GENETİK VARYASYONLAR ve BESLENME İLE İLİŞKİLİ ÇOK
Transkript
GENETİK VARYASYONLAR ve BESLENME İLE İLİŞKİLİ ÇOK
Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nutr and Diet 40(1):71-80/2012 GENETİK VARYASYONLAR ve BESLENME İLE İLİŞKİLİ ÇOK FAKTÖRLÜ KRONİK HASTALIKLAR İLE OLAN İLİŞKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Can ERGÜN* ÖZET ABSTRACT Genetik ve çevre, doğa ve beslenme arasındaki ilişkiler, hastalıkların ve sağlığın temelini oluşturmaktadır. Modern genetik yaklaşık olarak bir yüzyıl önce Mendel’in çalışmaları ile başlamıştır. İnsan genetiği son 50 yılda kendine özgü ve ayrı bir bilimsel disiplin haline gelmiş; tıbbi genetik ile ilgili uygulamalar ise son 30 yılda yoğunlaşmıştır. Genetik biliminde varyasyonlar önem taşır. Isı enerjisi ve metabolik kazaların bir sonucu olarak hücre DNA’sında birçok rastgele değişiklik olabilir, ancak bunların sadece birkaç tanesi stabil DNA zincirinde birikim gösterebilir. Genetik bağlantı ve pozisyonel klonlama yöntemleri kullanılarak monogenik kalıtsal hastalıklara doğrudan neden olan gen mutasyonlarının keşfedilmesinde tartışılmaz başarılar elde edilmiştir. Bu yaklaşım tarzı özellikle güçlü bir çevresel bileşenin de katıldığı çok-faktörlü ve karmaşık bir patogenezi olan hastalıklara uyarlandığında ise başarısız olmaktadır. Çok-faktörlü patogenezi olan hastalıkların diğer hastalıklardan ayrılan önemli özelliklerden birisi de tek bir spesifik nedenin bulunmamasıdır. Gelişmiş batı ülkelerinde obezite en fazla karşılaşılan beslenmeyle ilişkili hastalıktır. Yiyecek/enerji alımı ile enerji harcamasını düzenleyen genlerde karşılaşılan polimorfizmler obezite ve obezite ile ilişkili diğer kronik hastalıklar için risk seviyesini etkilemektedir. Kardiyovasküler hastalıklar ile ilişkili gen polimorfizmleri arasında ateroskleroz patogenezi, kan basıncının düzenlenmesi ile homosistein metabolizmasına katılan genler bulunmaktadır. Kanser ile ilişkili olarak ciddi biçimde incelenen genler arasında N-asetiltransferazlar, glutatyon S-transferazlar, NAD(P)H:kinon oksidoredüktaz (NQO1) ve mikrozomal epoksit hidrolaz (mEH) şifreleyenler bulunmaktadır, ancak genetik ve metabolik etkileşimlerin karmaşıklığına bağlı olarak güvenilir pozitif kanıtlara ulaşılamamıştır. Bu derleme yazısında beslenme ile ilişkili faktörlerden önemli derecede etkilenen çok-faktörlü kronik hastalıklar ve sık karşılaşılan genetik polimorfizmler arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. Genetic Variations and Relationships with Nutrition Related Multi-Factorial Chronic Diseases Anahtar Sözcükler: Genetik polimorfizmler; kronik hastalık, beslenme * Doğu Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Güney Kampüs, Gazimagusa, K.K.T.C. Mersin 10, Türkiye, can.ergun@emu.edu.tr Relationships between genetics and environment, nature and nutrition consist the fundamentals of health and diseases. Modern genetics was started almost 100 years ago with Mendel’s studies. Human genetics considered individual scientific discipline for last 50 years and applications related with medical genetics becomes more intensive for last 30 years. Variations are very important in the field of human genetics. As a consequence of metabolic accidents or other factors, some random changes may occur in DNA; however, only a few could account on stable DNA chain. Via genetic linkage and positional cloning methods, many gene mutations that caused monogenic hereditary diseases have been discovered. However this approach has been failed when adapted to disorders with complex multifactorial pathogenesis and strong environmental component. One of important discrimination of disorders with multifactorial pathogenesis and other diseases is that more than one specific cause may join the pathogenesis. Obesity is most common disorder related with nutrition in industrialized western countries. Polymorphisms on genes that regulates food/energy intake and energy expenditure may affect risk level for obesity and obesity-related other chronic diseases. Gene polymorphisms related with cardiovascular diseases includes atherosclerosis pathogenesis, regulation of blood pressure and genes related with homocysteine metabolism. Polymorphisms on genes encoding N-acetyltransferases, glutathione S-transferases, NAD(P) H:quinine oxidoreductase and microsomal epoxide hydrolase (mEH) extensively researched for their relationships with cancer; however, due to complexity of genetic and metabolic interactions reliable positive evidences are absent. In this review relationships between common genetic polymorphisms and multifactorial chronic diseases that highly affected by nutrition-related factors have been evaluated. Key Words: Genetic polymorphisms; chronic diseases, nutrition