ana plan metni - Zafer Kalkınma Ajansı
Transkript
ana plan metni - Zafer Kalkınma Ajansı
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI TR33 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak) ANA PLAN METNİ “Ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge” 1 T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI TR33 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI ÇALIŞMA EKİBİ* Yusuf BALCI Genel Sekreter İskender Cem LEBLEBİCİ Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Birim Başkanı (Plan Koordinatörü) Yakup PEKER Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman (Plan Koordinatör Yardımcısı) Nadiye AKSAKAL Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman Veli OĞUZ İdari ve Mali İşler Birim Başkanı (Genel Sekreter V. 2013-2014) Hakan OLTAN Manisa Yatırım Destek Ofisi, Koordinatör V. Doğan Selçuk ÖZTÜRK İzleme ve Değerlendirme Birimi, Uzman KATKI VERENLER** Dr. Yılmaz ÖZMEN Genel Sekreter (2011 – 2013) Raziye DEMİR Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman (2011 – 2013) Dr. M. Hakan GÜNTÜRKÜN Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman (2011) Seray KAÇMAZ Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman Kubilay ŞİMŞEK Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman Fatih GÖKYURT Kalkınma Bakanlığı, Uzman Ramazan ÖZMEN Kalkınma Bakanlığı, Uzman Yrd. Başta İbrahim Tuğrul ÇINAR (Afyonkarahisar YDO Koordinatörü), Kutlu ESER (Kütahya YDO Koordinatörü), Dursun Kürşad MURAT (Uşak YDO Koordinatörü), Gökçe ÖZAYDIN (Uzman), Devrim Barış SUBAŞI (Manisa YDO Koordinatörü), İrem SUYOLCU (İnsan Kaynakları Yetkilisi), Naci Bahadır ŞANVER (Uzman), Hacı Mustafa TARKAN (Uzman) ve Mehmet Emin UĞUR (Bilgi İşlem Yetkilisi) olmak üzere, tüm T.C. Zafer Kalkınma Ajansı personelinin değerli katkı ve katılımlarıyla hazırlanmıştır. * 2014 yılı sonu itibariyle unvanlarına göre. ** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre. 2 SEKTÖREL DANIŞMANLAR** Doç. Dr. Fatih ÇELEBİOĞLU Dumlupınar Üniversitesi (Kalkınma Kurulu Başkan V.) Prof. Dr. Kasım KARATAŞ Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Feza KARAER Uludağ Üniversitesi Doç. Dr. Fikret ZORLU Mersin Üniversitesi Doç. Dr. Sertaç GÖNENÇ Uludağ Üniversitesi Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üniversitesi ALT ÇALIŞMALARDA GÖREV ALANLAR** Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Adnan BARLAS Orta Doğu Teknik Üniversitesi Dr. Özdal KÖKSAL Ankara Üniversitesi İzzet ÇEVİK Ümit YILDIRIM Bahri AYDIN Ceyda DAYIOĞLU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)* * TEPAV ile ortaklaşa yürütülen çalışmalarda TEPAV adına Emin DEDEOĞLU, Ozan ACAR, Esen ÇAĞLAR, Bilgi ASLANKURT, N. Tunga KÖROĞLU, Ekrem CÜNEDİOĞLU, Selçuk SERTESEN, Ozan ÇOĞALAN, Çağlayan DÜNDAR görev almışlardır. ** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre. 3 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ......................................................................................................................................... 18 1.1 YÖNETİCİ ÖZETİ ........................................................................................................................... 19 1.2 RAPORUN YAPISI......................................................................................................................... 25 1.2 PLANLAMA YAKLAŞIMI ................................................................................................................ 26 1.3 HUKUKİ KAPSAM ........................................................................................................................ 27 1.4 PLANLAMA SÜRECİ...................................................................................................................... 29 1.4.1 ÖN HAZIRLIK SÜRECİ ............................................................................................................. 30 1.4.2 MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ.......................................................................................... 30 1.4.3 ODAKLANMA SÜRECİ ............................................................................................................ 31 1.4.4 POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ ................................................................................................ 32 1.4.5 İSTİŞARE SÜRECİ ................................................................................................................... 33 1.4.6 PLAN ONAY SÜRECİ .............................................................................................................. 33 1.5 KATILIMCILIK STRATEJİSİ ............................................................................................................. 33 1.6 PLAN SİSTEMATİĞİ ...................................................................................................................... 35 2. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ .............................................................................................................. 36 2.1 GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM .......................................................................................... 37 2.2 SANAYİ ....................................................................................................................................... 59 2.3 TARIM ........................................................................................................................................ 68 2.4 TURİZM....................................................................................................................................... 75 2.5 MADEN ....................................................................................................................................... 83 2.6 ÇEVRE ......................................................................................................................................... 87 2.7 AFET YÖNETİMİ ........................................................................................................................... 96 2.8 KENTSEL HİZMETLER.................................................................................................................. 100 2.9 İNSAN VE TOPLUM .................................................................................................................... 107 2.10 ENERJİ..................................................................................................................................... 119 2.11 ULAŞIM ................................................................................................................................... 124 4 2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ .................................................................................................................. 130 2.12.1 KÜRESEL GELİŞMELER ....................................................................................................... 130 2.12.2 BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR ........................................................................ 132 2.12.3 DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON .......................................................... 135 3. 2023’E DOĞRU ........................................................................................................................ 138 3.1 ULUSAL POLİTİKALAR ................................................................................................................ 139 3.1.1 ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ ............................................................................ 140 3.2 BÖLGE VİZYONU........................................................................................................................ 143 3.3 GELİŞİM SENARYOLARI .............................................................................................................. 143 3.4 TEMEL İLKELER .......................................................................................................................... 146 3.5 ANA AMAÇLAR.......................................................................................................................... 147 3.6 TEMEL POLİTİKALAR .................................................................................................................. 148 3.6.1 DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK ........................................................... 148 3.6.2 YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK .......................................................................................... 149 3.6.3 BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK ................................................................ 149 3.6.4 DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK........................................................ 150 3.7 GELİŞME EKSENLERİ .................................................................................................................. 153 3.8 MEKÂNSAL BOYUT .................................................................................................................... 155 3.8.1 KADEMELENME KURGUSU ................................................................................................. 156 3.8.2 ALT BÖLGE KURGUSU ......................................................................................................... 158 3.8.3 İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME ........................................................................................... 162 3.9 RİSKLER VE VARSAYIMLAR......................................................................................................... 162 4. BÖLGESEL GELİŞME PLANI ....................................................................................................... 164 4.1 SANAYİ ..................................................................................................................................... 166 4.2 TARIM ...................................................................................................................................... 179 4.3 TURİZM..................................................................................................................................... 192 4.4 MADEN ..................................................................................................................................... 206 4.5 ÇEVRE ....................................................................................................................................... 211 5 4.6 AFET YÖNETİMİ ......................................................................................................................... 217 4.7 KENTSEL HİZMETLER.................................................................................................................. 223 4.8 İNSAN VE TOPLUM .................................................................................................................... 230 4.9 ENERJİ ...................................................................................................................................... 243 4.10 ULAŞIM ................................................................................................................................... 253 5. UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER ............................................................................................. 261 5.1 SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR ................................................................................................ 262 5.2 PROJE ÖNERİLERİ ...................................................................................................................... 265 5.3 MEVCUT YATIRIMLAR................................................................................................................ 284 5.3.1 KAMU YATIRIMLARI ............................................................................................................ 284 5.3.2 ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI ................................................................................................ 291 5.4 Plan Kararlarının Uygulama Esasları ........................................................................................... 292 6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................................... 297 6.1 MÜDAHALE ALANLARI ............................................................................................................... 298 6.2 PERFORMANS GÖSTERGELERİ.................................................................................................... 300 7. BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI ..................................................................................................... 306 8. EKLER...................................................................................................................................... 308 Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantı ve Anketlere İlişkin Bilgiler .......... 309 Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler ................................................... 316 Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması ........................................................................................................ 317 Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012) ................................................... 319 Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012) .................................................... 322 Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması ........................................................................................................ 326 Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri............................................................................ 327 Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu ................................................................................ 328 Ek 9 - Sektörlere Göre Yatırımlar (2003-2010) ve NACE Rev. 1.1 Sınıflaması.............................. 329 Ek 10 - Üç Yıldız Kümelenme Analizine İlişkin Detaylı Açıklama .................................................. 335 Ek 11 - Henüz Yerelleşmemiş, Gelişme İhtimali Yüksek ve Niteliği Arttıracak Sektörler ............. 336 6 Ek 12 - Alt Bölgelerde Teknoloji Düzeyini Arttıracak Sektörler ................................................... 337 Ek 13 - Bölge İllerinin Maden Rezerv ve Tenör Bilgileri ............................................................... 338 Ek 14 - Bölgede Yaşanan Afet Türleri, Ölü ve Yaralı Sayıları ........................................................ 345 Ek 15 - İlçelerin İmar Alanı İçindeki Elektrik Kesintilerdeki Toplam Etkilenme Süreleri .............. 346 Ek 16 - İlçelere Göre Nüfus Projeksiyonlarının Sonuçları ............................................................ 347 Ek 17 - NACE Rev. 2 Sınıflaması ................................................................................................... 349 Ek 18 - Plan Kapsamındaki Toplantıların Katılımcıları Listesi ....................................................... 351 9. KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 377 7 TABLO LİSTESİ Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları ............................................................................. 37 Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) ......................................................................................... 38 Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri...................................................................................... 41 Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları (2008-2012) ............................................................................ 41 Tablo 5 - Bölge İllerinin 2013-2023 Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları.................................................. 42 Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) ................................................................. 43 Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler (2008-2012)............................................................ 43 Tablo 8 - 15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%) ........................................................ 45 Tablo 9 - 15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%).................................................... 45 Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası ............. 47 Tablo 11 - Ege’deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı........................ 48 Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri ............................................................................................ 48 Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler ................................................................................ 50 Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler ................................................................................. 51 Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) .................................... 52 Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) .................................... 52 Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) ................................... 53 Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) .................. 53 Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) .................................................... 54 Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%) ..................... 56 Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri Toplamının İllere Göre Dağılımı ......................................................................................................................................... 59 Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı ........................................... 60 Tablo 23 - 3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler ................................. 63 Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%) ............................................. 64 Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler ..................................................... 66 Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri ........................................................................................ 67 Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) ......................................................................................... 68 Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları .............................. 69 8 Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları ............................ 69 Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları ......................... 69 Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı ................................................ 70 Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı ............................ 70 Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012) ................................................................. 71 Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton).............................................................. 72 Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) ....................................................... 73 Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%) ................................................. 76 Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri ............................................................... 77 Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha).............................................................. 89 Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları ..................................................................... 89 Tablo 40 - İstasyonlardaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri............ 94 Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri ........ 94 Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları ............ 102 Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına Düşen İzleyici Sayıları...................................................................................................................................... 102 Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları ......................................... 104 Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları .................... 104 Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010) .................................................................................................. 106 Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları (‰) ...................................................................................................... 107 Tablo 48 - 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) ................................................................. 108 Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%) .......................................... 108 Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%) ................................... 109 Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları (2011-2012) ............................................................................. 110 Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) .................................................................................................. 111 Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%) .................................................... 111 Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri ............................................................................................................. 112 Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012) ........................................................ 112 Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012) ................................................................. 112 Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) ........................................................................................ 113 9 Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı .................................................................... 113 Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam ........................................................ 114 Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları ..................... 114 Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000) ....................................................... 115 Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) ............................. 116 Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) ............ 116 Tablo 64 - 2022 sayılı Sosyal Yardım Yasası’ndan Faydalananların Sayısı ........................................... 117 Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012) .......................................................................... 118 Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh) ..................................................................... 119 Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh) .................................................. 119 Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli .................................................................................... 121 Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları ..................................................... 124 Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı .... 126 Tablo 71 - Plan’ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları .............................................................. 137 Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları ........................................................................................................ 140 Tablo 73 - Etki Matrisi.......................................................................................................................... 299 10 GRAFİK LİSTESİ Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi ........................................................................................................ 40 Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi........................................................................................................... 40 Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları .............................. 46 Grafik 4 - 2004-2008 Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye’de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%) .......... 47 Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi Değerleri .................. 50 Grafik 6 - Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma Değerdeki Payları ....... 54 Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam ............................................................... 55 Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam ........................................................................... 55 Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar) ....................................... 57 Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012) ...................................... 61 Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012) ............................................ 61 Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı ........................................................................... 63 Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı ............................................................................ 71 Grafik 14 - Bölgeye 2008-2011 Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı ....................................................... 77 Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki İlişki ..... 78 Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları .................................... 84 Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) .............. 90 Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) ................. 90 Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010) ............................................ 91 Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları .......................................... 100 Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları (2008-2011) ....................................... 101 Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları ........................ 101 11 HARİTA LİSTESİ Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları...................................................................................... 38 Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları ......................................................................................................... 39 Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları ........................................................................................................ 42 Harita 4 - 2008-2012 Yılları Arasında Göç Hareketleri........................................................................... 44 Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları (2010-2011) ............................................................................. 59 Harita 6 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı .......................... 83 Harita 7 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri .......................................................................................... 87 Harita 8 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları ................................................................................................. 88 Harita 9 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006) .................................................................................. 92 Harita 10 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006)............................................................................................ 92 Harita 11 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006) ............................................................................................. 93 Harita 12 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006) ................................................................................................. 93 Harita 13 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri 1940-2010 Yılları............................................................ 97 Harita 14 - Orman Yangını Risk Haritası ................................................................................................ 97 Harita 15 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması ................................................................................. 98 Harita 16 - 1900 Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri .......................................... 99 Harita 17 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012) ................................................... 103 Harita 18 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL) ................................ 105 Harita 19 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL) ......................................... 106 Harita 20 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı ................... 109 Harita 21 - Hidrolik Enerji Kapasitesi ................................................................................................... 121 Harita 22 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi ......................................................................... 122 Harita 23 - Bölge’de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler ........................................................... 123 Harita 24 - Türkiye’de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji ................................................................. 123 Harita 25 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı ............................................................... 125 Harita 26 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı ............................................................ 126 Harita 27 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri .................................................. 127 Harita 28 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri ...................................................... 128 Harita 29 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması ............................................ 141 12 Harita 30 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler ............................................................................................ 141 Harita 31 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları....................................................................................... 142 Harita 32 - Bölgedeki Büyüme Odakları .............................................................................................. 151 Harita 33 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri .................................................................................... 152 Harita 34 - Hizmet Kademesi İlişkileri.................................................................................................. 153 Harita 35 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler .................................................................................... 157 Harita 36 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı .......................................... 256 Harita 37 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı ....................................... 260 13 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı .............................................................................................................. 26 Şekil 2 - Planlama Süreci ........................................................................................................................ 29 Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi....................................................................................................... 34 Şekil 4 - Planın Ana Hatları..................................................................................................................... 35 Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi ............................................................................................... 58 Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri.......................................................... 129 Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri ............................................................................ 130 Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri ........................................................................................................ 154 14 KISALTMALAR AHCI: Arts and Humanities Citation Information Ajans: T.C. Zafer Kalkınma Ajansı AR-GE: Araştırma Geliştirme BALO: Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar BEC: Broad Economic Categories (Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama) BES: Biyokütle Enerji Santrali BGUS: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Bölge: TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan Düzey-2 Bölgesi) BTY: Bilim Teknoloji ve Yenilik ÇSGB: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı DHMİ: Devlet Hava Meydanları İşletmesi DPT: Devlet Planlama Teşkilatı ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessese Müdürlüğü EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EÜAŞ: Elektrik Üretimi Anonim Şirketi GH: Gini-Hirschman Index GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla HES: Hidroelektrik Santrali HS: The Harmonized Commodity Description and Coding Systems (Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi) ISIC: International Standard Industrial Classification Sınıflaması) (Uluslararası Standart Sanayi İŞKUR: Türkiye İş Kurumu Kalkınma Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu 15 KENTGES: Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı KGM: Karayolları Genel Müdürlüğü KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB: Küçük ve Orta İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS: Küçük Sanayi Sitesi KTKGB: Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü MYO: Meslek Yüksekokulu NACE: Nomenclature Statistique Des Activités Économiques Dans La Communauté Européenne (Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması) OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı) OKP: Onuncu Kalkınma Planı OSB: Organize Sanayi Bölgesi OSBÜK: Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu RCA: Revealed Comparative Advantage SCI: Science Citation Index SÇD: AB Su Çevre Direktifi SEGE: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu SSCI: Social Sciences Citation Index STK: Sivil Toplum Kuruluşu TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları TEDAŞ: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi TEPAV: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı TGB: Teknoloji Geliştirme Bölgeleri TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu 16 TM: Turizm Merkezi TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TPE: Türk Patent Enstitüsü TSO: Ticaret ve Sanayi Odası TUBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu UÇES: AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi UNDP: United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) WRTA: World Religious Travel Association (Dünya İnanç Turizmi Örgütü) YEGM: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü YO: Yüksekokul Yönetim Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu 17 1. GİRİŞ 18 1.1 YÖNETİCİ ÖZETİ TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı, Kalkınma Bakanlığı’nın 3194 Sayılı İmar Kanunundan aldığı yetki doğrultusunda yaptığı görevlendirme üzerine Zafer Kalkınma Ajansı koordinasyonunda hazırlanmıştır. Bölge Planı, Türkiye’nin 2023 hedeflerine ulaşmasındaki en kritik dönem olan 2014-2023 yılları arasında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan TR33 Bölgesi’nde uygulanması gereken temel politikaları ortaya koymaktadır. Plan, Bölgenin kalkınmadaki rol haritasını belirleyecek; buna ek mevcut mevzuat ve kararlar uyarınca Ajans mali desteklerinin kapsamını belirleyecek, Bölgedeki kamu yatırımlarının yönlendirilmesinde etkin rol oynayacak ve çevre düzeni plan(lar)ının çerçevesini ortaya koyacaktır. Ayrıca, orta ve uzun vadede Bölgesel operasyonel programların hazırlanma ve hayata geçirilmesi süreci ile “Bölgesel Politikalar ve Yapısal Araçların Koordinasyonu” faslı kapsamında Bölgenin Avrupa Birliği kaynaklarından faydalanmasında temel referans dokümanı olması öngörülmektedir. TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı il olarak Bölgeyi oluşturan 4 ilden toplumun farklı kesimlerini temsil edecek şekilde Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen 100 üyeden oluşan Ajans Kalkınma Kurulu tarafından uygun görülmüş; Bölgeyi oluşturan 4 ilin Valisi, Belediye Başkanı, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı olmak üzere 16 üyeden oluşan Ajans Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek Kalkınma Bakanlığına sunulmuştur. Planın, ilgili bakanlıkların müsteşar düzeyinde temsil edildiği Bölgesel Gelişme Komitesinde görüşüldükten sonra, Başbakan başkanlığında toplanan ve ilgili bakanların katımıyla teşkil edilen Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu’nun onayına sunulması planlanmaktadır. TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı, “bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı” olarak tanımlanmaktadır. Plan hazırlık sürecinde bir amaçtan ziyade araç olarak görülmesi, yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmesini gerekli kılmıştır. Bu doğrultuda planın gerek paydaşların öneri ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmesi, gerek gerçekleştirilen analiz/araştırma ve ulusal politikalara uyumlu olması, gerekse karar vericilerin eğilimleriyle uyumlu olması adına etkin bir katılımcılık süreci izlenmiştir. Planın araç olarak değerlendirilmesi, söz konusu aracın işlevselliğini belirleyecek olan uygulanabilirlik kavramını da öne çıkartmıştır. Uygulanması güç olan bir plan, izlenebilir bir yol haritası çizemeyecektir. Bu amaçla hem katılımcılık stratejisi, hem gerçekleştirilen analiz ve araştırmalardaki detay düzeyi, hem de mekânsal metodoloji, Planın uygulanabilirliğini sağlayacak şekilde kurgulanmıştır. Uygulanabilir ve yönetişim esaslılık, aynı zamanda planın sahip olması istenen nitelikler olarak belirlenmiştir. Planlama süreci; Ön Hazırlık Süreci, Mevcut Durum Tespit Süreci, Odaklanma Süreci, Politika Geliştirme Süreci, İstişare Süreci ve Plan Onay Süreci olmak üzere 6 farklı aşamada gerçekleştirilmiştir. Ön Hazırlık Sürecinde gerçekleştirilen toplantılarla Bölgenin paydaşlar gözünden tanınması amaçlanmış, Mevcut Durum Tespit Sürecinde ise yapılan analiz ve araştırmalarla kıyaslamalı şekilde Bölgenin mevcut durumu ana hatlar itibariyle ortaya konulmuştur. Sonrasında paydaşlar tarafından öncelikli olarak tespit edilen alanlara 19 odaklanılarak bu alanlarda detaylı analizler yapılmış, odak gruplar oluşturulmuş, gerek görüldüğü durumlarda eylem planları hazırlanmıştır. Politika Belirleme Sürecinde tüm bu çalışmaların çıktıları derlenerek politikaların ana çerçevesi çizilmiş, il ve ilçe düzeyinde gerçekleştirilen toplantılar ile planın uygulanabilirliğini sağlamak adına karar vericilerle istişareler gerçekleştirilmiştir. Paydaş görüşleri, analiz sonuçları ve karar vericilerin eğilimleri arasında eşgüdüm sağlanamadığı durumlarda ek çalışmalar yürütülerek ortak payda oluşturulmuştur. Bölgesel düzeyli değerlendirme toplantıları ve farklı araçlar derlenen görüş ve öneriler değerlendirilerek Plan, onaya sunulmuştur. TR33 Bölgesinin vizyonu “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge” olarak belirlenmiştir. Planda ilk olarak, belirlenen vizyona nasıl ulaşılabileceğine dair farklı senaryolar geliştirilmiş ve farklı gelişme modelleri kullanılarak senaryo sonuçları hakkında öngörülerde bulunulmuştur. Bölge genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı verilerine göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8’dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında istihdamın tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8 şeklindedir. Ayrıca Bölgenin nüfusu kayda değer bir artış göstermemektedir ve kalifiye nüfus yaşam olanaklarının sınırlı olması sebebiyle Bölge dışına göç etmektedir. Sanayi sektöründe teknoloji düzeyi yüksek sektörler istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma değer içerisindeki artış hızı sınırlı kalmaktadır. Çalışanların %46’sının istihdam edildiği tarım sektörü, toplam katma değerin ancak %19,8’ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne dönüşüm devam etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte rekabet edilebilecek merkezlerle kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının bölgesel dağılımı, coğrafi ve iklimsel farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler ve iller arasında sosyoekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara sebep olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı zorlaştırmaktadır. Bölge, mekânsal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre değildir. Geliştirilen senaryolar içinden ulusal hedefler ve vizyon doğrultusunda en uygun senaryo merkez-çevre modelinden yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlayan, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngören senaryo olarak belirlenmiştir. Söz konusu senaryoda yaratılacak büyüme merkezleri sanayi yatırımları başta olmak üzere yüksek-katma değerli üretim odakları olarak kurgulanmaktadır. Belirlenen senaryo doğrultusunda ortaya konulan 290 milyar TL katma değer, yıllık ortalama binde 6’lık nüfus artışı ile sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki paylarının sırasıyla %40 ve %50 seviyelerine çıkartılması hedefleri odağında, Planın temel ilkeleri “yenilikçilik” ve “sürdürülebilirlik” olarak belirlenmiştir. Söz konusu ilkeler, gerek hedeflenen ekonomik dönüşümün sağlanması, gerekse bu dönüşümün istikrarlı olarak devam etmesi açısından önem arz etmektedir. 20 İlkelere ek olarak, senaryoyla hedeflenen dönüşümü gerçekleştirmek adına 4 ana amaç belirlenmiştir: • Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak • Yaşam kalitesini arttırmak • Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak • Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak Belirlenen senaryo ve amaçlar doğrultusunda, merkez-çevre modeli kullanılarak büyüme merkezleri yaratılacaktır. Büyüme merkezleri ile az gelişmiş yerleşim merkezleri arasındaki sosyoekonomik ilişkiler ve altyapı bağlantılarının arttırılmasıyla kaynakların daha etkin yönlendirilmesi ve odaklanması mümkün kılınacak; bu sayede merkezler yaşam memnuniyeti açısından daha cazip hale gelecektir. Kalifiye nüfus başta olmak üzere Bölge dışına göç azaltılacak, Bölge içinden ve dışından büyüme merkezlerine beşeri hareketlilik sağlanacak, desentralizasyon politikalarının da etkisiyle çekilecek ulusal ve uluslararası yatırımlar sayesinde sanayi sektöründe ölçek, çeşitlilik ve katma değer sağlanacaktır. Sanayi sektörünün gelişimi, ihtiyaç duyulan ekonomik dönüşümün ilk adımı olarak kurgulanmaktadır. Söz konusu dönüşüm, tarım sektöründeki işgücünün tarım dışı sektörlere kaymasını mümkün kılacak; bu durum tarımdaki yapısal ölçek sıkıntılarının giderilmesi profesyonel tarıma geçiş için fırsat yaratacaktır. Orta ve uzun vadede, kalifiye işgücü ve uygulanacak sosyal politikaların da katkısıyla, düşük ve orta teknolojili sanayi sektörlerinden yüksek katma değerli sektörlere dönüşüm hedeflenmektedir. Sanayi ve tarımda katma değeri arttıran yapısal dönüşümlerin sonucu olarak, hizmet sektörünün de gelişmesinin önü açılacak, belirli merkezlerde sanayiden hizmetler sektörüne dönüşüm başlatılabilecektir. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları izlenen uzmanlaşma ve entegrasyon politikaları ile azaltılacak, farklı sektörlerde işbirliği içerisinde olan ve birbirini tamamlayan alt bölgeler ortaya çıkacaktır. Söz konusu öngörülerin hayata geçirilebilmesi ve hedeflere ulaşılabilmesi için farklı müdahale alanlarına ihtiyaç duyulmuştur. Söz konusu müdahale alanları Planda “gelişme eksenleri” olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde gelişen çift sarmallı yapısından esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve Plandaki gelişme eksenleri 3 kategoride ele alınmıştır. • Rekabetçilik Sarmalı • Yaşanabilirlik Sarmalı • Yatay Eksenler Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde kurgulanmış olup, rekabetçilik sarmalı altında “Sanayi”, “Maden”, “Tarım” ve “Turizm” eksenleri, yaşanabilirlik sarmalı altında “Afet Yönetimi”, “Çevre” ve “Kentsel Hizmetler” eksenleri ele alınmaktadır. Her iki sarmalda yer verilen politikalara girdi oluşturacak politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan yatay eksenler kapsamında yer verilmiş olup, bu eksenler “Ulaşım”, “Enerji” ve “İnsan ve Toplum” olarak adlandırılmıştır. 21 Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam, yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenmiştir. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınmıştır. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak gelişme ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir. Planda mekânsal boyut 3 farklı kategoride ele alınmıştır. Bunlardan ilki, merkez çevre modelinin de temelini oluşturan kademelenme kurgusudur. İlçeler, mevcut hizmet verme düzeylerine ve hizmet ettikleri alanın büyüklüğüne göre 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. Daha üst kademe ilçeler, daha fazla kişiye ve/veya daha kaliteli hizmet verebilme potansiyeline sahip olup, Planın öncelikli büyüme merkezleridir. Söz konusu merkezler, diğer yerleşim alanlarına da hizmet vereceğinden öncelikli sosyo-kültürel aktiviteler bu merkezlerde yoğunlaşacaktır. Ulaşım altyapısının da gelişmesiyle, az gelişmiş ve/veya düşük nüfuslu yerlerinde ikamet edenlerin de büyüme merkezlerindeki olanaklardan yararlanmasıyla Bölge genelinde yaşam memnuniyetinin artması hedeflenmektedir. Benzer şekilde, işgücüne dayalı veya kalifiye personel gerektiren sanayi yatırımları da öncelikli olarak bu merkezlere yönlendirilecek olup; sanayi sektöründen hizmet sektörüne dönüşümün de ilk olarak büyüme merkezlerinde başlaması öngörülmektedir. Büyüme merkezlerinde istenilen hedefe ulaşılmasını sağlayacak kamu yatırım ve destekleri, üst kademe merkezlerde önceliklidir. 22 İkinci mekânsal boyut, alt bölge kurgusudur. Söz konusu kurguda, Bölge aynı sosyoekonomik havza içerisinde yer alan ilçelerden teşkil edilen 10 farklı alt bölgede incelenmektedir. Her alt bölgenin kendine özgü özellikleri olmakla birlikte, söz konusu alt bölgeler, mevcut durumları da göz önünde bulundurularak, plan öngörüleri doğrultusunda “Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri”, “Yeşil Üretim Alt Bölgeleri” ve “Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölge” olmak üzere 3 farklı tipolojide değerlendirilmiştir. “Teknoloji gelişim bölgeleri”, teknoloji bölgeleri ve üniversitelerin de yer aldığı, hâlihazırda sanayi sektörünün gelişmiş olduğu, uzun vadede yüksek katma değerli sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişmesi hedeflenen alt bölgelerdir. Yeşil gelişme bölgeleri, verimli tarım arazilerine sahip olmakla birlikte sanayi sektöründe de gelişme potansiyeli arz eden alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi gelişimi öncelikli olmakla birlikte, doğaya zarar vermeyecek sektörlerle sınırlıdır. Bu alt bölgelerde ayrıca tarım sektöründeki yüksek potansiyeli değerlendirmeye yönelik yüksek katma değer yaratacak yatırımlar önceliklidir. Son tipoloji olan geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölgeler ise sanayi ve hizmetler sektörünün gelişiminin sınırlı kaldığı alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde sosyoekonomik yakınsama politikaları ve tarımda katma değeri arttırmaya yönelik uygulamalar önceliklidir. Son mekânsal boyut ise ilçe bazlı önceliklendirme kurgusudur. Afet yönetimi, turizm ve maden sektörlerindeki politikalar, tamamen doğal veya tarihi nedenler dolayısıyla ilçeden ilçeye farklılık göstermektedir ve hizmet kademelenmesi ile alt bölgeleri oluşturan sosyoekonomik havzalarda bağımsızdır. Söz konusu eksenlerde bu sebeple diğer kurgulardan farklılaşan ilçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. 23 24 1.2 RAPORUN YAPISI Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan TR33 Düzey-2 Bölgesine yönelik olarak hazırlanan TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölgesi Planı, “Ana Plan Metni” ismi verilen tek cilt şeklinde hazırlanmıştır. Planda yer verilen değerlendirme, analiz ve kararlarda, önceki dönemlerde yine Ajans eşgüdümünde hazırlanmış farklı strateji, politika ve analiz belgelerinin bulgularından yararlanılmıştır. Ana Plan Metni 9 ana kısımdan oluşmaktadır: Giriş Bölgeye Genel Bakış 2023’e Doğru Bölgesel Gelişme Planı Uygulama Süreci ve Projeler İzleme ve Değerlendirme Bölgesel Gelişme Şeması Ekler Kaynakça Giriş kısmında, raporun yapısıyla birlikte planlama yaklaşımı, planlama süreci ve planın hukuki konumu açıklanmıştır. İkinci kısımda, Bölgenin genel görünümü, farklı başlıklarda yapılan analiz ve sentezlerin temel çıktıları, örnekler, karşılaştırmalar ve mümkün olduğunda mekânsal gösterim ve şemalarla birlikte verilmiştir. Dış çevre analizine yine bu kısımda yer verilmiştir. 2023’e Doğru kısmında Plan vizyonu, ilkeleri, alternatif gelişme senaryoları, ana amaçlar ve planın genel çerçevesine yer verilmiştir. Bölgesel Gelişme Kararları kısmında eksenler, öncelikler, tedbir ve müdahaleler, 2018 ve 2023 yılları için belirlenen performans göstergeleriyle birlikte ortaya konulmuştur. Uygulama Süreci ve Projeler ile İzleme ve Değerlendirme kısımlarında ise Plan kararlarının hayata geçirilmesindeki öncelikli projeler ve Planın uygulanmasına yönelik temel çerçeve, izleme ve değerlendirme metodolojisiyle birlikte verilmektedir. Son kısımlarda ise Bölgesel Gelişme Şemasına, Ekler ve Kaynakça’ya yer verilmiştir. Raporun sunumundaki yapıya Şekil 1’de yer verilmektedir. 25 Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı 1.2 PLANLAMA YAKLAŞIMI TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı “bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı” olarak tanımlanmıştır. Plan hazırlanırken 2 temel niteliğe sahip olması amaçlanmıştır: Yönetişim esaslı Uygulanabilir Bölge Planının bölgesel kalkınmanın sağlanmasındaki temel rolleri, yol haritası ortaya koymak ve paydaşlar arası koordinasyonu sağlamaktır. Planın yol haritası ortaya koyarak Bölgenin gelişimini yönlendirmesi, ancak uygulanabilir politikalar içermesiyle mümkün olacaktır. Plandaki politikaların uygulanabilir olması da, üst ölçek politikalar, mevcut şartlar ve yerel karar vericilerin kendi stratejileriyle uyum ve bunların arasında koordinasyon gerektirmektedir. Tüm bu şartlar sağlandıktan sonra dahi, Planın hayata geçirilmesinden sorumlu kesimlerin yetki ve inisiyatiflerini Plan kararları doğrultusunda kullanmaları sağlanmalıdır. Bu yönlendirmenin Planın yaptırım gücü ile sağlanması mümkün değildir. Bu doğrultuda, Planın karar verici paydaşların politikalarının uygulanabilir hale getirilmesi ve kendi aralarında entegrasyonun sağlanması amacıyla yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmüştür. Plan kararları alınırken, planlama ekibi tarafından yapılan ve yaptırılan araştırma, analiz ve sentez sonuçları paydaşlarla paylaşılarak ana çerçeveler belirlenmiştir. Kararları etkileyebilecek üst ölçek karar ve politikaların da Bölgede benimsenmesi sonrasında 26 paydaşlarca önceliklendirilen strateji ve tedbir/müdahalelerin planda yer alması esas alınmıştır. Bu sayede gerek alınan kararların ulusal politikalara aykırılık göstermesi engellenmeye çalışılmış, gerekse paydaşların Bölgenin güçlü ve zayıf yönlerine karşılaştırmalı olarak farklı yerel ve ulusal pencerelerden bakmaları mümkün kılınmıştır. Plan uygulanabilirliğinin sağlanması için ayrıca stratejilerin belirlenmesi sürecinde Bölgenin ihtiyaçlarına odaklanılmış, var olan kaynağın sadece öncelikli müdahalelere kanalize edilmesi amacı güdülmüştür. Ayrıca tedbir ve müdahaleler belirlenirken, plan dönemi içerisinde tamamlanabilmelerine özen gösterilerek, planın uygulanabilirlik düzeyinin artması amaçlanmıştır. Planın uygulanabilir olması için odaklanılan başka bir husus da, Plan hükümlerinin genel geçer kararlar yerine, mekânsal ve sektörel bazda farklılaşan kararlardan teşkil edilmesidir. Plan kararları alınırken paydaşlarla fayda sağlayabilecek en yerel düzeyde bir araya gelinerek, strateji ve tedbir/müdahalelerin mümkün olduğunca mekâna yansıtılması amaçlanmıştır. Stratejilerin mekâna yansıtılması sayesinde kararlara ilişkin farkındalık arttırılacak, yönlendirme azami düzeyde sağlanabilecek, sorumlu kurum ve kuruluşlar etkin şekilde ortaya konabilecektir. 1.3 HUKUKİ KAPSAM Bölge planlarının hazırlanma amaçlarından biri ulusal düzeyde belirlenen politikalar ile yereldeki faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanmasıdır. Bu kapsamda, yerel düzeyde yapılacak müdahalelerin, hiyerarşik olarak ulusal kalkınma planları ile çevre düzeni planları arasında yer alan bölge planlarına uygun olması gerekmektedir. 3194 sayılı İmar Kanununda planların hazırlanması ve yürürlüğe konulmasına ilişkin esasların belirtildiği 8. maddede bölge planlarından şu şekilde bahsedilmektedir: Bölge planları; sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve altyapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar veya yaptırır. İmar Planları; Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planından meydana gelir. Mevcut ise bölge planı ve çevre düzeni plan kararlarına uygunluğu sağlanarak, belediye sınırları içinde kalan yerlerin nazım ve uygulama imar planları ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır. 5393 sayılı Belediye Kanununun 41. maddesinde ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 31. maddesinde “mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plânı ve programı ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân” hazırlanması gerektiği belirtilmiştir. 2006 yılında yürürlüğe giren 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun 5. maddesinde bölge planına ilişkin olarak ajans görev ve yetkileri şu şekilde tanımlanmaktadır: 27 a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak. b) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek. c) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak. d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plân ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek. e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek. f) 4 üncü maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plân ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak. 2011 yılında yürürlüğe giren 649 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu’nun bölge planlarına ilişkin görev ve yetkileri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır: a) Bölgesel gelişme alanında ulusal düzeyde genel politikaları ve öncelikleri tayin etmek, bu kapsamda bölgesel gelişme ulusal stratejisini onaylamak. b) Tarım, sanayi, turizm, ulaştırma, mekânsal gelişme, kırsal kalkınma, girişimcilik, yenilik, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi ana politika alanlarıyla bölgesel gelişme politikalarının bütünlüğünü ve koordinasyonunu sağlayacak üst düzey kararlar almak. c) Güneydoğu Anadolu Projesi, Doğu Anadolu Projesi, Doğu Karadeniz Projesi ve Konya Ovası Projesi gibi kalkınma projelerini, bölge planlarını, stratejileri ve eylem planlarını onaylamak. 2013 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar’ın 20. maddesinde aşağıdaki ifade bulunmaktadır: Valilikler; illerdeki yatırım tekliflerinin hazırlanması, uygulanması, izlenmesi, ödeneklerin zamanında ve amacına uygun olarak kullanılması için kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlar, bu amaçla İKİS’in kullanımını teşvik ederler. Yatırımların bölge planlarına uyumu ve bölgesel bütünlüğünün sağlanması için kalkınma ajansları tarafından gerekli teknik destek sağlanır. Bu amaca yönelik olarak, illerin yatırım teklifleri kalkınma ajanslarının yönetim kurullarında görüşüldükten sonra merkez gönderilir. Bahsi geçen mevzuat çerçevesinde, kalkınma ajansları, Kalkınma Bakanlığı tarafından 20142023 dönemi bölge planlarını hazırlamakla görevlendirilmişlerdir. Bu doğrultuda, TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Zafer Kalkınma Ajansı tarafından paydaşların sürece katılımı esas alınarak hazırlanmıştır. Plan, mevzuat çerçevesinde tanımlanan rol, görev ve yetkileri uygun 28 biçimde icra edecek şekilde kurgulanmıştır ve bu doğrultuda ihtiyaç duyulacağı öngörülen bölüm ve kısımları içermektedir. 1.4 PLANLAMA SÜRECİ Planın uygulanabilir olması amacıyla yönetişim esaslı bir yaklaşımla yürütülen planlama süreci 6 temel aşamada ele alınmıştır: Ön Hazırlık Süreci Mevcut Durum Tespit Süreci Odaklanma Süreci Politika Geliştirme Süreci İstişare Süreci Plan Onay Süreci Şekil 2 - Planlama Süreci 29 1.4.1 ÖN HAZIRLIK SÜRECİ Ön hazırlık süreci, 2011 yılının ilk çeyreğinde Kalkınma Kurulu bünyesinde “Sektörel Gelişim İhtisas Komisyonu” ile “Kentsel ve Sosyal İhtisas Komisyonu” ve bu komisyonlara bağlı teknik komisyonlar oluşturulması ile başlamıştır. Tarım, turizm, sanayi, sosyal yapı ve kentsel altyapı alanlarında toplam 20 teknik komite Bölge illerinde toplantılar gerçekleştirmiştir. İhtisas komisyonlarında yalnızca Kalkınma Kurulu üyeleri yer alırken; teknik komisyon toplantılarına Kurul üyelerinin yanı sıra üyeler tarafından belirlenen isimler de katılım sağlamıştır. Teknik komitelerden alınan görüşler yine Kalkınma Kurulu üyeleri ile birlikte değerlendirilmiştir. Komisyon çalışmalarının temel çıktısı, Bölgenin temel ihtiyaçlarını ve büyüme eksenlerini ortaya koymaktır. Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu toplantılarıyla üç defa toplanarak Bölge akademisyenlerinin Bölgenin kalkınmasına ilişkin görüşleri alınmıştır. Çalışma Grubu, çeşitli alt çalışma gruplarına ayrılarak çeşitli konularda araştırmalarını ve değerlendirmelerini yürütmüştür. Bölgedeki sanayi sektörünün ve Organize Sanayi Bölgelerinin sorunlarını ve bu sorunların çözümüne ilişkin önerileri ortaya koymak adına 2 adet OSB Zirvesi gerçekleştirilmiş; “TR33 Bölgesi OSB Raporu” hazırlanmıştır. 1.4.2 MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ Mevcut durum tespit sürecinde, ulusal politikaların derlenmesi ve uluslararası eğilimlerin tespitine ilişkin çalışmalar koordine şekilde yürütülmüştür. Farklı tematik ve sektörel alanlardaki üst ölçekli stratejiler incelenmiş, Bölgeye yansımaları değerlendirilmiştir. İlçelerde potansiyel arz eden sektörler ve atıl değerler de tanımlanarak strateji belirleme sürecine katkı sağlanmıştır. Bu çalışma kapsamında, tüm Bölge ilçelerine ziyaretler gerçekleştirilmiştir. Toplanan ve derlenen veriler konsolide edilerek tüm Bölge ilçeleri için mevcut durum raporu niteliğinde ilçe kartları hazırlanmıştır. İller bazında belirlenmiş mekânsal amaç, hedef ve stratejilerin bütünleştirilmesi amacıyla Bölge illerinin çevre düzeni planlarının entegrasyonu çalışması yürütülmüştür. Entegre edilen planlarla illerin bölgesel politikalarda ortak çalışmalarını zorlaştıran farklılıklar ve mekânsal uyumsuzluklar ortaya konmuştur. Bölgenin sosyoekonomik durumunu güncel verilerle ortaya koyan “Göstergelerle TR33 Çalışması (2012)” hazırlanmış; söz konusu çalışma Planın mevcut durumuna önemli girdiler sağlamıştır. Ayrıca dönemsel olarak hazırlanan ekonomik bülten çalışması, uluslararası ve ulusal eğilimler alanında Plana katkı sağlamıştır. Son olarak ilçe bazlı ekonomik ve sosyal endeksler üretilmiş ve ilçelerin ekonomik yapılarının sanayi ve tarımdan hangisine yatkın olduğu, sosyal gelişmişlik ve hizmet yoğunluğu gibi farklı 30 başlıklardaki durumları ortaya konulmuştur. Bölgedeki ilçeler arasındaki ilişkiler tespit edilmiş, farklı hizmet kademesine sahip ilçeler belirlenmiştir. Ayrıca söz konusu ilçelerin hizmet verdikleri alanlar tespit edilerek hizmet alt bölgeleri tanımlanmış, merkez-çevre modelinin uygulanma temeli oluşturulmuştur. 1.4.3 ODAKLANMA SÜRECİ Odaklanma süreci kapsamında, sanayi, Ar-Ge ve yenilik, tarım, istihdam ve girişimcilik, turizm, ulaşım ve lojistik, dış ticaret, enerji alanlarında daha detaylı çalışma ve analizler gerçekleştirilmiştir. İlk olarak, 10. Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS)’nin yerel düzeyde koordinasyonu çalışmaları kapsamında, Bölgedeki paydaşlara görsel ve yazılı medya, resmi yazı ve e-posta yoluyla ulaşılarak internet üzerinden çevrimiçi (online) anket uygulanmış; il ve Bölge bazlı öncelikli müdahale alanları tespit edilmiştir. Ekonomik yapı endeksi ve yapılan değerlendirmeler sonucunda, 53 ilçeden oluşan Bölge, ekonomik gelişim benzerlikleri ve mekânsal yakınlığa göre 10 alt bölgeye ayrılmış; Plan hazırlıkları kapsamındaki ana sektörlerdeki planlama ve araştırma çalışmaları bu alt bölgeler temel alınarak yürütülmüştür. Bölgesel Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi çalışmaları kapsamında, Bölgenin iş gücü potansiyeli tespit edilmiş, iş gücü piyasası ihtiyaç analizi yapılmış, beşeri sermayenin ihtiyaç duyduğu girişimcilik kapasitesinin arttırılmasına yönelik stratejiler tanımlanmıştır. Yapılan açılış toplantısıyla çalışmanın hazırlıklarıyla ilgili Bölge paydaşları haberdar edilmiş, alt bölgelerdeki 10 adet toplantıyla strateji ve eylem geliştirme çalışmaları tamamlanmış ve kapanış toplantısında Bölge paydaşlarına sunulmuştur. “Bölgenin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi” çalışmasında, alt bölge bazında, Bölgedeki mevcut üretim, işbirliği ve mekânsal yığınlaşmalar, küresel ölçekte rekabet potansiyeline sahip sektörler ve bu sektörlerdeki ihtiyaçlar tespit edilmiş, katma değeri arttıracak stratejiler ortaya konulmuştur. Ayrıca Bölgede ihracat odaklı potansiyel ürün grupları ile bu ürünlerin ihraç edileceği pazarlar tespit ve analiz edilmiş, Bölgedeki üretim ilişkileri, kapasite kullanımı ve ihracat potansiyeli değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra, 1.600’ü aşkın firmaya uygulanan Üretim Yapısının Modellenmesi Anketi ile Bölge sanayi işletmelerinin temel üretim ilişkileri, yapısal sorunları vb. alanlarda tespitlerde bulunulmuştur. Bölgedeki yenilik potansiyelinin tespitine yönelik araştırma faaliyetlerini içeren TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi çalışması kapsamında yenilik ve Ar-Ge kapasitesini arttırmaya yönelik stratejiler belirlenmiş, yatırım alanları tanımlanmıştır. Çalışma kapsamında düzenlenen 8 toplantıda kamu ve özel sektörlerdeki temsilcilerle görüşülerek yenilik alanından ihtiyaç duyulan stratejiler geliştirilmiştir. 31 Bölgesel Turizm Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgenin turizm potansiyeli değerlendirilmiş, turizm odak ve güzergâhları geliştirilmiş ve turizmde rekabet gücünü arttıracak stratejiler ortaya konmuştur. Çalışma kapsamında her ilde düzenlenen toplantılarla elde edilen sonuçlar paylaşılmış ve paydaşlarla stratejilerin geliştirilmesine zemin oluşturulmuştur. Bölgesel Ulaşım Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgedeki ulaşım ağları ve ilçelerin erişilebilirliği ortaya konmuş, ulusal düzeydeki ulaşım yatırımlarının Bölgeye etkileri tespit edilmiş ve bölgesel ulaşım ağlarının ulusal projelerle koordinasyonunun sağlanması için gerekli ek yatırım ve stratejiler belirlenmiştir. Bölgenin Dış Ticaret Potansiyelinin Tespiti çalışması kapsamında, Bölge illerinin diğer ülkelerle olan dış ticaret ilişkileri analiz edilmiş; ihracatın arttırılmasına yönelik muhtemel sektörler ve yeni dış ticaret ortakları önerilmiştir. 1.4.4 POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ Bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen çalışmaların tamamlanmasıyla, sentez aşamasına geçilerek çalışmaların entegrasyonu gerçekleştirilmiştir. Mevcut durum ve eğilimlerle ulusal/uluslararası politikalar arasındaki farklılıklar ortaya konmuş, boşluk analizi yapılmıştır. Kalkınma Kurulu Komisyonları, BGUS anket ve toplantılarının çıktıları, analiz sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmiş ve Bölgede ele alınması gerekli öncelikli müdahale alanları belirlenmiştir. Bölge illerinin merkezlerinde düzenlenen il bazlı Yaşanabilirlik Sarmalı toplantılarıyla illerdeki beşeri ve sosyal durumlara ilişkin değerlendirme ve tespitler paylaşılmış ve bu konulardaki stratejilerin geliştirilmesinde paydaş görüşleri dikkate alınmıştır. İlçe önceliklendirme toplantılarında, üst ölçekli eğilim ve politikalar, Bölgenin mevcut durumuna yönelik bulgular ve analiz sonuçları ilçedeki karar vericilerle paylaşılmış; gerekli görülen revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Toplantıların 2. kısmında, yereldeki mevcut eğilimler derlenerek, mevcut durum, üst ölçekli politikalar ve analiz sonuçlarında ortaya çıkan politika önerileriyle karşılaştırılmıştır. İstişareler sonucunda uyuşmazlık ortaya çıkan alanlarda, karar vericiler ikna edilerek veya Plan kararlarında revizyona gidilerek uyum sağlanmıştır. Yapılan istişare toplantılarında ilçelerin mevcut eğilimlerinin ulusal politika ve mevcut durumla uygunluğu da değerlendirilmiştir. Plandaki strateji, tedbir ve müdahalelere, söz konusu istişare toplantıları sonrasında ilk hali verilmiştir. İlçe toplantıları sonrasında ortaya çıkan politika önerileri alt bölge veya il bazında konsolide edilmiş; il bazlı olarak Vali, Belediye Başkanı, Rektör, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlarının katılımlarıyla gerçekleştirilen toplantılarda değerlendirilmiştir. Bu sayede, karar alma hiyerarşisinde Plan kararlarına ilişkin ortaya çıkabilecek aksaklıkların 32 önlenmesi amaçlanmıştır. İl bazlı toplantılar sonrasında gerçekleştirilen Ajans Yönetim Kurulu Toplantısında, Bölgesel politikalara son hali verilerek Planın ilk taslağı tamamlanmıştır. 1.4.5 İSTİŞARE SÜRECİ Planın ilk taslağının tamamlanmasının ardından Yönetim Kurulu iki kez, Kalkınma Kurulu’nda ise bir kez görüşülerek Kalkınma Bakanlığı’na iletilmiştir. Ayrıca Bölge paydaşlarıyla www.2023.zafer.org.tr web sayfasında paylaşılan Plan, Kalkınma Kurulu’nun da değerlendirmesine sunulmuştur. Kalkınma Bakanlığı tarafından iletilen merkezi kurumların görüşleri; yerel düzeyde ise Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu’nun önerileri ve Bölge paydaşlarının web sayfası üzerinden ilettikleri değerlendirmeler harmanlanmıştır. 1.4.6 PLAN ONAY SÜRECİ Plan, gerekli revizyonlar tamamlandıktan sonra Kasım ayındaki Yönetim Kurulu Toplantısı’nda onaylanarak Kalkınma Bakanlığı’na gönderilmiştir. Plan, Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir.1 1.5 KATILIMCILIK STRATEJİSİ Planlama yaklaşımında Planın uygulanabilir ve yönetişim esaslı olması amaçlanmıştır. Söz konusu niteliklere haiz olunması, ancak planlama ve uygulanma süreçlerinde etkin bir katılımcılığın sağlanması ile mümkündür. Bu doğrultuda, Planın hazırlık, odaklanma, politika belirlenme ve istişare süreçlerinde eldeki kaynaklar göz önünde bulundurulup en yüksek katkı elde edilebilecek yöntemler kullanılarak, toplumun farklı kesimlerinden azami sayıda paydaşla fikir alışverişinde bulunulmuştur. Katılımcılığın etkin ve odaklı sağlanabilmesi için planlama aşamalarında farklı yöntemler kullanılmış, gerçekleştirilen anket, analiz ve masa başı araştırma faaliyetleriyle paydaşlara geri bildirim sağlanarak bulguların doğruluğu sorgulanmış, paydaşların görüşlerinin bulgu ve analizlerle sınanması veya geliştirilmesi sağlanmıştır. Planın hazırlık sürecinde Bölgeyi tanımak ve anlamak adına Kalkınma Kurulu bünyesinde oluşturulan teknik ve ihtisas komisyonlar marifetiyle farklı sektör ve konularda paydaşların görüş ve değerlendirmelerine başvurulmuştur. Bölgede öncelik ihtiva eden başlıkların belirlenmesinde söz konusu bildirimler ve geçekleştirilen anketler esas alınmıştır. Yine bu dönemde gerçekleştirilen OSB Zirveleri ve Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu faaliyetleri aracılığıyla Bölgenin önceliği olan sanayi sektöründeki potansiyel, fırsat ve tehditler ile işbirliği potansiyeli, beşeri ve sosyal sermaye düzeyi hakkında önemli tespitlerde bulunulmuştur. Odaklanma sürecinde gerçekleştirilen anket ve tematik alan toplantıları ile Planda odaklanılması gerekli başlıklar, bu başlıklardaki öncelikli müdahale alanları ve hedefler ortaya konulmuştur. Odaklanma sürecinde belirlenen sektörlerde analiz ve detaylı araştırmalar 1 Planın onaylanmasından sonra revize edilecektir. 33 gerçekleştirilmiş, bu çalışmalar kapsamında gerek görüldüğünde istişare toplantıları, anketler ve yüz yüze mülakatlar yapılmıştır. Politika belirleme süreci öncesinde o ana kadar gerçekleştirilen tüm katılımcılık faaliyetleri, araştırma ve analiz sonuçları derlenerek Planın ana çerçevesi ortaya konulmuştur. Sonrasında gerçekleştirilen ilçe bazlı toplantılarda alt bölgelerde hem önceliklendirme yapılmış, hem de ilçe bazlı ihtiyaç ve fırsatların belirlenen Plan çerçevesiyle uyumu değerlendirilmiştir. İlçe toplantılarında görüşülen karar verici pozisyonundaki paydaşların görüşleriyle analiz veya araştırmaların bulguları arasında uyumsuzluk oluşan durumlarda istişare yoluna gidilerek; paydaşların bilgilendirilmesi ve/veya Planda revizyon yapılması yoluyla eşgüdüm sağlanmış, Planın uygulanması mümkün kılınmıştır. Son aşamada ise, bölgesel ölçekte belirlenen öncelikler/tedbirler ile ilçe/alt bölge bazında ortaya konulan müdahale ve projeler, Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kuruluna ek olarak oluşturulan il istişare kurulları nezdinde istişare edilerek il ve Bölge düzeyinde koordinasyon sağlanmıştır. Planın tamamlanmasından sonra hazırlanan internet sitesi aracılığıyla Bölge paydaşlarından, Kalkınma Bakanlığı’ndan ve diğer Bakanlıklardan görüşler alınıp değerlendirilerek Plana son hali verilmiştir. Plan hazırlıkları kapsamında gerçekleştirilen toplantılar ve yapılan anketlere ilişkin bilgiler Ek 1’de verilmektedir. Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi 34 1.6 PLAN SİSTEMATİĞİ Planda ulusal vizyon, uluslararası eğilimler ve paydaş görüşleriyle uyumlu olarak Bölge vizyonu ortaya konulmuştur. Belirlenen vizyon odağında mevcut durumun tespitine ilişkin çalışmalar yürütülerek boşluk analizi gerçekleştirilmiş, farklı gelişme senaryoları üretilmiştir. Tercih edilen gelişme senaryosu doğrultusunda vizyona ulaşmak adına 4 ana amaç belirlenmiştir. Amaçlara ulaşmak adına ihtiyaç duyulan gelişme eksenleri tanımlanmış, söz konusu gelişme eksenleri geliştirilen model çerçevesinde kategorilere ayrılmıştır. Gelişme eksenlerinin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Sonrasında tedbirlerin uygulama vadeleri belirlenmiş, ayrıca tedbirlere ilişkin müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Bazı tedbirler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuştur. Ek olarak, her bir öncelik için Plan döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Projelerin her biri için tanım ve gerekçe, faydalanıcılar, uygulayıcılar, alt bileşenler ve finansman ihtiyacı belirlemiştir. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili paydaşlar, maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların hazırlanması sürecinde belirlenmesi planlanmaktadır. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen önceliklerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınarak, “kurumsal altyapı ve sosyal sermaye”, “beşeri kapasite”, “bilgi, teknoloji ve Ar-Ge” ve “fiziki altyapı” başlıklarından ilgili olduklarının altında değerlendirilmiştir. Bu yolla her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli gelişme ihtiyacı olan müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin önceliklendirilmesi ve Planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık sağlayacaktır. Şekil 4 - Planın Ana Hatları 35 2. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ 36 2.1 GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM Bölgede 2.965.800 kişi yaşamaktadır. Bölge nüfusunun 1.891.284’lük (%63,8’i) kısmı il ve ilçe merkezlerinde, 1.074.516’lık (%36,2’si) kısmı belde ve köylerde bulunmaktadır. Ülke genelindeki kentleşme oranının %77,3 olduğu düşünüldüğünde Bölgedeki nüfusun ülke geneline oranla daha çok belde ve köylerde yaşadığı görülmektedir. İller bazındaki nüfus ve kentleşme oranları Tablo 1’de verilmektedir. Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Ege Türkiye İl/İlçe Merkezleri Nüfusu 377.845 375.267 904.513 233.659 1.891.284 7.209.809 58.448.431 Belde/Köy Nüfusu Toplam Nüfus 326.103 198.154 441.649 108.610 1.074.516 2.569.693 17.178.953 703.948 573.421 1.346.162 342.269 2.965.800 9.779.502 75.627.384 İl Nüfusunun Bölge Nüfusuna Oranı (%) 23,7 19,3 45,3 11,7 Kentleşme Oranı (%) 53,7 65,4 67,2 68,3 63,8 73,7 77,3 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerinin sosyoekonomik gelişmişlik sıralamalarında çevre illerin gerisinde ve ülke geneline göre orta sıralarda yer aldığı görülmektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ”İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE) 2011” çalışmasının sonuçlarına göre Bölge illerinden Manisa 23., Uşak 25., Kütahya 38., Afyonkarahisar ise 43. sırada yer almaktadır. Bu sonuçlara göre; Manisa ve Uşak 6 gelişmişlik düzeyi içinde 3. düzeyde, Afyonkarahisar ve Kütahya ise 4. düzeydedir. Ege Bölgesi illerinden İzmir’in 3., Muğla’nın 8., Denizli’nin 10., Aydın’ın 19. sırada bulunduğu listede Bölgenin tüm illerinin diğer Ege Bölgesi illerinin gerisinde olması dikkat çekmektedir. Bölge illerinde kişi başına düşen bütçe geliri ülke ortalamasından düşüktür. Ülke genelinde 2008’de 2.963 TL olan fert başı tahakkuk edilen bütçe geliri 2012 yılında %63,8’lik artışla 4.852 TL’ye kadar yükselmiştir. Söz konusu değer Bölge genelinde 2008’de 841 TL iken beş yıllık süreçte %78,5 artarak 1.501 TL’ye çıkmış; ancak yine TR31 ve TR32 Düzey-2 bölgelerinin gerisinde kalmıştır. Bölge illerinden en iyi konumda olan Manisa’nın değeri bile ülke genelinin gerisindedir. Bu durum; Bölge illerinin tamamında gelir seviyesinin düşüklüğünü göstermektedir. Tablo 2’deki verilere göre; Kütahya ve Uşak illerinde hızlı bir artış yaşanmıştır. 37 Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) 2008 2012 Değişim (2008-2012) (%) Afyonkarahisar 653 1.096 67,9 Kütahya 794 1.484 86,8 Manisa 999 1.762 76,4 Uşak 694 1.338 92,9 Bölge 841 1.501 78,5 TR32 Bölgesi 1.273 2.055 61,4 TR31 Bölgesi 5.405 9.694 79,4 Türkiye 2.963 4.852 63,8 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Vergi İstatistikleri, http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_54.xls.htm ve http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_58.xls.htm (1 Ağustos 2013’te alınmıştır); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölgede nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il Manisa’dır. Diğer illerin nüfus yoğunluğunun ülke genelinde düşük olduğu görülmektedir. Bölgedeki nüfus yoğunluğu 2 km²’ye düşen 66,3 kişi ile 98,3 olan Türkiye ve 109,7 olan TR3 (Ege) Düzey-1 Bölgesi değerlerinin altındadır. Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu Manisa’da km²’ye 102,8 kişi düşmekteyken, bu ili Uşak 64,1; Afyonkarahisar 49,2 ve Kütahya 47,9 kişi ile takip etmektedir. İlçe bazında nüfus yoğunluğu Harita 1’de gösterilmektedir. Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölgede nüfusu fazla olan ilçelerde kentleşme oranı da yüksektir. En yüksek kentleşme oranı Kütahya Merkez ilçede olup, bunu sırasıyla Manisa ve Uşak Merkez ilçeler, 2 Nüfusa konu olmayan göl alanları hariç tutulmuştur. 38 Turgutlu, Soma, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin ve Akhisar takip etmektedir. Manisa’nın gelişmiş ilçeleri hem nüfus hem de kentleşme oranları bakımından Bölgede daha üst sıralarda yer almaktadır. İlçe bazında kentleşme oranları Harita 2’de gösterilmektedir. Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge, ülke genelinde olduğu gibi giderek yaşlanan bir nüfus yapısına sahiptir. Grafik 1 ve Grafik 2’deki Türkiye’nin ve Bölgenin yaş gruplarına göre nüfus dağılımını gösteren nüfus piramitlerinde görüldüğü üzere Bölge nüfusu en çok 15-19 ve 30-34 yaşları arasında toplanmıştır. Bu yaş grupları aynı zamanda en çok göç eden gruplar arasındadır. Bu durum, nüfusun yaşlanmasına ve üretken nüfusun azalmasına sebep olmaktadır. 39 Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10- 14 5- 9 0-4 150.000 Kadın Erkek 100.000 50.000 0 50.000 100.000 150.000 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 5- 9 0-4 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 Kadın Erkek 0 1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge, ülke geneliyle kıyaslandığında daha yaşlı bir nüfusa sahiptir. Ülke genelinde 2012 yılında 30,1 olan medyan (ortanca) yaş değeri nüfusun yarısının 30,1 yaşından büyük, diğer yarısının ise 30,1 yaşından küçük olduğunu göstermektedir. Bölge illerindeki medyan 40 yaş değeri (34,1) Tablo 3’te verilmiş olup, bu değerin Türkiye ortalamasının (30,1) üzerinde olduğu görülmektedir. Yaşlı nüfus genç nüfusa göre dinamizmi ve üretkenliği daha az olan grup olduğundan, Bölge genç nüfusun azalmasıyla aktif iş gücü potansiyelinin önemli bir kısmını ve rekabetçiliğini kaybetmektedir. Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri Afyonkarahisar 31,2 Kütahya 34,1 Manisa 33,6 Uşak 34,1 Ege Bölgesi 33,9 Türkiye 30,1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Son 5 yıllık süreçte Bölge illerinin nüfusu ülke ortalamasının altında bir oranda artış sergilemektedir. 2008-2012 yılları arasındaki 5 yıllık süreç incelendiğinde, ülke genelinde nüfus %5,5 artarken, Bölgede bu oranın %1,7’de kaldığı görülmektedir. Bu durum doğum ve ölüm oranlarının ülke geneliyle eşit olduğu varsayıldığında, Bölgenin göç yoluyla nüfus çeken bir merkez durumunda olmadığını göstermektedir. Bölgede nüfus artış oranının az olması Bölgenin verdiği göç ile ilgilidir. Beş yıllık (2008-2012) nüfus artış oranlarının Bölge illerindeki değerleri Tablo 4’te sunulmaktadır. İlçe bazında nüfus artış oranları ise Harita 3’te gösterilmektedir. Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları (2008-2012) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Ege Türkiye 5 Yıllık Nüfus Artış Oranı (%) 0,9 1,3 2,2 2,4 1,7 0,4 5,5 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 41 Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Nüfus projeksiyonlarına göre ülke ve Ege Bölgesi nüfusu 2023 yılında artarken; Bölge nüfusu görece daha az bir artış gösterecektir. TÜİK’in yaptığı nüfus projeksiyonlarına göre; Bölge nüfusu 2018 yılında 2.996.899’a çıkacak, 2023 yılında ise 2.996.678’e düşecektir. Ülke genelinde, 2012-2023 yılları arasında yıllık ortalama nüfus artış hızının ‰9,8 olması beklenirken, Bölge illerinde beklenen nüfus artış hızı çok düşük oranlarda seyredecektir. Ayrıca Kütahya ilinin negatif değere sahip 21 ilden biri olacağı öngörülmektedir. Bu durum, Bölgenin mevcut sosyoekonomik gelişme eğilimlerine müdahale ihtiyacını ortaya koymaktadır. İllere göre nüfus ve nüfus artış oranı öngörüleri Tablo 5’te gösterilmektedir. Tablo 5 - Bölge İllerinin 2013-2023 Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Ege Türkiye 2018 Yılı Öngörülen Nüfus 709.070 571.035 1.366.768 350.026 2.996.899 10.139.583 80.551.266 2023 Yılı Öngörülen Nüfus 706.957 565.664 1.370.823 353.234 2.996.678 10.430.817 84.247.088 Öngörülen Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı (‰) 0,4 -1,2 1,7 2,9 0,9 5,9 9,8 Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları (2012) Son 5 yıldaki net göç hızı değerlerine göre, Bölge genel olarak göç vermektedir. Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farka net göç denmektedir. 42 2008-2011 yılları arasında net göç hızları %-5 ile %-4 dolaylarında iken 2012 yılında bu oran %1,81’e yükselmiştir. Tablo 6’daki değerlere göre, Afyonkarahisar ve Kütahya genel olarak hızlı göç verirken, bu iki il 2012’de göç almıştır. Bölge son 5 yıllık süreçte net göç veren durumdadır. Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge 2008 -9,41 -13,34 2,16 -4,65 -4,42 2009 -2,89 -5,09 -4,11 -2,83 -3,86 2010 -9,51 -7,78 -2,46 -1,67 -5,06 2011 -9,75 -5,49 -2,02 -4,36 -4,80 2012 3,46 6,73 -1,37 2,68 1,81 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölge illerinin aldıkları göç miktarı, nüfuslarının büyüklüğüne paralel bir dağılım göstermektedir. Bölgenin 2008-2012 yılları arasında aldığı göç, Bölge illerine göre incelendiğinde; göç eden 347.061 kişinin 90.077’lik (%26,0) kısmının Afyonkarahisar’a, 71.480’lik (%20,6) kısmının Kütahya’ya, 151.291’lik (%43,6) kısmının Manisa’ya ve 34.213’lük (%9,9) kısmının Uşak’a göç ettiği görülmektedir. Manisa ve Uşak illerinde daha yoğun olmak üzere; Bölge illerinin tamamının en çok göç aldığı bölgeler arasında İstanbul ve İzmir’in ön sıralarda bulunduğu görülmektedir. Göç veren bölgelerden TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) Bölgesi Kütahya dışındaki illere verdiği göçle öne çıkarken; Bölgenin yakın çevresinde bulunmayan TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesi Manisa’ya yoğun olarak göç veren bölgeler arasında yer almaktadır. Bu durum, Manisa’da sanayi ve tarım sektörlerindeki gelişimin yarattığı iş gücü ihtiyacıyla açıklanabilir. Bölge illerinden Ege Bölgesi dışına göç eden kişilerin genel olarak en gelişmiş bölge olan İstanbul’a yerleştiği görülmektedir. 2008-2012 yılları arasında Bölgeden 395.391 kişi göç etmiştir. En çok göç verilen bölgeler ile en çok göç alınan bölgeler arasında TR31 (İzmir) Düzey-2 Bölgesi’nin öne çıktığı Tablo 7’de görülmektedir. Bu durum; Bölgeden göç nedenlerinin Bölgeye yakınlık ile ekonomik ve/veya sosyal gelişmişlikle ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bir başka ifadeyle Bölgeden göç eden kişiler ekonomik ve sosyal yönden en gelişmiş bölgelere gitmektedir. Bu bağlamda Bölgedeki yaşam kalitesinin ve ekonomik olanakların artırılması Bölgeden verilen göçün azalmasına önemli katkı sağlayacaktır. Bölgenin 2008-2012 yılları arasındaki göç hareketleri Harita 4’te gösterilmiştir. Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler (2008-2012) Bölge Kodu TR31 TR10 TR41 TR32 TR61 TR51 TR22 Bölge Adı İzmir İstanbul Bursa, Eskişehir, Bilecik Aydın, Denizli, Muğla Antalya, Isparta, Burdur Ankara Balıkesir, Çanakkale Verdiği Göç 81.877 42.560 42.076 40.090 36.211 21.126 19.111 Oranı (%) 20,7 10,8 10,6 10,1 9,2 5,3 4,8 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 43 Harita 4 - 2008-2012 Yılları Arasında Göç Hareketleri Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Not 1: Yeşil oklar Bölgeye gelen göçü, kırmızı oklar bölgeden giden göçü göstermektedir. Not 2: Yüzdeler, Bölgenin verdiği ve aldığı göçün oranını göstermektedir. Bölgeden göç edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payı yüksektir. Tablo 8’den görüleceği üzere ülke genelinde göç eden ve 15 yaşın üzerindeki nüfus içinde en çok lise veya dengi mezunu bireyler göç etmiştir. Bu eğitim düzeyindeki kişilerin bir bölümü yükseköğrenim nedeniyle ikamet ettikleri şehri değiştirmektedir. Bu eğitim grubunda göç edenlerin payı ülke genelinde %34,6 iken Afyonkarahisar’da %35,2; Kütahya’da %37,0; Manisa’da %39,8; Uşak’ta ise %38,9’dur. Bu açıdan bakıldığında, Bölge genelinde lise mezunlarının üniversiteyi okuma amacıyla diğer şehirlere yoğun olarak göç ettiği tahmin edilmektedir. Nitelik düzeyi yüksek yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının göç eden nüfustaki payı ise ülke genelinde %21 iken, bu değer Afyonkarahisar’da %25,1; Kütahya’da %26,9; Manisa’da %21,6; Uşak’ta ise %26,6’dır. Manisa dışındaki Bölge illerinin nitelikli nüfusunu göç yoluyla ciddi oranda kaybetmekte olduğu görülmektedir. 44 Tablo 8 - 15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%) Eğitim Düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Türkiye 2,9 Afyonkarahisar 1,4 Kütahya 1,2 Manisa 1,8 Uşak 1,2 4,8 2,4 2,1 3,5 2,3 13,9 17,0 2,8 34,6 19,7 1,1 0,2 2,9 14,2 18,5 2,6 35,2 23,6 1,2 0,3 0,7 13,0 16,6 2,6 37,0 25,5 1,1 0,3 0,6 14,0 16,2 2,3 39,8 20,6 0,8 0,2 0,8 11,0 16,9 2,6 38,9 25,3 1,1 0,2 0,5 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölgeye üniversite okumak için göç edenlerin payı yüksek iken Manisa ve Uşak diğer Bölge illerine göre daha fazla oranda nitelikli göç çekmiştir. Tablo 9’dan görüleceği üzere genellikle üniversitede okumak amacıyla göç eden lise veya dengi okul mezunlarının payı Afyonkarahisar’da %56, Kütahya’da %62,2 ve Uşak’ta %48 gibi ülke genelinin çok üzerinde iken Manisa’da %35,5 gibi ülke geneline (%34,6) yakın seviyededir. Bu durum, Manisa dışındaki Bölge illerinin aldığı göçte çok büyük bir kesimin üniversiteyi okumak amacıyla gelen lise mezunları olmasıdır. Bölge illerine gelen 15 yaş üzeri nüfus içinde eğitim düzeyi yüksek ve nitelikli kesim sayılan yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora mezunlarının payı Afyonkarahisar’da %15; Kütahya’da %15,4; Manisa’da %21,4; Uşak’ta ise %19,4’tür. En çok nitelikli göçün Manisa’ya yapıldığı Bölgede nitelik göç payı ile sosyoekonomik gelişmişlik arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Ayrıca Manisa dışındaki tüm Bölge illerinde ile gelen nitelikli nüfusun payı, ilden giden nitelikli nüfusun payından çok düşük seviyededir. Bu durum, Manisa dışındaki üç Bölge ilinin beşeri sermayesinin ülke genelinden daha yavaş geliştiğini göstermektedir. Tablo 9 - 15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%) Eğitim Düzeyi Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Türkiye 2,9 Afyonkarahisar Kütahya 1,4 0,9 Manisa 2,5 Uşak 1,2 4,8 2,3 1,7 4,2 2,6 13,9 17,0 11,1 11,1 7,9 9,6 14,6 17,4 11,2 13,8 2,8 2,0 1,6 2,5 2,5 34,6 56,0 62,2 35,5 48,1 19,7 14,3 14,5 20,2 18,0 1,1 0,2 2,9 0,6 0,1 1,0 0,7 0,2 0,6 1,0 0,2 1,8 1,1 0,3 1,1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) 45 Ülke genelinde bağımlı nüfusun dışındaki en çok göç etme nedenleri sırasıyla eğitim, iş aramak/bulmak ve tayin/iş değişikliğidir. TÜİK tarafından 2011 yılında yapılan Nüfus ve Konut Araştırması’na göre ülke içinde göç eden 15 yaş üzeri nüfusun %46,1’i hanedeki fertlerden birine bağımlı olarak göç etmiştir. Başka bir deyişle ülke genelinde, 15 yaşın üzerinde göç eden her kişi, yanında bir kişinin daha göç etmesine neden olmuştur. Bunun dışında öne çıkan göç etme nedenleri %17,7 ile eğitim, %12,9 ile iş aramak/bulmak, %11,9 ile tayin/iş değişikliğidir. Eğitimin beşeri sermayeyi güçlendiren ve işgücü piyasalarını etkileyen bir faktör olduğu göz önüne alındığında, öne çıkan göç sebeplerinin ekonomik olduğu görülmektedir. Bölgede kişi başına düşen gayri safi katma değer hızla artmaktadır ve gelişmiş bölgelere yakınsama eğilimindedir. Bölgenin 2004-2008 yılları arasında oldukça iyi bir ekonomik performans sergilediği ve İstanbul ile arasındaki kişi başı gelir farkını azaltmada Türkiye’nin en başarılı bölgesi olduğu Grafik 3’te görülmektedir. Bölge 2008 yılı verilerine göre, 30.970.272.489 TL ile Türkiye genelinde üretilen gayri safi katma değerin %3,6’sını sağlamış ve 26 Düzey-2 Bölgesi arasında 8. sırada yer almıştır. 2008 verilerine göre, Bölge 10.575 TL’lik kişi başı gayri safi katma değer ile 26 bölge içinde 11. sırada bulunmaktadır. Öte yandan, 2004-2008 döneminde, bu 26 bölgenin Türkiye’nin kişi başına düşen gelir açısından en zengin bölgesi olan İstanbul ile katma değer farkını ne düzeyde azalttıklarına bakıldığında Bölgeye dair önemli bir gelişme ortaya çıkmaktadır. Söz konusu dönemde; Bölge, İstanbul ile arasındaki katma değer farkını %8,1 azaltarak ülkemizdeki diğer 24 bölgeden farklılaşmış ve farkı en hızlı azaltan bölge olmuştur. Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları ve Türkiye Genelindeki Payları Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar Bölge, tarımın ürettiği katma değer yönünden iyi bir konumdayken; diğer sektörlerde aynı başarıyı yakalayamaması Bölgeyi ürettiği katma değer yönünden orta sıralara itmektedir. Bölgenin sektörlerde ürettiği katma değer ve bu değerlerin ülke genelindeki payları Tablo 10’da verilmektedir. Bölge, %8,5’lik payıyla ülke genelinde tarımda 46 en çok katma değer üreten Düzey-2 bölgesi iken; sanayideki katma değerin %4,3’ünü, hizmetlerdeki katma değerin %2,7’sini üretebilmektedir. Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası İktisadi Faaliyet Kolları Tarım Sanayi Hizmetler Toplam Gayri Safi Katma Değer (Bin TL) 6.127.161 9.994.636 14.848.475 30.970.272 Türkiye Genelindeki Payı (%) 8,5 4,3 2,7 3,6 Düzey-2 Bölgeleri Sırası 1 6 9 8 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008) 2004-2008 yılları arasında, Bölgenin sektörel yapısında ülke genelinde olduğu gibi tarımdan sanayi ve hizmetlere yönelen bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bölgenin sanayi ve tarım sektörlerindeki payı Türkiye ortalamasının üstündeyken, hizmetler sektörünün payı Türkiye ortalamasının gerisindedir. Ancak 2004-2008 döneminde, Bölgedeki ekonomik büyümenin ana tetikleyicisinin hizmetler sektörü olduğu görülmektedir. 2004-2008 dönemindeki ekonomik büyümenin kaynakları, Bölgede yapısal dönüşüm sürecinin yaşanmakta olduğunu kanıtlamaktadır. Bölgede sanayi sektörünün büyümeye katkısının tarım sektörünün üç katı kadar, hizmetler sektörünün büyümeye katkısının da tarım sektörünün yaklaşık beş katı kadar olduğu Grafik 4’te görülmektedir. Grafik 4 - 2004-2008 Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye’de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%) Bölge Türkiye 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 28,5 16,2 9,4 2,9 Toplam Büyüme Tarım Sanayi Hizmetler 50 40 30 20 10 0 41,6 26 14,1 1,8 Toplam Büyüme Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki katma değerin sektörel dağılımı komşu bölgelere göre farklı bir yapıdadır. 2008 yılında Bölgede üretilen gayri safi katma değerin %19,8’inin tarım, %32,3’ünün sanayi, %47,9’unun hizmetlerden sağlandığı görülmektedir. Bu oranlar TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) Bölgesi genelinde sırasıyla %14,4; %21,8 ve %63,8 iken; TR31 (İzmir) Bölgesi’nde %5,5; %26,7 ve %68,4’tür. Ege Bölgesine bağlı Düzey-2 bölgelerindeki gayri safi katma değerin, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı Tablo 11’de sunulmaktadır. Bölgenin diğer Ege Düzey-2 bölgelerine göre tarım ve sanayi faaliyetlerinde elde edilen gayri safi katma değer oranının yüksek, hizmet faaliyetlerinden elde edilen gayri safi katma değer oranının düşük olduğu anlaşılmaktadır. 