PDF ( 17 )
Transkript
PDF ( 17 )
AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 İHRACAT BİLGİSİ, PAZARLAMA PLANLAMA VE ÜRÜN GELİŞTİRME YETENEKLERİNİN ÜRETİM VE İHRACAT PERFORMANSLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Emrah TOKGÖZ* Selim Said EREN** Hasan GÜL*** Onur SAYLAN**** EFFECTS OF EXPORT KNOWLEDGE, MARKETING PLANNING CAPABILITIES AND PRODUCT DEVELOPMENT CAPABILITIES ON PRODUCTION AND EXPORT PERFORMANCE Öz Bu araştırmada ihracat bilgisi, pazarlama planlama yetenekleri, ürün geliştirme yetenekleri, üretim ve ihracat performansı arasındaki ilişkiler yapısal eşitlik modeli (YEM) yardımıyla incelenmiştir. Bu çalışmanın ana kütlesini Türkiye’de otomotiv yan sanayinde ihracat faaliyetini sürdüren işletmeler oluşmaktadır. Bu çalışmada kullanılabilir durumda 399 adet anket ile söz konusu işletmelerin üretim ve ihracat performanslarını artırmaya yardımcı olabilecek değişkenler ortaya konmaya çalışılmıştır. Oluşturulan modelin sonuçlarına göre; ihracat bilgisinin üretim performansı haricinde diğer değişkenler üzerinde, pazarlama planlama yeteneğinin; ürün geliştirme yeteneği ile üretim ve ihracat performansları üzerinde, ürün geliştirme yeteneğinin ihracat performansı üzerinde anlamsız ancak üretim performansı üzerinde anlamlı, üretim performansının ihracat performansı üzerinde olumlu etkilerinin olduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: İhracat Bilgisi, Pazarlama Planlama Yetenekleri, Ürün Geliştirme Yetenekleri, Üretim Performansı, İhracat Performansı * Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü ** Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü, selimsaideren@gmail.com *** Öğr. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ezine Meslek Yüksekokulu **** Öğr. Gör., Balıkesir Üniversitesi Bandırma Meslek Yüksekokulu 295 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Abstract In this research, the relationship between export knowledge, marketing planning capabilities, product development capabilities, production performance and export performance were investigated using structural equation model (SEM). Main body of this study consists of companies doing business in the Turkish automotive supplier industry exports. In this study, 399 questionnaires were available for the aforementioned variables which can help organizations to improve production and export performance has been evaluated in. According to the results of the model; Export Knowledge has positive effects on three variables except production performance. Marketing planning capabilities have positive effects on product development capabilities, production and export performance. Product development capabilities have positive effect on production performance but not on export performance. Production performance has positive effect on export performance. Key Words: Export Knowledge, Marketing Planning Capabilities, Product Development Capabilities, Production Performance, Export Performance 1. Giriş İşletmelerin sahip olduğu her türlü bilgi, beceri ve yetenekler onların ihracat performansını artırmalarına, pazarlama fırsatlarını yakalamalarına, yabancı ortaklarıyla olan ilişkilerini güçlendirmelerine ve nihai olarak da işletme performansını artırmalarına yardımcı olacaktır. İşletmeler, çeşitli sosyal ilişkiler yardımıyla ya da düzenli bir şekilde faaliyette bulundukları pazarlardan edindikleri tecrübeleriyle bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olurlar (Behyan, Mohamad, Omar, 2011:327; O’Cassa, Ngo, Siahtiri, 2012:463). Buradan hareketle bu araştırmada; ihracat bilgisi, pazarlama-planlama ve ürün geliştirme yeteneklerinin, üretim ve ihracat performansı üzerindeki etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son yıllarda dünyada ihracat rakamlarındaki artış nedeniyle, firmaların ihracat performansını artıran faktörleri belirlemek amacıyla yapılan çalışmalara odaklanılmaktadır. İhracat performansını artıracak faktörler, aslında işletmelerin sahip oldukları farklı yeteneklerdir. Sözü edilen bu yetenekler, işletmelerin belirlenen amaçlara ulaşmasına ve performansın artmasına yardımcı olmaktadır (Teece, 1997:509; Filippini, 1998:3382). Çalışmamızda, üretim ve ihracat performansını artıracağı ileri sürülen üç tip yetenek üzerinde durulacaktır. Bu yeteneklerden ilki, ihracat bilgisiyle edinilen yeteneklerdir. Bu boyut ile işletmeler; müşteriler, rakipler ve pazarlar hakkındaki bilgiyi edinme ve sonucunda da ihracat pazarlarında oluşacak belirsizliklerin etkilerini azaltmaya çalışırlar (Moenaert ve 296 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Souder, 1990; Kogut ve Zander, 1992; Katsikeas ve Morgan 1994; Nonaka, 1994; Moorman, 1995; Souchon ve Diamantopoulos, 1996; Teece, Pisano ve Shuen, 1997; Matusik ve Hill, 1998; Daily, Certo ve Dalton, 2000; Gnepa, 2000; Teece, 2000; Morgan, Zou, Vorhies ve Katsikeas, 2003). İkincisi, pazarlama-planlama yetenekleridir. Bu boyut sayesinde işletmeler, kaynakları ile faaliyet gösterdikleri pazarlar arasındaki stratejik ilişkileri en uygun hale getirirler (Moller ve Anttila, 1987; Kerin, Mahajan ve Varadarajan, 1990; Piercy ve Morgan, 1994; Day, 1994; Teece, Pisano ve Shuen 1997; Noble ve Mokwa, 1999; Menon, Adidam ve Edison, 1999; Vorhies ve Morgan 2003; Morgan vd. 2003). Üçüncüsü, ürün geliştirme yetenekleridir. Bu boyut ile işletmeler, mevcut ürünlere üstün değer katacak değişiklikler veya yeni ürün geliştirme yeteneği ile hedef pazarlarda etkin ve verimli olmayı hedeflerler (Cooper ve Kleinschmidt, 1985; Calantone, Schmidt ve Song 1996; Moorman ve Slotegraaf, 1999; Prasad, Ramamurthy ve Naidu, 2001; Repenning, Gonçalves ve Black, 2001; Sethi, Smith ve Park, 2001; Stock, Greis ve Fischer, 2001; Subramaniam ve Venkatraman, 2001; Zou, Fang ve Zhao, 2003; Kuwashima, 2012; Roberts ve Palmer, 2012). Bu araştırma, Türkiye’nin çeşitli illerinde faaliyet gösteren otomotiv yan sanayi işletmelerinin ihracat sorunlarını tespit etmek ve performansını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Otomotiv yan sanayi ihracatı bugüne kadar sürdürdüğü gelişimini, gerek doğrudan yurt dışındaki üreticilere ve gerek yenileme pazarına ihracatını arttırarak devam ettirmektedir. Otomotiv yan sanayinin Avrupa Birliği (AB) pazarına yönelik ihracatının daha da gelişeceği tahmin edilmektedir. Türkiye’de faaliyette bulunan yaklaşık 4000 otomotiv yan sanayi işletmesinin ihracatı 2011 yılında 8,3 milyar dolara ulaşmıştır. 2011 yılında otomotiv yan sanayi ihracatının yaklaşık %70’i AB ülkelerine yapılmıştır (www.ibp.gov.tr). Sanayi kollarının içinde parça sektörü açısından kurumsallaşmış ve sağlıklı bilgi bulunabilen tek sektör otomotiv yan sanayidir. Otomotiv yan sanayinde uluslararası pazarlarda rekabet ederek ihracat yapan firma sayısı 300-350 civarındadır. Bu firmaların %75’i Marmara, %13’ü Ege, %7’si İç Anadolu ve %5’i de diğer bölgelerde bulunmaktadır. Ayrıca otomotiv yan sanayinde faaliyet gösteren firmaların %30’u uluslararası pazarlarda kabul gören kalite belgelerine sahiptir. Otomotiv yan sanayi, yılda 5.4 milyar dolarlık katma değer, 3 milyar dolarlık ihracat geliri, 450 milyon dolarlık yatırım potansiyeli mevcut olup, toplam 150.000 kişiye doğrudan, yaklaşık 750.000 kişiye de dolaylı istihdam sağlamaktadır (www.tubitak.gov.tr; http://www.taysad.org.tr). 