“2014 yılı çalışma istatistikleri ve işgücü maliyeti”nin tisk araştırma
Transkript
“2014 yılı çalışma istatistikleri ve işgücü maliyeti”nin tisk araştırma
“2014 YILI ÇALIŞMA İSTATİSTİKLERİ VE İŞGÜCÜ MALİYETİ”NİN TİSK ARAŞTIRMA SERVİSİNCE DEĞERLENDİRİLMESİ Konfederasyonumuz 1965 yılından beri, 50 yıldır istihdam, kıdem, medeni hal, öğrenim durumu, personel giriş-çıkışları, sendikalaşma, ücretler, işgücü maliyeti ve çalışma hayatının diğer konularında Üye İşveren Sendikalarına bağlı işyerlerinden derlediği bilgileri değerlendirerek her yıl Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti adı altında yayımlamaktadır. İşletme düzeyinde anket metodunun uygulandığı araştırmamız için hazırlanan soru formları, Üye Sendikalarımız aracılığıyla işyerlerine gönderilmekte ve bu yolla elde edilen bilgiler istatistik çalışmalar sonucu işkolları bazında ana tablolar haline dönüştürülmektedir. Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırmasına 2014 yılında 13 işkolunda faaliyet gösteren 408 işletme dahil edilmiştir. Anket kapsamındaki çalışan sayısı yılsonu itibariyle 218 bin 948 kişi; yıllık ortalama 216 bin 268 kişidir. Araştırma, toplu iş sözleşmesi uygulayan kesimde, çalışma hayatının temel alanlarında meydana gelen değişimleri ülke çapında izleme imkânını vermektedir. Araştırmadan elde edilen bilgiler ekonomik ve sosyal açıdan değerlendirildiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşmak mümkün olmaktadır. 2014’TE İŞGÜCÜ MALİYETİ %8,6 ORANINDA ARTTI Konfederasyonumuzun 2014 Yılı Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırması’nın sonuçlarına göre, 2013 yılında çalışılan saat başına nominal artış oranları işgücü maliyetinde %8,56; brüt giydirilmiş ücrette %9,08; net giydirilmiş ücrette %8,58 olmuştur (Tablo 1). TABLO 1 2014 YILINDA ORTALAMA İŞGÜCÜ MALİYETİ VE ORTALAMA ÜCRETLERDEKİ ARTIŞLAR Çalışan Saat Başına Ortalama İşçi Başına Yıllık Ortalama 2013 (TL/Saat) 2014 (TL/Saat) Artış (%) 2013 (TL/Yıl) 2014 (TL/Yıl) Artış (%) İŞGÜCÜ MALİYETİ 23,01 24,98 8,56 46.014 49.943 8,54 BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 17,51 19,10 9,08 35.016 38.187 9,06 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 12,35 13,41 8,58 24.697 26.811 8,56 Kaynak: TİSK, ÇİİM 2013 ve 2014 Araştırmaları İşçi başına nominal artış oranları ise, işgücü maliyetinde %8,54; brüt giydirilmiş ücrette %9,06; net giydirilmiş ücrette %8,56’dır. Çalışılan saat başına reel değişime gelince, işgücü maliyetinde %-0,3; brüt giydirilmiş ücrette %0,2; net giydirilmiş ücrette %-0,3 olmuştur (Tablo 2). İşçi başına reel değişim ise, sırasıyla %-0,3; %0,2 ve %-0,3 oranında gerçekleşmiştir. Brüt ücret üzerinden yapılan ve devlete giden kesintilerin yükselmesi nedeniyle işverenin ödediği brüt giydirilmiş ücret reel olarak artarken, işçinin eline geçen net giydirilmiş ücret reel olarak azalmıştır. TABLO 2 2014 YILINDA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ VE ÜCRETLERDEK‹ REEL DE⁄‹fi‹M (*) Çalışan Saat Başına Reel Değişim (%) İşçi Başına Yıllık Ortalama Reel Değişim (%) İŞGÜCÜ MALİYETİ -0,3 -0,3 BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 0,2 0,2 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET -0,3 -0,3 (*) Deflatör olarak, TÜİK 2003=100 Tüketici Fiyatları Genel Endeksi’nin 2014 yılı 12 aylık ortalamalara göre artış oranı (% 8,85) uygulanmıştır. Kaynak: TİSK, ÇİİM 2013 ve 2014 Araştırmaları; TÜİK 1985 - 2014 dönemindeki işgücü maliyetine ilişkin gelişmeler (Tablo 3)’te belirtilmiştir. Öte yandan 2014 yılında istihdam yılsonunda yılbaşına göre hafifçe yükselmiştir (Şekil 1). 