yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme raporu
Transkript
yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme raporu
YEREL YÖNETİMLERDE SOSYAL BÜTÇEYİ İZLEME RAPORU Yrd. doç. dr. murat şeker MART 2011 YEREL yönetİMLERDE SOSYAL BÜTÇEYİ İZLEME RAPORU ISBN: 978-?????? TESEV YAYINLARI Yazar: Yrd. Doç. Dr. Murat Şeker Yayına Hazırlayan: Aylin Yardımcı, TESEV Yay›n Kimli¤i Tasar›m› ve Tasarım Danışmanı: Rauf Kösemen, Myra Kapak Tasarımı: Serhan Baykara, Myra Bas›ma Haz›rlayan: Myra Basım Yeri: İstanbul Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf› İyi Yönetişim Program› Bankalar Cad. Minerva Han No: 2 Kat: 3 Karaköy 34420, İstanbul Tel: +90 212 292 89 03 PBX Fax: +90 212 292 90 46 info@tesev.org.tr www.tesev.org.tr Copyright © Mart 2011 Bu yay›n›n tüm haklar› sakl›d›r. Yay›n›n hiçbir bölümü Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf›’n›n (TESEV) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kay›t veya bilgi depolama, vb.) yollarla ço¤alt›lamaz. Bu raporda yer alan görüşler bir kurum olarak TESEV’in görüşleriyle birebir örtüşmeyebilir. TESEV, bu raporun yayımlanmasındaki katkılarından ötürü TESEV Danışma Kurulu’na teşekkür eder. İçindekiler FOREWORD, 7 EXECUTIVE SUMMARY, 9 INTRODUCTION, 10 ÖNSÖZ, 12 YÖNETİCİ ÖZETİ, 14 GİRİŞ, 15 1. KURAMSAL ALTYAPI, 17 1.1. SOSYAL HARCAMA NEDİR?, 17 1.2. SOSYAL BÜTÇE KAVRAMI, 22 1.3. SOSYAL HARCAMA TÜRLERİ VE BÜTÇEDEKİ KARŞILIKLARI, 22 1.4. CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇELEME, 23 2. YEREL DÜZEYDE BÜTÇELEME SÜRECİ, 25 2.1. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLER, 25 2.1.1. İl özel idareleri, 25 2.1.2. Belediyeler, 26 2.1.2.1. Büyükşehir Dışındaki Belediyeler, 19 2.1.2.2. Büyükşehir Belediyeleri, 20 2.1.3. Köyler, 20 2.2. BÜTÇELEME SÜRECİ, 27 2.2.1. İl Özel İdarelerinde Bütçeleme Süreci, 27 2.2.2. Belediyelerde Bütçeleme Süreci, 28 3. ÖRNEK UYGULAMA SONUÇLARI, 29 3.1. METODOLOJİ, 29 3.2. PİLOT UYGULAMALAR, 33 3.2.1. Denizli Belediyesi, 33 3.2.2. Bursa Büyükşehir Belediyesi, 35 3.2.3. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, 37 3.2.4. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 39 3.2.5. Kadıköy Belediyesi, 40 3.2.6. Pilot Bölgeler Arası Karşılaştırmalar, 42 3.2.7. Belediyelerde Sosyal Harcamaların İzlenmesi İçin Bir Yöntem Önerisi, 46 SONUÇ VE ÖNERİLER, 49 KAYNAKÇA, 51 EK-I: MERKEZİ SOSYAL BÜTÇENİN İZLENMESİ, 53 EK-II: BÜTÇELEMEDE SIKÇA YAPILAN KODLAMA HATALARINA ÖRNEKLER, 68 GRAFİK LİSTESİ Grafik 1. Denizli Belediyesi – Sosyal Harcamaların Bütçedeki % Payı ve Hizmet Dağılımı, 34 Grafik 2. Bursa Büyükşehir Belediyesi – Sosyal Harcamaların Bütçedeki % Payı ve Hizmet Dağılımı, 36 Grafik 3. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki % Payı ve Hizmet Dağılımı, 38 Grafik 4. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki % Payı ve Hizmet Dağılımı, 40 Grafik 5. Kadıköy Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki % Payı ve Hizmet Dağılımı, 42 Grafik 6. Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı (%), 44 Grafik 7. Belediye Bütçeleri (Milyon TL) , 44 Grafik 8. Kişi Başına Düşen Belediye Harcaması (TL), 45 Grafik 9. Kişi Başına Düşen Yıllık Sosyal Harcama (TL), 45 Grafik 10. Pilot Belediyelerin Gelirlerinin Dağılımı, 45 Grafik 11. Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (Okul Öncesi Eğitim – Türkiye), 58 Grafik 12. Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (İlköğretim – Türkiye), 59 Grafik 13. Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (Genel Ortaöğretim – Türkiye), 60 Grafik 14. Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (İlköğretim – Türkiye), 61 Grafik 15. Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (Genel Ortaöğretim – Türkiye), 62 Grafik 16. Bilgisayar Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 (Türkiye), 63 Grafik 17. Eğitime Katilma Endeksi 2009 – 2010 (Türkiye), 64 Grafik 18. İllerde Öğrenci Başina Düşen Harcama 2009 (Okul Öncesi Ve İlköğretim – Türkiye), 65 Grafik 19. İllerde Öğrenci Başina Düşen Harcama 2009 (Orta Öğretim – Türkiye), 66 Grafik 20. İllerde Öğrenci Başina Düşen Harcama 2009 (Meslek Ve Teknik Öğretim – Türkiye), 67 KUTU LİSTESİ Kutu 1. Dünyada Sosyal Harcamaya Bakış, 19 Kutu 2.Türkiye’de Sosyal Harcamaya Bakış, 21 Kutu 3. İl Özel İdarelerinde Bütçeleme Süreci, 27 Kutu 4. Belediyelerde Bütçeleme Süreci, 28 Kutu 5. Yerel Yönetimlerde Sosyal Bütçeyi İzleme Rehberi, 29 Kutu 6. Sosyal Harcamaların Bütçedeki Karşılıkları, 30 Kutu 7. Sosyal Bütçenin İzlenmesi, 31 Kutu 8. Sosyal Harcama Yapan Birimlerin Dağılımları, 43 Kutu 9. Belediyelerde Sosyal Harcamaların İzlenme Yöntemi, 47 4 TABLO LİSTESİ Tablo 1. Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri, 20 Tablo 2. Denizli Belediyesi Örneği , 32 Tablo 3. Denizli Belediyesi - Sosyal Harcamalar , 33 Tablo 4. Denizli Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı, 34 Tablo 5. Denizli Belediyesi - Sosyal Harcamaların Dağılımı , 34 Tablo 6. Bursa Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamalar , 35 Tablo 7. Bursa Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı (Gerçekleşme), 36 Tablo 8. Bursa Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Dağılımı, 36 Tablo 9. