T›bbi terimler
Transkript
T›bbi terimler
Çocuk iste¤i 3 Çocu¤a duyulan özlem T›bb›n imkanlar› ve s›n›rlar› Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung ‹mpressum Yay›nlayan: Federal Sa¤l›k Bilgilendirme Merkezi (BZgA) Tüm haklar› sakl›d›r. Bilimsel dan›flmanl›k: Prof. Dr. med. Heribert Kentenich, Berlin Redaksiyon ve planlama: Dr. phil. Ada Borkenhagen, Berlin Dipl.-Päd. Lucia Gacinski, Berlin Dr. med. Emine Yüksel, Berlin Düzenleme: P:CONNECT Werbeagentur, Lünen Bask›: Asmuth, Köln 6.10.11.05 Yay›nland›¤› tarih: Eylül 2005 Broflür ücretsizdir, isteme adresi: BZgA, 51101 Köln, veya order@bzga.de ‹steme numaras›: 13623061 5 T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak‹mkanlar ve beraberinde gelen zorluklar 12 Do¤urmazl›k belirtilerin t›bbi tedavi yöntemleri 17 Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar› 23 Çocuk iste¤i tedavilerinin sak›ncal› yanlar› 27 Çocuk iste¤i, tedavisi ve baflar› oran› 30 Ödeme flekli 32 Yasal esaslar 34 Yapay dölleme ve ahlak (Etik) 36 Hormon preparatlar› 38 T›bbi terimler 48 Önerilen kitaplar 50 Adresler 51 Embriyo Koruma Yasas› Woran es liegen kann Önsöz ‹çindekiler 4 Önsöz Çocuk sahibi olamayanlar›n say›s› ne yaz›k ki az de¤ildir. Efllerden birinde veya her ikisinde de olan ifllevsel bozukluklardan dolay› her yedi çiftten biri çocuk sahibi olamamaktad›r. Önceden bu tür olaylarla karfl›laflan insanlar, bunu de¤ifltirilemeyen bir al›nyaz›s› gibi görür, kaderlerine raz› olurdu. Art›k günümüzde kadercili¤e s›¤›nmak yerine, soruna, daha bir bilimsel yaklafl›p araflt›rma yapmaya, o yönde çözüm yollar› aramaya bafllan›ld›. Soruna çare olabilecek en etkili yöntemlerden birini t›p sunuyor. T›p çocuk sahibi olabilmek için gerçekten düflünülmesi gereken en etkili yöntemdir. Ancak, bilinmesi gerekir ki t›bbi yönden faydalanabilmek hem fiziksel hem de ruhsal aç›dan güçlü olmay› gerektirir. Verilen talimatlara, yap›lan önerilere her seferinde uyulmas› flartt›r. Her mücadele, sonunda, yüzde yüz çözüme ulaflacak diye bir hüküm yoktur. Bu do¤rultuda özverili olmak gerekir. Belki siz de t›bb›n bu terapi yöntemlerinden birini seçmek isteyebilirsiniz. Verece¤iniz kararla kendinizi yepyeni bir u¤rafl› ve mücadele içinde bulabilirsiniz. Ancak bu konuda verece¤iniz karar›n do¤rulu¤undan emin olamayabilirsiniz. Belki de konuyla ilgili deneyimleriniz ve bilginizden dolay› sterilite (do¤urmazl›k–dölsüzlük) ve terapileri hakk›nda karar bile vermiflsinizdir. Karar›n›zla ilgili olarak flu anda hangi aflamada olursan›z olun elinizde bulunan bu broflür terapi yöntemleri ile ilgili imkan ve riskler hakk›nda size bilgi verip yard›mc› olacakt›r. 4 Genelde efller hamilelik konusunda sonuçsuz kalan çabalar›ndan sonra t›bbi yard›ma baflvururlar. Bir çok durumda, efllerin kifliliklerinden ve yaflam flartlar›ndan kaynaklanan hayal k›r›kl›klar› yaflanm›fl olabilir. Bazen umutlar zay›flam›fl veya kaybolmufl, iliflkilerde de ilk sars›nt›lar ortaya ç›km›fl olabilir. T›bbi yöntemler efller için yeni umut kaynaklar›n›n do¤mas›na neden olur. Tüm sterilite terapileri iyi sonuç verseler de, beraberlerinde kafam›z› kurcalayan ‘Bize en uygun olan terapi hangisidir? Faydas› olmazsa ne yapar›z? Nereye kadar gideriz, ne kadar sürdürebiliriz?’ gibi sorular da getirebilirler. Terapiden faydalanmak isteyenlerin ayr›ca dölleme ve döllenebilme tekniklerinden kaynaklanan ahlaki sorunlarla da u¤raflmalar› gerekecektir. Kendi kendilerine soracaklar› sorular flöyle s›ralanabilir: ‘Sonuna kadar her fleyi deneyelim mi? Her prosedüre boyun e¤elim mi, yoksa bir s›n›r çizelim mi? Stop! Buraya kadar! Buradan daha ileri gitmek yok! Daha ileri gidemeyiz, diyecek miyiz?’ T›bbi bir tedaviden önce korku ve kendini iyi hissetmeme duygusu olabilir. Bu tür duygular› ciddiye almak gerekir, çünkü ruhsal durumumuz bu tür tedavilerde önemli rol oynar. Bu yöndeki duygu ve düflüncelerini, efllerin, kendi aralar›nda gizlemeden, tüm aç›kl›¤›yla konuflarak birlikte karar vermeleri ve tedaviye bafllamadan önce s›n›rlar›n› birlikte belirlemeleri gerekir. 5 T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak – ‹mkanlar ve beraberinde gelen zorluklar ‹lk ad›m: Doktora ne zaman gidilmelidir? Çocuk isteyen efllerin hamileli¤i beklemeleri her geçen ay uzamaya bafllay›nca, efllerde bir huzursuzluk meydana gelir. ‘Acaba bende ve eflimde do¤urganl›kla veya dölsüzlükle ilgili bir problem mi var’ sorusu ortaya ç›kar. Baz›lar› sab›rs›zl›klar›ndan olsa gerek önce kuflkulanmaya, aylar geçince de kayg›lanmaya bafllarlar. Bu kayg› gereksizdir, çünkü hemen hamile kalma flans› pek fazla de¤ildir. Bir adet döneminde hamile kalabilme flans› oran olarak sadece yüzde 15 ile yüzde 20 aras›nda seyreder. Bunun nedeni de, bir adet dönemi içerisinde kad›n yumurtal›¤›nda sadece bir tek yumurtan›n yetiflebilmesi, bu yumurtan›n da 24 saat yaflayabilmesi ve sadece bu süre içerisinde döllenebilmesidir. Efller endifle içinde yafl›yorsa ve bir de stres alt›ndaysalar, bu oran daha da azalabilir. Bu gerçe¤i bilmek, hamile kalmakla ilgili gecikmelerin do¤al oldu¤unu kabul etmek demektir. Bir y›l gibi bir süre beklemeden endifleye kap›larak doktora gitmek baz› durumlarda gereksizdir. Ancak, aksini gerektiren özel durumlar olabilir. Örne¤in, kad›nda yumurta kanal› (d›fl) gebeli¤i bafl göstermifl veya erke¤in er bezelerinde cerrahi bir ifllem söz konusu olmuflsa, vakit kaybetmeden doktora gitmekte fayda vard›r. (WHO) Dünya Sa¤l›k Teflkilat›’ n›n aç›klamas›na göre: Efllerin bir y›ll›k bir süre içerisinde muntazam olarak ve korunmadan sürdürdükleri cinsel iliflkiye ra¤men, hamilelik gerçekleflemezse, ancak o zaman do¤urmazl›k ve dölsüzlükten, yani k›s›rl›ktan söz etmek do¤ru olabilir. 6 Bu konuda ilk baflvurulacak ve bilgi al›nacak doktor, devaml› tedavisi alt›nda bulundu¤unuz ‘kad›n hastal›klar› uzman›’ olmal›d›r. Fakat unutmay›n, her kad›n hastal›klar› uzman› olan doktor k›s›rl›kla ilgili tedavi yöntemleri uygulayamaz! Ancak sizi k›s›rl›kla ilgili tedavileri uygulayan uzmanlara sevk edebilir. Bu tür tedavileri uygulayan özel muayenehanelerde veya kliniklerde bulunan veya bunlarla iflbirli¤i içerisinde olan dan›flma yerlerinden de faydalan›n›z. Konu hakk›nda ayr›nt›l› bir flekilde bilgi al›n›z. Bu tür yerlerde önce do¤urmazl›kla veya dölsüzlükle ilgili olan nedenlerin tespit edilebilmesi için gerekli olan muayeneler ve incelemeler yap›l›r. Bu tür yerlere çiftlerin beraber gitmesi çok önemlidir. Uygun bir muayenehane veya bir klinik bulunduktan sonra da genel olarak aylar sürebilecek bir bekleme süresini göze almak gerekir. Talep çoklu¤undan dolay› sadece görüflme randevusu almak bile uzun sürebilir. Üçüncü ad›m: ‹lk görüflme ve nedenlerin saptanmas› Bu aflamada yap›lan ilk görüflmeler önce teflhis koyabilmek için yap›lan genel görüflmelerdir. Bu görüflmelerde ilk olarak k›s›rl›¤a neden olan bedensel incelemeler yap›l›r. Efllerin baz›lar›n›n ilk görüflmeler öncesi ‘nihayet bir fleyler olacak’ düflüncesiyle heyecanland›klar›, baz›lar›n›n sevinç duyduklar›, baz›lar›n›nsa ‘acaba ne olacak’ düflüncesi alt›nda endiflelendikleri bilinir. ‹lk görüflmeler genelde ayr›nt›l› olup uzun sürebilir. Uzman doktorlar›n sorduklar› sorular genelde afla¤›daki konularda birleflir: ■ Geçirilmifl olan (eski) hastal›klar ■ Varsa bugüne dek hamilelikle ilgili olaylar ■ Bugüne kadar varsa yap›lan muayeneler ve tedaviler 7 T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak ‹kinci ad›m: Do¤ru uzman doktoru nas›l buluruz? ■ Efllerin durumu ve çocuklar› ■ Çocuksuzlukla ilgili buhranlar, sorunlar ■ Efllerin cinsel hayatlar› K›s›rl›k araflt›rmalar› efllerin cinsel hayatlar›na kadar iner. Sorulan sorular ve verece¤imiz yan›tlar al›fl›k olmad›¤›m›z türden olabilir. Hatta rahats›z edici sorularla da karfl›laflabiliriz. Bu sorular› yönelten doktorlar›n amac› sizin özel hayat›n›za kar›flmak de¤il, tan› ve tedavi için gerekli bilgileri elde etmektir. Bu sebeple art niyet aranmadan, sorulara do¤ru cevaplar verilmelidir. Ayr›ca sizin de bu konuda soru sormak en do¤al hakk›n›zd›r. Bunun için bu tür görüflmelere haz›rl›kl› olarak gelmeniz daha iyi olur. Sormak ö¤renmek istedi¤iniz her soruyu küçük notlar halinde yazarak bir liste oluflturursan›z daha sa¤l›kl› bilgilenmifl olursunuz. Geçmiflle ilgili elinizde tedavilerle veya cerrahi ifllemlerle ilgili ne kadar raporunuz varsa birlikte getiriniz. Bunlar doktorlara zaman kazand›r›p faydal› olabilir. 8 K›s›rl›kla ilgili nedenler belirlenmeden önce bir terapi plan› haz›rlanamaz. Nedenlerin araflt›r›larak teflhis konmas› zahmetli olabilir ve uzun zaman sürebilir*. Yasal hastal›k kasalar› bu tür tedaviler bafllamadan önce efllerin her ikisinden de bir HIV-testi yapt›rmalar›n› isteyebilir. E¤er kad›n k›zam›k afl›s› yapt›rmam›flsa yapt›r›lmas› istenebilir. Çünkü k›zam›kla ilgili enfeksiyonlar ana karn›nda bulunan çocu¤a zarar verir. Afla¤›daki ek muayenelerin yap›lmas› tavsiye edilir: ■ Hepatitis muayenesi (bulafl›c› niteli¤i olan bir karaci¤er hastal›¤›) ■ Toxoplasmose testi (do¤mam›fl olan çocu¤a zararl› olabilen bir enfeksiyon) ■ Chlamydien muayenesi (enfeksiyon üreticisi) ■ Kanser erken teflhis muayenesi (kad›nda) ■ Mikro enjeksiyon tedavisinden önce (ICSI), düflük ve ölü do¤um ve ayr›ca k›s›rl›k ile ilgili olarak her iki eflin bir soya¤ac› araflt›rmas› ve bununla birlikte bir insan geneti¤i dan›flmanl›¤› yap›lmal›d›r; ■ Mikro enjeksiyon (ICSI) tedavisinden önce her iki eflin sitogenetik bir analizi (kal›tsal materyalin incelenmesi) veya erkekte hedefe yönelik genetik bir muayene gerekli olabilir. * Do¤urmazl›kla ilgili nedenleri ve tedavi yöntemlerini ayr›nt›l› olarak 2 ‘inci broflürümüzde bulabilirsiniz. 