297 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 2. Kavramsal Çerçeve ve Hipotezler 2.1. İhracat Bilgisi İhracat yapmak isteyen işletmeler genellikle ilk aşamada ana engel olarak bilgi eksikliğini görürler. İhracat yapılacak ülkelerdeki politik, ekonomik ve kültürel güçlükler, hareket ve ihracat ortamının karmaşıklığına katkı sağladığı için pazarın engelleri şeklinde algılanır. Bu nedenle örgütler bilgiye, bilinmeyen pazarlardaki belirsizlikleri azaltmak için sahip olmalı ve kullanmalıdırlar. Yeterli bilgiye sahip olunmadan girilen yabancı pazarlarda yüksek maliyetlerle sonuçlanan hatalar yapılabilir ve bu nedenle de çok önemli fırsatlar kaçırılabilir (Souchon ve Diamantopoulos, 1996:49). Bilginin kullanımı ile işletme performansı arasındaki ilişki oldukça yüksek düzeydedir. Düşük performanslı işletmeler yönetimsel becerilerle oluşan tecrübeyi kullanma niyetindeyken, yüksek performanslı işletmeler sahip olunan bilgiyi kullanarak verdikleri kararların sonuçlarıyla alternatif faaliyetler içine girerler (Souchon, 1996:64). Teece, Pisano ve Shuen (1997), işletmelerin sahip oldukları dinamik yeteneklerden birini bilgi ile edinilen varlık olarak tanımlamışlardır. Sahip olunan bir varlık olarak tanımlanan bilginin yoğunluğu, özellikle işletmelerin performansları üzerinde de olumlu sonuçlar yaratacaktır. Bilgi, değişken bir kaynaktır ve sürekli yenilenmeye ihtiyacı vardır. Üretim performansı gibi diğer örgütsel kaynaklarla çok kolay birleştirilebilir. Ayrıca, uluslararası ihracat yapılan pazarlarda esnek bir ortam oluşmasına yardımcı olur (Haahti, Madupu, Yavaş ve Babakus, 2005:128). Yöneticiler, rekabetin arttığı, dinamik ve birçok yeni yönetim tekniklerini içeren iş ortamlarında faaliyet gösterdikleri işletmelerinin performansını artırıcı yeni yollar bulmak ve geliştirmek zorundadır. Bugün, finansal ve fiziksel kaynaklardan çok, işletmelerin rekabet ederken sahip oldukları ana kaynaklar arasında en önemli kavram “bilgi”dir (Prahalad ve Hamel, 1990:81; Ahmadi vd., 2012:15). Bilgiyi kullanma süreci, yöneticilerin pazarlama-planlama, ürün geliştirme, üretim ve ihracat faaliyetleri ile ilgili problemleri çözmelerine yardımcı olacak ve böylece işletme performansını geliştirici sonuçlara ulaşacaklardır (Moorman, 1995:323). İşletmelerin uluslararası alanda rekabet edebilmesi için bilgiye dayalı iş görme ve çalışmalar yapma ihtiyaçları gittikçe önem kazanmaktadır. Bu çerçeveden bakıldığında, bilgi sürdürülebilir rekabet avantajının en önemli kaynaklarındandır denilebilir (Eren ve Akpınar, 2004:9). Bilgi, her zaman etkin ve etkili pazarlama kararlarını verirken kritik bir faktör olmuştur. Bilgi; firmaların, faaliyet içinde bulunmak istedikleri 298 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 pazarlardaki önemli aktörleri anlamada, yoğunlaşan rekabet ve artan globalleşme sonucu hızla değişen pazar durumlarını izlemede, çeşitli pazarlama alternatiflerinin değerlendirilmesinde güvenilir pazarlama planları ve stratejileri hazırlamada, yeni ürünleri üretmede, fiyat değişikliğinde ve dağıtım kanallarının ayarlanmasında yaşanan özel sorunların çözülmesinde kullanılabilir (Leonidou ve Theodosiou, 2004:12). Ürün geliştirme yeteneği, işletmenin pazardaki rakiplerinden daha iyi bir şekilde ürünlerini geliştirebilecek kabiliyetlere ve rekabet avantajına sahip olması bakımından önemlidir. Bu kabiliyetlerin ortaya çıkması ancak bilgiye sahip olma ve kullanımı ile mümkün olabilir (Stock, Greis ve Fischer, 2001:77). Bu sayede işletme, hem kendi çıkarlarını korumuş olur, hem de müşterilerinin ihtiyaçlarını daha iyi giderebilir. Bilgiye dayalı bu kanal, üretim sürecinde daha etkili bir biçimde avantaja çevrilebilir (Prasad, 2001:110). Bilgiye dayalı rekabet, işletmeleri geniş bir alanda etkilerken, özellikle uluslararası pazarlarda rekabet eden işletmeler için bazı ilave zorlukları da beraberinde getirmektedir. Günümüzde, yöneticilerin sahip oldukları yerel bilgiler artık onlara uluslararası pazarlarda faaliyet gösterirken etkili bir şekilde rekabet etmelerinde yararlı olamamaktadır. Global çapta faaliyet gösteren işletmeler, ürün geliştirme yeteneklerini artırmak ve rekabetçi girişimlerini oluşturmak için bilgiyi birçok ülkede kaynağından toplamaları gerekmektedir (Katsikeas, 1994:37; Subramaniam ve Venkatraman, 2001:359). Anlatılan kavramsal çerçeve ile şu hipotezlere ulaşılmıştır: H1: İhracat bilgisi pazarlama planlama yeteneğini pozitif yönde etkiler. H2: İhracat bilgisi üretim performansını pozitif yönde etkiler. H3: İhracat bilgisi ürün geliştirme yeteneğini pozitif yönde etkiler. H4: İhracat bilgisi İhracat performansını pozitif yönde etkiler. 2.2. Pazarlama-Planlama Yetenekleri Planlama, hızlı değişimlerin çevrede yarattığı belirsizliklerle başa çıkmak için etkili bir araç olarak tanımlanmaktadır (Gray ve Mabey, 2005; Vorhies ve Morgan, 2005:80; O'Cass, Ngo ve Siahtiri, 2012: 468). İşletmeler, üretim ve finansman gibi fonksiyonel alanlarda olduğu kadar pazarlama alanında da planlamaya gereksinim duyarlar. Hatta tüm işletme planlamasında pazarlama planlamasının özel bir yeri olduğu 299 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 söylenebilir (Tokol, 1996:54). Günümüz işletmeleri, küreselleşme, artan rekabet, dinamik çevre koşulları ve değişen müşteri talepleri gibi bir takım zorlayıcı etmenlerle karşı karşıyadır (Eren, Gül ve Tokgöz, 2013:4873). Ortaya çıkan bu ve benzeri gelişmeler işletmelerin planlama işlevine ve özellikle pazarlama planlamasına büyük önem kazandırmıştır (Stern, 1966: 1; Yükselen, 2007:49). Pazarlama planları, pazarda ürün hedeflerini gerçekleştirmek için bir ürüne / pazara odaklanırlar ve detaylı pazarlama stratejileri ve programlarından oluşurlar. Pazarlama planları, pazarlama faaliyetlerinin yönetilmesi ve koordine edilmesinde merkezi araçlardır (Kotler, 1991:79). Moller ve Anttila (1987), planlanması gereken pazarlama yeteneklerini, işletme dışı ve işletme içi yetenekler şeklinde iki gruba ayırmışlardır. İşletme dışı pazarlama-planlama yeteneklerinin, uluslararası seviyede makro, endüstriyel seviyede daha dar ve müşteriler, rakipler, tedarikçiler ve dağıtım kanalları gibi yakın dış çevre şeklinde bölümlere ayırarak incelemişlerdir. İşletme içi planlama yeteneklerini ise, stratejik fikirler, farklı bölümlerin birlikte çalışması ve pazarlama yönetimi gibi bölümlere ayırmışlardır. Bir pazarlama planına sahip olmanın pek çok faydası bulunmaktadır. Öncelikle pazarlama planı vizyon ve yön sağlar (Cannon,1992:416). Pazarlama planı, bir yol haritası görevi görür ve işletmelerin genel stratejik hedeflerini destekler (Villiott, 2012: 30). İyi bir pazarlama planına sahip olmak, hedef pazara odaklanmaya yardımcı olur ve pazarda boşluklar varsa yeni fırsatların bulunmasını sağlar (Viliamu, 2005:1). Ayrıca pazarlama planı, hesap verilebilirliğin ve çalışanlara işlerinde başarılı olmalarının sebebini bilme olanağı sağlar. Sonuç olarak iyi bir pazarlama planı, işletmelerin başarısına doğrudan katkı sağlar (Villiott, 2012:30). Pazarlama planlaması ve pazarlama uygulamaları, pazarlama yeteneğinin temel unsurlarını oluşturmaktadır (O'Cassa, vd., 2012:466). Pazarlama yeteneği ise firmaların ürün ve servislerini geliştirerek firma performansını arttırmaktadır (Day, 1994; Vorhies ve Morgan, 2005; O'Cass, vd., 2012:468). Bu varsayımlar altında şu hipotezler oluşturulmuştur: H5: Pazarlama planlama yeteneği ürün geliştirme yeteneğini pozitif yönde etkiler. H6: Pazarlama planlama yeteneği üretim performansını pozitif yönde etkiler. 300 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 H10: Pazarlama planlama yeteneği ihracat performansını pozitif yönde etkiler. 