VAROLUŞSAL KAYGILAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ∗ Murat
Transkript
VAROLUŞSAL KAYGILAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ∗ Murat
∗ VAROLUŞSAL KAYGILAR ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ Murat YIKILMAZ, muratyikilmaz@anadolu.edu.tr A. Aykut CEYHAN, aceyhan@anadolu.edu.tr Problem Durumu İnsanlar, ölümlü olduklarının, türünün diğer üyelerinden yalıtılmış halde var olduklarının, tüm davranışlarında ve seçimlerinde özgür olduklarının ve yaşamlarında bir anlam bulmak sorumluluğu taşıdıklarının farkında olma potansiyeli bakımından diğer canlılardan farklılaşırlar. Bu gerçeklere ilişkin farkındalık sahibi olmak ise insanları kaygılandırır. Bu kaygı ile baş etmek için kimi bireyler bu gerçeklikleri uygun bir biçimde anlamlandırarak yaşamlarını zenginleştirecek biçimde yorumlayabilirler. Kimi bireyler ise bu gerçeklikleri yok sayarak yaşamlarını otantik olmayan bir biçimde sürdürebilirler (Geçtan, 2000; Yalom, 2001; Tillich, 2014). Varoluşçu yaklaşım anlamsızlık, ölüm, yalıtılmışlık ve özgürlük karşısında yaşanan kaygıları varoluşsal kaygılar olarak tanımlamakta, varoluşsal kaygıların ise ruhsal düzenleme içerisinde ve bireyin yaşama biçimi üzerinde önemli bir rol oynadığını ileri sürmektedir. Bazı araştırma bulguları (Debats, 1990; Debats, 1996; Debats, Drost ve Hansen, 1995; Kıraç, 2007; Klaas, 1996; Mascaro ve Rosen, 2005) varoluşsal kaygıların başta depresyon olmak üzere psikolojik belirtiler ile negatif yönde ilişkili olduğuna işaret etmektedir. Yurt dışında varoluşsal kaygılarla ilgili çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu araştırmaların bazıları varoluşsal kaygıları ölçmeye yönelik araç geliştirme çalışmalarını içermektedir. Ancak ülkemizde varoluşsal kaygıların çeşitli yönleri ile araştırılmasına ve bunun için de varoluşsal kaygıların ölçülmesine yönelik bir ölçme aracının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu açıdan varoluşsal kaygıları ölçmeye yönelik ölçeğin geliştirilmesinin ruh sağlığı alanında yapılacak çalışmalara önemli katkılar sağlayacağı öngörülmektedir. Araştırmanın Amacı Bu araştırma, varoluşsal gerçeklikler karşısında yaşanan varoluşsal kaygıları geçerli ve güvenilir bir biçimde ölçmeye yönelik bir öz-bildirim ölçeği (Varoluşsal Kaygılar Ölçeği- VKÖ) geliştirmeyi amaçlamaktadır. Yöntem Ölçek geliştirme sürecinde farklı araştırma grupları ile çalışılmıştır. Bu çerçevede, açımlayıcı faktör analizi işlemleri için veri toplanan birinci çalışma grubu 785 üniversite öğrencisinden oluşturulmuştur. Bu öğrenciler, 2013-2014 öğretim yılı bahar döneminde Anadolu Üniversitesi’nin farklı örgün lisans programlarına devam etmekte olup öğrencilerin 446’sı (%56.8) kadın, 339’u (%43.2) erkektir. Katılımcıların yaşları 18-42 arasında değişmekte olup yaş ortalaması 21.36’dır (SS=2.14). * Bu çalışma ikinci yazarın danışmanlığında birinci yazar tarafından yürütülmekte olan doktora tezinin birinci çalışmasıdır. ∗ İkinci çalışma grubu, ölçeğin doğrulayıcı faktör analizi, geçerlik ve güvenirlik analizlerinin gerçekleştirilmesi için 2013-2014 öğretim yılı bahar döneminde Anadolu Üniversitesi’nin lisans düzeyinde farklı örgün lisans öğretim programlarında öğrenim gören 160’ı kaidın 94’ü erkek olmak üzere 254 öğrenciden oluşturulmuştur. İkinci çalışma grubunun katılımcılarının yaşları 18-28 arasında değişmekte olup yaş ortalaması 20.57’dir (SS=1.66). Bulgular Varoluşsal Kaygılar Ölçeği’nin (VKÖ) faktör yapısını belirlemek için, madde havuzunu oluşturan 91 maddelik form 785 katılımcıya uygulanmış ve verilere temel bileşenler analizi tekniğine dayalı olarak açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Analizi sonucunda döndürme işlemi olmaksızın VKÖ’nün öz değeri bir ve birden daha büyük olan ve toplam varyansın %56.94’ünü açıklayan 20 faktörlü bir yapıya sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Yamaç eğim grafiğinin incelenmesi ve paralel analiz sonrasında, verilere eğik döndürme tekniklerinden direkt oblimin tekniği uygulanmış ve analiz sonucunda 66 madde analizden çıkarılarak, 25 maddelik dört faktörlü yapı elde edilmiştir. Elde edilen dört faktörlü yapı toplam varyansın %50.58’sini açıklamakta olup, dört faktör sırasıyla anlamsızlık kaygısı (% 19.10), ölüm kaygısı (%11.14), yalıtılmışlık kaygısı (%10.42) ve özgürlük kaygısı (%9.92) olarak adlandırılmıştır. Ölçüt