Kiraz ve vişne 0 Giriş 1 Kapsam 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya
Transkript
Kiraz ve vişne 0 Giriş 1 Kapsam 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya
ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon Kiraz ve vişne 0 Giriş Bu standard; kiraz ve vişnenin tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 1 Kapsam Bu standard tüketiciye taze olarak arz edilen kiraz ve vişneleri kapsar, işlenmiş ürünleri kapsamaz. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. TS No TS ISO 874 TS 5356 3 3.1 Türkçe Adı Yaş meyve ve sebzeler - Numune alma Kiraz ve vişne - Soğuk depolama ve taşıma kuralları İngilizce Adı Fresh fruits and vegetables - Sampling Sweet cherries and sour cherries - Guide to cold storage and refrigerated transport Tarifler Kiraz Prunus avium L. türüne giren kültür ağaçlarının taze meyveleri. 3.2 Vişne Prunus cerasus L. türüne giren kültür ağaçlarının taze meyveleri. 3.3 Yabancı madde Kiraz ve vişne üzerinde bulunan kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi kendinden başka gözle görülebilir her türlü madde. 4 Sınıflandırma ve özellikler 4.1 Sınıflandırma Kiraz ve vişneler, botanik yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ayrılır. 4.1.1 Çeşitler 4.1.1.1 Kiraz çeşitleri Başlıca kiraz çeşitleri; Bella Di Pistoia Bela di Pistol), Berryessa (Berissa), Beyaz kiraz (Starks Gold), Beyaz Ömeroğlu, Bigarreau Goucher (Bigarö Goçer), Bigarreau Napoleon (Bigarö Napolyon), Bing (Bing), Dalbastı, Durona Di Cesena (Durona Di Kesena), Early Burlat (Örli Burlat), Edirne, Hacıömer Karası, Karabodur, Kara gevrek, Lambert (Lembırt), Larian (Loryan), Mertan Bigarreau (Mertan Bigarö), 1 ICS 67.080.10 dır. TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon Mertan Premier (Mertan Premier), Merton Late (Merton Leyt), Merton Marvel (Merton Marvel), Napolyon, Noble (Nobel), Noir De Guben (Nor dö Goben), Siyah Ömeroğlu, Starking Hardy Giant (Starking Hardi Jiyant), Stella (Stella), Turfanda, Van, Vista (Visto) Diğer çeşitler kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir. 4.1.1.2 Vişne çeşitleri Başlıca vişne çeşitleri; Kütahya, Montmorency dir. Diğer çeşitler kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir. 4.1.2 Sınıflar Kiraz ve vişneler kalite özelliklerine göre; Ekstra, Sınıf I, Sınıf II olmak üzere üç sınıfa ayrılır. 4.2 Özellikler 4.2.1 Genel özellikler Kiraz ve vişneler/vişnelerde; Bütün olmalı, Sağlam olmalı, Temiz olmalı (gözle görülebilir yabancı madde ihtiva etmemeli), Taze görünüşlü olmalı, Çeşide özgü renkte ve şekilde olmalı, Meyve eti sıkı olmalı (çeşit özelliğine göre), Sapları düşmemiş (derisi hasar görmemiş olması kaydıyla hasat sırasında sapından kopan çeşitler hariç) olmalı, Böcek ve böcek hasarları bulunmamalı, Hastalık ve hastalık zararı bulunmamalı, Yabancı tat ve/veya koku bulunmamalı, Anormal dış nem (dış yüzeyde ıslaklık) ihtiva etmemeli dir. Kiraz ve vişneler gelişmesini tamamlamış ve olgunluk özelliklerini göstermelidir. Kiraz ve vişnelerin gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır: - Elle toplamaya, ambalajlamaya ve taşınmaya dayanıklı olmalı, - Gideceği yere ulaştığında tatmin edici durum göstermeli dir. 4.2.2 Çeşit özellikleri Kiraz ve vişneler aşağıda verilen çeşit özelliklerinde olmalıdır. Not - Kiraz ve vişnelerde verilen meyve kütlesi değerleri ortalama değerler olarak bilgi amaçlı verilmiştir, çeşit özelliği olarak aranmaz. 2 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon 4.2.2.1 Kiraz çeşitleri Kiraz çeşitleri aşağıda verilen özelliklerde olmalıdır. 