2.3. Ürün Geliştirme Yeteneği Ürün geliştirme yeteneği, temelde işletmenin sahip olduğu ürün ve hizmetleri geliştirerek satış oranlarını artırma yoluyla stratejilerini yerine getirme şeklinde tanımlanabilir (Ahmadi vd., 2012:16). Ürün geliştirme yeteneği, ihracat yapan işletmenin müşterilerinin ihtiyaçlarına cevap verecek yeni ürünler yapma ve geliştirme anlamındadır. Bu yetenek, dışarıda müşterilerin ihtiyaçları ile işletmenin yeni ürünleri araştırma ve geliştirme çalışmaları arasında güçlü bir bağlantı oluşmasına yardımcı olur. Ürün geliştirme yeteneği yüksek işletmelerin, arz ettiği ürünler, pazarda rakiplerine göre farklılık göstererek avantaj sağlamalarına yardımcı olacaktır (Li ve Calantone, 1998). Dünya ekonomisinin dinamik yapısı ve küreselleşmenin getirdiği koşullar, yeni ürün geliştirmeyi, işletmelerin karlılıklarını ve rekabet güçlerini sürdürmek için en önemli faktörlerden biri yapmıştır (Ertürk, 2011:15). Yeni ürün geliştirme süreci, organizasyonun her düzeyde katkısı ve dışarıdan sağlanan destekle artan bir içerik ve özellik kazanır. Yeni ürün ya da fikrin doğuşundan markalaşmaya kadar olan dönüşümde bu etkileşim devam eder (Kulaklı, 2005:99). Yeni ürün geliştirme süreci beş alt kriterden oluşmaktadır. Bunlar firma / pazar analizi, fikirlerin geliştirilmesi / yeterliliklerinin belirlenmesi, teknik geliştirme, ürün testi ve ürün ticarileştirme faktörleridir (Song ve Parry, 1997:205-206; Ustasüleyman, 2009:401). Bu faktörler temel olarak, pazar odaklı, üretilebilir ve pazarlanabilir ürünler elde etmek amacıyla birleştirilir. Ürün geliştirme yeteneği, ürün ve süreç yeniliği ile ilişkilidir. Ürün yeniliği, yeni ürünleri ve farklılaştırılmış ürünleri ön plana getirirken, süreç yeniliği üretim maliyetlerini düşürmektedir. Bu durumda işletmelerin üretim performansları da pozitif yönde etkilenecektir denilebilir. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde, yeniliğin de ihracatı pozitif etkilediğini iddia eden çalışmalar bulunmaktadır (Yıldırım ve Kesikoğlu, 2012:167). Bu teorik çerçevede aşağıdaki hipotezler oluşturulmuştur: H7: Ürün geliştirme yeteneği üretim performansını pozitif yönde etkiler. H8: Ürün geliştirme yeteneği ihracat performansını pozitif yönde etkiler. 301 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 2.4. Üretim Performansı Üretim performansı, 1980 öncesi ve 1980 sonrası olmak üzere iki evrede incelenebilir. İlk evrede üretim performansının açıklanmasında, prodüktivite kavramı kullanılmıştır. Prodüktivite, toplam faktör girdilerinin para cinsinden elde edilen çıktılara bölümü olarak tanımlanmıştır. Bir başka deyişle, yatırım sermayesinin geri dönüşü olarak da ifade edilebilir. Bu durum, eğer işletme, maliyet ve prodüktivite temelinde rekabet ediyorsa geçerlidir (Richardson ve Gordon, 1980:47). İkinci evrede ise, yeni üretim teknolojileri ve felsefelerini uygulama ile değişen müşteri ihtiyaçlarını karşılama ön plana çıkmıştır. Bu evrede meydana gelen yenilik ve değişimler geleneksel performans ölçütlerinin sınırlarını aşmıştır. Bu yüzden işletmeler, başarılarını devam ettirmek ve artırmak için yeni ölçütler ortaya koyma zorunluluğu ile karşı karşıya kalmışlardır (Ghalayini, Noble ve Crowe., 1997:208; Kabadayı, 2002:62, Zerenler, 2005:5). Literatürde üretim performansı, geleneksel operasyon stratejisinin temel rekabetçi öncelikleri olan kalite, zaman, maliyet ve esneklik unsurlarıyla ele alınmıştır (Klassen ve Whybark, 1999:600; Narasimhan ve Das, 2001:596). Yapılan çalışmalarda, yenilikçiliğin de üretim performansı ölçeğine ilave edildiği görülmektedir (Vickery, Droge ve Markland, 1997; Narasimhan ve Das, 2001). Üretim performansını etkilediği ileri sürülen birçok faktör bulunmaktadır. Her araştırmacı, kendine özgü bir üretim performans tipini tanımlamıştır (Filippini, 1998:3384). Günümüz işletmeleri üretim faaliyetlerini, fiyat, kalite, üretim kapasitesi, hammadde, müşteri istekleri gibi birçok değişken etrafında sürdürmektedir. Bu değişkenlerin istenilen seviyelerde olmasını sağlamak için, üretim performansının sürekli iyileştirilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Üretim işletmelerinde kıt kaynaklar nedeniyle üretim performansını etkileyen süreçlerin kapasitesi, insan kaynakları ve ekipmanlar gibi birçok anahtar faktör bulunmaktadır. İyi bir üretim performansı, düşük envanter seviyeleri, yüksek üretim miktarları, yüksek üretim kalitesi, iyileştirilmiş süreç zamanları ve kısaltılmış müşteri cevap süreleri gibi birçok avantaj sağlamaktadır (Chang ve Wu, 2008; Canos ve Liern, 2008; Şen ve Cenkçi, 2009:2). Yapılan araştırmalarda üretim performansının işletme performansı üzerinde etkili olduğu ortaya konmuştur (Roth and Miller, 1990; Kaplan ve Norton 1992; Narasimhan ve Das, 2001; Kabadayı, 2002:62). Üretim performansının etkilediği önemli değişkenlerden biri olan ihracat performansı, işletmelere rekabet avantajı sağlayabileceği gibi pazarın durumuna göre savunmacı veya saldırgan bir strateji belirlemelerine de 302 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 yardımcı olur (Çavuşgil ve Zou:1994:5). Üretim performansı, literatürde genel olarak üretim stratejisinin temel rekabetçi öncelikleriyle karakterize edilmektedir. Bu çalışmada da, önceki çalışmalarla (Narasimhan ve Das, 2001; Dean ve Snell, 1996; Ahmad ve Schroeder, 2003) tutarlı olarak üretim performansı rekabetçi önceliklerle ölçülmüştür. Bunlar, genel olarak maliyet, kalite, teslimat güvenirliği ve esneklikten oluşan dört temel rekabetçi önceliğini içermektedir. Yapılan kavramsal açıklamalar doğrultusunda aşağıdaki hipotez geliştirilmiştir: H9: Üretim performansı ihracat performansını pozitif yönde etkiler. 2.5. İhracat Performansı İhracat, yabancı pazarlara açılmak isteyen ve açılan çoğu işletme için ilk adımdır. İhracat performansı, uluslararası pazarlama araştırmalarında oldukça geniş ölçüde çalışılmış olmasına rağmen tanımı ve tanımı oluşturan boyutlar üzerinde tam bir uzlaşı sağlanamamıştır. (Çavuşgil ve Zou, 1994; Mutlu ve Nakıpoğlu, 2011:246). Kavramsal olarak ihracat performansı, genelde ihracatta etkinlik, yeterlilik ve sürekli ihracatla ilgilenme anlamlarında kullanılmaktadır (Aaby ve Slater, 1989; Shoham, 1997; Mutlu ve Nakıpoğlu, 2011:247). Bir başka tanıma göre ihracat performansı, işletmelerin bir ürünü yabancı pazarlara ihraç etmeleri sonucu elde ettikleri ekonomik ve stratejik hedeflere ulaşma derecesi şeklinde tanımlanabilir. Bu başarı da, ancak iyi bir planlama ve pazarlama stratejisi ile olabilir. Firmalar ihracat faaliyetlerini bir dizi hedefi yerine getirmek için yaparlar. Bu hedefler; yararlar, satışlar veya maliyetler gibi ekonomik olabileceği gibi, pazar genişlemesi, rekabet etme, dış pazarda ortaklıklar kurma veya firmanın dış pazarlardaki farkındalığını artırma gibi stratejik nedenler de olabilir. Bu hedeflerden bazılarına tam olarak, bazılarına da kısmen ulaşılabilir. Ulaşılan bu ekonomik veya stratejik hedeflerin derecesi işletmeler için performans göstergesidir (Çavuşgil ve Zou, 1994:4). İhracat performansı, işletmenin ihracattaki başarısının göstergesidir. İhracat performansının yüksek olması, işletmelerin sürekliliğine katkı sağlamaktadır. Bir işletmenin ihracat performansının yüksek olması, o işletmenin yöneticilerinin küreselleşen dünyada rekabete hazır olduğunun bir göstergesi olarak okunabilir (Torlak, Özdemir ve Kula: 2007:104). Bununla birlikte Melitz (2003) ve Greenaway ve Kneller (2007)'e göre, ancak verimliliği en yüksek düzeyde olan büyük işletmeler ihracatçı olabilmektedirler. Küçük ve verimliliği düşük olan işletmeler yabancı piyasalara girdiğinde batık maliyet riskiyle karşı karşıya 303 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 kalabilmektedirler. Batık maliyet riski ise, firmanın başlangıçta içinde bulunduğu piyasadaki rekabetin şiddeti ile yabancı piyasadaki rekabettin şiddeti arasındaki farka bağlıdır. Bu fark azaldıkça firmaların ihracatta başarıyı yakalama olasılığı artmaktadır (Yıldırım ve Kesikoğlu, 2012:167). Artan ticaret, ürün ve