47 Tablo 11 - Ege’deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı Bölge Kodu TR33 TR32 TR31 Bölge İlleri Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak Aydın, Denizli, Muğla İzmir Tarım (%) Sanayi (%) Hizmetler (%) 19,8 32,3 47,9 14,4 5,5 21,8 26,7 63,8 68,4 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008) İhracat değerleri yönünden Manisa ili, Bölge ve Türkiye genelinde öne çıkmaktadır. Bölge ihracatının 2004-2012 yılları arasında %93,7 artarak 2.559.653.113 dolardan 4.958.649.000 dolara çıktığı anlaşılmaktadır. Söz konusu artış; Türkiye genelinde %115; Manisa’da %85,5; Afyonkarahisar’da %233, Kütahya’da %115 ve Uşak’ta %164 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bölge illerindeki ihracatın 2004 ve 2012 yıllarındaki dağılımı Tablo 12’de verilmiştir. Manisa, Bölgede en çok ihracatı yapan il olup, ülke genelinde de 7. sıradadır. Ancak 2004-2012 yılları arasında Manisa ilinin ihracatının Bölgenin diğer illerinin ihracatından daha az oranda arttığı görülmektedir. Bu durumun nedeni, Manisa dışındaki Bölge illerinin ihracatının Manisa’ya kıyasla çok düşük seviyelerde olması ve bu illerin ihracatındaki küçük bir değişimin oransal olarak daha büyük gözükmesidir. 2004-2012 yılları arasında, Manisa’daki ihracat artışı yaklaşık 2 milyar dolar iken; diğer üç ildeki artış toplam 400 milyon dolar dolaylarındadır. Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye İhracat (2004, Dolar) Bölgedeki Oranı (%) İhracat (2012, Dolar) Bölgedeki Oranı (%) 92.737.585 71.774.225 2.326.684.822 68.456.481 2.559.653.113 63.798.811.561 3,6 2,8 90,9 2,7 308.648.000 154.048.000 4.314.900.000 181.053.000 4.958.649.000 137.709.928.700 6,2 3,1 87,0 3,7 2004-2012 Artış Oranı (%) 233 115 85,5 164 93,7 115,9 Kaynak: TİM, İhracat Rakamları Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il Manisa’dır. Bölgede Uşak ili dışındaki illerin dış ticaret fazlası verdikleri (ihracat değerlerinin ithalat değerlerinden daha fazla olduğu) görülmektedir. Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il 580.505.320 dolarla Manisa’dır. Manisa’yı 251.773.375 dolarla Afyonkarahisar ve 25.859.155 dolarla Kütahya takip etmektedir. Bölge illerinin dış ticaretteki payları azalmaktadır. Bölge, 2012 yılındaki ülke ihracatının %3,17’sini, ülke ithalatının ise %1,69’unu gerçekleştirmiştir. 3 2010 yılı verilerine göre Bölgenin ihracattaki payının %3,42; ithalattaki payının %1,78 olduğu görülmektedir. 3 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri 48 Bölge genelinin ihracat ve ithalattaki payı azalmaktadır. Bu durum, Bölgedeki ihracat artışının ülke genelindeki ihracat artış ivmesini yakalayamadığını göstermektedir. Bölge illerinden Manisa’nın çok sayıda üründe ihracatı bulunurken; Kütahya sınırlı sayıda üründe ihracat yapmaktadır. Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS) 1996 Sınıflamasına göre; 2010 yılında 4 basamaklı ticaret yapılan 1.240 ürün grubundan Manisa’nın 435 tanesinde, Afyonkarahisar’ın 216 tanesinde, Uşak’ın 170 tanesinde, Kütahya’nın ise 151 tanesinde ihracat yaptığı görülmektedir.4 Bölge illerinin söz konusu ürün gruplarının hangilerinde rekabetçi olarak ihracat yaptığının bulunması amacıyla Balassa Endeksi olarak da ifade edilen Revealed Comparative Advantage (RCA) 5 değişkeni kullanılmaktadır. Söz konusu RCA değerinin iller bazında 1’den büyük olduğu ürün grupları tespit edilerek; Uşak’ın 73, Manisa’nın 72, Afyonkarahisar’ın 46, Kütahya’nın ise 41 ürün grubunda rekabetçi olarak ihracat yaptığı saptanmıştır. 6 Bölge illerinden Manisa, hem rekabetçi hem de rekabetçi olmadan çok sayıda ürünün ihracatını yapmaktadır. Uşak, ihraç ettiği az sayıda ürünün çoğunun rekabetçi olarak ihracatını yaparken; Kütahya, az sayıda sektörde ihracat yapmakta ve bunların birçoğunda rekabetçi olmadan ihracat gerçekleştirmektedir. Bölge illerinin tümünde ihracatın sektörel çeşitliliği ülke genelinin gerisindedir. İhracat yapılan sektörlerdeki çeşitliliğin hesaplanması için Gini-Hirschman (GH) Endeksi 7 kullanılmaktadır. İhracat yapılan sektörlerin dengeli dağılması durumunda endeks, sıfıra yakın değer alırken; ihracatın belirli sektörlerde yoğunlaşması durumunda endeks, 100’e yakın değer almaktadır. Türkiye geneli ve Bölge illerinin Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına 8 (ISIC Rev.4) göre ihracat yaptıkları 88 sektördeki verileri kullanılarak hesaplanan GH Endeksi değerleri Grafik 5’te sunulmaktadır. Ülke genelinde 30 civarında olan endeks değeri Afyonkarahisar, Manisa ve Uşak illerinde 50-60 düzeylerinde; Kütahya’da ise 80’in üzerindedir. Ancak Kütahya’da endeks değeri (sektörel çeşitsizlik) giderek azalmaktadır. Bu da Kütahya’nın ihracatta artık daha fazla çeşitte mal ihraç ettiği anlamına gelmektedir. 4 TÜİK (2010); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Detaylı bilgi Ek 2’de sunulmaktadır. 6 TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz Edilmesi (2013), Zafer Kalkınma Ajansı 7 Detaylı bilgi Ek 2’de sunulmaktadır. 8 Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE Rev. 2) ile uyumlu olan ISIC Rev. 4 Sınıflaması Ek 3’te, NACE Rev. 2 Sınıflaması ise Ek 17’de sunulmaktadır. 5 49 Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde İhracattaki Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi Değerleri (2008-2012) 100 AFYONKARAHİSAR 80 60 KÜTAHYA 40 MANİSA 20 UŞAK 0 2008 2009 2010 2011 2012 TÜRKİYE Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa dışındaki Bölge illerinde ihracatta öne çıkan sektörler benzerlik göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ihracat yaptıkları 3 sektör ve ihracat miktarları Tablo 13’te, tüm sektörlerin listesi ise Ek 4’te sunulmaktadır. Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı sektörü Manisa dışındaki tüm Bölge illerinin ihracatında ilk 3 sırada yer alırken, Diğer madencilik ve taş ocakçılığı, Afyonkarahisar ve Kütahya’nın; Gıda ürünlerinin imalatı ise Manisa ve Uşak’ın ihracatında öne çıkan sektörlerdir. Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu 23 1 8 Sektör Kodu 23 8 20 Afyonkarahisar İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı 120.405.258 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet 100.391.846 faaliyetleri Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 43.267.738 Toplam 314.351.668 Kütahya İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı 119.820.045 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 8.659.474 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 3.670.153 Toplam 145.487.482 Payı (%) 38,3 31,9 13,8 Payı (%) 82,4 6,0 2,5 Sektör Kodu 26 27 10 Manisa İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 1.745.097.807 Elektrikli teçhizat imalatı 1.031.297.374 Gıda ürünlerinin imalatı 491.581.818 Toplam 4.198.964.142 Payı (%) 41,6 24,6 11,7 Sektör Kodu 13 23 10 Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Tekstil ürünlerinin imalatı 88.957.289 Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı 31.483.212 Gıda ürünlerinin imalatı 10.832.813 Toplam 171.543.526 Payı (%) 51,9 18,4 6,3 Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 50 Bölge illerinin en çok ithalat yaptıkları sektörler ülke geneliyle benzerlik göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ithalat yaptıkları 3 sektör ve ithalat miktarları Tablo 14’te, tüm sektörlerin listesi Ek-5’te sunulmaktadır. Ülke ithalatında da öne çıkan Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, Manisa dışındaki tüm Bölge illerinde; Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı ise Afyonkarahisar dışındaki tüm Bölge illerinde en çok ithalat yapılan 3 sektör arasındadır. Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Kodu 19 20 1 Afyonkarahisar İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İthalat 2012 (Dolar) Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 11.369.691 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 10.503.493 Bitkisel ve hayvansal üretim ile ilgili hizmet 8.547.345 faaliyetleri Toplam 62.578.293 Payı (%) 18,2 16,8 13,7 Sektör Kodu 28 20 8 Kütahya İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 26.046.281 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 24.806.997 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 19.741.785 Toplam 119.628.367 Payı (%) 21,8 20,7 16,5 Sektör Kodu 27 26 28 Manisa İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Elektrikli teçhizat imalatı 1.013.897.297 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 998.017.847 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 422.821.077 Toplam 3.618.458.822 Payı (%) 28,0 27,6 11,7 Sektör Kodu 20 28 10 Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2012 (Dolar) Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 78.134.362 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 44.137.482 imalatı Gıda ürünlerinin imalatı 18.109.277 Toplam 194.213.592 Payı (%) 40,2 22,7 9,3 Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Kütahya ve Manisa dışındaki Bölge illeri hammadde ve ara malı ihracatında yoğunlaşırken, bu iki il tüketim mallarının ihracatında yoğunlaşmaktadır. Birleşmiş Milletler’in Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama9 (BEC Rev.4) bazında ihracat verileri incelendiğinde; Afyonkarahisar’da hammadde ve ara malı ihracatının payı %67,5 iken; bu oran Uşak’ta %68,1’dir. 2008-2011 yılları arasında Afyonkarahisar’da hammadde ve ara malı ihracatı, Uşak’ta ise tüketim mallarının ihracatı giderek artmıştır. Kütahya’da tüketim malları ihracatının payı %64,3 iken; bu değer 9 Ek 6’da sunulmaktadır. 51 Manisa’da %68,3’tür ve söz konusu oran Kütahya’da giderek azalırken, Manisa’da giderek artmaktadır. Ayrıca; Manisa’da %19’luk pay ile yatırım (sermaye) malları dikkat çekmektedir. Bölge illerinin ve ülke genelinin 2011 yılı ihracatının BEC Rev.4 sınıflamasına göre ihracat payları Tablo 15’te verilmektedir. Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Sermaye (Yatırım) Malları Hammadde ve Ara Malı Tüketim Malları Diğer Afyonkarahisar 1,7 67,5 30,8 0,0 Kütahya 6,0 29,7 64,3 0,0 Manisa 19,0 12,8 68,3 0,0 Uşak 1,5 68,1 30,4 0,0 Türkiye 10,5 50,4 38,7 0,4 Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa haricindeki Bölge illeri yoğun olarak hammadde ve ara malı ithal ederken; Manisa ithalatında yatırım (sermaye) malları öne geçmiş durumdadır ve Bölgede ithalata bağımlılık söz konusudur. Tablo 16’daki bilgiler doğrultusunda BEC Rev.4 sınıflamasına göre 2011 yılında hammadde ve ara malı ithalatının toplam ithalattaki payı, Afyonkarahisar’da %85,9; Kütahya’da %80,3; Uşak’ta %85,8’dir. Söz konusu değer; Afyonkarahisar ve Uşak’ta son 4 yıl içinde giderek artmaktadır. Manisa ithalatındaki hammadde ve ara mallarının payı %45,8 iken; ülke genelinde bu oran %71,9’dur. Manisa dışındaki Bölge illerinde ve ülke genelinde %10-16 arasında seyreden yatırım (sermaye) mallarının payı ise Manisa’da %51,4’tür. Bu veriler Bölge genelinde üretim yapısının ithalata bağımlı olduğunu ve Manisa’nın biraz da olsa bu bağımlılıktan kurtulduğunu göstermektedir. Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Sermaye (Yatırım) Malları 11,3 16,6 51,4 13,8 15,5 Hammadde ve Ara Malı 85,9 80,3 47,8 85,8 71,9 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler 1,4 19,1 0,8 20,0 6,7 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler 41,1 38,0 25,8 49,0 31,3 Tüketim Malları 2,8 3,1 0,8 0,4 12,3 Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa’nın ihracatı yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde; Afyonkarahisar ve Kütahya’nın ihracatı orta-düşük teknolojili sektörlerde; Uşak’ın ihracatı ise düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Ülke genelinde ve Bölge illerinde 2011 yılı imalat sektörü ihracatının teknoloji seviyelerine göre10 dağılımı Tablo 17’de sunulmaktadır. Tablodaki verilere göre Manisa %43’lük yüksek teknolojili ürün ihracatıyla Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Uşak ise düşük teknoloji ürün ihracında %68,8 ile Bölgede 1. sıradadır. Afyonkarahisar ve Kütahya’da yüksek teknolojili ürün ihracı yoktur. 10 Eurostat tarafından sektörlerin teknoloji seviyelerine göre sınıflandırılması Ek 7’de sunulmaktadır. 52 Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar 0,0 Kütahya 0,0 Manisa 43,0 Uşak 0,1 Türkiye 2,6 Orta-Yüksek Teknolojili 3,9 3,3 32,6 8,7 29,1 Orta-Düşük Teknolojili 83,7 92,8 11,1 22,4 37,3 Düşük Teknolojili 12,5 3,9 13,3 68,8 31,0 Yüksek Teknolojili Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Afyonkarahisar’ın ithalatı orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşırken, Bölgenin diğer illeri orta-yüksek teknolojili sektörlerde yoğun olarak ithalat yapmaktadır. Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki ithalatın oranı %9,7 iken; Manisa’da %28,9; Bölgedeki diğer illerde ise %3’ün altındadır. Bu kapsamda Manisa’nın ihracatın teknoloji düzeyinde olduğu gibi ithalatın teknoloji düzeyinde de Bölge ve ülke genelinden kısmi olarak ayrıştığı görülmektedir. Teknoloji düzeylerine göre Bölge illeri ve ülke geneli ithalatının dağılımının verildiği Tablo 18’den, Bölge ve ülke genelinde ithalatın teknoloji düzeyinin ihracatın teknoloji düzeyinden yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun sebebi Manisa dışındaki Bölge illerinde yüksek teknolojili ürünlerin az miktarda üretilmesidir. Bölge illerinin genelde yüksek teknolojili ürün ithal edip düşük teknolojili ürün ihraç etmesi illerin dış ticaret dengelerini bozmaktadır. Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Afyonkarahisar 1,3 Kütahya 2,2 Manisa 28,9 Uşak 0,5 Türkiye 9,7 Orta-Yüksek Teknolojili 35,6 53,3 53,2 69,6 44,2 Orta-Düşük Teknolojili 57,8 30,5 14,0 7,9 32,0 Düşük Teknolojili 5,3 14,0 3,8 22,0 14,2 Yüksek Teknolojili Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Ülke genelinde 34 teknoloji geliştirme bölgesi bulunmasına rağmen Bölge, faaliyette olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi bulunmayan 9 Düzey-2 bölgesinden biridir. Ancak, faaliyette bulunmayan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji Geliştirme Bölgesi ve Celal Bayar Teknoloji Geliştirme Bölgesi ile Bölge teknoloji geliştirme bölgesi kurma çalışmaları süren 5 Düzey-2 Bölgesi arasındadır. TR22 Bölgesi hariç Bölgenin tüm komşu bölgelerinde teknoloji geliştirme merkezinin olması üniversite ile işbirliği yapmak isteyen sanayicileri, bu faaliyetlerini Bölge dışında yapmaya itmektedir.11 Bölgede hizmetler sektörünün niteliği (bilgi yoğunluğu) ülke genelinin gerisindedir. Eurostat, NACE Rev.2 Sınıflamasına göre hizmet sektörlerinin bilgi yoğunluklarını Ek 8’de sunulan şekilde ayrıştırmaktadır. Bu sınıflamaya göre ülke genelinde bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerin payı %31,7 iken; Bölgede bu oran %25,9’dur. Söz konusu oran Bölge illerinden Afyonkarahisar’da %26; Kütahya’da %23,3; Manisa’da %26,1; Uşak’ta 11 Söz konusu veriler, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınmış olup Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’taki üniversitelerin ortak teknoloji geliştirme bölgesi için yaptıkları çalışmalar doğrultusunda güncellenecektir. 53 ise %28,6’dır. Bölgedeki hizmet sektöründeki bilgi yoğunluğunun ülke genelinin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bilgi yoğun sektörlerin arasındaki yüksek teknolojili bilgi yoğun sektörlerin oranının ise ülke genelinde %2,1; Bölgede %1,3; iller bazında ise Afyonkarahisar’da %0,8; Kütahya’da %1,7; Manisa’da %1,6 ve Uşak’ta %0,4 olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum, hizmetler sektöründe yaratılan katma değeri olumsuz etkilemektedir. Ülke geneli ve Bölge illerindeki hizmetler sektörünün bilgi yoğunluğu Tablo 19’da verilmektedir. Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) Hizmet Türü Bilgi Yoğunluğu Yüksek Pazara Yönelik Yüksek Teknolojili Finansal Diğer Bilgi Yoğunluğu Düşük Pazara Yönelik Diğer Afyonkarahisar Kütahya 26,0 7,3 0,8 1,6 16,3 74,0 71,1 3,0 23,3 6,2 1,7 0,9 14,5 76,7 72,4 4,3 Manisa 26,1 8,5 1,6 1,9 14,2 73,9 67,5 6,4 Uşak 28,6 11,1 0,4 1,7 15,4 71,4 65,7 5,7 Bölge Türkiye 25,9 8,1 1,3 1,6 14,9 74,1 69,0 5,1 31,7 13,7 2,1 2,4 13,5 68,3 62,4 5,9 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı 2011, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Düşük teknolojili sektörler, katma değer üretmede ve üretim değeri oluşturmada istihdam paylarına nazaran kötü bir performans sergilemektedir. Grafik 6’ya göre, ülke genelinde istihdamın %50’sinden fazlasının bulunduğu düşük teknolojili sektörler üretim ve katma değerin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır. İstihdam oranı nispeten daha az olan yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin üretilen katma değerdeki payları gerek üretimdeki, gerekse istihdamdaki paylarından daha fazladır. Bu durum, katma değer üretmek ve daha fazla üretim yaparak ekonomik gelişmeyi sağlamak için düşük teknolojili sektörler yerine yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçilmesi gerektiğini göstermektedir. Grafik 6 - Ülke Genelinde Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma Değerdeki Payları 60,0% 50,0% 40,0% Üretim Değeri 30,0% 20,0% Katma Değer 10,0% İstihdam 0,0% Yüksek Teknolojili Orta-Yüksek Teknolojili Orta-Düşük Teknolojili Düşük Teknolojili Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 54 Ülke genelindeki istihdamda 2008-2012 yılları arasında çok yavaş bir şekilde orta-düşük teknolojili sektörlerden orta-yüksek teknolojili sektörlere geçiş yaşandığı görülmektedir. Ülke genelinde, 2008-2012 yılları arasında yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam oranı %2 civarında iken, düşük teknolojili sektörlerdeki istihdam oranının %50 civarında olduğu ifade edilebilir. Orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdamın artmasına rağmen yüksek teknolojili sektörlerin artmaması; üretim yapısındaki dönüşümün sağlanmasında sorun olduğunu göstermektedir. Ülke genelindeki imalat sektörü istihdamının teknoloji düzeylerine göre gelişimi Grafik 7’de sunulmaktadır. Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Yüksek Orta-Yüksek Orta-Düşük Düşük 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölge genelinde ülkedekinden farklı olarak düşük teknolojili sektörlerden yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlere yönelim olduğu görülmektedir. Bölgede istihdam yönünden teknoloji artışı ülke geneline nazaran daha hızlı olmuştur. Sektörlerin teknoloji düzeyine göre istihdamın dağılımının eğilimini sunan Grafik 8’de düşük teknolojili sektörlerdeki istihdam payı azalırken; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payının arttığı görülmektedir. Bölgenin ülke geneline göre; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde daha fazla, orta-düşük ve düşük teknolojili sektörlerde daha az paya sahip olduğu görülmektedir. Buna rağmen; orta-yüksek ve orta-düşük teknolojili sektörler arasında ciddi bir uçurum bulunduğu ve teknoloji düzeyi artışının dengeli olmadığı görülmektedir. Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam 50,0% 40,0% Yüksek 30,0% Orta-Yüksek 20,0% Orta-Düşük 10,0% Düşük 0,0% 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Manisa’nın istihdam yapısında, ülke ve Bölge genelinin üzerinde teknoloji düzeyi mevcutken; söz konusu yapı Bölgenin diğer illerine yayılmamıştır. Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerde istihdam edilenlerin oranı %1,6 iken; Bölgede bu oran %5,5’tir. 55 Tablo 20’de görülebileceği üzere Manisa yüksek teknolojili sektörlerde üretim yaparak Bölgenin imalattaki teknoloji seviyesini ülke genelinin üzerine çekmektedir. Bölgede Afyonkarahisar dışındaki illerde imalattaki teknoloji kullanım düzeyi 2008-2011 yılları arasında artmıştır. Teknoloji düzeylerine göre istihdam oranlarında Uşak’ın düşük teknolojili sektörlerdeki %79,9’luk payı dikkat çekmektedir. Kütahya ise orta-düşük teknolojili üretimde başı çekmektedir. Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Yüksek Teknolojili 0,3 0,3 9,9 0,2 5,5 1,6 Orta-Yüksek Teknolojili 6,0 11,8 23,5 3,1 15,9 14,9 Orta-Düşük Teknolojili 51,9 54,7 34,7 16,8 37,5 33,1 Düşük Teknolojili 41,8 33,2 31,9 79,9 41,1 50,4 Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede Manisa’nın etkisiyle yüksek teknoloji gelişimi ülke genelinden daha iyi durumdadır. Manisa ili %9,9 ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı Türkiye’de en yüksek olan ildir. Bu kategoride Afyonkarahisar 39., Kütahya 44., Uşak ise 52. sırada yer almaktadır. Manisa ilinin ülke genelindeki değerin (%1,6) çok üzerinde olması Bölgeyi %5,5 ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı en yüksek Düzey-2 Bölgesi haline getirmektedir.12 Bölgede orta-yüksek teknolojili sektörler, yüksek teknolojili sektörler kadar gelişmiş değildir. Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörler toplamının payı ele alındığında Manisa, ülke genelinde Yalova’dan sonra ikinci sırada yer alırken; Kütahya 25., Afyonkarahisar 43., Uşak 65. sıradadır. 13 Kütahya’da gelişen otomotiv yan sanayine bağlı olarak artan orta-yüksek teknolojili sektör payına rağmen; Manisa ve Uşak’ın orta-yüksek teknolojili sektörlerde yüksek teknolojili sektörlerdeki kadar gelişmemesi ve Afyonkarahisar’ın iki ayrı düzeyde de yakın performans göstermesi Bölge genelini olumsuz etkilemektedir. Bölge, yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payında sırasıyla TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ve TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) Düzey-2 bölgelerinin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Bölgede daha dengeli bir gelişim için özellikle Manisa dışındaki illerin orta-yüksek teknolojiye yönelmesi gerekmektedir. Ülke genelinde sadece düşük teknolojili sektörlerde dış ticaret fazlası verilmektedir. Uzun dönem boyunca dış ticaret açığı veren ülkede düşük teknolojili sektörlerdeki ihracatın ithalatından fazla olduğu Grafik 9’da görülmektedir. Buna karşın; ortadüşük teknolojili sektörlerde bir dış ticaret dengesi söz konusu iken; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde dış ticaret açığı söz konusudur. Söz konusu açık giderek artarken; ülke genelindeki dış ticaret açığının teknoloji açığıyla açıklanabildiği görülmektedir. Özellikle her yıl en fazla açığın orta-yüksek teknolojili sektörlerde verilmesi dikkat çekmektedir. 12 13 SGK, İstatistik Yıllığı (2011) SGK, İstatistik Yıllığı (2011) 56 Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar) 30.000.000.000 20.000.000.000 10.000.000.000 0 Yüksek -10.000.000.000 Orta-Yüksek -20.000.000.000 Orta-Düşük -30.000.000.000 Düşük -40.000.000.000 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 -50.000.000.000 Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki en çok ihracat yapan il Manisa iken; diğer Bölge illerinin düşük ve orta düşük teknolojili sektörlerde daha başarılı olduğu görülmektedir. Manisa 1.746.252.277 dolar (ve %36,4’lük pay) ile ülke genelinde en çok yüksek teknolojili sektör ihracatı yapan il konumundadır. Ayrıca Manisa ihracatında yüksek teknolojili sektörlerin payı %43’tür ve il, bu değerle de ülke genelinde ilk sırada yer almaktadır. İlde %32,7 olan orta-yüksek teknolojili sektörler ihracatı, %28,4 olan ülke geneli değerinin üzerinde iken; yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlerin toplam payında bazı illerin gerisinde kaldığı görülmektedir.14 Bu durum ilde dengeli bir teknoloji artışı olmadığının ve ilin ihracattaki başarılı konumunun birkaç istisnai firmaya bağlı olduğunun göstergesidir. Manisa dışındaki Bölge illerinin ise sadece düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde dış ticaret fazlası verdikleri dikkat çekmektedir. Ayrıca; yüksek ve ortayüksek teknolojili sektörlerdeki ihracat payının Afyonkarahisar’da %3,9; Kütahya’da %3,3 ve Uşak’ta %8,6 gibi ülke genelinin çok altında değerlerde olması, bu illerin Bölgeye gerekli desteği sağlayamadığını ve ihracattaki teknoloji yapısı yönünden Bölge içinde ciddi bir dengesizlik olduğunu göstermektedir. 15 Bu durumun aşılması için Bölgede Manisa dışındaki illerin yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki ihracatlarını arttırmaları gerekmektedir. Bölgede yenilik ortamının geliştirilmesi için birçok paydaşın işbirliği içerisinde çalışması gerektiği görülmektedir. Şekil 5’teki TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi incelendiğinde, Bölgedeki yenilik ortamının çok sayıda aktörün olduğu kompleks bir yapıda olduğu anlaşılmaktadır. Harita 5’te sunulan inovasyon endeksine göre, bu aktörlerin özellikle Bölge içinde Manisa ilinde etkili oldukları ortaya çıkmaktadır. Afyonkarahisar’ın ise yenilik alanında Bölgenin diğer illerinden daha düşük bir değere sahip olduğu görülmektedir. Bölgede genelinde yenilik alanında olumlu görünen genel duruma karşın, Manisa dışındaki Bölge illerinin ülkenin batısında yer alan komşu illere göre geride kalmış olması bu alandaki faaliyetlerin yeterli durumda olmadığının göstergesidir. 14 15 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 57 Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi, 2014 58 Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları (2010-2011) Kaynak: İstanbul Üniversitesi, İstanbul’da Bilgi Odaklı Küresel Rekabet Projesi (2012) 2.2 SANAYİ Bölge illerinde kurulan şirketlerin sermayelerinin Türkiye geneline oranı %2,2’dir. Ülke genelinde 2009 yılında kurulan şirketlerin toplam sermayeleri 2.108.598.000 TL olup, ülke genelinde kurulan 8.346 imalat sektörü şirket ve kooperatifinin 38’i Afyonkarahisar’da, 31’i Kütahya’da, 71’i Manisa’da ve 24’ü Uşak’ta kurulmuştur. Yine aynı yıl verilerine göre, ülke genelinde imalat sektöründe kurulan şirket ve kooperatiflerin 164’ü (%2,0’si) Bölgede kurulmuştur. Bölge genelinde kurulan işletmelerin toplam sermayeleri 46.307.000 TL olup, illere göre dağılımı Tablo 21’de verilmektedir. Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri Toplamının İllere Göre Dağılımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Sermaye (TL) 10.345.000 10.365.000 20.412.000 5.185.000 46.307.000 Türkiye Geneline Oranı (%) 0,5 0,5 1,0 0,2 2,2 Kaynak: TÜİK, İş Demografisi İstatistikleri (2009) Bölgedeki 16 ilçede toplam 23 OSB ve üretim aşamasına geçmiş 18 OSB bulunmaktadır. Bölgede üretim aşamasına geçmiş OSB bulunan ilçeler; Manisa Merkez, Akhisar, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Dinar, Emirdağ, İscehisar (Mermer İhtisas), Sandıklı, Şuhut, Kütahya Merkez (2 adet), Gediz, Tavşanlı, Uşak Merkez (2 adet) ve Karahallı’dır. Söz konusu ilçelerden Afyonkarahisar Merkez ve Akhisar (Zeytin ve Zeytinyağı İhtisas)’da yeni OSB kurulması çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca; Kula (Deri), Simav, Soma, Altıntaş, İhsaniye ve Dazkırı (Dokuma ve Konfeksiyon)’da OSB kurulması için 59 girişimler devam etmektedir. 16 Türkiye’deki OSB sayısının 277 olduğu düşünüldüğünde Bölgedeki OSB sayısının Türkiye’dekinin %8,3’ü olduğu görülmektedir. Bu oran TR32 Bölgesi’nde %5 düzeyindedir. Bölgedeki işletmelerin büyük çoğunluğu nitelikli eleman eksikliği çekmektedir. Yapılan saha çalışmalarına 17 göre Bölgedeki işletmelerin %29,8’i yenilik yapma konusunda nitelikli eleman eksikliği sorunuyla karşılaşmaktadır. Diğer öne çıkan sorunlar %11,7’yle bilgiye ve teknolojiye erişim, %10,5’le finansmana erişim ve yetersiz teşviklerdir. Bu açıdan bakıldığında Bölgede altyapı ve finansman eksikliğinin de sistematik sorunlar arasında yer aldığı anlaşılmaktadır. Ülke genelinde en çok istihdamın bulunduğu sektörler ile Bölge genelinde en çok istihdamın olduğu sektörler benzerlik göstermektedir. Ülke genelindeki 328.440 imalat sektörü işletmesinin 13.134’ü (%4’ü), 2.842.975 imalat sektörü çalışanının ise 115.662’si (%4,1’i) Bölgede bulunmaktadır. 18 Ülke genelinde çalışan sayısı yönünden öne çıkan sektörler %16,6 ile Giyim ürünlerinin imalatı, %15 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç), %13 ile Gıda ürünlerinin imalatı ve %10,3 ile Mobilya imalatıdır. Bölge genelinde ise çalışan sayısı bakımından %19,6 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) başı çekmektedir. Diğer sektörlerin durumu ise Tablo 22’de verilmiştir. Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektör Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim ürünlerinin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Mobilya imalatı Diğer Bölge İçindeki Oranı (%) 19,6 16,6 10,4 10,1 10,1 10,0 23,2 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) Bölgede Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, katma değer açısından ilk sıradadır. Bölgede katma değer açısından diğer önemli sektörler Gıda ürünlerinin imalatı, Elektrikli teçhizat imalatı, Tekstil ürünlerinin imalatı ve Bilgisayarların elektronik ve optik ürünlerin imalatıdır. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının ilk sırada olmasında Bölgedeki seramik ve mermer üretiminin etkisi büyüktür. Değerler Grafik 10’da gösterilmektedir. 16 17 18 OSBÜK Bilgi Sistemi TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi, 2014 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 60 Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012) Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı; %20,1 Diğer Sektörler; %37,7 Gıda ürünlerinin imalatı; %14,0 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı; %7,1 Tekstil ürünlerinin imalatı; %8,8 Elektrikli teçhizat imalatı; %12,3 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları19 Bölgedeki sanayi üretiminde en yüksek payı %19 ile Gıda ürünlerinin imalatı almaktadır. Gıda sektörünü Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ve Elektrikli teçhizat imalatı takip etmektedir. Bölgedeki sanayi üretiminde ilk üç sektörün payı toplam üretimin %47’sini, ilk 10 sektörün payı ise toplam üretimin %87’sini oluşturmaktadır. Bu da Bölge sanayisinde bir yoğunlaşma olduğunu göstermektedir. Bölge sanayisinde sektörlerin payı Grafik 11’de gösterilmiştir. Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012) Kimyasalların ve Motorlu kara Diğer Sektörler kimyasal taşıtı, treyler %13 ürünlerin imalatı (römork) ve yarı %4 treyler (yarı römork) imalatı %4 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı %5 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) %6 Ana metal sanayii %6 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı %6 Gıda ürünlerinin imalatı %19 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı %16 Tekstil ürünlerinin imalatı %9 Elektrikli teçhizat imalatı %12 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları20 Bölgede 2008-2012 yılları arasında imalat sektöründeki istihdam ülke genelinden daha hızlı artmıştır. Ülke genelinde, 2008-2012 yılları arasında imalat sektöründeki işyeri sayısı %18,6; çalışan sayısı ise %30,8 artmıştır. Söz konusu değerler Bölgede sırasıyla %6,7 19 TÜİK verileri aracılığıyla sektörlerin Bölgedeki illerde 20 TÜİK verileri aracılığıyla sektörlerin Bölgedeki illerde ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama katma değerleri ile SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir. ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama üretim değerleri ile SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir. 61 ve %37,2 olarak gerçekleşmiştir. 21 Bu verilerden, Bölgede ülke geneline göre daha büyük işletmelerin kurulduğu anlaşılmakta olup, Bölgenin büyük ölçekli yatırımlar için tercih edildiği ifade edilebilir. Bölgede, Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektöründeki yatırımların oranı artarken; Tekstil ürünleri imalatı ile Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sektörlerindeki yatırımların oranı azalmaktadır. 2003 yılında 5. sırada bulunan Tekstil ürünleri imalatı yatırımları, 2008 yılında ilk sıralarda yer almamıştır. Bu da Bölgede tekstil yatırımlarının azaldığını ve bu yatırımların başka sektörlere kaydığını göstermektedir. Bölgede Gıda ürünleri ve içecek imalatı yatırımları 2003 yılında %11,9 ile 4. sıradayken, 2008 yılında %15,8 ile 2. sıraya yükselmiştir. Yine Bölgede Fabrikasyon metal ürünleri imalatı yatırımları 2003 yılında 6. sıradayken, 2008 yılında 1. sıraya yükselmiştir. Bu veriler Bölgeye yapılan yatırımların Fabrikasyon metal ürünleri ile Gıda ürünleri ve içecek imalatına kaydığını göstermektedir. 22 Ayrıca; Gıda ürünleri ve içecek imalatı; Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizatı hariç) sektörlerinde, Bölgedeki yatırım oranı ülke genelinin çok üzerindedir. Bu durum; bu sektörlerin Bölgede parlayan sektörler olduğunu göstermektedir. Bölgedeki sektörlerin istihdamdaki payları çok değişmezken ilk sıralardaki sektörlerin paylarında azalma görülmektedir. Bölge istihdamında en çok paya sahip Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörünün yüzdesi yaklaşık 2 puan azalırken; ikinci sıradaki Gıda ürünlerinin imalatının yüzdesi 1,4 puan azalmıştır. Üçüncü sırada Tekstil ürünlerinin imalatı sektörünün payı sabit kalırken; Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) sektörünün yüzdesi yaklaşık 1 puan; Elektrikli teçhizat imalatı ile Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı sektörlerinin yüzdeleri yaklaşık 2’şer puan artmıştır. 23 Bu durum sektörel dağılımı daha dengeli hale getirmektedir. Ülke genelinde ilk sırada yer alan Giyim eşyalarının imalatının Bölgede çok gerilerde kalması bu sektörün Bölgede zayıf olduğunu; Gıda ürünlerinin imalatı, Elektrikli teçhizat imalatı ile Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörlerinin Bölgede ülke genelindeki paylarının çok üzerinde değerlere sahip olması ise Bölgenin bu sektörlerde ihtisaslaştığını göstermektedir. Bölge illerinde çalışan sayıları yönünden öne çıkan sektörler genel olarak benzerlik gösterirken; Manisa’da sektörler daha dengeli dağılmıştır ve farklı sektörler de öne çıkmaktadır. SGK 2012 yılı verilerine göre; Afyonkarahisar’da en çok kişinin istihdam edildiği sektör 7.469 kişiyle diğer metalik olmayan maden ürünleri; Kütahya’da 8.081 kişiyle yine diğer metalik olmayan maden ürünleri; Manisa’da 13.804 kişiyle gıda ürünlerinin imalatı, Uşak’ta ise 11.562 kişiyle Tekstil ürünlerinin imalatıdır. İller bazında sanayi istihdamının dağılımı Grafik 12’de gösterilmektedir. 21 22 23 SGK (2013) TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010). Detaylı bilgiler Ek 9’da verilmiştir. SGK (2013) 62 Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı Kaynak: SGK (2012) Bölgede en çok istihdama sahip 5 sektör aynı zamanda olgun küme yapısına sahiptir. Sektörlerdeki kümelenme potansiyelinin tespiti için yaygın olarak 3-Yıldız Analizi kullanılmaktadır. Söz konusu analizde; yoğunluk, büyüklük ve başatlık kriterleri kullanılır ve bu kriterlerden her birine bir yıldız verilir. Analizin yapıldığı yerde üç yıldız alan sektörün kümelenme potansiyeli olduğu sonucuna varılır. 24 Bu analize göre Bölgede olgun küme yapısındaki sektörlerin listesi Tablo 23’te sunulmaktadır. Tablo 23 - 3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler Sektör (NACE Rev.2) 10 13 23 25 1,38 Büyüklük (%) 5,61 Başatlık (%) 18,08 1,12 4,57 13,00 3,18 12,93 21,33 1,05 4,26 9,23 Sektör Adı Yoğunluk Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede orta düzeydeki devlet yardımları yatırımlarda etkili olmaktadır. Tablo 24’teki ülke genelinde yatırımlardaki devlet yardımlarının 2009 yılındaki dağılımı incelendiğinde, bu yardımların yoğunlaştığı bölgelerin 2010 yılında yatırımlardaki payını arttırdığı anlaşılmaktadır. 2009’da en çok devlet yardımı alan TR41 Bölgesi’nin 2010 yılındaki 24 Üç Yıldız Analizi hakkında daha detaylı bilgi Ek 10’da verilmiştir. 63 yatırım payının %5,5’ten %6,1’e çıktığı görülmektedir. Yoğun olarak devlet yardımı yapılan bölgelerde kalıcı bir etki oluşarak sonraki yıldaki yatırımlarda ülke genelinin üzerinde artışlar yaşanmaktadır. Bölge ise %3,9’luk payıyla devlet yardımlarının orta düzeyde yoğunlaştığı bölgeler arasında yer almaktadır. Bu yönüyle Bölgenin 2010 yılında yatırımlardaki payının %1,6’dan %2,1’e çıkması, Bölgede yapılan devlet yardımlarının yatırımları tetikleyen ve rekabet gücünü arttıran bir faktördür. Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%) Bölge TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) TR62-(Adana, Mersin) TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) TR10-İstanbul TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) Yatırım Payı (2009) Yatırım Payı (2010) Devlet Yardımı Yatırımı Payı (2009) 5,5 6,1 19,9 2,7 2,8 15,9 5,2 6,8 9,5 36,7 36,9 8,9 2,1 2,7 5,0 9,3 3,2 4,3 1,6 2,1 3,9 3,4 3,0 3,5 1,0 1,2 3,4 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010); Ekonomi Bakanlığı (2009); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki yabancı yatırımlar, Afyonkarahisar ve Manisa’da yoğunlaşmaktadır. Uluslararası doğrudan yatırımlar bir ülkenin cari açığının kapanmasında ve ülkeye teknoloji ve know-how kazandırmakta başrollerden birine sahiptir. Doğrudan yabancı yatırımlar ayrıca ülkenin döviz rezervlerini de artırmakta ve genel kabul edilen görüşe göre ekonomiyi kırılganlıktan uzaklaştırmaktadır. Bu bağlamda Bölge’deki yabancı yatırımların sayısı ve değeri önem kazanmaktadır. Ekonomi Bakanlığı’nın verilerine göre 2012 yılında Afyonkarahisar’a 16 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiştir. Bu yatırımların toplam değeri 417 milyon TL’dir. Bu yatırımlar ile 851 istihdam sağlanmıştır. 2012 yılında Kütahya’ya 2 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiş olup bu yatırımların toplam değeri 12 milyon TL’dir ve 170 kişiye istihdam sağlanmıştır. 2012 yılında Manisa’ya 11 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiş olup 306 milyon TL’lik yatırım yapılmıştır. Bu yatırımların ürettiği istihdam 557’dir. Uşak’ta 2012 yılında 1 adet teşvik belgeli yatırım gelmiş olup bu yatırımın değeri 78 milyon TL’dir. Bu yatırım 64 kişiye istihdam sağlamıştır. 64 Manisa dışındaki teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde az sayıda sektörde yoğunlaşma görülmektedir.25 Alt bölgelerde istihdam yönünden imalat sanayi içerisindeki sektörel yoğunlaşmalar incelendiğinde alt bölgeler arasında farklılıklar olduğu görülmektedir. Gıda, içecek, ağaç ve mantar ürünleri ile taş ve toprağa dayalı sanayi ürünleri Bölge genelinde çok sayıdaki alt bölgenin yoğunlaştığı sektörlerdir. Bolvadin, Simav, Demirci ve Banaz alt bölgeleri çok sayıda (4-8 arasında) sektörde yoğunlaşmaktadır. Bu durum söz konusu alt bölgelerde düşük üretim kapasitesine bağlı olarak, sektörel uzmanlaşmanın gerçekleşmemesi ve bazı sektörlerin istihdamının hiç bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Afyonkarahisar, Akhisar, Kütahya ve Uşak alt bölgelerinde ise nispeten daha az sektörde (3-4 arasında) sektörel yoğunlaşma göze çarpmaktadır. Bu durumun nedeni ise bu alt bölgelerde belli bir düzeye ulaşan sanayi üretiminin belirli sektörlerde uzmanlaşma eğiliminin görülmesidir. Manisa alt bölgesi ise çok sayıda ve diğer alt bölgelerden ayrışan sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Bu durum, söz konusu alt bölgede belirli sektörlerde uzmanlaşma seviyesinin de aşıldığını ve alt bölgenin rekabetçi bir yapıda olduğunu göstermektedir. Alt bölgelerde mekânsal yoğunlaşmanın olduğu sektörler ve bu sektörlerin katsayıları Harita 6’da sunulmaktadır. Harita 6 - Alt Bölgelere Göre Sektörel Yoğunlaşmalar Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Harita Açıklaması: Sütun uzunlukları yerelleşme katsayılarının büyüklüğünü, numaralar ise NACE Rev. 2 sektör kodlarını göstermektedir. Tüm teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde kümelenme potansiyeli olan sektörler mevcuttur. Alt bölgelerde sektörel yoğunlaşmaların yüksek ve işletme sayısının 25 Bir sektörün belli bir mekândaki yoğunlaşma tespiti için kullanılan yerelleşme katsayısı ilgili mekânda söz konusu sektörün istihdamdaki payının, sektörün ülke genelindeki istihdamdaki payına bölünmesiyle bulunmaktadır. Bu bölümün 1’den büyük olduğu sektörler ilgili mekânın yoğunlaştığı sektörlerdir. 65 fazla olduğu sektörlerde uzmanlaşma ve kümelenme faaliyetlerinin bir arada yürümesi alt bölgelerde söz konusu sektörlerin rekabet gücünün artmasına sebep olacaktır. Buna göre yapılan değerlendirmede alt bölgelerde kümelenme faaliyetlerinde bulunacak sektör önerileri Tablo 25’da sunulmaktadır.26 X Uşak Alt Bölgesi X Akhisar Alt Bölgesi Kütahya Alt Bölgesi X Manisa Alt Bölgesi Sandıklı Alt Bölgesi Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Afyonkarahisar Alt Bölgesi Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler X X X X X X X X X X X X X X X Kaynak: SGK (2013), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar ve Uşak alt bölgelerinde gelişme potansiyeli bulunan sektör sayıları diğer alt bölgelere göre daha fazla sayıdadır. Alt bölgelerde henüz yerelleşmemiş (yoğunlaşma katsayısı 1’den düşük), mevcut sektörel yapıya göre gelişme ihtimali yüksek ve alt bölgedeki niteliği arttıracak sektörler Ek 11’de sunulmaktadır. Buna göre gıda ile kurulum-onarım sektörlerinin tüm alt bölgelerde potansiyeli bulunurken Manisa başta olmak üzere merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde çok sayıda sektörün potansiyeli mevcuttur. Bolvadin, Simav ve Demirci gibi alt bölgeler ise genel olarak tekstil ve mobilya gibi geleneksel üretim yapısına sahip, sınırlı sayıda sektörde potansiyele sahiptir. Sandıklı, Simav, Akhisar, Demirci, Uşak ve Banaz alt bölgelerinde teknoloji düzeyi diğer alt bölgelere göre daha düşüktür. Bu alt bölgelerdeki teknoloji düzeyini artırabilecek sektörler daha fazladır. Eurostat tarafından kullanılan sınıflandırmaya göre sanayi sektörleri teknoloji düzeyleri açısından 4 kategoriye ayrılmaktadır. NACE Rev. 2 kodu 10-18 ile 31-32 arasındaki sektörler düşük; kodu 19, 22-25 arasında ve 33 olan sektörler 26 Alt bölgede LQ katsayısı 1 ve daha büyük ve en az 30 işletmenin bulunduğu sektörler belirlenmiştir. Değerlendirmeye teknoloji odaklı ve yeşil üretim gelişim alt bölgeleri tabi tutulmuştur. Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı sektörü değerlendirilmeye alınmamıştır. 66 orta-düşük, 20 ve 27-30 arasındaki sektörler orta-yüksek; 21 ve 26 olan sektörler ise yüksek teknolojilidir. Bu açıdan, alt bölgelerde istihdam verileri kullanılarak yapılacak yatırımların hangi sektörlerde ortalama teknoloji düzeyini arttıracağı belirlenmiştir. Buna göre Afyonkarahisar, Bolvadin, Kütahya ve Manisa gibi genelde merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde sadece yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere yapılacak yatırımlar ortalama teknoloji düzeyini arttırırken, diğer alt bölgelerde ise bunlara ek olarak orta-düşük teknolojili sektörlerdeki yatırımların da teknoloji düzeyini arttıracağı görülmektedir. Merkez ilçeyi barındırmasına rağmen istisnai olarak Uşak alt bölgesi, tekstil ve deri gibi geleneksel ve teknoloji düzeyi düşük iki sektörde yoğunlaştığından ortalama teknoloji düzeyi düşüktür. Alt bölgelerde teknoloji düzeyini arttıracak sektörler EK 12’de sunulmaktadır. Bölgedeki sanayi alanlarının daha çok merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde yoğunlaştığı görülürken, özellikle Afyonkarahisar’ın ilçelerinde düşük doluluk oranları dikkat çekmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın 19.09.2013 tarihli verilerine göre Bölgedeki aktif 18 organize sanayi bölgesinde 69.631 kişi çalışmaktadır. Doluluk oranı en yüksek bölgeler Afyonkarahisar, Kütahya Merkez I, Manisa, Uşak ve Uşak Deri OSB’lerdir. Ayrıca Bolvadin, Şuhut, Sandıklı, Dinar, Kütahya Merkez II, Salihli ve Karahallı dışındaki OSB’lerde parsellerin çoğunun tahsisli olması Bölgedeki ilave sanayi alanı ihtiyacını göstermektedir. Bunun yanı sıra Bölgedeki 30 aktif küçük sanayi sitesinde 5.949 işletme faaliyet göstermektedir. Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri OSB Adı İmar Planı (Ha) Parsel Sayısı Afyonkarahisar 702,6 307 Tahsis Yapılan Parsel Sayısı 304 Üretim İnşaat Proje Mevcut İstihdam 298 5 1 7.570 Proje Bazında Doluluk Oranı (%) 98,4 İscehisar (Mermerciler) Emirdağ 150 51 46 7 24 15 247 53,5 105 Bolvadin 128 54 53 4 6 43 149 20,4 67 2 - 2 - - 3,0 180,2 152 22 1 2 19 1 1,9 Sandıklı 50 45 23 2 5 16 20 15,9 Dinar 375 78 8 1 2 5 47 3,8 Kütahya Merkez I 235 85 85 74 7 4 5.383 95,3 Kütahya Merkez II 349 31 15 5 5 5 235 33,3 Tavşanlı 115 22 17 1 6 10 780 31,8 Şuhut Manisa 994 225 212 177 13 22 37.393 81,9 334,6 56 56 17 15 24 2.050 54,2 254 159 54 38 12 4 713 31,5 Akhisar 291,6 82 71 37 17 17 2.160 66,7 Uşak 659,3 343 341 228 42 71 8.534 78,0 Uşak Deri 462,5 283 278 225 49 4 3.700 79,0 Gediz 110 31 27 15 3 9 574 60,0 Karahallı 67,3 87 18 5 4 9 75 10,3 Turgutlu Salihli Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (19.09.2013 tarihinde alınmıştır) 67 Harita 7 - Büyüklüklerine Göre Küçük Sanayi Siteleri ve Doluluk Oranları Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (19.09.2013 tarihinde alınmıştır) Harita Açıklaması: Daire büyüklüklerine işletme sayılarına göre verilmiş olup, kırmızı kısım doluluk oranlarını göstermektedir. Birden fazla KSS olan ilçelerde toplam firma ve doluluk oranları verilmiştir. 2.3 TARIM Tarım, Bölge ekonomisi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Tablo 27’ye göre, Bölgenin 4.206 bin hektar olan toplam yüzölçümünün %35’i tarım arazisinden oluşmaktadır. Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30’dur. Bölge, ülke tarım alanlarının %6,2’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki tarım alanlarının toplam il yüzölçümüne kıyasla en fazla olduğu il %41,7’lik oranı ile Uşak, en düşük olduğu il ise %27,3 ile Kütahya’dır. Kütahya ilindeki orman alanlarının fazlalığı, tarım alanı oranlarının düşük kalmasına sebep olmaktadır. Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) Afyonkarahisar 1.154.322 Toplam Tarım Alanı (ha) 465.254 Kütahya 1.172.686 320.099 260.699 45.283 Manisa 1.325.265 459.514 259.451 Uşak 553.916 230.829 214.508 Bölge 4.206.189 1.475.697 Türkiye 78.534.700 Bölge Payı (%) 5,36 Yüzölçümü (ha) 366.161 Nadas Alanı (ha) 73.516 Sebze Alanları (ha) 7.493 18.083 Süs Bitkileri (ha) 0,62 6.580 7.537 0,61 10.884 3.384 185.721 74,10 759 7.160 8.402 0,00 1.100.819 130.442 24.617 219.744 75,33 23.795.481 15.464.452 4.286.137 827.114 3.212.989 4.789,54 6,20 7,12 3,04 2,98 6,84 1,57 Tahıllar (ha) Meyvelikler (ha) Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri 68 Bölge illerinden Afyonkarahisar ve Manisa tarımsal üretimde ülke genelinde üst sıralarda yer alırken; Afyonkarahisar hayvansal üretimde, Manisa ise bitkisel üretimde öne çıkmaktadır. Tablo 28’e göre bitkisel üretim değerlerinde Manisa %2,8’lik, Afyonkarahisar ise %1,5’lik payıyla ülke genelinde sırasıyla 10. ve 19. sıralarda yer almaktadır. Afyonkarahisar, canlı hayvanlar değeri açısından %2,3’lük, hayvansal üretim açısından %0,7’lik pay ile ülke genelinde 6. ve 15. sıralarda bulunmaktadır. Manisa ise ülke genelindeki canlı hayvan değerinin %2,1’ine sahipken; hayvansal üretimin %0,5’ini yapmakta ve 81 il arasında sırasıyla 13. ve 26. sıralarda yer almaktadır. Söz konusu veriler; tarım ve hayvancılığın Bölge açısından önemini vurgulamaktadır. Bölgedeki tüm illerin; bitkisel üretim, hayvansal üretim ve canlı hayvanlar değeri açısından ülke genelindeki konumları Tablo 28, Tablo 29 ve Tablo 30’da sunulmaktadır. Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bitkisel Üretim (1.000 TL) 1.365.832 772.101 2.510.321 532.102 Payı (%) 1,5 0,9 2,8 0,6 Sırası 19 39 10 48 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Canlı Hayvanlar Değerleri (1.000 TL) 1.372.260 787.852 1.263.149 694.715 Payı (%) 2,28 1,31 2,10 1,16 Sırası 6 31 13 37 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları İl Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Hayvansal Üretim Değerleri (1.000 TL) 283.668 162.494 230.796 124.900 Payı (%) 0,67 0,38 0,54 0,29 Sırası 15 39 26 50 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Bölgede toplam işlenen tarım alanları içinde ekilen alanların oranı ülke genelinin üzerindeyken; Manisa sebze bahçelerinin oranı ile öne çıkmaktadır. Tablo 31’e göre 2011 yılında ülke genelinde işlenen tarım alanlarının %76,5’i ekilen arazi iken; bu oran Bölge illerinden Afyonkarahisar’da %83,6; Kütahya’da %84; Manisa’da %85,6; Uşak’ta ise %96,6’dır. Sebze bahçeleri oranı ise ülke genelinde %3,9 iken, Manisa’da %10,9’dur. Bölgenin diğer illerinde söz konusu oranın ülke genelinin altında olduğu görülmektedir. Bu durum, söz konusu illerde bitkisel üretimde yaratılan katma değerin düşük kalmasına yol açmaktadır. 69 Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye İşlenen tarım alanı (Ha) 455.416 310.750 310.450 217.502 20.538.928 Ekilen (%) 83,6 84,0 85,6 96,6 76,5 Nadas (%) 14,6 13,6 3,5 0,3 19,6 Sebze bahçeleri alanı (%) 1,8 2,4 10,9 3,1 3,9 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Uzun ömürlü bitkiler içinde Manisa hem bağ hem de zeytin ağaçları açısından öne çıkmaktadır. Ülke genelinde uzun ömürlü bitkilerin kapladığı alanın %15,3’ü bağ, %25,8’i zeytin ağaçlarından oluşmaktadır. Bu oranların Manisa’da sırasıyla %39,9 ve %48,5 olduğu görülmektedir. Ayrıca bağ alanlarının oranı Uşak’ta %58,5; Kütahya’da ise %15,7 seviyesindedir. Uzun ömürlü bitkilerin ülke genelinde ve Bölge illerindeki dağılımı Tablo 32’de sunulmaktadır. Bağ ve zeytin alanlarının fazlalığı, tarımda yaratılan katma değeri olumlu etkilemektedir. Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı Toplam uzun Diğer meyveler, içecek ve ömürlü bitkiler baharat bitkileri alanı alanı (Ha) (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye 17.882 8.571 183.396 8.075 3.091.136 91,6 84,3 11,6 41,3 58,9 Bağ alanı (%) 8,4 15,7 39,9 58,5 15,3 Zeytin ağaçlarının kapladığı alan (%) 0,0 0,0 48,5 0,2 25,8 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Manisa ili, gerek tarımsal üretimde gerekse ürün çeşitliliğinde Bölge genelinde öne çıkmaktadır. Bölgedeki bitkisel üretim değeri 6.434.982.210 TL’dir. Söz konusu değerde en büyük pay Manisa’nın olmuştur. Grafik 13’te illerin bitkisel üretimdeki payı gösterilmiştir. Bitkisel üretim miktarı yönünden Bölgede öne çıkan Manisa’nın Bölgedeki 128 bitkisel üründen 112’sini üreterek ürün çeşitliliğinde de önde olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar 101, Kütahya 102, Uşak ise 99 çeşit ürün üretmektedir. TÜİK tarafından hazırlanan 2009 yılı Hayvansal Üretim Değerleri ile 2011 yılı Tarımsal Fiyat İstatistikleri kullanılarak elde edilen hayvansal ürünler değerlerine göre; Bölgedeki hayvansal üretim değeri 2.568.039.188 TL iken; söz konusu değer Manisa’da 1.235.734.819 TL (%48,1)’dir. Hayvansal ürünlerin üretim değerinin Afyonkarahisar’da 903.158.905 TL (%35,2), Kütahya’da 903.158.905 TL (%9,9), Uşak’ta ise 173.650.240 TL (%6,8) olduğu görülmektedir. 70 Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı %9 Afyonkarahisar %22 Kütahya %13 Manisa %56 Uşak Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri (2011); TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları27 Bölgede tarım işletmeleri küçük ve çok parçalı bir yapıya sahip olup, ihtisaslaşma düzeyi düşüktür. Bölge genelinde tespit edilen tarımsal alt yapı problemleri esas olarak ülke genelinde yaşanan sorunlardan çok farklı değildir. 2001 Genel Tarım Sayımına göre, tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi düşük olup, işletmelerin büyük bir çoğunluğu (%67) hem bitkisel üretimi hem de hayvansal üretimi bir arada yürüten küçük aile işletmesi görünümündedir. Tarımsal araziler veraset yoluyla parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Türkiye genelinde 2001’de yapılan son Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre ülke genelindeki ortalama işletme büyüklüğü 61,8 dekardır. Bölgede sulanabilir tarım arazileri yetersizdir. Tablo 33’e göre, Bölge genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,3’ünü oluşturmaktadır ve bu oran %24,1 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Manisa ilinde sulu tarım arazilerinin oranı %40,2 ile Bölgedeki en yüksek değere sahipken, Uşak ili %8’lik oranı ile Bölgenin en dezavantajlı ilidir. Ürün yetişme döneminde kuraklık ve düzensiz yağış riskleri nedeniyle sulanan alanların artması, tarımsal üretim artışı ve istikrarı için hayati öneme sahiptir. Bölgedeki daha çok alanın sulanabilir hale gelmesi ile birlikte katma değeri ve pazarlama olanağı daha yüksek olan yeni ürünlerin üretiminin artırılması sağlanabilecektir. Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Toplam Tarım Arazisi (ha) 536.268 409.488 515.192 235.546 1.696.494 23.795.481 Sulu Tarım Arazisi (ha) Sulu Arazi Oranı (%) Kuru Tarım Arazisi (ha) Kuru Arazi Oranı (%) 195.513 59.168 207.049 18.970 480.700 5.731.711 36,46 14,45 40,19 8,05 28,33 24,09 340.755 350.320 308.143 216.576 1.215.794 18.060.770 63,54 85,55 59,81 91,95 71,67 75,90 Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012) 27 Kurutulan ürünlerin fiyat değerleri İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden temin edilerek, ilde fiyatı oluşmayan ürünlerin fiyat değerleri ise en yakın ildeki fiyat kullanılarak oluşturulmuştur. 71 Bölgede bir yandan modern tarım teknikleri kullanılırken, diğer yandan geleneksel metotlarla üretim yapılmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan ilçelerde tarımsal uygulamaların geleneksel metotlarla yapıldığı tespit edilmiştir. Bazı ilçe ve köylerde aşırı ve bilinçsiz gübre ve ilaç uygulaması, salma ya da karıkla sulama, elle hasat ve yetersiz mekanizasyon olduğu belirlenmiştir. Buna karşılık Akhisar, Sandıklı ve Bolvadin gibi bazı alt bölgelerde sertifikalı tohum kullanımı, damla ya da yağmurlama sulama teknikleri, bilinçli gübre ve ilaç uygulamaları ile gelişmiş mekanizasyona rastlanmaktadır. Geleneksel yöntemlerle üretim yapan üreticiler genellikle her yıl benzer ürünleri üretmekte, daha yüksek gelir elde edebilecekleri ürünlere yönelememekte, yeni girişimlerde bulunamamaktadırlar. Bölge, bitkisel üretim bakımından yüksek bir üretim potansiyeline sahip olup, Türkiye tahıl ve meyve üretim alanlarının yaklaşık %7’si Bölgede bulunmaktadır. Bitkisel üretim Bölge tarımında ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Bölgede ülke genelindeki pay yönünden fazla üretilen ürünler sırasıyla; üzüm, buğday, şekerpancarı, domates, arpa ve patatestir. Bölgedeki üzüm üretimi Türkiye genelinin %35’ini oluşturmaktadır. Türkiye buğday üretiminin %5,3’ü, şekerpancarı üretiminin %7’si, domatesin %8’i, arpa ve patatesin yaklaşık %10’u Bölgede gerçekleşmektedir. Tablo 34’te sunulan Bölgenin bitkisel üretim yapısına iller bazında bakıldığında buğday, şekerpancarı, patates ve arpa üretiminin Manisa dışındaki Bölge illerinde ilk sıralarda geldiği görülmektedir. Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton) Afyonkarahisar Üretim Ürün Miktarı Şeker Pancarı 741.822 Patates 422.984 Buğday 369.393 Arpa Yonca Vişne Hıyar Elma Hayvan pancarı Kiraz 331.048 286.350 42.409 40.781 38.011 31.575 30.671 Kütahya Üretim Ürün Miktarı Buğday 294.250 Şeker Pancarı 238.635 Arpa 110.331 Yonca Domates Patates Kiraz Üzüm Elma Nohut 74.260 37.190 31.652 26.664 25.733 23.465 22.684 Manisa Üretim Ürün Miktarı Üzüm 1.393.991 Domates 826.723 Mısır (dane) 245.044 Buğday Biber Zeytin Karpuz Kavun Arpa Yonca 233.672 161.509 116.085 107.950 103.887 69.010 63.068 Uşak Üretim Ürün Miktarı Arpa 217.155 Buğday 168.338 Şeker 64.616 Pancarı Yonca 61.605 Üzüm 37.072 Karpuz 34.185 Domates 34.182 Kavun 18.794 Hıyar 11.683 Elma 9.178 Kaynak: TÜİK, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012) Manisa ili bitkisel üretim miktarı ve değeri bakımından Bölgenin en gelişmiş ili konumundadır. Manisa’da üzüm, domates ve mısır gibi sulu tarımda yetiştirilen ürünler ağırlıktadır. Ancak; üretim miktarı bakımından önde gelen ürünler ile üretim değeri bakımından önde gelen ürünler arasında bazı iller için farklılıklar olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar’da en yüksek üretim değeri patates ve buğdaydan elde edilirken, Kütahya’da en yüksek üretim değeri buğday ve kiraza, Manisa’da çekirdeksiz kurutmalık ve yaş üzüm ile zeytine, Uşak’ta ise arpa, buğday ve çekirdekli kurutmalık üzüme aittir. 28 Bu durum Bölge 28 Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 72 illerinin tarımsal üretim noktasında farklılaştığını göstermektedir. Bu da Bölge ekonomisi açısından olumlu bir göstergedir. Afyonkarahisar ve Manisa illerinin hayvansal üretim miktarı bakımından Bölgenin en gelişmiş illeri olduğu görülmektedir. Bölgedeki süt üretiminin %37’si, kırmızı et üretiminin yaklaşık yarısı ve yumurta üretiminin %61’i Afyonkarahisar ilinde gerçekleşmektedir. Afyonkarahisar ili beyaz et üretiminde geri planda kalmakta olup, Manisa ili Bölgedeki beyaz et üretiminin neredeyse tamamını gerçekleştirmektedir. Bal üretiminde yine Manisa ve Afyonkarahisar illerinin üstün olduğu görülmektedir. Banaz, Simav ve Sandıklı alt bölgeleri süt üretiminde ilk sıralarda gelmektedir. Akhisar, Afyonkarahisar ve Banaz alt bölgeleri kırmızı et üretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bölgenin su ürünleri hariç hayvansal üretim miktarları da Tablo 35’te verilmiştir. Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) Ürün Süt Kırmızı et Beyaz et Yumurta Bal (Süzme) Afyonkarahisar 369.393 15.083 2.410 1.903.593 721 Kütahya 219.996 4.280 0 52.025 212 Manisa 268.678 9.026 124.490 1.119.417 753 Uşak 145.974 2.464 0 32.881 173 Bölge 1.004.040 30.852 126.901 3.107.916 1.859 Kaynak: TÜİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri; TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki yüksek meyve sebze üretimine karşılık soğuk hava depoları, kurutma tesisleri, seçme ve boylama makineleri, ambalajlama üniteleri yetersizdir. Meyve ve sebzelerin uygun koşullarda depolanmaması durumunda dayanıklılık sürelerinin çok kısa olması hem hasat sonrası ürün kaybına neden olmakta hem de zaten küçük ölçekli ve örgütsüz olan üreticilerin fiyat kontrollerini yitirmelerine neden olmaktadır. Bölgede üretilen yaş meyve ve sebzelerin yaklaşık %15-20’sinin daha pazara çıkamadan zayi olduğu ifade edilmektedir. Depolama ve ambalajlama tesisleri, ürünlerin sınıflandırılmasını sağlayacak makineler ile donatıldıklarında ürünün korunmasının yanı sıra ürünlerin kalite sınıflarına da ayrılmasını kolaylaştırmakta ve piyasada daha iyi bir fiyat elde edilmesini sağlamaktadır. Bölgede üretilen tarımsal ürünlerin bir kısmı tarıma dayalı sanayide işlenmeye elverişli çeşitlerden oluşmakta ve Bölgede bu tesislere ihtiyaç duyulmaktadır. Alt bölgelerin üretim yapısına uygun olarak bazı gıda işletmeleri gelişmiştir. Bölgede en fazla görülen tarıma dayalı sanayi tesisleri; et ve et ürünleri işleyen tesisler, süt ürünleri işletmeleri, patates işleme tesisleri, paketleme tesisleri, un ve yem fabrikalarıdır. Ancak, bazı tesislerin sayı ve kapasitelerinin yetersiz olduğu, bazılarının da atıl kaldığı tespit edilmiştir. Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması, tanıtılması ve yeni pazarlar bulunması ile ilgili sorunlar yaşandığı tespit edilmiştir. Bölgede üretilen tarım ürünlerinin geneline bakıldığında özellikle yurt dışına ihraç olanağı olan kuru üzüm, kiraz, vişne, elma vb. ürünlerin üretildiği görülmektedir. Özellikle ihraç olanağı olan bu ürünler için depolama, standardizasyon, 73 ambalajlama, lojistik, tanıtım, markalaşma, reklam vb. pazarlama faaliyetleri yeterince gerçekleştirilememektedir. Ayrıca yurt dışı pazarlar çeşitli kalite güvence sistemlerinin uygulanmasını ve sertifikalandırılmasını talep etmesine rağmen bu konuda Bölgede yeterli çalışma yapılmadığı gözlemlenmiştir. Bölgede ihracata yönelik ürünlerin kalitelerinin standardizasyonunu sağlayacak akredite laboratuvarlar yaygın olarak bulunmamaktadır. Manisa ilinde toprak ve bitki besin elementleri tespitinde kullanılan Merkez, Akhisar ve Salihli ilçelerinde 2’şer, Alaşehir ve Demirci’de ise 1’er toprak analiz desteğinde yetkili toprak-bitki analiz laboratuvarı bulunmaktır. Bölgenin diğer illerinden Afyonkarahisar’da 1’i Merkez ilçede diğerleri ise Bolvadin, Dinar ve Emirdağ ilçelerinde olmak üzere toplam 4 adet laboratuvar mevcuttur. Kütahya ve Uşak illerinde ise sadece merkez ilçelerde birer laboratuvar bulunmaktadır. Bölgedeki toplam yetkili bitki-toprak laboratuvarı sayısı 14’tür. Bölge illeri arasında tarımsal ürünlerde en çok ihracat yapan il Manisa’dır. 2011 yılında Manisa 620.554.136 dolarlık tarımsal ihracat gerçekleştirmiştir. Manisa’yı 103.402.532 dolarla Afyonkarahisar, 9.103.935 dolarla Uşak ve 620.268 dolarla Kütahya takip etmektedir. 2011 yılında Manisa’nın tarımsal ihracatında en büyük payı 274.726.704 dolar ile üzüm ihracatı almış olup üzüm ihracatı Manisa’nın toplam tarımsal ihracatının %44’üne denk gelmektedir. Afyonkarahisar 2011 yılında 67.754.496 dolarla en çok yumurta ihraç etmiştir. Afyonkarahisar’ın toplam tarımsal ihracatında yumurtanın oranı %65’tir. Uşak 2011 yılında 3.274.199 dolar değerinde kurutulmuş sebze ihraç etmiştir. Bu ihracat Uşak’ın toplam tarımsal ihracatının %35,9’una denk gelmektedir. Kütahya’nın tarımsal ihracatında en büyük payı peynir almaktadır. Kütahya 2011 yılında 317.128 dolar değerinde peynir ve pıhtılaşmış ürün ihraç etmiştir. Bu değer Kütahya tarımsal ihracatının %51’ine denk gelmektedir. 29 Manisa’nın Bölgenin tarımsal ihracatının önemli kısmını tek başına gerçekleştiriyor olması, ildeki üretim kültürünün ve altyapısının gücünü ortaya koymaktadır. Bölge yöresel ürünler açısından zengindir. Afyon kaymağı, mermeri, pastırması ve sucuğu, Akhisar domat ve uslu zeytinleri, Salihli kirazı ve odun köftesi ile Tavşanlı leblebisi Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil edilerek coğrafi işareti alınmıştır. Yöresel ürünlerin coğrafi işaret alması markalaşma yolunda önemli bir adım olup, Bölgenin diğer yöresel ürünleri için de coğrafi işaret başvurularının yapılması faydalı olacaktır. Bölge yetiştiricilerinin genel eğitim düzeyi yeterli seviyede değildir ve tarımsal üretimde teknik desteğe ihtiyaç duyulmaktadır. Bölge genelindeki tarım işletmeleri sahiplerinin konularında tecrübe sahibi olmalarına karşılık, eğitim düzeylerinin düşük olduğu tespit edilmiştir. Bölge üreticilerinin bitki besleme, yeni üretim teknikleri ve özellikle hastalık ve zararlılar ile mücadele konularında sıklıkla bilgi edinme ihtiyacı duydukları ifade edilmektedir. Üreticilerin çok küçük bir kısmı bilgiye kendi çabaları ile erişirken, çoğunluğun tarımsal üretim konularında teknik desteğe ihtiyacı vardır. Bölgede veteriner ve ziraat mühendislerine ihtiyaç olduğu tespit edilmiştir. Hayvancılık işletmelerinde, hayvan bakıcısı 29 TÜİK (2012) 74 sıkıntısı duyulduğu belirtilmiştir. Süt ürünleri işletmelerinde peynir ve diğer süt ürünleri ustalarının zor bulunduğu ifade edilmektedir. Et üretim tesislerinde çalışacak üretim ustalarına, soğuk hava depolarında çalışacak elemanlara ve makine bakım ustalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Sera üretimindeki gelişmelere paralel olarak bu alanda çalışabilecek elemanların yetiştirilmesine ihtiyaç vardır. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve depolanmasında da kalifiye elemanlar gerekmektedir. Bölgenin doğu kesimlerinde yağış azlığı vardır. 1970-2010 yılları arasındaki yağış normallerini sunan Harita 8’de Manisa Merkez ilçe istisna tutulduğunda, batı kesimlerdeki yağışın Ege ve Marmara bölgeleri düzeyinde olduğu görülmektedir. İç Anadolu bölgesinde yoğun olarak görülen yağış azlığı sorununun Afyonkarahisar’ın Merkez ilçesinin kuzeydoğu kesiminde etkili olduğu görülmektedir. Yağış miktarının biraz daha fazla olduğu ancak ülke genelinin altında kaldığı yerler ise Afyonkarahisar’ın kalan kesimleri ile Kütahya’nın doğusundaki bazı bölümlerdir. Harita 8 - Yağış Normalleri Haritası (1970-2010) Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2012 Yılı Yağış Değerlendirmesi (2013) 2.4 TURİZM Yüksek turizm potansiyeline rağmen, Bölge, gelen turist sayısı ve geceleme açısından Ege Bölgesi’nden ve Türkiye ortalamasından geridedir. 2011 yılında turizm işletme belgeli tesislerde konaklayan 33.614.187 turistten 488.831’i Bölgedeki konaklama tesislerine gelmiştir. Bu da Türkiye toplamının %1,45’ine denk gelmektedir. Bu oran TR32 Bölgesi olan Denizli, Aydın, Muğla Bölgesi’nde %13,5 olarak gerçekleşmiştir. Bölge toplam 75 geceleme sayısında 906.983 geceleme ile Türkiye’deki toplam turist gecelemelerinin %0,85’ini alabilmiştir. Bu oran TR32 Bölgesi’nde %14,48 olarak gerçekleşmiştir.30 Bölge ortalama kalış sürelerinde Türkiye ortalamasının altındadır. 2011 yılında Türkiye’deki turizm işletme belgeli tesislerde ortalama kalış süresi 3,2 gün olarak gerçekleşmiştir. Bu değer; TR32 Bölgesi’nde 3 gün iken, Bölgeye gelen bir turist Bölgede ortalama 1,7 gün kalmaktadır.31 Bu oran Türkiye ortalamasının yaklaşık yarısıdır. Bu durum Bölgedeki turizm gelirlerinin diğer bölgelere nazaran daha az olmasına neden olmaktadır. Bölge, doluluk oranlarında Türkiye ve TR32 Bölgesi ortalamalarının altındadır. 2011 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı belgeli tesislerde ülke geneli doluluk oranı %51,46, TR32 Bölgesi doluluk oranı %53,81, Bölge doluluk oranı ise %37,54 olmuştur. Bölgede en fazla doluluk oranı Afyonkarahisar’da, en az doluluk oranı ise Kütahya’dadır. Manisa yabancı doluluk oranında 1. sıradadır. Dikkat çeken diğer bir husus ise Bölgede yabancı turist doluluk oranının Türkiye ortalamasının çok altında olmasıdır. Belediye belgeli tesislerde Bölge ile ülke geneli arasındaki fark daralırken Uşak ili öne çıkmaktadır. Tablo 36’da Bölge ve Türkiye doluluk oranları gösterilmiştir. Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Bakanlık Belgeli Belediye Belgeli 43,58 26,30 39,89 40,39 51,46 29,24 27,99 24,10 42,89 33,91 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölge yüksek kaliteli konaklama tesisleri bakımından yeterli düzeyde değildir. Bölgede 5 yıldızlı oteller sadece Afyonkarahisar ve Manisa’da bulunmaktadır. Bu oteller 2011 yılında 86.119 kişiyi ağırlamıştır. Bu otellerin doluluk oranı %43,45’tir ve bu oran %37,54 olan Bölge doluluk oranının üzerindedir. Bölgedeki yüksek kalitedeki tesislerin doluluk oranının Bölge doluluk oranının üzerinde olması Bölgede yapılacak yüksek kalitede tesislerin de yüksek doluluk oranlarına ulaşabileceğini göstermektedir. Bölgede en çok turist çeken il Afyonkarahisar iken, yabancı turistlerin daha çok Manisa’yı tercih ettiği görülmektedir. Tablo 37’de sunulan bilgilere göre 2011 yılında Bölgeye gelen 1.212.086 turistin 576.148’i Afyonkarahisar’daki konaklama tesislerinde konaklamış, yapılan 2.434.453 gecelemenin ise 1.131.441’i Afyonkarahisar’da gerçekleşmiştir. Buna karşın; Bölgeye gelen yabancıların %43,4’ünün Manisa’yı tercih ettiği görülmektedir. Özellikle Kütahya ve Uşak’taki tesislerin az sayıda turist çekmesi bu illerdeki lüks konaklama tesisleri ihtiyacı ile ilişkilidir. 30 31 Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) 76 Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Afyonkarahisar 7.951 568.197 576.148 16.828 1.114.613 1.131.441 Kütahya 4.324 227.781 232.105 13.921 617.085 631.006 Manisa 11.073 313.406 324.479 29.194 502.852 532.046 Uşak 2.139 77.215 79.354 7.377 132.583 139.960 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölgede 2008 yılından beri turizm faaliyetlerinde artış görülmektedir. Grafik 14’teki bilgiler doğrultusunda Bölgede konaklayan turist sayısının 2008-2010 yılları arasında artış olduğu görülürken, 2011 yılında çok da değişmediği anlaşılmaktadır. Bu durum; Bölgenin turizm potansiyelinin giderek daha iyi kullanılabildiğini ve pazarın turist sayısı yönünden büyüdüğünü göstermektedir. Grafik 14 - Bölgeye 2008-2011 Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 Gelen Turist Sayısı 2008 2009 2010 2011 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011) Bölgenin yeteri kadar turist çekememesinin en önemli nedenlerinden biri seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki eksikliklerdir. Büyük turizm potansiyeline ve turizm sektöründeki önemli hedeflere karşın, TÜİK yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerine göre, 2009 yılında gizlilik nedeniyle verisi gizlenen 5 Düzey-2 bölgesi çıkarıldığında kalan 21 bölge içinde TR33 Bölgesi söz konusu sektörde cirosu en düşük olan bölgedir. Ayrıca, konaklama sektörü (NACE Rev. 2 kodu 55) ile seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki (NACE Rev. 2 kodu 79) işletmelerin cirolarının logaritmaları arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Başka bir ifadeyle, seyahat acenteleri ve tur operatörlerinin faaliyetlerinin arttırılması konaklama sektörünü geliştirmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi’nde seyahat acenteleri ve tur operatörleri benzer KOBİ’lerin yeterince gelişmediği ve bu sektörün desteklenme ihtiyacını göstermektedir. 77 Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki İlişki LX: Düzey-2 bölgelerine göre konaklama sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması LY: Düzey-2 bölgelerine göre seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgede yatak kapasitesi yönünden Afyonkarahisar ili öne çıkmaktadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin 2012 yılı verilerine göre; toplam 32.869 yatak kapasitesine sahip olan Bölgede, en fazla kapasitenin Afyonkarahisar ilinde olduğu (19.283) saptanmıştır. Bu ildeki yatak kapasitesinin %30’unun lüks otellere, %28’inin otellere, geri kalan %48’inin de pansiyon ve kaplıcalara ait olduğu belirlenmiştir. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili 7.123, Manisa ili 5.284 ve Uşak ili de toplam 1.179 yatak kapasitesine ulaşmıştır. Bölge içinde turizm potansiyelinin değerlendirilememesi ile yatak kapasitesinin arasında kısmen de olsa bir ilişki söz konusudur. Bölgedeki 4 - 5 yıldızlı ve 1. sınıf belgeli oteller Afyonkarahisar ve Manisa’da yoğunlaşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011) verilerine göre Bölgede, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı veya yatırım ruhsatlı 15 adet, belediye ruhsatlı 42 adet olmak üzere toplam 57 adet lüks otel (4 veya 5 yıldızlı) bulunmaktadır. Lüks otellerin 28 tanesi Manisa, 16 tanesi Afyonkarahisar, 10 tanesi Kütahya ve 3 tanesi de Uşak illerinde bulunmaktadır. Bölgedeki lüks turizm tesisleri göz önüne alındığında, bu tesislerin yaygın olarak bulunmadığı görülmektedir. Bölgede kongre turizmi için yeterli potansiyel bulunmaktadır. Sahip olduğu 57 adet lüks otel ile Bölgenin, Türkiye kongre turizmi destinasyonunda yer alabilecek kapasiteye sahip olduğu görülmektedir. 32 Otellerin yanında Afyonkarahisar ve Uşak’ta bulunan belediyeye bağlı Atatürk Kültür Merkezleri de kongre turizminde etkili olabilecek konumdadırlar. 32 İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 78 Bölgedeki otellerin belli merkezlerde yoğunlaşması nedeniyle sanayi ve ticaretin yoğunlaştığı diğer ilçelerde ek lüks konaklama tesislerine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bölgede kültür ve tarih turizmi varlıkları yoğun ve yaygın biçimde bulunmaktadır. Bölgede 18 müze, 134 ören yeri ve 119 tane tarihi ve sivil mimari eser bulunmaktadır. Müze sayılarında özellikle Kütahya Merkez’in öne çıktığı görülmektedir. Bölgedeki tarih ve kültür varlıklarının mekânsal dağılımına Harita 9’d yer verilmiştir. Çavdarhisar’daki Aizanoi Antik Kenti, Salihli’deki Sardes Antik Kenti, Karahallı’daki Cılandıras Köprüsü, Ulubey’deki Sülümenli (Blaundus) Harabeleri, Sivaslı’daki Sebaste Antik Kenti, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki Frig Vadisi, Kula Evleri, Domaniç’teki Hayme Ana Türbesi, Şuhut’taki Zafer Yolu, Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Şuhut ve Dumlupınar’a yayılmış şekildeki Başkomutanlık Milli Parkı ulusal ve uluslararası potansiyeli olan tarihi ve kültürel değerlerdir. Harita 9 - Bölgedeki Tarih ve Kültür Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Gezi, yürüyüş, araştırma, gözlem ve tırmanma faaliyetlerini kapsayan doğa turizmi, Bölgede önemli bir potansiyele sahiptir. Bölgedeki doğa varlıklarının mekânsal dağılımına Harita 10’da yer verilmiştir. Gediz’de bulunan Murat Dağı, Manisa’da bulunan Spil Dağı gezi amaçlı aktiviteler için, Domaniç’teki Kaşalıç Tabiat Koruma Alanı, Emirdağ’daki Dandindere Tabiat Koruma Alanı, Sandıklı’da bulunan Akdağ Milli Parkı ve Ulubey Kanyonu yürüyüş, trekking, doğa inceleme-araştırma amaçlı aktiviteler için; Bolvadin, Çay ve Sultandağı sınırlarında bulunan Eber Gölü, Marmara Gölü, Dazkırı’da bulunan Acıgöl ve Çay sınırlarında bulunan Karamık Gölü kuş gözlemleme ve araştırma amaçlı aktiviteler için; Kula’daki Divlittepe Volkaniti ve barajı, Kula volkanitleri ve Soma’da bulunan Yağcıllı Volkanları (peri bacaları) sahip oldukları coğrafi özellikler bakımından doğa turizminde değerlendirilebilecek önemli turizm varlıklarıdır. 79 Harita 10 - Bölgedeki Doğa Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Farklı inançlara ait kutsal değerlerin Türkiye’deki ve Bölgedeki varlığı, inanç turizminin geliştirilmesi bakımından önemli bir avantajdır. Dünya İnanç Turizmi Örgütü (World Religious Travel Association-WRTA) yalnızca Hristiyanların katıldığı inanç turizminin üç yüz milyon turisti kapsayan bir pazar olduğunu belirtmektedir. Bu pazarın büyüklüğü ise yirmi milyar dolara ulaşmaktadır. Ortalama kalış süresi fazla olan bu turistlerin daha fazla harcama yapması beklendiğinden; bu turizm türünde yoğunlaşan bir bölgenin turizm gelirinin yüksek olması beklenmektedir. TÜİK Turizm İstatistiklerine göre; inanç turizmi amaçlı Türkiye’ye gelen yabancıların oranı 2001 yılında ‰3 iken, 2010 yılında ‰5’e yükselmiştir. Yabancı turistlerin Türkiye’yi inanç amaçlı ziyaret etme oranları diğer amaçlara göre çok düşük kalmaktadır. Bölge inanç turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. Bölgede 72 tarihi cami ve 13 kilise bulunmakta olup; sadece Manisa ilinde 47 tarihi cami ve 6 kilise bulunmaktadır. Bunlardan tarihi camiler Merkez, Akhisar, Alaşehir, Soma, Turgutlu, Demirci, Kula ve Ahmetli ilçelerinde; kiliseler Akhisar, Salihli, Merkez, Alaşehir ve Kula ilçelerinde yer almaktadır. Afyonkarahisar ilinin Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dazkırı, Çay ve Bolvadin ilçelerinde toplam 10 tarihi cami bulunmaktadır. Manisa ilinde, İncil’de adı geçen 7 kiliseden üçünün (Sardes Salihli, Thyateira - Akhisar, Philadelphia - Alaşehir) arasında bulunduğu toplam 6 kilise bulunmaktadır. Ayrıca, Salihli’de bulunan Sardes Sinagogu ve Afyonkarahisar Merkez, Kütahya Merkez ve Manisa Merkez’deki Mevlevihaneler ve Kula’daki makam mezarları inanç turizminde ulusal ve uluslararası potansiyeli bulunan varlıklardır. Bölgedeki inanç turizmi açısından potansiyel arz eden varlıkların mekânsal dağılımına Harita 11’de yer verilmiştir. 80 Harita 11 - Bölgedeki İnanç Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) Bölge, termal turizmde dünyada ilk yedi ülke arasında ve Avrupa’da ilk sırada yer alan Türkiye’nin lokomotifi konumundadır. Termal kaynakların coğrafi açıdan değişik bölgelerde (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal turizmin diğer turizm çeşitleri ile entegrasyonu fırsatını sunmaktadır. Harita 12’ye göre ülke genelinde 4 adet termal kültür ve turizmi koruma ve gelişim bölgesi ile 70 adet termal turizm merkezi bulunmaktadır. Bölgede ise tüm illerde termal kaynakların yoğun olarak bulunduğu görülmektedir. Ayrıca; Manisa dışındaki Bölge illeri Ankara ve Eskişehir’le birlikte Frigya Turizm Master Plan Bölgesi’ne girerken, Manisa Güney Ege Turizm Master Plan Bölgesi’ne girmektedir. 81 Harita 12 - Termal Turizm Master Plan Bölgeleri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Master Planı, 2007-2023 Bölge, termal turizm kaynakları açısından zengindir. Türkiye’de 170’in üzerinde ruhsatlı kaplıca bulunmakta olup, bunun önemli bir kısmı Bölgede yer almaktadır. Bölgede Kültür ve Turizm Bakanlığı ruhsatlı 19 adet, belediye ruhsatlı 28 adet kaplıca bulunmaktadır. Termal tesislerin yatak kapasitelerine göre mekânsal dağılımına Harita 13’te yer verilmiştir. Afyonkarahisar ilindeki kaplıcaların ağırlıklı olarak özel sektör işletmesi statüsünde, Kütahya ilindekilerin ise ağırlıklı olarak belediye işletmesi statüsünde oldukları tespit edilmiştir. Manisa ilinde yer alan kaplıcaların Demirci, Kula, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçeleri sınırları içerisinde yer aldığı görülmektedir. Kütahya ilindeki kaplıcaların Merkez, Emet, Gediz, Hisarcık, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaştığı saptanmıştır. Afyonkarahisar ilindeki kaplıcalar da Merkez, Bolvadin, İhsaniye ve Sandıklı’da yer almaktadır. Uşak’taki kaplıcalar ise Merkez, Banaz ve Ulubey ilçelerindedir. 82 Harita 13 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012) 2.5 MADEN Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün Bölge ekonomisindeki payı yüksektir. Ülke genelinde 4.108 Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü işletmesinin 657’si (%16’sı) Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır. Ege Bölgesi’ndeki 657 işletmeden ise 270’i (%41,1’i) Bölgededir. Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe ülke genelinde 116.869 kişi çalışırken, sektörün istihdamdaki payının %1,1 olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi’nde 25.981 kişinin (sektörün payı %1,9) çalıştığı sektörde; Bölgedeki çalışanların sayısının 16.676 (sektörün payı %5) olduğu ve Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetlerinin önemli bir payının bulunduğu anlaşılmaktadır.33 Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün gelişmesi beklenmektedir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılan 2.008.272.226 TL’lik yatırımın 373.257.990 TL’si (%18,6’sı) Ege Bölgesi’nde; Ege Bölgesi’ndeki 373.257.990 TL’lik yatırımın 248.501.776 TL’si (%66,6’sı) Bölgede yapılmıştır. Tüm sektörlerdeki yatırımların ülke genelinde %1,8’inin; Ege Bölgesi’nde %3,9’unun; Bölgede %10,4’ünün Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapıldığı görülmektedir.34 Bölgede madencilik istihdamında kömür ve linyit öne çıkarken, diğer sektörlerin payı düşük seviyededir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe istihdam yönünden öne çıkan alt sektörler; %44,1’lik payla Kömür ve linyit çıkartılması ile %35,2 ile 33 34 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 83 Diğer madencilik ve taş ocakçılığıdır. Diğer alt sektörlerden Metal cevheri madenciliğinin payı %14,3 iken; Ham petrol ve doğal gaz payı %5; Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetlerinin payı %1,3’tür. Bölgede Kömür ve linyitin payı %73,1 gibi yüksek bir seviyedeyken; Diğer madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı %22,4; Metal cevheri madenciliğinin payı sadece %4,5 düzeyindedir.35 Madencilik sektöründe Bölge illerinden Manisa kömür ve linyitte, Afyonkarahisar mermerde yoğunlaşırken; Kütahya ve Uşak’ta daha dengeli bir sektörel dağılım söz konusudur. 2012 yılında ülke genelinde 138.794 Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü çalışanından 34.065’i (%24,5’i) mermer ve granit gibi taşların çıkartılmasını da içeren Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı (arduvaz-kayraktaşı) ocakçılığındadır. Ayrıca; 27.196 (%19,6) kişi Linyit madenciliğinde, 20.307 (%14,6) kişi Taş kömürü madenciliğinde, 17.675 (%12,7) kişi Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliğinde çalışmaktadır. Bölgede ise toplam 21.622 çalışanın bulunduğu Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründeki ve alt sektörlerdeki istihdamın illere göre dağılımı Grafik 16’da sunulmaktadır. Bölgede Manisa Kömür ve linyit çıkartılmasında, Afyonkarahisar Diğer madencilik ve taş ocakçılığında yoğunlaşırken Kütahya ve Uşak’ta sektörlerin daha dengeli dağıldığı görülmektedir. Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları Afyonkarahisar Madenciliği destekleyici hizmetler 5% Kömür ve linyit çıkartılması 1% Metal cevheri madenciliği 0% Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 94% 35 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) Kütahya Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 24% Metal cevheri madenciliği 16% Madenciliği destekleyici hizmetler 5% Kömür ve linyit çıkartılması 55% 84 Manisa Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 7% Metal cevheri madenciliği 4% Uşak Madenciliği destekleyici hizmetler 1% Kömür ve linyit çıkartılması 88% Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 30% Madenciliği destekleyici hizmetler 2% Kömür ve linyit çıkartılması 7% Metal cevheri madenciliği 61% Kaynak: SGK (2012) Madencilik ve taş ocakçılığı ihracatında Manisa dışındaki Bölge illeri öne çıkarken; sektörün ithalattaki payının ülke genelinden fazla olduğu tek il Kütahya’dır. Ülke genelinde 2012 yılında toplam ihracatın %2,1’i; toplam ithalatın ise %1,2’si (ayrıntıları bilinmeyen ‘Gizli Veri’ kapsamı dahil edildiğinde %17,5’i) Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılmaktadır. Bölgede ise Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün ihracattaki payı Manisa’da %0,1 iken; söz konusu değer Afyonkarahisar’da %13,8; Kütahya’da %6; Uşak’ta ise 3,2’dir. 36 Bu yönüyle Manisa dışındaki illerin ihracatında madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yoğunluk olduğu görülmektedir. İthalatta ise söz konusu oranın Manisa’da %0,3; Afyonkarahisar’da %0,2; Kütahya’da %16,7 ve Uşak’ta %0,8 olduğu anlaşılmaktadır. Bölgede maden sektörüne dayalı imalat kollarında yoğunlaşma görülmektedir. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektöründe 190.841 kişi (imalat sektörünün %6,7’si) çalışmaktadır. Bölge genelinde ise bu sektörde çalışanların payı %21,3’tür. Ülke genelinde imalat sektöründeki yatırımların 3.187.235.694 TL’sinin (%9,5’i) söz konusu sektörde yapıldığı görülmekteyken, Bölgede ise Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektöründeki yatırım değeri 278.855.991 TL’dir ve Bölgedeki toplam imalat sektörü yatırımının %22,2’sine karşılık gelmektedir. 37 Bu durum Bölgede gelişmiş madencilik sektörüne bağlı olarak Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının da yoğunlaştığını göstermektedir. Afyonkarahisar ili maden çeşitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir ildir. İldeki başlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaşı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düşük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiştir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici 36 37 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) 85 sektörlerin başındadır. İscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli diyatomit yataklarının gelişen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir potansiyele sahip olduğu MTA’nın Afyonkarahisar iline ilişkin değerlendirmeleri arasındadır. Afyonkarahisar iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır. Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip olan Kütahya’da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye’nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. 38 Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya’da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde halen işletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye’de işletilen tek gümüş yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin gelişiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya’daki linyit madeni ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Kütahya iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır. Jeolojik açıdan karmaşık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde kaynakları açısından önemli potansiyele sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli bir potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeşil, yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri, Akhisar’da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluşumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından Türkiye’nin en önemli bölgesidir. Manisa-GördesKuyumezardere’de, Benlieli Ovası’nda, Demirci Çayı’nda, Gördes Çayı’nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında titanyum zenginleşmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. İlçedeki bazı linyit işletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin gelişmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Manisa iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır. Uşak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye’nin BergamaOvacık’tan sonra işletilen ikinci altın yatağı Uşak-Eşme-Kışladağ yatağıdır. İlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. İlde 4 farklı çeşitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaşlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma 38 MTA, İl Maden Potansiyelleri, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=il_maden_potansiyelleri (1 Haziran 2013’te alınmıştır) 86 özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiştir. Uşak Beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir. Uşak ilinin tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır. Bölgede madencilik sektöründen imalat sanayine geçişteki sorunlar, Bölge ihracatının gelişmesini olumsuz etkilemektedir. 2011 yılında Afyonkarahisar ihracatının 115.647.386 dolarlık kısmı (%39,7’si) işlenmiş mermeri de içeren Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozaik için küp şeklinde taşlar ve granüllerdir. Afyonkarahisar’ın ham ve bloklar halindeki mermeri içeren Mermer ve traverten, ekosin, su mermeri, kireçli taşlar ihracatı 32.833.721 dolardır (%11,3). Ülke genelindeki işlenmiş mermer ve ham mermerin birim ihracat değerleri (sırasıyla 474 ve 133 dolar) kullanıldığında; Afyonkarahisar’ın ham ve bloklar halinde mermeri işlenmiş halde satması yıllık ihracatını 84.182.698 dolar (%28,9) arttıracaktır. Söz konusu senaryo; Kütahya’da 15.056.755 dolarlık (%9,8’lik); Uşak’ta ise 13.446.658 dolarlık (%9,3’lük) ihracat artışı sağlayacaktır.39 Bu durum, Bölgede öne çıkan mermer ürününün genel olarak işlenmeden ham blok ve plakalar halinde yapıldığını göstermektedir. 2.6 ÇEVRE Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde hava kirliliği 1. öncelikli sorun oluştururken, Uşak ilinde 2. öncelikli sorundur. Hava kirliliği sorununa ait bölge haritası Harita 14’te verilmektedir. Buna göre Bölgede Uşak dışındaki tüm illerde hava kirliliği 1. öncelikli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Uşak ilinde ise 1. öncelikli sorun atıklardır.40 Harita 14 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri Kaynak: Ege Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları (2012) 39 TÜİK (2012); MTA Maden Dış Ticareti, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=maden-disticaret-2012 (1 Haziran 2013’te alınmıştır); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 40 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı tarafından 2012 yılında yayınlanan “Ege Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları” Raporu 87 Bölge farklı akarsu havzalarına girdiğinden ortak çevre politikası uygulanması zordur. Bölgedeki su kaynakları incelendiğinde tek bir havzaya dâhil olmadığı, farklı tür ve niteliklerdeki havzalarda arazilerinin bulunduğu görülmektedir. Harita 15’te görüldüğü üzere Bölge illerinden Manisa’nın Gediz ve Kuzey Ege; Afyonkarahisar’ın Akarçay, Burdur, Büyük Menderes ve Sakarya; Kütahya’nın Gediz, Sakarya ve Susurluk; Uşak’ın ise Büyük Menderes Havzası içerisinde su kaynakları bulunmaktadır. Bu durum, Bölgenin bir havza etrafında konuşlanmadığı ve ortak çevre politikalarının uygulanmasındaki zorluğu göstermektedir. Ayrıca; Bölgedeki akarsu kaynaklarının tümünün akış yönlerinin Bölge dışına doğru olması su kirliliğinin etkilerinin Bölgede hissedilmesini azaltmakta ve bu konudaki duyarlılığı zayıflatmaktadır. Harita 15 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Su Arıtımı Eylem Planı (2008-2012) Bölge illerinin dâhil olduğu 8 akarsu havzasının 5’inin koruma eylem planları tamamlanmış olup, diğer 3’ü ise taslak aşamasındadır. Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında 2008 yılında koruma eylem planı hazırlanan 4 havza arasında Bölge’nin dâhil olduğu Akarçay ve Gediz havzaları da bulunmaktadır. 20092010 yılları arasında hazırlanan 11 havzadan ise 5’inin (Büyük Menderes, Burdur, Kuzey Ege, Küçük Menderes ve Susurluk havzaları) Bölgede arazisinin olduğu görülmektedir. 2013 yılında çalışmaları devam eden ve ilk taslakları Çevre ve Orman Bakanlığınca sürdürülen Sakarya Havzası’na ek olarak 2008 yılında hazırlanan Akarçay ve Gediz Havza Koruma Eylem Planlarının AB Su Çevre Direktifi (SÇD) doğrultusunda revize edilmesiyle Bölgedeki tüm havzaların koruma eylem planları tamamlanmış olacaktır. Tablo 38’deki bilgilere göre Bölgenin en çok alanı bulunan havza Gediz Havzası’dır. Havza koruma eylem planlarının hazırlık çalışmaları devam eden Susurluk ve Akarçay havzalarında bulunan alanların da fazla olması, söz konusu hazırlık çalışmalarının Bölge için kritik öneme haiz olduğunu göstermektedir. 88 Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha) Afyonkarahisar - Kütahya 153.495 Manisa 1.096.555 Uşak 216.753 Bölge 1.466.803 Sakarya 380.975 425.450 - 3.762 810.187 Büyük Menderes 327.908 790 380 362.512 691.590 Susurluk - 588.839 28.565 - 617.404 Akarçay 606.116 - - - 606.116 Kuzey Ege 156.839 - - - 156.839 Burdur 101.437 - - - 101.437 - - 5.658 - 5.658 Gediz Küçük Menderes Kaynak: Havza Koruma Eylem Planları Raporları Ülke ve Bölge genelinde su ve atık su yönetimi için yapılan harcamalar önemli miktarlardadır. Ülke ve Bölgedeki su ve atık su yönetim hizmetlerindeki harcamalar ile bu harcamaların toplam çevresel harcamalara ait oranları Tablo 39’da sunulmaktadır. Buna göre ülke genelindeki çevresel harcamaların %47,2’si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır. Bölgede ise Afyonkarahisar’daki toplam çevresel harcamaların %55,4’ü, Kütahya’da %34,7’si, Manisa’da %25’i, Uşak’ta ise %68,7’si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır. Bu durum su kirliliği konusuna en yoğun harcamayı yapan ilin Uşak olduğunu göstermektedir. Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları Toplam çevresel Su hizmetleri harcamalar (TL) harcamaları (TL) Afyonkarahisar 39.147.332 21.403.250 Kütahya 46.227.136 11.657.366 Manisa 68.614.370 13.679.281 Uşak 19.738.804 6.283.588 Bölge 173.727.642 53.023.485 Türkiye 8.377.422.545 2.571.995.369 Payı Atık su yönetimi hizmetleri (%) harcamaları (TL) 54,7 275.435 25,2 4.370.467 19,9 3.475.616 31,8 7.285.915 30,5 15.407.433 30,7 1.385.669.727 Payı (%) 0,7 9,5 5,1 36,9 8,9 16,5 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Ülke genelinde içme suyuna erişim ve temiz içme suyu temini artış göstermektedir. Ülke genelinde %99 seviyesinde içme suyuna erişim sağlanmaktadır. Grafik 17’de 2004 ile 2010 yılları arasında temiz içme suyu erişiminin de arttığı görülmektedir. 