Bildiri PDF

27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Türkiye’de Kompost Üretimi Yapan Bazı Tesislerin
Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi
Selim UYGUN1, İlknur DURSUN2
Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları A.B.D., Ankara
2
Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Ankara
selimuygun@gmail.com
1
Özet: Günümüzde tarım ve endüstri alanlarındaki gelişmeler ile nüfusun hızla artmasına
bağlı olarak tüketimin de artması, atık sorununun tehlikeli boyutlara ulaşmasına neden
olmuştur. Buna paralel olarak endüstriyel, evsel ve tarımsal kökenli atıkların yok edilmesi
veya değerlendirilmesi, kaçınılmaz hale gelmiştir. Kompostlaştırma teknolojisi, atıkların
değerlendirilmesinde en önemli yöntemlerden bir tanesidir. Organik katı atıklar,
kompostlaştırma ile yararlı, kullanılabilir ve ekonomik ürünlere dönüştürülmektedir. Bu
araştırmada; ülkemizde kompost üretimi yapan, kamu ve özel sektöre ait bazı kompost
tesislerinin mekanizasyon özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 6 farklı
şehirdeki 13 adet kompost tesisi ziyaret edilerek anketler yapılmıştır. Araştırma
sonucunda; incelenen kompost üretim tesislerinin yapısal özellikleri, hammadde olarak
kullanılan atığın özellikleri, uygulanan kompostlaştırma yöntemleri, kullanılan aletmakinalar, iş akış planları, üretilen kompostun özellikleri, üretim sırasında karşılaşılan
sorunlar vb. gibi bazı değerler ortaya konulmuştur. İncelenen kompost üretim tesislerinin
tümünün tam kapasite üretim yaptıkları, hammadde veya atık temininde sıkıntı
yaşamadıkları ancak kompostlaştırma için gerekli olan sürenin bazı faktörlere bağlı olarak
normalden daha uzun olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kompost, kompostlaştırma, kompostlaştırma teknolojisi,
Determination of the Mechanization Properties of Some
Compost Production Facilities in Turkey
Abstract: Nowadays, with advances in the fields of agriculture and industry due to the
rapid increase of population and also the increase in consumption, solid waste problem
has reached dangerous proportions. In parallel, industrial, household and agricultural
waste disposal or evaluation, become inevitable. Composting technology is one of the
most important methods of waste management. Organic solid wastes can be
transformed into economic, useful products. The aim of this study is; to identify
characteristics of mechanization of some compost production facilities operated by either
the public or private sector. In this context, 13 composting facilities in 6 different cities
were examined by face to face survey method. The parameters involved in the study
were: structural characteristics of compost production facilities, waste characteristics of
raw material, the composting methods used, the machinery size and type, work flow
plans, characteristics of the compost produced, problems encountered during production
and so on. Results showed that; all of the investigated compost production facilities
were operated on their full capacity, there had been no problems regarding of raw
material provide, but the time required for composting, depending on several factors,
determined to be longer than usual.
Key words: compost, composting, composting technology, mechanization properties
Giriş
Son yıllarda sanayi ve tarımsal alanların gelişmesiyle önemli oranda ve farklı özelliklere
sahip atıklar ortaya çıkmaktadır. Endüstriyel, evsel ve tarımsal kökenli bu atıkların yok
edilmesi veya değerlendirilmesi, günümüz toplumları için kaçınılmaz hale gelmiştir.
93
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Birçok gelişmiş ülkede katı atıklar; kompostlaştırma işlemi ile yararlı, kullanılabilir ve
ekonomik ürünlere dönüştürülmektedir. Fakat ülkemizde ne yeterli sayıda büyük ölçekli
kompost tesisi, ne de bu konuda yapılmış yeterli sayıda araştırma bulunmaktadır. Bunun
yanında var olan büyük ölçekli kompost tesisleri de ekonomik olarak işletilememektedir. Bu
sistemlerin ekonomik olarak işletilmesi hem yatırımcı hem de üretici açısından çok önemlidir
(Onursal, 2006).
