Dünyada ve Türkiye`de Yüksekö¤retimde Psikolojik Taciz (Mobing

Dünyada ve Türkiye`de Yüksekö¤retimde Psikolojik Taciz (Mobing

Derleme / Literature Review
www.yuksekogretim.org
Dünyada ve Türkiye’de Yüksekö¤retimde
Psikolojik Taciz (Mobing) ve Yasal Mevzuat*
Psychological abuse (mobbing) in higher education and legal measures in the world and in Turkey
Burcu Erdemir
Ortado¤u Teknik Üniversitesi E¤itim Bilimleri Bölümü, E¤itim Yönetimi ve Planlamas› Program›, Ankara
Özet
Abstract
Her fleyin çok h›zla de¤iflti¤i günümüz dünyas›, e¤itim örgütleri de dahil
olmak üzere kurumlar› ve bu kurumlarda çal›flan bireyleri, devaml›l›klar›n› sürdürebilmek ad›na, bir mücadelenin içine sokmakta ve bu h›zl› çark›n birer parças› haline getirmektedir. Ancak bu durumun süreklili¤i, iflveren ve çal›flan veya çal›flan ve ifl arkadafllar› aras›nda bafl edilmesi hiç de
kolay olmayan baz› anlaflmazl›klar yaratmakta, hatta ma¤dur kiflinin psikolojisini ve beden sa¤l›¤›n› bozma noktas›na gelmektedir. Bahsi geçen
durum uluslararas› alan yaz›nda “mobbing”, “bullying” olarak geçerken,
Türkçede “iflyerinde psikolojik taciz” ya da “y›ld›rkaç›r” olarak yer bulmaktad›r. Bireysel zararlar›n›n yan›nda yüksek ö¤retim kurumlar›na da
maddi kay›plar ve insan kaynaklar› kay›plar› yaflat›rken, kurumun etkilili¤ine ve itibar›na da ciddi flekilde sekte vurmaktad›r. Bu çal›flman›n amac›,
hem dünyada hem de Türkiye’de çok yayg›n bir flekilde karfl›lafl›lan mobing sorununun yasal boyuttaki çözüm yollar›n› ortaya koymak, yüksek
e¤itim örgütlerinden örneklerle konunun vard›¤› noktay› saptamak ve
Türkiye’nin sorunla bafl etmede dünyan›n neresinde oldu¤unu tespit ederek önerilerde bulunmakt›r.
Today’s world, where everything changes rapidly every day, pushes the
individuals and the institutions, including the educational organisations,
into a struggle in which they have to survive and be a part of. However,
the continuity of this situation causes some disagreements among the
employers and the employees or among colleagues which are difficult to
cope with, and it may even come to a point where the psychological and
the physical health of the victim are affected negatively. This phenomenon
is known as “mobbing” or “bullying” in the international literature and as
“psychological abuse at work place” or “daunting someone and causing
him to run away” in the national literature. It does not only cause individual loses and financial and human resources loses to higher education
organisations, but also deals a serious blow to the effectiveness and reputation of an organization. The aim of this study is to put forth the legal
solutions of the prevalent problem of mobbing, to identify the point at
which it has reached by giving examples from higher education organisations and to make suggestions by looking at the position of Turkey within the world in terms of coping with this phenomenon.
Anahtar sözcükler: Mobing, okul örgütü, yasal mevzuat, yüksek ö¤retimde
psikolojik taciz.
Key words: Legal measures, mobbing, psychological abuse in higher education, school organisation.
Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Ö¤retimde
“iflyerinde psikolojik taciz” ya da “y›ld›rkaç›r”, (T›naz, 2006)
veya Türk Dil Kurumu’nun çevirisiyle “bezdiri” (2012) olarak
kullan›lmaktad›r. Bu de¤iflik ifadelerin yan›nda Leymann
(1996, s.168) mobingin tan›m›n› “temelde bir bireye, bir veya
birden fazla kifli taraf›ndan sistematik olarak, s›kl›kla (ez az alt›
ay) yöneltilen düflmanca ve etik olmayan iletiflim” olarak yapm›flt›r.
Psikolojik Taciz (Mobing) ve Yasal Mevzuat
‹flveren ve ifl arkadafllar› aras›ndaki gergin iliflkiler, rekabete
dayanan ifl ortam› ve a¤›r ifl yükü iflyerinde olumsuz durumlara
neden olabilmektedir. Bu durum uluslararas› alan yaz›nda
“mobbing”, “bullying” olarak geçerken, bu kavramlar Türkçede
‹letiflim / Correspondence:
Burcu Erdemir
Ortado¤u Teknik Üniversitesi,
E¤itim Bilimleri Bölümü,
E¤itim Yönetimi ve Planlamas›
Program›, 06800 Çankaya Ankara
e-posta: burcuerdemir@yahoo.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2012;2(3):151-158. © 2012 Deomed
Gelifl tarihi / Received: A¤ustos / August 23, 2012; Kabul tarihi / Accepted: Eylül / September 14,
2012; Online yay›n tarihi / Published online: fiubat / February 23, 2013
*Bu çal›flma, ‹nönü Üniversitesi, 7. Ulusal E¤itim Yönetimi Kongresi’nde 26 May›s 2012 tarihinde bildiri
olarak sunulmufltur.
Çevrimiçi eriflim / Online available at: www.yuksekogretim.org • doi:10.2399/yod.12.022 • Karekod / QR code:
Burcu Erdemir
Bu sorunun Türkiye ve dünyada yayg›n olarak örneklerinin
görülmesi, konuya acil olarak yasal bir dayanak getirilmesinin
önemini artt›rmaktad›r. Yap›lan araflt›rmalar (Ak›n, 2009),
Türkiye’nin Avrupa’da mobingde üçüncü s›rada oldu¤unu göstermesine ra¤men, yasal giriflimler Avrupa ortalamas›n›n çok
gerisindedir. Bu durum konu ile ilgili baz› boflluklar›n oldu¤unu ve konunun yayg›nl›¤› göz önüne al›narak acilen bir çözüm
yoluna gidilmesi gerekti¤ini göstermektedir.
Bu çal›flman›n amac› ve di¤er çal›flmalardan fark›, mobing
olgusuna iliflkin genel bir kavramsal tart›flma yaratmak ve mobing konusunu, daha önce yap›lan ço¤u ampirik ve ilkö¤retim
seviyesinde (Korkmaz ve Cemalo¤lu, 2010) mobing olgusunu
irdeleyen veya baflka sektörleri de araflt›rmaya katan çal›flmalardan (Adams, 1992; Bilgel ve ark., 2006) farkl› olarak, özellikle
“yüksek e¤itim örgütleri” baz›nda sorunu analiz etmek ve bu
anlamda yasal dayana¤›na da at›fta bulunmakt›r. Dolay›s›yla bu
çal›flman›n literatüre katk›s›, mobing konusunu hem akademisyen camias›yla örneklendiren hem de yine ayn› camiadan ve
farkl› camialardan yasal boyuta tafl›nm›fl örnekleri ele alarak
tart›flan bir çal›flma olmas›d›r. Bunun yan›nda, son bölümden
önce, sorunla bafla ç›kmada “ulusal, kurumsal ve bireysel çözümler ve önlemler” de bir bütün olarak yazar taraf›ndan önerilmektedir. Konunun de¤iflik sektörleri de kapsayan yayg›n bir
etki alan›na sahip olmas›ndan dolay›, farkl› ülkelerdeki mobing
konusundaki yasal düzenlemeler, mobing vakalar›n›n ne düzeyde yarg›ya tafl›nd›¤›, bu konuda de¤iflik ülkelerdeki mevzuat
farkl›l›klar› ve Türkiye’nin yasal boyutta geldi¤i nokta da tart›flman›n di¤er a¤›rl›kl› konular›n› oluflturacakt›r.