2004 ve 2006 yıllarında uluslararası seviyenin altında kalırken, 2008 yılından sonra ülke genelinde temiz içme suyu erişimi %50’nin üzerine çıkmıştır. Bu oranın Bölgede %20 düzeyinde olması söz konusu alandaki eksikliği göstermektedir. Bu durumun nedeni, Bölgedeki arıtma tesislerinin yeteri düzeyde çalışmamasıdır. 89 Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölge illerinde arıtılmış içme suyu temini giderek artmaktadır. Grafik 18’de sunulan bilgilere göre Bölge illerinde %100’e yakın oranda su şebekesi hizmeti verilen nüfus bulunurken arıtma tesisi bulunan ve içme suyu hizmeti verilen nüfus oranının ülke genelindeki %54 seviyesinin çok altında olduğu görülmektedir. Söz konusu oranlar genel olarak artış eğilimindedir. Buna rağmen Uşak, %6’lık değer düşüklüğü ile dikkat çekmektedir. Bölgede en yüksek içme suyu hizmet oranına sahip il olan Manisa’nın bile ancak %25 seviyesinde olması, su arıtma yatırımlarının Bölge için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölge illerinde arıtmadan faydalanan nüfus seviyesi düşüktür. Bölge illerine bakıldığında kanalizasyon hizmetlerine erişim oranları ülke genelinden yüksek seyretmektedir. Ancak arıtmadan faydalanan nüfus oranı artış göstermemiştir. Grafik 19’daki verilere göre; 2010 yılında Bölge genelinde nüfusun %55’inin arıtma hizmetlerinden faydalanmasını sağlayan il Kütahya olup bu oran 2004’ten bu yana giderek artmıştır. Manisa ilinin arıtma hizmetlerinden faydalanma oranı %31 olup bu oran 2008 yılından bu yana düşmektedir. 90 Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Bölgedeki sanayi atıkları için atık yönetimi altyapısında eksiklikler bulunmaktadır. Bölgede Manisa, Salihli, Uşak, Uşak Deri (Karma) ve Kütahya Merkez-I OSB’de atık su artıma tesisleri mevcuttur. Ayrıca Karahallı OSB’de kısmen faal bir atık su arıtma tesisi bulunmaktadır.41 Buna karşın diğer organize sanayi bölgelerinde atık yönetimi altyapılarının bulunmaması Bölgeye yapılması planlanan yatırımları olumsuz etkilemektedir. Bölge genelinde toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında yer almamaktadır. Bölgedeki illerde evsel nitelikli katı atıklar, plansız kentleşme ve sanayi kaynaklı atıklar toprak kirliliğinin en önemli nedenleridir. Toprak kirliliği Afyonkarahisar ve Uşak illerinde 4., Kütahya ilinde 5., Manisa ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. 42 Bölge illerinde toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında bulunmasa da Bölgede tarım sektörünün gelişmiş olması, bu kirlilik türünü Bölge için önemli hale getirmektedir. Bölgede en fazla kullanım değiştiren arazi türü tarım arazileridir. 1991-2001 yılları arasında ülke genelinde kullanımı değişen arazilerin %66’sını tarım arazileri oluşturmaktadır. Kullanımı değişen arazilerden Manisa’da %61’inin, Afyonkarahisar’da %74’ünün, Kütahya’da %37,8’inin ve Uşak’ta ise %79,8’inin kullanımları değişmeden önce tarım arazisi olduğu görülmektedir. 43 Bölgenin önemli ekonomik kaynaklarından biri olan tarım sektörünün sürdürülebilirliği için tarım topraklarının amaç dışı kullanımının kontrol altına alınması gerekmektedir. Orman alanları Kütahya ve Manisa illerinde yoğunlaşırken, Manisa’da sürekli tarım ürünlerinin yetiştirildiği arazilerin de yoğun olması bu ilde çevresel politikalar önem verilmesi gerektiğini göstermektedir. Orman ve Su İşler Bakanlığı’nın Arazi Örtüsü Veritabanı’nın 2006 yılı verilerini sunan Harita 16-19’da Bölgedeki orman ve 41 Havza Koruma Eylem Planları Raporları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 43 TÜİK, Genel Tarım Sayımı (2001) 42 91 maki alanlarının Kütahya il geneli ile Manisa’nın Gediz Nehri çevresi dışında kalan alanların dışında ve Afyonkarahisar ile Uşak illerinin kuzey kesimlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun dışında sulak alanlar yoğun olarak Afyonkarahisar ilinin sınır ilçelerinde yoğunlaşırken, Manisa’da özellikle Gediz Nehri çevresinde sürekli tarım yapılan alanlarının fazlalığı ve bu alanların çevrelerinde bolca ekilebilir veya karışık tarım alanlarının olması, ilde çevresel koruma tedbirlerinin kritik öneme haiz olduğuna işaret etmektedir. Harita 16 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 17 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006) 92 Harita 18 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006) Harita 19 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006) Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Arazi (http://aris.ormansu.gov.tr/crn/ ) (1 Ekim 2013’te alınmıştır) Örtüsü Veritabanı 93 Bölgede kış sezonunda hava kirliliğinde en kötü durumdaki merkezler Afyonkarahisar ve Soma iken; partiküler madde kirliliği kükürtdioksit kirliliğine göre daha etkili olmaktadır. Bölge istasyonlarında yapılan ölçümlere göre; havadaki kükürtdioksit (SO2) ve partiküler maddenin (PM10) kış sezonu (1 Ekim-31 Mart arası) ve yıllık ortalama değerleri Tablo 40 ve Tablo 41’de verilmektedir. Buna göre kükürtdioksit için kış sezonu aylık ortalamada 120 mikrogram/metreküp (μg/m3) olan sınır değer, Bölgedeki hiçbir merkezde aşılmazken en yüksek değere Afyonkarahisar’da ulaşılmıştır. Partiküler maddenin kış sezonu ortalamasında 90 μg/m3 değeri sınırken bu değer Afyonkarahisar’da aşılarak 107’ye ulaşmıştır. Ayrıca Afyonkarahisar’da 5 kez, Manisa’da 1 kez 260 μg/m3 olan ilk seviye uyarı eşiği aşılmıştır. Partiküler maddenin insan sağlığının korunması için yıllık ortalamasının 60 μg/m3 sınırını aşmaması gerekmektedir. Bu değerin Bölgenin tüm illerinde aşıldığı görülmektedir. Veriler doğrultusunda Bölgede hava kirliliğinde özellikle Afyonkarahisar’ın sorun yaşadığı ve kış aylarındaki kirliliğin doğal gaz yerine kullanılan düşük kaliteli katı yakıtlardan dolayı daha yüksek olduğu görülmektedir. Tablo 40 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri (2012-2013) İstasyon Afyonkarahisar Kütahya Manisa Soma Uşak Kükürtdioksit (SO2), μg/m3 76 10 17 63 15 Partiküler Madde (PM10), μg/m3 107 66 76 83 73 Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kalitesi Haber Bülteni Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri (2010) İstasyon Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kükürtdioksit (SO2), μg/m3 35 16 8 14 Partiküler Madde (PM10), μg/m3 106 77 79 71 Kaynak: TÜİK, Çevre İstatistikleri Bölgede büyük ve sanayi yönünden gelişmiş ilçelerdeki belediye atık miktarları daha fazla iken; sadece Afyonkarahisar’ın ilçelerindeki atıklar düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmektedir. Bölge genelindeki belediye atık miktarlarının dağılımı Harita 20’de verilmiş olup, en çok atık bulunan ilçelerin Kütahya Merkez, Manisa Merkez, Afyonkarahisar Merkez, Uşak Merkez, Akhisar, Soma, Salihli, Turgutlu ve Tavşanlı ilçeleri olduğu görülmektedir. Bölge ilçelerinde atıklar, genel olarak belediye çöplüğünde bertaraf edilirken; yıllık 1.135.339 tonluk atığın 192.150 tonunun (%16,9’u) bertarafında düzenli depolama yönteminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu oran %54,4’lük ülke genelinin altındadır. Söz konusu yöntem, Bölgede sadece Afyonkarahisar’ın Başmakçı, Dazkırı, Evciler, Kızılören ve 94 Sultandağı dışındaki ilçelerinde kullanılmaktadır. 44 Bu durum; Bölge genelinde belediye atıklarının modern yöntemlerle bertaraf edilmediğini göstermektedir. Harita 20 - İlçelere Göre Belediye Atık Miktarı (Ton/Yıl) Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Bölge illerinde gürültü kirliliği diğer kirlilik türleri kadar etkili değildir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Raporu’na45 göre gürültü kirliliğinin il merkezlerinde daha çok rekreasyon ve eğlence, açık hava aktiviteleri ve yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market, sağlık kuruluşları vb. faaliyetlerinden kaynaklandığı görülmektedir. İlçe yerleşim birimlerindeyse açık hava aktiviteleri ön plana çıkarken diğer gürültü kirliliği nedenleri yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market, sağlık kuruluşları vb. faaliyetleri ile kent içi ulaşım olarak belirtilmiştir. Bölge illerinde gürültü kirliliği önemli bir sorun oluşturmamakta olup; söz konusu raporda gürültü kirliliği; Kütahya ve Manisa illerinde 4., Uşak ilinde 5., Afyonkarahisar ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak belirtilmiştir.46 Bölgede çok sayıda korunan alan bulunmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın 2013 verilerine göre ülke genelindeki 40 milli parkın ikisi Bölgede bulunmaktadır. Bunlardan biri Manisa-Merkez’deki Spil Dağı, diğeri ise Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dumlupınar, Altıntaş ve Banaz ilçelerinde bulunan Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı’dır. Ülke genelindeki 31 tabiatı koruma alanının ise üçü Bölgede bulunurken, bunlar Domaniç’teki 44 TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 46 Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012) 45 95 Kaşalıç, Emirdağ’daki Dandindere ile Tavşanlı’daki Vakıf Çamlığı’dır. Buna ek olarak ülke genelindeki 189 tabiat parkından 8’i Bölgede bulunmaktadır. Bunlar; Sandıklı’daki Okturdere, Sinanpaşa’daki 26 Ağustos, Kütahya Merkez’deki Çamlıca ve Enne Barajı, Manisa Merkez’deki Mesir ve Süreyya, Banaz’daki Evrendede ve Ulubey’deki Ulubey Kanyonu’dur. Bölgede çok sayıda korunan alan mevcutken, bunlar sayı yönünden genel olarak Afyonkarahisar ve Kütahya illerinde yoğunlaşmasına karşın alan yönünden Harita 21’de görüleceği üzere Afyonkarahisar öne çıkmaktadır. Harita 21 - Bölgede Korunan Alanlar Haritası 2.7 AFET YÖNETİMİ Bölgede birçok afet yaşanmış olmasına rağmen en fazla can kaybına yol açan afet türünün depremler olduğu görülmektedir. Meydana gelen depremlerde Manisa ilinde 3.053 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu sayı Kütahya’da 1.089, Afyonkarahisar’da 475 ve Uşak’ta 21 olarak gerçekleşmiştir. Yaşanan depremlerde yaralı sayılarına bakıldığında Kütahya 1.337 kişi ile ilk sırada yer alırken onu 1.108 kişi ile Afyonkarahisar, 186 kişi ile Manisa takip etmektedir. Uşak’ta ise yaşanan depremlerde yaralanan olmamıştır. Diğer afet türlerinde ölü ve yaralı sayıları depremlerle karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır. Bölgede yaşanan afet türleri, ölü ve yaralı sayıları Ek 14’te verilmektedir. Su taşkını olayları Kütahya ve Manisa’da daha çok yaşanmıştır. Akarsularda görülen sel (taşkın) olay sayısının tüm hidrometeorolojik afetler içindeki oranı 1967-1987 yılları arasında %33 iken; 1998-2008 yılları arasında bu oran %14’e düşmüştür. Bölgede 19402010 yılları arasında 103 sel-taşkın-şiddetli yağış afeti gerçekleşmiştir. Harita 22’den görüleceği üzere bu afetlerin 42’si Manisa’da ve 38’i Uşak’ta yaşanmıştır. Bu durum; söz konusu afet türünün bu iki il için sorun teşkil ettiğini göstermektedir. 96 Harita 22 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri 1940-2010 Yılları Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma, Afetler, http://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=taskinlar (1 Ağustos 2013’te alınmıştır) Bölge için orman yangınları önemli bir tehdit iken, Manisa ilinde orman yangını gerçekleşme olasılığı daha yüksektir. Orman yangınlarının gerçekleşme olasılığını gösteren Harita 23’te söz konusu afet türünün özellikle Ege ve Akdeniz kesimleri için önemli bir tehdit oluşturduğu görülmektedir. Yeşil rengin %0-25 arası olasılığı, sarı rengin %25-50 arası olasılığı, turuncu rengin %50-75 olasılığı, kırmızı rengin ise %75-100 arası olasılığı ifade ettiği haritada Bölge illerinin %25-75 bandında yer aldığı görülmektedir. Ancak özellikle orman alanlarının oranının %53 olduğu Kütahya ile %41 olduğu Manisa illerinin birçok alanlarının da %50-75 risk aralığında olması bu illeri orman yangını afetine daha duyarlı hale getirmektedir. Harita 23 - Orman Yangını Risk Haritası Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma, Afetler, http://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=ormanyangin (1 Ağustos 2013’te alınmıştır) 97 Bölgede en fazla risk teşkil eden doğal afet türü depremlerdir. Bölgede bugüne kadar ciddi hasar veren depremler yaşanmıştır. Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Hattı, Akşehir Fay Hattı, Manisa Fay Hattı, Kütahya Fay Hattı ve Simav Fay Hattının aktif olmasından dolayı son yüzyılda büyüklükleri 4 ve 4’ün üzerinde olan birçok deprem yaşanmıştır. Harita 24’te Bölgedeki tüm ilçelerin deprem riskine göre sınıflandırılması gösterilmiştir. Harita 24 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması Kaynak: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Deprem Dairesi Başkanlığı Afyonkarahisar il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin önemli bir kısmı 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Afyonkarahisar ve çevresini etkileyen tektonik sistemler; Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Sistemi ve Akşehir Fay Sistemidir.47 İlde 30 yılda bir 6,0 büyüklüğünde bir depremin olma olasılığı %78 iken; 7,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde olma olasılığı da %35’tir. Yapılan analizler sonucunda bu ilde 100 yıl içerisinde meydana gelebilecek maksimum büyüklükteki deprem 7,3’tür.48 Kütahya il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin güneybatısı 1. derece deprem bölgesidir. Kütahya’da yapılan araştırmalar sonucunda ilde 6,0 büyüklüğündeki bir depremin 49 yılda bir gerçekleşme olasılığı %68,8 iken 7,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı %20,2’dir.49 47 48 49 Afyonkarahisar, İl Afet Acil Yardım Planı, 2012 Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) Kütahya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) 98 Manisa’nın tamamı Manisa Fay Sistemi üzerinde bulunmaktadır ve 1. derece deprem bölgesindedir. İl, Gediz Grabeni içerisinde bulunduğu için tarih boyunca çok önemli depremler yaşamıştır. Manisa’da 5,0 büyüklüğündeki bir depremin 10 yılda gerçekleşme olasılığı %81,3 iken, 6,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı %66,6’dır.50 Uşak, 1. ve 2. derece deprem bölgesinde olmasına rağmen il sınırları içerisinde yıkıcı bir deprem yaşanmamıştır. Uşak ilinin etkilendiği depremler çevre illerde yaşanan depremlerdir. Bu bağlamda Uşak ilinin Bölgede deprem riski en az olan il olduğu söylenebilir.51 Harita 25’te Bölgede günümüze kadar gerçekleşen depremlerin ilçe düzeyindeki şiddetleri gösterilmiştir.52 Harita 25 - 1900 Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri Kaynak: İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri Bölgenin doğal afetler sınıflandırılmasında depremlerden sonra su baskını, heyelan, kaya düşmesi ve yangın afetleri gelmektedir. Bölgede depremler kadar olmasa da bu afet türleri de maddi hasar ve can kaybına yol açmaktadır. Bu tür afetlerin görülme sıklığı depremler kadar değildir; fakat bu tür afetlerde gerçekleştiği zaman yıkıcı sonuçlara sebep olabilmektedir. Bu yüzden en az depremler kadar bu tür afetlere de hazırlıklı olmak ve afet sonrasında da gerekli müdahaleleri yapmak için ekip ve ekipmanlar yeterli düzeyde olmalıdır. 50 51 52 Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) Uşak İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013) İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri (2013) 99 2.8 KENTSEL HİZMETLER Nüfus başına düşen faal sporcu sayısında Manisa, spor tesisi sayısında Uşak öne çıkmaktadır. Manisa’da 164, Afyonkarahisar’da 68, Kütahya’da 39 ve Uşak’ta 128 adet olmak üzere Bölge genelinde Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı 399 adet tesis bulunmaktadır. Yüz bin nüfusa düşen tesis sayısı ülke için 13,2, Ege Bölgesi için 13,3 iken Manisa’da 12,4; Afyonkarahisar’da 9,7; Kütahya’da 6,7; Uşak’ta ise 38,3’tür. On bin kişiye düşen faal sporcu sayısı ise ülke genelinde 29,7; Ege’de 33,1 iken Manisa’da 38,6; Afyonkarahisar’da 23,7; Kütahya’da 23 ve Uşak’ta 24 olup; Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’ın ülke ortalamasının altında kaldığı görülmektedir.53 Bölgede tiyatro faaliyetlerinde Manisa öne çıkarken, bu ili Kütahya takip etmektedir. Bölgede 2010-2011 sezonunda Manisa’da 47, Afyonkarahisar’da 3, Kütahya’da 13, Uşak’ta ise 11 eserin oynandığı görülmektedir. Sergilenen bu eserlerde Manisa’da gösteri başına izleyici sayısı 206 iken; bu değerin Afyonkarahisar’da 298, Kütahya’da 451, Uşak’ta 325, ülke genelinde ise 231 olması Bölge halkının gösterilere ilgili olduğunu göstermektedir. On bin nüfusa düşen gösteri sayısının ülke genelinde 3,2; Ege Bölgesi’nde 2,7 iken Manisa’da 1,3; Afyonkarahisar’da 0,5; Kütahya ve Uşak’ta ise 0,7 olması ise gösterilere yüksek ilgi gösterilmesine rağmen Bölgede yeterli sayıda etkinliğin düzenlenmediğine işaret etmektedir. On bin kişi başına düşen gösteri sayısı Grafik 20’de sunulmaktadır. Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları (2008-2009/20102011) 4,0 3,5 3,0 Manisa 2,5 Afyonkarahisar 2,0 Kütahya 1,5 Uşak 1,0 0,5 0,0 2008-2009 2009-2010 2010-2011 Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri Sinema altyapısı açısından 2008-2011 yılları arasında Manisa ve Afyonkarahisar’da büyük bir atılım gerçekleştiği görülmektedir. Sahip olunan sinema salonu sayısı açısından 2008-2011 yılları arasında Manisa’nın 16’dan 20’ye, Afyonkarahisar’ın 11’den 21’e çıktığı, Kütahya’nın 9’dan 8’e, Uşak’ın 9’dan 7’ye düştüğü görülmektedir. Bölge illerinde yıllara göre sinema izleyicilerinin gelişimi ise Grafik 21’de 53 TÜİK, Spor İstatistikleri (2007) 100 sunulmaktadır. Bu durum sinema altyapısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar’ın son 2 yıldaki gelişimiyle diğer Bölge illerinden ayrıştığını göstermektedir. Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları (2008-2011) 350000 300000 250000 Afyonkarahisar 200000 Kütahya 150000 Manisa Uşak 100000 50000 0 2009 2010 2011 Kaynak: TÜİK Kültür İstatistikleri Bölgede halk kütüphanelerinin kullanımı Manisa ve Kütahya illerinde ülke ve Bölge ortalamasının üzerindedir. 2011 yılında kütüphanelerden faydalanan yararlanıcı sayıları hesaplandığında bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı Manisa’da 444, Afyonkarahisar’da 268, Kütahya’da 438, Uşak’ta ise 174’tür. Ülke genelinde 252, Ege Bölgesi genelinde 247 olan bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayılarının Bölge illerinde yıllara göre gelişimi Grafik 22’de sunulmaktadır. Bölgede halk kütüphanelerine olan ilginin ve kullanımlarının yüksek olduğu görülmektedir. Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları 500 400 Manisa 300 Afyonkarahisar 200 Kütahya 100 Uşak 0 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgede sadece 3 adet kültür merkezi bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı ülke genelindeki 71 adet faaliyette olan kültür merkezinden üçü Bölgede (Afyonkarahisar, Eşme ve Salihli) bulunmaktadır. Bu durum, Bakanlığa bağlı kültür merkezlerinin yaygın olmadığını göstermektedir. 101 Bölgede opera, bale, orkestra gibi farklı türlerdeki sanatsal gösteriler yaygın değildir. Tablo 42’de gösterildiği üzere; Manisa dışındaki Bölge illerinde opera/bale ve orkestra gösterileri yapılmamıştır. Koro ve topluluk gösterilerinde ise Uşak dışındaki tüm Bölge illerinde en az bir gösteri olmuştur ve özellikle Kütahya’nın koro, Manisa’nın ise topluluk gösterilerinde öne çıktığı görülmektedir. Ağırlıklı olarak yüksek eğitim seviyesindeki nüfus grubunun tercih ettiği, genel anlamda farklı türlerdeki gösteri/turne sayılarının az ve yaygınlaşmamış olduğu dikkat çekmektedir. Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları Gösteri/Turne Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye Opera ve Bale 1 21 151 Orkestra 1 8 41 Koro 1 12 1 19 219 Topluluk 2 1 7 26 104 Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgenin opera, bale ve orkestra gibi nadir olarak yapılan sanatsal turne ve gösterilere ilgisi yüksektir. Bölgede sadece Manisa’da yapılan opera/bale ve orkestra gösterimlerinin ortalama izleyici sayılarının ülke ve Ege Bölgesi genelinden yüksek olduğu Tablo 43’te görülmektedir. Ayrıca; korolara Manisa ve Kütahya’nın; topluluk gösteri ve turnelerine ise Afyonkarahisar ve Kütahya’nın yoğun ilgisi olduğu ortalama izleyici sayılarının büyük olmasından anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle Bölge halkı opera, bale ve orkestra gibi turnesi nadir olarak yapılan sanatsal gösterilere çok ilgi göstermektedir. Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına Düşen İzleyici Sayıları Gösteri/Turne Başına İzleyici Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Ege Bölgesi Türkiye Opera ve Bale 950 679 600 Orkestra 1.100 794 574 Koro 1.150 1.555 1.400 1.458 11.884 Topluluk 1.400 1.200 429 762 2.255 Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011) Bölgede sanat, eğlence, dinlence ve spor hizmetleri az, çeşitliliği düşük ve Bölge geneline dağılmamış biçimde bulunmaktadır. Bölgedeki sosyal olanakların dağılımı incelendiğinde kültür-sanat faaliyetlerinin ağırlıklı olarak Bölge illerinin merkez ilçeleri ile Gediz ve Akhisar’da bulunduğu görülmektedir. Harita 26’da sosyal olanakların ilçe bazlı yoğunluğu verilmektedir. 102 Harita 26 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012) Kaynak: SGK Bölgedeki toplu taşıma ağı geniş bir alanı kapsamaktadır fakat çeşitlenmemiştir. Bölgede hizmet veren toplu taşıma sistemi belediye otobüsleri tarafından sağlanmaktadır. Raylı sistem, metrobüs vb. diğer toplu taşıma sistemleri Bölge içinde bulunmamaktadır. Bölge içinde toplu taşımayı yaygın olarak kullanacak öğrenci nüfusunun fazla olması göz önünde bulundurulduğunda toplu taşıma sistemlerinin daha çeşitli ve zaman tasarrufu sağlayan modlarda geliştirilmesi gerektiği öngörülmektedir. Bölgede, kişi başına düşen yeşil alan miktarı en yüksek olan il Kütahya’dır. Kişi başına düşen yeşil alan miktarının Kütahya’da 12 m²/kişi, Afyonkarahisar’da 3,32 m²/kişi, Manisa’da 9,28 m²/kişi ve Uşak’ta 5 m²/kişi olduğu görülmektedir. Bölgede sadece Kütahya kişi başına olması gereken standart (10 m²/kişi) yeşil alan miktarının üzerinde yeşil alana sahiptir54 ve diğer Bölge illerinde kişi başına düşen yeşil alan miktarının arttırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgeye çalışmak için gelen mevsimlik tarım işçilerinin barınma problemleri vardır. Ülke genelindeki yüksek tarımsal katma değerler üreten bir Bölge olarak, yılın bazı dönemlerinde geçici tarım işçilerine de ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak Bölge genelinde yapılan gözlemler ve toplantılar neticesinde geçici tarım işçilerinin Bölgede bulundukları dönem içerisinde barınma sorunları yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Bölge illerindeki internet erişimi ülke geneli ve çevre bölgelere göre daha düşük düzeydedir. İnternet erişiminin ölçülmesinde kullanılan penetrasyon oranı, abone sayısının 54 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre Durum Raporları (2011) 103 nüfusa bölünmesiyle elde edilmektedir. Ülke genelinde genişbant internet penetrasyon oranı 2007-2012 yılları arasında %6,5’ten %26,5’e çıkmıştır. 2011 ve 2012 verileri göz önüne alınarak yapılan kıyaslamada genişbant internet penetrasyon oranının TR33 Bölgesi’nde %19,8 iken, TR31 Bölgesi’nde %32,3 ve TR32 Bölgesi’nde %25 olduğu görülmektedir. Bu durum, Bölgenin genel olarak internet erişiminde eksikliği olduğunun göstergesidir. Söz konusu orana iller itibarıyla bakıldığında ise Bölge illerinin tamamının diğer Ege Bölge illerinin gerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları Afyonkarahisar Aydın Denizli İzmir Kütahya Manisa Muğla Uşak Genişbant İnternet Penetrasyon Oranı (%) 18,0 22,6 22,8 32,3 22,1 19,7 30,4 20,2 Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Resmi İstatistik ve Yayınlar, Yıllık İl İstatistikleri (2012) Afyonkarahisar ve Manisa’da 2000-2012 yılları arasında banka şubesi sayıları artarken; Bölge illerinde nüfus başına düşen banka şubesi sayılarının ülke genelinin gerisinde olduğu görülmektedir. 2000 yılında ülke genelindeki 15.574 banka şubesinin 72’si Afyonkarahisar’da, 55’i Kütahya’da, 138’i Manisa’da, 38’i Uşak’ta bulunurken; 2012 yılındaki 10.158 banka şubesinin ise 77’sinin Afyonkarahisar’da, 55’inin Kütahya’da, 143’ünün Manisa’da, 37’sinin Uşak’ta bulunduğu görülmektedir. Bölgede Afyonkarahisar ve Manisa’da banka şubesi sayısı artmaktadır. Tablo 45’te sunulan yüz bin kişiye düşen banka şube sayılarına bakıldığında ise bu iki ilde azalma görülürken, Bölge illerinin tamamında ülke genelinin altında değerler göze çarpmaktadır. Bu durum Bölge illerinde finansal altyapı yönünden eksikliklerin olduğunu ve finansal hizmetlerin yoğunlaşmadığını göstermektedir. Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye 2000 8,9 8,4 11,0 11,8 11,5 2012 10,9 9,6 10,6 10,8 13,4 Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye’de Bankacılık Sistemi İllere ve Bölgelere Göre Banka, Şube, Nüfus, Mevduat ve Kredilerin Dağılımı (2012) Uşak ili kişi başına düşen toplam mevduat ve nakdi kredi değerlerinde öne çıkarken, Manisa ili sadece kişi başına düşen nakdi kredi değerinde öne çıkmaktadır. Bankacılık sektöründeki tasarrufların tutulduğu mevduat hesapları 104 incelendiğinde kişi başı mevduat değerlerinin ülke genelinde 9.871,40 TL iken, Afyonkarahisar’da 3.824,40 TL, Kütahya’da 3.325,79 TL, Manisa’da 3.861,58 TL, Uşak’ta ise 7.132,37 TL’dir. Uşak’ta bu denli yüksek bir değerin olması, çevre illerdeki bazı ilçelerin kendi merkez ilçelerine Uşak Merkez’den daha uzak olmasıyla ilişkilidir. Özellikle Gediz ve Simav gibi ilçelerdeki bazı mudilerin, kendi ilçelerinde bulunmayan ancak Uşak Merkez’de mevcut bankaları tercih etmesi bu değeri arttırmaktadır. Nakdi kredilere bakıldığında ise ülke genelinde 10.506,34 TL’lik değere karşın, Afyonkarahisar’da 4.943,82 TL’lik, Kütahya’da 4.994,05 TL’lik, Manisa’da 6.613,39 TL’lik, Uşak’ta ise 6.359,52 TL’lik değerler görülmektedir. Gerek mevduat değerlerinde, gerekse kredilerde tüm Bölge illerinin ülke genelinin gerisinde olması ise İstanbul, Ankara ve İzmir gibi illerdeki yüksek finansal birikimlerle ilişkilidir. Harita 27 ve Harita 28’da ise Bölgenin finansal birikimlerde çevresine göre geride kaldığı görülmektedir. Harita 27 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL) Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye http://ebulten.bddk.org.tr/haritalama/harita.aspx (28 Ekim 2013’te alınmıştır) Haritası, 105 Harita 28 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL) Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye http://ebulten.bddk.org.tr/haritalama/harita.aspx (28 Ekim 2013’te alınmıştır) Haritası, Bölgedeki temel sağlık göstergeleri, ülke ortalamasına göre düşüktür. Tablo 46’da sunulan bilgilere göre, yüz bin kişiye düşen uzman hekim sayısı, toplam hekim sayısı ve sağlık personeli sayısı bakımından Bölge, ülke ortalamasının gerisindedir. Buna karşılık; hastane yatak sayılarında Bölge illerinin ülke genelinin üzerinde olması ise Bölgede sağlık alanındaki insan kaynaklarının fiziki imkânların gerisinde kaldığını göstermektedir. Başka bir ifadeyle; sağlık alanında hizmetlerin düşük olmasının nedeni Bölgede özellikle farklı branşlarda uzmanlığa sahip sağlık personelinin yeterli düzeyde bulunmamasıdır. Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010) Yüz Bin Kişiye Düşen Uzman Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Sağlık Personeli Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hastane Yatak Sayısı Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye 63 62 74 63 68 88 143 120 151 122 140 169 607 599 587 733 610 616 274 301 281 288 284 252 Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye (İl Yayınları) 2011 106 Bölgedeki bebek ölüm hızı, ülke ortalamasının üzerindedir. Sağlık açısından önemli bir gösterge olan bebek ölüm hızı; her yıl gerçekleşen canlı doğum sonrasında, bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısının toplam canlı doğan bebek sayısına oranıdır. Ülke genelinde bu değer, son 4 yılda her yıl düşüş göstermiş olup 2012 verilerine göre ‰11,6’dır. Bölge illerinde ise 2012 öncesine kadar düşüş gösteren oran, sonrasında tekrar yükselmiştir. Tablo 47’de de görüleceği üzere, bebek ölüm hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda Bölgedeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır. Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları (‰) Yıl 2009 2010 2011 2012 Afyonkarahisar 15,1 11,5 12,2 14,6 Kütahya 18,5 17,6 12,2 12,6 Manisa 15,9 13,1 10,9 12,6 Uşak 15,5 11,8 12,7 15,0 Bölge 16,1 13,3 11,7 13,4 Türkiye 13,8 12,0 11,7 11,6 Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri (2012) Bölgede özellikle il merkezlerindeki hastanelerin yatak doluluk oranı yüksektir. 2011 Sağlık İstatistikleri Yıllığına göre ülkedeki Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerin yatak doluluk oranları %65,6 civarında olup, bu oran Ege Bölgesi’nde %66,1; Bölgede ise %56,9’dur. Bölge genelindeki doluluk oranının ülke ortalamasının altında bulunması, sağlık olanaklarının iyi olduğuna işaret etse de, Bölge içinde bazı yerleşim merkezlerinde doluluk oranının %80’lerin üzerine çıktığı görülmektedir. Özellikle Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinin merkezleri ile Akhisar, Salihli ve Dinar ilçe merkezlerinde göze çarpan bu durum, merkezlerdeki hastanelerin kapasitelerinin arttırılması gerektiğini ya da merkez kademelenmelerine göre uygun büyüklükte yeni kademe sağlık tesislerinin kurulması gerektiğine işaret etmektedir. 2.9 İNSAN VE TOPLUM Bölgede yaşayanların eğitim seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Tablo 48’de Bölge illerine göre eğitim seviyesini gösteren değerler verilmektedir. Bölgenin nüfusunun mezuniyet durumu açısından ülke geneline göre ilköğretim/ilkokul düzeyinde daha yüksek, yükseköğretimde ise düşük oranlara sahip olduğu görülmektedir. Bu göstergenin düşük kalmış olması, yatırım yapılacak alanların değerlendirilmesi hususunda, potansiyel yatırımcıların nitelikli personel ihtiyacının karşılanamaması bakımından risk oluşturmaktadır. Ayrıca Bölgede temel eğitim düzeyindeki okullardan mezun olan bireylerin orta ve yüksek düzeydeki eğitim kurumlarına geçişte sorunlar yaşadığı anlaşılmaktadır. 107 Tablo 48 - 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) Sadece okuma yazma bilmeyen Sadece okuma yazma bilen İlkokulilköğretimortaokul mezunu Lise ve dengi okul mezunu Yükseköğretim mezunu Eğitim durumu bilinmeyen Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye 4,5 3,5 4,0 3,8 4,0 4,9 6,0 7,5 6,8 7,2 6,8 6,7 62,0 58,1 62,8 59,4 61,3 52,5 18,8 21,8 17,4 19,5 18,8 21,4 8,0 8,5 8,5 9,3 8,5 11,4 0,6 0,5 0,5 0,7 0,6 3,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Bölge illerindeki nüfusun okuryazarlık oranı Türkiye ortalamasının üzerinde olup, Ege Bölgesi’ndeki diğer illerden daha düşüktür. Tablo 49’da sunulan 2012 yılı verilerine göre, Bölge illerinin tamamının 15 yaş üzeri nüfustaki okuryazarlık oranının ülke genelinin üzerinde, Ege Bölgesi genelinin ise gerisinde olduğu görülmektedir. Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%) Afyonkarahisar 94,8 Kütahya 96,1 Manisa 95,4 Uşak 95,5 Bölge 95,4 Ege 95,6 Türkiye 92,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerindeki okullaşma oranları ülke genelindeki okullaşma oranlarından yüksek olup, Ege Bölgesi’ndeki diğer illerle hemen hemen aynı seviyededir. Tablo 50’de, ülke genelindeki ve Bölgedeki net okullaşma oranları verilmektedir. Okul öncesi öğretimde Bölgedeki illerin okullaşma oranları ülke ortalamasının üzerindeyken, ilköğretimdeki ve ortaöğretimdeki okullaşma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar’ın ülke genelindeki net okullaşma oranlarının altında kaldığı görülmektedir. Bölgedeki bütün illerde okullaşma oranlarının, eğitim seviyesi yükseldikçe düştüğü anlaşılmaktadır. Eğitime katılımda cinsiyet farklılığı, eğitim seviyesi ilerledikçe ortaya çıkmaktadır. Tablo 50’de verilen bilgilere okul öncesi eğitim ve ilköğretimde cinsiyete göre net okullaşma oranlarının birbirine yakın olduğu, ancak ortaöğretimde erkeklerin eğitim olanaklarından daha fazla yararlandıkları, Uşak dışındaki Bölge illerinde kadınlarda okullaşma oranlarının görece daha düşük olduğu görülmektedir. 108 Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%) İlköğretim Erkek Kadın Ortaöğretim Erkek Kadın Afyonkarahisar 99,0 99,1 99,0 63,8 66,6 61,0 Kütahya 99,2 99,2 99,1 81,8 86,3 77,0 Manisa 99,2 99,3 99,1 71,3 71,4 71,1 Uşak 98,9 98,9 99,0 75,5 72,0 79,3 Türkiye 98,7 98,8 98,6 67,4 68,5 66,1 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri (2011-2012) Bölgede ilköğretim mezunu olan veya altında eğitim alanların ağırlıklı olarak Kütahya’ya bağlı ilçelerde, ortaöğretim mezunu ve altında eğitim almış nüfusun ise ağırlıklı olarak yine Kütahya’ya ve Afyonkarahisar’a bağlı ilçelerde yüksek olduğu görülmektedir. 15 yaş üstü nüfusun eğitim durumlarına ilişkin bilgiler incelendiğinde Aslanapa, Bayat, Çavdarhisar, Dumlupınar, Gölmarmara, Karahallı, Kızılören ve Şaphane ilçeleri ilköğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının çokluğuyla dikkat çekmektedir. Ortaöğretim ve altındaki seviyedeki eğitim durumlarına bakıldığında ise Aslanapa, Altıntaş, İhsaniye, İscehisar, Çobanlar, Sinanpaşa, Hocalar, Kızılören, Gölmarmara ve Saruhanlı ilçeleri ortaöğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının çokluğuyla dikkat çekmektedir. Harita 29 ve Harita 30, yerleşim merkezlerindeki nüfusun mevcut durumdaki eğitim seviyelerini göstermektedir. Harita 29 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) 109 Harita 30 - Ortaöğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012) Bölge illerinde çok sayıda üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Bölgede Celal Bayar Üniversitesi (Manisa), Afyon Kocatepe Üniversitesi (Afyonkarahisar), Dumlupınar Üniversitesi (Kütahya) ve Uşak Üniversitesi (Uşak) olmak üzere 4 adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Tablo 51’deki bilgilere göre, bu üniversitelerde 111.226 öğrenci ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim almakta olup, bu sayı Ege Bölgesi’nde eğitim görmekte olan toplam öğrenci sayısının %35,6’sına karşılık gelmektedir. İllerdeki üniversite mezunu nüfus oranlarının düşüklüğü değerlendirildiğinde, Bölgede öğrenim gören üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonra Bölgede kalmayı tercih etmedikleri ortaya çıkmaktadır. Bölge yükseköğrenim düzeylerinde; temel eğitim düzeyindeki kadar iyi bir konumda değildir. Bölgedeki yükseköğrenim düzeyindeki düşüklük Bölgenin nitelikli insan kaynağını azaltmakta, bu da beşeri sermayenin ekonomideki katma değerini düşürmektedir. Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları (2011-2012) Ön lisans / lisans düzeyinde öğrenci Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye 32.067 37.337 31.345 10.477 111.226 4.112.687 Kaynak: TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller (2011) Akademik yayın yönünden Bölge üniversiteleri arasında Celal Bayar Üniversitesi ve Afyon Kocatepe Üniversitesi öne çıkmaktadır. SCI, SSCI ve AHCI’te yayımlanan yayınların sayısına göre, Bölge üniversitelerden Afyon Kocatepe Üniversitesi 131 üniversite arasında 38., Dumlupınar Üniversitesi 54., Celal Bayar Üniversitesi 33. ve Uşak Üniversitesi 97. sıradadır.55 Bu durum, 2006’da kurulan Uşak Üniversitesi’nin, 1992’de kurulan diğer üç 55 Yükseköğretim Kurulu, Yayınlar ve İstatistikler, İstatistikler (2010) 110 Bölge üniversitesine göre akademik yayın sayısında henüz beklenen seviyeye erişemediğini göstermektedir. Ayrıca diğer üç üniversitenin üst ve orta sıralarda yer alması, söz konusu üniversitelerin yetkinliğinin iyi, ancak geliştirilebilir bir seviyede olduğunu göstermektedir. Bölge illerinin yaş bağımlılık oranları Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bunun temel nedeni, Bölgeden yoğun bir şekilde aktif yaş grubu olarak tanımlanan, 20-24 yaş grubundaki insanların göç etmesidir. Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun, çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır. 0-24 yaş grubundaki insanların göç etmesi, Bölgede iş gücü kaybına sebep olmaktadır. İş gücünün azalması da çalışan her bireye düşen bağımlı insan sayısını arttırmaktadır. Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) Afyonkarahisar Yaş Bağımlılık Oranı Kütahya 50,0 Manisa 42,3 44,7 Uşak 45,2 Bölge 45,5 Türkiye 48,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölgedeki aktif nüfusun iş gücüne katılım oranındaki artış ülke genelindeki artıştan daha fazladır. Tablo 53’e göre, 2008-2012 yılları arasında; ülke genelinde bu oran 3,1 puan artarken, Bölgede bu oranın 10,8 puan arttığı gözlemlenmiştir. Ayrıca cinsiyete göre iş gücüne katılım oranları incelendiğinde son 5 yılda kadınların iş gücüne katılım oranı ülke genelinde 5 puan artmışken, Bölge genelinde 16,4 puan artmıştır. 2012 yılında Bölgede kadınların iş gücüne katılım oranı %36,3 ile erkeklerin iş gücüne katılım oranının yaklaşık yarısı düzeyine yükselmiştir. Erkeklerin iş gücüne katılım oranı son 5 yılda Türkiye genelinde 0,9 puanlık bir artış gösterirken Bölgede bu artış 4,9 puan olmuştur. Bölgede iş gücüne katılım oranının ülke genelinden daha yüksek olması Bölge açısından olumlu bir göstergedir. Ayrıca son yıllarda Bölgede kadınların iş gücüne katılım oranının ülke geneline kıyasla daha fazla oranda artması kadın istihdamı açısından olumlu bir gelişmedir. Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%) Türkiye Toplam Erkek Bölge Kadın Toplam Erkek Kadın 2008 46,9 70,1 24,5 44,0 68,8 19,9 2009 47,9 70,5 26,0 45,6 69,2 23,4 2010 48,8 70,8 27,6 48,2 70,6 27,1 2011 49,9 71,7 28,8 52,7 72,6 33,4 2012 50,0 71,0 29,5 54,8 73,7 36,3 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölgedeki işsizlik oranı ülke işsizlik oranından düşüktür. Tablo 54’te sunulan verilere göre, Türkiye’deki işsizlik oranı %7,9’dur. Bölgenin işsizlik oranı ise %5,5’tir. Bölgede en 111 yüksek işsizlik oranı %8,4 ile Uşak’tadır. Uşak’ı sırasıyla Kütahya, Afyonkarahisar ve Manisa takip etmektedir. Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (Bin Kişi) 530 453 1.048 269 2.301 55.639 İşgücü (Bin Kişi) İstihdam (Bin Kişi) İşsiz (Bin Kişi) İstihdam Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) 250 207 556 144 1.148 26.420 237 195 520 132 1.084 24.320 13 12 26 12 63 2.100 44,7 43,0 49,6 49,1 47,1 43,7 5,1 5,9 4,8 8,4 5,5 7,9 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011) Bölge genelinde nitelikli iş gücünün ve istihdamın payı düşüktür. Tablo 55’te sunulan bilgilere göre, İŞKUR’a kayıtlı iş gücündeki ön lisans, lisans ve doktora mezunlarının oranı ülke genelinde %20,1 iken; Bölgede %16,9 seviyesindedir. Tablo 56’ya göre ise çalışanlar içindeki yükseköğretim (lisans ve üzeri dereceler) mezunlarının payı ülke genelinde %18,1; Ege Bölgesi’nde %16,1; Bölgede ise %10,1’dir. Bu iki göstergenin ülke genelinden daha düşük seviyede olması, nitelikli iş gücü sorununun Bölge genelinde etkili olduğunu göstermektedir. Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Türkiye Nitelikli İş Gücü* 4.946 5.432 11.160 3.109 24.647 700.929 Nitelikli İş Gücü /Toplam İş Gücü %17,9 %14,8 %19,2 %13,6 %16,9 %20,1 Kaynak: 2012 İŞKUR İstatistik Yıllığı Ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının toplamı Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012) Bölge Ege Bölgesi (TR3) Türkiye Nitelikli İstihdam* 113.000 602.000 4.493.000 Nitelikli İstihdam /Toplam İstihdam %10,1 %16,1 %18,1 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler *Yükseköğretim mezunları Bölgede istihdam edilenlerin büyük bir kısmı tarım sektöründe çalışmaktadır. Bölge illerinde çalışan nüfusun sektörlere dağılımlarını sunan Tablo 57’ye göre, Bölge illerinin tamamında tarım hâkim sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna rağmen; sanayi sektörü istihdamı payının ülke geneline yakın olduğu, ancak ikisinin de gerisinde kaldığı görülmektedir. Bölgenin hizmet sektörü payında ise ülke genelinin çok gerisinde olması dikkat 112 çekicidir. Ülke ve Bölge genelinde toplam katma değer artışına en çok katkı sağlayan sektörün hizmetler olduğu değerlendirildiğinde, bu durum katma değer artışını sınırlandırmaktadır. Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye Tarım 40,4 39,0 40,7 39,5 22,7 Sanayi 22,5 25,7 25,1 26,4 27,2 Hizmet 37,1 35,3 34,2 34,1 50,1 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011) Bölgede ücretsiz aile işçisi sayısı giderek artmaktadır. Tablo 58’deki bilgilere göre; 2008 yılında 156.000 olan ücretsiz aile işçisi 2011 yılında 269.000’e çıkarak %72 artış sergilemiştir. Bu değerin, ülke genelinde söz konusu dönemde %23,2 arttığı görülmektedir. Ücretsiz aile işçileri sosyal güvenlik haklarından mahrum ve emeğinin maddi karşılığını tam alamayan grup olup, bu kesimin gelirleri süreklilik arz etmemektedir. Bu kesim aynı zamanda Bölgedeki işsizliği perdelemekte ve gizli işsizlik yaratmaktadır. Bu bağlamda ücretsiz aile işçiliğinin %72 arttığı Bölgede çalışan yoksulluğuna yönelik çeşitli politikalar geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı Toplam (Bin Kişi) Toplam Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi 2008 873 455 262 156 2009 874 440 250 183 2010 960 485 270 206 2011 1.066 503 294 269 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölge genelinde tarımla uğraşanların yarıdan fazlası ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Ülke genelinde tarım faaliyetinde bulunan 6 milyon 143 bin kişinin 623 bini (%10,1’i), Bölgede tarım faaliyetinde bulunan 477 bin kişinin ise 42 bini (%8,8’i) ücretli, maaşlı veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır. Ayrıca; tarım sektöründe çalışanlardan ülke genelindeki 2 milyon 866 bin kişi (%46,7), Bölge genelinde ise 249 bin kişi (%52,2’si) ücretsiz aile işçisidir. Bu durum; Bölgede tarım sektörünün ülke geneline nazaran daha düşük oranda profesyonelleştiğini göstermektedir. Ülke ve Bölge genelinde tarımsal faaliyetlerde bulunanların işteki nitelikleri Tablo 59’da bulunmaktadır. 113 Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam Toplam (bin kişi) Bölge Türkiye Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli (bin kişi-oran) İşveren veya kendi hesabına (bin kişi-oran) Ücretsiz aile işçisi (bin kişi-oran) 477 42 %8,8 186 %39,0 249 %52,2 6.143 623 %10,1 2.653 %43,2 2.866 %46,7 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri (2011) Bölgedeki kayıt dışılık oranları Türkiye geneliyle benzerlik göstermektedir. 2008 yılında Türkiye genelinde %43,5 olan kayıt dışı istihdam oranı 2011 yılında %42,1 olmuştur.56 Tablo 60’ta da görüleceği üzere Bölgede kayıt dışılık oranları da bu değerlerin biraz üzerinde seyretmektedir. Hem Bölgede hem de Türkiye’de krizin istihdam üzerindeki etkileri benzer şekilde olmuştur. Tablo 60’tan görülebilecek bir başka husus işletme büyüklüğü arttıkça kayıt dışı istihdam oranının büyük ölçüde azalmasıdır. Örneğin 2012 yılında 1-9 kişi çalışanı olan işletmelerde %61,3 olan kayıt dışı istihdam oranı 50’den fazla çalışanı olan işletmelerde %3,2’ye düşmektedir. Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları (15+ yaş) (Bin Kişi) İşletme Büyüklüğü 2008 1-9 10-24 25-49 50+ Toplam Kayıt Dışılık Oranı (%) Kayıtlı Değil Kayıtlı Toplam 368 225 592 12 43 55 7 77 85 5 136 141 392 481 873 44,9 2012 1-9 10-24 25-49 50+ Toplam Kayıt Dışılık Oranı (%) Kayıtlı Değil Kayıtlı Toplam 488 308 795 8 54 63 6 101 107 5 149 154 506 613 1.119 45,2 Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölgede kayıt dışı istihdam önemli bir sorundur. Bölgede 2012 yılında kayıt dışılık oranı %45,2 olarak gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle Bölgede yaklaşık her iki kişiden birisi kayıt dışı çalışmaktadır. Bir bölgede ya da ülkede kayıt dışılığın yüksek olması orada iş güvencesinden üretimde aksamalara kadar birçok soruna sebep olmaktadır. Bölgede ticaret ve sanayi odaları ile ticaret borsaları sayıları açısından Manisa öne çıkmaktadır. Ülke genelindeki 182 ticaret ve sanayi odasının 20’si, 113 ticaret borsasının ise 10’u Bölgede bulunmaktadır. 57 En çok ticaret ve sanayi odasına sahip Bölge ili 8 oda ile Manisa’dır. Merkez ilçenin yanı sıra; özellikle ticaret ve sanayi faaliyetleri gelişmiş Akhisar, Alaşehir, Demirci, Gördes, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçelerinde ticaret ve sanayi odası 56 57 ÇSGB, Çalışma Hayatı İstatistikleri, 2011 TOBB İstatistikleri 114 bulunmaktadır. Altı odaya sahip Afyonkarahisar’da ticaret ve sanayi odası bulunan ilçeler Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Çay, Dinar, Emirdağ ve Sandıklı iken, dört odaya sahip Kütahya’da Merkez, Gediz, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde ticaret ve sanayi odası mevcuttur. Uşak’ta ise Merkez ilçenin yanı sıra sadece Karahallı’da ticaret ve sanayi odası bulunmaktadır. Ticaret ve sanayi odası bulunan 20 ilçeden 14’ünde organize sanayi bölgesinin de bulunması oda bulunan ilçelerin genelde sanayisi gelişmiş ilçeler olduğunu göstermektedir. Bölgedeki 10 ticaret borsasının 5’i Manisa’da, 3’ü Afyonkarahisar’da, 1’er tanesi ise Kütahya ve Uşak illerindedir. Ticaret borsası bulunan ilçeler Manisa Merkez, Akhisar, Alaşehir, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Sandıklı, Kütahya Merkez ve Uşak Merkez’dir. Söz konusu 10 ilçenin tamamında ticaret ve sanayi odası da bulunmaktadır. Bu durum, oda faaliyetlerinin belirli ilçelerde toplandığını göstermektedir. Ticaret ve sanayi odası ile ticaret borsasının en çok bulunduğu Bölge illerinin sırasıyla Manisa ve Afyonkarahisar olması bu illerdeki yoğun üretim ve ticaret faaliyetleri ile ilişkilidir. Bölge illerinde alınan göçler içinde köyden kente yoğun göç dikkat çekmektedir. Ülke genelinde 1990-2000 yılları arasında ülke genelindeki 6.692.263 kişilik iç göçün %57,8’i şehirden şehre, %20,1’i şehirden köye, %17,5’i köyden şehre, %4,4’ü ise köyden köyedir. Köyden şehre doğru gerçekleşen göçün şehirden köye gerçekleşen göçten fazla olduğu dikkat çekmektedir. Ancak; Afyonkarahisar dışındaki Bölge illerinde tersi bir durum söz konusudur. Bu illere diğer illerden göç eden insanlar içinde köyden kente gidenlerin sayısı kentten köye gidenlerden fazladır. Bu durum; söz konusu illerin kentsel alanlarında hızlı bir sosyal dönüşüm olduğunu ve göçle gelen nüfusun adaptasyonu için çeşitli politikalara ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000) İl Afyonkarahisar Aydın Denizli İzmir Kütahya Manisa Muğla Uşak Şehirden Şehre (%) 59,3 53,2 41,5 65,9 56,1 54,1 40,9 55,9 Köyden Şehre (%) 17,8 13,4 19,1 14,9 19,5 19,7 9,5 24,1 Şehirden Köye (%) 18,3 22,8 29,1 14,7 18,4 17,9 40,2 15,3 Köyden Köye (%) 4,5 10,6 10,3 4,5 6,1 8,3 9,3 4,7 Kaynak: TÜİK, Genel Nüfus Sayımı (2000) Bölge içi gelir dağılımındaki eşitsizlik oldukça derindir. Aktif sigortalıların toplam brüt kazançları ilçeler bazında incelendiğinde, en yüksek gelire sahip 5 ilçenin tüm Bölge gelirinin %65,6’sını aldığı ve ilk 4 sırada merkez ilçelerin yer aldığı görülmektedir. Bu 5 ilçenin nüfuslarının Bölgedeki payı sadece %42,5’tir. En az gelire sahip 5 ilçe gelirin %0,3’ünü alırken bu ilçelerin nüfuslarının payının %1,1 olduğu görülmektedir. Bu durum; geliri yüksek ilçelerin nüfustaki paylarından daha fazla, geliri düşük ilçelerin ise nüfustaki paylarından daha az oranda gelir elde ettiğini ve Bölge içinde gelir adaletsizliği olduğunu göstermektedir. Bahsi geçen 10 ilçenin gelirden aldıkları miktar ve paylar Tablo 62’de sunulmaktadır. 115 Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) İlçe Adı Manisa Merkez Kütahya Merkez Afyonkarahisar Merkez Uşak Merkez Soma Dumlupınar Pazarlar Hocalar Aslanapa Kızılören TOPLAM Yıllık Toplam Brüt Kazanç (TL) 231.703.344 105.945.913 102.666.303 82.472.899 66.175.038 547.909 536.165 453.253 434.099 289.987 899.535.094 Payı (%) 25,8 11,8 11,4 9,2 7,4 0,06 0,06 0,05 0,05 0,03 Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Sosyal yardımlar gelir dağılımındaki eşitsizliği ancak sınırlı oranda azaltabilmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü verilerine göre; Bölgede 2012 yılında brüt gelirin sadece %5,8’i kadar (52.090.773 TL) sosyal yardım desteği verilmiştir. Tablo 63’te sunulduğu üzere brüt gelirler ile sosyal yardımlar birlikte değerlendirildiğinde ise en çok gelire sahip 5 ilçenin payının %65,5’ten %63,7’ye düştüğü; en az gelire sahip 5 ilçenin payının ise %0,3’ten %0,41’e yükseldiği görülmektedir. Ancak en çok gelire sahip 5 ilçenin nüfustaki payının %42,5; en az gelire sahip 5 ilçenin ise nüfustaki payının %1,2 olması sosyal yardımların gelir adaletsizliğini gidermekte belli bir başarı elde etmesine rağmen tamamen ortadan kaldıramadığını göstermektedir. Bu nedenle; söz konusu gelir adaletsizliğini gidermek için sosyal yardımların etkin ve stratejik kullanımına ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) İlçe Adı Manisa Merkez Kütahya Merkez Afyonkarahisar Merkez Uşak Merkez Soma Şaphane Pazarlar Evciler Hocalar Kızılören TOPLAM Yıllık Toplam Brüt Kazanç ve Yardımlar (TL) 235.611.241 108.714.686 107.217.859 86.297.588 67.122.501 967.268 945.149 891.049 771.353 384.449 951.625.867 Payı (%) 24,8 11,4 11,3 9,1 7,1 0,10 0,10 0,09 0,08 0,04 Kaynak: SGK (2012), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bölge illerinde Sosyal Yardım Yasası (Muhtaç, Yaşlı ve Engelli Aylığı)’ndan faydalanan kişilerin tüm nüfusa oranı Afyonkarahisar hariç Türkiye geneli ve Ege Bölgesi’nden yüksektir. Tablo 64’te görüleceği üzere 2011 yılında Türkiye’de %1,79 olan 116 bu oran Ege Bölgesi’nde %1,6; Afyonkarahisar’da 1,99; Kütahya’da 1,7; Manisa’da %2,1; Uşak’ta ise %2’dir. Manisa Bölge içinde 2022 sayılı Yasa’dan en çok faydalanan ildir. Bu oranın nüfusa oranının yüksek olması Bölgede sosyal yardıma muhtaç kişilerin Ege Bölgesi ve Türkiye’den fazla, sosyal yardımlardan yararlananların sayısının da çok olduğu manasına gelmektedir. Bu bağlamda Bölgede muhtaç kişilere yönelik politikalar geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 64 - 2022 sayılı Sosyal Yardım Yasası’ndan Faydalananların Sayısı Nüfus Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Ege Türkiye 698.626 564.264 1.340.074 339.731 2.942.695 9.687.692 74.724.269 2022 sayılı Yasadan Faydalanan Sayısı/Nüfus (%) 1,99 1,7 2,1 2 2 1,6 1,79 2022 sayılı Yasadan Faydalanan Sayısı 13.966 9.985 28.242 6.883 59.076 155.942 1.337.989 Kaynak: SGK İstatistik Yıllıkları (2011) Bölgede Manisa dışındaki illerde kooperatifçilik az gelişmiştir. Harita 31’de sunulan bilgilere göre Bölgede 2013 yılında faal ve faal olmayan kooperatif ve birliklerin sayıları 602 iken bunların yaklaşık yarısı Manisa’dadır. Bu birlik ve kooperatiflerin toplam üye sayısının 89.405 olduğu görülürken bu ortakların %56,7’sinin Manisa’da olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum, Manisa’da gelişen kooperatifçiliğe bağlı olarak daha büyük kooperatiflerin kurulmuş olmasından kaynaklanmaktadır. Bölgedeki durumu kıyaslamak için TR32 Bölgesi’ne bakıldığında 1.179 kooperatifte 138.351 ortağın bulunduğu görülmektedir. Bölge ile neredeyse eşit nüfusa sahip komşu bir Düzey-2 Bölgesinde Bölgedekinin yaklaşık iki katı sayıda kooperatif ve ortağın bulunması düşük kooperatifleşme düzeyinin göstergesidir. Harita 31 – İllere Göre Kooperatif ve Ortak Sayıları Kaynak: Kurumlardan Alınan Bilgiler ve Zafer Kalkınma Ajansı Derlemeleri (2013) Harita Açıklaması: Zemindeki rengin koyuluğu kooperatif sayılarını, noktalar ise kooperatif ortak sayılarını göstermektedir. 117 En çok faal derneğin Manisa’da bulunduğu Bölgede kişi başına düşen dernek üye sayısı yönünden Kütahya ve Uşak illeri öne çıkmaktadır. Ülke genelinde 2012 yılındaki 98.101 faal derneğin 1.185’i (%1,21’i) Afyonkarahisar’da, 1.202’si (%1,23’ü) Kütahya’da, 1.518’i (%1,55’i) Manisa’da ve 591’i (%0,60’ı) Uşak’ta bulunmaktadır. Bin kişiye düşen dernek sayılarına bakıldığında Ege Bölgesi’nde 123 ile en yüksek değere sahip İzmir’i, 113 ile Kütahya’nın ve 88 ile Uşak’ın takip ettiği görülmektedir. Bu iki ilde dernekleşme faaliyetlerinin daha yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Bin kişiye düşen dernek sayısı Afyonkarahisar’da 64, Manisa’da 78, Bölgede 82, Ege Bölgesi’nde 97 ve ülke genelinde 125’tir. Başka bir deyişle Kütahya ve Uşak’taki yoğun dernekleşmeye rağmen, Bölge kişi başına düşen dernek sayısı yönünden ülke geneli ve Ege Bölgesi’nin gerisinde kalmaktadır. Derneklerdeki gerçek üye sayıları Tablo 65’te sunulmaktadır. Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi Ege Türkiye Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları 44.922 64.606 104.656 30.191 493.739 208.919 947.033 9.425.116 Kaynak: İçişleri Bakanlığı, Dernekler Dairesi Başkanlığı Bölge illerindeki derneklerin türleri benzerlik gösterirken, mesleki ve dayanışma derneklerinin sayı yönünden yeterli olmadığı görülmektedir. Afyonkarahisar ve Kütahya’da Dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren dernekler en çok bulunan dernek türü iken, Spor ve spor ile ilgili dernekler ikinci sıradadır. Dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren derneklerin payı Afyonkarahisar’da %36,6; Kütahya’da %28,6; Manisa’da %20,5; Uşak’ta ise %24,2’dir. Spor ve spor ile ilgili derneklerin payı ise Afyonkarahisar’da %20,5; Kütahya’da %21,3; Manisa’da %25,7; Uşak’ta ise %31,1’dir. Bölgede kurulan üniversitelerin bulundukları ildeki beşeri sermayeyi geliştirdikleri ve bölgesel kalkınmayı hızlandırdıkları görülmektedir. 1990 Genel Nüfus Sayımı’na göre 6 yaş üzerinde üniversite bitirenlerin payı Afyonkarahisar’da %2,31; Kütahya’da %2,33; Manisa’da %2,41; Uşak’ta ise %2,81’dir. 1992’de Afyonkarahisar’da Afyon Kocatepe, Kütahya’da Dumlupınar, Manisa’da ise Celal Bayar, 2006’da ise Uşak’ta Uşak Üniversitesi’nin kurulmasıyla bu oranlar 2012 yılında (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre) Afyonkarahisar’da %6,71; Kütahya’da %7,45; Manisa’da %7,29; Uşak’ta ise %8,05 seviyesine yükselmiştir. Bu durum, Bölge’deki ekonomik gelişime bağlı olarak artan yükseköğrenim mezunu işgücü ihtiyacının giderilmesi için önemli bir kaynaktır. Bununla birlikte işgücü ve demografik göstergeler ele alındığında kalifiye nüfusun Bölgede tutulamadığı görülmektedir. 118 2.10 ENERJİ Kişi başı mesken elektrik kullanımında Bölge, ülke genelinin üzerinde, Ege Bölgesi genelinin ise altındadır. Tablo 66’ya göre Bölgede kişi başına mesken elektrik tüketiminde Manisa, Bölge illerinin çok üzerindedir. Bu çerçevede Manisa’da kişi başına mesken elektrik tüketiminin azaltılmasına yönelik verimlilik ve tasarruf bağlamında çeşitli politikalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgede kişi başı elektrik tüketiminde Uşak öne çıkmaktadır. Tablo 66’ya göre ülke genelinde kişi başı elektrik tüketimi 2.490 KWh olup; söz konusu değer sanayide 1.177 KWh iken; mesken kullanımında 592 KWh’tir. Sanayideki elektrik kullanımının kişi başına değerinin mesken kullanımına göre fazla olduğu görülmektedir. Kütahya ve Uşak illerinin kişi başı sanayi elektrik tüketimi ülke genelinden daha fazladır. Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Aydın Denizli Muğla TR32 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye Toplam 1.693 2.345 2.379 2.827 2.261 1.862 2.788 2.634 2.409 3.075 2.490 Sanayi 643 1.476 1.174 1.777 1.176 456 1.641 284 806 1.543 1.177 Mesken 426 457 556 494 499 694 556 864 699 726 592 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011) Bölgede toplam elektrik tüketiminde %47,9’luk oran ile Manisa ilk sırada yer almaktadır. Manisa’yı Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak takip etmektedir. Tablo 67’de sunulan bilgilere göre Bölgede sanayide kullanılan elektriğin %45,5’i Manisa tarafından tüketilmektedir. %24’ü Kütahya, %17,4’ü Uşak tarafından, %12,9’u ise Afyonkarahisar tarafından kullanılmaktadır. Kütahya’da sanayi elektriği kullanımının bu kadar çok olmasının nedeni seramik ve porselen gibi yüksek enerji isteyen üretimlerin bu ilde yoğun şekilde yapılmasıdır. Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh) Afyonkarahisar Toplam 1.182.500 Sanayi işletmesi 449.322 Mesken 297.393 Tarımsal sulama 97.200 Kütahya 1.323.414 833.058 258.100 3.276 Manisa 3.187.684 1.573.298 745.567 191.818 Uşak 960.296 603.634 167.808 10.671 Bölge 6.653.894 3.459.312 1.468.868 302.966 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011) 119 Bölgede petrol ve doğal gaz kaynağı bulunmamakla birlikte Bölgedeki her ilde doğal gaz altyapısı oluşturulmuştur. Bölgede sanayide büyük oranda doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam etmektedir. Bölgede doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar’dır.58 2013/4347 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, BOTAŞ Genel Müdürlüğü’ne yapılan başvurular çerçevesinde Afyonkarahisar İli İscehisar, Sandıklı ve Şuhut İlçeleri ile Manisa İli Gördes İlçesine doğal gaz arzı sağlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bölgenin doğal gaz kullanım miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz kullanımının yaklaşık %2’sidir. Bölge, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Köprübaşı, Soma, Dinar, Kütahya Merkez, Gediz ve Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Bölgenin linyit rezervleri, 2010 yılı itibarıyla 13.3 milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %7,9’una tekabül etmektedir. Bölgenin linyit rezervleri, TKİ’ye bağlı Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (GLİ), Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLİ) ve Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELİ) tarafından işletilmektedir. 59 Son olarak 2013 yılında Dinar ilçesinde işletilebilir linyit rezervi bulunmuştur. 950.000.000 ton linyit rezervi olduğu düşünülen ilçede yaklaşık 5 milyar dolarlık yatırımla 3.500 MW gücünde termik santral kurulması hedeflenmektedir. Bu santralin inşa ve işletim sürecinde yaklaşık 7.000 kişinin istihdam edilmesi beklenmektedir. Ayrıca Soma ve Tavşanlı ilçelerinde de ek linyit santrali yatırımları planlanmaktadır. Bölge hidrolik enerji kapasitesi açısından Türkiye’de alt sıralarda yer almaktadır ve Bölgede hâlihazırda elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 8 GWh’dir.60 Manisa ilinde bulunan HES ise Demirköprü HES’dir. Demirköprü HES’in kurulu gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 193 GWh’dir. Bölgedeki diğer HES ise Afyonkarahisar Dinar ilçesinde Dinar HES 2 olup kurulu gücü 3 MW’tır. Bunun dışında EPDK’dan üretim lisansı almış, ancak henüz üretime geçmemiş 3 adet proje bulunmaktadır.61 Harita 32’de Türkiye’nin illere göre hidrolik enerji kapasitesi gösterilmiştir. Bölge illeri 0-100 (MW) aralığında bulunan düşük potansiyelli illerdir. Bölgenin yakınındaki hidrolik enerji kapasitesi daha yüksek olan iller ise Bursa, Eskişehir, Denizli ve Aydın’dır. 58 59 60 61 EPDK (2009) TKİ Yıllık Faaliyet Raporu, 2011 ETKB, Mavi Kitap, Ankara, 2012 Elektrik ve Doğalgaz Piyasası Yatırım Verileri 120 Harita 32 - Hidrolik Enerji Kapasitesi Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www.eie.gov.tr/il_enerji.aspx (1 Haziran 2013’te alınmıştır) Bölge illeri arasında rüzgâr enerjisi potansiyellerine göre Manisa öne çıkmaktadır. Ekonomik bir rüzgâr enerjisi santrali yatırımı için santral kurulması planlanan yerde yıllık ortalama rüzgâr hızının 7 m/s veya üzerinde ve kapasite faktörünün de %35 veya üzerinde olması gerekmektedir. Tablo 68’deki verilere göre Bölgede Manisa rüzgâr enerjisi yatırımı yapılabilecek alan sıralamasında ve kurulabilecek güç kapasitesinde sırasıyla 1.060 km2 ve 5.302 MWh değerleri ile ilk sırada yer almaktadır. Bu bağlamda Manisa’nın bu potansiyelinin değerlendirilmesi ilin yüksek enerji ihtiyacı açısından hayati önem taşımaktadır. 6.362 MW rüzgâr enerjisi potansiyeline sahip Bölgede, işletmede olan 320 MW ve inşa halinde 472 MW olmak üzere toplam 816,43 MW rüzgâr enerji santrali yatırımı mevcuttur. Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Bölge Toplam Alan (km2) 172,05 38,03 1.060 1,85 1.271,93 Toplam Kurulabilecek Güç Kapasitesi (MWh) 860,24 190,16 5.302,32 9,28 6.362 Kaynak: TR33 Bölgesi’nin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerinin Tespiti, 2012 Bölgede rüzgâr enerjisinde Manisa ili iyi bir konumda bulunmaktadır. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) verilerine göre; Manisa’da rüzgâr enerjisinde kurulu güç 320 MW’dir; diğer Bölge illerinde üretimde olan kurulu rüzgâr enerjisi gücü yoktur. Harita 33’de illerdeki rüzgâr enerjisi kurulu güç miktarları görülmektedir. Haritadan da anlaşılacağı gibi 121 Bölgede rüzgâr enerjisi kurulu gücü açısından ilk sırada olan Manisa ili Türkiye’de de üst sıralarda yer almaktadır. Harita 33 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www.eie.gov.tr/il_enerji.aspx (1 Haziran 2013’te alınmıştır) Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde jeotermal potansiyelin yüksek olduğu görülmektedir. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide, Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak üzere 8; Manisa’da Turgutlu-Urganlı, Salihli-Kurşunlu, Alaşehir-Horzumsazdere, KöprübaşıSaraycık, Kula-Emir, Demirci, Alaşehir, Soma ve Sarıgöl olmak üzere 9 jeotermal saha bulunmaktadır. Bu sahaların toplam potansiyel enerjisi MTA tarafından sırasıyla 250,16 ve 95,23 MWt olarak belirlenmiştir. Ayrıca; Afyonkarahisar’da Ömer-Gecek, Kızık-Uyuz, Gazlıgöl, Heybeli-Çay ve Sandıklı olmak üzere; Uşak’ta Emirfakı-Akbulak, Banaz, Aksaz, Hasköy ve Örencik’te olmak üzere 5’er tane jeotermal saha vardır. Bu sahaların potansiyel enerjileri ise MTA tarafından sırasıyla 216,64 ve 15,64 MWt olarak belirlenmiştir. 62 Bölgenin jeotermal alanlarının yerleri Harita 34’te sunulmaktadır. 62 MTA, İl Maden Potansiyelleri 122 Harita 34 - Bölge’de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü Bölgede Türkiye geneline göre yüksek jeotermal enerji potansiyeli bulunmasına rağmen jeotermal kurulu güç açısından bu kaynakların kullanılamadığı görülmektedir. Harita 35’te illere göre jeotermal kurulu güç değerleri gösterilmektedir. Buna göre; çok sayıda ve yayılmış halde bulunan jeotermal kaynakları bulunan Bölge illerinin kurulu güç açısından Aydın ve Denizli gibi illerin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bölgede yüksek potansiyele sahip jeotermal kaynakların yeterince değerlendirilmediği anlaşılmaktadır. Harita 35 - Türkiye’de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www.eie.gov.tr/il_enerji.aspx (1 Haziran 2013’te alınmıştır) 123 Türkiye’deki biyokütle ve biyoenerji santrali (BES) işletmelerinden ikisi Bölgede yer almaktadır. Bölgede yer alan bir biyoenerji yatırımı mevcuttur. 4,25 MW kurulu güce sahip olacak enerji santrali yatırımı Temmuz 2012’de kurulmuştur. Ayrıca Bölgede yer alan il ve ilçe belediyelerinin oluşturmuş oldukları katı atık birliklerinin atıklardan enerji üretimi sağlayacak tesis kurulumu çalışmalarına devam etmektedirler. Manisa dışındaki Bölge illeri incelendiğinde 63 , imar alanı içindeki bildirimsiz elektrik kesintilerinin en çok Afyonkarahisar’ın Bolvadin, Çay, Dinar, Evciler, Sandıklı, Sinanpaşa ilçeleri ile Uşak’ın Merkez ilçesinde etkili olduğu görülmektedir. Enerji piyasalarındaki önemli sorunlardan biri olan tedarik sürekliliği için ilçelerdeki bildirimsiz elektrik kesintilerinin incelenmesi gerekmektedir. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin verilerine göre elektrik kesinti süreleri ile etkilenen kullanıcı sayısının çarpımıyla oluşan göstergeye Ocak-Haziran 2013 dönemi için bakıldığında Dinar ilçesi 64.949.880.840 kullanıcı-saniye ile açık ara öne çıkmaktadır. İlçelerin imar alanı içindeki kesintilerdeki toplam etkilenme süreleri Ek 15’te sunulmaktadır. Buna göre, özellikle Afyonkarahisar’ın ilçelerinde elektrik kesintilerinin daha çok etkili olduğu görülmektedir. Bölge illerinde 2010 yılında kayıp-kaçak oranı Türkiye’nin altında olmasına karşın yüksek seviyededir. Bölgede kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu iller Manisa ve Afyonkarahisar iken en az olduğu il ise Kütahya’dır. Tablo 69’daki verilere göre Bölgedeki kayıp-kaçak elektrik miktarının neredeyse yarısı Manisa’dan kaynaklanmaktadır. Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları Kayıp-Kaçak Miktarı (MWh) Kayıp-Kaçak Oranı (%) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Türkiye 79.134 62.741 171.741 47.159 20.973.047 7,4 5,6 7,4 7 18,6 Kaynak: TEDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu (2010) 2.11 ULAŞIM Bölgede ulaşım ve lojistik sektöründeki yatırımlar düşük seviyededir. Bölgede Ulaşım ve Depolama sektöründe yapılan yatırım miktarı 87.633.201 TL, bu miktarın tüm sektörlerdeki yatırım miktarına oranı %3,7’dir. Bölge, bu oranla Ulaşım ve Depolama alanında en az oranda yatırım yapan üçüncü Düzey-2 Bölgesi konumundadır. Söz konusu oran, ülke genelinde %12,5 iken, Ege Bölgesi’nde %10,1’dir. Sadece Kara yolu ve boru hattı taşımacılığı sektörü incelendiğinde ise ülke genelinde %9,2 ve Ege Bölgesi genelinde %7,3’lük paylara karşılık; Bölgedeki yatırımlarda söz konusu sektör payının %3,3 olduğu görülmektedir. Söz konusu değerler Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler sektöründe ise sırasıyla 63 Manisa iline ait verilere erişilememiştir. 124 %1,8; %0,4; %1,4 seviyesindedir. 64 Bu durum, Bölgedeki ulaşım ve lojistik sektörlerindeki yatırımların eksikliğinin kara ve demiryolu taşımacılığı ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bölgedeki ana karayolu ulaşım aksları Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa/İzmirBalıkesir ve Afyonkarahisar-Uşak-Manisa/İzmir şeklindedir ve Afyonkarahisar ile Manisa çevresinde yoğunluk bulunmaktayken geri kalan hatlardaki düşük kullanım dikkat çekmektedir. Harita 36’ya göre; Bölgenin karayolu altyapısında çok şeritli yollar Tavşanlı/Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa-Afyonkarahisar ve Manisa-Soma/Balıkesir mevkilerindedir. Aynı zamanda; bu hatlar en yoğun olarak kullanılan güzergâhlardır. 65 Bazı şehirlerarası yollar için en kısa mesafede bulunan hatlardan Kütahya-Gediz-Uşak, Tavşanlı/Kütahya-Balıkesir, Tavşanlı-Simav-Gediz, Tavşanlı-Simav-Salihli ve Gediz-SimavSındırgı hatlarının çok düşük hacim değerlerine sahip olması dikkat çekmektedir. Bu hatların yol kalitesindeki eksiklikler il merkezleri ile bazı büyük ilçelerin bağlantılarının daha uzun mesafeden sağlanmasına neden olmaktadır. Bu durum, Bölge içi ve Bölgeler arası erişilebilirliği olumsuz etkilemektedir.66 Harita 36 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (2012) 64 TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010) KGM, Trafik Hacim Haritası (2012) 66 Örneğin; KGM Güzergâh Analizi aracına göre Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir yolu 236 km ve 2 saat 53 dakika sürmekteyken; Kütahya-Bursa-Balıkesir yolu 345 km ve 3 saat 38 dakika sürmektedir. Süre açısından mesafe %26 artarken, yol miktarı açısından mesafe %46,2 artmaktadır. Bir başka ifadeyle; Kütahya’dan Balıkesir’e gitmek isteyen bir kişi Tavşanlı istikameti yerine yol kalitesinin etkisiyle Bursa istikametini tercih edebilmektedir. Benzeri durum Bölge içinde de geçerlidir. Örneğin; Tavşanlı-UşakSalihli arası 243 km ve 2 saat 51 dakika sürmekteyken; Tavşanlı-Simav-Salihli arası 238 km olmasına rağmen 3 saat 17 dakika, Tavşanlı-Simav-Demirci-Salihli yine 243 km olmasına rağmen 3 saat 28 dakika sürmektedir. 65 125 Bölgenin demiryolu ağları ile karayolu ağlarında yoğun olarak kullanılan hatlar benzerlik göstermektedir. Harita 37’deki demiryolu ağlarına göre; Bölgenin demiryolu ağları Kütahya-Afyonkarahisar-Uşak-Alaşehir-Turgutlu-İzmir / Manisa-Akhisar-Soma / Balıkesir-Tavşanlı hattı üzerindedir. Söz konusu hatlar ile karayollarının yoğun olarak kullanıldığı hatların büyük benzerlik içerisinde olması ve Bölgenin denize kıyısının olmaması, Bölgede çoklu taşımacılığı (multimodal transport) zorlaştırmaktadır. Ayrıca bu durum; SimavGediz-Demirci gibi ilçelerin veya ulaşım ve taşımacılık amacıyla bu ilçelerden geçmek zorunda olan kişilerin zorluk yaşamasına neden olmaktadır. Harita 37 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı Kaynak: TCDD (2012) Bölgede üçü askeri ikisi sivil olmak üzere beş adet havaalanı bulunmaktadır ve Zafer Bölgesel Havaalanı’nın kullanımı hızla artmaktadır. Bölgedeki askeri havaalanları Afyonkarahisar, Akhisar ve Kütahya’da, sivil havaalanları ise Altıntaş (Afyonkarahisar-Kütahya-Uşak’ın ortak kullanımına yönelik Zafer Bölgesel Havaalanı) ve Uşak’tadır. Uşak Havaalanı’nda, 2008’de 432 (25.305 yolcu), 2009’da 288 (10.327 yolcu), 2010’da 324 (15.889 yolcu), 2011’de 706 (15.267 yolcu), 2012’de 694 uçuş yapılmıştır. 2012 yılının Kasım ayında faaliyete geçen ve Tablo 70’te dönemlere göre uçuş ve yolcu sayıları sunulan Zafer Bölgesel Havaalanı ise ilk sekiz ay içerisinde 604 uçuş ve 45.185 yolcuya ulaşmıştır. Giderek ve hızla artan yolcu sayısı Zafer Bölgesel Havaalanı’na olan talebin artacağına işaret etmektedir. Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı Dönem Kasım-Aralık 2012 Ocak-Haziran 2013 Uçuş Sayısı 79 556 Yolcu Sayısı 3.721 42.004 Kaynak: DHMİ, http://www.dhmi.gov.tr/istatistik.aspx (1 Eylül 2013 tarihinde alınmıştır) 126 Bölge illeri arasında nüfusa erişebilirliği en yüksek olan il Manisa’dır. TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi çalışmasında illerin nüfusa göre erişebilirlikleri analiz edilmiştir.67 Buna göre; Manisa’nın coğrafi erişebilirlik endeksi 100 üzerinden 57 iken; Afyonkarahisar’ın 54, Kütahya’nın 55 ve Uşak’ın 52’dir. Bu durum, Bölge illerinin orta derecede erişilebilir olduğunu göstermektedir. Bölgede merkez ilçeler ile Manisa’nın bazı ilçeleri dışında karayolu erişebilirliği oldukça düşük seviyededir. Çevre (İstanbul, Ankara, Bursa, Balıkesir, Bilecik, Eskişehir, Konya, Isparta, Burdur, Denizli, Aydın, Antalya ve İzmir) illerin kent merkezleri de dahil edilerek yapılan analiz sonucunda belirlenen Bölge ilçelerinin erişebilirlik endeksi değerleri Harita 38’de sunulmaktadır. Buna göre Bölgede çoğunluğu Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak illerinde bulunan birçok ilçenin karayolu erişebilirliği oldukça düşük seviyededir. Harita 38 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) 67 Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion) grubu tarafından Avrupa genelinde mekânsal olarak en erişilebilir noktaların belirlenmesi için yapılan çalışmadaki yöntem izlenmiştir. Çalışma kapsamında seçilen merkezler arasında, mesafe matrisleri oluşturulmakta, bu yolla her bir merkezin diğer merkezlere olan uzaklıklarıyla birlikte belirleyici olan erişim süreleri ve nüfuslar çalışmaya girdi oluşturmaktadır. Erişilebilirlik düzeyi nüfus ile doğru orantılı mesafe-zamanla ters orantılıdır. Nüfus ve mesafeler veri alınarak oluşturulan ağırlıklandırılmış erişim matrisi marifetiyle her bir merkezin erişim katsayısına ulaşılmaktadır. Her ulaşım modu için ayrı ayrı (karayolu, deniz, havayolu, demiryolu) hesaplanan erişilebilirlik endeksinde 100’e yakın değerler o yerin erişebilirliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. 127 Tüm ulaşım yolları bir arada analiz edildiğindeki coğrafi erişebilirlikle karayolu erişebilirliği benzerlik göstermektedir. Tüm ulaşım yolları kullanılarak hazırlanan sentez erişebilirlik analizinin sonuçları Harita 39’da sunulmaktadır. Buna göre erişebilirliği yüksek ve düşük yerler karayolu erişebilirliğindeki yerlerle benzerlik gösterirken özellikle Manisa ile Kütahya illeri arasındaki ilçelerin halen düşük endeks değerlerine sahip olması dikkat çekmektedir. Söz konusu endeksin yüksek olduğu yerler, ekonomik ve sosyal faaliyetlere yönelik gelişim odakları oluşturmak için en uygun merkezlerdir. Bu merkezlerle erişebilirliğin düşük olduğu ilçelerin ulaşım hatlarının iyileştirilmesi, oluşacak üretim ve hizmet odaklarının çarpan etkisinin artırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması için önem arz etmektedir. Harita 39 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) Bölgedeki tek lojistik merkezi Manisa OSB’dedir. Bunun dışında TCDD tarafından Uşak’ta kurulması planlanan lojistik köyü söz konusudur. Ülke genelinde 19 adet lojistik merkez kurulması hedeflenirken, Ege’de Kemalpaşa (İzmir) ve Keklik (Denizli) ile Gökköy (Balıkesir), Bozüyük (Bilecik) ve Hasanbey (Eskişehir) Bölgenin yakın çevresinde kurulması planlanan diğer lojistik merkezlerdir. 68 Yeni kurulacak ve özellikle tarım ürünlerinin kullanımına açılacak lojistik merkezlerin ekonomik faaliyetleri gelişmiş, erişebilirliği yüksek ve ticaret merkezi konumundaki ilçelere kurulması gerekmektedir. Bölge illerinin Bölge dışındaki illerle daha yoğun ilişkide olduğu görülmektedir. Bölge illeri ve çevre iller arasındaki nakliye hacimleri incelendiğinde Manisa’nın İzmir’le, 68 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan ve Erişen Türkiye Raporu (2012) 128 Kütahya’nın ise Bursa’yla arasında yoğun bir yük taşımacılığı olduğu görülmektedir. Afyonkarahisar ve Uşak illerinin diğer illerle arasındaki yük taşımacılığı daha zayıfken; Afyonkarahisar için Kütahya, Uşak içinse İzmir önemli ticaret ortakları olmuştur. Bunun yanı sıra; Bölge dışında Balıkesir-Bursa, İzmir-Konya ve Bursa-Eskişehir arasında Bölge içindekinden daha yüksek hacimlerin olması Bölge içindeki ticari ilişkilerin zayıflığını göstermektedir. Denizli ilinin tüm Bölge illeriyle farklı ölçeklerde ticari ilişkileri bulunmaktadır. Benzer şekilde, Balıkesir ili tüm Bölge illeriyle ticaret gerçekleştirmektedir. Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) Bölge içindeki yük taşımacılığı Bölge geneline yayılmamaktadır. Bölge ilçelerinin kendi aralarındaki yük taşımacılığı hacimlerinin sunulduğu Şekil 7’de Kütahya MerkezAfyonkarahisar Merkez ile Kütahya Merkez-Tavşanlı hatlarındaki yoğunluk dikkat çekmektedir. Bunun dışında Afyonkarahisar Merkez’in çevresindeki ilçeler için (ilişkiler zayıf da olsa) bir çekim olduğu, Manisa Merkez-Akhisar, Alaşehir-Salihli, Alaşehir-Turgutlu, Salihli-Turgutlu, Uşak Merkez-Salihli arasında da güçlü ilişkiler bulunduğu görülmektedir. Bu ilçelerin dışındaki ilçelerin merkez ilçelerle ve kendi aralarındaki ilişkilerin zayıflığı söz konusu ilçelerin erişebilirliğinin düşüklüğüyle ilişkilidir. 129 Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma) 2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ 2.12.1 KÜRESEL GELİŞMELER Uluslararası piyasalarda giderek artan ara ürün ve endüstri içi ticaret ilişkileri sayesinde maliyetleri azalıp kalitesi artan ulaştırma, lojistik ve bilgi-iletişim teknolojileri, dış ticaret hacminin ve üretilen katma değerin artmasına neden olmaktadır. Bu sayede pazarın genişlemesi ile ihracat odaklı büyüyen ekonomiler için önemli bir fırsat oluşmuştur. Özellikle dış ticaret miktarı yüksek olan, küresel piyasalarla entegre halde ve Avrupa’ya diğer bölgelere göre daha yakın konumlanmış bölgelerin bu gelişmeler doğrultusunda, artan dış talebi karşılayacak şekilde ihracatlarını hem miktar, hem de katma değer yönünden arttırarak gelişmişlik düzeylerini arttırma şansları bulunmaktadır. Gelişmiş ülkeler, ticari ilişkilerde değer zincirlerinin yüksek katma değer yaratan kısımlarına odaklanmaktayken gelişmekte olan ülkelerin değer zincirlerinin düşük katma değerli kısımlarına yöneldikleri görülmektedir. Bu durum, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında ticari bir iş bölümünün sonucudur. Zira gelişmiş ülkeler, yüksek katma değerli üretim aşamalarını daha fazla kar elde etmek için gerçekleştirirken, düşük katma değerli ve emek yoğun üretim süreçleri işgücü maliyetlerinin daha ucuz olduğu gelişmekte olan ülkeler için daha caziptir. Bu kapsamda gelişmişlik düzeyi düşük bölgelerde veya bölgelerdeki gelişmişlik düzeyi düşük il ve ilçelerde özellikle gıda, tekstil, deri, mobilya vb. sektörler geliştirilerek işsizlerin sayısının azaltılması ve ucuz işgücü kaynağının değerlendirilmesi için bir potansiyel bulunmaktadır. Fazla miktarda ucuz işgücüne sahip Çin ve Hindistan gibi ülkeler, sahip oldukları bu kaynak ile ucuz ve düşük teknolojili ürünler üreterek öncelikle piyasaları ele geçirmekte, daha sonra 130 ise bu avantajını yüksek teknolojili sektörlere yaymaktadır. Bu sayede düşük teknoloji düzeyindeki üretim artışıyla başlayan süreç, yapısal bir dönüşümle kalıcı bir rekabet gücü artışı doğurmaktadır. Bu tarz bir gelişim modeli ile fazla bir sermaye birikimi olmayan bir ülke ya da bölge elindeki ucuz işgücü ile ilk aşamada üretim kapasitesini arttırıp, ardından elde edeceği sermaye akışını kullanarak hızlı bir kalkınma sürecine girebilmektedir. İşgücünün artan hareketliliği ile ülkemizin yüksek ve istikrarlı büyümesinin sonucu olarak artan nitelikli işgücü talebi giderek çevre ülkelerden gelen beyin göçü ile karşılanması öngörülmektedir. Bunun bir sonucu olarak ülke ekonomisinin büyüme potansiyeli daha fazla değerlendirilmektedir. Bu durum, ülkemizde büyüme potansiyeli bulunan, ancak yeterli sayıda nitelikli işgücüne sahip olmayan bölgeler için önemli bir fırsat teşkil etmektedir. Avrupa Birliği’ne giriş süreci de dış çevrenin Bölgeye etkileri açısından ciddi bir önem arz etmektedir. Avrupa Birliği sürecinde fasılların açılmasıyla Bölgedeki katma değer, sanayide verimlilik, ulaşım politikaları ve aksları, tarım politikaları, yenilenebilir enerji kullanımı ile ilgili önemli adımlar atılması beklenmektedir. Yine bu süreçte sosyal bütünlük, sosyal dönüşüm, gelir dağılımının düzeltilmesi, nitelikli işgücünün artırılması, kayıt dışı ekonominin azaltılması ve önlenmesine yönelik ciddi adımlar atılacaktır. Avrupa Birliği’ne giriş süreci ile birlikte vizesiz seyahat ve çalışma kapsamında işgücü çok daha mobil hale gelecektir. Ayrıca Bölgede üretilen ürünlerin Avrupa gibi büyük bir pazarda daha kolay pazarlanmasının ve satılmasının önü açılacaktır. Daha çok mobilite sayesinde yurt dışındaki nitelikli işgücü Bölge’ye daha rahat gelecek ve bu da Bölgede yatırım yapacak yabancı sermayeli firmaların nitelikli işgücü ihtiyacını karşılayarak katma değeri yüksek olan doğrudan yabancı yatırımların miktarının Bölge’de artmasını sağlayacaktır. Ülkemizin yakın bir geçmişe kadar oldukça geride olduğu kadınların işgücüne katılma oranının arttırılması sayesinde kadınların işgücüne kazandırılması sağlanırken, nitelikli işgücü ihtiyacı büyük ölçüde iç dinamiklerle giderilmektedir. Bu durum özellikle nitelikli işgücü eksikliğinin yoğun olarak hissedildiği bölgelerin kalkınması için olumlu bir gelişmedir. Söz konusu bölgeler, eğitim-sanayi işbirliği politikalarının da etkisiyle gerek kendi içindeki gerekse çevre bölgelerdeki kadınların işgücüne katılması sayesinde ihtiyaç duydukları nitelikli işgücünü karşılayabileceklerdir. Sağlık hizmetlerinde kalite ve çeşitliliği giderek artan ülkemiz, gerek Avrupa gerekse OECD ülkeleri için giderek bir çekim kaynağı haline gelmektedir. Özellikle hasta ve yaşlı bireyler özellikle ülkemizdeki sağlık hizmeti potansiyeli ve cazibesinin etkisiyle tedavi ve rehabilitasyon amacıyla sağlık kurumlarımızı ziyaret etmektedir. Bu sayede ülkemizde, bir yandan sağlık turizminde gelişme sağlarken, diğer yandan gelir artışı, cari açığın azaltılması gibi makroekonomik kazanımlar elde edilmektedir. Ülkemizde çevre, ulaşım, enerji gibi temel altyapı ve hizmet yatırımları ile şehirlerin ekonomik etkinliği giderek artmaktadır. Bu artış ile yüksek katma değerli sektörlerin gelişme imkanı 131 artmaktadır. Ülke genelinde geliştirilen altyapı ile daha fazla katma değer üretilmekte, dolayısıyla kişi başına gelir artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde durağan yapıdaki nüfus dinamiklerine karşın, gelişmekte olan ülkelerdeki hızlı nüfus artışı ve bu toplumların giderek daha müreffeh bir hayata sahip olmasıyla tarım ürünlerine olan talebin yükselmesi ve gıda fiyatlarındaki istikrarlı yapının korunmasına sebep olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde kadınların işgücüne katılımının artmasıyla özellikle hazır gıda ürünlerine olan talep artarken, Avrupa Birliği başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde artan ihtiyaca bağlı olarak organik ve kalite standardı bulunan gıda ürünlerinin pazarı genişlemektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda, nitelikli tarım alanlarının ve gıda sektörünün önemi artmaktadır. Ülkemizde son yıllardaki gelişmelere bağlı olarak tarımsal üretimde verimlilik arttırılmış, maliyetlerin düşürülmesiyle dünya fiyatlarının üzerindeki gıda ürünleri fiyatları aşağıya çekilmeye başlanmıştır. Bu eğilimin sürmesiyle ülkemizde üretilen gıda ürünlerinin dış pazardaki talebi artacak ve tarım-gıda ürünlerindeki dış ticaret artacaktır. Ülkemizin enerjide dışa bağımlılığının azaltılması için uygulanmakta olan politikaların başta cari açığın azaltılması, istikrarlı ve yüksek büyüme olmak üzere temel makroekonomik hedeflere katkı sağlaması beklenmektedir. Bu doğrultuda linyit başta olmak üzere ülkemizde bulunan enerji kaynaklarının etkin biçimde değerlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca giderek artan ve teşvik edilen yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımı, sürdürülebilir büyüme ve doğal kaynakların etkin kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Kısıtlı kaynaklara karşın, ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda artan enerji ihtiyacının kapsayıcı biçimde karşılanabilmesi için enerji verimliliğinin arttırılması gerekmektedir. Bu kapsamda özellikle komşu ülkelerle enerji ticaretinin geliştirilmesi, yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması ve verimli enerji kullanımını artıracak tedbirlerin alınması beklenmektedir. Gelişmekte olan ülkeler, çok sayıda olduğundan dünya ekonomisindeki küresel etkilerde daha fazla etkili olmaktadırlar. Bu ülkeler üretim zincirlerindeki ilk ve düşük katma değerli temel aşamalarda yoğunlaştıklarından ve gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüdüklerinden, küresel ekonomide önemli bir yere sahiptirler. Bu açıdan önümüzdeki dönemde de sürmesi beklenen husus, gelişmekte olan ülkelerin küresel büyümedeki sürükleyici rolüdür. 2.12.2 BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR Ankara-İzmir hızlı tren hattı, Bölgeyi ilgilendiren önemli ulusal projelerden biridir. Hattın uzunluğu 663 km olup, Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerindeki güzergâhta ilerleyecektir. Hattın 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Proje sonunda Afyonkarahisar-Ankara arasındaki mesafe 1 saat 20 dakika, Afyonkarahisar-İzmir arasındaki mesafe 2 saat 30 dakika olacaktır. Söz konusu hat Bölgeyi Türkiye’nin iki büyük şehriyle bütünleştirecektir. Ayrıca Afyonkarahisar, Uşak illeriyle ve Manisa’nın İzmir’e uzak ilçelerin Ege Bölgesi içinde merkez 132 konumundaki İzmir ile entegrasyonu artması ve özellikle erişebilirliği artan bu yerleşimlerdeki sanayi bölgelerine nitelikli işgücü çekilebileceği için yatırımların artması beklenmektedir. Ankara-İzmir arasındaki karayolu 587 km’dir. Ankara-İzmir Otoyolunun 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Söz konusu otoyolun Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerinden geçmesi planlanmaktadır. Bölgenin üç ilinden geçecek bu otoyol projesinin Bölgeye getireceği lojistik avantajlar hem enerji hem de pazarlama maliyetleri açısından oldukça önemlidir. Yapılacak bu otoyol Harita 40’ta gösterilmektedir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın bir diğer hızlı tren koridoru olan İstanbulAntalya hızlı tren hattı da 2023 yılında bitirilmesi hedeflenen projeler arasındadır. İstanbulAntalya arası mesafenin proje bitiminde 4 saat 30 dakikada kat edileceği öngörülmektedir. İstanbul-Antalya arasındaki yoğun yolcu trafiğini büyük ölçüde rahatlatacak olan bu hattın, Harita 41’de görüldüğü üzere Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçmekte olup Bölgeyi önemli turizm ve ticaret merkezlerinden birisi olan Antalya’ya bağlaması amaçlanmaktadır. Bölge için önemli bir proje olan İstanbul-Antalya Otoyolunun 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Bu otoyol Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçip Antalya’ya ulaşmakta olup otoyolun güzergâhı, Harita 40’ta gösterilmektedir. İstanbul-Antalya arasındaki yolcu trafiğini rahatlatması öngörülen İstanbul-Antalya hızlı tren projesi ve yük trafiğini büyük ölçüde rahatlatacak olan İstanbul-Antalya otoyolu birlikte değerlendirildiğinde Türkiye’nin Batısındaki Kuzey-Güney aksı trafik yoğunluğunu büyük ölçüde azaltması beklenmektedir. Bu otoyolun Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçmesi, ilin hali hazırda karayollarındaki kavşak konumundaki yerinin, demiryolu ulaşımı açısından da sağlanmasına neden olacağı değerlendirilmektedir. Aynı zamanda Bölgeyi Türkiye’nin en önemli turizm şehirlerinden biri olan Antalya ile entegre hale getirecektir. Gerek Ankara-İzmir, gerekse İstanbul-Antalya hızlı tren hatlarıyla Gediz Havzası ile Büyük Menderes Havzası’nın bir bölümünde verimli tarım arazilerini barındıran Bölgenin, İzmir ve Antalya ile gıda ve tarım sektöründe işbirliklerinin gelişmesi beklenmektedir. Ayrıca Ankara-İzmir aksında bulunmayan Kütahya’nın İstanbulAntalya hızlı tren hattı ile hem diğer Bölge illeriyle, hem de Bölge dışı illerle etkileşiminin artacağı değerlendirilmektedir. İstanbul-İzmir Otoyolu projesi Bölgeyi etkileyecek önemli bir diğer projedir. Proje bitiminde İstanbul-İzmir arası 4 saate inecektir. Bu otoyol projesi Bölge içinde Soma-Kırkağaç-Akhisar, Manisa Merkez ve Turgutlu’dan geçip İzmir’e ulaşmaktadır. Proje sonunda Bölgede sanayi ve tarım ihracatının en fazla yapıldığı Manisa ili ve Bölge lojistik anlamda daha avantajlı konuma gelecektir. Otoyolun güzergâhı, Harita 40’ta gösterilmektedir. Ulusal ölçekli hızlı tren projelerinin uluslararası demir yolları projeleriyle birleştirilmesi Ortadoğu ve Avrupa ile kesintisiz bir demiryolu bağlantısının önünü açacaktır. Yeniden canlandırılması planlanan İstanbul-Basra Demiryolu ve Hicaz Demiryolu koridorları Türkiye’ye Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile olan kesintisiz bir demiryolu güzergâhı sağlayacaktır. 69 69 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi 133 Yapılması planlanan bu projelerle Bölgenin uluslararası bölgelere ulaşım ve lojistik imkânları güçlenecektir. Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) Türkiye’deki yük taşımacılığını demiryolları lehine geliştirmek ve Anadolu’daki üretilen ürünlerin demiryollarıyla taşınarak Avrupa’ya ve Asya’ya ulaştırılmasını sağlamaya çalışan bir organizasyondur. Organizasyonun temel amacı Bandırma ve Ege Bölgesi arasındaki demiryolu bağlantısının güçlendirilmesidir. Demiryolu ile Bandırma’ya gelecek olan yükler Tren Ferisi ile Tekirdağ’a geçerek İstanbul boğazından Avrupa’ya geçen eski koridora bir alternatif olacaktır. BALO projesine Bölgeden 4 il merkezi ve Akhisar, Alaşehir, İscehisar, Gediz, Salihli, Soma ve Tavşanlı ilçeleri dâhil edilmiştir. İzmir limanının şehrin çok içerisinde kalması ve yük kapasitesini kaldıramaması sonucunda yeni bir liman ihtiyacı oluşmuştur. Bu ihtiyacın giderilmesi için Çandarlı Limanı’nın yapımına başlanmıştır. Çandarlı Limanı Bölgeyi etkileyecek en önemli ulusal yatırımlardan biridir. 2013 yılı sonunda tamamlanması düşünülen proje, bitirildiğinde dünyanın en büyük 10 konteynır limanından birisi olacaktır. Proje bitiminde Bölgenin lojistik ağlarıyla entegre hale gelecek liman, dış ticaret imkanlarının çeşitlendirilmesine olanak sağlayacaktır. TCDD tarafından yapılması planlanan Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Bilecik (Bozüyük), Balıkesir (Gökköy) ve Denizli (Kaklık) lojistik merkezleri Bölgesel stratejiler geliştirilirken değerlendirmeye alınması gerekli merkezlerdir. Yapılacak olan bu lojistik merkezler Bölgenin üretim ve dış ticaret potansiyelini önemli ölçüde artıracak ve çevre illerle olan ticari potansiyelin kullanılmasının önünü açacaktır. Bu projeler Bölgedeki yüksek maden, tekstil, makine, tarımsal ürün ve sanayi ihracatında önemli roller üstlenecektir. Türkiye’de yapılacak olan lojistik merkezleri Harita 42’de gösterilmektedir. Harita 40 - Yap-İşlet-Devret Projeleri (2023 ve 2035 Hedefleri) Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012) 134 Harita 41 - TCDD 2023 ve 2035 Demiryolu Hedefi Kaynak: Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi (Hedef 2023) Harita 42 - TCDD Lojistik Merkezler Haritası Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012) 2.12.3 DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON Bölgenin en yoğun ilişki halinde olduğu yerleşim merkezi, Manisa Merkez ve Turgutlu ilçeleriyle ortak bir sosyo-ekonomik havza içerisinde yer alan İzmir’dir. Bu ilçelerde istihdam edilen işgücünün bir kısmı İzmir ilinde ikamet etmektedir. İzmir ilinin Türkiye’deki yaşam olanakları en gelişmiş illerden biri oluşu, bu ilçelerdeki nitelikli eleman ihtiyacının karşılanmasına olanak sağlamakta, özellikle sanayi sektöründe yüksek teknolojili üretimin gelişmesine zemin oluşturmaktadır. İzmir ilindeki hizmet sektörünün nitelik ve niceliği, Manisa 135 alt bölgesindeki firmaların ortaklıklar geliştirerek ulusal ölçekte rekabet edebilmesini mümkün kılmaktadır. Ek olarak, Turgutlu ilçesi ile Kemalpaşa arasında ortak organize sanayi bölgesi ve lojistik merkezi olarak kurgulanabilecek yatırımların planlanıyor oluşu, söz konusu yerleşim merkezlerinin ortak planlanmasını gerektiren ve üst ölçekte değerlendirilme ihtiyacı doğuran bir gelişmedir. Sandıklı Alt Bölgesinde yer alan pek çok ilçenin Afyonkarahisar Merkez ilçeye olan uzaklıkları, Denizli merkezine olan uzaklıklarıyla benzerlik göstermektedir. Bu durum, ilçelerin pek çok ürün ve hizmeti Denizli’den temin etmesine sebep olmaktadır. Ayrıca Dazkırı ilçesinde, Denizli’ye yakınlığı sebebiyle gelişmiş olan dokuma ve tekstil sektörü, iktisadi anlamda da bir ilişki teşkil etmekte; bu alt bölgede ikamet eden pek çok kişi Denizli’ye bağlı ilçelerde istihdam edilmektedir. Bolvadin Alt Bölgesindeki Sultandağı ve Çay ilçelerinin, Afyonkarahisar Merkez ilçeye olan uzaklıkları sebebiyle Konya’nın Akşehir ilçesiyle olan hizmet bağlantıları güçlüdür. Kütahya alt bölgesi ile Eskişehir ili arasında yoğun olmamakla birlikte hizmet ve iktisadi alanlarda ilişkiler mevcuttur. Her iki ilde de toprağa dayalı sanayilerin mevcut olması ticari ilişkilerin gelişmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca Eskişehir’in ulusal ölçekli bir hizmet merkezi olması sebebiyle, Kütahya’da ikamet edenler, belirli hizmetlerin teminini Eskişehir’den gerçekleştirmektedir. Uşak Alt Bölgesi ve Denizli arasında, hizmet kademelenmesi bakımından olmasa da, iktisadi yönden güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Karahallı ve Uşak Merkez ilçelerde gelişmiş ve gelişmekte olan tekstil sektörü dolayısıyla Denizli ile işbirliği potansiyelleri mevcuttur. Bölgenin tekstil sektöründe ulusal düzeyde bir merkez olan Denizli ile yakınlığı, ticari ilişkilerin gelişmesini mümkün kılmakta ve rekabet gücünü arttırmasına olanak sağlamaktadır. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirmesi Projesi kapsamında 10 bölge ve iş kolundaki mevcut iş kümelerinin geliştirilmesi çalışması yürütülmektedir. Bu iş kümeleri arasında Bölge illerinin de dâhil olduğu Denizli-Uşak Ev Tekstil Kümesi, Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümesi ve Manisa Elektrik Elektronik Kümesi bulunmaktadır. 