Dünya nüfusunun hızla artmasının yanında artan besin ihtiyacının karşılanması için
kimyasal gübreler yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Kimyasal gübrelerin fazla miktarda
kullanılması, toprak kirliliği ve toprakların fiziksel özelliklerinin bozulması gibi sorunlara neden
olmaktadır. Yıllardır geleneksel yollarla yapılan ve sadece verim artırmak amacıyla kullanılan
kimyasal gübreler; toprağın organik madde miktarının azalmasına ve verimin düşmesine
sebep olmuştur (Şekerci, 2008). Organik gübrelerden olan önceki ürünün hasadından sonra
tarla yüzeyinde kalan anız, sap, saman gibi bitkisel kökenli yüzey artıkları genellikle
yakılmaktadır. Hayvansal kökenli organik gübrelerin ise değerlendirilmesi çok kısıtlıdır. Katı
atığın organik bileşeninin değerlendirilmesinde en etkili ve sürdürülebilir nitelikteki çözüm
önerilerinden birisi, kompostlaştırma işlemidir (Topkaya, 2004).
Kompostlaştırma; organik maddelerin kontrollü şartlar altında, depo edilmesi, taşınması
ve arazi uygulamalarının çevreye zarar vermeyecek bir ürüne biyolojik olarak ayrıştırılmasıdır
(Golueke, 1977). Kompostlaştırma işlemi sonucunda, kompost olarak bilinen ve toprak
düzenleyicisi ve/veya organik gübre olarak kullanılabilen humusa benzer bir ürün elde edilir
(Tanuğur, 2009).
Kompost uygulandığı toprağın organik madde içeriğini, killi toprakların geçirgenliğini ve
kumlu toprakların su tutma kapasitesini arttırır. Ayrıca bitki kök büyümesini teşvik ederek, su
ve hava için gerekli ortak hacim oluşturur. Humus, toprağın organik madde ihtiyacını azaltır.
Azotun tutulmasını sağlar ve yer altı suyuna karışmasını önler. Humus açısından zengin
topraklar; yetiştirilen bitkilerin daha sağlıklı, hastalıklara ve zararlılara karşı daha dayanıklı
olmasına olanak sağlarlar. Böylece ilaçla mücadele ihtiyacı azalır. Bunların yanı sıra kompost
toprak yapısını geliştirerek toprağın su geçirgenliğini arttırır. Özellikle yağmur ile toprak
yüzeyine ulaşan suyun yüzey akışa geçmek yerine daha kolay yeraltına süzülmesini
sağlayarak toprak erozyonunu azaltır (Avcıoğlu ve ark., 2011).
Kompost aynı zamanda kültür mantarı yetiştiriciliğinde de yetiştirme ortamı olarak
kullanılmaktadır. Mantar yetiştiriciliğinin geliştiği ülkelerde, ülkenin hatta bölgelerin organik
madde varlığına göre birçok kompost formülü geliştirilerek uygulamaya aktarılmıştır.
Ülkemizde de bölgelere göre yaygın olarak tarımı yapılan ürünlere ait bol miktarda bulunan
atıkların kompost yapımında kullanılması hem ekonomiye katkı sağlanması hem de çevre
kirliliğinin önlenmesi bakımından büyük önem taşımaktadır (Pekşen ve Günay, 2009).
Kompost; organik gübre, toprak iyileştirici ve yetiştirme ortamı gibi isimler altında
satılabilen ticari bir değere sahiptir. Kompost ile elde edilebilecek tüm bu faydalar ise ancak
kontrollü ve başarılı bir kompostlaştırma işlemi ile elde edilebilir. Kompost oluşum sürecinde
meydana gelen değişimler ve kompost oluşum etkenleri Şekil 1’de gösterilmiştir (Rynk,
1992).
