EDiTORUN NOTU
Transkript
EDiTORUN NOTU
EDiTORUN NOTU editor@mostar.com. tr Merhaba Tam da ~ubat say1tll1Zl toparlama tela§l ic,;erisindeyken aldlk Ermeni astlh Tiirkiye vatanda§1 gazeteci Hrant Dink'in oldiiriildiigii haberini. Bu cinayet ister istemez bir infial olu§turdu kamuoyunda. Hakikat §U ki, seven sevmeyen herkes iiziildu Dink'in 6lduriilmesine. Ermeni cemaatine yonelik olarak c,;lkard1g1 Turkc,;e/Ermenice Agos gazetesinde yazd1g1 yaztlar her ne kadar tepki c,;ekse de, mutedil bir insandi. Hrant Dink'in bedenini hedef alanlar, ku§kusuz bir plana sahipler. Bu siradan bir tercih degil c,;iinkii. ~unu ac,;1kc,;a soylememiz gerekiyor: Hrant Dink, ic,;imizde bulunmas1 gereken bir sesti. Bu topraklara bir dii§manl1g1 yoktu, bizim bir parc,;amiz olarak konu§uyordu; onu korumay1 becerebilmeliydik. Hrant Dink'e slktlan kur§unun Tiirkiye'ye, onun biiyiik gelecegine slktld1gllli dii§iiniiyoruz. Ve elbette bu cinayeti §iddetle kllliyoruz ... ~ubat saylffilZda Klbns'1 dosya konusu yapuk. Biliyorsunuz bir siiredir TurkiyeAvrupa Birligi ili§kileri c,;erc,;evesinde konu§ulmaya ba§land1 Klbns. Klbns Rum Kesimi'nin AB'ye giri§iyle mesele aruk sadece Birle§mi§ Milletleri ilgilendiren bir mesele olmaktan c,;iku. Dosyamizda tarihi bir c,;erc,;eve ic,;erisinde Klbns meselemizi, bu meselenin kilometre ta§lanru ve geldigi a§amay1 vermeye c,;ah§uk. Ankara'dan arkada§1tll1Z Miicahit Kiic,;ukytlmaz'm degerli katkilanyla §ekillendirdigimiz dosya, hem yaz1 hem de roportajlanyla ufuk ac,;1c1 bir dosya oldu. Yaz1lan okuyanlann, Klbns meselesi konusunda donanacagllli dii§iiniiyoruz. Bu say1tlllzda Ibrahim Karagiil, Saddam'm idamiru; Mehmet Emin Guz, eski Yarg1tay Cumhuriyet Ba§savc1s1 Sabih Kanadoglu'nun Cumhurba§kanlig1 sec,;imiyle ilgili yorumlanru analiz etti. Cemal Aydm, Batmm ruh halini yans1tan c,;ok giizel bir c,;eviriyle dergimize katkida bulundu. Birkac,; say1dir yaztlanna ara veren sevgili Sibel Eraslan, bu say1yla beraber "Kadm Sultanlar" serisine devam edecek. Mustafa Armagan ise, tersinden sorular sormaya devam ediyor. Gene,; yazarlanmiz ~amil Potur, Pmar Zengin, <;;:igdem Can da hevesleri ve baki§lanyla dergimize canltllk kauyorlar. Sevgili okuyucular1tll1Z. Sizlere hem diizey hem tasanm ac,;1smdan Turkiye'nin en iyi dergilerinden birini sunuyoruz her ay. Bir anlamda her ay size, seksen sayfalik kiymetli bir mektup g6nderiyoruz. E§inize dostunuza gosterebileceginiz, ahc1slill c,;ogaltabileceginiz bir mektup bu. Dergiyi <;;!karma ve onu kaliteli tutma konusundaki 1sranmiza sizin de kattlmaruz1, Mostar'1 yaygirtla§tirmaruzi istiyoruz. Mostar Dergisi'nin bir sahibi de siz degerli okuyucularsllliz <;;iinkii ... Mart saylffilZda bulu§mak dilegiyle. Ho§c,;akalm ... ismail KOSE • • ABD-INGILTERE-RUSYA • GIRDABINDA KIBRIS GENELDE AKDENiZ HAVZASI, OZELDE KIBRIS ADAS! UZERiNDEKi <';IKAR <';ATI~MALARININ VE GUvENLiK KAYGILARININ FOTOGRAFI <;EKiLMEK iSTENiRSE, D<; BUYUK AKTORDEN Hi<;BiRiNiN, ADANIN TEK BiR DEVLET