13 91 1 107 15 3 935 5 7 155 Adet 1072 Türbine 15m ve daha yakın mesafede gözlenen kuşlar (%) 10 Adet 0 Pervane Süpürme Alanı’nda gözlenen kuş (%) 28 Tablo 6’dan da anlaşılabileceği gibi, kulaklı toygar gibi ötücüler türbin kanadının altında kalan mesafeyi aşmayacak şekilde alçaktan uçarken, ördekler daha yüksekten, güvercin, sığırcık gibi türler ise gene türbin kanadının ulaşabileceği en yüksek noktadan daha yüksek olabilecek irtifalarda uçmaktadır. 30 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Her ne kadar Osborn ve arkadaşları, (1998), bu değerlendirmede süzülerek uçan Leylek ve yırtıcılardan bahsetmemiş olsa da, bu türlerle ilgili hatırlanması gereken, göç hareketi sırasında, tıpkı planörler gibi ısınarak yükselen hava akımlarından (termal akımlar) yararlanarak yükseklik kazandıkları ve sonra bu yüksekliği harcayarak kanat çırpmadan mesafe kat ettikleridir. Dolayısıyla bu türlerin türbinlerin yerleştirileceği rüzgar alan yüksek tepelerden uzak durmaları beklenmektedir. 4.4 Proje Alanında Görülebilecek Kuş Gruplarının Değerlendirilmesi Yalova ili geneli ve Proje sahasında görülebilecek kuş gruplarının Yalova rüzgar santrali civarındaki yaşam ortamları ile etkileşimleri şu şekilde özetlenebilir: Batağanlar (Dalgıçkuşları): Yalova bölgesinde üç tür batağan listelenmiştir (Tablo 3). Batağanların yaşam ortamı deniz, göller ve sulak alanlardır. Proje sahası yakında bu kuşlar için uygun yaşam ortamı bulunmamaktadır. Herhangi bir göç hareketinde bu türlerin Hersek Lagünü, Taşliman vb. gibi sahilleri ve baraj gölleri ve sulama göletleri gibi büyükçe su kütlelerini kullanarak hareket etmesi beklenir. Büyük su kuşları: Kaşıkçı, balıkçıllar ve leylekler gibi büyük gövdeli, geniş kanatlı olan bu kuşlar, ilkbahar ve sonbahar göçü sırasında süzülerek uçarlar. Uzun ya da geniş kanatlara sahiptirler ve kanat yüzey alanları uçurtma gibi süzülmelerine olanak tanıyacak şekilde geniştir. Göç sırasında beslenme ihtiyaçlarını rahatça karşılayabilecekleri sulak alanları takip ederek Anadolu yarımadasını geçer ve Belen geçidinden topluca güneye doğru geçiş yaparlar. Bu geçiş sırasında yükselen hava akımlarını kullanırlar ve 300 m ile 1500 m arasındaki yüksekliklerden geçerler (Bilgin et al., 1999). Ördekler: Sulak alanlara bağımlı canlılar olan ördekler daha kısa kanatlara sahiptir ve uçarken hızlı ve düzenli kanat çırparlar. Yalova ili civarında listelenen 17 ördek türünün proje alanı yakınında yaralanabileceği yaşam ortamı bulunmamakla birlikte, göç dönemlerinde ördek sürülerinin V formasyonunda, kanat çırparak, 150 m-1500 m yükseklik arasında, doğrudan ve hızlı uçarak (Bilgin et al., 1999) Kuş Bank tarafından raporlanan alanlar üzerinden geçebileceği düşünülmektedir. Sıcak hava akımlarına ihtiyaç duymaksızın günün her saatinde geçiş yapabilen ördeklerin, gece geçiş yapıyor olması da olasıdır. Bu geçiş sırasında Yalova RES projesine ait türbinlerin kuşların göç için aktif olarak kullandığı koridora oldukça uzak ve göç rotası dışında olduğu düşünülmektedir. Osborn ve diğerlerinin (1998) Minesota yakınlarında kuşların rüzgar türbinleri yakınlarındaki uçuş karakteristikleri hakkında yaptıkları detaylı çalışmaya göre ördeklerin genellikle 300 m’ye kadar olan yüksekliklerden uçtukları ve rüzgar türbinlerinden uzak durdukları gözlenmiştir. Ancak Minesota’da yürütülen çalışma göç davranışından çok normal yaşam alanlarını kullanan ördeklerle ilgilidir. Göç sırasında ördeklerin yolları üzerinde olmaması nedeniyle rüzgar santraliyle