Sanayi Stratejisinde İyi Uygulama Örnekleri
Transkript
Sanayi Stratejisinde İyi Uygulama Örnekleri
T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Stratejisinde İyi Uygulama Örnekleri Prof. Dr. Murat Yülek Eylül 2013 İçerik • Ders klavuzunda verilmiştir • Türkiye Cumhuriyeti’nde izlenen ekonomi politikalarının en önemli hatası, eksikliği, koordinasyonsuzluğu sanayi ve sanayileşme politikaları alanındadır. • Bunun Türkiye’ye çok büyük fırat maliyetleriyle karşı karşıya bırakmıştır. -I Neden Sanayi Sektörel yapı akışı: • Tarım Sanayi Hizmet/Bilgi Ancak gelişmiş ekonomiler bile sanayiyi bırakmış değil: – Singapur sanayi sektörü (GDP’sinin %15’i) -II – ABD sanayi sektörü (GDP’sinin %25’i; 4 trilyon dolar) • Sanayi sektöründeki yüksek verimlilik Neden Sanayi • Öğrenme ve bunun getirdiği avantajlar -III – Devam eden verimlilik artışları: Birikimli üretim artıkça birim maliyet düşüşü – Yeni ürün geliştirmenin kolaylaşması (Ipod-> Iphone-> Ipad) • Sanayi sektörünün diğer sektörlerle “bağlantıları”; sanayi alt sektörlerinin diğer sanayi alt sektörleriyle “bağlantıları -IV Neden Sanayi • Teknik ilerleme, sermaye birikimi ve uzmanlaşan beceriler sayesinde imalat sanayi, diğer alanlara nazaran daha hızlı büyüyerek zengin toplumlar oluşturabilir. • Tarımdaki teknolojik gelişmeler ve icatlar -V • Sanayide verim artışı ve paralel icatlar • Hizmet sektöründe yeni iş kolları Temeller: Ticaret Hadleri • Dış Ticaret Haddi: İhracat Fiyat Endeksi/İthalat Fiyat Endeksi – Yani, bir ülkenin ihraç ettiği mal türlerinin fiyatlarıyla ithal ettiği ürünlerin fiyatlarının oranı – İhraç mallarının fiyatları önemli ölçüde katma değer seviyesi tarafından belirlendiği için (özellikle ileri ekonomilerde) ticaret hadleri ülkenin gelişmişliğinin de bir göstergesidir Örnek: 15. yüzyıl İngiltere sadece ham yün ihraç ediyor. Yünün uluslararası pazarda fiyatı: 100 dolar/ton Hindistan sadece baharat ihraç ediyor. Baharatın uluslararası pazarda fiyatı: 400 dolar/ton Bu durumda İngiltere’nin ticaret haddi: 0.25; 1 ton yün ihraç ettiğinde 250 kg baharat ithal edebiliyor. Temeller: Ticaretin Ekonomik Avantajları • Kaynakların verimini yükseltir • Ülkede üretilemeyen mallar tüketilebilir • Uzmanlaşmayı sağlar • İstihdam yaratır Temeller: Mukayeseli Üstünlükler ve Uluslararası Ticaret-I Örnek: • Bir işçinin bir yıl çalışarak üretilebildiği ürün miktarı Kumaş (metre) Süt(litre) • İngiltere 100 30 Hollanda 80 40 İngiltere her kumaşta; Hollanda sütte mutlak üstünlüğe sahip Ticaretin kazançları* Ticaret yapılmazsa Ticaret yapılırsa Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere Kumaş (m) Süt (lt) Kumaş (m) Süt (lt) Kumaş (m) Süt (lt) 80 6 80 6 İngiltere 100 0 80 20 20 30 20 30 Hollanda 0 40 20 20 100 36 100 36 Toplam 100 40 100 40 Hollanda Toplam • • Eğer ticaret yoksa: her ülke bir yıl boyunca ne üretiyorsa o kadar tükecek Eğer ticaret yapılırsa, ürettiklerinin bir kısmını diğer ülkeye satacaklar => ticaret yapılınca toplam tüketim artıyor *kumaş/süt nisbi fiyatı 1 varsayılıyor * İngiltere 80 m kumaş, Hollanda 20 m kumaş tüketmek istiyor Temeller: Mukayeseli Üstünlükler Ve Uluslararası Ticaret-II Örnek: Bir işçinin bir iş günü çalışarak üretilebildiği ürün miktarı Kumaş (metre) Süt (litre) İngiltere 100 40 Hollanda 10 25 • İngiltere her iki üründe de mutlak üstünlüğe sahip • Hollanda’nın süt üretimindeki fırsat maliyeti İngiltere’ye göre daha düşük; o İngiltere kumaş üretiminde mukayeseli üstünlüğe sahip o Hollanda süt üretiminde mukayeseli üstünlüğe sahip Ticaret yapılırsa Kumaş (m) Süt (lt) Ticaret yapılmazsa Kumaş (m) Süt (lt) Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere İngiltere 100 40 80 8 100 0 Kumaş (m) Süt (lt) 80 20 Hollanda 10 25 8 5 110 55 88 13 Hollanda Toplam 0 100 25 25 20 100 5 25 Temeller: Dinamik Mukayeseli Üstünlük: “Öğrenen” Kazanır Toplam Taraflardan