4.2.2.1.1 Bella Di Pistoia Meyvesi yuvarlakça, iri, meyve kütlesi ortalama 6,10 g, parlak sarı zemin üzeri pembemsi kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.2 Berryessa Meyvesi kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,90 g, parlak siyaha yakın kırmızı renkli, orta sert, sulu, orta lifli bir çeşittir. 4.2.2.1.3 Beyaz kiraz (Starks Gold) Meyvesi yuvarlak, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 3,40 g, sarı renkli, sert bir çeşittir. 4.2.2.1.4 Beyaz Ömeroğlu Meyvesi yuvarlakça-kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 5,40 g, sarı zemin üzeri pembemsi kırmızı renkli, sert bir çeşittir. 4.2.2.1.5 Bigarreau Goucher Meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,25 g, hemen hemen siyaha yakın, oldukça koyu kırmızı renkli, sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.6 Bigarreau Napoleon Meyvesi kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,30 g, donuk sarı zemin kırmızımsı renkte, sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.7 Bing Meyvesi kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,30 g, orta parlak, şarabi koyu kırmızı renkli, sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.8 Dalbastı Meyvesi geniş kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 8,20 g, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.9 Durona Di Cesena Meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,20 g, parlak koyu kırmızı renkte, sert, sulu, ince yapılı bir çeşittir. 4.2.2.1.10 Early Burlat Meyvesi yuvarlak yassı, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 6,40 g, parlak koyu kırmızı renkte, sert, çok sulu, ince yapılı bir çeşittir. 4.2.2.1.11 Edirne Meyvesi yuvarlak, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 3,30 g, kahverengimsi - şarabi renkte, orta sert ve az lifli bir çeşittir. 4.2.2.1.12 Hacıömer Karası Meyvesi yuvarlak, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 3,40 g, açık kırmızı renkli, çok sert bir çeşittir. 4.2.2.1.13 Karabodur Meyvesi genişçe kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,50 g, parlak sarı zemin üzeri kırmızımsı pembe renkli, sert, sulu, az lifli bir çeşittir. 4.2.2.1.14 Kara gevrek Meyvesi fıçı şekilli - hafif konik, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,80 g, koyu morumsu- kırmızı renkli, sert, gevrek, çok sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.15 Lambert Meyvesi kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,60 g, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek bir çeşittir. 3 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon 4.2.2.1.16 Larian Meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,70 g, parlak koyu kırmızı renkte, orta sert, orta sulu, ince yapılı bir çeşittir. 4.2.2.1.17 Mertan Bigarreau Meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 7,00 g, parlak koyu kırmızı kahve renkli, sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.18 Mertan Premier Meyvesi kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 5,30 g, koyu kırmızı-mor renkli, orta sert, sulu, ince yapılı bir çeşittir. 4.2.2.1.19 Merton Late Meyvesi yuvarlakça, iri, meyve kütlesi ortalama 5,80 g, donuk sarı zemin üzeri parlak pembemsi-kırmızı renkli, sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.20 Merton Marvel Meyvesi yuvarlakça-kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,25 g, koyu kırmızı - morumsu renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.21 Napolyon Meyvesi geniş kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 8 g ila 18 g, dışı parlak koyu kırmızı renkli, içi kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.22 Noble Meyvesi kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,40 g, koyu morumsu ve hemen hemen siyaha yakın renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.23 Noir De Guben Meyvesi yuvarlak şekilli, iri, meyve kütlesi ortalama 5,70 g, koyu kırmızıya çalan kahve rengi hemen hemen siyah renkli, sert-çok sert, gevrek bir çeşittir. 