70 Söz konusu kümelerden sadece Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümesi içinde resmi çalışmalar başlatılmış olup, bu çalışmalar kapsamında oluşturulan İş Kümesi Derneği’nin koordinasyonunda yürütülmektedir. Dernek, müşteri odaklı araştırma ve inovasyon, enerji verimliliği, kilit lojistik uygulamaları ve yeni teknolojilerin kullanılmasıyla iş kümesinin rekabet gücünün geliştirilmesi stratejiyle çalışmalarını yürütmektedir. Bölgenin dâhil olduğu diğer iki küme, resmi işbirliği çalışmalarının bulunmadığı yığınlar şeklinde faaliyet göstermektedir. Bölge illerinden Manisa’nın İzmir, Aydın ve Denizli illeriyle arasında Hıristiyanlığın kutsal değerlerine sahip olmaları yönünden bir inanç turizmi bağı söz konusudur. Ayrıca Manisa Afyonkarahisar ve Kütahya ile birlikte sahip olduğu Mevlevihaneler açısından, Konya’dan sonra önemli tasavvuf merkezlerden biridir. Bu nedenle, Bölgede inanç turizmine ilişkin 70 Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi 136 politikaların İzmir, Manisa, Aydın, Denizli ve Konya ile birlikte yürütülmesi gerekmektedir. Afyonkarahisar, Kütahya ve Eskişehir illeri tarafından kapsanan Frig Vadisi, Bölge illeri için tarih turizmi alanında belirlenen kararların Eskişehir ile koordineli uygulanması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Ayrıca Kütahya başta olmak üzere Osmanlı Dönemine ait birçok eseri barındıran Bölge illerinin Osmanlı’nın ilk başkenti Bursa’ya yakın olması itibarıyla bu ille aralarında tarih turizmi alanında işbirliği olasılığı dikkat çekmektedir. Bölgenin, birçok doğa ve tabiat varlığı ile çevre illerden çoğuyla ekoturizm açısından işbirliğine girmesi muhtemeldir. Bu ilişkiler arasından Pamukkale ve Ulubey Kanyonlarının aynı rota üzerinde olması itibarıyla Uşak-Denizli doğa turizmi ilişkisi öne çıkmaktadır. Plan hazırlık sürecinde İzmir Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı ve Güney Marmara Kalkınma Ajansı ile 2011 yılında bir adet, 2012 yılında iki adet olmak üzere 3 ayrı Ege Kalkınma Ajansları Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantılarda yapılan araştırma ve planlama çalışmalarına ilişkin faaliyetler hakkında istişareler yapılmıştır. Ayrıca Bölgenin yakın çevresinde yer alan İstanbul Kalkınma Ajansı, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İzmir Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı, Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ve Mevlana Kalkınma Ajansı ile hazırlanmakta olan bölge planları ve mekânsal önceliklerle ilgili ayrı ayrı toplantı ve görüşmeler yapılmıştır. Plan hazırlığında, çevre bölgelerdeki planlarıyla uyumlu, Onuncu Kalkınma Planı ve Avrupa Birliği 2020 Stratejisi’ne paralel olacak şekilde belirlenen üç sarmal bulunmaktadır. Bölgenin yakın çevresindeki TR10, TR22, TR31, TR32 ve TR42 Bölge Planları, strateji ve önceliklerini rekabet gücünün arttırılmasına dayalı, yaşam kalitesine odaklanan ve çevre, sosyal içerme gibi bu iki unsurla etkileşim içinde olan konuları içeren üç başlıkta toplamaktadır. Buna göre Plan’ın çevre bölge planları ile uyumlu başlıkları Tablo 71’de sunulmaktadır. Tablo 71 - Plan’ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları Bölge TR33 Bölgesi TR10 Bölgesi TR22 Bölgesi TR31 Bölgesi TR32 Bölgesi TR42 Bölgesi Başlık Adı Rekabetçilik Sarmalı (Sanayi, Maden, Tarım, Turizm) Küresel Ekonomide Söz Sahibi, Yüksek Katma Değer Üreten, Yenilikçi ve Yaratıcı Ekonomi Güçlü Ekonomi ve Rekabetçi Sektörler Güçlü Ekonomi Değere Değer Katan Güney Ege Uluslararası Alanda Yüksek Rekabet Gücü Yaşanabilirlik Sarmalı (Çevre, Afet, Kentsel Hizmetler) Keyifle Yaşanan, Sürdürülebilir ve Özgün Kentsel Mekânlar Yatay Eksenler (İnsan ve Toplum, Enerji, Ulaşım) Adil Paylaşan, Kapsayıcı ve Öğrenen Toplum Yaşanabilir Çevre Ve Mekân Kaliteli Sosyal Yaşam Ve Nitelikli İnsan Yüksek Yaşam Kalitesi Güçlü Toplum Kaliteli Yaşayan Güney Ege Dengeli Mekânsal Gelişme ve Sürdürülebilir Çevre Doğasını Koruyan Güney Ege Beşeri Gelişme ve Sosyal İçerme 137 3. 2023’E DOĞRU 138 3.1 ULUSAL POLİTİKALAR Bölge Planı hazırlanırken Bölge’nin potansiyelinin, güçlü ve zayıf yönlerinin üst ölçek plan ve kararlarda alınan karar ve uygulanacak politikalarla uyumu gözetilmiştir. Bölge Planı’nda oluşturulan öncelik ve tedbirler Onuncu Kalkınma Planı (OKP) ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) çerçevesinde oluşturulmuştur. OKP’nin hedefleri 4 kısımda incelenmiş olup bunlar; nitelikli insan ve güçlü toplum, yenilikçi üretim ve istikrarlı büyüme, yaşanabilir mekânlar ve sürdürülebilir çevre, kalkınma için uluslararası işbirliğidir. Bu bağlamda OKP’de Türkiye’nin büyüme performansının daha ileri seviyelere taşınması ve yenilikçi bir üretim yapısıyla tahkim edilmesinin amaçlandığı, küresel ölçekte de sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabetin etkisini belirginleştirdiği ve ekonomide yenilikçi bir üretim yapısını elzem kıldığı belirtilmiştir. Bölge’de potansiyeli bulunan sanayi ile buna bağlı olarak gelişen hizmetler sektörlerindeki öncelikler, OKP’nin bu amacına uygun şekilde tasarlanmıştır. Buna ek olarak Bölgemizde kritik öneme haiz olan tarım sektörüne OKP’de büyük ölçüde yer verilmiştir. OKP’de tarımda süregelen verimlilik sorunlarının aşılması ve sektörden ayrılması sonucunda muhtemel işgücünün ekonominin daha üretken sektörlerinde istihdam edilmesinin önem taşıdığı belirtilmektedir. Bu açından tarım sektörü katma değerinin ve çalışan sayısının yüksek olduğu Bölge için Bölge Planı’nda OKP’nin bu amacı doğrultusunda öncelik ve tedbirler hazırlanmıştır. OKP ulaştırma hizmetlerine de büyük önem vermiştir. Plan’da ulaştırma ve lojistik gibi kritik hizmet sektörlerinin yüksek büyüme ortamının getireceği büyük ölçekli ürün ve hizmet arzını zamanında, etkin ve uygun maliyetle karşılayabilmesine yönelik bir dönüşümün gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bölge Planı’nda Bölge’nin ulaşılabilirliğinin artırılması ve lojistik merkez olma noktasında politikalar belirlenmiş ve bunlara yönelik tedbirler ortaya koyulmuştur. OKP’de geçen bölgesel gelişme, yerel ekonomilerin ve kırsal kesimin güçlendirilmesi, mekânsal gelişme ve şehirleşmenin dengeli oluşmasının sağlanması, her kesim için barınma ihtiyacının yeterli, sağlıklı ve güvenli bir şekilde giderilmesi gibi alanlarda insanı ve yaşam kalitesini daha çok merkeze alan bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu düsturu çerçevesinde Bölge Planı’nda yaşanabilir mekânlar oluşturma ve dengeli mekânsal gelişme ve şehirleşmenin sağlanması doğrultusunda politikalar ortaya koyulmuştur. Yine OKP’de üzerinde durulan daha güçlü ve müreffeh bir toplum yapısına ulaşmak ve beşeri sermayeyi güçlendirmek üzere temel hak ve özgürlükler, demokratikleşme, adalet, eğitim gibi konularda bütünleşik politikalara devam edileceği belirtilmiş olup Bölge Planı’nda da bu bütünleşik politikaların sağlanması noktasında öncelik ve tedbirler geliştirilmiştir. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS), bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak refahın ülke çapına yayılmasını, bölgelerin potansiyellerinin değerlendirilmesini ve bu potansiyellerin kullanılması sonucunda ulusal büyüme ve kalkınmaya katkılarının artırılmasını, OKP’de de üzerinde sıklıkla durulan ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasını, ülke genelinde 139 daha dengeli ve düzenli bir mekânsal gelişmenin sağlanmasını amaçlamıştır. Bölge Planı’nda da BGUS’ta belirtilen genel amaçlarla örtüşen öncelik ve tedbirler belirlenmiştir. BGUS’un yatay amaçlarında belirtilen ‘bölgesel gelişmenin yönetişimi geliştirilecek, merkezi ve yerel kurumlar arası etkileşim, yönetim kademeleri arası işbirlikleri ve katılımcılık desteklenecektir’ kaidesi bağlamında Bölge Planı’nda yönetişim ve katılımcılık üst düzeyde tutulmuştur. Ayrıca yine bölgesel gelişmenin tabandan tavana yayılması anlayışı doğrultusunda Bölge’nin beşeri sermayesinin ve kurumsal yapısının iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Plan’da, BGUS’ta da üzerinde durulduğu gibi Bölge’nin rekabetçi üstünlüklerinin üzerinde durulmuş ve yenilik, kümelenme, girişimcilik gibi katma değer üreten konulara önem verilmiştir. Yine bölgesel kalkınmanın temel unsurlarından olan sosyal sermayenin gelişmesi için özel sektör ve STK’lar arasında dayanışma kültürünün geliştirilmesi ve yerel oluşumlar oluşturmaları amaçlanmıştır. BGUS’ta belirtilen bölgeler arası işbirliklerinin geliştirilmesi düsturu kapsamında Bölge Planı’nda yakın çevredeki diğer bölgelerle ilişkilere ve bölgelerin gelişme akslarına özel önem verilmiş ve bu konuda toplantılar gerçekleştirilerek mutabakata varmak noktasında gerekli adımlar atılmıştır. Plan hazırlıkları kapsamında incelenen üst ölçekli strateji belgelerine Kaynakça’da yer verilmiştir. 3.1.1 ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ Bölge Planı hazırlanırken Bölge’nin üst ölçek plan ve stratejilerdeki yeri araştırılmış ve Bölge’ye dair mekânsal kararlar üzerinde durulmuştur. Ulusal bir strateji olan Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS)’nde yerleşim sınıflamaları ortaya koyulmuş ve farklı kategorideki yerleşimler için faklı politika ve öncelikler belirlenmiştir. Bölge illerinden Manisa’nın, İzmir ile beraber göz önüne alınarak büyüme odakları içerisinde yer alabileceği değerlendirilerek buna uygun politikalar belirlenmiştir. Bölge’nin diğer illerinden Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’ın ise yapısal dönüşüm illeri olarak değerlendirilebilecekleri düşünülerek bu doğrultuda politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır. BGUS’taki tüm yerleşim sınıflamalarının listesi Tablo 72’de sunulmaktadır. TR33 Bölgesi, BGUS’ta gayri safi katma değer verileri kullanılarak yapılan analizde sosyoekonomik gelişmişlik düzeyine göre orta gelir grubunda yer almaktadır. Yapılan analizde komşu bölgelerin de benzer şekilde yüksek ve orta gelir düzeyine sahip oldukları görülmektedir. Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları Metropol Alanlar Bölgesel Çekim Merkezleri Öncelikli Gelişme İlleri Kentsel Sınıflama Büyüme Odakları Yapısal Dönüşüm İlleri Kırsal Alanlar Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak (2014-2023) 140 Harita 43 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak (2014-2023) BGUS’ta bölgesel projeler ödeneği gibi farklı araçların yatırım ve destekleme sistemlerinin uygulamaya konulması önerilmekte ve bölgelerde gelir düzeyine göre farklılaşan destek oranlarının uygulanacağı belirtilmektedir. Harita 44 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak (2014-2023) 141 BGUS ile uyumlu olarak hazırlanan Plan’da Manisa’ya yönelik olarak İzmir’in merkez alanının başta Manisa üzerindeki etkisi ile iki il arasındaki yoğun ekonomik ve sosyal ilişkiler gözetilmiş ve temel politika ve önceliklerin belirlenmesinde söz konusu iki ilin bütüncül bir yapıda olduğu değerlendirilerek çalışmalar yürütülmüştür. Plan’da Bölge genelindeki kültür ve sağlık/termal turizm açısından mevcut olan potansiyel göz önüne alınarak turizm eksenindeki temel politikalar, bu güçlü potansiyele göre belirlenmiştir. Ayrıca Türkiye Turizm Stratejisi 2023’te ise Kütahya ve Manisa kültür kentleri arasına dâhil edilmiştir. Stratejide bu illerde kültür turizmi canlandırılarak marka kültür kentlerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Yine aynı stratejide Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak Frigya içerisinde ele alınmış ve gerekli politikalar belirlenmiştir. Harita 45 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2011) çalışmasında Bölge 4 kademe Bölge arasında 2. Kademe (Orta Gelir) Bölgeler arasında bulunmaktadır. Onuncu Kalkınma Planı’nda Bölge’nin de içerisinde bulunduğu orta gelirli bölgelere yönelik Madde 919’da şu ifade geçmektedir: “Orta gelirli bölgelerde üretim yapısının dönüşümü, sektörel çeşitliliğin artırılması, girişimcilik ortam ve kültürünün geliştirilmesi ve yeni istihdam alanlarının oluşturulması sağlanacaktır. Şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesiyle bu bölgelerin yaşam ve yatırım koşulları bakımından cazibesi artırılacaktır.” Onuncu Kalkınma Planı’nda Bölgeye yönelik özellikle şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesi, sektörel çeşitliliğin artırılması ve girişimciliğin geliştirilmesi temel politika olarak görülmektedir. Yine Onuncu Kalkınma Planı’nda Bölge illerinden biri olan Afyonkarahisar’a yönelik Madde 842’de şu ifadeye yer verilmiştir: “Hızlı tren ağı; Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas, 142 Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya ve İstanbul-Eskişehir-Antalya koridorlarından oluşmaktadır. Plan dönemi sonuna kadar 393 km uzunluğundaki Ankara-Sivas ve 167 km uzunluğundaki Ankara (Polatlı)-Afyonkarahisar hızlı tren hatları işletmeye açılacaktır.” 3.2 BÖLGE VİZYONU Vizyon gelecekte olmak istenen yer, varılmak istenen nokta, gerçekleştirilmek istenen amaca ilişkin mevcut durumu da göz önünde bulundurarak yapılan tasavvur anlamına gelmektedir. Bölge vizyonu katılımcılık ilkesi doğrultusunda, Bölge genelinden paydaşlarla birlikte belirlenmiştir. TR33 Bölgesi 2010-2013 Bölge Planı hazırlıkları kapsamında düzenlenen geniş katılımlı istişare toplantıları neticesinde belirlenen ve 2014-2023 Bölge Planı hazırlıkları kapsamında yeniden değerlendirilen bu vizyon, Uzun Vadeli Strateji ve Ulusal Kalkınma Planları ile uyumlu olarak “2023 yılında TR33 Bölgesi’ni nasıl görmek istiyoruz?” sorusuna cevap vermektedir. Bölgenin 2023 vizyonu, “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bir bölge” olarak belirlenmiştir. Bölge vizyonu aynı zamanda Planın vizyonu olarak da temel alınmış, Plandaki tüm genel amaçlar, hedefler, anahtar kavramlar ve stratejiler bu vizyon doğrultusunda ortaya konulmuştur. 3.3 GELİŞİM SENARYOLARI Bölgeyi oluşturan iller iktisadi ve sosyal bakımdan heterojen bir yapı sergilemektedir. Bölge genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı verilerine göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8’dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında istihdamın tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8 şeklindedir. 2023 yılı için ulusal ölçekte hedeflenen göstergelere ulaşılabilmesi için sanayi ve hizmet sektörlerinin toplam katma değer içindeki paylarının artması; istihdamın yapısındaki temel değişimin tarım ve hizmet sektörlerinde gerçekleşmesi ve dönem sonunda tarımsal istihdamın azalırken hizmet sektörü istihdamının artması gerekmektedir. Demografik verilere bakıldığında, Bölge genelinde, son 4 yıl içinde doğurganlık ve gelen göç oranında kayda değer bir artış yaşanmamıştır. TÜİK’in hazırladığı nüfus projeksiyonlarına göre, 2023 yılında Kütahya’nın nüfusunun azalması; Afyonkarahisar’ın nüfusunda önemli bir değişiklik olmaması beklenmektedir. Manisa ve Uşak illerindeki nüfus artışı ise oldukça düşük olarak öngörülürken beklenen yıllık ortalama artış oranı ‰2 civarında olup, ‰9,8’lik ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgeden göç edenlerin içinde nitelikli kişilerin oranı oldukça yüksektir. Göç eden kişilerin içinde lise ve yükseköğrenim düzeyinde eğitim görenlerin oranı 2008-2009 döneminde %54,7 iken bu oran 2010-2011 döneminde %65,2; 2011-2012 döneminde ise %62,5 olmuştur. Yine, 2011-2012 dönemi verilerine göre, Bölgeden en fazla 20-24 yaş grubundaki insanların göç ettiği görülmektedir. Bu durum, 143 Bölgedeki kısıtlı ekonomik imkanlar ve çevre bölgelerle kıyaslandığında yaşanılabilirlik düzeyi açısından tercih edilen bir Bölge olmamasıyla açıklanabilir. Bölgenin nitelikli iş gücü tarafından tercih edilmemesi, sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan katma değerin artışını sınırlamaktadır. Sanayi sektöründe teknoloji düzeyi yüksek sektörler istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma değer içerisindeki artış hızı sınırlı kalmaktadır. Nüfusun %46’sının istihdam edildiği tarım sektörü, toplam katma değerin ancak %19,8’ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne dönüşüm devam etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte rekabet edilebilecek merkezlerle kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır. Bölge içi gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının Bölgesel dağılımı, coğrafi ve iklimsel farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler ve iller arasında sosyo-ekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara sebep olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı zorlaştırmaktadır. Bölge, mekansal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre değildir. Bölge vizyonunun belirlenmesi sonrasında, ortaya konulan mevcut durumdan söz konusu vizyona ulaşmak için hayata geçirilebilecek ve temel yaklaşımları farklılaşan senaryolar üretilmiştir. Üretilen senaryoların her biri için Bölgenin mevcut durum ve eğilimleri ışığında öngörüler geliştirilerek, ulusal politikalarla uyumlu şekilde vizyon kapsamında tasvir edilen Bölgeye ulaşmak için en uygun gelişme senaryosu esas alınmıştır. İlk gelişme senaryosu, mevcut kalkınma politikalarını sürdürmek ve Bölgenin mevcut durumda yakaladığı ivmeyi destekleyici müdahalelerde bulunmaktır. Senaryoya göre, iktisadi gelişme için Bölgede hâlihazırda ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet gücüne sahip sektörler desteklenecek; katma değerde hedeflenen artış bu sektörler üzerinden elde edilecektir. Dolayısıyla, söz konusu sektörlerdeki üretim altyapısının yoğun olduğu yerleşim yerlerindeki nüfus yoğunluğu artacak ve hizmet sektörü de bu yerleşim yerlerinde gelişecektir. Bu durumda, il merkezleri ile hâlihazırda nüfus yoğunluğunun fazla olduğu ilçeler ekonomik açıdan gelişmeye devam edecek; diğer ilçelerde üretim kapasitesi ile hizmet olanakları ve kalitesi büyük oranda aynı kalacaktır. İlk senaryoya göre, 2023 yılında Bölgede üretilen katma değerde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin paylarının sırasıyla %17,4; %36,4; %46,2 olması ve yıllık toplam 125,2 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir.71 Böyle bir kalkınma modeli ile Bölge içindeki gelişmişlik farklarının azalması oldukça zor olacaktır. Bununla birlikte, senaryonun devam ettireceği mevcut eğilimde gelişmiş merkezlerdeki yaşam standartlarında ulusal ölçekte 71 En düşük (katı) katma değer büyüme oranı olan %2,03 baz alınarak 2004-2010 yılları arasındaki büyümenin kaynak dağılımı ile 2010-2023 arasındaki büyümenin kaynak dağılımının aynı olacağı varsayılmıştır. 144 rekabet edecek düzeyde önemli bir artış beklenmemektedir. Bu durum, kalifiye iş gücünün Bölgede yeterli düzeyde istihdam edilememesine; sanayi ve hizmetler sektöründe yüksek katma değerli üretime geçişin zorlaşmasına sebep olacaktır. Ayrıca azalan nüfus eğilimi sebebiyle sınırlı işgücü özellikle sanayi sektörünün gelişimi önünde engel teşkil edecektir. Son olarak, sadece halihazırda gelişmekte olan sektörlerin desteklenmesi Bölgenin yerel dinamiklerinden yeterli düzeyde yararlanamamasına sebep olacaktır ve tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne geçişi yavaşlatacaktır. İkinci gelişme senaryosu, dengeli kalkınma modeline benzer biçimde, iktisadi ve sosyal gelişmişlik düzeylerine göre gelişmiş ve az gelişmiş ilçelere bütüncül müdahaleler yoluyla kalkınmayı gerçekleştirmektir. Bu modelde, kullanılabilir kaynakların önemli bir kısmı bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla az gelişmiş ilçelere yönlendirilecektir. Her il ve ilçede benzer kalkınma ivmesini yakalamak üzere dengeli biçimde uygulanacak tedbirler neticesinde kalkınma düzeyini arttırmak amaçlanacaktır. Gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacıyla az gelişmiş ilçelerde uygulanacak sanayi politikalarının etkisiyle, söz konusu senaryoda Bölge genelinde katma değer üretiminin 2023 yılında tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine sırasıyla %13,3; %37,1; %49,6 şeklinde dağılması ve yıllık toplam 170,5 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir.72 Ancak, böyle bir gelişim, Bölgenin coğrafi ve demografik özellikleri bakımından farklılaşan yapısını arka plana atacaktır. Bu senaryoyu temel alarak kurgulanacak bir kalkınma modeli, ilk senaryoda beklendiği gibi gelişmişlik farklarını arttırmasa dahi Bölgenin öncelikli büyüme merkezlerinin ulusal ölçekteki rekabet güçlerine katkı sağlamayacaktır. Ek olarak, kalkınma odağının sanayi sektörünün gelişeceği az gelişmiş ilçelere kaymasıyla, merkez ilçelerde potansiyel arz eden hizmet sektörünün toplam katma değer içerisindeki payı sınırlı olacaktır. İstihdamla oranlandığında diğer sektörlere kıyasla daha yüksek katma değer yaratabilen hizmet sektöründeki bu sınırlı büyüme, toplam katma değer üzerinde de olumsuz etki yaratacaktır. Üçüncü gelişme senaryosu, merkez-çevre modelinden (peripherial model) yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlamak, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngörmektedir. Bu kapsamda, Bölgede ilçeler sektörel gelişme odaklarına göre ayrıştırılmasına ve aynı gelişme odağına sahip ilçelere yönelik benzer politikaların geliştirilmesine ihtiyaç duyulacaktır. Yüksek teknolojili üretimi yaygınlaştırmak üzere ortadüşük ve orta teknoloji üretimin gerçekleştiği büyüme merkezlerinde yenilikçi adımlarla üretim altyapısı güçlendirilecek, kapasite ve katma değer artışı sağlanacaktır. Bu artış, büyüme merkezlerinin çevresinde yer alan az gelişmiş ilçelere de altyapı ve ulaşım bağlantılarının güçlendirilmesiyle yansıtılacaktır. Senaryo sonucunda 2023 yılında, katma değerde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin payının sırasıyla %7,8; %39,5; %52,7 olması 72 Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet edeceği ve hizmetler sektöründeki katma değerin Bölgenin iç dinamikleri doğrultusunda artacağını varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır. 145 ve yıllık toplam 291,6 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir. 73 Ayrıca Bölge nüfusunun yıllık ortalama binde 6’lık artışla 3.113.989 kişi74 olması hedeflenmektedir. Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak ve nitelikli iş gücünü Bölgede tutmak adına iktisadi gelişmeye sosyal kalkınma kapsamındaki müdahaleler eşlik edecektir. Bu anlamda, sosyal politika kapsamındaki müdahaleler hizmet kademelenmesi çerçevesinde farklılaşacaktır. İktisadi gelişme potansiyeli yüksek olan ilçeler, aynı zamanda kalifiye nüfusu Bölgede tutabilecek nitelikte birer büyüme merkezi haline gelecektir. Etkileşimli merkez-çevre ilişkisinin öngörüldüğü üçüncü senaryoda, iktisadi gelişmeye yönelik hedefler ile Bölgenin rekabet gücünü artacak; ayrıca, ilçeler arasında yakınsama düzeyinin artması ile gelişmişlik farklarını en aza inecektir. Merkez-çevre modeli sonucu ortaya çıkacak büyüme odakları ile ülkeye gelecek doğrudan yabancı yatırımlar için gerek işgücü, gerek yaşam kalitesi, gerekse maddi koşullar açısından uygun çekim merkezleri yaratılabilecektir. Söz konusu merkezler, ulusal desantralizasyon politikaların sonucu olarak ortaya çıkabilecek yatırım fırsatları için de Bölgeye avantaj sağlayacaktır. Bu doğrultuda, Bölgedeki lokomotif ve ekonomik dönüşümü tetikleyici sektör içsel dinamiklere ek olarak ulusal ve uluslararası yatırımlarla birlikte sanayi sektörü olacaktır. Senaryoda tarımsal istihdam azalırken, tarım sektöründe yaratılan katma değer ölçek büyüklüğü, alınan verim ve ürün değerinin arttırılması gibi stratejilerle artacaktır. Tarım sektöründe istihdam edilen iş gücü sanayi ve hizmetler sektörüne yönlendirilecek, kalifiye nüfusun Bölgeye çekilmesi ve teknoloji düzeyinin artmasıyla bu sektörlerde yaratılan katma değerdeki artış, tarıma oranla daha yüksek düzeyde gerçekleşecektir. Toplam katma değer içerisinde en yüksek paya sahip sektör hizmetler sektörünün, Plan döneminde katma değer içindeki payı artacaktır. Bölge içi ve bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmak ve kaynakların etkin kullanımını sağlamak amaçları doğrultusunda merkez-çevre modeli olarak adlandırılan 3. senaryo; Bölgenin 2014-2023 dönemi için en uygun senaryo seçilmiş; Planda bu kalkınma modelini hayata geçirmek üzere kurgulanmış hedef, strateji ve tedbirlere yer verilmiştir. 3.4 TEMEL İLKELER Bölgenin belirlenen vizyona ulaşması için Planda yer alan hedef ve stratejiler doğrultusunda, hayata geçirilecek tüm tedbir ve müdahalelerde dikkate alınacak ilkeler şunlardır: Yenilikçilik Sürdürülebilirlik 73 Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücü ile hizmetler sektörünün sanayiye göre sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet edeceğini varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır. 74 İlçelere göre nüfus projeksiyonlarının sonuçları Ek 16’da sunulmaktadır. 146 İnovasyon kavramı yenilik, yenileme, yenileşme gibi farklı kelimeler ile karşılanmakta; ancak, en fazla yenilikçilik kelimesi ile özdeşleştirilmektedir. Yenilikçilik kavramı günümüzde oldukça kapsamlı şekilde ele alınmakta ve ürün, hizmet ve üretim yöntemlerinin tamamına yönelik olarak kullanılabilmektedir. Yenilikçilik, yaratılan katma değerin rekabetçi ve istikrarlı şekilde arttırılmasının en önemli ve yaygın araçlarından olup; Planın istenilen hedeflere ulaşmasında farklı sektörlerde ihtiyaç duyulacak gelişimin sağlanmasında temel bir öğedir. Çevre bölgelerle mevcut gelişmişlik farkları ve çevre bölgelerin gelişme eğilimleri dikkate alındığında, bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi adına, Bölgede yenilikçi uygulamaların geliştirilmesi ve yürütülmesi elzemdir. 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından hazırlanan rapor sonrasında iktisadi ve sosyal kalkınma politikalarında büyük önem atfedilen bir kavram olan sürdürülebilirliğin tanımı ise her disiplin için farklılaşabilmektedir. Kalkınmada sürdürülebilirlik, kalkınma politikalarına, iktisadi, sosyal, çevresel ve kültürel bağlamda kaynakların etkin kullanılması ilkesi ışığında şekil vermek olarak ifade edilebilir. Plan vizyonu ve gelişme senaryosu değerlendirildiğinde, Bölgenin sosyo-ekonomik yapısında Plan dönemi içerisinde önemli değişikliklere ihtiyaç duyulacağı ortaya konmaktadır. Bu dönemde hayata geçirilmesi gerekli kapsamlı politikaların sürdürülebilirlik ilkesi dâhilinde uygulanması Bölgenin uzun vadede vizyona ulaşabilmesi adına bir gerekliliktir. Yenilikçilik ve sürdürülebilirlik kavramları bütüncül bir kalkınma yaklaşımında birbirini tamamlayan kavramlar olarak kurgulanmıştır. Bölgenin, ulusal hedefler doğrultusunda, paydaşlar tarafından belirlenen vizyona ulaşmasına yönelik olarak atılacak adımların yenilikçi olması ve bu adımlar neticesinde ortaya çıkan büyümenin sürdürülebilir kılınması, Planda ele alınan hedef ve stratejilerin niteliğini belirleyen unsurlardır. 3.5 ANA AMAÇLAR Planın temel hazırlanma amacı, Bölgedeki öncelikli gelişme alanlarını ve sektörleri belirlemek, belirlenen öncelikler doğrultusunda ulaşılması istenen hedefleri ve hayata geçirilecek stratejileri tanımlayarak, söz konusu stratejilerin uygulanması için gerekli yönlendirmeleri yapmaktır. Ana amaçları gerçekleştirmek üzere uygulanacak tüm tedbir ve müdahalelerin temel niteliklere uygun şekilde yenilikçi ve sürdürülebilir olması beklenmektedir. Bölge vizyonu doğrultusunda, gelişme senaryosuyla uyumlu olacak şekilde, Planda yer verilen öncelik ve tedbirler ile ulaşılacak 4 ana amaç belirlenmiştir: Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak Yaşam kalitesini arttırmak Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak 147 3.6 TEMEL POLİTİKALAR Ana amaçların her birine ulaşmak adına uygulanması gereken politikalara ilişkin detaylı açıklamalar ve mantıksal çerçeve aşağıda belirtilmektedir: 3.6.1 DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK Türkiye 2023 vizyonu ve 10. Kalkınma Planı, ülkenin katma değeri yüksek olan hizmet ve sanayi sektörleri odağında bir ekonomik yapıya sahip olmasını amaçlamaktadır. Bu doğrultuda 10. Kalkınma Planında “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme” başlığına yer verilmiştir. Bu hedef doğrultusunda, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdam ve yaratılan katma değer arttırılacaktır. Bölgede de, ulusal hedefle uyumlu olacak şekilde, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdamın ve yaratılan katma değerin arttırılması amaçlanmaktadır. Gelişmiş merkezlere yakınlık, geniş coğrafi alan, lojistik ve ulaşım altyapısı, yatırım maliyetlerinin uygunluğu gibi Bölgenin sahip olduğu avantajlar, ulusal ölçekte sanayinin desantralizasyonu ve kümelenme politikalarıyla birlikte değerlendirildiğinde Bölgenin 2023 hedeflerindeki lokomotif sektörü sanayi olarak belirlenmiştir. Bu tespitte, Bölgenin İstanbul, Bursa, Kocaeli gibi gelişmiş sanayi odaklarından, desantralizasyon politikaları sonucunda sanayi yatırımları çekebileceği, bu sayede mevcut durumda %50’ye yakın tarımsal istihdama sahip olan Bölgenin yapısal dönüşümünü gerçekleştirebileceği değerlendirmelerinde bulunulmuştur. Ayrıca, en yüksek katma değeri oluşturan hizmet sektörünün gelişmesi, orta ve yüksek teknolojili sanayinin Bölgeye çekilmesi sayesinde mümkün kılınacaktır. Bölgenin ülkenin ihracat hedefine katkı sağlayabilmesi için de, üretim yöntemlerini yüksek teknoloji düzeyine çıkarmak gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut üretim altyapısını yeni teknoloji ile ikame etmek; Bölgedeki üretim tesislerinde ve sanayi odaklarının çevresindeki hizmet sektöründe yenilikçi uygulamaları yaygınlaştırmak; odaklanma ve kümelenme politikaları uygulamak ve böylelikle mevcut sanayi yapısını katma değer üreten bir yapıya dönüştürmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Hizmetler sektöründe istenen gelişimin sağlanması da, yine bu yüksek katma değer yaratacak sanayi yapısıyla mümkün olacaktır. Bölgedeki tarım istihdamının oranı dikkate alındığında, sanayi ve hizmet sektörlerindeki büyümenin sağlanması, ancak tarım sektöründe istihdam edilen nüfus sanayi ve hizmet sektörlerine yönlendirilmesi ile mümkündür. Ancak Bölgedeki tarım sektörünün önemi ve bu alandaki potansiyel göz önünde bulundurulduğunda, tarım sektöründe istihdam azalırken, verimin, makineleşme oranının ve ölçek büyüklüğünün arttırılmasına ilişkin politikaların uygulanmasıyla tarımdan elde edilen katma değerin azalmasının önüne geçilmesi; sanayide ise kayda değer büyüme gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. 148 3.6.2 YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK Bölgesel kalkınma için farklı modeller önerilmekle birlikte tüm kesimlerin üzerinde uzlaştığı nokta, kalkınma politikalarının odağında insanın refah seviyesinin yükseltilmesinin olmasıdır. Bu husus, 10. Kalkınma Planı’nda da ortaya konmuş, “Nitelikli İnsan ve Güçlü Toplum” başlığında detaylı şekilde ele alınmıştır. Bölgenin refah seviyesinin arttırılmasının önündeki en önemli engeller, ekonomik sorunlarla birlikte, yaşam kalitesinin istenilen düzeyde olmayışı ve sonucunda ortaya çıkan aktif nüfus / nitelikli iş gücündeki azalmadır. Bu durum, 10. Kalkınma Planı’ndaki “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığıyla uyumlu olarak Bölgede yaşam kalitesinin arttırılması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bölgenin farklı alanlardaki potansiyelini ortaya çıkarmasının önündeki engellerden biri olarak olan aktif nüfus ve nitelikli işgücü kaybı büyük oranda Bölge genelinde sosyal yaşam olanaklarının azlığıyla ilişkilidir. Spor, sanat, eğlence ve dinlence olanakları yeterli olmadığı gibi mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesi nitelikli iş gücünü Bölgede tutacak seviyede değildir. Gerek iş gücü arzındaki potansiyel kaybı önlemek gerekse Bölgede ikamet edenlerin hayat standartlarını arttırmak adına yapılacak müdahalelerden biri Bölgedeki sosyal yaşam olanaklarını geliştirmektir. Bölgedeki yaşam standartlarını tüm yerleşim merkezlerinde aynı düzeyde geliştirmek, mevcut gelişmişlik farkları sebebiyle mümkün değildir. Ancak, gelişme potansiyeli bulunan ve sanayi /hizmet sektörlerinde birer odak olarak kurgulanan büyüme merkezlerindeki yaşam olanaklarının arttırılmasıyla, kalifiye nüfusun az gelişmiş ilçelerden göç etse dahi Bölge içinde kalması sağlanabilecektir. Bölge genelinde sosyal yaşam olanaklarının azlığı toplumsal kaynaşma düzeyini de doğrudan etkilemektedir. Sosyal yaşam olanaklarının kalitesini ve erişilebilirliğini arttırmak bireyler için ortak eylem alanları oluşturacak; toplumsal kaynaşma düzeyini arttıracaktır. Bu, aynı zamanda, Bölgenin örgütlenme kapasitesini arttıracak bir tedbir niteliğinde olup bireylerin toplumsal faydaya giden yolda gönüllü faaliyetlerde yer almalarını sağlayacaktır. Ek olarak, mevcut beşeri sermaye düzeyini arttırmak da, Bölgenin ihtiyaç duyduğu yapısal dönüşüm için gereken unsurlardan biridir. Hayat boyu öğrenme kavramının etkinleştirilmesinden mesleki hareketliliğin sağlanmasına ve girişimcilik kültürünün yaygınlaşmasına kadar mesleki ve kişisel gelişime yönelik tedbirlerin alınması Bölge için öncelikli görünmektedir. 3.6.3 BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK 10. Kalkınma Planı’nda “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığı altında, Bölgesel gelişme politikalarına yer verilmiş, Bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması hedefi ortaya konmuştur. Bölge, sosyal ve ekonomik gelişmişlik bakımından mekânsal düzeyde farklılıklar gösteren heterojen bir bölgedir. Bölgede az gelişmiş ilçelere yönelik temel yaklaşım, bu 149 ilçelerle gelişmiş ilçelerin yakınsanmasıdır. Bölgedeki ilçelerin yeterince gelişememesinin altında; arazi koşulları, konumları, iklim şartları gibi alanlardaki olumsuzluklar sebebiyle ekonomik açıdan sınırlı gelişme potansiyeline sahip olmaları ve/veya düşük erişilebilirlikleri sebebiyle büyüme potansiyellerini değerlendirememeleri yatmaktadır. İlçelerin az gelişmiş olması sebebiyle ortaya çıkan beşeri kaynak eksikliği de, ilçelerin geri kalmışlığının devamına sebep olan kısır bir döngüyü başlatmaktadır. Nitelikli iş gücü, sosyal olanaklara rahatlıkla erişim sağlayabileceği merkezlerde yaşamayı tercih ettiğinden az gelişmiş ilçelerde eğitimli nüfus tutulamamakta; bu durum var olan yerel potansiyelin de hayata geçirilmesine engel olmaktadır. Az gelişmiş ilçelerde sosyal olanakları arttırarak eğitimli nüfusu yerinde tutma politikası, küçük ölçekte sosyal olanakları çeşitlendirmeye yönelik yatırımların sürdürülebilirliğinin sınırlı olması sebebiyle uygulanabilirliği zor bir yaklaşımdır. Başka bir sıkıntı da, eğitimli nüfusun çoğunlukla Bölge içinde dahi tutulamaması ve gelişmiş bölgelere göç etmesidir. Bu alanda geliştirilen temel politika, seçilen senaryo doğrultusunda hizmet hiyerarşisinde üst kademelerde olan ilçelerin sosyal olanaklarının arttırılarak Bölge içinde büyüme merkezleri yaratılmasıdır. Bu sayede kalifiye nüfusun Bölge dışına göçme eğilimi azaltılacak ve iş gücünün az gelişmiş ilçelere yönlendirilmesi mümkün kılınacaktır. Ulaşım altyapısının da geliştirilmesiyle, az gelişmiş ilçelerin gelişen merkezlerdeki olanaklardan yararlanmalarına imkân tanınarak bu ilçelerdeki yaşam kalitesi yükseltilecektir. Ayrıca, insan hareketliliği sağlanarak gelişmiş ilçelerde yaşan vatandaşların da potansiyel arz eden az gelişmiş ilçelerde istihdam edilmesinin önü açılacak ve yerel dinamikler ortaya çıkarılacaktır. 3.6.4 DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK 10. Kalkınma Planı’nda “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığı altında yer verilen bölgesel ve mekânsal gelişme politikaları doğrultusunda, Planda, dengeli bir organizasyon yapısı geliştirilmesine yönelik olarak geliştirilen mekânsal politikalar, 4 farklı düzeyde ele alınmaktadır. Bunlardan en üst ölçekli olanı, Bölge’de kurgulanan çok kutuplu büyüme modelidir. Bu modelde, Bölgenin heterojen yapısı ve Bölge içi ilişkiler değerlendirilerek Manisa – İzmir – Turgutlu yerleşim merkezleri ilk kutup; Afyonkarahisar – Kütahya – Uşak merkez ilçeleri ikinci kutup olmak çift kutuplu büyüme modeli geliştirilmiş; diğer üretim koridorları ve büyüme merkezleri söz konusu kutuplara eklemlenecek şekilde kurgulanmıştır. Bu sayede, temel müdahalelerin mekâna dengeli şekilde dağılması hedeflenmektedir. Bu kutupların aynı zamanda Ar-Ge ve yenilik odakları olmaları öngörülerek kendileriyle eklemlenen merkezlerdeki gelişmeyi de tetikleyecek ve yönlendireceklerdir. 150 Harita 46 - Bölgedeki Büyüme Odakları İkincil düzeyde, yaratılacak sanayi gelişme koridorları, turizm merkezleri ve tarımsal gelişme bölgeleriyle Bölge içinde uzmanlaşmanın sağlanarak ekonomik faaliyetlerin dengeli şekilde dağıtılması hedeflenmektedir. Söz konusu faaliyetler büyüme odakları ve birbirleriyle mekansal olarak eklemli, işlevsel olarak entegre şekilde kurgulanarak Bölgedeki müdahale araçlarının mekana dağılımını yönlendireceklerdir. Uzmanlaşmanın sağlanmasıyla, ilçe bazlı önceliklerin belirlenmesi, ayrıca ilçeler arası ekonomik ilişkilerin bütünleyici hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Bu düzlemin kurgulanmasıyla, politikaların mekânsal olarak bütüncül ve dengeli olarak uygulanması mümkün kılınacaktır. 151 Harita 47 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri Üçüncü mekânsal düzey ise Bölge içi ulaşım ve hizmet altyapısının geliştirilmesinde de ana politikayı teşkil eden merkez-çevre modelidir. Bu yaklaşımla az gelişmiş ilçelerin hizmet aldıkları gelişmiş merkezler ile ulaşım bağlantıları ve hizmet ilişkilerinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Bu sayede sosyal yaşam olanaklarına erişim düzeyi ve ilçelerin erişilebilirliği artacak, insan hareketliliği de sağlanarak beşeri sermaye geliştirilecek, sınırlı potansiyel arz eden ilçelerde ekonomik çeşitlilik sağlanabilecektir. Bu gelişmeler, yaşam kalitesinin arttırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması amaçlarına katkı sağlayacaktır. Ayrıca, gelişmiş merkezlerin etki alanları büyüyecek ve işgücüne erişimleri artacak, böylece rekabet güçlerinin arttırılması amacına girdi sağlanacaktır. 152 Harita 48 - Hizmet Kademesi İlişkileri Merkez çevre modeli, Planda Bölgedeki tüm yerleşim merkezlerinde uygulanacak şekilde kurgulanmış olup, yapılacak hizmet kademelenmesi kurgusuyla entegre şekilde uygulanarak farklı hizmet kademelerine sahip ilçeler için farklı ölçekli etki alanları tanımlanacaktır. Bu sayede farklı ölçeklerde altyapı yatırımlarının dağılımını yönlendirilmesine olanak sağlanacaktır. Hizmet etki alt bölgesi içinde kalan ulaşım altyapısının da güçlendirilmesiyle, söz konusu yatırımlara tüm kesimlerce erişim sağlanması ve bu sayede dengeli bir mekansal organizasyon oluşturulması amaçlanacaktır. 3.7 GELİŞME EKSENLERİ Plan vizyonuna ulaşmak için Planın ana amaçlarına ulaşmak için müdahale ihtiyacının duyulduğu alanlar “gelişme eksenleri” olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde gelişen çift sarmallı yapısından esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve Plandaki gelişme eksenleri 3 kategoride ele alınmıştır. Rekabetçilik Sarmalı Yaşanabilirlik Sarmalı Yatay Eksenler Bu sarmallar, kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarının bir arada gelişmesi gerektiğini vurgulamak amacıyla rekabetçilik sarmalı ve yaşanabilirlik sarmalı olarak adlandırılmıştır. Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde kurgulanmıştır. Geliştirilen model ile gerek kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarına ilişkin 153 farkındalık yaratılması, gerek bu iki boyutun bütünselliğinin ortaya konulması, gerekse planın daha rahat okunan bir kurguya kavuşması amaçlanmıştır. Her iki sarmalda yer verilen politikalara girdi oluşturacak gerek yaşanabilirlik, gerekse rekabetçilik açısından önem arz eden ulaşım, enerji ile insan ve topluma yönelik politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan yatay eksenler kapsamında yer verilmiştir. Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri Rekabetçilik sarmalı 10. Kalkınma Planı’nda ortaya koyulan “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme” hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgenin rekabet gücünün geliştirilmesine doğrudan katkı sağlayacak olan rekabetçilik sarmalı bünyesindeki gelişme eksenleri aşağıda verilmektedir. Bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla “Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını Azaltmak” ve “Bölgede Daha Rekabetçi Bir Ekonomik Yapı Yaratmak” amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Ayrıca eksenler kapsamındaki politikalar “Bölgede Dengeli Mekansal Organizasyon Oluşturmak” amacına uygun ve uyumlu şekilde ortaya konulmuştur. Tarım Turizm Sanayi Maden Yaşanabilirlik sarmalı 10. Kalkınma Planı’nda ortaya koyulan “Yaşanabilir Mekanlar, Sürdürülebilir Çevre” hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgedeki yaşam kalitesi ve memnuniyetinin artmasına doğrudan katkı sağlayacak yaşanabilirlik sarmalı bünyesinde yer alan gelişme eksenleri ise aşağıda olup, bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla “Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını Azaltmak” ve “Bölgedeki Yaşam Kalitesini Arttırmak” amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Diğer sarmalla benzer şekilde yaşanabilirlik sarmalı altında yer 154 alan eksenler de “Bölgede Dengeli Mekansal Organizasyon Oluşturmak” amacına uygun ve uyumlu şekilde ortaya konulmuştur. Afet Yönetimi Çevre Kentsel Hizmetler Söz konusu 2 sarmaldaki politikaların hayata geçirilmesinde önem arz eden, bu 2 sarmaldaki eksenlere girdi sağlayan ve tüm ana amaçlara katkı sağlayacak olan gelişme eksenleri, yatay eksenler olarak adlandırılmış olup aşağıda belirtilmiştir. 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen “Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum” hedefine ulaşmaya yönelik bölgesel politikalara da, yatay eksenler kapsamında yer verilmiştir. Ulaşım Enerji İnsan ve Toplum Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır. Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam, yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenirken; müdahaleler için vade ve sorumlu paydaşlar tanımlanmıştır. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili paydaşlar, maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların hazırlanması sürecinde belirlenecektir. Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale alanları matrisi kapsamında ele alınarak, “kurumsal altyapı ve sosyal sermaye”, “beşeri kapasite”, “bilgi, teknoloji ve Ar-Ge” ve “fiziki altyapı” başlıklarından ilgili olduklarının altında değerlendirilmiştir. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak gelişme ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin önceliklendirilmesinde ve planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık sağlayacaktır. 3.8 MEKÂNSAL BOYUT Planda, 3 farklı düzeyde mekânsal kurgu geliştirilmiştir. Kademelenme Kurgusu Bütünleşik Alt Bölge Kurgusu İlçe Düzeyinde Önceliklendirme 155 3.8.1 KADEMELENME KURGUSU İlk plan kurgusu, ilçeler arasındaki etkileşimi temel alarak oluşturulan mekânsal kademelenme kurgusudur. Bu kurgu, merkez-çevre modeline esas teşkil etmekte olup, öncelikli ilçeler sosyal gelişmişlik ve hizmet endeksi ve k-ortalama kümelenme tekniği çalışma sonuçları doğrultusunda 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. İkinci aşamada, 1, 2 ve 3. kategoride yer verilen ilçelerin hizmet verdikleri alt hizmet bölgeleri ortaya konmuştur. Bu çalışma sonuçlarına göre; 4. gelişmişlik kademesinde 39 ilçe, 3. gelişmişlik kademesinde 5 ilçe, 2. gelişmişlik kademesinde 5 ilçe, 1. gelişmişlik kademesinde 4 ilçe bulunmaktadır. İlçelerin kademelendirilmesi sonrasında BGUS anketi, Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi anketi ve ilçe yönetişim toplantıları değerlendirme sonuçlarından yararlanılarak ilçelerin etki alanları belirlenmiştir. 1. kademe ilçeler, il merkezlerinden teşkil edilmiştir ve diğer kademelerden temin edilemeyecek ürün ve hizmet çeşitlerini barındırmaktadır. 2. kademe ilçeler, 3 ve 4. kademelerde bulunmayan ürün ve hizmetleri barındırırken; 3. kademe ilçelerde de 4. kademe ilçelerde yer almayan ürün ve hizmetler yer almaktadır. 1. ve 2. gelişmişlik kademelerinde, Bölgedeki ilçelerin Akşehir, Denizli, İzmir ve Eskişehir gibi Bölge dışı merkezlerden de hizmet aldığı görülmektedir. Müdahale ve projeler belirlenirken, her ilçenin, etki alanında bulunduğu bir üst kategori ilçeyle olan ulaşım bağlantılarının geliştirilmesi politikası esas alınmıştır. Kategorizasyona dâhil edilmemekle birlikte, Denizli, İzmir ve Eskişehir merkezlerinin Bölgedeki 1. kademe merkezlerin üzerinde bir hizmet potansiyeline sahip olduğu ve kendi hizmet alanlarını oluşturdukları ifade edilebilir. Bu doğrultuda Plan kapsamında Kentsel Hizmetler başta olmak üzere özellikle Yaşanabilirlik Sarmalı’ndaki politikaların belirlenme sürecinde 1. ve 2. kademe ilçeler Bölge içindeki potansiyel hizmet merkez olarak addedilerek büyük ölçekli ve nispeten maliyeti yüksek yatırımlar bu ilçelerde kurgulanmıştır. Söz konusu yatırım önerileri ile temel hizmetlerdeki altyapıları iyileştirilen 3. ve 4. kademe ilçelerin, çevresindeki 1. ve 2. kademe merkezlerden hizmet alması öngörülmüştür. İlçeler arasındaki hizmet ilişkileri ve hizmet alt bölgeleri Harita 49 ve Harita 50’de belirtilmiştir. 156 Harita 49 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler 157 Harita 50 - Hizmet Kademesi İlişkileri 3.8.2 ALT BÖLGE KURGUSU İkinci mekânsal yaklaşım ilçelerin ekonomik yapılarının benzerliği değerlendirilerek oluşturulan alt bölgelerdir. Çalışmada, “ekonomik yapı endeksi” ve “k-ortalama kümelenme tekniği” çalışmalarının sonuçlarıyla birlikte, ilçe bazlı mevcut durum raporları ve ilçe yönetişim toplantıları esas alınmıştır. Bu kurguda amaç, benzer ekonomik yapıdaki ilçeleri bir araya toplayarak, söz konusu ilçelere yönelik ortak politikalar geliştirmek, bu sayede üst ölçekte uzmanlaşma ve koordinasyon sağlamaktır. Bölgede, mevcut durum ve potansiyeller dikkate alınarak oluşturulan alt bölgeler, 3 farklı tipolojide ele alınmaktadır: Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri 158 Harita 51 - Alt Bölge Tipolojileri Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin yoğunlaştığı veya potansiyel arz ettiği; buna bağlı olarak tarıma dayalı sanayi ve yan kollarının da geliştiği ve gelişebileceği alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarım sektöründe verimli doğal kaynakların bulunması ve sanayi sektöründe hızlı bir gelişmenin yaşanması, çevrenin korunmasına özellikle dikkat edilmesini elzem kılmaktadır. Ayrıca bu alt bölgelerdeki tarıma dayalı sanayinin de öne çıkan ve hızlı gelişen sektörler arasından yer alması, çevresel korumanın önemini arttırmaktadır. Bu nedenle Bölgedeki Yeşil Üretim Gelişim Alt Bölgelerinde sanayi gelişimi, çevre dostu uygulamalar odağında gelişmesi gerekmektedir. Bölgede 2 farklı Yeşil Üretim Alt Bölgeleri bulunmaktadır: Akhisar Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Türkiye’nin en verimli tarım arazilerini barındıran Gediz Havzası üzerinde konumlanmış Akhisar, Ahmetli, Alaşehir, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Sarıgöl, Saruhanlı ve Soma ilçelerinden oluşmaktadır. Alt bölgede yer alan ilçeler, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin üretildiği, üretimde belirli düzeyde kurumsallaşmanın sağlandığı, sanayi sektörünün de gelişme eğiliminde olduğu ilçelerdir. Tarımda uzmanlaşma olan ürünler bulunmakta, ayrıca söz konusu ürünlerin işlenmesine yönelik tesisler hızla artmaktadır. Alt bölgenin lojistik avantajları bulunmakla birlikte, Manisa-Turgutlu alt bölgesiyle kıyaslandığında limana uzak olup, İzmir ili ile olan ilişkileri görece azdır. (Soma ilçesi linyit kaynaklarının yoğunluğu sebebiyle alt bölge genelinden farklılaşmakla birlikte, konumu ve tarım arazilerinin varlığı göz önünde bulundurularak bu alt bölge içinde değerlendirilmiştir.) 159 Sandıklı Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge Sandıklı, Başmakçı, Dazkırı, Dinar, Evciler, Kızılören ve Şuhut ilçelerinden teşkil edilmiştir. Dinar, Sandıklı ve Şuhut ilçelerinde karma OSB mevcut olmakla birlikte, bunlar henüz yeni yatırım çekmeye başlayan OSB’lerdir. Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçelerinde ise tarıma dayalı ekonomi mevcuttur. Alt bölgede bitkisel üretim ve hayvancılıkta uzmanlaşma potansiyeli de mevcut olup, tarıma dayalı sanayi ve yan kollarında son yıllarda gelişme görülmektedir. Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, ekonomileri büyük oranda tarımsal üretime veya düşük teknolojili sanayi kollarına bağlı olan alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarımla uğraşanların pek azının profesyonel çiftçilik yaptığı görülmektedir. Arazilerin verim düzeyi fazla yüksek olmasa da, tarih boyunca sanayinin fazla gelişmiş olmamasına bağlı olarak, toprak kirliliği düşük düzeydedir ve organik tarım gibi uygulamalar için uygun araziler bulunmaktadır. Bu kategorideki bazı alt bölgelerde merkezi konumdaki büyük ilçelerde özellikle düşük teknolojiye dayalı gıda, tekstil ve deri gibi düşük teknolojili, emek yoğun ve önemli ölçüde doğal kaynaklara dayalı sektörlerde gelişim söz konusudur. Bu nedenle Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, özellikle üretim kapasitesinin arttırılması ve temel altyapıların tesisinden önceliklidir. Bölgede 4 farklı geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölge bulunmaktadır: Banaz Alt Bölgesi: Uşak ilinin Banaz, Eşme, Sivaslı ve Ulubey ilçeleri ile Afyonkarahisar ilinin Hocalar ve Sinanpaşa ilçesinden teşkil edilen alt bölgede tarım birincil sektör olmakla birlikte, iklim ve arazi koşulları katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesine olanak vermemektedir. İlçelerde sanayi gelişme potansiyeli bulunmamakta olup, ulaşım imkânları kısıtlıdır. Bolvadin Alt Bölgesi: Bolvadin, Çay, Çobanlar ve Sultandağı ilçelerinden oluşmakta olan alt bölgede, gerek bitkisel üretim, gerekse hayvancılık sektörlerinde uzmanlaşma olan ürünler mevcuttur. Söz konusu ilçelerden sadece Bolvadin ilçesinde OSB bulunmakla birlikte, bu OSB henüz aktif hale gelmiştir. Alt bölgedeki sanayi potansiyeli, Sandıklı alt bölgesiyle karşılaştırıldığında sınırlıdır. Demirci Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Manisa’nın kuzeydoğu kısmında yer alan, Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi ilçelerinden oluşmaktadır. Tarım sektörünün yoğun olduğu, ancak arazi yapısı ve iklim itibarıyla diğer alt bölgelerle kıyaslandığında daha az katma değer yaratan ürünlerin yoğunlaştığı, ulaşım imkânlarının engebeli arazi yapısı sebebiyle sınırlı olduğu alt bölgede, sanayi yatırımları sınırlıdır. Simav Alt Bölgesi: Kütahya’nın Simav, Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar, Domaniç, Dumlupınar, Emet, Hisarcık, Pazarlar ve Şaphane ilçeleri ile Afyonkarahisar’ın İhsaniye ilçesinin bulunduğu bu alt bölgedeki tüm ilçelerde tarıma dayalı bir ekonomi mevcuttur. Bazı ilçeler belirli ürünlerde uzmanlaşmış olmakla birlikte, genel olarak katma değeri görece düşük tarım ürünleri üretilmektedir. İlçelerin ulaşım olanakları sınırlıdır ve genelde engebeli bir araziye sahiptir. 160 Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri, konum ve gelişmişlik düzeyi itibariyle sanayi sektörünün geliştiği ve potansiyel arz ettiği alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi üretiminde belirli bir doygunluğa ulaşılmış, yer yer belirli sektörlerde uzmanlaşmaya başlanmıştır. Ancak Bölge nüfusunun yoğunlaştığı bu alt bölgeler, genel olarak orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaları nedeniyle istenen düzeyde katma değer üretememektedirler. Bu nedenle söz konusu alt bölgelerde yüksek ve orta yüksek teknolojili sanayi sektörleri odağında bir gelişim önceliklidir. Bölgede 4 farklı teknoloji odaklı gelişim alt bölge bulunmaktadır: Afyonkarahisar Alt Bölgesi: Afyonkarahisar’ın Merkez, Bayat, Emirdağ ve İscehisar ilçelerinden oluşan bu alt bölgede sanayi sektörü öne çıkmaktadır. Bayat ilçesi haricindeki tüm ilçelerde tarım potansiyeli de bulunmakla birlikte, gelişim eğilimlerine ve mevcut yapıya bakıldığında sanayi sektörünün baskın sektör olduğu ve bu ağırlığın artacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca alt bölge genelindeki ilçelerde mermer yataklarının bulunması göze çarpmaktadır. Kütahya Alt Bölgesi: Kütahya’nın Merkez ve Tavşanlı ilçelerinden oluşan bu alt bölge, ekonomileri temelde sanayiye dayanan iki ilçeden oluşmaktadır. Kütahya ilindeki toplam sanayi üretiminin de büyük kısmını barındıran ilçelerde aktif OSB bulunmaktadır. İlçelerde tarımsal faaliyetler de bulunmakta birlikte, sanayi sektörünün ağırlığı sebebiyle tarım ikincil sektördür. Manisa Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, pek çok açıdan İzmir’le bütünleşik hale gelmiş olan Manisa’nın Merkez ve Turgutlu ilçelerinden oluşmaktadır. Bu ilçelerde verimli tarım alanları bulunmakla birlikte, gerek limana yakınlığından kaynaklanan lojistik avantajı, gerekse İzmir’in getirdiği sosyal avantajların da etkisiyle sanayi gelişimi son yıllarda ciddi bir artış göstermiştir. Bölgedeki farklı sektörlerdeki sanayi yatırımlarının artarak devam edeceği öngörülmektedir. Uşak Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, sanayiye dayalı ekonomileri bulunan ve son yıllarda sanayi alanında yatırımların artış gösterdiği Uşak ilinin Merkez ve Karahallı ilçeleri ile Kütahya’nın Gediz ilçesinde oluşmaktadır. Alt bölgedeki tüm ilçelerde aktif OSB bulunmaktadır. 161 Harita 52 - Alt Bölgeler 3.8.3 İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME Üçüncü mekânsal yaklaşım, ilçe bazlı olarak farklılaşan politikalarda kullanılan ilçe bazlı önceliklendirme kurgusudur. Bu kurguda, belirli bir alanda benzer potansiyele sahip olan veya sorun yaşayan ilçeler aynı kategoride değerlendirilerek ilçe bazlı politikalar farklılaştırılmıştır. Farklılaşma, müdahale ve proje düzeyinde ortaya konulmuştur. 3.9 RİSKLER VE VARSAYIMLAR İstanbul sanayisinin ildeki doluluk oranını arttırması, bu ile yakın Kocaeli ve Bursa’da da arsa maliyetlerinin artmasıyla yaşanan sıkıntının giderilmesi için gereken desentrilizasyon, Ege ve Marmara bölgelerinin lojistik avantajları nedeniyle yeterli düzeyde sağlanamamaktadır. Buna karşın Bölge illerinin, sanayi üretiminde belirli bir eşiği aşmış İzmir, Kocaeli, Bursa, Antalya, Aydın ve Eskişehir gibi şehirlere yakın düzeyde lojistik avantaja sahip olması ve henüz doluluk oranlarının fazla olmaması desentrilizasyon sorununun çözümü için önemli bir fırsat olarak öne çıkmaktadır. Bölgede Manisa ilindekiler başta olmak üzere birçok sanayi alanında yapılan yatırımların İstanbul ve çevre illerin dolmasıyla artmaya başladığı görülmektedir. Bu durum, Bölgedeki sanayinin gelişme eğilimine girdiğini göstermektedir. Söz konusu gelişimin önümüzdeki yıllarda hızını arttıracağı öngörüldüğünden, Bölge sanayisinin kontrolsüz büyümesi durumunda çevre kirliliğini (özellikle hava ve su kirliliği) arttırma riski bulunmaktadır. 162 Bölgedeki 53 ilçe merkezinden 36’sının 1., 17’sinin ise 2. Derece deprem bölgesinde bulunması, ülke ve Bölge genelinde en çok hasara sebep olan afet türü olarak deprem riskine dikkat edilmesi gerekliliğini göstermektedir. Bölgede yaşanan depremler, etkiledikleri yerleşimlerdeki ekonomik ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkilemiştir. Bu durum, Bölgede özellikle deprem riski yüksek olan yerlerde, gerekli önlemlerin alınmaması halinde gelişme eğilimlerinin bu afet türünden etkilenme riskini doğurmaktadır. Bölge, 4 adet devlet üniversitesinin bulunması hasebiyle nitelikli işgücü oluşturma potansiyeline sahiptir. Ancak üniversite mezunu gençlerin, arzu ettikleri sosyoekonomik hizmetlerin Bölgede yeterli düzeyde olmaması nedeniyle yakın çevredeki büyük kentlere göç etme eğilimi söz konusudur. Bölgede hizmetler sektörünün hızlı biçimde gelişmemesi durumunda, önümüzdeki yıllarda genç ve nitelikli işgücü kaybı riski söz konusudur. Ülke genelinde önemli bir sorun teşkil eden enerji arzı güvenliğinin gerek evsel, gerekse sanayi amaçlı kullanımı açısından Bölgenin gelişme sürecinde, kritik bir rolü vardır. Ülkemiz ithalatının önemli bir kısmı enerji sektöründe yapılmakta ve bu ithalat, cari açığın artmasına sebep olmaktadır. Enerjinin, Bölgede öngörülen hızlı sanayi gelişimi ve üretim artışında vazgeçilmez bir unsur olması nedeniyle ülke genelindeki enerji bağımlılığının Bölge için risk içermektedir. Bölge içerisinde birçok ilçenin merkezlerle olan bağlantısının görece zayıf kalması, Bölge içi entegrasyon açısından önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bölgenin kapsayıcı biçimde topyekûn kalkınması için Bölge içindeki etkileşimin güçlü ilişkilerle sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle Bölge için erişebilirlik önemli bir risk teşkil etmektedir. 163 4. BÖLGESEL GELİŞME PLANI 164 165 REKABETÇİLİK SARMALI 4.1 SANAYİ Sanayi, ham maddeleri veya yarı mamulleri işlemek için kullanılan yöntemlerin ve araçların bütünü olarak tanımlanmaktadır. Girdilerin biyolojik, fiziksel veya kimyasal özelliklerinin değiştirilmesi yoluyla yapılan sanayi faaliyetleri, tarımdan sonra ikincil ekonomik faaliyetler olarak da adlandırılmaktadır. Sanayi 18. yüzyılda önce İngiltere’de, daha sonra Batı Avrupa ülkeleri ve ABD’de gelişmiştir. Sektörün gelişmesi, emeğin etkisini azaltarak seri üretim yapan makinelerin önemini arttırmıştır. Bu sayede tarımsal faaliyetlerin aksine kısa sürede standart ürünler üretilmiş ve bu malların pazarlanmasıyla refah düzeyi artmıştır. Günümüzde sanayi, ülkelerin ekonomisini yönlendiren başlıca sektör haline gelmiştir. Sanayide gelişmiş ülkeler doğal kaynakların değerlendirilmesi, çok sayıda insana iş imkânı sağlanması, iklime bağlı olmayan ve uzun ömürlü ürünlerin üretilmesi ve pazarlanması gibi birçok avantaja sahiptir. Sanayideki büyüme finans, ticaret, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi hizmet sektörlerinin de gelişmesine neden olduğundan ekonomiler için lokomotif sektör konumundadır. Tarımın ülkemiz ekonomisinde öne çıkan sektör olduğu dönemde, kişi başına düşen milli gelir çok düşük seviyelerde seyretmiştir. Bu dönemde ulusal strateji ve politikalarda sanayileşme temel amacının üzerinde durulmuş ve bu süreçte tarımın payı giderek azalırken sanayinin payı hızlı bir şekilde artmıştır. Sanayi sektörü özellikle 24 Ocak Kararları’ndan sonra çok hızlı ve istikrarlı oranlarda büyüyerek stratejik sektör haline gelmiştir. Sektör, günümüze kadar kriz yılları dışındaki her yılda reel olarak büyüyerek ülke GSYH’sindeki payını %20,7’den %32,9’a çıkarmıştır. Bölgede tarım toplumundan sanayi ve hizmetler sektörüne geçiş ülke geneline nazaran daha yavaş gerçekleşmektedir. Bu durumun nedenleri Bölge sanayisindeki yapısal sorunlar ve özellikle Manisa’daki verimli tarım arazilerine bağlı olarak hızlı gelişen tarım sektörüdür. Bununla birlikte Bölgedeki katma değer artışına, hizmetlerden sonra en çok destek sağlayan sektör sanayidir. Ayrıca; Bölge tarımsal kaynakları, yeraltı zenginlikleri ve coğrafi konumunun vermiş olduğu avantaj (sanayi yönünden gelişmiş şehirlere ve limanlara yakınlığı) sayesinde farklı sanayi alt sektörlerinin gelişmesi için önemli potansiyele sahiptir. Sanayi ekseni kapsamında sadece sanayinin temel kolu olan imalat sanayisindeki faaliyetler değerlendirilmeye alınmış; ortaya konan hedef ve stratejilerle üretim ile katma değerin arttırıldığı ve ticari ağların daha etkin kullanıldığı bir sanayi politikası amaçlanmıştır. Sanayi sektörü hammadde ve yarı mamul kullanımında rekabetçilik sarmalının diğer eksenlerinden tarım ve maden ile ilişki içerisindedir. Genel olarak tarım, gıda alt sektörünü; maden ise taş ve toprağa dayalı sanayiler alt sektörünü beslemektedir. Enerjide verimlilik ve altyapının geliştirilmesi sanayi üretimine daha ekonomik ve sürekli arz sunacağından, “Ulaşım” eksenindeki hedef ve stratejiler ise Bölgenin erişilebilirliğinin arttırılmasını ve lojistik altyapısının geliştirilmesini sağlayacağından bu iki eksendeki genel politikalar “Sanayi” eksenindeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesi için bütünleyicidir. Ayrıca Toplumsal Hizmetler ve Beşeri Kaynaklar politikaların uygulanması sanayi sektöründe ihtiyaç duyulan 166 işgücünün yetiştirilmesinde ve Bölgeye çekilmesinde etkili olacaktır. Sanayideki gelişmenin sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla, “Çevre” ekseni altında yer alan politikalarla eşgüdümün sağlanması önceliklidir. Tarım ülkesinden sanayi ülkesine geçmekte olan ülkemizde sanayi politikaları çok önem kazanmaktadır. Bu politikalar oluşturulurken hedefler ve amaçlar özenli seçilmeli; gerekli tedbir ve müdahaleler spesifik bir şekilde açıklanmalıdır. Zira bu dönemde sanayi sektöründe oluşturulacak ve uygulanacak herhangi bir politikanın çarpan etkileri ile birlikte değerlendirildiğinde ülkenin geleceğinde ciddi bir rol oynayacağı aşikârdır. Bu bakımdan sanayi sektörü ulusal ve uluslararası politikaların birçoğunda ekseriyetle değinilen konulardandır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda sermaye birikimi ve sanayileşme sürecinin hızlandırılarak yurtiçi tasarruflar, üretken yatırımlar ve üretim faktörlerinin verimlilik düzeyleri artırılacak; böylelikle cari açık makul düzeylere çekilecek denmektedir. (Md. 122) OKP’de de belirtildiği gibi verimlilik düzeylerinin artırılması ve sanayileşme, cari açığın kapanmasında önemli faktörlerden biri olarak görülmektedir. Bu kapsamda Bölge Planı’nda işletmelerde üretim süreçleri iyileştirilmesine ve üretim kapasitesi arttırılmasına yönelik öncelik oluşturulmuştur. Bu öncelik altında da toplam faktör verimliliğinin arttırılması tedbiri belirlenmiş olup gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. OKP Madde 416’da küresel ölçekte sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabet, etkisini belirginleştirmekte ve ekonomide yeni bir üretim yapısını elzem kılmaktadır denmektedir. Bu politikaya paralel olarak Plan’da işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması ve teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbirleri oluşturulmuştur. Bu tedbirlerin uygulanmasının sonucunda sanayide daha çok bilgi kullanılırken Ar-Ge faaliyetlerine yönelim gerçekleşecek ve ekonomide gerekli görülen yeni bir üretim yapısının oluşturulması sağlanacaktır. OKP Madde 425’de Ar-Ge ve teknoloji politikalarının sanayide verimliliği yüksek sektörlere yönelik bir dönüşüm yaşanmasında başrol oynayacağı ve bu bağlamda bu politikaların başarısında en önemli etken olan yeniliğin oluşturulması açısından teşvik, KOBİ, fikri ve sınai mülkiyet, bilgi ve iletişim teknolojilerinin uyum içinde olması gerektiği belirtilmektedir. Bu açıdan Bölge Planı’nda bu üst politika ile paralel olarak nitelikli sektörlerdeki üretim kapasitesinin arttırılması, üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması, firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi gibi tedbirler oluşturulmuştur. Sanayi sektörünün geliştirilmesinde kamu-sanayi işbirliğinin artırılması gerekmektedir. Kamusanayi işbirliğinde özellikle üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi stratejik bir önem arz etmektedir. OKP Madde 632’de Teknoloji geliştirme bölgelerinin yapısı ve işleyişi; üniversite sanayi işbirliğini, işletmeler arası ortak Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini ve yenilikçi girişimciliği en üst düzeye çıkarmak üzere etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu husus ile paralel olarak teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbiri belirlenmiş ve bu tedbir ile ilgili gerekli müdahale ve projelerden bahsedilmiştir. Yine aynı tedbir OKP Madde 480’de belirtilen tüketime yönelik ihraç ürünlerinde özgün tasarım faaliyetleri özendirilecek, nitelikli tasarımcı yetiştirilmesi sağlanacak, patent tescili ve uluslararası marka oluşturulması desteklenecek, tanıtım ve pazarlama konusundaki destekler ihracatçıların ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir maddesi ile de ilişkilendirilmiş olup 167 Bölge’de üretilen ürünlerin hem teknolojik açıdan hem de tasarımsal açıdan katma değerinin artırılması adına müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 1.1: Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Tedbir 1.1.A: Sanayi alanlarının oluşturulması ve faaliyete geçmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Kısa (2014-2018) ● Uzun (2019 – 2023+) ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem İmalat sanayi, Bölgenin gelişimindeki lokomotif sektör olarak tanımlanmıştır. Bölgede üretim kapasitesinin arttırılması için mevcut durumda belirli merkezlerde yoğunlaşan sanayi alanlarının arttırılmasına ve daha etkin kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgede gerçekleşecek yeni yatırımlara olanak sağlamak, sektörel yoğunluğun yüksek olduğu yerlerde sağlıklı yapılaşma ihtiyacını karşılamak, firmaların bir arada yer almasını mümkün kılmak amaçlarıyla yeni sanayi bölgelerinin kurulması ve mevcut bölgelerin faaliyete geçmesi gerekmektedir. Ayrıca kuruluş kararı alınan veya yeni faaliyete başlayan OSB’lerde de altyapı ve imar eksikliklerinin giderilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut doluluk oranlarını da dikkate alacak şekilde ve maliyet etkinlik ilkesi dâhilinde bu çerçevede alınacak tedbirler ve yapılacak müdahaleler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerindeki potansiyel arz eden ve yığınlaşılan sektörlerde nüfus ve hizmet kademelenmesi bakımından önceliklendirme yapılarak yeni ihtisas OSB’lerin kurulması Üretime geçilmiş parsel sayısının oranı %75’in üzerindeki organize sanayi bölgelerinde yeni etapların kurulması veya bu ilçelerde yeni OSB’lerin kurulması OSB kurulumunun öncelikli olmadığı ilçelerde yoğunlaşılan ve ihtiyaç duyulan sektör odağında küçük sanayi siteleri kurulması ve OSB dışı yeni sanayi alanlarının imara açılması Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde mevcut karma sanayi alanları dışında kalan tarım ürünlerine dayalı sanayi alanları oluşturulması Üretim aşamasına geçmiş OSB’lerde gerekli kamulaştırma ve temel altyapı çalışmalarının tamamlanması 168 Kuruluş kararı alınmış, ancak üretim aşamasına geçmemiş OSB’lerde imar ve altyapı çalışmalarına başlanması Proje 2: Altıntaş – İhsaniye – Soma OSB’leri Kurulması Projesi Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Bölgedeki mevcut ve planlanan Organize Sanayi Bölgeleri ve ilçeler arası işbirliği sonucunda ortaya çıkan ve çıkması öngörülen Sanayi Gelişim Koridorları haritada gösterilmiştir. Tedbir 1.1.B: Bölgedeki işletme sayısının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki üretim kapasitesinin arttırılması için mevcut işletmelere yenilerinin katılması ve sanayi sektöründeki canlılık ve rekabetin arttırılması gerekmektedir. Yeni işletmelerin kurulmasının üretim miktarını arttırmak gibi doğrudan etkisinin yanı sıra, iş gücü piyasasındaki hareketliliği tetiklemesi ve ticari ağların hacmini arttırması gibi dolaylı etkileri de bulunmaktadır. Bölgedeki üretim miktarının arttırılması için gereken altyapıyı sağlayacak, içsel 169 dinamiklerle büyümeyi destekleyecek yerli sermaye ile komple yeni yatırımların desteklenmesi; girişimcilere iş kurma ve geliştirme döneminde teknik ve maddi yardım sağlanması Bölge içindeki tasarrufların yatırımlara dönüşmesini sağlayacaktır. Ek olarak doğrudan yabancı yatırımların desteklenmesi Bölgenin üretim yapısında hedeflenen dönüşümün hayata geçirilmesinde önemli rol üstlenecektir. Bu doğrultuda, Bölgede yeni işletmelerin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Doğrudan yabancı yatırımların, öncelikli olarak Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerine yönlendirilmesi Girişimlerin özellikle ilk yıllarındaki iş kurma ve geliştirme (kuluçka) döneminde teknik destek almalarının sağlanması ile iş kurma ve yönetme kabiliyetlerinin arttırılması Küçük ve orta ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların tüm alt bölgelerde, büyük ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde önceliklendirilmesi Bölge genelinde iş meleklerinin kendilerinin veya destekleriyle yapılacak yatırımların desteklenmesi Mevcut şirketlerdeki çalışanların aynı sektörde faaliyet gösterecek şekilde kendi firmalarını kurmaya yönelik girişimlerinin (spin-off) desteklenmesi Proje 11: İllerde İş Geliştirme Merkezi Kurulması Projesi Öncelik 1.2 Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. Tedbir 1.2.A İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Araştırma ve geliştirme faaliyetleri, üretilen malların özelliğini (nitelik, kalite ve tasarım gibi unsurları) geliştirdiğinden katma değerin arttırılmasını sağlamaktadır. Bölgedeki işletmelerde Ar-Ge harcamalarının ciroya oranı çok düşük seviyededir. İlk dönemlerinde ek bir maliyet olarak etki eden Ar-Ge faaliyetleri, sürecin devamında üretilen ürün ve ara mamullerdeki katma değeri ve karlılığı arttıracaktır. Özellikle katma değeri yüksek ara ürünlerin üretilmesi, bu ürünlerin ihracatını artırıp, ithalatını azaltacağından dış ticareti olumlu etkileyecektir. Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan işletmeler araştırma ve geliştirme süreçlerinde çeşitli teşvik ve 170 muafiyetlerden de yararlanabilmektedir. Bu nedenlerle, işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere işletmelerin ürünlerin nitelik, katma değer ve tasarım değerini arttıracak Ar-Ge çalışmalarının ve harcamalarının desteklenmesi Ar-Ge birimi bulunan ve Ar-Ge çalışmaları yapan işletmelerde Ar-Ge personeli sayısının arttırılması Alt Bölge bazında teknoloji düzeyini azaltan sektörlerde Ar-Ge faaliyetlerinin önceliklendirilmesi İşletmelerde Ar-Ge faaliyetleri için gerekli kurumsal ve fiziki altyapının oluşturulması Sanayi işletmelerinin üniversitelerle işbirliği yaparak ürettikleri ürünlerdeki katma değerin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi amacıyla Bölgede üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesi Tedbir 1.2.B Teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Teknoloji geliştirme ve tasarım merkezleri, işletmelere Ar-Ge faaliyetleri için ihtiyaç duydukları ortamı sağlamaktadır. Ayrıca; endüstriyel tasarım çalışmaları ürünlerin nitelik ve işlevini geliştirerek yaratılan katma değeri arttırmaktadır. Üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesine katkı sağlayacak teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması, ileri teknolojili ve tasarım yoluyla geliştirilmiş, katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesini sağlayacak, firmaların kullandıkları teknoloji düzeyini arttırmaları için fırsat yaratacaktır. Bunlarla birlikte bölgedeki sanayi varlığının dağınık olması, devam eden sanayi gelişimi, özel sektörün yeni ürünlerinin test ve uygulama geliştirme ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda, Bölgede teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Manisa’da altyapı çalışmaları süren teknoloji geliştirme bölgesinin kurulumunun tamamlanarak faaliyete geçirilmesi 171 Mevcut laboratuvar ve araştırma/uygulama merkezlerinin geliştirilmesi ve modernizasyonu Yeterli talebin bulunduğu Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde uzmanlaşılan sektör veya ürün odağında yeni laboratuvar ve araştırma/uygulama merkezlerinin kurulması Celal Bayar ve Dumlupınar Üniversitelerindeki kurulu teknoloji geliştirme bölgelerinin faaliyete geçmesi Teknoparklar arası farklı alanlarda uzmanlaşma ekseninde işbirliklerinin geliştirilmesi Proje 7: Afyonkarahisar ve Uşak Merkez ilçelerinde Afyon Kocatepe ve Uşak Üniversitelerinin girişimleriyle farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme bölgelerinin kurulması Proje 10: İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge Ve Tasarım Merkezi Proje 13: Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Bölgedeki planlanan teknoloji geliştirme bölgeleri ve endüstriyel tasarım merkezleri belirtilmiştir. Söz konusu bölge ve merkezlerin hizmet sağlayacağı ve ihtiyaçları doğrultusunda uzmanlaşacağı alt bölgeler etki alanlarıyla ifade edilmiştir. 172 Tedbir 1.2.C Markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Kısa (2014-2018) ● Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Piyasalarda markalı, kalite ve standardizasyon belgelerine sahip ürünler, tüketiciye verdiği güven nedeniyle özellikle gelir düzeyi orta ve yüksek kesim tarafından daha çok tercih edilmektedir. Oluşan güvenin karşılığında, marka ve belgenin ürüne kattığı katma değer ortaya çıkmaktadır. Markalaşmanın arttırılması ve kalite standardizasyonunun sağlanması, üretilen ürünlerin katma değerinin de artmasını sağlamaktadır. Bu yüzden, markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Her alt bölge ve ilçe için öne çıkan ürünlerde markalaşmanın sağlanması Satışı yapılan ürünlerin değerinin ve bilinirliğinin arttırılmasına yönelik marka başvuru/tescillerinin arttırılması Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere patent danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi Yenilik ve buluşlarını korumak isteyen küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin, patentlere göre daha kısa süre ve maliyette tescil edilebilen faydalı model başvuru ve tescillerinin arttırılması Firmanın ürettiği ürünlere duyulan güvenin ve üretilen katma değerin arttırılmasına yönelik ürün kalite standardizasyon belgelerinin firmalarca alınmasının desteklenmesi Proje 8: Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi Tedbir 1.2.D Sektör ve ürün çeşitliliğinin arttırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Üretim zincirinde orta ve son sıralarda yer alan ürünler, ham maddelere göre daha fazla işlemden geçirildiği için daha yüksek katma değere sahiptir. Ayrıca üretim ve ihracat yapılan 173 sektör ve ürün sayısının arttırılması, hem ekonominin rekabet gücünü ve üretimini arttırmakta hem de krizlere karşı ekonomik kırılganlığı azaltmaktadır. Çoğu alt bölgede ülke ortalamasının altında teknoloji seviyesine sahip sektörler yoğunlukta olup; yüksek teknolojili üretim yapısına geçişi için düşük teknolojili sektörlerden yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçişin sağlanması gerekmektedir. Bunun yanı sıra ihracat potansiyeli bulunan ve/veya yüksek oranda ithalat yapılan sektörlerdeki üretimin arttırılması Bölgenin ihracat odaklı büyümesinin desteklenmesi için önemli bir unsurdur. Bu çerçevede; alt bölgelerde teknoloji düzeyini arttıracak; dış ticaret dengesini geliştirecek veya alt bölgelerde öne çıkan sektörlere yoğun olarak girdi sağlayan sektörlerde komple yeni ve tevsi yatırımlar ile uç ve ara ürünlerin üretiminin ve sektörel çeşitliliğin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler75 Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan ve/veya ulusal ölçekte yoğun olarak ithal edilen ürünlerin üretiminin ve/veya bu sektörlerdeki modernizasyon ve ürün çeşitliliğinin desteklemesi Patenti olmayan, ülkede üretilmeyen veya çok düşük düzeyde üretimi yapılan ürünlerin Bölgede üretiminin desteklenmesi Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan sektörlerde modernizasyon ve ürün çeşitliliğinin desteklenmesi Düşük teknoloji düzeyinde yoğunlaşan alt bölgelerde; orta-düşük, orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi Düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşan alt bölgelerde orta-yüksek ve yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi Alt bölgelerde potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve alt bölgenin niteliğini arttıracak sektörlere geçilmesi ve bu sektörlerdeki üretimin arttırılması Alt bölgelerde öne çıkan veya rekabet gücü yüksek sektörlere girdi sağlayan sektörlerin desteklenmesi Öncelik 1.3. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. Tedbir 1.3.A Toplam faktör verimliliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri 75 Alt bölge bazında teknoloji düzeyini arttıracak sektörler ile potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve alt bölgenin niteliğini arttıracak sektörlerin listeleri sırasıyla Ek 11 ve Ek 10’da sunulmaktadır. 174 Stratejik Önem Bölgedeki işletmelerde girdilerin (emek ve sermaye) verimliliği oldukça düşük düzeydedir. İşletmelerin kullandığı girdilerin daha verimli kullanılması ve üretim süreçlerindeki kayıpların azaltılması; daha az maliyetle daha fazla üretimin yapılmasına imkân verecektir. Ayrıca firmaların kurumsallaşma düzeylerinin arttırılması, kalifiye ve deneyimli personel istihdamının sağlanması da üretim süreçlerinin daha verimli hale gelmesini sağlamaktadır. Bölgede, toplam faktör verimliliğinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler İşletmelerde istihdam edilen yükseköğretim mezunu kişilerin sayısının arttırılarak üretim süreçlerinin daha nitelikli hale getirilmesi İşletmelerde üretim sürecindeki uygulamalara hâkim ve pratik bilgiye sahip deneyimli personel sayısının arttırılarak üretim süreçlerinde verimin arttırılması İşletmelerin performans yönetim sistemine geçişlerinin desteklenmesi İşletmelerin bilgi işlem birimlerinin kurulumlarının ve bilgi-işlem personeli istihdamlarının desteklenmesi İşletmelerin kurumsallaşma ve kalite yönetim sistemlerini uygulamalarının ve bu kapsamdaki sertifikasyon belgelerinin temininin desteklenmesi Tedbir 1.3.B Üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Makine yoğun üretim süreçleri otomatik sistemleri kullandığından, emek yoğun süreçlere göre daha verimlidir. İşletmelerin sermaye mallarının ve makineleşme oranının arttırılması, daha fazla üretim yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Bölgede finansman kaynaklarının ve bilinç düzeyinin yetersizliğinden dolayı makineleşme yeterli düzeyde değildir ve bazı üretim aşamaları manuel olarak yapılmaktadır. Makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması, işletmelerin birim üretimdeki emek ihtiyacını azaltarak mevcut iş gücü ile daha fazla üretim yapılmasını sağlayacak, ortalama maliyet ve kayıpları düşürecek, Bölgedeki üretimi arttıracaktır. Bu doğrultuda makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması önceliklidir. 175 İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki işletmelerin alt bölgeler bazında teknoloji düzeyini ve/veya niteliğini arttıran sektörlerde makine sayılarının ve fiziki büyüklüklerinin arttırılması Bölge işletmelerinin emek yoğun üretim süreçlerinden makine yoğun üretim süreçlerine geçmelerinin desteklenmesi Otomasyon sistemlerine geçilerek el değmeden gerçekleştirilen üretim süreçlerinin yaygınlaştırılması Bölgedeki makine ve ekipmanın modernizasyonunun daha fazla ve verimli üretime olanak sağlayacak şekilde yapılması Öncelik 1.4 Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Tedbir 1.4.A Firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmalar arasında bilgi paylaşımı, tecrübe aktarımı ve teknoloji transferlerinin yoğun olması firmaları eşit bilgi ve teknoloji seviyesine getirecek, bölgenin ulusal ve uluslararası rekabet gücüne önemli katkı sağlayacaktır. Ortak bilgi, deneyim ve teknoloji düzeyleri firmaları benzer yapıya getirdiğinden işbirliklerinin geliştirilmesi ve kümelenme faaliyetleri için zemin hazırlayacaktır. Bölgedeki firmaların personel, piyasa ve sektör bilgilerini derleyip paylaşmaları firmalar arasındaki ilişkileri ve bölgenin rekabet gücünü geliştirecektir. Ayrıca bölgedeki firmaların uluslararası piyasalarla entegrasyonunun arttırılması için yabancı ülkelerden yapılan bilgi ve teknoloji aktarımının arttırılması gerekmektedir. Bu çerçevede, firmalar arasında bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sanayi öncelikli gelişme bölgelerinde organize sanayi bölgeleri bünyesinde teknoloji transfer ofislerinin kurulması Yurt dışından yapılan teknoloji transferlerinin sanayi öncelikli gelişim bölgelerinde arttırılması Bölgedeki firmaların ortak bilgi sistemleri kullanarak bilgi sistemlerini entegre etmeleri 176 Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde ortak danışmanlık faaliyetlerinin desteklenmesi Sanayi yapılaşmasının yoğun olduğu Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde firmaların koordinasyonunu sağlayacak kümelenme bilgi merkezlerinin kurulması Proje 18: Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Tedbir 1.4.B Firmalar arası üretim işbirliklerinin arttırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmaların çeşitli alanlarda işbirliği ile yaptıkları faaliyetler, firmalar arasında ortak iş yapma kültürünü geliştirecektir. Bu artış sayesinde beraber iş yapan çok sayıda firma ortak hareket ederek tek bir büyük firmanın sahip olabileceği rekabet gücüne erişecektir. Bu durum, firmaların tek başına gerçekleştirmelerinin zor olduğu büyük ölçekli faaliyetlere girişebilmelerini sağlayacak ve firmalar arasındaki işbirliği faaliyetlerinin hacmini genişletecektir. Ayrıca işbirlikleri, firmalar arasında mal ve hizmet işlemleri (girdi ve çıktılar) artacaktır. Bölgedeki firmaların tedarik, üretim, pazarlama ve satış süreçlerinde ortak ve koordineli hareket etmelerini sağlayacak, işbirlikleri geliştirmelerinde koordinasyon görevi yürütecek, yönlendirme ve destek sağlayacak faaliyetler bu doğrultuda önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üretici birliklerinin kurumsal kapasitelerinin ve altyapılarının geliştirilerek etkinliklerinin arttırılması Firmalar arasında işbirliklerinin daha hızlı ve koordinasyon içinde yürütülmesine yönelik kurumsal yapıların (işbirliği büroları vs.) tesis edilmesi Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi Organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi Mekânsal olarak yığınlaşmanın bulunduğu sektörlerde kümelenme çalışmalarının yürütülmesi 177 Tedbir 1.4.C geliştirilmesi Firmalarda Kısa (2014-2018) ● pazarlama yönetiminin TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► ve müşteri ilişkilerinin Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR 1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri Stratejik Önem Firmaların pazarlama faaliyetlerini ve müşteri ilişkilerini geliştirmesi, satışları ve ticari ilişkileri artıracaktır. Geliştirilen pazarlama yönetimi ve müşteri ilişkileri, tüketici memnuniyetini de arttırarak firmalar arasında güven ortamına katkı sağlayacaktır. Bu sayede firmalar arasındaki işbirlikleri ve etkileşim artacak ve geliştirilecektir. Ayrıca; nihai tüketiciye yönelik satışlarda müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi, firmalar ile tüketiciler arasındaki ilişkinin daha etkin ve yoğun hale gelmesini sağlayacaktır. Bu nedenle, firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Firmalarda satış ve pazarlama temsilcisi istihdamının desteklenmesi Firmalardaki satış ve pazarlama faaliyetlerini yürüten personelin niteliklerinin arttırılması Firmaların reklam ve tanıtım faaliyetleri için ayırdıkları bütçelerin arttırılması Firmalarda satış ve pazarlama birimlerinin kurulmasının desteklenmesi 178 REKABETÇİLİK SARMALI 4.2 TARIM Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması faaliyetlerinden oluşmaktadır. İlk çağlardan beri temel üretim ve geçim kaynağı olması nedeniyle birincil ekonomik faaliyetler olarak da nitelendirilmektedir. İnsanlık tarihinde ilk dönemlerde avcılık ve toplayıcılık olarak ortaya çıkan tarımsal faaliyetler ticari amaçtan çok hayatta kalmak için gereken besinlerin temini amacıyla kullanılmıştır. Daha sonraları ticari faaliyetlere konu olmaya başlayan tarım; özellikle Avrupa Birliğinin Ortak Tarım Politikasını geliştirmesi ve ürünlerin fiyatlarında son yıllarda çeşitli sebeplerle ortaya çıkan hızlı artışlar nedeniyle önemli bir sektör haline gelmiştir. Özellikle tarımsal ürünlerin doğrudan veya işlenerek yiyecek ve içecek amaçlı temel gereksinimleri karşılaması bu sektörü vazgeçilmez kılmaktadır. Ülkemizde sanayileşme sürecinin uzun yıllar boyunca yavaş ilerlemesi, verimli ve mikroklima iklim özelliklerine sahip tarım arazilerinin bulunması nedenleriyle tarımsal üretimde miktar ve çeşitlilik yönünden başarı sağlanmıştır. Böylece tarım, ülke ekonomisinde en çok istihdam ve üretime sahip sektör haline gelmiştir. Özellikle kırsal alanlarda yaşayanların temel geçim kaynağı tarımdır. Bölge, özellikle verimli bir tarım arazisi olan Gediz Havzası’nın büyük bölümünü kapsaması nedeniyle tarımsal üretimde uzmanlaşarak, ülke genelinde en çok tarımsal katma değer üreten Düzey-2 Bölgesi olmuştur. Ayrıca; Bölge illerinin farklı nitelikteki topraklara ve coğrafi özelliklere sahip olması Bölgede tarımsal ürünlerin çeşitliliğini arttırmaktadır. Bu durum; büyük ölçekli tarım şirketlerinin kurulmasına da neden olmaktadır. Özellikle son yıllarda bu şirketlerin ve bazı kooperatiflerin üretim süreçlerini Avrupa Birliği’nin standartlarına uyumlu hale getirmesi Bölgenin tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünlerindeki ihracatını arttırmıştır. Bitkisel ve hayvansal üretim ile arıcılık, tıbbi-aromatik bitkiler ve su ürünlerinin değerlendirildiği eksende, Bölgede öne çıkan tarıma dayalı sanayi ürünleri de ele alınmaktadır. Eksendeki temel odak noktası sektördeki istihdamın azaltılarak, üretilen katma değerin arttırılmasıdır. Bu kapsamda verimli, kaliteli, katma değeri yüksek ürünler üreten, altyapısı ve işbirliği ağları gelişmiş ve pazarlama kabiliyeti yüksek bir tarım politikası geliştirilmiştir. Tarım sektörü, üretim aşamasında emek ve toprak kullanımı odaklı olması itibarıyla sanayi sektöründen farklılaşması ile iklim ve doğal koşullara bağımlılığı nedenleriyle ayrı bir eksende ele alınmıştır. Eksen kapsamındaki hedef ve stratejilerin gerçekleştirilmesinde “Sanayi”, “Ulaşım”, “Beşeri Sermaye”, “Enerji” ve “Çevre” eksenleri ile doğrudan; “Maden” ve “Turizm” eksenleri ile dolaylı olarak ilişkilidir. Sanayi sektörü hem tarımın girdilerini kullandığından, 179 hem de tarım makinelerini ürettiğinden “Tarım” ekseni, “Sanayi” ekseni ile iki yönlü ilişkidedir. “Beşeri Sermaye” ekseni tarım sektöründe istihdam edilenlerin niteliğinin geliştirilmesi; “Enerji” ekseni ise üretim süreçlerinde ihtiyaç duyulan girdilerden biri olarak kullanılmasından dolayı “Tarım” eksenindeki hedef ve stratejilerin uygulanmasında önemli rol oynamaktadır. “Ulaşım” eksenindeki lojistik altyapıların geliştirilmesi “Tarım” eksenindeki hedef ve stratejilerle ilişki içerisindedir. Ayrıca; “Çevre” ekseni tarım sektörünün üretim süreçlerindeki kirlilik hususuyla ilgili politikalar içerdiğinden bu eksenle “Tarım” ekseni arasında bir ilişki söz konusudur. “Turizm” ekseni ile de kırsal alanlardaki yerel değerlerle ilgili politikalarından dolayı kısmi bir ilişki içerisindedirler. Türkiye’de tarımsal üretim, tarımsal katma değer ve istihdamda üst sıralarda yer alan Bölge ulusal tarım politikalarından yüksek ölçüde etkilenmektedir; bu yüzden bölgesel politikalarla ulusal politikalar uyum içerisinde olmalıdır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda tarımsal üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve verimliliğin artırılması durumunda ülkemizde dünya fiyatlarının üzerinde seyreden gıda fiyatlarının düşebileceği belirtilmektedir. (Madde 67) Ayrıca bu durumda artan nüfusu ve gelirinin yanı sıra kültürel yakınlığıyla önemli bir potansiyel taşıyan Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu’nun, Türkiye için önemli bir pazar haline gelmesinde büyük rol oynayacağı anlaşılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında hem üretim maliyetlerinin düşürülmesi hem de verimliliğin artırılması için Plan’da tarımsal üretimin, verimliliğin ve katma değerin artırılmasına yönelik öncelik koyulmuştur. Bu öncelik kapsamında modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, tarımsal girdi kalitesinin yükseltilmesi gibi kritik tedbirler belirlenmiştir. OKP Madde 102’de tarımsal işletmelerde çok parçalılık ve ölçek sorunlarının giderilmesi, üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesinden bahsedilmektedir. Yine Plan’ın 759. maddesinde çok sayıda dağınık parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün sağlanması, arazi parçalanmasının önüne geçilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemelerin yapılacağına vurgu yapılmaktadır. Bu politika ile paralel olarak Bölge Planı’nda tarımsal arazi ölçeğinin büyütülmesi tedbiri ve tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirliklerinin geliştirilmesi önceliği belirlenmiştir. Bu sayede çok parçalılığın önüne geçilebilecek ve tarımsal üreticiler çok daha güçlü olabileceklerdir. OKP’de tarla içi geliştirme hizmetleri etkinleştirilerek sulama oranının artırılması, mevcut su iletim ve dağıtım tesislerinde toprak kanallar ile klasik sistemler yenilenerek kapalı sisteme geçişin hızlandırılması ve tarla içi sulamalarda modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. (Madde 760) Bu amaca paralel olarak Bölge Planı’na sulanan arazi miktarının artırılması tedbiri kapsamında su kaynaklarının araştırılması ve sulama altyapısının geliştirilmesine yönelik müdahaleler koyulmuştur. 