etkileşime girmeyecekleri tahmin edilmektedir. Küçük su kuşları: Yalova ili civarında listelenen, çulluklar, yağmurcunlar gibi küçük su kuşlarının yaşamı ve göç sürecini tamamlayabilmeleri yolları üzerindeki sulak alanlarda beslenerek, yağ olarak depolayacakları enerjiye bağlıdır. Yalova rüzgar santralı projesi alanında bu kuşların yararlanabileceği yaşam alanı bulunmamaktadır. Bu kuşların da, sulak alanlara olan bağımlılıklarından ötürü batağanlar gibi, Hersek Lagünü, Taşliman vb. gibi sahilleri ve baraj gölleri ve sulama göletleri gibi büyükçe su kütlelerini kullanarak hareket etmesi beklenir. Martılar ve sumrular: Yalova ili civarında 7 martı ve 6 sumru türü listelenmiştir. Bu türler de küçük su kuşları ve batağanlar gibi sulak alanlara bağımlıdır. Bu gruplardaki kuşlardan martılar, yerleşim yerleri yakınlarındaki çöplükleri de beslenme alanı olarak kullandıkları için kıtalar arası 31 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu göçe katılmayıp mevsimsel olarak doğu-batı doğrultusunda lokal hareketler gösterebilir. Martı ve sumruların yaşam alanlarına Yalova rüzgar santrali civarında rastlanmayacağından, bu kuşların türbinlerle etkileşime girmesi beklenmemektedir. Guguksular: Yalova ili civarında guguksular grubu altında listelenen turaç, bıldırcın, keklik gibi 13 farklı tür vardır. Karasal yaşam ortamlarını tercih eden bu kuşlar, kısa kanat yapıları nedeniyle hızlı kanat çırparak uçarlar ve genellikle yerden çok yükselmeden uçarlar. Yalova ili için listelenen guguksu türlerinden kıtalararası göç eden türler bıldırcın, guguk ve üveyik olarak sıralanabilir. Bu kuşlar büyük rakamlar halinde toplu olarak göç etmek yerine birey olarak ya da küçük ve orta ölçekli gruplar halinde ve daha geniş alanlar üzerinden göç ederler. Listelen diğer guguksular ise daha çok mevsimsel değişimleri daha rahat tolere edebilecekleri şekilde lokal göç hareketleri sergilerler. Kara habitatlarına bağımlı olan guguksuların Yalova -RES proje sahası yakınlarında yaşam ortamları mevcuttur, ancak santralin inşaatı sırasıda rahatsız olabilecek olsalar da, çevrede aynı yaşam ortamlarını bulacakları için çok fazla etkilenmeyecekleri düşünülmektedir. Gece yırtıcıları: Yalova ili civarında listelenen 4 gece yırtıcısı (bkz. Tablo 3 124-127 arası türler) karasal yaşama ortamlarına bağımlıdır. Kıtasal göçe katılmayan bu türler, mevsimsel olarak yanal veya irtifaya bağlı yer değiştirme hareketleri sergileyebilir. Gündüz yırtıcıları: Yalova ili civarında listelenen ve gündüz yırtıcısı olarak tanımlayabileceğimiz 24 türün tamamı kıtalararası göçe katılan ve karasal yaşam ortamlarına bağımlı kuşlardır. Bu kuşlardan, atmaca ya da akbaba gibi iri yırtıcılar, yüksek kaldırma kapasiteli, geniş yüzeyli kanatlara sahiptir ve göç sırasında büyük su kuşları gibi ısınan hava akımlarını kullanarak irtifa kazanır ve süzülerek göçlerine devam ederler. Bu kuşlar uzun mesafeleri süzülerek aşabilir. Bu kuşların manevra kabiliyeti, büyüklüklerine, kanat açıklıklarına ve kanat yüzeyi genişliği ile ters orantılı olarak azalır. Kuş ne kadar iriyse, kanatları da o kadar geniş olmalıdır. Bu nedenle bu gruptaki kuşların manevra kabiliyetleri görece düşüktür, buna karşın görme duyuları iyi gelişmiştir. Göç sırasında Yalova üzerinden önemli bir beslenme alanı olan İznik gölü istikametine doğru geçen hattı kullanan bu kuşların, Yalova rüzgar santrali projesinin türbinlerinin göç koridoru dışında ve göç yoluna engel teşkil etmemesi nedeniyle, santralin