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamalar, 37 Tablo 10. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı, 38 Tablo 11. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Dağılımı , 38 Tablo 12. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamalar, 39 Tablo 13. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı, 39 Tablo 14. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi - Sosyal Harcamaların Dağılımı, 40 Tablo 15. Kadıköy Belediyesi - Sosyal Harcamalar, 41 Tablo 16. Kadıköy Belediyesi - Sosyal Harcamaların Bütçedeki Payı, 41 Tablo 17. Kadıköy Belediyesi - Sosyal Harcamaların Dağılımı, 42 Tablo 18. Büyükşehir Belediyelerinin Sosyal Harcama Yapan Birimleri, 47 Tablo 19. Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 53 Tablo 20. Derslik ve Bilgisayar Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 54 Tablo 21. Okul Öncesi Eğitime Katılım, 54 Tablo 22. İlköğretime Katılım, 54 Tablo 23. Ortaöğretime Katılım, 55 Tablo 24. Ortaöğretimde Sınıf Tekrarı, 55 Tablo 25. İllerde Öğrenci Başına Düşen Harcama (Merkezi Yönetim), 56 Tablo 26. Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Sağlık Bakanlığı), 56 Tablo 27. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Harcamaları (2009), 56 Tablo 28. Şartlı Nakit Transferi Programı, 57 Tablo 29. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (2009) – Kömür Yardımları, 57 Tablo 30. 2003–2010 Temmuz Dönemi SYDGM Harcamaları (TL), 57 5 Kısaltmalar 6 AB Avrupa Birliği DPT Devlet Planlama Teşkilatı ESSPROS European System of integrated Social Protection Statistics EUROSTAT European Statistic ILO International Labour Organization OECD Organization for Economic Co-operation and Development SOCX Social Expenditure Database SPERS Social Protection Expenditure and Performance Reviews Foreword This manual is one of the most principal outcomes of the “Monitoring and Influencing the Central Budget by Civil Empowerment” project which was funded by the United Nations Democracy fund, executed between October 2009 and June 2011. The fundamental aim of this project is enabling civil society to monitor the social expenditure of the central and local government. The budget making process is often seen to be a process that is heavily technical and one that occurs outside the reach of civil society, both at the central and local levels. The absence of a sustainable monitoring mechanism in the decision making stage of social spending strengthens this opinion. These processes should be designed as participatory processes with multiple stakeholders, and should not be limited by the bureaucratic negotiations between public bodies. The reason for this is that these decisions on spending have a direct effect on the quality and quantity of the services delivered to the public. Currently, attempts are made at national and international level, to improve citizens’ participation in decision making mechanisms and to fill the ever widening democratic deficit between the decision makers and those who are affected by those decisions. TESEV has taken part in most of these ventures as a think tank and has carried out numerous studies in this area. In order to measure the transparency of Turkey’s central budget making process, TESEV has participated in the Open Budget Survey that is conducted annually since 2006 to measure the openness of budget making processes. It has also taken part in the negotiations during the preparatory phase of the European Charter on Shared Social Responsibilities and has shared its views. The European Charter on Shared Social Responsibilities is a body of laws that was developed to resolve the representation problem between the decision makers and those who are affected by the decisions at the central and local levels. Additionally, TESEV’s previous research on transparency and corruption may be named within this category. We have prepared this manual as a product of our work at the local level and with the aim of filling the knowledge gap of those who are affected by the spending decisions made by public authorities. While preparing this manual, we have ensured the full support of the Urban Councils in our 5 pilot cities. We have worked together with a small team comprising of the members of our pilot cities, namely Kadıköy, Kocaeli, Bursa, Denizli and Diyarbakır. Each Urban Council has brought us the budgets and final account sheets of their cities (or districts, as in the case of Kadıköy) for the years 2007, 2008 and 2009. This data is new in the sense that it represents the first local government budgets re-regulated in accordance with the Fiscal Control Law number 5018. For this reason, we could analyze data only for the last three years. The same analyses was made with the data that we were able to gather from the local branches of the central government. In this study, social policy expenses, namely education healthcare services and social aid expenses are the focus of our analysis. The reason is the fact that the most fundamental tool of public administration in improving the condition of disadvantaged groups is social policy expenses. With this manual, we intend to facilitate the follow-up of social policy processes, the monitoring of the changes in the quantity and distribution of social expenses, and to build capacity for the scrutiny of this matter by civil society. Monitoring the annual change in social expenses starts with showing comparatively how much capacity is used by the local government in the area of social expenses. For instance, while the Metropolitan Municipality of Diyarbakır allocates 15.7% of its total spending for social expenses, this figure is 4.8% on average for other municipalities of this project. The difference between these figures undoubtedly owes to the difference in the local needs of each pilot city. However, in order to question which areas the local government’s resources are directed at, the civil society firstly needs access to such data. An important point to mention here is that in the West and in numerous other countries, social policy is seen to be the essential work of the welfare state and therefore of the central government. This project does not deny this fact. In fact, part of our analyses involves social expenses made by central government bodies. However, the social expenditure of the central government has already been analyzed in many channels. The Social Budget Monitoring 7 Platform which was established with the participation of many social policy NGOs and with the initiative of TESEV between 2008 and 2010 has published reports and carried out research on the social expenditure of the central government. In this project, we have supplemented this analysis with a focus on local allocation to social policy. During the preparation of this manual, all pilot cities were visited, numerous meetings were held until the analyses took their last form, and training activities and workshops were organized. With this aim, a search conference was held on 13 April 2010. The content of the work was shared with a group comprising of Urban Council representatives, local government workers and academics. In the following phase, each pilot city was visited two times to share the city analyses of the manual and to explain how this manual could be used as an advocacy material. Our expectation is that this manual will be actively utilized by the Urban Councils during budget making processes. This manual was prepared with the idea that if the budget proposals and expenditure checks through the final account sheets can be consciously monitored by the civil society, the expenses will be made more appropriately. If the citizens living in a given city are aware of these expenses, they will have the opportunity to formulate their demands in a more informed manner. We hope that this manual will be helpful for Urban Councils and all citizens. TESEV Good Governance Program would like to thank the City Councils, Women Assemblies and municipalities of Bursa, Kocaeli, Kadıköy, Denizli and Diyarbakır for their continuous support and interest throughout the project. TESEV Good Governance Program would also like to express its gratefulness to Oya Çetinkaya and Hande Özhabeş of Transparency International, Başak Saral of Youth for Habitat, Aytuğ Şaşmaz of Education Reform Initiative, Nurhan Yentürk and Yörük Kurtalan of Bilgi University for their helpful comments as members of Permanent Monitoring Group throughout this project. We would also like to thank the United Nations Democracy Fund and the Open Society Foundation which have generously supported the publication of this manual. Our biggest thanks goes to Murat Şeker, who has not only authored this book, but took part in trainings and pilot city visits throughout the project. He, worked not only as a consultant but an effective team member, despite having many other occupations. TESEV Good Governance Program 8 Executive Summary This manual which aims at monitoring the social expenditures of local governments contains the concepts related to social budgeting and presents an analysis of the budgeting process in our pilot cities. The aim of social spending, which we call social budget from now on, is to positively influence the disadvantaged segments of society (women, children, youth, the disabled, the unemployed, the elderly etc.) by regulating the health, social security and social aid expenditures in the budget with a consideration for equality, income redistribution, poverty, employment and social inclusion. For a public