De¤iflik çal›flmalar, konunun e¤itim de dahil olmak üzere
yayg›n bir sorun oldu¤unu ve kurumlara hem insan kayna¤›
hem de maddi aç›dan olumsuz olarak yans›d›¤›n› göstermifltir.
Adams’›n (1992) görüflme yöntemi ile yapt›¤› çal›flma, kat›l›mc›lar›n %53’ünün iflyerinde psikolojik tacize maruz kald›¤›n›
göstermifltir. ‹sveç’teki verilere göre, bu sorundan dolay› 1992
y›l›nda 55 yafl üstü iflgücünün %25’inin erken emekli oldu¤u ve
ayn› grup çal›flanlarda büyük bir oranda (%10-20), ya ciddi hastal›klar görüldü¤ü ya da bu kiflilerin intihar ettikleri tespit edilmifltir (Leymann, 1996). Ng’nin (2010-11) verdi¤i bilgiye göre, Amerikal›lar’›n %50’si direkt olarak mobinge maruz kal›rken %35’lik k›s›m bunu rapor ediyor ve %15’lik bir bölüm ise
mobinge tan›kl›k etti¤ini belirtiyor. Yap›lan baflka bir çal›flmaya göre, ‹ngiltere’de mobinge u¤rayanlar %53 iken, buna tan›kl›k edenler %78’e ç›kmakta, ‹talya’da ise bir milyonun üzerinde insan bu muameleye maruz kalmaktad›r (T›naz, 2006).
Türkiye’deki duruma bak›ld›¤›nda, mobing hakk›nda fark›ndal›¤a yeterince eriflilemedi¤i görülmektedir. Konuyla ilgili yap›lan çal›flmalar›n birinde, Bursa’da sa¤l›k, e¤itim ve güvenlik
sektörlerinde tam zamanl› kamu çal›flanlar›n›n durumlar› ince-
152
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education
lenmifl ve sonuç, çal›flanlar›n %55’inin hayatlar›n›n bir evresinde iflyerlerinde bu problemle karfl›laflt›klar›n› göstermifltir (Bilgel ve ark., 2006). Yine baflka bir çal›flmada (Korkmaz ve Cemalo¤lu, 2010), ö¤retmenler aras›nda iflyerinde psikolojik tacize s›kl›kla rastlan›ld›¤›n› ve ilkö¤retim seviyesindeki ö¤retmenlerin %50’sinin bu sorunla karfl›laflt›¤›n› göstermektedir.
Konunun yayg›nl›¤›n›n yan› s›ra baflka bir endifle verici yönü ise, mobinge sebebiyet veren zorbalar›n sadece %13’ünün
hareketlerinden dolay› sorgulanmalar›, ancak ma¤durlar›n
%87’sinin ifllerinden ayr›lmak zorunda kalmalar›d›r (Hall,
2005). Bu rakamlar›n tersine çevrilmesinde, al›nacak kurumsal
ve ulusal boyuttaki yasal tedbir ve yapt›r›mlar büyük oranda etkili olacakt›r.
Bulgular
E¤itim Alan›nda ‹flyerinde Mobing
Yüksek bask› unsuru içeren ve daha az sabit meslekler olan
ö¤retmenlik, sa¤l›k sektörü, dan›flmanl›k, kütüphanecilik ve
sosyal hizmet görevlisi gibi, insanlara yard›m etmeyi gerektiren
ifllerde çal›flanlar›n, mobingi en çok bildiren kifliler oldu¤u bilinmektedir (Hall, 2005; Tigrel ve Kokalan, 2009). Bunun yan›nda, teflkilat yap›s›n›n s›k› oldu¤u, hiyerarflik ve feodal kurumlar›n mobinge daha aç›k oldu¤u da eklenebilir (McCulloch,
2010). Bu tan›mlamaya uyan ve mobingin en çok karfl›lafl›ld›¤›
mesleklerden birinin de akademisyenlik oldu¤unu görüyoruz.
Akademik alanda mobing konusunu araflt›ran Westhues’a göre
(2006), ifl güvenli¤inin yüksek, performans ölçütlerinin göreceli oldu¤u ve bireysel ve kurumsal hedeflerin kiflileri zorlad›¤› ve
kar amac› gütmeyen kurulufllarda özel flirketlere göre mobing
daha çok görülmektedir. Tüm bu say›lan ölçütlere bakt›¤›m›zda yüksek ö¤retim kurumlar›yla ba¤daflan birçok unsur oldu¤unu söyleyebiliriz ki, nitekim Westhues ve Baldwin (2006), üniversite kampüslerini, “mobing kültürünün var olabilece¤i mükemmel yerler” olarak tan›mlam›flt›r. Oysa üniversiteler, akademisyenlerin farkl›l›klar›n› özgür bir flekilde sunabilecekleri ve
zengin düflüncelere ortam sa¤layan kurumlar olabilmelidirler.
Mobingin oluflma nedenlerine bakt›¤›m›zda, Torun (2011),
üniversitede mobingin nedenlerini özetle flöyle s›ralam›flt›r: anti-demokratik, akademik normlara uymayan ve hukuka ayk›r›
yetki kullan›m›, liyakate de¤il, sadakate dayal› anlay›fl ve kiflilere de¤il, hukuka, akademik normlara ve adalete sadakat gösterenlerin ifllerinden edilerek a¤›r biçimde cezaland›r›lmalar›. Bu
say›lan sebepler, mobingin kurumlarda de¤iflik oranlarda görülmesine neden olmaktad›r. Bu konuda net bir rakam olmamas›na karfl›n, Leymann’›n (1996) çal›flmas›nda kulland›¤› 2400
mobing ma¤durunun %14.1’lik k›sm›n›n okullarda, üniversitelerde ve di¤er e¤itim kurumlar›nda çal›flt›¤›n› görüyoruz. Leymann örne¤ine benzer bir durum da Yeni Zelanda’daki üniver-
Yüksekö¤retimde Mobing ve Yasal Mevzuat
sitelerde çal›flan akademik personelin %65.3’ünün mobinge
maruz kalmas›yla aç›klanabilir (Raskauskas, 2006). Burada kullan›lan mobing yöntemleri suland›r›lm›fl otorite, di¤erlerinin
önünde utand›r›lmak ve ifl arkadafllar› taraf›ndan azarlanmak
olarak belirtilmifltir. ‹ngiltere’de Boynton’›n (2005) yapt›¤› bir
çal›flma ise, %12-25’lik bir akademisyen toplulu¤unun, performans notunun düflürülmesi, dedikodu, ›rk ve cinsiyet üzerine
sözlü taciz ve sald›r› fleklinde mobinge maruz b›rak›ld›¤›n› göstermektedir. Bunlar›n yan›nda, üniversitedeki mobing davran›fllar› aras›nda, gerekli bilgilerin ma¤durdan saklanmas›, yok
saymak, hakaret, kariyer geliflimine engel olmak, fikirlerin reddedilmesi, performans›n olandan düflük de¤erlendirilmesi, hatalardan dolay› suçlanma ve moralin bozulmas› gibi konular örnek verilebilir. Mobingin neden e¤itimde daha çok görüldü¤üne baflka bir aç›klama da Hall’un (2005) verdi¤i örnekle aç›klanabilir. Kendisi, ö¤retmenlerin mobingle bafl etmede arabuluculuk ve çat›flma çözümü gibi konularda oldukça etkili oldu¤unu, ancak mobingi teflhis etmede yeteneksiz kald›klar›n› ve bunun nedenini de hedef al›nmay› kendi hatalar› gibi görmelerinden kaynakland›¤›n› söylemektedir.