9 T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak T›bbi tedavi flartlar› Dördüncü ad›m: Bize uygun olan tedavi yöntemi hangisidir? Muayenelerin sonunda t›bbi tedaviye hemen bafllamak mümkündür. Do¤urmazl›k veya dölsüzlükle ilgili nedenlerin türüne göre, efllere çeflitli tedavi yöntemleri uygulanabilir. Efllerin karar vermeden önce, kendilerine uygulanabilecek yöntemler ve bunlar›n baflar› flans› hakk›nda bilgilenmeleri çok iyi olur. Uygulanacak metotlar›n büyük bir k›sm› k›s›rl›kla ilgilidir. Erkekte varolan herhangi bir olumsuzluk kad›n vücudunun da incelenmesini gerektirir. Bu durumdan hareket ederek konu hakk›nda efllerin birlikte bilgilenmeleri, birlikte karar vermeleri veya birlikte vazgeçmeleri önemlidir. Düflünülen tedavi yöntemini tercih etmeden önce nelerin neden ve nas›l yap›lmas› gerekti¤ini, uygulanacak olan tedavinin süresini, olas› yan etkilerini ve baflar› flanslar› ö¤renmeden tedaviye bafllamak do¤ru de¤ildir. Bütün konular hakk›nda bilgilerin tedaviyi uygulayacak olan doktorlar taraf›ndan ayr›nt›lar›yla ve anlafl›l›r bir dille anlat›lmas› gerekir. Anlamad›¤›n›z noktalar› çekinmeden ve gerçekten anlay›ncaya kadar tekrarlat›n›z. Ancak bu tavsiyelere uydu¤unuz takdirde sa¤l›kl› bir karar verebilmeniz mümkündür. 10 Metod Tedavi gerekçesi Adet döneminin ekran görüntüleri Tedavisiz bir adet döneminde yumurtlaman›n saptanmas› Hormon terapisi Hormonlarda dengesizlik Yumurta gelifliminde bozukluklar Sar› madde yetersizli¤i Sperma nakli (‹nzeminasyon) S›n›rl› tohum kalitesi Tohum hücre antikorlar› Döl yata¤› bo¤az›nda bozukluk Nedeni bilinemeyen uzun süreli do¤urmazl›k Tüp bebek yöntemi Vücut d›fl› dölleme ifllemi Yumurta kanal› ile ilgili sorunlar Tohum kalitesinde düflüklük Mikroenjeksiyon yöntemi Vücut d›fl› dölleme ifllemi Tohum kalitesinde afl›r› bozukluk TESE / MESA (ameliyat yoluyla er bezesinden veya yan erbezesinden tohum hücrelerin elde edilmesi) Tohum kanal› do¤ufltan eksik veya tamamen kapal› durumda Menide tohum yok GIFT (Yumurta kanal›nda yumurta ile tohum hücresinin biraraya getirilmesi) Nedeni anlafl›lamayan/ bilinmeyen do¤urmazl›k Tohum kalitesi s›n›rl› Sperma ba¤›fl› (inseminasyon, IVF, ICSI ile birlikte) Testislerde hiç sperma olmamas›, sperma kalitesinin afl›r› kötü olmas› 11 T›bbi yard›mla istenilen çocu¤a kavuflmak Terapi imkanlar› hakk›nda bir çizelge Do¤urmazl›k belirtilerin t›bbi tedavi yöntemleri Broflürümüzün bu bölümünden itibaren en çok uygulanan metotlar› aç›klayaca¤›z. K›sa olarak IVF ad› verilen tüp bebek metodunun bütünü genifl ve ayr›nt›l› oldu¤undan, bu metot hakk›nda genifl kapsamda bilgiye ihtiyaç vard›r. Metotlar ayr› olarak tarif edildikten sonra sözünü etti¤imiz IVF metodunda at›lmas› gerekli olan ad›mlara özel olarak tekrar de¤inece¤iz. Adet dönemlerini gözlemek Doktorlar kad›n›n adet dönemlerini gözleyip incelerler. Bunun için adet döneminin çeflitli günlerinde ultrason muayeneleri yap›l›r. Amaç henüz kabarc›k ve geliflme halinde olan yumurtalar›n büyüklüklerini tespit etmektir. Bu ifllem esnas›nda ultrason aletinin bafl›, kad›n vajinas›n›n içerisine sürülür ve kabarc›k aletin ekran›nda görüntülenerek, boyutlar› ölçülür. Ayr›ca iflleme ek olarak hormon de¤erinin tespit edilebilmesi için kan al›n›r. Tespit edilen hormon de¤erleri ile yumurtan›n geliflmesi hakk›nda bilgi sahibi olunur. Esasen adet dönemlerini gözlemek için yap›lan bu ifllemlere terapi denilemez. Fakat bu ifllemlerle tespit edilen tüm de¤erler tedavinin bundan sonraki uygulamalar› için temel say›l›r. Hormon tedavisi Kad›n vücudunda hamile kalmay› engelleyen çeflitli hormon bozukluklar›na rastlanabilir. Bunlar tiroit bezlerinin do¤ru çal›flmamas›ndan kaynakland›¤› gibi, hiperprolaktinemi denilen prolaktin hormonun fazla üretilmesinden de kaynaklanabilir. Ayr›ca, hiperandrogenemi de sebep olabilir. Yani erkek cinsel hormonun fazla olmas›. Tespit edilen hormon bozuklu¤u türüne göre özel tesirleri bulunan ilaçlar kulland›r›l›r. Afl›r› kilo veya hiperandrogenemi söz konusu olunca kilo vermek suretiyle hormon durumunu düzeltebilmek mümkündür. 12 Hormon tedavisi ve ö¤ütlü cinsel iliflkiler olursa hormon ilaçlar›yla (tablet veya i¤ne fleklinde) yumurta hücresinin geliflmesi sa¤lanabilir. Ultrason muayeneleri ve kanda mevcut hormon de¤er kontrolleriyle yumurtan›n irili¤i ve geliflme derecesi tespit edilir ve belirli bir anda di¤er bir hormonun yapay olarak ilave edilmesi ile yumurtlama sa¤lan›r. Yumurtlama sa¤land›ktan sonra döllenme için en uygun zaman 36 saat sonra bafllar. Bu durumda efllerin cinsel iliflkiye 36 saat sonra girmeleri tavsiye edilir. Hormon tedavisi ve sperma nakli (‹nzeminasyon) Yumurtalar›n geliflmesi tablet ve i¤ne ile, yukarda aç›kland›¤› flekle uygun olarak yapay bir flekilde düzenlenir. Yumurtan›n kopma olay›nda, 36 saat sonra erke¤in tohumlar› özel bir kapak ile kad›n›n dölyata¤› a¤z›na konur. Erkek menisinin çok k›sa bir süre önce al›nm›fl olmas› önemlidir. ‹kinci bir yöntemde ise ince plastik bir hortumla erke¤in tohumlar› kad›n›n dölyata¤› haznesine transfer edilir. Bunun için, k›sa bir süre önce erke¤in mastürbasyon metodu ile sa¤lad›¤› meniyi laboratuara teslim etmesi gerekir. Tohumlar laboratuarda, dölleme flans›n› artt›rabilmek için özel bir ifllemle haz›rlan›r. 13 T›bbi tedavi yöntemleri Hormon de¤erlerinin normal olmas›, yumurtal›klar›n ise normal çal›flmamas› gibi durum söz konusu Hormon tedavisine ek olarak, tohum transfer metodu, tohum hücrelerinin hareketlerinin yetersiz olmas› veya hareketliliklerinin s›n›rl› olmas› durumlar›nda uygulan›r. Kad›n›n dölyata¤› boynunda sorunlar› varsa, yine ayn› metot uygulan›r. Tohum transferi metoduyla yumurta hücresine do¤ru yol alan tohumlar›n, yol üzerinde giderken ‘ekfli’ vajina salg›lar›ndan yüzerek geçmesine gerek kalmaz (çünkü tohum hücrelerinin büyük bir bölümü bu salg›lar› aflmaya çal›fl›rken ölür), tohum hücreleri tehlikeyle karfl›laflmadan direk olarak yo¤un flekilde yumurta hücresine ulafl›rlar. Tüp bebek yöntemi Bu döllenme vücudun d›fl›nda gerçeklefltirilen bir metottur. Yapay olarak yumurtal›klarda hormon tedavisiyle gelifltirilen yumurtlama olay› sa¤land›ktan sonra ultrason tekni¤i ve çok ince bir i¤ne yard›m›yla yumurtalar vajina duvar›n› delip yumurtal›¤a ulafl›p toplan›r. Yumurta hücreleri ve tohum hücreleri laboratuarda, içinde besleyici nitelikli s›v› bulunan bir tüp içine konulur. Döllenme baflar›l› olup da yumurtalar›n bölünmesi bafllad›¤›nda, bir-iki, en fazla ise üç tane embriyo kad›n›n dölyata¤›na aktar›labilir. Daha fazla embriyo aktar›lmas› kanunen yasakt›r. Bu teknik, özellikle yumurta kanallar›n›n kapal› olmas› veya hiç olmamas›, erke¤in dölleme yetene¤inin oldukça s›n›rl› olmas›, ba¤›fl›kl›k dölsüzlü¤ü, yani kad›n taraf›ndan üretilen antikorlar›n erkek tohum hücrelerini imha etmesi veya kalite ve say›sal bak›mdan olumsuz etkilemesi ve de bu ana kadar uygulanan di¤er tüm metotlar›n sonuçsuz kalmas› halinde uygulan›r. 14 Bu metotta döllenme olay› kad›n vücudunda oluflur. Tüp bebek yöntemindeki gibi yumurta hücresi ile tohum hücreleri birlikte yumurta kanal›na konulur. Bu iki ayr› metotla yap›labilir. ‹lki kar›n bofllu¤undan geçmek suretiyle veya ince bir sondayla dölyata¤› a¤z›ndan geçerek. Dölleme – döllenme olay› böylece do¤al haliyle yumurta kanal›nda gerçekleflir. Bu metodun tek bir dezavantaj›, döllenme olay›n›n gerçekleflip gerçekleflmedi¤ini kontrol etme olana¤›n›n bulunmamas›d›r. Derin dondurma Spermalar›n, yumurta hücrelerinin veya dokular›n dondurulmas› anlam›na gelmektedir. Spermalar›n dondurulmas›, donör spermalar›n transferinde s›kl›kla uygulan›r ve nadir durumlarda erke¤in spermas› ile yap›lan tedavide söz konusudur. Yumurta hücrelerinin sonradan rahme transferi için hücrelerin bölünmesinden önce dondurulmas› da mümkündür. Dondurulan yumurta hücrelerini Almanya’da iki y›l muhafaza etmek kural haline gelmifltir. ‹htiyaç duyuldu¤unda bunlar dölyata¤›na transfer edilir. Metodun olumlu yan› hormon tedavisi ile yumurta hücresi toplama iflleminin tekrarlanmamas›d›r. Bu özelli¤iyle kad›n› koruyan, yormayan bir metottan söz edilebilir. Ancak bu metotla sa¤lanabilen hamilelik, say›sal olarak di¤erlerinden yani, taze yumurta hücrelerinin kullan›ld›¤› metotlardan daha azd›r. Embriyolar›n dondurulmas› sadece acil durumlarda mümkündür. 