2 TABLO 3 ORTALAMA İŞGÜCÜ MALİYETİNDEKİ GELİŞMELER YILLAR (1) İŞGÜCÜ MALİYETİ (TL/SAAT) (*) NOMİNAL İŞGÜCÜ MALİYETİ ENDEKSİ (1985=100) (2) TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (1985=100) REEL İŞGÜCÜ MALİYETİ ENDEKSİ (1985=100) 1985 808 100,0 100,0 1986 1.055 130,6 134,6 100,0 97,0 1987 1.622 200,7 186,9 107,4 1988 2.680 331,7 327,8 101,2 1989 5.896 729,7 555,9 131,3 1990 11.082 1.371,5 891,1 153,9 1991 27.132 3.357,9 1.479,2 227,0 1992 45.595 5.642,9 2.516,1 224,3 1993 77.018 9.531,9 4.179,2 228,1 1994 124.806 15.446,3 8.621,7 179,2 1995 195.825 24.235,8 16.691,6 145,2 1996 364.336 45.091,1 30.111,6 149,7 1997 675.177 83.561,5 55.917,2 149,4 1998 1.363.543 168.755,3 103.223,2 163,5 1999 2.412.020 298.517,3 170.215,1 175,4 2000 4.118.843 509.757,8 263.663,2 193,3 2001 5.622.111 695.805,8 407.096,0 170,9 2002 7.727.079 956.321,6 590.289,2 162,0 2003 9.445.875 1.169.043,9 739.632,4 158,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 10.891.126 12,06 13,10 14,32 15,83 17,36 18,19 19,03 21,37 23,01 24,98 1.347.911,6 1.492.677,3 1.621.287,1 1.772.277,2 1.959.158,4 2.148.514,9 2.251.237,6 2.355.198,0 2.644.802,0 2.847.772,3 3.091.584,2 817.885,5 884.788,5 969.728,2 1.054.676,4 1.164.784,6 1.237.583,6 1.343.644,5 1.430.578,3 1.557.756,7 1.674.432,7 1.822.620,0 164,8 168,7 167,2 168,0 168,2 173,6 167,5 164,6 169,8 170,1 169,6 (1) Çal›fl›lan saatler esas›na göre hesaplanm›flt›r. (2) Endeks oluflturulurken 1986-1989 dönemi için D‹E 1978-1979=100 Türkiye Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlar› Endeksi, 1990-1995 dönemi için D‹E 1987=100 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 1996-2004 dönemi için D‹E 1994=100 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 2005-2014 dönemi için TÜ‹K 2003=100 Tüketici Fiyatlar› Endeksi kullan›lm›flt›r. (*) 2005-2008 döneminde Yeni Türk Liras› 2009’dan itibaren TL olarak. Kaynak: T‹SK, Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmalar›, 1985-2014 3 fiEK‹L 1 2014 YILINDA İSTİHDAMIN SEYRİ (Mevsimlik Çalışmadan Etkilenen Şeker hariç) (OCAK=100) 102.0 101,6 101,6 101,7 101.5 101,2 101,3 VII VIII 101,2 101,3 101,4 101,3 101.0 100,5 100.5 100,2 100.0 100,0 99.5 99.0 I II III IV V VI IX X XI XII Kaynak: TİSK ÇİİM 2014 Araştırması Not: MESS’e ilişkin bilgiler tamamlanamadığından değerlendirme dışı bırakılmıştır. 2014’TE VERİMLİLİK AZALDI Ekonominin uluslararası rekabet gücünü, kısa vadede döviz kuru ve işgücü maliyeti, uzun vadede verimlilik belirlemektedir. Her ne kadar 2014’te döviz kurları hızla yükselmiş ve TL’nin değeri düşmüş ise de, Türkiye ekonomisinin ve sanayiinin uluslararası rekabet gücü artmamış, azalmıştır. Bunun nedeni, sanayi üretiminin ithalata bağımlı olması, döviz kurları arttıkça ithal girdilerden dolayı üretim maliyetlerinin de yükselmesidir. TL bazında işgücü maliyetinin de yaklaşık enflasyon oranı düzeyindeki artış seviyesini koruduğu anlaşılmaktadır. Verimlilik ise ülkemiz ekonomisi genelinde azalmış, sanayi sektöründe yerinde saymıştır. 2014 yılında ekonominin verimliliği bir önceki yıla göre %2,4 oranında azalmıştır. Bu sonuçla Türkiye, 61 ülke içinde verimliliğin en fazla gerilediği beşinci ülke olmuştur (Şekil 2). 4 fiEK‹L 2 İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞİM* (%) 2014 Romanya Moğolistan Çin Hindistan Filipinler Ukrayna Peru Kazakistan Letonya Ürdün İrlanda Malezya Tayland Tayvan Slovak Cumhuriyeti Kolombiya Kanada Endonezya Estonya Hong Kong Hollanda Slovenya Polonya Meksika Avustralya Çek Cumhuriyeti Kore Norveç Litvanya ABD Almanya Belçika Lüksemburg Şili İsveç Arjantin İngiltere Rusya Avusturya Danimarka Fransa İsviçre Finlandiya İspanya İzlanda Bulgaristan Yunanistan Brezilya Yeni Zelanda İtalya Japonya Portekiz Singapur Macaristan İsrail Hırvatistan TÜRKİYE Katar BAE Güney Afrika Venezuela -8.34 -6.65 -0.42 -0.44 -0.49 -0.58 -0.67 -0.78 -1.30 -1.72 -2.12 -2.43 -3.16 -3.71 3.48 3.44 3.28 3.16 3.16 2.97 2.69 2.50 2.34 1.90 1.51 1.51 1.45 1.44 1.41 1.39 1.33 1.32 1.23 1.16 1.15 0.88 0.73 0.72 0.67 0.65 0.64 0.58 0.57 0.54 0.51 0.45 0.44 0.31 0.31 0.29 0.19 0.15 0.14 0.12 5.63 5.22 4.82 7.81 7.13 7.02 6.61 (*) İstihdam Edilen Kişi Başına Reel GSYH Değişimi Kaynak: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (IMD), 