varlığından etkilenmemesi beklenmektedir. Ayrıca gündüz yırtıcılarından olan doğan grubu yırtıcıların yüksek hız yapmalarına imkan veren, ince ve sivri uçlu kanatları nedeniyle yüksek manevra kabiliyeti ve keskin görüşe sahip oldukları için daha fazla kanat çırparak katılacakları göç sürecinde türbinlerin varlığından etkilenmeyecekleri düşünülmektedir. Egzotik türler: Yalova ili civarında listelenen egzotik türlerden ağaçkakan dışındakilerin kıtalararası göçe katıldığı bilinmektedir. Ancak bunların süzülerek değil, daha çok küçük ötücüler ya da küçük su kuşları gibi alçaktan uçarak ve karadaki geniş alanları ve farklı alternatifleri kullanarak göçe katılmaları beklenir. Karasal yaşam ortamlarına bağımlı olan bu kuşların inşaat sırasında, proje alanı yakınındaki alternatif yaşam alanlarından yararlanabileceği, proje işletmeye alındıktan sonra da türbinler arasındaki alanları kullanmaya devam edecekleri düşünülmektedir. Passeres (Ötücüler): Yalova ili civarında listelenen yaklaşık 106 tür ötücü kuş, Yalova RES projesi yakınındaki karasal yaşam alanlarını kullandığı halde alçaktan uçan kuşlardır. Passeres grubu kuşlar eliptik kanat yapısına sahiptir, kısa mesafeleri, kanat çırparak uçarlar. Çalılık ve ormanlık alanlardaki dar aralıklar arasında uçmaya adapte oldukları için manevra kabiliyetleri yüksek ve kesindir. Ancak cam yüzeyleri algılayamadıkları için cama çarparak ölüm, bu tarz kanat yapısındaki kuşlarda çok yaygındır. Bunun dışında çoğu küçük tohumlarla beslenen ötücüler, pestisitlerden zehirlenerek ve tohum tanelerine benzemeleri nedeniyle suni gübreleri yeme sonucu ölme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu kuşlar arasında kıtalararası göçe katılan 32 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu türlerin, küçük su kuşları gibi kanat çırparak, karayı takipederek düşük irtifadan ve daha geniş alanlara yayılarak göçü gerçekleştirdiği düşünülmektedir. 5 Yalova Rüzgar Santrali’nin Kuşlar Açısından Yaratabileceği Riskin İrdelenmesi Yalova Rüzgar Santrali’nin özellikleri, dünyada rüzgar santralleri ve kuş etkileşimleri ile ilgili yapılmış çalışmalar, Türkiye’nin kuş göç yolları açısından önemi ve göç yollarının tahmini pozisyonunun Yalova Rüzgar Santrali projesine göre konumu, proje alanının avifaunası, proje alanına benzer nitelikte bir göç dar boğazı olan Cebelitarık boğazında yapılmış kuşlar ve rüzgar santralleri arasındaki etkileşimlerle ilgili çalışmalar, kuşların ölümüne yol açan diğer unsurların türbinlerle çarpışmalara bağlı ölümlere oranı gibi konular yukarıda detaylı olarak anlatılmıştır. Bu doğrultuda, Avrupa Çevre Komisyonu’nun rüzgar türbinlerinin biyolojik çeşitlilik üzerindeki olası etkileri (Bowyer et al., 2009) konusundaki değerlendirmeleri (Bkz. Tablo 1) temel alınarak Yalova Rüzgar Santrali’nin Armutlu ve Mecidiye İlçeleri ve civarındaki kuş yaşamı üzerinde yaratabileceği olası etkiler göz önüne alındığında şu değerlendirmeler yapılabilir: Doğrudan Ölüm Riski: Yukarıda da açıklandığı gibi projede kullanılacak türbinlerin her biri 1,5 MW kapasiteli ve yeni teknoloji türbinlerdir. Rüzgar hızı 25m/sn üzerine çıktığında otomatik olarak duran bu türbinler, proje sahasında birbirlerine en az 250 m aralıkla yerleştirilecektir. Türbinler civarında zengin yaşam alanları bulunmamaktadır. Ayrıca Yalova ili, sisli gün olaylarının en az görüldüğü illerimizden olduğu için, kuşlarla çarpışma olaylarının dünyadaki en düşük frekanslı örnekler olan 0.01 kuş/türbin/yıl sayısını geçmeyeceği