bir sanayileşirse/öğrenme sürecine girerse ne olur? • • Uzmanlaşma ve üretimden dolayı İngiltere kumaş üretiminde %60 verimlilik kazancı yaşamış olsun. Hollanda ise ihtisaslaştığı ürün olan sütte bu avantajları sağlayamamış olsun. Kumaş (metre) Süt (litre) 160 40 10 25 İngiltere Hollanda İngiltere’nin “öğrenmesinden” sonra ticaret Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere’nin “öğrenmesinden” önce ticaret Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere Hollanda 160 0 0 25 140 20 20 5 Toplam 160 25 160 25 Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere Hollanda Toplam 100 0 100 0 25 25 Kumaş (m) Süt (lt) 80 20 100 “Öğrenen” taraf tüketimini artırıyor. Öğrenemeyen taraf tüketimini (refahını) artıramıyor. Ancak öğrenen tarafın verimliliğini artırmasıyla dünyanın toplam tüketimi artıyor. Temeller: Singer-Prebisch Hipotezi (UNCTAD raporu kullanılabilir) • Birincil malların mamul mallara göre nispi fiyatının zamanla azaldığı gözlemi/fikri. – Birincil malların ihracatçısı olan ülkeler sanayileşmenin doğurduğu kârlardan yoksun kalmaktadır. Temeller: Dinamik Mukayeseli Üstünlük: Ticaret Haddi Değişiklikleri Kazandırır 20 5 25 Ticaret haddi kumaş (sanayileşen ülke) lehine değişirse ne olur? • Kumaş/süt fiyatı 1 den 2’ye yükselsin. Kumaş (metre) Süt (litre) İngiltere 100 40 Hollanda 10 25 Ticaret haddi değişmeden (öğrenme yok) önce ticaret Kumaş (m) Süt (lt) Ticaret haddi değişmeden (öğrenme yok) sonra ticaret Kumaş (m) Süt (lt) İngiltere 100 0 80 20 Hollanda 0 25 20 5 Toplam 100 25 100 25 İngiltere Hollanda Toplam Kumaş (m) Süt (lt) Kumaş (m) Süt (lt) 100 0 100 0 25 25 90 10 100 20 5 25 Ticaret hadlerinin değişmesi, sanayileşen tarafın toplam üretimden daha çok pay almasını (refahını artırmasını) bun karşılık sanayileşmeyen tarafın tüketimini düşürmesini sağlıyor. Öğrenme (ve verimlilik) artışı olmayınca, “zero sum game” sanayileşmeyen tarafı fakirleştiriyor. Temeller: Hollanda Hastalığı • İlk olarak 1960’larda Hollanda’nın, Kuzey Denizi’nde büyük doğalgaz kaynakları keşfetmesi ve sonrasında rekabetin olumsuz etkilenmesini ifade etmek üzere kullanılmıştır. • Doğalgaz kaynaklarının keşfi sonrasında: – – Değer kazanan Hollanda ulusal parası Rekabet edebilirliğinin kaybolmasından ötürü petrol haricindeki ihracatın zarar görmesi • Kamu sektörü ve ticarete konu olmayan sektörler gelişirken ikincil sektörün kârlılığı azalır. • Kur değer kazanır. (iç-dış enflasyon farkları) • Tüketim artar; ticarete konu olmayan mallara olan talep de artar • Üretim kaynaklarının hizmet sektörüne yönelir • Ücretler yükselir. • Rekabet gücü düşer; ticarete konu olan malların (özellikle sanayi) üretiminde rekabet gücü kalmaz. • Sonuç: Sanayileşmede gerileme Bilgi, İçsel Büyüme Teorileri • • • Temelleri Arrow, Alchian, Young, Romer (1986) ve Lucas (1988)’ın çalışmalarına dayanır Büyümenin en önemli itici gücünün bilgi ve teknoloji olduğu; bunun da ekonomik sistemin kendi dinamikleri içinde, “içsel” olarak gerçekleştğini söyler Ülkelerin gelir seviyelerinin kendiliğinden birbirine yaklaşacağı tezine karşı çıkar • Üç ana grup: o Nüfus artışı ve beşeri sermaye birikimini birer karar değişkeni olarak ele alanlar; o Teknolojik değişmeyi piyasa güçlerinin yönlendirdiği girişimci kararlarına bağlayanlar; o Büyüme sürecinde kamunun rolünü bağımsız bir değişken olarak dikkate alanlar Genel bilgiler: Yülek, M. (1997), “İçsel Büyüme Teorileri, Gelişmekte Olan Ülkeler ve Kamu Politikaları Üzerine”, Hazine Dergisi, Nisan 1997, Sayı 6. Temel makale ve kitaplar: • • • • • Grossman, G. and E. Helpman (1991), Innovation and Growth in the Global Economy, Cambridge: MIT Press. Chapter 1 ve 13 Uzawa, H. (1965), “Optimum Technical Change in An Aggregative Model of Economic Growth”, International Economic Review, Vol. 6, No. 1. January, 1965, pp. 18-31. Romer, P. (1986), “Increasing