15 T›bbi tedavi yöntemleri GIFT Tohum hücresinin yumurta hücresine i¤ne ile enjekte edilmesi (Mikroenjeksiyon) Bu metod daha önce aç›klad›¤›m›z yapay dölleme metoduna ek olarak yap›labilen bir ifllemdir. Bu ek ifllem daha önce aç›klanan metotlarla döllemenin sonuçsuz kald›¤› durumlarda yap›labilir. Önceki metotlarla yapay dölleme olay› ya yumurta kanal›nda veya tüp içinde gerçeklefltirilmeye çal›fl›l›yordu. Bu denemelerin verimsiz kalmas› halinde mikroenjeksiyon metodu uygulanabilir. Bunun anlam› tohum hücresinin do¤ruca yumurta hücresine i¤ne ile enjekte edilmesidir. Bunu yapabilmek için tüp bebek metodunda da anlat›ld›¤› gibi, hormon tedavisinden sonra kad›n›n yumurtal›¤›ndan al›nan geliflmifl yumurta hücreleri, kapakl› yuvarlak küçük cam kaplar içerisine konur. Mikroskop alt›nda pipet denilen ince bir fl›r›ngayla tohum hücresi do¤ruca yumurta hücresinin içerisine enjekte edilir. Döllenme gerçeklefltikten sonra yap›lmas› gereken ifllemler aynen tüp bebek metodundaki gibidir. MESA ve TESE yöntemleri MESA yöntemi tohum hücrelerinin yan er bezelerinden kazan›lmas›n›n k›sa yaz›l›fl fleklidir. TESE ise tohum hücrelerini do¤ruca er bezeleri dokusundan kazan›labilme yöntemidir. Baz› özel olaylarda örne¤in, tohum kanallar›n›n kapal› olmas› halinde erke¤in menisinin boflalmas›nda meni içinde tohum bulunmaz. Buna ra¤men laboratuarda yap›lan özel 16 Donör sperma Donör (verici) spermalarla yap›lan bir tedavi, sperma nakli ile birlikte mümkündür. Bu ifllem, ya erke¤in testislerinde hiç sperma bulunmamas› veya kalitesinin çok kötü olmas› durumunda yap›l›r. Ancak sperma naklinin koflulu, kad›n›n tüplerinin aç›k olmas›d›r. Donör spermalar in vitro fertilizasyon ve ICSI metotlar›yla birlikte de uygulanabilir. Bunun yap›lmas›n›n nedenleri yine erke¤in afl›r› infertilitesi veya çocukta erke¤in genlerinden dolay› a¤›r bir genetik hastal›¤›n olmas› ihtimalidir. Heterolog inseminasyonun gerekli olup olmad›¤›, yani erkekteki genetik hastal›klar›n veya k›s›rl›¤›n nedenlerinin araflt›r›lmas›, insan geneti¤i dan›flmanl›¤› çerçevesinde gerçekleflmektedir. Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar› Detayl› bak›fl: Tüp bebek yöntemi ço¤unlukla yapay dölleme olarak adland›r›lsa da, bu kavram› bu yöntem için kullanmak tam olarak do¤ru olmaz, çünkü dölleme do¤al flekilde gerçekleflmektedir. Yumurta ve tohum hücresi birleflip, do¤al döllenmede oldu¤u gibi, birlikte erimektedir. Ne var ki, ifllem tüp bebek yöntemi kad›n vücudunda de¤il, vücudun d›fl›nda tüp içerisinde oluflmaktad›r. Bu farkl›l›ktan dolay› bu yönteme vücut d›fl› dölleme yöntemi denir. Tüp bebek yönteminin uygulanmas› ad›m ad›m gerçeklefltirilir ve birkaç hafta sürer. Efllerin bu yöntemi seçmeleri halinde bu ad›mlar› daha önceden çok iyi tan›malar› yerinde bir davran›fl olur. 17 Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar› bir ifllemle erke¤in er bezelerinden veya yan er bezelerinden tohum hücresi almak mümkündür. Bu ifllemi gerçeklefltirebilmek için bir üroloji uzman› taraf›ndan erke¤in er bezelerinden veya yan er bezelerinden doku al›nmas› gerekmektedir (er bezesi biyopsisi). Bu ifllemi bir kere yapmak genelde yeterli olmaktad›r. Çünkü al›nan doku dondurulmak suretiyle gerek duyuldu¤u zaman yeniden kullan›labilir. MESA ve TESE teknikleriyle yap›lan dölleme ifllemleri için daima mikroenjeksiyon yöntemi uygulan›r. Stimüle edilmifl yumurtal›k 1. Yumurta hücresi geliflim stimülasyonu: Hormon tedavisiyle, yumurtal›klar›n çok miktarda yumurta kabarc›¤›n› ayn› anda gelifltirmesi sa¤lan›r. Böylece çok say›da döllenmeye uygun yumurta hücresini elde etme flans› yükselir. Tedavi modeline göre, hormon tedavisiyle ilgili uygulamalarda de¤iflik hormon ilaçlar› kullanmak söz konusu olabilir. Afla¤›daki ifllemler genelde hormon tedavilerinde uygulan›r: ■ Sadece Clomifen (tablet olarak) ■ Clomifen ve ard›ndan FSH ve hMG (enjeksiyon) Yumurta toplama flekli ■ FSH veya hMG (enjeksiyon) ■ Hormon tedavisi ön döneminde GnRH agonistleri veya GRH antagonist kombine edilmesi ve ard›ndan FSH veya hMG ‘ nin enjekte edilmesi. Clomifen ad› verilen bir ilaç, yumurtal›klarda hormon oluflumlar›na dolayl› olarak yard›m eder. Clo- 18 GnRH – analog veya GnRH-antagonistler ise vücudun kendi üretti¤i hormonlar› frenleyerek azalt›rlar. Böylece yumurta hücre geliflimi ve yumurtlama zaman› daha iyi bir flekilde kontrol alt›nda tutulabilir. ‹¤neler kad›n›n kendisi taraf›ndan yap›labildi¤i gibi, efli taraf›ndan yap›lmas› da mümkündür. 2. Yumurtlama bafllat›l›yor: Yumurtal›klarda hormon tedavisiyle ilgili ifllemlerin bafllamas›ndan bir hafta kadar sonra sürekli olarak yumurta hücrelerinin büyüklük ve geliflme durumlar› ultrason aleti ve kandaki hormon de¤erleri ile kontrol alt›nda tutulur. Yumurta hücrelerinin geliflmeleri yeterli ve döllenebilmeye uygun olarak saptan›rsa, kabarc›klar› düzenleyen hormon tedavisi kesilerek hCG hormonu verilerek yumurtlama olay› harekete geçirilir. 3. Yumurta hücrelerinin toplanmas›: Yumurtlama olay›n›n bafllat›lmas›ndan 36 saat sonra döllenmeye uygun olan yumurta hücreleri çok ince bir i¤neyle yumurtal›klardan al›n›r. Bu cerrahi ifllem ultrason kontrolü alt›nda vajinadan girilmek suretiyle yap›l›r. ‹fllem esnas›nda kad›na sakinlefltirici ve a¤r› kesici ilaçlar verilebilir. Çok nadir hallerde bu ifllem tam narkoz alt›nda ve kar›n bofllu¤undan girilerek yap›l›r. Geliflmifl yumurtalar al›nd›ktan sonra kanama olabilir ve kad›n kendisini halsiz hissedebilir. 19 Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar› mifen ilac› yumurtal›klarda hormonlar›n üretilmesini dolayl› olarak teflvik eder, çünkü beyinde yo¤un olarak FSH ve LH hormonlar›n›n oluflumunu sa¤lar. FSH (folikül stimüle edici hormon), LH (luteinizan hormon) ve hMG ad› verilen hormonlar›n enjekte edilmesi, yumurtal›klarda yumurtalar›n say›sal olarak artarak geliflmelerini motive ederler. 4. Yumurta hücreleri ve tohum hücrelerinin birlefltirilmeleri: Yumurta hücresinin al›nd›¤› gün, erke¤in laboratuara giderek taze meni teslim etmesi gerekir. Tohum hücrelerin dölleme yetene¤ini artt›rabilmek için özel bir ifllem yap›l›r. Yumurta hücreleri ve tohum hücreleri besleyici niteli¤i olan bir s›v› içerisine konarak belirli ›s› alt›nda gelifltirilir. O anki sperma kalitesine göre sadece tüp bebek veya mikroenjeksiyon yöntemi uygulanabilir. Siparifl üzerine meni boflaltmada problemi olan erkeklere rastlan›r. Bu tür durumlarda önceden haber verilerek çözüm yollar› aran›r. 5. Embriyolar›n transferi: Bir veya birden fazla yumurta hücresinin döllendirilme ifllemi baflar›l› olarak son bulduktan ve geliflimleri de bafllad›ktan sonra, bunlar dölyata¤› haznesine aktar›labilir. Transfer ifllemi yumurta hücresinin al›nd›¤›ndan iki, üç veya befl gün sonra ince, esnek, bükülebilen bir sonda ile yap›l›r. Sonda vajina ve dölyata¤› a¤z›ndan geçerek dölyata¤› haznesine kadar sal›n›r. Bu ifllemde ac› duyan kad›n hemen hemen yok gibidir. 6. Assisted hatching: Üç baflar›s›z tüp-bebek uygulamasından sonra oldu¤u gibi baz› vakalarda embriyonun rahimin içine yerleflme flartları iyilefltirilebilir. Önçekirdek safhas›ndaki yumurta hücresi 20 Dört hücreden oluflan embriyo 7. Kontroller: Döllenmifl yumurta hücrelerinin transfer edilmesinden yaklafl›k 14 gün sonra yap›lan kan tahlilinde bulunmas› gereken hCG hormonuyla hamileli¤i tespit etmek mümkündür. Tam emin olabilmek için kontrollerin birkaç defa yap›lmas› önemlidir. Ancak hamileli¤in devam edebilmesi hakk›nda henüz kesin olarak bir fley söylenemez. Son kan muayenesinden iki hafta sonra ve yaklafl›k yumurta hücresinin transfer iflleminden bir ay sonra, ultrason aletinden yararlan›larak art›k kesin bir de¤erlendirme yapmak mümkün olur. Embriyonun dölyata¤›na transferi/nakli 21 Tüp bebek yönteminin tedavi aflamalar› Bunun için embriyonun d›flkabu¤u laser aleti ile delinir (assisted hatching). Yöntemin bafları oran›n›n daha yüksek olaca¤›na dair herhangi bir kesin bilimsel dayanak yok. Tüp bebek ve mikroenjeksiyon yöntemleri hakk›nda çiftlerden gelen önemli sorular Yöntemler baflar›ya ulafl›r m›? Tüp bebek ve mikroenjeksiyon y›llardan beri uygulanan yöntemlerdir. Ancak genifl bir kompleks olmas›ndan dolay› aksamalar da olabilir. Kompleksi oluflturan ad›mlar›n baz›lar›nda baflar›s›zl›kla karfl›laflmak mümkündür. Örne¤in, bazen döllenmeye uygun olan yumurta hücreleri gelifltirilemez veya döllenme gecikir. Ayr›ca embriyonun transfer iflleminden sonra dölyata¤›nda bar›nabilece¤i bir ortam bulabilme konusunda da garanti verilemez. Tedavi edilen çiftin sab›rl› ve sakin olmas› gerekir. ‘Acaba geliflmifl yumurta bulunabilecek mi, döllendirme ifllemi baflar›l› olacak m›, hamile kalabilecek miyim?’ gibi heyecanlar ve endifleler ruhsal çöküntüye neden olabilir. Neden hep tüp bebek tedavisi yap›lm›yor? Tedavide yöntem seçimi tedavi için baflvuran çiftin kendi flahs›na özel do¤urmazl›kla ilgili bulgular›n›n de¤erlendirilmesinden sonra yap›l›r. Tedavi uygulamalar› hamleler halinde ve s›rayla gerçeklefltirilir. Örne¤in, basit bir hormon tedavisi ve sperma nakliyle bafllan›p beklenen baflar›ya ulafl›lamazsa, tedaviyi uygulayan doktor tüp bebek önerisi getirebilir. Baflka bir olayda ise tüp bebek yöntemi tedavi plan›na daha bafl›ndan itibaren dahil edilmifl olabilir. Baz› çiftlerin sab›rs›zl›klar›ndan dolay› tüm metodlar›n ayn› anda uygulanmas›n› istedikleri görülmüfltür. Bu türlere anlay›fl göstermek gerekir. fiunu da belirtmek gerekir; her sa¤duyulu doktor uygulayaca¤› metodu seçerken önce fiziksel ve psikolojik yönden az y›prat›c› olan yöntemi tercih eder. Doktor ancak baflka olanaklarla gebelik sa¤lanamad›¤›nda, bedensel ve psiflik olarak daha zorlu olan "sert" metotlara baflvuracakt›r. 22 Do¤acak çocukta sakatl›k olabilir mi? Bu soruya kesin bir yan›t verilmesi mümkün de¤ildir. Çiftin sterilite probleminin, ICSI tedavisiyle birlikte, çocukta daha s›k dikkat çekici özelliklerin ortaya ç›kartabilme ihtimaline dair belirtiler görülmüfltür. Çocuk iste¤i tedavilerinin sak›ncal› yanlar› ‹lk duyumda kula¤a basit, kolay gibi gelse de olay›n çiftler için özellikle kad›nlar için a¤›r bir yük oldu¤u bilinir. Bu nedenle faydalar› ve u¤rafllar› iyi tartmak, karfl›laflt›rmak gerekir. Türleri fazla olan terapi teknikleri acaba sa¤l›k sorunu yaratabilirler mi? Riskleri nedir? Hangi prosedürleri göze almam›z do¤ru olur? 23 Çocuk iste¤i tedavilerinin sak›ncal› yanlar› Kaç tane embriyo iade edilebilir? Embriyoyu Koruma Yasas›’ na göre; en çok üç adet embriyonun dölyata¤›na yerlefltirilmesi söz konusudur. Her ayr› yumurta hücresi hamile kalabilme flans›n› yükseltti¤i için, çiftlerin mümkün oldu¤unca fazla yumurta hücresi verilmesi ›srar›n› normal karfl›lamak gerekir. Ayr›ca bilinmelidir ki, verilen embriyo say›s›n›n fazla olmas› özellikle genç kad›nlarda ikiz, üçüz ve daha fazla çocu¤a hamile kalma riskini artt›r›r. Bu bilinen gerçekten dolay› çeflitli tedavi merkezlerinde yafl› 38’in alt›nda olan kad›nlara iki adet embriyodan fazlas› verilmez. Eldeki istatistik de¤erlerden bu hallerde verilen döllendirilmifl yumurta hücre say›s› üç olan kad›nlar›n % 3 ile 5’i üçüz, % 20’si ikiz ve % 70’i bir çocuk do¤uruyor. ‹kiz çocuklar›n geliflimleri sa¤l›kl› olabiliyor. Fakat üçüzlerin erken do¤umdan dolay› bedensel ve zihinsel geliflmelerindeki risk fazlad›r. T›bbi aç›dan riskler Do¤urmazl›kla ilgili tedavi yöntemleri k›smen de olsa kad›n bedenine a¤›r bir flekilde müdahale edilmesini gerektirebilir. Özellikle hormon tedavilerinde hofl olmayan yan etkilere rastlanabilece¤i gibi ciddi düzensizlikler de ortaya ç›kabilir. Doktorlar hormon tedavilerini, vücudun afl›r› hormon üretim tepkisini önlemek için çok titiz davran›rlar. Bu tür tepkilerde yumurtal›klar hem say›sal yönden fazla ve hem de yap›sal yönden çok iri olan yumurta kabarc›klar› üretmeye bafllarlar. Bundan böyle bu dönemdeki cinsel iliflkiler ayn› anda say›sal olarak pek çok bebe¤e birden gebe kalmaya sebep olabilir ve üçüz, dördüz veya daha fazla çocu¤a götürebilir. Bu nedenle doktorlar afl›r› hormon üretimi tespit etti¤inde cinsel iliflkiye girilmesini tavsiye etmez. ! Afl›r› hormon tedavileri yumurtal›klarda afl›r› olarak büyümelere neden olurlar. Yumurta kabarc›klar› çok fazla östrojen üretmeye bafllar. Bu durum kad›nda bulant›, fliddetli kar›n a¤r›s›, kar›n bofllu¤unda su birikmesi, nefes alma sorunlar› ve kan›n kat›laflmas›na neden olabilir. Hormon tedavisinin çok afl›r› olmas› halinde hastane tedavisi kaç›n›lmaz olur. Seyrek görülmesine ra¤men, tan›m ve tedaviyle ilgili olan uygulamalar bazen cerrahi bir ifllemi zorunlu k›labilir. Yumurta hücreleri al›n›rken, mikrop kaparak yumurtal›klar›n iltihaplanmas› mümkündür. Yumurtal›klara uygulanan ponksiyon ifllemi idrar kesesini, barsak veya iri damarlar› zedeleyebilir. 24 Tedavi ve yükleri K›s›rl›k ile ba¤lant›l› tüm tedaviler bedensel ve ruhsal bak›mdan yorucudur. Kad›nda ve erkekte ciddi yüklere dönüflebildi¤i gibi rahats›z edici taraflar› da fazlad›r. Örne¤in gerekli olan muayeneler, ilaçlar ve müdahaleler gibi. Bütün bunlar uzun y›llar› kapsayabilir ve bu zaman içerisinde tedavi olanlar›n yaflamlar›n› terapi programlar›na denk flekilde ayarlamalar› gerekli olabilir. ■ Hormon tedavilerinin olumsuz yan etkileri nadir de¤ildir ■ Planl› cinsel iliflkiler heves k›r›c›, cinsel birleflmeler problemli olur ■ Tedavi ve gerekli kontrollerin, ifl hayat› ve baflka görevleri birlikte yürütülmesi kolay olmaz ■ Birçok erkek için, klini¤e meni verebilmek amac›yla, ‘siparifl üzerine’ mastürbasyon da bulunmak a¤›r gelen bir yüktür ■ Yumurta hücrelerinin al›nmas›, toplanmas› ve embriyonun transfer edilebilmesi için gerekli olan bekleme zamanlar› s›k›c› ve h›rpalay›c› olur ■ Baflar›s›z kalan tedavi dönemleri hayal k›r›kl›¤› yarat›r ■ Uygulanan tedavinin muhtemelen efl dost ve çevreden gizli tutulmas› çiftleri yaln›zl›¤a itebilir 25 Çocuk iste¤i tedavilerinin sak›ncal› yanlar› E¤er doktorlar›n aç›klamalar›n› tam olarak anlamad›ysan›z, mutlaka tekrar tekrar sorunuz! Çünkü olay sizin vücudunuz ve sizin sa¤l›¤›n›zla ilgili bir konudur. Çocuk iste¤iniz ne kadar büyük olursa olsun, bedensel ve ruhsal sa¤l›¤›n›z› düflünerek yüklenebilece¤iniz eforlar›n s›n›rlar›n› bilin. Gereksiz yere s›n›rlar›n›z› aflmamaya dikkat edin. Çiftin ahenkli yaflam› tedavi alt›nda olumsuz etkilenebilir. Özellikle terapiyle ilgili konuda efller sab›r ve dayan›m gücü bak›m›ndan farkl› kifliliklere sahip olurlarsa bu olumsuzluklar kendisini daha çabuk gösterebilir. Efllerden biri tedaviyi devam ettirmek isterken di¤erinin sak›nca duymas› veya hevesinin k›r›lmas› bu tür sorunlar› bafllatabilir. Böyle haller tedavinin bir süre devam etmesinden sonra da güncel olabilir. Efllerden birine muayeneler, haplar, i¤neler b›kk›nl›k getirebilir. Böyle duygular›n ciddiye al›nmas› ve bunlar hakk›nda birlikte konuflulmas› önemlidir. Çok hallerde uygulanan terapiye uzunca bir ara verip dinlenmek faydal› olabilir. Belki terapiyi tümüyle iptal etmenin veya baflka yollara baflvurman›n zaman› gelmifl olabilir. Olas› her yeni terapi aflamas›n›n birlikte denetlenmesi, e¤er terapi sürdürülecekse tedavi yolu ve tedavi temposunun birlikte saptanmas› uygun bir tavsiyedir. Umut hayal k›r›kl›¤›na dönebilir Sterilite tedavilerinde dayan›lmas› gerçekten güç olan durumlarla karfl›laflmak mümkündür. Bunlardan biride tüp bebek yöntemindeki embriyo transferinden sonraki bekleme süresidir. Hamilelikle ilgili bir baflar›y› saptayabilmek için en az iki haftal›k bir zamana ihtiyaç vard›r. Bu süre insana hiç bitmeyecekmifl gibi uzun gelir. Süre bitiminde baflar› tespit edilse de, baflar›n›n devam edebilece¤i hususunda hiçbir güvence yoktur. Ayl›k adet kanamas›yla birlikte hüsran ve hüzün tazelenir. Yeni bir dönemin bafllayabilmesi ve tedaviyle ilgili denemenin yinelenebilmesi için önce, yeniden güç ve moral toplamak flart› gelir. Tedavi 26 Çocuk iste¤i tedavisi ve baflar› oran› Çocuk isteyen çiftlerin en çok merak ettikleri konu tedavideki baflar› flans› ve baflar› oranlar›yla ilgili say›sal rakamlard›r. Bu konuda mevcut istatistikler belki ölçü olamaz, fakat bir fikir verebilirler. Çünkü istatistikler sadece ortalama de¤erleri kapsar. Baflar› oranlar› kiflilerin kendi flartlar› ile ba¤lant›l›d›r. Do¤urmazl›¤›n, dölsüzlü¤ün süresi, tespit edilebilen nedenleri, kad›n›n yafl›, çiftin ruhsal durumlar› gibi faktörler tedavinin baflar›s›nda önemli roller oynar. fiunu da bilmek gerekir: Tedavinin baflar›s›yla hamile kalabilmek, do¤um yapabilece¤i anlam›na gelmez. Hamilelik devresinde de çeflitli sorunlarla karfl›laflmak her zaman mümkündür. Örne¤in düflük yapmak veya d›fl gebelik gibi sorunlar karfl›n›za ç›kabilir. 27 Çocuk iste¤i tedavisi ve baflar› oran› esnas›nda, duygusall›ktan kaynaklanan de¤iflkenlikler insan› zorlayabilir. Bu yüzden t›bbi tedaviye paralel olarak bir psikoterapi sürdürmek de yararl› olur. Tedaviyi sürdüren ekipte muhtemelen bir de psikolog olabilir. Bir psikolog yoksa bile ayn› sorunlar› olanlar›n böyle durumlarda baflvurabilecekleri bir yerin adresini bu ekipden ö¤renmek mümkündür. Hatta bir çok durumda çocuk isteyen baflka çiftlerle görüflüp diyalog kurmak da faydal›d›r. Çeflitli yörelerde profesyonel yönetimli veya profesyonel yönetimsiz bu tür gruplar çal›fl›r. Bunlar› bulmak ve kat›lmakta yarar vard›r. Tedavi yöntemlerine göre do¤um oranlar› Tüp bebek %15 – %20 Mikroenjeksiyon %15 – %20 MESA / TESE % 8 – %12 Kriyoprezervasyonla muhafaza edilmifl hücre bölünmesi öncesi safhas›nda transfer % 8 – %12 Verilen bu rakamlar sadece genel bir fikir edinmek için verilmifltir. Baflar› flartlar›n›n kiflinin özel faktörlerine göre de¤iflebilmesi mümkün oldu¤undan her kiflinin kendi özel durumu hakk›nda doktoruyla görüflmesi daha iyi olur. Hamilelik ve do¤um Sterilite tedavisinden sonraki hamileliklerin ço¤u çok normal devam eder. Buna ra¤men doktorlar bu hamilelikleri daha büyük bir titizlikle kontrol alt›nda tutmak isterler. Bunun nedeni ise; tedavi sonucu hamileliklerdeki düflük oran›n›n, do¤al hamileliklerdeki düflük oran›ndan biraz yüksek olmas›d›r. Buna gerekçe olarak, tedavi yöntemi ile hamile kalan kad›nlar›n yafl ortalamalar›n›n, do¤al olarak hamile kalan kad›nlar›n yafl ortalamalar›ndan daha yüksek oldu¤u gösterilmektedir. Kad›n›n yafl› ilerledikçe, hamilelikte düflük yapma riski de artar. Sterilite tedavisiyle