94
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 1. Kompostlaştırma işlemi (Rynk, 1992)
Kompostlaştırmada organik maddeler harcanırken, mikroorganizmalar oksijeni tüketirler.
İşlem sırasında fazla miktarda ısı ve CO2 üretilir ve su buharı havaya karışır. CO2 ve su
kayıpları, birincil maddelerin ağırlığının yaklaşık yarısına eşittir. Kompostlaştırma böylece ham
maddeleri değerli toprak şartlandırıcısına dönüştürürken onların hem hacmini hem de
ağırlığını azaltır (Öztürk ve Bildik, 2005).
Kompostlaştırma işleminde en önemli faktörler C/N oranı, nem miktarı ve uçucu katı
miktarıdır. Nem miktarının işlem sırasında %40-60 aralığında olması sağlanmalıdır. Atıktaki
C/N oranı 30/1, uçucu katı ise %50’nin üzerinde olmalıdır. İşletme şartlarının uygun hale
getirilmesi ile kompostlaştırma sırasında besin elementi kayıpları en aza indirilebilir. Partikül
çapı 12 mm’ nin altında, pH’ı 6-7.8 aralığında, çözünmüş tuz seviyesi 2500 mmhos/cm
özelliklerinde bir kompost idealdir. Kompostun toprakta güvenle kullanılabilmesi için
stabilizasyonun tamamlanmış olması, fitotoksik maddelerin bulunmaması ve patojen
içermemesi gerekmektedir. Suda çözünebilen organik C/Toplam Organik N oranının 0,7’nin
altına indiğinde stabilizasyonun tamamlanmış olduğu kabul edilir. Stabilizasyonun
tamamlandığı kompostta NH4’ un azalıp NO3’ ün artmasından da anlaşılabilmektedir. İdeal bir
kompostta NH4 içeriğinin %0,04’ ün üstünde olmaması gerekmektedir. Bunların dışında
kompostun idealliğinin belirlenmesi için önerilen birçok yöntem vardır. Kompostun
stabilizasyonunun tamamlanma süresi atığa ve uygulanan sisteme bağlı olup 100-150 gün
aralığındadır (Avcıoğlu ve ark., 2011).
Dünyada ve ülkemizde atıkların özelliklerine ve kompostun kullanılacağı alana göre
kompostlaştırma işleminde farklı yöntemler ve teknolojiler bulunmaktadır. İşlem tiplerine göre
üretim sistemleri;
1) Pasif kompostlaştırma
2) Karıştırmalı yığın kompostlaştırma
3) Havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma
a) Pasif havalandırmalı sistemler
b) Zorlamalı havalandırmalı sistemler
4) Kapalı sistemlerde kompostlaştırma
a) Depoda kompostlaştırma
b) Tünel kompostlaştırma
95
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
c) Kule tipi reaktörlerde kompostlaştırma
d) Döner tambur tipi kompostlaştırma şeklinde sıralanabilir (Haug, 1993; Öztürk ve
Bildik, 2005).
Her ne kadar kompostlaştırma işlemi yukarıda sıralandığı gibi mekanizasyon sistemlerine
göre sınıflandırılabilse de, günümüzde gerek teknolojik ve gerekse ekonomik faktörlerin etkisi
ile yukarıda sayılan sistemlerin kombinasyonlarının yer aldığı sistemlerin uygulama da olduğu
bilinmektedir (Haug, 1993).
Bu çalışmada; ülkemizde kompost üretimi yapan kamu ve özel sektöre ait bazı kompost
tesislerinin mekanizasyon yapısı ve özellikleri incelenmiştir.
Materyal ve Yöntem
Bu çalışmanın materyalini, Türkiye’de kompost üretimi yapan bazı tesislerden anket
yoluyla elde edilen veriler oluşturmuştur. Anket çalışmaları 6 farklı şehirdeki 13 adet kompost
tesisine ziyaret edilerek yüz yüze görüşmeler şeklinde yapılmıştır. İncelemelerde bulunulan
tesisler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile görüşmeler ve internet araştırmaları
neticesinde belirlenmiştir. Ayrıca bu çalışma kapsamında kompostlaştırma işlemleri için
makina ve sistemler üreten yerli bir işletmeye de ziyaret gerçekleştirilmiş detaylı bilgiler
alınmıştır.
Hazırlanan anket formu, tesislerin yapısal özelliklerini, hammadde olarak kullanılan
atıkların özelliklerini, uygulanan kompostlaştırma yöntemlerini, kullanılan alet ve makinaları, iş
akış planlarını, üretilen kompostun özelliklerini ve üretim sırasında karşılaşılan sorunları
belirlemeye yönelik olarak hazırlanmıştır.
Görüşme yapılan tesis yetkililerine araştırma sonuçlarının, işletme sorunlarının çözümüne
sağlayacağı yararlar anlatılmıştır. Böylece araştırmaya güven duyulması sağlanmaya
çalışılmıştır. Tesis bilgileri ve isimleri bu çalışma kapsamında açıklanmamış, gizli tutulmuştur.
Araştırma Bulguları
Araştırmada elde edilen sonuçlar aşağıda açıklanmıştır. Buna göre;
1. Araştırma kapsamında incelemelerde bulunulan tesislerin %23’ ü mantar yetiştirme ortamı
olarak kullanılan kompost üretim tesisi iken %76’ si ise toprak iyileştirici ya da organik gübre
olarak kullanılan kompost üretim tesisidir (Şekil 2).
Şekil 2. İncelenen tesislerin kompost üretim amaçlarına göre yüzdeleri
2. Tesislerin kompostlaştırma işlemlerinde birincil madde olarak kullandıkları atık yüzdeleri
Şekil 3’de gösterilmiştir.
96
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 3. Kullanılan atık cinsine göre tesis yüzdeleri
İncelemelerde bulunulan tesislerin; %46’sı büyükbaş hayvan atıklarını, %23’ü kanatlı
hayvan atıklarını, %23’ü bitkisel materyalleri, %8’i ise yemek atıklarını kompostlaştırmaktadır.
3. Birincil maddeleri saman olan işletmelerin azot kaynağı olarak tavuk gübresi ilave
ettikleri gözlenmiştir. Evsel atıklardan kompostlaştırma işleminde bahçe budama atıkları ilave
edilirken, büyük baş hayvan atıklarından kompost üreten tesisler ise çoğunlukla altlık
malzemesi ile gübre tesislere karışık hale geldiğinden herhangi bir ilave madde koymadıkları
belirlenmiştir. Tesislerden sadece bir tanesi karbon kaynağı olarak talaş kullanmaktadır.
4. Kompostlaştırma işlemi için kullanılan materyaller karıştırılırken, tesislerin %16’ sı C/N
oranını önemserken, %69’ u tecrübeye bağlı karışım oluşturmaktadır. %15’ i ise birincil
maddeye herhangi bir karıştırma işlemi uygulamamaktadır (Şekil 4).
Şekil 4. Kompostlaştırma işleminde tesislerin karışım oluşturma yüzdeleri
5. İncelemelerde bulunulan İşletmelerin %46’ sı herhangi bir üretim sonunda meydana
gelen atıklarını kompostlaştırırken, %54’ ü başka işletmelerden hammaddelerini temin
etmektedir (Şekil 5).
Şekil 5. Tesislerin atık temin yüzdeleri
6. Ham maddelerin komposta dönüşebilmesi için uygun C/N oranının belirlenmesinin yanı
sıra sıcaklık ve nem kontrolleri de önemli etkenlerdendir. Tesislerin %85’ i bu ölçümleri
97
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
gerçekleştirmektedir (Şekil 6). Tüm bu faktörler kompostlaştırma süresi üzerinde etkilidir.
Ölçüm yapan tesisler sıcaklık ve nem değerlerini istenilen aralıkta tutmaya çalıştıkları
gözlenmiştir.