TARAFINDAN YONETiLMESiNE TARAFTAR OLMAYACAGI GORULUR ilindigi gibi di.inya politikasmdaki degi;;imler, hele ki <;,:ikarlan yogunla;;1yor ya da <;;at1;;1yorsa, <;;ogunlukla bi.iylik aktorlere bagunlt olarak geli;;ir ve ;;ekillenir. Stratejistler tarafmdan Dogu Akdeniz'de ylizen bir sava;; gemisi olarak tammlanan Ktbns adasllllll havzas1, bu havzaya koffi§u bolgelerle beraber goz oni.inde bulunduruldugunda ancak anla;;tlabilir. Adamn, bi.iylik gli<;,:lerin stratejik planlanndaki konumunu belirleyen 'sava;; gemisi' tammlamas1, bu stratejilerin <;;at1;;mas1 kadar uyumunu da belirtmektedir. Bu tammlama, uluslararas1 ili;;kilerde realist perspektiften resim <;;izmemizi kolayla;;tmnaktadtr. Bunun i<;;in once ;;u sorulan cevaplamalty1z: Sava;; gemisi nerede durrnakta, bulundugu cografyadan hangi bolgeleri etkilemekte veya tehdit etmekte? Gi.iney Anadolu, Glineybat1 Asya ve Kuzey Afrika bolgelerine kom;;u Dogu Akdeniz havzasma zengin enetji kaynaklanna sahip B ~ .~$UBAT'07 ... Kbrfez Bolgesi ile Kafkasya ve hinterland1 eklendiginde ortaya <;:tkan cografi tablo, adanm jeostratejik gli<;; dagtllffil ve jeoekonomik kaynak payla;;1mmda bulundugu yere i;;aret etmektedir. Cografya, bir bolgenin kaderini §ekillendiren en onemli etkenlerden biridir. Soguk Sava;; dbneminde ozellikle ingiltere'nin, Ortadogu'ya yonelik politikalan ve iki super gliclin bolgeye mi.idahil olma istekleri, zaman zaman Ktbns i.izerinden ger<;;ekle;;mi§tir. ikinci Di.inya Sava;;1 sonrasmda artan dekolonizasyon hareketlerine paralel olarak Rum ve Yunanltlar, ada i<;;in self-determinasyon talebinde bulunmu;;lardt. ingiltere'nin, Silvey§ Kanalt'na ve Ortadogu'ya yonelik siyasi angajmanlan i<;;in askeri i.is durumunda olan ada, vazge<;;ilmez onemdeydi. Soguk Sava1{m ba§ladtgi yillarda ingiltere i<;;in diger 6nemli korku, adada ni.ifusun i;ogunlugunu olu;;turan Rumlann, Rusya ile olan yakm dini baglar dolay1s1yla Ruslara adada askeri i.is vermeleriydi. Zamarun ingiltere Di§i§leri Bakanlan Ernest Bevin ve Anthony Eden'in, Rumlann self-determinasyon taleplerinin Enosis anlamma geldigini belirtmeleri ve bu talepleri reddetmeleri, ingiltere'nin, etkileri bugi.ine yans1yan Dogu Akdeniz stratejisi hakkmda ipuc;;lan vermektedir. ingiltere'nin korkusu, Yunan/Rum-Rus Ortodoks din karde§liginin siyasi platformda olast bir ittifaka doni.i§mesi ve sonucunda Rusya'nm, Afro-Avrasya ana kitas1run birle§tigi Dogu Akdeniz'de i.is kazanarak ingiliz c;;ikarlanna darbe vurmas1chr. Bu gibi nedenlerle adanm sadece Rum egemenligine girmesine kar§l olan ingiltere, 1955'te Ankara'run soruna mi.idahil olmasma kar§l c;;lkmaffil§, Ti.irk-Yunan-ingiliz diplomatlannm kat1ld1g1 mi.izakereler sonucu self-determinasyon karan, siyasal olarak e§it kabul edilen iki topluma biraktlffil§tlf. 1963'te ba§layan Kanl1 Noel ile fiilen ylkilan 1960 Kibns Cumhuriyeti'ni yeniden tesis etmek ic;;in adaya mi.idahale etmek isteyen Ankara, Soguk Sava§ §artlan ic;;inde bi.iyi.ik gi.ic;;lerin