Yap›lan kimi araflt›rmalar ise, mobingin her statüde akademisyene yap›labilece¤ini göstermektedir. Örne¤in, Norveç’teki bir çal›flma, üniversite çal›flanlar›n›n %5.2’sinin mobinge u¤rad›¤›n› göstermifltir (Einarsen ve Skogstad, 1996). Olson
(2008)’un verdi¤i örnekte, bir doçent, kendisi hakk›nda yap›lan
de¤erlendirmelerdeki “olumsuz görüflleri olumlular›yla de¤ifltirdi¤i” yönünde bir dedikoduyla ifl arkadafl› taraf›ndan mobinge u¤ram›flt›r. Bu kifli, doçentin ö¤rencilerini de doldurarak
kendisi hakk›nda flikâyet dilekçeleri yazd›rtm›fl ve olay kartopu
gibi büyümüfl ve doçentin ad› bu olaydan zarar görmüfl ancak
sonunda masum oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Baflka bir örnekteki
(Chappel ve di Martino, 2006) kifli ise, 69 yafl›nda, ayn› üniversitede 27 y›ld›r çal›flan, en yüksek de¤erlendirme notlar›na sahip olan bir profesördür. Bu kifli kendisine yap›lan tüm suçlamalardan (mobing yapt›¤›, cinsel tacizde bulundu¤u gibi) beraat etmesine karfl›n, ofisi di¤erlerinden uzakta izole bir yere tafl›nm›flt›r. Bu örnekler de bize yüksek performans›n, baflar›n›n
ve k›demli olman›n bile mobingin önüne geçemeyece¤ini göstermektedir.
Türkiye’deki akademik mobing olaylar›na bakt›¤›m›zda ise,
‹stanbul’da 3 devlet, 2 de özel üniversitede çal›flan 103 akademisyenden (asistan, yard›mc› doçent ve profesör) toplanan veriler (Tigrel ve Kokalan, 2009), sadece 12 kiflinin mobinge u¤rad›¤›n› ve bunlar›n di¤er ö¤retim görevlileri, üniversite yönetimi,
asistanlar ve ö¤renciler taraf›ndan yap›ld›¤›n› göstermifltir. Bu
da bize mobinge u¤ramada k›demin önemli olmad›¤›n›, her statüden bireyin bu davran›fla maruz kalabilece¤ini göstermektedir. Bu çal›flmaya kat›lanlar›n yapt›¤› ilginç bir aç›klama ise, din-
sel ve etnik köken, cinsel taciz ve özel mülkiyete zarar verme gibi konularda k›flk›rtmaya u¤ramad›klar›, çünkü e¤er u¤rarlarsa
bu gibi konular›n a¤›r yasal yapt›r›mlar› oldu¤u yönündedir. Bu
demek oluyor ki, psikolojik tacizin de yasal yapt›r›m› olursa,
mobing yapan kifliler için cayd›r›c› bir unsur olacakt›r. Üzücü ve
düflündürücü olan, üniversitelerin özgür ve tarafs›z bir bak›fl aç›s›na sahip beyinler yetifltiren kurumlar olmas› beklenirken, mobing gibi insan› akademik ve sosyal çevresinden, hatta hayattan
bezdiren durumlar›n görüldü¤ü yerlere dönüflmüfl olmalar›d›r.
Dünyada ‹flyerinde Mobing ve Yasal Düzenlemeler
Dünyada Avrupa’da ve Amerika’da mobingle mücadelede
de¤iflik yasal uygulamalar bulunmaktad›r. Kimi ülke psikolojik
tacize u¤rayanlar›n da haklar›n› arayabilmelerini kolaylaflt›rmak
için bunu yasa kapsam›na al›rken kimisi ise sadece cinsel tacizi
yasalaflt›rm›fl veya mobingle ilgili tüm flikâyetleri daha önceden
var olan ceza kanunu, borçlar kanunu gibi yollarla çözme yoluna gitmifltir.
Norveç’te 1980’li y›llar›n sonunda mevcut yasada de¤ifliklik
yap›larak çal›flanlar›n her türlü taciz ve rahats›z edici davran›fllara karfl› korunmalar›na yer verilmifl ancak psikolojik taciz kavram›na yer verilmemifltir (Akgeyik ve ark., 2007, s. 268).
‹skandinav ülkelerinde mobing do¤rudan bir suç olarak yasalarda yer almaktad›r. En büyük ilerlemenin kaydedildi¤i ‹sveç’te mobing 1994 y›l›nda yay›nlanan ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Yasas›’yla bir suç olarak tan›mlanmaktad›r (T›naz, 2006).
Yine ayn› y›l, Hollanda’da da mobing konusu yasada yerini bulmufltur (Gökçek Karaca, 2009).
‹ngiltere’de mobingle mücadele konusunda özel olarak ç›kar›lm›fl olan bir yasa, önceden varolan Tacizden Korunma Yasas›’n›n konuyu karfl›lamakta yeterli oldu¤u gerekçesiyle uygulamadan kald›r›lm›flt›r ancak bu geliflme, hükümetin iflyerinde
zorbal›kla ilgili bir proje bafllatmas›na da ön ayak olmufltur
(Harthill, 2008).
Finlandiya’da 2000 y›l›nda yürürlü¤e giren ‹fl Güvenli¤i ve
‹flçi Sa¤l›¤› Yasas›’na fiziksel fliddet yan›nda psikolojik fliddet de
dahil edilmifltir (T›naz, 2006).
Belçika, mobingi çok kapsaml› olarak ve kas›t aramaks›z›n,
2002 y›l›nda ç›kar›lan bir yasa ile kapsam alt›na alm›flt›r (Y›ld›z
ve K›lk›fl, 2010).
Fransa’da mobing adli bir suçtur ve cezas› 1 y›l hapis ve
15.000 Euro’dur. Fransa’da 1994 y›l›nda üniversitede psikolojik taciz ma¤durlar›yla ilgili olarak “victimologie” kürsüsü kurulmufltur (T›naz, 2006). Fransa’da iflyerinde psikolojik tacizi yasaklayan kanun 2002 y›l›nda geçmifltir ancak Fransa sadece mobingin tekrarlanmas› halini yasal kapsama alm›flt›r, tek seferlik
karfl›lafl›lan olaylar› kapsam d›fl›nda tutmufltur.
Cilt / Volume 2 | Say› / Issue 3 | Aral›k / December 2012
153
Burcu Erdemir
Danimarka’da 2004 y›l›nda haz›rlanan yasa tasar›s›na, psikolojik taciz sonucunda ortaya ç›kan psikolojik rahats›zl›klara
iliflkin önlemler de eklenmifltir (T›naz, 2006).