hizmetlerin küreselleşmesinin yanı sıra, özel firmaların uluslararasılaşması, giderek ihracat performansının öneminin vurgulanmasına neden olmuştur. En hızlı büyüyen ekonomik faaliyetlerden biri olan ihracat, ülkeler ve firmalar açısından son derece önemlidir. Ancak ihracat performansı olgusunu araştırmak için güçlü bir teorik çerçeve hala yoktur denilebilir (Lages ve Montgomery, 2004:1187). Bu nedenle işletme literatüründe ihracat performansının belirlenmesinde kullanılabilecek değişkenlerin neler olabileceğine ilişkin pek çok farklı çalışma ve öneri bulunmaktadır (Walters, 1990:33). Zou ve Stan (1998:335-336) ihracat performansının göstergesi olarak 33 değişkenden oluşan 7 faktör belirlemiştir. Bu 7 faktör; satışlar, kar, büyüme, başarı, tatmin, hedefe ulaşma ve karışık ölçülerdir. Shoham (1997:61), ihracat performansını firmanın uluslararası satışlarının bileşimi olarak tanımlamıştır ve ihracat performansının belirleyicileri olarak ihracatın toplam satışlara oranını, ihracat satışlarının rakamsal büyüklüğünü ve pazar payını almıştır. Çavusgil ve Zou (1994:4-5) ihracat performansını belirleyen değişkenler olarak ihracat pazarlaması stratejisi, firma özellikleri, ürün özellikleri, sektör özellikleri ve ihracat pazarı özellikleri üzerinde durmuşlardır. Katsikeas ve Morgan (1994) ihracat performansını; üretim, pazarlama, promosyon, ürün üstünlüğü ve fiyatta rekabetçiliğin artıracağını ileri sürmüştür. Zou, Fang ve Zhao (2003) ise ihracat performansını; fiyatta rekabet, ürün geliştirme, dağıtım ve iletişim yeteneklerinin artıracağını ileri sürmüştür. Aaby ve Slater (1989:9) ihracatın belirleyicileri olarak strateji, rekabet ve firma özellikleri üzerinde durmuşlardır (Torlak, Özdemir ve Kula: 2007:105). Bu çalışmada ihracat performansı, ihracat satış hacmi, ihracat satış gelirleri, ihracat kârlılığı, ihracatın toplam satışlar içindeki payı ve genel ihracat performansı göstergeleri kullanılarak ölçülmeye çalışılmıştır. 3. Araştırma Modeli Şekil 1’de görüldüğü gibi üretim ve ihracat performansını artırıcı etkisi olduğu düşünülen üç değişken belirlenmiştir. Bu değişkenler ihracat bilgisi, pazarlama planlama yeteneği ve ürün geliştirme yeteneğidir. Oluşturulan modele göre, işletmelerin sahip oldukları ihracat bilgisinin 304 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 diğer dört değişken üzerinde olumlu etkisi olduğu şeklindedir. Pazarlama planlama yeteneğine sahip işletmelerin ise ürün geliştirme, üretim ve ihracat performansı üzerinde etkili olacağıdır. Ürün geliştirme yeteneğine sahip işletmelerin üretim ve ihracat performansı üzerinde olumlu etkisi olacağı ve son olarak üretim performansının da sonuçta ihracat performansını artırıcı etkisinin olacağıdır. Oluşturulan modelde ayrıca gizli aracılık ilişkilerinden de söz edilebilir. Bu aracılık ilişkileri ise şöyle özetlenebilir: İhracat bilgisi ile üretim performansı arasındaki ilişkide pazarlama planlama veya ürün geliştirme yetenekleri aracılık etkisi gösterebilir. Pazarlama planlama yeteneği ile üretim performansı arasındaki ilişkide ürün geliştirme yeteneği aracılık etkisi gösterebilir. Ayrıca pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri ile ihracat performansı arasındaki ilişkilerde üretim performansı aracılık etkisi gösterebilir. Gizli aracılık ilişkileri ile ilgili sonuçlara ayrıca değinilecektir. H1: İhracat bilgisi pazarlama planlama yeteneğini pozitif yönde etkiler. H2: İhracat bilgisi üretim performansını pozitif yönde etkiler. H3: İhracat bilgisi ürün geliştirme yeteneğini pozitif yönde etkiler. H4: İhracat bilgisi İhracat performansını pozitif yönde etkiler. H5: Pazarlama planlama yeteneği ürün geliştirme yeteneğini pozitif yönde etkiler. H6: Pazarlama planlama yeteneği üretim performansını pozitif yönde etkiler. H7: Ürün geliştirme yeteneği üretim performansını pozitif yönde etkiler. H8: Ürün geliştirme yeteneği ihracat performansını pozitif yönde etkiler. H9: Üretim performansı ihracat performansını pozitif yönde etkiler. H10: Pazarlama planlama yeteneği ihracat performansını pozitif yönde etkiler. 305 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Şekil 1. Araştırma Modeli 4. Metodoloji, Veri Analizi ve Bulgular 4.1. Verilerin Toplanmasında Kullanılan Ölçekler Bu çalışmada veri toplama yöntemi olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. İlgili anket literatür taraması sonucunda geçerlilikleri ve güvenilirlikleri daha önceki çalışmalarda onaylanmış ölçekler kullanılarak hazırlanmıştır. Çalışmada kullanılan anket, otomotiv sektöründe faaliyet gösteren işletmelere uygulanmıştır. Araştırmaya katılanların ifadelere ne derecede katıldıklarını saptamak amacı ile 5’li likert ölçeğinden yararlanılmıştır. Söz konusu ölcek; (1) Kesinlikle Katılmıyorum ve (5) Kesinlikle Katılıyorum ifadelerinden oluşmaktadır. Verilerin analizinde; SPSS 15 ve LISREL 8.54 programı kullanılarak yapısal eşitlik modeli oluşturulmuştur. Bu araştırmada da ‘Lisrel’ programı kullanılarak, birbiriyle ilişkili değişkenlerin aynı anda kapsamlı bir analizini yapmamızı sağlayan; Yapısal Eşitlik Modeli (YEM), (SEM: Structural Equation Modeling) kullanılacaktır. Yapısal eşitlik modeli, araştırmacıların bilimsel kuramlarını ölçmelerine ve test etmelerine yardım eden bir istatistik tekniğidir (Hershberger, Marcoulides ve Parramore, 2003:2). Bu tekniğin kullanılmasındaki ilk amaç; gözlemlenen değişkenler arasındaki ilişkileri açıklamaktır (Reisinger ve Turner 1999:71). Böylece çok sayıda değişkenden oluşan farklı modelleri ve bu modelleri oluşturan hesaplamaları aynı anda test edebilme becerisi YEM’in en önemli avantajını oluşturmaktadır (Farrel, 1994:478). Test edilen yapısal eşitlik modelinin iyi uyum gösterip göstermediğine ilişkin bir takım kabul edilebilir sınır değerler kullanılarak 306 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 yorumlanmaktadır. Yani analizler sonucunda üretilen uyum istatistiklerinin belli değerlerin üzerinde veya altında olması istenir (Şimşek, 2007:13). Tablo 1‘de genel kabul görmüş uyum iyiliği değerleri görülmektedir. Tablo 1. Yapısal eşitlik modellerinde kullanılan uyum istatistikleri Uyum Ölçütleri İyi Uyum Kabul Edilebilir Uyum Ki-kare (x2) değeri Ki-kare / serbestlik derecesi (df) Yaklaşık hataların ortalama karekökü (RMSEA) Normalleştirilmiş uyum indeksi (NFI) Karşılaştırmalı uyum indeksi (CFI) İyilik uyum indeksi (GFI) Ayarlanmış iyilik uyum indeksi (AGFI) Artık ortalamaların karekökü (RMR) En Düşük Değer En Düşük Değer <2 <5 0=RMSEA≤0,05 0,05<RMSEA<0,10 0,95≤NFI≤1 0,90≤NFI<0,95 0,95≤CFI≤1 0,90≤CFI<0,95 0,95≤GFI≤1 0,90≤GFI<0,95 0,95≤AGFI≤1 0,90≤GFI≤0,95 0=RMR≤0,05 0,05<RMR≤0,10 Araştırmada katılımcıların ihracat bilgi seviyelerini ölçmek için 7 soru yöneltilmiştir. Söz konusu ölçek Tahi J. Gnepa’nın 2000 yılında yayınlanmış araştırmasından derlenmiştir. Pazarlama planlama yeteneklerinin seviyesini ölçmek için 5 soru yöneltilmiştir. Söz konusu ölçek Morgan ve diğerlerinin 2003 yılında yayınlanmış araştırmasından derlenmiştir. Ürün geliştirme yeteneklerinin seviyesini ölçmek için 4 soru yöneltilmiştir. Söz konusu ölçek Zou, Fang ve Zhao’un 2003 yılında yayınlanmış araştırmasından derlenmiştir. Üretim performansı seviyesini ölçmek için 5 soru yöneltilmiştir. Söz konusu ölçek Filippini, Forza ve Vinelli’nin 1998, Johnson’ın 1999 ve Schroeder, Bates ve Junttila’nın 2002 yılında yayınlanmış araştırmasından derlenmiştir. İhracat performansı seviyesini ölçmek için 5 soru yöneltilmiştir. Söz konusu 307 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 ölçek Hultman, Katsikeas ve Robson’ın 2011 yılında yayınlanmış araştırmasından derlenmiştir. 