2015 Dünya Rekabet Gücü Yıllığı 5 TÜİK verileri kullanılarak yapılan hesaplamalara göre imalat sanayiinde verimlilik değişimi 2014’te sıfıra yakın gerçekleşmiş, binde 1 oranında artabilmiştir (Şekil 3). Ülkemiz ihracatında 2014’te yaşanan duraklama ve 2015’teki gerileme de uluslararası rekabet gücündeki azalmayı kanıtlamaktadır. Türkiye, en fazla rekabet mücadelesi verdiği 30 ülkeye kıyasla, 2014 yılındaki 11,42 $/saatlik brüt giydirilmiş ücret seviyesi ile beşinci sırada bulunmaktadır. Brüt giydirilmiş ücret Polonya’da 6,75 $, Macaristan’da 6,31 $, Rusya’da 5,95 $, Portekiz’de 5,44 $, Romanya’da 3,76 $, Brezilya’da 3,44 $, Çin’de 3,35 $, Bulgaristan’da 2,71 $, Hindistan’da 0,70 $’dır (Şekil 4). Verimlilik Ücrete Göre Düşük Öte yandan, 2014 yılı itibariyle ülkemiz, kişi başına GSYH ve işgücü verimliliği açısından OECD ülkeleri arasında Meksika ile birlikte en düşük değerlerle dipte yer almasına karşılık, yıllık brüt giydirilmiş ücrette Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovak Cumhuriyeti gibi AB Ülkelerini geride bırakmıştır (Tablo 4). fiEK‹L 3 İMALAT SANAYİİNDE VERİMLİLİK DEĞİŞİMİ (%) 2009-2014 9,3 3,4 0,2 0,1 2013 2014 -1,7 -2,7 2009 Kaynak: TÜİK, TİSK 6 2010 2011 2012 fiEK‹L 4 SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE İMALAT SANAYİİNDE SAAT BAŞINA BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET SEVİYELERİ ABD Doları 2014 24,80 ABD 17,90 G. Kore 13,54 İtalya 11,42 TÜRKİYE (*) 8,33 Hong Kong Tayvan 8,03 Estonya 7,96 Çek Cumh. 7,03 Hırvatistan 6,94 Slovak Cumh. 6,90 Polonya 6,75 6,31 Macaristan 5,95 Rusya Portekiz 5,44 Litvanya 5,31 Şili 5,29 4,92 Malezya 4,10 Kazakistan Güney Afrika 3,81 Romanya 3,76 3,44 Brezilya 3,35 Çin 3,01 Arjantin Meksika 2,78 Bulgaristan 2,71 2,16 Tayland Ukrayna 1,94 Ürdün 1,69 Endonezya 0,99 Filipinler 0,86 Hindistan 0,70 (*) Türkiye için TİSK, Fazla Çalışma Ödemeleri Hariç Kaynak: Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü (IMD), 2015 Dünya Rekabet Gücü Yıllığı; TİSK, 2014 Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırması; Kalkınma Bakanlığı, Temel Ekonomik Göstergeler 7 8 17.950 MEKS KA 91 100 127 128 132 137 142 144 153 172 178 180 202 206 227 235 243 260 276 496 341 TÜRKİYE=100 Kaynak: IMF, World Economic Outlook Veritabanı Ocak 2016 25.019 19.698 MACAR STAN TÜRKİYE 25.954 25.247 YUNAN STAN POLONYA 27.880 27.069 PORTEK Z 28.279 ESTONYA 30.047 35.379 SLOVAK CUMH. 39.826 NG LTERE KORE ÇEK CUMH. 40.538 FRANSA 35.131 44.625 DAN MARKA 33.835 46.216 ALMANYA SPANYA 47.960 HOLLANDA TALYA 54.370 51.284 RLANDA 97.639 67.166 LÜKSEMBURG NORVEÇ ABD $ / YIL ÜLKELER 2014 YILINDA OECD ÜLKELERİNDE KİŞİ BAŞINA GSYH (Satınalma Gücü Paritesine Göre) 17,14 27,04 63 100 106 113 121 121 125 134 143 163 169 177 178 191 195 198 221 222 238 265 265 TÜRKİYE=100 Kaynak: IMD, Dünya Rekabet Gücü Yıllığı 2016 MEKS KA TÜRKİYE 28,70 30,65 KORE 32,69 POLONYA 32,69 33,78 36,32 38,71 44,21 MACAR STAN SLOVAK CUMH. ÇEK CUMH. JAPONYA PORTEK Z YUNAN STAN 45,69 TALYA NG LTERE 48,02 47,84 ALMANYA 52,84 51,52 SPANYA 53,41 DAN MARKA HOLLANDA 59,77 ABD 60,08 64,44 RLANDA FRANSA 71,66 71,56 $/SAAT NORVEÇ LÜKSEMBURG ÜLKELER 2014 YILINDA OECD ÜLKELERİNDE İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ (Satınalma Gücü Paritesine Göre, İşçi-Saat Başına Katma Değer) 12.373 20.559 23.058 23.133 51 85 96 96 97 100 124 135 162 168 174 183 194 195 208 211 217 240 246 250 247 TÜRKİYE=100 Kaynak: OECD, Taxing Wages, 2014-2015, 2015 MEKS KA SLOVAK CUMH. ÇEK CUMH. MACAR STAN 23.403 TÜRKİYE POLONYA 29.805 24.054 PORTEK Z 39.029 32.467 SPANYA 40.426 41.958 44.136 46.664 46.884 50.075 50.865 52.161 57.628 59.280 60.158 59.355 $/YIL YUNAN STAN TALYA RLANDA FRANSA KORE JAPONYA ABD NG LTERE DAN MARKA ALMANYA HOLLANDA LÜKSEMBURG NORVEÇ ÜLKELER 2014 YILINDA OECD ÜLKELERİNDE BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (Satınalma Gücü Paritesine Göre) TABLO 4 SEÇİLMİŞ OECD ÜLKELERİNDE KİŞİ BAŞINA GSYH, İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ VE BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET OECD verilerine göre işgücü verimliliği Türkiye’ye göre %21 yüksek olan Slovak Cumhuriyeti’nin ücret düzeyi Ülkemize kıyasla %15 oranında düşüktür. Çek Cumhuriyeti’ne göre daha yüksek ücret düzeyine sahip olan Türkiye, işgücü verimliliği açısından %25 oranında geridedir. İrlanda ile Ülkemizin işgücü verimliliğindeki farkı %138 olmasına karşılık, ücrette fark %74’tür. Ülkemizde işverenin işçi çalıştırmak için ödediği paranın yaklaşık üçte ikisi üretim ve verimlilik artışıyla hiçbir ilgisi olmayan giderler niteliğindeki yan ödemelere aittir. Oysa ücret sisteminin temel fonksiyonu, enflasyon ve kârlılık gibi faktörlerin yanı sıra çalışanın üretime katkısının, o katkı dikkate alınarak ödüllendirilmesi olmalıdır. Ücret-verimlilik dengesinin kurulabilmesi için; EÜretimi, yatırımı, ihracatı ve istihdamı temel alan ve ulusal rekabet gücünü birinci planda gözeten bir “Ulusal Ücret Politikası”na geçilmelidir. EÜcret artışlarında çalışanın, işletmenin ve işkolunun verimliliği dikkate alınmalı; ücret artışları verimlilik artışını aşmamalıdır. EÜretimle ilintili çıplak ücretin toplam işgücü maliyetindeki payı Türkiye’de sadece %35,4’tür. Oysa bu oran 2013 yılı itibariyle diğer ülkelerde %83,8’e kadar çıkmaktadır (Şekil 5). Türkiye’de çalışılan saatle (üretimle) bağlantılı ücret payının küçüklüğü nedeniyle ücret-verimlilik ilişkisi kurulamamakta ve ücret artışlarının verimliliğe etkisi çok sınırlı kalmaktadır. Ücret, çalışmayı ve nitelik geliştirmeyi ödüllendiren yapıya kavuşturulmalıdır. - - - - - Üretime bağlı ücretin işgücü maliyeti içindeki payı büyütülmelidir. Üretimle bağlantısı bulunmayan yan ödemeler ücrette birleştirilmelidir. Performansa dayalı ücret sistemleri yaygınlaştırılmalıdır. Çalışılmadığı halde ücreti ödenen gün sayısı, rakiplerimiz seviyesine indirilmelidir. Tüm ücret ödemeleri, fiili çalışma süresine göre yapılmalıdır. Eİşgücü maliyeti düzey ve artışları, iç ve dış piyasalardaki rakiplerimize göre düşük tutulmalıdır. Bu husus, üçlü işbirliği ve koordinasyonu gerekli kılmaktadır. EÇalışma mevzuatının ücrete ve çalışma süresine ilişkin esneklik imkanları artırılmalıdır. 9 fiEK‹L 5 ÇALIŞILAN SÜREYE İLİŞKİN ÜCRETİN TOPLAM İŞGÜCÜ MALİYETİNDEKİ PAYI (%) 2013 Yeni Zelanda 83,75 İsrail 75,46 Filipinler 74,53 Danimarka 74,11 İngiltere 71,87 Avustralya 70,59 Kanada 70,11 Arjantin 68,55 ABD 67,01 65,68 Singapur Estonya 64,32 İrlanda 62,70 İsviçre 62,66 Çek Cumh. 60,39 Portekiz 60,00 Polonya 59,89 Finlandiya 58,92 İsveç 58,77 Yunanistan 58,18 Hollanda 57,69 Almanya 56,94 Macaristan 56,89 Japonya 56,68 56,38 Fransa 54,11 İspanya Brezilya 53,88 Slovak Cumh. 53,37 İtalya 52,60 Avusturya 52,51 47,63 Belçika TÜRKİYE 2014 35,40 TÜRKİYE 2013 35,20 Kaynak: The Conference Board, International Labour Comparisons Program, Aralık 2014 10 İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ VERGİ VE PRİM YÜKÜ AZALTILMALI 2014 yılında işçi çalıştırmak için işverenin ödediği her 100 liradan sadece 53,7 lirası işçinin cebine girebilmiştir (Şekil 6, Tablo 5, Tablo 6). Devletin istihdam üzerinden aldığı vergi ve primlerin yükü işçi ve işveren açısından ağır olmuş, devlet 2014 yılında işçinin gelirine yansımayan 46,3 liranın 39,3 lirasına el koymuştur. fiEK‹L 6 2014 YILINDA İŞGÜCÜ MALİYETİNİN İŞÇİ GELİRİ AÇISINDAN DAĞILIMI 39.3 TL DEVLETE G DEN İŞÇİ ÇALIŞTIRMAK İÇİN İŞVERENİN ÖDEDİĞİ İŞÇİYE KALAN 53.7 TL 100 TL. D ER (*) 7.0 TL (*) İşgücü maliyeti unsuru olmakla beraber, ne çalışan işçinin cebine giren, ne de devlete giden kıdem tazminatı, ihbar tazminatı vb. ödemeler Kaynak: TİSK, ÇİİM 2014 İşgücü maliyetinin ayrıntılı analizi (Tablo 5)’te verilmektedir. OECD verilerine göre ülkemiz, istihdam vergilerinin ağırlığı bakımından OECD Ülkeleri içinde 2007’de ikinci iken, ülkemizde uygulanan istihdam teşvikleri sayesinde 2010 yılında dokuzunculuğa inmiş; ancak 2014 yılı itibariyle sekizinciliğe yükselmiştir. Evli ve eşi çalışmayan, iki çocuklu işçi ve ortalama ücret esas alınarak, 34 ülkenin kapsandığı OECD verileri incelendiğinde, 2014 yılında Türkiye’de ortalama işçilik maliyetinin %36,8’inin istihdam vergilerine (ücretten alınan vergiler ile işçi ve işveren sosyal güvenlik primleri) ayrıldığı görülmektedir. Bu oran OECD ülkelerinde ortalama %26,9, ABD’de %20,6 ve Yeni Zelanda’da %3,8’dir (Şekil 7). 