tahmin edilmektedir. Bunun göç üzerindeki etkisinin ise ihmal edilebilir sınırların çok altında olması beklenmektedir. Doğrudan Habitat Kaybı: Türbinlerin kaplayacağı alanın mevcut habitattan ciddi bir alan kaybına neden olması beklenmemektedir. Habitat Parçalanması: Yalova Rüzgar Santralinin yerleşimi, habitatların fragmantasyonuna yol açmayacak şekilde tasarlanmıştır. Santralin ana yapılarını oluşturan türbinler insan sağlığı da gözetilerek teker teker tel örgülerle çevrileceği için, türbinlerin arasında kalan alanlar kuşların ve diğer yaban hayatı öğelerinin yaşamlarını rahatça sürdürebileceği şekilde düzenlenecektir. Rahatsızlık Verilmesi: Yalova Rüzgar Santrali projesinin inşaatı sırasında, inşaat alanında geçici bir rahatsızlık oluşabilir. Öte yandan, toplam 10 ay sürmesi planlanan inşaat sürecinde oluşacak rahatsızlığın kuşların kullandıkları habitatın alternatif noktalarına çekilmesine neden olacağı düşünülebilir. Bu etkinin yerel populasyonlara stres unsuru oluşturmayacak düzeyde ve ihmal edilebilir olacağı tahmin edilmektedir. Dolaylı Habitat Kaybı: Yalova Rüzgar Santralinin inşaatı ya da işletmesi sırasında her hangi bir dolaylı habitat kaybı oluşmasının söz konusu olmadığı düşünülmektedir. İkincil Etkiler: Yalova Rüzgar Santrali, Avrupa’daki örneklerinden farklı olarak otomatik bir santral değil, sürekli güvenlik görevlileri ve işletmenin sağlıklı yürüdüğünü gözleyen mühendis ve operatörlerin çalıştığı bir tesis olacağından, normalde sahayı av ve benzeri amaçlarla ziyaret eden kimselerin gelip kuş ya da diğer fauna öğelerine zarar verebilecek davranışlara yol açmaları söz konusu olmayacaktır. Tam tersine santralin varlığının bölgedeki yaban hayatının korunması için kolaylaştırıcı bir unsur olabileceği düşünülmektedir. 33 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 6 Sonuç ve Öneriler Yukarıda ortaya konan bulgular ışığında Yalova Rüzgar Enerjisi Santralının, kuşlarla etkileşimi değerlendirilmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir: 1. Proje alanı süzülerek uçan kuşların göç güzergahı yakınında olmasına rağmen birebir güzergah üzerinde yer almamaktadır. Bunun yanısıra, görece daha yüksek irtifalardan göç yapan arıkuşları gibi türlerin proje sahası ve civarından göç maksatlı geçiş yapabildiği tespit edilmiştir. Ancak, göç esnasında alanı kullanan bu türlerin uçuş yükseklikleri, türbinlerin etki alanından yüksekte olduğu için, türbinlerin çarpışma riski yaratmayacağı öngörülmektedir. (Şekil 12) 2. Her ne kadar proje alanı özellikle süzülerek göçen kuşların birincil tercih olarak geçiş yaptığı rota üzerinde yer almasa da, özellikle sisli ve uygunsuz hava şartlarının olduğu günlerde kuşların proje sahasını ya da yakınındaki alanları da geçiş sırasında kullanması olasıdır. Bu olasılık, armutlu yakınlarında raporlanan kuş bank verileri ve yöre halkıyla yapılan görüşmeler ile desteklenmektedir. Bir başka deyişle özellikle, ilkbahar ve sonbahar göç döneminde havanın sisli olduğu durumlarda leylek ve benzeri süzülerek göçen kuşlar alanı ve civarını geçiş için kullanabilir. Ancak, hava şartlarının etkisiyle ana rotadan ayrılan bu bireylerin, büyük kuş göç akımının göreceli olarak küçük bir kısmını oluşturduğu düşünülmektedir. (Şekil 12) Şekil 11: Proje sahası ile olası kuş göç yollarının ilişkisini gösteren bulgu ve değerlendirmelerimize dair Google Earth uydu görüntüsü. 