Avustralya’ya bakt›¤›m›zda, Güney Avustralya d›fl›nda ülkenin geri kalan› için geçerli olan mobinge ait bir düzenleme yoktur. Mevcut mevzuatta iflyeri güvenli¤i 2005 y›l›nda Mesleki
Sa¤l›k, Güvenlik ve Refah Yasas› kapsam›na al›nm›flt›r (Ng,
2010-11). Bunun d›fl›nda, ayr›mc›l›k yasas›, tazminat yasas›, endüstriyel iliflkiler yasas› ve genel hukuk da bu konuda ifl yerlerini sorumlu tutmaktad›r. Ancak 2005 y›l›nda yürürlü¤e giren
yasan›n kusuru, mobing yapan kiflileri cezaland›r›rken, bu eyleme maruz kalanlar› tazmin ettirmemesi ve e¤er mobing olay›
direkt olarak ›rk ve cinsiyet konusunda taciz içermiyorsa ayr›mc›l›k yasas›n›n ba¤lay›c›l›¤› olmamas›d›r (Catanzariti, 2006; Catanzariti ve Byrnes, 2006).
Avustralya’da durum böyleyken, Amerika’da hiçbir eyalette
mobingin yasal bir tan›m› yap›lmam›flt›r. Hem Avustralya hem
de Amerika, federal sistemler olup, benzer ekonomilere, kültüre ve tarihi geleneklere sahip olsalar da, Amerika bu konuda
Avustralya kadar baflar›l› olamam›flt›r (Ng, 2010-11). Bunun
nedenlerinden biri de, Avustralya’da iflveren gruplar› aras›nda
iflgücünü düzenleyici çerçevede uzlafl› yaklafl›m› varken, Amerika’da bunun görülmemesidir. Bir di¤er neden de, Amerika’da
çal›flanlar›n iflyerlerinden sebep gösterilmeden ç›kar›labilmeleridir. Bu nedenlere ek olarak, “birçok insan iliflkisinin mobing
kapsam›nda k›s›tlamaya u¤rayaca¤›” görüflünü savunarak, politika gelifltirilmesine ket vuran iflverenlerin itirazlar›n› da eklemek yerinde olur. Örne¤in, Amerikan Ticaret Odas› bile, Sa¤l›kl› ‹flyeri Tasar›s›’n› “katil tasar›” olarak adland›rm›flt›r
(Mcmahon ve Copland, 2010). Bütün bunlar hem Avustralya’da hem de Amerika’da sorunun yasal boyuta tafl›nmas›n› yavafllatan faktörlerdir. Amerika’da mobinge u¤rayan çal›flanlar
haklar›n› baz› ifl yasalar›yla arayabilmektedirler. Özellikle mesleki güvenlik ve sa¤l›k yasas› oldukça etkilidir ancak temelde fiziksel yaralanmalar›n önlenmesine odaklan›r; tam da bu sebeptendir ki, Amerika Birleflik Devletleri ciddi anlamda mobing
ma¤duru olan kiflilere rahatlama sa¤layacak yasalar› sunmaktan
çok uzakt›r (Ng, 2010-11). Y›llardan beridir bir endifle unsuru
olan mobing konusu, 1968’de Washington’da Meclis Tasar›s›
olarak kabul edilmifltir (Hall, 2005). Massachusetts’de ancak
2009’da iflçi sendikalar› baflka iki dernekle birleflerek ilk büyük
Amerikan toplu ifl sözleflmesini oluflturmufl ve çal›flanlar› mobingden korumak için sözleflmeye “karfl›l›kl› sayg›” hükmünü
koymufltur (Yamada, 2010a). Lobi çal›flmalar›n›n etkisiyle, Sa¤l›kl› ‹flyeri Tasar›s› 2003 y›l›ndan beri 17 eyalette kabul edilmesine karfl›n, henüz kanunlaflmam›flt›r. Hall’un (2005) verdi¤i verilerde, tüm yasal ihmale karfl›n, Amerika Birleflik Devletleri’nde, 2004 y›l›nda, her alt› çal›flandan birinin y›k›c› mobinge
154
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education
u¤rad›¤› ve iflyerinde mobingin, cinsel istismardan iki kat› daha
yayg›n oldu¤u vurgulanmaktad›r.
Quebec (Kanada), iflyerinde psikolojik tacizle ilgili yasay›
ç›karan (2004) ilk Kuzey Amerika eyaletidir (McDonald, 2006).
Quebec, Fransa’n›n aksine (sadece tekrarlanan davran›fllar› kabul etmektedir), çal›flan üzerinde etkisi uzun süre devam eden
tek bir ciddi hareketi bile psikolojik taciz kapsam›na almaktad›r.
‹talya’da bölgesel olarak mobing karfl›t› yasalar yürürlü¤e
girmifl ve psikolojik fliddet dolay›s›yla ortaya ç›kan rahats›zl›klar ifl kazas› kapsam›na al›nm›flt›r (T›naz, 2006).
‹spanya’da özel bir yasa yoktur, mahkeme karar› ile koruma
sa¤lanmaktad›r (Akgeyik ve ark., 2007, s. 265).
Almanya en ciddi yapt›r›mlar›n uyguland›¤› ülkelerden biridir; mevcut yasal düzenlemelere anti-mobing hükümleri ilave
edilmifltir (Y›ld›z ve K›lk›fl, 2010). Mobing ma¤duru erken
emeklili¤i isteyebilmekte, destek alabilece¤i merkezler bulunmakta, ifl sözleflmesini feshetme gibi hukuki yollar bulunmaktad›r (Özgün, 2011).
Japonya’da ABD ‘de oldu¤u gibi mobinge karfl› getirilen
özel bir düzenleme yoktur ancak uygulamalarda kiflilik haklar›n›n korunmas›na dair hükümler bulunmaktad›r (T›naz, 2008).
Tokyo Yöneticiler Sendikas›’na 1996 y›l›nda sadece dört ay
içinde 1500 psikolojik taciz vakas› bildirilmifltir. Bu konu nedeniyle 1990’da 1032, 1999’da ise 1824 kiflinin intihar etti¤i tespit edilmifltir. Japonya’da ömür boyu istihdam güvencesinin
son y›llara mümkün olmad›¤›, geleneksel yap› içinde iflten ç›kar›lman›n güçlükleri nedeniyle iflverenler çal›flanlara mobing uygulayarak onlar› iflten ayr›lmaya zorlamaktad›rlar (Meek, 2004,
s. 323, 327-328).
‹sviçre’de psikolojik tacizi düzenleyen özel bir yasa yoktur
ancak mevcut mevzuattaki düzenlemeden yararlan›lmaktad›r
(Akgeyik ve ark., 2007, s. 269).
Mobingden dolay› iflyerlerinde bireylerin ma¤dur olmamalar›n› sa¤lay›c› yasal önlemlerin al›nmas› veya ma¤dur olunmuflsa dahi en az›ndan haklar›n› arayacaklar› yasal mercilerin
düzenlenmifl olmas› önemli bir ad›m olacakt›r.
Türkiye’de ‹flyerinde Mobing ve Yasal Düzenlemeler
Türkiye’de mobing olgusu ve bu sorunun yasal boyutta
karfl›l›k bulabilece¤i gerçe¤i toplumda henüz son y›llarda yayg›nlaflmaya bafllayan bir konudur.