180 OKP’de, sertifikalı üretim yöntemlerine önem verileceğinden bahsedilmektedir. (Madde 763) Bölge Planı’nda da buna yönelik doğrudan bir tedbir belirlenmiştir ve gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. Tarımsal ürünlerde farklılaşma tarımsal katma değerin artırılmasında en önemli etkenlerden biridir. Özellikle son yıllarda nanoteknoloji ve biyoteknoloji uygulamalarıyla tarımsal katma değerli üretim doğrudan sanayi ile iç içe hale gelmiştir. Bu bağlamda OKP’de katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesine, gen kaynaklarının korunmasına, ıslah çalışmalarına, nanoteknoloji ve biyoteknolojiye yönelik araştırmalara öncelik verilecek, tarım ve gıda odaklı teknoparklar ile sektörel teknoloji platformlarının tesis edilmesi sağlanacaktır, denmektedir. (Madde 767) Bölge Planı’nda da OKP’deki bu politika ile paralel olarak modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması ve katma değeri yüksek geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması tedbirleri oluşturulmuştur. Hayvansal üretimin önemli basamaklarından biri hayvansal yem maliyetleri ve kalitesidir. Hayvansal yem maliyetlerinin azalması ve kalitesinin artmasıyla Bölge’de hayvancılık gelişecek ve hayvancılıktan elde edilen katma değer, verimlilik ve gelir artacaktır. OKP Madde 773’de çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin ve verimli kullanımı sağlanacağından, yem bitkisi ihtiyacının üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla karşılanacağından bahsedilmektedir. Bu amaçla paralel olarak Bölge Planı’nda da mera alanlarının ıslah edilmesi tedbiri koyulmuştur ve gerekli müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 2.1 Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Tedbir 2.1.A Modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgede verimlilik, katma değer ve kalitenin arttırılması amacı doğrultusunda modern üretim yöntemlerine geçiş yapılması gerekmektedir. Tarımsal üretimde mekanizasyona geçilmesi, sulamada suyun daha etkin yöntemlerle kullanılması, gübreleme ve ilaçlamada çevreye en az zarar veren entegre yöntemlerin seçilmesi ile ifade edilebilecek olan modern üretim teknikleri, işletmelerin daha karlı ve verimli çalışmalarını sağlamaktadır. Modern üretim teknikleri, Bölge kaynaklarının etkin kullanımı ve tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından da son derece önemlidir. Bölge tarımında modern üretim teknikleri açısından önemli bir 181 potansiyel bulunmasına rağmen, henüz istenilen seviyeye ulaşılamadığı görülmektedir. Bu doğrultuda, modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ekonomisi büyük ölçüde geleneksel tarımsal üretime bağlı olan Banaz, Demirci ve Simav alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tarımsal üretimde danışmanlık hizmetleri sunulması Modern sulama tekniklerinin yaygınlaştırılması, damla sulama ve yağmurlama sulama yöntemlerine geçişin sağlanması Tarımsal üretimde makineleşmenin teşvik edilmesi Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar, Demirci ve Uşak alt bölgelerinde örtü altı tarımın geliştirilmesi Proje 3: Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Termal Seracılık Merkezi Projesi Proje 17: Akhisar - Sandıklı Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Tedbir 2.1.B Katma yaygınlaştırılması değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır Stratejik Önem Bölgedeki çalışanların yarısının istihdam edildiği tarım sektörünün, Bölge ekonomisinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Gediz, Akarçay ve Büyük Menderes gibi havzaların önemli kısmını barındıran Bölgedeki bazı yörelerin, verimli arazileri ve sanayi yönünden fazla gelişmemiş olmaları nedeniyle çeşitli kirleticilerin etkili olmaması organik tarım için ciddi bir potansiyel oluşturmaktadır. Organik üretim ve iyi tarım uygulamalarının gerçekleştirilmesi söz konusu yörelerdeki tarımsal katma değeri ve verimi arttıracak yöntemleri içermektedir. Bu açıdan özellikle tarımsal gelişime açık ve kirliliği düşük alt bölgelerde katma değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tarımsal arazilerin kirlilik açısından organik tarım uygulamalarına elverişli olduğu Bolvadin ve Demirci alt bölgeleri öncelikli olmak üzere organik tarım uygulamalarına geçilmesi Bölge genelinde iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması Proje 9: İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi 182 Tedbir 2.1.C Ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyonların yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Tarımsal ürünlerin yurt içi pazarlamasında zaman zaman ürün fazlalığı ya da kalite bozuklukları nedeniyle fiyat düşüşleri yaşanmaktadır. Bu dönemlerde yurt dışı pazarlar fiyat ve pazarlama açısından cazip hale gelmektedir. Ancak, gıda güvenliği ve ürün kalite standartları özellikle uluslararası pazarlamada tarife dışı teknik engeller olarak sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Bölgede üretilen bazı tarımsal ürünlerde uluslararası standartlara uygun ilaç ve gübre kullanımı olmaması sebebiyle ihracat potansiyeli tam olarak değerlendirilememekte, ürünler daha düşük fiyattan iç pazarda satılmaktadır. Tarımsal pazarlamada düşük kaliteli ürünler, standart olmayan üretim ve sertifikaların olmaması markalaşma hedefini de olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi ve sertifikasyonların yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Hayvan ve bitki hastalıklarıyla mücadelede katkı/kalıntı sorununu da minimize edecek, çevre ve maliyet etkin entegre yöntemlerin kullanılması Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, yurt dışı pazarlar tarafından sıklıkla talep edilen sertifikaların alınması konusunda (GLOBALGAP, BRC, Helal, Kosher vb.) üretici örgütleri ve üreticilere teknik destek sağlanması Mevcut analiz laboratuvarlarının akreditasyonu, sayı ve kapasitelerinin arttırılması Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, gerekli alanlarda yeni akredite araştırma ve analiz laboratuvarlarının kurulması Tedbir 2.1.D Tarımsal girdi kalitesinin iyileştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler 183 Stratejik Önem Girdi kullanımı ürün kalite ve verimliliğini, dolayısıyla da maliyet ve satış fiyatını etkileyen en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Kullanılacak girdi kalitesinin artırılması ile Bölge üretiminde verimliliğin ve kalitenin artması, buna karşılık maliyetlerin düşmesi beklenmektedir. Kaliteli ve standart ürün üretiminin artırılması ile Bölge genelinde pazarlamada rekabet üstünlüğü kazanılabileceği gibi, maliyetlerin düşürülmesi hem rekabet avantajını hem de karlılık artışını beraberinde getirecektir. Bu bağlamda bitkisel ve tarımsal üretimde kullanılan her türlü girdi kalitesinin iyileştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sertifikalı tohum kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan tohum kalitesinin arttırılması Girdi üretiminde faaliyet gösteren firmaların Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi Üretime uygun tohum ve yem kullanılmasının teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık desteğinin sağlanması Verimi yüksek damızlık hayvanların seçiminin teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık desteğinin sağlanması Sertifikalı yem kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan yem kalitesinin arttırılması Tedbir 2.1.E İlk işleme tesislerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Ürünlerin üretimden sonraki aşamaları da kaliteleri üzerinde önemli bir etkide bulunmaktadır. Üretilen ürünlerin katma değerinin yükseltilmesi için ürünlerin sınıflandırılması ve derecelendirilmesi yoluyla standart hale getirilmesi ve uygun bir şekilde ambalajlanması gerekmektedir. Standart hale getirilen ve ambalajlanan ürünler, kalite sınıfına göre fiyatlandırılma ve daha rahat pazarlama avantajına sahip olmaktadır. Bölge genelinde depolama, standardizasyon ve ambalajlama konularında tespit edilen eksiklikler ürünlerin bir bölümünün üretimden sonra bozulmasına ve pazar değerini kaybetmesine yol açmaktadır. Üretim sonrası yapılacak uygulamalar kalitenin korunmasının yanı sıra makineli standardizasyon ve uygun ambalajlama ile Bölgedeki ürünlerin pazardaki katma değerlerinin artırılmasını da sağlayacaktır. Bölgede geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına ilişkin tedbir ve müdahaleler önceliklidir. 184 İlgili Müdahale ve Projeler Meyve ve sebze üretiminde önde gelen Demirci, Bolvadin ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; bölge genelinde tasnif, ambalajlama ve kurutma tesislerinin sayı ve kapasitelerinin arttırılması Süt üretiminin yoğunlaştığı Akhisar, Banaz, Simav, Sandıklı ve Afyonkarahisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; Bölge genelinde süt toplama merkezlerinin kurulması, sayı ve niteliklerinin arttırılması 4. kademe ilçeler, köy ve beldeler öncelikli olmak üzere soğuk hava depolarının yaygınlaştırılması ve kalitelerinin arttırılması Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı alt bölgeler öncelikli olmak üzere; bölge genelinde et üretimi soğuk zincirlerinin kurulması; mevcut tesislerin modernizasyonu Tarım işletmelerindeki boylama, derecelendirme gibi standardizasyona yönelik alet, ekipman ve makinelerin kapasitelerinin arttırılması ve modernizasyonu Öncelik 2.2 Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Tedbir 2.2.A Arazi ölçeğinin büyütülmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgenin tarımsal verimliliğinin ve karlılığının önündeki en önemli engel tarım işletmelerinin küçük ölçekli olmasıdır. İşletme ölçeğinin küçüklüğünün yanı sıra arazilerin çok parçalı olması ekonomik ölçekte tarımsal faaliyet yapılamamasına, mekanizasyonun zorlaşmasına, maliyetlerin yükselmesine, pazarlama sorunlarının yaşanmasına ve işletmelerin pek çoğunun geçimlik tarım işletmesi yapısında kalmasına neden olmaktadır. Tarımsal altyapının iyileştirilmesi tarımın gelişmesi, rekabet gücünün arttırılması ve üreticileri küçük çiftçi olmaktan çıkartıp, ekonomik üretim yapan birimler haline getirmek açısından öncelikli konuların başında gelmektedir. Bu doğrultuda, arazi ölçeğinin büyütülmesi kapsamındaki tedbir ve müdahaleler önceliklidir. 185 İlgili Müdahale ve Projeler Arazilerin sınır sorunlarının bulunması ve kadastrosu tamamlanmamış arazi varlığının fazlalığı dolayısıyla Kütahya Merkez, Simav ve Bolvadin alt bölgeleri öncelikli olmak üzere; Bölge genelinde arazi toplulaştırma çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla toprak ve su kaynaklarının etüdü, haritalandırması, sınıflandırılması ile arazi ıslahı ve arazi kullanım planlarının yapılması Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere arazi toplulaştırma çalışmalarının yapılması ve parsel sayılarının azaltılması Tarım işletmelerinde ortak üretimin teşvik edilmesi Tedbir 2.2.B Sulanan arazi miktarının artırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Tarım arazilerinin sulanması ile verimde ciddi bir artış elde edilebildiği gibi, sulu alanlarda üretilen ürün çeşidi ile kalitesini arttırmak ve yıl içerisinde birden fazla ürün elde etmek mümkün olmaktadır. Bölge genelinde tarımın istihdamdaki payı %46 iken, Bölge genelinde sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,33’ünü oluşturması, tarımdan elde edilen katma değeri sınırlamaktadır. Tarımsal üretimin Bölge ekonomisindeki önemi düşünüldüğünde sulanan tarım alanlarının arttırılması ve yeterli düzeyde sulama sağlanmasına yönelik projelerin geliştirilmesi ve uygulanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yeni su kaynaklarının araştırılmasına yönelik çalışmaların yapılması Mevcut sulama altyapılarının iyileştirilmesi Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere sulama yapmaya olanak sağlayacak gölet ve baraj sayılarının arttırılması Kuyu suyu kullanımının yaygınlaştırılması 186 Tedbir 2.2.C Mera alanlarının ıslah edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Et ve süt üretimi Bölge tarımında önemli bir yer tutmaktadır. Hayvansal üretimin verimli ve karlı olmasının birinci koşulu hayvancılık sektörünün en önemli girdisi olan yemin yeterli miktarda, kaliteli ve ucuz bir şekilde temin edilmesidir. Hayvan beslemede karşılaşılan sorunların başında yem, özellikle de kaba yem yetersizliği gelmektedir. Bu yemler içinde çayır-mera otları önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle yaz aylarında çayır ve meralarda otlatılan hayvanların verimliliğinin daha yüksek, hayvansal ürün maliyetlerinin ise daha düşük olduğu bilinmektedir. Çayır ve mera alanlarının iyileştirilmesi ile Bölge hayvancılığının daha sürdürülebilir bir yapıya kavuşması ve rekabet gücünün arttırılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda, Bölgede mera alanlarının ıslahı önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mera, yaylak ve kışlakların tespit ve tahditlerinin yapılması, belediye ve köy tüzel kişiliklerine otlatma amacıyla kullanmak üzere tahsis edilmesi Hayvansal üretimin ağırlıkta olduğu ve meraların toplam tarım arazisi içerisindeki payının yüksek bulunduğu Bolvadin, Kütahya Merkez ve Sandıklı alt bölgeleri öncelikli olmak üzere, bölge genelinde meraların verimliliklerinin arttırılması Meraların kullanımının, belirlenecek kurallara uygun şekilde gerçekleştirilmesinin sağlanması Yeni çayır ve mera alanlarının tesis edilmesi Mera, kışlak ve yaylakların korunması ile ilgili olarak sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapılması 187 Öncelik 2.3 Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Tedbir 2.3.A Tarımda örgütlenme ve örgüt etkinliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Bölge genelinde tarımsal üretimde pek çok sorunun temelinde yatan neden işletmelerin küçük ölçekli olması ve üreticilerin genel eğitim düzeylerinin düşük olmasıdır. Bu durum, üreticilerin ölçek ekonomilerinden yararlanmalarını engellemekte ve ürünlerini pazarlarken pazarlık gücünden yoksun olmalarına neden olmaktadır. Tarım üreticilerinin ölçeklerinden kaynaklanan zayıf yönlerinin bertaraf edilmesinin en etkili yolu örgütlenmelerini sağlamaktır. Örgütlenme yoluyla işletmelerin maliyetlerini düşürmeleri, bilgiye ulaşmaları, ürünlerini pazarlamaları ve pazarlık gücü kazanmaları kolaylaşmaktadır. Bu bağlamda örgütlenmenin sağlanması, mevcut örgütlerin etkinliğinin artırılması, yeniliklerin ve gelişmelerin yakından takip edildiği ve yaratıldığı üniversiteler ile üretici örgütleri ve üreticiler arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tarımsal desteklerde örgütlü üreticilere öncelik verilmesi Tarımsal üretici örgütlerinin yönetim yapılarının güçlendirilmesine yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin sunulması Üniversitelerin ziraat fakülteleri ve ilgili diğer birimlerinde üretici örgütleri ile üreticilere yönelik danışmanlık ve eğitim birimleri oluşturulmasının teşvik edilmesi Üniversitelerin ilgili fakülte ve yüksekokulları ile üretici ve üretici birlikleri arasında işbirlikleri geliştirilmesi Organize hayvancılık bölgelerinin kurulması Üretici örgütleri tarafından tarımsal arazilerde uygun ürün araştırmaları yapılması 188 Tedbir 2.3.B Tarım işletmelerinde şirketleşmenin sağlanması teknik kapasitenin TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Kısa (2014-2018) ● güçlendirilmesi ve Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Yeni ve doğru tarımsal üretim tekniklerinin kullanılması ve tarım sektöründeki gelişmelerin izlenmesi verimlilik ve kalite artışı kadar maliyetlerin düşürülmesi ve sürdürülebilirliğin sağlanması için de önemlidir. Bölge genelinde tarımsal işletmelerin büyük çoğunluğu küçük aile işletmesidir. Tarımsal üretimde şirketleşme oranı çok zayıf olup, şirketleşmenin daha büyük ölçekte çalışılması, daha profesyonel yönetim sağlanması ve pazarlama olanaklarına kavuşulması gibi avantajları olacaktır. Bölge üreticilerinin bitkisel ve hayvansal üretim konusunda teknik kapasitelerinin arttırılması ile üretim ve pazarlama etkinliğinin artırılması için işletmelerin şirketleşmelerinin sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Veteriner ve ziraat mühendisi istihdamının arttırılması ve Bölge üretim desenine uygun yetiştirilmelerinin desteklenmesi Bireysel üreticilerin ve aile şirketlerinin kurumsallaşmasına yönelik teknik ve mali desteklerin sağlanması İşletmelerde üretim planlamasının teknik altyapısının geliştirilmesi İşletmelerin kurumsallaşma sertifikaları almalarının desteklenmesi Tedbir 2.3.C Tarımsal faaliyet kollarında çeşitliliğin arttırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Tarım işletmelerinde ihtisaslaşmanın avantajları olmasına karşılık, özellikle küçük ölçekli tarım işletmelerinin yoğun bulunduğu bölgelerde üretici örgütlenmesi ve şirketleşme başarılamıyorsa üretim faaliyetlerinde farklılaşmaya ve çeşitlendirmeye gidilmesi gerekmektedir. Tarımsal faaliyet kollarının çeşitlendirilmesi ile doğal ve tarımsal risklerin 189 azaltılması, işletmeye sürekli nakit girişinin sağlanması, işletmelerdeki iş gücünden yıl boyunca yararlanılması ve tarımsal gelirin artırılması sağlanmaktadır. Tarımsal işletmelerin faaliyet kollarında çeşitlendirmeye gidilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ormanlık alanların fazla olduğu Kütahya, Simav, Uşak, Banaz, Demirci, Manisa ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tıbbi ve aromatik bitkiler toplayıcılığı ve yetiştiriciliğinin geliştirilmesi Su kaynakları ve su ürünleri üretme potansiyeli yüksek olan Simav, Bolvadin ve Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi, su kaynaklarının kirlenmesinin önlenmesi ve avcılığın kontrollü bir şekilde yapılması Arıcılığın ve bal üretiminin yaygınlaşmaya başladığı Manisa ve Afyonkarahisar alt bölgelerinde arıcılık faaliyetlerinin teşvik edilmesi Tarım arazilerinden daha verimli üretim yapılabilecek ürünlere yönelerek çeşitliliğin arttırılması Öncelik 2.4 Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Tedbir 2.4.A İşletmelerin pazarlama becerilerinin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Bölge genelinde en fazla üzerinde durulan sorunların başında pazarlama konusu gelmektedir. Üreticilerin üretmiş oldukları ürünlere pazar bulamaması ya da bulmuş oldukları pazarlardan değer fiyat elde edememeleri tarımsal gelirin düşmesine neden olmaktadır. Özellikle tarımsal ticarete dâhil olan aracı kuruluşlar nedeniyle, tarım faaliyetlerinden elde edilen gelir tabana yayılamamaktadır. Küçük ölçekli işletmeler genelde yeterli pazarlama performansı gösterememektedir. Bu doğrultuda işletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına yönelik tedbirler önceliklidir. 190 İlgili Müdahale ve Projeler Bireysel üreticilere ve özellikle üretici örgütlerine hizmet verecek olan ortak pazarlama kuruluşlarının kurularak pazar çeşitliliğinin sağlanması, yurt dışı işbirliklerinin geliştirilmesi Üretici örgütlerinin profesyonel pazarlama elemanları ile çalışmalarının desteklenmesi; satış danışmanı istihdam oranlarının arttırılması Üretici örgütlerine pazarlama konularında danışmanlık desteği verilmesi Sözleşmeli tarımın yaygınlaştırılması Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin yaygınlaştırılması Tedbir 2.4.B Yöresel ürünlerde markalaşmanın sağlanması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Bölgede kiraz, et ürünleri, zeytin vb. yöresi ile ünlenmiş önemli ürünler bulunmaktadır. Bu ürünlerden bazılarına coğrafi işaret alınmış olmakla birlikte Bölgede yöresel ürünler yönünden ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Dünya genelinde özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde ve Amerika’da yöresel ürünlerin markalaşma çalışmaları ile yüksek bir katma değer yaratılmaktadır. Doğru ve etkin markalaşma çalışmaları ile belli bir bölgeyi tek bir ürüne dayalı olarak kalkındırmak mümkündür. Dolayısıyla markalaşma konusunda yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Ürün tanıtım çalışmalarına destek verilmesi Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik markalaşma çalışmalarına danışmanlık desteği verilmesi Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik coğrafi işaret alınması konusunda danışmanlık desteği verilmesi Yöresel kimlikler oluşturularak ticari değerlere dönüştürülmesi 191 REKABETÇİLİK SARMALI 4.3 TURİZM Turizm, çok yönlü aktivitelerden oluşan farklı hizmet ve ürünleri barındıran bir sektördür. Düzenli ve sürekli olarak gelişen turizm sektörü, diğer sektörlerin girdilerini kullanmasının yanı sıra birçok sektörü doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Bu özelliği nedeniyle, çağdaş bir tüketim ürünü olan turizm; ülke ve bölge ekonomilerine katkı sağlamakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerde bir tanıtım ve gelir kaynağı olarak görülmektedir. Dünyadaki toplumsal ve ekonomik gelişmeye paralel olarak, kişi başına düşen gelirin yükselmesi, ulaşım araçlarının hız ve kapasitesinin artması, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, çalışma koşullarının iyileşmesi gibi faktörler turizm sektörünün büyümesini sağlamaktadır. Ülkelerin, turist profilindeki ve tercihlerindeki değişikliklerin oluşturduğu yeni eğilimlere cevap verebilmeleri ve dünya turizm hareketlerinden daha fazla pay alabilmeleri için turizmi çeşitlendirme politikaları gündeme gelmektedir. Önümüzdeki on yıl içerisinde dünyada turizm en hızlı büyüyecek sektörlerden biri konumundadır. Son yıllarda Türkiye turizm sektöründeki gelişmelerle birlikte, dünyadaki en başarılı örneklerden biri haline gelmiştir. Gelen turist ve geceleme sayıları, iç ve dış turizm gelirleri, turizm yatırımları ve konaklama kapasitesindeki artışlar gibi önemli göstergeler bu durumu doğrulamaktadır. Sağlık ve termal turizm, dağ ve doğa turizmi, kültür ve tarih turizmi, yayla turizmi, kırsal ve ekoturizm, kongre ve fuar turizmi, inanç turizmi gibi turizm türlerine ev sahipliği yapan Bölge, ülke içinde özel bir yere sahip olmasına rağmen, bu potansiyelini harekete geçirememektedir. Bu nedenle, Bölgenin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerleri, koruma-kullanma dengesi içinde değerlendirilerek, turizm alternatiflerinin geliştirilmesi ve Bölgenin turizmden alacağı payın arttırılması gerekmektedir. Bu eksende yer alan hedef ve stratejilerle turizm sektörü, kaynakların noktasal ölçekte planlanması yerine gelişim aksları boyunca turizm koridorları, turizm alt bölgeleri, sağlık turizmi, tarih turizmi ve ekoturizm bölgeleri oluşturacak şekilde ele alınmaktadır. Böylelikle kaynakların etkin kullanılması sağlanarak, kapsamlı, gerçekçi ve sürdürülebilir bir turizm politikası oluşturulmaktadır. Emek yoğun bir sektör olan turizmde nitelikli işgücüne olan talep oldukça fazladır. Bu nedenle sektörün ihtiyaçlarına uygun işgücünü yetiştirmek ve istihdam etmek adına yapılacak müdahalelerin tamamı “Beşeri Sermaye” ekseninde yer alan hedef ve stratejilerle örtüşmektedir. Bununla birlikte, Bölgenin turizmde sahip olduğu potansiyelin harekete geçirilmesi ve bunun sürdürülebilir olması için “Toplumsal Hizmetler”, “Ulaşım”, “Enerji” ve “Çevre” başta olmak üzere diğer eksenlerde öngörülen kentsel gelişmenin sağlanması gerekmektedir. Özellikle termal, sağlık ve tarih turizminin yaygın olduğu Bölge’de turizmi geliştirmek için Bölge Planı’nda çeşitli öncelik ve tedbirlere yer verilmiştir. Bu öncelik ve tedbirlerin üst ölçek planlarla da uyumlu olması konusuna ayrıca özen gösterilmiştir. Turizmin gelişmesi için en başta gelen koşullardan biri turizm tesislerinin ve turizm altyapısının kalitesinin iyi olmasıdır. 192 Bir bölgenin turizm varlıkları ne kadar iyi olursa olsun bu varlıklar gelişmiş turistik tesislerle desteklenmedikçe bölge turizmden hak ettiği payı alamayacaktır. Bu bağlamda Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 872’de sağlık turizmi başta olmak üzere, kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine ilişkin altyapı eksiklikleri tamamlanarak pazarın çeşitlendirilmesinin sağlanmasından ve alternatif turizm türlerinin gelişiminin desteklenmesinden bahsedilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı’na OKP’deki bu politikayı destekler nitelikte mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi tedbiri koyulmuş ve bu tedbir kapsamında tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları doğrultusunda sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması, tesislerin iç mekân donanımlarının modernize edilmesi, işletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının geliştirilmesi gibi müdahaleler belirlenmiştir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 578’de de turizm altyapısıyla ilgili olarak altyapı eksikliklerinin giderilmesi amacıyla; havacılık sektörünün turizm sektörü ile eşgüdüm içinde çalışması, belediye hizmetlerinde asgari standartların sağlanması (kanalizasyon, ulaşım, arıtma, vb.), turizm sektöründe hizmet verecek beşeri sermaye kapasitesi geliştirilmesi gözetilecektir denmektedir. OKP Madde 870’de Turizmde nitelikli işgücü, tesis ve hizmet kalitesiyle uluslararası bir marka haline gelinmesi; daha üst gelir grubuna hitap edecek şekilde turizm ürün ve hizmetlerinin çeşitlendirilmesi ve iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Bölge Planı’nda mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilmesi önceliği ve sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri belirlenmiştir. Plan’da Turizm ekseninde Bölge’de turizm türlerinin çeşitlendirilmesine yönelik birçok tedbir belirlenmiştir buna paralel olarak OKP’de de sağlık turizmi başta olmak üzere kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine yönelik altyapı eksikliklerinin tamamlanarak turizm türlerinin çeşitlendirilmesi desteklenmektedir maddesi bulunmaktadır. (Madde 872) Yine OKP Madde 874’de pazardaki ve müşteri profilindeki gelişmeler sürekli izlenerek dış tanıtım faaliyetleri etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu amaca uygun olarak müşteri odaklı pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi önceliği belirlenmiş ve gerekli tedbir ve müdahaleler oluşturulmuştur. Turizm sektörünün gelişmesinde turizm altyapısı kadar turizm sektöründeki hizmet kalitesinin de etkisi bulunmaktadır. Bir bölgeye gelen turistlerin o bölgeye tekrar gitmesi ve müşteri devamlılığı sağlanması turizmde ki hizmet kalitesiyle birebir ilişkilidir. OKP Madde 876’da turizm sektöründe işgücü kalitesi artırılarak, nitelikli turizm personeliyle turiste daha yüksek standartlarda hizmet sunumuna önem verilmesinden bahsedilmektedir. Bu madde ile paralel olarak Bölge Planı’nda sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri oluşturulmuş ve bu tedbir altında da mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi için çalışanların bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması, meslek yüksekokulları ve üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik işbirliklerinin geliştirilmesi/desteklenmesi, dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet verilmesi, bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi, uluslararası 193 pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart belgelerinin alınması gibi müdahaleler belirtilmiştir. Öncelik 3.1 Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Tedbir 3.1.A Mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Turizm tesislerinin fiziki kalitesi, hem bu tesislerin tercih edilirliğini hem de konaklayan turistlerin konaklama sürelerini etkilemektedir. Gelişen turizm sektöründe, ağırlıklı olarak fiziki koşulları iyi olan, kaliteli veya lüks tesisler daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle fiziki koşulların iyileştirilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılması, turizmden elde edilecek katma değerin artışına doğrudan katkı sağlayacaktır. Bölgede mevcut durumda geliş yapan turist sayıları az ve ortalama kalış süreleri düşüktür. Bu doğrultuda, Bölgedeki tesislerin talep edilme potansiyellerini arttırmak, tesislerde konaklayan turistlerin konaklama sürelerini ve memnuniyetlerini yükseltmek için mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları doğrultusunda sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması Tesislerin iç mekân donanımlarının modernize edilmesi İşletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının geliştirilmesi Tedbir 3.1.B Tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 194 Stratejik Önem Tesislerin kalite standardına etki eden faktörlerden biri de dış mekân estetiğidir. Dış mekânda yapılacak iyileştirme ve yenileme çalışmaları, ziyaretçi memnuniyetini artıracak ve pazarlama açısından da olumlu etkide bulunacaktır. Çevresel düzenlemelerin Bölge imajı ve planları doğrultusunda yapılması, marka oluşumu açısından da önemli katkılar sağlayacaktır. Bu kapsamda Bölgenin ve tesisin özellikleri göz önünde bulundurulacak şekilde tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tesislerin pazarlama kapasitesini ve farkındalığını arttırmaya yönelik dış mekân düzenlemelerinin (peyzaj) yapılması Turizm işletmelerinde ve alanlarında çevresel düzenlemelerin yapılması Ana yol bağlantısı olmayan tesislerin, bölgesel ulaşım politikalarıyla uyumlu olacak şekilde erişilebilirliğinin arttırılması Tesislerin çevresinde ve turizm alanlarında erişilebilirlik ve farkındalığı arttırmaya yönelik gerekli yönlendirme ve bilgilendirmelerin yapılması Tedbir 3.1.C Sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Bölgedeki turizm tesisleri, yıl içinde belirli dönemlerde (8 ay üzerinde bir süre) tam doluluk oranına yaklaşamamaktadır. Talebin tüm mevsime yayılabilmesi açısından hizmet çeşitliliğinin sağlanması ve buna göre doluluğun arttırılması gerekmektedir. Hizmet çeşitliliğinin arttırılması ile sektörün canlanması sağlanacaktır. Bu kapsamda turizm alanında sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması yönündeki çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi için çalışanların bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması Meslek yüksekokulları ve üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik işbirliklerinin geliştirilmesi/desteklenmesi Dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet verilmesi Bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi 195 Uluslararası pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart belgelerinin alınması Mevcut tesislerde müşteri talepleri ve hizmet sunduğu turizm sınıfları doğrultusunda, yeni donatıların (spor salonu, yüzme havuzu vs.) eklenmesi Mevcut tesislerin turizm sınıflarını yükseltmeleri amacıyla yapacakları altyapı yatırımlarının desteklenmesi Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Tedbir 3.2.A Sağlık turizmi ve termal turizmin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Sağlık turizmi, turizm sınıfları arasında tüm dünyada yükselen bir değer konumundadır. Termal kaynaklar açısından Türkiye çapında önemli bir yere sahip olan Bölge, sağlık turizmi ve termal turizmin gelişmesi açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Bölgede var olan bu potansiyelin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, Bölge turizm gelişiminin ivme kazanması ve turizm aktivitelerinin tüm mevsimlere dağılabilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu kapsamda, termal turizmin gelişiminin teşvik edilmesi ve sistemli bir şekilde sağlık turizm alanlarının geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Termal turizm gelişim merkezlerinde yer alan işletmelerde sağlık turizmine yönelik faaliyetlerin geliştirilmesi Termal turizm gelişim merkezlerinde pazarın talebine uygun özelliklerde yeni turizm tesislerinin yapılması; mevcut tesislerde kapasitenin arttırılması Termal kaynağı bulunan ancak tesisleşmemiş merkezlerde yeni termal turizm gelişim merkezleri kurulmasına yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi Sağlık turizminin yaygınlaştırılması doğrultusunda üniversite-SGK-turizm işletmeleri işbirliklerinin geliştirilmesi Termal turizm gelişim merkezlerinde “Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon” tesislerinin açılması Özel sağlık sigortası şirketleri ile termal turizm tesisleri arasında işbirliklerinin geliştirilmesi Proje 15: Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi 196 Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.B Tarih, kültür ve inanç turizminin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Dünyada tarih, kültür ve inanç turizmi, eğlence ve dinlenme turizmi haricinde alternatif turizm arayışında olan turistler açısından gittikçe daha fazla önem kazanan bir turizm türüdür. Bölgede, antik kentler ve arkeolojik değerler yanında, Cumhuriyet tarihinin başlangıcı olan Milli Mücadele döneminin de önemli izleri bulunmaktadır. Bunların yanında tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış Bölge, inanç turizmi açısından önemli potansiyeller barındırmakta olup, farklı dinlere ait önemli tarihi değerler bulunmaktadır. Hâlihazırda yürütülen ve planlanan çalışmalar ile ortaya çıkarılacak tarihi ve kültürel değerlerin korumakullanma dengesi gözetilerek tarih, kültür ve inanç turizminin ön plana çıkarılması önem arz etmektedir. Bu kapsamda, tarihsel, kültürel ve dini değer ve olguların değerlendirilerek, Bölgedeki turizme katkıda bulunması açısından kullanıma sunulması önceliklidir. 197 İlgili Müdahale ve Projeler Antik kentler/arkeolojik değerlerin kazı çalışmaları ile ortaya çıkartılması Mevcut kazı çalışmalarının tamamlanarak keşfedilen değerlerin turizme kazandırılması Tarihi ve kültürel varlıkların koruma altına alınması Tarih ve kültür turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere tarihi değerlerin turizm kullanımına açılması ve restore edilmesi İnanç turizmine ilişkin yapıların yakın çevresinde konaklama ve diğer tamamlayıcı hizmetlerin sunulması İnanç turizmi değerlerinin aslına uygun olarak yenileme ve koruma çalışmalarının yapılması ve turizme kazandırılması Proje 1: Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.C Doğa turizminin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. 198 Stratejik Önem Doğa turizmi, eğlence ve rekreasyon faaliyetleri ile birlikte halen dünyanın bir numaralı turizm sınıfı konumundadır. Bölge, sahip olduğu kanyon, vadi, mesire yerleri ve Milli Parklar ile doğa turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Alternatif turizm arayışında olan turist gruplarının Bölgeye çekilmesi için bu potansiyelin, sağlık turizmi ve kırsal/yerel değerler ile entegrasyonunun sağlanarak, Bölgenin cazibesinin arttırılması önem arz etmektedir. Bu kapsamda, doğa turizminin geliştirilmesi ve diğer turizm sınıfları ile entegrasyonunun sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Doğa turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere doğal varlıkların turist çekmesi açısından, yapılarına zarar getirmeyecek biçimde küçük konaklama mekânlarının yapılması Bölge içinde yapılacak değişik özellikli turlara destek sağlamak amaçlı, tur güzergâhlarında oluşturulmuş, özel kopar-ye bahçelerinin yaygınlaştırılması Dinlenme, eğlenme ve spor amaçlı kampçılık alanlarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması Doğa sporu potansiyeli bulunan merkezlerde gerekli turizm tesislerinin inşa edilmesi Kuş gözlem sahalarının, doğal yaşama uygun özellikleri korunarak turizme açılması; bu konuda bilgilendirmelerin yapılarak “kuş gözlem merkezlerinin” oluşturulması Proje 16: Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi Mekânsal Dağılım 199 Tedbir 3.2.D Kış turizminin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Kış turizmi, kayak sporunun merkezinde bulunduğu, buna uygun karlı ve eğimli alanlara yapılan seyahatler, konaklama ve diğer hizmetlerden oluşan faaliyet ve ilişkilerin bütünüdür. Karlı ortamlara bağlı olduğu için öncelikle, belli yükseklik ve eğime sahip, karın yerde kalış süresinin uzun olduğu ve diğer yürüyüş, tırmanış gibi uygulamaların yerine getirilmesine imkan sağlayan yerlerin varlığını gerekli kılmaktadır. Bölgedeki yükseltiler dikkate alındığında, kış turizmi, bölgede yapılmayan ancak değerlendirilebilecek bir potansiyeldir. Bu kapsamda Bölge içinde kış turizminin potansiyel olan alanlarda geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kış turizmi için tüm tamamlayıcı konaklama tesisi, kayak pisti gibi donatı ve ekipmanların sağlanması Murat Dağı’nda yarışma/organizasyonların yapılması için ilgili federasyonlarla destekleyici çalışmaların yürütülmesi Proje 14: Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi 200 Mekânsal Dağılım Tedbir 3.2.E Kongre (iş) turizminin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Son yıllarda kongre turizmi sanayileşmiş ve kongre turizm zenginliği fazla olan ülkelere doğru bir yönelme göstermektedir. Kongrelerin organizasyonunda kongrenin konusu kadar, yapıldığı mekân ve mekânın yer aldığı kent/bölge de önem taşımaktadır. Bu nedenle kongre turizmi için, tesislerin altyapıları ve fiziksel özelliklerinin yanında, bulunduğu coğrafi konumun kolay ulaşılabilir olması da önem kazanmıştır. Kongre turizminin bu özellikleri dikkate alındığında, Bölge bu tür organizasyonlar için ideal bir merkez konumundadır. Bu kapsamda Bölge içindeki tesislerin, ortak bir çalışma planı içinde, kapasitelerini bu yönde geliştirmesinin sağlanması ve kongre turizminin geliştirilmesi önceliklidir. 201 İlgili Müdahale ve Projeler Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere, kongre, toplantı, seminer türü organizasyonları düzenleyen dernek, vakıf, şirket ve acente gibi kuruluşlarla işbirliği ve ortaklıkların geliştirilmesi Kongre turizmi gelişme merkezlerinde ziyaretleri tamamlayıcı gezi ve aktivitelerin oluşturulması Şube veya bağlantı noktası Bölge sınırları içinde bulunan şirketler ile işbirliklerinin geliştirilerek kongre ve iş toplantılarının Bölgede yapılmasının desteklenmesi Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere mevcut tesislerde kongre turizmine yönelik iyileştirmelerin yapılması ve 2. kademe merkezlerde iş adamlarının kullanımına yönelik yatak kapasitesinin arttırılması Proje 5: Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi kurulması Mekânsal Dağılım 202 Öncelik 3.3 Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Tedbir 3.3.A Turizm güzergâhlarının oluşturulması ve geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Genel turizm ilkeleri çerçevesinde bir turun satılabilmesi için en önemli faktör, satılacak tur güzergâhının/alanının müşteri taleplerine uygun olarak düzenlenmesidir. Tur güzergâhlarının süre ve fiyat olarak çeşitlendirilmesiyle ise farklı müşteri gruplarına ulaşmayı sağlayacaktır. Bölge içindeki özel tarihi, kültürel alanlar ile sağlık turizmine uygun termal alanların varlığı bu tür güzergâhların oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda, Anadolu turlarının geçiş güzergâhı üzerinde yer alabilecek tarihi ve kültürel değerlere, termal ve sağlık turizmini destekleyici unsurlara yönelik tur güzergâhlarının oluşturulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgesel ve ulusal seyahat acenteleri ile ortaklaşa çalışmalar yapıp, yeni tur programları oluşturulması Mevcut Pamukkale, Konya, Kapadokya, Antalya-İzmir, İstanbul, Bursa güzergâhlarına entegrasyonun sağlanması Tesisler ve bunların satışını gerçekleştiren acente/şirketler arasında entegrasyonun, koordinasyonun sağlanması Bölgede turizm alanında kamu-özel sektör işbirliklerinin geliştirilerek ortak platformlar kurulması Tedbir 3.3.B Yöresel turizm odaklarının geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► 203 Stratejik Önem Turizm odaklarının gelişmesi ve Bölgedeki değerlerle tematik tur güzergâhlarının belirlenmesi turizm aktivitelerinin destinasyon şeklinde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bölgeye sadece bir turizm türünü gerçekleştirmek amacıyla gelen turistlere cazip olabilecek diğer turizm türlerinin de sunulmasıyla turizm noktasal bir aktivite olmaktan çıkacak ve Bölgedeki farklı turizm türleri de canlanmış olacaktır. Bölgedeki turizm potansiyelini destinasyon turizmi olarak geliştirmek için Bölgede bulunan mevcut ve potansiyel turizm odaklarının tamamlayıcı diğer noktalarla birleştirilip özel tur programlarının oluşturulması ve belirlenecek ortak pazarlama politikası doğrultusunda tanıtımının verimli bir şekilde yapılması önemlidir. Bu kapsamda tamamlayıcı turizm potansiyeline sahip odak noktaları içerecek özel tur programlarının oluşturulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Odak noktalar arası tamamlayıcı unsurların tespit edilerek özel tur programlarının oluşturulmasının teşvik edilmesi Her bir özel tur programı için özgün markalaşma çalışmalarının yürütülmesi Her bir merkez için özel tur programlarının oluşturulmasının teşvik edilmesi Turizm acentaları ile otel ve konaklama tesisleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi Tedbir 3.3.C Tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Turizm sektöründe yapılan tanıtımların turist sayısı ve sektörden elde edilen katma değere etkisi büyüktür. Turizm çeşitlerinin ve tur güzergâhlarının hedef müşterilere tanıtımının yapılması, yapılan tanıtımla Bölgeye gelen turist sayısını ve satılan tur sayısını arttıracağı için Bölge turizminin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda, öncelikle bölge envanterinin oluşturulması, daha sonra da bunların, hedef müşteriler (acente ve şirketler) ile yararlanıcıların (yerli, yabancı turistler) taleplerine göre sunulmasının sağlanması; diğer bir ifadeyle Bölge içindeki tüm değerlerin iyi tanınması ve tanıtılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki turizm değerlerinin pazarlama stratejilerinin oluşturulması Turizm acenteleri ve işletmeler arasında tanıtım alanında işbirliklerinin geliştirilmesi 204 Ulusal seyahat acentelerinde Bölgedeki turizm değerleri, odakları ve güzergâhlarına yönelik farkındalık yaratılması Turist çekme potansiyeli bulunan ülkelerin ilgi göstereceği fuarlara bölgesel ölçekte katılım gösterilmesi Oluşturulan güzergâhlara ait tanıtıcı programların oluşturulması Yerel hizmet verecek acente/rehber gibi tamamlayıcı unsurların oluşturulmasının desteklenmesi Turizm değeri, güzergâhı ve odaklarının tanıtılmasına ilişkin materyal ve reklamların hazırlanması; farklı mecralar üzerinden sunulması Rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi ve Bölgeye hâkim rehber yetiştirilmesinin desteklenmesi 205 REKABETÇİLİK SARMALI 4.4 MADEN Maden; yer kabuğunun bazı bölgelerinde çeşitli iç ve dış doğal etkenlerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan mineral olarak tanımlanmaktadır. Bu minerallerin araştırılması, çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili teknik ve yöntemlerin bütünü ise madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetleri kapsamında değerlendirilmektedir. Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetleri ile ortaya çıkan ürünler gerek sanayi ve enerji alanlarında ara mamul olarak değerlendirilmesi, gerekse nihai ürün olarak kullanılması nedenleriyle farklı birçok sektörün gelişmesine olanak sağlamaktadır. Bu ürünlerin çıkarılıp işlenmesi, doğal kaynakların değerlendirilerek ekonomiye kazandırılması açısından önem taşımaktadır. Ülkemiz farklı jeolojik dönemlerde oluştuğundan yeraltı kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Toplamda 50 milyar ton civarında maden bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden kaynakları açısından üretim itibarıyla 28., çeşitlilikte ise 10. sırada yer almaktadır. Ayrıca dünyada ticareti yapılan 90 çeşit madenden 77’si Türkiye’de çıkarılabilmektedir. Bu durum, planlı kalkınma döneminde belirlenen kaynakların yurt içinde değerlendirilmesi odağında değerlendirildiğinde madencilik kritik öneme sahip sektörler arasındadır. Bölgede maden sektöründeki istihdam ve üretim ülke geneline kıyasla daha yüksektir. Ayrıca; Bölge illeri farklı türde ve stratejik öneme sahip maden yataklarına sahiptir. Söz konusu maden ürünleri özellikle enerji, metalürji ile taş ve toprağa dayalı sanayilerde kullanımları açısından dış ticarette önemli yere sahiptir. Bölge, limanlara yakınlığı sebebiyle söz konusu dış ticaret potansiyelinin değerlendirilmesi için avantajlı bir konumdadır. Metalik madenler, endüstriyel hammaddeler, kıymetli taşlar ile minerallerin araştırılması, çıkarılması ve işlenmesinin değerlendirildiği eksende, bu ürünlere girdi sağlayan Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (Taş ve toprağa dayalı sanayiler) sektörüne de yer verilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgedeki katma değerin arttırılması ve yeraltı kaynaklarının Bölgede değerlendirilmesidir. Bu kapsamda; verimli ve kaliteli üretim yapılması ile üretilen maden ürünlerindeki katma değeri yüksek uç ve ara ürünlerin üretilmesine yönelik maden politikaları geliştirilmiştir. Maden sektörü sanayiye girdi sağlaması ve maden ürünlerinin üretiminde sanayi makine ve ekipmanlarına ihtiyaç duyduğundan “Maden” eksenindeki hedeflere ulaşılmasında “Sanayi” eksenindeki politikalar etkilidir. Beşeri sermayenin geliştirilmesi nitelikli işgücünün sektöre çekilmesini, enerjide verimlilik ve sürekliliğin sağlanması üretim süreçlerinin daha az maliyetle yapılmasını sağlayacağından “Beşeri Sermaye” ve “Enerji” eksenleri maden eksenindeki politikaları etkilemektedir. Ulaşım ağlarının iyileştirilmesi maden ürünlerinin özellikle demiryollarıyla taşınması ve piyasalara sunulmadan önce saklanması (lojistik) yönünden etkilediğinden “Ulaşım” ekseni ile “Maden” ekseni arasında doğrudan ilişki söz konusudur. 206 Bölgenin daha yaşanabilir olması ise maden sektörünün ihtiyaç duyacağı nitelikli işgücünü artıracağından “Maden” ekseni ile yaşanabilirlik sarmalı arasında dolaylı bir ilişki bulunmaktadır. Madencilik ülkemizin en kritik konularından biridir. Özellikle maden ürünlerinin katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesi ülke çapında genel politikadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 812’de krom ve mermer gibi madencilik ürünlerinin yurtiçinde işlenmesi ve oluşan katma değerin artırılması sağlanacaktır denmektedir. Bu politika ile paralel olarak Bölge Planı’nda madenlerin işlemeye uygun nitelikte ve daha verimli çıkartılması ve madenlerin katma değeri yüksek uç ve ara ürünlere dönüştürülmesi hedefleri koyulmuştur. OKP’de küresel ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketlerinin oluşturulmasının destekleneceği belirtilmektedir. (Madde 813) Bölge Planı’nda maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması stratejisi kapsamında gerekli tedbirler oluşturulmuş ve küresel ölçekte maden şirketlerinin kurulmasına destek olunacağı belirtilmiştir. Madencilik faaliyetlerinde en önemli kriterlerden biri kullanılan yöntemlerin modernize edilmesidir. Daha modern yöntemlerle çıkarılan madenler, hem daha verimli olmakta hem de daha çok miktarda çıkarılabilmektedir. OKP Madde 805’de Enerji üretiminde dışa bağımlılığın azaltılması hedefiyle uyumlu olarak; yurtiçi ve yurtdışında petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri hızlandırılacak, linyit kömürü ve jeotermal gibi yerli kaynakların potansiyelinin tespitine yönelik arama faaliyetleri azami düzeye çıkarılacaktır. Kaya gazı konusunda ise kapsamlı araştırma faaliyetlerinin yürütülmesi sağlanacaktır denmektedir. Bu bağlamda da Bölge Planı’nda madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi tedbiri altında, madencilik sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve mevcut makinelerin modernizasyonunun sağlanması, maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek teknoloji kullanımıyla arttırılması, maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi maliyet etkinliği yüksek yöntemlerin kullanılması, çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin talep ettiği nitelik ve şekillerde çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem ve ekipmanların yaygınlaştırılması gibi müdahaleler oluşturulmuştur. Ülkemizin madencilik şirketlerinin önemli sorunlarından biri, maden şirketlerinin küçük ölçekte kalması ve bu yüzden kurumsallaşamamasıdır. OKP’de bu sorunun çözümüne yönelik küresel ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketleri oluşturulmasının desteklenmesi politikası koyulmuştur. Bölge Planı’nda da maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması tedbiri altında bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması, madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi işlem gibi üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması, maden işletmelerinde üretim planlamasının teşvik edilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. 207 Öncelik 4.1 Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Tedbir 4.1.A Madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Madencilik sektöründe madenin çıkarılması ve şekil verilmesinde kullanılan yöntemler, üretimin verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Yüksek teknolojiye sahip makinelerin kullanılması birim üretim maliyetlerini ve kayıp oranlarını düşürecek ve daha kaliteli ürünlerin üretilmesini sağlayacaktır. Bu sayede gerek işletmelerde verim ve karlılık artacak, gerekse ürünlerin sanayinin talep ettiği şekil ve niteliklerde çıkartılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda maden çıkarma sürecinde daha modern yöntemlerin kullanılması, Bölgedeki maden potansiyelinin değerlendirilmesi adına önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Madencilik sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve mevcut makinelerin modernizasyonunun sağlanması Maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek teknoloji kullanımıyla arttırılması Maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi maliyet etkinliği yüksek yöntemlerin kullanılması Çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin talep ettiği nitelik ve şekillerde çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem ve ekipmanların yaygınlaştırılması Tedbir 4.1.B Maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► 208 Stratejik Önem Bölgedeki firmaların planlı ve belirli kurallar çerçevesinde yönetilmesi üretim süreçlerinin daha iyi kurgulanmasını sağlamaktadır. Firmaların üretim planlaması yapmaları, iş gücünden azami derecede faydalanmaları, işlevselliği geliştirecek çalışma birimlerini kurmaları kurumsallaşma düzeylerini artıracaktır. Kurumsallaşma düzeyinin artmasıyla madenlerin daha verimli ve istenilen nitelikte çıkartılmasında ihtiyaç duyulacak beşeri ve kurumsal kapasite yaratılacaktır. Bu çerçevede maden işletmelerinin kurumsallaşmasına yönelik stratejiler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması Madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi işlem gibi üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması Maden işletmelerinde üretim planlamasının teşvik edilmesi Öncelik 4.2 Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. Tedbir 4.2.A Cevher hazırlama ve zenginleştirme kapasitesinin arttırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri Stratejik Önem Bölgedeki maden kaynaklarının önemli bir bölümü uygun olmayan tenör değerleri, yeterli teknolojik olanakların bulunmaması ve maliyete dayalı nedenlerle ürünlerin işlenmeden blok halinde ihraç edilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca bazı yüksek teknolojili çıkarım süreçlerinin kullanılmaması bazı kaynakların çıkarılıp işlenememesine ve atıl maden rezervi oluşmasına sebep olmaktadır. Cevher hazırlama ve zenginleştirme tekniklerinin kullanılması hem bu tip atıl madenlerin ekonomiye kazandırılmasını sağlayacak hem de mevcut durumda çıkartılıp işlenen ürünlerdeki katma değeri artıracak ve Bölgede üretilen katma değerin artmasını ve ihracat potansiyelinin geliştirilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede, kaynakların cevher hazırlama ve zenginleştirme yollarıyla katma değerlerinin arttırılması ve konsantre uç ürünlerin üretimi önceliklidir. 209 İlgili Müdahale ve Projeler Bölgede nihai ürün üreten maden işletmelerinin sayısının ve üretim miktarlarının arttırılması Bölgede başta bor, gümüş ve manyezit olmak üzere öne çıkan maden kaynaklarının değerlendirilmesine yönelik araştırma enstitülerinin kurulması Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurulması Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde cevher hazırlama ve zenginleştirme tesislerinin kurulması Düşük tenör değerine sahip yataklardaki madenlerin işlenmesi için ön fizibilitelerin yapılması Proje 6: Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Tedbir 4.2.B Kalite standardizasyon belgelerine sahip ürünlerin üretilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Maden ürünlerinde küresel piyasalarda verimli ve kaliteli ürünler daha çok talep edilmektedir. Söz konusu ürünlerin kalite standartlarına sahip olduğunu belirten belgelerin de bulunması tedarikçilerin ve tüketicilerin ürüne duyduğu güveni arttırdığından, alıcıların bu tip ürünler için daha da yüksek fiyatları ödemeyi kabul etmesini sağlamaktadır. Bu doğrultuda kalite standardizasyon belgesine sahip ürünlerin üretilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kalite standardizasyon belgeli üretim yapan firma sayısının arttırılması Bölgede öne çıkan ve yerel değer haline gelmiş maden ürünlerinde işletmelerin bir araya gelerek ürün standartlarının oluşturulması Bölgedeki işletmelere kalite standardizasyonuna ilişkin teknik ve kurumsal desteklerin verilmesi 210 YAŞANABİLİRLİK SARMALI 4.5 ÇEVRE 21. yüzyıla kadar uygulanan iktisadi büyüme odaklı kalkınma politikaları gelişmiş ülkelerin bugünkü gelişmişlik seviyesine ulaşmalarını sağlarken, bu durum çevrenin günümüzdeki kırılgan yapıya ulaşmasına ve doğal kaynakların tükenme riskiyle karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Gelecek nesillerin kaynaklara erişimini tehdit eden bu durum, kalkınmanın sürekliliği için çevrenin korunmasının kaçınılmaz olduğunu göstermiştir. Bu sayede 20. yüzyılın son çeyreğinde “sürdürülebilir kalkınma” kavramı ortaya çıkmıştır. 1987 yılında Dünya Çevre ve Gelişme Komisyonu tarafından düzenlenen “Ortak Geleceğimiz” başlıklı raporda sürdürülebilir kalkınmanın tanımı, “gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama olanaklarını ellerinden almadan; şimdiki neslin ihtiyaçlarının karşılanabildiği gelişme süreci” olarak yapılmıştır. Temel olarak üç boyuttan (ekonomik, sosyal ve çevre) oluşan sürdürülebilir kalkınma, özellikle çevre boyutuna değinilerek bu tarihten sonra Rio Zirvesi (1992), Kyoto Protokolü (1997), Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (2000), Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi (2002) gibi birçok uluslararası organizasyonda ele alınmıştır. Planda bu eksen iki hedef temelinde ele alınmıştır. İlk hedefte yer alan sektör-çevre ilişkisi, üretim aşamasında doğal kaynakların kullanılması ve sonrasında atıkların çevreyi etkilemesi nedeniyle koruma-kullanma dengesi gözetilerek kurgulanmıştır. Çevreyi olumsuz etkileyen tek faktör üretim süreci değildir. Yerleşim alanlarındaki nüfusun yoğunluğu ve çarpık kentleşme de çevre üzerinde baskı kuran faktörlerdendir. Bu nedenle ikinci hedef, yerleşim alanlarında çevreyi kirletici faktörlerin azaltılmasına yöneliktir. Sürdürülebilir kalkınmanın temel taşlarından biri olan çevre konusu, Planda hem kaynakların etkin kullanımı hem de çevre kirliliğinin azaltılması açısından değerlendirilmiş ve gerekli politikalar bu doğrultuda üretilmiştir. Enerji sektöründe, linyit ve jeotermal gibi doğal kaynaklar enerji üretimi amacıyla kullanılırken, üretim sürecinde kaynakların bilinçli kullanılmaması hem kaynakların geleceğini tehdit etmekte hem de kirliliğe yol açmaktadır. Yine doğal kaynakları hammadde olarak kullanan sanayi tesisleri, üretim aşamasındaki kirleticilere karşı önlem almadığı takdirde çevrenin kirletilmesine ve kaynakların daha hızlı biçimde tükenmesine neden olmaktadır. Üretim faktörlerinden biri olan toprağın, üretimdeki verimliliğin artması amacıyla fazla gübre ve tarım ilacına maruz kalması halinde hem su kaynakları kirlenmekte hem de toprağın kimyasal yapısı değişmektedir. Bütün bu durumlardan anlaşılacağı gibi, “Çevre” ekseni ile rekabetçilik sarmalında yer alan diğer tüm eksenler kullanma-koruma dengesini temel alan bir ilişkiye sahiptir. Benzer biçimde, çevresel faktörlerin göz önünde bulundurulmadığı bir yerleşim süreci hem kentsel dokuya zarar vermekte hem de yaşam standartlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu anlamda, temel hizmetlerin sağlanması ve sosyal olanakların çeşitlenmesi çevre konusu ile doğrudan ilgilidir. 211 Çevre ekseninin öncelik ve tedbirleri belirlenirken üst ölçek plan ve stratejilerle uyumlu olmasına önem verilmiştir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nın 1036. Maddesinde atık ve emisyon azaltma, geri kazanım, gürültü kirliliğinin önlenmesi çevre dostu malzeme kullanımı gibi konulara değinilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı’nda, yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır hedefi oluşturulmuştur. OKP’de üretim ve hizmetlerde yenilenebilir enerji, ekoverimlilik, temiz üretim teknolojileri gibi çevre dostu uygulamaların destekleneceği belirtilmiştir. (1037. Madde) Bununla ilişkili olarak Bölge Planı’nda da sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi stratejisi oluşturulmuştur. Bu strateji kapsamında OSB’lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB’lerde kapasite artırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması, OSB’lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması, hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca modernizasyonu, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve atık dönüştürme teknolojilerinin kullanılması gibi tedbirler belirtilmiştir. OKP’nin 1041. Maddesinde tarım, ormancılık, gıda ve ilaç sanayii açısından önem taşıyan biyolojik çeşitliliğin tespiti, korunması, sürdürülebilir kullanımı, geliştirilmesi ve izlenmesi sağlanacaktır denmektedir. Biyolojik çeşitliliğin korunması açısından tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak Bölge Planı’nda tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi stratejisi belirlenmiştir. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği çevrenin korunmasındaki en önemli zorluklardan biridir. Bu bölgelerdeki çevre kirliliğinin azaltılması için çevrenin korunmasına yönelik çevresel altyapıların oluşturulması gerekmektedir. OKP Madde 974’de nüfusun sağlıklı ve güvenilir içme ve kullanma suyuna erişiminin sağlanması; atıkların insan ve çevre sağlığına etkilerinin en aza indirilerek etkin yönetiminin gerçekleştirilmesi temel amaçtır denmektedir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 612’de katı atık ve atık su sistemleri yönetiminde teknolojik yeniliklere yönelik girişimlerde işbirliği sağlanarak, ortak bertaraf, geri dönüşüm, içme suyu ve arıtma tesisleri kurmak suretiyle kıt olan doğal kaynakların daha etkin ve verimli kullanımı sağlanacağı belirtilmektedir. Bu politikalarla ilgili olarak Bölge Planı’nda yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır önceliği altında yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi tedbiri koyulmuştur. Çevresel korumanın önemli kriterlerin biri olan çevre bilinci ve çevre duyarlılığının artırılmasıdır. Çevrenin korunmasında hem bireyler hem kamu kurumları hem de özel sektör sorumludur. OKP Madde 1034’de sürdürülebilir üretim ve tüketimi desteklemek üzere kamu alımlarında çevre dostu ürünlerin tercih edilmesi özendirilecektir, Madde 1036’da ise tüketim alışkanlıklarının sürdürülebilirliğinin desteklenmesi ve doğa koruma başta olmak üzere çevre bilincinin artırılmasına yönelik uygulamalar yaygınlaştırılacaktır denmektedir. Bölge Planı’nda da bu konu hakkında yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması tedbiri oluşturulmuştur. Bu tedbir altında da çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve yaygınlaştırılması, kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması, hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi gibi müdahaleler koyulmuştur. 212 Öncelik 5.1 Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Tedbir 5.1.A Sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri Stratejik Önem Doğal kaynaklar, insan faaliyetleri, yerleşim alanları, endüstriyel üretim faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sorunlardan etkilenmektedir. Günümüzde pek çok gelişmiş ülke doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla sürdürülebilirlik kavramını benimsemiş ve uygulamalarında kullanmaya başlamıştır. Temiz (sürdürülebilir) üretim, üretim sürecinde “doğal kaynak ve enerji tüketiminin”, “toksik ve tehlikeli kimyasal kullanımının” ve “atık, atık su ve emisyon oluşumunun” bütünsel bir yaklaşımla kontrol edilerek minimize edilmesini kapsayan alternatif bir üretim şeklidir. Bu kapsamda Bölgedeki sanayi ve maden potansiyelinin değerlendirilmesi amacıyla çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler OSB’lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB’lerde kapasite arttırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması OSB’lerdeki atık su arıtma tesislerinin etkin olarak işletilmesi ve suyun geri kazanımının sağlanması Tehlikeli atık niteliğindeki atıkların çevreye zararlarını ortadan kaldırmaya yönelik OSB’lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması Sanayi atıklarının geri kazanımına yönelik OSB’ler bünyesinde tesislerin kurulması Hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca modernizasyonu, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve atık dönüştürme teknolojilerinin kullanılması OSB içerisinde yer alan işletmelerde Çevre Yönetim Sisteminin kurulmasının ve mevcut üretim süreçlerinde temiz üretime yönelik iyileştirmelerin desteklenmesi Maden işletmelerinde çevre dostu üretim tekniklerinin kullanılması 213 Tedbir 5.1.B Tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler Stratejik Önem Tarım sektörü bölgede yaratılan ekonomik değerin %20’sini oluşturmaktadır ve Bölge için önemli bir ekonomik kaynaktır. Sağladığı bu sosyoekonomik yarar dışında doğal kaynaklarla iç içe bir sektör olması nedeniyle çevre bileşenleri üzerinde yaratacağı olumlu veya olumsuz etkiler bakımından da oldukça önemlidir. Bu nedenle, tarımda verimliliği arttırmaya yönelik kullanılan yöntemler bilinçsizce uygulandığında çevre bileşenlerine zarar vermekte, zarar gören bu bileşenler hem yerleşim yerlerindeki insan sağlığını hem de diğer türlerin varlığını tehdit etmektedir. Bölge için ekonomik anlamda büyük önem taşıyan tarım sektörünün doğal kaynaklara zarar vermeden devam etmesi için tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi önceliklidir. İlgili Tedbir ve Müdahaleler Tarım topraklarının amaç dışı kullanımının engellenmesi Gübre kullanımının toprak kirliliğine ve yorgunluğuna yol açmayacak şekilde uygun tür, zaman ve miktarlarda sağlanması Tarım ilacı kullanımının toprak ve su kirliliğine yol açmayacak şekilde uygun tür, zaman ve miktarlarda kullanılması Çevre dostu tarım uygulamaları konusunda, çiftçi eğitim hizmetinin sağlanması Tarım topraklarının kaybının (erozyon, tuzlanma, çölleşme vb.) azaltılmasına yönelik uygun toprak işleme yöntemlerinin yaygınlaştırılması Kuyu suyu kaynağının kontrollü kullanılması Ekolojik risk haritalarının çıkartılması, riskli/kırılgan bölgelerin belirlenmesi Tedbir 5.1.C Turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► 214 Stratejik Önem Doğal kaynakların sürdürülebilir korunması ve yönetimi kaynakta kirliliğin azaltılmasına bağlıdır. Çevre kirliliğinin ortaya çıktıktan sonra azaltılması hem teknolojik olanaklara bağlıdır hem de maliyetlidir. Bu nedenle, kirletici etkilerin azaltılması için üretim ve tüketim kalıplarının da değişmesi gerekmektedir. Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirilmesi, koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi temel ulusal stratejilerden bir tanesidir. Turizmde rekabet gücünün kültür ve doğayı koruyarak arttırılması, turizmin geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve yerel kalkınma amacıyla kullanılması doğal kaynakların ve çevrenin korunması için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Turizm tesislerinin jeotermal kaynakları sürdürülebilir olarak kullanmasına yönelik alt yapının geliştirilmesi, reenjeksiyon sistemlerinin kurulması Tabiat varlıklarının, turizm faaliyetlerinden zarar görmesini önleyici faaliyetlerin yaygınlaştırılması Öncelik 5.2 Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Tedbir 5.2.A Yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yerleşim alanlarında çevresel risklerin belirlenmesi (yer altı, yer üstü su kirliliği, hava, toprak, gürültü kirliliği ve atık su, katı atık, tehlikeli atık, yangın) ve azaltılması için gereken tedbirlerin alınması, yerleşim yerlerine yakın maden işletmelerinden kaynaklanan çevresel risklerin tanımlanması ve bertaraf yöntemlerinin saptanması, çevre ve insan sağlığının korunabilmesi için büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda kirliliğin azaltılması ve kontrolü konusunda, atık su arıtımı, kanalizasyon, hava kirliliği ve atıkların bertarafına ilişkin yatırım ve işletme harcamalarının arttırılması ve geliştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kentsel alanlarda atık su arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmesi 215 Kentsel alanlarda vahşi katı atık depolama tesislerinden düzenli depolama tesislerine geçilmesi; katı atık birliklerinin etkinliğinin arttırılması Kentsel alanlarda tehlikeli atıkların, insan sağlığını tehdit etmeyecek şekilde bertaraf edilmesi Kırsal alanlarda düzenli depolama alanlarının tahsis edilmesi Katı atıkların geri kazanımına ilişkin mevcut tesislerin modernize edilmesi ve yeni tesislerin kurulmasının desteklenmesi Tedbir 5.2.B Yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Ülkemizde çevre bilinci ve çevre sorunlarına duyarlılık öncelik sıralamasının alt kademelerinde yer almaktadır. Atıklar ve atık sular doğal ortamlara deşarj edilebilmekte, hava ve toprak kirletilmektedir. Hem kamuoyu hem de özel sektör, özellikle KOBİ’ler çevre sorunlarına daha duyarlı bakabilecek, uygulayabilecek bir alt yapıya sahip duruma getirilmelidirler. Çevre yönetiminin etkin olabilmesi için kamuoyunun bilinçlendirilmesi yanında endüstrilerde temiz üretimin uygulanması ve yaygınlaştırılması da amaçlanmalıdır. Bu kapsamda çevre kalitesini arttırmaya ve korumaya yönelik çevre bilincinin arttırılması için eğitim programlarının hazırlanması, ekolojik koridorların belirlenmesi ve kentsel yeşil alanların bu kapsamda geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve yaygınlaştırılması Kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması Hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi 216 YAŞANABİLİRLİK SARMALI 4.6 AFET YÖNETİMİ Afet, toplumun veya toplumun bir kesiminin sahip olduğu imkânlarla üstesinden gelmeye yetersiz kalacağı düzeyde fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar yaşadığı ve günlük hayatı durduran veya kısmen kesintiye uğratan doğal, teknolojik ve insan kaynaklı tehlikelerin yarattığı sonuçtur. Afetler türlerine göre iki sınıfa ayrılır: Doğal afetler ile teknolojik ve insan kaynaklı afetler. Doğal afetler, oluşum gerekçesi değiştirilemeyen, zamanlamasının tespitinde net bir yöntem olmayan ve etkisi büyük olan olaylar zinciridir. Teknolojik ve insan kaynaklı afetler ise doğal afetlerden farklı olarak teknolojik ve teknik yetersizliklerden veya ihmallerden dolayı ortaya çıkan afet türleridir. UNDP’ye göre afetlerin kalkınma politikalarına olumlu veya olumsuz etkileri vardır. İlk olarak afetler yarattıkları sosyal ve ekonomik kayıplardan dolayı ülkelerin uzun vadeli kalkınma politikalarını negatif etkilemektedir. Bu kayıpların telafi edilmesi amacıyla ülkeler maddi ve manevi olarak birçok kaynağını seferber etmek zorunda kalmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinde diğer bir olumsuz etki ise kalkınmanın afet riskini arttırabilmesidir. Ülkelerin kalkınma hamleleri esnasında hızlı ve plansız kentleşme ile çevre politikalarındaki yanlışlıklar afet risklerini arttırmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinin olumlu yönlerinden ilki kalkınma politikaları kapsamında afetle ilgili önleyici ve bilinçlendirici faaliyetler aracılığıyla kalkınmanın afet riskini ve olumsuz etkilerini azaltabilmesidir. Son olarak bir afetten sonra yeniden yapılanma esnasında afet risklerini dikkate alan bir planlamaya gidilirse afetler kalkınma için bir fırsat haline dönüşebilir. Türkiye doğal afet yaşayan ve bu afetlerden zaman zaman önemli ölçüde etkilenen ülkeler arasındadır. Yaşanan bu afetler ülkenin ekonomik yapısına zarar vermektedir. Türkiye’de maddi zararların ve can kaybının en çok yaşandığı doğal afet türü ülkenin jeolojik yapısından dolayı depremlerdir. Yapılan araştırmalara göre 1900-2013 yılları arasında ülke ekonomisine en fazla zarar veren 67 depremin toplam maliyeti 25 milyar dolara yakındır. Bu depremlerde hayatını kaybedenlerin toplamı da 89.236’dır. Depremleri takip eden ve en fazla maddi hasara ve can kaybına yol açan afet türü ise su baskınlarıdır. Bölge Türkiye’nin afetler konusundaki genel özellikleriyle paralellik göstermektedir. Özellikle etkin fay hatlarının üzerinde bulunmasından dolayı Bölgede can ve mal kaybına neden olan depremler meydana gelmektedir. Ayrıca Bölgenin tamamına bakıldığında su baskını, heyelan, kaya düşmesi ve yangın gibi afetler de zaman zaman yaşanmaktadır. Bu nedenle, bu eksende, afet öncesinde risklerin tespit edilmesi ve güçlendirme çalışmaları, afet sırasında etkili ve sonuç odaklı müdahaleler ve afet sonrasında ise etkileri azaltmaya yönelik tedbirler bütüncül bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Diğer eksenlerde ele alınan stratejilerin uygulanmasında afet riskinin bir veri olarak düşünülmemesi orta ve uzun vadede çeşitli olumsuzluklara yol açabilir. Bölgenin yakın zamanda yaşayacağı iktisadi ve sosyal dönüşüm için gerekli altyapı düzenlemelerinin ilgili 217 mevzuata uymaması insan kaynaklı afetlerin yaşanma riskini arttıracaktır. Sağlıksız bir sanayileşme beraberinde çevresel sorunları getirecek olup bu durum toplumu doğrudan etkileyecektir. Bölgede gerçekleştirilmesi planlanan sektörel ve mekânsal dönüşümün yerleşim yerlerine de etkisi olacaktır. Özellikle, ekonomik faaliyetlerin sanayi ve hizmet sektörüne kayması ile kırsal alandaki nüfusun şehirlere göç etmesi yeni bir kentsel planlama ihtiyacını doğuracaktır. Sürekli depremlerin yaşandığı Bölgede yeni yerleşim yerlerinde deprem riski dikkate alınmaz ve mevcut bina stokları kentsel dönüşüm projeleriyle afetlere hazırlıklı hale getirilmez ise “Toplumsal Hizmetler” ve “Çevre” eksenleri başta olmak üzere diğer eksenlerde amaçlanan gelişmeyi sekteye uğratacaktır. Bölgenin beşeri sermaye ve yaşam olanakları anlamında gelişme ihtiyacı düşünüldüğünde afetlerin zararları bu alanlarda Bölgeyi zayıflatacak, var olan nitelikli iş gücünün de kaybına yol açacaktır. Bu sebeple, “Afet” ekseninde yer alan tüm tedbir ve müdahalelerin gerçekleşmesi “Beşeri Sermaye” eksenindeki hedeflerle ilişkilidir. Afet konusu ülkelerin en öncelikle üzerinde durması gereken konulardandır. Afetler doğrudan insan sağlığına ve canına etki etmekte olup afetlerin önlenmesi ve afet sonrasında zararları en aza indirmek açısından çalışmaların yapılması elzemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nın 1067. Maddesinde yüksek afet riskli alanlar öncelikli olmak üzere afet risklerinin belirlenmesine yönelik mikro bölgeleme çalışmaları tamamlanacak ve imar planlaması süreçlerinde afet riskleri dikkate alınacaktır denmektedir. Bölge Planı’nda bu amaca yönelik olarak ilçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve mekânsal düzeyde ve afet bazlı planların hazırlanması tedbirleri belirlenmiştir. Yine OKP’de geçen afet risklerinin azaltılmasına yönelik uygulama mekanizmaları güçlendirilecek, afetlere hazırlık ve afet sonrası müdahalede özel önem arz eden hastane, okul, yurt gibi ortak kullanım mekânları ile enerji, ulaştırma, su ve haberleşme gibi kritik altyapıların güçlendirilmesine öncelik verileceği (Madde 1069) amacına uygun olarak Bölge Planı’nda alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması tedbiri oluşturulmuştur. Bu tedbir doğrultusunda kamu binaları öncelikli olmak üzere güçlendirme çalışmaları yapılması, erken uyarı ve acil müdahale sistemlerinin desteklenmesi, afet riski yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi gibi müdahaleler hayata geçirilecektir. Öncelik 6.1. Afetle planlı mücadele etkin kılınacaktır. Tedbir 6.1.A İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. 218 Stratejik Önem İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve plan dönemi içerisinde gerekli tedbirlerin planlara yansıtılması, yaşanabilecek afetler karşısında olası zararların en aza indirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Afetlerden tamamen korunmak mümkün olmamakla birlikte, geçmiş tecrübelerden yararlanarak riskleri belirlemek ve koruyucu tedbirleri planlamak mümkün olmaktadır. Tespit edilen riskler kapsamında gerekli tedbirlerin alınması afet anı ve sonrasındaki toparlanma döneminin hızlı ve etkin bir şekilde atlatılabilmesini sağlamaktadır. Geçmişte önemli afetler yaşamış olan Bölgede afet risklerinin tespit edilmesi ve afet planlarına girdi sağlanması çerçevesindeki çalışmalar önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Bölgede geçmişte yaşanan afetlerin ve sebep oldukları zararların derlenerek bölgesel veri tabanı oluşturulması İlçelerde farklı afet türlerine yönelik tehdit analizlerinin yapılması ve afet risk ve tehdit haritalarının hazırlanması İlçelerdeki yapıların, mevcut deprem yönetmeliklerine göre değerlendirilerek afet riski durumlarının önceliklendirilmesi İlçelerin afetlere karşı eksikliklerinin tespiti amacıyla gerekli yapı stoku, zemin etütleri ve afet senaryolarına ilişkin analiz çalışmalarının yapılması Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere mevcut yapıların afet risk sınıflandırılmasının yapılması Tedbir 6.1.B Afetle mücadele planlarının hazırlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Etkin ve uygulanabilir planların hazırlanması ancak mekânsal veya tematik düzeyde odaklanmayla mümkün olabilmektedir. Oluşturulacak mekânsal planlar genel hükümlerden ziyade yerleşim yerlerinin kendilerine özgü özelliklerine, taşıdıkları risklere ve bu risklerin ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirleri içermesi halinde başarıya ulaşabilmektedir. Yapılan afet bazlı planların, ilgili afetin tehdit oluşturduğu bölge (alt bölge, benzer özelliklere sahip ilçeler vb.) düzeyinde hedef ve stratejileri içermesiyle etkili bir eylem planı oluşturulabilecektir. Benzer şekilde tek bir afet türüne odaklanan planların yapılması, bu alanda koordinasyonu ve uzmanlaşmayı mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda tehdit oluşturan afet türleri için korunma ve müdahale yol haritası görevi üstlenecek olan mekân bazlı 219 planların hazırlanması ve bu alanlara dair hazırlanacak fiziki gelişme planlarında afet risklerinin dikkate alınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yapılacak çevre düzeni planları ve diğer mekânsal planlarda ilçelerin afet risklerinin dikkate alınması ve yapılaşmaya bu doğrultuda izin verilmesi Afet yaşamış veya risk altında bulunan yerleşim merkezlerine yönelik afetle mücadele eylem planlarının katılımcılık ve yönetişim esaslı olarak hazırlanması Hazırlanan planlara uygulanmasına yönelik karar destek sitemlerinin oluşturulması Öncelik 6.2 Etkin korunma ve canlandırma yöntemleri uygulanacaktır. Tedbir 6.2.A Alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Afetlerin tam olarak ne zaman gerçekleşeceğinin tespiti günümüz teknolojisi ile mümkün değildir. Ancak risk taşıyan alanlarda farklı zarar azaltma çalışmaları yapmak mümkündür. Afet riski taşıyan bölgelerde afet öncesi güçlendirme faaliyetleri afet anında hasarı azaltmakta, sonraki dönemde afetin zararlarıyla mücadeleyi ve yeniden canlanma sürecini mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda, Bölgenin potansiyel afet riski taşıyan alanlarda afet anındaki zararı önlemeye yönelik alt ve üst yapılarının güçlendirilmelerinin yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Mevcut afet riskleri doğrultusunda önceliklendirme yapılarak kamu binaları öncelikli olmak üzere binalarda güçlendirme çalışmalarının yapılması Afet riski yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi Afet riskleri göz önüne alınarak gerekli altyapı güçlendirme çalışmalarının yapılması 220 Tedbir 6.2.B Afet anında oluşan zararın azaltılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Afet anındaki ilk müdahale ve kurtarma faaliyetleri can kaybının en aza indirilebilmesinde hayati önem taşımaktadır. Bu işle sorumlu tutulan birimlerin afet anında hızlı bir şekilde organize olarak ilk müdahaleyi yapması ve aralarında herhangi bir iletişim sorunu olmaması yaşanan karmaşanın etkilerini azaltacaktır. Benzer şekilde, afetlere karşı toplumun farkındalığının ve bu alandaki bilincin arttırılması afet anındaki muhtemel kayıpların azaltılmasında etkili olacaktır. Bu nedenle, bu alandaki toplumsal farkındalığın sağlanması ve afete müdahale kapasitesinin arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Afet tehditlerinin yoğun olduğu bölgelerde halkın bilinçlenmesine yönelik teorik ve uygulamalı eğitimlerin (tatbikat) gerçekleştirilmesi Yerleşim yerlerinde afet anında hemen harekete geçebilecek ve organize olabilecek kriz masalarının kurulması Afet anında kullanılmak üzere acil durum haberleşme altyapısının güçlendirilmesi ve afetten sonra barınma olanaklarının, sağlık hizmetlerinin verilebileceği acil durum merkezlerinin kurulması Afet riski yüksek bölgelerde müdahale için gerekli olabilecek araç ve gereçlerin modernize edilmesi Afet müdahale ekiplerinin teknik kapasite ve becerilerinin arttırılmasına yönelik eğitimlerin gerçekleştirilmesi Yerleşim yerlerindeki mevcut yapıların afetlere karşı korunması, erken uyarı ve acil müdahale sistemleriyle desteklenmesi Tedbir 6.2.C Etkilenen bölgelerde afetin izlerinin silinmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► 221 Stratejik Önem Afetlerin yerleşim yerlerine verdikleri ekonomik zararların telafisi uzun dönemli planlama ile gerçekleşmektedir. Gerek sermaye gerek kalifiye iş gücünün kaybı afet bölgelerini ekonomik olarak dezavantajlı duruma getirmekte ve sosyal ve ekonomik yapının oldukça kırılgan bir hal almasına neden olmaktadır. Bu sorunların hızlı bir şekilde atlatılabilmesi için alt ve üst yapı çalışmalarının ivedilikle yapılarak hizmete sunulması ve afetin yarattığı psikolojik etkilerin minimize edilmesi gerekmektedir. Toparlanma sürecinde normalleşmenin sağlanabilmesi için afet sonrasında ekonomik ve sosyal zararların telafi edilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yerleşim yerinin su ve kanalizasyon ihtiyacının afet sonrasında salgın vb. sorunların önüne geçilebilmesi amacıyla acil bir şekilde giderilmesi Afet sonrası devletten ve kamuoyundan gelen maddi desteklerin iş imkânları yaratabilecek şekilde kullanılması Afetten etkilenen yerleşim yerlerine yatırım yapanlara hibe, teşvik ve kredi imkânlarının sağlanması Afet bölgelerini tekrardan cazip hale getirebilecek hâlihazırda devam eden projelerin hızlandırılması ve bu projelere ek olarak yeni ulaşım, sanayi ve sosyal projelerin faaliyete geçirilmesi Afetten etkilenenlerin normal hayatlarına dönebilmelerine yönelik psikolojik destek sağlanması 222 YAŞANABİLİRLİK SARMALI 4.7 KENTSEL HİZMETLER Kentsel hizmetler; yerleşim yerlerinde yapılan temel eğitim ve sağlık, kentsel fiziki çevre, sosyal donatı gibi alanlardaki hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler Bölgedeki iş gücü piyasasının işleyişinden yatırımcıların Bölgeye çekilmesine, demografik hareketlilikten Bölgede ikamet edenlerin yaşam memnuniyetine kadar birçok alanı etkilemektedir. Kentsel hizmetlerdeki çeşitlilik ve kalite ile bu olanaklara erişebilirlik yükseldikçe Bölge halkının yaşam memnuniyeti sağlanacaktır. Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak için kamu müdahalelerinde öncelikli alanlar olan eğitim ve sağlık hizmetlerini erişilebilir kılmak gerekmektedir. Bu, bilhassa Bölge genelinde temel hak ve hizmetlere erişimde fırsat eşitliği için gereklidir. Sunulan hizmetlerin kalitesi de, bu hizmetlere erişim kadar önemlidir. Bu nedenle, temel hizmetlerin kalitesini iyileştirmek ve hâlihazırda bu hizmetlerin sunulduğu kurum ve kuruluşları (okul, hastane, toplum merkezleri vb.) her anlamda modernize etmek gerekmektedir. Benzer müdahaleler, söz konusu hizmetlerin adil, kaliteli ve eşit biçimde sunulmasını sağlayacağı için Bölge halkının yaşam kalitesinin artmasını sağlayacaktır. Temel ihtiyaçları karşılanan bireylerin yaşam memnuniyetine etki edecek farklı hizmetler de bulunmaktadır. Bunlar kültür, sanat, spor, eğlence ve dinlence gibi olanakların geliştirilmesine bağlı hizmetlerdir. Bu anlamda, ön plana çıkan hususlar ise yaygınlık ve çeşitliliktir. Bölge sakinlerinin yaşam memnuniyetini arttırmak adına sosyal donatılarla birlikte buralarda sunulan kültürel ve sportif hizmetleri çeşitlendirmek ve yaygın kılmak gerekmektedir. Bütün bu nedenlerle, Planda bu eksen ele alınırken Bölge sakinlerinin yaşam kalitelerini ve memnuniyetlerini arttırmak üzere, temel ihtiyaçların giderilmesi ve sosyal olanakların çeşitlenmesi üzerinde durulmaktadır. “Kentsel Hizmetler” ekseninde Bölgedeki yerleşim alanlarında kamusal mekânların arttırılması ve bu mekânların erişilebilir olması konusuna değinilmiştir. Bu ve benzer stratejilerin hayata geçirilmesi birey ve grup düzeyinde iletişimi arttırmakta; sosyal ilişkileri geliştirmektedir. Bu nedenle, eksende öngörülen hedef ve stratejiler, sosyal bütünlüğü gerçekleştirmeye yönelik hedeflerle ilgilidir. Benzer şekilde, temel hizmetlerin iyileştirilmesi ve sosyokültürel faaliyetlerin çeşitlenmesi ile Bölgeden göç eden nitelikli nüfus oranında azalma olması beklenmektedir. Nitelikli nüfusun ve dolayısıyla iş gücünün Bölge içinde tutulması beşeri sermaye anlamında öngörülen politikalardan biridir. Yine eksende yer alan kent estetiğinin iyileştirilmesi ve kentteki ticari canlılığın arttırılmasına yönelik stratejiler “Turizm” ekseni kapsamında yapılacaklara; konut stoku ile ilgili stratejiler ise mevsimlik işçileri ilgilendirdiğinden “Tarım” ekseni kapsamında yapılacaklara zemin oluşturmaktadır. Bütün bu örneklerden de anlaşıldığı üzere, “Kentsel Hizmetler” ekseni kapsamında yapılacak tüm müdahaleler rekabetçilik ve yaşanabilirlik sarmalları ile ara eksenlerdeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde önem arz etmektedir. 223 Kentsel hizmetler sunulurken planlı kentsel gelişmişliğin olması, hizmet vermeyi kolaylaştırmaktadır. Ayrıca planlı kentsel gelişme şehrin dokusuna uygun yapılaşmayı sağlamakta ve şehrin mimarisini bozmayacak konutların ve binaların yapımına olanak tanımaktadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 303’de şehir mimarisinin ve peyzajın insan üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak, yapılacak kentsel tasarımların, imar planlarının, toplu konutlar ve kamu binalarının peyzaja, şehrin dokusuna, estetiğine ve kimliğine katkı sağlamasına özen gösterilecek ve kentsel dönüşüm uygulamalarının kültürel kimliğe ve yapıya uygunluğu gözetilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu hususla paralel olarak planlı kentsel gelişmenin sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve kentsel mekanlarda estetiğin arttırılması, kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire alanlarının inşası, kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların arttırılması, tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu gibi müdahaleler belirlenmiştir. Kentsel teknik altyapı ve bilgi hizmetleri kentsel hizmetlerin omurgalarından biridir. Kent içi ulaşım altyapısının veritabanına aktarılıp online erişime açık olması, anlık trafik yoğunluğu ve yolcu bilgilerinin erişilebilir olması kentsel hizmetler açısından oldukça önemlidir. Ayrıca kent içi ulaşımda modern ulaşım araçlarının ve imkanlarının kullanılması kentsel teknik altyapının gelişmiş olduğunun göstergelerinden biridir. Bu kapsamda OKP Madde 983’de kentiçi ulaşımda kurumlar arası koordinasyon geliştirilecek, daha etkin planlama ve yönetim sağlanacak, kentiçi ulaşım altyapısının diğer altyapılarla entegrasyonu güçlendirilecektir ve Madde 985’de kentiçi ulaşımda trafik yönetimi ve toplu taşıma hizmetlerinde bilgi teknolojileri ve akıllı ulaşım sistemlerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır denmektedir. Bununla paralel olarak Bölge Planı’nda da kentsel teknik altyapının geliştirilmesi tedbiri altında kentlerde ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması ile kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi gibi müdahaleler belirlenmiştir. OKP Madde 155’de geçen kalabalık ve birleştirilmiş sınıf ile ikili eğitim uygulamalarının azaltılması ve Madde 157’de geçen örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı geliştirilmesi ve öğrenci ve öğretmenlerin bu teknolojileri kullanma yetkinlikleri artırılması politikası ortaya konmuştur. Bu doğrultuda Bölge Planı’nda temel sağlık ve eğitim hizmetlerinin iyileştirilmesi stratejisi kapsamında gerekli tedbirler belirlenmiştir. OKP’nin kültür ve sanat bölümünde politika olarak belirlenen kültürümüzün özgün yapısını ve zenginliğini kaybetmeden gelişime açık olması ve evrensel kültür birikimine katkıda bulunması, kültürel ve sanatsal faaliyetlere katılımın bir yaşam alışkanlığı olarak gelişmesi sağlanacaktır (Madde 295) maddesi ile paralel olarak Bölge Planı’nda mevcut sosyokültürel hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesi stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji kapsamında da sosyal donatıların modernize edilmesi, yetersiz kalan alanlarda sinema salonu, tiyatro salonu, kültür merkezi, çok amaçlı salonlar yapılması gibi tedbirler ele alınmıştır. OKP’nin 340. Maddesinde geçen spor tesislerinin yapımı ve işletiminde başta kamu-özel işbirliği modeli olmak üzere alternatif finansman ve işletme modelleri hayata geçirilecektir politikası belirlenmiştir. Toplumsal hizmetler ekseninin spor bölümünde de Bölge Planı’nda farklı spor dallarına 224 yönelik tesislerin inşa edilmesi stratejisi oluşturulmuş ve bu stratejiye bağlı olarak gerekli tedbir ve müdahaleler belirlenmiştir. Öncelik 7.1 Kentsel çevre iyileştirilecektir. Tedbir 7.1.A Planlı kentsel gelişmenin sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Bölge nüfusunun %64’ünün yaşadığı kentlerde yaşam kalitesinin artması, hem Bölgedeki yaşam memnuniyetini arttıracak, hem dışarıya verilen göçü azaltacak, hem de kalifiye nüfusun Bölgede tutulabilmesine olanak sağlayacaktır. Plandaki merkez-çevre kurgusu ve hizmet kademelenme yaklaşımında, gelişmiş ve gelişmekte olan merkezlere büyük önem atfedilmekte ve hedeflenen nüfus artışı ve ekonomik gelişmelerin büyük kısmının söz konusu merkezlerde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Önemli büyüme gerçekleştirecek olan şehirlerde kamusal mekan, yeşil alan, yaya erişilebilirliği, estetik gibi başlıklarda standartların yakalanması ancak planlı yapılaşmayla mümkün kılınacak. Bu doğrultuda kentlerde yaşanacak gelişmelerin yaşam kalitesini ve insan memnuniyetini arttıracak şekilde planlı şekilde hayata geçirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kent içi kamusal mekanların sayısının, kalitelerinin ve erişilebilirliklerinin arttırılması Kent içi yeşil alan miktarlarının arttırılması Kent içi ticari olanakların çeşitlendirilmesi ve canlandırılması Kentsel mekanlarda estetiğin arttırılması Kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire alanlarının inşası Kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların arttırılması Tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu 225 Tedbir 7.1.B Kentsel teknik altyapının geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Plandaki merkez-çevre kurgusu ve hizmet kademelenme yaklaşımları doğrultusunda, katma değeri yüksek ekonomik aktiviteler ve sosyo-kültürel donatıların önemli bir kısmı kent merkezlerinde yoğunlaşacaktır. Bu doğrultuda hayata geçirilecek politika ve yatırımlar değerlendirildiğinde, özellikle Teknoloji Odaklı Gelişim ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst kademe kent merkezlerinde ciddi nüfus artışı ve kentsel büyüme öngörülmektedir. Söz konusu büyümenin sürdürülebilir kılınması ancak sağlıklı ulaşım, haberleşme, su, kanalizasyon, doğal gaz gibi altyapıların tesisi ile mümkündür. Bu doğrultuda kentlerde ihtiyaç duyulan teknik altyapının geliştirilmesi Bölgede önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kentlerde ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması Nüfusu 100.000’in, doruk saat tek yön yolculuk talebi 7.000 yolcu/saatin üzerinde olan yerleşim merkezlerinde tramvay ve hafif raylı sistem araştırmalarının yürütülmesi Kentlerde su ve kanalizasyon altyapılarının iyileştirilmesi, geliştirilmesi, modernize edilmesi Bölgede doğal gaz altyapısının geliştirilmesi, mevcut sistemlerin ihtiyaçlar doğrultusunda modernizasyonu ve güçlendirilmesi Kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi Bölgede 1. ve 2. gelişmişlik kademesindeki ilçelerde öncelikli olmak üzere internet altyapısının güçlendirilmesi ve Bölge genelinde temel internet altyapısının yaygınlaştırılması Tedbir 7.1.C Kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► 226 Stratejik Önem Bölgede Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst kademe kent merkezleri öncelikli olmak üzere kentlerde yaşayan nüfusun artış göstermesi beklenmektedir. Bu durum, mevcut yapı stokundaki zayıflık ve eksiklikler, hızla artan öğrenci nüfusunun barınma ihtiyacı ve mevsimlik işçilerin barınma koşullarındaki sorunlarla birlikte değerlendirildiğinde, uzun vadede sağlıklı yaşam alanlarına olan talebin artacağı öngörülmektedir. Bu doğrultuda, Bölgedeki kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üniversite öğrencilerinin barınma ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yurt inşasının fakülte ve yüksekokul bulunan ilçeler öncelikli olmak üzere özendirilmesi Mevcut durumu kötü olan yapı stokunun iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde yeni konut alanlarının kurgulanması Mevsimlik işçilerin barınmasına yönelik sağlıklı yaşam alanları inşası Öncelik 7.2 Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Tedbir 7.2.A Temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm ilçeler Stratejik Önem Bölge mevcut durum itibariyle temel eğitim ve sağlık göstergelerinde iyi durumdadır. Ancak kent merkezlerinde beklenen büyüme ve özellikle üst kademe merkezlerde hedeflenen sektörel gelişmeler değerlendirildiğinde, temel eğitim ve sağlık altyapısında iyileştirmelere ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. Ayrıca merkez-çevre politikalarının hayata geçirilmesiyle merkezlerde yer alan eğitim ve sağlık kurumlarına olan talebin artması beklenmektedir. Daha geniş kitlelere hizmet verilmesi, daha nitelikli hizmet gerekliliğini de beraberinde getirecektir. Bölgede temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi amacıyla yapılacak müdahale ve projeler önceliklidir. 