bağıntılı geçerlik kapsamında VKÖ’nün Yaşamın Anlamı Ölçeği (Steger, Frazier Oishi ve Kaler, 2006) anlamın varlığı alt ölçeği ile arasındaki korelasyon katsayısı -.57, Yaşam Doyumu Ölçeği (Yetim, 1991) ile arasındaki korelasyon katsayısı -.48 olarak belirlenmiştir. Bu durum bireylerin varoluşsal kaygıları arttıkça yaşam doyumu ve yaşamlarında bir bulma düzeylerinin düştüğü anlamına gelmektedir. VKÖ’nün 25 maddesine ilişkin cevaplardan elde edilen iç tutarlılık katsayısı tüm ölçek için α=0.85, anlamsızlık kaygısı alt ölçeği için α=.87, ölüm kaygısı alt ölçeği için α=.79, yalıtılmışlık kaygısı alt ölçeği için α=.70 ve özgürlük kaygısı alt ölçeği için α=.71 olarak bulunmuştur. VKÖ’nün iki yarım güvenirlik analizi sonuçlarına göre birinci yarımın iç tutarlılık katsayısı α=.73 diğer yarımın iç tutarlılık katsayısı ise α=.74 olarak belirlenmiştir, iki yarım arasındaki korelasyon katsayısı .79 olarak belirlenmiştir. VKÖ ile 15 gün arayla yapılan iki ölçüm arasındaki test tekrar korelasyon katsayılarının ise toplam puan için .76, alt ölçekler için ise sırasıyla .70, .59, .65 ve .64 olduğu belirlenmiştir. VKÖ’nün dört faktörlü ölçme modelinin doğrulanıp doğrulanmadığını test etmek için ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. İkinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonucunda açıklayıcılık varyanslarına ait bütün t değerlerinin .01 düzeyinde anlamlı olduğu, varoluşsal kaygı örtük değişkeninin açıkladığı en yüksek varyansın .64 ile yalıtılmışlık kaygısı boyutuna en düşük varyansın ise .08 ile anlamsızlık kaygısı alt boyutuna ait olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, modelin elde hesaplanan CR (Composite Reliability-Bileşik Güvenirlik) katsayılarının ise .70 ve üzerinde olduğu belirlenmiştir. Analize ilişkin uyum indeksleri incelendiğinde ise χ2 / df oranının 2.49 olduğu, RMR (.07) ,SRMR (.07), NNFI (.90), RMSEA (.06) ve CFI (.91) değerlerinin kabul sınırları içinde olduğu belirlenmiştir. Bu çerçevede, elde edilen uyum indeksleri genel olarak değerlendirildiğinde, sonuçların ölçeğin 25 maddelik dört faktörlü yapısının doğrulandığı anlaşılmaktadır. Sonuç ve Öneriler VKÖ’nün geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının sonuçları, ölçeğin 25 maddeden oluşan dört faktörlü bir yapı içerdiğini göstermiştir. Bu faktörler 10 maddeden oluşan anlamsızlık kaygısı, ve her biri 5’er maddeden oluşan ölüm kaygısı, yalıtılmışlık kaygısı ve özgürlük kaygısı yapılarıdır. VKÖ beşli derecelendirme biçiminde yanıtlanmakta olup, dereceler “beni hiç yansıtmıyor” ile “beni tamamen yansıtıyor” arasındadır. Ölçekten alınabilecek en düşün puan 25 en yüksek puan ise 125’tir. Ölçek puanlarının yükselmesi varoluşsal kaygıların arttığı anlamına gelmektedir. Sonuç olarak, araştırma kapsamında elde edilen veriler VKÖ’nün üniversite öğrencilerinin varoluşsal kaygılarının düzeyini belirlemek için geçerli ve güvenilir bir araç olduğunu ve araştırma amaçlı olarak kullanılabileceğini göstermektedir. KAYNAKÇA Debats, D. L. (1990). The Life Regard Index: Reliability and validity. Psychological Reports, 67, 27-34. Debats, D. L. (1996). Meaning in life: Clinical relevance and predictive power. British Journal of Clinical Psychology, 35(4), 503-516. Debats, D. L., Drost, J., & Hansen, P. (1995). Experiences of meaning in life: A combined qualitative and quantitative approach. British Journal of Psychology,86(3), 359-375. Geçtan, E. (2000). Psikanaliz ve sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi. Kıraç, F. (2007). Dindarlık eğilimi, varoluşsal kaygı ve psikolojik sağlık. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Klaas, D. J. K. (1996). The experience of depression, meaning in life and selftranscendence in two groups of elders. Mascaro, N., & Rosen, D. H. (2005). Existential meaning's role in the enhancement of hope and prevention of depressive symptoms. Journal of personality, 73(4), 985-1014. Steger, M. F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The Meaning in Life Questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal of Counseling Psychology, 53(1), 80. Tillich, P. (2014). Olmak Cesareti. İstanbul: Okuyanus. Yalom, I. D. (2001). Varoluşçu psikoterapi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Yetim Ü. (1991) Yaşam Doyumu. İzmir: E. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.