3. Proje alanında yer alan habitatlar değerlendirildiğinde alanın küçük ötücüler tarafından yerel irtifa göçleri ve kıtalararası göç geçişlerinde de kullanılması kuvvetle muhtemeldir. Ancak, proje sahası ve civarındaki, küçük ötücüler, göç sırasında daha yaygın alanları kullanan ve göç faaliyetlerini genellikle, daha uzatılmış zamana yayan türlerdir. Bu durum da göz önünde bulundurularak, proje sahasındaki habitat çeşitliliği Yalova ili genelindeki habitatlar ile kıyaslandığında, bu yaygın türlerin popülasyonlarının, Yalova ilinin daha az rüzgarlı ve daha düşük rakımlı alanlarında daha yüksek sayılarda olması beklenir. Küçük ötücülerin alanı göç maksatlı kullanmasının, göç sırasında bu kuşların daha alçaktan uçması nedeniyle çarpışma riskine yol açmayacağı düşünülmektedir. Fakat, alandaki 34 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 4. 5. 6. 7. ormanlık ve bahçelik alanları, ya da çayırları bahar aylarında üreme maksatlı kullanabilecek tarla kuşu ve benzeri kuşların kur ötüşü sırasında türbinlerin kanatlarının döndüğü seviyeleri tercih etmesi sonucu çarpışmaya bağlı kuş ölümleri gözlenmesi olasıdır. Görece nadir olabilecek, bu ölümlerin populasyon dinamiklerini etkilemeyeceği düşünülmektedir. Proje alanına erişim yollarının yapımı sırasında bölgeyi göç amaçlı kullanan ya da alanda sürekli bulunan yerli kuş türleri göz önüne alındığında bir rahatsızlık söz konusu olabilir. Ancak sahada zaten mevcut ve kullanılan yollar vardır ve bunların iyileştirilmesi söz konusudur. Dolayısıyla bakir bir alana yepyeni bir yol açılması gibi bir etki beklenmemektedir. Rüzgar türbinlerinin yerleşimi sırasında gerçekleşecek temel kazılarında ya da ulaşım yollarının inşaası sırasında habitatlarda bozulmalar söz konusu olabilir ancak bu habitatlar, yaygın habitatlar olduğu için olası bozulmaların kuş populasyonları üzerine olumsuz bir etki yapmayacağı sonucuna varılmıştır. Proje her hangi bir habitat bölünmesine yol açmayacaktır. Proje alanı ve civarındaki yolların iyileştirilmesi dolaylı bir etki olarak daha fazla insan ve avcının proje sahasına erişimini sağlayabilir. Varılan bu sonuçlardan hiç biri proje sahasında gözlenen ya da gözlenmesi olası kuş türlerinin varlığını ya da populasyonunu tehdit eder nitelikte değildir. Ancak şu tedbirlerin alınması yerinde olacaktır: 1. Proje alanını göç esnasında kullanabilecek kuşların türbinlerden uzak tutulması için, türbinlerden uzak, ancak olası göç rotası yakınında, böğürtlen, kuşburnu gibi meyvesi olan çalı ve ağaççıkların dikilmesi. 2. İlkbahar ve sonbahar göç dönemi boyunca, sisli ve görüş mesafesinin düşük olduğu havalarda ana göç rotasından şaşan kuşların dinlenebileceğı yapay tüneklerin uygun alanlara yerleştirilmesi. 3. Proje alanını kullanabilecek kuşların olması durumunda oluşabilecek bir çarpışma riskini en aza indirmek için, yöre halkına kuşlar, kuş göçleri hakkında eğitim verilerek, yolunu şaşıran sürülerin türbin güzergahlarına girdiğinin görülmesi durumunda santral operasyonunun kısa süreli olarak durdurulması için haber verilebileceği bir izleme ekibi oluşturulması. 4. Kuşların üreme döneminde tarla kuşları vb. kuşların türbin yakınlarına gelmesini önlemek için türbinlerin kanatlarının iz düşümündeki alanlardaki çayır ve otlar temizlenerek tarla kuşlarının bu alanları kullanması engelenmelidir. 5. Projenin inşası sırasında oluşabilecek tahribatın, proje sahası ve civarındaki habitatlarla uyumlu bir şekilde onarılması. 6. İnşaat sırasında alana yerleştirilecek şantiye binalarının camları ve daha sonra işletme binası olarak kullanılacak binanın camları kuşların algılayabileceği şekilde düzenlenmeli ve cama kuş çarpması olaylarının önüne geçilmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. 