Returns and Long Run Growth” Journal of Political Economy, Vol. 94, No. 5. Lucas, R. (1988), “On the Mechanics of Development” Journal of Monetary Economics Vol. 22. Barro, R. and Sala-i-Martin, Z. (2004) Economic Growth, MIT Press. Temeller: Yaparak Öğrenme Öğrenme (Tecrübe) Eğrileri: Birikimli toplam üretim arttıkça birim maliyetler düşer. İlerleme oranları: üretimin iki katına çıkmasıyla birim maliyetlerdeki düşüş (~ yüzde 80) • John M. Dutton and Annie Thomas, “Treating Progress Functions as a Managerial Opportunity,” The Academy of Management Review 9, no. 2 (April 1984): 235-247 Temel makaleler: • • • Arrow, K. (1962), “The Economic Implications of Learning by Doing” Review of Economic Studies, Vol. 24 Wright, T.P., Factors Affecting the Cost of Airplanes,Journal of Aeronautical Sciences, 3(4) (1936): 122-128. C. Castaldi, M. Cimoli, N.Correa and G. Dosi “Technological Learning, Policy Regimes, and Growth:The Long-Term Patterns and some Specificities of a ‘Globalized’Economy” içinde olduğu eser Cimoli, M. , G. Dosi and J.E. Stiglitz (editörler) Industrial Policy and Development: The Political Economy of Capabilities and Accumulation, Oxford Universty Press. 2009. Temeller: Teknolojik Derinlik Bir sektörün üreticiye / araştırmacıya sunduğu öğrenme “fırsatları” Temeller: Teknolojik Derinlik Temeller: Teknolojik Derinlik Temeller: Taşmalar / Dışsallıklar • Dışsallık: ekonomik birimlerin üretim veya tüketim faaliyetinden dolayı üçüncü kişilere yükledikleri maliyetler veya sağladıkları fayda -Pozitif Dışsallık (meyve üretimi yapan bir kişinin bal üretimiyle ilgilenen komşusuna sağladığı fayda) -Negatif Dışsallık (yakınındaki nehire zehirli atıklarını döken firmanın bu nehirde balıkçılık yapanlara yüklediği zarar) Temeller: Kamu Malları Ekonomisi - I • Kamu malı: kullanımı herkese açık olan, bir kişinin bu malın kullanımından ötürü sağladığı faydanın başka bir kişinin faydasını etkilemediği mal – Savunma hizmetleri – Köprüler, demiryolları, karayolları • Bedavacılık sorunu – Dışlayıcı özelliğinin olmaması Temeller: Kamu Malları Ekonomisi - II • Örnek: 10 çiftçinin her birinin yan yana şekilde 100’er dönüm tarlası var. Toplamda 5 milyon liralık üretim yapıyorlar. (Çiftçi başına 500.000 lira) Fakat bu çiftçilerin pazara erişimini sağlayacak bir yol yok. Yolun maliyeti ise 500.000 TL. Bu yüzden hiçbir çiftçi kendi başına bu yolu yaptırmak istemiyor. Eğer yol devlet tarafından bu çiftçilerden alınan vergilerle yapılırsa her bir çiftçi 50.000 TL ödeyecek ve pazara erişimi gerçekleşmiş olacak. Temeller: Geç Kalkınan Ekonomiler: Gerschenkron • • İlk kalkınanlar: İngiltere, Fransa vs Geç kalkınanlar: Almanya, Japonya, Rusya • • • • 19. yüzyılda Almanya ve Rusya gibi geç kalkınan ülkeler, İngiltere ve İsviçre gibi erken kalkınan ülkeleri yakalamak için güçlü bir devlet müdahalesine ihtiyaç duydu Çarlık Rusyası’nda sanayileşmenin başlaması: Demir ve çelik endüstrilerinin gelişmesini sağlayan büyük bir demiryolu ağı kurulması Demiryolları pazarın genişlemesi Ağır sanayinin korunması: gümrük Temeller: Friedrich List • List Alman sanayileşmesinin öncü fikirlerini geliştirdi. “Sanayileşme sayesinde yurtiçi ekonomik gelişim yükseltilebilir.“ • Bebek sanayiler desteklenmeden Smith/Ricardo’cu serbest ticarete girilmesi bu tür çekirdek sanayiclerin kaybolmasına sebep olur. • Serbest ticarete gereklidir ancak her iki taraf da hazır olunca ticarete açılmalıdır. • Bundan önce “eğitici gümrükler” ile bebek sanayiler büyütülmedilir. • “Bedensel emek”, zenginliğin tek kaynağı değildir. Manuel işçi ile Newton bir değildir. • Tarımsal toplumların serbest ticaret koşullarında tarım-sanayiticaret ulusları sınıfına geçişleri; ancak güçlü bir eğitim süreci, sanayileşme, ve ilerleme konusunda ulusların birbirini engellememeleri ile mümkün olacaktır. Temeller: Alexander