4.2.2.1.24 Siyah Ömeroğlu Meyvesi yuvarlak, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 3,15 g, kırmızı renkli, çok sert bir çeşittir. 4.2.2.1.25 Starking Hardy Giant Meyvesi kalp şekline yakın, iri, meyve kütlesi ortalama 5,60 g, parlak koyu kırmızı renkte, sert, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.26 Stella Meyvesi fıçı şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,30 g, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek bir çeşittir. 4.2.2.1.27 Turfanda Meyvesi kalp şeklinde, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 3,80 g, morumsu - şarabi renkte, orta sert, orta sulu, lifli bir çeşittir. 4.2.2.1.28 Van Meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, çok iri, meyve kütlesi ortalama 7,80 g, çok parlak kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu bir çeşittir. 4.2.2.1.29 Vista Meyvesi geniş kalp şeklinde, iri, meyve kütlesi ortalama 6,30 g, parlak koyu kırmızı renkte, sert, sulu ince yapılı bir çeşittir. 4.2.2.2 Vişne çeşitleri Vişne çeşitleri aşağıda verilen özelliklerde olmalıdır. 4.2.2.2.1 Kütahya Meyvesi yuvarlak, çok iri, meyve kütlesi ortalama 6,80 g, koyu morumsu-şarabi renkte, çok sert, çok sulu, az lifli bir çeşittir. 4 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon 4.2.2.2.2 Montmorency Meyvesi yuvarlakça, orta irilikte, meyve kütlesi ortalama 4,60 g, kırmızı renkli, orta sert, sulu bir çeşittir. 4.2.3 Sınıf özellikleri 4.2.3.1 Ekstra Bu sınıfa üstün nitelikteki kiraz ve vişneler girer. Bunlar iyi gelişmiş olmalı ve çeşide özgü özelliklere ve renge sahip bulunmalıdır. Nitelik bakımından ürünün genel görünüşünü ve ambalaj içindeki sunumunu etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kabuk kusurları bulunabilir. 4.2.3.2 Sınıf I Bu sınıfa iyi nitelikteki kiraz ve vişneler girer. Bunlar çeşidinin ve ticari tipinin tipik özelliklerini göstermelidir. Bunlarda ürünün genel görünüm, kalite ve ambalaj içinde sunumunu etkilememek şartıyla; Hafif şekil, Hafif renk kusurları bulunabilir. Kusurlar meyve etini etkilememelidir. Bu sınıfa giren kiraz ve vişnelerde; yanık, yarık-çatlak, çürük-ezik, dolu hasarı bulunmamalıdır. 4.2.3.3 Sınıf II Bu sınıfa daha üst sınıflara girmeyen fakat genel özellikleri taşıyan kiraz ve vişneler girer. Bunlar şekil, gelişme, renk ve kabuk bakımından kalite ve ambalaj içinde sunumunu etkilememek şartıyla; Şekil ve renk (Çeşide özgü özellikleri korumak şartıyla), Küçük, iyileşmiş yara izleri (ürünün genel görünüşünü ve kalitesini etkilemeyecek) kusurları bulunabilir. 4.2.4 Boy özellikleri Kiraz ve vişnelerde boy, en geniş ekvatoral çapa (mm) göre belirlenir. Kiraz ve vişneler için en küçük çap; Ekstra sınıfta 18 mm’den, Sınıf I ve Sınıf II’de ise 17 mm’den küçük olamaz. 4.3 Boyut ve toleranslar 4.3.1 Sınıf toleransları Her ambalajda sınıfının özelliklerine uymayan meyveler için müsaade edilebilecek tolerans değerleri aşağıda verilmiştir. 4.3.1.1 Ekstra Bu sınıfa Sınıf I’e giren kiraz ve vişnelerden, Sınıf I’in toleransı hariç, kütlece veya sayıca % 5’e kadar tolerans tanınır. Aşırı olgun meyveler toleransa giremez. Yalnız bu % 5’den en çok % 2’si çatlak veya kurt yenikli meyveler olabilir. 