227 İlgili Müdahale ve Projeler Kentlerdeki sağlık ve eğitim tesislerinde donanımsal ve fiziksel eksikliklerin giderilmesi Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç tespit edilen alanlar öncelikli olarak yeni sağlık ve eğitim tesislerinin yapılması ve mevcut tesislerde kapasitenin arttırılması Sağlık ve eğitim tesislerinin hizmet altyapısının kırsal alana servis sunacak şekilde geliştirilmesi Toplumun tüm kesimlerine eşit temel eğitim ve sağlık hizmetinin sağlanmasına yönelik önlemlerin alınması Tedbir 7.2.B Sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Sosyal olanaklardaki çeşitliliğin arttırılması, sosyal yaşamın güçlendirilmesine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, Bölge dışında kalan büyük kentlerde mevcut faaliyet alanlarının Bölge illerinde de bulunması, Bölgedeki yaşam memnuniyetini arttıracak ve kalifiye iş gücünü Bölgede tutmaya da katkı sağlayacaktır. Bölgede halihazır durumda 1. ve 2. kademe merkezlerde sosyokültürel hizmet çeşitliliği görece iyi durumdayken, 3. ve 4. kademe merkezlerde genel itibariyle çok amaçlı salonlar ve sadece ana spor dallarına ilişkin tesisler mevcuttur. Bu doğrultuda, Bölgedeki kentlerde sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Tiyatro ve film festivallerinin düzenlenmesi Bölgede yapılması planlanan turnelerin desteklenmesi Bale, opera ve orkestra gibi Bölgede bulunmayan veya yaygınlaşmamış sanat faaliyetlerinin arttırılması Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç duyulan merkezlerde sinema salonu, kültür merkezi, çok amaçlı salon benzeri yapıların inşa edilmesi Yerleşim merkezlerinde hali hazır durumda gerçekleştirilemeyen spor türlerine yönelik tesislerin inşası 228 Tedbir 7.2.C Mevcut sosyokültürel donatıların iyileştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Bölgedeki temel hizmet sunan tesislerden farklı olarak, vatandaşların eğlence, dinlence gibi ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilmiş sosyokültürel yapıların sayısı Bölgede yeterli düzeyde değildir. Ek olarak mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesindeki ve kapasitelerindeki eksiklik Bölgedeki olanakları olumsuz etkilemektedir. Sosyokültürel faaliyetlerde çeşitlendirmeye gidilirken, diğer taraftan da mevcut tesislerde iyileştirme ve geliştirme çalışmaları yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda gerçekleştirilecek proje ve müdahaleler Bölgede önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, kapasitesi yetersiz olan tesislerde kapasite arttırılması Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, mevcut durumu kötü olan sosyal donatıların modernize edilmesi 229 YATAY EKSENLER 4.8 İNSAN VE TOPLUM İnsan, toplum halinde bir kültür çevresinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan, evreni bütün olarak kavrayabilen, bulguları sonucunda değiştirebilen ve biçimlendirebilen canlılardan oluşmakta olup bütün bilimsel, teknolojik ve sosyal gelişmeler insanın hayatını kolaylaştırmak ve daha iyi bir yaşam sunmak hedefleriyle gerçekleşmiştir. Toplum ise aynı toprak parçası üzerinde bir arada yaşayan ve temel çıkarlarını sağlamak için iş birliği yapan insanlar bütününü ifade etmektedir. Kalkınma yaklaşımlarında giderek önem kazanan insan odaklı kalkınma politikalarının etkisiyle gerek ulusal, gerekse AB ülkelerindeki strateji belgelerinde çalışma hayatının iyileştirilmesi, yoksulluğun azaltılması, dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet ve olanakların arttırılması ile yardımlaşma ve dayanışma gibi birey ve topluma odaklanan politikalara daha fazla değinilmektedir. İnsan odaklı kalkınma yaklaşımının gereği olarak, yapılan fiziki yatırım ve faaliyetlerin fayda-maliyet değerlendirmesinde birey ve toplum esas alınmakta, toplumun ekonomik ve sosyal anlamda daha müreffeh bir yaşam sürmesi temel kaide olarak görülmektedir. Kalkınma politikaları içinde sosyal politikaların önemi yadsınamayacak düzeydedir. Sosyal politika kapsamında yapılan müdahaleler oldukça çeşitli olmakla birlikte, bu müdahalelerin tamamı toplumsal bütünleşme sürecine katkıda bulunmaktadır. Bu planda sosyal bütünlük, tüm bireylerin ırk, cinsiyet, dil ve din farkı gözetilmeksizin, haklarını ve sorumluluklarını toplumun diğer bireyleri ile eşit şekilde ve tam olarak idrak ettiği ve topluma bu doğrultuda katkıda bulunduğu eşit ve dinamik bir toplumun oluşturulabilmesi için gerekli değer, ilişki ve kurumların bütünü olarak ele alınmaktadır. 76 Oldukça kapsamlı bu tanım üzerinden ilerlemekle birlikte, bu eksen, plan yöntemine uygun olarak yoksullukla mücadele, sosyal uyum ve sosyal sermaye bileşenleri üzerinden hazırlanmıştır. Bu eksende, aktif işgücü politikalarının oluşturulması önceliğiyle Bölgede istihdam edilenlerin çalışma koşullarının iyileştirerek hem daha nitelikli bir işgücünün oluşması, hem de bireylerin kişisel ve mesleki gelişiminin arttırılması gibi hususlar ifade edilmektedir. İşbirliği ve dayanışma kültürü önceliği ise bireylerin sosyal dayanışma ve yardımlaşma yoluyla daha güçlü bir toplum oluşmasına katkı sağlayacak tedbirleri barındırmaktadır. Eksende ayrıca yoksullukla mücadele amacıyla çalışan ve çalışmayan bireylere yönelik çeşitli çözüm önerileri bulunmaktadır. Sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin hale getirilmesiyle ise toplum içerisinde pozitif ayrımcılığa ihtiyaç duyan gençler, kadınlar, yaşlı ve engelliler başta olmak üzere çeşitli gruplara yönelik hizmetlere ilişkin tedbirler sağlanacaktır. 76 http://www.dpt.gov.tr/DocObjects/View/14845/Sosyal_Politika_Kavramlar%C4%B1_S%C3%B6zl%C 3%BC%C4%9F%C3%BC.pdf (Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü) 230 Bölgenin rekabetçilik sarmalı ve ara eksenlerde amaçlanan gelişmeyi gerçekleştirmesi ve sürdürebilmesi, Bölgede uyumlu ve bütünlük içinde bir toplum ile nitelikli istihdamın varlığına da bağlıdır. “İnsan ve Toplum” ekseni altında bahsedilen kavramlar ve bu kavramlar çerçevesinde uygulanacak politikalar oldukça geniş kapsamlıdır. Bu sebeple, bu eksende yer alan tüm hedeflerin gerçekleşmesi, diğer eksenlerdeki hedef ve stratejilerle ilişkili olup Planın da organik yapısını oluşturan bir bağımlılık ilişkisi mevcuttur. Eksenler arasındaki bağımlılık ilişkisi Bölgenin diğer alanlarda rekabet gücünü arttırmak için alınacak tüm tedbir ve müdahalelerde göz önünde bulundurulması gereken bir durumdur. Bu nedenle, “Sosyal Bütünlük” ekseni Planın rekabetçilik sarmalında ele alınan tüm eksenlerle doğrudan ilişkilidir. Buna ek olarak, Yaşanabilirlik Sarmalı içerisinde yer alan “Çevre”, “Afet” ve “Kentsel Hizmetler” birey ve toplum odağında ele alındığından söz konusu eksenler ile “İnsan ve Toplum” ekseni arasında dolaylı bir ilişki söz konusudur. Plan’da insan ve toplum ekseni içerisinde yoksulluk, gelir dağılımı, istihdam, sosyal yardımlar gibi birçok konu ele alınmıştır. İş gücü arzının nicelikleri ve nitelikleri iş gücüne uygun olmak zorundadır. Aksi takdirde ya istihdam edilecek iş gücü bulunamayacak ya da istihdam edilen iş gücünün nitelikleri işin gerektirdiği nitelikler uyuşmayacak ve verimlilik düşecektir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda özellikle bunun üzerinde durulmakta ve Madde 318’de işgücünün eğitim düzeyi yükseltilerek istihdam edilebilirliği artırılacak ve işgücü piyasasının talep ettiği becerilerin kazandırılması için yaşam boyu eğitim faaliyetlerine önem verilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve bu tedbir altında, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde ortaöğrenim ve yükseköğrenim düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler edindirmeye yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde uygulamalı eğitim programlarının güçlendirilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. İşgücü arzının diğer bir önemli konusu istihdamda sürekliliğin sağlanmasıdır. İstihdamda süreklilik ekonominin birçok faktörünü etkilemekte özellikle de üretimde devamlılığı ve verimlilik artıınış sağlayarak ekonominin daha iyi duruma gelmesine katkıda bulunmaktadır. OKP Madde 319’da insana yakışır iş bağlamında, çalışma koşulları iyileştirileceğinden ve ücret-verimlilik ilişkisinin güçlendirileceğinden bahsedilmektedir. Bölge Planı’nda da bu hususa yönelik istihdamda sürekliliğin sağlanması tedbiri oluşturulmuştur ve gerekli müdahaleler ortaya koyulmuştur. OKP’de yoksulluğun nesiller arası aktarımının önlenmesi amacıyla başta eğitim olmak üzere temel kamu hizmetlerine erişimde fırsat eşitliği daha da güçlendirilecek; yoksullukla mücadelede sivil toplumun katılımı artırılacak ve yerel yönetimlerin rolü güçlendirilecektir denmektedir. (Madde 281) Bu amaca uygun olarak Plan’da yoksullukla mücadele yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınması önceliği belirlenmiş olup bu hedefe yönelik tedbir ve müdahaleler de oluşturulmuştur. OKP Madde 283’de geçen sosyal yardım-istihdam bağlantısı güçlendirilerek yoksul kesimin istihdam edilebilirliğinin artırılması ve üretken 231 duruma geçirilmesine yönelik programlara devam edilecektir politikasına yönelik Bölge Planı’nda çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması ve farklı gelir kaynaklarının yaratılması stratejileri oluşturulmuştur. Yine OKP’de Madde 285, 286 ve 287’de geçen engelli, yaşlı, bakıma muhtaç kişilere yönelik politikalara Bölge Planı’nda da değinilmiştir. Plan’da çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi, yaşlı hizmetlerinin geliştirilmesi, engelli hizmetlerinin geliştirilmesi gibi stratejiler oluşturulmuştur. Toplumdaki önemli bir husus kamu-özel sektör-STK işbirliğinin sağlanmasıdır. Bu işbirliği sayesinde oluşacak toplumsal sinerjiyle toplumsal işleyişin daha verimli olması ve kurumlar ve insanlar arası diyalogun artması beklenmektedir. OKP Madde 934’de STK’ların yerel ve bölgesel kalkınmaya katkılarını artırmak üzere karar alma süreçlerine katılımları artırılacak, mali yönetim ve teknik kapasiteleri güçlendirilecek, proje geliştirme ve uygulama becerileri geliştirilecektir ile kamu kurumlarının özellikle kalkınma konularında çalışan STK’larla işbirliği geliştirilecektir denmektedir. Yine Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 492’de bölgesel politikaların geliştirilmesi ve etkili olarak uygulanması için yerel yönetimler, özel kesim ve STK’ların kurumsal kapasiteleri geliştirilecek, bu kuruluşların kalkınma politikalarının üretilmesi ve uygulama sürecine aktif katılımı sağlanacak, merkezi ve yerel yönetimler arası koordinasyon artırılacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı’nda İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır önceliği altında kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması tedbiri oluşturulmuştur. Öncelik 8.1 Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır. Tedbir 8.1.A Talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem İşverenlerin gereksinimleri ile iş gücünün becerilerinin eşleştirilmesi istihdamı arttırmak ve iyi işleyen bir iş gücü piyasasına sahip olmak için önemlidir. Bölgenin iş gücü piyasasına ilşikn mevcut durumu ve gerçekleştirilen araştırma sonuçları değerlendirildiğinde, iş gücüne katılım oranının yüksek olduğu ancak arzın piyasa talepleri ile uyumluluk göstermediği ve bu sebeple işe yerleştirmelerin yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Bölge genelinde istihdama ilişkin istatistiklerde de ortaya çıkan bu uyumsuzluğu gidermek için, iş gücünün Bölgede öne çıkan sektörlerin ihtiyaçlarına uygun şekilde yetiştirilmesi önceliklidir. 232 İlgili Müdahale ve Projeler İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde ortaöğrenim ve yükseköğrenim düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler edindirmeye yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde uygulamalı eğitim programlarının güçlendirilmesi Demirci Alt Bölgesindeki ilçelerde yükseköğrenim altyapısının geliştirilerek, alt bölge bazında bir üniversite kurulmasına yönelik çalışmaların başlatılması Yurt içi ve yurt dışında iş gücünün bilgi, görgü ve deneyimlerini arttıracak hareketlilik programlarının uygulanması İş gücü piyasası aktörleri arasındaki koordinasyonun sağlanması İşverenler ile iş gücü yetiştiren eğitim kurumları arasında etkili işbirliği programları geliştirilmesi Tedbir 8.1.B İstihdamda sürekliliğin sağlanması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Beşeri sermaye birikiminde mesleki deneyimler önemli bir yere sahip olup; işin sürekliliği, bireylerin hem mesleki hem de mali açıdan kendi sermayelerine katkıda bulunmalarını kolaylaştırmaktadır. Uzun süreli deneyimler bireylerin mevcut pozisyonlarında uzmanlaşmalarını sağladığı gibi mesleki bakımdan hareketliliğe hazır olmalarına ve yaşam koşullarını iyileştirmelerine de katkıda bulunmaktadır. Ayrıca istihdamda sürekliliğin sağlanması, Bölge genelinde verimli ve rekabet gücüne sahip beşeri sermaye birikimi için de bir koşuldur. Bireylerin uygun çalışma koşullarında istihdam edilmeleri de, sahip oldukları işin sürekliliği bakımından elzemdir. Bu sebeple, istihdamda sürekliliğin sağlanmasına yönelik proje ve müdahaleler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Çalışanların sosyal güvence altına alınması konusunda tüm toplum kesimlerinin bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilinç ve bilgi düzeyinin artırılmasına yönelik faaliyetlerin desteklenmesi 233 İşverenlerin, işyerlerinde iş güvenliğinin sağlanmasına yönelik mali ve teknik bakımdan desteklenmesi İşverenlerin çalışanlar için uygun çalışma koşulları oluşturmaları ve iş-yaşam dengesini gözetmeleri konusunda bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi Sözleşmeye bağlanan istihdamın özendirilmesi Sözleşmeden doğan hak ve yükümlülükler başta olmak üzere işçi ve işverenlerin hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmesi Tedbir 8.1.C Mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların geliştirilmesi Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Beşeri sermaye ve dolayısıyla istihdam edilebilirliğin artması için iş gücünün kişisel ve mesleki gelişim olanaklarından faydalanması; bilgi ve becerilerini arttırması önem arz etmektedir. Hayat boyu öğrenme kavramı ve neticesinde gelen mesleki hareketlilik bilgi toplumuna dönüşmenin en önemli araçlarından biri haline gelmiştir. Ayrıca sermayeye erişim olanaklarının kolaylaştırılması, bireylerin mesleki hareketlilik ve iş/yaşam statülerinin değiştirilmesi bakımından önemlidir. Yapısal dönüşümün getireceği iktisadi koşullara ayak uydurabilecek iş gücü arzını yaratmak ve bu dönüşümün ihtiyaç duyacağı girişimciliği arttırmak bakımından mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların yaygın ve etkin olarak kullanılması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Hayat boyu öğrenme yaklaşımı ve imkânlarının kapsamlı şekilde tanıtılması İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinin geliştirilmesi İşyerlerinde kişisel ve mesleki gelişime yönelik uygulamaların desteklenmesi Meslek ve beceri edindirme kurslarının Bölge ihtiyaçları ile uyumlu bir şekilde yaygınlaştırılması İşyerlerinde çalışanlara yönelik hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerin verilmesi İşletmelerin insan kaynakları yönetim birimleri kurmasının ve bu alanda yönetim sistemleri geliştirmesinin desteklenmesi Mevcut mikro kredi olanaklarının tanıtılması İlgili kuruluşlar tarafından girişimciliği özendirecek tanıtımlar yapılması ve aday girişimcilere, sermayeye erişim dâhil rehberlik hizmeti verilmesi 234 Öncelik 8.2 İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Tedbir 8.2.A Kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Gerek ulusal, gerekse yerel düzeyde işbirliği ve dayanışmanın sağlanması, uygulanacak politikaların ve geçekleştirilecek faaliyetlerin daha fazla katılım ve sahiplenme ile yürümesini sağlamaktadır. Özellikle yerel aktörler arasında kamu, özel kesim ve sivil toplumun işbirlikleri kurması, yapılan çalışmalara farklı perspektiflerin yansıtılması ve güçlü bir toplum oluşmasını sağlamaktadır. Bu sayede, kalkınmanın toplumun her kesimine etki eden bir olgu olmasını sağlayacaktır. Bu nedenle Bölgede kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Üniversite, diğer kamu kurumları ve özel sektör arasında etkili işbirliği ve koordineli çalışma fırsatları sunacak platformların oluşturulması, faaliyetlerin desteklenmesi Üniversite ve işletmeler arasında proje ortaklığı imkânlarının geliştirilmesi Bölge genelindeki ticaret ve sanayi odaları, meslek kuruluşları, birlikler gibi üst kuruluşların ve diğer STK’ların ortak proje geliştirmesinin teşvik edilmesi ve desteklenmesi Yerel yönetimler ile kamu kurum ve kuruluşlarının, diğer aktörler arasında koordinatör rolünün güçlendirilmesine yönelik kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi Kurumların bilgi ve veri tabanı sistemlerinin ortak kullanılması Sosyal diyaloğu geliştirmeye yönelik platformların oluşturulması ve benzer faaliyetlerin desteklenmesi Sosyal girişimci yetiştirmeye ve/veya sosyal girişim kurmaya yönelik faaliyetlerin desteklenmesi 235 Tedbir 8.2.B Bireyler arası dayanışma ve diyaloğun güçlendirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Kısa (2014-2018) Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Sosyal sermaye toplumda var olan ilişkiler ağının bir neticesidir. Bireylerin ortak değerler etrafında birleşerek eylemlerde bulunmaları toplumdaki sosyal sermaye birikiminin artmasını sağlamaktadır. Bölgede geleneksel yöntemlerle yürütülmekte olan toplumsal yardımlaşma ve dayanışma, toplumda güven duygusunun yerleşmesi için önemli bir unsurdur. Toplumsal dayanışma ve yardımlaşmanın temel taşlarından olan bireysel gönüllülük olgusunun canlı tutulması sosyal koruma reflekslerinin sürdürülebilmesi bakımından da önemlidir. Bölgede aile, akraba ve komşuluk ilişkilerine dayanan, sosyal dayanışma ve yardımlaşma anlamında önemli bir potansiyel mevcut olup bu kültürün kurumsallaşması ve etkin hale gelmesi sosyal sermayeye katkı sağlamak bakımından önemlidir. Bu doğrultuda, Bölgede toplumsal dayanışmayı artırmaya yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sosyal sorumluluk projelerine katılımı cazip kılacak faaliyetlerin yürütülmesi Sosyal yardımlaşmayı özendirici kampanyaların düzenlenmesi Toplumsal diyalog ve dayanışmayı arttırmaya yönelik kurumsal altyapıların oluşturulması Dayanışma ve hoşgörüyü arttırıcı toplumsal birliktelik faaliyetlerinin desteklenmesi Bölge genelinde gönüllülük kavramı ve gönüllü hizmetler hakkında bilgilendirme kampanyalarının düzenlenmesi Tedbir 8.2.C arttırılması Sivil Kısa (2014-2018) toplum kuruluşlarının etkinliklerinin TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. ve kapasitelerinin Uzun (2019 – 2023+) ► 236 Stratejik Önem Sivil toplum kuruluşları, bireylerin doğrudan sorumluluk alarak hak ve özgürlüklerini gerçekleştirmelerine, aynı zamanda, toplumdaki güven ve birliktelik duygusunun perçinlenmesine yarar sağlayan kuruluşlardır. Ortak amaç çerçevesinde birleşmeyi ve eylemde bulunmayı teşvik eden bu kuruluşlar, toplumsal dayanışmanın ve dolayısıyla bütünleşmenin önemli araçlarındandır. Bölgede 150’ye yakın vakıf ve 3.500 civarında derneğin var olması kurumsal temelli dayanışma ve ortak eylem potansiyelinin göstergesi durumunda olup Bölgede sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerini ve etkinliğini arttıracak tedbirlerin alınması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Sivil toplum kuruluşlarının kurumsallaşmalarının sağlanması Bölgedeki sivil toplum kuruluşları hakkında dinamik ve etkin bir veri tabanı oluşturulması Bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda ilgili sivil toplum kuruluşları arasında etkili işleyen bir ağ oluşturulması Kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin desteklenmesi Öncelik 8.3 Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Tedbir 8.3.A Sosyal yardımların etkinliğinin arttırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Yoksullukla mücadelenin bir boyutu olan yardımlar çok sayıda kurum, mevzuat ve programı içinde barındıran çoklu bir yapıda ilerlediğinden kendi içinde etkili bir işbirliği ve koordinasyonun olmadığı durumlarda yardımların etkinliği azalabilmektedir. Bununla beraber sosyal yardımlarda ihtiyaç sahiplerinin tespiti son derece önemlidir. Bu, sınırlı olan kamu kaynaklarının etkin dağıtımına olduğu kadar, kaynakların gerçek ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması bakımından da önemli bir işlev üstlenmektedir. Bölgede sosyal yardımlardan yararlanan kişiler Bölge nüfusunun %10’unu oluşturmaktadır. Bu bakımdan, sosyal yardımlardan etkili ve verimli sonuçlar alınması adına yapılacak müdahaleler Bölge için önceliklidir. 237 İlgili Müdahale ve Projeler Sosyal yardımlarda mükerrerliği önlemek için etkili bir kayıt sistemi ve veri tabanı oluşturulması Sosyal yardım veren kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon içinde çalışma imkânlarının artırılması Sosyal yardım hizmetlerinde doğrudan hizmet veren çalışanların niteliğini yükseltici faaliyetlerin desteklenmesi Tedbir 8.3.B Çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması Kısa (2014-2018) ● TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ► Uzun (2019 – 2023+) ► ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Çalışan yoksulluğunda en önemli etkenlerden birisi çalışanların yasal haklarından yoksun olmalarıdır. Bu durum çoğu zaman kayıt dışı çalışma ve işçi çalıştırma olarak ortaya çıkmaktadır. Kayıt dışı çalışmanın çalışanlar açısından olduğu kadar, ülke açısından da düşük gelir, işsizlik sigortası ve diğer sosyal güvenlik haklarından yoksun olmaktan; kamunun vergi ve sosyal güvenlik gelirlerinde kayıplarına değin bir dizi olumsuz sonuçları bulunmaktadır. Bölgede kayıt dışılık ve düşük ücretten kaynaklanan çalışan yoksulluğunun var olması sebebiyle, bu sorunla mücadele etmek için uygulanacak tedbir ve müdahaleler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler İşsizlik sigorta ve yardımları hakkında farkındalık ve bilinçlendirme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi Tarımsal istihdam başta olmak üzere esnek statüde istihdam edilenlerin sosyal güvenceye ilişkin farkındalıklarının arttırılması Asgari ücret altında işçi çalıştırmanın riskleri konusunda işçi ve işveren kesimlerinin bilinçlendirilmesi Kendi hesabına çalışanların kooperatifleşme konusunda desteklenmesi 238 Tedbir 8.3.C Kırsalda farklı gelir kaynaklarının yaratılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 3. ve 4. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Yoksullukla mücadele yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınmasında farklı gelir kaynaklarının yaratılması önemli bir yer tutmaktadır. Bireyleri daha üretken kılacak önlemlerle farklı gelir kaynakları yaratmak ve böylece yoksullukla mücadeleye katkı sağlamak mümkündür. Sürekli istihdama ve gelire ulaşamayan bireylerin tamamını ilgilendiren bu durum tarımsal istihdamın yoğunluğu ve kayıt dışılık sorunu göz önünde bulundurulduğunda belirli alt bölgelerde öncelikli sorun haline gelmektedir. Bu çerçevede kırsaldaki istihdama ve gelire sürekli erişemeyen kesimler öncelikli olmak üzere gelirde sürekliliği sağlayacak ve farklı gelir kaynakları yaratacak nitelikte önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, yöresel ve geleneksel ürünlerin üretim, satış ve pazarlanmasının desteklenmesi Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı gelir kaynakları yaratmaya yönelik geleneksel sınai faaliyetlerin desteklenmesi Kırsal kesimde ev eksenli kadın girişimlerinin desteklenmesi Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı kırsal gelir kaynakları yaratmaya yönelik işbirlikleri ve kooperatifleşmenin desteklenmesi Öncelik 8.4 Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. Tedbir 8.4.A Aile ve toplum hizmetlerinin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► 239 Stratejik Önem Kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesini, ihtiyaçlarının karşılanmasını ve yaşam şartlarının iyileştirilmesini sağlayan sosyal hizmetlerin bir ayağı da aile ve topluma yönelik hizmetlerdir. Aile ve topluma yönelik hizmetler; koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini ifade etmektedir. Bölgede aileye ve aileye ilişkin değerlere verilen önemden dolayı geleneksel bağlara dayanan ilişkilerin yoğunluğu gözlemlenmektedir. Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal refahının arttırılmasına yönelik faaliyetler Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Aile ve topluma yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerinin yaygınlaştırılması Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal refahının arttırılması için çalışmalar yapılması Aile eğitimi, aile danışmanlığı vb. aileyi güçlendirici etkinliklerin yaygınlaştırılması Sosyal risklerin yoğun olduğu alanlar başta olmak üzere sosyal hizmetlere erişimin kolaylaştırılması Sosyal dışlanmaya maruz kalmış birey ve gruplar için rehabilitasyon ve sosyal içerme programlarının yaygınlaştırılması Tedbir 8.4.B Çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Çocuk ve gençlik hizmetleri çocukların ve gençlerin her türlü ihmal ve istismardan korunması ile sağlıklı gelişimi için gerekli önleyici ve telafi edici mekanizmaları içermektedir. Çocuk ve genç nüfusun yaşam kalitesini yükseltmek ve geleceğe en iyi şekilde hazırlamak her ülkenin en önemli amaçlarından biridir. Çocuk ve gençlerin yetkin bireylere dönüşmeleri öğrenen bölge olma vizyonu bakımından da önem arz etmektedir. Bölge nüfusunun %45’inin otuz yaş altında olduğu dikkate alınırsa çocuk ve gençlere yönelik sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin kılınması Bölge için önceliklidir. 240 İlgili Müdahale ve Projeler Çocukların korunmaya ve bakıma muhtaç hale gelmesini engelleyici ve öncelikle aileleri yanında bakımını sağlayacak hizmetlerin geliştirilmesi Alternatif aile bakımından yararlandırılamayan korunmaya muhtaç çocuklara aile bakımına en yakın modeller içerisinde bakılmasının desteklenmesi Çocukları her türlü ihmal ve istismardan koruyacak çalışmalara ağırlık verilmesi Gençlik alanında bilgilendirme, rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması Gençlik çalışmaları ve projelerinin desteklenmesi Gençliğin kişisel ve sosyal gelişimini destekleyici imkânlar sağlanması Tedbir 8.4.C Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ve kadına yönelik hizmetlerin arttırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Kişilere yaşamın herhangi bir alanında cinsiyet bazında ayrımcılık yapmak toplumsal kaynaşmanın önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. Bölgede kadınların eğitim ve toplumsal yaşamdaki yerine ilişkin göstergeler iyi olmakla birlikte iş gücüne katılan kadınların oransal azlığı ve çalışanların çoğunluğunun gelir ve güvenceden yoksun oluşu bu konuyu daha da önemli kılmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda bölge genelinde farkındalık yaratacak etkinlikler ile başta eğitimde, istihdamda ve toplumsal yaşamda cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda tüm toplumda farkındalık yaratacak etkinlikler düzenlenmesi Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya dönük önlemlerin alınması İstihdamda ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını amaçlayan faaliyetlerin desteklenmesi Toplumsal yaşamda toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemlerin alınması 241 Tedbir 8.4.D Yaşlı ve engellilere yönelik hizmetlerin ve olanakların geliştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Toplumsal değerler ve diğer etkenler toplumda yaşlı ve engellilere verilen değeri ve yeri belirlemektedir. Yaşlılar ve engelliler toplumun en kırılgan/hassas kesimleri arasında yer almaktadır. Bölge, genel olarak net göç veren bir özelliğe sahiptir. Bu kesimler, çoğu zaman göç eden ailelerin “geride kalanlarını” oluşturmakta; giderek artan sayıları ile Bölgenin demografik yapısı içinde de önemli bir yer işgal etmektedirler. Yaşlı ve engelli bireylerin her tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirmek, aleyhlerine ayrımcılığı önlemek ve ayrımcılıkla mücadele etmek sosyal bir gerekliliktir. Bu nedenle, yaşlıları ve engellileri korumak ve yaşam kalitelerini yükseltmek üzere sosyal hizmetlerin yaygınlaşması Bölge için önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Yaşlı ve engellileri yoksulluktan koruyacak ve yaşam standartlarını iyileştirecek hizmetlerin desteklenmesi Yaşlı ve engellilerin sağlık/bakım hizmetlerine erişimini kolaylaştıracak önlemlerin alınması Kente göç nedeniyle kırsal kesimlerde yalnız kalan yaşlıların yaşam standartlarını yükseltici desteklerin sunulması Engelli bireylerin sosyal yaşama dâhil olabileceği olanakların yaratılması Özel bakım merkezlerinde kaliteli hizmet sunulması için önlemlerin alınması İş yerlerinde engellilerin çalışmaları için gerekli uyumlu hale getirme ve engelli istihdamına ilişkin farkındalık arttırma çalışmalarının yapılması 242 YATAY EKSENLER 4.9 ENERJİ Enerji sektörü, ülkelerin kalkınma politikaları içinde hayati önem taşıyan stratejik bir alan niteliğindedir. Dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi arttırırken, birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların içerisinde en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz güvenliğinin sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karşılayacak alternatif kaynakların bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır. Enerji politikaları genel itibarıyla ulusal ölçekli politikalar olmakla birlikte, yerel düzeyde enerjiyi daha verimli şekilde üretmek ve tüketmek, ayrıca çevreye asgari düzeyde zarar vererek üretim kapasitesini arttırmak mümkündür. Ek olarak Bölgede enerji ihtiyacının sürdürülebilir ve mevcut/potansiyel ihtiyaçlara cevap verecek biçimde karşılanması gerekmekte olup, bu durum altyapı yatırımlarının tamamlanmasıyla da ilişkilidir. Bu eksen, Planda ele alınırken yenilenebilir enerji üretimi ve kullanımının yaygınlaştırılması, geleneksel enerji üretiminde verimliliğin ve kapasitenin arttırılması, tüketimde ise tasarrufun sağlanması temel hedefler olarak belirlenmiştir. Verimin arttırılması kavramı üretimde ve kullanımda verim olarak iki farklı çerçevede değerlendirilmiştir. Üretimde verimin artışı, enerji üretimi artarken girdilerden daha uzun süre istifade edilebilmesidir. Enerji kullanımında verimin artması ise harcanan enerjiden azami seviyede ve sürede istifade edilmesi, enerji kayıplarının azaltılması, birim işin daha az enerji kullanılarak yapılabilmesidir. Üretimde kapasitenin arttırılması ile amaçlanan ise, planın sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu olacak şekilde, gelenekselden ziyade yenilenebilir enerji kaynaklarında üretim kapasitesinin arttırılmasıdır. Geleneksel enerji kaynaklarının kullanımında kapasitenin arttırılması ulusal düzeyde bir politika olup, Plan kapsamında söz konusu kaynakların kullanımına ilişkin stratejiler verimin arttırılması amacıyla sınırlı tutulmuştur. Yenilenebilir enerji kullanımının arttırılması Planda yenilenebilir enerji kaynaklarının üretim açısından arttırılması; ayrıca tüketimde yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla faydalanılması olarak ele alınmıştır. Enerji, küreselleşen dünyada sanayiyi etkilemiş, ulaşım imkânlarındaki gelişme vasıtasıyla ticaretin ve lojistiğin bir parçası olmuş, tarımsal verimliliği arttırarak gıda ve tarım politikalarında önemli bir rol oynamış ve son yıllarda yenilenebilir enerjiyle birlikte çevresel politikaları da ciddi oranda etkilemiştir. Bu etkileşim nedeniyle, “Enerji” ekseni Planda ara eksen olarak yer almıştır. “Sanayi” ekseni gerek mevcut durum gerek politika bazında enerji konusu dikkate alınarak hazırlanmıştır. Buna ilaveten, genel ekonomik ve sosyal görünümde yapılan analizlerde dahi enerjinin önemi ortaya konmuştur. “Ulaşım” ekseninde önerilen stratejilerde enerji fiyatları göz önünde bulundurulmuş; “Çevre” ekseninde enerji kullanımının çevreye duyarlı yöntemleri 243 ele alınmıştır. Ayrıca, ülkenin dış ticaret açığında önemli bir rolü olan enerji ithalatına karşı bu eksende yenilenebilir enerjiye ilişkin stratejiler geliştirilmiştir. Enerji konusu, Türkiye ekonomisinin en büyük darboğazlarından biri olarak önümüzde durmaktadır. Bu darboğazı aşmak için enerji arzını artırmak ve enerji kullanımında tasarrufu artırmaktan başka yol görünmemektedir. Enerji arzında geleneksel kaynakların yanı sıra yenilenebilir enerji kaynaklarının da kullanımı Türkiye’yi enerjide dışa bağımlılıktan kurtaracak yöntemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda enerjiden bahsederken şu amaç belirlenmiştir: Enerjinin nihai tüketiciye sürekli, kaliteli, güvenli, asgari maliyetlerle arzını ve enerji temininde kaynak çeşitlendirmesini esas alarak; yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarını mümkün olan en üst düzeyde değerlendiren, nükleer teknolojiyi elektrik üretiminde kullanmayı öngören, ekonominin enerji yoğunluğunu azaltmayı destekleyen, israfı ve enerjinin çevresel etkilerini asgariye indiren, ülkenin uluslararası enerji ticaretinde stratejik konumunu güçlendiren rekabetçi bir enerji sistemine ulaşılması temel amaçtır. (Madde 784) OKP’deki bu amaca paralel olarak Bölge Planı’nda yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılmasına yönelik öncelik belirlenip bu kapsamda güneş, rüzgar, biyokütle ve jeotermal enerji arzının artırılmasına yönelik stratejiler oluşturulmuştur. Yine aynı amaçta belirtilen enerji israfını aza indirmek düsturu çerçevesinde enerji kullanımında tasarrufun sağlanmasına yönelik hedef belirlenmiştir. Bu hedef çerçevesinde aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması, ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının yaygınlaştırılması gibi tedbirler belirlenmiştir. Ayrıca enerji israfının önemli bir ayağını oluşturan enerji dağıtım altyapısının yetersiz olmasına yönelik enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir önceliği koyulmuştur. Hanelerde ve işyerlerinde farklı enerji türlerinin kullanılması ülkenin ve Bölgenin enerji açığını kapatmada önemli rol oynayacak enstrümanlardan biridir. Bu mekânlarda özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ayrı bir önem arz etmektedir. OKP Madde 429’da enerji sektöründe yüksek büyüme ortamının yaratacağı enerji talebinin zamanında, yeterli düzeyde, güvenli ve düşük maliyetle karşılanabilmesine odaklanılacağı dile getirilmiştir. Ayrıca, ithalata bağımlılığın yüksek olduğu bu sektörde, cari açık sorunu ve arz güvenliği gözetilerek yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami derecede faydalanma yoluna gidilecektir denmektedir. Bu maddenin özellikle son kısmı yani; yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami ölçüde faydalanma yoluna gidilecektir cümlesi hanelerde ve işyerlerinde de farklı enerji türlerinin kullanımını teşvik etmektedir. Bu bağlamda Bölge Planı’nda da hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması tedbiri belirlenmiş; ısınma amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması, tarım işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi, işletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi, işletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur. 244 Öncelik 9.1 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Tedbir 9.1.A Rüzgârdan enerji üretiminin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Rüzgâr enerjisi, kirlilik üretmeyen, girdi maliyeti bulunmayan, yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Bölgede farklı alanlarda rüzgâr enerjisi üretim potansiyeli mevcut olup, bu alanların bazılarında rüzgâr türbini yatırımları hayata geçirilmiştir, bazılarında ise fizibilite ve yatırım çalışmaları devam etmektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına potansiyel olan alanlarda rüzgâr enerjisinin üretiminin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Rüzgâr enerjisi yatırım talebi olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılarak uygun bölgelerde rüzgâr enerjisi santrallerinin kurulması Rüzgâr enerjisi santrallerinin negatif dışsal etkilerinin (gürültü kirliliği, görüntü kirliliği vb.) en aza indirilerek yatırımların planlanması Mevcut rüzgâr enerji santrallerinde verimi ve üretimi arttıracak modernizasyon ve kapasite arttırımı çalışmalarının yapılması 245 Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede rüzgâr enerjisi santrali yatırımlarının yapılabilir olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir. Tedbir 9.1.B Jeotermal enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki yoğun tektonik hareket nedeniyle jeotermal enerji önemli ve öncelikli bir yenilenebilir enerji kaynağıdır. Bölgedeki çok sayıda ilçede jeotermal kaynaklar bulunmakla birlikte, bunların sadece bir kısmı enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahiptir. Bu alanların bazılarında yatırımlar başlamış olup, diğer alanlarda yatırımların yapılabilmesi ve yeni yatırım alanlarının tespiti için fizibilite çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Jeotermal enerji ayrıca seraların, hanelerin veya tesislerin ısıtılması amacıyla da kullanılabilmektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına potansiyel olan alanlarda jeotermal enerjinin kullanımının arttırılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler MTA tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması 246 Jeotermal kaynaklardan konutların ısınması amacıyla da faydalanılmasına yönelik altyapı yatırımlarının yapılması Jeotermal kaynaklardan yapılacak entegre yatırımlarla birden fazla alanda yararlanılmasının sağlanması Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde jeotermal enerji santrallerinin yapılması Mekânsal Dağılım Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede jeotermal enerjiden yararlanılması mümkün olan ilçeler haritada gösterilmiştir. 1. derece öncelikli ilçeler sıcaklık ve debi bakımından yüksek potansiyel arz etmekte olup, doğrudan elektrik üretimine olanak sağlayabilecek ilçelerdir. Tedbir 9.1.C Biyokütleden enerji üretiminin yaygınlaştırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki büyük ölçekli zirai üretim ve canlı varlıklar sebebiyle, enerji dönüşüm süreçleri neticesinde ortaya çıkan biyokütle önemli bir potansiyeldir. Biyokütle enerjisine yönelik olarak Bölgedeki tüm ilçelerde potansiyel bulunmakla birlikte, yatırım yapılabilirlik ve öncelik düzeyleri ilçeler arasında farklılık göstermektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına yatırımların uygulanabilirliği olan alanlarda biyokütle enerjisinin üretiminin arttırılması önceliklidir. 247 İlgili Tedbir ve Müdahaleler Mekânsal önceliklerle sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi olan alanlarda ve işletmelerde detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde biyokütle enerjisi santrallerinin yapılması Proje 4: Biyokütle Enerji Santrali Projesi Mekânsal Dağılım 248 Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve tarım faaliyetlerindeki değişikliklerle revizyonu mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede biyokütle enerjisi santrali yatırımlarının yapılabilir olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir. Tedbir 9.1.D Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Stratejik Önem Hane ve işyerleri bireysel olarak güneş, biyokütle ve rüzgâr enerjisini kullanarak, belirli faaliyet ve ihtiyaçlarda elektrik enerjisi kullanımını azaltabilmekte, enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Bölgede ülke geneline göre daha yüksek düzeydeki kişi başına düşen enerji tüketimi ve yenilebilir enerji kaynaklarındaki potansiyel göz önüne alındığında, kişi veya işletmelerin ısınmalarını sağlamak veya kendileri kullanmak üzere küçük ölçeklerde biyokütle, güneş ve rüzgâr enerjisi kullanımlarının desteklenmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Isınma amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması 249 Tarım işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi İşletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi İşletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi Öncelik 9.2 Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Tedbir 9.2.A Modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yenilenebilir enerjiyle birlikte geleneksel enerji kaynaklarının da değerlendirilmesi bir gerekliliktir. Modern üretim tesislerinin hayata geçirilmesi ve kullanılan teknoloji düzeyinin iyileştirilmesi, gerek verimi arttıracak gerekse çevreye olan olumsuz etkileri azaltacaktır. Bu çerçevede, bölgede hammaddenin bulunduğu veya ihtiyaç duyulan ilçelerde, sürdürülebilirlik ilkesine tezat oluşturmayacak şekilde verimi yüksek ve çevre dostu modern enerji üretim ve dönüşüm tesislerinin yapımı ve mevcut tesislerin modernizasyonu önceliklidir. Bu sayede, var olan doğal kaynaklardan daha uzun süre yararlanılması da mümkün kılınacaktır. Ayrıca enerji üretim tesislerinin atık ve çıktılarından diğer sektörlerde yararlanılacak şekilde entegre tesislerin kurulması diğer sektörlerin girdi maliyetlerini düşürürken tesislerin verimliliğini arttıracaktır. Bu kapsamda bölgede modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması önceliklidir. İlgili Tedbir ve Müdahaleler Linyit santrallerinde teknoloji düzeyinin arttırılarak atıkların azaltılması ve verimin arttırılması Linyit santrallerinde entegre teknolojilerin kullanılarak atıklardan ve buhardan faydalanılması Rezerv bulunan alanlarda yeni ve yüksek teknolojili linyit santrallerinin kurulması 250 Tedbir 9.2.B Dağıtım altyapısının iyileştirilmesi Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Tüm alt bölgeler. Stratejik Önem Bölgenin hızla gelişen ve büyüyen bir bölge olması ve sanayi altyapısına ilişkin yatırımların çoğalmasıyla dağıtım altyapısında sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bölgede elektrik dağıtımının daha etkin gerçekleştirilmesi, dağıtım sürecindeki kayıpların azaltılması, çevre ve görüntü kirliliğinin azaltılması amaçlarıyla Bölge genelinde iyileştirmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede, dağıtım altyapısının iyileştirilmesiyle ilişkilendirilecek hatların yeraltına alınarak yenilenmesi, trafo ve enerji dağıtım merkezlerinin kurulmasına ilişkin stratejiler önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Elektrik dağıtım hatlarının yer altına alınmasına ilişkin yapım çalışmalarının arttırılması Sanayi öncelikli gelişim bölgeleri ve yüksek dereceli hizmet odakları öncelikli olmak üzere, elektrik dağıtım hatlarının modernizasyonu ve ihtiyaç duyulan bölgelerde trafo merkezlerinin kurulması Elektrik kaçaklarının azaltılmasına ilişkin önlemlerin alınmasının ve altyapı çalışmalarının desteklenmesi Tedbir 9.2.C Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda enerji verimliliğinin arttırılması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR 1. ve 2. Kademe İlçeler Uzun (2019 – 2023+) ► Stratejik Önem Enerji tüketiminin gelişme ve yaşam standartlarını etkilemeden azaltılması ancak tasarruf politikalarıyla mümkündür. Bölgede hane ve işyerlerinde az elektrik tüketen makine ve teçhizat kullanılması yoluyla enerji tasarrufuna önem verilmesi gerekmektedir. Zira Bölgede sanayi ve mesken alanlarında enerji tüketimi yüksek düzeydedir. Bu stratejinin etkin şekilde hayata geçirilebilmesi adına öncelikli bir diğer husus ise bu kapsamda farkındalık faaliyetlerinin arttırılması önceliklidir. 251 İlgili Müdahale ve Projeler Aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması Ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının yaygınlaştırılması Ev ve işyerlerinde makine, ekipman ve teçhizatın modernize edilerek kullanılan elektrik miktarının azaltılması Elektrik tasarrufunun sağlanmasına yönelik bilinçlendirme faaliyetlerinin temel eğitim düzeyinde yaygınlaştırılması 252 YATAY EKSENLER 4.10 ULAŞIM İnsanların veya ürünlerin kara, deniz veya havayolu vasıtasıyla taşınması veya köyler, şehirler, ülkeler arasında bir yerden bir yere aktarılması ulaşım veya ulaştırma olarak adlandırılmaktadır. Ulaşım faaliyetlerinde önemli unsurlar; hızlı, aksamayan, konforlu ve güvenli taşımacılığın sağlanmasıdır. Ekonomi ve teknolojideki gelişmeler, insanların ve ürünlerin daha uzun mesafelerde ve/veya daha çok sayıda taşınması ihtiyacını doğurmaktadır. Yolcu taşımacılığı, hareketliliği arttırarak insanların yaşadıkları yer dışındaki bölgelerden mal/hizmet alması ile bu bölgelere mal/hizmet vermeleri açısından önem taşımaktadır. Yük taşımacılığı ise bir yerde üretilen ürünlerin farklı yerlerdeki pazarlara açılmasını sağlayarak ticari ilişkileri geliştirmektedir. Yük taşımacılığına ilaveten ürünlerin pazarlara sunulmadan önce saklanmasını sağlayan lojistik sektörü stratejik bir konumdadır. Türkiye; Asya, Avrupa ve Afrika’nın kesiştiği noktada yer alması itibarıyla birçok ticaret ve ulaşım ağının üzerinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılmış olması içindeki ulaşımla ilgili politikaların zaman ve maliyet açısından çok büyük etkileri olmasını sağlamaktadır. Ayrıca; uzun vadeli ulusal hedefler arasında yer alan ihracat odaklı büyümenin sağlanması için ülke içi kadar ülke dışıyla ulaşımın geliştirilmesi de büyük önem taşımaktadır. Bölge, hem nüfus ve ekonomik yönden büyük şehirler ile önemli limanların yakınında bulunması, hem de önemli ulusal ulaşım ağlarının birçoğunun üzerinde olması itibarıyla stratejik bir konuma sahiptir. Bu yönüyle Bölge, hem insan hareketliliği hem de yurt içi ve yurt dışı piyasalara erişim açısından önemli bir potansiyele sahipken; bu potansiyelin değerlendirilmesi için Bölgenin kendi içinde ve Bölge dışındaki önemli merkezlere bağlantılarının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Karayolu ve demiryolunu içeren kara taşımacılığı, denizyolu taşımacılığı ve havayolu taşımacılığının ele alındığı eksende ulaşımla etkileşim içerisindeki lojistik sektörü de değerlendirilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgenin ulaşım ve lojistik altyapısının geliştirilmesidir. Bu kapsamda erişilebilirliği yüksek ve lojistik altyapısı gelişmiş bir Bölge oluşturma politikası ortaya konmuştur. Ulaşım, ara eksenler içinde yer aldığından, bu strateji kapsamındaki politikalar hem rekabetçilik sarmalındaki, hem de yaşanabilirlik sarmalındaki eksenlerde göz önüne alınmıştır. Erişilebilirliğin arttırılması yaşam kalitesini de, pazarlara erişimi de etkilediğinden “Ulaşım” ekseni yaşanabilirlik ve rekabetçilik sarmallarındaki eksenlerle ilişkilidir. Ayrıca; lojistik altyapısının geliştirilmesi, “Sanayi”, “Tarım” ve “Maden” eksenlerindeki pazarlamaya dönük stratejilerin uygulanmasına katkı sağlayacaktır. Turizm destinasyonlarının işlerliğinin sağlanması için de ulaşım altyapısının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 253 Ulaşım son yıllarda ülke politikalarında en önemli yeri tutan alanlardan biridir; zira ulaşım birçok sektörle ilişki içerisinde olup diğer sektörlerdeki hedef ve amaçların gerçekleştirilmesinde kolaylaştırıcı rol oynamaktadır. Ülke politikalarında ulaştırma alanında son yıllarda en çok önem verilen konular lojistik altyapısının geliştirilmesiyle lojistik maliyetlerin düşürülmesi ve ulaşım altyapısının geliştirilmesidir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda Türkiye’nin lojistikte bölgesel bir üs olmasından bahsedilmekte (Madde 829) ve lojistik maliyetlerin düşürülmesi amaçlanmaktadır. Diğer yandan yük ve yolcu ulaştırma hizmetlerinin etkin, verimli, ekonomik ve emniyetli bir şekilde sağlanması amaçlanmaktadır. Bu amaçlarla paralel olarak Bölge Planı’nda ulaşım ekseninde iki temel hedef belirlenmiştir. Bu hedeflerden birisi erişilebilirliğin artırılmasına yönelik hedeftir. Bu hedef altında mevcut karayolu ağının geliştirilmesi, ulaşımda entegrasyonun sağlanması gibi stratejiler belirlenmiştir. Plan’da ikinci hedef olarak Lojistik altyapısının geliştirilmesi belirlenmiştir. Bu hedef kapsamında lojistik merkezlerin kurulması ve yeni demiryolu hatlarının yapılması gibi stratejiler belirlenmiştir. Karayolu ağı bir ülkenin ulaşım ağının belkemiğini oluşturan bir faktördür. Karayollarından hem mevcut ağın iyileştirilmesi hem de yeni karayolu ağları yapılması ulaşımın sorunlarını azaltmak açısından oldukça önemlidir. OKP Madde 838’de karayollarında; önleyici bakım kavramının esas alındığı ve bakım-onarım hizmetlerinin zamanında ve yeterli düzeyde karşılanmasını temin edecek etkin bir üstyapı yönetim sistemi tesis edilecektir. Bakım ve onarım hizmetlerinin ağırlıklı olarak özel kesim marifetiyle yürütülmesi için gerekli hukuki ve kurumsal düzenlemeler hayata geçirilecektir denmektedir. Bu madde ile paralel olarak Bölge Planı’nda mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi tedbiri oluşturulmuş olup bu tedbir altında gerekli müdahaleler oluşturulmuştur. Bölge’de son yıllarda çeşitli alanlarda ulaşım yatırımları gerçekleştirilmektedir. Bu ulaşım yatırımlarından en üst düzeyde verim alabilmek için bu ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması büyük önem arz etmektedir. OKP Madde 835’te ulaştırma koridorlarında uygun hacim ve mesafelerde en avantajlı ulaşım türü belirlenerek, bu kapsamda denizyolu ve demiryolu taşımacılığının özendirilmesi ve kombine taşımacılık imkânlarının geliştirilmesinden bahsedilmektedir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 647’de özellikle yük taşımacılığında tek ulaştırma türünden çok kombine/multimodal/intermodal sistemlerden yararlanılması ve karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu türlerinin birlikte hizmet sunmaları sağlanacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı’nda ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve tedbir altında da ilgili müdahaleler belirlenmiştir. Lojistik merkezler lojistik faaliyetlerin optimum şekilde gerçekleştirildiği, lojistik maliyetlerin minimuma indirildiği, ve bu faaliyetlerin en hızlı şekilde gerçekleştirildiği yerlerdir. Lojistikte önemli bir üs olunması için lojistik merkezler en temel koşullardan biridir. OKP Madde 829’da Türkiye’nin lojistikte bölgesel bir üs olması sağlanarak; lojistik maliyetin düşürülmesi, ticaretin geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması temel amaçtır denmektedir. Bu bağlamda Bölge Planı’nda da lojistik altyapısı iyileştirilecektir önceliği altında Lojistik merkezlerinin kurulması 254 tedbiri belirlenmiştir. Bu tedbir altında da bazı yerlerde lojistik ihtisas OSB kurulması, lojistik köylerin yapılması gibi müdahale ve projeler oluşturulmuştur. Öncelik 10.1 Bölgede erişilebilirlik arttırılacaktır. Tedbir 10.1.A Mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki temel ulaşım ağı karayollarıdır. Bölge genelinin ve il/ilçelerin erişilebilirlik düzeyinin yükseltilmesi için birinci öncelik karayolu ağının iyileştirilmesidir. Planda az gelişmiş yerleşim merkezlerine yönelik temel yaklaşım, bu merkezlerin büyüme odaklarıyla olan ilişkilerinin arttırılarak büyüme ivmesi kazanmalarıdır. Bu çerçevede ulaşım süre ve kalitesinin iyileştirilmesi gerekmekte olup; sıkıntı yaşanan veya geliştirilmesine ihtiyaç duyulan güzergâhlarda yol kalitesinin arttırılması, güzergâhların düzeltilmesi, taşıma kapasitesinin arttırılması, kaplamanın iyileştirilmesi ve şerit genişliğinin düzenlenmesi önceliklidir. Öncelikli yollar belirlenirken Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını azaltmak amacı kapsamında belirlenen ilçeler arası yakınsama politikaları dikkate alınmıştır. İlgili Müdahale ve Projeler Kütahya-Gediz-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Akhisar-Salihli-Sarıgöl yolunun çalışmalarının tamamlanarak yolun duble yol haline getirilmesi ve yol kalitesinin arttırılması Simav-(Pazarlar/Şaphane)-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Simav-Balıkesir yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Salihli-Köprübaşı-Demirci yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Uşak-Eşme yolunun kalitesinin arttırılması Uşak-Ulubey yolunun kalitesinin arttırılması Domaniç-Tavşanlı yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Afyonkarahisar-İhsaniye-Gazlıgöl yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Altıntaş-Gediz yolunun kalitesinin arttırılması 255 Karahallı-Sivaslı-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Hocalar-Sandıklı yolunun kalitesinin arttırılması Gördes-Akhisar yolunun kalitesinin arttırılması Tavşanlı-Simav-Selendi yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması Harita 53 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı Tedbir 10.1.B Ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması Kısa (2014-2018) TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgeyi de etkileyecek olan ulusal otoyol ve hızlı tren yatırımları, inşaatı tamamlanan Zafer Havaalanı, yeni karayolu yapım ve iyileştirme çalışmaları, önerilen demiryolu güzergâhları gibi farklı yatırımlar değerlendirildiğinde, bunların Bölgenin erişilebilirlik düzeyine olan katkılarının maksimize edilmesi amacıyla entegrasyon ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Söz konusu entegrasyonun sağlanabilmesi amacıyla Bölgede ihtiyaç duyulan nokta ve güzergâhlarda ek yatırımlar yapılması veya ek hizmetler sunulması önceliklidir. 256 İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanının hızlı tren-otoyol ve konvansiyonel demiryolu entegrasyonlarının sağlanması Hat üzerinde yer alan ilçelerde hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak şekilde hızlı tren istasyonlarının yapılması Hat üzerinde yer alan ilçelere hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak şekilde otoyol çıkışları verilmesi Hızlı tren duraklarının bulunduğu noktalarda konvansiyonel demiryolu hatları ile entegrasyonların sağlanması Çandarlı Limanı ile konvansiyonel demiryolu hatlarının entegrasyonunun sağlanması BALO projesi kapsamında Bandırma limanıyla konvansiyonel demiryolu hatlarının entegrasyonunun sağlanması Tedbir 10.1.C Havaalanlarının etkinliğinin arttırılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgede yer alan 2 sivil havaalanının etkinliğinin arttırılması, yurt dışı ve metropol bağlantılarının geliştirilmesi açısından önemlidir. Bu bağlantıların geliştirilmesi, bölgenin sosyoekonomik gelişimine de doğrudan katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, Uşak Havaalanı’nın 12 ay çalışabilir hale gelmesi, Zafer Havaalanında ise uçuş yapılan nokta sayısının artması ile yeni firmaların ve hizmetlerin çekilebilmesine yönelik faaliyetler önceliklidir. Bu stratejinin hayata geçirilmesi kendi başına bir öncelik olmayıp, ilgili diğer rekabetçilik eksenindeki stratejilerle koordinasyon içerisinde değerlendirilmesi önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanının lojistik ve kargoculuk hizmet altyapısının iyileştirilmesi Zafer Havaalanı çevresinde otoyol, hızlı tren ve havaalanının yaratacağı yüksek erişilebilirlikten yararlanabilecek uluslararası fuar ve kültür merkezi, tema parkı benzeri kullanımların geliştirilmesi Havaalanları bünyesinde yolculara verilen hizmetlerin çeşitlendirilmesi Zafer Havaalanı bünyesinde gümrük kurulması Havaalanlarına toplu taşıma bağlantılarının güçlendirilmesi, hat sayı ve sıklığının arttırılması 257 Zafer Havaalanı-Uşak Havaalanı arasında uzun vadede işbirliği geliştirilerek her iki havaalanının da hizmette kalmasının sağlanması Zafer Havaalanı bünyesinde hava taşıtları bakım ve onarım merkezi kurulmasına yönelik çalışmalar yapılması Öncelik 10.2 Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. Tedbir 10.2.A Lojistik merkezlerinin kurulması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Kısa (2014-2018) Orta (2019-2023) Uzun (2019 – 2023+) ► ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Yükün karayolundan demiryoluna yöneltilmesi, sanayi kuruluşları için maliyetlerin düşürülmesi, depolama alanları oluşturulması, satış ve temin olanaklarının arttırılması, kent içi ulaşımın düzenlenmesi açısından lojistik merkezlerinin kurulması önemlidir. Lojistik merkezleri, sanayi altyapısının oluşturulması ve geliştirilmesi bakımından da bir gerekliliktir. Bu çerçevede, gereklilik görülen alanlarda lojistik merkezlerinin kurulması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Afyonkarahisar ili Merkez ilçede yurt içi dağıtım merkezi olarak işlev görecek, kara, hava ve demiryolu aktarma merkezi niteliğine de haiz Lojistik İhtisas OSB kurulması Kütahya ili Merkez ilçede, bölgesel dağıtım merkezi olarak işlev görecek, firmaların yurt içi ve yurt dışı lojistik faaliyetlerini gerçekleştirebilecekleri karayolu-demiryolu lojistik köyü kurulması Uşak ili Merkez ilçede, TCDD tarafından da planlanan konsolidasyon merkezi niteliğindeki lojistik köyün kurulması Manisa Organize Sanayi Bölgesi içerisinde yer alan lojistik merkezinin geliştirilerek dış ticaret ağırlıklı firmaların lojistik faaliyetleri için kullanacağı dış ticaret lojistik merkezi kurulması Tavşanlı ilçesi ve çevresindeki madencilik, sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Turgutlu ilçesindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik, Kemalpaşa Lojistik Merkezi ile koordineli faaliyet gösterecek depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması 258 Salihli ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Akhisar ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması Proje 12: İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi Tedbir 10.2.B Yeni demiryolu hatlarının yapılması TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ Orta (2019-2023) Kısa (2014-2018) Uzun (2019 – 2023+) ● ÖNCELİKLİ ALANLAR Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır. Stratejik Önem Bölgedeki yük nakliyatı bakımından temel strateji taşımacılığın karayollarından demiryollarına yönlendirilmesidir. Hızlı tren hatları ulusal çaplı yatırımlar olduğundan bölge planı kararları kapsamı dışında bırakılmış olup, Bölgede geleneksel demiryolu hatlarının da yolcu taşımacılığından ziyade yük taşımacılığında kullanılması politikası geliştirilmiştir. Bu çerçevede, lojistik merkezi, liman ve sanayi bağlantısını göz önünde bulunduracak şekilde demiryolu hatlarının yapılması önceliklidir. İlgili Müdahale ve Projeler Zafer Havaalanı ile Dumlupınar ve Kütahya ilçeleri arasında demiryolu bağlantısı kurulması Uşak-Gediz demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Uşak-Karahallı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Tavşanlı-Emet demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Akhisar-Salihli ve Alaşehir-Denizli demiryolu bağlantıları için ön çalışma yapılması Soma-Çandarlı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması Demiryolu bulunan ilçelerdeki organize sanayi bölgelerine demiryolu bağlantısı yapılması 259 Harita 54 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı 260 5. UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER 261 5.1 SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR Plan kararlarını ve ilkelerini uygulayacak veya uygulanmasına katkı sağlayacak paydaşlar, 8 temel kategoride ele alınmaktadır: Sivil Toplum Kuruluşları Meslek Kuruluşları Valilikler ve Kaymakamlıklar Yerel Yönetimler Bakanlıkların Taşra Teşkilatları Üniversiteler Eğitim Kurumları Medya Sivil Toplum Kuruluşları (STK’lar): Planın doğru ve etkin şekilde uygulanması için beşeri ve sosyal sermayenin rolü kritik olup bu bağlamda kilit yapılardan biri de STK’lardır. STK’lar etkin şekilde faaliyet gösterdikleri sürece eğitimden sağlığa; sosyal yaşamdan dezavantajlı gruplara kadar geniş bir yelpazede sosyal politikanın uygulanmasına katkı sağlamaktadırlar. Bu doğrultuda, STK’ların geniş ve katılımcı bir üye tabanına sahip olması, mali kaynaklarının sürekli ve yeterli olması ve profesyonel şekilde yönetilmeleri gerekmektedir. Bölge Planı, bir taraftan Bölgedeki STK’ların yukarıda bahsedilen alanlarda kapasitelerini güçlendirmelerini ve sayılarının artmasını hedeflerken; diğer taraftan Planın uygulama sürecine katılımlarının artmasını sağlayacaktır. Bu sayede sosyal sermaye en etkin şekilde harekete geçirilecektir. STK’lar hem ürettikleri hizmetle fayda sağlayacak; hem de sosyal faaliyetlere katılma noktasında toplumda farkındalığı arttıracaklardır. Meslek Kuruluşları: Özel sektörün örgütlenmesi ve temsili ile ilgili olarak çeşitli kurumlar mevcuttur. Bunlar arasında ticaret/sanayi odaları, borsalar, meslek odaları, iş dernekleri, kooperatifler, üretici ve yetiştirici birlikleri yer almaktadır. Bu yapıların pek çoğunun kendine özgü bir mevzuatı ve kamu nitelikleri bulunmaktadır. Gerek yönetim gerek sekretarya düzeyinde ilgili kuruluşların Planın genel içeriğine, ilke ve kararlarına hâkim olmaları büyük önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, söz konusu kuruluşların kendi üyelerini planın uygulama sürecine katılım ve katkıda bulunmaları için bilinçlendirmeleri ve organize etmeleri önemlidir. Ayrıca, bu kuruluşların üyeleriyle güçlü bir iletişim altyapıları bulunmakta olup; bu altyapı paydaşlarla iletişimi Planın uygulanması sürecinde etkin ve hızlı kılacaktır. Söz konusu kuruluşlar, iş gücü piyasası aktörleri arasında sosyal diyaloğun başlamasına ve piyasaya ilişkin olarak alınacak tedbirlerin işbirliği içinde uygulanmasına katkı sağlamaları bakımından oldukça kritiktir. Valilikler ve Kaymakamlıklar: Valiler ve Kaymakamlar illerde ve ilçelerdeki en büyük mülki amirlerdir. Valiler devletin, hükümetin ve tek tek bakanlıkların illerdeki temsilcisi iken Kaymakamlar görev yaptıkları ilçelerde hükümeti temsil ederler. İl genelinde Valiliklerin ilçelerde ise Kaymakamlıkların yönlendirici ve koordine edici rollerinden dolayı bu makamların Planın uygulanma safhasındaki başarısına doğrudan etki etmesi beklenmektedir. Zira Plan, 262 kamu kurumlarının stratejilerinde ve faaliyetlerinde esas almak zorunda oldukları bir doküman olup Valiliklerin bu anlamda kamu idarelerini yönlendirmesi uygulama aşamasını önemli ölçüde etkileyecektir. Buna ek olarak, Planda yer alan alt bölge düzeyindeki strateji ve tedbirlerin uygulanması bakımından Kaymakamlıkların ilçelerdeki rolü önem arz etmektedir. Özellikle sosyo-ekonomik olarak az gelişmiş veya gelişmekte olan ilçelerde mülki amir sıfatı ile Kaymakamların Planın uygulanmasına sağlayacağı katkı kırsal kesimde istenilen gelişmenin sağlanması için gerekli görülmektedir. Yerel Yönetimler: Planın uygulanması esnasında belediyeler ve il özel idareleri görev ve sorumlulukları gereği önemli rol oynayacak olan kurumlardır. Belediyeler ve İl Özel İdareleri il ölçeğinde birçok iktisadi ve sosyal faaliyetleri yapmakla yükümlüdürler. İlin imar, su, kanalizasyon, kentsel altyapı çevre ve çevre sağlığı, çevre düzeni planları, gençlik ve spor vb. alanlarda söz konusu kurumlar görev ve sorumluluklarını yerine getirmektedirler. Planın eksenleri ve bu kurumların görev ve sorumlulukları karşılaştırıldığında birbiriyle örtüşen bir tablo ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, İl Özel İdareleri ve Belediyelerin yaptıkları stratejik plan ve yatırım ve çalışma programlarının Bölge Planına uygun olma zorunluluğu nedeniyle Planın uygulama safhasında her iki kurumla da eşgüdüm halinde çalışmak önem ihtiva etmektedir. Bu şekilde Planın hedeflediği sonuçlar yerelde elde edilebilecektir. Bakanlıkların Taşra Teşkilatları: Yerel kapasiteyi teşkil eden temel unsurlar arasında Bakanlıkların taşra teşkilatları gelmektedir. Bunlar merkezi bürokrasinin yereldeki birimleri olan bölge, il ve ilçe müdürlükleridir. Söz konusu kurumlar kendi alanlarında uzmanlaşan ve uzmanlık hizmeti sunan; buna paralel olarak da önemli sayıda teknik personel barındıran kuruluşlardır. Taşra teşkilatları büyük ölçüde kendi merkezi teşkilatlarının güdümünde ve merkezden belirlenen politikalar çerçevesinde hizmet sunmaktadır. Paydaş açısından en kritik hususlardan bir tanesi söz konusu teşkilatların merkezi politikalar ile yereldeki faaliyetler arasında aracı kurumlar olmasıdır. Bu rolüyle, Planın hazırlık aşamasında önemli girdiler sağlayan taşra teşkilatları; uygulama aşamasında da, merkezi politikaların yerelin özgün dinamiklerini göz önünde bulundurarak uygulanması ve iki yönlü bir etkileşimin sağlanması noktasında kritik unsurlar olacaktır. Bu çerçevede, taşra teşkilat yöneticilerinin Planda yer alan genel ilkelere ve kendilerini ilgilendiren hedef ve stratejilere hâkim olmaları elzemdir. Yöneticiler, kendi kilit teknik personelini de bu doğrultuda eğitmeli ve farkındalıklarını üst düzeye çıkarmalıdır. Planın uygulama sürecinde söz konusu kurumların teknik ve analitik görüş ve geri bildirimlerine ihtiyaç duyulacaktır. Üniversiteler: Her ilde bir tane (Afyon Kocatepe, Dumlupınar, Celal Bayar ve Uşak Üniversiteleri) olmak üzere Bölgede 4 üniversite mevcuttur. Bölge üniversiteleri çeşitli eğitim programları, geniş öğretim ve öğrenci kadroları ile önemli bir bilimsel kapasiteyi barındırmaktadır. Üniversiteler başta Ar-Ge ve yenilik süreçleri olmak üzere üniversite-sanayi işbirliği sürecinin kilit aktörleridir. Bu bakımdan Planın uygulanması açısından yadsınamaz bir önem taşımaktadırlar. Başta özel sektör ile kuracakları işbirlikleri olmak üzere, üniversitelerin kamu ve sivil toplum ile iç içe olmaları elzemdir. Bunun için üniversitelerin kurumsal düzeyde ortaya koyacağı çalışmalar kadar, akademisyenlerin bireysel çalışmaları da önemlidir. 263 Akademisyenlerin özel sektör başta olmak üzere toplumun farklı kesimleri ile yürütecekleri projeler; bilgi çoğaltım süreçlerinin çeşitlenmesi ve artmasına büyük ivme kazandıracaktır. Planın üniversitelerde yalnızca üst yönetim seviyesinde değil; bölüm başkanlıkları düzeyinde de bilinmesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Akademisyenlerin ilgili çalışmalarında Planı referans alması ve Plana atıf yapması; Planın hem uygulanması hem de tanınırlığının artması bakımından önemlidir. Eğitim Kurumları: Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı başta mesleki ve teknik liseler olmak üzere tüm eğitim kurumlarını, halk eğitim merkezlerini, üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerini ve özel eğitim kurumlarını ayrı bir başlık altında değerlendirmek gerekmektedir. Bu kurumlar Planın uygulanması için gerekli olan beşeri sermayenin yetiştirilmesi ve geliştirilmesinde kritik unsurlardır. Eğitim müfredatı ve uygulaması ulusal düzeyde belirlense de özellikle mesleki ve teknik liselerin yereldeki rolü oldukça önemlidir. Özel sektörün ihtiyaç duyduğu iş gücünü yetiştirmek için meslek liselerinin yereldeki ihtiyaçlar odağında yapılanmaları ve yerel aktörlerle iletişim ve etkileşim halinde olmaları önemlidir. Bu nedenle başta Milli Eğitim Müdürlükleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlardaki idareciler olmak üzere okul müdürlerinin Plan hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının etkinliği ve işlevi, eğitim bürokratları, Ajans yetkilileri ve iş gücü piyasası temsilcileri arasında sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi gereken bir husus olarak ön plana çıkmaktadır. Hayat boyu öğrenme olgusunun önem kazanmasıyla; halk eğitim merkezleri, sürekli eğitim merkezleri ve özel eğitim kurumlarının rolleri daha önemli hale gelmiştir. Bölgedeki mevcut iş gücünün değişen sosyoekonomik koşullara uyumlu hale gelmesi, mesleki becerilerin geliştirilmesi ve yenilerinin kazandırılması için söz konusu kurumların etkin ve verimli bir işleyişe sahip olması Planın başarısına da katkı sağlayacaktır. Medya: Planın uygulama aşamasında katılımı ve farkındalığı arttırmak adına medya kilit aktörlerden biridir. Bu çerçevede, ilk olarak yerel basını dikkate almak gerekir. Yerel basın unsurları arasında yerel gazeteler, yerel televizyon kanalları, radyo kanalları ve internet siteleri (haber portalları) yer almaktadır. Bilgi toplumuna dönüşürken, yerel medyanın bilgilendirme ve farkındalığı arttırma yönündeki kapasitesi paydaşların Planı sahiplenmesi ve uygulanmasına katkıda bulunması bakımından oldukça önemlidir. Benzer şekilde, Planda yer alan hedef ve stratejiler ile Plan kapsamında alınacak tedbirlerin yerel basında kapsamlı şekilde işlenmesi kalkınmanın toplum geneline yayılmasına katkı sağlayacaktır. Plana ilişkin Bölge genelinde farkındalık yaratılması, Planın uygulama sürecinde geri bildirimlerin alınmasını kolaylaştıracaktır. Yerel basının ötesinde, Planın bölgesel ve ulusal düzeyde yayın yapan medya kuruluşlarında yer alması, gerek diğer bölgelerle koordinasyon açısından gerek Ajansın Plan güdümünde gerçekleştirdiği çok boyutlu kalkınma çalışmalarının daha iyi anlaşılması açısından önem arz etmektedir. Bu çerçevede, başta yerel basın organlarının yönetici ve çalışanları olmak üzere tüm basın mensupları ile etkin ve sürekli bir iletişim elzemdir. Yerel basının Plana atıf yapabilmesi, Planın önemine dikkat çekmesi ve Plan 264 kapsamında yapılacak müdahaleleri aktarabilmesi ile paydaşlar Bölge genelindeki çalışmalara ilişkin bilgi ve farkındalık sahibi olacaklardır. 5.2 PROJE ÖNERİLERİ Bölgedeki önemli öncelik, ihtiyaç ve potansiyelleri göz önüne alındığında, öne çıkan proje önerileri aşağıda listelenmektedir. P1. Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi P2. Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB’leri Kurulması Projesi P3. Termal Seracılık Merkezi Projesi P4. Biyokütle Enerji Santrali Projesi P5. Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi P6. Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi P7. Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması Projesi P8. Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi P9. İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi P10. İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge, Tasarım ve Markalaşma Merkezi Projesi P11. İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi P12. İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi P13. Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi P14. Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi P15. Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi P16. Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi P17. Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları Projesi P18. Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Söz konusu proje önerilerinin muhtemel yerleri, amaçları, tanımları, faydalanıcıları, uygulayıcıları, uygulama alt bileşenleri ve tahmini finansman ihtiyaçlarına ilişkin bilgiler ise aşağıda bulunmaktadır. 265 Proje Adı Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi Proje Yeri Çavdarhisar - Kütahya Projenin Amacı Aizanoi Antik kazandırılması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Kentinin restore edilerek Kütahya turizmine Proje Kütahya’daki kültür ve inanç turizmi potansiyeline ciddi bir katkıda bulunacaktır. Aizanoi Antik Kenti’ndeki Zeus tapınağı, dünyadaki tek stadyumlu tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu cadde, antik köprüler, agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal alanı, nekropoller, su yolları ve kapı yapıları tarih ve inanç turizmi açısından yüksek potansiyel arz etmektedir. Bu yapısıyla Aizonai’nin restorasyonu Bölge’ye turist çekme açısından büyük öneme haizdir. Hâlihazırda Aslanapa-Altıntaş yolunun İl Özel İdaresi’nce yapılmasının ardından Zafer Havalimanı’na mesafenin 55 kilometreye düşmesi de Bölge dışından turist çekilmesinde etkili olacaktır. Söz konusu turistlerin Bölge içindeki diğer turistik alanları da ziyaret etmesi ile Bölge’nin turizm gelirleri artacaktır. Projeyle yerli ve yabancı turistler Bölgeye çekilecektir. Turist sayısının artmasıyla birlikte Çavdarhisar özelinde Kütahya esnafı ve turizm işletmeleri de projeden faydalanacaktır. Kütahya Valiliği, Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Çavdarhisar Kaymakamlığı, Çavdarhisar Belediyesi Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri Zeus tapınağı, dünyadaki tek stadyumlu tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu cadde, antik köprüler, agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal alanı, nekropoller, su yolları ve kapı yapıları gibi yapıların restorasyonudur. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 8 Milyon TL olarak 266 Proje Adı Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB’leri Kurulması Projesi Proje Yeri Altıntaş - Kütahya, İhsaniye - Afyonkarahisar, Soma - Manisa Projenin Amacı Belirtilen ilçelerde üretim kapasitesini artıracak OSB’lerin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin amacı ilçelerdeki üretim kapasitesini artıracak ve firmaların daha iyi ve kaliteli üretim yapmasını sağlayacak OSB’ler kurmaktır. Ayrıca bu OSB’lerde atık su arıtma ve diğer arıtma tesislerinin bulunmasıyla temiz ve çevreci üretim noktasında bir merhale daha alınmış olacaktır. Yine kurulacak OSB’ler sayesinde ilçelerde sanayinin etkinliği artırılacak ve düzenli kent yerleşmesinin sağlanması adına bir adım daha atılmış olacaktır. Firmaların enerji, ulaşım, hammadde gibi sorunları bu OSB’ler sayesinde daha kolay olacağı için firmalar daha maliyet etkin çalışabileceklerdir. Ayrıca bu OSB’ler sayesinde Bölge’ye doğrudan yabancı yatırımların çekilmesi daha kolay olacaktır. Projeden belirtilen ilçelerdeki hem firmalar hem de çalışanlar faydalanacaktır. Ayrıca firmaların üretim kapasitesinin artması sayesinde bu ilçelerde ikamet edenleri istihdamı artacak ve ticari canlılığın esnaflara olumlu etkileri olacaktır. Bilim Sanayi Teknoloji İl Müdürlükleri Altıntaş, İhsaniye ve Soma Kaymakamlıkları Altıntaş, İhsaniye ve Soma Belediyeleri Kütahya ve Soma Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri OSB yönetim merkezi, atık su arıtma tesisi, tehlikeli atık yönetim sistemi, haberleşme altyapısı, temel altyapı (elektrik, su, kanalizasyon) ve OSB ulaşım altyapısıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı OSB başına yaklaşık 60 Milyon TL (Kamulaştırma bedeli hariç) olarak öngörülmektedir. 267 Proje Adı Termal Seracılık Merkezi Projesi Proje Yeri Banaz - Uşak, Bolvadin - Afyonkarahisar, Sandıklı - Afyonkarahisar, Simav - Kütahya Projenin Amacı Bölge’deki termal enerji olanaklarını kullanıp Bölge’yi bir termal sera merkezi haline getirecek merkezlerin oluşturulması Projenin Gerekçesi Projenin amacı belirtilen her ilçe için 100 dekarlık alanda, yüksek tünel ile kemerli ve çok gözlü sera, damla sulama sistemi, termal örtü, ısıtma sistemi ve soğutma sistemi kurularak üretilen ürünlerin verimi ve kalitesini artırmaktır. Bu sayede üretimdeki emek yoğunluğu azaltılacak, doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecek, enerji, zirai ilaç ve kimyasal madde kullanımında tasarrufa gidilecektir. Ayrıca, üniversite öncülüğünde bir araştırma merkezi kurularak verim ve kalite yönünden daha üstün olan hibrit çeşitlerin genetik araştırmaları yapılacak, tohum ve fide üretimi ile topraksız tarım uygulamaları geliştirilecektir. Proje ile tarım sektöründe üretilen katma değerde artış sağlanacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projenin faydalanıcıları Bölge’deki tarım ve gıda firmaları ile esnaf ve halktır. Projenin Uygulayıcıları Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Kaymakamlıkları Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Belediyeleri Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Ziraat Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri yüksek tünel, kemerli ve çok gözlü sera, damla sulama sistemi, termal örtü, ısıtma sistemi ve soğutma sistemidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı her bir tesis için yaklaşık 12 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 268 Proje Adı Biyokütle Enerji Santrali Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Manisa Projenin Amacı Bölgedeki enerji arzının arttırılması için biyokütle enerji santrali kurulması Projenin Gerekçesi Proje Bölge’nin ve Türkiye’nin enerji darboğazını aşmasına yardımcı olacaktır. Biyokütle enerji santrali sayesinde son yıllarda ısınmada daha az kullanılmasından dolayı fiyatı azalan odunun tekrar ekonomiye kazandırılması sağlanacaktır. Kurulacak tesiste organik atıkların yanı sıra bitkisel yağ atıkları, tarımsal hasat artıkları dâhil olmak üzere, tarım ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden katı, sıvı ve gaz halinde yakıt elde edilecektir. Buna ek olarak bu santralde evsel atıklar da değerlendirilecek böylece bu atıkların çevreye verdiği zarar minimuma indirilecek ve bu atıklar ekonomiye kazandırılmış olacaktır. Ayrıca Bölge’de yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetlere bağlı atıklardan kaynaklanan hayvan dışkıları da biyokütle santralinde enerjiye dönüştürülebilecek ürünlerdendir. Projenin Faydalanıcıları Projeden enerji, tarım, geri dönüşüm, ormancılık ve odun ürünleri alanında faaliyet gösteren firmalar faydalanabilecektir. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri enerji üretim, depolama ve dağıtım ekipman ve teçhizatlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Afyonkarahisar Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Manisa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Orman Bölge Müdürlüğü Tarımsal Üretici Birlikleri ihtiyacı yaklaşık 10 Milyon olarak 269 Proje Adı Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar-Merkez, İhsaniye - Afyonkarahisar, Kütahya-Merkez, Altıntaş - Kütahya Projenin Amacı Bölgesel fuar ve kongre merkezinin yapılması Projenin Gerekçesi Proje ile Bölge’nin kongre ve iş turizmi merkezlerinden biri olması için büyük adım atılacaktır. Projede fuar alanı ve sergi alanları, büyük toplantı odaları, özel görüşme odaları, iş adamlarına yönelik birebir iş görüşmelerinde kullanılmak üzere her türlü donatıya sahip toplantı odaları olacaktır. Bu sayede Bölgedeki işi dünyası ile Bölge dışındaki işletmeler arasındaki etkileşim artacak ve Bölgenin bu alandaki ihtiyacı giderilecektir. Ayrıca fuarların Bölgede düzenlenmesi ile hem diğer şehirlerin Bölgeye tanıtılması, hem de Bölgedeki şehir ve kültürlerin Bölge dışına tanıtılması sağlanacaktır. Bu yolla Bölgenin bilinirliği artacak ve Bölgenin dışıyla ticari ilişkiler geliştirilecektir. Projenin Faydalanıcıları Projeden turizm acentaları, AVM’ler, bölge esnafı, yöresel ürün satıcıları özelinde tüm Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri fuar alanı, sergi alanı, toplantı odaları, iş bağlantı ve görüşme odaları, konferans salonlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı 7 Milyon TL olarak öngörülmektedir. Afyonkarahisar-Kütahya Afyonkarahisar-Kütahya Afyonkarahisar-Kütahya Afyonkarahisar-Kütahya İl Özel İdareleri Belediyeleri Ticaret ve Sanayi Odaları İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 270 Projenin Adı Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak Projenin Amacı Bölgesel çapta hizmet verecek maden, kimya ve metal olmayan mineral ürünler araştırma enstitülerinin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin gerekçesi Bölge içi ve Bölge dışı tüm firma ve kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyaç duyduğu laboratuvar ve analiz hizmetlerinin verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Enstitüde hem ürünlerin analizi yapılacak hem de katma değerli ve uç ürünlerin geliştirilmesi ve üretimine yönelik çalışmalar yapılacaktır. Bu merkezlerde çalışanlar da koordineli bir biçimde çalışarak bu alanlarda ortak gerçekleştirilecek projelerde birlikte çalışacaktır. Bu sayede bölgesel bir sinerji oluşacak ve Bölge’nin üretim ve sanayi altyapısı, Bölge’deki yerelleşmiş maden, metalik olmayan mineral ürünler ve kimya gibi sektörler vasıtasıyla geliştirilecektir. Araştırma merkezleri üniversitelerle işbirliği içerisinde çalışarak karşılıklı olarak birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı araştırma ve analizlerle kendi finansmanını sağlayacak olan bu merkezler zaman içerisinde farklılaşarak yeni laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam edecektir. Bu sayede Bölgede önemli bir potansiyel olarak yer edinmiş yeraltı kaynaklarının ekonomik değere dönüştürülmesinin önü açılacak ve Bölge firmalarının araştırma ve analiz ihtiyaçları karşılanacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projeden Bölge’de gıda, kimya, maden, enerji, tarım sektöründe faaliyet gösteren birçok firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan birçok kamu kurumu faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri enstitülerde kullanılacak laboratuvar makine ve ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman ihtiyacı enstitü başına yaklaşık 8 Milyon TL olarak öngörülmektedir. İl Özel İdareleri İlgili Belediye Başkanlıkları Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri Ticaret ve Sanayi Odaları 271 Proje Adı Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Uşak Projenin Amacı Afyonkarahisar ve Uşak illerinde teknoloji geliştirme bölgelerinin kurulması Projenin Gerekçesi TR33 Bölgesi ülke genelinde teknoloji geliştirme bölgesi bulunmayan 9 Düzey-2 Bölgesinden biridir. Bölgedeki ihtiyacı karşılamak ve illerdeki ekonomik uzmanlaşmaları değerlendirmek amacıyla ortak teknoloji geliştirme bölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu amaçla illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknopark alanları oluşturulacaktır. İhtisaslaşma alanları açısından Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde gıda ve mermer, Uşak Üniversitesi’nde deri ve tekstil öncelikli olacaktır. Söz konusu tesisler ilk etapta 3’er bin metrekarelik alanlarda faaliyet gösterecek ve 500’ün üzerinde nitelikli personel istihdam edilecektir. Böylece Bölgedeki firmalar ile üniversiteler arasındaki işbirliklerinin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi imkânı sağlanacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projeden bölgedeki gıda, mermer, maden, kimya, deri, tekstil, enerji sektöründeki firmalar, üniversiteler ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak Üniversitesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Afyonkarahisar ve Uşak İl Müdürlükleri Afyonkarahisar ve Uşak Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme bölgesi alanlarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 20 Milyon TL olarak 272 Proje Adı Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi Proje Yeri Bölge geneli Projenin Amacı Dünyada öne çıkmış uzmanların Bölge’ye çağırılarak sektördeki öne çıkan ve büyük firmalara danışmanlık verilmesi suretiyle teknoloji ve bilgi transferinin sağlanması. Projenin Gerekçesi Projenin gerekçesi Bölge’deki teknolojik ve yönetimsel bilgi düzeyinin artırılması ve Bölge’ye teknik uzmanlık (know-how) düzeyinin yükseltilmesidir. Danışmanlık süresi içerisinde ilgili sektör uzmanı, firmaları ziyaret ederek sektöre dair üretim, satış, pazarlama, yenilik, kümelenme vb. alanlarda bilgi, tecrübe varsa iyi uygulamaları aktaracaktır. Sonraki aşamada ortak bir toplantı ile firmalar bir araya gelecek ve proje sürecindeki deneyimlerini paylaşarak toplam fayda arttırılacaktır. Ayrıca proje sonrasında seçilecek yüksek başarı sağlayan firmaların başarı hikâyelerinin tanıtım film ve broşürleri yapılarak yerel medyada paylaşılacaktır. Projenin farklı sektörlere yönelik olarak uygulanması amaçlanmaktadır. Projenin Faydalanıcıları Projenin faydalanıcıları Bölge’deki ilgili sektörlerde tüm öne çıkan firmalardır Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri - Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. Ticaret ve Sanayi Odaları, KOSGEB İl Müdürlükleri, Organize Sanayi Bölge Müdürlükleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlükleri, İşletmeler ihtiyacı yaklaşık 750 Bin TL olarak 273 Proje Adı İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi Proje Yeri Manisa (Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi) ilçeleri Projenin Amacı Projenin Amacı belirtilen ilçelerde Agropark aracılığıyla yöredeki tarımsal üreticilerin bilinçlendirilmesi ve katma değeri yüksek ve verimli üretime yönelmeleridir. Projenin Gerekçesi Projenin gerekçesi yüksek tarım potansiyeli olan belirtilen ilçelerde tarımsal katma değeri artırmak ve ilçe merkezlerinde ve büyük beldelerde hobi bahçeleri uygulamaları ile yörenin turizm potansiyeline katkıda bulunmaktadır. Köylerde ise sulamanın arttırılması ve kimyasal gübre ve ilaçların kullanımının azaltılması ile organik tarım ve iyi tarım uygulamaları geliştirilecektir. Bu sayede hem toprağın korunması sağlanacak, hem de üretim sürekli ve verimli hale gelecektir. Ayrıca agroparkta, yöredeki toprak yapısı, iklim özellikleri ve yeryüzü şekilleri incelenerek alternatif yüksek katma değerli tarımsal ürünlere yönelik etütler yapılacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projenin faydalanıcıları belirtilen ilçelerdeki tarım üreticileri ve çalışanları başta olmak üzere, turizm sektörü firmaları ve çalışanları da projeden faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Manisa İl Koordinatörlüğü, Manisa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Sorumlu ilçelerdeki İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri, ziraat odaları, tarım kredi kooperatifleri ve meslek yüksekokulları, Demirci Meyve Üreticileri Birliği, Gördes Kiraz Üreticileri Birliği, Köprübaşı Üzümsü Meyveler Üretici Birliği Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri agropark, hobi bahçeleri, organik tarım sahaları, iyi tarım uygulamaları sahalarıdır. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 5 Milyon TL olarak 274 Proje Adı İl Merkezlerinde Firmalar Markalaşma Merkezi Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Projenin Amacı İllerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak yeni kurulacak veya kurulmuş işletmelere Ar-GE ve tasarım desteğinin verilmesi Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Arası Ar-Ge, Tasarım ve Projenin gerekçesi illerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak firmalarımızın teknolojik ürün üretmede en büyük handikapı olan ArGe faaliyetlerine destek olmaktır. Bölge’deki birçok firma altyapı ve finansman yetersizliği nedenleriyle Ar-Ge faaliyetlerini yürütememekte ya da Bölge dışı işbirliklerine girişmektedir. Bölge firmalarının markalaşma ve katma değerli yeni ürün geliştirme yolunda bu tasarım ve markalaşma merkezleri ciddi rol alacaklardır. Bu sayede Bölgedeki ürünlerin fikri ve sınai mülkiyet hakları korunan ürünlerin arttırılması ile yenilikçilik altyapısı geliştirilecek ve katma değer artışı sağlanacak, aynı zamanda pazarlama süreçleri iyileştirilecektir. Projeden Bölge illerindeki teknoloji ve tasarım firmaları ve yeni girişimciler faydalanabileceklerdir. Ayrıca sektörde hâlihazırda var olan birçok firma da markalaşma yolunda bu merkezlerden yarar sağlayacaklardır. Bölge illeri Valilikleri Bölge illeri Belediyeleri Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, tasarım merkezleri, Ar-Ge merkezleri, konferans ve toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli idari ofislerdir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 12 Milyon TL olarak 275 Proje Adı İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Projenin Amacı İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölgedeki işletmelere iş kurma ve geliştirme alanında danışmanlık ve teknik desteğin sunulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölge firmalarının iş kurma ve geliştirme alanlarında ihtiyaç duyduğu danışmanlık altyapısının sağlanması ile Bölgedeki önemli bir eksiklik olan girişimcilik kültürünün arttırılması öngörülmektedir. Bu sayede işletmeler veya girişimciler yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duydukları yönlendirme desteğini elde edecektir. Bu durum Bölgedeki yatırımların başarısız olma ihtimalini minimize ederek kalıcı yatırımların önünü açacaktır. Ayrıca yeni yatırımlarla Bölgedeki üretim potansiyeli ve istihdam da artacaktır. Kurumlar arası işbirliğine de destek olacak olan iş geliştirme merkezleri rekabet ortamını iyileştirerek daha kaliteli hizmet ve ürünlerin oluşmasına öncülük edecektir. Projeden Bölge illerindeki tüm yeni girişimciler ve iş kurmak isteyenler faydalanabileceklerdir. Ayrıca daha önceden firma sahipleri olanlar da Bölgedeki bilgi birikiminin artması ve rekabet ortamının iyileşmesi sonucunda bu projeden faydalanacaktır. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı Bölge İlleri Valilikleri Bölge İlleri Belediyeleri Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, konferans ve toplantı odaları, yönetim odası ve çeşitli idari ofislerdir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 20 Milyon TL olarak 276 Proje Adı İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar (Merkez), Kütahya (Merkez), Tavşanlı - Kütahya, Salihli – Manisa, Turgutlu - Manisa, Uşak (Merkez) Projenin Amacı İllerde lojistik merkezler kurarak ulaştırma ve enerji maliyetlerinde ciddi bir azalmanın sağlanması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Projenin gerekçesi belirtilen yerlerde lojistik merkezler kurarak ulaşım ve enerji maliyetleri azaltmak, mal akışını optimize etmek, demiryolu taşımacılığını daha aktif kullanmak, kombine taşımacılığı geliştirmek, firmaların tedarik zinciri operasyonlarının daha etkili ve dengeli yapılmasını sağlamak, konteynır yükleme ve boşaltma işlemlerinin daha kolay yapılmasını sağlamaktır. Yine lojistik merkezler sayesinde firmalar tüketicilere daha hızlı ve kaliteli hizmet sunmuş olmaktadırlar. Bu merkezlerdeki depolama, gümrükleme, etiketleme, montaj, elleçleme gibi faaliyetler sayesinde lojistik operasyonlar çok daha hızlı ve kaliteli bir şekilde yapılabilmektedir. Bu sebeple lojistik merkezler bölgesel kalkınmanın kilit noktalarından birini oluştururlar. Projeden Bölge illerinde taşımacılık sektöründe faaliyet gösteren tüm firmalar, tarım ve sanayide üretim yapan tüm firmalar, ara mal ve nihai ürün tedarikçileri ve tüketicileri faydalanacaktır. Bu bağlamda Bölge’deki tüm esnaf ve halk da projeden dolaylı bir şekilde faydalanabilecektir. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Bölge illeri Valilikleri Bölge illeri Belediyeleri Bölge illeri Üniversiteleri Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin alt bileşenleri lojistik merkez kapsamında depolama merkezleri, dağıtım merkezleri, gümrükleme merkezleri, paketleme, etiketleme merkezleri gibi merkezlerdir. Ayrıca merkezde firma ofisleri, toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli idari ofisler olacaktır. Projenin finansman ihtiyacı merkez başına yaklaşık 25 Milyon TL olarak öngörülmektedir. 277 Proje Adı Projenin Yeri Projenin Amacı Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi Manisa - Turgutlu Manisa, İzmir ve Turgutlu’ya hizmet edecek bir teknoloji geliştirme bölgesi, fuar alanı ve teknoloji transfer merkezi yapılması. Bölgede özellikle Manisa ilinin merkez ve yakın ilçelerinde üretim miktarının belirli bir eşik değeri aşıp, Ar-Ge ve yenilikçilik gibi farklı alanlara yönelimin olduğunu görülmektedir. Proje ile oluşturulacak teknoloji geliştirme bölgesi bu alanda firmaların ihtiyacını karşılayarak Bölge’de yeni teknolojiler gelişmesini ve yüksek katma değerli ürün üretiminin arttırılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yapılacak fuar alanıyla Manisa-İzmir-Turgutlu Bölgesi’ndeki firmaların fuar ihtiyacını karşılayacak bir fuar alanı yapılacaktır. Bu bölgede akademik camiadan kişiler gelip firmalarla çalışacak ve onlara danışmanlık hizmeti verecektir. Teknoloji geliştirme Bölgesi’nin içerisinde teknoloji transfer merkezi de olacak ve akademik bilgi endüstriye aktarılmış olacaktır. Yine bu merkezde ulusal ve uluslararası fonlar hakkında firmalara bilgi verilecektir. Merkeze gelecek şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje yazma ve yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır. Bölgede firmaların patent, telif ve ticari buluşlarının da başvuruları ve takibi yapılacaktır. Projeden sözü edilen Bölge’deki tüm firmalar ve kamu kurumları faydalanabilecektir. Manisa Büyükşehir Belediyesi Celal Bayar Üniversitesi Bilim Sanayi ve Teknoloji Manisa İl Müdürlüğü Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Manisa Ticaret ve Sanayi Odası Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri teknoloji geliştirme bölgesi, fuar alanı ve teknoloji transfer merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 8 milyon TL olarak 278 Proje Adı Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi Proje Yeri Gediz - Kütahya Projenin Amacı Murat Dağı’nın potansiyelini kullanarak Gediz ve çevresinde çoklu bir turizm merkezi modelinin geliştirilmesi Projenin Gerekçesi Murat Dağı ve çevresinin, Bölgede önemli bir kış, termal ve sağlık turizmi merkezi olma potansiyeli bulunmaktadır. Proje kapsamında Murat Dağı ve çevresinde gerekli çevresel düzenlemeler yapılarak Gediz ilçesi kayak sporu faaliyetleri ve termal sağlık hizmetleri açısından önemli bir turizm merkezi haline gelecek ve Bölgeye önemli ölçüde turist çekilecektir. Ayrıca gerek turizm faaliyetleri, gerekse yöresel ürünlerin pazarlanması ile ilçedeki gelir kaynaklarının artması beklenmektedir. Projenin Faydalanıcıları Projeden tüm Gediz ve Kütahya turizm sektörü firmaları, esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Gediz Belediyesi Gediz Ticaret ve Sanayi Odası Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü Kütahya İl Özel İdaresi Seyahat acenteleri Projenin alt bileşenleri doğa turizm bölgesi, konaklama imkânları, kış turizmi merkezidir. Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 10 milyon TL olarak 279 Proje Adı Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi Proje Yeri Afyonkarahisar - Manisa Projenin Amacı Sağlık alanında termal kaynaklar kullanılarak oluşturulacak bir sağlık serbest bölgesinin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin gerekçesi başta yurtdışından gelen turistler olmak üzere Bölge dışından ziyarete gelen kişilere kaliteli bir sağlık hizmeti sunmaktır. Yapılacak serbest bölgede hastaneler, rekreasyon ve rehabilitasyon alanları, SPA merkezi yapılar oluşturulacaktır. Bu tesislere dinlenme ve şifa bulma amaçlı gelenler hem bürokratik işlemlerle uğraşmayacak, hem de kullanacağı tesisler bir arada bulunduğundan zaman maliyetinden tasarruf etmiş olacaktır. Bu nedenle, söz konusu serbest bölgenin termal kaynaklar çevresinde, havaalanına yakın ve lüks konaklama tesislerinin bulunduğu yerde olması önemlidir. Ayrıca; kurulacak Ar-Ge merkezinde sağlık alanında nitelikli personel araştırmalar yapacaktır. Projenin Faydalanıcıları Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm sektöründe faaliyet gösteren firmalar, Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri Sağlık Ar-Ge Merkezi, Termal Hastane, Rekreasyon ve Rehabilitasyon Alanı, SPA Merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman düşünülmektedir. Sağlık Bakanlığı Afyonkarahisar ve Manisa Valilikleri Afyonkarahisar ve Manisa Ticaret ve Sanayi Odaları Afyonkarahisar ve Manisa İl Sağlık Müdürlükleri ihtiyacı yaklaşık 16 milyon TL olarak 280 Proje Adı Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi Proje Yeri Ulubey - Uşak Projenin Amacı Dünyanın en büyük kanyonlarından olan Ulubey Kanyonunun turizme açılması Projenin Gerekçesi Ulubey Kanyonları, ulusal ve uluslararası açıdan önemli bir potansiyele sahip bir doğal turizm varlığıdır. Proje ile gerekli altyapıların teşkil edilmesi, önemli bir doğal güzelliğe sahip kanyonların yerli ve yabancı turistler tarafından doğa sporları amacıyla ziyaret edilmesine olanak sağlayacaktır. Oluşturulacak şeffaf yürüme parkurları ve gezi turu parkurlarının, Ulubey Kanyonlarının küresel düzeyde rağbet görecek bir doğa turizmi merkezi haline gelmesine etki edecektir. Bu sayede Ulubey ilçesi ile çevresindeki refahın artması beklenmektedir. Projenin Faydalanıcıları Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm firmaları, Ulubey ve Uşak esnafı ve halkı faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Uşak İl Özel İdaresi Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ulubey Kaymakamlığı Ulubey Belediyesi Projenin alt bileşenleri kanyonun yüksek yerlerinden aşağıya bakıldığında kanyonun görülebildiği şeffaf yürüme parkurları, dere rotalarında gezi turlarının yapılması için oluşturulmuş parkurlar, turistlerin günübirlik gelip gitmesi yerine konaklamalarını da sağlayabilecekleri bir otel, kanyonun muhtelif yerlerinde kanyonun farklı açılardan da görülebilmesini sağlayacak dürbün izleme sistemleri ve kanyonun fotoğraflarının yer aldığı ekranlardır. Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 5 milyon TL olarak 281 Projenin Adı Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları Projesi Proje Yeri Bölge illeri Projenin Amacı Akhisar ve Sandıklı ilçelerinde gıdadan katma değerli ve uç ürünler elde edilebilecek bir araştırma enstitüsü ve laboratuvarlarının kurulması Projenin Gerekçesi Projenin gerekçesi tarımsal üretimi yüksek olan belirtilen ilçelerden ve Bölge’deki diğer ilçelerden firma ve kamu kurum ve kuruluşlarının gıda alanında ihtiyaç duydukları laboratuvar ve analiz hizmetlerinin verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Bu enstitüde gıdada katma değerli ürünlerin nasıl elde edilebileceğine yönelik çalışmalar ve analizler yapılacaktır. Ayrıca isteyen firmalar buraya gelip dünyadaki gıda alanında katma değerli ürünlere ve bu ürünlerin talebine yönelik danışmanlık hizmeti de alabileceklerdir. Bu araştırma merkezi üniversitelerle de işbirliği içerisinde çalışarak kurumlar karşılıklı olarak birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı araştırma ve verdiği danışmanlık hizmetleriyle kendi finansmanını sağlayacak olan bu merkez zaman içerisinde farklılaşarak yeni laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam edecektir. Projenin Faydalanıcıları Projeden Bölge’de gıda ve tarım sektöründe faaliyet gösteren birçok firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan birçok kamu kurumu faydalanacaktır. Projenin Uygulayıcıları Projenin Alt Bileşenleri Projenin Finansman İhtiyacı Akhisar ve Sandıklı Kaymakamlıkları Akhisar ve Sandıklı Belediyeleri Akhisar ve Sandıklı Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin alt bileşenleri enstitüde kullanılacak laboratuvar makine ve ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanları ve idari ofislerdir. Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 5 Milyon TL olarak 282 Proje Adı Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi Projenin Yeri Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri Projenin Amacı Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde firmaların bilgi, know-how ve deneyimlerini paylaşacakları bir teknoloji transfer merkezlerinin kurulması Projenin Gerekçesi Projenin Faydalanıcıları Projenin Uygulayıcıları Projenin gerekçesi sözü edilen yerlerde firmaların birbirleri arasında teknoloji transferini sağlamak için merkezler kurmaktır. Bu merkezler teknoloji geliştirici firma ve kurumlarla teknoloji kullanıcı firma ve kurumları bir araya getirip var olan teknolojinin paylaşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yine aynı aktörler arasında bilgilendirme ve koordinasyon faaliyetlerini de yürütecektir. Yine bu yapıda yeni teknoloji firmalarının kurulmasını teşvik etme, işbirliğini geliştirme, patent alma gibi konularda faaliyetler gerçekleştirilecektir. Merkezlerde akademik çalışmalar da yapılacak olup akademik dünyadan kişiler gelip akademik bilginin ve potansiyelin endüstriye aktarılmasını sağlayacaktır. Son olarak şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje yazma ve yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır. Projeden sözü edilen alt bölgelerdeki firmalar ve kamu kurumları faydalanabilecektir. Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Belediyeleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak üniversiteleri Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Ticaret ve Sanayi Odaları Projenin Alt Bileşenleri Projenin alt bileşenleri teknoloji transfer merkezidir. Projenin Finansman İhtiyacı Projenin finansman öngörülmektedir. ihtiyacı yaklaşık 4 milyon TL olarak 283 5.3 MEVCUT YATIRIMLAR Bölgede 2012 yılı sonu itibarıyla devam eden kamu yatırımları ile son üç yıl içesinde gerçekleştirilen özel sektör yatırımlarından önemli ve büyük ölçekli olanlara ilişkin bilgiler ve bu yatırımların Bölgeye muhtemel etkilerinin değerlendirilmesi aşağıda sunulmaktadır. 5.3.1 KAMU YATIRIMLARI Sanayi S1. Kütahya Merkez 2. OSB Projesi: Kamulaştırması devam eden 359 hektarlık bölgenin toplam proje bedeli 48 milyon 162 bin TL’dir. Projenin Kütahya’ya yapılacak yatırımları attırması beklenirken henüz altyapıların oluşturulamamış olması bu etkiyi geciktirmektedir. S2. Manisa Turgutlu OSB Genişleme Projesi: 162 hektarlık yatırımın 90 hektarında altyapı inşaatı ve elektrik şebekesi tamamlanmıştır. Toplam bedeli 25 milyon 987 bin TL olan projenin İzmir (Kemalpaşa) ve Manisa’dan yoğunlaşan sanayinin Turgutlu’yla birlikte bir odak oluşturması beklenmektedir. S3. Akhisar Zeytin ve Zeytin Yağı ve Türevleri İhtisas OSB Projesi: 135 hektarlık ve 18 milyon 630 bin TL’lik yatırım ile Akhisar ve çevresindeki zeytin yetiştiriciliği yapan çiftçilerin ürünlerini sanayi sektörüne pazarlaması kolaylaşacak ve yurt içi ve yurt dışı ticari etkileşim artacaktır. S4. Uşak Karahallı OSB Projesi: Bir bölümü üretime geçen 68 hektarlık sanayi alanının yatırım bedeli 9 milyon 449 bin TL olup, Karahallı ilçesinde geleneksel olarak süren tekstil üretimi potansiyelinin değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Turizm TU1. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Projesi: 48 milyon 843 bin TL’lik proje ile Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin kapsadığı milli parkın restore edilmesi ve turizm değerinin arttırılması beklenmektedir. Bu süreçte Zafer Havaalanı’nın olumlu etkisi olacaktır. Maden M1. Emet Çok Amaçlı Borik Asit Tesisi, Emet Sülfürik Asit Tesisi ve III. Borik Asit Tesisi Projeleri: Toplam değeri 634 milyon 862 bin TL’lik yıllık üretim kapasiteleri sırasıyla 50.000, 550.000 ve 500.000 olan tesislerle Emet ilçesindeki doğal kaynakların kullanımı arttırılacak ve kimya, tarım gibi sektörlere girdi sağlanarak ticari ilişkiler geliştirilecektir. M2. Ömerler Yeraltı Mekanizasyon Tevsii Projesi: 157 milyon 693 bin TL’lik proje ile yılda 350 bin ton olan linyit üretim kapasitesi 1,4 milyon tona çıkmış olacak ve Bölgenin yeraltı kaynakları daha fazla değerlendirilmiş olacaktır. 284 Çevre Ç1. Afyonkarahisar İçme Suyu Projesi: Yıllık 15,5 hm3 içme suyu sağlayacak 153 milyon 922 bin TL’lik proje ile Afyonkarahisar’daki içme suyu altyapısı geliştirilecek ve ildeki yaşam kalitesi artacaktır. Ç2. Seyitömer Termik Santrali 1-4. Üniteler Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projesi: Proje kapsamında 499 milyon TL’lik yatırımla Kütahya Merkez ilçedeki hava kirliliğinin önemli oranda azalması beklenmektedir. Ç3. Kütahya Kanalizasyon Projesi: 47 milyon 23 bin TL’lik kısmı dış kaynakla sağlanan proje ile K’tahya'da sunulacak atık su arıtma hizmeti ile AB standartları düzeyine erişilmesi ve yaşam kalitesi arttırılacaktır. Ç4. Kütahya İçme Suyu Projesi: 11 milyon 190 bin TL’lik kısmı dış kaynakla sağlanan proje kapsamında 12 milyon 433 bin TL’lik yatırım yapılacak olup ildeki içme suyu şebekesi geliştirilecektir. Ç5. Soma-B (1-2-3-4) Üniteler Elekrofiltre İyileştirmesi ve Soma-B (1-6) Termik Santrali Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projeleri: Söz konusu projeler kapsamında toplam 826 milyon 369 bin TL’lik yatırım ile Soma ilçesindeki çevresel koşulların iyileştirilmesi ve yaşam standartlarının geliştirilmesi beklenmektedir. Ç6. Salihli OSB Arıtma Tesisi Projesi: Proje kapsamında 7 milyon 320 bin TL’lik yatırım yapılacak olup, sanayi yönünden gelişmiş Salihli ilçesinde OSB bünyesinde faaliyet gösteren firmaların ürettiği kirliliğin azaltılması ve ilçenin daha yaşanabilir hale gelmesi beklenmektedir. Ç7. Soma İçme Suyu ve Kanalizasyon Projesi: 16 milyon 709 bin TL’si dış kaynakla sağlanan toplam 19 milyon 658 bin TL yatırım içeren projeyle çevresindeki küçük ilçeler için hizmet merkezi konumunda olan Soma ilçesindeki yaşam kalitesi arttırılacaktır. Ç8. Saruhanlı Kanalizasyon Projesi: 13 milyon 412 bin TL’lik yatırımla kanalizasyon şebekesinin geliştirilmesi ve Saruhanlı ilçesinin temel hizmet altyapısı iyileştirilmiş olacaktır. Ç9. Uşak İçme Suyu II. Merhale (Susuzören) Projesi: Yıllık 10,75 hm3’lük içme suyu kapasitesi oluşturacak 33 milyon 557 bin TL’lik yatırım ile kentteki içme suyu temel hizmetinin kapasitesi geliştirilecektir. Afet A1. Kütahya Afet Konutları Projesi: Deprem riski taşıyan Kütahya ilinde 202 konut ve altyapısının tamamlanacağı 20,2 milyon TL’lik proje ile afet sorununa karşı alınmış önlemler arttırılmış olacaktır. Kentsel Hizmetler K1. Afyon Kocatepe Üniversitesi Acil Yardım ve Fizik Tedavi Rehabilitasyon Hastanesi Projesi: 22.055 metrekarelik alanda 200 yataklı hastanenin inşaatı tamamlanmış olup, 285 makine teçhizat alımı süren proje ile il merkezinin sağlık yönünden çevre ilçeler için çekim ve hizmet merkezi halindeki yapısı pekiştirilecektir. 54 milyon 734 bin TL K2. Afyonkarahisar Merkez Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından 45.675 metrekarelik alanda yapılması planlanan 300 yataklı hastane ile Afyonkarahisar Merkez’in özellikle İhsaniye, İscehisar ve Bayat gibi ilçeler açısından hizmet merkezi olması durumu pekiştirilecektir. 47 milyon 82 bin TL K3. Afyonkarahisar Dinar Devlet Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından 15.783 metrekarelik alanda yapılması planlanan 100 yatak kapasiteli hastane ile mevcut durumda Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçeleri için hizmet merkezi konumunda bulunan Dinar ilçesindeki yüksek hastane yatak doluluk oranı sorununun çözülmesi ve bu ilçelerin sağlık hizmetine erişiminin iyileştirilmesi hedeflenmektedir. 16 milyon TL K4. Afyonkarahisar Bayat Entegre İlçe Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen 2.230 metrekarelik alanda 10 yataklı entegre hastane kurulması planlanan proje ile daha ileri düzeyde sağlık hizmetleri Afyonkarahisar Merkez’den karşılayan Bayat ilçesinin gündelik ihtiyaçlarının ilçe içinde karşılanması planlanmaktadır. K5. Kütahya Gediz, Emet ve Tavşanlı Devlet Hastanesi Projeleri: Sağlık Bakanlığınca Gediz’de 100, Emet’te 40 Tavşanlı’da 200 yataklı hastaneler yapılarak Kütahya’nın nispeten nüfusu büyük ilçelerindeki halkın, temel sağlık hizmetlerini kendi ilçeleri içinde almaları ve Tavşanlı’nın Kütahya Merkez, Emet ve Gediz’in Uşak Merkez’e bu hizmetler yönünden bağımlılığı giderilecektir. Toplam 44 milyon 824 bin TL K6. Celal Bayar Üniversitesi Kardiyoloji Merkezi Projesi: 6.554 metrekarelik alanda tamamlanmakta olan merkezin, en kalabalık ilçesi olan Manisa Merkez’de ihtiyaç duyulan temel hizmet düzeyinin üzerindeki sağlık hizmeti ihtiyacı karşılaması beklenmektedir. 17 milyon 150 bin TL K7. Manisa Merkez Efendi, Soma ve Demirci Devlet Hastanesi Projeleri: Manisa Merkez’de 400, Soma’da 300 ve Demirci yatak kapasiteli hastanelerle nüfusu hızla artan ve çevresi için hizmet merkezi konumundaki ilçelerin sağlık alanındaki ihtiyacını giderecek üç hastanenin tamamlanması planlanmaktadır. Toplam 140 milyon 485 bin TL K8. Uşak Banaz ve Eşme Devlet Hastanesi Projeleri: Eşme’de 30, Banaz’da ise 75 yatak kapasiteli hastaneler ile daha büyük ihtiyaçlarını Uşak Merkez’den karşılayan söz konusu ilçelerin temel düzeydeki sağlık hizmetlerini kendi ilçelerinden temin etmeleri beklenmektedir. Toplam 11 milyon 206 bin TL Enerji E1. 154 kV’luk İletim Tesisleri Projeleri: Afyonkarahisar’da 30,5 milyon TL’lik, Kütahya’da 22 milyon TL’lik, Manisa’da 36,5 milyon TL’lik olmak üzere Bölge genelinde toplam 69 milyon TL’lik yatırım yapılacaktır. Bu sayede özellikle Afyonkarahisar’daki hane halklarının yaşadığı elektrik kesintileri sorununun çözülmesi ve Bölge genelinde enerji arzı sürekliliğinin sağlanması hedeflenmektedir. 286 E2. 380 kV’luk İletim Tesisleri Projeleri: Manisa’da 22,5 milyon TL ve Uşak’ta 2 milyon TL olmak üzere yapılacak toplam 24,5 milyon TL’lik yatırımla geneli Manisa’da olan sanayi amaçlı enerji altyapısı geliştirilmiş olacak ve bu sayede söz konusu iki ile daha fazla yatırımcı çekilebilecektir. E3. Soma Termik Santrali 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma Optimizasyonu ile 1-6. Üniteler Otomasyon, Regülasyon ve EHS Sistemlerinin Yenilenmesi Rehabilitasyon Projesi: Proje kapsamında yapılacak 210 milyon TL değerindeki yenileme ile daha verimli enerji üretimi sağlanacaktır. Ulaşım U1. (Akşehir-Afyonkarahisar) Ayrımı-Çay-Bolvadin-Emirdağ (Emirdağ Çevre Yolu) Projesi: Proje kapsamında 62 kilometrelik yol kalitesi 2A seviyesine çıkarılacak Çay, Sultandağı ve Bolvadin ilçelerinin, kendileri için hizmet merkezi konumdaki Konya’nın Akşehir ilçesiyle entegrasyonu arttırılacaktır. (150 milyon TL) U2. Emirdağ Ayrımı-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 71 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve Afyonkarahisar’ın merkez ilçesi ile İscehisar, Bayat ve Emirdağ ilçeleri arasında daha hızlı karayolu ulaşımı sağlanacaktır. (319 milyon 310 bin TL) U3. Afyonkarahisar Geçişi Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında İstanbul-Antalya ve Ankara-İzmir gibi iki önemli aksın kesişim noktasında yoğun bir trafik yüküne maruz kalan Afyonkarahisar’ın Merkez ilçesinde çevre yolu niteliğinde 19 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve bu yük azaltılacaktır. (169 milyon 32 bin TL) U4. Dinar-Dazkırı-2. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında yapılacak 56 kilometrelik bölünmüş yol ile Dinar, Kızılören, Dazkırı, Evciler ve Başmakçı ilçelerinin hizmet merkezi konumundaki Denizli ile etkileşimi artacaktır. (223 milyon 608 bin TL) U5. Afyonkarahisar-Sandıklı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 45 kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar Merkez’in kendisine uzak konumdaki Sandıklı ve Şuhut ile arasındaki etkileşimin artması ve Dinar çevresindeki ilçeler ile etkileşim kurulması sağlanacaktır. (153 milyon 153 bin TL) U6. Sivrihisar-Emirdağ Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Eskişehir’in Sivrihisar ile Emirdağ ilçesi arasında 49 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve bu sayede Afyonkarahisar ile Ankara/Polatlı mevkii arasının daha hızlı ulaşıma sahip olması sağlanacaktır. (145 milyon 929 bin TL) U7. Uşak-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 97 kilometrelik bölünmüş yol ile hem iki il merkezi arasındaki entegrasyon artacak, hem de iki ilin ilçeleri arasındaki erişebilirlik yükselecektir. (319 milyon 310 bin TL) U8. 14. Bölge Hududu-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Afyonkarahisar ile Kütahya’nın Altıntaş ilçesi arasında 54 kilometrelik bölünmüş yol hazırlanacak olup, bir yandan Afyonkarahisar ile Kütahya arasındaki etkileşim artarken, diğer yandan Zafer Havaalanı’nın Afyonkarahisar tarafından kullanımı artacaktır. (115 milyon 500 bin TL) 287 U9. Sandıklı-Keçiborlu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Sandıklı ile Isparta’nın Keçiborlu ilçesi üzerinde Isparta, Burdur ve Antalya illerine olan ulaşımın iyileştirilmesi amacıyla 69 kilometrelik bölünmüş yol tamamlanacaktır. (262 milyon 873 bin TL) U10. Akşehir-Afyonkarahisar (KOP) Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 80 kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar-Çay-Akşehir arasındaki bağlantı güçlendirilecek ve Konya-Akşehir (KOP) Bölünmüş Yol Projesi’nin de katkısıyla Afyonkarahisar ile Konya illeri (başka bir ifadeyle Ege ile İç Anadolu’nun iki büyük lojistik merkez konumundaki ili) entegre hale gelecektir. (168 milyon 53 bin TL) U11. Kütahya-Tavşanlı (Kütahya Geçişi Dâhil) Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamındaki 58 kilometrelik bölünmüş yol vasıtasıyla Kütahya’nın en büyük iki ilçesi (Merkez ve Tavşanlı) birbirine bağlanacaktır. (166 milyon 339 bin TL) U12. Kütahya-Simav-Demirci Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 156 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Kütahya ve Manisa’nın merkezden uzak, erişebilirliği düşük konumdaki yöreleri (Kütahya’da Simav ilçesi çevresi ile Manisa’nın Demirci ilçesi çevresi) hem kendi aralarındaki, hem de Ankara-İzmir ana hattı ile aralarındaki ulaşım altyapısı iyileştirilecektir. (172 milyon 207 bin TL) U13. Altıntaş-Dumlupınar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 38 kilometrelik bölünmüş yol ile hem Zafer Havaalanı’nın Kütahya ve Uşak illeri tarafından kullanımı artacak, hem de bu iki al arasındaki entegrasyon geliştirilmiş olacaktır. (76 milyon TL) U14. Balıkesir-Dursunbey-Harmancık-Tavşanlı (Balıkesir Çevreyolu Dâhil) Yolu Projesi: Proje kapsamında 140 kilometrelik 1A kalitesinde ve 47 kilometrelik bölünmüş yol ile Kütahya-Tavşanlı arasındaki entegrasyon Balıkesir bu sayede Kütahya’dan başlayan hattın Bandırma’ya kadar uzanması hedeflenmektedir. (484 milyon 479 bin TL) U15. (Bursa-Orhaneli) Ayrımı-Keles-Tavşanlı Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 2A kalitesindeki 98 kilometrelik yolun, Kütahya-Tavşanlı mevkii ile Bursa yönüne İnegöl üzerinden giden yola alternatif daha kısa bir hat oluşmuş olacaktır. (66 milyon TL) U16. (Sındırgı-Simav) Ayrımı-Demirci-Salihli Yolu Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 124 kilometrelik, 2 A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesi ve çevresinin Ankara-İzmir hattına erişim kolaylaşacak ve özellikle Demirci Eğitim Fakültesi’nin tercih edilebilirliği artacaktır. (67 milyon 650 bin TL) U17. Tavşanlı-Emet-Simav Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 85 kilometrelik yolun, Kütahya’nın Simav ve Emet çevresinde erişebilirlik düzeyi düşük ilçelerine ulaşım altyapısını iyileştirmesi ve bu ilçelerdeki turizm potansiyelinin açığa çıkarılmasını sağlaması beklenmektedir. (79 milyon 662 bin TL) U18. Bozüyük Ayrımı-Kütahya-3. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 106 kilometrelik bölünmüş yolu ile Konya’dan AkşehirAfyonkarahisar-Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir hattı üzerinden Bandırma’ya kadar bölünmüş yol ile bağlanmaktadır. Bu hat üzerinde üretilen tarım-gıda ürünlerinin İstanbul ve yurtdışı pazarlara ulaştırılması beklenmemektedir. (137 milyon 742 bin TL) 288 U19. (Uşak-Kula) Ayrımı-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında Ankara-İzmir anayolundan Selendi sapağına ayrılan 1A kalitesindeki 16 kilometrelik yol ile hem Selendi ilçesinin erişebilirliği artacak, hem de Simav çevresinden İzmir mevkiine kestirme bir hat yapılmış olacaktır. (16 milyon 500 bin TL) U20. Akhisar-Gördes-Köprübaşı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 79 kilometrelik yol ile Gördes ve Köprübaşı ilçelerinin İstanbul-İzmir Anayolu’na bağlantılarının geliştirilmesi beklenmektedir. (94 milyon 160 milyon TL) U21. Demirci-Yarbasan-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında 55 kilometre uzunluğunda 1A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesinin Ankara-İzmir Anayolu’na bağlantısı güçlendirilecektir. (65 milyon 912 bin TL) U22. Kırkağaç-Gelenbe Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A kalitesindeki 21 kilometrelik yol ile Soma ve Kırkağaç ilçelerinin İstanbul-İzmir Anayolu’na kestirme bağlantıları sağlanmış olacak ve bu ilçelerin özellikle Balıkesir ile entegrasyonu arttırılacaktır. (44 milyon TL) U23. Manisa-Akhisar-Balıkesir Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 135 kilometrelik bölünmüş yol ile hem etkileşim içerisindeki Manisa Merkez-Akhisar-Balıkesir Merkez arasındaki entegrasyon artacak, hem de İstanbulİzmir güzergahının altyapısı güçlendirilmiş olacaktır. (199 milyon 837 bin TL) U24. İzmir-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 24 kilometrelik bölünmüş yol ile yoğun ve günübirlik etkileşim içerisinde olan İzmir ile Manisa arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi beklenmektedir. (135 milyon 974 bin TL) U25. Bornova-Turgutlu-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak olan 73 kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu ve etkileşim içerisinde olan İzmir-Turgutlu-Salihli’nin entegrasyonunun geliştirilmesi beklenmektedir. (354 milyon 846 bin TL) U26. Menemen-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamındaki 34 kilometrelik bölünmüş yolun Manisa Merkez ile İzmir’in kuzeyindeki sanayi aksı arasındaki etkileşimi arttırması beklenmektedir. (91 milyon 474 bin TL) U27. Bergama-Soma-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 89 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Akhisar ve Soma ilçeleri çevresinin Çandarlı Limanı ile bağlantısı güçlendirilecek olup, İzmir’in kuzeyindeki sanayi odağının ihracat kapasitesi geliştirilecektir. (232 milyon 502 bin TL) U28. Akhisar Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında 13 kilometrelik bölünmüş yol ile İstanbul-İzmir Anayolu arasındaki yoğun trafiğin Akhisar ilçesi içerisinden geçmesinin önüne geçilerek trafik sıkışıklığının azaltılması hedeflenmektedir. (35 milyon TL) U29. Saruhanlı-Halitpaşa-(Gölmarmara-Salihli) Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 38 kilometre uzunluğundaki 2A kalitesindeki yol sayesinde Manisa Merkez ve Saruhanlı ilçelerinin Marmara Gölü ve çevresiyle bağlantısı geliştirilecektir. (22 milyon 598 bin TL) U30. Kula-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 44 kilometrelik Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki hattın bir bölümü iyileştirilecek ve 289 çevresindeki ilçelere göre potansiyel merkez konumundaki Salihli ilçesinin Kula ilçesiyle arasındaki bağlantı güçlendirilmiş olacaktır. (78 milyon 464 bin TL) U31. Salihli-Gölmarmara-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 59 kilometrelik yol ile Manisa’nın gıda başta olmak üzere sanayi üretiminde öne çıkan ve ticari ilişkileri bulunan Akhisar ve Salihli ilçeleri arasındaki etkileşim artacak ve Denizli başta olmak üzere Güney Ege’deki çeşitli merkezlerin Marmara Bölgesi ile bağlantısı iyileştirilmiş olacaktır. (100 milyon 508 bin TL) U32. Manisa-(İzmir-Turgutlu) Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında yapılacak 27 kilometrelik bölünmüş yol ile İzmir-Manisa Merkez-Turgutlu üçgeni arasındaki etkileşim arttırılarak İzmir anakentinin art alanı konumundaki alanla bütünleştirilmesi öngörülmektedir. (30 milyon 921 bin TL) U33. Akhisar-Sındırgı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 56 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Balıkesir’in Sındırgı ilçesinin, ilçe için hizmet merkezi konumundaki Akhisar ilçesi ile bağlantısı iyileştirilecek ve iki ilçe arasındaki etkileşim arttırılacaktır. (96 milyon 514 bin TL) U34. Uşak Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması beklenen 30 kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki Uşak Merkez’in trafik sorununun azaltılması hedeflenirken Anayol üzerinde Uşak şehri içinde harcanan zamandan tasarruf edilecektir. (102 milyon 499 bin TL) U35. Kula-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında 39 kilometrelik 1A kalitesindeki yol tamamlanacak olup, bu yolun Eşme ilçesinden Ankara-İzmir Yolu’na (özellikle İzmir’e gidiş amaçlı) bağlantısını iyileştirerek erişebilirliğini arttırması beklenmektedir. (33 milyon 962 bin TL) U36. Ulubey-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A kalitesindeki 32 kilometre yol ile Ulubey ilçesinin Eşme ilçesi ve İzmir-Salihli mevkii ile etkileşiminin artması beklenirken, Uşak Merkez ile arasında yeterli olmayan bir ulaşım altyapısına sahip Eşme’nin bu durumunun giderilmesi hedeflenmektedir. (28 milyon 302 bin TL) U37. Eşme-Güney Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 2A kalitesindeki 28 kilometre uzunluğundaki yol ile Eşme’nin Ulubey-Güney arasındaki yol ile bağlantısının arttırılması ve bu sayede Denizli’nin Ankara-İzmir Anayolu’na erişiminde alternatif bir hat edinmesi sağlanacaktır. (22 milyon TL) U38. Uşak-Ulubey Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 30 kilometrelik yol ile Ulubey ilçesinin Uşak Merkez’le yeterli kalitede olmayan ulaşım altyapısının iyileştirilmesi ve Uşak-Denizli arasında alternatif bir yol kullanımının oluşturulması beklenmektedir. (33 milyon 962 bin TL) U39. Uşak-Kula Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 60 kilometrelik bölünmüş yol ile coğrafi açıdan aralarında engel olan ancak Uşak ile Kula arasında yoğun bir şekilde kullanılan ve Ankara-İzmir Anayolu’nun bir bölümünü teşkil eden hattın iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. (200 milyon 256 bin TL) U40. (Denizli-Çardak) Ayrımı-Sivaslı-Uşak Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 109 kilometrelik bölünmüş yolun, bir yandan Sivaslı ilçesinin Uşak 290 Merkez ilçeye bağlantısını güçlendirirken diğer yandan Uşak ile Denizli arasındaki etkileşimi arttırması beklenmektedir. (159 milyon 56 bin TL) U41. (Kula-Uşak) Ayrımı-14. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 19 kilometrelik bölünmüş yol ile hali hazırda hizmet merkezi olarak Uşak’ın Merkez ilçesini kullanan Gediz, Simav, Şaphane ve Pazarlar ilçelerinin, Uşak ile aralarındaki ilişkinin artması beklenmektedir. (35 milyon 310 bin TL) U42. Ulubey-Güney Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki 43 kilometrelik yolun Uşak ile Denizli illeri arasındaki alternatif bağlantının bir bölümünü iyileştirmesi beklenmektedir. (9 milyon 322 bin TL) U43. Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Balıkesir (Gökköy), Bilecik (Bozüyük) Lojistik Merkezleri Projesi: Yurt genelinde kurulacak 16 lojistik merkezin birinin Bölgede, üçünün ise yakın çevrede yer alması Bölge içinde ve Bölgenin çevresiyle arasındaki tarım ve gıda ürünleri başta olmak üzere ticari ilişkilerin gelişmesine etki edecektir. (514 milyon 900 bin TL) 5.3.2 ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI Afyonkarahisar: Afyonkarahisar’da 2011-2013 yılları arasındaki büyük özel sektör yatırımları incelendiğinde Merkez ilçedeki yatırımların turizm sektöründe yoğunlaştığı, diğer ilçelerde ise enerji, gıda ve tekstil gibi muhtelif yatırımların olduğu görülmektedir. Turizm alanında en büyük üç yatırımın toplam maliyeti 193,4 milyon TL iken, Dinar’da 150 milyon TL’lik, Çay’da 115 milyon TL’lik enerji yatırımları ile Merkez ilçedeki 75,5 milyon TL’lik gıda sektörü yatırımı dikkat çekmektedir. Kütahya: Kütahya’da 2011-2013 yılları arasındaki özel sektör yatırımları Merkez ve Tavşanlı’da ve özellikle taş ve toprağa dayalı sektörler ile altyapı yatırımlarında yoğunlaşmaktadır. İlde öne çıkan yatırımlar arasında Tavşanlı’daki 171 milyon TL’lik çimento, 92 milyon TL’lik termik, 73,6 milyon TL’lik linyit ile Merkez’deki 62 milyon TL’lik altyapı, 47,4 milyon TL’lik tekstil ve 46, 8 milyon TL’lik seramik yatırımıdır. Ayrıca Altıntaş ilçesindeki 124,7 milyon TL’lik havaalanı yatırımı ile Emet yapılması planlanan yaklaşık 300 milyon TL’lik bor/çimento yatırımları dikkat çekmektedir. Manisa: Manisa, 2011-2013 yılları içerisinde Bölgede çok sayıda büyük özel sektör yatırımı çeken il olarak öne çıkmaktadır. İldeki yatırımlar enerji başta olmak üzere, farklı ilçelerde yoğunlaşmaktadır. Merkez ilçede toplam değeri 113,1 milyon TL’lik iki adet plastik yatırımı ile 195,5 milyon TL’lik elektronik, 100,5 milyon TL’lik gıda, 70 milyon TL’lik enerji, 56,7 milyon TL’lik ambalaj ve 55,6 milyon TL’lik jant sanayi yatırımı öne çıkan yatırımlar arasındadır. Bunun dışında Alaşehir ilçesinde enerji yatırımları yoğunlaşmıştır. İlçede son 3 yılda yapılan 4 jeotermal enerji santrali yatırımının maliyeti 316 milyon TL’dir. Diğer ilçelerden Soma’da toplam değeri 186,1 milyon TL olan iki adet linyit yatırımı ile Turgutlu’daki 265 milyon TL’lik nikel, Akhisar’daki 133,4 milyon TL’lik ve Kırkağaç’taki 68 milyon TL’lik rüzgâr enerjisi yatırımları öne çıkan yatırımlar arasındadır. Ayrıca Gördes ilçesindeki yaklaşık maliyeti 1,5 milyar dolar olan bir yatırımın çalışmalarına başlanmıştır. 291 Uşak: Uşak ili 2011-2013 yılları arasında diğer Bölge illerine göre daha az sayıda büyük özel sektör yatırımı çekmiştir. Bu yatırımlar arasında Banaz’daki 108 milyon TL’lik enerji, Ulubey’deki 78 milyon TL’lik maden, Eşme’deki 73,5 milyon TL’lik gıda ve Merkez ilçedeki 53,3 milyon TL’lik tekstil sektörü yatırımları öne çıkmaktadır. İldeki büyük yatırımların sektörel veya coğrafi olarak belirgin bir yoğunlaşması olmadığı dikkat çekmektedir. 5.4 Plan Kararlarının Uygulama Esasları Bölgedeki mevcut yatırımlar ile proje önerilerinin Plan kararlarıyla ilişkisi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Mevcut yatırım ve proje önerileri, Bölüm 5.2 ve 5.3’te belirtilen kodlarıyla ifade edilmektedir. EKSEN TEDBİR Sanayi alanlarının oluşturulması ve faaliyete geçmesi Bölgedeki işletme sayısının arttırılması İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması Teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması Markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması SANAYİ Sektör ve ürün çeşitliliğinin arttırılması Toplam faktör verimliliğinin arttırılması Üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması Firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi Firmalar arası üretim işbirliklerinin arttırılması Firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Kısa Vade Orta ⃝ → Ulusal Özel Ajans, Özel Ajans, Sektör, Ulusal Sektör, Ulusal Uzun İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ S1, S2, S3, S4, P2 P11 → → → ⃝ → P7, P10, P13 ⃝ → → P8 ⃝ → → ⃝ ⃝ Ajans, Ulusal, Kaynaklar Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal → ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → → Ajans, Ulusal ⃝ → → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → → P18 292 EKSEN TARIM TURİZM TEDBİR Modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması Katma değeri yüksek, geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması Ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyonların yaygınlaştırılması Tarımsal girdi kalitesinin iyileştirilmesi İlk işleme tesislerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması Arazi ölçeğinin büyütülmesi Sulanan arazi miktarının arttırılması Mera alanlarının ıslah edilmesi Tarımda örgütlenme ve örgüt etkinliğinin arttırılması Tarım işletmelerinde teknik kapasitenin güçlendirilmesi ve şirketleşmenin sağlanması Tarımsal faaliyet kollarında çeşitliliğin arttırılması İşletmelerin pazarlama becerilerinin geliştirilmesi Yöresel ürünlerde markalaşmanın sağlanması Mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi Tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması Sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması Sağlık turizmi ve termal turizmin geliştirilmesi İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ Vade Orta Uzun Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası ⃝ → P3, P17 Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası ⃝ → P9 Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası ⃝ → → → ⃝ → ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Kısa Özel Sektör, Ulusal Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası ⃝ Ulusal ⃝ Ulusal ⃝ → Ulusal ⃝ → Özel Sektör, Ulusal ⃝ → ⃝ → → ⃝ → → ⃝ → → Ajans, Ulusal ⃝ → → Özel Sektör, Ulusal ⃝ → → Özel Sektör, Ulusal ⃝ → → ⃝ → ⃝ → Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası P15 293 EKSEN TEDBİR Tarih, kültür ve inanç turizminin geliştirilmesi Doğa turizminin geliştirilmesi Kış turizminin geliştirilmesi TURİZM MADEN ÇEVRE AFET Kongre (iş) turizminin geliştirilmesi Turizm güzergâhlarının oluşturulması ve geliştirilmesi Yöresel turizm odaklarının geliştirilmesi Tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi Madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi Maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması Cevher hazırlama ve zenginleştirme kapasitesinin arttırılması Kalite standardizasyon belgelerine sahip ürünlerin üretilmesi Sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi Tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi Turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması Yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi Yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi Afetle mücadele planlarının hazırlanması Alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ Vade Orta Uzun ⃝ → TU1, P1 ⃝ → P16 ⃝ → P14 ⃝ → → P5 ⃝ → → ⃝ → → → Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Özel Sektör, Ulusal ⃝ → ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Kısa Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans Ulusal, Ajans Ajans, Ulusal ⃝ Özel Sektör, Ulusal ⃝ Özel Sektör, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör, Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → ⃝ → Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ulusal, Uluslararası ⃝ → → → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Uluslararası ⃝ → Ulusal ⃝ M1, M2 P6 Ç2, Ç5, Ç6 Ç1, Ç3, Ç4, Ç7, Ç8, Ç9 294 EKSEN AFET KENTSEL HİZMETLER İNSAN VE TOPLUM TEDBİR Afet anında oluşan zararın azaltılması Etkilenen bölgelerde afetin izlerinin silinmesi Planlı kentsel gelişmenin sağlanması Kentsel teknik altyapının geliştirilmesi Kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması Temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi Sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi Mevcut sosyokültürel donatıların iyileştirilmesi Talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması İstihdamda sürekliliğinin sağlanması Mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların geliştirilmesi Kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması Bireyler arası dayanışma ve diyaloğun güçlendirilmesi Sivil toplum kuruluşlarının etkinliklerinin ve kapasitelerinin arttırılması Sosyal yardımların etkinliğinin arttırılması Çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması Kırsalda farklı gelir kaynaklarının yaratılması Aile ve toplum hizmetlerinin geliştirilmesi Çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ve kadına yönelik hizmetlerin arttırılması Vade Orta Uzun ⃝ → ⃝ → ⃝ → Ulusal ⃝ → Ulusal ⃝ → ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Kısa Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal ⃝ Ulusal ⃝ → → Ajans, Ulusal ⃝ → → ⃝ → ⃝ → → ⃝ → → Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → ⃝ → → ⃝ → → ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ulusal, Uluslararası Ajans, Ulusal, Uluslararası İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ A1 K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 295 EKSEN İNSAN VE TOPLUM ENERJİ ULAŞIM TEDBİR Yaşlı ve engellilere yönelik hizmetlerin ve olanakların geliştirilmesi Rüzgârdan enerji üretiminin yaygınlaştırılması Jeotermal enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması Biyokütleden enerji üretiminin yaygınlaştırılması Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması Modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması Dağıtım altyapısının iyileştirilmesi Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda enerji verimliliğinin arttırılması Mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi Ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması Havaalanlarının etkinliğinin arttırılması Lojistik merkezlerinin kurulması Yeni demiryolu hatlarının yapılması ÖNERİ ÖNCELİKLİ KAYNAK TÜRÜ Kısa Vade Orta Uzun ⃝ → Ajans, Ulusal, Uluslararası Özel Sektör ⃝ Özel Sektör ⃝ Özel Sektör, Ulusal ⃝ Ajans, Ulusal, Uluslararası ⃝ Ulusal ⃝ P4 → E3 ⃝ E1, E2 Ulusal Özel Sektör, Ulusal ⃝ → Ulusal ⃝ → Ulusal U1-9, U10-42 ⃝ Ulusal ⃝ → Ulusal ⃝ → Ulusal İLGİLİ MEVCUT YATIRIM* VE PROJE ÖNERİSİ U43, P12 ⃝ 296 6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME 297 6.1 MÜDAHALE ALANLARI Planın uygulanabilir kılınması ve etkin bir izleme-değerlendirme sürecinin yürütülmesi adına, Planda yer alan hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde öncelikli müdahaleye ihtiyaç duyulan alanlar belirlenmiş; bu doğrultuda bir “etki matrisi” oluşturulmuştur. Etki matrisinde 4 temel müdahale alanı tanımlanmıştır: Kurumsal Altyapı ve Sosyal Sermaye Beşeri Kapasite Bilgi, Teknoloji ve Ar-Ge Fiziki Altyapı Söz konusu matris Planda yer alan öncelikler üzerinden kurgulanmış; ancak müdahale alanları belirlenirken bu hedeflere ait stratejiler ile tedbirler esas alınmıştır. Matris kurgulanırken her bir hedefin gerçekleştirilmesinde ilgili alanlarda yapılacak müdahalelerin ne ölçüde etkili olduğu üzerinde durulmuştur. Böylelikle, Plan uygulanırken her bir öncelik için ihtiyaç duyulacak müdahale alanları kendi aralarında önceliklendirilmiştir. Önceliklendirme yapılırken her bir tedbir ve müdahale kendi düzeylerinde eşit tutulmuş ve müdahalelerin hangi müdahale alanına uygun olduğu değerlendirilerek paylar belirlenmiştir. Etki matrisi ile yapılan önceliklendirme neticesinde, Planın hayata geçirilmesinde müdahale edilmesi gereken ilk alan fiziki altyapı olarak belirlenmiştir. Ağırlığın en yoğun olduğu diğer müdahale alanları ise sırasıyla beşeri kapasite ile sosyal sermaye ve kurumsal altyapıdır. Değerlendirme sonuçlarına Tablo 73’te yer verilmiştir. 298 Tablo 73 - Etki Matrisi Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Öncelik 3.1. Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Öncelik 3.3. Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Öncelik 4.1. Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Öncelik 4.2. Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. Öncelik 5.1. Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Öncelik 5.2. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Öncelik 6.1. Afetle Planlı Mücadele Etkin Kılınacaktır. Öncelik 6.2. Etkin Korunma ve Canlandırma Yöntemleri Uygulanacaktır 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır. İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. Öncelik 7.1. Kentsel çevre iyileştirilecektir. Öncelik 7.2. Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik Öncelik 9.1. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Öncelik 9.2. Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Öncelik 10.1. Erişilebilirlik arttırılacaktır. Öncelik 10.2. Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. Sosyal Sermaye ve Kurumsal Altyapı Beşeri Kapasite Bilgi Teknoloji ve Ar-Ge Fiziki Altyapı 299 6.2 PERFORMANS GÖSTERGELERİ Planın uygulanma düzeyini ortaya koyması amacıyla bir ara dönem ve bir plan sonu dönemine ilişkin öncelikler bazında performans göstergeleri belirlenmiştir. Söz konusu göstergelerin gerçekleşme düzeyi, Bölgenin Planda ortaya konan vizyonu doğrultusundaki ilerleme düzeyini gösterecektir. SANAYİ Öncelik Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir. Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır. Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir. Gösterge Gösterge Veri Kaynağı Birimi Mevcut Durum 2018 2023 Bölgedeki OSB sayısı Adet OSBÜK Bilgi Sistemi 23 (2013) 26 30 Teşvik kapsamında yapılan yerli yatırım sayısı Adet Ekonomi Bakanlığı 256 (20082012) 400 800 (Plan dönemi toplamı) Teşvik kapsamında yapılan yabancı yatırım sayısı Adet Ekonomi Bakanlığı 27 (20082012) 50 100 (Plan dönemi toplamı) Bölgede imalat sektörü çalışan sayısı yüzdesi Yüzde SGK 37,2 (20082012) 42 50 (Plan Dönemi) Bölgeden yapılan marka başvuru sayısı Adet TPE 6.036 (2008-2012) 10000 15.000 (Plan dönemi toplamı) Bölgeden yapılan marka tescil sayısı Adet TPE 4.386 (2008-2012) 7500 10.000 (Plan dönemi toplamı) Bölgeden yapılan patent başvurusu sayısı Adet TPE 135 (2012) 1000 2.500 (Plan dönemi toplamı) Bölgeden yapılan patent tescil sayısı Adet TPE 60 (2012) 600 1.200 (Plan dönemi toplamı) Yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdamın payı Yüzde SGK 5,5 (2012) 7 10 Bölge’den yapılan OrtaYüksek teknolojili imalat sektörü ihracatının tüm imalat sektörü ihracatına oranı Yüzde TÜİK 12,125 20 40 İmalat sektöründeki işyeri sayısı Adet SGK 8.639 (2013) 11000 15.000 İmalat sektöründeki çalışan sayısı Kişi SGK 139.893 (2012) 145.000 180.000 Bölgede bulunan iş geliştirme merkezi sayısı Adet ZEKA Derlemeleri 5 (2013) 10 15 Bölgede bulunan teknoloji geliştirme bölgesi Adet ZEKA Derlemeleri 0 (2013) 2 5 300 TARIM Öncelik Gösterge Veri Kaynağı Birimi Gösterge Mevcut Durum 2018 2023 Kişi başına düşen bitkisel üretim değeri TL TÜİK 1.727 (2012) 2.500 5.000 Ürün kalitelerinin standardizasyonunu sağlayacak akredite laboratuvar sayısı Adet İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri 8 (2013) 11 16 Bölgedeki sera alanları Dekar TÜİK 1.922 (2012) 4.000 9.000 Bölgede organik tarım üretiminin Türkiye organik tarım üretimine oranı Yüzde TÜİK 3,7 (2012) 6 10 Bölgedeki cam sera alanlarının tarım alanlarına oranı Yüzde TÜİK 2,3 (2013) 3 5 Bölge’deki sulanan arazi oranı Yüzde 28,33 (2012) 35 50 Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir. Bölgede bulunan kooperatif, üretici birliği sayısı Adet 745 (2013) 900 1.200 Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır. Bölgede tarımsal ürün ihracatı Dolar Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır. Tarımsal altyapı iyileştirilecektir. Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TÜİK 733.680.871 1.200.000.000 2.000.000.000 (2011) TURİZM Öncelik Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır. Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Bölgeye gelen turist sayısı Kişi Kültür ve Turizm Bakanlığı 1.212.086(2011) 3.000.000 5.000.000 Bölgeye yabancı sayısı Kişi Kültür ve Turizm Bakanlığı 25.487 (2011) 250.000 1.000.000 Bölgedeki Yatak Sayısı Adet İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri 32.869 (2012) 50.000 75.000 Bölgedeki 4 ve 5 yıldızlı otel sayısı Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı 57 (2011) 90 130 Kongre turizmi yapılabilecek otel sayısı Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı 57(2011) 90 100 Bölgedeki kaplıca sayısı Adet Kültür ve Turizm Bakanlığı 45 (2012) 47 50 Gösterge gelen turist 301 TURİZM Öncelik Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir. Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Yüzde Kültür ve Turizm Bakanlığı 0,85 (2011) 2 4 Gün Kültür ve Turizm Bakanlığı 1,7 (2011) 2,2 3 Turizm İşletme Belgeli tesislerde geceleme sayısının Türkiye geceleme sayısına oranı Turizm İşletme Belgeli tesislerde ortalama kalış süresi MADEN Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü firma sayısı Adet TÜİK 270 (2010) 320 400 Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılan yatırım TL TÜİK 248.501.776 (2010) Bölgeden yapılan işlenmiş mermer ihracatının/toplam mermer ihracatına oranı Yüzde TÜİK 72 (2011) Öncelik Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır. Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır. 350.000.00 500.000.000 75 80 ÇEVRE Öncelik Gösterge Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. Birim tarım arazisi için tüketilen kimyasal gübre miktarı Birim tarım arazisi için tüketilen tarım ilacı miktarı Belediyelerin çevre için yaptıkları harcamalar Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır. Bölge sınırlarında hizmet veren içme suyu arıtma tesisleri Bölge sınırlarında hizmet veren atık su arıtma tesisleri Düzenli depolama sahalarında bertaraf edilen atıkların toplam katı atığa oranı Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Kg/ha Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bölge ortalaması: 92,94 (2009) 80 60 Kg/ha Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2,1 1,8 TL TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller Bölge illerinin ortalaması: 2,17 (2005) Bölge Ortalaması: 43.431.910 TL (2010) 200.000.000 500.000.000 (Plan Dönemi) 11 (2011) 15 22 12 (2010) 17 24 43 (2010) 50 60 Adet Adet Yüzde TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller TÜİK, Belediye İstatistikleri 302 AFET YÖNETİMİ Öncelik Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum Afetle planlı mücadele etkin kılınacaktır. Bölgede afet bilgi bankası oluşturulması Adet İl Afet ve Koordinasyon Müdürlükleri 0 (2013) 1 1 Bölge İllerindeki kentsel dönüşümü sağlanan riskli alan sayısı Adet İl afet Ve Koordinasyon Müdürlükleri, Belediyeler 0 (2013) 8 20 Bölge İllerinde oluşturulmuş Bütünleşik afet tehlike haritası sayısı Adet T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı 0 (2013) 2 4 İl bazında tamamlanmış Bina Kimlik Sistemi çalışması sayısı Adet İl Koordinasyon Müdürlükleri 0 (2013) 2 4 Bölge İllerindeki Doğal Afet Sigortası olan konut oranı Yüzde Doğal Afet Sigortaları Kurumu 22,8 (2013) 35 50 Etkin korunma ve canlandırma yöntemleri uygulanacaktır. 2018 2023 KENTSEL HİZMETLER Öncelik Kentsel çevre iyileştirilecektir. Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir. Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Kişi başına düşen yeşil alan miktarı m2 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 6,9 (2011) 8 10 Genişbant internet penetrasyon oranları Yüzde Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu 19,8 (2012) 25 30 Bölgede yüz bin kişi başına toplam hastane yatak sayısı Adet TÜİK Sağlık İstatistikleri 284 (2013) 320 400 Ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı Kişi TÜİK Eğitim İstatistikleri 26 (2012) 24 20 Bölgedeki kütüphane sayısı Adet TÜİK 72 (2011) 85 100 Bölgedeki sayısı Adet TÜİK 15 (2011) 20 25 Gösterge tiyatro İNSAN VE TOPLUM Öncelik Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Bölge genelinde iş gücünün açık işi karşılama oranı Yüzde İŞKUR İstatistik Yıllığı 43,4 (2012) 50 60 Kayıt dışı istihdam oranı Yüzde TÜİK 45,2 (2012) 35 25 Adet SGK İstatistikleri 7.779 (2011) 20000 50.000 (Plan Dönemi Toplamı) Bölgedeki iş kazaları sayısı 303 İNSAN VE TOPLUM Gösterge Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Bölgedeki ticaret sanayi odası ve borsaların sayısının Türkiye’deki TSO ve borsalara oranı Yüzde TOBB İstatistikleri 10,1 (2012) 11 12 Bölgede kurulan yeni vakıf sayısının arttırılması Adet Vakıflar Genel Müdürlüğü 131 (2012) 400 1000 (Plan Döenmi) Bölgede faal durumdaki kooperatif ve birlik sayısı Adet Kurumlardan alınan bilgiler ve Zafer Kalkınma Ajansı Derlemeleri 602 (2013) 900 1.500 Bölgede ücretsiz aile işçisi sayısı Kişi TÜİK 269.000 (2011) 200.000 135.000 Bölgede sosyal yardımlaşma vakıflarından faydalanan kişilerin Bölge nüfusuna oranı Yüzde Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü 7,7 (2012) 6,9 5 Bölgede kadın nüfusun tarım dışı istihdama katılım oranının arttırılması Yüzde TÜİK İş gücü İstatistikleri 32,2 (2012) 35 40 Bölgedeki yaşlı/engelli bakım ve rehabilitasyon merkezi ve huzurevi sayısı Adet Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri 15 (2013) 19 25 Öncelik İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır. Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır. Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır. ENERJİ Öncelik Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır. Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir. Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 Rüzgâr enerjisinde kurulu güç MW Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü 320 (2012) 750 1.500 Hidrolik enerjisinde kurulu güç MW Türkiye Elektrik İletim A.Ş. 75 (2012) 150 300 Kişi başına mesken elektrik tüketimi KWh TÜİK 499 (2011) 450 400 Kişi başına sanayi elektrik tüketimi KWh TÜİK 1176 (2011) 1050 900 Bölgede kayıp kaçak oranı Yüzde TEDAŞ 6,85 (2010) 6,6 6 Kullanıcı. Saniye Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş Yüzde EÜAŞ Gösterge Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’taki eletrik kesintilerinin süresi Bölgedeki termik santrallerin Türkiye elektrik üretimindeki oranı 94.619.832.732 75.000.000.000 50.000.000.000 4,14 (2012) 5,5 7 304 ULAŞIM Öncelik Gösterge Birimi Veri Kaynağı Mevcut Durum 2018 2023 İl ve devlet yolu uzunluğu km TÜİK Ulaştırma İstatistikleri 3.549 (2011) 4.500 6.000 Demiryolu uzunluğu km TÜİK Ulaştırma İstatistikleri 1.082 (2011) 1.500 2.500 Lojistik merkez sayısı Adet TCDD 1 (2013) 3 6 Bölgede ulaşım ve lojistik sektöründeki yatırımların tüm yatırımlara oranı Yüzde TÜİK 3,7 (2010) 5 7,5 Bölgede lojistik ve destekleyici sektörlerde çalışan sayısı Kişi SGK 6.564 (2011) Gösterge Erişilebilirlik arttırılacaktır. Lojistik altyapısı iyileştirilecektir. 10.000 20.000 305 7. BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI 306 307 8. EKLER 308 Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantılar ve Yapılan Anketlere İlişkin Bilgiler Tarih İhtisas Komisyonu Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 21.03.2011 Afyonkarahisar İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 22.03.2011 Kütahya İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 23.03.2011 Uşak İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 28.03.2011 Manisa İhtisas Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Afyonkarahisar) Katılımcılık Yöntemi 28.07.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 28.07.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 14.09.2011 Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 20.09.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 25.09.2011 Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Kütahya) Katılımcılık Yöntemi 05.05.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 15.06.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 28.06.2011 Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı Açık Alan Toplantısı 14.07.2011 Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı Açık Alan Toplantısı 14.07.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 09.08.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 13.09.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 15.09.2011 Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 27.09.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 27.09.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 309 Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Manisa) Katılımcılık Yöntemi 21.06.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 21.06.2011 Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 27.06.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 27.06.2011 Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 29.06.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 19.07.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 19.07.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 25.07.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 03.08.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 10.08.2011 Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 24.08.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 13.09.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 14.09.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 21.09.2011 Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 23.09.2011 Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 30.09.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 18.10.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 01.11.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak) Katılımcılık Yöntemi 12.05.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 21.06.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 07.07.2011 Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 14.07.2011 Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 27.09.2011 Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 05.12.2011 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 310 Tarih Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak) Katılımcılık Yöntemi 06.12.2011 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 09.01.2012 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 11.01.2012 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 06.02.2012 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 06.02.2012 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 05.03.2012 Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 05.03.2012 Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih OSB Zirveleri Katılımcılık Yöntemi 12.07.2011 TR33 Bölgesi I. OSB Zirvesi - Manisa Açık Alan Toplantısı 08.12.2011 TR33 Bölgesi II. OSB Zirvesi - Uşak Açık Alan Toplantısı Tarih Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 24.09.2011 Çalışma Grubu 1. Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı 10.12.2011 Çalışma Grubu 2. Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı 14.04.2012 Çalışma Grubu 3. Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Tarih Tematik Alan Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 19.09.2012 19.09.2012 19.09.2012 19.09.2012 20.09.2012 20.09.2012 Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Turizm Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı - Kütahya Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi 20.09.2012 Turizm Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar Konuşma Çemberi 20.09.2012 Sanayi Politikası Tematik Alan Toplantısı Afyonkarahisar Konuşma Çemberi 311 Tarih 24.09.2012 24.09.2012 Tematik Alan Toplantıları Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Manisa Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı Manisa Katılımcılık Yöntemi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi 24.09.2012 Turizm Tematik Alan Toplantısı - Manisa Konuşma Çemberi 24.09.2012 Sosyal Politika: Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Manisa Konuşma Çemberi 26.09.2012 Enerji Tematik Alan Toplantısı - Uşak Konuşma Çemberi 26.09.2012 26.09.2012 26.09.2012 Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı - Uşak Kadın, Gençlik, Yaşlılar, Dezavantajlı Gruplar, Yoksulluk Tematik Alan Toplantısı - Uşak Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı – Uşak Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Konuşma Çemberi Tarih Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespit Edilmesi Çalışması Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 04.10.2012 Gıda Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı 04.10.2012 Elektronik/Makine Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı 04.10.2012 Makine Sektörü Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı 05.10.2012 Deri/Tekstil Sektörü Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı 05.10.2012 Gıda Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı 05.10.2012 Mermer Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı 06.10.2012 Seramik/Porselen Sektörü Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 22.06.2012 Açılış Toplantısı Açık Alan Toplantısı 15.10.2012 Kütahya Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı 15.10.2012 16.10.2012 16.10.2012 17.10.2012 17.10.2012 Sandıklı-Şuhut-Dinar-Kızılören-Başmakçı-EvcilerDazkırı Alt Bölge Toplantısı Afyonkarahisar-Bayat-İscehisar-Emirdağ Alt Bölge Toplantısı Bolvadin-Çay-Sultandağı-Çobanlar Alt Bölge Toplantısı Sarıgöl-Banaz-Eşme-Sivaslı-Ulubey-SinanpaşaHocalar Alt Bölge Toplantısı Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı 312 18.10.2012 Simav-Domaniç-Emet-Hisarcık-ŞaphanePazarlar-Dumlupınar-Çavdarhisar-AslanapaAltıntaş-İhsaniye Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı 22.10.2012 Manisa-Turgutlu Alt Bölge Toplantısı Açık Alan Toplantısı 23.10.2012 23.10.2012 21.12.2012 Tarih 01.04.2013 01.04.2013 02.04.2013 02.04.2013 Soma-Kırkağaç-Gölmarmara-Akhisar-SaruhanlıAhmetli-Salihli-Alaşehir Alt Bölge Toplantısı Demirci-Kula-Gördes-Köprübaşı-Selendi Alt Bölge Toplantısı Kapanış Toplantısı TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi Odak Grup Toplantıları Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Manisa Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Manisa Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Katılımcılık Yöntemi Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantısı 02.04.2013 Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı 02.04.2013 Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Uşak Açık Alan Toplantısı 03.04.2013 Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı 03.04.2013 Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih İlçe Önceliklendirme Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 18.02.2013 Dumlupınar ve Altıntaş Toplantıları 19.02.2013 Çavdarhisar ve Aslanapa Toplantıları 21.02.2013 Simav, Hisarcık ve Emet Toplantıları 22.02.2013 Gediz, Şaphane ve Pazarlar Toplantıları 25.02.2013 Tavşanlı ve Domaniç Toplantıları 26.02.2013 Sinanpaşa ve İhsaniye Toplantıları 27.02.2013 Hocalar Toplantısı 28.02.2013 Sultandağı, Çay ve Bolvadin Toplantıları 04.03.2013 İscehisar, Bayat ve Emirdağ Toplantıları 05.03.2013 Çobanlar ve Şuhut Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantıları (3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) 313 Tarih İlçe Önceliklendirme Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 06.03.2013 Dinar ve Kızılören Toplantıları 07.03.2013 Başmakçı, Dazkırı ve Evciler Toplantıları 11.03.2013 Sivaslı, Banaz ve Karahallı Toplantıları 12.03.2013 Ulubey ve Eşme Toplantıları 20.03.2013 Demirci Toplantısı 21.03.2013 Selendi ve Kula Toplantıları 22.03.2013 Alaşehir ve Sarıgöl Toplantıları 27.03.2013 Gördes Toplantısı Açık Alan Toplantısı 28.03.2013 Köprübaşı ve Ahmetli Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) 29.03.2013 Gölmarmara Toplantısı Açık Alan Toplantısı 03.04.2013 Turgutlu Toplantısı Açık Alan Toplantısı 04.04.2013 Akhisar Toplantısı Açık Alan Toplantısı 08.04.2013 Sandıklı Toplantısı Açık Alan Toplantısı 16.07.2013 Saruhanlı Toplantısı Açık Alan Toplantısı 18.07.2013 Soma ve Kırkağaç Toplantıları Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) 17.07.2013 Salihli Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Yaşanabilirlik Ekseni Odak Grup Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 14.05.2013 Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar Açık Alan Toplantısı 15.05.2013 Odak Grup Toplantısı - Uşak Açık Alan Toplantısı 16.05.2013 Odak Grup Toplantısı - Manisa Açık Alan Toplantısı 17.05.2013 Odak Grup Toplantısı - Kütahya Açık Alan Toplantısı Tarih Bölge Planı İstişare Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 11.06.2013 Afyonkarahisar Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı 12.06.2013 Kütahya Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı 13.06.2013 Uşak Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı 17.06.2013 Manisa Bölge Planı İstişare Toplantısı Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 3 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantısı Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) Açık Alan Toplantıları ( 2 toplantı) 314 Tarih TR33 Bölgesi Turizm Stratejisi ve Operasyonel Programı Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 03.09.2013 Kütahya ve Afyonkarahisar Toplantıları Açık Alan Toplantısı 04.09.2013 Uşak Toplantısı Açık Alan Toplantısı 05.09.2013 Manisa Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih Diğer Ajanslarla Yapılan Mekansal Gelişim Şeması İstişare Toplantıları Katılımcılık Yöntemi 23.08.2013 İSTKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı 30.10.2013 GEKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı 31.10.2013 İZKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı 01.11.2013 GMKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı Açık Alan Toplantısı Tarih 01.10.201218.01.2013 03.08.201330-08.2013 Anket Uygulandığı Kişi Sayısı Sanayi Anketi 1.600 Kişi Sektör Önceliklendirme Anketi 400 Kişi 315 Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler RCAik X ik / X it X wk / X wt X ik ve X it sırasıyla i ilinin k sektöründeki ve toplam ihracatını; X wk ve X wt ise sırasıyla Dünyanın k sektöründeki ve toplam ihracatını ifade etmektedir. GH i n S k 1 2 k *100 S k , i ilinin k sektöründe yaptığı ihracatı göstermektedir. BTij X jk / X jt X wk / X wt X jk ve X wk değerleri j ilinin ve dünyanın k ülkesine ihracat değerlerini, X jt ve X wt ise j ilinin toplam ihracatıyla toplam dünya ihracatını vermektedir. 316 Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması Kod 01 02 03 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 35 36 37 38 39 41 42 43 45 46 47 49 50 51 52 53 55 Tanım Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği Kömür ve linyit çıkartılması Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşyaların imalatı Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer imalatlar Makine ve donanımların kurulumu ve onarımı Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması Kanalizasyon Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri Bina inşaatı Bina dışı yapıların inşaatı özel inşaat faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret ve motorlu taşıtlar ve motosikletlerin onarımı Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç toptan ticaret Perakende ticaret ( Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç) Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı Su yolu taşımacılığı Havayolu taşımacılığı Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler Posta ve kurye faaliyetleri Konaklama 317 Kod 56 58 59 60 61 62 63 64 65 66 68 69 70 71 72 73 74 75 77 78 79 80 81 82 84 85 86 87 88 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Tanım Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri Telekomünikasyon Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler Bilgi hizmet faaliyetleri Sigorta ve emeklilik fonları hariç finansal hizmet faaliyetleri Zorunlu sosyal güvenlik hariç, sigorta, reasürans ve emeklilik fonları Finansal hizmetler ve sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler Gayrimenkul faaliyetleri Hukuki ve muhasebe faaliyetleri İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri Reklamcılık ve pazar araştırması Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler Veterinerlik hizmetleri Kiralama ve leasing (finansal kiralama) faaliyetleri İstihdam faaliyetleri Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ile ilgili faaliyetler Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri Büro yönetimi, büro desteği ve diğer şirket destek faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik Eğitim İnsan sağlığı hizmetleri Yatılı bakım faaliyetleri Barınacak yer sağlanmaksızın yürütülen sosyal hizmetler Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri Spor faaliyetleri ve eğlence ve oyun faaliyetleri üye olunan kuruluşların faaliyetleri Bilgisayarların ve kişisel ve ev eşyalarının onarımı Diğer hizmet faaliyetleri Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mal ve hizmetler Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri 318 Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012) ISIC ISIC Adı Kodu 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 2 Ormancılık ve tomrukçuluk 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 10 Gıda ürünlerinin imalatı 11 İçeceklerin imalatı 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 14 Giyim eşyalarının imalatı 15 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 19 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı AFYONKARAHİSAR 22 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 24 Ana metal sanayii 25 Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı 26 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 27 Elektrikli teçhizat imalatı 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 29 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 31 Mobilya imalatı 32 Diğer İmalatlar 36 Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması 38 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı 58 Yayıncılık faaliyetleri 1 Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri 5 Kömür ve linyit çıkartılması 7 Metal cevheri madenciliği 8 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 10 Gıda ürünlerinin imalatı 11 İçeceklerin imalatı KÜTAHYA 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 14 Giyim eşyalarının imalatı 15 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. 17 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı KÜTAHYA 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması İL DOLAR 100.391.846 3.254 43.267.738 17.487.498 1.557.476 752.494 540.475 8.069 234.429 136.061 221 . 2.704.432 . 6.164.985 120.405.258 34.989 15.062.336 15.248 235.254 3.561.128 82.991 1.237 370.183 . . 1.327.651 6.415 709.773 . . 8.659.474 1.192.255 455 359.704 997.371 6.183 28.739 101.599 . 319 İL ISIC Kodu 19 20 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 38 58 59 71 90 1 2 8 10 11 13 14 15 16 MANİSA 17 18 19 20 21 22 23 24 25 MANİSA 26 27 28 29 ISIC Adı DOLAR Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 719.685 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 3.670.153 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 3.572.545 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 119.820.045 Ana metal sanayii 1.354.480 Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri 827.702 imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 3.455 Elektrikli teçhizat imalatı 40.593 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 838.351 imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler 283 (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı 1.753 Mobilya imalatı 2.549.728 Diğer İmalatlar 10.596 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; 16.402 maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri 6.158 Sinema filmi, video ve televizyon programları . yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene . ve analiz Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence . faaliyetleri Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet 130.687.397 faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk 281.231 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 4.470.108 Gıda ürünlerinin imalatı 491.581.818 İçeceklerin imalatı 145.089 Tekstil ürünlerinin imalatı 10.512.017 Giyim eşyalarının imalatı 12.863.327 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı 6.985.068 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı 819.525 (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı 7.271.804 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması 94.842 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 84.503 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 6.053.502 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait 91.057 malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 90.704.853 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 19.220.351 Ana metal sanayii 22.919.665 Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri 318.524.029 imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 1.745.097.807 Elektrikli teçhizat imalatı 1.031.297.374 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 81.949.606 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler 204.157.772 (yarı römork) imalatı 320 İL ISIC Kodu 30 31 32 36 38 58 59 90 1 2 8 10 13 14 15 16 17 19 20 21 UŞAK 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 38 58 ISIC Adı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri DOLAR 303.859 2.864.528 5.596.757 350 4.320.345 65.275 283 . 2.496.965 556.737 5.487.196 10.832.813 88.957.289 153.167 5.249.777 383.375 34.728 10.694 9.898.405 100.668 1.697.551 31.483.212 78.980 1.196.634 2.172 81.593 2.575.562 754.628 335 181.310 3.296 9.301.214 25.225 321 Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012) İL ISIC Kodu 1 2 8 10 13 14 15 16 17 18 19 20 21 AFYONKARAHİSAR 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 38 58 59 71 1 KÜTAHYA 2 3 7 8 10 11 13 ISIC Adı Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı DOLAR 8.547.345 77.480 147.778 603.035 1.353.134 163.350 304 207.720 245.063 2.989 11.369.691 10.503.493 60.319 7.163.385 6.169.217 2.222.644 4.092.440 615.381 317.059 8.016.268 228.138 52.452 2.850 242.970 169.396 2.726 1.666 . 95.980 . . 199.686 19.741.785 25.754 . 7.727.030 322 İL ISIC Kodu 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 KÜTAHYA 26 27 28 29 30 31 32 38 58 59 71 90 1 MANİSA 2 7 8 10 11 13 14 15 16 17 18 19 20 21 ISIC Adı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ve tomrukçuluk Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait DOLAR 8.699 72.742 77.953 4.446.697 99.132 16.778.468 24.806.997 105.183 3.653.107 5.355.956 2.332.910 2.185.039 2.124.156 1.951.397 26.046.281 191.388 . 920.438 567.836 . 103.292 6.618 . 3.843 158.811.574 . 3.784.061 6.914.842 108.933.973 908.793 2.694.165 1.768.534 1.886.508 183.150 8.394.563 120.040 5.844.179 367.916.313 . 323 İL ISIC Kodu 22 23 24 25 26 27 28 29 MANİSA 30 31 32 38 58 59 71 74 1 7 8 10 13 14 15 16 UŞAK 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 ISIC Adı DOLAR Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 46.830.389 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 9.762.737 Ana metal sanayii 327.399.483 Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri 93.326.729 imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı 998.017.847 Elektrikli teçhizat imalatı 1.013.897.297 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 422.821.077 imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler 5.408.014 (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı 24.935.350 Mobilya imalatı 346.608 Diğer İmalatlar 6.268.020 Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; 201.278 maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri 1.033.196 Sinema filmi, video ve televizyon programları 49.982 yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik 120 muayene ve analiz Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler . Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Metal cevheri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Gıda ürünlerinin imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşya iml. Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı 6.817.662 . 1.508.304 18.109.277 17.091.818 489 2.873.600 29.329 433.495 409.202 8.023.421 78.134.362 533.862 2.886.706 1.430.139 166.454 1.575.134 392.940 654.597 44.137.482 585.868 17.741 2.626 324 İL UŞAK ISIC Kodu 32 38 58 59 71 ISIC Adı Diğer İmalatlar Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı Yayıncılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz DOLAR 90.331 8.289.691 18.829 233 . 325 Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması Kod 1 11 111 112 12 121 122 2 21 22 3 31 32 321 322 4 41 42 5 51 52 521 522 53 6 61 62 63 7 77 Tanım Yiyecek ve içecekler İşlenmemiş yiyecek ve içecekler Sanayi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler Hane halkı tüketimi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler İşlenmiş yiyecek ve içecekler Sanayi için işlenmiş yiyecek ve içecekler Hane halkı tüketimi için işlenmiş yiyecek ve içecekler Başka yerde belirtilmemiş sanayi hammaddeler Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler Sanayi için işlem görmüş hammaddeler Yakıt ve yağlar İşlem görmemiş yakıt ve yağlar İşlem görmüş yakıt ve yağlar Motor benzini ve diğer hafif yağlar Diğer motor benzini ve diğer hafif yağlar Sermaye malları, (Taşımacılık araçları hariç ), parçaları ve aksesuvarları Sermaye malları ( Taşımacılık araçları hariç ) Yatırım mallarının aksam ve parçaları Taşımacılık araçları , parçaları ve aksesuvarları Binek otomobilleri Diğer yolcu taşıma araçları Sanayi ile ilgili taşımacılık araç ve gereçleri Sanayi ile ilgili olmayan taşımacılık araç ve gereçleri Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları Başka yerde sınıflandırılmamış tüketim malları Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıklı tüketim malları Başka yerde sınıflandırılmamış yarı dayanıklı tüketim malları Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıksız tüketim malları Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar 326 Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri 327 Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu 328 Ek 9 - Sektörlere Göre Yatırımlar (2003-2010) ve NACE Rev. 1.1 Sınıflaması Bölgede Maddi Mallara İlişkin Brüt Yatırımlar (TL) NACE Rev.2 Toplam Kısım A 01 Kısım B 05 07 08 09 Kısım C 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Kısım D 35 Kısım E 36 38 Kısım F 41 42 43 Kısım G 45 46 47 Kısım H 49 51 2009 1 660 656 816 (*) (*) 159 888 239 61 550 970 (***) 50 115 353 (***) 847 139 895 130 016 112 9 253 294 (*) 52 697 591 1 093 617 3 077 238 15 828 375 14 180 779 5 665 085 (***) 17 364 429 (*) 49 033 568 138 762 301 (***) 70 955 122 71 007 050 47 706 178 20 697 165 (***) (**) 586 239 (***) (***) (**) (**) 9 547 817 3 414 672 6 133 145 34 307 807 19 006 195 12 781 172 2 520 440 241 029 682 24 861 640 78 680 097 137 487 945 53 431 914 49 766 378 (*) 2010 2 382 311 829 (***) (***) 248 501 776 74 303 771 (***) (***) 1 254 963 140 227 904 222 18 585 494 (*) 144 603 135 2 626 494 6 718 891 (***) 15 172 430 3 483 615 3 623 325 16 290 866 (**) 154 677 304 278 855 991 (***) 86 570 236 (***) 123 401 940 31 440 822 27 539 195 (***) 1 881 332 (***) 124 791 722 124 791 722 5 948 196 (***) (***) 45 678 880 17 782 247 12 134 274 15 762 359 248 915 552 18 903 548 138 795 546 91 216 458 87 633 201 77 694 284 - 329 52 53 Kısım I 55 56 Kısım J 58 59 61 62 63 Kısım L 68 Kısım M 69 70 71 72 73 74 75 Kısım N 77 78 79 80 81 82 Kısım P 85 Kısım Q 86 87 88 Kısım R 90 92 93 Kısım S 95 96 3 588 478 (**) 25 222 225 18 978 739 6 243 486 24 051 874 4 701 41 406 21 857 453 (***) (***) 411 653 411 653 5 936 297 289 678 4 874 045 218 437 554 137 5 057 878 445 559 324 118 866 422 2 727 931 693 848 9 190 027 9 190 027 13 817 324 12 642 511 381 774 793 039 286 730 10 569 (***) (***) 138 177 138 177 - 9 685 139 253 778 102 562 583 95 957 647 6 604 936 12 068 636 (***) (***) 11 304 582 (***) (***) (***) (***) 6 143 764 428 986 214 563 5 203 375 296 840 6 455 373 (***) 195 366 (***) 1 490 310 3 636 473 787 072 9 013 486 9 013 486 50 919 897 49 683 960 1 235 937 1 056 112 27 457 1 028 655 4 530 422 (***) (***) 330 NACE Rev.1.1 Toplam Kısım A 01 Kısım C 10 13 14 Kısım D 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 31 32 33 34 35 36 37 Kısım E 40 41 Kısım F 45 Kısım G 50 51 52 Kısım H 55 Kısım I 60 61 63 64 Kısım K 70 71 72 73 74 Kısım M 2003 910 345 373 29 355 706 25 587 253 (***) (***) 419 109 935 49 719 602 (**) 30 396 087 2 001 695 1 451 018 2 239 654 1 427 990 60 413 (*) 12 511 948 55 134 829 53 945 053 3 618 679 24 419 994 89 615 617 (***) (***) (***) 9 446 548 (***) 192 107 526 (***) (***) 108 555 955 108 555 955 61 747 984 12 304 279 29 406 338 20 037 367 4 028 020 4 028 020 32 367 187 29 041 459 2 108 593 1 217 135 17 062 190 103 285 2 942 329 14 016 576 44 583 723 2004 2005 2006 2007 2008 876 483 638 1 106 290 904 2 304 775 816 1 890 429 719 2 182 036 622 (***) (***) (*) (***) (***) (*) 41 522 710 251 953 917 67 152 945 (**) 28 744 358 (***) 38 133 064 37 568 836 (***) (***) (**) 12 778 352 36 537 042 (***) 22 489 401 621 804 469 1 142 322 674 906 392 048 904 972 300 88 710 887 300 312 107 125 959 819 142 550 803 (**) (*) (*) (*) 48 355 824 59 037 355 45 179 120 42 301 287 1 078 277 1 110 373 2 097 358 1 152 545 2 389 283 8 932 760 1 946 931 8 969 157 16 697 666 12 255 444 18 010 637 (***) 420 770 (***) 23 756 193 17 834 001 1 542 355 (***) 1 222 215 856 311 (*) (**) (***) (*) 6 307 568 21 562 033 14 739 708 13 755 387 33 247 591 26 903 259 35 348 774 50 671 252 142 458 951 205 352 259 125 260 696 140 429 543 12 171 725 16 999 490 (***) 1 488 812 24 733 649 108 574 234 126 322 209 168 178 161 94 138 357 108 694 284 146 867 479 97 364 176 11 578 515 7 194 470 6 053 010 9 159 616 (***) 63 396 558 (***) 139 321 086 (***) (***) (*) 19 741 237 137 909 917 38 248 775 40 128 613 (***) (***) (**) 1 917 107 2 653 044 16 957 885 10 922 287 18 612 021 (*) 53 537 217 113 621 326 94 321 149 270 830 101 44 196 472 90 579 464 (***) 266 942 672 9 340 745 23 041 862 (***) 3 887 429 15 686 189 106 710 384 61 267 507 37 579 087 15 686 189 106 710 384 61 267 507 37 579 087 68 042 199 455 650 482 230 607 318 155 078 226 10 242 542 30 541 202 29 422 276 48 377 055 36 150 598 272 690 439 90 329 607 52 250 442 21 649 059 152 418 841 110 855 435 54 450 729 8 144 883 48 288 467 56 215 283 19 409 607 8 144 883 48 288 467 56 215 283 19 409 607 36 469 012 120 163 763 408 527 461 687 843 694 22 920 625 52 253 657 112 350 407 606 908 429 (*) (*) 755 383 (***) 912 070 (***) 12 793 004 (**) 295 264 984 (**) 13 851 455 34 027 534 43 674 497 (***) (***) (***) (***) (***) 328 481 (***) (***) (***) 13 010 (**) (*) 4 055 986 10 578 875 3 716 447 2 632 318 5 654 955 7 674 323 9 598 797 8 603 065 331 NACE Rev.1.1 80 Kısım N 85 Kısım O 90 92 93 2003 2004 2005 2006 2007 2008 44 583 723 1 018 329 1 018 329 408 818 (*) (**) (***) 5 654 955 6 294 291 6 294 291 (***) (***) 4 267 768 (***) - 7 674 323 21 993 061 21 993 061 (***) (***) (***) 530 345 9 598 797 10 595 658 10 595 658 2 077 056 (***) 195 861 (***) 8 603 065 24 152 220 24 152 220 9 858 624 604 890 706 170 8 547 564 Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri ( - ): Bilgi yoktur. (*): 5429 sayılı Kanun gereği gizlilik ilkesine göre özel sektörde bir veya iki girişime ilişkin bilgiler verilmemiştir. (**): 5429 sayılı Kanun gereği gizlilik ilkesine göre özel sektörde üç ve daha fazla girişime ilişkin bilgiler verilmemiştir. (***): Bilgileri daha önce gizlenmiş girişime ait bilgilerin aritmetik işlem sonucu elde edilmesini önlemek amacı ile verilmemiştir. 332 NACE Rev. 1.1 Sınıflaması Kod 01 02 05 10 12 13 14 15 16 17 18 Tanım Tarım, avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık, tomrukçuluk ve ilgili hizmet faaliyetleri Balıkçılık, balık çiftçiliği ve ilgili hizmet faaliyetleri Kömür madenciliği Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı; saha arama ve tetkiki hariç, petrol ve gaz çıkarımı ile ilgili hizmet faaliyetleri Uranyum ve toryum cevheri madenciliği Metal cevherler madenciliği Diğer madencilik ve taşocakçılığı Gıda ürünleri ve içecek imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünleri imalatı Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması 19 Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı 11 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 40 41 45 50 51 52 55 60 61 62 63 64 65 Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden, örülerek yapılan eşyaların imalatı Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayisi Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Büro makineleri ve bilgisayar imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı; başka yerde sınıflandırılmamış diğer imalatlar Geri dönüşüm Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtımı İnşaat Motorlu taşıtlar ve motosikletlerin satışı, bakımı ve onarımı; motorlu taşıt yakıtının perakende satışı Motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu Motorlu taşıtlar ve motosikletlerin dışında kalan perakende ticaret; kişisel ve ev eşyalarının tamiri Oteller ve lokantalar Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı Su yolu taşımacılığı Havayolu taşımacılığı Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri Posta ve telekomünikasyon Sigorta ve emeklilik fonları hariç, mali aracı kuruluşların faaliyetleri 333 Kod 66 67 70 71 72 73 74 75 80 85 90 91 92 93 95 Tanım Sigorta ve emeklilik fonları ile ilgili faaliyetler (Zorunlu sosyal güvenlik hariç) Mali aracı kuruluşlara yardımcı faaliyetler Gayrimenkul faaliyetleri Operatörsüz makine ve teçhizat ile kişisel ve ev eşyalarının kiralanması Bilgisayar ve ilgili faaliyetler Araştırma ve geliştirme hizmetleri Diğer iş faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik Eğitim Sağlık işleri ve sosyal hizmetler Kanalizasyon ve atıkların toplanması, hıfzısıhha ve benzeri faaliyetler Başka yerde sınıflandırılmamış üye olunan kuruluşların faaliyetleri Eğlence, dinlenme, kültür ve sporla ilgili faaliyetler Diğer hizmet faaliyetleri Ev içi çalışan personelin hane halklarındaki hizmetleri 96 Hane halkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mallar 97 Hane halkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış hizmetler 99 Uluslararası örgütler ve temsilcilikleri 334 Ek 10 - Üç Yıldız Kümelenme Analizine İlişkin Detaylı Açıklama Yoğunluk (ei / et ) ( Ei / Et ) Büyüklük ei Ei Başatlık ei et Ei ve Et ülke genelinde sırasıyla i sektörü ve toplam istihdamı, ei ve et ise Bölge’de sırasıyla i sektörü ve toplam istihdamı ifade etmektedir. Yoğunluk değişkeni; Bölge genelindeki istihdamın ülke genelindeki istihdama oranıdır ve bu oranın 1’den büyük olması Bölge’de o sektörün yoğunlaştığını göstermektedir. Büyüklük değişkeni; sektörün Bölge’de bulunan istihdamının ülke genelindeki payını, Başatlık değişkeni ise sektörün analiz edilen bölgede öne çıkma oranını göstermektedir. Avrupa Birliği analizlerinde bu iki değişken için %7’yi, eşik değer olarak kabul etmektedir. Ancak; bölgeler arası gelişmişlik ve ekonomik ölçek farklılıkları nedeniyle sabit bir değer kullanılması uygulanabilir değildir. Bunun yerine; Büyüklük değişkeni için 1/26 (Düzey-2 bölgelerinin sayısı)=%3,8; Başatlık değişkeni için ise 1/20 (Analiz edilen sektör sayısı)=%5 değerleri eşik kabul edilmiştir. Bölge’deki istihdam değerleri, veri gizliliği nedeniyle açıklanmayan 12, 21, 26 ve 30 numaralı sektörlerin çıkarılmasıyla 24 yerine 20 imalat sektörü analize tabi tutulmuştur. 335 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Demirci Alt Bölgesi Uşak Alt Bölgesi Banaz Alt Bölgesi X Akhisar Alt Bölgesi X X Manisa Alt Bölgesi X Simav Alt Bölgesi X Kütahya Alt Bölgesi Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer imalatlar Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı Sandıklı Alt Bölgesi 10 11 12 13 14 15 Bolvadin Alt Bölgesi Sektör Kodu Sektör Adı Afyonkarahisar Alt Bölgesi Ek 11 - Alt Bölgelerde Henüz Yerelleşmemiş, Gelişme İhtimali Yüksek ve Alt Bölgedeki Niteliği Arttıracak Sektörler X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz Edilmesi, 2014 336 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Manisa Alt Bölgesi Simav Alt Bölgesi Kütahya Alt Bölgesi Sandıklı Alt Bölgesi X X Banaz Alt Bölgesi 18 Uşak Alt Bölgesi 17 Demirci Alt Bölgesi 16 Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer imalatlar Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı Akhisar Alt Bölgesi 10 11 12 13 14 15 Bolvadin Alt Bölgesi Sektör Kodu Sektör Adı Afyonkarahisar Alt Bölgesi Ek 12 - Alt Bölgelerde Teknoloji Düzeyini Arttıracak Sektörler X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 337 Ek 13 - Bölge İllerinin Maden Rezerv ve Tenör Bilgileri Afyonkarahisar İli Maden Saha Antimuan (Sb) Bayat-Cevizli Demir (Fe) Diyatomit (Diy) Grafit (Grf) Çay (Sultandede Tepe, Çayderesi, Tavasarı Tepe) BolvadinÖzburun SincanlıSinanpaşa, Tınaz Tepe AfyonkarahisarİscehisarKezban Kalsit (Cc) İl Merkezi civarı Tenör/Kalite (İl) Tenör/Kalite (Ülke) Rezerv (İl) %32,49 Sb - %50-56 F2O3 467.000 GÖR+MUH Metal Sb ton 200.000 ton GÖR+MUH 133.668 ton GÖR, 376.830 ton MUH, 813.000 ton MÜM %50 F2O3 İyi kalite 2.750 GÖR+MUH %18,40 C %94-98 CaCO3 ton - Rezerv GÖR+MUH (Ülke) 99.306 ton GÖR+MUH %55 Fe (82.458.750 t metal Fe) 113.252.000 ton İyi kalite 44.001.040 ton %2-17 C 86.736 ton - - %15-37 Al2O3 (Kaolen) Kaolen (Kao) Kireçtaşı (Kçt) Kum-Çakıl (Kçm) Kuvarsit (Qz) Manganez (Mn) Mermer (Mr) Sincanlı-Taşoluk %20 Al2O3 Çay-Pazarağaç Köyü DazkırıDombaydere %94 CaCO3, 21.884.375 ton %2,25 MgO MUH Elenerek sıvada 9.000 m3 MUH kullanılmaktadır. Dazkırı-Kızılköyü Orta 8.000.000 MUH DazkırıBaşmakçı Orta 40.000 m3 MUH Şuhut-Taşoluk Sahası TuğlaKiremit Uranyum (U) m3 %95,75 SiO2, 9.031.250 ton %1,5 Fe2O3, GÖR, 15.937.500 %2-9 Al2O3, ton MUH %0,1’den az TiO2 Emirdağ, Bayramgazi, %9-25 Mn Bolvadin, Çay ve İhsaniye Sertliği yoğunluğu İscehisar g/cm3 porozitesi %0,2’dir. İscehisar 306.000 ton GÖR Sertliği yoğunluğu g/cm3 porozitesi %0.2’dir. 51.000 ton GÖR+MUH+MÜM 3, 2,75 2.500.000 ve MÜM 4, 2,73 3.600.000 ve MÜM Çay ve İhsaniye İyi ilçeleri civarı 6-7 milyon JEO Merkez-Gazlıgöl ve Karaveli Düşük Zuhurları - Seramik+Refrakter kili (Kil) 420.647.806 ton - - - - - - - - %90 üzeri SiO2 2.460.735.184 ton %34,54 Mn (Metal Mn içeriği 1.576.000) 3.200.000 ton Geçmiş yıllarda işletilmiştir. Rezerv Sultan dede zuhurundadır. Filtrasyona uygundur. Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yapılmamıştır. Taşoluk kaolenleri doğal olarak ve zenginleştirilerek (yüksek demir içerikleri nedeniyle) seramik reçetelerinde ve kağıtta kullanılabilir. İnşaat malzemesi olarak kullanılmaktadır. Karayollarında stabilize malzeme Sahada dört adet kuvarsit yatağı mevcuttur. Afyon Beyazı, beyaz renkli, ince sarı damarlıdır. m3 m3 Açıklamalar m3 toplam potansiyel rezerv (13.933 milyon ton) 5.137.342.751 m3 % 0,05-0,1 U3O8 9.129 ton Afyon Kaplan Postu, açık gri ve grinin değişik tonlarında, boğumlu, breşik desen yapıları gösterir. ton Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. 338 Kütahya İli Maden Alunit (Alu) Antimuan (Sb) BakırKurşunÇinko (CuPb-Zn) Saha GedizŞaphane GedizDereköy, Göynük SimavDağardıEsenbağ, Aydınlar, Çulfakır, Örencik, Çobanlar, Evciler, Sarkatlar, Arıklar, Gerni, Ihlamur, Sünnetçiler Manastır, Maksutlar, Karakıran, Kızılkur, Tepebaşı SimavKarakoca Köyü Emet-Eğrigöz zuhurları MerkezHacıazizlerÖrenköy DomaniçSarıçayıryayla Bor (B) Emet Çimento Hammaddele ri (Çmh) Tavşanlı Demir (Fe) Rezerv (İl) %19,2 Al2O3, %3,7 K2O, %0,62 Fe2O3 5.500.000 ton GÖR+MUH+MÜ M %1,2-2 Sb 1.288.000 ton MÜM %0,1831,77 Sb 2.653 000 ton MÜM %5,5 Pb, %3 Zn, %0,3 Cu 94.700 ton %4 Pb 300.000 ton MUH+MÜM %5,23 Pb 212.200 ton MUH+MÜM %0,168 Cu %24,428,5 B2O3 (kolemani t) 120.300.000 ton GÖR+MUH 1.681.474.000 ton GÖR+MUH+MÜ M 25-30 milyon ton MUH Tenör/Kalite (Ülke) Rezerv GÖR+MUH (Ülke) % 7.54 K2O 3.974.860 ton Metal Sb 99.306 ton GÖR+MUH Metal Cu Metal Pb Metal Zn 1.462.580 ton 795.201 ton 1.659.502 ton % 24.4-35 B2O3 (Gör+Muh+ Müm) 3.052.568.0 00 ton - - Açıklamalar Yatak işletilmektedir. Yataklardan bir kısmı geçmiş yıllarda işletilmiştir. Geçmiş yıllarda 90.000 ton cevher üretilmiştir. Eti Maden İşletmeleri Gen. Müd. tarafından işletilmektedir. Emet-Çatak %33,61 Fe, %5-38 S, %00.4As, %2,5-22 SiO2 2.640.000 ton GÖR+MUH S ve As impüriteleri nedeni ile saha işletilmemektedir. Emet-Küreci %35-52 Fe 640.000 ton GÖR+MUH Yüksek SiO2 içermesi nedeni ile saha işletilmemektedir. %35-45 Fe %45-55 Fe, %4-10 SiO2, %02S %45-59 Fe 140.000 ton GÖR+MUH Emet-Göncek Emet-Karaağlı EmetGüldüren Simav-Kalkan Diyatomit (Diy) Feldispat Tenör/Kalite (İl) MerkezAlayunt Simav-Azizler, % 55 Fe (82 458 750 t metal Fe) 113.252.000 ton 1.951.000 ton GÖR+MUH 100.000 ton GÖR+MUH %50-60 Fe2O3 100.000 ton GÖR, 300.000 ton MUH Düşük - %7,6- 38.1222.500 ton İyi kalite Albit ve Ortoklaz 44.001.040 ton 372.790.701 S ve SiO2 içeriklerinden dolayı yatak işletilmemektedir. Geçmiş yıllarda işletilmiştir. 339 Maden (Fld) Saha Acemler, Hacıahmetler, Külcü, Kurtduman, Karacaviran, Söğüt ve Kalkan SimavKurumlar Florit (F) Gümüş (Ag) Jips (Jips) Kalsit (Cc) TavşanlıOvacık MerkezGümüşköy Gediz (Deresündek Köyü, Kayacık Köyü, Gökler Köyü, Güneyköy) Il merkezi EmetHisarcıkUlaşlar, Alangediği; HisarcıkKızılçukur, Şekerharmanı , Yarengediği ve HisarcıkKurtdere Kaolen (Kao) GevrekSeydiköyYumruktaş AltıntaşAllıören, Yüylük, Çamlıtepe GedizAkçaalan ve Sazak Köyü Krom (Cr) Kum-Çakıl (Kçm) Kükürt (S) İl genelinde 100 civarında krom zuhuru bulunmaktadı r SimavOvabayındır Köyü SimavKilisedere Simav-Madra Çayı ve Gökçeler Simav-Pulluca (Semertepe ve Sarıtepe) Tenör/Kalite (İl) 11,98; K2O+Na2O %0,5-1,2 Fe2O3 %8,19 K2O+Na2O , %0,81 Fe2O3 %51 CaF2 178 gr/ton Ag Rezerv (İl) Tenör/Kalite (Ülke) MUH Rezerv GÖR+MUH (Ülke) ton Açıklamalar 320.000 ton MÜM 9.000 ton GÖR+MUH 21.500.000 ton GÖR %40-80 CaF2 2.530.694 ton Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Metal Ag 5.740 ton Halen işletilmektedir. 35.000 ton MUH Geçmiş yıllarda işletilmiştir. %95,00 CaCO3 - Rezerv miktarı bilinmemektedir. %15-26 Al2O3 ve %1'in altında Fe2O3 458.680 ton GÖR+MUH %24-42 Al2O3, %0,1-2,5 Fe2O3 %9-38 Al2O3, %0,26,39 Fe2O3 %18,6321,65 Al2O3, %0,471,30 Fe2O3 770.000 ton GÖR %15-37 Al2O3 (Kaolen) Seramik+Refrakte r kili (Kil) 420.647.806 ton Cevher alünit içeriği nedeniyle seramik sanayinde kullanılamamaktadır, düşük demirli olan kısımları kağıt sanayii hammaddesi olarak kullanılabilir. 501.300 ton GÖR+MUH Düşük demirli kısımları kağıt sanayinde kullanılmaktadır. 