türkiye gıda ve içecek
Transkript
türkiye gıda ve içecek
TÜRKİYE GIDA VE İÇECEK yayınıdır. ALKİDER ASÜD BALDER BEBESAD BMÜD BYSD DFGD ETBİR GIDAKAT GİSDER MASUDER MEDER MEYED MÜMSAD NÜD ORGÜDER PAKDER PDD SALKONDER SETBİR SUDER SUTHER ŞARAPDER ŞEMAD TMSD ALKOLLÜ İÇKİ ÜRETİCİLERİ VE İTHALATÇILARI DERNEĞ BİTKİSEL YAĞ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ TÜRKİYE MADEN SUYU ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ ORGANİK ÜRÜN ÜRETİCİLERİ VE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ AMBALAJLI SU ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ AMBALAJLI SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ DİYABETİK VE FONKSİYONEL GIDA ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ MEŞRUBATÇILAR DERNEĞİ TARIM ÜRÜNLERİ, HUBUBAT, BAKLİYAT İŞLEME VE PAKETLEME SANAYİCİLERİ DERNEĞİ SUSAM, HELVA VE REÇEL İMALATÇILARI DERNEĞİ ARI ÜRÜNLERİ İLE SAĞLIKLI YAŞAM PLATFORMU KIRMIZI ET SANAYİCİLERİ VE ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ MEYVE SUYU ENDÜSTRİSİ DERNEĞİ PİRİNÇ DEĞİRMENCİLERİ DERNEĞİ ŞARAP ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ TÜGİDER TÜM GIDA DIŞ TİCARET DERNEĞİ 2 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri BEBEK BESİNLERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ GIDA KATKI VE YARDIMCI MADDE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ MUTFAK ÜRÜNLERİ VE MARGARİN SANAYİCİLERİ DERNEĞİ SALÇA, DONDURULMUŞ VE KONSERVE GIDA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ ŞEKERLİ MAMÜL SANAYİCİLERİ DERNEĞİ BİRA VE MALT ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ GELENEKSEL ALKOLLÜ İÇKİ ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ NİŞASTA VE GLİKOZ ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ TÜRKİYE SÜT, ET, GIDA SANAYİCİLERİ VE ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ TÜRKİYE MAKARNA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ İÇİNDEKİLER Başkandan ...................................................................................................................................................................... I. BÖLÜM: AVRUPA BİRLİĞİ GIDA ve İÇECEK SANAYİ ........................................................................... 1-1 AB Gıda ve İçecek Sanayi’nde Önemli Göstergeler ..................................................................... 1-2 AB Gıda ve İçecek Sanayi’nin Yapısı....................................................................................................... 1-3 AB Dış Ticareti (2014) ..................................................................................................................................... 1-4 Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri ..................................................................... 1-5 Gıda Tedarik Zinciri .......................................................................................................................................... 1-6 Dünya Trendleri.................................................................................................................................................. 4 5 6 7 8 10 11 11 II. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ’NE AİT BAZI EKONOMİK VERİLER....................... 2-1 Gıda ve İçecek Sanayi’nde İşletme Sayıları ....................................................................................... 2-2 Gıda ve İçecek Sanayi’nde İstihdam...................................................................................................... 2-3 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Toplam Üretim........................................................................................ 2-4 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Satış Ciroları ............................................................................................. 2-5 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Katma Değer ............................................................................................ 2-6 Gıda ve İçecek Sanayi’nde İş Gücü Verimliliği ................................................................................. 2-7 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Yoğunlaşma .............................................................................................. 2-8 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Yabancı Sermaye ................................................................................... 13 14 16 18 20 22 24 26 28 III. BÖLÜM: TÜRKİYE’DE HANEHALKI TÜKETİM HARCAMALARI İÇİNDE GIDA ve İÇECEK SANAYİ’NİN YERİ .................................................................................................................... 3-1 Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı ....................... 3-2 Henahalkı Gıda ve İçecek Harcamaları ................................................................................................ 3-3 Hanehalkı Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Harcamalarının Yeri ................................... 3-4 Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı ......................................................... 3-5 Gıda ve İçecek Sanayi’nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri ............................................................................................................................ 30 31 32 32 33 34 IV. BÖLÜM: TÜRK GIDA VE İÇECEK SANAYİ’NDE AR-GE ..................................................................... 4-1 Gıda ve İçecek Sanayi AR-GE Harcamaları ........................................................................................ 4-2 Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamalarının Dağılımı ................................................... 4-3 Gıda ve İçecek Sanayi’nde AR-GE Harcamalarının Dağılımı ................................................... 4-4 AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam ............................................................................................................... 35 36 37 38 39 V. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ’NDE BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER.............. 5-1 Büyüme ................................................................................................................................................................... 5-2 Fiyat Endeksleri .................................................................................................................................................. 5-3 Sanayi Üretim Endeksleri ............................................................................................................................. 5-4 Kapasite Kullanımı ............................................................................................................................................ 5-5 Yatırım Teşvikleri................................................................................................................................................ 5-6 Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri.................................................................................................. 40 41 45 49 52 54 56 VI. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ’NDE DIŞ TİCARET VERİLERİ .................................. 6-1 İhracat ve İthalat ............................................................................................................................................... 6-2 Dış Ticaret Dengesi .......................................................................................................................................... 60 61 71 VII. BÖLÜM: KÜRESEL GIDA PAZARINA AİT BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER ...................... 7-1 Buğday ..................................................................................................................................................................... 7-2 İri Daneli Tahıllar (Kaba Tahıllar).............................................................................................................. 7-3 Pirinç ......................................................................................................................................................................... 7-4 Şeker ......................................................................................................................................................................... 7-5 Yağlı Tohum .......................................................................................................................................................... 7-6 Et ve Et Ürünleri................................................................................................................................................. 7-7 Süt ve Süt Ürünleri ........................................................................................................................................... 7-8 FAO Fiyat Endeksleri ....................................................................................................................................... 73 74 75 76 76 77 78 79 80 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 3 Her yıl olduğu gibi bu yıl da bir önceki yılın sanayi verilerini titiz ve ayrıntılı bir çalışma sonucunda sektörümüze sunuyoruz. Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu olarak öncelikli misyonlarımızdan biri olan sektörün envanterini tutmak, sektörümüzün büyüme endeksli gelişimini ölçmekten ziyade, önümüzdeki yıllarda yapacağımız çalışmalara ışık tutacak bir veritabanı elde etme gayretidir. Öyle ki, envanter verilerini değerlendirdiğimizde bir önceki yıla kıyasla zayıf yanlarımızın güçlendiğini, güçlü yanlarımızın da sürdürülebilir bir ivme kazandığını görüyoruz. Şunu rahatlıkla ifade edebiliriz ki, Türk Gıda ve İçecek Sanayi 2023 hedeflerine ulaşmakta sağlam adımlarla ilerliyor. Bunun başında da 40 milyar dolar ihracat hedefi geliyor. 2014 yılı envanterimizin ana başlıklarına kısaca değinecek olursak bu ifadelerim daha da bir anlam kazanacaktır. Türkiye’nin 2014 yılı genel ihracatının %7’si gıda ve içecek sektöründen geldi. 2014 yılında sektörün ihracatı 2013 yılına göre yüzde 4,1 artışla 11 milyar 99 milyon USD olarak gerçekleşti. Gıda ve içecek sanayi ihracatı, Türkiye toplam ihracatından %7 pay aldı. İhracatta ilk 3 ülke Irak, Almanya ve Suriye oldu. 2014 yılı ithalatı ise 2013 yılına göre yüzde 3,3 artışla 5 milyar 617 milyon USD gerçekleşti. Gıda ve içecek sanayi ithalatı, Türkiye toplam ithalatından yüzde 2,3 pay aldı. Geçen yıl ithalatta ilk 3 ülke Rusya, Endonezya ve ABD oldu. Elde edilen bu sonuçlarla, sektörün dış ticaret karşılama oranı 2014 yılında %197,6 seviyesine yükseldi. Gıda ve İçecek sektörümüz 123,5 milyar lira cirosu ve 455 binin üzerinde çalışanıyla imalat sanayi içinde önemli konumda bulunuyor. Rakamlardan görüldüğü üzere hazırlamış olduğumuz 2014 yılı Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri, sektörümüzün bulunduğu noktayı en iyi şekilde değerlendirebileceğimiz güçlü bir argüman olma özelliği taşıyor. Tüm sektörümüze, ilgili kurum ve kişilere faydalı olması dileğiyle… Şemsi Kopuz TGDF Yönetim Kurulu Başkanı 4 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Bölüm:1 Avrupa Birliği Gıda ve İçecek Sanayi* * Bu bölümdeki bilgiler, Avrupa Birliği Gıda ve İçecek Endüstrileri Konfederasyonu (Food Drink Europe), Data & trends of the European Food and Drink Industry, 2014 raporundan derlenmiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 5 1.1. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Önemli Göstergeler EU FOOD AND DRINK INDUSTRY FIGURESİŞYERİ SAYISI ÇALIŞAN SAYISI İŞ HACMİ (2013) (2013) 1,244 Milyar Avro 4,2 Milyon Kişi AB Gıda ve İçecek Sanayi’nin Üretim Sektörü İçindeki Payı %15 AB Gıda ve İçecek Sanayi’nin Üretim Sektörü İçindeki En Yüksek İstihdam Payı %15 4 TURNOVER 1 €1,244 billion Largest manufacturing sector in the EU 1 HANEHALKI TÜKETİM ORANI (2013) EMPLOYMENT VALUE ADDED 2 1.8% 289,000 CONSUMPTION 1 14% of EU gross value added (GVA) KATMA DEĞER ÜRETİMİ (2012) 2 NUMBER OF COMPANIES 14 million people % 289,000 1,8 % 4.2 Leading employer in the EUGıda ve İçecek Hanehalkı Harcamalarda Payı (2012) of household expenditure on food and drink products 2 ARGE HARCAMASI (2012) SMEs 2,8 Milyar Avro 49.6% of food and drink turnover 63.3% of food and drink employment SEKTÖR PAYI (2012) 2 R&D İÇERİSİNDE EXPENDITUREKOBİ’LERİN 3 (2014) DIŞEXTERNAL TİCARET TRADE €91.7 billion İHRACAT €27.6 billion İTHALAT €2.8 billion 49,6 91,7 Milyar Avro 64,1 Milyar Avro % DENGE KÜRESEL İHRACATTA AB’NİN PAYI GIDA VE İÇECEK SANAYİ ÇALIŞANLARI İÇİNDE Exports €64.1 billion 27,6 Milyar Avro Imports Trade balance % 18% 18 EU market share of global exports Eurostat, UN COMTRADE, OECD GıdaSources: ve İçecek Sanayi AB Ekonomisine Katkı Sağlayan Başlıca Üretim Sektörüdür. Kaynak: 1 FoodDrinkEurope 2013 data 2012 data 3 2014 data 4 For definition, see page 23 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2 6 GIDA VE İÇECEK SANAYİ İŞ HACMİ İÇİNDE % 63,3 1.2. Gıda ve İçecek Sanayi’nin Yapısı İmalat Sanayi içinde iş hacmi payı % İmalat Sanayi İçinde katma değer payı % %15 %15 %12.8 Gıda ve İçecek Sanayi 12 9,7 8,9 54,4 İmalat Sanayi içinde istihdam payı % Gıda ve İçecek Sanayi Gıda ve İçecek Sanayi 11,8 9,8 9,3 56,3 Otomotiv Kok Köm. ve Petrol Ürün. Makine ve Ekipman Diğer Makine ve ekipman Metal ürünler Otomotiv Diğer 11,6 10,1 8 55,3 Metal ürünler Makine ve ekipman Otomotiv Diğer İş Hacmi, İstihdam, Katma Değer ve İşletme Sayısının Alt Sektörler Bazında Dağılımı İş Hacmi (%) İstihdam (%) Katma Değer (%) İşletme Sayısı (%) • Fırıncılık ürünleri ve unlu mamuller, et ürünleri, süt ürünleri, içecekler ve diğer gıda ürünleri alt sektörleri toplamı iş hacminin 3/4’ünü, çalışan ve işyeri sayısı bakımından ise %80’ini oluşturmaktadır. Et Ürünleri Diğer Gıda Ürünleri İçecekler Süt Ürünleri Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamüller Hayvan Yemleri İşlenmiş Meyve Sebze Katı ve Sıvı Yağlar Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürünleri Balık Ürünleri Kaynak: FoodDrinkEurope 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 7 1.3. AB Dış Ticareti (2014) Bölgelere Göre AB Gıda ve İçecek Ticareti (2 0 1 4 , Milyo n Av ro ) EFTA 8,688 7,003 İhracat İthalat Toplam Ticaret 15,690 NAFTA 18,068 CIS 6,139 BALKANLAR 1,985 24,207 1,752 947 2,932 9,404 GCC 5,313 42 ANDEAN GRUP 547 1,992 7,653 5,355 AKDENİZ ÜLKELERİ 5,433 ASEAN 5,769 9,757 15,526 2,019 7,452 2,538 ACP 8,520 5,363 MERCOSUR 1,961 13,882 11,957 13,919 ACP: Afrika, Karaip ve Pasifik Ülkeleri; ANDEAN GRUP: Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Venezuela; ASEAN: Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği; BALKANLAR: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan; CIS/Bağımsız Devletler Topluluğu: Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan; EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı; GCC: Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Suudi Arabistan MERCOSUR: Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay; NAFTA: Kanada, ABD, Meksika Kaynak: FoodDrinkEurope 8 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri AB Gıda ve İçecek İhracatında Alt Sektörlerin Payı 3 3 6 5 4 4 12 12 23 AB’nin En Fazla Ticaret Yaptığı İlk 10 Ülke (2014, M i l yo n Avro ) (% ) (2 0 1 4 ) 28 İhracat İçecek Diğer Gıda Ürünleri Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri İşlenmiş sebze ve Meyve Katı ve Sıvı Yağlar Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamül Balık Ürünleri Hayvan Yemi Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürün. ABD Rusya Çin İsviçre Japonya Hong Kong Norveç Kanada Avustralya S.Arabistan İthalat 14.566 6.335 5.583 5.304 4.607 3.662 3.146 2.592 2.348 2.219 Brezilya ABD Arjantin İsviçre Çin Endonezya Tayland Türkiye Norveç Malezya 6.706 4.853 4.341 4.137 3.655 3.647 2.549 2.505 1.989 1.765 • AB Gıda ve İçecek Sanayi ihracatı son 10 yılda ikiye katlanmıştır. • NAFTA AB’nin en büyük ticaret ortağı olmayı sürdürürken aynı zamanda ihracatının da en yüksek olduğu bölgedir. Sektörler Bazında İhracat ve İthalat • En iyi ihracat performansı gösteren alt sektörler; süt ve süt ürünleri %10, çikolata ve şekerleme %9, fırıncılık ürünleri ve unlu mamüller %9. • En iyi ithalat performansı gösteren alt sektörler; çikolata ve şekerleme %17, süt ürünleri %10, hayvan yemi %10. Kaynak: FoodDrinkEurope (2014, M i l yo n Avro ) 2014 İçecekler Alkollü İçecekler Şarap Maden Suyu ve Alkolsüz İçecekler Diğer Gıda Ürünleri Çikolata ve Şekerleme İşlenmiş Çay ve Kahve Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri İşlenmiş Sebze ve Meyve Katı ve Sıvı Yağlar Hayvan Yemi Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mamüller Balık Ürünleri Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ürünleri 25.882 9.630 9.016 2.934 21.339 5.699 2.017 10.857 11.047 5.478 4.800 3.164 3.887 3.511 3.073 İhracat % değişim 2013-2014 -4 2 9 9 -2 -2 10 7 -6 7 5 3 9 İthalat % değişim 2013-2014 2014 5.076 1.362 2.442 872 10.389 2.689 2.007 6.949 871 8.254 16.708 869 667 16.591 1.747 1 -1 -2 3 10 5 -1 10 6 6 6 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 9 1.3. AB Dış Ticareti (2014) 2015 AB Gıda ve İçecek İhracatı 9 (Milya r Av ro ) 2015 8 2014 2013 2012 2011 2010 7 6 5 4 Q1 Q2 Q4 Q3 1.4. Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri Hanehalkı Tüketim Harcamaları • 2013 yılında bir önceki yıla kıyasla gıda ve içecek ürünleri için yapılan hanehalkı harcamaları sabit kalarak toplamda 1.066 milyar avro olmuştur. Kaynak: FoodDrinkEurope 10 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri (% ) ( 2 0 1 3 ) %14 Gıda ve İçecek Sanayi 25 13 9 8 31 Konut, Su ve Enerji Taşıma Eğlence ve Kültür Restoran ve Otel Diğer AB Dış Ticareti İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi (2014, M i l yo n Avro ) 2013 86.2 63.2 23 • 2015 yılı birinci çeyrek ihracatı 2014 yılı birinci çeyreğine göre %6 artarak en yüksek rakama ulaşarak 22.8 Milyar Avro’ya ulaşmıştır. 2014 91.7 64.1 27.6 2014-2013 (%) 6.4 1.4 20 1.5. Gıda Tedarik Zinciri 1.6. Dünya Trendleri Gıda Tedarik Zincirinin Yapısı Tarım Gıda ve İçecek Sanayi Tarım ve Gıda Ürünleri Toptan Gıda ve İçecek Perakende İş Hacmi (Milyar Avro) 409 1,062 1,255 1,132 Katma Değer (Milyar Avro) 208 206 104 160 Çalışan Sayısı (Milyon) 11.6 4,3 2 6,2 12,2481 289 338 822 Şirket Sayısı (1000) 1 (2 0 1 2 ) 2010 • 2012 yılında gıda tedarik zincirinde 24 milyon kişi istihdam edilmiştir. • 3.8 trilyon avroyu aşan iş hacmi ile 380 milyar avroluk katmadeğer üretmektedir. Küresel Gıda ve İçecek İhracatında Payı AB 18 13 12 ABD ÇİN 6 BREZİLYA 6 ENDONEZYA ARJANTİN KANADA 7 7 5 4 HİNDİSTAN TAYLAND 20 2 2 4 5 4 4 3 3 • AB Dünya gıda ve içecek sektöründe ihracatta birinci, ithalatta ise ikinci pozisyondadır. 2003 2013 • Küresel ihracatta AB’nin gıda ve içecek alanında %18 payı bulunurken, ithalatta ise payı %14’tür. Kaynak: FoodDrinkEurope 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 11 1.6. Dünya Trendleri • Dünyada en büyük iş hacmini yaratan gıda ve içecek sanayi AB de iken en çok iş yeri ve en yüksek istihdam Çin’de bulunmaktadır. • Küresel bakış AB gıda ve içecek endüstrisinin iş hacmi, istihdam ve şirket sayısı bakımından anahtar rol oynadığını göstermektedir. Dünyada Gıda ve İçecek Sanayi (2 0 1 2 / 2 0 1 3 ) Toplam Satış (Milyar Avro) AB İstihdam (1000 Kişi) Şirket Sayısı 1.244 15 4.220 289.000 ÇİN 767 11 6.740 400.000 ABD 578 13 1.414 25.798 JAPONYA 466 12 1.427 59.458 BREZİLYA 169 22 1.626 32.000 MEKSİKA 102 12 793 170.000 RUSYA 99 151 1.3002 43.016 HİNDİSTAN 95 9 1.700 36.881 KANADA 72 16 288 6.526 AVUSTRALYA 62 23 220 7.507 GÜNEY KORE 32 6 179 23.929 YENİ ZELANDA 27 47 81 3.302 1 2 12 Toplam İmalat Sayısı Satışı İçindeki Pay (%) 2011 2009 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Kaynak: FoodDrinkEurope Bölüm:2 Türk Gıda ve İçecek Sanayi’ne Ait Bazı Ekonomik Veriler 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 13 2.1. Gıda ve İçecek Sanayi’nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi’nde İşletme Sayıları (2005-2012) SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2005 307.949 2.532 2.958 302.459 30.717 30.429 288 2006 314.920 2.164 2.915 309.841 36.728 36.321 407 2007 321.682 2.244 2.842 316.596 31.069 30.635 434 2008 326.804 2.442 2.710 321.652 34.781 34.315 466 2009 326.429 2.393 3.221 320.815 40.077 39.579 498 2010 305.862 2.663 3.271 299.928 35.631 35.172 459 2011 340.334 3.195 3.851 333.288 39.583 39.101 482 2012 344.636 3.366 4.377 336.893 40.719 40.235 484 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)'nun 2014 yılında açıklamış olduğu Yıllık Sanayi ve Hizmetleri İstatistikleri 2012 verilerine göre 2005 yılında 30.717 olan gıda ve içecek sanayi işletme sayısı 2012 yılında 10.002 adet artarak (%32,5) 40.719'a ulaşmıştır. İşletmelerin 40.235’i gıda sanayinde, 484’ü ise içecek sanayinde faaliyet göstermektedir.” • Gıda sanayindeki işletme sayısı 2012 yılında 2005 yılına göre 10.002 (%32,5) adet artarken, içecek sanayindeki işletme sayısı 196 adet (%68,0) artmıştır. Başka bir ifade ile işletme sayılarındaki artış hızı bakımından içecek sanayindeki büyüme, gıda sanayiye göre daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. • Sanayi sektöründe 2005 yılında faaliyet gösteren işletme sayısı 307.949 iken 36.687 adet artarak 2012 yılında 344.636’ya yükselmiştir. Sanayi sektörü ile aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu sayı 302.459 dan 336.893’e yükselirken, madencilik ve taşocaklığı sanayinde 2.532’den 3.366’ya, enerji sektöründe de 2.958’den 4.377’ye yükselmiştir. • 2008 -2009 küresel finansal kriz nedeniyle 2010 yılında işletme sayılarında görülen azalmanın ardından 2012 yılında gerçekleşen işletme sayılarındaki artış, sektörün krizi atlattığını ve 2009 yılındaki rakamları yakaladığını göstermektedir. 14 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri İşletme Sayılarındaki Yıllık Değişimler 2-1Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (%) (2006- 2012) G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında İşletme Sayıları GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 2011 3 9 .5 8 3 39 101 452 202 46 204 54 1 522 23 117 1 382 852 847 5 1 608 1 243 365 3 494 3 483 11 29 327 27 301 1 984 42 1 489 63 1 005 165 155 20 12 69 303 296 7 482 7 92 4 379 2012 4 0 .7 1 9 40 235 501 214 53 234 65 1 558 23 131 1 404 908 904 4 1 940 1 523 417 3 469 3 456 13 29 801 27 623 2 129 49 1 598 68 1 029 182 191 24 16 88 395 387 8 484 6 109 4 365 • Alt gruplar itibarıyla en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği en az işletmeye sahip alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. • Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin gerek sanayi gerekse de imalat sanayi işletmeleri içindeki payının en yüksek olduğu yıl 2009 iken bu oranın en düşük olduğu yıl 2007’dir. • 2005 yılında, gıda ve içecek sanayi işletmelerinin sanayi sektörü içindeki payı %10 iken 2008 ve 2009 yıllarında gerçekleşen artışlardan sonra bu pay 2010 ve 2011 yıllarındaki düşüşe rağmen 2012 yılında %11,8’e çıkmıştır. Gıda ve içecek sanayinin imalat sanayi içindeki payı ise 2005 yılında %10,2 iken bu oran 2012 yılında %12,1’e yükselmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi İşletme Sayılarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2005- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-1 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 15 2.2. Gıda ve İçecek Sanayi’nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi’nde İstihdam (2005-2012) SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2005 2.765.172 85.123 96.302 2.583.747 290.810 280.210 10.600 2006 2.875.573 93.956 97.377 2.684.240 315.196 304.572 10.624 2007 2.973.232 97.627 99.302 2.776.303 311.791 301.108 10.683 2008 3.052.609 97.742 96.382 2.858.485 328.653 317.713 10.940 2009 2.817.329 101.411 131.145 2.584.773 349.135 337.176 11.959 2010 3.105.928 113.383 140.193 2.852.352 384.484 371.624 12.860 2011 3.430.123 124.416 154.688 3.151.019 411.435 397.679 13.756 2012 3.719.406 130.908 165.030 3.423.468 455.246 440.942 14.304 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2012 yılı sonuçlarına göre; 2005 yılında gıda ve içecek sanayinde 290.810 olan çalışan sayısı 2012 yılında 164.436 (%56,5) artarak 455.246 kişi olmuştur. Çalışanların 440.942’si gıda sanayinde 14.304’ü içecek sanayinde olduğu görülmektedir. Gıda sanayinde çalışan sayısı 2005 yılına göre 160.732 kişi artarken (%57,3) içecek sanayinde çalışan sayısı 3.704 kişi (%34,9) artmıştır.” 16 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Sanayi sektöründe 2005 yılında istihdam edilenlerin sayısı 2.765.172 iken, 2008 yılına kadar bu sayı her yıl düzenli artarak 3.052.609’a ulaşmış, ancak yaşanan küresel ekonomik kriz nedeniyle 2009 yılında bu sayı 2.817.329 kişiye düşmüş 2012 yılında 3.719.406 kişiye yükselmiştir. İmalat sanayinde 2008 yılında 2.858.485 olan çalışan sayısı 2009 yılında 2.584.773 kişiye gerilerken 2012 yılında 3.423.468 kişiye yükselmiştir. • Çalışan sayısındaki yıllık değişimler incelendiğinde; sanayi ve imalat sanayinin aksine, 2008 yılına göre, 2009 yılında çalışan kişi sayısı gıda sanayinde %6,1, içecek sanayinde ise %9,3 artmıştır. Gıda sanayi, 2007 yılı hariç, artış eğilimi göstermiş, içecek sanayinde ise çalışan sayısı devamlı artmıştır. Çalışan Sayılarındaki Yıllık Değişimler 2-2Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (%) (2006- 2012) G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında İstihdam GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2011 411.435 397 679 38 464 5 999 26 410 6 055 4 899 49 030 2 906 3 057 43 067 12 472 11 453 1 019 33 795 28 650 5 145 24 854 23 872 982 158 063 131 515 23 187 3 361 67 514 19 627 25 349 12 799 3 891 865 785 4 198 8 588 8 432 156 13 756 (-) 1 069 (-) 10 734 2012 455.246 440 942 42 982 6 140 29 490 7 352 5 409 50 451 2 854 4 531 43 066 13 422 (-) (-) 39 524 33 419 6 105 25 295 24 160 1 135 181 433 150 173 27 906 3 354 72 752 18 100 26 223 16 258 4 496 1 622 889 5 164 9 674 9 503 171 14 304 (-) 1 218 (-) 11 311 • 2012 yılında, çalışan sayısı bakımından fırın ve unlu mamuller sanayi ilk sırayı alırken (181.433 kişi), balık ve deniz hayvanları ve yumuşakça işleme ve saklama sektörü sonuncu sırada (9.409) bulunmaktadır. • 2012 yılında bir önceki yıla göre; gıda ve içecek sanayinin istihdam açısından payı genel sanayi sektöründe %12,0’dan %12,2’ye, imalat sanayi içindeki payı ise %15,0’dan %13,3’e artmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi ’nde Çalışanların Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2005- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-2 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 17 2.3. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Toplam Üretim Gıda ve İçecek Sanayi’nde Üretim (2005-2012) (Milyon TL) SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2005 363.219 7.999 43.334 311.885 46.006 42.876 3.130 2006 439.039 10.563 49.261 379.215 50.075 46.860 3.215 2007 482.026 11.609 55.684 414.733 56.406 52.617 3.789 2008 567.025 15.078 74.810 477.137 66.732 62.244 4.488 2009 517.821 13.924 83.516 420.381 69.504 64.664 4.840 2010 633.151 18.200 90.482 524.469 84.984 79.476 5.508 2011 830.068 25.315 108.389 696.364 103.784 97.469 6.315 2012 962.277 25.998 139.311 796.968 117.096 110.546 6.550 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK, Yıllık Sanayi İstatistikleri’ne göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin toplam üretimi 2005 yılında 46 milyar TL iken, 2012 yılında %154,5 artarak 117,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayi üretim değeri, 2005 yılına göre, 2012 yılında 67,6 milyar TL (%157,8) artarak 110,5 milyar TL’ye, içecek sanayi üretim değeri de aynı yıllarda 3,4 milyar TL (%109,3) artarak 6,5 milyar TL’ye yükselmiştir.” 18 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin üretim değeri 2005-2012 yılları arasında, yıllara göre artış eğilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yılı hariç aynı eğilim söz konusudur. • 2005 yılında sanayi sektörü üretim değeri 363,2 milyar TL iken, bu sayı 2009 yılı hariç her yıl düzenli olarak artarak 2012 962,3 milyar TL’ye yükselmiştir. Üretim değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer 2012 yılında 796,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Üretimdeki Yıllık Değişimler Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-3 (%) (2006- 2012) G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında Üretim (Milyon T L) (2011-2012) GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçeceklerin imalatı Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 2011 103.784 97.469 12.034 2.015 7.910 2.109 1.186 17.675 1.103 1.349 15.223 9.758 7.995 1.763 11.636 (-) (-) 11.731 10.979 751 11.648 6.450 3.709 1.490 17.224 5.266 6.683 2.606 1.124 (-) (-) 1.223 4.576 4.497 78 6.315 (-) 228 (-) 4.482 2012 117.096 110.546 14.931 2.846 9.719 2.366 1.116 18.396 1.260 2.161 14.975 11.365 (-) (-) 14.492 (-) (-) 11.568 10.712 856 13.671 7.247 4.631 1.792 19.464 5.806 6.684 3.612 1.288 251 339 1.484 5.544 5.458 86 6.550 296 (-) (-) 4.712 • Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; üretim değeri bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddelerinin imalatı grubunda gerçekleştiği, üretim değerinin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. • Gıda ve içecek sanayindeki üretim değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi üretimi içindeki payı 2012 yılında 2011 yılına göre azalmıştır. • 2005 yılında, gıda ve içecek sanayi üretiminin sanayi sektörü içindeki payı %12,7 iken bu pay, 2009 ve 2010 yıllarında %13,4’e kadar yükselmiş, 2012 yılında ise %12,2’e gerilemiştir. 2011 yılındaki bu pay 2005 yılındaki değerden daha düşük olurken, inceleme dönemindeki en düşük değer %11,4 ile 2006 yılında elde edilmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi Üretiminin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı 2-3 (%) (2005- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 19 2.4. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi’nde Satış Ciroları (2005-2012) (Milyon TL) 2005 380.033 7.814 43.438 328.781 48.155 45.041 3.114 SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2006 457.665 10.521 49.227 397.917 52.410 49.208 3.202 2007 502.704 11.121 55.690 435.893 58.306 54.490 3.816 2008 589.185 15.152 74.602 499.431 69.918 65.420 4.498 2009 546.096 13.222 83.417 449.457 73.446 68.524 4.921 2010 662.519 18.758 90.989 552.772 88.767 83.229 5.537 2011 865.789 24.224 108.622 732.943 109.873 103.646 6.228 2012 962.006 25.998 139.310 796.968 123.560 116.966 6.594 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış olduğu toplam ciro 2005 yılında 48,2 milyar TL iken; 75,4 milyar TL (%156,6) artarak 2012 yılında 123,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.” • Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayindeki cironun 2005 yılına göre 71,6 milyar TL (%159,7) artarak 2012 yılında 116,9 milyar TL’ye, içecek sanayi cirosunun ise aynı yıllarda 3,4 milyar TL (%111,8) artarak 6,5 milyar TL’ye yükseldiği görülmektedir. • Sanayi sektörünün geneli için ciro değeri 2005 yılında 380 milyar TL iken, 2009 yılı hariç her yıl düzenli olarak artarak 2012 yılında 962 milyar TL’ye yükselmiştir. Ciro değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde bu değer, 2012 yılında 796,9 milyar TL, madencilik ve taşocakçılığı sanayinde 25,9 milyar TL, enerji sektöründe ise 139,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. • Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış oldukları ciro değeri 2005-2012 yılları arasında, yıllara göre artış eğilimi gösterirken, sanayi sektörünün geneli için de 2009 yılı hariç aynı eğilim söz konusudur. 