7. Güvenlik görevlileri saha yakınına gelebilecek avcılara karşı bilgilendirilmeli ve avcıların caydırılması ya da ziyaretçilerin kuşlara ve doğal çevreye zarar vermesinin önlenmesi için tedbirler alınmalıdır. Yalova Rüzgar Santrali, yenilenebilir bir enerji kaynağı olması sebebiyle, eğer gerçekleştirilebilirse, her yıl yaklaşık 100 bin ton16 CO2 eşleniği sera gazının oluşumuna engel olarak, aynı anda kuşlar da dahil, çok daha fazla canlı türünün yok olmasına neden olabilecek küresel ısınma problemiyle mücadele konusuna, ihtiyacımız olan elektrik enerjisini, asit 16 Gold Standard Enstitüsüne kayıtlı, Türkiye’de yapımı süren bir Rüzgar Santrali projesinin bileşik emisyon faktöründen yola çıkılarak hesaplanmıştır. 35 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu yağmurlarına yol açmadan, fosil yakıtlarda dışa bağımlılığımızı azaltarak, radyoaktif atık üretmeden, sürekli ve sonsuz bir enerji kaynağından, ekonomik olarak elde etmemizi sağlayacak bir projedir. 36 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu 7 Referanslar Anonim, 2009, Yalova il Çevre Durum Raporu, Yalova Valiliği, Çevre ve Orman İl Müdürlüğü yayını. (http://www2.cedgm.gov.tr/icd_raporlari/yalovaicd2008.pdf). Barrios, L. and E. Aguilar. 1995. Incidencia de las plantas de aerogeneradores sobre la avifauna en la comarca del campo de gibraltar. Draft report. R. Marti (ed). Sociedad Española de Ornitología (SEO/ BirdLife), Madrid.110 p. Bilgin et al,1999, Sulak Alanların Yönetimi Projesi: Türkiye’deki Kuş Göçlerinin Araştırılması Alt Projesi (1. Aşama) Sonuç Raporu, Kuş Araştırmaları Derneği, Bayt Ltd. Haziran 1999. Bilgin, C., 2001, “Kuş Göçü”, http://www.turkiyedogasi.org/dmdocuments/k_gocu.pdf Bowyer, C., Baldock, D., Tucker, G., Valsecchi, C., Lewis, M., Hjerp, P. And Gantioler,S., 2009, Positive Planning for Onshore Wind, Expanding Onshore Wind Energy Capacity While Conserving Nature, A report by the institute for European Environmental Policy Commissioned by the Royal Society For the Protection of Birds (http://www.rspb.org.uk/Images/Positive%20Planning%20for%20Onshore%20Wind_tcm9213280.pdf) Crockford, N. J. 1992. A review of the possible impacts of wind farms on birds and other wildlife. Joint Nature Conservation Committee, Peterborough. de Lucas, M., G. F. E. Janss, and M. Ferrer, 2007, Birds and wind farms. Quercus, Madrid. Dirksen et al., 2000, Nocturnal Flight Paths ve Altitudes of Waterbirds / National Avian-Wind Power Planning Meeting III Proceedings San Diego, California, May 1998 Proceedings Prepared byLGL Ltd., Environmental Research Associates King City, Ontario Canada June 2000 Drewitt, A. L., and R. H. W. Langston. 2006. Assessing the impacts of wind farms on birds. Ibis 148:29-42. Drewitt, A., and R. H. W. Langston. 2008. Collision effects of wind-power generators and other obstacles on birds. Annuals of the New York Academy of Sciences 1134:233-266. Elkins, N.,1996, Les oiseaux et la météo (Broché, 4éme Couv.), Broché: 214 pages Delachaux & Niestle (eds). ISBN-10: 260301014X ISBN-13: 978-2603010143 Erickson, W.P., Johnson, G.D.,Strickland , M.D.,Young, Jr.,D.P., Sernka, K.J., and Good, R.E., 2001, Avian Collisions with Wind Turbines: A Summary of Existing Studies and Comparisons to Other Sources of Avian Collision Mortality in the United States, NWCC, (http://www.nationalwind.org/publications/wildlife/avian_collisions.pdf) Garthe, S., and O. Huppop. 