4.2. Verilerin Toplanma Süreci Bu çalışmanın ana kütlesini Türkiye’de otomotiv yan sanayinde ihracat faaliyetini sürdüren işletmeler oluşmaktadır. Bu çalışma ile söz konusu işletmelerin üretim ve ihracat performanslarını artırmaya yardımcı olabilecek değişkenler ortaya konmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırmada kullanılabilir durumda 399 adet anket elde edilmiştir. 4.3. Katılımcıların Demografik Özellikleri Bu araştırma, otomotiv yan sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin ihracat performansını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Ankete katılan 399 işletmede çalışan yöneticilerin; 300 tanesinin erkek, 258 tanesinin eğitim durumunun lisans düzeyinde ve ortalama çalışma sürelerinin 7,8 yıl olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca faaliyette bulunan işletmelerin 165 tanesinin (%41,4) doğrudan ihracat yaptığı, 313 tanesinin (%78,4) ayrı bir ihracat departmanı olduğu, toplam çalışan sayısının; 176 tanesinin (%44) 250 üstü, 166 tanesinin (%41) 25-150 arasında olduğu, 186 tane işletmenin (%46) yaşının 10 yıl ve üstü olduğu, 121 tanesinin (%30) 1 ile 5 arasında farklı pazarda ihracat faaliyetlerini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. 4.4. Ölçüm Geçerlilik Analizi Şekil 1’de görüldüğü gibi İhracat bilgisi, pazarlama planlama yeteneği, ürün geliştirme yeteneği, üretim ve ihracat performansı arasındaki ilişkileri ortaya koymak için bir araştırma modeli oluşturulmuştur. Model test edilmeden önce düşük yüklenme katsayıları oluşturan ölçek sorularının belirlenmesi ve değişkenler arasındaki korelasyonların ortaya konması amacıyla doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi ile değişkenler analiz edilmiş ve düşük yüklenme katsayısına sahip olan üretim performansına ait 1 soru dışarıda bırakılarak analiz tekrarlanmıştır ve tablo 2 ve 3’de verilen faktör yükleri ve güvenilirlik değerlerine ulaşılmıştır. Tablo 2 ve 3’de yer alan değerlerin gerek güvenilirlik ve gerekse yüklenme katsayıları açısından model uyumunun kabul edilebilir değerlerde olduğu görülmektedir. 308 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Tablo 2. Doğrulayıcı Faktör Analizine Ait Korelasyon, t ve Cronbach’s Alpha Değerleri İhracat Bilgisi İhracat Bilgisi Pazarlama Planlama Yetenekleri Pazarlama Planlama Yetenekleri Ürün Geliştirme Yeteneği Üretim Performansı 0,84* 0,75** 0,92* (8,54) Ürün Geliştirme Yeteneği 0,55** 0,55** (7,30) (8,17) Üretim Performansı 0,39** 0,49** 0,43** (5,07) (6,28) (5,76) 0,47** 0,54** 0,26** 0,36** (6,63) (7,98) (4,42) (5,11) İhracat Performansı İhracat Performansı 0,90* 0,74* 0,89* Uyum İndeksleri: x2 / df=1272 / 289= 4.4, P=0.000, NFI=0.93, CFI=0.94, GFI=0.80, AGFI=0.76, RMR=0.058, RMSEA=0.092 * Cronbach’s Alpha, ** Correlation is significant at the 0.01 level, Parantez içindekiler t değerleridir 309 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Tablo 3. Doğrulayıcı Faktör Analizi Standart Faktör Yükleri İhracat Bilgisi Firmamız yurt dışı ticari fuarlara katılır Katsayı (t değeri) 0,62 Firmamız ihracat seminerleri ve çalışma gruplarına katılır 0,72 (11,49) Firmamız ihracata yönelik kitap ve dergileri takip eder 0,67 (10,94) Firmamız yurt dışı ticari ataşeliklerden ihracat bilgisi alır 0,67 (10,94) Firmamız ihracat veri tabanlarına erişebilir 0,72 (11,53) Firmamız yabancı dil bilgisini akıcı olarak kullanabilir 0,60 (10,07) Firmamızın ihracat deneyimleri fazladır 0,61 (10,21) Pazarlama Planlama Yetenekleri Firmamız ihracat pazarlama planlaması yapar 0,8 Firmamız ihracat hedeflerini açıkça ortaya koyar 0,85 (19,38) Firmamız ihracat stratejilerini açık ve net biçimde belirlemiştir 0,88 (20,28) Firmamız ihracatı geliştirmek için oldukça kapsamlı planlar hazırlar 0,85 (19,35) Firmamız ihracatını geliştirme planlarını titizlikle uygular 0,83 (18,86) Ürün Geliştirme Yeteneği Firmamız yeni ihraç ürünleri geliştirmek için ar-ge’ye yatırım yapar 0,79 Firmamızın ihracat için yeni ürün geliştirme hızı yüksektir 0,91 (20,36) Firmamızın yeni ihraç ürünlerini piyasaya sunma başarısı yüksektir 0,84 (18,39) Firmamızın yeni ihraç ürünleri geliştirme yeteneği yüksektir 0,83 (18,14) Üretim Performansı Belirli standartlara uygun üretim yapabilmekteyiz 0,55 Üretim maliyetlerini düşürebilmekteyiz 0,53 (7,85) Talebe göre üretim hızını değiştirebilmekteyiz 0,62 (8,63) Üründe kusur olduğunda süratle müdahale edebiliriz 0,64 (8,83) Ürün miktarlarındaki değişime ayak uydurabiliriz 0,74 (9,43) İhracat Performansı Son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda ihracat satış hacminiz 0,8 Son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda ihracat satış gelirleriniz 0,81 (17,55) Son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda ihracat kârlılığınız Son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda ihracatın toplam satışlar içindeki payı Son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda genel ihracat performansınız 0,73 (15,29) 310 0,77 (16,41) 0,82 (17,79) AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Tablo 2’de görüldüğü gibi; ihracat bilgisi ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,84’dür. Tablo 3’de görüldüğü gibi; ölçekte kullanılan, “firmamız ihracat seminerleri ve çalışma gruplarına katılır” ve “firmamız ihracat veri tabanlarına erişebilir” soruları 0,72 (t=11,53) oranı ile en yüksek derecede ihracat bilgisi değişkenini temsil ettikleri görülmektedir. Pazarlama planlama yeteneği ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,92’dir. Ölçekte kullanılan, “firmamız ihracat stratejilerini açık ve net biçimde belirlemiştir” sorusunun 0,88 (20,28) oranı ile en yüksek derecede pazarlama planlama yetenekleri değişkenini temsil ettiği görülmektedir. Ürün geliştirme yeteneği ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,90’dır. Ölçekte kullanılan, “firmamızın ihracat için yeni ürün geliştirme hızı yüksektir“ sorusunun 0,91 (20,36) oranı ile en yüksek derecede ürün geliştirme yetenekleri değişkenini temsil ettiği görülmektedir. Üretim performansı ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,74’tür. Ölçekte kullanılan, “ürün miktarlarındaki değişime ayak uydurabiliriz” sorusunun 0,74 (9,43) oranı ile en yüksek derecede üretim performansı değişkenini temsil ettiği görülmektedir. İhracat performansı ölçeği Cronbach’s Alpha güvenirlik değeri 0,89’dur. Ölçekte kullanılan, “son üç yılı göz önünde bulundurduğunuzda genel ihracat performansınız” sorusunun 0,82 (17,79) oranı ile en yüksek derecede İhracat performansı değişkenini temsil ettiği görülmektedir. Araştırma modelini oluşturan değişkenler arasındaki ilişkiler değerlendirildiğinde; ihracat bilgisinin r =0,75 oranında ve t=8,54 değerinde pazarlama planlama yetenekleri ile yüksek, r =0,39 oranında ve t=5,07 değerinde üretim performansı ile düşük seviyede anlamlı ve pozitif bir ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. Pazarlama planlama yeteneğinin ürün geliştirme yeteneği ile r =0,55 oranında ve t=8,17 değerinde anlamlı ve pozitif bir ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. Ürün geliştirme yeteneğinin üretim performansı ile r =0,43 oranında ve t=5,76 değerinde yüksek, ihracat performansı ile r =0,26 oranında ve t=4,42 değerinde düşük seviyede anlamlı ve pozitif bir ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. 