20 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Satış Cirolarındaki Yıllık Değişimler Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-4 (%) (2006- 2012) G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında Satış Ciroları (Milyon T L) (2011-2012) GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçeceklerin imalatı Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2011 109.873 103.646 12.482 2.220 8.026 2.236 1.266 18.304 1.162 1.309 15.832 10.932 9.141 1.790 12.754 (-) (-) 13.306 12.420 886 12.216 6.701 3.852 1.664 17.351 5.249 6.993 2.397 1.162 (-) (-) 1.223 5.035 4.957 78 6.228 (-) 192 (-) 4.516 2012 123.560 116.966 15.171 2.964 9.662 2.545 1.147 19.329 1.276 2.112 15.941 12.352 (-) (-) 15.443 (-) (-) 12.955 12.044 912 14.253 7.563 4.754 1.936 20.434 6.117 7.057 3.742 1.366 249 375 1.527 5.882 5.796 86 6.594 282 (-) (-) 4.796 • Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; ciro değeri bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddelerinin imalatı gerçekleştiği, ciro değerinin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. • 2005 yılında, gıda ve içecek sanayi cirosunun sanayi sektörü içindeki payı %12,7 iken; bu pay, 2009 ve 2010 yıllarında %13,4’e çıkmış; 2012 yılında ise %12,8’e gerilemiştir. • Gıda ve içecek sanayindeki ciro değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi cirosu içindeki payı, 2012 yılında 2011 yılına göre artmıştır. Gıda ve İçecek Sanayi ’nde Satış Cirolarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2005- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-4 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 21 2.5. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi’nde Katma Değer (2005-2012) (Milyon TL) 2005 73.906 2.910 10.751 60.245 7.381 6.591 790 SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2006 87.038 3.945 8.295 74.798 8.001 7.192 808 2007 92.062 4.551 8.512 79.000 9.165 8.190 975 2008 110.318 7.246 9.269 93.804 10.984 9.819 1.165 2009 105.221 5.519 14.967 84.735 11.856 10.571 1.285 2010 126.004 7.363 19.413 99.229 13.043 11.631 1.412 2011 157.785 10.113 18.721 128.950 14.700 13.228 1.472 2012 166.200 11.314 22.288 132.598 17.302 15.740 1.562 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları toplam katma değer, 2005 yılında 7,4 milyar TL iken, 2012 yılında %134,4 oranında artarak 17,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.” • Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; gıda sanayinin 2012 yılında yarattığı katma değerin 15,7 milyar TL, içecek sanayinin katma değerinin ise yaklaşık 1,6 milyar TL olduğu görülmektedir. Gıda sanayindeki katma değer, 2005 yılına göre 9,1 milyar TL (%138,8) artarken, içecek sanayindeki katma değer 772 milyon TL (%97,7) artmıştır. • 2005-2012 yılları arasında gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları katma değer yıllara göre sürekli olarak artan bir eğilim gösterirken, sanayi ve imalat sanayinde 2009 yılında bir düşüş söz konusu olmuştur. • 2005 yılında sanayi sektörünün geneli için katma değer 73,9 milyar TL iken, 2009 yılı hariç 2012 yılına kadar her yıl düzenli olarak artarak 166,2 milyar TL’ye ulaşmıştır. Yaratılan katma değer bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer, 2012 yılında 132,6 milyar TL, madencilik ve taşocakçılığı sanayinde 11,3 milyar TL, enerji sektöründe ise 22,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 22 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Katma Değer Yıllık Değişimler Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-5 (%) (2006- 2012) G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında Katma Değer (Milyon T L) (2011-2012) GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2011 14.700 13.228 1.346 128 987 230 237 1.790 (-) (-) 1.303 694 523 171 1.595 1.092 503 993 827 166 2.443 1.605 710 128 3.706 1.317 1.295 487 191 (-) (-) 323 424 413 11 1.472 (-) 51 (-) 820 2012 17.303 15.740 1.782 219 1.267 296 243 1.997 349 361 1.287 700 (-) (-) 1.927 1.291 637 1.109 952 157 3.099 1.980 951 169 4.381 1.505 1.471 715 211 43 101 335 501 492 10 1.562 (-) 55 (-) 896 • Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde ise katma değer bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı grubunda gerçekleştiği, yaratılan katma değerin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. ve %14,0’a yükselmiştir. 2009 yılından sonra ise azalarak 2012 yılında ise önceki yıla göre artarak sanayi içinde payı %12,4, imalat sanayi içindeki payı ise %13,0 olarak gerçekleşmiştir. • Gıda ve içecek sanayinin, sanayi ve imalat sanayi içindeki payı 2005 yılında sırasıyla %10,0 ve %12,3 iken 2009 yılında %11,3 Gıda ve İçecek Sanayi Katma Değerinin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2005- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-5 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 23 2.6. Gıda ve İçecek Sanayi’nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi’nde İş Gücü Verimliliği SANAYİ Madencilik ve Taşocaklığı Enerji İmalat Sanayi GIDA ve İÇECEK SANAYİ Gıda Sanayi İçecek Sanayi (2005-2012) (TL) 2005 26.727 34.187 111.634 23.317 25.382 23.523 74.538 2006 30.268 41.990 85.188 27.865 25.383 23.615 76.083 2007 30.964 46.614 85.714 28.455 29.395 27.201 91.235 2008 36.139 74.134 96.167 32.816 33.421 30.904 106.529 2009 37.348 54.422 114.126 32.782 33.958 31.352 107.450 2010 40.569 64.939 138.473 34.788 33.923 31.298 109.798 2011 46.000 81.284 121.027 40.923 35.728 33.262 107.009 2012 44.685 86.431 135.054 38.732 38.007 35.697 109.211 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; gıda ve içecek sanayinde iş gücü verimliliği (çalışan başına katma değer) 2005 yılında 25.382 TL iken, 2012 yılında %49,7 oranında artarak 38.007 TL olarak gerçekleşmiştir.” • 2005 yılında sanayi sektörünün geneli için iş gücü verimliliği 26.727 TL iken, 2012 yılında 44.685 TL’ye yükselmiştir. İmalat sanayinde ise bu değer 23.317 TL’den 38.732 TL’ye yükselmiştir. Madencilik ve taşocakçılığı sanayinde 34.187 TL’den 86.431 TL’ye, enerji sektöründe ise 111.634 TL’den 135.054 TL’ye yükselmiştir. • Gıda sanayi ve içecek sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; verimlilik değerinin 2012 yılında gıda sanayi için 35.697 TL, içecek sanayinde ise 109.211 olduğu görülmektedir. Buna göre Gıda Sanayi’ndeki verimlilik, 2005 yılına göre %51,8 oranında, İçecek Sanayi’nde ise %46,5 oranında artmıştır. • İmalat sanayi ile kıyaslandığında, genel olarak gıda ve içecek sanayi işgücü verimliliğinin daha iyi olduğunu söylenebilir. Sektör, 2005, 2007, 2008 ve 2009 yıllarında imalat sanayine göre daha verimli çalışırken, 2006, 2010 ve 2011 yıllarında daha verimsiz çalışmış ve 2012 ise yaklaşık aynı değere ulaşmıştır. • 2005-2011 yılları arasında sanayi sektörü verimliliği yıllara göre sürekli olarak artış eğilimi gösterirken, Gıda ve İçecek Sanayi’nin verimliliği de 2010 yılı hariç benzer bir eğilim göstermiştir. 24 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri G ıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler Bazında İş Gücü Verimliliği (T L) ( 2011- 2012) GIDA ve İÇECEK SAN AYİ Gıda Sanayi Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı Etin işlenmesi ve saklanması Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Patatesin işlenmesi ve saklanması Sebze ve meyve suyu imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı Sıvı ve katı yağ imalatı Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı Süt ürünleri imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Dondurma imalatı Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı Fırın ve unlu mamuller imalatı Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı Diğer gıda maddelerinin imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı Hazır yemeklerin imalatı Homojenize Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı Hazır hayvan yemleri imalatı Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı Ev hayvanları için hazır gıda imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2011 35.728 33.262 34.998 21.401 37.383 38.063 48.281 36.503 (-) (-) 30.257 55.657 45.686 167.723 47.194 38.102 97.826 39.953 34.633 169.294 15.457 12.204 30.625 38.080 54.892 67.115 51.083 38.058 49.085 (-) (-) 76.854 49.366 48.998 69.288 107.009 (-) 47.643 (-) 76.427 2012 38.007 35.697 41.454 35.722 42.952 40.236 44.929 39.575 122.336 79.625 29.876 52.172 (-) (-) 48.763 38.622 104.278 43.859 39.413 138.495 17.083 13.184 34.078 50.247 60.221 83.142 56.113 43.999 46.859 26.360 113.303 64.945 51.831 51.722 57.874 109.211 (-) 45.284 (-) 79.198 • Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; 2012 yılında çalışan başına katma değer tutarının en yüksek bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı, en düşük ise fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda olduğu görülmektedir. • 2012 yılında işgücü verimliliği 2011 yılına göre sanayi sektöründe %2,9 azalırken gıda sanayinde %7,3, içecek sanayinde ise %2,1 artış göstermiştir. İş Gücü Verimliliğinde Yıllık Değişimler 2-6 (%) (2006- 2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2-7 Aşağıda 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 25 2.7. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Yoğunlaşma • Türkiye İstatistik Kurumu, 2014 yılında “Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yoğunlaşma Çalışması” 2012 yılı sonuçlarını açıklamıştır. Bu çalışmada temel alınan yoğunlaşma oranı (CR4), bir ekonomik sınıftaki en büyük 4 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. (CR8) ise bir ekonomik sınıftaki en büyük 8 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. “2012 yılı CR4 değerlerine göre gıda ve içecek sanayi alt sektörlerinin 9’u çok yüksek, 5’i yüksek, 10’u orta ve 5’i de düşük derecede yoğunlaşma oranına sahiptir.” Gıda ve İçecek Sanayi ’nde Alt Sektörler bazında Yoğunlaşma Oranları (2012) CR4 CR8 Girişim Sayısı Yoğunlaşma Derecesi Bira imalatı 99,97 100,00 5 Çok Yüksek Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 97,19 100,00 6 Çok Yüksek Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 96,51 100,00 6 Çok Yüksek Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 95,22 99,28 16 Çok Yüksek Dondurma imalatı 95,20 97,22 423 Çok Yüksek Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 91,98 100,00 8 Çok Yüksek Patatesin işlenmesi ve saklanması 88,17 97,95 26 Çok Yüksek Şeker imalatı 80,99 91,15 72 Çok Yüksek Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 75,20 96,31 14 Çok Yüksek Kahve ve çayın işlenmesi 68,80 78,76 189 Yüksek Yüksek Hazır yemeklerin imalatı 66,16 83,50 32 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 57,44 77,94 2.135 Yüksek Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 56,88 66,67 377 Yüksek Üzümden şarap imalatı 56,11 67,51 110 Yüksek Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 49,78 64,21 69 Orta • İçecek sanayinde yer alan alt sektörler genelde yüksek ve çok yüksek derecede yoğunlaşma oranına sahipken, gıda sanayinde yer alan alt sektörler daha çok orta ve düşük yoğunlaşma segmentinde yer almaktadır. Bunun nedeni içecek sanayindeki işletme sayısının az olmasıdır. Sebze ve meyve suyu imalatı 48,37 66,68 132 Orta Etin işlenmesi ve saklanması 47,01 60,12 228 Orta Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 44,93 66,81 96 Orta Makarna, şehriye, kusktus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 43,96 71,64 50 Orta Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 42,26 72,09 53 Orta Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 38,37 50,47 227 Orta Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 37,33 55,66 1.041 Orta Düşük derecede yoğunlaşma (CR4<30) Orta derecede yoğunlaşma (30<CR4<50) Yüksek derecede yoğunlaşma (50<CR4<70 Çok yüksek derecede yoğunlaşma (CR4>70) Süthane işletmeciğliği ve peynir imalatı 34,26 44,40 1.556 Orta Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 33,81 49,59 255 Orta Sıvı ve katı yağ imalatı 24,94 39,25 938 Düşük Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 21,95 31,26 409 Düşük Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 15,93 23,51 1.422 Düşük Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 10,81 17,38 3.495 Düşük 6,81 9,55 28.202 Düşük Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 26 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Bira ve damıtılmış alkollü içeceklerin imalatı sektörleri gibi işletme sayıları oldukça az olan alt sektörler en yüksek yoğunlaşma oranlarına sahipken, işletme sayıları oldukça fazla olan ekmek, taze pastane ürünleri ve kek imalatı ve öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı sektörlerindeki yoğunlaşma oranları ise oldukça düşük seviyelerdedir. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde Yoğunlaşma Oranları (2012) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu • İşletme sayısı 100’ün üzerinde olmasına rağmen, dondurma imalatı sektöründeki yoğunlaşma oranının çok yüksek seviyelerde çıkması, bu sektörde ilk dört firmanın piyasaya yön verdiğini göstermektedir. Yine aynı şekilde peksimet, bisküvi imalatı, dayanıklı pastane ürünleri ve kek imalatı sektöründeki %57,44’lik yoğunlaşma oranı da sektörde faaliyet gösteren çok sayıda işletme olmasına rağmen, ilk dört firmanın piyasada ne derece etkili olduğunu göstermektedir. Çok Yüksek Yüksek Orta Düşük 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 27 2.8. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Yabancı Sermaye “T.C. Merkez Bankası verilerine göre; gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların sayısı 1954-2009 yılları arasında kümülatif olarak 393 adet iken, 2009-2014 yılları arasında 154 adet (%39,2) artarak 547’ye yükselmiştir.” • Gıda ve içecek sanayinde, 2009-2014 yılları arasında en fazla yabancı sermayeli firmanın faaliyete geçtiği yıl 64 firma ile 2010 yılı olurken, en az yabancı sermayeli işletmenin faaliyete geçtiği yıl 9 firma ile 2014 yılı olmuştur. • İmalat sanayinde, 2014 yılı sonu itibarıyla faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmaların (5.689 adet) %9,6’sı gıda ve içecek sanayinde (547 adet) faaliyet göstermektedir. • Gıda ve içecek sanayinde faaliyet gösteren 547 yabancı sermayeli işletmenin 100’ü (%18,3) Almanya menşeilidir. Bir başka ifade ile sektörde faaliyet gösteren her beş yabancı sermayeli firmanın neredeyse biri Almanya kökenlidir. Sektörde en fazla yabancı sermayeli işletmeye sahip ülkeler sıralamasında Hollanda 47 firma ile ikinci sırada yer alırken, bu ülkeyi Fransa (30), ABD (29) ve İtalya (27) izlemektedir. 28 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Gıda ve İçecek Sanayi’nde Yabancı Sermayeli Firma Sayısı Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocaklığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam 1954-2009 Birikimli 2010 2011 2012 2013 2014 338 4.720 449 3.853 393 418 16.786 21.844 61 622 81 422 64 119 2.574 3.257 70 700 101 463 45 136 3.573 4.343 55 490 20 321 20 149 3.722 4.267 39 484 23 317 16 144 3.254 3.777 63 449 11 313 9 125 3.524 4.036 Kaynak: TC Merkez Bankası Uluslararası Yatırım Girişimlerinin Ülkelere Göre Dağılımı 2-8 Kaynak: TC Merkez Bankası (2014) 1954 2014 TOPLAM 626 7.465 685 5.689 547 1.091 33.433 41.524 • 2009-2014 arasında gıda ve içecek sanayindeki uluslararası yatırım giriş istatistikleri tutar olarak incelendiğinde; en fazla yatırım girişinin 2,2 milyar dolarla 2012’de gerçekleştiği görülmektedir. İmalat sanayinde de uluslararası yatırım girişlerinin en yoğun olduğu yıl 4,3 milyar dolarla yine 2012’dir. 2012 yılında 2011 yılına göre 3,3 kat artarak 2,2 milyar dolar olarak gerçekleşen gıda ve içecek sanayi uluslararası yatırım girişi, 2014 yılında 2012 yılına göre %74,6 oranında azalarak 558 milyon dolar seviyesine kadar gerilemiştir. • 2010 yılında gıda ve içecek sanayine yabancı sermaye girişi 124 milyon dolardır ve bunun imalat sanayi içindeki payı %13,4’dür. Bu oran 2012 yılında maksimum düzeye (%50,7) ulaşmış ve 2014 yılında %19,3 olarak gerçekleşmiştir. Sektörler Baz ında Uluslararası Yatırım Girişimleri (Milyon $) (2010-2014) Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Dağılımı(1954‐2015 Ocak) Sektörlere Göre Dağılımı (1954- 2015 Ocak) Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Elektrik, Gaz ve Su Hizmetler Sektörü Toplam İstanbul 195 4.330 287 3.400 270 643 20.087 24.612 Antalya 112 357 31 271 38 55 3.975 4.444 Ankara 26 636 130 314 26 192 1.852 2.514 İzmir 75 555 60 423 58 72 1.491 2.121 Muğla 25 77 8 63 6 6 1.438 1.540 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı(1954-2015 Ocak) İlk On İl İlin Adı İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Mersin Bursa Gaziantep Aydın Kocaeli Diğer İller Toplam Şirket Sayısı 24.612 4.444 2.514 2.121 1.540 1.056 631 607 581 461 3.132 41.699 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 29 Bölüm:3 Türkiye’de Hanehalkı Tüketim Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Sanayi’nin Yeri 30 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 3.1. Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı “TÜİK tarafından yapılan hanehalkı tüketim harcamaları araştırması 2011-2013 yılları sonuçlarına göre; hanehalkı harcamaları içinde “konut, su, elektrik ve yakıt” birinci sırayı alırken, ikinci sırayı “gıda ve içecekler” almaktadır.” 3-1 Yıllar Bazında Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı (%) (2011-2013) • 2011 yılında %21,0 olan gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, 2012 yılında %19,9, 2013 yılında ise %20,1 düzeyindedir. • Gıda ve içecek harcamaları payındaki bu değişim gıda harcamaları payındaki azalmadan kaynaklanmıştır. Zira, inceleme döneminde alkollü ve alkolsüz içecek harcamaları paylarında çok fazla bir değişiklik olmamıştır. • Gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, inceleme dönemi başı ve sonu itibarıyla 0,9 puan azalırken, eğitim hizmetleri ile eğlence ve kültür harcamaları 0,4 puan artmıştır. Toplam harcamalar içinde en yüksek paya sahip olan konut, su, elektrik ve diğer yakıtlar harcamalarının payı ise 0,8 puanlık azalışla %25,0 olarak gerçekleşmiştir. Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı (%) (2011-2013) HARCAMA TÜRLERİ GIDA VE İÇECEKLER - Gıda - Alkolsüz İçecek - Alkollü İçecek GİYİM VE AYAKKABI KONUT, SU, ELEKTRİK VE DİĞER YAKITLAR MOBİLYA, EV ALETLERİ VE EV BAKIM HİZMETLERİ SAĞLIK ULAŞTIRMA HABERLEŞME EĞLENCE VE KÜLTÜR EĞİTİM HİZMETLERİ LOKANTA VE OTELLER ÇEŞITLI MAL VE HIZMETLER 2011 21,0 19.3 1.4 0.3 5,2 25,8 6,4 1,9 17,2 4,0 2,7 2,0 5,7 4,3 2012 19,9 18.2 1.4 0.3 5,4 25,8 6,7 1,8 17,2 3,9 3,2 2,3 5,8 4,2 2013 20,1 18.5 1.4 0.3 5,3 25,0 6,6 2,1 17,4 4,0 3,1 2,4 5,9 4,3 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 31 3.3. Hanehalkı Harcamaları İçerisinde Gıda ve İçecek Harcamalarının Yeri 3.2. Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları “TÜİK tarafından düzenli olarak her yıl yapılan hanehalkı tüketim harcamaları araştırması sonuçlarına göre, hanehalkı başına ortalama aylık gıda ve içecek (alkollü ve alkolsüz) harcaması 2013 yılında 2008 yılına göre %39,6 oranında artarak 371 TL’den 518 TL’ye yükselmiştir.” • Söz konusu yıllar arasında toplam aylık hanehalkı tüketim harcaması ise %58,1 oranında artarak 1.626 TL’den 2.572 TL’ye yükselmiştir. Başka bir ifade ile toplam hanehalkı tüketim harcamaları, gıda ve içecek harcamalarından daha yüksek oranda artmış, bunun sonucunda da gıda ve içecek harcamalarının toplam hanehalkı tüketim harcamaları içindeki payı giderek azalmıştır. “TÜİK hanehalkı tüketim harcamaları araştırması sonuçlarına göre; düşük gelirli hanehalkları, yüksek gelirli hanehalklarına göre gıda ve içecek harcamalarına iki kata yakın daha fazla pay ayırmaktadır.” • Bir başka önemli bulgu ise; 2002 ve 2013 yılları arasında gıda ve içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payının tüm gelir gruplarında azalmakta olduğudur. 2002 yılında %19,0 olan beşinci gruba ait bu pay 2013 yılında da %14,6’a gerilemiştir. Yine aynı şekilde en düşük gelire sahip olan birinci gelir grubunda da %38,7 olan payın, 2012 yılında %29,0’a, 2013 yılında ise %28,8’e gerilemiş olduğu görülmektedir. • Gıda ve içecek harcamalarının toplam hanehalkı harcamaları içindeki payı 2008 yılında %22,8 iken 2010 yılında %22,0, 2012 yılında %19,1 ve 2013 yılında %20,1’dir. Yıllar İtibariyle Aylık Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları 2008 2009 2010 2011 2012 2013 GIDA VE İÇECEKLER 371 392 407 445 471 518 Gıda 343 362 375 410 431 475 Alkolsüz içecekler 25 26 28 29 33 36 Alkollü İçecekler 3 4 4 6 7 7 1.626 1.688 1.843 2.120 2.366 2.572 TOPLAM HANEHALKI HARCAMALARI Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 32 (TL) (2008-2013) 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Gelire göre sıralı %20,0’lık gruplar itibarıyla tüketim harcamalarının dağılımı incelendiğinde; 2013 yılında gelirden en çok pay alan beşinci %20,0’lık grupta gıda ve içecek harcamalarının payı %14,6 iken, gelirden en fazla pay alan birinci grupta bu pay %28,8’dir. Gıda ve Alkolsüz İçecek harcamalarının Gelir Gruplarına Göre Dağılımı 3-2 (%) (2002-2013) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 3.4. Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı Bölgelere Göre Gıda ve Alkolsüz İçecek Harcamalarının Payları Üç Büyükşehrin Gıda ve Alkolsüz İçecek Harcamaları Payları (%) İstanbul Batı Marmara Ege İzmir Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Ankara Batı Karadeniz Doğu Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Ortadoğu Anadolu Güneydoğu Anadolu 20,7 25,8 23,0 19,9 23,3 22,5 26,6 31,2 21,0 30,0 29,0 32,2 33,8 39,6 20,6 23,6 23,1 21,1 23,3 21,8 25,8 29,3 20,3 28,4 27,8 29,7 32,0 39,3 19,3 23,2 23,2 21,5 22,1 20,6 24,5 27,4 19,9 28,3 26,1 29,6 29,3 37,5 18,9 22,8 23,8 22,0 22,2 20,4 24,5 26,1 19,5 27,1 26,8 29,2 27,1 33,1 17,9 23,0 22,4 20,3 21,3 20,0 24,4 25,8 19,0 26,8 26,8 30,3 26,8 30,0 17,6 21,1 21,9 20,1 20,8 19,4 23,8 25,1 18,4 26,1 26,8 29,7 25,1 28,1 16,6 19,5 19,9 18,4 19,9 18,7 22,3 23,6 17,6 25,2 25,1 28,1 24,7 27,4 2011-13 2010-12 2009-11 2008-10 2007-09 2006-08 2005-07 2004-06 Gıda ve Alkolsüz İçecekler (%) 3 16,3 19,9 19,1 17,8 19,2 18,3 20,8 23,5 17,3 24,5 24,6 26,9 25,0 27,0 Yeni nüfus projeksiyonlarına dayanmaktadır. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK bölgesel hanehalkı tüketim harcamaları araştırması sonuçlarına göre; 2011-2013 döneminde hanehalkı harcamaları içinde gıda ve alkolsüz içeceğe en fazla pay ortalama %27,0 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ayrılmıştır.” • Bu bölgeyi %26,9’luk payla Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi izlerken, üçüncü sırayı %25,0’lık payla Ortadoğu Anadolu Bölgesi almaktadır. • Üç büyük ilimizin gıda ve alkolsüz içecek harcamaları payı incelendiğinde ise 2011-2013 dönemi ortalaması olarak en yüksek payın %17,8 ile İzmir’e ait olduğu anlaşılmaktadır. Bu ili %17,3’lık payla Ankara, %16,3’lık payla da İstanbul takip etmektedir. • Bu bulgulardan da anlaşılabileceği üzere, refah seviyesi yüksek ve göreceli olarak daha gelişmiş olan bölgelerde, gıda ve alkolsüz içecek harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı, diğer bölgelere göre daha düşük düzeydedir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 33 3.5. Gıda ve İçecek Sanayi’nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri “Gıda ve alkolsüz içecekler grubunda 37 ülke içinde Norveç 176’lık endeks değeri ile en pahalı ülke olurken, Makedonya 59’luk endeks değeri ile en ucuz ülkedir. Türkiye’nin gıda ve alkolsüz içecekler grubundaki fiyat düzeyi endeksi 86 olup, bu grupta AB ortalamasından daha düşüktür.” • EUROSTAT ve OECD iş birliğiyle yürütülen 2013 yılı “Gıda ve içki satınalma gücü paritesi” çalışmasında, 37 ülkeye ait karşılaştırmalı fiyat düzeyi endeksleri verilmektedir. • Türkiye’nin gıda grubundaki fiyat düzeyi endeksi 86 olup, bu grupta yer alan “süt, peynir ve yumurta”, “bitkisel ve hayvansal yağlar” ve “diğer gıdalar” alt gruplarında fiyat düzeyinin, AB ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. • Diğer taraftan, Türkiye’nin en yüksek fiyat düzeyi 207 endeks değeri ile alkollü içecekler grubunda olup, AB ortalamasının 2 katından daha fazladır. Türkiye, alkollü içecekler fiyat seviyeleri bakımından, 37 ülke arasında Norveç ve İzlanda’nın ardından en pahalı üçüncü ülke konumundadır. Bu durum alkollü içecekler üzerindeki ağır vergi yükünün bir sonucudur. Ülkeler Norveç İsviçre Danimarka İsveç Finlandiya Avusturya İzlanda Lüksemburg İrlanda İtalya Belçika Fransa Almanya Güney Kıbrıs Yunanistan ingiltere Malta AB27 Slovenya Hollanda İspanya Hırvatistan Portekiz Slovakya Estonya Letonya Türkiye Çek Cumhuriyeti Macaristan Karadağ Litvanya Bosna-Hersek Sırbistan Bulgaristan Romanya Arnavutluk Polonya Makedonya Gıda ve Alkolsüz İçecekler 176 150 141 125 123 122 120 118 117 112 112 108 108 108 101 101 100 100 99 97 94 93 91 89 89 87 86 84 80 78 78 76 75 71 69 68 62 59 Gıda Ekmek ve Tahıllar Et Balık Süt, Peynir ve Yumurta Bitkisel ve Hayvansal Yağlar Meyveler ve Sebzeler Diğer Gıdalar Alkolsüz İçecekler Alkollü İçecekler 175 155 136 125 123 123 120 121 116 114 113 109 109 107 101 99 99 100 100 98 94 92 90 88 88 85 85 83 79 77 76 75 75 70 69 67 60 58 176 144 158 135 134 138 135 119 109 114 110 106 106 119 109 88 97 100 102 90 112 98 100 84 86 81 70 73 73 71 77 73 68 59 61 67 59 55 168 217 128 129 124 136 123 132 112 115 121 123 131 88 91 97 84 100 95 118 83 74 75 73 81 75 72 72 72 67 63 69 66 60 60 50 55 57 139 157 126 117 118 127 102 129 111 115 124 110 111 120 112 94 106 100 101 100 90 100 78 107 95 80 85 103 89 78 75 75 92 74 70 76 67 64 199 130 116 116 121 103 115 120 118 127 112 97 95 144 130 102 114 100 101 93 93 102 104 98 87 96 119 91 84 75 89 78 84 94 94 85 62 70 171 146 137 116 108 121 92 115 100 104 112 97 104 116 118 100 112 100 119 81 94 99 97 118 112 113 106 101 98 103 98 93 101 97 94 87 73 68 166 144 130 139 126 124 120 120 135 104 105 116 110 85 75 113 99 100 97 98 97 88 92 92 94 86 78 88 79 86 77 74 71 61 62 66 56 49 206 137 174 118 117 114 132 110 117 120 111 102 98 124 123 101 119 100 109 90 103 109 115 98 96 98 103 95 94 96 86 89 93 87 89 82 73 71 193 114 182 124 124 115 124 102 129 96 104 96 104 114 106 115 110 100 93 92 86 108 93 105 95 109 96 97 85 87 97 82 83 80 76 92 79 66 282 116 140 160 174 97 209 91 171 100 100 92 81 117 128 139 114 100 103 100 88 104 91 91 105 109 207 96 80 97 94 83 81 67 74 72 93 69 Kaynak: News Release, 99/2014, Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (EUROSTAT 34 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri (AB27=100) (2013) Bölüm:4 Türk Gıda ve İçecek Sanayi’nde AR-GE 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 35 4.1. Gıda ve İçecek Sanayi AR-GE Harcamaları Yıllar Bazında AR-GE Harcamaları İmalat Sanayi Toplam İçindeki Pay (%) Değişim (%) Gıda ve İçecek Sanayi İmalat Sanayi İçindeki Pay (%) Değişim (%) Ticari Kesim Ar-Ge Toplamı Değişim (%) (2006-2013) (Bin TL) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1.185.734 1.714.012 1.954.471 2.014.640 2.035.381 2.569.482 3.124.160 3.610.675 72,8 68,2 64,1 62,3 51,6 53,3 53 51,3 24,4 44,6 14 3,1 1 26,2 21,6 15,6 59.997 46.967 60.754 75.253 60.859 75.734 82.434 123.673 5,1 2,7 3,1 3,7 3 2,9 2,6 3,4 103,9 -21,7 29,4 23,9 -19,1 24,4 8,8 50,0 1.629.088 2.513.487 3.048.503 3.235.272 3.942.908 4.817.272 5.891.215 7.031.519 25,5 54,3 21,3 6,1 21,9 22,2 22,3 19,4 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Türkiye İstatistik Kurumu AR-GE faaliyetleri araştırması sonuçlarına göre; 2006 yılında 59,9 milyon TL olan gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamalarının, %106,1 oranında artarak 2013 yılında 123,6 milyon TL’ye yükseldiği görülmektedir.” • Gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamaları 2007 yılında bir önceki yıla göre %21,7 oranında, 2010 yılında ise %19,1 oranında düşüş göstermiştir. İnceleme dönemindeki diğer yıllarda ise AR-GE harcamaları artış gösterirken, 2006 yılında elde edilen %103,9’luk artış inceleme dönemindeki en yüksek oranlı artış olmuştur. • İmalat sanayinde yapılan AR-GE harcamaları, 2013 yılında, bir önceki yıla göre %15,6 oranında artarken; gıda ve 36 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri içecek sanayi %50,0 ile daha yüksek bir oranda artış göstermiştir. Bu bulgu, 2009 kriz yılından sonra gelen 2010 yılında azalan sektöre ait AR-GE harcamalarının 2011, 2012 ve 2013 yıllarında tekrar artmaya başlamış olduğunu göstermesi bakımından dikkate değer bir bulgudur. • Gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamalarının, imalat sanayi AR-GE harcamaları içerisindeki payı 2006 yılında %5,1 iken 2007 yılında %2,7 seviyesine gerileyen pay, 2008 yılında %3,1’e, 2009 yılında ise %3,7’ye yükselerek imalat sanayi içindeki payını az da olsa arttırmıştır. • Takip eden yıllarda azalmaya başlayan bu pay; 2010 yılında %3,0, 2011 yılında %2,9 ve 2012 yılında ise %2,6 seviyelerine kadar gerilemiş, 2013 yılında %3,4 seviyelerine tekrar yükselmiştir. 4.2. Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamalarının Dağılımı Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamaları “2006 yılında, Türkiye’de yapılan AR-GE harcamaları 1,6 milyar TL seviyesinde iken 7 yıl içinde 4,3 kattan fazla artarak 2013 yılında 7 milyar TL düzeyine kadar yükselmiştir.” Sektörler İmalat Sanayi • İnceleme dönemindeki tüm yıllarda yapılan AR-GE harcamaları içerisinde en yüksek payı alan sektör, imalat sanayi olmuştur. Bu sektörü sırasıyla hizmetler, madencilik ve tarım sektörleri izlemiştir. • 2013 döneminde, gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamaları içinde personel harcamaları birinci sırayı alırken bunu diğer cari harcamalar ve makine-techizat izlemektedir. Gıda ve İçecek Sanayi • Gıda ve içecek sanayinin toplam AR-GE harcamaları içerisindeki payı, 2006 yılında %3,7 oranında iken, daha sonraki yıllarda azalmaya başlamış, 2013 yılında ise %1,8 seviyesine kadar gerilemiştir. TOPLAM (2006-2013) (Bin TL) Yıl Personel MakineTeçhizat Sabit Tesis Diğer Cari TOPLAM 2006 361.518 144.315 17.280 662.621 1.185.734 2007 562.270 346.525 94.781 710.437 1.714.012 2008 682.012 284.585 88.460 899.414 1.954.471 2009 848.700 223.512 30.967 911.460 2.014.640 2010 878.647 178.518 45.026 933.191 2.035.381 2011 1.106.534 397.897 52.343 1.012.708 2.569.482 2012 1.322.948 443.773 70.106 1.287.333 3.124.160 2013 1.587.463 455.459 101.262 1.466.490 3.610.675 2006 13.956 6.612 432 38.998 59.998 2007 22.469 5.171 1.367 17.961 46.968 2008 25.663 12.509 2.383 20.199 60.754 2009 28.134 14.378 2.211 30.531 75.254 2010 28.969 7.817 190 23.883 60.859 2011 37.783 11.364 1.213 25.373 75.734 2012 40.045 14.434 1.121 26.834 82.434 2013 44.291 33.475 4.034 41.872 123.673 2006 606.620 175.921 24.069 822.477 1.629.087 2007 967.007 400.854 158.963 986.663 2.513.487 2008 1.228.327 353.040 186.773 1.280.362 3.048.502 2009 1.489.760 335.803 72.999 1.336.710 3.235.272 2010 1.857.154 297.054 229.482 1.559.219 3.942.908 2011 2.310.950 603.645 122.866 1.779.811 4.817.272 2012 2.937.207 620.179 99.711 2.234.117 5.891.215 2013 3.640.398 656.631 187.413 2.547.075 7.031.519 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 37 4.3. Gıda ve İçecek Sanayi’nde AR-GE Harcamalarının Dağılımı “2013 yılında 2006 yılına göre yaklaşık 2 kat artarak 123,6 milyon TL’ye yükselen gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamalarının 44,3 milyon TL’si personel, 41,8 milyon TL’si diğer cari, 33,5 milyon TL’si makine ve teçhizat ve 4 milyon TL’si de sabit tesis harcamalarından oluşmaktadır.” • 2006 yılında 59,9 milyon TL seviyesinde olan gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamalarının 38,9 milyon TL’si diğer cari harcamalardan, 13,9 milyon TL’si personel harcamalarından, 6,6 milyon TL’si makine teçhizat ve 432 bin TL’si ise sabit tesis harcamalarından oluşmuştur. • Başka bir ifade ile 2006 yılında %23,3 olan gıda ve içecek sanayi AR-GE harcamaları içindeki personel harcamaları payı, 2013 yılında %35,8’e yükselmiştir. AR-GE Harcamalarının Dağılımı 4-2 38 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Diğer cari AR-GE harcamalarının payı 31,1 puan azalarak %65,0’dan %33,9’a düşerken, AR-GE ile ilgili olarak yapılan makine ve teçhizat harcamalarının payı %11,0’dan %27,1’e, sabit tesis AR-GE harcamalarının payı ise %0,7’den %3,3’e yükselmiştir. (%) (2006-2013) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 4.4. AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam 4.4.1. AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam Edilen İnsan Gücü “Gıda ve içecek sanayi AR-GE faaliyetinde çalışanların sayısı 2006 yılında 473 iken, %82,5 oranında artarak 2013 yılında 863’e yükselmiştir.” 