Şekil 6. Sıcaklık ve nem kontrolü yapan tesisler
7. Gereken kompostlaştırma süresi, kompostun kullanım amacına, materyal seçimine ve
tercih edilen kompostlaştırma yöntemine bağlı olarak değişir. Örneğin, kompost bitki büyüme
döneminden önce tarlaya uygulanırsa burada olgunlaşabilir. Kompostun kısmen kuru olması
isteniyorsa buna bağlı olarak kompostlaştırma süresi uzatılır. Şekil 7’ de tesislerin
kompostlaştırma süreleri verilmiştir. Şekilde 3, 5 ve 9 numaralarıyla gösterilen tesisler mantar
yetiştirme ortamı hazırlama amaçlı kompost üretmektedir. Kullanılan kompostlaştırma
yöntemleri ve kullanım amaçları aynı olmasına rağmen kompostlaştırma için tercih ettikleri
ham maddelerin farklı olmasından dolayı kompostlaştırma sürelerinde farklılıklar gözlenmiştir.
Diğer numaralarla ifade edilen tesislerin kompostlaştırma sürelerindeki aşırı fark ise
tamamıyla kompostlaştırma yöntemlerinin farklı olmasından kaynaklanmaktadır.
Şekil 7. Kompostlaştırma süreleri (gün)
8. Kompost tesisleri üretim için farklı teknolojiler kullanmaktadır. Çizelge 1’ de tesislerdeki
üretim sistemleri yer almaktadır.
98
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Çizelge 1. Tercih edilen kompostlaştırma yöntemleri
Kompostlaştırma Yöntemleri
Pasif kompostlaştırma
Karıştırmalı yığın kompostlaştırma
Tambur+Karıştırmalı yığın
Tünel kompostlaştırma
Depoda kompostlaştırma
Depo+Karıştırmalı yığın
Kule tipi kompostlaştırma
Toplam
Tesis Sayısı
2
2
1
3
3
1
1
13
Çizelge 1 incelendiğinde en çok tercih edilen yöntemlerin tünel ve depoda
kompostlaştırma işlemleri olduğu görülmektedir. Ayrıca araştırma sonucunda, ülkemizde
gerek teknolojik ve gerekse ekonomik faktörlerin etkisi ile birden fazla yöntemin bir arada
kullanıldığı, havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma yönteminin ise tercih edilmediği
gözlenmiştir.
Pasif kompostlaştırma yönteminde havalandırma, yığınların içine doğru pasif bir şekilde
olmaktadır. Bu nedenle yığınlar, küçük ve yüksekliği az olacak şekilde oluşturulmaktadır. Bu
yöntemde, minimum ölçüde emek ve ekipmana ihtiyaç duyulmaktadır. 150 günlük
kompostlaştırma sürelerinde yığınlar, kepçe veya ön yükleyicili traktör ile 2-3 kez alt üst
edilmektedir. Pasif kompostlaştırma yapılan işletmelerde büyükbaş hayvan atıkları ile saman
karıştırılmakta mevsimsel şartlara bağlı olarak yığınların üstü kapatılıp açılmaktadır.
Havalandırma oranı düşük olduğundan bu yöntemde kompostlaştırma işlemi yavaş
gerçekleşir ve koku problemi fazladır.
Gerek dünyada gerekse ülkemizde yaygın olarak uygulanan kompostlaştırma
yöntemlerinden biri olan karıştırmalı yığın kompostlaştırma, ham madde karışımının uzun
yığınlar şeklinde oluşturulup, düzenli aralıklarla karıştırılması ile gerçekleştirilmektedir (Şekil
8).