4.5. Araştırma Modelinin Test Edilmesi Araştırmada, doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının anlamlı olduğu görülen değişkenler ile şekil 1’de ileri sürüldüğü gibi yapısal eşitlik modeli oluşturulmuştur. Oluşturulan modelde H2 ve H8 hipotez yollarının t değerlerinin 1,96’dan küçük olduğu için anlamsız olduğu anlaşılmıştır. Daha sonra anlamsız olduğu anlaşılan H2 ve H8 yolları 311 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 sırasıyla modelden çıkarılarak program tekrar çalıştırılmış sonuçta şekil 2’de görüldüğü gibi anlamlı yollardan oluşan yapısal eşitlik modeli elde edilmiştir. Elde edilen modelde; Ki-Kare (x2)=2,72, serbestlik derecesi (df)=2, NFI=1,00, CFI=1,00, GFI=1,00, AGFI=0,98, RMR=0,015 ve RMSEA=0,030 değerlerinin iyi uyum seviyesinde olduğu görülmektedir. Şekil 2. Yapısal Eşitlik Modeli Şekil 2 incelendiğinde, ihracat bilgisi pazarlama planlama yeteneklerini, β=0,66 oranında ve t=17,71 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 1 kabul edilmiştir. İhracat bilgisi üretim performansını pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 2 ret edilmiştir. İhracat bilgisi ürün geliştirme yeteneğini, β=0,31 oranında ve t=5,50 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 3 kabul edilmiştir. İhracat bilgisi ihracat performansını, β=0,15 oranında ve t=2,57 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 4 kabul edilmiştir. Pazarlama planlama yeteneklerinin ürün geliştirme yeteneğini, β=0,31 oranında ve t=5,61 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 5 kabul edilmiştir. Pazarlama planlama yeteneklerinin ürerim performansını, β=0,31 oranında ve t=5,92 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 6 kabul edilmiştir. Ürün geliştirme yeteneğinin ürerim performansını, β=0,20 oranında ve t=3,76 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 7 kabul edilmiştir. Ürün geliştirme yeteneğinin ihracat performansını pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 8 ret edilmiştir. Üretim performansının 312 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 ihracat performansını, β=0,10 oranında ve t=2,14 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 9 kabul edilmiştir. Pazarlama planlama yeteneklerinin ihracat performansını, β=0,35 oranında ve t=5,72 değerinde, pozitif yönde etkiler şeklindeki hipotez 10 kabul edilmiştir. 5. Sonuç Sonuçlar incelendiğinde araştırmada kullanılan değişkenler arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler olduğu ortaya konmuştur. Bu ilişkilerden en güçlüsü ihracat bilgisi ile pazarlama planlama yetenekleri (r=0,75) arasındadır. En zayıf ikili ilişki ise ürün geliştirme yeteneği ile ihracat performansı (r=0,26) arasındadır. Oluşturulan modelde ayrıca gizli aracılık ilişkilerinden de söz edilebilir (Morales, Montes ve Verdu, 2007). Modelde oluşan gizli aracılık ilişkileri incelendiğinde; İhracat bilgisi ile üretim performansı arasındaki ilişkide pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri aracılık etkisi göstermiştir. Modeli oluşturan H2 hipotez yolu anlamsız olduğundan, İhracat bilgisinin üretim performansı üzerindeki etkisinin tamamıyla pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri aracılığıyla sağlandığını söyleyebiliriz. İhracat bilgisi, pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri arasında da gizli aracılık ilişkisi vardır. Araştırma modelini oluşturan H3 hipotez yolu anlamlı olduğundan (β=0,31) ihracat bilgisinin ürün geliştirme yeteneği üzerindeki etkisinde pazarlama planlama yeteneğinin düzenleyici etkisi vardır. Pazarlama planlama yetenekleri, üretim performansı ve ürün geliştirme yeteneği arasında da gizli aracılık ilişkisi vardır. Araştırma modelini oluşturan H6 hipotez yolu anlamlı olduğundan (β=0,31) pazarlama planlama yeteneğinin üretim performansı üzerindeki etkisinde ürün geliştirme yeteneğinin düzenleyici etkisi söz konusudur. Pazarlama planlama yeteneği, üretim ve ihracat performansı arasında da gizli aracılık ilişkisi vardır. Araştırma modelini oluşturan H10 hipotez yolu anlamlı olduğundan (β=0,35) pazarlama planlama yeteneğinin ihracat performansı üzerindeki etkisinde üretim performansının düzenleyici etkisi söz konusudur. Ürün geliştirme yeteneği, üretim ve ihracat performansı arasında da gizli aracılık ilişkisi vardır. Araştırma modelini oluşturan H8 hipotez yolu anlamsız olduğundan ürün geliştirme yeteneğinin ihracat performansı üzerindeki etkisinin tamamıyla üretim performansı aracılığıyla sağlandığını söyleyebiliriz. Bu araştırmanın temel amacı ihracat yapan işletmelerin sahip oldukları yeteneklerin üretim ve ihracat performansları üzerindeki etki derecelerini belirlemektir. Bu çalışmada üretim ve ihracat performansını artıracağı 313 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 ileri sürülen üç tip yetenek üzerinde durulmuştur. İhracat bilgisi, pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleridir. Literatürden alınan bilgiler ve bu araştırmadan elde edilen bilgiler ışığında söylenebilir ki bilgiye sahip olma ve bilgiyi yönetebilme özellikle ihracat performansı için anahtar rol oynamaktadır. Ayrıca ihracat bilgisi, pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri içinde önemli birer başlangıç noktası olarak değerlendirilebilir. Araştırma sonunda ortaya çıkan ilginç sonuçlardan birisi, ihracat bilgisinin üretim performansı üzerindeki etkisinin (H2) pazarlama planlama ve ürün geliştirme yetenekleri değişkenlerinin aracılık etkisi ile sağlandığı ortaya çıkmasıdır. Bu sonuç literatürde Morgan ve diğerlerinin (2003) araştırmaları ile paralellik göstermektedir. Diğer önemli sonuç ise ürün geliştirme yeteneğinin ihracat performansı üzerindeki etkisinde (H8) üretim performansının aracılık etkisinin göstermesidir. Bu araştırma ile bilginin işletme faaliyetleri üzerindeki önemli etkileri bir kez daha vurgulanmıştır. Sonuçlar incelendiğinde ihracat bilgisinin ihracat performansı üzerindeki direk etkisinin β=0,15 seviyesinde olduğu görülmektedir. İhracat bilgisinin direk etkisinin en yüksek olduğu değişken β=0,66 seviyesinde pazarlama planlama yetenekleridir. Pazarlama planlama yetenekleri, ürün geliştirme ve üretim performansı değişkenleri üzerinde eşit seviyesinde β=0,31 etkili, ihracat performansı üzerinde β=0,35 seviyesinde etkilidir. Ürün geliştirme yeteneği üretim performansı üzerinde β=0,20 seviyesinde etkilidir. Üretim performansı ihracat performansı üzerinde β=0,10 değerinde etkilidir. Son olarak bu çalışma ve elde edilen sonuçlar otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelere ilişkin olmakla birlikte, ihracat yapan diğer örgütsel yapılar içinde araştırılmalıdır. Elde edilen sonuçlardan sadece araştırmanın yapıldığı sektöre ilişkin işletmeler değil farklı alanlardaki işletmelerde faydalanabilir. İfade edildiği gibi araştırmanın en önemli kısıtı sadece bir tek sektörü kapsamış olmasıdır. Bu nedenle araştırmada kullanılan model farklı sektörlerde uygulanarak genelleştirilmelidir. 