Türkiye’de Adli T›p raporlar›nda iflyerinde psikolojik fliddet (mobing) içeren baflvurular, 01.06.2005 tarihinden itibaren
yürürlü¤e giren Türk Ceza Kanunu’nun 86. maddesinin birinci f›kras› kapsam›nda de¤erlendirilmektedir (kasten baflkas›n›n
vücuduna ac› veren veya sa¤l›¤›n›n ya da alg›lama yetene¤inin
bozulmas›na neden olan kifli, bir y›ldan üç y›la kadar hapis ce-
Yüksekö¤retimde Mobing ve Yasal Mevzuat
zas› ile cezaland›r›l›r; Resmi Gazete, 2012). Mevzuatta direkt
olarak olmasa da, Anayasa, ifl yasas› (bireylere üstleri, eflit düzeyde çal›flanlar, ya da astlar› taraf›ndan sistematik biçimde uygulanan her türlü kötü muamele, tehdit, fliddet, afla¤›lama vb.
davran›fllar› içermektedir), ceza yasas› ve borçlar hukukunda
yer alan birçok madde mobinge karfl› hükümler bar›nd›rmaktad›r (Yüksel, 2011).
edilmifl ve verilen k›nama ve uyar› cezalar›n›n iptaline karar verilmifl, karar Yarg›tay taraf›ndan da onanm›flt›r (Ak›n, 2009).
Konuyla ilgili ilk denecek düzenleme Baflbakanl›k taraf›ndan yay›nlanan ‹flyerinde Psikolojik Tacizin (Mobing) Önlenmesi-2011/2 Say›l› Genelgedir (Resmi Gazete, 2011a). Burada
mobingle mücadele için Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu’nun kurulaca¤› ve Sosyal Güvenlik ‹letiflim Merkezi’nin mobinge u¤rayanlara psikolojik destek verece¤i ve iflverenlerin
mobingi önlemek için özen gösterece¤i düzenlenmifltir. ‹kinci
düzenleme, Say›fltay Denetçilerinin Mesleki Etik Kurallar›na
‹liflkin Usul ve Esaslar düzenlemesidir (Resmi Gazete, 2011b).
En son düzenleme de, 01.07.2012 tarihinde yürürlü¤e girmifl
olan 6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu’nun (Resmi Gazete,
2011c) 416. Maddesinde “iflverenlere yükümlülük” getirerek
(‹flveren, iflçinin sa¤l›¤›n› korumak, sayg› göstermek, iflyerinde
ahlaka uygun bir düzenin gerçeklefltirilmesini sa¤lamakla yükümlüdür), iflyerinde bask› ve tacizin önlenmesini düzenlemifltir. Aksi takdirde, mobing gören iflçi, iflverenden tazminat alabilecektir. 417. Maddede ise, “iflçinin kiflili¤inin korunmas› ve
sayg› gösterilmesi, iflyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sa¤lamakla, özellikle iflçilerin psikolojik ve cinsel tacize u¤ramamalar› ve bu tür tacizlere u¤ram›fl olanlar›n daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür”
fleklindedir (Resmi Gazete, 2011c).
Yarg›tay 2010 tarihli yeni bir karar›nda ise, mobing nedeniyle iflyerini terk eden iflçinin, iflyerini terk etmesini hakl› ve
hukuka uygun bir davran›fl olarak kabul edip, bu nedenle iflçinin k›dem tazminat›na hak kazanaca¤›na karar vermifltir (Koçak, 2011).
Avrupa Konseyi’nin 1996 tarihli gözden geçirilmifl Sosyal
fiart›’n›n (Resmi Gazete, 2007) 26. maddesi onurlu çal›flma
hakk›n› düzenlemektedir ve 22 Mart 2007 y›l›nda Türkiye taraf›ndan onaylanm›flt›r, dolay›s›yla, Türkiye için Avrupa normlar› ba¤lay›c›d›r. Bunun d›fl›nda 5 Temmuz 2006 tarihli ‹stihdam ve ‹fl Yaflam›nda Kad›nlar ve Erkekler Aras›nda F›rsat
Eflitli¤i ve Eflit Davranma ‹lkesi bafll›¤›n› tafl›yan Avrupa Birli¤i yönergesi de ülkemizde kabul edilmifltir ve ba¤lay›c›l›¤› vard›r (Resmi Gazete, 2008).
Türkiye’deki Mobing Kapsam›nda Al›nan
Örnek Yasal Kararlar
Ankara 8. ‹fl Mahkemesi’nin 2006 y›l›nda verdi¤i karar,
mahkemelerin mobingle ilgili verdi¤i ilk karar olup, iflyerinde
amiri taraf›ndan sözlü ve yaz›l› bask› oluflturulmas›, iflçiden 1.5
sene içinde 5 defa yaz›l› savunma istenmesi ve haks›z k›nama
cezalar› verilmesi sonucu davac›n›n duygusal tacize u¤rad›¤› kabul edilmifl ve iflveren bu manevi bask›lar ve psikolojik y›pranma nedeni ile 1.000 lira manevi tazminat ödemeye mahkum
Ankara 7. ‹dare Mahkemesi’nin 2007/875 E.2008/2297 K.
say›l› dosyas›nda davac›n›n sürekli hak arama aray›fl› ve giriflimi
içerisine sokuldu¤u ve bu yolda ölçüsüz bir güvensizlik hissinin
yarat›lmas›ndan dolay› mobing iddias›n›n hukuki gerekçelerinin olufltu¤u kan›s›na var›lm›flt›r (Yüksel, 2011).
Baflka bir örnek ise, bir hukuk fakültesindeki ö¤retim üyesine mobing uyguland›¤› gerekçesiyle, 14.07.2010 tarihinde, 3
bin lira manevi tazminata çarpt›r›lan hukuk fakültesi dekan›n›n,
Yarg›tay taraf›ndan onanan cezas›d›r (Gün, 2011). Bu dava, insan haklar› ve hukukun üstünlü¤ünün ö¤retilmesi gereken kurumlar olan hukuk fakültelerinde de üzücü de olsa mobing sorununun yaflanabilece¤ini gösteren bir örnektir.
Bir baflka örnek davada ise Türkiye’de ilk defa bir belediye
baflkan›n›n mobing yapt›¤› nedeniyle yarg› önüne ç›kar›ld›¤›n›
görüyoruz. Bu kifli hakk›nda, çal›flanlar aras›nda ayr›mc›l›k yapt›¤›, psikolojik bask› uygulad›¤›, eski personel hakk›nda ‘beceriksiz ve ifle yaramaz’ gibi s›fatlar kulland›¤› ve onlar› emekli olmaya zorlad›¤› gerekçesiyle, mobingle ilgili Baflbakanl›k genelgesine riayet etmedi¤i ve Kamu Görevlileri Etik Davran›fl ‹lkeleri Yönetmeli¤i’ni de ihlal etti¤i gerekçesiyle soruflturma aç›lm›flt›r. Bunun sonucu olarak da baflkan›n mahkemeye ç›kar›lmas› durumunda 3 ila 15 y›l aras›nda hapis cezas› istemiyle yarg›lanaca¤› duyurulmufltur (fiahin, 2012).