4.4.2. Gıda ve İçecek Sanayi’nde AR-GE Faaliyetinde Çalışanlar • Türkiye’de AR-GE faaliyetlerinde istihdam edilen eleman sayısı 2006 yılında 18.030 kişi iken, 2013 yılında 3 kattan fazla artarak 58.391’e; imalat sanayinde çalışanların sayısı ise yaklaşık 2,5 kat artarak 10.949 kişiden 27.243’e yükselmiştir. Sektörlere Göre İstihdam Edilen AR-GE Personeli • İnceleme döneminin başlangıç yılı olan 2006 yılında ise araştırmacı olarak görev yapanların oranı %62,4 iken, teknisyen olarak görev yapanların oranı %28,1, diğer destek personelinin oranı da %9,5 seviyesindedir. Görüldüğü gibi 200’den 2012’ye araştırmacı ve teknisyen oranı azalırken, diğer destek personeli oranı artmıştır. (2006-2013) Yıl Araştırmacı Teknisyen Diğer Destek Personel İmalat Sanayi 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 6.100 8.405 9.467 13.085 13.242 13.706 15.090 16.507 3.149 4.228 4.246 7.371 8.120 7.101 8.035 8.060 1.700 1.909 2.030 2.989 3.226 2.272 2.515 2.677 10.949 14.542 15.742 23.445 24.588 23.079 25.640 27.243 Gıda ve İçecek Sanayi 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 295 344 385 514 540 385 473 501 133 157 165 252 267 315 220 239 45 119 87 97 88 80 73 123 473 620 637 863 895 780 766 863 TOPLAM 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 11.242 15.293 18.025 24.523 29.800 30.404 35.034 40.207 4.718 6.374 6.550 9.949 11.589 11.259 12.861 13.634 2.070 2.594 2.886 4.185 4.533 3.745 4.338 4.550 18.030 24.261 27.461 38.657 45.922 45.408 52.233 58.391 Sektörler “2013 yılında gıda ve içecek sanayi AR-GE çalışmalarında istihdam edilenlerin 501’i (%58,1) araştırmacı olarak görev yaparken, 239’u (%27,7) teknisyen ve 123’ü (%14,3) de diğer destek personeli olarak görev yapmaktadır.” Toplam AR-GE Personelinin Dağılımı 4-3 (%) 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 39 Bölüm:5 Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi’nde Bazı Ekonomik Göstergeler 40 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 5.1. Büyüme 5.1.1. Cari Büyüme 5.1.1.1. GSYİH ve Gıda İçecek Sanayi’nde Büyüme 5-1-1 “2014 yılında GSYİH cari fiyatlarla %13,6 oranında büyürken gıda ve içecek sanayinde %11,6 büyüme gerçekleşmiştir.” (%) (cari fiyatlarla) (1999-2013) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu • 2010 ve 2011 yıllarındaki çift haneli büyüme oranlarından sonra, 2012 yılında büyüme oranı gerek GSYİH gerekse de gıda ve içecek sanayinde tek haneli oranlara gerilemiştir. 2014 yılında ise büyüme oranları yükselişe geçerek cari fiyatlarla gıda ve içecek sanayi için %11,6, GSYİH için ise %13,6 oranında artmıştır. • Gıda ve içecek sanayinin cari fiyatlarla en yüksek büyüme hızını %53,1 ile 2000 yılında yakalamış, en düşük büyüme oranı %4,3 ile 2013 yılında gerçekleşmiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 41 5.1.1.2. Harcamalar Yöntemiyle GSYİH ve Gıda ve İçecek Sanayi Büyüklükleri Cari Fiyatlarla GSYİH ve Gıda ve İçecek Sanayi 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GSYİH Miilyon TL 70.203 104.596 166.658 240.224 350.476 454.781 559.033 648.932 758.391 843.178 950.534 952.559 1.098.799 1.297.713 1.416.798 1.567.289 1.749.782 Değişim (%) 49,0 59,3 44,1 45,9 29,8 22,9 16,1 16,9 11,2 12,7 0,2 15,4 18,1 9,2 10,6 11,6 (cari fiyatlarla) (1998-2014) Gıda ve İçecek Sanayi Milyon TL Değişim (%) 15.031 21.595 43,7 33.056 53,1 48.855 47,8 72.864 49,1 98.080 34,6 113.674 15,9 130.660 14,9 145.616 11,4 160.436 10,2 179.875 12,1 187.803 4,4 221.394 17,9 255.578 15,4 278.699 9,0 290.802 4,3 330.265 13,6 Pay (%) 21,4 20,6 19,8 20,3 20,8 21,6 20,3 20,1 19,2 19,0 18,9 19,7 20,1 19,7 19,7 18,6 18,9 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 5—1-1-2 Gıda ve İçecek Sanayi’nin GSYİH İçindeki Yeri (1998-2014) (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 42 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri “TÜİK’in harcamalar yöntemine göre açıklamış olduğu GSYİH verileri çerçevesinde, 1998-2014 yılları arasında Türkiye ekonomisi cari fiyatlarla 24,9 kat büyüyerek 70 milyar TL’den 1.749 milyar TL’ye yükselmiştir. Söz konusu dönemde gıda ve içecek sanayi 22 kat artarak 15 milyar TL’den 330 milyar TL’ye yükselmiştir.” • Gıda ve içecek sanayinin GSYİH içindeki payı 1998 yılı başında %21,4 iken, 2013 yılı sonunda söz konusu pay %18,6’ya kadar gerilemiştir. 2013 yılındaki bu pay inceleme döneminde elde edilen en düşük değer olurken, payın en yüksek olduğu yıl %21,6 ile 2003 olmuştur. • 2009 ve 2010 yıllarında GSYİH içindeki payını arttırma başarısı gösteren gıda ve içecek sanayinin payı 2011-2013 döneminde azalma eğilimi göstermiş, ancak 2014 yılında tekrar artışa geçmiştir. 5.1.2. Sabit Fiyatlarla Büyüme 5.1.2.1. GSYİH ve Gıda ve İçecek Sanayi’nde Büyüme 5-1-2 (1998 fiyatlarıyla) (%) (1999-2014) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2014 yılında gıda ve içecek sanayi, GSYİH büyüme oranına (%2,9) göre daha düşük bir büyüme (%1,7) performansı göstermiştir.” • 1999-2014 dönemini kapsayan yıllık Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) ve gıda ve içecek sanayi sabit fiyatlarla büyüme rakamları incelendiğinde, 2002 yılı hariç diğer tüm yıllarda gıda ve içecek sanayinin büyüdüğü görülmektedir. • Gıda ve içecek sanayi, 1998 yılı sabit fiyatlarıyla, en yüksek yıllık artış oranını (%8,7) 2005, en düşük yıllık artışı (%0,7) 2000 yılında göstermiştir. • Gıda ve içecek sanayi inceleme döneminde sadece 2002 yılında %0,3 oranında bir küçülme yaşamış, diğer tüm yıllarda değişen oranlarda büyüme sağlamıştır. Bu yılda gıda ve içecek sanayinin küçülmesine karşın, Türkiye GSYİH’sı %6,2 oranında büyümüştür. • 2011 ve 2012 yıllarında ülke ekonomisi %8,8 ve %2,1 oranında büyürken, gıda ve içecek sanayinde %6,6 ve %2,6 oranında bir büyüme gerçekleşmiştir. 2014 yılında ise sektör %1,7’lik büyüme oranı ile %2,9’luk Türkiye ekonomisi büyüme oranına göre daha düşük bir büyüme performansı göstermiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 43 5.1.2.2. Harcamalar Yöntemiyle GSYİH ve Gıda ve İçecek Sanayi Sabit Fiyatlarla GSYİH ve Gıda ve İçecek Sanayi 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 GSYİH Milyon TL 70.203 67.841 72.436 68.309 72.520 76.338 83.486 90.500 96.738 101.255 101.922 97.003 105.886 115.175 117.625 122.556 126.070 Değişim(%) -3,4 6,8 -5,7 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 0,7 -4,8 9,2 8,8 2,1 4,2 2,9 (1998 yılı fiyatlarıyla) (1998-2014) Gıda ve İçecek Sanayi Milyon TL Değişim(%) 15.031 15.379 2,3 15.485 0,7 15.687 1,3 15.643 -0,3 16.702 6,8 16.981 1,7 18.454 8,7 19.172 3,9 19.581 2,1 20.011 2,2 20.214 1,0 20.649 2,1 22.007 6,6 22.585 2,6 23.140 2,5 23.542 1,7 Pay(%) 21,4 22,7 21,4 23,0 21,6 21,9 20,3 20,4 19,8 19,3 19,6 20,8 19,5 19,1 19,2 18,9 18,7 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 5-1-2-2 Gıda ve İçecek Sanayi’nin GSYİH İçindeki Yeri (1998-2014) (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 44 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri “TÜİK’in harcamalar yöntemine göre açıklamış olduğu veriler çerçevesinde; 1998-2014 yılları arasında Türkiye ekonomisi sabit fiyatlarla yaklaşık 1,8 kat büyüyerek 70 milyar TL’den 126 milyar TL’ye yükselmiştir. Aynı dönemde gıda ve içecek sanayi büyümesi 1,56 kat artarak 15 milyar TL’den 23,5 milyar TL’ye yükselmiştir.” • Kriz yılları olan 1999, 2001 ve 2009 yıllarında ülke ekonomisi daralırken, gıda ve içecek sanayi az da olsa büyüme başarısı göstermiştir. • 2002 yılında ülke ekonomisi %6,2 oranında büyürken, bunun tam tersine gıda ve içecek sanayi %0,3 ile 1998-2014 dönemindeki tek küçülmesini yaşamıştır. • Gıda ve içecek sanayinin GSYİH içindeki payı sabit fiyatlarla 1998 yılı başında %21,4 iken, 2014 yılı sonunda söz konusu pay %18,7 seviyelerine kadar gerileyerek inceleme dönemindeki en düşük değerini almıştır. Bu payın en yüksek olduğu yıl %23,0 ile 2001 kriz yılı olurken, 2009 yılından sonra gelen yıllarda paydaki azalmalar dikkate değerdir. 5.2. Fiyat Endeksleri 5.2.1. Üretici Fiyat Endeksleri (ÜFE) “Gıda sanayinde 2014 yılının tümünde elde edilen yıllık ÜFE değerleri, 2013 yılına göre daha yüksek seviyede gerçekleşirken, içecek sanayinde ilk altı ayda 2013 yılına göre daha düşük, yılın ikinci yarısında ise daha yüksek yıllık ÜFE değerleri aldığı görülmektedir.” • 2014 sonu itibarıyla gıda ve içecek sanayi ÜFE değerleri (sırası ile %17,34 ve %7,99) sanayi ve imalat sanayi ÜFE değerlerinden (%6,36 ve %7,63) daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. Başka bir deyişle gıda ve içecek sanayindeki ÜFE diğer sanayi gruplarına göre daha yüksek oranda artmıştır. • 2014 yılının Ocak ayı dışında diğer tüm aylarında gıda sanayi ÜFE değerleri imalat sanayinden daha yüksek çıkarken, içecek sanayi ÜFE değerleri, Aralık ayı dışında tüm aylarda sanayi ve imalat sanayi ÜFE değerlerinden daha düşük değerlerde gerçekleşmiştir. Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Değişim Aylar (2003=100) (%) (2011-2014) Sanayi İmalat Sanayi Gıda Sanayi İçecek Sanayi 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Ocak 11,13 1,88 10,72 12,08 1,46 11,69 10,85 4,93 11,40 7,67 9,46 2,76 Şubat 9,15 1,84 12,40 9,54 2,13 13,01 10,03 5,37 12,63 6,19 13,67 0,93 Mart 8,22 2,30 12,31 8,97 2,08 13,16 10,63 4,76 13,05 5,79 13,59 0,88 Nisan 7,65 1,70 12,98 9,02 1,77 13,51 10,04 5,52 15,45 7,04 12,45 0,00 Mayıs 8,06 2,17 11,28 7,49 1,97 13,35 10,40 5,07 15,88 13,52 5,92 0,70 Haziran 6,44 5,23 9,75 5,97 3,85 12,29 10,14 6,12 15,95 14,40 5,07 0,68 Temmuz 6,13 6,61 9,46 4,46 5,16 11,75 9,45 5,99 17,27 12,34 0,85 6,19 Ağustos 4,56 6,38 9,88 2,82 6,09 10,99 8,62 6,91 16,90 11,90 0,99 6,26 Eylül 4,03 6,23 9,84 2,18 6,66 10,36 7,39 5,71 19,85 12,39 0,76 6,40 Ekim 2,57 6,77 10,10 1,68 6,18 10,84 6,90 5,58 19,23 10,14 2,26 6,57 Kasım 3,60 5,67 8,36 1,64 7,58 9,08 5,93 6,63 18,57 6,80 2,60 8,19 Aralık 2,45 6,97 6,36 1,27 8,45 7,63 5,06 8,61 17,34 7,26 2,15 7,99 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 45 5.2.1. Üretici Fiyat Endeksleri (ÜFE) 5-2-1 Gıda ve İçecek Sanayi Yıllık ÜFE Oranları “2014 yılı incelendiğinde, yıllık ÜFE değerleri bakımından en düşük fiyat artışlarının elde edildiği ayın gıda sanayi için Ocak, içecek sanayi için Nisan ayında gerçekleştiği anlaşılmaktadır.” 46 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • 2014 yılının ilk yarısında azalma trendine girmiş içecek sanayi ÜFE değerleri Nisan ayında dip yapmış, 2014 yılının ikinci yarısında artan bir eğilim göstermiştir. Gıda sanayi ÜFE’si, 2014 yılının Ocak-Eylül döneminde yükselen bir eğilim gösterirken, Eylül ayındaki zirve noktasından yılın sonuna kadar düşüş trendine girmiştir. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu • Gıda sanayi değerleri 2014 yılının ilk üç ayında sanayi ve imalat sanayi değerlerine yakınken, içecek sanayi bu değerlere son iki ayda yakınlaşmıştır. Bu dönemlerin dışında gıda sanayi, genel sanayi ve imalat sanayi değerlerinin üstünde, içecek sanayi ise sanayi ve imalat sanayi değerlerinin altında seyretmiştir. 5.2.1.1. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörleri İtibarıyla Yıllık ÜFE “2014 yılında gıda ve içecek sanayi alt sektörlerin tümünde ÜFE değerleri artmıştır.” • 2014 yılında, 2013 yılında olduğu gibi en yüksek oranlı yıllık artış %62,68 ile sebze ve meyvelerin işlenmesi ve muhafazası sektöründe görülürken, en düşük oranlı artışlar ise %7,06 ve %7,46 ile hazır hayvan yemleri ve bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar imalatı sektörlerinde gerçekleşmiştir. incelendiğinde; en düşük fiyat artışlarının diğer gıda maddeleri ve içeceklerin imalatı sektörlerinde gerçekleştiği görülmektedir. Alt 5-2-1-1 Sektörler İtibarıyla 2009-2014 Yılları Arası Kümülatif ÜFE Artışları (2003=100) (%) • Diğer gıda maddeleri sektöründe fiyatlar son beş yılda (2009-2014) %35,08 oranında artarken; içecekler grubundaki artış %40,62 olmuştur. • Gıda ve içecek sanayinde 2009-2014 döneminde fiyatların en fazla (%135,31) sebze ve meyvelerin işlenmesi ve muhafazası sektöründe arttığı görülmüştür. • Gıda ve içecek sanayi alt sektörlerinde gerçekleşen ÜFE değerlerini 20092014 yılları itibarıyla kümülatif olarak Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörleri İtibarıyla Yıllık ÜFE (2003=100) (%) (2009-2014) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2009 Et ve et ürünleri 31,83 4,95 9,06 11,88 7,48 9,05 50,64 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve muhafazası 27,46 2,37 43,31 -20,77 25,64 62,68 135,31 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar imalatı -3,23 7,01 11,72 7,38 -1,05 7,46 41,55 Süt ürünleri ve dondurma 4,54 2,34 8,07 8,21 8,96 13,64 43,75 Öğütülmüş tahıl ürünleri ve nişasta -2,4 17,3 6,22 7,98 7,27 11,31 60,37 Hazır hayvan yemleri -2,44 15,65 18,92 16,25 1,02 7,06 73,12 Diğer gıda maddeleri 5,39 3,57 4,83 6,45 5,82 11,19 35,08 10,64 13,35 8,11 7,26 2,15 7,99 40,62 Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörleri İçecekler Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 47 5.2.2. Tüketici Fiyat Endeksleri (TÜFE) “2014 yılında gıda ve alkolsüz içecekler grubunda yıllık TÜFE değerleri; bir önceki yılın aynı aylarına göre genelde daha yüksek değerlerde gerçekleşmiştir.” • 2014 yılında alkollü içecekler grubunun aylık TÜFE değerleri 2013’e göre daha düşük olmuştur. Gıda ve alkolsüz içecekler grubuna ait yıllık TÜFE değerleri ise özellikle yılın son 4 ayında yükselme eğilimi göstermiştir. • İnceleme döneminde, gıda ve alkolsüz içecekler grubunda en düşük yıllık değer %4,71 ile Kasım 2013’de, en yüksek değer ise %14,44 ile Ağustos 2014’de elde edilmiştir. • 2014 yılının tümünde gıda ve alkolsüz içecekler grubuna ait TÜFE değerleri Türkiye genel TÜFE değerlerinden daha yüksek gerçekleşmiştir. • 2014 yılında TÜFE gıda grubunda %12,94 alkolsüz içecek grubunda %9,90 ve alkollü içecek grubunda %12,44 artmıştır. 48 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Değişim Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 5-2-2 Genel 2013 7,31 7,03 7,29 6,13 6,51 8,30 8,88 8,17 7,88 7,71 7,32 7,40 2014 7,75 7,89 8,39 9,38 9,66 9,16 9,32 9,54 8,86 8,96 9,15 8,17 Gıda ve Alkolsüz İçecekler 2013 2014 6,85 10,89 5,60 10,05 8,10 10,12 6,83 13,15 7,07 14,11 12,88 12,47 12,72 12,56 10,25 14,44 8,73 13,95 11,13 12,56 9,77 14,37 9,67 12,73 (2003=100) (%) (2013-2014) Gıda 2013 6,88 5,53 8,27 6,96 7,20 13,50 13,35 10,68 9,00 11,61 10,18 10,01 Alkolsüz İçecekler 2014 11,31 10,37 10,42 13,65 14,70 12,85 12,85 14,80 14,27 12,73 14,66 12,94 Gıda ve Alkolsüz İçecekler ve Alkollü İçecekler Yıllık TÜFE Oranları 2013 6,47 6,57 5,95 5,25 5,49 5,47 5,21 5,03 5,43 5,20 4,71 5,34 2014 5,38 5,89 6,01 6,62 6,61 7,58 8,76 9,77 9,76 10,37 10,55 9,90 Alkollü İçecekler 2013 18,98 19,23 19,18 18,11 15,53 15,44 17,10 17,43 12,30 5,53 5,34 5,17 (%) (2014) 2014 11,10 11,27 11,01 11,53 11,09 11,16 11,95 14,14 13,84 12,53 12,61 12,44 5.3. Sanayi Üretim Endeksleri 5.3.1. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde Yıllık Ortalama Sanayi Üretim Endeksi “Yıllık üretim endeksi değişim oranları incelendiğinde; 2014 yılında sanayi ve imalat sanayi sırasıyla %3,6 ve %3,2 oranlarında artarken, gıda sanayi %4,5; içecek sanayinde ise %2,0 oranında artmıştır.” • Küresel finansal krizin başladığı 2008 yılında sanayi ve imalat sanayinde üretim daralması yaşanırken, gıda sanayi ve içecek sanayinde üretim sırasıyla, %3,3 ve %7,4 oranlarında artmıştır. Krizin giderek daha da şiddetlendiği 2009 yılında ise sanayi ve imalat sanayinde üretim daralmaları artarak devam etmiş; gıda ve içecek sanayilerindeki üretim daralmaları ise %0,3 ve %2,0 gibi oldukça düşük seviyelerle sınırlı kalmıştır. • Son yedi yılda (2007-2014) gıda sanayi ortalama olarak %4,6, içecek sanayi %3,7 oranında büyümüştür. Sanayi ve imalat sanayilerindeki %3,6 ve % 3,5’lik ortalama yıllık artış oranları ile karşılaştırıldığında gerek gıda sanayi gerekse içecek sanayi olumlu bir performans göstermiştir. Alt Sektörler Bazında Değişim Oranları (%) (2007-2014) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2007-2014 Sanayi 7,0 -0,6 -9,9 12,9 10,1 2,5 3,0 3,6 3,6 İmalat 6,7 -1,5 -11,4 14,5 10,5 2,3 4,0 3,2 3,5 Gıda Sanayi 3,1 3,3 -0,3 10,7 6,9 3,5 5,4 4,5 4,6 Et ve Et Ürünleri 11,0 2,9 4,5 12,5 12,6 2,9 -2,1 6,5 6,3 Balık Ürünlerinin İşlenmesi ve Saklanması 17,4 -24,0 -3,3 -7,8 7,6 -6,9 7,5 38,6 3,6 4,9 5,1 -7,1 6,4 10,7 0,9 1,7 -5,0 2,2 -10,2 -7,9 3,7 4,8 2,0 1,3 9,4 -2,6 0,1 7,6 8,4 0,0 25,5 3,6 9,3 1,6 6,6 7,8 Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağlar Süt Ürünleri İmalatı 3,8 1,1 4,3 4,1 5,9 -2,2 3,0 -0,5 2,4 Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı Öğütülmüş Tahıl Ürünleri ve Nişastalı Ürünler 10,4 -1,5 -3,3 14,7 6,7 8,8 15,6 9,7 7,6 Hazır Hayvan Yemleri İmalatı 9,4 5,2 -3,8 23,0 13,5 9,5 4,3 2,6 8,0 Diğer Gıda Maddeleri İmalatı Şeker İmalatı Kakao, Çikolata ve Şekerleme Kahve ve Çayın İşlenmesi Baharat, Sos, Sirke ve Diğer Çeşni Hazır Yemeklerin İmalatı Homojenize Gıda Müstahzarları ve Diyetetik Gıdalar BYS Diğer Gıda Maddeleri İçecek Sanayi Alkollü İçeceklerin Damıtılması, Arıtılması ve Harmanlanması -2,9 9,1 0,8 7,8 4,9 0,5 5,1 3,0 3,5 -10,5 14,1 17,9 2,7 -3,2 -3,4 4,4 -5,0 2,1 7,9 6,0 -5,8 -6,2 13,9 8,1 8,3 6,7 4,9 -3,1 14,4 -31,2 -15,1 6,1 -5,6 5,4 13,1 -2,0 -11,6 1,1 -7,2 13,0 7,5 4,3 -3,0 4,0 1,0 9,5 -8,8 -1,3 -2,6 13,6 5,9 5,8 8,8 3,9 3,8 -19,2 3,3 15,1 21,2 -5,2 6,5 -4,4 2,6 -0,9 3,0 -6,3 7,4 1,3 -2,0 9,3 11,4 4,4 1,9 2,3 8,0 -0,9 -2,3 2,7 2,0 1,5 3,7 -0,8 10,2 -0,6 6,7 14,0 1,5 -5,4 -4,0 2,7 Üzümden Şarap İmalatı 1,8 16,6 -5,1 20,0 -6,4 10,6 -1,5 -2,6 4,2 Bira İmalatı 1,6 11,9 -2,1 1,5 -1,0 7,1 -8,5 1,2 1,5 Maden Suyu ve Alkolsüz İçecek Üretimi 5,4 3,2 -2,1 13,3 2,6 9,5 2,3 3,4 4,7 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 49 5.3.2. Sanayi Üretim Endeksi Artış Oranları Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Sanayi Üretim Endeksi Değişim Oranları Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Sanayi 7,6 5,1 4,5 4,9 1,8 1,6 -4,5 12,7 4,5 4,5 -1,2 4,4 İmalat 7,8 4,5 4,8 4,4 0,9 1,4 -5,5 12,4 3,9 4,5 -2,5 4,9 Gıda Sanayi 14,3 6,7 6,7 6,5 -1,0 2,5 -6,0 18,0 3,2 1,9 0,0 5,8 Et ve Et Ürünleri -3,9 5,4 6,6 7,1 2,7 9,1 -3,6 11,4 2,8 8,5 17,3 18,1 Balık Ürünlerinin İşlenmesi ve Saklanması -3,2 -2,4 31,3 42,4 45,1 26,3 66,5 88,7 59,4 56,9 34,7 27,1 -12,0 -3,8 -8,5 -7,3 -7,2 1,0 -9,0 -1,1 -13,7 0,2 -7,3 13,3 Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağlar -6,2 -15,3 -0,6 -10,1 -0,3 12,1 -5,1 5,5 -5,4 -0,4 -8,6 6,5 Süt Ürünleri İmalatı 22,8 3,2 9,0 5,4 -5,4 -6,8 -6,8 36,7 26,9 6,6 4,3 7,3 Öğütülmüş Tahıl Ürünleri ve Nişastalı Ürünler 14,5 14,0 10,7 8,5 3,8 2,3 -24,0 -0,7 -4,0 -3,0 -9,4 -7,0 Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı 22,2 18,0 9,0 8,1 5,3 7,6 -8,7 18,3 10,7 9,0 10,7 7,2 Hazır Hayvan Yemleri İmalatı 4,0 2,7 4,1 11,9 11,6 8,3 -12,2 5,6 10,7 -2,0 -8,6 -1,5 Diğer Gıda Maddeleri İmalatı 31,0 7,7 8,3 10,6 -9,4 -2,6 -0,2 33,6 -0,1 -3,6 -5,9 1,3 Şeker İmalatı 85,4 61,3 5,9 2,9 -45,9 -36,4 -61,5 -44,4 -51,3 -15,5 -11,5 -0,8 2,4 6,2 11,0 12,4 6,0 21,9 -17,0 24,2 1,1 7,3 6,9 4,9 21,1 14,5 4,9 12,1 -30,3 -32,3 25,7 81,2 24,2 97,2 16,6 24,4 0,4 1,3 -1,7 12,7 9,1 -4,5 -4,6 23,2 1,2 7,1 12,1 -2,4 12,9 8,4 9,1 -3,2 -7,0 16,4 -0,4 10,4 10,3 14,0 15,0 23,4 Homojenize Gıda Müstahzarları ve Diyetetik Gıdalar 6,3 -12,4 -12,5 -10,5 -5,6 3,5 -11,9 6,7 -4,3 1,7 -4,5 -3,5 BYS Diğer Gıda Maddeleri 2,3 9,4 11,4 9,5 8,8 5,1 -10,5 -0,5 12,3 -2,0 -3,6 -8,3 -6,7 1,3 -0,8 6,1 -8,6 3,7 0,8 8,7 11,0 3,8 -3,3 6,8 -21,4 -12,8 -4,9 -14,0 12,5 18,6 -22,6 4,0 -8,6 13,4 -3,2 0,2 7,9 21,6 -12,1 5,2 -17,8 -2,7 -18,0 6,8 -4,2 17,7 2,1 -6,6 -26,4 -6,5 -2,0 2,3 -7,8 5,7 9,6 9,1 1,6 10,9 -3,4 17,8 9,8 7,7 1,0 11,3 -10,7 1,5 0,4 9,0 20,7 -2,9 -3,5 -0,4 Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Kakao, Çikolata ve Şekerleme Kahve ve Çayın İşlenmesi Baharat, Sos, Sirke ve Diğer Çeşni Hazır Yemeklerin İmalatı İçecekSanayi Alkollü İçeceklerin Damıtılması, Arıtılması ve Harmanlanması Üzümden Şarap İmalatı Bira İmalatı Maden Suyu ve Alkolsüz İçecek Üretimi Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 50 (2010=100) (%) (2014) 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri İmalat, 5-3-2 Gıda ve İçecek Sanayi Aylık Değişim Oranları (%) (2014) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2014 yılı aylık üretim endeksi değişim oranları açısından gıda sanayi genellikle imalat sanayi ortalama aylık değişim oranları ile benzer bir eğilim gösterirken, içecek sanayi bazı aylarda imalat sanayinden farklılık göstermiştir.” • Gıda sanayinde üretim 2014 yılında Şubat, Nisan, Mayıs, Temmuz, Eylül, Ekim ve Kasım aylarında düşüş yaşarken, diğer aylarda değişen oranlarda artış gözlenmiştir. İçecek sanayinde ise sadece Ocak, Mart, Mayıs ve Kasım aylarında düşüş görülmüş, diğer aylarda üretim değişen oranlarda artmıştır. • Gıda Sanayi’nde en yüksek aylık üretim endeksi artış oranı gıda sanayinde Ağustos ayında (%18,0) içecek sanayinde ise Eylül ayında (%11,0) sağlanmıştır. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 51 5.4. Kapasite Kullanımı 5.4.1. Gıda ve İçecek Sanayi ile İmalat Sanayi’nde Kapasite Kullanım Oranları Aylar Bazında İmalat Sanayi ve Gıda ve İçecek Sanayi’nde Kapasite Kullanım Oranları 5-4 “T.C. Merkez Bankası verilerine göre; gıda ve içecek sanayi kapasite kullanım oranları, 2014 yılının tüm aylarında imalat sanayi kapasite kullanım oranlarından daha düşük değerlerde gerçekleşmiştir.” 52 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri (%) (2014) Kaynak: T.C. Merkez Bankası • İmalat sanayi kapasite kullanım oranı yılın her ayında %70,0’ın üzerinde iken gıda ve içecek sanayinde Mart ile Mayıs ve Ağustos ile Eylül dönemlerinde %70,0’ın altında, diğer 7 ayda ise %70,0’ın üzerinde kalmıştır. • 2014 yılında kapasite kullanım oranlarının en yüksek olduğu ay imalat sanayi için %75,3 ile Haziran ayı, gıda ve içecek sanayi için ise %73,3 ile Kasım ayıdır. En düşük kapasite kullanım oranı ise hem imalat sanayi hem de gıda ve içecek sanayi için Mart ayıdır. 5.4.2. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Kapasite Kullanım Oranları Alt Sektörler Bazında Aylık Kapasite Kullanım Oranları Aylar Gıda ve İçecek Sanayi Gıda Sanayi (%) (2013-2014) Gıda ve İçecek Sanayi’nde Kapasite Kullanım Oranları 5-4-2 (%) (2014) Kaynak: T.C. Merkez Bankası İçecek Sanayi 2013 2014 2013 2014 2013 2014 Ocak 70,1 70,7 71,5 72,1 64,8 58,8 Şubat 70,2 70,5 72,1 72,3 58,1 53,8 Mart 68,7 68,4 70,9 69,9 57,9 58,2 Nisan 68,5 69,3 70,0 70,6 60,0 60,6 Mayıs 69,4 69,3 71,2 70,3 65,0 63,4 Haziran 70,3 70,3 70,9 71,1 68,4 62,5 Temmuz 70,7 70,8 71,1 71,1 71,9 67,6 Ağustos 70,7 69,1 70,5 69,2 69,4 66,1 Eylül 70,7 69,6 71,1 69,6 66,7 66,8 Ekim 73,9 72,8 74,4 73,1 67,1 64,9 Kasım 73,4 73,3 74,6 72,8 63,9 63,3 Aralık 73,4 73,0 74,3 73,1 63,8 59,7 ORTALAMA 70,8 70,6 71,9 71,3 64,8 62,1 Kaynak: T.C. Merkez Bankası “Gıda ve içecek sanayi kapasite kullanım oranlarının 2013 ve 2014 yıllarındaki aylık değerleri kıyaslandığında; 2014 yılı değerlerinin Ocak, Şubat, Nisan, Haziran ve Temmuz ayları hariç, geri kalan yedi ayda 2013 yılı değerlerinden daha düşük olduğu görülmektedir” • Gıda ve içecek sanayinde son iki yılın kapasite kullanım oranlarının aylara göre değişimi paralellik göstermektedir. Yıllık ortalama kapasite kullanımı açısından da 2013 ve 2014 yılları arasında önemli bir fark yoktur. 2013 yılında ortalama %70,8 olan bu oran 2014 yılında %70,6’dır. • 2013 ve 2014 yılı kapasite kullanım oranı gıda sanayi için sırası ile %71,9 ve %71,3 iken içecek sanayi için %64,1 ve %62,1’dir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 53 5.5. Yatırım Teşvikleri 5.5.1. Gıda ve İçecek Sanayi’ne Tahsis Edilen Yatırım Teşvik Belgeleri Yıllar Bazında Tahsis Edilen Yatırım Teşvik Belgeleri “2009 yılında gıda ve içecek sanayine tahsis edilen 395 adet belge karşılığında 10.704 kişiye istihdam olanağı yaratılırken, 2014 yılında 238 belge karşılığında 8.229 kişiye istihdam sağlanmıştır.” • Başka bir ifade ile 2014 yılında gıda ve içecek sanayine tahsis edilen belge sayısı 2009 yılına göre %39,7 oranında azalmasına rağmen, bu azalma istihdama çok daha düşük oranda (%23,1) yansımıştır ve bu nedenle yatırım teşvik belgesi başına düşen istihdam 27 kişiden, 34 kişiye yükselmiştir. • Gıda ve içecek sanayine, 2009 yılında 1.212 milyon TL yatırım teşviki yapılırken, 2014 yılında yapılan yatırım teşviki yaklaşık olarak 2 kat artarak 2.465 milyon TL olmuştur. 2009 yılında belge başına teşvik tutarı 3,06 milyon TL olurken, 2014 yılında 10,3 milyon TL’ye yükselmiştir. 54 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri (2009-2014) Belge Sayısı (Adet) Sabit Yatırım (TL) Artış (%) İstihdam (Kişi) Belge Başına Sabit Yatırım Belge Başına İstihdam 2009 395 1.212.551.513 55,5 10.704 3.069.751 27 2010 559 2.112.190.798 74,2 14.512 3.778.517 26 2011 323 2.272.405.983 7,6 9.277 7.035.313 29 2012 273 2.487.798.718 9,5 9.359 9.112.816 34 2013 342 2.948.130.064 18,5 11.743 8.620.263 34 2014 238 2.465.790.932 -16,4 8.229 10.360.466 35 Yıl Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 5-5 Gıda ve İçecek Sanayi’nde Verilen Yatırım Teşvik Tutarları ve Artış Oranları (2009-2014) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 5.5.2. Gıda ve İçecek Sanayi’ne Tahsis Edilen Yatırım Teşvik Belgelerinde İlk 10 İl İlk 10 İlde Gıda ve İçecek Sanayi’ne Tahsis Edilen Yatırım Teşvik Belgeleri Sıralama 1 2013 2014 İller Belge Sayısı (Adet) Tutar (TL) İstihdam (Kişi) İller Belge Sayısı (Adet) Tutar (TL) İstihdam (Kişi) Şanlıurfa 13 253.174.269 581 İzmir 15 312.345.080 941 2 Kocaeli 9 234.422.799 349 Konya 13 278.514.975 611 3 İstanbul 33 221.051.036 991 Kırklareli 1 222.500.000 220 4 Bolu 5 194.700.000 1.624 Gaziantep 17 214.527.753 409 5 Konya 13 186.307.866 716 Karaman 5 144.881.000 1.184 6 Gaziantep 23 169.615.793 513 Adana 6 120.787.375 273 7 Balıkesir 11 128.818.800 222 İstanbul 13 113.092.259 391 8 Bursa 16 107.327.180 366 Amasya 2 104.800.000 70 9 Eskişehir 6 102.278.195 310 Bursa 8 98.394.650 335 10 Manisa 16 98.165.641 530 Mersin 15 77.470.000 266 10 İl Toplamı 145 1.695.861.579 6.202 10 İl Toplamı 95 1.687.313.092 4.700 Tüm İller Toplamı 342 2.948.130.064 11.743 Tüm İller Toplamı 238 2.465.790.932 8.229 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayi’ne, 2014 yılında tahsis edilen yatırım teşviklerinin adedi, ilk 10 il için 95 adetken; tutar olarak %0,5 lık azalışla 1,695 milyon TL seviyesinden 2014 yılında 1.687 milyon TL’ye düşmüştürr.” • İlk 10 il, 2013 yılında gıda ve içecek sanayi tarafından kullanılan yatırım teşvik tutarlarının %57,0’ını kullanırken, 2014 yılında bu oran %68,4’e yükselmiştir. 2013 yılında ilk 10 ilin kullanmış olduğu belge sayısı, 145 adet ve yaratmış olduğu istihdam 6.202 kişi iken; 2014 yılında belge sayısı 95 belge, çalışan sayısı ise 4.700 kişiye düşmüştür. • İlk 10 il için 2013 yılında belge başına yatırım teşvik tutarı 11,7 milyon TL ve belge başına istihdam 43 kişi olurken; 2014 yılında belge başına yatırım teşvik tutarı 17,7 milyon TL’ye, belge başına istihdam ise artarak 49 kişiye yükselmiştir. • 2013 yılında ilk sırada yer alan Şanlıurfa 2014 ilk ona giremezken, Konya, Gaziantep, İstanbul ve Bursa hem 2013 hem de 2014 yıllarında ilk on içerisinde yer almayı başarmıştır. • Yatırım teşvikleri açısından 2013 yılında Şanlıurfa 253 milyon TL ile ilk sırada yer alırken, 2014 yılında ilk sırayı 312 milyon TL ile İzmir almıştır. İstanbul 2013 yılı sıralamasında üçüncü sırada yer alırken, 2014 yılında yedinci sıraya yerleşmiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 55 5.6. Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri 5.6.1. Gıda ve İçecek Sanayi’nde Çalışılan Saat Endeksi Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Gıda ve İçecek Sanayi’nde 5-6-1 Çalışılan Saat Endeksi Değişimii (%) (2010-2014) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK’in yayımladığı sanayide çalışılan saat endeksi verilerine göre; 2009-2014 yılları arasında, bir önceki yıl aynı döneme göre üretimde çalışılan saatin en yüksek oranda arttığı dönem, gıda sanayi için %5,9 ile 2011 yılı 1. çeyreği olurken, içecek sanayi için %27,6 ile 2010 yılı son çeyreği olmuştur.” 56 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • İncelenen dönemde en düşük artış oranlarının olduğu dönemler ise gıda sanayi için %0,2 ile 2014 yılı üçüncü çeyreği, içecek sanayi için de %1,3 ile 2011 yılı son çeyreği olmuştur. • Çalışılan saat endeksi gıda sanayinde her dönem pozitif iken, içecek sanayinde bazı dönemlerde negatiftir. Özellikle 2012 yılının ilk çeyreğindeki düşüş (%-4,5) dikkati çekmektedir. • İncelenen dönemde çalışılan saat endeksi gıda sanayinde her yıl artarken, içecek sanayinde yıllara göre dalgalanma söz konusudur. 2012 yılında negatif olan endeks (%-2,2), 2013 ve 2014 yıllarında pozitiftir (%5,1 ve %8,4). 5.6.2. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kazanç Endeksi Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Gıda ve İçecek Sanayi’nde Çalışan Kişi Başına Kazanç Endeksi 5-6-2 (2010=100) (%) 2010-2014) • İncelenen yıllarda içecek sanayinde en yüksek oranlı yıllık artış %52,7 ile 2010 yılında gıda sanayinde ise %15,0 ile 2012 yılında sağlanmıştır. • 2010, 2012 ve 2014 yıllarında brüt ücret ve maaş artış oranları, içecek sanayinde; 2011 ve 2013 yıllarında ise gıda sanayinde daha yüksektir. • Gerek gıda gerekse içecek sanayilerindeki brüt ücret ve maaşlar incelenen dönemdeki hiçbir yılda bir önceki yıla göre azalmamış, tam tersine sürekli olarak artmıştır. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK’in yayımladığı brüt ücret-maaş endeksi verilerine göre; 2010-2014 yılları arasında, bir önceki yılın aynı dönemine göre brüt ücret ve maaşların en fazla arttığı dönem, gıda sanayi için %17,4 ile 2012 yılı ilk çeyreği, içecek sanayi için %56,7 ile 2010 yılı üçüncü çeyreği olmuştur.” • 2010 ve 2012 yıllarında gıda ve içecek sanayilerine ait brüt ücret ve maaş artış oranları, birbirinden çok açık bir şekilde farklılaşmış; 2011,2013 ve 2014 yıllarında ise tekrar birbirine yakın değerlerde gerçekleşmiştir. • 2014 yılında içecek sanayi brüt ücret ve maaşlar endeksi (%16,6), gıda sanayine ait artış oranından (%13,8) daha yüksek gerçekleşmiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 57 5.6.3. İstihdam Endeksi Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde İstihdam Endeksi Değişim Oranları İmalat Sanayi Gıda Sanayi Et ve et ürünleri Balık ve balık ürünleri Sebze ve meyveler Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar Süt ürünleri Öğütülmüş tahıl ürünleri ve nişastalı ürünler Fırın ve unlu ürünler imalatı Diğer gıda maddeleri imalatı Şeker imalatı Kakao, çikolata ve şekerleme Kahve ve çayın işlenmesi Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddeleri Hazır yemeklerin imalatı Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda BYS diğer gıda maddeleri Hazır hayvan yemleri imalatı İçecek Sanayi Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması Üzümden şarap imalatı Bira imalatı Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden suların ve diğer şişelenmiş sular 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 -0,4 4,6 6,5 -5,7 -4,1 -7,1 5,7 3,6 9,2 1,5 2,0 1,5 -1,6 8,0 -1,0 0,3 7,5 6,5 0,1 -7,3 -4,9 -0,3 2,4 -9,8 1,9 -2,8 -9,0 0,8 -3,8 1,5 3,5 4,8 -0,7 -3,3 -1,3 3,1 -7,1 5,8 -1,5 9,2 2,0 -0,9 -14,7 -3,1 2,0 0,9 4,8 4,8 7,9 2,4 -1,4 -4,7 7,2 6,1 6,4 2,3 -4,1 8,3 0,7 10,0 -1,9 8,8 7,8 12,3 21,5 122,3 14,0 3,6 12,6 6,9 5,0 12,8 7,1 2,2 10,6 5,4 6,9 3,0 3,7 -2,2 7,7 -0,7 14,2 5,8 62,0 3,0 18,5 7,8 -3,0 18,5 -1,1 8,8 4,9 5,2 9,0 12,2 4,5 3,7 7,4 6,2 5,4 -0,2 -2,3 1,6 -1,3 1,8 5,5 -4,5 1,4 14,8 0,6 -0,1 -9,1 -1,6 1,8 3,9 4,4 1,5 13,1 6,6 0,5 5,6 3,4 6,2 0,4 -0,4 0,7 -2,8 1,1 3,2 22,1 4,4 3,0 8,8 -1,2 -1,8 3,9 10,8 3,1 2,1 1,0 11,8 1,5 4,2 11,5 0,4 0,6 -0,1 -2,3 1,0 -4,4 5,2 1,2 6,5 8,0 12,5 12,2 -2,0 2,8 -6,0 15,6 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “TÜİK’in yayımladığı istihdam endeksi verilerine göre; 2008-2014 yılları arasında gıda sanayi için ortalama yıllık istihdam artış oranı %4,6 iken, içecek sanayi için %4,3 ile daha düşük oranda gerçekleşmiştir.” 58 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri (%) (2008-2014) • Söz konusu dönemde imalat sanayi yıllık istihdam artışının %2,1 gibi daha düşük bir oranda olduğu göz önüne alınırsa bu açıdan gıda ve içecek sanayinin daha başarılı olduğu açıktır. 