314 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Kaynaklar Aaby, N. E.; Slater, D. S., (1989), Management Influences on Export Performance: A Review of The Empirical Literature 1978-88, International Marketing Review, Vol.: 6, pg: 7-26. Ahmad, Sohel ve Schroeder, Roger G. (2003), The Impact of Human Resource Management Practices On Operational Performance: Recognizing Country and Industry Differences, Journal of Operations Management, 21, pg: 19-43. Ahmadi, Seyed Ali Akbar; Jalilian, Hamidreza; Salamzadeh, Yashar; Saeidpour, Bahman; Daraei, Mohammadreza, (2012), Intellectual Capital and New Product Development Performance in Production Firms: A Case Study of Kermanshah Production Firms, Global Business and Management Research: An International Journal, Vol:4, No:1. Behyan, Mina; Mohamad, Osman; Omar, Azizah, (2011), Achieving Export Performance: Contribution of Relational Elements, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 25, pg: 327 - 337. Calantone, Roger J.; Schmidt, Jeffrey B.; Song, X. Michael, (1996), Controllable Factors of New Product Success: A Cross National Comparison, Marketing Science, 15, (4), pg: 341-358. Cannon, T., (1992), Basic Marketing Principles and Practice, Third Edition, Casell Publishers Limited, London. Canos, L.; Liern, V., (2008), Soft Computing- Based Aggregation Methods For Human Resource Management, European Journal of Operational Research, 189, 3, pg: 669- 681. Chang, Y.C.; Wu, C.W., (2008), Assessing Process Capability Based on The Lower Confidence Bound of Cpk for Asymmetric Tolerances, European Journal of Operational Research, 190, 1, pg: 205-227. Cooper, Robert G. ve Kleinschmidt, Elko J., (1985), The Impact of Strategy on Export Sales Performance, Journal of International Business Studies, 16, pg: 37-56. Çavusgil, S. T.; Zou, S., (1994), Marketing Strategy-Performance Relationship: An Investigation of The Empirical Link in Export Market Venture, Journal of Marketing, Vol.: 58, pg: 1-21. Daily, Catherine M.; Certo, S. Trevis; Dalton, Dan R., (2000), International Experience in The Executive Suite: The Path to Prosperity?, Strategic Management Journal, 21, 4, pg: 515-523. 315 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Day, G.S., (1994), The Capabilities of Market- Driven Organizations, Journal of Marketing, 58, pg: 37-52. Dean, James W.; Snell, Scott A., (1996), The Strategic Use of Integrated Manufacturing: An Empirical Examination, Strategic Management Journal, Vol: 17, pg: 459-480. Eren, Erol; Akpınar, Selma, (2004), Yapısal Sermayenin İşletme Performansı Üzerindeki Etkilerinin Araştırılması, Öneri Dergisi, 6, 22, Sayfa: 9-17. Eren, S. S.; Gül, Hasan; Tokgöz, Emrah, (2013), Küçük ve Orta Boy İşletmelerde (KOBİ) Örgütsel Öğrenme ve Yenilik Performansı İlişkisinin Genel Performansa Etkileri, Journal of Yasar University, 29, (8), pg: 4872-4895. Ertürk, Muzaffer, (2011), Determinants and Processes of New Production Development: A Literature Review, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 49, sayfa: 15-38. Filippini, R.; Forza, C.; Vinelli, A., (1998), Trade-Off and Compatibility Between Performance: Definitions and Empirical Evidence, Int. J. Prod. Res., Vol. 36, No. 12, pg: 3379-3406. Farrell, Albert D., (1994), Structural Equation Modeling With Longitudinal Data: Strategies for Examining Group Differences and Reciprocal Relationships, Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol: 62, 3, pg: 477-487. Ghalayini, A. M.; Noble, J. S.; Crowe, T. J., (1997), An Integrated Dynamic Performance Measurement System for Improving Manufacturing Competitiveness, International Production and Economies, Vol.48, pg: 207-225. Gnepa, Tahi J., (2000), Export Awarenesss, Attitude and Behavior of American Award Winning Exporters, Journal of Marketing Theory and Practice, Vol: 8 (3), pg: 41. Gray, C.; Mabey, C., (2005), Management Development: Key Differences Between Small And Large Businesses in Europe, International Small Business Journal, 23, pg: 467-485. Greenaway, D.; Kneller, R., (2007), Industry Differences in The Effect of Export Market Entry: Learning by Exporting?, Review of World Economics, Vol.: 143, No: 3, pg: 416-432. Haahti, Antti; Madupu, Vivekananda; Yavas, Ugur; Babakus, Emin, (2005), Cooperative Strategy, Knowledge Intensity and Export Performance of Small and Medium Sized Enterprises, Journal of World Business, 40, pg: 124-138. 316 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Hershberger, Scott L.; Marcoulides, George A.; Parramore, Makeba M., (2003), Structural Equation Modeling: Applications in Ecological and Evolutionary Biology, Cambridge University Press, NY, USA. Hultman, Magnus; Katsikeas, Constantine S.; Robson, Matthew J., (2011), Export Promotion Strategy and Performance: The Role of International Experience, Journal of International Marketing, Vol: 19, No: 4, pg: 17-39. Johnson, Jean L., (1999), Stratejik Integration in Industrial Distribution Channels: Managing The Interfilm Relationship As A Strategic Asset, Journal of The Academy of Marketing Science, 7 (1), pg: 418. Kabadayı, E. T., (2002), İşletmelerdeki Üretim Performans Ölçütlerinin Gelişimi, Özellikleri ve Sürekli İyileştirme ile İlişkisi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 6, Sayfa: 61-75. Kaplan, R. S.; Norton, D. P., (1992), The Balanced Scorecard – Measures That Drive Performance, Harvard Business Review, pg: 71-79. Katsikeas, Constantine S., (1994), Export Competitive Advantages: The Relevance of Firm Characteristics, International Marketing Review, Vol: 11, No: 3, pg: 33-53. Katsikeas, Constantine; Morgan, Robert E., (1994), Differences in Perceptions of Exporting Problems Based on Firm Size and Export Market Experience, European Journal of Marketing, Vol: 28, 5, pg:17-35. Kerin, R. A.; Mahajan, V.; Varadarajan, P. R., (1990), Contemporary Perspectives on Strategic Market Planning, Needham Heights, MA: Allyn and Bacon. Klassen, R. D.; Whybark, D. C., (1999), The Impact of Environmental Technologies on Manufacturing Performance, Academy of Management Journal, Vol: 42, No: 6, pg: 599-615. Kogut, B.; Zander, U., (1992), Knowledge of The Firm, Combinative Capabilities and The Replication of Technology, Organization Science, 3, (3), pg: 383-397. Kotler, P., (1991), Marketing Management Analysis, Planning, Implementation, and Control, Seventh Edition, Prentice- Hall International Editions, New Jersey. Kulaklı, Atik, (2005), Yeni Ürün Geliştirme Sürecinde Bilgi Paylaşımının Önemi ve Bir Uygulama, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 8, Sayfa: 99-114. 317 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Kuwashima, Kenichi, (2012), Product Development Research Cycle: A Historical Review 1960s–1980s, Annals of Business Administrative Science, 11, pg: 11-23. Lages, Luis, Filipe; Montgomery, David, (2004), Export Performance As An Antecedent Of Export Commitment and Marketing Strategy Adaptation, European Journal of Marketing, Vol. 38, Issue: 9/10, pg: 1186-1214. Leonidou, Leonidas C.; Theodosiou, Marios, (2004), The Export Marketing Information System: An Integration of The Extant Knowledge, Journal of World Business, 39, pg: 12-36. Li, T.; Calantone, R. J., (1998), The Impact of Market Knowledge Competence on New Product Advantage: Conceptualization and Empirical Examination, Journal of Marketing, 62, (4), pg: 13-29. Matusik, S. F.; Hill, C.W. L., (1998), The Utilization of Contingent Work, Knowledge Creation, and Competitive Advantage, Academy of Management Review, 23, (4), pg: 680-697. Melitz, M., (2003), The Impact of Trade on Intra-Industry Reallocations and Aggregate Industry Productivity, Econometrica, Vol.: 71, No: 3, pg: 1695-1725. Menon, Anil; Adidam, Phani Tej; Edison, Steven W., (1999), Antecedents and Consequences of Marketing Strategy Making: A Model and Test, Journal of Marketing, 63, pg: 18-40. Moenaert, R. K. ve Souder,W. E., (1990), An Analysis of The Use of Extrafunctional Information By R&D and Marketing Personnel: Review and Model, Journal of Product Innovation Management, 7, (2), pg: 213-219. Moller, K.; Anttila, M., (1987), Marketing Capability: A Key Success Factor in Small Business?, Journal of Marketing Management, 3, (2), pg: 185-203. Moorman, Christine, (1995), Organizational Market Information Processes: Cultural Antecedents and New Product Outcomes, Journal of Marketing Research, Vol: XXXII, pg: 318-335. Morales, V. J. G.; Montes, F. J. L.; Verdu, A. J. J., (2007), Influence of Personal Mastery on Organizational Performance Through Organizational Learning and Innovation in Large Firms and SMEs, Technovation, 27, pg: 547-568. Moorman, C. Ve Slotegraaf, R. J., (1999), The Contingency Value of Complementary Capabilities in Product Development, Journal of Marketing Research, 36, (2), pg: 239-257. 