Mobing Konusunda Önlem ve Çözümler
a. Ulusal önlem ve çözümler
‹fl yerlerine yükümlülüklerin getirilmesinin yasal olarak düzenlenmesine ek olarak, sendikalar, ticaret odalar›, Çal›flma Bakanl›¤›, dan›flmanl›k flirketleri, insan kaynaklar› kurumlar› ve
sosyal medya yoluyla ma¤durlar desteklenip, halk bilinçlendirilirse, mobing olaylar›n›n büyük oranda önü kesilecektir. Fark›ndal›¤›n artt›r›lmas› konusunda nas›l Amerika’da bu ifle kendini adayan kifli ve gruplar varsa [Amerika’daki bu konudaki tek
sivil toplum kuruluflu olan ve olay›n yasal yollarla savunuculu¤unu yapan ve Dr. Gary ve Dr. Ruth Namie taraf›ndan
1998’de kurulan ‹flyerinde Zorbal›k Enstitüsü vard›r. Bunun
yan›nda, önemli bir Uluslararas› Hukuk profesörü olan David
Yamada da, mobingin yasal sonuçlar›ya ilgilenmektedir ve henüz bir yasa geçmemifl bile olsa, kendisi model mevzuat oluflturan Sa¤l›kl› ‹flyeri Yasa Tasar›s›’n› haz›rlayan kiflidir (Yamada,
2010b)] ve yine nas›l Avustralya’daki Beyond Bullying Associ-
Cilt / Volume 2 | Say› / Issue 3 | Aral›k / December 2012
155
Burcu Erdemir
ation (1993) bu konuda çal›flmalar yap›yorsa (Ng, 2010-11),
Türkiye’de de oluflturulan Mobing Derne¤i gibi kurulufllar›n
ve sivil toplum kurulufllar›n›n, odalar›n ve sendikalar›n bu konudaki etkinliklerini artt›rmalar›yla toplumun bilgilendirilip
bilinçlendirilmesi, kitle iletiflim araçlar›n›n da kullan›m›yla devletin konuya sahip ç›kmas› sa¤lanacak ve tüm bu u¤rafllar yasal
boyutu güçlendirici etki yapacakt›r. Her ne kadar aç›lan mobing davalar›, mobing uygulayan kifliye duygusal anlamda ciddi
bir ikaz niteli¤i tafl›sa da, ma¤dur kiflinin yaflad›¤› travman›n etkisiyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda istenen tazminat tutarlar›n›n 10003000 liralarda kalmas›n›n da cayd›r›c›l›ktan uzak oldu¤u dikkatlerden kaçmamas› gereken bir husustur.
Bunlar›n d›fl›nda, psikososyal konularda karmafl›k mobing
ve taciz iddialar›yla ilgilenmeleri için özel e¤itilen ve iflyerlerine girip kan›t toplayabilen, görüflme yapmak için kendilerine
özel izin verilen “güvenlik denetçilerinin” (Johnston ve ark.,
2011) yetifltirilmesi konusu nas›l Avustralya’da etkili olduysa
Türkiye’de de denenebilecek alternatifler aras›ndad›r. Yine
Güney Avustralya’da uygulanan “Kurumlar aras› yuvarlak masa sistemi” (Stop Bullying in South Australia, 2009) de, sadece
devlete ait de¤il, farkl› ticaret ve iflçi örgütlerinin iflbirli¤i yapmas›na dayal› bir sistemdir ve mobingi azaltma ve çal›flan› koruma amac› gütmektedir. Fransa’da oldu¤u gibi konuya hakim
kiflilerden, sendikalar, avukatlar ve temsilciliklerden oluflan
“arabuluculuk sistemi” de devreye girebilir (Simon ve Simon,
2006). Belçika’da oldu¤u gibi, mobing en kapsaml› bir flekilde
düzenlenmeli, suçun oluflumunda kas›t aranmamal›, “önlemek
tedavi etmekten daha önemlidir” anlay›fl›nda olunmal›d›r (Yüksel, 2011). Türkiye’de Ocak 2012’de Alo 170 hatt› mobing ile
konulara cevap verilmek üzere t›pk› Japonya’da oldu¤u gibi düzenlenmifltir (ÇSGB, 2012). Alo 170 hatt›na, Mart 2011- May›s 2012 aras› 2.982 ça¤r› gelmesi ise (Hürriyet, 2012) mobing
konusundan muzdarip insanlar›n say›s›n›n hiç de az›msanmayacak bir rakama ulaflt›¤›n› ifade eder ki bu say› sadece hattan
haberdar olup arayanlar› göstermektedir.
b. Kurumsal önlem ve çözümler
Ulusal çözümlerin yan›nda, kurumsal boyutta mobing olaylar›n›n hiç yaflanmamas› için de baz› tedbirlerin al›nmas› önemlidir. Öncelikle, tacizden farkl› olarak, kifliler aras› davran›fllar›
belirleyen flirket politikalar› gelifltirilmelidir. fiirketin bu konudaki tutumu, misyon ve vizyonu içinde yer almal›d›r. Bunun yan›nda ifl eti¤ini de kapsayan uyumlu iflyeri kurallar› belirlenmelidir. Bir di¤er öneri ise, konunun ‹nsan Kaynaklar› (‹K) bölümleriyle halledilip halledilemeyece¤idir. Buradaki tereddüdün sebebi, Ferris’in (2009) belirtti¤i üzere, burada çal›flan kiflilerin mobingle bafla ç›kmada kendilerini e¤itimsiz ve haz›rl›ks›z görmeleri ve as›l görevlerinin çal›flan›n ç›karlar› de¤il, iflverenin beklentilerini karfl›lamak oldu¤unu düflünebilmeleridir.
156
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education
‹K bölümleri, yap›sal ve stratejik olarak iflverene ba¤l› olduklar› için, mobingle ilgili endiflelerin giderilmesi için, en az›ndan
ilk aflamada, konunun ‹K’dan baflka, ‘d›fl denetçiler’ gibi, baflka
arac›lar taraf›ndan ele al›nmas› daha faydal› olacakt›r.
c. Önleyici olmayan bireysel çözümler
Mobingle karfl›laflt›ktan sonra yap›labilecekler konusunda
birçok çal›flmada, aileden ve arkadafllardan yard›m almak, terapist veya doktora görünmek, delil olmas› bak›m›ndan flahit
edinmek ve yap›lanlar›n ayr›nt›l› listesini ç›karmak, zorbayla
yüzleflmek ve flikayette bulunmak gibi önerilerde bulunulmufltur, ancak bunlar önleyici bir tedbir niteli¤i tafl›mamaktad›r.
Tart›flma, Sonuç ve Öneriler
Yasal boyuttaki geliflmeler de¤erlendirildi¤inde, farkl› ülkelerde mobing hakk›nda farkl› düzeylerde yasal düzenlemelerin
oldu¤u görülmüfltür. Özellikle ‹skandinav ülkelerinin bu konuda oldukça ilerleme kaydettikleri anlafl›lmaktad›r. Bu ülkelerde
halk›n konuyla ilgili önemli ölçüde bilgili oldu¤u, hükümet
destekli araflt›rmalar yap›ld›¤› ve mobing karfl›t› mevzuat düzenlendi¤i bilinmektedir (Quine, 1999). Bu konuda ‹sveç yasal
düzenlemeleriyle bafl› çekiyor gibi gözükse de, iflyerinde taciz,
1994’te yay›nlanan ‹fl Güvenli¤i ve ‹flçi Sa¤l›¤› Yasas› ile bir suç
olarak say›lmaktad›r (Yüksel, 2011). Fransa, Belçika ve Hollanda gibi ülkeler de psikolojik fliddet ve ortaya ç›kan mobing uygulamalar›yla mücadele etmek için yeni mevzuat› yürürlü¤e
koymufltur (Hoel ve Einarsen, 2010).