2004. Scaling possible adverse effects of marine wind farms on seabirds: developing and applying a vulnerability index. Journal of Applied Ecology 41:724-734. http://www.centreflow.ca/2009/03/23/bird-proof-wind-turbines-under-development/ http://www.ifr.ac.uk/CSC/CSC%20Ch2%20pp1-5.doc http://www.wisconsinbirds.org/WindPowerandBirds.htm Huppop, O., J. Dierschke, K.-M. Exo, E. Fredrich, and R. Hill. 2006. Bird migration studies and potential collision risk with offshore wind turbines. Ibis 148:90-109. 37 Yalova İli Armutlu-Mecidiye İlçesi AROVA RES, Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santrali Ltd. Şti. Yalova Rüzgar Santrali Ornitolojik Etkileşim Raporu Kılıç, D.T. ve Eken G. 2004. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 Güncellemesi. Doğa Derneği, Ankara. Langston, R. H. W., and J. D. Pullan. 2003. Windfarms and birds: an analysis of the effects of windfarms on birds, and guidance on environmental assessment criteria and site selection issues. Council of Europe, Strasbourg. Morison, M.L., (2000), “The Role of Visual Acuity in Bird-Wind Turbine Interactions”;National Avian-Wind Power Planning Meeting III Proceedings San Diego, California, May 1998 Proceedings Prepared byLGL Ltd., Environmental Research Associates King City, Ontario Canada June 2000 NWCC (National Wind Coordinating Committee),2004, Wind Turbine Interactions With Birds and Bats: A summary of research results and Remaining Questions, Fact Sheet:Second Eddition, November 2004 (www.nationalwind.org/publications/wildlife/wildlife_factsheet.pdf). Orloff, S. and A. Flannery. 1992. Wind turbine effects on avian activity, habitat use, and mortality in Altamont Pass and Solano County Wind Resource Areas. Rep. from BioSystems Analysis Inc., Tiburon, CA, for Calif. Energy Commis. [Sacramento, CA], and Planning Depts, Alameda, Contra Costa and Solano Counties, CA. Osborn,R.G., Dieter, C.D., Higgins, K. F. ve Usgaard R. E., 1998, Bird Flight Characteristics Near Wind Turbines in Minnesota, The American Midland Naturalist 139(1):29-38. 1998 doi: 10.1674/00030031(1998)139[0029:BFCNWT]2.0.CO SGS Environment. 1996. A review of the impacts of wind farms on birds in the UK. Siemens, 2004, Wind Power 2004 Shirihai, H., Yosef, R., Alon, D., Kirwan, G. M. and Spaar, R., 2000, “Raptor Migration in Israel and the Middle East”: A Summary of 30 Years of Field Research. International Birding and Research Center, Eilat. Sutherland, W. J. and Brooks, D. J. 1981. Autumn migration of raptors, storks, pelicans and spoonbills at Belen Pass, southern Turkey. Sandgrouse 3: 1–21. Şensoy, S., Demircan, M. , Ulupınar, Y., Balta, İ.,2005 “Türkiye İklimi”, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, yayınları (www.dmi.gov.tr/FILES/iklim/turkiye_iklimi.pdf -) Wind Power and Birds: A Wisconsin Bird Conservation Initiative “White Paper”W. Mueller, N. Cutright, S. Diehl, K. Etter Hale, J. Trick http://www.wisconsinbirds.org/WindPowerandBirds.htm) Winkelman, J.E. 1992. De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op vogels, 1: aanvaringsslachtoffers. RIN-rapport 92/2. DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem, Netherlands. 71 p. + Appendices. [Dutch with Engl. summ.]. English summary was reprinted as p. 127-128 in Winkelman, J.E. 1995. Bird/wind turbine investigations in Europe. p. 110-140 in Proc. Nat. Avian – Wind Power Planning Meeting, Denver, CO, July 1994. 38