11 TABLO 5 2014 YILINDA ÇALIŞILAN SAATLER (*) ESASINA GÖRE İŞGÜCÜ MALİYETİNİN İŞÇİ GELİRİ VE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER AÇISINDAN DAĞILIMI TL/SAAT % 1. Çıplak Ücret (Fiilen Çalışılan Normal Süreler Karşılığı) 8,85 35,4 2. Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri 2,07 8,3 3. zin Ücretleri 0,80 3,2 4. kramiye, Prim vb. 4,18 16,7 5. Sosyal Yardımlar (Çalışana intikal edenler) (a) 3,20 12,8 19,10 76,5 6. İşverence Ödenen Sosyal Güvenlik Primleri (b) 3,52 14,1 7. İşsizlik Sigortası Fonu İşveren Payı 0,40 1,6 8. Diğer 0,21 0,8 İŞVERENCE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER (6-8) 4,13 16,5 9. Kıdem Tazminatı 1,07 4,3 10. İhbar Tazminatı 0,10 0,4 11. İş Elbisesi, Korunma Malzemeleri 0,39 1,6 12. Diğer 0,19 0,8 BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (1-5) İŞGÜCÜ İLE İLGİLİ DİĞER HARCAMALAR (9-12) TOPLAM İŞGÜCÜ MALİYETİ (1-12) (c) BRÜT ÜCRETTEN DEVLETE YAPILAN KESİNTİLER 1,75 7,0 24,98 100,0 5,69 22,8 - SGK Primi İşçi Payı 2,67 10,7 - İşsizlik Sigortası Fonu İşçi Payı 0,19 0,8 - Gelir Vergisi 2,68 10,7 - Damga Vergisi 0,14 0,6 13,41 53,7 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (d) NOT: (*) 2014 yılında fiili çalışma süresi, fazla çalışma hariç, ortalama 1999,33 saattir (166,61 saat/ay). (a) Sosyal Yardımlar (Çalışana intikal edenler): Yemek yardımı, yakacak yardımı, ulaştırma yardımı, izin ve bayram harçlıkları, aile, çocuk ve öğrenim yardımları, doğum, ölüm, evlenme yardımları ve diğer muhtelif sosyal yardımlar. (b) 3,48 TL/saat (% 13,9) tutarındaki SGK İşveren Primleri ile 0,04 TL/saat (% 0,2) tutarındaki, işçi adına ödenen Özel Sigorta Primlerinden oluşmaktadır. (c) Fazla çalışmaya ilişkin ödemeler kapsanmamıştır. (d) Asgari Geçim İndirimi dahildir. Hesaplamada bekar işçi esas alınmıştır. Kaynak: TİSK, 2014 Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırması. 12 13 808 1.055 1.622 2.680 5.896 11.082 27.132 45.595 77.018 124.806 195.825 364.336 675.177 1.363.543 2.412.020 4.118.843 5.622.111 7.727.079 9.445.875 10.891.126 12,06 13,10 14,32 15,83 17,36 18,19 19,03 21,37 23,01 24,98 YILLAR 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (3) 2006 (3) 2007 (3) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 691 880 1.274 2.026 4.361 8.374 19.824 34.743 58.770 96.930 160.592 299.164 540.888 1.089.942 1.907.555 3.212.349 4.173.715 5.803.700 7.106.802 8.156.975 8,93 9,73 10,73 11,84 13,03 14,01 14,62 14,62 16,28 17,51 19,10 519 664 911 1.424 2.898 5.409 12.477 22.014 37.659 64.818 111.865 206.580 368.383 805.057 1.485.134 2.311.497 2.920.139 4.086.470 5.081.426 5.774.769 6,35 6,92 7,64 8,44 9,31 9,91 10,36 10,36 11,51 12,35 13,41 (2) NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (TL/SAAT) 172 216 364 603 1.463 2.965 7.347 12.729 21.111 32.112 48.727 92.584 172.505 284.885 422.421 900.852 1.253.576 1.717.230 2.025.376 2.382.206 2,58 2,81 3,09 3,40 3,72 4,10 4,26 4,26 4,77 5,16 5,69 (2) ÜCRETTEN YAPILAN KESİNTİLER (TL/SAAT) 75,05 75,49 71,46 70,26 66,45 64,59 62,94 63,36 64,08 66,87 69,66 69,05 68,11 73,86 77,90 71,96 69,96 70,41 71,50 70,80 71,11 71,12 71,20 71,28 71,45 70,74 70,86 70.86 70,70 70,53 70,21 NET Ü./ BRÜT Ü. ORANI (%) 24,95 24,51 28,54 29,74 33,55 35,41 37,06 36,64 35,92 33,13 30,34 30,95 31,89 26,14 22,10 28,04 30,04 29,59 28,50 29,20 28,89 28,88 28,80 28,72 28,55 29,26 29,14 29.14 29,30 29,47 29,79 KESİNTİ ORANI (%) 100,0 134,6 186,9 327,8 555,9 891,1 1.479,2 2.516,1 4.179,2 8.621,7 16.691,6 30.111,6 55.917,2 103.223,2 170.215,1 263.663,2 407.096,0 590.289,2 739.632,4 817.885,5 884.788,5 969.728,2 1.054.676,4 1.164.784,6 1.237.583,6 1.343.644,5 1.430.578,3 1,430,578.3 1.557.756,7 1.674.432,7 1.822.620,0 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ 1985=100 100,0 130,6 200,7 331,7 729,7 1.371,5 3.357,9 5.642,9 9.531,9 15.446,3 24.235,8 45.091,1 83.561,5 168.755,3 298.517,3 509.757,8 695.805,8 956.321,6 1.169.043,9 1.347.911,6 1.492.677,3 1.621.287,1 1.772.277,2 1.959.158,4 2.148.514,9 2.251.237,6 2.355.198,0 2,355,198.0 2.644.802,0 2.847.772,3 3.091.584,2 İŞGÜCÜ MALİYETİ ENDEKSİ 1985=100 100,0 127,9 175,5 274,4 558,4 1.042,2 2.404,0 4.241,6 7.256,1 12.489,0 21.553,9 39.803,5 70.979,4 155.117,0 286.153,0 445.375,1 562.647,2 787.373,8 979.080,1 1.112.672,3 1.224.495,9 1.333.333,3 1.472.061,7 1.626.204,2 1.793.834,3 1.909.441,2 1.996.146,4 1,996,146.4 2.217.726,4 2.379.576,1 2.583.815,0 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET ENDEKSİ 1985=100 100,0 97,0 107,4 101,2 131,3 153,9 227,0 224,3 228,1 179,2 145,2 149,7 149,4 163,5 1754 193,3 170,9 162,0 158,0 164,8 168,7 167,2 168,0 168,2 173,6 167,5 164,6 164.6 169,8 170,1 169,6 REEL İŞGÜCÜ MALİYETİ ENDEKSİ 1985=100 100,0 95,0 93,9 83,7 100,4 117,0 162,5 168,6 173,6 144,9 129,1 132,2 126,9 150,3 168,1 168,9 138,2 133,4 132,4 136,0 138,4 137,6 139,6 139,6 144,9 142,1 139,5 139,5 142,4 142,1 141,8 REEL NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET ENDEKSİ 1985=100 (1) Brüt giydirilmiş ücret, işçinin doğrudan yararlanabildiği nakdi ve ayni ödemeler toplamıdır. SGK işveren primleri, işsizlik sigortası işveren payı, kıdem ve ihbar tazminatları gibi işçiye intikal etmeyen ödemeler hariçtir. (2) Net giydirilmiş ücret düzeyleri ve ücret kesintileri hesaplanırken 1985-1994 döneminde uygulanan “vergi iadesi”, 1995-2007 döneminde uygulanan “özel gider indirimi” ve 2008 yılından itibaren uygulanan “asgari geçim indirimi” dikkate alınmıştır. Dönem içinde Zorunlu Tasarruf Fonu’ndan çalışanlara yapılan nema ve anapara ödemeleri ise hariç tutulmuştur. (3) Yeni Türk Lirası olarak. Kaynak: TİSK Çalışma İstatistikleri ve İşgücü Maliyeti Araştırmaları, 1985-2014 İŞGÜCÜ MALİYETİ (TL/SAAT) (1) BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET (TL/SAAT) TABLO 6 İŞGÜCÜ MALİYETİ, ÜCRETLER VE KESİNTİLER fiEK‹L 7 OECD ÜLKELERİNDE İSTİHDAM VERGİLERİNİN YÜKÜ (Ücretten alınan vergiler ile işçi ve işveren sosyal güvenlik primleri toplamının işgücü maliyetine oranı, %) -Ailevi Vergi Destekleri Dahil2014 43,4 Yunanistan 40,6 Belçika 40,5 Fransa 39,0 talya Finlandiya 38,9 Avusturya 38,8 37,4 sveç 36,8 Türkiye 34,9 spanya 34,6 Macaristan 33,8 Almanya 32,9 Estonya 32,2 Norveç 31,9 Hollanda 30,0 Polonya 29,8 Portekiz 27,9 Slovak Cumh. 27,2 Danimarka 26,9 OECD Ort. Çek Cumh. 26,8 ngiltere 26,6 26,3 Japonya 23,4 Slovenya ABD 20,6 zlanda 20,4 19,5 Meksika 19,2 Kanada 19,0 Kore 18,1 srail 17,5 Avustralya 15,1 Lüksemburg 9,9 rlanda 9,8 sviçre 7,0 ili Y. Zelanda 3,8 Kaynak: OECD, Taxing Wages 2014-2015, Nisan 2015 14 SOSYAL SİGORTA PRİM İNDİRİMLERİNE DEVAM EDİLMELİ Araştırma sonuçlarına göre, 2014 yılında işletmelerin sosyal güvenlik prim yükünün net ücrete oranı %50,6 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 8). İşletmelerin sosyal güvenlik prim yükü 1999 yılında %22,8 iken, 2005’te %54,5’e çıkarak tepe noktaya ulaşmış, bu tarihten sonra ortaya çıkan azalış trendi 2011-2013 döneminde yerini yeniden artışa bırakmıştır. 2014 yılında ise nispi bir gerileme görülmektedir. 