hamile kalan kad›nlar›n, hamilelik dönemlerinde daha s›k hastanede yatarak gözetim alt›na girdikleri de bir gerçektir. Bunun nedenlerini, hem tedaviyi uygulayan doktorlar›n, hem de tedavi gören kad›nlar›n hamileliklerini daha büyük bir titizlikle korumaya çal›flmalar›nda aramak do¤ru olur. Ayr›ca, tedavi yöntemiyle hamile kalan kad›nlar›n 28 Tedavi sonuçsuz kal›nca – Ümitsizli¤e karfl› giriflimler Sterilite tedavisine karar verip, tedaviye bafllayan çiftlerin ço¤unun sonuç hakk›ndaki görüflleri umut dolu ve olumludur. Hiç birisi kendi terapisinin arzulad›¤› neticeye götüremeyece¤ini, hamile kalamayaca¤›n› akl›n›n ucuna bile getirmez. Tedavi istenilen hamileli¤e ulaflt›ramad›¤› zaman hayal k›r›kl›¤› büyük olur. Bu durumla karfl›laflanlar›n, ayn› kaderi bölüflenlerle bir araya gelmeleri, onlarla dertleflmeleri rahatl›k verir. Buna dayan›flma gruplar› da denebilir. Bunlar tedavi esnas›nda veya tedavi sonras›nda birlikte sohbet etmek, tart›flmalara kat›lmak fleklinde olur. Bu gruplarda sadece dinleyerek veya konuflarak avuntu bulmak, rahatlamak gerçekten mümkündür. Baz› insanlar için bu tür olumsuz sonuçlar uzun süren s›k›nt› ve ruhsal çöküntülere götürür. Bu dönemlerde ruhsal bilgilendirilme, psikoterapi büyük fayda sa¤lar. Psikoterapi moralin düzelmesinde, ayr›ca sonraki yaflama yeniden yön verme de yard›mc› olur. Psikoterapilerin masraflar› genelde ba¤l› bulundu¤unuz hastal›k kasalar› taraf›ndan karfl›lan›r. Baflar›s›z olarak sonuçlanan bir sterilite tedavisine karfl› gösterilen tepki her çiftte farkl› olarak görülür. Baz› efller veya efllerden sadece biri doktorlar›n tavsiye etmemelerine karfl›n, terapi ve tedavinin devam› konusunda ›srar ederler. Di¤erleri ise üzüntülerinin ve 29 Çocuk iste¤i tedavisi ve baflar› oran› do¤umlar›ndaki sezeryan ameliyatlar› da oran olarak daha yüksektir. Bunun da nedenlerinden biri, bu hamilelik türlerinde kad›n›n bir adetten fazla bebek beklemesidir. Birden fazla bebe¤e hamile kalan kad›nlarda hem erken do¤um daha fazlad›r hem de henüz tam geliflmemifl olan bebeklerin say›sal oran› daha yüksektir. Fakat genel olarak flunu söylemek yerinde olur: Bu yöntemle bebek bekleyen çiftlerin hamilelik süreçleri ve do¤umlar› çok normal flartlar alt›nda sonuçlan›r. yorgunluklar›n›n etkisi alt›nda, bir daha böyle bir tedavi konusunu a¤›zlar›na bile almak istemezler. Bir di¤er grup ise çocuksuz kalacaklar›n› ö¤renmifl olur ve bundan emin olurlar. Bu yöndeki flanslar›n› denemifl olduklar›ndan piflmanl›k bile duymazlar ve bundan sonra çocuksuz olarak da mutlu bir hayat sürdürebileceklerini dile getirirler. Ödeme flekli Tedavi masraflar› Çocuksuz kalman›n nedenini araflt›rmak için yap›lan ön muayeneler yasal ve özel sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan genelde ödenmektedir. Hormonlar›n düzeltilmesi ve stimülasyon (uyarma) için gerekli ilaçlar da (e¤er inseminasyon, IVF, ICSI yap›lmayacaksa) sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Ancak evli olmayan yasal sa¤l›k sigortas›nda sigortal› olan çiftler inseminasyon, IVF ve ICSI (ilaçlar dahil) tedavisinin bütün masraflar›n› genelde kendileri karfl›lamak zorundad›rlar. Yapay döllenme ile tedavi Yasal sa¤l›k sigortas›nda sigortal› olan evli çiftlerde sa¤l›k sigortalar› 01.01.2004 tarihinden itibaren, kad›n›n 25 ile 40 ve erke¤in 25 ile 50 yafl aras›nda olmas› kofluluyla, tedavi masraflar›n›n % 50'sini ödemektedirler. Bu yafl s›n›r›n›n alt›nda veya üstünde herhangi bir masraf üstlenilmemektedir. 30 Ayr› tedaviler için afla¤›daki kurallar geçerlidir: Sperma nakli Homolog sperma nakli, yani eflin spermas›n›n nakli, stimülasyon yap›lmayan bir adet döneminde sekiz defaya kadar (% 50 oran›nda) ödenmektedir. Stimülasyonlu bir adet döneminde (hormonla stimülasyon) üç defa yar› yar›ya ödenmektedir. Donör spermalarla sperma nakli genelde ne yasal ne de özel sa¤l›k sigortalar› taraf›ndan ödenmemektedir! IVF ve ICSI Yasal sa¤l›k sigortalar› en fazla 3 tedavinin % 50'sini ödemektedirler. 2. tedaviden sonra döllenme olmazsa, 3. tedavi ödenmiyor. Özel sa¤l›k sigortalar›, neden olan prensibine göre ödeme yapmaktad›rlar. Bunun anlam›, e¤er sterilite erkekten kaynaklan›yorsa (k›s›tl› spermiyogram) özel sa¤l›k sigortalar› tedavinin bütün masraflar›n› üstlenmek zorundad›rlar ve bu s›rada kad›n›n yasal sa¤l›k sigortas›nda olup olmad›¤›na bak›lmamaktad›r (Federal Sosyal Mahkemenin 2004 Mart tarihli karar›). Donör spermalarla IVF veya ICSI Donör spermalar›n kullan›lmas› zorunlu oldu¤unda, ne özel ne de yasal sa¤l›k sigortalar› herhangi bir masraf üstlenmemektedirler. Kriyoprezervasyon (Embriyo Dondurma) Yumurta hücrelerinin muhafaza edilmesi için gereken masraflar› çiftlerin kendileri tafl›mas› gerekmektedir. Masraflar›n üstlenilmesi durumu de¤iflebildi¤inden ve mahkeme kararlar›ndan etkilendi¤inden, ayr›nt›lar›n› tedavi gördü¤ünüz merkeze sormal›s›n›z. 31 Ödeme flekli Donör spermalarla sperma nakli Yasal esaslar Embriyo Koruma Yasas›’n›n esaslar›, embriyo ile ilgili esaslar›, do¤urganl›k ve dölleme tekni¤iyle ba¤lant›l› olan kurallar› düzenler. Bu yasan›n hükümlerine göre döllenmifl ve geliflmeye uygun olan bir yumurta hücresi, tohum hücresiyle yumurta hücresinin birleflerek eridi¤i andan itibaren “embriyo” olarak kabul edilir. Hamilelik elde edebilmek için izin verilen ifllemler ■ Homolog sperma nakli (‹mzeminasyon, efle ait tohum hücresinin nakli) ■ Tüp bebek ve mikroenjeksiyon yöntemlerinin uzman doktorlar taraf›ndan uygulanmas› ■ Bir döneme ait üç embriyonun iade edilme ifllemi ■ Ön çekirdek dönemindeki yumurta hücrelerinin derin dondurulma ifllemleri ■ Heterolog inseminasyon (bir donörün spermas›n›n nakli) sadece hekim ve hukuksal dan›flmanl›ktan sonra Yasak olan ifllemler ■ Ödünç yumurta kullanmak ■ Ödünç annelik ■ Embriyolarla ilgili her türlü denemeler 32 In-Vitro-Fertilisation (vücut d›fl› dölleme) metotlar›n›n ra¤bet kazanmas› üzerine Federal Hekimler Odas› bu tür do¤um ve ço¤alma ifllemleriyle ilgili özel bir yönetmelik haz›rlam›fltır. Yapay dölleme metotlar›ndaki geliflmeler, uygulama yöntemleri esnas›nda, dolayl›da olsa örf ve geleneksel kültüre, ayr›ca yasal hükümlerle ba¤daflt›r›l›p düzenlenmesini gerektirmifltir. Bu rab›talar yönetmelik buyruklar›n›n da arayla de¤ifltirilmelerine neden olmufltur. 1998 y›l›nda yönetmelikte yap›lan de¤iflikliklerle bu yönergeler bugüne kadar iki defa de¤ifltirilmifltir. Yapay dölleme ameliyatlar›n› uygulayan hekimler’ in, „Federal Hekimler Odas›“ taraf›ndan haz›rlanm›fl olan bu yönergelere ve ayr›ca Embriyo Koruma Yasas›’na tam olarak uyma mecburiyetleri vard›r. Baz› kiflilerin özel durumlar›nda belirli bir metot’ un uygulanabilmesi veya uygulanmamas› hakk›nda ‘Hekimler Odas›n›n’ özel bir „Etik Kurulu“ karar verir. Çok özel hallerde; baz› kararlar›n ‚Ahlak Kurullar›'n›n‘ (Etik Kurulu) devreye sokularak al›nmas› gerekebilir. Örne¤in donör sperma ile tedavi yapt›r›lmak istenildi¤inde, ayr›nt›l› bir hekim ve hukuksal dan›flmanl›k gereklidir. Psikolojik bir dan›flmanl›k tavsiye olunur, çünkü genetik ve sosyal baba ayn› kifli olmayacakt›r. Ayr› olarak birde, Ortak Federal Komisyon da (eski ad›yla Hekimler ve Hastal›k Kasalar› Federal Komisyon) taraf›ndan hekimler için, yapay dölleme uygulamalar›yla ilgili ve 5. Sosyal Yasalar Kitab›n›n (SGB IV) § 27 a temel ilkelerine uygun olan yönergeler haz›rlanarak karara ba¤lam›flt›r. 1990 y›l›na ait olan bu yönergeler 2004 y›l›nda de¤iflmifltir. §§ Sözü edilen bu yönergeler, çocuk arzusu ve özlemini giderebilmek için, hekimler tarafindan uygulanabilen yöntemleri ve flartlari tan›mlar. Genelde kimliklerle ilgili bilgiler, ‚Datenschutz’ ad›ndaki‚ Veri Gizleme Yasas›’ hükümleri ile gizli tutulmaya zorunlu b›rak›l›rlar. Ço¤u tüp bebek merkezleri bilgilerini isimsiz olarak yay›mlarlar ve uygulanan tedavilerin neticeleri hakk›nda aç›kl›k getirirler. Tüm bilgiler DIR (Alman Tüp Bebek Bilgi Aktarma 33 Yasal esaslar Reprodüktif t›bb›n kontrol ve denetimi Merkezi) de toplan›r. Bu bilgiler de¤erlendirildi¤inde yapay do¤urganl›k tedavileriyle ulafl›lan hamilelikler ve do¤um oranlar› hakk›nda ve ayr›ca düflüklerle karfl›lafl›lan komplikeler hakk›nda fikir sahibi olmam›z sa¤lan›r. Eldeki istatistik verilerine göre, doktorlar›n kendi uygulamalar›n›, baflka benzer uygulamalarla karfl›laflt›rmalar› ve böylece uygulad›klar› yöntemi kontrol edebilmeleri sa¤lan›r. Yapay dölleme ve ahlak (Etik) 25 Haziran 1978 tarihinde - Louisa Brown- ad›ndaki ilk tüp bebe¤i ‹ngiltere’ de dünyaya gelmifltir. Almanya’ da bu yöntemle ilk çocuk 1982 y›l›nda do¤mufltur, Türkiye de ise 1989‘ da Ege Üniversitesinde. Bugün art›k tüp bebek yöntemiyle yaln›z Almanya da her y›l do¤an çocuklar›n say›s› birkaç bini bulmaktad›r. Bilimsel verilerden elde edilen deneyimler, bilgilere dayanarak bu yöntemle dünyaya gelen çocuklar›n geliflim ve sa¤l›k durumlar›n›n do¤al olarak döllenerek dünyaya gelen çocuklardan farkl› olmad›¤›n› gösterir. Tüp bebek çocuklar›n›n ebeveynleri ile di¤er çocuklar›n ebeveynlerinin de farks›z olmamalar›na ra¤men ‘suni döllendirme’ yöntemi hakk›ndaki tart›flmalar