4.3.1.2 Sınıf I Bu sınıfa Sınıf II’ye giren kiraz ve vişnelerden, Sınıf II’nin toleransı hariç, kütlece veya sayıca % 10’a kadar tolerans tanınır. Gözle gösterilebilir derecede çürüklük ve aşırı olgunluk gösteren meyveler toleransa giremez. Yalnız bu %10’dan % 4’ü çatlak veya kurt yenikli meyveler olabilir. 4.3.1.3 Sınıf II Bu sınıfa bütün sınıflara girmeyen fakat tüketime elverişli olan kiraz ve vişnelerden kütlece veya sayıca % 10’a kadar bulunabilir (Çürüme, kötüleşme, yara, bere ile tüketime uygunsuz haldeki ürünler hariç). Bu tolerans içinde; gözle gösterilebilir derecede çürüklük, aşırı olgunluk gösteren ve kurt yenikli meyveler toplamı % 4’den daha fazla ve bununla beraber aşırı olgunluk gösteren meyveler % 2’den daha fazla olmamalıdır. 5 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon 4.3.2 Boy toleransları Ekstra sınıfta 17 mm’den, Sınıf I ve Sınıf II’de ise 15 mm’den küçük olmamak kaydıyla her sınıfta belirtilen en küçük çaptan aşağı boyda olanlara kütlece veya sayıca %10 oranına kadar tolerans tanınır. 4.4 Özellik, muayene madde numaraları Bu standardda verilen özellikler ile bunların, muayene madde numaraları Çizelge 1'de verilmiştir. Çizelge 1 – Özellik, muayene madde numaraları Özellikler Genel özellikler Çeşit özellikleri Sınıf özellikleri Boy özellikleri Boyut ve toleranslar Ambalajlama İşaretleme 5 Özellik madde no 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.3 6.2 6.3 Muayene madde no 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.2 5.2.1 5.2.1 Numune alma ve muayeneler 5.1 Numune alma Numune partiden alınır. Çeşidi, sınıfı ve ambalajı aynı olan ve bir seferde muayeneye sunulan kiraz ve vişneler bir parti sayılır. Kiraz ve vişne numunesi TS ISO 874’e göre alınır. Alınan temsili numunelerin ambalajlama, muhafaza ve lāboratuvara gönderilmesi TS ISO 874’e göre yapılmalıdır. 5.2 Muayeneler 5.2.1 Ambalaj ve ambalaj malzemesinin muayenesi Ambalaj ve ambalaj malzemesinin muayenesi gözle, elle incelenerek, gerekirse ölçülerek yapılır. Sonucun Madde 6'ya uygun olup olmadığına bakılır. 5.2.2 Kiraz ve vişnenin muayenesi Kiraz ve vişnenin muayenesi gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, ölçülerek yapılır ve sonucun Madde 4.2.1, Madde 4.2.2, Madde 4.2.3 ve Madde 4.2.4’e uygun olup olmadığına bakılır. 5.3 Değerlendirme Muayene sonuçlarının her biri standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 5.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır; Firmanın adı ve adresi, Muayenenin yapıldığı yerin adı, Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri, Numunenin alındığı tarih ile muayene tarihi, Numunenin tanıtılması, Muayenelerde uygulanan standardların numaraları, Sonuçların değerlendirilmesi, Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen fakat muayenelerde yer almış olan işlemler, Standarda uygun olup olmadığı, Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 6 Piyasaya arz Kiraz ve vişneler piyasaya aşağıdaki şekilde ambalajlı olarak arz edilir. Kiraz ve vişneler saplı ve sapsız olarak sunulabilir. 6 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon 6.1 Birörneklik Bir ambalaj içerisindeki kiraz ve vişneler çeşit, orijin, kalite ve sunum (saplı veya sapsız) bakımından birörnek olmalıdır. Kiraz ve vişneler boy bakımından da olabildiğince birörnek olmalıdır. Ekstra sınıftaki meyveler renk ve olgunluk bakımından da bir örnek olmalıdır. Her ambalajda görünen kiraz ve vişneler o ambalajdaki tüm meyveleri temsil etmelidir. 