expenditure to be considered ‘social’, it is important that it ensures positive social externalities. While it may be accepted as a criterion for social expenditure to focus on a particular segment of society (e.g. the disadvantaged), the number of beneficiaries of a public expenditure is also a criterion that gives this expenditure a ‘social’ characteristic. This manual which was produced with the aim of monitoring the social budget in local governments is an important step forward for the monitoring of social expenditures at the local level despite a serious lack of data. Certain problems may be encountered when tracing the social expenditure within the budgets of municipalities. The first of these is the divergence seen between the administrative structures of different municipalities. It was observed that an effective link between the job descriptions of different units and their expenditures does not exist. Another important issue about monitoring the social budget is defining what expenditures are classified as ‘social’. In order for expenditures to be social, they need to positively influence the disadvantaged segments of society (women, children, youth, the disabled, the unemployed, the elderly etc.) by regulating the health, social security and social aid expenditures in the budget with a consideration for equality, income redistribution, poverty, employment and social inclusion. Issues arising due to the different classifications used in budgeting systems are also problematic for monitoring social expenditure. It is evident that the analytical budget classification system as an innovation has not been adequately internalized by the budget makers. Moreover, the incompatibility between the strategic plans of municipalities and their activity reports demonstrates that the plans were either not realized effectively, or were not made correctly altogether. It is a crucial pre-condition that relevant documents and indicators are shared with the public in a comprehensible manner in order for a financial monitoring to be carried out. It is an essential necessity for municipalities to share their strategic plans, activity reports, budget indicators and final account sheets with the public. Aside from all these observations, this manual was intended to be at a level that is easy to understand and implement in terms of monitoring social expenditures in municipalities. Sample models and methods were developed for non-experts to be able to easily monitor budgets. 9 Introduction This manual which was produced with the aim of monitoring the social budget in local governments is based on analyses carried under a serious lack of data. Although data was gathered from the municipalities of the pilot cities, in general it is highly difficult to gather data on the budget from central and local government authorities. This manual which was produced in spite of all these difficulties in collecting data is therefore an important step forward for the monitoring of social spending on the local level. The first problem that emerges when tracing the social expenditure within municipal budgets is the differences found in the distribution of administrative units. Almost all municipalities have a unique administrative classification and organizational chart of their own. It is understandable that in a large country like Turkey, tasks carried out by municipalities and the organization of these tasks may differ. However, the lack of an elementary classification of administrative units creates difficulties in conducting analyses and making comparisons. Moreover, it was observed that an effective link between the duty descriptions of administrative units and their expenses was not fully formed in any municipality. It was further observed that budget classifications were not taken into consideration during the formation and review of administrative units. Therefore the dispersion of duties and services is of an intertwined nature due to the lack of clear borderlines among the administrative units that provide social services. Another problem with monitoring the social budget has to do with the definition of social expenditure. Most municipalities point to their social and cultural activities when asked about social spending. However, the most significant quality of social spending is its direction towards the disadvantaged segments of the society. For an expense to be considered social, it needs to positively influence the disadvantaged segments of society (women, children, youth, the disabled, the unemployed, the elderly etc.) by regulating the health, social security and social aid expenditures in the budget with a consideration for equality, income redistribution, poverty, employment and social inclusion. For this reason, informing municipalities on what exactly constitutes social spending will facilitate the monitoring of social expenses. Debates