henüz sürmektedir. Bu tart›flmalar›n nedenleri nelerdir? Herhalde nedenleri fazlad›r! Çünkü, konu hakk›ndaki bilgi yetersizdir; bir yandan yasal kurallar bilinmemektedir. Öte yandan tedavi yöntemleri tan›nmamaktad›r. Çok kiflilerde yapay döllendirme yöntemlerinin insan bedeni d›fl›nda gerçeklefltirilmesi, insanlar›n irsiyetlerine, irsi bir atak, bir sald›r›da bulunmak gibi görüfller hakim. Baz› insanlar›n ise; hamilelikle ilgili her türlü yapay müdahaleyi, do¤an›n ‘tanr›n›n’ ifline kar›flmakla bir tuttuklar›ndan, bu yöntemlere karfl› olduklar› bilinmektedir. Baz›lar›n›nsa sadece; yabanc› bir erke¤in tohum hücrelerinin transferine karfl› sak›ncal› görüflleri vard›r. Örne¤in: Bu yöntemle tam olarak bir de¤erlendirme yapt›klar›nda, do¤an çocu¤un hem bir ‘biyolojik babas›’ ve hem de bir ‘sosyal babas›’ oldu¤unu ileri sürerek kuramlar›n› gerekçeleriyle 34 ‹mplantasyon öncesi genetik tan› metodu (PGD), embriyolar›n yapay döllenme çerçevesinde genetik olarak muayene etme olana¤›n› sa¤lamaktad›r. Bu s›rada genetik bir hastal›¤›n olup olmad›¤› tespit edilebilmektedir. Ayr›ca giderek daha çok düflüklere neden olan belirli kromozom bozukluklar›n›n mevcut olup olmad›¤› da kontrol edilebilmektedir. Bu metot baz› Avrupa ülkelerinde uygulanmaktad›r, ancak Almanya'da etik olarak tart›fl›lmaktad›r, çünkü suiistimal edilerek sadece iyilerin seçilmesinden korkulmaktad›r. Bir embriyo koruma kanunuyla bu metot Almanya'da yasakt›r ve uygulanmamaktad›r. Alternatif olarak polar cisimcik tan›s› yap›labilmektedir. Bu s›rada embriyo üzerinde de¤il, döllenmenin tamamlanmas›ndan önce yumurta hücresindeki birinci (ve gerekti¤inde) ikinci polar cisimci¤i üzerinde, yumurta hücresinde genetik bir hastal›k olup olmad›¤› incelenir. Bu yüzden bu metotla sadece yumurta hücresi hakk›nda bir sonuç al›nabilir, sonradan oluflacak embriyo hakk›nda bilgi al›namaz, çünkü embriyoya erke¤in genetik materyali de etki etmektedir. Bu metot henüz deney aflamas›ndad›r. Farkl› ve çeliflkili dünya görüflleri üreme t›bb›n›n olanaklar› hakk›nda ahlaki soru ve sorunlar›n do¤mas›na sebep olmufltur. Bu soru ve sorunlar›n bir k›sm›na bugün bile henüz bir yan›t verilememifl, bir çözüm bulunamam›flt›r. Bu sorular ve sorunlarla do¤rudan karfl› karfl›ya kalan çiftlerin yo¤un tart›fl›p, aralar›nda, uygulanacak olan yöntem ve karfl›laflabilecekleri sorunlar› tart›flmalar› ve birbirleriyle anlaflarak karar vermeleri gerekir. Çünkü, ikisinin de, kad›n ve erke¤in, sorumlu¤unu müflterek olarak tafl›yacaklar› yöntemi birlikte seçmeleri söz konusudur. 35 Yapay dölleme ve ahlak (Etik) birlikte dile getirirler. Di¤er yandan efller için ve yöntemi uygulayan ekip için sorun olabilen bir konu; terapinin istenmeyen birden fazla (yüksek say›da) hamileli¤e neden olabilmesidir. Böyle hallerde embriyolardan baz›lar›n›n yokedilmesine çift ve ekip karar vermeli. Bu konudaki görüfller birbirinden farkl›d›r. Hormon preparatlar› Hormon tedavisi için s›k kullan›lan ilaçlar Preparat Ticari ad› Klomifen ClomHEXAL 50 Clomifen Galen Clomifen-ratiopharm HMG HP Yüksek Derecede Ar›nd›r›lm›fl (HP) Human Menopozal Gonadotropin Menogon HP Amp. 75 IU Gen teknolojisiyle üretilen FSH Puregon Ampul 50, 75, 100, 150, 200 IU Pen 300, 600 IU Gen teknolojisiyle üretilen FSH (Filled by mass) Gonal F Multi doz 75, 450, 1050 IU Pen 300, 450, 900 IU Gen teknolojisiyle üretilen LH Luteinizan hormon Luveris 75 IU GnRH Agonistleri Gonadotropin-ReleasingHormon-Agonist ‹¤neler (depo etkili) Decapeptyl Gyn Enantone (off label use) Zoladex (off label use) Burun spreyi (depo etkisiz) Synarela burun spreyi Suprecur GnRH Antagonistleri Gonadotropin-ReleasingHormon-Antagonist Cetrotide (Cetrorelix) 0,25 mg, 3 mg Orgalutran (Ganirelix) 0,25 mg HCG Human chorionic gonadotropin (gebelik hormonu) Choragon 1500 IU, 5000 IU Predalon 500 IU, 5000 IU Gen teknolojisiyle üretilmifl HCG Human chorionic gonadotropin (gebelik hormonu) Ovitrelle 250 mikrogram Progesteron Crinone %8 vajinal jel Utrogest Kapsül 36 Olas› yan etkileri Hipofiz (beyin iç salg› bezi) üzerinden yumurta hücresi büyümesinin stimüle edilmesi (uyar›lmas›) S›cakl›k basmas›, bafl dönmesi, görme bozukluklar›, birden fazla bebe¤e gebe kalma, alerjik reaksiyonlar Yumurtal›klar›n do¤rudan stimülasyonu Bafl a¤r›s›, ruh halinin sürekli de¤iflmesi, uyku bozukluklar›, kilo alma, afl›r› stimülasyon sendromu, alerjik reaksiyonlar, birden fazla bebe¤e gebe kalma Yumurtal›klar›n do¤rudan stimülasyonu HMG'ye benzer yan etkiler, daha az alerjik reaksiyonlar Yumurtal›klar›n do¤rudan stimülasyonu HMG'ye benzer yan etkiler, daha az alerjik reaksiyonlar FSH ile birlikte folikül stimülasyonu için LH eksikli¤inde Bazen enjeksiyon yerinde reaksiyon, bafl a¤r›s›, mide bulant›s›, bat›n bölgesinde flikayetler, afl›r› stimülasyon sendromu, trombo-emboli Hipofizin ve yumurtal›k fonksiyonu seviyesinin düflürülmesi Erken yumurtlaman›n önlenmesi Menopozdaki gibi yan etkiler: S›cakl›k basmas›, mukoza bezelerinin kurumas›, sinirlilik, haf›za bozukluklar›, libido kayb›, depresyon Erken yumurtlaman›n önlenmesi için hipofizin geçici olarak bloke edilmesi Enjeksiyon yerinde k›zar›kl›k, kafl›nt› veya fliflkinlik gibi hafif derecede ve geçici reaksiyonlar; bazen mide bulant›s› ve bafl a¤r›s› gibi sistemik yan etkiler ve yumurtal›¤›n afl›r› stimülasyon sendromu Yumurtan›n çatlamas› Sar› cisim safhas›n› destekler Hemen hemen hiç yan etkisi yoktur, alerjik reaksiyonlar, daha önce stimülasyon tedavisi yap›lm›flsa, afl›r› stimülasyon sendromu Yumurtan›n çatlamas› Sar› cisim safhas›n› destekler Bazen enjeksiyon yerinde a¤r›lar, bafl a¤r›s›, yorgunluk, daha önce stimülasyon tedavisi yap›lm›flsa, afl›r› stimülasyon sendromu Sar› cisim safhas›n› destekler Hemen hemen hiç yan etkisi yoktur, alerjik reaksiyonlar 37 Hormon preparatlar› Etkisi Tibbi terimler Abort Fehlgeburt Anamnese Vorgeschichte einer Krankheit Androgene männliche Geschlechtshormone Assisted hatching Laserbehandlung der Außenschicht von Embryonen zur (möglichen) Verbesserung der Einnistung Blastozyste Entwicklungsstadium eines Embryos Chamydien Bakterien, die Gebärmutter und Eileiter entzünden können Chromosomen Erbanlagen Chromosomenanomalie Störung der Erbanlagen Corpus luteum Gelbkörper Down-Regulation Verminderung der LH- und FSHAusschüttung aus der Hirnanhangdrüse durch bestimmte Medikamente Ejakulat Samenflüssigkeit des Mannes Embryotransfer Übertragung eines Embryos/ mehrerer Embryonen in die Gebärmutter Extrakorporale Befruchtung Befruchtung außerhalb des Körpers Extrauteringravidität Schwangerschaft außerhalb der Gebärmutter (meist im Eileiter) Fertilisation Befruchtung Fertilität Fruchtbarkeit Fetus das Ungeborene ab der 13. Schwangerschaftswoche bis zur Geburt 38 Düflük Hastal›kla ilgili ön bilgiler, hastan›n hikayesi Erkek cinsel hormonlar› Bir embriyonun en erken geliflme safhas› Dölyata¤› ve yumurta yollar›n›n iltihaplanmas›na neden olabilen bakteriler Kromozomlar üzerinde genler do¤rusal olarak yerlefltirilmifllerdir Normal kromozom say›s›ndan ve yap›s›ndan sapmalar Sar› madde Çeflitli ilaçlar›n etkisi alt›nda beyinden LH ve FSH hormonlar›n›n üretimini azaltmak Erke¤in menisi Bir veya birden fazla embriyonun dölyata¤›na transfer edilmesi Dölleme iflleminin vücut d›fl›nda gerçeklefltirilmesi dölyata¤› d›fl›ndaki gebelikler (genelinde yumurta kanal›nda) Döllendirme ifllemi Verimlilik Üçüncü gebelik ay› bafl›ndan do¤uma kadarki devre içinde gebelik ürününe verilen isim 39 T›bbi terimler Embriyonun dölyata¤›na daha iyi yerleflebilmesi için laser aletiyle embriyonun d›flkabu¤unda yap›lan ifllem Follikel mit Flüssigkeit gefülltes Eibläschen, das die Eizelle enthält Follikelpunktion Absaugen von Follikeln aus dem Eierstock FSH Follikelstimulierendes Hormon, in der Hirnanhangdrüse gebildet, regt Wachstum und Entwicklung von Eizellen an Gameten Keimzellen Gen Erbanlage Genetik Vererbungslehre GIFT Gamete Intrafallopian Transfer; Übertragung von Ei- und Samenzelle in die Eileiter GnRH Gonadotropin-Releasing Hormon; Freisetzungshormon des Zwischenhirns, das die Ausschüttung von LH und FSH aus der Hirnanhangdrüse bewirkt GnRH-Agonist Arzneimittel zur Hemmung des o.g. Vorgangs (nach anfänglicher Freisetzung dieser Hormone) GnRH-Antagonist Arzneimittel zur Hemmung des o.g. Vorgangs Gravidität Schwangerschaft HCG Humanes Choriongonadotropin; Schwangerschaftshormon, sorgt für die Aufrechterhaltung des Gelbkörpers Heterologe Insemination Samenübertragung mit Spendersamen 40 ‹çi s›v› dolu olan ve yumurta hücresini içeren yumurta kabarc›¤› Yumurtal›ktan vakumla folikül alma ifllemi Üreme hücreleri (embriyo hücreleri) Kal›tsal özellikler Kal›tsal özellikleri inceleyen bilim dal› yumurta ve tohum hücrelerinin yumurta yoluna transferi (Gamate ‹ntrafallopian Transfer) FSH ve LH hormonlar›n›n üretilmesini ara beyine tesir ederek sa¤layan bir hormon FSH ve LH hormonlar›n üretilmesini beyine tesir ederek frenleyen, evvela salg›lanmalar›n› sa¤layan üsteki aç›klaman›n ayn›s› Gebelik - hamilelik Hamilelik hormonu. Sar› maddenin