Hamilton /Report on Manufactures • Amerikan tarım ürünlerine karşı konulan gümrüklerin arz fazlası oluşturması: Amerika’da tarımsal arz fazlalığını dengelemek için iç talebin arttırılması gerekir. • Bunun da yerli sanayinin korunması ve teşvik edilmesiyle gerçekleşeceğine inanıyordu. • Güçlü bir iç sanayinin ülke tarımı ve servet üzerinde olumlu etki yaratacağını düşünüyordu. Sanayi Politikasının Gerekliliği: Analitik Argümanlar - I • Sanayi politikası konusunda “rekabetçi ekonomiler ve devlet destekli kapitalizm arasında bir seçim olmalı” düşüncesi • Sanayi politikasının bahsedilen amaçlarından birisi de yerli sanayinin katma değerini yüksek katma değerli sektörleri destekleyerek artırmaktır. Bu sermayenin emek yoğun sanayilerdeki üretken kullanımından, sermaye yoğun sanayilerdeki göreceli olarak üretken olmayan kullanıma transferini gerektirir. Yoo (1990) Leipziger ve Petri (1993) Sanayi Politikasının Gerekliliği: Analitik Argümanlar - II • 1980’lerde sanayi politikası için kullanılan argümanların bir kısmı belirli endüstrilerle bağlantılı dışsallıklara odaklanmıştır. – • Argümanların ikinci kısmı küresel oligopolistik piyasalardaki yerli firmalara odaklanır. – • Teknoloji yaratan veya kaynakları geliştiren bazı aktiviteler yatırımcı firmanın bütün gelirleri/yararları kâr olarak ele geçirememesiyle sonuçlanabilir.Bu durumlarda koruma veya sübvansiyonlar dışsallık yaratan aktivitelerin kapsamını genişletebilir ve toplumsal fayda yaratabilir. Bu bağlamda, yerinde devlet müdahaleleri yerli firmaların küresel pastadan daha fazla pay almasını sağlayabilir.(havacılık sektörü) Sanayi politikası gerekçelendirilebilir olsa da, sanayi politikası için çoğu geleneksel argümanlar analitik incelemeyi geçemiyor. Müdahale için durum gelişen ekonomilerde yeni, ihracat odaklı sanayiler için ve gelişmiş ekonomilerde yeni teknoloji yoğun sanayilerde daha güçlüdür. Leipziger ve Petri (1993) Sanayi Politikasının Gerekliliği: Analitik Argümanlar - III Devlet müdahalesini haklılaştıran sebepler: • Bilgi Dışsallıkları • Koordinasyon Dışsallıkları • Ölçek Ekonomileri • Teknolojik Dışsallıklar Sanayi Politikaları: Ekonominizi Nasıl Farklılaştırırsınız? Zayıf Başlangıç Şartları Big Bang Politikaları Gelişmiş Ekonomi Öğrenme Sanayiyi Kaybetmek Mümkün mü? Evet. Örnek: Hollandalı hastalığı Gelişmiş ekonomi Kaynak bazlı sermaye girişleri Yerel para biriminin değer kazanması Unutma / Öğrenmeme Sanayileşmeden Kaçmış Ekonomi Yerel kaynakların sanayiden uzaklaşmasıyla ticaret yapılabilir sektörlerin (sanayi) düşüşü Sanayiyi Kaybetmek Mümkün mü? Evet. Örnek: Hollandalı hastalığı Gelişmiş ekonomi Kaynak bazlı sermaye girişleri Yerel para biriminin değer kazanması Unutma / Öğrenmeme Sanayileşmeden Kaçmış Ekonomi Yerel kaynakların sanayiden uzaklaşmasıyla ticaret yapılabilir sektörlerin (sanayi) düşüşü Müdahalelerin Maliyetleri • “Müdahale” karşıtlarının anahtar argümanı: “Yanlış müdahale müdahale etmemekten daha kötü sonuçlara yol açabilir” – – Verimli faaliyetlerden verimsiz faaliyetlere kaynak aktarımı Hükümetlerin çoğunlukla prestijli veya zor teknolojileri desteklemek için yol izleryebilir. Örnek: Concorde • “Sektör hedefleri ekonomik kriterlerden daha ziyade politik sebeplerle belirlenir” • “Doğru hedeflenen müdahalelerin bile maliyetinin kaçınılmazdır” – – Vergilerin diğer aktivitelerden kaynak çekmesi ve vergi alınan sektörlerin sekteye uğrayabilir Lobi faaliyetleri verimsiz alanlara kaynakaktarılmasına sebep olabilir • “Fayda ve maliyetlerin karşılaştırılmasının gerekir” Kaynak: Leipziger ve Petri(1993), Okimoto (1989) vs. Müdahalelerin Maliyetleri • “kaynakları yavaş büyüyen sektörlerden hızlı büyüyen sektörlere aktarmak için sebepler olsa da, bu aktarım aktif bir sanayi politikası gerektirmez. Çünkü piyasa güçleri kendi başlarına bu aktarımları gerçekleştirebilir. Kaynak: Leipziger ve Petri(1993), Okimoto (1989) vs. Sanayi Politikası Araçları • “Sektör seçimi” ve yönlendirilmiş destekler • Pazarda, sanayinin karşılaştığı fiyat ve teşvikleri değiştiren araçlar – Girdi maliyetlerinin azaltılması (sermaye, enerji, ithalat ve diğer önemli girdiler için sübvansiyonlarla) veya gelirlerin artırılması (yerli veya yabancı rekabetten korunma vs) • Kurum ve kuruluşlar: Sanayi politikalarının verimli şekilde uygulanması, politika hedeflerinin belirlenmesi ve verimli araçlar için yönlendirici, izleyici, destekleyici kurumlar • Kamu alımları • Finansal destekler (yönlendirilmiş krediler, hibeler vs) • Teknoloji destekleri • Ölçek politikaları (zorunlu birleşmeler vs- Japonya) Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji Dönemi ve Hızlı Büyüme Dönemi Tecrübesi-I 1868 yılında başlayan Meiji dönemi • Devlet yönlendirmesi, destekleri ve işbirliği ile hızlı bir sanayileşme dönemi • Özel sektör şirketleri eliyle sanayileşme • «zengin millet-güçlü asker»,«sanayiyi geliştir-şirketleri destekle», «Avrupa ve Amerika’yı geç» sloganları • 40 yıl süren ilk kalkınma ve yakalama dönemi – Almanya ile birlikte «geç kalkınan ülker» kavramına temel Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji • Reformlar «Hambatsu» adı verilen yönetici sınıfın liderliğinde Yülek, M. (2013) Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi, yayınlanmamış araştırma Dönemi ve Hızlı Büyüme Dönemi Tecrübesi -II • Sosyal sınıfların eşitliğine dayalı tanzim ile birlikte ekonomik gelişmeyi ve dönüşümü destekleyici kamu politikaları – – – – Ulaştırma ve haberleşme yatırımları Tek bir para biriminin ve bankacılık sisteminin oluşturulması Yeni okul inşaatları Yurt dışına eğitim için insan gönderilmesi Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji – • Yurt dışından eğitimcilerin Japonya’ya getirilmesi Sektör seçimi stratejisi – • Tekstil Sektörü 1911’den sonra hızlanan sınai kalkınma – • Ağır sanayi ve kimya sanayisinde yaygınlaşma ve gelişme Askeri açıdan reformlar – 1905’de Tsushima Boğaz Savaşı’nda Rus Donanması’nın yok edilmesi Yülek, M. (2013) Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi, yayınlanmamış araştırma Dönemi ve Hızlı Büyüme Dönemi Tecrübesi -III Hızlı Büyüme Dönemi • 1953-1973:çok hızlı ve ihracata dayalı büyüme Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji • İktisadi Bağımsızlık için Beş Yıllık Plan – – • • • – – – – İktisadi bağımsızlığın sağlanması Tam istihdama ulaşılması Ağır sanayi ve kimya sanayileri:bebek sanayi Her sektör için bir departman (Genkyoku) 1958-62,1963-70,1971-76 sanayi planları Sanayinin temelinin güçlendirilmesi Sınai yapının geliştirilmesi Ağır sanayi ve kimya alanlarında sanayileşme Şirket modernizasyonu ve sanayi rasyonalizasyonu Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji Yülek, M. (2013) Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi, yayınlanmamış araştırma Dönemi ve Hızlı Büyüme Dönemi Tecrübesi-IV Hızlı Büyüme Dönemi (devam) • • • Kartelleşmeye göz yumma: ölçeklerin artırılması ve ülkenin rekabet gücünün artırılması Şirketlerin teknolojik olarak geliştirilmesi amacıyla MITI’nın teşvikler sağlaması Sanayi politikasının temeli: sektör seçimleri – – – • • Demir çelik – Kömür Petrokimya Elektronik 1970’lerden sonra yakalama politikalarından teknoloji ve yenilik politikalarına geçiş Ağır/sermaye yoğun sanayinin hedeflenişi – Bu mallara olan talebin gelir esnekliklerinin yüksek olması Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji – – – Olumlu taşma etkileri Hızlı teknolojik gelişme potansiyeli Emek verimliliğinin hızla yükselmesi potansiyeli Yülek, M. (2013) Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi, yayınlanmamış araştırma Dönemi ve Hızlı Büyüme Dönemi Tecrübesi-V Hızlı Büyüme Dönemi (devam) • Finansal politikalar – Faiz hadlerine nominal tavanlar – Temel sektörlerdeki şirketlere sınırlı tutulan bono ve tahvil ihracı • Japon Kalkınma Bankası Geleneksel Sanayi Politikaları: Japonya Meiji – Özel sektör yatırımlarının finansmanı • 1973 petrol krizi ile Hızlı Büyüme Dönemi’nin sona ermesi Yülek, M. (2013) Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi, yayınlanmamış araştırma Doğu Asya Tecrübesi • Uçan kazlar teorisi • Gerschenkron Yülek, M. (1998) Asya Kaplanları: Sanayi Politikaları ve Kalkınma, Alfa Yayınları Asya Kaplanları Asya Kaplanları: Sanayi Politikaları sonrası İhracatın Brezilya: Embraer tecrübesi Kaynak: Riedel, J., Economic Development in East Asia: Doing What Comes Naturallly? In Achieving Industrialization in East Asia • 1945: havacılık kuruluşu kuruluşu (Aeronautical Research Center-ARC) 1947: ARC’ye ek olarak havacılık eğitimi veren bir üniversite kurulması (ITA) 1950’ler havacılık araştırma enstitüsü kurularak araştırmalara başlanması • • – – • • • Convertplane (dikey kalkan uçak tasarımı) Jet motorlarının geliştirilmesi 1969: Enbraer’in kuruluşu 1970’ler lisans altında sivil uçak üretimi Yine 1970’ler kendi tasarımı ve uçurulması; diğer yeni uçakların tasarımı ve üretimi • 1989 ilk jet motorlu uçağın tasarım ve üretimi (Brasilia) – 1990 Brasilia’nın dünya pazarındaki payı: %24 Brezilya: Embraer tecrübesi • 1980’ler küresel ekonomiyle entegrasyon – – • Liberasyon Özelleştirmeler 1994’de Embraer’in özelleştirilmesi – • • Doğrudan Yabancı Yatırımlar Ekonomide etkinlik sağlamak için Ar-Ge harcamalarının azaltılması Embraer’in başarısı: özelleştirme ve yeniden yapılanma süreci – – • 40 yılı aşkın devlet desteği Özelleştirmeden sonra önemli stratejik kararlar Parça üretiminden ziyade parçaların harmonizasyonu dizaynına yoğunlaşma Kolektif ve düzenli bağlanış • – – Risk partnerleri Parça üreticileri ve – Taşeronlar Kaynak: A Case Study of Embraer in Brazil (UNCTAD) • Özelleştirmeden bir yıl sonra (1995) Embraer, Brezilya’nın 1 milyar dolarlık ihracatının 182 milyon dolarını karşılıyordu. • Uzun yıllar süregelen devlet desteği ve özelleştirmenin olumlu etkileriyle beraber 1999 yılında, Brezilya’nın en büyük ihracatçı firması konumuna yükseldi. (1.7 milyar dolar) • 1998 yılında batılı havacılık firmaları arasında dördüncü sıraya yükseldi. Brezilya: Embraer tecrübesi • Boeing ve Airbus tarafından da kullanılan «Family» stratejisi sayesinde altyapı ve bakım maliyetleri düşürüldü, standardize edilmiş pilot ve teknik personel eğitimleri hayata geçirildi. İsveç: Saab Tecrübesi • Saab (Svenska Aeroplan) kuruluşu: 1937 – İsveç’in savunma güvenliği için ihtiyaç duyacağı savaş uçaklarının üretilmesi • 1940: Ilk savaş uçağının üretilmesi • 1949: Savaş sonrasında savaş uçağı talebinin düşmesiyle otomobil üretimi • İkinci Dünya Savaşı sonrası: Savaş sonrasında savaş uçağı sivil uçak üretimi çalışmaları İsveç: Saab Tecrübesi • 1970 sonrası hem sivil hem askeri uçak çalışmaları – 1970-1990: ViggenViggen’in yeterli olmadığı görülünce; – Yabancı bir uçağın alınıp yerlileştirilmesi – Viggen’in geliştirilmesi – Yeni bir modelin sıfırdan yerli tasarım olarak üretilmesi(en zor alternatif) Seçenekleri • Seçilen: 3. Alternatif – Tasarım ve geliştirme ülke içinde – Parça ve sistemlerin büyük kısmı yurtdışından Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: Ciddi yan katkılar: Yatırılan paranın yaklaşık üç katı kadar ekonomiye geri dönüş • 2000 öncesi-I • Sanayi ülkelerinindeki sanayi politikaları: – – – Fransa’da 1960’lar,1970’lerin başı ve 1980’lerin ortasında yoğun müdahaleler,bu dönemlerin dışında müdahalelerin dozunun azaltılması Almanya’da göreceli olarak daha ılımlı geçişler; 1970’lerde yoğun müdahalenin ardından daha nötr politikaların uygulanması Japonya’da 1950 ve 1960’lardaki yoğun müdahaleden 1980’lerde fonksiyonel yaklaşıma geçiş. Bu geçişe rağmen hükümet ve sanayi sektörü