2014’teki %50,6’lık yük oranı, bugün halen işverenin, işçiye ödediği ücretin yarısı ölçüsündeki bir tutarı SGK’ya prim olarak vermek durumunda bırakıldığını göstermektedir. Yüksek vergi ve prim yükleri, uluslararası rekabet gücünü azaltmakta, işsizlikle mücadeleyi zorlaştırmakta ve işçiyi de işvereni de kayıtdışı kalmaya özendirmektedir. Vergi ve prim yükü azaltılmaya devam edilmeli, OECD ortalaması hedeflenerek belirli bir takvime bağlı ve kademeli şekilde indirime tabi tutulmalıdır. Anılan yüklerdeki geçici ve yerel indirimler, Ülkemizin bu çok önemli sorununun çözümünde yeterli olmayacaktır. KIDEM TAZMİNATI YÜKÜ AZALTILMALI 2013’te 30.004 TL olan işçi başına ortalama kıdem tazminatı yükü 2014 yılında 31.975 TL’ye çıkmıştır. Ocak 2016’ya gelindiğinde ise, toplu iş sözleşmeleri kapsamındaki kamu işçileri dahil olmak üzere (toplam sendikalılar için) işçi başına kıdem tazminatı yükünün 42.972 TL’ye yükseldiği hesaplanmaktadır (Tablo 7). Ülke genelinde, toplu iş sözleşmesi sisteminin potansiyel kıdem tazminatı yükü Ocak 2016 itibariyle 61,4 milyar TL olarak hesaplanmaktadır. Bu rakama toplu iş sözleşmesi düzeni dışında kalan kesim de dahil edilirse, toplam 148 milyar TL tutarında bir potansiyel kıdem tazminat yükü karşımıza çıkmaktadır. 15 fiEK‹L 8 İŞLETMELERİN PRİM YÜKÜ: SOSYAL GÜVENLİK PRİMLERİNİN NET ÜCRETE ORANI, YÜZDE (*) 54,5 52,4 50,9 51,3 52,7 54,4 53,4 51,9 50,3 49,2 49,8 50,5 50,9 50,6 40,7 22,8 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (*) İşçi başına yıllık ortalama sosyal güvenlik prim ödemelerinin, işçi başına yıllık ortalama net giydirilmiş ücrete oranıdır. İşsizlik sigortası primleri dahildir. İşçi ve işveren primlerini kapsamaktadır. Kaynak: TİSK, 1999-2014 dönemi ÇİİM Araştırmaları Belirtilen tutar, 2016 yılında merkezi kamu yönetimi personel harcamaları toplamına eşittir ve kıdem tazminatının ekonomi üzerinde yarattığı baskı ve riskleri açıkça ifade etmektedir. Dünya Bankası’na göre Türkiye’de kıdem tazminatı ödemelerinin gerek hak ediş süresi, gerek yapılan ödeme miktarı bakımından diğer ülkelere göre çok daha cömert olması yeni işçi alımını, kayıtlılığı ve doğrudan yabancı sermaye girişini olumsuz etkilemektedir. Dünya Bankası “Doing Business in 2016” Raporunun verileri, dünyada en ağır kıdem tazminatı yükünün Türkiye, Kore, İsrail ve Çin’de olduğunu ortaya koymaktadır (Şekil 9). Ülkemizde kıdem tazminatı 10 yıllık hizmet karşılığı 43,3 haftalık ücret tutarında ödenmektedir. Buna karşılık OECD ve AB ülkelerinin bir çoğunda kıdem tazminatı olmadığından, bu süre “sıfır”dır. Kıdem tazminatının bulunduğu OECD ve AB ülkelerinin çoğunluğunda ise kıdem tazminatı düzeyi, Türkiye ile mukayese 16 TABLO 7 Yıllar İşçi Başına Ortalama Kıdem Tazminatı Yükü (TL) 1990 12 1991 23 1992 42 1993 69 1994 114 1995 173 1996 377 1997 756 1998 1.438 1999 2.624 2000 4.439 2001 6.479 2002 9.920 2003 11.561 2004 13.174 2005 14.854 2006 15.782 2007 16.762 2008 18.110 2009 20.813 2010 22.001 2011 24.366 2012 27.376 2013 30.004 2014 31.975 2015 (Temmuz) (*) 38.955 2016 (Ocak) (*) 42.972 (*) Türkiye geneli; toplu iş sözleşmesi kapsamı açısından; kamu işçileri dahil. Kaynak: TİSK edilemeyecek kadar düşüktür. Yükselen ekonomilerden Brezilya’da 16,6, Güney Afrika’da 10, Rusya’da 8,7; başlıca rakiplerimiz Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti’nde 13, Slovenya’da 10,8, Bulgaristan’da 4,3 haftalık kıdem tazminatı ödenmektedir. İşten çıkarma maliyeti, kıdem tazminatıyla sınırlı değildir. İhbar tazminatı hesaba katılıp, iş güvencesi ile ilgili ve diğer tazminatlar hariç tutulduğunda yapılan uluslararası kıyaslamada da Türkiye ilk sırada çıkmaktadır. 