stratejilerine uygun hareket etmek zorunda kalilll§ti. ingiltere'nin di.inya politikalannda giderek zaytllayan konumunu gi.ic;;lendirmek ic;;in sec;;tigi en onemli iki strateji, ABD ile yakinla§mak ve Avrupa bi.iti.inle§me si.irecine dahil olmaktrr. Dogu Akdeniz'deki c;;ikarlanni, 1956 Suvey§ Krizi'nden sonra ABD c;;1karlanyla 6rti.i§ti.irmek zorunda oldugunu anlayan Londra, Avrupa ic;;inde ABD'nin kolu vazifesi- bolgenin Avrupa ac;;ISmdan onemini ortaya koymu§tur. Soguk Sava§ sonras1 donemde onem kazanan enetji gi.ivenligi ve ekonomik kaynaklann dunya pazarlanna gi.ivenli §ekilde ula§tmlmas1 gibi konular, adarun konumunun yeniden yorumlanmas1na yol a<;;ffil§tlf. Klbns'm Kafkaslar, Orta Asya ve Ortadogu petrol ve dogal gaz gibi enerji kaynaklarmm dunya pazarlanna en ucuz ve kisa yoldan nakliyesinde soz konusu bolgelerin kap1S1 durumunda olmas1, Soguk Sava§ sonras1 dOnemde ABD'nin adaya olan ilgisini artlfffil§tlr. Lobilerin ABD di§ politikasmdaki etkiriligi yadsmamaz bir gerc;;ektir. Bu nedertle ABD'nin bolge politikalan, ic;;te ve d!§ta agrrhk sahibi lobilerden oldukc;;a etkilenmektedir. Diger taraftan ABD'nin kUresel stratejik c;;ikarlanntn hayatiyet kazand1gi gucu, bu c;;ikarlarla 6rti.i§ti.igi.i · oranda etkisini gostermektedir. ABD'deki gi.ic;;lu Yunan lobisi, ABD'nin adaya yonelik politikalarmda belirgin bir rol oynaffil§tlf: Ornegin 1974 Ban§ Harekat1 sonrasmda Yunan lobisi, Washington'un Ti.irkiye'ye silah ambargosu uygulamas1 ic;;in harekete gec;;mi§ ve bunda ba§artl1 olmu§tur. ABD, Rusya'nm dunya enerji piyasasmdaki etkisini azaltmak ve kirmak, gerek Kafkasya gerekse Orta Asya i.izerindeki gi.ici.ini.i smrrlamak, iran'1 c;;evrelemek ic;;in, Kafkaslar ve Orta Asya dogal gaz ve petrollerinin Guney Anadolu'ya boru hatlanyla baglanmasm1 desteklemi§tir. ABD'nin bolgedeki c;;1karlan ile Turkiye'nin c;;lkarlan zaman ic;;inde 6rti.i§mi.i§ ve uzun zaman suriincemede kalan Baku-Ceyhan petrol boru hatti projesi boylelikle hayata gec;;mistir. R::ikfi-1.Pvh::in hnni h<itt1- manda odasmda yer almanu yolunu ac;;u. Bu nedenle, 24 N: san 2004'te yapilan referandur sonrasmda, Ye§il Hat KKTC/A smm oldugu kadar ABDIAB s nm olarak da gorlildi.i. nm, ABD'den yeterli destek bulamay1p si.irlincemede kalmas1nm nedenlerinden biri de, hattm Ermenistan'1 bypass etmi§ olmasmm ABD'deki Ermeni lobisinde rahats1zhk uyand1rmas1d1r. SonU<;ta baz1 uluslararas1 geli§meler, ABD'yi bolgede yeni arayi§lara si.irlikledi: Rusya'nm giderek di.inya enetji piyasalannda ag1rhg1m hissettirmeye ba§lamas1; Gi.iney Klbns Rum Yonetimi'nin ti.im ada ad1na AB'ye tam i.iye olmasmm kesinle§mesi; 11 Eyli.il saldmlan; Ortadogu ban§ si.irecindeki yava§hk ve Saddam Hi.iseyin'i yonetimden indirmek ic;;in ABD' nin Irak'1 i§gal etmesi. Klbns bu noktada, onemli jeostratejik konumu ile uluslararas1 gi.indeme oturdu. 