Şekil 8. Karıştırmalı yığın kompostlaştırma
Karıştırmalı yığın kompostlaştırma yöntemini tercih eden tesislerde, çoğunlukla su
geçirmez bir zemin üzerinde oluşturulan yığınların karıştırılması için özel makinalar
kullanılmaktadır. Türkiye’ de en yaygın kullanılanı, traktörle çekilir tip kompost karıştırma
makinasıdır (Şekil 9). Bu makinalar; yığın içerisindeki poroziteyi arttırmak, işlem homojenliği
için madde dağılımını sağlamak ve büyük maddeleri parçalamak gibi görevleri yerine
getirmektedir. İncelen işletmeler, yerli üretim makina tercih etmişlerdir.
99
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 9. Traktörle çekilir tip kompost karıştırıcı
Karıştırıcının, materyali karıştırma ve çevirme kapasitesi 630 m3/h’ tir. Karıştırıcı
maksimum 2,5 m genişliğinde ve 1,5 m yüksekliğindeki yığınlarda kullanılabilmektedir.
Çalışma hızı 0,1-0,3 km/h’ tir. Karıştırılan materyal 1,5-2 m geriye atılmaktadır. Böylece
yığınlar her karıştırmada makinanın ilerleme yönünün tersine hareket etmektedir. Gerekli
traktör gücü ihtiyacı 75 kW kadardır.
Döner tambur reaktörü ile kompostlaştırmada tambur içindeki maddeler devamlı ya da
aralıklı olarak yavaş bir şekilde döndürülmektedir. Döndürme işlemi, tamburun içindeki
materyalleri karıştırmakta ve tambur boyunca hareket etmesini sağlamaktadır. İncelenen
tesislerde, tamburdan çıkan ürün kompost karıştırıcısı ile olgunluk süresini tamamlamaktadır.
Bu işlemlerin tamamı yaklaşık 20 gün sürmektedir. Tambur kompostlaştırma sürecinde
herhangi bir dış ısı kaynağına ihtiyaç duymamaktadır. Tambur içerisindeki fermantasyon ile
istenilen sıcaklığa ulaşılabilmektedir. Sistemler, tam otomatik ve dokunmatik bir PLC kontrol
paneli tarafından yönetilmektedir. İstenilen sistem değerleri bu bilgisayar panelinden
izlenebilinmektedir. Tambur kapasitesi 18 m3’ tür. Materyaller tambur içerisinde ortalama 3
gün kalmaktadır.
Tünel kompostlaştırma sistemlerinde kompostlaştırılacak materyaller, beton duvarlı
kanallar içinde oluşturulmuş uzun, dar ve yatay yatak içinde kontrol altında tutulmaktadır
(Şekil 10). Kanalın duvarları üzerindeki raylarla idare edilen karıştırıcı, yatakta otomatik olarak
hareket etmektedir. Hammadde kanalın ön ucundan yüklenmekte, kompost diğer uçtan
alınmaktadır. Bu sistemlerde kontrollü havalandırma ve materyali döndürme işlemleri bir
arada yapılmaktadır. Havalandırma boruları yatak tabanına gömülmüş ve üzeri ızgaralar ile
kapatılmıştır. İki döndürme arasında kompost üfleyicilerle havalandırılarak soğutulur.
İşletmeler, bu sistemleri yurt dışından ithal etmiştir.
100
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 10. Tünel kompostlaştırna sistemi
Kule tipi reaktörlerde kompostlaştırma sisteminde, materyalin yukarıdan aşağı doğru
hareket ettiği, dikey olarak konumlandırılmış silolar kullanılmaktadır (Şekil 11). İşletme
yumurta üretimi sonucunda oluşan atıklarını kompostlaştırmaktadır. Kümeslerden çıkan
atıklar tam otomatik sistemle doğrudan reaktöre gelmektedir. Kule reaktörün çapı 5 m,
yüksekliği dıştan 6 m, içten 4,5 m olup, toplam 3 adet kule reaktör vardır. Reaktörlerin her
biri 5 kW gücünde motorlarla çalışmaktadır. Bir gün boyunca karıştırılan materyal daha sonra
beton bir zemin üzerine serilerek 20 gün bekletilmektedir. Su ilavesi yapılmamaktadır.