arasında diyalog ve bilgi paylaşımı için güçlü kurumların varlığının sürdürülmesi Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: – ABD’de sanayi politikasını organize eden herhangi bir merkezi kurumun olmaması, araştırma desteğinin büyük çoğunlukla savunma bağlantılı temin ve araştırmalarla olması; zaman zaman ise hükümetin sanayinin uyumu ve kurtarma çalışmalarında geçici müdahaleleri.Genel olarak rekabet yanlısı ve göreceli olarak nötr politika duruşu. Leipziger ve Petri(1993) 2000 öncesi-II Öncüler: Avrupa: Friedrich List (Bebek Sanayiler Kuramı) • • Ticaret korumacılığı için gerekçe Henüz olgunlaşmamış sanayilerde ölçek ekonomisinin ve diğer ülkelerle rekabetin sağlanmasının zor olması • Gümrük tarifeleri – Karşı çıkanlar: Sanayilerin korunması rant aramaya iter. Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: Amerika Alexander Hamilton: Report on Manufactures (1791): “Zenginliğin kaynağı tarım değil sanayidir” • Sanayinin büyümesini teşvik ülkenin ekonomik sisteminin geleceğini sağlamlaştırma – – – • Sanayiye sübvansiyonlar Ticaretin uygun gümrük tarifeleriyle regülasyonu Diğer devlet destekleri Böylece: Sanayinin büyümesi; çeşitlenmiş istihdam olanakları; ABD’nin göç alımını teşvik; tarım, bilim ve teknoloji gibi ekonominin bütün dallarına uygulanmasının sağlanması ABD: tütün tarlaları ABD: pamuk tarlaları 2000 öncesi-III Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: • Batı Almanya – – – – – – 1960’ların ortasına kadar nötr, 1966’dan sonra yüksek teknoloji sanayilere yoğunlaşma, 1970’lerin sonlarında gerileyen endüstrilere büyük destek sağlanışı, 1980’lerde nötrleşme ve özelleştirmeye geçiş Ekonomi Bakanlığı, hükümet - özel sektör - sendikaların oluşturduğu konseyler Tarım, ormancılık, madencilik ve tekstil gibi politik olarak önemli sektörler hariç korumada azalma Anti-kartel politikası 1950’lerden beri var fakat sıkıntılı endüstriler için muafiyetler, 1970’lerde bazı birleşmelere teşvik Hem direkt devlet tarafından hem de mali teşvikler dolayısıyla AR-GE kuruluşlarından araştırmaya büyük destek 1980’lerde yerli ürünlerin devlet tarafından desteklenmesi Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: Leipziger ve Petri (1993) 2000 öncesi-IV • Fransa – – – – – – 1960’ların ortasına kadar iddialı planlar, 1966’dan başlayarak ulusal şampiyonlara yönelik yatırımlarda yoğunlaşma. 1970’lerin ortasından sonra yüksek teknoloji projeleriyle kısıtlama. 1980’lerde denenen ve bırakılan büyük boyutlu devletleştirme. Sonrasında teknolojiye ve özelleştirmeye odaklanma Geleceğin endüstrilerini geliştirme, uluslararası rekabet gücüne ulaşma, uyumu sağlama, ulusal şampiyonları geliştirme Sanayi Bakanlığı, Planlama Komisyonu, devlet bankaları ve firmalar, sanayi kuruluşları Yeni yatırımlar ve birleşmeler için kullanılan çeşitli vergi muafiyetleri, Ar-Ge için büyük boyutlu vergi indirimleri Tercih edilen endüstriler için koruma metodları, yabancı yatırımların yüksek teknoloji alanlarına davet edilişi; fakat stratejik sebeplerden ötürü kontrol edilişi 1960’ların ortasından 1980’lerin başına kadar ulusal şampiyonları yaratmak için birleşmelerin teşviki Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: – – Belirli endüstrilerin geleceğin endüstrileri olarak dizaynı; Ar-Ge yatırımları, araştırma ve sanayi politikalarının koordinasyonuna katkıda bulunmak için Araştırma Bakanlığı’nın Sanayi Bakanlığı ile birleşmesi Bütün büyük bankalarla birlikte ekonominin yarısının 1980’lerin başlarında devletleştirilmesi. Devlet alımlarının yerli üreticiyi desteklemesi.Sonrasında ise agresif şekilde özelleştirme Leipziger ve Petri(1993) 2000 öncesi-V • ABD – Nötr, rekabetçi çevre ve savunmaya önem. Gerileyen ve ithalatın tehdit ettiği endüstrileri desteklemek için 1980’lerden beri anti tröst politikalarının serbestleştirilmesi ve geçici müdahaleler