Mobing e¤itim kurumlar› ve di¤er kurumlara IK, maddi ve
sa¤l›k kayb› do¤urmakta ve kurumlar›n sayg›nl›¤›n› azaltmaktad›r. Konuyu daha iyi kavramak ve endifle verici boyutu görmek
aç›s›ndan say›sal baz› de¤erleri vermek faydal› olacakt›r. Mobing her alanda görüldü¤ü gibi yüksek ö¤retimde t›p alan›nda
da görülmektedir. 2004 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada, t›p ö¤rencilerinin %70’inin dört y›ll›k e¤itimde mobinge u¤rad›¤›n› göstermifltir (Kaplan, 2010). Yine Leymann’›n (1990) yapt›¤› bir
araflt›rma sonucu, mobingin kurumlara y›lda 30.000-100.000
dolara mal oldu¤unu göstermekte iken; baflka benzer bir çal›flmada (House of Commons, 2003) ise, her bir mobing olay› için
ifl yerlerinde y›lda 19 ila 40 milyon ifl günü kayb› oldu¤u vurgulanmaktad›r. Son çarp›c› nokta ise yine Leymann’dan gelmektedir. Leymann (Leymann ve Gustafsson 1996), çal›flanlar›n
yaklafl›k %25’inin hayatlar›nda bir dönem ifl yerlerinde mobinge u¤rayaca¤›n› söylemektedir ki bu durum, mobing sorununun
hepimizin sorunu oldu¤unun alt›n› çizmektedir. Tüm bu verilerden, neden bu konunun ciddiyetle ele al›nmas› gerekti¤ini
aç›kça görmek mümkündür.
Türkiye’deki mobing olgusunun geldi¤i duruma bakt›¤›m›zda, Avrupa’da 3. s›rada yer almas›na ve konunun hukuk, t›p
Yüksekö¤retimde Mobing ve Yasal Mevzuat
fakülteleri gibi kurumlarda bile görülmesine ra¤men, mobing
konusunda mevzuatta bir eksiklik oldu¤u gözükmektedir (mobing ile ilgili esasl› bir düzenleme ‹fl Kanunu’nda aç›kça yer almamaktad›r; Yüksel, 2011). Bu durumda, yap›lacak olan yasal
düzenlemeler, oluflturulacak kurum politikalar› ve medya deste¤inin bir araya gelmesi mobingin “kiflisel çat›flma” (Yamada,
2007) olarak de¤erlendirilmesi alg›s›n› silecek, olay›n “kurum
kültürü” nden ç›kmas›n› sa¤layacak, daha çok kiflinin yasal olarak hakk›n› aramas›na olanak verecek ve e¤itim kurumlar›nda
s›k s›k de¤iflen e¤itim sistemiyle mücadele edebilecek sa¤l›kl›
bireylerin var olmas›na katk›da bulunacakt›r.
Yasal boyut yan›nda, konunun Türkiye’de akademik alanda
çal›fl›lmas› ve sonuçlar›n kamuoyu ile paylafl›lmas›, mobing ile
bafl etmek için gelifltirilecek mevzuata katk› sa¤layacakt›r. Böyle bir mevzuat hem konu ile ilgili fark›ndal›¤› artt›racak, örgütlerde konunun olumsuz sonuçlar›n›n en düflük düzeye çekilmesi için önerilerin gelifltirilmesinde etkili olacak, hem de toplumda mobinge karfl› hassasiyeti artt›rarak direnci k›racakt›r. Bunun yan›nda, mobing, 1 Temmuz 2012 itibariyle yasada karfl›l›¤›n› bulmufl oldu¤undan, ileriki çal›flmalarda araflt›rmac›lara,
“mobingin yasalarla desteklenmesinin akademisyenlerin bu sorunla karfl›laflmas›ndaki s›kl›kta bir etkisi olup olmad›¤›n›” hem
ampirik hem de olay› derinine araflt›rmak için karfl›l›kl› görüflme tekni¤iyle incelemeleri önerilmektedir.
Kaynaklar
Adams, A. (1992). Bullying at work: How to confront it and overcome it. London:
Virago Press.
Akgeyik, T., Güngör, M., Uflan, fi. ve Omay, U. (2007). ‹flyerinde psikolojik
taciz fenomeni: Uluslararas› deneyimler ve perspektifler. Sosyal Siyaset
Konferanslar› Dergisi, 53, Prof. Dr. Haflmet Baflar’a Arma¤an Özel Say›s›.
Ak›n, E. (2009). Cinsel ve duygusal tacizi patronlar önleyecek. 23 Mart 2012
tarihinde <http://www.isteinsan.com.tr/yonetim/cinsel_ve_duygusal_
tacizi_ patron lar_onleyecek.html> adresinden eriflildi.
Bilgel, N, Aytaç, S. ve Bayram, N. (2006). Bullying in Turkish white-collar
workers. Occupational Medicine, 56, 226-231.
Boynton, P. (2005). Unpacking my research on bullying in higher education.
[Cited in McKay, R., Huberman Arnold, D, and Fratzl, J, and Thomas,
R. (2008). Workplace bullying in academia: A Canadian study. Employee
Responsibilities and Rights Journal, 20, 77-100].
Catanzariti, J. (2006). Record award for damages regarding workplace bullying.
1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.claytonutz.com/publications/
newsletters/occupational_health_and_safety_insights/20060511/record
_award_for_damages_regarding_workplace_bullying.page> adresinden
eriflildi.
Catanzariti, J., and Byrnes, M. (2006). Major tribunal decisions in 2005.
Journal of Industrial Relations, 48, 357-368.
Chappel, D., and di Martino, V. (2006). Violence at work (3rd ed.). Geneva:
International Labour Office. [Cited in P. Collins, Violence in the workplace. The RoSPA Occupational Safety & Health Journal.]
Einarsen, S. and Skogstad, A. (1996). Bullying at work: Epidemiological findings in public and private organizations. European Journal of Work and
Organizational Psychology, 5(2), 185-201. [Cited in D. Lewis (2004).
Bullying at work: The impact of shame among university and college lecturers. British Journal of Guidance & Counselling, 32(3), 281-299.]
Ferris, P.A. (2009). The role of the consulting psychologist in the prevention,
detection, and correction of bullying and mobbing in the workplace.
Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 61(3), 169-189.
Gökçek Karaca, N. (2009). AB ülkelerinde iflyerinde psikolojik tacizin boyutlar›, psikolojik tacizle mücadele ve bu mücadelede sendikalar›n rolü.
Çimento ‹flveren, 23(5), 26-45.
Gün, H. (2011). Mobbing uygulayan dekana ceza. 23 Mart 2012 tarihinde
<http://www.mobbing.org.tr/index.php?option=com_content&view=arti
cle&id=218:mobbing-uygulayan-dekana-ceza&catid=48:mevzuat&
Itemid=17> adresinden eriflildi.
Hall, P.S. (2005). Bullying and the teacher. The Delta Kappa Gamma Bulletin,
72(1).
Harthill, S. (2008). Bullying in the workplace: Lessons from the United
Kingdom. Minnesota Journal of International Law, 17(2), 247-302.
Hoel, H., and Einarsen, S. (2010). Shortcomings of anti-bullying regulations: the case of Sweden. European Journal of Work and Organisational
Psychology, 19(1), 30-50.
House of Commons. (2003). Workplace bullying. March 25, London:
Westminster Hall.
Hürriyet Gazetesi. (2012). 1 y›lda 3 bin mobing ça¤r›s›. 24 May›s 2012 tarihinde <http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=
20615856> adresinden eriflildi.