Reaktör iç sıcaklığı 70 0C’ dir. Sistemde materyallerin dikey olarak yığılması, silonun daha
derin bölgelerinde havalandırmanın yetersiz kalmasına ve materyallerin sıkışmasına neden
olmaktadır.
Şekil 11. Kule tipi reaktörler
Depoda kompostlaştırma yöntemini daha çok mantar kompostu üreten tesisler tercih
etmekle birlikte evsel atıkların işlendiği tesislerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Atıklar,
duvarlar ve çatıdan oluşan bir yapı içinde kompostlaştırılmaktadır. Bu yöntem basınçlı
havalandırma ile deponun tabanından hava verilerek yapılmakta ve materyaller çok seyrek
döndürülmektedir (Şekil 12). İşletmeler diğer yöntemlere oranla ısı ve nem kontrolünün daha
kolay olmasından dolayı bu yöntemi tercih etmişlerdir.
101
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 12. Depoda kompostlaştırma yönteminde havalandırma sistemi
9. İncelemelerde bulunulan tesislerde, gelen atıkların herhangi bir ayırma veya parçalama
işlemine tabi tutulmaksızın hemen işleme alındığı belirlenmiştir. Bu da özellikle karıştırmalı
yığın kompostlaştırma yöntemi ile üretim yapan tesislerde büyük sıkıntılara sebep olmaktadır.
Atık içerisinden taş vb. istenmeyen maddeler çıktığında kompost karıştırma makinası durmak
zorunda kalmaktadır. Kapalı sistemlerde ise en çok karşılaşılan sorun koku problemidir. Tesis
içi havalandırmaya önem verilmediği gözlemlenmiştir.
10. Ziyaret edilen tesislerin %62’ sinde paketleme sistemlerinin, %46’ sında ise peletleme
sistemlerinin olduğu görülmüştür (Şekil 13 ve 14). Tesislerin genel hatları ile üretim aşamaları
Şekil 15’ de verilmiştir.
Şekil 13. Paketleme yapan tesis yüzdeleri
Şekil 14. Peletleme yapan tesis yüzdeleri
102
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
Şekil 15. Kompostlaştırmada işlem akışı
Tartışma ve Sonuç
Türkiye’ de kompost üretimi yapan bazı tesislerin mekanizasyon özellikleri hakkında bilgi
edinilmesi amacıyla hazırlanan bu çalışmada elde edilen başlıca sonuçlar aşağıda
özetlenmiştir. Buna göre;
1. İncelenen tesislerin büyük bir çoğunluğu (%77) kompostu, toprak iyileştiricisi olarak
üretmektedir.
2. Tesislerde işlenen atık türünün %46 ile en fazla büyükbaş hayvan gübresi olduğu
belirlenmiştir.
3. Kompostlaştırma işleminde birincil madde olarak bitkisel atıkları kullanan işletmeler
ikincil madde olarak tavuk gübresi, evsel atıklardan kompostlaştırmada ise budama atıkları
kullanıldığı belirlenmiştir.
4. Kompostlaştırma işleminde C/N oranı, istenilen sınırın üzerinde olursa işlem
yavaşlayacağından dikkat edilmesi gereken en önemli faktörlerdendir. Böyle olmasına rağmen
inceleme yapılan tesislerin sadece %16’ sı bu değeri önemsemektedir. Tesislerin büyük
çoğunluğu tecrübeye bağlı karışım oluşturmaktadırlar.
5. Tesislerin %54’ ü ham maddelerini başka işletmelerden temin etmektedir. Ülkemizdeki
büyükbaş ve kanatlı hayvan potansiyelini göze alacak olursak, atık miktarı hayli fazla olduğu
göze çarpmaktadır. Kompostlaştırma, atıkların faydaya dönüşümünde göze çarpan önemli bir
yöntemdir.