17 fiEK‹L 9 Seçilmiş Ülkelerde Kıdem Tazminatı Yükü (10 yıllık hizmet karşılığı kaç haftalık ücret tutarında ödendiği) 2016 43,3 43,3 43,3 43,3 TÜRKİYE Kore İsrail Çin 33,3 Malezya 30,0 28,6 27,3 26,0 Meksika İspanya Fas Yunanistan 21,7 21,4 Almanya Hindistan 17,1 16,6 14,4 14,4 13,0 13,0 13,0 12,0 10,8 10,8 10,0 8,7 8,7 8,7 8,5 Portekiz Brezilya Hırvatistan Bosna Hersek Polonya Macaristan Çek Cumh. Avustralya Tacikistan Slovenya Güney Afrika Özbekistan Rusya Fransa İngiltere 4,3 4,3 2,9 Ukrayna Bulgaristan Hong Kong ABD İsviçre İsveç Singapur Norveç Yeni Zelanda Hollanda Ürdün Japonya İtalya Finlandiya Danimarka Kıbrıs Rum Kesimi Belçika Avusturya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Kaynak: Dünya Bankası, Doing Business in 2016 Raporu Veritabanı 18 Dünya Bankası’nın “Doing Business in 2016” Raporu verilerine göre Türkiye, 199 ülke arasından seçilen OECD ve AB ülkeleri ile Brezilya ve Rusya gibi yükselen piyasalar, yani temel rakiplerimiz arasında en yüksek işten çıkarma maliyetine katlanan ülkedir. Üstelik Ülkemiz açısından söz konusu maliyetlere iş güvencesi ile ilgili tazminatlar ve mevzuatta öngörülen diğer tazminatlar yansıtılmamıştır. 10 yıllık kıdem itibariyle söz konusu maliyet Türkiye’de 51,3 haftalık ücret tutarında iken, ABD’de “sıfır”; İngiltere’de 18,5; Fransa ve Rusya’da 17,3 haftalık ücret tutarındadır (Şekil 10). Diğer taraftan Dünya Bankası, Türkiye’de kıdem tazminatına hak kazanmak için aranan en az bir yıl çalışmış olma koşulunun da üst orta gelir grubundaki ülkelerin koşullarından (21 ay) çok aşağıda olduğuna dikkati çekmekte; ayrıca Türkiye’de kıdem tazminatının sadece işten çıkarma durumunda değil, askerlik hizmetini yerine getiren erkek çalışanlara, evlendikten itibaren bir yıl içinde işten ayrılan kadın çalışanlara ve yaşlılık aylığına hak kazananlara da ödendiğine işaret etmektedir. İşten çıkışın zorlaştırılması; işe girişin de zorlaştırılması sonucunu doğurmaktadır. Nitekim OECD 2010 Türkiye Raporu’nda Ülkemizde iş yaratmanın, katı iş güvencesi düzenlemeleri, özellikle daimi işçilere yönelik yüksek işten çıkarma maliyetleri nedeniyle, engellendiği belirtilmiştir. Rapor’a göre Türkiye, kıdem tazminatının OECD ülkeleri arasında ve dünyada en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Bu maliyetler işletmelere ağır yükler yüklemekte ve konjonktürel daralmalarda likidite problemleri ortaya çıkarabilmektedir. 30 ve 49’dan fazla işçi çalıştıran işyerlerine getirilen ek yasal yükümlülüklerle beraber değerlendirildiğinde bu düzenlemeler, işletmelerin işçi sayılarını 30 ve 49 eşiklerinin üstüne çıkarmalarına engel olmaktadır. OECD’nin “Büyümeye Geçiş 2015” Raporu’nda da, Türkiye’ye istihdamı koruma mevzuatında reform yapılması ve bu çerçevede yüksek maliyetli kıdem tazminatı sisteminin değiştirilmesi, özel istihdam büroları aracılığıyla geçici istihdam sistemi ve esnek çalışma düzenlemeleri alanlarında kolaylaştırıcı düzenlemelere gidilmesi tavsiye edilmektedir. Türkiye, işsizlik sigortası sistemini benimsemiş, iş güvencesini kabul etmiş ama kıdem tazminatına dokunulmamıştır. Kıdem tazminatı müessesesi, mevzuatımıza dahil olan işsizlik sigortası ve iş güvencesi hükümleri dikkate alınarak ve kazanılmış haklar korunarak yeniden düzenlenmeli ve işletmelerin üzerindeki yükü, ister mevcut sistem, ister fon alternatifleri benimsensin, 15 günlük maliyeti baz alacak şekilde hafifletilmelidir. 19 fiEK‹L 10 Seçilmiş Ülkelerde İşten Çıkarma Maliyeti (10 Yıllık Kıdem Karşılığında Çalışana Yapılan Ödemede Esas Alınan Hafta Sayısı) 2016 TÜRKİYE İsrail Kore Çin Malezya Almanya Fas Belçika İspanya Meksika Portekiz İsveç Slovak Cumh. Polonya Yunanistan Hindistan Brezilya Hırvatistan Çek Cumh. Belarus Macaristan İngiltere Slovenya Özbekistan Rusya Fransa Makedonya Kırgız Cumh. Bosna Hersek Avustralya Güney Afrika Ukrayna İsviçre Norveç Hollanda Kazakistan Bulgaristan Kıbrıs Rum Kesimi Hong Kong İtalya Japonya Ürdün Singapur Romanya Avusturya ABD Yeni Zelanda Danimarka 0 0 0 8,7 8,6 8,0 7,2 6,4 4,3 4,3 4,0 4,0 2,0 41,3 39,0 36,0 33,0 30,7 30,0 27,9 26,0 26,0 26,0 26,0 25,8 25,2 25,1 21,7 21,7 20,9 18,5 17,4 17,3 17,3 17,3 17,3 17,3 16,4 16,0 14,0 13,0 13,0 13,0 13,0 51,3 47,7 47,6 47,6 (*) İş Güvencesi ile ilgili ve diğer tazminatlar (4857 sayılı İş Kanunu’nun 21/1 ve 21/3 sayılı maddeleri, 5. ve 17 maddeleri ile 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesi) dikkate alınmamıştır. Kaynak: Dünya Bankası “Doing Business in 2016” Raporu Veritabanı 20