40.000 ton GÖR+MUH Sazak sahasında 3 ayrı zuhurda toplam 25.000 ton, Akaçaalan sahasında da 15.000 ton rezerv vardır. %20-54 Cr2O3 130.000 ton GÖR %72,43 SiO2 1.798.120 m3 MUH %71,49 SiO2 134.063 m3 MUH Orta - %20-50 S 4.500 ton MUH %20 üzeri Cr2O3 26.637.873 ton %5,34 Cr2O3 ortalama tenörlü 198.100.000 ton - - Cevherleşmeler masif, bantlı ve saçılmış karakterdedir. Rezervi hesaplanmamıştır. %32 S 625.700 ton 340 Maden Manganez (Mn) Saha SimavKaracahisar Etrafşehir (Akoluk) zuhuru Merkez-Andız zuhuru Emet (Kayı) zuhuru Tavşanlı (Aydınlar, Başköy, Kayıköy, Ovacık, Kurutaş, Arifler) zuhurları Köseler zuhuru Tenör/Kalite (İl) Rezerv (İl) %2-20 S 10.000 ton MUH %55 Mn 40-50 ton %27,72 Mn 1.000 ton MÜM %30 Mn 2.000 ton MUH %45,27 Mn 9.000 ton GÖR+MUH+MÜ M Tenör/Kalite (Ülke) Rezerv GÖR+MUH (Ülke) %34,54 Mn (Metal Mn içeriği 1.576.000) 3.200.000 ton 300 ton MÜM Manyezitlerden açık işletme yöntemi ile üretim yapılmaktadır. TavşanlıBektaşlar TavşanlıÇamlıca TavşanlıAktaş Tavşanlı (Kocakır T., Vayva D.) Tavşanlı (Beyköy) Tavşanlı (Alabarda) Tavşanlı (Karacakaş) Manyezit (Mag) Avdan (Çaydere) Saka (Suludere) Ortaocak ve Turanocak Talk (Talk) Tavşanlı (Elmalı, Fındıcak, Gümüşyenikö y, Merkez (Erne), Emet (Çavdarhisar) Açıklamalar 7.000-8.000 ton MUH 16.200 ton MÜM %45 MgO 32.000 ton MÜM 900 ton 1.000 ton %47,08 MgO %36,9547,55 MgO, %0,040,70 Fe2O3 %45 MgO %40,14 MgO ,%0,5 Fe2O3 içerikli, ateş kaybı %50 dir. 30.000 ton MUH 811.242 ton GÖR, 1.050.000 ton MUH, 1.760.000 ton MÜM % 41-48 MgO 106.673.833 ton 2.300.000 ton GÖR+MUH+MÜ M Yatak işletilmektedir. 4.489.938 ton Ortaocak sahasında 810.030 ton GÖR+MUH+MÜM, Turanocak sahasında 497.058 ton GÖR+MUH ve bunların dışında kalan alanda toplam 3.182.000 ton MUH rezerv vardır. Ocakların büyük çoğunluğu işletilmektedir. İyi kalite 427.574 ton Geçmiş yıllarda işletilmiştir. 341 Manisa İli Maden Altın (Au) Saha Salihli-Sart Yatağı Salihli-Bozdağ Tenör/Kalite (İl) Tenör/Kalite (Ülke) Rezerv (İl) 96 mg/m3 20.000.000 m3 1,38 gr/ton 847.670 ton GÖR+MUH+M ÜM Rezerv GÖR+MUH (Ülke) 328 ton Değişik lif boylarında, lif yüzdesi %4 'ün üzerinde 29.646.379 ton Geçmiş yıllarda 10 ton üretilmiştir. Metal Cu Metal Pb Metal Zn 1.462.580 ton 795.201 ton 1.659.502 ton Geçmiş yıllarda 2.000 ton üretim yapılmıştır. Metal Hg 3.820 ton - - %21-52 Al2O3 3.840.000 ton Albit ve Ortoklaz 372.790.701 ton Salihli (Hacıhıdır) BakırKurşunÇinko (CuPb-Zn) SelendiRahmanlar Köyü %0,72 Cu %0.93 Pb %7,46 Zn 749.400 MÜM ton Civa (Hg) AlaşehirKozluca, Bahçedere %0,25 Hg 796.478 MÜM ton Çimento Hammaddel eri (Çmh) Soma İyi kalite 180.000.000 ton %5-15 disten 5.627.750 GÖR %7-10,4 K2O ve % eser-0,05 Fe2O3 Seramikte kullanılabilir nitelikte 1.315.837 ton MUH. Ayrıca %4,5-2 K2O, %5-1,4 Na2O içerikli orta/düşük kaliteli 1.765.740 ton MUH %25 P2O5 Zuhur %19 P2O5 70.500.000 ton %11-13 Al2O3, %0,81,0 Fe2O3 Zuhur %15-37 Al2O3 (Kaolen) Seramik+Refrakt er kili (Kil) 420.647.806 ton Strabilize malzeme 2.000.000 MUH m3 Stabilize malzeme 8.000.000 MUH m3 - - %32 S 625.700 ton %34,54 Mn (Metal Mn içeriği 1.576.000) 3.200.000 ton %41-48 MgO 106.673.833 ton Feldispat (Fld) Fosfat (P) Kaolen (Kao) Kum-Çakıl (Kçm) Kükürt (S) Manganez (Mn) Manyezit (Mag) Mermer (Mr) ManisaDemirciÜşümüş Demirci (Çanakçı, Bayramşah, Yeniköy, Kürcü, Kurttutan, Kuzuköy, Söğütcük, Kırgınşıhlar, Mahmutlar Köyü ve Gördes) DemirciRağıllar, Kale Tepe Gördes (Güneşli, Doğanpınar, Kobaklar) zuhurları AkhisarGökçeahmet, Dingiller AkhisarGölmarmaraGördes GördesSamanlık Dere ManisaDemirci-Irişler Muradiye (Sümbüller, Maltepe), Kula (Papuçlu) zuhurları İnşaatlarda kullanılabilir ton 200.000 m3 MUH 8.000-15.000 ton %40 Mn 180 ton SaruhanlıHeybeli %47,7 MgO 8.500 ton GÖR, 690.000 ton GÖR+MUH Demirci-Borlu, Saraycık Köyü Sertliği 3, yoğunluğu 2,76 g/cm3, porozitesi %0,265 1.000.000 JEO m 3 Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Metal Au (potansiyel 560 ton) Asbest (Asb) Disten (Dis) Açıklamalar m3 toplam potansiyel rezerv (13.933 milyon ton) 5.137.342.7 51 ton Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Yatak ekonomik değildir. İşletme yoktur. Demirci Oniks Mermeri. Sarıaçık yeşil ve yer yer koyu kahve 342 Maden Saha AkhisarEfkafteke Köyü Alaşehir sahası Tenör/Kalite (İl) Sertliği yoğunluğu g/cm3, %0,182 3-4, 2,74 porozitesi Rezerv (İl) 99.734.000 ton MUH %1,21 Ni ve %0,048 Co AlaşehirBelenkaya %4,95 TiO2 Gördes-Kulalar %0,5 TiO2 Gördes-Salur %1,11 TiO2 Salihli-SartMersindere Plaser 30 milyon ton JEO TuğlaKiremit (TğKi ) Turgutlu Orta ve iyi 247.862.000 ton GÖR+MUH Uranyum (U) KöprübaşıKasar %0,05 U3O8 2.852 uranyum %80-90 zeolit 307.574.000 ton MÜM Korund+Margarit+Div asporit 5.400 ton MUH Titanyum (Ti) Zeolit (Zeo) Zımpara (Zım) Gördes-Arkatlı Damları, Güneşli, Evciler, Fındıcak, Kıranköy, Olduk, Kuşluk, Akdere AkhisarAkçaalan Rezerv GÖR+MUH (Ülke) 25.000 m3 JEO TurgutluÇaldağ Nikel (Ni) Tenör/Kalite (Ülke) 39.400 ton GÖR+MUH 5.131.969 titan 1.700.000 MÜM 6.800.000 MÜM ton ton ton ton Açıklamalar renklidir Ege Kahve Mermer. Koyu kahve, kırmızı renklidir. Traverten Lateritik (%1,34 Ni; 0,042-0,060 Co; Sülfit (% 1-4 Ni ) %0,87-0,98 TiO2 (Görünürplaser) SAKARYAKARASU % 4,95 TiO2 (GörünürPrimer) MANİSAALAŞEHİR %0,05-0,1 U3O8 39.500.000 ton 179.000 ton Lateritik Nikel yatağı 161.348.413 ton 5.131.969 ton 9.129 ton Klinopitilolit+Höy landit (Gör+Muh) 344.217.073 ton İyi kalite 3.607.564 ton Geçmişte 1,2 ton üretim yapılmıştır. 343 Uşak İli Maden Altın (Au) Asbest (Asb) Civa (Hg) Saha Kaolen (Kao) Ortalama gr/ton Au SivaslıGökçebel Lif uzunluğu mm SivaslıPınarbaşı Banaz-Baltalı, Tozlakgediği Lif uzunluğu 11 mm 7 %0,25-0,8 Hg %46,37-60,30 Fe, %3-21 SiO2 ve %1-5 Al2O3 Metal Au (potansiyel 560 ton) 132.000.000 ton 100.000 MUH ton 3.000 ton MUH 57.000 MÜM ton 7.830 ton BanazKızılcaören %21,51 Fe ve %46,77 Fe+Mn Karaçayır %20-28 Al2O3, %2-5 Fe2O3 %16-25 %1 Fe2O3 70.000 MÜM BanazHallaçlar Köyü BanazAlabaköy, Karacahisar, EşmeGedikler Banaz-Banaz KöyüKurudere BanazHamamdere SivaslıAkdere Ulubey-Piren Deresi Eşme-Eşme Dere Karahallı, Duraklı Köyü Mermer (Mr) 1,12 39.000 ve 37.500 ton GÖR+MUH 800.000 ton GÖR+MUH UlubeyElmacık Köyü Kum-Çakıl (Kçm) Tenör/Kalite (Ülke) Rezerv (İl) Uşak-EşmeKışladağ Yatağı MerkezNadara Demir (Fe) Tenör/Kalite (İl) Hacı Hüseyinler Köyü Hacı Hüseyinler Köyü AkhisarEfkafteke Köyü Al2O3, ton İnşaatlarda sıva agregası olarak kullanılabilir. Elenerek sıva agregası Stabilize ve inşaat malzemesine uygun Orta İnşaat malzemesine uygun Sertliği 4, yoğunluğu 2,75 g/cm3, porozitesi %0,280 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,73 g/cm3, porozitesi %0,387 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3, porozitesi %0,109 Sertliği 3-4, yoğunluğu 2,74 g/cm3, porozitesi %0,182 Uranyum (U) Güre-Fakılı %0,045 U3O8 Zımpara (Zım) Ulubey korund, hematit, manyetit, margarit, kuvars, kloritoyit Rezerv GÖR+MUH (Ülke) Açıklamalar 328 ton Yaklaşık 148 ton Au Değişik lif boylarında, lif yüzdesi %4'ün üzerinde 29.646.379 ton Metal Hg 3.820 ton %55 Fe (82.458.750 t metal Fe) 113.252.000 ton Geçmiş yıllarda 200.000 ton cevher üretilmiştir. Yatak işletilmektedir. % 15-37 Al2O3 (Kaolen) Seramik+Refrakter kili (Kil) 420.647.806 ton Yatak işletilmektedir. Küçük boyutlu yataklar 40.000 m3 MUH 3.000.000 MUH m3 600.000 MUH m3 150.000 MUH m3 80.000 MUH m3 250.000 GÖR m3 600.000 JEO m3 600.000 JEO m3 400.000 JEO 3 m Yeşil Mermer m3 toplam potansiyel rezerv (13.933 milyon ton) Sarı Mermer 5.137.342.751 ton Beyaz Mermer Ege Mermer 25.000 m3 JEO 510 uranyum ton 6.000 ton MÜM % 0,05-0,1 U3O8 9.129 ton İyi kalite 3.607.564 ton Kahve Kaynak: MTA, Maden Rezervleri ve İl Maden Potansiyelleri 344 Ek 14 - Bölgede Yaşanan Afet Türleri, Ölü ve Yaralı Sayıları Afet Türü Afet Sayısı 6 Ölü Sayısı 3.053 Diğer 1 2 Dolu 5 0 0 Don 6 0 0 Fırtına 9 0 0 Heyelan 5 Kar 1 Orman Yangınları 93 0 0 Tren Kazası 1 10 4 Yangın 1 1 Yıldırım 1 1 Deprem 6 475 1.108 Dolu 6 0 0 Don 1 0 0 Fırtına 18 0 0 Heyelan 3 Kar 1 Deprem Manisa Afyonkarahisar Kütahya Uşak Yaralı Sayısı 186 Kaya Düşmesi 9 Orman Yangınları 11 Sel Su Baskını 3 Deprem 5 1.089 1.337 Dolu 9 0 0 Don 1 0 0 Fırtına 7 0 0 Maden Kazaları 1 18 Orman Yangınları 18 Sel Su Baskını 1 Yangın 2 Yıldırım 1 0 0 Deprem Dolu Don Fırtına Kaya Düşmesi Orman Yangınları Yangın 1 3 1 1 1 29 2 21 0 0 0 0 0 0 4 Kaynak: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Türkiye Ulusal Afet Arşivi, http://tuaa.afad.gov.tr/TUAA/MainPageFW/index4.aspx?guestlogin=true (1 Ağustos 2013’te alınmıştır) 345 Ek 15 - İlçelerin İmar Alanı İçindeki Kesintilerdeki Toplam Etkilenme Süreleri (Kullanıcı x Saniye) İlçe Etkilenme Süresi (Kullanıcı x Saniye) Afyonkarahisar Merkez 758.546.100 Başmakçı 31.771.800 Bayat 1.015.200 Bolvadin 1.433.157.600 Çay 3.738.546.900 Çobanlar 89.242.268 Dazkırı 15.535.440 Dinar Emirdağ Evciler 64.949.880.840 17.836.500 1.716.480.600 Hocalar 24.000 İhsaniye 82.330.525 İscehisar 23.563.920 Kızılören 0 Sandıklı 1.036.700.460 Sinanpaşa 14.400.907.617 Sultandağı 486.382.500 Şuhut 89.102.100 Altıntaş 134.343.300 Aslanapa 1.031.400 Çavdarhisar 23.263.200 Domaniç 136.094.430 Dumlupınar 0 Emet 196.636.020 Gediz 122.107.050 Hisarcık 55.556.160 Kütahya Merkez 454.542.900 Simav 31.082.100 Şaphane 322.079.220 Tavşanlı 537.257.970 Banaz 224.175.000 Eşme 628.562.022 Karahallı 312.409.470 Uşak Merkez 2.191.573.314 Sivaslı 338.893.716 Ulubey 39.201.090 Kaynak: Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş., İstatistiksel Veriler, Tedarik Sürekliliği Kalitesi Tabloları http://www.osmangaziedas.com.tr/Istatistik-Tablolar?tablo=tedarik (5 Kasım 2013’te alınmıştır); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 346 Ek 16 - İlçelere Göre Nüfus Projeksiyonlarının Sonuçları İlçe Adı Merkez Afyonkarahisar Başmakçı Bayat Bolvadin Çay Çobanlar Dazkırı Dinar Emirdağ Evciler Hocalar İhsaniye İscehisar Kızılören Sandıklı Sinanpaşa Sultandağı Şuhut Merkez Kütahya Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar Domaniç Dumlupınar Emet Gediz Hisarcık Pazarlar Simav Şaphane Tavşanlı Merkez Manisa Ahmetli Akhisar Alaşehir Demirci Gölmarmara Gördes Kırkağaç Köprübaşı Kula Salihli Sarıgöl Saruhanlı Selendi Soma Turgutlu Merkez Uşak Banaz Eşme Karahallı Sivaslı Ulubey Mevcut Nüfus 2023 Yılı (Mevcut Eğilimlerle) Mevcut Eğilim 263.297 10.589 8.235 45.694 33.948 13.701 11.187 48.529 39.391 8.023 10.696 28.470 24.437 2.607 57.843 41.231 16.673 39.397 248.054 17.780 10.744 7.786 16.104 3.043 22.453 51.790 13.986 5.664 66.916 7.573 101.528 356.702 16.493 160.620 99.145 49.041 15.609 30.491 44.991 9.981 46.433 155.291 36.179 54.160 22.273 102.666 146.087 222.484 36.959 36.073 11.195 21.366 14.192 275.555 10.364 8.051 45.664 33.439 13.845 11.221 47.991 37.323 7.793 10.342 27.677 24.730 2.290 56.061 40.222 15.580 39.048 254.591 16.097 9.861 7.044 14.906 2.879 21.075 50.012 13.401 4.797 60.730 7.481 102.809 380.814 17.130 163.878 100.647 45.968 15.090 27.749 39.199 10.102 44.701 155.545 36.445 49.966 20.155 107.438 156.263 241.421 34.498 35.048 9.262 20.652 12.573 ↑ ↔ ↔ ↔ ↔ ↔ ↔ ↔ ↓ ↓ ↓ ↓ ↔ ↓↓ ↓ ↔ ↓ ↔ ↑ ↓↓ ↓↓ ↓↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓↓↓ ↓↓ ↔ ↔ ↑ ↑ ↔ ↔ ↓ ↓ ↓↓ ↓↓↓ ↔ ↓ ↔ ↔ ↓↓ ↓↓ ↑ ↑ ↑↑ ↓ ↓ ↓↓↓ ↓ ↓↓ Müdahaleler Sonrası Öngörülen Eğilim ↑↑ ↑ ↔ ↑ ↔ ↔ ↔ ↑ ↑ ↓ ↓ ↑ ↑ ↓ ↑ ↔ ↔ ↑ ↑↑ ↑ ↓ ↔ ↔ ↓ ↔ ↑ ↓ ↓↓ ↔ ↔ ↑ ↑↑ ↑ ↑ ↑ ↔ ↔ ↓ ↓↓ ↔ ↔ ↑ ↔ ↓ ↓ ↑↑ ↑↑ ↑↑↑ ↔ ↔ ↔ ↔ ↓ 347 Mevcut Eğilimlerle Nüfus Değişimi (2012-2023) Müdahale Sonrası Nüfus Değişimi (2012-2023) 348 Ek 17 - NACE Rev. 2 Sınıflaması Kod 01 02 03 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 35 36 37 38 39 41 42 43 45 46 47 49 50 51 52 53 Tanım Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri Ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği Kömür ve linyit çıkartılması Ham petrol ve doğal gaz çıkarımı Metal cevherleri madenciliği Diğer madencilik ve taş ocakçılığı Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Ana metal sanayii Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer imalatlar Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması Kanalizasyon Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri Bina inşaatı Bina dışı yapıların inşaatı Özel inşaat faaliyetleri Motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin toptan ve perakende ticareti ile onarımı Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) Perakende ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç) Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı Su yolu taşımacılığı Hava yolu taşımacılığı Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler Posta ve kurye faaliyetleri 349 Kod 55 56 58 59 60 61 62 63 64 65 66 68 69 70 71 72 73 74 75 77 78 79 80 81 82 84 85 86 87 88 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Tanım Konaklama Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri Yayımcılık faaliyetleri Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri Telekomünikasyon Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler Bilgi hizmet faaliyetleri Finansal hizmet faaliyetleri (Sigorta ve emeklilik fonları hariç) Sigorta, reasürans ve emeklilik fonları (Zorunlu sosyal güvenlik hariç) Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler Gayrimenkul faaliyetleri Hukuk ve muhasebe faaliyetleri İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik test ve analiz faaliyetleri Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri Reklamcılık ve piyasa araştırması Diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Veterinerlik hizmetleri Kiralama ve leasing faaliyetleri İstihdam faaliyetleri Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi faaliyetleri Büro yönetimi, büro destek ve iş destek faaliyetleri Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik Eğitim İnsan sağlığı hizmetleri Yatılı bakım faaliyetleri Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri Spor faaliyetleri, eğlence ve dinlence faaliyetleri Üye olunan kuruluşların faaliyetleri Bilgisayarların, kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı Diğer hizmet faaliyetleri Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mal ve hizmetler Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri 350 Ek 18 - Plan Kapsamındaki Toplantıların Katılımcıları Listesi Soyad-Ad ABACI Hasan Tahsin ABUŞKA Mesut ACAR Abdullah ACAR Ali ACAR Gediz ACAR Hasan ACAR Osman ACIR Hüseyin ACUN M. Umut AÇIKDİL Azmi AÇIKGÖZ Ruhsar AÇIKGÖZOĞLU Mustafa ADA Ayşen Altun ADA Abdullah ADEMOĞLU Selim ADIYAMAN Mevüt AĞAR Mehmet Ali AĞCA Akın AĞCA Veysel AĞLAMAZ Ahmet AK Semra AKALIN Hüseyin AKAR Asaf AKAR Ercan AKAR Erşen AKAR İsa AKAR Mehmet Ali AKAR Yılmaz AKARSU Adem AKARSU İrfan AKBALIK Enver AKCAKOCA Cemil AKÇA Mustafa Ali AKÇAY Hüseyin AKDAĞ Bekir AKDAĞ İsmail AKDENİZ Nail AKGÜL Nihan AKGÜL Yakup AKGÜNEŞ Mustafa AKHAN Nedim AKIN Çetin AKIN Mustafa AKIN Rıza AKIN Şükrü Alper AKIN Yaşar AKKAN Gökhan AKKAŞ Hasan Hüseyin AKKAYA Ali Kemal AKKAYA Salih AKKOÇ Halil AKKOÇ Nuran Sevimli AKKOYUN Levent AKMAN Berat AKMAN Fatma AKMAN Mustafa Ali AKMEŞE Altan AKOĞLU Murat Kurum ÖZEL SEKTÖR CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ UŞAK GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ AFYONKARAHİSAR TERMAL TURİSTİK OTELCİLER VE İŞLETMECİLER DERNEĞİ MANİSA KATILIMCI KIRSAL KALKINMA DERNEĞİ ÖZEL SEKTÖR SULTANDAĞI BELEDİYESİ SİNANPAŞA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ŞAPHANE İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA BELEDİYESİ SARIGÖL SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ÖZEL SEKTÖR DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ALTINTAŞ BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR DERNEK AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EMİRDAĞ KAYMAKAMLIĞI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ŞUHUT ESNAF ODASI GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EFE BELEDİYESİ ASLANAPA BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ DİNAR VE ÇEVRESİ SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE HİZMETLERİ BELEDİYELER BİRLİĞİ TAVŞANLI BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ YUNUSLAR İLKÖĞRETİM OKULU BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI MANİSA İL MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SARIGÖL ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ GÖLMARMARA İLÇE HASTANESİ EMİRDAĞ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI DİNAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ ÖZEL SEKTÖR SARIGÖL ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ KÜTAHYA MİKROFİNANS ŞUBESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ PAZARLAR MESLEK YÜKSEK OKULU HOCALAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ TURGUTLU BELEDİYESİ HOCALAR BELEDİYESİ DEMİRCİ İLÇE EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ EMİRDAĞ OSB GÖLMARMARA İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ HİSARCIK İLÇE HASTANESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ ASLANAPA ESNAF VE SANATKARLARI ODASI KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ ALTINTAŞ İLÇESİNİ KALKINDIRMA TANITMA GÜZELLEŞTİRME VE KÜLTÜR DERNEĞİ KULA BELEDİYESİ ÇAY ATATÜRK ORTAOKULU ÇAY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÖPRÜBAŞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ SİMAV KAYMAKAMLIĞI MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ 351 Soyad-Ad AKOSMAN Mehmet AKOSMANOĞLU Ali Ulvi AKOVALI Şamil AKPINAR İbrahim AKPINAR İsmail AKPINAR M. Kemal AKPINAR Müge AKSAN Necdet AKSOY Ayşe Bilgin AKSOY Yetiş AKSU Canan AKSU Cem AKSU Mehmet AKSU Ümmet AKŞEN Hüseyin AKŞİT Ayşe AKTAŞ Hüseyin AKTAŞ Kenan AKYAR Bekir AKYAR İlker AKYILDIZ Serhan AKYILDIZ Servet AKYOL Güngör AKYOL Mehmet AKYÜZ Yılmaz ALACA Duygu ALAKA Salih ALBAN Hakan ALÇI Erhan ALHAN Ahmet ALHAT Alper ALIÇ Salih Nafi ALKAN Yılmaz ALKIŞ Fatih ALMIŞ Nejat ALNAR H. İbrahim ALPAR Ali ALPARSLAN Mehmet ALSANCAK Mahmut Şevket ALTAN Mesut ALTAŞ Gökben Dikili ALTAŞ İbrahim ALTAY Vedat ALTINAY Burcu ALTINAY Ersan ALTINAY Ramazan ALTINAY Süleyman ALTINBAY Muharrem ALTINGÖL Zekiye ALTINGÜLOVA Asena ALTINKAYA Ahmet ALTINKAYA Kadir ALTINOY H. İbrahim ALTINSOY Ayşenur ALTINTAŞ Abbas ALTINTAŞ Ceyhan ALTINTAŞ Ramazan ALTIPARMAK Süleyman ALTUNAY Osman Kurum SİNANPAŞA İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR OSB EMET İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ TAVŞANLI TİCARET VE SANAYİ ODASI TAVŞANLI ZİRAAT ODASI HOCALAR KAYMAKAMLIĞI KOSGEB UŞAK HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ SİMAV HALİL İBRAHİM KAZCIOĞLU MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SALİHLİ TİCARET BORSASI DİNAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ULUBEY KAYMAKAMLIĞI İHSANİYE İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ PAZARLAR TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ AFYONKARAHİSAR AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÇOBANLAR KAYMAKAMLIĞI EŞME İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAVDARHİSAR KAYMAKAMLIĞI SELENDİ ZİRAAT ODASI GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ TÜİK MANİSA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇOBANLAR BELEDİYESİ ALAŞEHİR TİCARET BORSASI TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI AHMETLİ BELEDİYESİ AKHİSAR TİCARET BORSASI KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI EŞME AĞABEY ORTAOKULU KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI ÖZEL SEKTÖR ÇAVDARHİSAR AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI ÖZEL SEKTÖR ALTINTAŞ KAYMAKAMLIĞI DİNAR OSB TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI AKHİSAR TİCARET BORSASI GEDİZ MEHMET AKİF ERSOY İLKOKULU UŞAK OSB DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ ANADOLU LİSESİ MANİSA İL GENEL MECLİSİ KEMERKAYA BELEDİYESİ KÜTAHYA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ KÜTAHYA TİCARET BORSASI AFTAŞ ( OTOBÜS TERMİNALİ) ÇAVDARHİSAR CHP İLÇE BAŞKANLIĞI UŞAK ÜNİVERSİTESİ ŞUHUT ZİRAAT ODASI GEDİZ MEHMETÇİK ORTAOKULU UGİAD EGE LİNYİT İŞLETMESİ AFTAŞ ( OTOBÜS TERMİNALİ) 352 Soyad-Ad ALTUNCU Muharrem ANIL Aylin ANKAYA Funda APAYDIN Hasbi ARAÇ Çiğdem ARAP Hüseyin ARAS Fatih Mehmet ARICI Hayrettin ARIGÜMÜŞ Mustafa ARIK Fahri Erhan ARIKAN Ahmet ARIKAN Ali ARIKAN Serap Değirmenci ARISOY Ali ARITÜRK Şerif ARMAĞAN İsmail ARMANERİ Özgür ARPACİ Hakan ARSLAN Ali ARSLAN Bülent ARSLAN Halil ARSLAN İbrahim Halil ARSLAN Mahmut ARSLAN Nihat ARSLAN Tahsin ARSLANKAYA Murat ASİ Osman ASLAN Ali Osman ASLAN Kerim ASLAN Sinan ASLANALP Ahmet ASLANTÜRK Mustafa AŞIN Rasim AŞKIN Selim ATA Kemal ATABAY Mehmet ATAK Özkan ATAKAN Mehmet ATALAY Altuğ ATALAY İsmail ATALAY Ömer ATAM Recep ATAMAN Şermin ATAMAN Ümit ATASOY Erdoğan ATAY İsmail ATBAŞ Günüz ATEŞ Günsel ATISOY Cahit ATLI Suzan ATMACA Süreyya ATMAN Ümit AVCI Abdullah AVCI Eyüp AVCI Nevzat AVCIOĞLU Erol AVDALI Bayham AY Kadir AYANOĞLU Neslihan Kurum TKDK AFYONKARAHİSAR İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ İSTANBUL SAĞLIK TURİZMİ KONSEYİ DERNEĞİ SİMAV'IN SESİ GAZETESİ AFYONKARAHİSAR OSB SULTANDAĞI BELEDİYESİ HOCALAR İLÇE ÖZEL İDAE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ ALTINKENT İLKOKULU MANİSA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ KOSGEB UŞAK HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ BELEDİYESİ ULUBEY ZİRAAT ODASI ÖZEL SEKTÖR SANDIKLI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR DEMİRCİ İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ KOSGEB UŞAK HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ GEDİZ ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KARAHALLI KAYMAKAMLIĞI SELENDİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ OYUN ÇOCUK TİYATROSU- ÇOCUK TİYATROSU ARAŞTIRMALARI LABORATUARI KULA BELEDİYESİ DAZKIRI KAYMAKAMLIĞI TAVŞANLI BELEDİYESİ HİSARCIK BELEDİYESİ KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI KÜTAHYA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ OLTA BALIKÇILIĞI FEDERASYONU ULUBEY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAVDARHİSAR KAYMAKAMLIĞI GÖRDES KADINLAR DERNEĞİ MANİSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL GENEL MECLİSİ KÜTAHYA İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ALAŞEHİR BELEDİYESİ İSCEHİSAR KAYMAKAMLIĞI MANİSA SÜT ÜRÜNLERİ BİRLİĞİ AHMETLİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ KOSGEB AFYONKARAHİSAR HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYONKARAHİSAR TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ ÇAY ZİRAAT ODASI ÖZEL SEKTÖR KIZILÖREN SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI 353 Soyad-Ad AYÇİÇEK Osman AYDEMİR İsmail AYDEMİR Oğuzhan AYDIN Abdullah AYDIN Ahmet AYDIN Ali AYDIN Burhaneddin AYDIN Faruk AYDIN Hakan AYDIN Hüseyin AYDIN Mustafa AYDIN Müfit AYDIN Reyhan AYDIN Sami AYDIN Servet AYDIN Şenay AYDIN Zafer AYDINLI Arzu AYDOĞAN Kemal AYDOĞAN Uğur AYGÜN Fadime AYKUL Mesut AYPAR Adem AYPAR Özden AYSAN Kazım AYTAÇ Ertuğrul AYTAÇ Mehmet AYTEKİN Nurettin AYYILDIZ Ceyhun AZMAN Ahmet BABALIK Erdoğan BABAOĞLU Ömer BACAK Ş. Mustafa BACAKSIZ Muhammed BAĞIRGAN Sedat BAHADUR Mahmut BAK Birol BAKAR Resul BAKKALOĞLU Arif BAL Yusuf BALCI Hüsnü BALCIOĞLU Merve Önder BALIK Serdar BALIKÇI Mehmet BALITATLI Faruk Nafız BALKAN Engin BARAN Tuğrul BAŞAK Erkan BAŞAR Evren BAŞARAN Mustafa BAŞAT Hümeyra Töre BAŞDOĞAN Savaş BAŞER Halil BAYAR Esra BAYATLI Mehmet BAYBURA Tamer BAYBURT Dilek Seda BAYDAR Seyfettin BAYDEMİR İsmail BAYDUR Hakan Kurum ŞUHUT SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ KÜTAHYA-UŞAK İLLERİ ORMANCILIK KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ EŞME İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ SİMAV ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI SOMA BELEDİYESİ GEDİZ ZAFER İLKOKULU İHSANİYE İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ UŞAK BELEDİYESİ GÖRDES ESNAF VE SANATKARLAR ODASI SELENDİ KAYMAKAMLIĞI ALAŞEHİR MESLEK YÜKSEKOKULU UŞAK KENT KONSEYİ SOMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK DAMIZLIK KOYUN -KEÇİ YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ UŞAK MERKEZ SÜT ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI MANİSA İL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KOSGEB KÜTAHYA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ BELEDİYESİ MANİSA GAZETECİLER CEMİYETİ KIRKAĞAÇ ESNAF VE SANATKARLAR KREDİ KEFALET KOOPERATİFİ MANİSA İL ÖZEL İDARESİ EVCİLER İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KULA GİRİŞİMCİ İŞADAMLARI DERNEĞİ BOLVADİN ANADOLU LİSESİ UŞAK İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ ASLANAPA KAYMAKAMLIĞI İSCEHİSAR MERMER İHTİSAS OSB SOMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ GÖLMARMARA BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ MANHAT EVCİLER BELEDİYESİ KÜTAHYA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ SARUHANLI BELEDİYESİ ÇAY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TKDK UŞAK İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ TAVŞANLI MESLEK YÜKSEKOKULU ÖZEL SEKTÖR AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ÇAY ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ ÇAVDARHİSAR BELEDİYESİ DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BAYAT TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR BELEDİYESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ 354 Soyad-Ad BAYINDIR Nida BAYRAK Harun BAYRAK Özgür BAYRAK Rahmi BAYRAKTAR Abdullah BAYRAM Mustafa BAYRAM Ömer BAYSAL Hasan BAYSAL Özgür BAYTOK Ahmet BEK Zeki BEKTA Tuğçe BEKTAŞ Nazan BEYCAN Hakan BEZCİ Hüseyin BİÇER Gülseren BİLALOĞLU Telat BİLEN Hilmi BİLGEN Galip BİLGİN HÜseyin BİLGİN İbrahim BİLGİN T. Hakan BİNBİR Şuayip BİRCAN İbrahim BİRLİKTİR Mahmut Emin BODUR Serdar BOLU Deha BOYRACI Hasan BOZDAĞ Ömer BOZDOĞAN Tunga BOZER Sait BOZKAYA A. Özkan BOZKAYA Ferhat BOZKURT Ahmet BOZKURT Birgül BOZKURT Recep BOZTEPE Mehmet BÖLMELİ Uğur BUDAK Gökay BUHARA H. Mete BULDAN Serkan BULDAŞ Halil İbrahim BULUT Faruk BULUT Gültekin BUNAR Mine BURHAN Erdem BURSA Elif BÜLBÜL Salih BÜTÜNER Kadir BÜYÜK Hüseyin BÜYÜKSAĞİŞ Sedat BÜYÜKSOLAK Zeki Nurhan CAÇĞIR Derviş Erhan CAMCI Hatice CAN Özge CANATAN Osman Nuri CANDAN Ali CARFİ Ahmet CAVLAK Ali Kurum DUMULPINAR ÜNİVERSİTESİ BAYAT TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ ŞUHUT KAYMAKAMLIĞI MANİSA ORMAN VE SU İŞLERİ İL MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ KAYMAKAMLIĞI AKHİSAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ ALAŞEHİR KAYMAKAMLIĞI UŞAK MALKOÇOĞLU İLKÖĞRETİM OKULU AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SELENDİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR MANİSA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ SARIGÖL İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR UŞAK AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ ŞAPHANE ZİRAAT ODASI AHMETLİ MESLEK YÜKSEKOKULU TURGUTLU OSB KARAHALLI OSB KÜTAHYA ÇİNİ VE SERAMİK ÜRETİCİLERİ VE SANATKÂRLARI DERNEĞİ GÖRDES KAYMAKAMLIĞI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI GEDİZ DAYINLAR İLKOKULU TÜMSİAD AFYONKARAHİSAR ŞUBESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR ÖZBURUN BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ KULA BELEDİYESİ KARAHALLI TARIM KREDİ KOOPERATİFİ MANİSA AB PROJELER VE DIŞ İLİŞKİLER KOORDİNASYON MERKEZİ UŞAK GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ ŞUHUT BELEDİYESİ DOMANİÇ KAYMAKAMLIĞI ULUBEY İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ MAGİAD EMET KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR UŞAK BELEDİYESİ KÖPRÜBAŞI TARIM KREDİ KOOPERATİFİ UŞAK DERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ UŞAK BELEDİYESİ AKHİSAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ ALTIEYLÜL İLKÖĞRETİM OKULU TAVŞANLI KAYMAKAMLIĞI NAŞA BELEDİYESİ GEDİZ KAYMAKAMLIĞI İSCEHİSAR MESLEK YÜKSEKOKULU EŞME İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN KAYMAKAMLIĞI SANDIKLI KAYMAKAMLIĞI SİNANPAŞA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ 355 Soyad-Ad CAYMAZ Oğuzhan CAYMAZ Yahya CEBECİ İlhan CEBECİ Tamer CEBEOĞLU Mesut Naci CENGİZ Cavit CENKİ Seyyide CERAN Hasan CEYLAN Ali CEYLAN Fikret CEYLAN Hüseyin CEYLAN Kürşat CEYLAN Mehmet CEYLAN Mustafa CEYLAN Uğur CİCİKARA Muammer CİĞERCİ Mustafa CORUK Asım COŞKUN Ahmet COŞKUN Sedat COŞKUN Yaşar CURA İrfan ÇAKIR Hasan Ali ÇAKIR Muharrem ÇAKIR Neşe ÇAKIRER Mahmut ÇAKIRER Mehmet Akif ÇAKMAK Feridun ÇAKMAK Latif ÇAKMAKKAYA Nihat ÇALIK Ramazan ÇALIMCI Muhittin ÇALIŞEL Fikret ÇALIŞIR Eyüp ÇALIŞKAN Abdülkerim ÇALIŞKAN Kerem ÇALIŞKAN Necmeddin Yusuf ÇALIŞKAN Yusuf ÇALIŞKANER Mustafa ÇALKAL Ali ihsan ÇAMCI Ceylan ÇATALBAŞ M. Ali ÇATIR Ozan ÇAVAÇ Ümit ÇAYIR Sabahattin ÇEBİ Hasan ÇEKMEZ Ali ÇELEBİOĞLU Fatih ÇELEN Ali ÇELİK Arif ÇELİK Bahar ÇELİK Canan ÇELİK Fikret ÇELİK Gökhan ÇELİK Necati ÇELİK Önder ÇELİK Serkan ÇELİK Tufan ÇELİK Yunus Kurum AFYONKARAHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ ÖZEL SEKTÖR HİSARCIK İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SOMA MESLEK YÜKSEKOKULU GEDİZ TİCARET VE SANAYİ ODASI GEDİZ TİCARET VE SANAYİ ODASI GÖRDES MUHTARLAR DERNEĞİ ÇOBANLAR HALK EĞİTİMİ MERKEZİ SİMAV İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SOMA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ KUZEY EGE AV VE DOĞA SPORLARI KULUBÜ KÜTAHYA AKTİF SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ BAYAT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ GEDİZ GAZİ İLKÖĞRETİM OKULU BOLVADİN KAYMAKAMLIĞI ULUBEY BELEDİYESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ MANİSA TİCARET VE SANAYİ ODASI ALAŞEHİR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ KÜTAHYA GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOMA BELEDİYESİ AKHİSAR BELEDİYESİ ÇAY KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ ÖZEL SEKTÖR MANİSA SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ KÜTAHYA OSB ŞUHUT KAYMAKAMLIĞI AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ SOMA BELEDİYESİ TURGUTLU TİCARET MESLEK LİSESİ KÜTAHYA HAYKOOP. AFYONKARAHİSAR DOĞA SPORLARI KULÜBÜ YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN MHP İLÇE BAŞKANLIĞI ŞAPHANE KAYMAKAMLIĞI ULUBEY MESLEK YÜKSEKOKULU TAVŞANLI KAYMAKAMLIĞI BOLVADİN ESNAF VE SANATKARLAR ODASI MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ GÖKLER BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ KIZILÖREN HALK EĞİTİM MERKEZİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI MANİSA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ TEMA VAKFI ÖZEL SEKTÖR GÖRDES İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ 356 Soyad-Ad ÇELİK Zeynep ÇELİKER Fatih ÇELİKKOL İbrahim ÇELİKÖZLÜ Halit ÇELİKTEN Mustafa Ali ÇELTİK Ramazan ÇELTİKOĞLU Sami ÇENGELCİ Kazım ÇERÇİ Orhan ÇETİN Erdoğan ÇETİN İlkay ÇETİN Turgut ÇETİN Vedat ÇETİNER Recep ÇETİNKAYA Yusuf ÇETİNÖZ İsmail ÇEVİK Mehmet ÇEVİK Nesim ÇIMAT Recep ÇINAR İshak ÇIRACI Cahit ÇİBİK Adem ÇİÇEK Yasin ÇİÇEKLİ Tuğba ÇİFTÇİ Barış ÇİFTÇİ Bülent ÇİFTÇİ Çetin ÇİFTÇİBAŞI Mahmut ÇİLEN Muazzez ÇİLENMEZ Serdar ÇİMEN Mehmet ÇİNİ Ergün ÇİRKİN Selçuk ÇİVİ Arif ÇOBAN Harun ÇOBAN Urfan ÇOPUR Serkan ÇORUH Rasim ÇORUK Asım ÇORUMLUOĞLU İsmail DABAKOĞLU Esra DABAN İsmail DAĞ Mehmet DAĞDELEN İsmail DAĞLAR Özlem DAĞLAR Şevket DALMA Nuri DALMIŞ Abdulkadir DAMAR M.Zeyit DANAÇ İsmail DAŞLICA Nuri DAYIOĞLU Hayri DAYIOĞLU Hesna DEDE Hurşit Ertuğrul DEĞER Hüseyin DEĞİRMENCİ Aytekin DELEN H. Mithat DELEN Tevfik DEMİR Ali DEMİR Ali ihsan Kurum HOCALAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI BOLVADİN TİCARET BORSASI ŞUHUT MHP İLÇE BAŞKANLIĞI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR ALAŞEHİR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ AFYONKARAHİSAR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ YEŞİLÇİFTLİK BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ PAZARLAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA MALMÜDÜRLÜĞÜ EMET MESLEK YÜKSEKOKULU ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ KÜTAHYA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI BELEDİYESİ PAZARLAR KAYMAKAMLIĞI MAHMUTLAR BELEDİYESİ İSCEHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODASI SİNANPAŞA MESLEK YÜLSEKOKULU GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR EŞME İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KULA ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI KÜTAHYA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ SELENDİ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI ÖZEL SEKTÖR AFYONKARAHİSAR İL GENEL MECLİSİ KIRKAĞAÇ MEHMET GÜNEK TÜRKBİRLİĞİ ORTAOKULU CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÇAYIRGAZİ KÖY MUHTARLIĞI TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI ULUBEY BELEDİYESİ GEDİZ OSB AFYONKARAHİSAR VALİLİĞİ MANİSA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ SİMAV TİCARET VE SANAYİ ODASI GÖLMARMARA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA GENÇ İŞADAMLARI VE YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ CEBRAİL BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR KÜTAHYA OSB SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ŞUHUT KAYMAKAMLIĞI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MANİSA'YI MESİRİ TANITMA VE TURİZM DERNEĞİ SULTANDAĞI MESLEK YÜKSEKOKULU KARAHALLI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI AKHİSAR ZİRAAT ODASI KÜTAHYA GENÇ İŞADAMLARI VE YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ GEDİZ TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ GÖRDES ENGELLİLER DAYANIŞMA DERNEĞİ İSCEHİSAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ 357 Soyad-Ad DEMİR Cevdet DEMİR Fatih DEMİR Hakan DEMİR Hatice DEMİR İdris DEMİR Mehmet DEMİR Uğur DEMİR Veysi DEMİRAL Abdil DEMİRAL Hasan DEMİRAN İbrahim DEMİRCİ Ahmet DEMİRCİ Emin DEMİRCİOĞLU Uğur DEMİREL Sadeddin DEMİREL Zeynep DEMİRKAPU Sabri DEMİRSOY Ertan DEMİRSOY İbrahim Hakkı DEMİRSOY Sabahattin DEMİRTAŞ Barış DEMİRTAŞ Ömer DENİZHAN İbrahim DEVECİ Eda DEVECİ Yalçın Kürşat DİBEKOĞLU Emre DİKMEN Kudret DİKMEOĞLU Ahmet Raif DİLEK İsa DİLER Niyazi DİLMAN Ramazan DİNÇ Halil İbrahim DİNÇ Halit DİNÇ Hasan DİNÇ Sevgi DİNÇER Ahmet DİNÇER Tuğrul DİNÇER Zekeriya DİRİK Cihan DİŞÇİ Ahmet Dişçi Mehmet Ali DOĞAN Abdullah DOĞAN Ahmet DOĞAN Ali Rıza DOĞAN Çilem DOĞAN Hüsameddin DOĞAN M. Ali DOĞAN Şule DOLGUN Murat DOMBAYCI Ekrem DOSTÇA Oğuz DÖMEKELİ H. Vehbi DÖNMEZ Hüseyin DÖNMEZ Sedat DÖVÜCÜ Fatih DUMAN Elvan DUMAN Mustafa DUMAN Nuran DUMAN Yalçın DURAK Hacı Mehmet Kurum ÇAY MESLEK YÜKSEKOKULU CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SİNANPAŞA SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ UŞAK İL KALKINMA VAKFI KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ TAVŞANLI AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI DAZKIRI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI AFYONKARAHİSAR AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ EMİRDAĞ TİCARET VE SANAYİ ODASI ULUBEY ZİRAAT ODASI MANİSA ZİRAAT MÜHANDİELERİ ODASI TÜMSİAD UŞAK ŞUBESİ AKHİSAR TİCARET BORSASI SALİHLİ OSB SARIGÖL SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ÖZEL SEKTÖR AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ DAZKIRI BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ SANDIKLI OSB ÇAY KAYMAKAMLIĞI KÜTAHYA ZİRAAT ODASI KÜTAHYA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR OSB ÖZEL SEKTÖR MANİSA İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI SALİHLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ HÜR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ DUMLUPINAR KAYMAKAMLIĞI KIZILÖREN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ BELEDİYESİ SULTANDAĞI ZİRAAT ODASI SARUHANLI İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KASIMFAKI MAHALLE MUHTARLIĞI AHMETLİ BELEDİYESİ ALAŞEHİR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ULUBEY ESNAF VE SANATKARLAR ODASI HOCALAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SALİHLİ OSB MUHTARLIK KIZILÖREN KAYMAKAMLIĞI TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ AFYONKARAHİSAR İL GENEL MECLİSİ ÜYESİ MANİSA BELEDİYESİ MANİSA ELGİNKAN VAKFI AFYONKARAHİSAR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR MANİSA ELGİNKAN VAKFI İHSANİYE ESNAF VE SANATKARLAR ODASI ŞAPHANE AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI UŞAK DERİ KARMA OSB BAŞMAKÇI TAVUKÇULUK KOOPERATİFİ AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ SARIGÖL DÖRT EYLÜL İKOKULU AFYONKARAHİSAR ÇEVRE HİZMETLERİ BİRLİĞİ 358 Soyad-Ad DURAN Murat DURDU İrfan Emrah DURMAN Mustafa DURMAZ Elvan DURMAZ Süleyman DURMAZ Zeki DURMUŞ Bayram DUYU Hüseyin DÜLGER Bekir Kürşad DÜLGER Hüseyin DÜNDAR Mehmet DÜNDAR Ömer DÜNDAR Süleyman DÜVER Mehmet DÜZ Önder DÜZGÜN Ayşe Ceyhan EBEOĞLUGİL Hüseyin Feyyaz ECEMİŞ Servet EFE Davut EFE Hüdayi EFE Nevzat EKER Hüseyin EKİCİ Meltem EKMEK İbrahim EKSİK Erol ELBİ Hüseyin ELÇİ Hamza ELÇİ Ömer ELEREN Ali ELİBOL Erkan ELİBOL İsmail EMEK Ahmet ERAYDIN Mustafa ERBAŞ Hilmi ERBİL Adnan ERDAYIOĞLU Mehmet Ali ERDEM Baki ERDEM Etem ERDEM Hanefi ERDEM Saim ERDEM Tahsin ERDEM Yavuz ERDİL Berrin ERDOĞAN Abdil ERDOĞAN Adnan ERDOĞAN Fatih ERDOĞAN Fatma ERDOĞAN Mehmet Selçuk ERDOĞAN Mihrace ERDOĞAN Saffet ERDOĞDU Necati EREN Caner EREN Cevdet EREN Seher ERFİDAN Secaattin ERGENE Hasan ERGİN Atakan ERGİN Halil Kurum KÜTAHYA FIRINCILAR VE BÜFECİLER ESNAF ODASI AHMETLİ KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİĞİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ EMİRDAĞ GÜLSÜM HATUN ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ EKONOMİ GAZATESİ GÖLMARMARA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ SULTANDAĞI BELEDİYESİ UŞAK BELEDİYESİ UŞAK DERİ KARMA OSB ÇAVDARHİSAR İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN CİRİT ŞEHİT ALİ DUMAN İLKOKULU ÖZEL SEKTÖR AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ NAFİ GÜRAL EGİTİM VAKFI EŞME MESLEK YÜKSEKOKULU TAVŞANLI BELEDİYESİ ŞAPHANE MESLEK YÜKSEKOKULU UŞAK İL ÖZEL İDARESİ TAVŞANLI OSB TAVŞANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DOMANİÇ BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY VAKIF EMİRDAĞ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇOBANLAR İLÇE HASTANESİ EMİRDAĞ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI AFYONKARAHİSAR SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SANDIKLI TİCARET VE SANAYİ ODASI SANDIKLI BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR DEMİRCİ TİCARET VE SANAYİ ODASI ŞUHUT MHP İLÇE BAŞKANLIĞI MANİSA TİCARET VE SANAYİ ODASI AKHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI GÖRDES İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ BANAZ ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR BANAZ BELEDİYESİ SALİHLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR BAYAT SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI EMET BELEDİYESİ UŞAK İL ÖZEL İDARESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ŞUHUT ESNAF VE SANATKARLAR KREDİ VE KEFALET KOOPERATİFİ SALİHLİ OSB SALİHLİ OSB DEMİRCİ MALMÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR SOMA BELEDİYESİ AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ 359 Soyad-Ad ERİLBAYLI Sadık ERKAN Mehmet Ali ERKAN Serdar ERKAVUNCU Raşit ERKİLİ Muammer ERKİN Hüseyin ERKOL Ercan ERMİŞ Ebubekir EROĞLU Ziya EROL Ethem EROL Selçuk ERÖZMEN Kaan ERSAVAŞ Mustafa ERSOY Bahri ERSÖZ Abdullah ERTAN Hasan ERTAN Hayrettin ERTAŞ Hasbi ERTAŞ Mehmet ERTAŞ Nuri Yüce ERTEKİN Abdullah ERTEM Erhan ERTEM Mustafa ERTUĞRUL Ali ERTÜRK Mustafa ERYILMAZ İsmail ERZAN Mustafa ESEN Emrah EVCİM Hakkı EVRENKAYA Hacı Sait EYGOL Kadir EYNUR Baybars Recep EZEL Mahmut FEDAİ Pınar FİLİK Tuğrul FİLİK Volkan FİLİZ Ali GACAR Mustafa GARKIN Süleyman GAYGISIZ Erkan GAYRET Abdullah GAYRETLİ Ahmet GEDİL Abdullah GEDÜZ Yaşar İsmail GELMİŞ Halit GENÇ Davut GENÇ Erhan Genç M.Ergin GENÇER Selahaddin Rıza GERİTER Hasan GEYİKÇİ Burak GİZİROĞLU Hüseyin GÖÇMEZ Hasan GÖK Adem GÖK Veli GÖKALP M. Faysal GÖKALP Sefa GÖKBUNAR Ramazan GÖKÇE Barış GÖKÇEK Berrin Kurum KÜTAHYA ÇİNİCİLER ODASI GEDİZ ERDOĞMUŞ İLKOKULU GEDİZ BELEDİYESİ DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR OSB SULTANDAĞI KAYMAKAMLIĞI DEMİRCİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KULA KAYMAKAMLIĞI SELENDİ BELEDİYESİ SARIGÖL HÜSEYİN-SERMİN TÜFEKÇİ ANAOKULU SANDIKLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SİNANPAŞA OSB PAZARLAR BELEDİYESİ DİNAR MESLEK YÜKSEKOKULU ÇAVDARHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODASI ÖZEL SEKTÖR SİMAV TİCARET VE SANAYİ ODASI BAYAT BELEDİYESİ EŞME İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ İLYASLI BELEDİYESİ AHMETLİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI TAVŞANLI DOÇ.DR. MUSTAFA KALEMLİ DEVLET HASTANESİ TAVŞANLI ZİRAAT ODASI ÖZEL SEKTÖR AFYONKARAHİSAR AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU AFYONKARAHİSAR YUMURTA ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ GÖRDES BELEDİYESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ UŞAK İL GENEL MECLİSİ SARIGÖL SAĞLIK MESLEK YÜKSEKOKULU KULA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI KULA BELEDİYESİ SELENDİ ŞEHİRLİOĞLU İLKÖĞRETİM KURUMLARI SARIGÖL ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ EMİRDAĞ BELEDİYESİ KÜTAHYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ BELEDİYESİ ŞUHUT İLÇE MAL MÜDÜRLÜĞÜ İHSANİYE BELEDİYESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYONKARAHİSAR ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA ESNAF VE SANATKÂRLARI ODALARI BİRLİĞİ TÜİK MANİSA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ AHMETLİ ANAOKULU AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI UŞAK İL MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR 360 Soyad-Ad GÖKDEMİR Sercan GÖKDENİZ Esra GÖKKAYA Ahmet GÖKMEN Cihan GÖKMEN Mehmet GÖKPINAR H. Hasan GÖKSAL Savaş GÖKTAŞ Yılmaz GÖKTEKİN Mustafa GÖNÜL Dilcu GÖRAL Nihat GÖRMÜŞ Alparslan GÖZELLER Arif GÜÇLÜ Yakup GÜDERLER Serap GÜDÜL Mehmet GÜL Mustafa GÜL Sevim GÜLAĞAÇ Celal GÜLCAN Hikmet GÜLÇİÇEK Eyüp GÜLÇUBUK Bülent GÜLEÇ Ayşe GÜLEÇ Fethi GÜLEÇ İsmail GÜLER Mehmet GÜLER Mustafa GÜLER Özlem GÜLLE Ali İbrahim GÜLLER Soner GÜLMEZ Mehmet GÜLMEZ Rıza GÜLTEKİN Fuat GÜMÜŞ Erdal GÜMÜŞ Nuri GÜMÜŞDERE Hakkı GÜMÜŞHAN Ali GÜMÜŞSOY Ufuk GÜN Ramazan GÜN Uğur GÜNAL Ayten GÜNAY Erhan GÜNAYLI Ahmet GÜNCÜR Halil GÜNDOĞAN Salih GÜNDOĞAN Yaşar GÜNDOĞDU Bekir GÜNDÜZ Emin GÜNDÜZ Nurten GÜNDÜZ Recep GÜNER Emrullah GÜNEŞ Birol GÜNEY Soner GÜNGÖR Coşkun GÜNGÖR Murat GÜNGÖR Mustafa GÜNGÖR Yeteriye GÜNGÖREN Erdoğan GÜNHAN İsman GÜNLÜ Nazmi Kurum DUMLUPINAR KAYMAKAMLIĞI BOLVADİN BELEDİYESİ KÜTAHYA ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI AHMETLİ ALAHIDIR İLKÖĞRETİM OKULU ŞAPHANE KAYMAKAMLIĞI EVCİLER KAYMAKAMLIĞI UŞAK DERİ KARMA OSB AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI TAVŞANLI TİCARET VE SANAYİ ODASI KÜTAHYA KADIN GİRİŞİMCİLER İL KURULU ŞUHUT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ MANİSA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ DAZKIRI OSB AFYONKARAHİSAR ENGELLİLER DERNEĞİ ÖZEL SEKTÖR AFYONKARAHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI UŞAK İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR TAPU KADASTRO MÜDÜRLÜĞÜ GÖRDES BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR ANKARA ÜNİVERSİTESİ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MÜDÜRLÜĞÜ AKÇAALAN BELEDİYESİ TAVŞANLI BELEDİYESİ GÖLMARMARA OZANCA KOYU İLKOKULU ÇAVDARHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA ŞEHİT ÖZCAN YILDIZ İLKÖĞRETİM OKULU DEMİRCİ MESLEK YÜKSEKOKULU SALİHLİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR MANİSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ SALİHLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK KARMA OSB KIRKAĞAÇ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI SİNANPAŞA KAYMAKAMLIĞI UŞAK DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ GÖKKAYA İLKÖĞRETİM OKULU DAVULGA BELEDİYESİ UŞAK ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ SİNANPAŞA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI UTKUDER TAVŞANLI DOÇ.DR. MUSTAFA KALEMLİ DEVLET HASTANESİ UŞAK TEKSTİL OSB MANİSA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ MANİSA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ UŞAK DERİ KARMA OSB ÖZEL SEKTÖR UŞAK GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK DERİ KARMA OSB İHSANİYE İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TURGUTLU KAYMAKAMLIĞI 361 Soyad-Ad GÜR Serkan GÜRBÜZ Koray GÜRBÜZ Ramazan GÜRCAN Aydoğan GÜRCAN Fatma GÜRÇAM Ufuk GÜREL Ahmet GÜREL Celalettin GÜREL Fuat GÜRMEN Fettah GÜRSES Akif GÜRSES Tuğba GÜRTEKİN Mücella GÜVEN Fethiye GÜVEN İsmail GÜVEN Nadir GÜVEN Nuri GÜVENDİREN Halil GÜZEL Özgen Karataş GÜZELLER Tayfun HACIM Yüksel HACIOĞLU Mehmet HAFIZOĞLU Erkan HALDEN Murat HALİM Türker Çağatay HARMANCI Hasan HAYKIRER Tuncay HEKİMOĞLU Özlem Yumlu HELVACI Nihat HELVACILAR Zekan HOŞAF Mehmet HÖL Recep HÜGÜL Mustafa HÜRYAŞAR Fatih ILICA Akide IŞIK Aylin IŞIK Hakan IŞIK Mehmet IŞIK Osman IŞIK Süleyman IŞIK Tacettin IŞILDA Faruk İKİZOĞLU Caner İLDUN Kemal İLİK Ahmet İNAN Kemal İNAN Muammer İNAN Sevinç İNANÇ Ömer Faruk İNANIR Süreyya Osman İNCE Ömer Barış İNCEKARA Remziye İŞBİLİR Akif İŞİLDAK Hakan İŞİSAĞ Mahmut İŞMAN Osman Zeki KABAR Hüsnü KAÇAR Yusuf KAFADAR Onur Kurum TURGUTLU OSB EMİRDAĞ TİCARET VE SANAYİ ODASI BAŞMAKÇI MESLEK YÜKSEKOKULU KARAHALLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SALİHLİ BELEDİYESİ DAZKIRI ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR DOĞA SPORLARI KULÜBÜ ÖZEL SEKTÖR AHMETLİ KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÖZEL İDARESİ DIŞ İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KADIN GİRİŞİMCİLERİ DERNEĞİ EMET TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ ÇAVDARHİSAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR BELEDİYESİ UŞAK E-TİPİ KAPALI-AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU SARIGÖL TARİŞ KOOPERATİFİ KOSGEB MANİSA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ SİVASLI ZİRAAT ODASI TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI SOMA MESLEK YÜKSEKOKULU SİMAV HALK EĞİTİM MERKEZİ EŞME KAYMAKAMLIĞI KIZILÖREN İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR OSB DEMİRCİ KAYMAKAMLIĞI KÜTAHYA BELEDİYESİ SALİHLİ OSB GÖRDES TİCARET VE SANAYİ ODASI KÖPRÜBAŞI KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR SANDIKLI BELEDİYESİ MANİSA OSB MANİSA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI DUMLUPINAR ZİRAAT ODASI EMET İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GAZLIGÖL BELEDİYESİ ASLANAPA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR MANİSA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ ŞUHUT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ ALAŞEHİR KAYMAKAMLIĞI AKHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ALTINTAŞ İLÇE HASTANESİ AFYONKARAHİSAR OSB TKDK AFYONKARAHİSAR İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR SANAYİCİLERİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ AFYONKARAHİSAR E TİPİ KAPALI CEZA İNFAZ KURUMU ÖZEL SEKTÖR UŞAK TİCARET VE SANAYİ ODASI EMET KAYMAKAMLIĞI SİVASLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ 362 Soyad-Ad KAFKAS Ayfer KAHRAMAN HÜSNÜ KAHRAMAN Murat KAHRAMAN Zafer KAHVECİ Kazım KALAÇ M. Özhan KALAY Ömer Faruk KALAYCI Coşkun KALAYCI Murat Sezer KALE Mehmet KALEM Mustafa KALENDER Ersin Salih KALIN Nebi KALMIŞ Erbil KANCA Orhan KANDEMİR Mahmut KANDEMİR Muhammet KANDEMİR Tuğrul KANDIRMIŞ Mustafa KANDİLLİ Canan KANIK Hasan KANLI Recep KAPAK Durmuş KAPUCU Yalçın KARA İsmail Abdullah KARA Ramazan KARA Şevki KARAAĞAÇ İsmail KARAASLAN Birsen KARAASLAN Gökhan KARAASLAN Yusuf KARAAYTAÇ Hakan KARABACAK Mustafa KARABAT Selçuk KARABÖREK M. Çağatay KARABÖREK Muhammet Çağatay KARACA Dilek KARACA Mehmet Ali KARACA Yusuf KARACOR Mevlit KARADOĞU Muhammet Yakup KARAEFE Mehmet KARAGÖZ Şerif KARAGÜR Tülay KARAHALLI İbrahim KARAHAN H. İbrahim KARAHAN Kasım KARAHAN Şaban KARAKAŞ Mutlu KARAKAŞ Ömer KARAKAYA Mehmet KARAKAYA Ramazan KARAKAYALI Ömer KARAKOÇ Mustafa KARAKOYUN Murat KARAKÖSE Erdinç KARAKURT Ali KARAKUŞ Meryem Kurum KÜTAHYA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ AKSEK VAKFI SİVASLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ EBER GÖLÜ KORUMA VE YAŞATMA DERNEĞİ ÖZEL SEKTÖR GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI USİAD SELENDİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ BAŞMAKÇI MESLEK YÜKSEKOKULU BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI MANİSA İL MÜDÜRLÜĞÜ EVCİLER İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL PLANLAMA KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ MANİSA ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ SİMAV SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ÖZEL SEKTÖR DAZKIRI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SELENDİ ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ SİMAV SOSYAL YARDIMLAŞMA DAYANIŞMA VAKFI DERNEK PAZARAĞAÇ BELEDİYESİ SİMAV MHP İLÇE BAŞKANLIĞI TKDK KÜTAHYA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ KÜGİAD DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ KÜTAHYA TİCARET BORSASI UŞAK ÜNİVERSİTESİ MANİSA BAĞCILIK ARAŞTIRMA İSTASYONU DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR ÇEVRE HİZMETLERİ BİRLİĞİ SİMAV İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TKDK MANİSA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ ŞAPHANE ESNAF VE SANATKARLAR ODASI SELENDİ FATİH İLKÖĞRETİM KURUMLARI MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI KAYMAKAMLIĞI UŞAK KARMA DERİ OSB KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ SİMAV BELEDİYESİ TKDK UŞAK İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ MANİSA TİCARET BORSASI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ DEMİRCİ ZİRAAT ODASI KARAHALLI BELEDİYESİ KÜTAHYA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ DİŞLİ BELEDİYESİ SİNANPAŞA SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ MANİSA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ HİSRCIK İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARIGÖL ANADOLU LİSESİ 363 Soyad-Ad KARAKUŞ Turgut KARAKUZ Levent KARALAR Orhan KARAMETE Fethullah KARAOSMAN Emir KARASERÇE Gülcan KARATAŞ Abdülkadir KARATAŞ Ahmet KARATAŞ Davut KARATAŞ Yusuf Kenan KARAYEL Mete KARCI Ömer KARIŞTIRICI Mehmet KART Günay KARTAL Burak KARTAL Hüseyin KASAP Muhsin KASAP Mustafa KASNAK Mahir KAŞIKÇI Murt KATILMIŞ Zekeriya KATIRCI Mustafa KATRAN Selami KAVAKLI Nazif KAYA Ekrem KAYA Halil İbrahim KAYA Halim KAYA İsmail KAYA Mürüvet KAYA Özlem Sümer KAYA Ramazan KAYA Tayyip Talha KAYA Uğur Hakan KAYAHAN Cantürk KAYGISIZ Salih KAYIŞ Fatih KAYMAK Ali KAYMAK İbrahim KAYMAK İhsan KAYNAK Hüseyin KAYRAK Ömer KAYSER Sevgi KAZAK Musa KAZCIOĞLU Şeref KEÇEBAŞ Ali KEÇELİ Erkan KELDİ Osman KELEŞ Ertan KEMER Selami KENDİRLİ Sefa KERÇİN Emel KESGİN Ahmet KESKİN Abdullah KESKİN Esra KESKİN Fehmi KESKİN Ömer Ali KILAVUZ Elif KILÇIK Nazmiye KILIÇ Mustafa KILIÇASLAN Akif Kurum EMİRDAĞ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ MESLEK YÜKSEKOKULU BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI UŞAK İL MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SANDIKLI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SOMA KAYMAKAMLIĞI TKDK UŞAK İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ UŞAK E-TİPİ KAPALI-AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU EVCİLER ESNAF VE SANATKARLAR ODASI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SARIGÖL BELEDİYESİ HİSARCIK ESNAF VE SANATKARLAR ODASI AFYONKARAHİSAR KADIN GİRİŞİMCİLER KURULU CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÇAY İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY SELENDİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ BAŞMAKÇI SÜT KOOPERATİFİ ÇOBANLAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TAVŞANLI MESLEK YÜKSEKOKULU TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL ÖZEL İDARESİ KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ KAYIHAN BELEDİYESİ SELENDİ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ KÖPRÜBAŞI SU ÜRÜNLERİ KOOPERATİFİ SOMA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI UŞAK İL MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN TİCARET MESLEK LİSESİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ÇAY TİCARET VE SANAYİ ODASI İHSANİYE BELEDİYESİ DEMİRCİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TKDK KÜTAHYA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ DUMLUPINAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ BAYAT İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇAVDARHİSAR HALK EĞİTİM MERKEZİ SİMAV TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SİVASLI KAYMAKAMLIĞI 4 EYLÜL TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ BANAZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL GENEL MECLİSİ UŞAK İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EMİRDAĞ HALK EĞİTİM MERKEZİ YAYLABAĞI BELEDİYESİ AKHİSAR GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ DAZKIRI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI UŞAK ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN BELEDİYESİ KÜTAHYA BELEDİYESİ SARIGÖL MİLLİ EGEMENLİK ÇOK PROGRAMLI LİSESİ 364 Soyad-Ad KILIÇASLAN Recep KILIÇKAYA Yunus KILIÇOĞULLARI Ahmet Sinan KILINÇ Abdullah KILINÇ Halil KILINÇ Haydar KILINÇ İsmail KILINÇ Oktay KINACI Atilla KINALIBAŞ B. Onur KIRDAR Muhammed KIRGÖZ Sedat KIRIMLIOĞLU İbrahim KISA Ahmet KIYAK Hüseyin KIYAK İlker KIYAK İsmail KIZILDAĞ Duygu KIZILDERE Atilla KIZILKAYA Çiğdem Araç KIZILKAYA Muammer KİLİMCİ Hayriye KİLİMCİ Mustafa KİŞİOĞLU Sevgin KOCA Mustafa KOCA Yavuz Bahadır KOCADAĞ Alaaddin KOCADAĞ Mehmet Said KOCADAĞ Muhittin KOCAKAVUK Mustafa KOCAMIŞ İhsan KOÇ Abdullah KOÇ Mehmet KOÇAK Erdal KOÇAK Şahin Uğur KOÇKAR Murat KOL Kadir KOLCU Yusuf KONAK Abdulkadir KONAK Oğuz Faik KORA Cemil KORKMAZ Murat KORKMAZ Servet KORKMAZ Süleyman KORKMAZ Yunus KORKMAZ Zeynep KORKUSUZ Hacer KOŞAR Duygu KOŞAR Mehmet KOŞMAZ Sadettin KOYAK Ergun KOYAK Murat KOYUNCU Ömür KÖKEN Gazi KÖKER Mehmet KÖKOCAK Abdülkadir KÖKSAL Selin KÖKSOY Veli KÖKSU Mehmet Kurum UŞAK İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY İMKB ANADOLU LİSESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ KÜTAHYA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ YEŞİLYURT İLKÖĞRETİM KURUMU AKHİSAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR AHMETLİ ŞEHİT HAKKI ERDOĞAN ÇOK PROGRAMLI LİSESİ EVCİLER HALK EĞİTİM MERKEZİ ÖZEL SEKTÖR EMET BELEDİYESİ ŞAPHANE ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ ÖZEL SEKTÖR GEDİZ MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ AYAZİNİ BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ MANİSA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ KULA KÜLTÜR VE DOĞAL VARLIKLARI KORUMA DERNEĞİ KULA GİRİŞİMCİ İŞADAMLARI DERNEĞİ KÜTAHYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ EMET BELEDİYESİ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR GEDİZ TİCARET VE SANAYİ ODASI GEDİZ TİCARET VE SANAYİ ODASI ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR ERKMEN BELEDİYESİ GÖRDES ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR AVRUPA BİRLİĞİ İŞ GELİŞTİRME MERKEZİ EÜAŞ SEYİTÖMER TERMİK SANTRALİ SANDIKLI TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ AHMETLİ BARBAROS İLKOKULU DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ TAVŞANLI HALK BANKASI A.Ş. İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI MANİSA ŞUBESİ GEDİZ FIRDAN İLKOKULU ÖZEL SEKTÖR MANİSA DEVLET HASTANESİ DAZKIRI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ LEBLEBİCİLER KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ KIZILÖREN KAYMAKAMLIĞI SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ KÜTAHYA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ GEDİZ FIRDAN İLKOKULU EMİRDAĞ YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÜNİVERSİTESİ AKHİSAR İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ BAYAT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ 365 Soyad-Ad KÖKTEN Sarper KÖRPE Erhan KÖSE Emin KÖSE Hasan KÖSE Nuri KÖSE Özkan KÖSEOĞLU Mehmet Ali KÖTEN Kamil KÖYCÜ Ahmet KÖYLÜ İbrahim KUDU Hayrettin KULA Avni KULAKSIZ Nazan KUNÇAY İsa KURNAZ Remzi KURNAZ Veli KURT Ayşe KURT Haydar KURT Mustafa KURT Ömer KURT Tansu KURU Halil İsa KURUÇAY Kurtuluş KUŞDEMİR Emrah KUTLU İsmail Hakkı KUTLU Mustafa KUTLU Necip KUTLU Ülkü KUTLUAY Erhan KUVVET Mustafa KUYUCAK Serkan KUYUCU Mesur KÜÇÜK Mehmet KÜÇÜK Mevlüt KÜÇÜKGÖL Zafer KÜÇÜKKİREMİTÇİ Oktay KÜÇÜKŞAHİN Seyfi KÜÇÜKYÜMRAH Şaban KÜKEY Ziya KÜPLEMEZ Akif LAÇİN Bilal LAÇİNOK Metin LAFCİOGLU İsmail LEBLEBİCİ Yaşar LORCU Mehmet MALDAN İclal MAŞA B. Bülent MEÇİK Oytun MERCAN Metin MERCİN Levent MERMER Enver MERMER Süleyman MERT Melih MIDIK Nafiz MUCAN Burcu MUĞURTAY Danyal MUMCU Tekin MURATOĞLU Savaş MUSABALİ Cengizhan Kurum KÜTAHYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TÜRKİYE TEKNİK ELEMANLAR VAKFI AFYONKARAHİSAR ŞUBESİ HİSARCIK BELEDİYESİ SİNANPAŞA BELEDİYESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ UŞAK BELEDİYESİ AKHİSAR KAYMAKAMLIĞI EMİRDAĞ ZİRAAT ODASI KARAMIK İLKÖĞRETİM OKULU BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI KÜTAHYA İL MÜDÜRLÜĞÜ DİNAR KAYMAKAMLIĞI KULA ZİRAAT ODASI SELENDİ YATILI BÖLGE ORTAOKULU TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ALTINTAŞ EĞİTİM GÖNÜLLÜLERİ DERNEĞİ AFYONKARAHİSAR İL SOSYAL HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KÜTAHYA ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI ŞUHUT BELEDİYESİ DİNAR TİCARET VE SANAYİ ODASI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MANİSA İL ÖZEL İDARESİ ÖZEL SEKTÖR SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI DAZKIRI KAYMAKAMLIĞI CELAL BAYAR ÜNİVERİSTESİ TIP FAKÜLTESİ UŞAK DERİ KARMA OSB UŞAK BELEDİYESİ UŞAK TİCARET VE SANAYİ ODASI KOSGEB UŞAK HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR BAROSU DAZKIRI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ İHSANİYE ZİRAAT ODASI SİVASLI BELEDİYESİ TÜRKİYE KALKINMA BANKASI MANİSA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI KÜTAHYA İL MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ UŞAK DERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ GÖRDES BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL GENEL MECLİSİ BOLVADİN AHMET EMET İMAM HATİP ORTAOKULU SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÜNİVERSİTESİ İSCEHİSAR KALKINMA KOOPERATİFİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ AKHİSAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR MAL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ZİRAAT ODASI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR SANDIKLI KAYMAKAMLIĞI SARIGÖL İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ 366 Soyad-Ad MUTLU Hasan MUTLU Özge MÜHSÜRLER Mehmet NALBANTOĞLU Samet NAYAN Ahmet NOYAN Mehmet Şeref OCAK Nuran ODABAŞ Hakkı OFLAZ Yakup OK Ahmet OKAY Mustafa Uğur OKUMUŞ Fatih OKUR Mustafa OLUKÇU Ayhan ONAN Yavuz ONAT Mustafa Kemal ORCAN Yılmaz ORDAHAN Zehra ORHAN M. Serhat ORMAN İsmet ORTAÇ Hasan ORTAKCI Yasin ORTANCA Murat ORUÇ Nuri OTÇU Kadir Sertel ÖCAL Özcan ÖĞÜNÇ Erhan ÖKSÜZ Ahmet ÖLÇEN Sadık ÖLMAZ Sibel Kula ÖLMEZ Süleyman ÖMEROĞLU Yusuf ÖMÜR Yusuf ÖNCEL Hasan ÖNDER Halil İbrahim ÖNEM Ömer ÖNER Şerif ÖNER Volkan ÖREN Ebubekir ÖREN Veli Erdinç ÖRGEN Resül ÖRTEN Ayfer ÖVELEK Dursun ÖZ Bayram ÖZ Fahri ÖZ Mehmet ÖZ Ünal ÖZAY Fethi ÖZAYDIN Bekir Sıtkı ÖZBAŞ Ahmet ÖZBAY Fatih ÖZBAY Yasin ÖZBİLGİN Yücel ÖZCAN Ercan ÖZCAN Halil ÖZCAN İsmail ÖZCAN Nihat ÖZCAN Süleyman Emre ÖZCAN Volkan ÖZÇELİK A. Kadir Kurum SANDIKLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI AFYONKARAHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI SARIGÖL İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SANDIKLI TİCARET VE SANAYİ ODASI HOCALAR SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI MANİSA EMPATİ KADIN VE İŞ DERNEĞİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ KOSGEB AFYONKARAHİSAR HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ SARIGÖL ATATÜRK ORTAOKULU SALİHLİ BELEDİYESİ SİMAV SÜT ÜRÜNLERİ TARIM ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR TAVŞANLI OSB TURGUTLU TİCARET BORSASI AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ TURGUTLU BELEDİYESİ PANCAR KOOPERATİFİ UŞAK VALİLİĞİ SELENDİ KAYMAKAMLIĞI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI KAYMAKAMLIĞI KULA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ GÜMELE BELEDİYESİ KÜTAHYA GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ SİNANPAŞA MESLEK YÜKSEKOKULU SARIGÖL ŞEHİT ESİN AKAY İLKÖĞRETİM OKULU GEDİZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ ÖZEL SEKTÖR SULTANDAĞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ALAŞEHİR TİCARET BORSASI UŞAK ÜNİVERSİTESİ MANİSA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ KIRKAĞAÇ İLÇE NÜFUS MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK VALİLİĞİ ÖZEL SEKTÖR EVCİLER TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SOMA ZİRAAT ODASI BOLVADİN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SALİHLİ TİCARET VE SANAYİ ODASI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR TÜRKİYE KALKINMA BANKASI AFYONKARAHİSAR ÇEVRE HİZMETLERİ BİRLİĞİ BAŞMAKÇI BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR KIZILAY DAZKIRI ŞUBESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ DAZKIRI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI SULTANDAĞI ZİRAAT ODASI 367 Soyad-Ad ÖZÇELİK Ahmet ÖZÇELİK Erdal ÖZÇELİK Ramazan ÖZÇELİK Y. Cengiz ÖZÇELİK Zafer ÖZÇELTİK Hakkı ÖZÇETİN Mehmet ÖZÇEVİK Recep ÖZDEMİR Halil İbrahim ÖZDEMİR Kadir ÖZDEMİR M.Ali ÖZDEMİR Muhammet ÖZDEMİR Nurettin ÖZDEMİR Ramazan ÖZDEMİR Şuayip ÖZDEMİR Zülgari ÖZDEN Gülsüm ÖZDER Erol ÖZDİL Emel ÖZDİLEK İsmail ÖZDOĞAN Oğuzhan ÖZDOĞAN Ömer ÖZEDEMİR Yücel ÖZEL Ahmet ÖZEN Necdet ÖZEN Yusuf ÖZER Buğra ÖZER E. Güvenç ÖZER Fatih Deniz ÖZER İsmail ÖZER Muammer ÖZER Mustafa ÖZER Neşe ÖZGEN Özgür ÖZGÜL Musa ÖZHAN H. Erhan ÖZKAHVECİ Şenay ÖZKAN Adil ÖZKAN Ayşe ÖZKAN Seçil Sekmen ÖZKAN Şinasi ÖZKARA İsmail Ömer ÖZKASAP Sadık ÖZKAYA Erdoğan ÖZKAYA İbrahim ÖZKAYA M. Hilmi ÖZKUL İbrahim ÖZKUYUMCU Ali ÖZLER Hayrettin ÖZLÜ Ali Haydar ÖZOĞUL Ahmet ÖZOTRAÇ İsmet ÖZSARI Adem ÖZTAŞ Musa ÖZTEN Mahmut ÖZTÜRK Ayfer ÖZTÜRK Ayşe Gök ÖZTÜRK Ercan ÖZTÜRK Mehmet ÖZTÜRK Murat Kurum KÜTAHYA HALK EĞİTİM MERKEZİ VE AKŞAM SANAT OKULU KÜTAHYA II. OSB HÜR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ GEDİZ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI ALTINTAŞ KAYMAKAMLIĞI UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ ESNAF VE SANAKARLAR ODASI KOSGEB MANİSA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ ŞUHUT AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI ÇAYIRBAŞI BELEDİYESİ HİSARCIK ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ UŞAK İL ÖZEL İDARESİ ŞUHUT MERKEZ TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ AFYONKARAHİSAR İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ TKDK AFYONKARAHİSAR İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ UŞAK İL ÖZEL İDARESİ SALİHLİ KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR BOLVADİN TİCARET VE SANAYİ ODASI KÜTAHYA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SİMAV TİCARET VE SANAYİ ODASI SULTANDAĞI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI HOŞÇALAR KÖYÜ KOOPERATİFİ EŞME TAVUK YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ KÖPRÜBAŞI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ MANİSA TİCARET VE SANAYİ ODASI EVCİLER BELEDİYESİ KÜTAHYA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ SANDIKLI TİCARET VE SANAYİ ODASI MANİSA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇAVDARHİSAR ZİRAAT ODASI SLİ İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ HOCALAR KAYMAKAMLIĞI KÜTAHYA TANITIM VAKFI KÜTAHYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK BELEDİYESİ ALTINTAŞ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ MANİSA TİCARET BORSASI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ UŞAK DERİ KARMA OSB UŞAK ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ MADOST DOMANİÇ ZİRAAT ODASI KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYONKARAHİSAR İSCEHİSAR MERMERCİLER DERNEĞİ KÖPRÜBAŞI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI MUHTARLIK AKHİSAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ AFYONKARAHİSAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI BOLVADİN İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÖPRÜBAŞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SOMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ 368 Soyad-Ad ÖZTÜRK Ömer ÖZTÜRK Sadettin ÖZVERİ Yeliz Parmaksız ÖZYOL Kerim ÖZYÖRÜK Halit PAKDEMİRLİ Mehmet PALA Cengiz PALA Mustafa PALAMUTÇUOĞLU B. Türker PAMUKÇU Asım PARLAK Özlem PARMAKSIZ Yeliz PAZARCI Sabiha PEHLİVAN Mehmet PEHLİVAN Pınar PEKBİLGİN İshak PEKER Sadettin PEKŞEN Ahmet PEKTAŞ Musa PERŞAN Sabri PEYNİRCİOĞLU Ertan PINAR Cemal PINARCI Alper PITIR Meltem POLAT Ahmet POLAT Ali POYRAZ Ramazan PÖÇERİ Kadir PÜR Evren SAĞLAM Ali ihsan SAĞLAM Gültekn SAĞLAM Hamdi SAĞLAM Hayrettin SAĞLAM Hayri SAĞLAM İlhami SAĞLAM Uğur SAĞLAM Yaşar SAĞLAMER Musa SAKLAKOĞLU Nurşen SALLANTI Ali SAMAN Atilla SANCAK Neslihan Huri SANCAR Yıldıray SANDIKÇI Mustafa SAPMAZ Arif SAR İbrahim SARAÇOĞLU Gülşen SARAOĞLU Hamdi Melih SARAOĞLU Mehmed Ali SARBAŞ Süleyman SARGIN Bayram SARI Çağlar SARI Fatih SARI Hidayet SARI İbrahim SARI Mustafa SARI Songül SARIIŞIK Ali SARIKAYA Ahmet Kurum HACIBEKİR BELEDİYESİ UŞAK ESNAF VE SANATKÂRLARI ODALARI BİRLİĞİ SOMA BELEDİYESİ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ EMİRDAĞ BELEDİYESİ MANİSA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ GÜRLEK BELEDİYESİ TAVŞANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SOMA BELEDİYESİ UŞAK MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAKLILAR EĞİTİM VE KÜLTÜR VAKFI CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR KEMALİYE BELEDİYESİ KIZILÖREN BELEDİYESİ BOLVADİN AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI GEDİZ OSB SALİHLİ KAYMAKAMLIĞI ALAŞEHİR BELEDİYESİ MANİSA KENT KONSEYİ GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KARAHALLI ZİRAAT ODASI BAŞMAKÇI KAYMAKAMLIĞI DAVULGA BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR UŞAK BELEDİYESİ BOLVADİN KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR MANSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR ZİRAAT ODASI BOLVADİN M.H.G. ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ DİŞLİ BELEDİYESİ HİSARCIK HALK EĞİTİM MERKEZİ KULA BELEDİYESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ GEDİZ BELEDİYESİ DEMİRCİ EĞİTİM FAKÜLTESİ BANAZ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI EMET İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KAYAPINAR ŞEHİT ADNAN CEYLAN İLKÖĞRETİM OKULU KÜTAHYA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ALTINTAŞ İMAM HATİP LİSESİ TAVŞANLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI ALAŞEHİR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SİVASLI BELEDİYESİ 369 Soyad-Ad SARIKAYA Ali SARIKAYA Mehmet SARILI Cafer SARIYUVA Aysun SATICI Fatih SAV Suat SAVAŞ Nurullah SAVCI Halil SAVCIOĞLU Mehtap A. SAYAR İsmail SAYGINER Aynur SEKKİN Mustafa Alperen SEMERCİ Gürcay SERGİN Gökalp SERİN Muhammet Ali SERİNLER Handan SERT Selçuk SERTEL Nuray SEVENER Ural SEVGİN Ufuk SEVİM Mehmet SEVİNÇ Abdülkadir SEVİNDİK Şeref SEYHAN Mehmet SEYHAN Mustafa SEYREKLİ Bülent SEZER Mehmet SEZER Mustafa SEZER Süleyman SEZGİN Hasan SIRMALI Ali SİMAV M. Hüseyin SOLMAZ Aziz SOLMAZ Lokman Derya SORMAN Mehmet Nuri Şeyda SORMAN Nuri SOYBALI Hasan Hüseyin SOYGÜR Hüseyin SOYKASAP Ömür SOYLU Mehmet SÖMEN Aytuğ Yurdaer SÖNMEZ Ethem SÖYLEMEZ Ahmet SULAK Özkan SUNGUR Hasan SUVAYDAN Fatih SÜRPINAR Osman SÜSLÜOĞLU Savaş SÜTÇÜ İbrahim SÜZEK Nihat ŞAFAK Seyhan ŞAFİ Şaban ŞAHAN Ahmet ŞAHBAZ Oktay ŞAHİN Hüseyin ŞAHİN Bahar ŞAHİN Salim ŞAHİN Şahika Kurum KIZILÖREN SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ÇOBANLAR ZİRAAT ODASI GÖLMARMARA KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR KÜTAHYA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SELENDİ BELEDİYESİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ TKDK MANİSA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ KÜTAHYA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA I. OSB SULTANDAĞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÜNİVERSİTESİ DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA VALİLİĞİ MANİSA İL ÖZEL İDARESİ BOLVADİN SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI EMET BELEDİYESİ ALAŞEHİR TİCARET VE SANAYİ ODASI SİNANPAŞA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ TAVŞANLI OSB UŞAK TİCARET BORSASI KIRKAĞAÇ GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ MANİSA BELEDİYESİ KIRKAĞAÇ KAYMAKAMLIĞI TURGUTLU BELEDİYESİ TAVŞANLI BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ZİRAAT ODASI MANİSA ZİRAAT ODASI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ALAŞEHİR TİCARET BORSASI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ BAKIR BELEDİYESİ AHMETLİ GÖKKAYA İLKOKULU KULA DERİCİLER ODASI KIZILÖREN KAYMAKAMLIĞI SİMAV BELEDİYESİ SALİHLİ BELEDİYESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ EVCİLER İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KARAHALLI BELEDİYESİ AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ASLANAPA AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA BELEDİYESİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ 370 Soyad-Ad ŞAHİN Turan ŞAHİN Zekeriya ŞAHİNBAKAN Nurhayat Orhan ŞAHİNER Muzaffer ŞAHİNOĞLU Sedat ŞAN Cemil ŞAN Gökmen ŞAN Şükrü ŞAŞMAZ Mahmut Ünsal ŞAŞMAZ Muzaffer ŞEN Ali ŞEN Basri ŞEN Birol ŞEN Levent ŞEN Sedat ŞEN Sena ŞEN Tuğran ŞENER Mitat ŞENER Saffet ŞENGÜL Cemal ŞENKABAK Ahmet ŞENLİYURT Mustafa ŞENOL Abdullah ŞENOL Mehmet ŞENTÜRK Asım ŞENTÜRK Çayhan ŞENTÜRK Hüseyin ŞENYURT Mustafa ŞENYÜREK Mehmet Akif ŞILAK Duygu ŞİMŞEK Ercan ŞİMŞEK Mustafa ŞİMŞEK Rafet ŞİMŞEKTÜRK Yasemin ŞİRİNER Şükrü ŞİŞMAN Bilal TABAK Murat TABAK Raşit TABAKÇI Hüseyin TAHAN Ahmet TAHTAOĞLU Hasan TAKSUK Mehmet TALAYCI Nihat TALYAN Hasan TAN Zafer TANIK Ufuk TANRIKULU Fatih TANRIKULU M. Emin TASIN Mustafa TAŞBAŞI Halil İbrahim TAŞÇI Abdullah TAŞÇI Fikret TAŞÇI Orçun TAŞDAN Hayati TAŞKIN Ercan TAŞKIN Melikşah TAT Mahmut TATAV Zabit TAVUS Halit Kurum HOCALAR BELEDİYESİ GEDİZ HACI FATMA ÇOBAN İLKOKULU KÜTAHYA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ BANAZ KAYMAKAMLIĞI EVCİLER BELEDİYESİ İSCEHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ İHSANİYE KAYMAKAMLIĞI UŞAK ÜNİVERSİTESİ MANİSA OTELCİLİK VE TURİZM MESLEK LİSESİ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ İSCEHİSAR BELEDİYESİ ALAŞEHİR TİCARET VE SANAYİ ODASI SULTANDAĞI MESLEK YÜKSEKOKULU UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EŞME SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI AFYONKARAHİSAR DOĞA SPORLARI KULÜBÜ ÖZEL SEKTÖR GÖLMARMARA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI UŞAK İL GENEL MECLİSİ TURGUTLU ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DEMİRCİ VERGİ DAİRESİ MÜDÜRLÜĞÜ DİNAR BELEDİYESİ AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ÖZEL SEKTÖR DOMANİÇ AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI DİNAR BELEDİYESİ UŞAK ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ SARIGÖL ŞEH ALİ SUYABATMAZ MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ BOLVADİN TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYONKARAHİSAR DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCLERİ BİRLİĞİ AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SOMA İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ DİNAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ GLİ MÜESSESE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ KIRKA BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ MANİSA'YI MESİRİ TANITMA VE TURİZM DERNEĞİ KÜTAHYA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ SANDIKLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY KOÇBEYLİ İLKOKULU ÖZEL SEKTÖR MANİSA SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ ÖZEL SEKTÖR ÇAY KAYMAKAMLIĞI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ KIRKAĞAÇ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ HOCALAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR 371 Soyad-Ad TAYTAK Abdullah TEBERCİ Ayşe Seyran TEK Birol TEKE Arif TEKE Tuncer TEKELİ Mustafa TEKER Mahmut TEKİN Cafer Tayyar TEKİN Erol TEKİN Oğuzhan TEKİR Osman TEKİR Uğur TELLİER Ali TEMEL Ahmet TENEKE Mustafa TEPE Ömer TETİK Ergün TEZEL Ali TEZGİDEN Osman TINAS Galip TIPIRTIN Mustafa TİRİÇ Ruhi TOKER Ramazan TOKER Sabri TOKLU Halil TOPAL Necmi TOPBAŞ İsmail TOPDEMİR Kürşad TOPLUDAL Levent TOPRAK Mehmet TOPRAKKALE Sibel TOROZ Hilal TORUN Ahmet TORUN Mehmet TOSUN Hasan TOSUN Nail TOY Mehmet TUFAN Osman TUGAY Ahmet TUNA Cem TUNA Yasemin TUNCAY Ahmet TUNCER Müfit TUNÇ Mehmet TUNÇAY Ömer TUNÇEL Ali TUNÇER Ali TUNÇOĞLU İhsan TUR Şükrü TURAN Ayhan TURAN M. Fatih TURAN Mehmet TURGUT Mehmet Ali TURSUN Vedat TURUNÇ Bahri TURUNÇ Beytullah TÜRE Turgut TÜREK Sait C. TÜRK Kani TÜRK Necdet Kurum SANDIKLI MESLEK YÜKSEKOKULU GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İL SOSYAL HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ ÇALKÖY BELEDİYESİ SİVASLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI BOLVADİN BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR SARUHANLI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ SEAŞ BOLVADİN KURUCAOVA İLKÖĞRETİM KURUMU TAVŞANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SİMAV BELEDİYESİ UŞAK İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR ÇAY MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ KIRKAĞAÇ KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİĞİ ÖZEL SEKTÖR ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI TURGUTLU ESNAF VE SANATKARLAR ODASI KÜTAHYA BELEDİYESİ GÖRDES ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ HOCALAR BELEDİYESİ UŞAK OSB KIZILÖREN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU BOLVADİN BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR PAZARLAR BELEDİYESİ PAZARLAR İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ DİNAR MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM MERKEZİ SARIGÖL İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ UŞAK ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR UŞAK SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ HOCALAR BELEDİYESİ ŞUHUT ZİRAAT ODASI SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ŞUHUT İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA GAZETECİLER CEMİYETİ AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ ÖZEL SEKTÖR AKHİSAR ZİRAAT ODASI MANİSA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU MANİSA İLİ ARI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ SOMA KAYMAKAMLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ AHMETLİ GAZİ İLKÖĞRETİM OKULU MANİSA OSB KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ ALAŞEHİR ZİRAAT ODASI 372 Soyad-Ad TÜRKAN C. Serhat TÜRKAN Ramazan TÜRKER Erkan TÜRKER Muammer TÜRKKAN Ahmet TÜRKMEN Fatma TÜRKMEN Feyzullah Eren TÜRKMEN Hasan TÜRKÜZÜN Metin UÇAK Mustafa UÇAN Hasan UÇAN Mehmet Efe UÇAR Engin UÇAR Mesude UÇAR Yüksel UÇMAKLI Ahmet UĞUR Aslı ULU Hasan ULUALAN Erdal ULUÇAY Recep ULUDAĞ Kamil ULUHAN Mustafa ULUKAN Mehmet UMDUK Nafiz UNLUYALVAÇ Erdem URHAN Caner US Bahaddin USLU Esra USLU Hasan USLU Nihat USLU Recep USTA Yılmaz UŞAK Mustafa UTKU Serkan UYANIR Osman UYAR Ahmet UYMAZ Neslihan UYSAL Coşkun Deniz UYSAL İlyas UYSAL Muhammet İlyas UYSAL Murat UYSAL Selma UYSAL Seyfettin UYSAL Şener UYUMAZ Mustafa UZ Özlem UZAN Alper UZCAN Şakir UZGİDİM Ahmet Fevzi UZUN Hamza UZUN İzzet UZUN Mehmet ÜÇKARDEŞ Gürcan ÜLGEN Ali İhsan ÜLGEN Melih ÜLGÜNER Şükrü ÜNAL Abdil ÜNAL Akay Kurum ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR UŞAK ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ BANAZ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ BOLVADİN İLÇE YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR PAZARLAR BELEDİYESİ ÇAY TİCARET VE SANAYİ ODASI KIRKAĞAÇ MESLEK YÜKSEKOKULU KIRKAĞAÇ MESLEK YÜKSEKOKULU MANİSA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KULA DOKUMACILAR KONFEKSİYONCULAR TUHAFİYECİLER VE MANİFATURACILAR ODASI ÇAY VALİ AHMET ÖZYURT İLKÖĞRETİM OKULU DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖZEL SEKTÖR GAZETECİLER CEMİYETİ GEDİZ TİCARET MESLEK LİSESİ ULUBEY ESNAF SANATKARLAR ŞÖFORLER VE NAKLİYECİLER ODASI UŞAK ZİRAAT ODASI AFYONKARAHİSAR ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK TİCARET VE SANAYİ ODASI GÜNEŞLİ BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İLİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SİMAV ESNAF KEFALET KOOPERATİFİ DİNAR BELEDİYESİ SULTADAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ŞUHUT MESLEK YÜKSEKOKULU UŞAK ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ TÜİK MANİSA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ TÜİK MANİSA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ YUNTDAĞLILAR SOSYAL YARDIMLAŞMA DAYANIŞMA KÜLTÜR VE TURİZM DERNEĞİ (YUNT-DER) ATMETLİ TARİŞ KOOPERATİFİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR SARIGÖL İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR PAZARLAR ÇOK PROGRAMLI LİSESİ ASLANAPA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR SARIGÖL ZİRAAT ODASI AKHİSAR ÇINARLI MAKİNE SANDIKLI KAYMAKAMLIĞI BAYAT TARIMSAL KALINMA KOOPERATİFİ BAĞCILIK ARAŞTIRMA İSTAYONU 373 Soyad-Ad ÜNAL Alper Cem ÜNER Cahit ÜNER Nesrin ÜNLÜYALVAÇ Erdem ÜNSAL İbrahim ÜNSOY Erol ÜNVERDİ Mehmet Ali ÜSGELEN Selami ÜSTÜN A. Orhan ÜYÜMEZ Mehmet VURAL Hasip VURAL Ramazan VURAL Selvi YABALAK Orhan YAĞIZ Ali Fatih YAKAR Hatice YAKUT Ali YALAZ Hatice YALÇIN Metin YALÇIN Selçuk YALÇIN Süleyman YALÇINKAYA Atakan YAMAN Hasan YAMAN İdris YAMAN Yılmaz YAMANER Havanur YANAR Nail YANDIM Mehmet YANGINCI Nilüfer YAPRAK Şenol YARALI Aytekin YARALI Hüseyin YARCI Hikmet YARDIMCI İsmail YARDIMCI Yakup YARIKAN Ömer YAŞAR Ercan YAŞAR Hüseyin YATKINER Mehmet YAVAŞ Rıfat YAVUZ Abdurrahman YAVUZ Ahmet YAVUZ Cem YAVUZ Emrullah YAVUZER M. Salih YAVUZER Nilgün YAYLA Salim YAZAR M. Osman YAZICI Mustafa YEĞENOĞLU E. Dilşat YELDEMEZ Zülkarni YENİCE Cenk YENİLMEZ Gözde YEŞİL Hüseyin YEŞİLDAĞ Yaşar YEŞİLDENİZ Ramazan YEŞİLIRMAK İbrahim YEŞİLIRMAK Mehmet YEŞİLKAYA Liyaddin YETKİN Osman Kurum UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR AFYONKARAHİSAR YARIM ELMA DAYANIŞMA VE YARDIMLAŞMA DERNEĞİ AFYONKARAHİSAR ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL GENEL MECLİSİ ŞUHUT OSB AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KIRKAĞAÇ HALK EĞİTİM MERKEZİ ŞUHUT MESLEK YÜKSEKOKULU AFYONKARAHİSAR MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ SİVASLI BELEDİYESİ SİVASLI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ EŞME ESNAF VE SANATKARLAR ODASI DEMİRCİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SALİHLİ KAYMAKAMLIĞI KÜTAHYA SAKATLAR DERNEĞİ ÇAY BELEDİYESİ TÜRKİYE SAKATAR DERNEĞİ KÜTAHYA ŞUBESİ AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SARIGÖL HALK EĞİTİM MERKEZİ AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR BANAZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA TERMAL TURİZM SPORLARI KULÜBÜ AFYONKARAHİSAR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ KARAHALLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK İL GENEL MECLİSİ UŞAK İŞ KADINLARI VE GİRİŞİMCİLERİ DERNEĞİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI BELEDİYESİ MİMAR SİNAN İLKÖĞRETİM OKULU UŞAK ÜNİVERSİTESİ DOMANİÇ BELEDİYESİ DEVEDERESİ KÖYÜ MUHTARLIĞI DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ SARUHANLI BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR UŞAK GAZETECİLER CEMİYETİ BAŞMAKÇI KAYMAKAMLIĞI SANDIKLI OSB TURGUTLU ANADOLU LİSESİ KULA MESLEK YÜKSEKOKULU AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY KOÇBEYLİ İLKOKULU DEMİRCİ HALK EĞİTİM MERKEZİ HOCALAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ALAŞEHİR MESLEK YÜKSEKOKULU KÜTAHYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KOSGEB KÜTAHYA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ULUBEY ENTEGRE İLÇE HASTANESİ ŞAPHANE BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ İHSANİYE MESLEK YÜKSEKOKULU KÜTAHYA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ 374 Soyad-Ad YILANCIOĞLU İsmail Azmi YILDIRIM Akın YILDIRIM Ali YILDIRIM Bunyamin YILDIRIM Derya YILDIRIM Erdal YILDIRIM Fatih YILDIRIM Hasan YILDIRIM Meryem YILDIRIM Murat YILDIRIM Oğuz YILDIRIM Özgür YILDIRIM Yılmaz YILDIRIM Yusuf YILDIZ Abdullah YILDIZ Abdurrahman YILDIZ Aslı YILDIZ Ersin YILDIZ Fatih YILDIZ Gökhan YILDIZ H. Erhun YILDIZ Hakkı YILDIZ Ömer YILDIZ Selim Baha YILDIZ Yasemin YILMAZ Abdurrahman YILMAZ Ahmet YILMAZ Bülent YILMAZ Cenker YILMAZ Fatih YILMAZ Halil YILMAZ Hüseyin YILMAZ Kemal YILMAZ Mahmut YILMAZ Tuncay YILMAZOĞLU Fırat YILNACIOĞLU İsmail Azmi YİĞİT İbrahim YİĞİT Onur YİĞİT Selami YOLDAŞ Hilmi YORULMAZ Halil YÖRÜK Emine YÖRÜK Mehmet YÖRÜK Şirin YÖRÜKOĞLU Nurullah YUMUŞAK Naci Utku YURAN Ahmet Fatih YURDUNUSEVEN Zafer YURDUSEVEN Mehmet YURT Mesut YURT Selma YURTCU Şaban YURTSEVER Hatice YURTTAŞ Ergün YURTYAPAN Ebru YUSUFLU Ahmet Bayram YÜCE Emin Kurum UŞAK SERBEST MALİ MÜŞAVİRLER ODASI BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK OSB ÖZEL SEKTÖR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI KÜTAHYA İL MÜDÜRLÜĞÜ AKHİSAR OSB UŞAK SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ ÖZEL SEKTÖR ÖZEL SEKTÖR BAŞMAKÇI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA İL GENEL MECLİSİ ALAŞEHİR TARİŞ KOOPERATİFİ KULA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ÜNİVERSİTESİ ÜLKEMİZ DEĞERLERİNİ TANITMA, KÜLTÜR VE SANATIMIZI GELİŞTİRME DERNEĞİ EŞME TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ UŞAK İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ ASLANAPA İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ TAVŞANLI ZİRAAT BANKASI SARIGÖL KAYMAKAMLIĞI PAZARLAR HALK EĞİTİM MERKEZİ SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDRÜLÜĞÜ KOSGEB MANİSA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ MANİSA BEDENSEL ENGELLİLER DERNEĞİ AKHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI UŞAK DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ DEMİRCİ KAYMAKAMLIĞI ÖZEL SEKTÖR AFTAŞ ( OTOBÜS TERMİNALİ) ÖZEL SEKTÖR BANAZ MESLEK YÜKSEKOKULU ÇAY GAZİ MUSTAFA KEMAL ORTAOKULU EŞME İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK BELEDİYESİ TKDK MANİSA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ USMMMO KÜTAHYA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ ÖZEL SEKTÖR KÖPRÜBAŞI ŞOFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER ESNAF ODASI MANİSA İL ÖZEL İDARESİ AFYONKARAHİSAR İL GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU SİMAV DP İLÇE BAŞKANLIĞI SALİHLİ TİCARET VE SANAYİ ODASI SALİHLİ SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ UŞAK TİCARET VE SANAYİ ODASI AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ YUNUSLAR BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ ÖZEL SEKTÖR EMİRDAĞ MESLEK YÜKSEKOKULU CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ EVCİLER SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI SELENDİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ AHMETLİ ŞEHİT HASAN YARIŞ HALK EĞİTİMİ VE BAĞIMLI MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ ÖZEL SEKTÖR 375 Soyad-Ad YÜCE Oğuz YÜCE Serkan YÜCEL Feyzullah YÜKSEK Atilla YÜKSEL Halil İbrahim YÜKSEL Hasan YÜKSEL İbrahim YÜKSEL İrfan YÜZÜAK Sıtkı ZENCİ Mehmet ZENGİNTAŞ Mehmet ZEYBEK Doğan ZEYBEK Harun ZİYAN Erdal ZURNACI Nedim Kurum BAYAT İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ EMET MESLEK YÜKSEKOKULU ALTINTAŞ BELEDİYESİ ALAŞEHİR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ GEDİZ TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ UŞAK ÇEVRE GÖNÜLLÜLERİ DERNEĞİ SALİHLİ TİCARET VE SANAYİ ODASI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI ALTINTAŞ BELEDİYESİ KÜTAHYA BELEDİYESİ KIRKAĞAÇ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL SEKTÖR KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ GÖLMARMARA ZİRAAT ODASI KIRSAL TURİZM DERNEĞİ 376 9. KAYNAKÇA 377 Üst Ölçekli Strateji Belgeleri AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023) Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023), 1. Taslak http://www.bgus.gov.tr/dokuman/BolgeselGelismeUlusalStratejisi(2014-2023).pdf (01.10.2013’te alınmıştır) Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Ve Eylem Planı (Kentges) (2010-2023) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Su Arıtımı Eylem Planı (2008-2012) Enerji Verimliliği Strateji Belgesi (2010-2023) Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Termal Turizm Master Planı (2007-2023) Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı (2012-2016) Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023 Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları (2003-2023) Strateji Belgesi Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023) Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010-2020) Ulusal İstihdam Stratejisi (2014-2023) (2013), Basılı Kaynaklar ve Raporlar Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre Durum Raporları (2011) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu (2012) Dumlupınar Üniversitesi, TR33 Bölgesi’nin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerinin Tespiti (2012) - Ajans Doğrudan Faaliyet Desteği ile hazırlanmıştır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Mavi Kitap, Ankara (2012) Orman ve Su işler Bakanlığı, Havza Koruma Eylem Planları Raporları Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, İl Maden Raporları İŞKUR İstatistik Yıllığı (2012) Milli Eğitim Bakanlığı Milli Eğitim İstatistikleri Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı (2011) Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ), Yıllık Faaliyet Raporu (2011) TEDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu (2010) TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011) Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan ve Erişen Türkiye Raporu (2012) Zafer Kalkınma Ajansı, Göstergelerle TR33 Bölgesi (2012) Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi (2014) Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz Edilmesi (2014) 378 Elektronik Kaynaklar, İnternet Siteleri ve Veritabanları Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European Observation Network for Territorial Development and Cohesion), http://www.espon.eu/ Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, http://www.bddk.org.tr/ Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.afad.gov.tr/ Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), http://www.tk.gov.tr/ Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, http://www.sanayi.gov.tr/ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, www.csb.gov.tr Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ), http://www.dhmi.gov.tr/ Ekonomi Bakanlığı, http://ekonomi.gov.tr/ Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), http://www.epdk.gov.tr/ Gelir İdaresi Başkanlığı, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=271 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, http://www.tarim.gov.tr İstanbul Üniversitesi, İstanbul’da Bilgi Odaklı Kümelenme Projesi, http://www.kureselrekabet.com/ Kalkınma Bakanlığı, Kamu Yatırımları, http://www2.dpt.gov.tr/kamuyat/index.html Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM), http://www.kgm.gov.tr/ Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kultur.gov.tr/ Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, http://www.mta.gov.tr/ Meteoroloji Genel Müdürlüğü, http://www.mgm.gov.tr/ Orman ve Su İşleri Bakanlığı, http://www.ormansu.gov.tr/ OSBÜK Bilgi Sistemi, http://osbbs.osbuk.org.tr/ Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş., http://www.osmangaziedas.com.tr/ Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), http://www.sgk.gov.tr Türkiye Bankalar Birliği (TBB), http://www.tbb.org.tr/tr Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), http://www.tcdd.gov.tr/ Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), http://www.tim.org.tr/tr/ Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), http://www.tuik.gov.tr Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), http://www.tobb.org.tr Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM), http://www.eie.gov.tr/ Yükseköğretim Kurulu, http://www.yok.gov.tr/ Resmi Yollarla Temin Edilen Bilgiler Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı Kütahya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Manisa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 379 Uşak İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayımlanmayan Hizmete Özel Çalışmalar Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Bölgesel Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi Kapsamı: - Sanayi, tarım ve turizm sektöründe çalışan işgücü profilinin (mevcut beceri, nicelik, kapasite ve eğitim durumları) ortaya konması - Mevcut işsiz kesimin profilinin (mevcut sosyal sermaye, beceri, nicelik, kapasite ve eğitim durumları) ortaya konulması - İşgücü piyasası ihtiyaç analizi yapılması - Yapılan çalışmalar doğrultusunda, orta ve uzun vadede işgücüne ihtiyaç duyulan niteliklerin kazandırılmasına yönelik stratejilerin belirlenmesi - Beşeri sermayenin girişimcilik kapasitesinin arttırılmasına ilişkin stratejilerin belirlenmesi - Beşeri sermayenin AR-GE ve yenilikçilik kapasitelerinin arttırılmasına ilişkin stratejilerin belirlenmesi - Eylemler için gerekli olacak finansal kaynakların, insan kaynaklarının, kurumsal ve hukuksal çerçevenin belirlenmesi ve değerlendirilmesi Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Turizm Stratejisi ve Operasyonel Programı Kapsamı: - Bölgenin turizm sektöründeki mevcut durumu ve eğilimlerinin tespiti - Bölgenin turizm sektöründeki gelişme potansiyelinin belirlenmesi - Bölgede türlerine göre turizm alt bölgelerin ortaya konulması - Turizm sektörünün uluslararası konjonktürdeki durumu, farklı turizm türlerindeki gelişme eğilimleri ve bu türlerin arz/talebinin incelenmesi - Küresel piyasalardaki arz/talep ve gelişim eğilimleri ile TR33 Bölgesi’ndeki gelişme potansiyeli sentezlenerek bölgesel hedefler ve gelişme stratejilerin belirlenmesi - Stratejilerin uygulanması amacıyla gerçekleştirilecek eylemlerin yaklaşık maliyet ve sürelerinin değerlendirilmesi Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi Kapsamı: - Bölgedeki ulaşım ağlarının mevcut durumunun ve ilçelerin erişilebilirlik seviyelerinin ortaya konulması - Sıkıntı yaşanan ulaşım ağlarının ve ilçelerin belirlenmesi, ihtiyaç duyulan iyileştirme ve ek yatırımların tespit edilmesi - Ulusal ulaşım yatırımlarının bölgeye muhtemel etkilerinin belirlenmesi - Yeni lojistik merkezleri için uygun yerlerin önerilmesi ve sektörün ihtiyaçlarının tespit edilmesi - Farklı ulaşım türleri arasında eşgüdüm ve koordinasyonun sağlanması 380