7 yıllık ortalama 2,1 4,6 5,3 0,3 1,6 -0,7 5,7 4,8 6,7 1,8 -1,7 6,1 -1,2 5,3 5,3 11,4 3,8 8,1 4,3 5,8 3,0 0,5 5,7 Bir 5-6-3 Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Gıda ve İçecek Sanayi’nde İstihdam Endeksi (%) (2010-2014) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “İçecek sanayi sektöründeki en yüksek oranlı yıllık istihdam artış oranı %21,5 ile 2010 yılında elde edilirken, gıda sanayinde elde edilen en yüksek yıllık artış %5,2 ile 2012 yılında sağlanmıştır.” • İstihdam endeksinin hem yıllara göre ve hem de yıl içindeki dönemlere bağlı olarak gıda sanayinde kısmen stabil, içecek sanayinde ise oldukça değişken olduğu görülmektedir. • Gıda sanayi 2014 yılı istihdam endeksi (%2,1), 4 yıl öncesine (%4,8) ve bir önceki yıla göre (%4,4) daha düşüktür. İçecek sanayi 2014 yılı istihdam artışı ise 4 yıl öncesine göre (%21,5) düşük fakat bir önceki yıla göre (%8,8) daha yüksektir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 59 Bölüm:6 Türk Gıda ve İçecek Sanayi’nde Dış Ticaret Verileri 60 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 6.1. İhracat ve İthalat 6.1.1. ihracat 6.1.1.1. Değer Olarak İhracat Yıllar Bazında İhracat (Milyon Dolar) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 132.027 102.143 113.883 134.907 152.462 151.802 157.642 Sanayi 34.105 44.867 60.288 69.726 81.516 102.911 127.416 97.272 108.335 128.916 146.545 145.266 150.585 387 469 649 810 1.146 1.661 2.155 1.683 2.687 2.805 3.161 3.879 3.407 33.702 44.378 59.579 68.813 80.246 101.081 125.188 95.449 105.467 125.962 143.194 141.358 147.089 1.881 2.650 3.349 4.272 4.339 5.164 6.476 5.931 6.703 8.880 9.514 10.664 11.099 16 20 60 103 124 169 73 140 181 149 190 29 89 Madencilik ve Taş Ocaklığı İmalat Gıda ve İçecek Sanayi Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2002-2014 döneminde gıda ve içecek sanayi ihracatı yaklaşık 1,9 milyon dolardan yaklaşık 11,1 milyon dolara çıkarak 5,9 kat (%490) artmıştır. Aynı dönemde Türkiye’nin toplam ihracatı ile sanayi ve imalat sanayi ihracatındaki artış ise yaklaşık 4,4 kattır. • İnceleme dönemindeki gıda ve içecek sanayi ihracat rakamları bir önceki yıla göre (2009 yılı hariç) artmıştır ve yıllık artış oranları Türkiye’nin toplam ihracatı ile sanayi ve imalat sanayi ihracatına göre daha yüksektir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 61 6.1.1.2. Türkiye Toplam İhracatı İçindeki Paylar Sanayi Sektörünün Alt Sektörlerinin Yıllar Bazında Türkiye Toplam İhracatı İçindeki Payları (%) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Sanayi 94,6 95,0 95,4 94,9 95,3 95,9 96,5 95,2 95,1 95,6 96,1 95,7 95,5 1,1 1,0 1,0 1,1 1,3 1,5 1,6 1,6 2,4 2,1 2,1 2,6 2,2 93,5 93,9 94,3 93,7 93,8 94,2 94,8 93,4 92,6 93,4 93,9 93,1 93,3 5,2 5,6 5,3 5,8 5,1 4,8 4,9 5,8 5,9 6,6 6,2 7,0 7,0 0,04 0,04 0,09 0,14 0,14 0,16 0,06 0,14 0,16 0,11 0,12 0,02 0,06 Madencilik ve Taş Ocaklığı İmalat Gıda ve İçecek Sanayi Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2002-2014 yıllarını kapsayan 13 yıllık dönemde gıda ve içecek sanayinin Türkiye toplam ihracatı içerisindeki payı 2007 yılına kadar inişli çıkışlı iken bu yıldan sonra 2012 dışında sürekli artan bir eğilim göstermiştir.” 62 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Gıda ve içecek sanayinin, Türkiye toplam ihracatı içindeki payı 2002 yılında %5,2 iken, zaman içinde giderek azalmış ve 2007 yılında %4,8’e gerilemiştir. 2008 yılında %4,9’a artan bu pay, 2010 yılında %5,9 ve 2014 yılında %7,0’a yükselmiştir. • Bir önceki yıla göre 2007 ve 2012 yıllarındaki azalma ihracat tutarının azalmasından değil ülke toplam ihracatının daha fazla artmasından kaynaklanmaktadır. 6.1.1.3. Yıllık Değişim Oranlarına Göre İhracat Yıllık Değişim Oranlarına Göre İhracat (%) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 15,1 31,0 33,7 16,3 16,4 25,4 23,1 -22,6 11,5 18,5 13,0 -0,4 3,8 Sanayi 16,8 31,6 34,4 15,7 16,9 26,2 23,8 -23,7 11,4 19,0 13,7 -0,9 3,7 Madencilik ve Taş Ocaklığı 11,5 21,2 38,4 24,8 41,5 44,9 29,7 -21,9 59,7 4,4 12,7 22,7 -12,2 İmalat 16,9 31,7 34,3 15,5 16,6 26,0 23,8 -23,8 10,5 19,4 13,7 -1,3 4,1 Gıda ve İçecek Sanayi -6,7 40,9 26,4 27,6 1,6 19,0 25,4 -8,4 13,0 32,5 7,1 12,1 4,1 -38,1 25,0 200,0 71,7 20,4 36,3 -56,8 91,8 29,3 -17,7 27,5 -84,7 206,9 Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2014 yılında gıda ve içecek sanayi bir önceki yıla göre %4,1 ihracat artışı gerçekleştirmiştir. Bu oran ülke ve sanayi ihracatındaki artışa göre daha yüksektir.” • Gıda ve içecek sanayi ihracatı 2002 ve 2009 yıllarında bir önceki yıla göre azalırken (%-6,7 ve %-8,4) en büyük artışlar 2003 ve 2009 yıllarında (%40,9 ve %32,5) gerçekleşmiştir. • 2009 yılındaki azalma dünya ekonomik krizinin sonucudur ve Türkiye, sanayi ve imalat sanayindeki azalmaya göre oldukça düşüktür. • 2014 yılında sağlanan %4,1’lik yıllık artış, Türkiye’nin toplam ve sanayi sektörü ihracatındaki artıştan daha yüksektir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 63 6.1.1.4. 2013 -2014 Yılları Aylık Gıda ve İçecek Sanayi İhracatı 6-1-1-5Aylara Göre İhracat Dağılımı Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “2013 yılına göre 2014 yılı gıda ve içecek sanayi ihracatı Mayıs, Temmuz ve Kasım aylarında daha az, diğer 9 ayda daha fazladır ve 2014 yılı performansı 2013 yılından daha yüksektir.” 64 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • 2013-2014 verilerine göre gıda ve içecek sanayi en düşük ihracatı Temmuz-Ağustos döneminde gerçekleştirmiş, Kasım-Aralık döneminde ise ihracat zirve yapmıştır. 6.1.1.5. Gıda ve İçecek Sanayi İhracatında İlk 10 Ülke 2012 - 2014 Yılları İhracatında İlk 10 Ülke 2012 “2012-2014 döneminde gıda ve içecek ve Almanya almaktadır. 2012 yılında 3. sırayı alan İngiltere yerine 2013 ve 2013 2014 Ülkeler Değer (Dolar) Pay (%) Ülkeler Değer (Dolar) Pay (%) Ülkeler 1 Irak 2.616.949.553 27,5 Irak 2.716.441.652 25,5 Irak 2.643.682.236 Değer (Dolar) Pay (%) 23,8 2 Almanya 828.885.788 8,7 Almanya 865.694.751 8,1 Almanya 961.741.594 8,7 3 İngiltere 351.149.110 3,7 Suriye 446.294.057 4,2 Suriye 634.662.240 5,7 4 Hollanda 339.639.866 3,6 ABD 397.398.870 3,7 Hollanda 391.914.779 3,5 5 ABD 305.196.149 3,2 İngiltere 356.987.645 3,3 ABD 378.746.776 3,4 6 Libya 249.270.452 2,6 Hollanda 348.737.262 3,3 İngiltere 377.629.117 3,4 7 Fransa 229.376.449 2,4 S. Arabistan 260.831.357 2,4 S. Arabistan 291.099.674 2,6 8 Suudi Arabistan 223.715.224 2,4 Fransa 234.917.999 2,2 Fransa 257.090.603 2,3 9 İtalya 188.732.867 2,0 İtalya 225.429.308 2,1 İtalya 214.151.556 1,9 10 İsrail 149.779.914 1,6 Libya 216.829.035 2,0 İsrail 170.873.035 1,5 10 Ülke Toplamı 5.482.695.372 57,6 6.069.561.936 56,9 6.321.591.610 57,0 Toplam İhracat 9.514.194.015 100,0 10.664.445.991 100,0 11.099.607.136 100,0 • 4. ve 5. sıradaki ülkeler; 2012 yılında Hollanda ve ABD, 2013 yılında ABD ve İngiltere, 2014 yılında ise tekrar Hollanda ve ABD’dir. Libya’nın 2014 yılında ilk ona giremediği görülmektedir. • 2012 yılında ilk on ülke arasında yer alamayan Suriye’nin, 2013 ve 2014 • İlk on ülkenin gıda ve içecek sanayi çekmektedir. içinde Irak’ın payı 2012’de %27,5 iken, 2013 yılında %25,5, 2014 yılında ise %23,8’dir. Başka bir deyişle gıda ve içecek sanayi 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 65 6.1.2. İthalat 6.1.2.1. Değer Olarak İthalat Yıllar Bazında İthalat (Milyon Dolar) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 51.554 69.340 97.540 116.774 139.576 170.063 201.964 140.928 185.544 240.842 236.545 251.661 242.183 Sanayi 48.704 64.754 91.444 110.548 132.431 159.274 185.918 131.672 171.320 221.348 218.737 235.361 225.313 7.192 9.021 10.981 16.321 22.034 25.314 35.650 20.625 25.933 37.331 42.247 38.205 37.126 41.383 55.690 80.447 94.208 110.379 133.938 150.252 111.031 145.367 183.930 176.235 196.822 187.748 1.362 1.634 1.904 2.114 2.453 2.661 3.763 2.908 3.429 4.905 5.122 5.440 5.617 128 43 16 18 18 22 15 17 20 87 255 334 439 Madencilik ve Taş Ocaklığı İmalat Gıda Ürünleri ve İçecek Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayi ithalatı, 2002-2014 yılları arasında 4,1 kat artarak 1,3 milyar dolardan 5,6 milyar dolara yükselirken; aynı dönemde Türkiye toplam ve sanayi ithalatı 4,6, imalat sanayi ithalatı ise yaklaşık olarak 4,5 kat artmıştır.” 66 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Gıda ve içecek sanayi ithalatı, 2002 yılından 2008 yılına kadar bir önceki yıla göre sürekli olarak artmıştır. 2008 yılında 3,7 milyar dolayında olan ithalat 2009 yılında kriz nedeni ile 2.9 milyar dolara gerilemiş ve 2010 yılında tekrar artış trendine girerek 2014 yılında 5.6 milyar dolara ulaşmıştır. 6.1.2.2. Türkiye Toplam İthalatı İçerisindeki Paylar Sanayi Sektörünün Alt Sektörlerinin Yıllar Bazında Türkiye Toplam İthalatı İçindeki Payları (%) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Sanayi 94,5 93,4 93,8 94,7 94,9 93,7 92,1 93,4 92,3 91,9 92,5 93,5 93,0 Madencilik ve Taş Ocaklığı 14,0 13,0 11,3 14,0 15,8 14,9 17,7 14,6 14,0 15,5 17,9 15,2 15,3 İmalat 80,3 80,3 82,5 80,7 79,1 78,8 74,4 78,8 78,3 76,4 74,5 78,2 77,5 2,6 2,4 2,0 1,8 1,8 1,6 1,9 2,1 1,8 2,0 2,2 2,2 2,3 0,25 0,06 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,04 0,11 0,13 0,18 Gıda Ürünleri ve İçecek Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayinin Türkiye toplam ithalatı içerisindeki payı, 2002 yılından itibaren 2007 yılına kadar azalmıştır. 2007 yılında %1,6 olan pay, 2008 yılında %1,9’a, 2009 yılında da %2,1’e yükselmiş; 2010 yılında tekrar azalarak %1,8’ye gerilemiştir. 2011 yılında %2,0’ye yükselen pay, 2012 ve 2013 yıllarında %2,2, 2014 yılında ise %2,3 seviyesinde gerçekleşmiştir.” • 2002-2012 döneminde sanayi sektörünün toplam ithalattaki payı %94,5’den %93,0’a, imalat sanayinin payı ise %80,3’den %77,5’e düşmüştür. Aynı dönemde gıda sanayi ithalatının toplam ithalattaki payı ise %2,6’dan %2,3’e gerilemiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 67 6.1.2.3. Yıllık Değişim Oranlarına Göre İthalat Yıllık Değişim Oranlarına Göre İthalat (%) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 24,5 34,5 40,7 19,7 19,5 21,8 18,8 -30,2 31,7 29,8 -1,8 6,4 -3,8 Sanayi 23,5 33,0 41,2 20,9 19,8 20,3 16,7 -29,2 30,1 29,2 -1,2 7,6 -4,3 9,4 25,4 21,7 48,6 35,0 14,9 40,8 -42,1 25,7 44,0 13,2 -9,6 -2,8 26,6 34,6 44,5 17,1 17,2 21,3 12,2 -26,1 30,9 26,5 -4,2 11,7 -4,6 34,4 20,0 16,5 11,0 16,0 8,5 41,4 -22,7 17,9 43,0 4,4 6,2 3,3 -22,1 -66,4 -62,8 12,5 0,0 22,2 -31,8 13,3 17,6 335,0 193,1 31,0 31,4 Madencilik ve Taş Ocaklığı İmalat Gıda Ürünleri ve İçecek Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayinin 2002-2008 dönemindeki ihracatı bir önceki yıla göre değişik oranlarda artmış, 2009 kriz yılında ise %22,7 azalmıştır. 2010 yılında ithalat tekrar artmaya başlamış ve 2014 yılında bir önceki yıla göre %3,3 artış gerçekleşmiştir.” 68 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • 2009 kriz yılında gıda ve içecek sanayi ithalatında görülen düşüş oranı; Türkiye ve imalat sanayinde görülen yıllık azalmaya göre daha düşük, 2011 yılında elde edilen %43,0’lık artış ise diğer gruplara göre daha yüksektir. • 2014 yılında, Türkiye’nin toplam ithalatı %3,8, sanayi ve imalat sanayi ithalaları da %4,3 ve %4,6 oranlarında azalırken, gıda ve içecek sanayi ithalatının %3,3 oranında attığı görülmektedir. 6.1.2.4. 2013-2014 Yılları Aylık Gıda ve İçecek Sanayi İthalatı Aylara Göre İthalat Dağılımı 6-1-2-5 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “İthalatın aylara dağılımı, 2014 yılı ithalat değerinin Temmuz, Eylül ve Kasım ayında 2013 yılına göre düşük, diğer 9 ayda ise daha yüksek olduğunu göstermektedir.” • Değer açısından ithalatın Mayıs-Temmuz ve Aralık aylarında diğer aylarda daha fazla, Ağustos, Eylül ve Ekim döneminde ise diğer aylardan daha düşük olduğu görülmektedir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 69 6.1.2.5. Gıda ve İçecek Sanayi İthalatında ilk 10 Ülke 2012 - 2014 Yılları İthalatında İlk 10 Ülke 2012 Ülkeler 2013 2014 Değer (Dolar) Pay (%) Ülkeler Değer (Dolar) Pay (%) Ülkeler Değer (Dolar) Pay (%) Rusya Fed. 846.465.813 16,5 Rusya Fed. 705.126.501 13,0 Rusya Fed. 1.103.226.553 19,6 Ukrayna 409.886.641 8,0 ABD 453.321.191 8,3 Endonezya 465.439.869 8,3 Almanya 386.968.577 7,6 Endonezya 430.855.164 7,9 ABD 359.239.778 6,4 Endonezya 343.446.201 6,7 Ukrayna 413.273.636 7,6 Ukrayna 339.726.758 6,0 ABD 315.015.283 6,1 Almanya 294.584.084 5,4 Almanya 279.558.463 5,0 Malezya 313.305.071 6,1 Hollanda 276.951.905 5,1 Hollanda 273.434.315 4,9 İspanya 302.112.369 5,9 Malezya 275.557.865 5,1 Malezya 271.796.119 4,8 Hollanda 255.326.138 5,0 İtalya 230.198.354 4,2 İtalya 187.752.246 3,3 İtalya 174.648.259 3,4 Arjantin 202.278.180 3,7 İngiltere 145.967.750 2,6 Polonya 172.518.201 3,4 İspanya 200.786.557 3,7 Arjantin 140.860.451 2,5 3.519.692.553 68,7 3.482.933.437 64,0 3.567.002.302 63,5 5.122.552.633 100,0 5.440.699.601 100,0 5.616.780.178 100,0 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayi ithalatının 2012-2014 yıllarında ülkelere göre dağılımı incelendiğinde; ABD, Almanya, Endonezya, Hollanda, İtalya, Malezya, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’nın ilk on ülke arasında yer aldığı görülmektedir.” 70 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Rusya’nın; 2012 , 2013 ve 2014 yıllarında ilk sırada olduğu görülmektedir. Sektörün toplam ithalatı içinde Rusya’nın payı 2012 yılında %16,5 iken, bu oran 2013 yılında %13,0 ve 2014 yılında ise %19,6’dır. • 2012 yılında %8,0’lık payla ikinci sırada bulunan Ukrayna ise 2013 yılında %7,6’lık ve 2014 yılında %6,0’lık payla yer aldığı görülmektedir. • 2012 yılında %6,1’lik payla beşinci sırada yer alan ABD 2013 yılında %8,3 pay ile ikinci sıraya yükselmiş fakat 2014 yılında %6,4’lük payla üçüncü sıraya gerilemiştir. • 2012 yılında listede yer almayan Arjantin ise 2013 yılında dokuzunca sırada listeye dahil olmuş, 2014 yılında ise onuncu sıraya gerilemiştir. • 2012 yılında onuncu sırada yer alan Polonya’nın, 2013 ve 2014 yıllarında sıralama dışı kaldığı görülmektedir. • İlk 10 ülkenin gıda ve içecek sanayi ithalatı içindeki toplam payı 2012 yılında %68,7 iken; bu pay 2013 yılında %64,0’a, 2014 yılında ise %63,5 seviyesine gerilemiştir. 6.2. Dış Ticaret Dengesi 6.2.1. İhracat-İthalat Farkı Yıllar Bazında İhracat ve İthalat Farkı (milyon dolar) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye -15.495 -22.087 -34.373 -43.298 -54.041 -62.791 -69.937 -38.785 -71.661 -105.935 -84.083 -99.859 -84.541 Sanayi -14.599 -19.887 -31.156 -40.822 -50.915 -56.363 -58.502 -34.400 -62.985 -92.432 -72.192 -90.095 -74.728 Madencilik ve Taş Ocaklığı -6.805 -8.552 -10.332 -15.511 -20.888 -23.653 -33.495 -18.942 -23.246 -34.526 -39.086 -34.326 -33.719 İmalat -7.681 -11.312 -20.868 -25.395 -30.133 -32.857 -25.064 -15.582 -39.900 -57.968 -33.041 -55.464 -40.659 519 1.016 1.445 2.158 1.886 2.503 2.713 3.023 3.274 3.975 4.392 5.224 5.482 -112 -23 44 85 106 147 58 123 161 62 -65 -305 -350 Gıda Ürünleri ve İçecek Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Gıda ve içecek sanayi, Türkiye’de sürekli olarak dış ticaret fazlası veren ender sektörlerden biridir. 2002-2014 döneminde ülke ve imalat sanayi dış ticareti sürekli açık verirken gıda ve içecek sanayi hiç bir yıl dış ticaret açığı vermemiştir.” • Krize rağmen 2009 yılında %11,4 oranında artarak 3 milyar dolar seviyesinin üstünde gerçekleşen sektörün dış ticaret fazlası, 2014 yılında da %4,9 oranında artarak 5.4 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi’nin Dış Ticaret Fazlası ve Değişim Oranları 6-2-1 (2002-2014) • Buna karşılık Türkiye 2014 yılında 2013 yılına göre %18,7 artışla 84.5 milyar dolar dış ticaret açığı vermiştir. İmalat sanayi dış ticaret açığı da önceki yıla göre %23,0 artarak 2014 yılında 40.6 milyar dolara ulaşmıştır. • 2002-2014 döneminde gıda ve içecek sanayi en düşük dış ticaret fazlasını 2002 yılında (519 milyon dolar), en fazla dış ticaret fazlasını ise 2014 yılında (5.5 milyar dolar) vermiştir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 71 6.2.2. Dış Ticaret Karşılama Oranları Yıllar Bazında Dış Ticaret Karşılama Oranları (%) (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 69,9 68,1 64,8 62,9 61,3 63,1 65,4 72,5 61,4 56,0 64,5 60,3 65,1 Sanayi 70,0 69,3 65,9 63,1 61,6 64,6 68,5 73,9 63,2 58,2 67,0 61,7 66,8 5,4 5,2 5,9 5,0 5,2 6,6 6,0 8,2 10,4 7,5 7,5 10,2 9,2 81,4 79,7 74,1 73,0 72,7 75,5 83,3 86,0 72,6 68,5 81,3 71,8 78,3 138,1 162,2 175,9 202,1 176,9 194,1 172,1 204,0 195,5 181,0 185,7 196,0 197,6 12,5 46,5 375,0 572,2 688,9 768,2 486,7 823,5 905,0 171,3 74,5 8,7 20,3 Madencilik ve Taş Ocaklığı İmalat Gıda ve İçecek Sanayi Elektrik, Gaz ve Su Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu “Dış ticaret karşılama oranlarının 2002-2014 yılları arasındaki durumu incelendiğinde; Türkiye toplam, sanayi ve imalat sanayi dış ticaret karşılama oranlarının çok yetersiz kaldığı; buna karşılık, gıda ve içecek sanayi dış ticaret karşılama oranının %138 -204 arasında olduğu görülmektedir.” • Başka bir ifade ile inceleme dönemindeki tüm yıllarda, gıda ve içecek sanayi, dış ticarette sürekli olarak ihracat fazlası veren bir yapı sergilemektedir. • 2002 yılında %138,1 olan gıda ve içecek sanayi dış ticaret karşılama oranı, 2009 yılındaki %204,0’lık en yüksek seviyesine ulaştıktan sonra, 2011 ve 2012 yıllarında %180-185 seviyesine kadar gerilemiştir. 