Avrupa ve ABD’de sanayi politikaları çerçevesi: – Savunma Bakanlığı, ticaret odaklı kurumlar, Başkanlık komisyonları – Anti damping ve sübvansiyon yasaları – Araştırma ve geliştirmenin Savunma Bakanlığı tarafından finansmanı – Savunma ikmali için yüksek teknoloji talebi Leipziger ve Petri(1993) Bugün sanayi politikaları uygulanıyor mu? Gelişmiş ekonomilerde sanayi politikalarına dönüşün bazı sebepleri (The Economist 5 Ağustos 2010) – Ekonomik yavaşlama karar alıcılara istihdamı artırıcı ve büyümeyi artırıcı baskı yapıyor – ABD, İngiltere gibi ekonomiler ekonomilerini finans ve gayrimenkul sektörlerinin ötesine taşımak istiyor – Çin ve G. Kore gibi ekonomilerde uygulanan sanayi politikalarına cevaben Bugün sanayi politikaları uygulanıyor mu? Gelişmiş ülke hükümetlerinin sanayi politikası başlığı altında olmasa bile sanayinin düzenlenmesi ve çeşitlendirilmesi konusunda adımlar – – • Patent sistemleri Temel araştırmaları ve büyük kamu alımlarını desteklemek için adımlar – Yerel yönetimlerin özel şirketlere yatırım teşvikleri ABD – – – Yeni fikirlerin ticarileştirilmesi için sübvansiyonlarla,patent ve telif haklarıyla güçlü teşvikler Savunmaya ilişkin alımlar ve Ar-Ge harcamaları Sağlık endüstrisi Lin and Monga (2010); Yülek (2013); Rodrik (2012) Bugün sanayi politikaları uygulanıyor mu? • Avrupa – Fransa’da kamu ve özel sektörün yeni teknolojiler ve endüstriler geliştirmek için yaptığı koordinasyon – Fransa: • Nükleer teknoloji • Hızlı tren teknolojisi • Airbus (Almanya ile birlikte) – – – İngiltere’de inovasyon ve verimliliği artırmak için dışa açık ve rekabetçi piyasalar Japonya’da otomotiv ve elektronik sektörlerindeki monopol yapıdan 5 stratejik alana (altyapıyla ilgili ihracat,çevre dostu endüstriler,kültür,sağlık,uzay sanayi) geçiş Kore’de belirli sektörlere yönelik (otomobil,gemi yapımı,çelik,tekstil) planlar Lin and Monga (2010); Yülek (2013); Rodrik (2012) ABD ABD’de sanayi politikaları • • Savunma harcamaları Milli şampiyonlar ve bunlara sunulan destekler – Boeing – Sanayi şirketi kurtarma operasyonları • • • • 1971 Lockheed • 1953’de SBA’ın kurulması – Silikon Vadisi’nin geliştirilmesi • DARPA (Defence Advance research Projects Agency)’nın ARPANET’In kurulmasına sağladığı destek 1979 Chrysler 1983 Harley Davidson (motosiklet vergilerinin artırılması) 2007 sonrası GM’e sağlanan destekler – KOBİ’lere sağlanan destekler – • 2000’li yıllarda teknoloji destekleri Obama dönemi: yenilikçilik politikaları ve destekleri • Başkan’a sunulan raporlar. Yülek makalesinden alıntı AB • AB’de Sanayi Politikaları: Teknoloji temelli politikaları Pellemans, J. (2006), “European Industrial Policy”, içinde bulunduğu eser, International Handbook on Industrial Policy, Edward Elgar. Mosconi, F. (2013), “The New European Industrial Policy: A Decade After” mimeo. Milli Şampiyon Stratejileri «The European Union will be able to exploit the chances offered by the single market – and this is my firm conviction – only if we decide to create European Champions in areas [...] such as electrical energy, postal services, etc.». [Merkel 2006] • Fransa – – • Bu bağlamda, yıllarca birçok stratejik alanda başarılı bir şekilde tek milli öncüler oluşturmuştur. Japonya – • • Fransız devletinin uzun yıllardan beri süregelen geleneği, tek bir birinci/öncü oluşturmak ya da desteklemek üzerinedir. Milli rekabeti güçlendirmek adına daha küçük firmaları birleştirme yoluna gitmiştir. Birleşik Krallık – Tek öncü olarak desteklenen ICL ve INMOS başarılı olamamıştır. ABD – – • Birleşik Devletler ’de belirgin bir sanayi politikası yoktur. Savunma Bakanlığı bu işte önemli rol oynar. Askeri tedarik piyasası yabancı pazardan korunur ve bakanlık öne çıkan potansiyel firmaları hareketli iç piyasadan çıkarıp destekler. Çok uluslu öncü stratejisi Avrupa’da hava yolları piyasasında başarıya ulaşmıştır.