korunmas›n›, devam›n› sa¤lar. efle ait olmayan tohum hücresinin nakli 41 T›bbi terimler Beyin taraf› salg›lanan ve yumurta hücrelerinin üretim ve geliflimini teflvik eden hormon HMG humanes MenopausenGonadotropin Hodenbiopsie Gewebeentnahme aus dem Hoden Homologe Insemination Samenübertragung mit dem Samen des Partners Hormone körpereigene Botenstoffe Hormonstimulation Förderung des Heranreifens von Eibläschen durch Hormonpräparate Hypophyse Hirnanhangdrüse Hypothalamus Zwischenhirn ICSI Intracytoplasmatische Spermieninjektion, Mikroinjektion, Einspritzen einer Samenzelle in eine Eizelle Implantation Einnistung des Embryos in die Gebärmutter Indikation Grund zur Anwendung eines bestimmten Heilverfahrens Infertilität Unfruchtbarkeit Insemination Einbringung von vorbereiteter Samenflüssigkeit in die Gebärmutterhöhle IVF In-vitro-Fertilisation: Befruchtung außerhalb des Körpers Katheter dünner Schlauch zum Einführen in Körperorgane Kryokonservierung Tiefgefrierkonservierung von biologischem Material 42 yumurta kabarc›klar›n›n geliflimini sa¤layan hormon Er bezelerinden doku al›nmas› efle ait olan tohum hücresinin nakli Hormon terapisiyle yumurta kabarc›klar›n›n geliflimini desteklemek Beyin bezesi Ara beyin Tohum hücresinin yumurta hücresine i¤ne ile enjekte edilmesi, mikroenjeksiyon Döllenen yumurta hücresinin dölyata¤›na yerleflmesi Belli bir terapinin uygulanmas›na neden olan gerekçe Do¤urmazl›k, dölsüzlük Haz›rlanan tohum hücrelerinin dölyata¤› haznesine transferi Vücut d›fl› dölleme olay›, tüp bebek yöntemi Vücuda sal›nan ince bir hortum (sonda) Biyolojik malzemelerin derin dondurulmas› 43 T›bbi terimler ‹ç salg› bezi taraf›ndan salg›lanarak kana geçen madde LH Luteinisierendes Hormon, das den Eisprung auslöst Lutealphase Gelbkörperphase des Zyklus Masturbation Selbstbefriedigung MESA Mikrochirurgische Epididymale Spermienaspiration; Operative Entnahme von Samenzellen aus dem Nebenhoden Östrogen weibliches Geschlechtshormon Ovar Eierstock Ovulation Eisprung pathologisch krankhaft PID Präimplantationsdiagnostik PKD Polkörperdiagnostik Progesteron Gelbkörperhormon Psychosomatik Wechselwirkung zwischen Körper und Seele Reproduktion Fortpflanzung Sedierung kurzfristige Ruhigstellung durch Medikamente Spermium Samenzelle Sterilität Unfruchtbarkeit TESE Testikuläre Spermienextraktion; Operative Entnahme von Samenzellen aus dem Hoden 44 Yumurta hücresinin kopmas›n› sa¤layan luteinlefltirici hormon Adet döneminin sar› madde dönemi Kendi kendini cinsel aç›dan tatmin etmek (mastürbasyon) Kad›n cinsel hormonu Yumurtal›k Yumurtan›n kopma olay›, yumurtlama Hastal›kl› (patolojik) (PGT) ‹mplantasyon öncesi genetik tan› Polar cisimcik tan›s› Sar› madde hormonu Bedensel ve ruhsal de¤iflkenlikleri içeren bilim dal› (psikosomatik) Cinsi ço¤alma K›sa süreli olarak ilaçlarla sakinlefltirme olay› Sperma/tohum hücresi Verimsizlik Er bezelerinden cerrahi bir ifllemle erkek tohumu almak 45 T›bbi terimler Yan er bezelerinden cerrahi ifllemle erkek tohum hücresinin kazan›lmas› Testosteron männliches Geschlechtshormon, das die Spermienbildung und -reifung fördert Therapie Behandlung Transvaginal durch die Scheide Uterus Gebärmutter Zyklus Phase vom 1. Tag der Regelblutung bis zum letzten Tag vor der nächsten Blutung Zyklusmonitoring Beobachtung des natürlichen Zyklus der Frau durch medizinische Hilfsmittel Zytogenetische Untersuchung Untersuchung der Erbanlagen 46 Tohum hücresinin üremesini teflvik eden ve gelifltiren erkek cinsel hormonu Tedavi, terapi vajina içerisinden geçirilerek Ayl›k adet kanamas›n›n ilk gününden, di¤er ay›n ayl›k adet kanamas›n›n bafllad›¤› günün bir gün evveline kadar olan süre Kad›n›n do¤al adet dönem süresinin t›bbi aletlerle gözetim alt›nda tutulmas› Kromozomlar›n mikroskop alt›nda incelenmesi 47 T›bbi terimler Dölyata¤›, rahim Önerilen kitaplar Auhagen-Stephanos, Ute (2002) Wenn die Seele nein sagt. Unfruchtbarkeit - Deutung, Hoffnung, Hilfe. (Ruh hay›r derse. K›s›rl›k - Yorumlama, Umut, Yard›m.) Bu kitap, bir çocuk sahibi mücadelesini ve istemeyerek çocuksuz kalan kad›nlar›n ço¤unlukla bofla ç›kan ümitleri ve ruhsal ac›lar›n› tarif etmektedir. Bu s›rada insan›n kendi gereksinimlerini görmesi gerekti¤ini ve de günümüz reprodüksiyon t›bb›na ve genel olarak hakim olan yap›labilirlik düflüncesi ve ilerleme inanc›na elefltirisel olarak bak›lmas› gerekti¤ini savunmaktad›r. Jutta Fiegl (2004) Unerfüllter Kinderwunsch (Gerçekleflmeyen çocuk iste¤i) Yazar genifl kapsaml› olarak istenmeyerek çocuksuz kalman›n arkas›nda yatabilen olas› psikosomatik nedenler hakk›nda bilgi vermekte, yapay döllenmenin en modern tekniklerini aç›klamakta ve çiftlere bedenin ve ruhun hassas sinyalleriyle daha iyi bafla ç›kabilmelerinde yard›mc› olmaktad›r. Arka plandaki t›bbi bilgiler, özellikle reprodüksiyon teknikleri, k›lavuzlar ve kendi kendine yard›m tavsiyeleri anlafl›l›r bir flekilde dile getirilmifltir. 48 Bu broflürde istenmeden çocuksuz kalma probleminin psikolojik ve t›bbi yönlerine genifl kapsaml› olarak yer verilmektedir. Sterilitenin teflhis ve tedavi yöntemleri gösterilmekte ve bu s›rada, özellikle psikolojik yönlere önem verilmektedir. Prof. Dr. Strauß ve elemanlar› taraf›ndan haz›rlanan broflür (Jena Üniversitesi T›bbi Psikoloji Enstitüsü) Nordufer 20, 13353 Berlin adresindeki Robert Koch - Institut taraf›ndan da¤›t›lmaktad›r. Teut, Michael (2002) Das KinderWunschBuch (Çocuk ‹ste¤i Kitab›) Çocuk ‹ste¤i Kitab›, çocuksuz çiftlerin neden alternatif t›p ile tedavi olmay› denemelerinin faydal› olaca¤›n› anlatmaktad›r ve hangi hastal›klarda ve hangi zamanlarda geleneksel tedaviye göre mant›kl› bir alternatif oldu¤unu göstermektedir. K›lavuz flu an uygulanan ve birkaç az bilinen yöntemi özetlemektedir. Ayr›ca bu metodun olanaklar›n› bilimsel bir ›fl›k alt›nda göstermeye çal›flmaktad›r. 49 Önerilen kitaplar Robert Koch-Institut (Yay›nlayan) 2004 Gesundheitsberichterstattung des Bundes: Ungewollte Kinderlosigkeit (Federal Devletin sa¤l›k raporu: ‹stenmeyerek çocuksuz kalma) Adresler Bundesverband Pro Familia (Pro Famila Federal Birlik) Stresemannallee 3 60596 Frankfurt/Main Telefon: 069 / 63 90 02 Pro Familia, istedikleri halde çocuksuz kalan çiftlere dan›flmanl›k veren dan›flma merkezlerinin kurulufludur. Kendi kendine yard›m gruplar› da Pro Familia taraf›ndan desteklenmektedirler. Federal Birlik üzerinden en yak›n dan›flma merkezi ö¤renilebilir. Feministisches Frauengesundheitszentrum (Feminist Kad›n Sa¤l›¤› Merkezi) Bamberger Str. 51 10777 Berlin Telefon: 030 / 2 13 95 97 Fax: 030 / 2 14 19 27 E-Mail: ffgzberlin@snafu.de Çok say›da kad›n sa¤l›k merkezlerinde istedikleri halde çocuksuz kalan kad›nlar için dan›flmanl›k ve destek verilmektedir. Berlin'deki kad›n sa¤l›k merkezi, hangi flehirlerde kad›n sa¤l›k merkezlerinin bulundu¤u hakk›nda bilgi vermektedir. Wunschkind e.V. Verein der Selbsthilfegruppen für Fragen ungewollter Kinderlosigkeit (‹stenen Çocuk Derne¤i ‹stenildi¤i halde çocuksuz kalma sorular› için kendi kendine yard›m gruplar› derne¤i) Fehrbellinerstr. 92 10119 Berlin Telefon/Fax: 0180 / 5 00 21 66 www.wunschkind.de Bölgeler üstü çal›flan dernek, kendi kendine yard›m gruplar›n›n deneyim ve görüfl al›flveriflini organize ve koordine etmektedir ve ilgilileri yeni gruplar›n oluflturulmas›nda desteklemektedir. Geri göndermek için posta pulu gönderildi¤inde, buradan bilgi ka¤›tlar› ve bir broflür temin edilebilir. Dernek ayr›ca üyeleri için haber dergisi olan 'Blickpunkt' dergisini yay›nlamaktad›r. 50 §1 Missbräuchliche Anwendung von Fortpflanzungstechniken (1) Mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe wird bestraft, wer 1. auf eine Frau eine fremde unbefruchtete Eizelle überträgt, 2. es unternimmt, eine Eizelle zu einem anderen Zweck künstlich zu befruchten, als eine Schwangerschaft der Frau herbeizuführen, von der die Eizelle stammt, 3. es unternimmt, innerhalb eines Zyklus mehr als drei Embryonen auf eine Frau zu übertragen, 4. es unternimmt, durch intratubaren Gamententransfer innerhalb eines Zyklus mehr als drei Eizellen zu befruchten, 5. es unternimmt, mehr Eizellen einer Frau zu befruchten, als ihr innerhalb eines Zyklus übertragen werden sollen, 6. einer Frau einen Embryo vor Abschluss seiner Einnistung in der Gebärmutter entnimmt, um diesen auf eine andere Frau zu übertragen oder ihn für einen nicht seiner Erhaltung dienenden Zweck zu verwenden, oder 7. es unternimmt, bei einer Frau, welche bereit ist, ihr Kind nach der Geburt Dritten auf Dauer zu überlassen (Ersatzmutter), eine künstliche Befruchtung durchzuführen oder auf sie einen menschlichen Embryo zu übertragen. (2) Ebenso wird bestraft, wer 1. künstlich bewirkt, dass eine menschliche Samenzelle in eine menschliche Eizelle eindringt, oder 51 Adresler / Embriyo koruma yasası Embriyo koruma yasası 2. eine menschliche Samenzelle in eine menschliche Eizelle künstlich verbringt, ohne eine Schwangerschaft der Frau herbeiführen zu wollen, von der die Eizelle stammt. (3) Nicht bestraft werden 1. in den Fällen des Absatzes 1 Nr. 1, 2 und 6 die Frau, von der die Eizelle oder der Embryo stammt, sowie die Frau, auf die die Eizelle übertragen wird oder der Embryo übertragen werden soll, und 2. in den Fällen des Absatzes 1 Nr. 7 die Ersatzmutter sowie die Person, die das Kind auf Dauer bei sich aufnehmen will. (4) In den Fällen des Absatzes 1 Nr. 6 und des Absatzes 2 ist der Versuch strafbar. §2 Missbräuchliche Verwendung menschlicher Embryonen (1) Wer einen extrakorporal erzeugten oder einer Frau vor Abschluss seiner Einnistung in der Gebärmutter entnommenen menschlichen Embryo veräußert oder zu einem nicht seiner Erhaltung dienenden Zweck abgibt, erwirbt oder verwendet, wird mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe bestraft. (2) Ebenso wird bestraft, wer zu einem anderen Zweck als der Herbeiführung einer Schwangerschaft bewirkt, dass sich ein menschlicher Embryo extrakorporal weiterentwickelt. (3) Der Versuch ist strafbar. 