6. Uygun bir kompostlaştırma işlemi yapabilmek için nem ve sıcaklık değerleri istenilen
aralıklarda kalması sağlanmalıdır. İnceleme yapılan işletmelerin %85’ i bu kontrolleri
yapmaktadır. Kompostlaştırma işleminde nem ve sıcaklık değerlerinin kompostlaştırma
süresinde etkili olduğunu işletmeler tarafından bilinmektedir.
103
27. Tarımsal Mekanizasyon Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Samsun
7. Kompostlaştırma süresi; kompostun kullanım amacına, materyal seçimine ve tercih
edilen kompostlaştırma yöntemine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Geç
kompostlaştırma zaman ve maddi kayıplara neden olurken, işlemi erken bitirmek ise
kompostun olgunlaşmamasına, haliyle komposttan maksimum verim alınamamasına sebep
olmaktadır.
8. Ülkemizde pasif kompostlaştırma, karıştırmalı yığın kompostlaştırma ve kapalı
sistemlerde kompostlaştırma yöntemlerinin yaygın olarak tercih edildiği belirlenmiş,
havalandırmalı statik yığın kompostlaştırma yöntemlerinin ise tercih edilmediği göze
çarpmaktadır.
9. Tesislerin çoğunda eleme ve parçalama işlemi yapılmadığından atık içerisinden çıkan
istenmeyen maddeler kompostlaştırma işleminde sorun teşkil etmektedir.
10. Tesislerin %62’si paketleme, %54’ü ise peletleme yapmadan kompostu
değerlendirmektedir.
Kompostlaştırma, özellikle tarımsal işletmelerin atık sorununun etkin bir şekilde
çözülebilmesi için geri dönüşüm yöntemleri içinde önemli paya sahiptir. Kompost üretim ve
uygulama mekanizasyonu ne kadar güçlü ve etkili olursa kazanımda aynı oranda artacaktır.
Ülkemizde kompostlaştırma ile beraber kompost yöntemleri ve makinalarının da hızla geliştiği
ve yaygınlaştığı, sadece kompost makina ve sistemleri üreten yeni işletmeler kurulduğu
gözlemlenmektedir.
Literatür Listesi
Avcıoğlu, A., Türker, U., Atasoy, Z. ve Koçtürk, D. 2011. Tarımsal Kökenli Yenilenebilir Enerjiler
Biyoyakıtlar. Nobel,493, Ankara.
Golueke, C.G. 1977. Biological Reclamation of Solid Wastes. Emmaus, PA: Rodale Press.
Haug, R. T. 1993. The Practical handbook of compost engineering. Boca Raton, FL: Lewis Publishers.
Onursal, E. 2006. Gül işleme atıklarının kompostlaştırılmasında optimum C/N oranlarının belirlenmesi
üzerine bir çalışma. Yüksek lisans tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, 82 s., Isparta.
Öztürk, M. ve Bildik, B. 2005. Hayvan çiftliklerinde kompost üretimi. Çevre ve Orman Bakanlığı, 160 s.,
Ankara.
Pekşen, A., Günay A. 2009. Kültür mantarı yetiştiriciliğinde çay atığı ve buğday sapı karışımından
hazırlanan kompostların kullanımı. Ekoloji 19, 73, 48-54.
Rynk, R. 1992. On farm composting handbook. NRAES-54, Cooperative Extension Service, Northeast
Regional Agricultural Engineering Services, Ithaca NY, USA.
Şekerci, Y. 2008. Karaman ilinde elma ağaçlarına uygulanan kentsel katı atık kompostunun toprak ve
bitkinin bazı özelliklerine etkileri. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, 91 s., Konya.
Tanuğur, I. 2009. Besi tavuğu kümes atıklarının farklı katı malzemeleriyle aerobik kompostlaştırılması.
Yüksek lisans tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, 93 s., İstanbul.
Topkaya, B. 2004. Kompost. Ders notu (basılmamış). Akdeniz Üniversitesi, 17 s., Antalya.
104