Johnston, R., Quinlan, M., and McNamara, M. (2011). OHS inspectors and
psychosocial risk factors: Evidence from Australia. Safety Science, 49(4),
547-557.
Kaplan, J. F. (2010). Help is on the way: a recent case sheds light on workplace bullying. Houston Law Review, 47(1), 141-173.
Koçak, R. (2012). ‹fl yaflam›nda modern sald›r›lar ve hukuksal koruma. 23
Mart 2012 tarihinde <http://www.mobbing.org.tr/index.php?option=
com_content&view=article&id=494:-yasaminda-modern-saldirilar-vehukuksal-koruma&catid=38:mobbing&Itemid=10> adresinden eriflildi.
Korkmaz, M., and Cemalo¤lu, N. (2010). Relationship between organisational learning and workplace bullying in learning organisations. Educational
Research Quarterly. 33(3), 3-38.
Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces.
Violence and Victims, 5(2), 119-126.
Leymann, H., and Gustafsson, A. (1996). Mobbing at work and the development of post-traumatic stress disorders. European Journal of Work
and Organisational Psychology, 5(2), 251-275.
Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work.
European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 165-184.
Mcmahon, E. J., and Copland J. (2010). New York’s latest job killer: A new
bill would give workers broad rights to file suit when fired. New York
Daily News, May 19.
McCulloch, B. (2010). Dealing with bullying behaviours in the workplace:
What works – A practitioner’s view. Journal of the International
Ombudsman Association, 3(2), 39-51.
McDonald, J. J. (2006). Be nice, or be sued. Employee Relations Law Journal,
31(4), 73-83.
Meek, C. B. (2004) The dark side of Japanese management in the 1990s
Karoshi and Ijime in the Japanese workplace, Journal of Management
Psychology, 19(3), 312-331.
Ng, A. (2010-11). ‘Chasing rainbows’: challenging workplace bullying in
Australia and the United States. Journal of Workplace Rights, 15(2), 213228.
Cilt / Volume 2 | Say› / Issue 3 | Aral›k / December 2012
157
Burcu Erdemir
Olson, G. A. (2008). Avoiding academe’s ax murderes. The Chronicle. 1 Ekim
2012 tarihinde <http://chronicle.com/article/Avoiding-AcademesAx/45794> adresinden eriflildi.
Özgün, K.A. (2011). ‹flyerinde mobbing ve mobbingin hukuki
de¤erlendirilmesi. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1293.htm> adresinden eriflildi.
Quine, J. (1999). Workplace bullying in NHS community trust: staff questionnaire survey. British Medical Journal, 318, 228-32.
Raskauskas, J. (2006). Bullying in academia: An examination of workplace bullying in New Zealand universities. [Cited in McKay, R., Huberman
Arnold, D, and Fratzl, J, and Thomas, R. (2008). Workplace bullying in
academia: A Canadian study. Employee Responsibilities and Rights Journal,
20, 77-100].
Resmi Gazete (2007). Avrupa Konseyi 1996 Gözden Geçirilmifl Sosyal fiart›. 1
Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?
home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409.htm&
main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/04/20070409.htm>
adresinden eriflildi.
Resmi Gazete (2008). 5 Temmuz 2006 tarihli Avrupa Birli¤i Anlaflmas›. ‹stihdam ve ifl yaflam›nda kad›nlar ve erkekler aras›nda f›rsat eflitli¤i ve eflit davranma ilkesi. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/main.
aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/12/20081224M
1-1.htm/20081224M1.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/12/20081224M1-1.htm adresinden eriflildi.
Resmi Gazete (2011a). Baflbakanl›k iflyerinde psikolojik tacizin (mobing) önlenmesi - 2011/2 Say›l› Genelge. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.
resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskil
er/2011/03/20110319.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/03/20110319.htm> adresinden eriflildi.
Resmi Gazete (2011b). Say›fltay denetçilerinin mesleki etik kurallar›na iliflkin
usul ve esaslar. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2011/12/20111217-22.htm> adresinden eriflildi.
Resmi Gazete (2011c). 6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu. 1 Ekim 2012 tarihinde
<http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/201102041.htm> adresinden eriflildi.
Resmi Gazete (2012). 01.06.2005 tarihli Türk Ceza Kanunu’nun 86.
Maddesi. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://www.resmigazete.gov.tr/
main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/06/
2005060111.htm/20050601.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2005/06/20050601-11.htm> adresinden eriflildi.
Simon, C.S. and Simon, D.B. (2006). Bully for you: full steam ahead: How
Pennsylvania Employment Law permits bullying in the workplace.
Widener Law Journal, 16, 141-164.
158
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education
STOP Bullying in South Australia. (2009). A Collaborative effort of the
Interagency Roundtable on Workplace Bullying. 1 Ekim 2012 tarihinde
<http://stopbullyingsa.com.au> adresinden eriflildi.
fiahin, Z. (2012). Memurun mobbing zaferi. 23 Mart 2012 tarihinde
<http://www.saglikpersoneliplatformu.com/haber/8559/memurun-mobbing-zaferi.html> adresinden eriflildi.
T.C. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› (2012). Çal›flma ve Sosyal
Güvenlik ‹letiflim Merkezi “Alo170”. Genelge 2012/2. 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mevzuat&
id=5> adresinden eriflildi.
T›naz, P. (2006). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). Çal›flma ve Toplum, 4,
13-28.
T›naz, P. (2008). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). ‹stanbul: Beta Yay›nlar›.
Tigrel, E. Y., and Kokalan, O. (2009). Academic mobbing in Turkey.
International Journal of Human and Social Sciences, 4(10), 716-724.
Torun, E. (2011). Üniversite (yüksek ö¤retim) ve mobbing. ‹flyerinde
Psikolojik Taciz'le (Mobbing) Mücadele Sempozyumu, 8 Ocak 2011,
TOBB ETÜ, Ankara.
Türk Dil Kurumu (2012). 23 Mart 2012 tarihinde <http://www.tdk.org.tr/>
adresinden eriflildi.
Westhues, K. (2006). The story behind the story-mob rule. 1 Ekim 2012 tarihinde <http://arts.uwaterloo.ca/~kwesthue/chronicle.htm> adresinden
eriflildi.
Westhues, K., and Baldwin J. A. (2006). The remedy and prevention of mobbing in higher education. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press.
Yamada, D. C. (2007). Review Essay. Dignity, “rankism”, and hierarchy in the
workplace: creating a “dignitarian” agenda for American Employment
Law. Berkeley Journal of Employment and Labor Law, 28(1), 305-325.
Yamada, D. (2010a). Workplace bullying and American employment law: A
ten-year progress report and assessment. Comparative Labor Law and
Policy Journal, 32, 251-284.
Yamada, D. (2010b). Workplace bullying and the law, 2000–2010: A global
assessment. Keynote Address at the 7th International Conference on
Workplace Bullying and Harassment, June 2-4, 2012, Cardiff, Wales,
UK.
Y›ld›z, S. ve K›lk›fl, ‹. (2010). Psikolojik taciz olgusuna 4957 say›l› ifl kanunu
aç›s›ndan bir bak›fl. Çal›flma ‹liflkileri Dergisi, 1(1), 71-93.
Yüksel, ‹. (2011). ‹flyerinde psikolojik taciz (mobbing). 23 Mart 2012 tarihinde
<http://www.samsunbarosu.org.tr/node/1296> adresinden eriflildi.