6.2 Ambalajlama Ambalajlar taşıma sırasında meyvelerin korunmasını sağlayacak, mevzuatına uygun ahşap, mukavva, plâstik vb. malzemelerden yapılmış olmalıdır. Ambalaj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün harici ve dahîlî zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Kiraz ve vişne dolu ambalajlar ürünü tam olarak muhafaza edecek şekilde tasarımlanmalıdır. Ambalajların yapımında kullanılan her çeşit malzeme ile içlerine konulacak kağıt ve benzeri madde insan sağlığına zararsız, yeni, temiz, kuru ve kokusuz olmalıdır. Ambalajlamada kullanılan kâğıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi zehirli veya insan sağlığına zararlı olmayan mürekkeple ve tutkalla yapılmalıdır. Basılı kağıt kullanıldığında yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürüne değmemesine dikkat edilmelidir. Meyve yüzeyine etiket uygulandığında, etiket çıkarıldığında meyve yüzeyinde iz, leke ve kabuk zararı oluşturmamalıdır. Ambalajların içersinde yaprak, kabuk, sap, taş, toprak ve benzeri hiçbir yabancı madde bulunmamalıdır. 6.3 İşaretleme Kiraz ve vişne ambalajları üzerine en az aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılır veya basılır. Ambalajın ağzı açıldığında tekrar kapatılmayacak veya tekrar kapatıldığında kapatıldığı belli olacak şekilde kapatılmalıdır. Firmanın ticari unvanı veya kısa adı, varsa tescilli markası, Bu standardın işaret ve numarası ( TS 793 şeklinde), Malın adı (Kiraz ve vişne), Türü (isteğe bağlı) Çeşidi (isteğe bağlı), Sınıfı, Boyu (isteğe bağlı), Menşei ülke, Üretim bölgesi veya yerel ismi (isteğe bağlı), Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, Net kütlesi (en az g veya kg olarak), Büyük ambalajlardaki küçük tüketici ambalajların sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı). Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe’nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. Tüketici ambalajları bu maddedeki hükümlere tabi değildir. Ancak, tüketici ambalajlarının konulduğu, taşıma amaçlı ambalajlar üzerinde işaretlemeye ilişkin bilgiler muhakkak surette yazılmalı veya basılmalıdır. 6.4 Muhafaza ve taşıma Kiraz 0 0C ilâ -1 0C sıcaklıkta, % 90 ilâ % 95 bağıl nemde 2 ila 4 hafta, vişne 0 0C ilâ -1 0C sıcaklıkta, % 90 ilâ % 95 bağıl nemde 2 ila 3 hafta süre ile muhafaza edilebilir. Kirazların 0° C 'un altındaki sıcaklıklarda dayanma süresi artmakta fakat tat ve lezzet bozulmaktadır. İçinde kiraz ve vişne bulunan ambalajlar gölgede tutulmalı çiğ, yağmur ve güneş altında veya dondurucu soğuklarda bırakılmamalı ve bu şartlarda yüklenip boşaltılmamalıdır. İçinde kiraz ve vişne bulunan ambalajların gemilere vinçle yükleme boşaltma işlerinde paletler kullanılmalıdır. Kiraz ve vişneler, işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda fena koku yayan veya bunları kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır. İçlerinde kiraz ve vişne bulunan ambalajlar yağmur, kar, güneş ve rüzgar altında tutulmamalı; bu koşullarda taşıtlara yükletilip boşaltılmamalıdır. Kiraz ve vişneler, taşıtlara yükletilinceye kadar iyi havalandırılmış gölge yerlerde bekletilmelidir. 7 ICS 67.080.10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 793/Revizyon Kiraz ve vişne taşıyan araba, kamyon vb. araçlar açıkta fazla bekletilmemeli, gölge bir yerde tutulmalıdır. Kiraz ve vişnelerin depolama ve taşınması TS 5356’ya göre yapılmalıdır. 7 Çeşitli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği kiraz ve vişneler için istenildiğinde standarda uygunluk belgesi vermeye veya göstermeye mecburdur. Bu beyannamede satış konusu olan kiraz ve vişnelerin; Madde 4'deki özelliklere uygun olduğunun, Madde 5'deki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. 8