2014 yılında ise %197,6 seviyesine kadar yükselmiştir. • Türkiye dış ticaret karşılama oranı 2014 yılında %65,1 gibi oldukça düşük bir seviyede gerçekleşirken, sanayi sektörü ve imalat sanayi oranları da (%66,8 ve %78,3) bundan çok farklı değildir. 72 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri Türkiye, İmalat ve Gıda ve İçecek 6-2-2Sanayilerinde Dış Ticaret Karşılama Oranları (2002-2014) Bölüm:7 Küresel Gıda Pazarına Ait Bazı Ekonomik Göstergeler 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 73 7.1. Buğday Dünya Buğday Pazarına Bakış Kaynak: FAO 2012/13 2013/14 tahmini 2014/15 tahmini milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU 2014/15’e göre değişim 659.7 715.1 701.7 -1.9 Ticaret 140.8 150.5 149.5 -0.7 Toplam Kullanım 685.6 687.9 699.2 1.6 Gıda 474.4 480.1 485.4 1.1 Yem 132.1 128.6 133.4 3.7 Diğer 79.0 79.1 80.5 1.8 156.9 177.5 179.5 1.1 Dünya (kg/yıl) 67.1 67.2 67.2 0.0 LIFDC (kg/yıl) 46.1 46.1 46.1 0.0 Dünya stok/kullanım oranı (%) 22.8 25.4 25.2 Büyük ihracatçıların stok/tükenme oranı (%)2 14.1 15.3 14.2 FAO BUĞDAY FİYAT ENDEKSİ3 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim 204 194 183 -11,7 Kapanış stoku Kaynak: FAO milyon ton milyon ton % Üretim 1 Üretim Kullanım ve Stoklar ARZ TALEP GÖSTERGELERİ Kişi başına düşen gıda tüketimi: (2002-2004=100) öngörü 1 Ticaret ortak bir Temmuz/Haziran pazarlama yılına dayanan ihracatı tanımlamaktadır. 2 Önde gelen ihracatçılar Arjantin, Avustralya, Kanada, AB, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve ABD’yi içermektedir. 3 Uluslararası Tahıl Konseyi (UTK) buğday endeksinden türetilmiştir. “Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Mayıs 2014’te yayınladığı “The Food Outlook Report” verilerine göre küresel buğday üretiminin 2014’te %1,9 küçülmeyle 702 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.” 74 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Bu düşüşün Kanada’da yoğunlaşması ve Avustralya, Fas, Suriye Arap Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve ABD gibi ülkelerde de rekoltenin daha düşük olması ancak Arjantin, Brezilya, Hindistan, Meksika ve Pakistan’daki daha fazla rekoltelerle dengelenmesi tahmin edilmektedir. Kullanım (sol eksen) Üretim (sol eksen) Stoklar (sağ eksen) • 2013/14’teki rekor seviyedeki artışı takiben uluslararası ticaretin 2014-2015 satış sezonunda sadece 1 milyon ton civarında azalmayla 149.5 milyon tona düşeceği tahmin edilmektedir. Asya bölgesinin toplam ithalatında küçük bir düşüş tahmin edilse de, birkaç ülkede devam eden güçlü talepler 2014/15’teki yüksek ticaret hacmini güçlendiren başlıca etken olarak görülmektedir. Buna karşın AB tarafından yapılan alımlar da muhtemelen artacaktır. •2014/15’te dünya buğday kullanımının gıda ve yem artışıyla desteklenerek 699 milyon tonla %1,7 artması ön görülmektedir. Küresel buğday stoğunun 2015 sezonu kapanışında 180 milyon tona ulaşması beklenilmektedir. Bu da sezonun açılış seviyesinin sadece biraz üstünde olacağı anlamına gelmektedir. Sonuç olarak dünyanın stok kullanım oranının az miktarda düşmesi ancak yine de %25,2 gibi bir yüksek seviyede kalması beklenmektedir. 7.2. İri Daneli Tahıllar (Kaba Tahıllar) Dünya Kaba Tahıl Pazarına Bakış Kaynak: FAO 2012/13 2013/14 tahmini 2014/15 öngörü milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU 2014/15’e göre değişim 659.7 715.1 701.7 -1.9 Ticaret 140.8 150.5 149.5 -0.7 Toplam Kullanım 685.6 687.9 699.2 1.6 Gıda 474.4 480.1 485.4 1.1 Yem 132.1 128.6 133.4 3.7 Diğer 79.0 79.1 80.5 1.8 156.9 177.5 179.5 1.1 Dünya (kg/yıl) 67.1 67.2 67.2 0.0 LIFDC (kg/yıl) 46.1 46.1 46.1 0.0 Dünya stok/kullanım oranı (%) 22.8 25.4 25.2 Büyük ihracatçıların stok/tükenme oranı (%)2 14.1 15.3 14.2 FAO KABA TAHIL FİYAT ENDEKSİ 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim 204 194 183 -11,7 Kapanış stoku Kaynak: FAO milyon ton % Üretim 1 Üretim Kullanım ve Stoklar milyon ton ARZ TALEP GÖSTERGELERİ Kişi başına düşen gıda tüketimi: (2002-2004=100) öngörü Kullanım (sol eksen) Üretim (sol eksen) Stoklar (sağ eksen) 1 Ticaret ortak bir Temmuz/Haziran pazarlama yılına dayanan ihracatı tanımlamaktadır. 2 Önde gelen ihracatçılar Arjantin, Avustralya, Kanada, AB, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve ABD’yi içermektedir. “FAO’nun 2014 dünya iri taneli tahıl üretimi için tahmini, dünyanın en büyük üreticisi olan ABD’deki en büyük azalmayla, 2013’e göre %3,9’luk bir düşüşe işaret ediyor.” • Beklenen kullanım artışı 2013/14 için tahmin edilenden %7 daha düşüktür. Bunun nedeni, ABD’deki üretim artışının fiyatların düşmesine ve bununda tüketimin artmasına yardımcı olmasıdır. Dolayısıyla 2014/15 dönemi için fiyat beklentisi de daha yüksektir. • Endüstriyel kullanımdaki büyüme son yıllara göre düşük olması beklenirken, 2013/14’e göre %8,0 artış sağlayan 2014/15’teki talebi Çin’deki yem kullanımından kaynaklanması beklenmektedir. • Çin ve ABD’nin yıl sonu mısır stoklarında beklenen düşüş nedeniyle, dünya stoklarının 2015 ürün sezonunun kapanışında, açılış seviyesine göre %4,0 (206 milyon ton) azalarak 9 milyon tona düşeceği tahmin edilmektedir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 75 7.3. Pirinç 7.4. Şeker Dünya Pirinç Pazarına Bakış Kaynak: FAO 2012/13 2013/14 tahmini 2014/15 tahmini milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU 2011/12 2014/15’e göre değişim % Kaynak: FAO 2012/13 tahmini 2013/14 tahmini milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU 2013/14’e göre değişim % Üretim 491.2 496.9 501.1 0.8 Üretim 175,2 182.4 182.0 -0.2 Ticaret 37.2 39.3 39.2 -0.2 Ticaret 52,5 53.5 56.8 6.2 Toplam Kullanım 478.3 490.3 502.3 2.4 Toplam Kullanım 169,8 173.9 178.0 2.3 Gıda 402.4 410.1 417.1 1.7 Kapanış stoku 66,1 72.7 74.4 2.3 Kapanış stoku 174.8 180.9 180.1 -0.4 ARZ TALEP GÖSTERGELERİ 1 ARZ TALEP GÖSTERGELERİ Kişi başına düşen gıda tüketimi: Kişi başına düşen gıda tüketimi: Dünya (kg/yıl) 24,3 24.8 25.1 1.1 1.7 Dünya (kg/yıl) 56.9 57.4 57.7 0.5 LIFDC (kg/yıl) 12.6 13.2 13.4 LIFDC (kg/yıl) 63.2 64.0 64.7 1.1 Dünya stok/kullanım oranı (%) 38,9 41.8 41.8 35.7 36.0 35.1 ISA (International Sugar Agreemant) 2012 2013 Büyük ihracatçıların stok/tükenme oranı (%) 28.1 27.8 27.0 GÜNLÜK FİYAT ORTALAMASI (US cent/lb) 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim FAO PİRİNÇ FİYAT ENDEKSİ 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim 21.5 17.7 16.9 -7.7 231 233 235 -1.0 Dünya stok/kullanım oranı (%) 2 (2002-2004=100) 1 Takvim yılı ihracatı (ikinci yıl gösterilmiştir). 2 Önde gelen ihracatçılar Hindistan, Pakistan, Tayland, ABD ve Vietnam. “Cazibesi düşük fiyatlar ve olası bir El Nino hava olayının tekrarı, 2014 dünya pirinç üretim artışında yine zorlanmaya neden olabilir.” • Son tahminlere göre uluslararası pirinç ticareti 2014 döneminde hareketli bir biçimde büyüyecek, ihracatçı ülkelerdeki bol ürün ve Bangladeş, Endonezya ya da Filipinler gibi geleneksel ithalatçılar tarafından artan alımlarla güçlenmesi beklenmektedir. 76 Dünya Şeker Pazarına Bakış 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • 2014’te sektörün beklenen durgun performansı, son on yıldır ilk kez, dünya üretiminin kullanım için yeterli olmayacağı ve 2015 yılına aktarılacak dünya pirinç stoklarının küçük çapta daralmasını tetikleyeceği anlamına gelebilir. “2013/14’te ve dördüncü ardışık sezon için FAO dünya şeker üretiminin tüketimden fazla olacağını öngörüyor ancak beklenen bu muhtemelen daha önceki yıllara göre muhtemelen daha düşük olacaktır.” • Dünya şeker üretiminin 2013/14 sezonunda çok az artması; AB, ABD ve Rusya Federasyonu’nun düşen üretiminin Tayland, Hindistan ve Güney Afrika’daki artış ile dengelenmesi, büyümenin ise dünyanın en büyük üreticisi olan Brezilya ile sınırlı kalması beklenmektedir. 7.5. Yağlı Tohum Dünya Yağlı Tohum Pazarına Bakış FAO Aylık Uluslararası Fiyat Endeksi 2011/12 2012/13 tahmini 2013/14 tahmini milyon ton TOPLAM YAĞLI TOHUM Bitkisel yağ % 455.9 481.9 509.4 5.7 Üretim 184.6 189.4 201.1 6.2 Arz2 216.0 221.6 232.7 5.0 184.1 189.4 198.0 4.6 98.2 102.3 105.4 3.1 Stok/kullanım oranı (%) 17.5 16.7 17.3 Büyük ihracatçıların stok/tükenme oranı (%) 10.3 9.0 9.6 Üretim Kaynak: FAO 2013/14’e göre değişim KATI VE SIVI YAĞLAR 1 Kullanım3 Ticaret 4 Küspe / Un KÜSPE VE UN5 Üretim 111.3 119.6 126.9 6.1 Arz 132.4 137.2 145.0 5.7 Kullanım 116.4 117.8 121.9 3.4 Ticaret4 72.9 73.3 79.8 8.8 Stok/kullanım oranı (%) 15.2 15.4 18.0 5.9 7.9 9.6 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim Yağlı tohum 224 207 204 -8.4 Küspe/un 241 255 268 9.6 Bitkisel yağ 224 193 198 -0.4 2 Büyük ihracatçıların stok/tükenme oranı (%) FAO FİYAT ENDEKSLERİ (Ocak-Aralık) (2002-2004=100) 1 2 3 4 Bitkisel, hayvansal ve deniz ürünleri kaynaklı katı ve sıvı yağlar içerir. Üretim artı açılış stokları Bilanço kalanı Ticaret verisi ortak bir Ekim/Eylül pazarlama yılına dayanan ihracatı ifade etmekte, yağ ticareti ile yağ bitkilerinin yağ (küspe) eşdeğerinin toplamı olarak küspe alınmaktadır. 5 Tüm küspe verileri protein eşdeğeri olarak verilmiştir; küspe ve unlar yağ bitkileri yanında hayvansal ve deniz ürünleri kaynaklı olanları da içermektedir. Yağlı tohum “2013/14 için dünya yağlı tohum sektöründe küspe ve yağ ürünleri fiyatlarının ortalama üzerine çıkarak tüm zamanların en büyük artışını göstermesi beklenmektedir.” • Bitkisel yağlarda biyodizel sektöründen gelen ek talep tüketimin büyümesine katkıda bulunması beklenmektedir. • Dünyadaki arz talep durumu geliştikçe dünya stoklarının özellikle yağlı tohum stoklarının yeniden yükselmesi beklenmektedir. Ancak bu olgu, sürekli düşüşe maruz kalan ve stok kullanım oranını aşağı çeken soya türevi gıda stokları için geçerli olmayacaktır. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 77 7.6. Et ve Et Ürünleri Dünya Et ve Et Ürünleri Pazarına Bakış 2012 2013 tahmini 2014 öngörü milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU Üretim Kaynak: FAO Küçükbaş eti % 308.5 311.8 1.1 67.0 67.7 68.0 0.5 Kanatlı eti 105.4 107.0 108.7 1.6 Domuz eti 112.4 114.3 115.5 1.1 Küçükbaş eti 13.7 13.9 14.0 0.5 Ticaret 29.7 30.9 31.3 1.4 8.0 9.1 9.4 3.5 Kanatlı eti 13.0 13.2 13.5 2.4 Domuz eti 7.5 7.4 7.2 -2.1 Küçükbaş eti 0.8 1.0 1.0 -3.7 Dünya (kg/yıl) 42.9 42.9 42.9 -0.1 Gelişmiş (kg/yıl) 76.2 75.9 76.1 0.3 Gelişmekte olan (kg/yıl) 33.5 33.7 33.7 0.0 FAO BUĞDAY FİYAT ENDEKSİ 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim 182 184 184 -1.0 Büyükbaş eti Kaynak: FAO 2014’e göre değişim 304.2 Büyükbaş eti FAO Uluslararası Et Fiyat Endeksi Kanatlı eti Büyükbaş eti ARZ TALEP GÖSTERGELERİ Kişi başına düşen gıda tüketimi: (2002-2004=100) “Dünya et üretiminde 2014 yılı için 311.8 milyon tonla sınırlı bir büyüme bekleniyor, bu 2013’e göre 3.3 milyon tonluk ya da %1,1’lik bir artış anlamına geliyor” 78 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri • Büyümenin aynı zamanda talebin de giderek arttığı belli başlı merkezler olan gelişmekte olan ülkelerde yoğunlaşması beklenmektedir. Domuz et • Küresel et ticaretinin %14,0 oranla 31.3 milyon tona çıkarak ılımlı bir artış göstermesi beklenmektedir. Bazı ihracatçı ülkelerin üretimindeki daralmanın yansıması olarak bu aşamada büyüme son yılların ortalamasından daha düşük olacaktır. Toplam et • Kümes hayvanları eti %43,0 ile ticaretin ana ürünü olarak kalırken bunun büyükbaş, domuz ve küçükbaş hayvan eti izlemektedir. 7.7. Süt ve Süt Ürünleri Dünya Süt ve Süt Ürünleri Pazarına Bakış 2011 2013 tahmini 2014 öngörü milyon ton DÜNYA BİLANÇOSU Toplam süt üretimi Kaynak: FAO Kaynak: FAO 2014’e göre değişim % 762.3 767.2 783.2 2.1 65.4 67.9 69.1 1.8 Dünya (kg/yıl) 107.7 107.2 108.2 0.9 Gelişmiş (kg/yıl) 222.7 220.3 223.1 1.3 75.3 75.4 76.3 1.1 8.6 8.8 8.8 -0.3 2012 2013 2014 Ocak-Nisan Ocak-Nisan 2014’e göre değişim 194 243 266 17.4 Toplam ticaret FAO Uluslararası Süt Fiyat Endeksi ARZ TALEP GÖSTERGELERİ Kişi başına düşen gıda tüketimi: Gelişmekte olan (kg/yıl) Üretimin ticarette payı (%) FAO SÜT FİYAT ENDEKSİ (2002-2004=100) “2014’teki süt üretiminin önceki yıllarla benzer bir oranla %2,1 artarak 783 milyon tona ulaşması ve Asya’nın bu büyümede en büyük payı alması beklenilmekte, üretimin ayrıca tüm bölgelerde artacağı tahmin edilmektedir.” • Önemli ihracatçı ülkelerin çoğundaki süt üretimine olumlu bakış ve devam etmekte olan güçlü talebe bağlı olarak süt ürünlerinde dünya ticaretinin artmaya devam edeceği öngörülmektedir. Ticaretin son yıllara göre düşük %1,8 oranıyla artarak 69 milyon tona ulaşması beklenmektedir. • Çin, İran İslam Cumhuriyeti, Endonezya ve Filipinler için artan alım tahminleriyle Asya’nın 2014’te artan uluslararası talep için ana merkez olarak kalması beklenmektedir. • Rusya Federasyonu’nun güçlü tereyağı ve yağsız süt tozu taleplerinin Avrupa’dan ithalatı canlandıracağı ve artacağı öngörülmektedir. 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 79 7.8. FAO Fiyat Endeksleri Küresel Gıda Tüketim Fiyat Endeksi ve Gıda Fiyat Endeksi Gıda Fiyat Endeksi Gıda Emtia Fiyat Endeksi 2002-2004=100 290 2002-2004=100 2002-2004=100 250 250 Süt ürünleri 2011 2010 225 260 230 2013 2014 200 230 2012 210 Şeker Tahıllar 175 190 2011 2012 2013 FAO Küresel Gıda Tüketim Endeksi “FAO küresel gıda tüketim fiyat endeksi istikrarlı” • FAO gıda fiyatları endeksi Mart ayından itibaren 3.5 puan ya da %1,6 düşerek 209.3 ortalamayı bulmuş, 7.6 puan ya da %3,5 düşerek Nisan 2013 değerlerinin altında kalmıştır. • Düşüşün en büyük nedeni süt fiyatlarındaki keskin iniştir, ancak şeker ve bitkisel yağ fiyatları da düşmüştür. Buna karşılık hububat ve et fiyatları biraz güçlenmiştir. • FAO Tahıl fiyat endeksi ortalaması Nisan’da 206.9 puanla Mart’tan itibaren sadece 1 puan (ya da %0,5) arttı ancak yine 80 2014 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 200 Bitkisel yağlar Et 2014 FAO Gıda Fiyat Endeksi 150 O Ş M N M H de 24 puana ulaşarak (ya da %10,3) Nisan 2013 değerine göre düştü. Aylık artış ABD’deki hava koşulları iyileştiği için Şubat ve Mart ayında kayda geçenlerden daha az belirgin olmuştur. Pirinç fiyatları sabit kalan çeşitli pazar kesimlerinde aromatik pirinç çeşitleri dışında zayıflama eğilimi göstermiştir. • FAO Bitkisel Yağ Fiyat Endeksi ortalaması Nisan ayında 199 puanla Mart’tan itibaren 6 puan (ya da %2.8) düştü. Endeksteki kaymaya beklenen ithalat talebinin altında kaldığı için değeri düşen hurma yağı neden olmuştur. Dahası Malezya’nın ihracatı ülkenin para biriminin güçlü olmasından dolayı azalmıştır. Diğer yandan soya yağı fiyatları, pazar küresel soya arzındaki darlık nedeniyle biraz artmıştır. T A E E K A 170 E K A O 2013 • FAO Süt Fiyat Endeksi Mart ayı boyunca 17 puanlık ya da %6,9’luk keskin bir düşüşle 251.5 puan ortalamasını buldu. Tüm süt ürünleri pazarı Çin’in (süt tozunun ana ithalatçısı ve yağsız süt tozunun ikinci büyük ithalatçısı) ve Rusya Federasyonunun (tereyağının ana ithalatçısı) azaltılmış alımlarından etkilenmiştir. Ayrıca Yeni Zelanda’daki uzatılmış sezon ve yeni yılda iyi bir başlangıç yapan Kuzey Yarımküre’deki süt ihracatı için arzın artışı anlamına gelmiştir. Tüm süt ürünlerinin, özellikle tereyağı ve süt tozunun fiyatları düşmüştür. • FAO’nun Et Fiyat Endeksi Mart ayının 0.8 puan ya da %0,4 üzerine çıkarak Nisan ayında 185.5 puanı buldu. En marjinal artış domuz etinin daha güçlü fiyatlarının, Ş M N M H 2014 T A E E kısmen de ABD’deki ihracat arzı üzerindeki Domuz İshali Salgını’nın etkisini bir sonucuydu. Büyükbaş hayvan eti fiyatları tarihi zirvelere yaklaşmasına rağmen Avustralya ve ABD’deki üretimi etkileyen hava koşulları nedeniyle fazla bir değişiklik olmadı. Kümes hayvanları ve küçükbaş hayvan eti sabit kalmıştır. • FAO’nun Şeker Fiyat Endeksi Mart’tan itibaren 4.1 puan ya da %1,6’lık bir düşüşle Nisan ayında 249.9 puan ortalamasını bulmuştur. Fiyatlar başlıca üretim bölgeleri, Tayland, Hindistan ve Avustralya dahil olmak üzere azalmıştır. En çok üretim yapan ülkelerdeki genel kuru hava koşulları fiyatlar üzerine yük getirmiştir.