2002'de, ABD destekli Birle§mi§ Milletler plam gi.indeme geldi. BM Genel Sekreteri Kofi Annan'm ad1yla amlan plan, bir anlamda Soguk Sa... ·'.i •lit va§'m yaptlmam1§ antla§mas1ydi. Bilindigi gibi Soguk Sava§'m sona erdigi ilan edildikten sonra herhangi bir antla§ma imzalanmam1§, ortaya c;;1kan sorunlar ate§keslerle sogutulma yoluna gidilmi§ti. Bu anlamda Soguk Sava§ sonras1 donemin ilk antla§mas1, Annan Plam yoluyla Klbns'ta yap1lacaku. BM temelinde c;;ozi.ime kavu§turulmas1 di.i§i.ini.ilen sorunun gelecegi AB'ye endeksleniyordu. Annan Plam'nm ortaya kondugu konjonkti.ir goz oni.ine almdigmda, plan adada inisiyatifin ve soz hakkmm sadece Avrupa Birligi'ne gec;;mesine ABD'nin verdigi tepkidir. Plan, bir bakima adada inisiyatifin bir k1smm1 BM i.izerinden ABD'ye transfer etme c;;abas1d1r. Plan, aym zamanda ABD'ye, Ortadogu'nun kap1s1 ve enetji kaynaklarmm dag1ummda stratejik konuma sahip bu 'sava§ gemisinin' ku- Peki, Rusya bu resimde nerec duruyor? Rusya ile GKRY arasu daki ki.ilti.irel baglann her an E yasi platforma ta§mabildigi ' su·atejik zaman arahklannda c taya c;;ikan hemen her karar aln si.irecinde Rusya'nm GKRY'n yanmda yer aldig1 gorlilmi.i§ti. Rusya, Annan Plam referandun sunulmadan once, BM Gi.ivenl Konseyi'nde planm uygulama nm Konsey'in gi.ivencesinde < mas1yla ilgili karar tasans: Rumlann istegi dogrultusun veto etmi§tir. Burada haurlann Sl gereken Cinemli bir nokta < hem ingiltere ve ABD hem Rusya'nm veto hakkma sal BM Gi.ivenlik Konseyi dai i.iyesi i.ilkeler oldugudur. Buglin ingiltere, ABD'nin Av pa ic;;indeki kolu gibi hare etmekte ve adada artan Avn etkisinden rahats1zhk duym tadir. Bolge i.izerindeki stratt -------illllllill-----------------·~-·---·------ r,;1karlanm diger Avrupa ulkeleri ile payla§mak zorunda kalmaktansa, r,;1karlannm daha r,;ok 6rtli§tligu Turkiye ve ABD ile i§birligine gitmektedir. Guney Kibnsh Rumlar ise AB'ye Yunanistan uzerinden, BM'ye Rusya uzerinden yakla§maktad1rlar. ingiltere bolgeye, adada bulunan iki asked ussunu (Dikelya ve Aktoria) koruma penceresinden bakmaktadir. Rusya, dinl/kulturel ar,;idan yakm oldugu Rumlann yanmda yer alarak bolgeye mudahil olmanm yollanm aramaktad1r. ABD'nin pozisyonu, belki de ir,;lerinde en kan§1k olamd1r. Bolgedeki kuresel r,;1karlanyla zaman zaman r,;at1§an Yunan/Rum r,;1karlanm koruyan ABD ir,;indeki gur,;lU Yunan lobisinin sistemdeki nisp! agirhg1na gore soylem geli§tiren Washington, BM gibi kuresel arar,;lan yoluyla da bolgede etkinligini art1rma r,;abasmdad1r. Genelde Akdeniz havzas1, ozelde Klbns Adas1 uzerindeki r,;ikar r,;at1§malannm ve guvenlik kaygtlannm fotograf1 r,;ekilmek istenirse, ur,; buytik akterden hir,;birinin, adanm tek bir devlet tarafmdan yonetilmesine taraftar olmayacagi gbrultir. Taksim, bir anlamda tercih edilebilir bir durumdur. <;unkli tek elden yonetilen Klbns'm herhangi bir devlet tarafmdan kontrol edilebilmesi -ki bu Soguk Sava§ ytllannda ABD ve SSCB arasmda Kibns uzerinde med-cezire neden olmu§tur- ihtimali oldukr,;a fazladir. Bu nedenlerle, adadaki mevcut bolunmli§lligun korunmas1 §U anda buytik aktorlerin i§ine