52 Wer es unternimmt, eine menschliche Eizelle mit einer Samenzelle künstlich zu befruchten, die nach dem in ihr enthaltenen Geschlechtschromosom ausgewählt worden ist, wird mit Freiheitsstrafe bis zu einem Jahr oder mit Geldstrafe bestraft. Dies gilt nicht, wenn die Auswahl der Samenzelle durch einen Arzt dazu dient, das Kind vor der Erkrankung an einer Muskeldystrophie vom Typ Duchenne oder einer ähnlich schwerwiegenden geschlechtsgebundenen Erbkrankheit zu bewahren, und die dem Kind drohende Erkrankung von der nach Landesrecht zuständigen Stelle als entsprechend schwerwiegend anerkannt worden ist. §4 Eigenmächtige Befruchtung, eigenmächtige Embryoübertragung und künstliche Befruchtung nach dem Tode (1) Mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe wird bestraft, wer 1. es unternimmt, eine Eizelle künstlich zu befruchten, ohne dass die Frau, deren Eizelle befruchtet wird, und der Mann, dessen Samenzelle für die Befruchtung verwendet wird, eingewilligt haben, 2. es unternimmt, auf eine Frau ohne deren Einwilligung einen Embryo zu übertragen, oder 3. wissentlich eine Eizelle mit dem Samen eines Mannes nach dessen Tode künstlich befruchtet. (2) Nicht bestraft wird im Fall des Absatzes 1 Nr. 3 die Frau, bei der die künstliche Befruchtung vorgenommen wird. 53 Embriyo koruma yasası §3 Verbotene Geschlechtswahl §5 Künstliche Veränderung menschlicher Keimbahnzellen (1) Wer die Erbinformation einer menschlichen Keimbahnzelle künstlich verändert, wird mit Freiheitsstrafe bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe bestraft. (2) Ebenso wird bestraft, wer eine menschliche Keimzelle mit künstlich veränderter Erbinformation zur Befruchtung verwendet. (3) Der Versuch ist strafbar. (4) Absatz 1 findet keine Anwendung auf 1. eine künstliche Veränderung der Erbinformation einer außerhalb des Körpers befindlichen Keimzelle, wenn ausgeschlossen ist, daß diese zur Befruchtung verwendet wird, 2. eine künstliche Veränderung der Erbinformation einer sonstigen körpereigenen Keimbahnzelle, die einer toten Leibesfrucht, einem Menschen oder einem Verstorbenen entnommen worden ist, wenn ausgeschlossen ist, dass a) diese auf einen Embryo, Foetus oder Menschen übertragen wird oder b) aus ihr eine Keimzelle entsteht, sowie 3. Impfungen, strahlen-, chemotherapeutische oder andere Behandlungen, mit denen eine Veränderung der Erbinformation von Keimbahnzellen nicht beabsichtigt ist. §6 Klonen (1) Wer künstlich bewirkt, dass ein menschlicher Embryo mit der gleichen Erbinformation wie ein anderer Embryo, ein Fötus, ein Mensch oder ein 54 Verstorbener entsteht, wird mit Freiheitsstrafe bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe bestraft. (3) Der Versuch ist strafbar. §7 Chimären- und Hybridbildung (1) Wer es unternimmt, 1. Embryonen mit unterschiedlichen Erbinformationen unter Verwendung mindestens eines menschlichen Embryos zu einem Zellverband zu vereinigen, 2. mit einem menschlichen Embryo eine Zelle zu verbinden, die eine andere Erbinformation als die Zellen des Embryos enthält und sich mit diesem weiter zu differenzieren vermag, oder 3. durch Befruchtung einer menschlichen Eizelle mit dem Samen eines Tieres oder durch Befruchtung einer tierischen Eizelle mit dem Samen eines Menschen einen differenzierungsfähigen Embryo zu erzeugen, wird mit Frei-heitsstrafe bis zu fünf Jahren oder mit Geldstrafe bestraft. (2) Ebenso wird bestraft, wer es unternimmt, 1. einen durch eine Handlung nach Absatz 1 entstandenen Embryo auf a) eine Frau oder b) ein Tier zu übertragen, oder 2. einen menschlichen Embryo auf ein Tier zu übertragen. 55 Embriyo koruma yasası (2) Ebenso wird bestraft, wer einen in Absatz 1 bezeichneten Embryo auf eine Frau überträgt. §8 Begriffsbestimmung (1) Als Embryo im Sinne dieses Gesetzes gilt bereits die befruchtete, entwicklungsfähige menschliche Eizelle vom Zeitpunkt der Kernverschmelzung an, ferner jede einem Embryo entnommene totipotente Zelle, die sich bei Vorliegen der dafür erforderlichen weiteren Voraussetzungen zu teilen und zu einem Individuum zu entwickeln vermag. (2) In den ersten vierundzwanzig Stunden nach der Kernverschmelzung gilt die befruchtete menschliche Eizelle als entwicklungsfähig, es sei denn, dass schon vor Ablauf dieses Zeitraums festgestellt wird, dass sich diese nicht über das Einzellstadium hinaus zu entwickeln vermag. (3) Keimbahnzellen im Sinne dieses Gesetzes sind alle Zellen, die in einer Zell-Linie von der befruchteten Eizelle bis zu den Ei- und Samenzellen des aus ihr hervorgegangenen Menschen führen, ferner die Eizelle vom Einbringen oder Eindringen der Samenzelle an bis zu der mit der Kernverschmelzung abgeschlossenen Befruchtung. §9 Arztvorbehalt Nur ein Arzt darf vornehmen: 1. die künstliche Befruchtung, 2. die Übertragung eines menschlichen Embryos auf eine Frau, 3. die Konservierung eines menschlichen Embryos sowie einer menschlichen Eizelle, in die bereits eine menschliche Samenzelle eingedrungen oder künstlich eingebracht worden ist. 56 § 10 Freiwillige Mitwirkung § 11 Verstoß gegen den Arztvorbehalt (1) Wer, ohne Arzt zu sein, 1. entgegen § 9 Nr. 1 eine künstliche Befruchtung vornimmt oder 2. entgegen § 9 Nr. 2 einen menschlichen Embryo auf eine Frau überträgt, wird mit Freiheitsstrafe bis zu einem Jahr oder mit Geldstrafe bestraft. (2) Nicht bestraft werden im Fall des § 9 Nr. 1 die Frau, die eine künstliche Insemination bei sich vornimmt, und der Mann, dessen Samen zu einer künstlichen Insemination verwendet wird. § 12 Bußgeldvorschriften (1) Ordnungswidrig handelt, wer, ohne Arzt zu sein, entgegen § 9 Nr. 3 einen menschlichen Embryo oder eine dort bezeichnete menschliche Eizelle konserviert. (2) Die Ordnungswidrigkeit kann mit einer Geldbuße bis zu 2.500 Euro geahndet werden. § 13 Inkrafttreten Dieses Gesetz tritt am 1. Januar 1991 in Kraft. 57 Embriyo koruma yasası Niemand ist verpflichtet, Maßnahmen der in § 9 bezeichneten Art vorzunehmen oder an ihnen mitzuwirken. Çocuk iste¤i Mucizeler tükenmez: ‹nsanda ço¤alma Kad›nda do¤urganl›k ve erkekte üretkenlik Broflür isteme numaras›: 13621061 Video isteme numaras›: 13621060 Çocuk iste¤i 1 Mucizeler tükenmez: ‹nsanda ço¤alma Kad›nda do¤urganl›k ve erkekte üretkenlik 1 Mucizeler tükenmez: ‹nsanda ço¤alma Kad›nda do¤urganl›k ve erkekte üretkenlik Çocuk iste¤i Çocu¤a duyulan özlem T›bb›n imkanlar› ve s›n›rlar› Broflür isteme numaras›: 13623061 Video isteme numaras›: 13623060 Çocuk iste¤i 3 Çocu¤a duyulan özlem T›bb›n imkanlar› ve s›n›rlar› 3 Çocu¤a duyulan özlem T›bb›n imkanlar› ve s›n›rlar› 58 ‹stekler hayal olarak kal›rsa ... Çocuk iste¤i ve k›s›rl›k Broflür isteme numaras›: 13622061 Video isteme numaras›: 13622060 Çocuk iste¤i 2 ‹stekler hayal olarak kal›rsa ... Çocuk iste¤i ve k›s›rl›k 2 ‹stekler hayal olarak kal›rsa ... Çocuk iste¤i ve k›s›rl›k Broflürlerin hepsi ücretsiz „Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung“ den istenilebilir. BZgA, 51101 Köln, E-Mail: order@bzga.de Video kasetleri ise „Deutsches Filmzentrum“, „Landesbildstellen“ ve „Landesfilmdienste“, „Kreis- ve Stadtbildstelle“, ayr›ca „evangelische ve katholische Medienzentralen“ den ödünç al›nabilir. 59 Medya paketi „Çocuk iste¤i“ Çocuk iste¤i Çocuk iste¤i Çocuk sahibi olamayanlar›n say›s› ne yaz›k ki az de¤ildir. Efllerden birinde veya her ikisinde de olan ifllevsel bozukluklardan dolay› her yedi çiftten biri çocuk sahibi olamamaktad›r. Art›k günümüzde kadercili¤e s›¤›nmak yerine, soruna, daha bir bilimsel yaklafl›p araflt›rma yapmaya, o yönde çözüm yollar› aramaya bafllan›ld›. Soruna çare olabilecek en etkili yöntemlerden birini t›p sunuyor. Belki siz de t›bb›n bu terapi yöntemlerinden birini seçmek isteyebilirsiniz. Belki de konuyla ilgili deneyimleriniz ve bilginizden dolay› sterilite (do¤urmazl›k-dölsüzlük) ve terapileri hakk›nda karar bile vermiflsinizdir. Karar›n›zla ilgili olarak flu anda hangi aflamada olursan›z olun elinizde bulunan bu broflür terapi yöntemleri ile ilgili imkan ve riskler hakk›nda size bilgi verip yard›mc› olacakt›r. Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklärung 51101 Köln