318 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Morgan, Neil A.; Zou, Shaoming; Vorhies, Douglas W.; Katsikeas, Constantine S., (2003), Experiential and Informational Knowledge, Architectural Marketing Capabilities, and The Adaptive Performance of Export Ventures: A Cross-National Study, Decision Sciences, 34, 2. Mutlu, Hanifi Murat; Nakıpoğlu, Ayşegül, (2011), Uluslararası Pazarlama Stratejilerinin İhracat Performansı Üzerine Etkisi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 38, Sayfa: 245261. Narasimhan R.; Das A., (2001), The Impact of Purchasing Integration and Practices on Manufacturing Performance, Journal of Operations Management, 19, pg: 593-609. Noble, C. H. ve Mokwa, M. P., (1999), Implementing Marketing Strategies: Developing and Testing A Managerial Theory, Journal of Marketing, 63, (4), pg: 57-73. Nonaka, I., (1994), A Dynamic Theory of Organizational Knowledge Creation. Organization Science, 5, (1), pg: 14-37. O’Cassa, Aron; Ngo, Liem Viet; Siahtiri, Vida, (2012), Examining The Marketing Planning-Marketing Capability Interface and CustomerCentric Performance in SMEs, Journal of Strategic Marketing, Vol: 20, No: 6, pg: 463-481. Piercy, N. F. Ve Morgan, N. A., (1994), Behavioral Planning Problems in Explaining Market Planning Effectiveness, Journal of Business Research, 29, (3), pg: 167-178. Prahalad, C. K.; Hamel, Gary, (1990), The Core Competence of The Corporation, Harvard Business Review, Vol: 68, 3, pg: 79-91. Prasad, V. K.; Ramamurthy, K.; Naidu, G. M., (2001), The Influence of Internet-Marketing Integration on Marketing Competencies and Export Performance, Journal of International Marketing, 9, (4), pg: 82-110. Reisinger, Yvette; Turner, Lindsay, (1999), Structural Equation Modeling With Lisrel: Application in Tourism, Tourism Management, 20, pg: 71-88. Repenning, Nelson P.; Gonçalves, Paulo; Black, Laura J., (2001), Past The Tipping Point: The Persistence of Firefighting In Product Development, California Management Review, Vol: 43, No: 4. Richardson, P. R.; Gordon, J. R. M., (1980), Measuring Total Manufacturing Performance, Sloan Management Review, 21, 2, pg: 47. 319 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Roberts, Deborah L.; Palmer, Roger, (2012), Developing A Visceral Market Learning Capability For New Product Development, International Journal of Market Research, Vol: 54, Issue 2. Roth, A. V.; Miller, J. G., (1990), Manufacturing Strategy, Manufacturing Strength, Managerial Success and Economic Outcomes. In: Ettlie, J.E., Burnstein, M.C., Fiegenbaum, A. (Eds.), Manufacturing Strategy, Kluwer Academic Publishers, Boston, MA, pg: 97-108. Schroeder, Roger G; Bates, Kimberly A; Junttıla, Mikko A., (2002), A Resource- Based View of Manufacturing Strategy and The Relationship to Manufacturing Performance, Strategic Management Journal, 23, pg: 105-117. Sethi, Rajesh; Smith Daniel C.; Park, C. Whan, (2001), Cross- Functional Product Development Teams, Creativity, and The Innovativeness of New Consumer Products, Journal of Marketing Research, Vol. XXXV, pg: 73-85. Shoham, A., (1997), Export Performance: A Conceptualization and Empirical Assessment, Journal of International Marketing, Vol.: 6, No: 3, pg: 59-81. Song, X. M.; Parry, M. E., (1997), A Cross-National Comparative Study of New Product Development Processes: Japan and The United States, Journal of Marketing, Vol.: 61, No: 2, pg: 1-18. Souchon, Anne L.; Adamantios, Diamantopoulos, (1996), A Conceptual Framework of Export Marketing Information Use: Key Issues and Research Propositions, Journal of International Marketing, 4, 3, pg: 49-71. Stern, M. E., (1966), Marketing Planning: A System Approach, McGraw Hill Book Company, New York. Stock, Gregory N.; Greis, Noel P.; Fischer, William A., (2001), Absorptive Capacity And New Product Development, Journal of High Technology Management Research, 12, pg:77-91. Subramaniam, Mohan; Venkatraman, N., (2001), Determinants Of Transnational New Product Development Capability: Testing The Influence Of Transferring And Deploying Tacit Overseas Knowledge, Strategic Management Journal, 22, pg:359–378. Şen, C. G.; Cenkçi, D., (2009), An İntegrated Approach To Determination Andevaluation Of Production Planning Performance Criteria, Journal of Engineering and Natural Sciences, 27, pg:1-17. 320 AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt:12, 20. Yıl, Özel Sayı, 12:295-322 Şimşek, Ö. F., (2007), Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Temel İlkeler ve LISREL Uygulamaları, Ekinoks, Ankara. Teece, D.J.; C., Pisani; A., Shuen, (1997), Dynamic Capabilities and Strategy Management, Strategic Management Journal, 18, (7), pg: 509-533. Teece, David J., (2000), Strategies for Managing Knowledge Assets: The Role of Firm Structure and Industrial Context, Long Range Planning, 33, pg: 35-54. Tokol, T., (1996), Pazarlama Yönetimi, 7. Basım, Ceylan Matbaacılık, Bursa. Torlak, Ö.; Özdemir, Ş.; Kula, V., (2007), Türk İşletmelerinin İhracat Performansı Belirleyicileri, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9/1, Sayfa: 103-114. Ustasüleyman, T., (2009), Yeni Ürün Geliştirmede İmalat ve Pazarlama İşbirliğinde Kritik Başarı Faktörlerinin Öneminin Belirlenmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 1, Sayfa: 397413. Vickery SK; Droge, CLM; Markland, RE., (1997), Dimensions of Manufacturing Strength in The Furniture Industry, Journal of Operations Management, 15, (4), pg: 317-330. Viliamu, P. (2005), The Benefits of A Marketing Plan, http://www.eigeconsulting.com/The%20Benefits%20of%20a%20 Marketing%20Plan.pdf (13.03.2013). Villiott, C., (2012), Developing A Marketing Plan, Elliott Bay Desing Group, New Orleans, http://www.ebdg.com/wpcontent/uploads/2011/02/Developing-a-Marketing-Plan.pdf (13.03.2013). Vorhies, D. W.; Morgan, N. A., (2003), A Configuration Theory Assessment of Marketing Organization Fit With Business Strategy and Its Relationship With Marketing Performance, Journal of Marketing, 67, (1), pg: 100-115. Vorhies, Douglas W.; Morgan, Neil A., (2005), Benchmarking Marketing Capabilities for Sustainable Competitive Advantage, Journal of Marketing, Vol: 69, pg: 80-94. Walters, Peter G. P.; Samiee, Saeed, (1990), A Model for Assessing Performance in Small U.S. Exporting Firms, Entrepreneurshıp Theory And Practıce, pg: 33-50. 321 AIBU Journal of Social Sciences, 2012, Vol:12, 20th Year, Special Issue,12:295-322 Yıldırım, E.; Kesikoğlu, F., (2012), Ar-Ge Harcamaları İle İhracat Arasındaki Nedensellik İlişkileri: Türkiye Örneğinde Panel Nedensellik Testi Kanıtları, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 32, Sayı: 1, Sayfa: 165-180. Yükselen, C., (2007), Pazarlama İlkeler-Yönetim Örnek Olaylar, 6. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara. Zerenler, Z., (2005), Performans Ölçüm Sistemleri Tasarımı ve Üretim Sistemlerinin Performansının Ölçümüne Yönelik Bir Araştırma, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, Sayfa: 1-36. Zou, S.; Stan, S. (1998), The Determinants of Export Performance: A Review of The Empirical Literatüre Between 1987 and 1997, International Marketing Review, Vol.: 15, No: 5, pg: 333-356. Zou, Shaoming; Fang, Eric; Zhao, Shuming, (2003), The Effect of Export Marketing Capabilities on Export Performance: An Investigation of Chinese Exporters, Journal of Internalional Marketing, Vol: 11, 4, pg: 32-55. www.ibp.gov.tr, (03.02.2012), İnternet erişimi. www.tubitak.gov.tr, (03.02.2013), İnternet erişimi. www.taysad.org.tr (03.02.2013), İnternet erişimi. 322