on what expenses may be classified as social also exist among municipalities, and this often results in the incorrect classification of expenses. In monitoring of the social budget, there are also problems stemming from the classification schemes in the budgeting systems. It is evident that the analytical budget classification system as an innovation has not been adequately internalized by the budget makers. For example, although it is known that some expenses are made on education in some municipalities, there is no budgetary equivalent for “education expenses” according to the functional classification scheme. Apart from our pilot cities and especially in district municipalities, all expenses are shown under only one classification heading (e.g. general public expenses). This tendency leads to an incomplete break down of municipal expenditure. This situation therefore demonstrates that analytical budget classification is either misunderstood by the relevant units of municipalities, or that it is not effectively implemented. In other words, it may be said that the budget classification is not compatible with the diversity of services of municipalities. Another issue concerning municipalities is the preparation of strategic plans. The incompatibility between the strategic plans of municipalities and their activity reports demonstrates that the plans were either not realized effectively, or were not made correctly altogether. In this sense, strategic plans need to be prepared based on necessity analyses and realistic estimates, and not just in the context of a legal obligation. It is a crucial pre-condition that relevant documents and indicators are shared with the public in a comprehensible manner in order for a financial monitoring to be carried out. It is an essential necessity for municipalities to share their strategic plans, activity reports, budget indicators and final account sheets with the public. It will be a positive step forward to increase fiscal transparency if everyone can openly and clearly see data from a municipality’s budget whenever they want. One of the fundamental elements of the Law on Public Financial Administration and Control (Law No: 5018) is the importance given to fiscal transparency. In this sense, the monitoring of local social expenses 10 will only be possible if municipalities agree to make their budgets public. Although this matter was re-regulated with the Law of the Court of Accounts (No: 6085), a full compatibility in implementation has not been achieved yet. Aside from all these observations, this manual was intended to be at a level that is easy to understand and implement in terms of monitoring social expenditures in municipalities. Sample models and methods were developed for non-experts to be able to easily monitor budgets. It was pointed out that final account sheets can be analyzed by comparing codes of administrative units. In this way, the reasons for the allocation of transfers or cancellations shown in final account sheets were properly scrutinized. By doing this, both the social expense types and the units making these expenses were identified, and it was demonstrated that these annual expenses can be monitored by local NGOs. 11 Önsöz Elinizdeki rehber Birleşmiş Milletler Demokrasi Fonu tarafından desteklenen ve Ekim 2009 - Haziran 2011 arasında yürütülen “Yerel ve Merkezi Sosyal Bütçelerin İzlenmesinin Aktif Yurttaşlık ile Güçlendirilmesi” projesinin en temel çıktılarından biridir. Bu projede temel amaç, merkezi hükümetin ve yerel yönetimlerin gerçekleştirdiği sosyal harcamaların sivil toplum tarafından takip edilmesi olmuştur. Hem merkezi hükümette, hem de yerel yönetimlerde bütçe yapım süreci genellikle sivil toplumun dışında gerçekleşen ve teknik yönü ağır basan süreçler olarak düşünülmektedir. Harcama kararlarının alımında sürdürülebilir bir sivil toplum izleme mekanizmasının olmaması bu kanıyı güçlendirmektedir. Oysa ki kamu hizmetleriyle ilgili harcama kararlarının alındığı bu süreçler kamu organları arasındaki bürokratik görüşmelerle sınırlı olmaması gereken, çok paydaşlı ve katılımcı süreçler olarak tasarlanmalıdır. Çünkü bu harcama kararları vatandaşın aldığı hizmetlerin kalitesini ve miktarını etkilemektedir. İçinde bulunduğumuz dönemde, vatandaşların karar alma mekanizmalarına katılımını arttırmak ve karar verenler ve karardan etkilenenler arasında giderek artan demokrasi açığını azaltmak için birçok girişim gerçekleştirilmektedir. TESEV bu konuda birçok çalışma yapmış bir düşünce kuruluşu olarak bu girişimlerin çoğunun içinde yer almıştır. 2006 yılından beri dünyadaki merkezi bütçe yapım sürecinin şeffaflığını ölçmek için gerçekleştirilen Açık Bütçe Anketi (Open Budget Survey) çalışmasına katılarak Türkiye Merkezi Bütçe yapım sürecinin şeffaflığını ölçmektedir. Ayrıca Avrupa Konseyi’nin hazırladığı Avrupa Sosyal Sorumluluk Şartı’nın hazırlık sürecinde görüşmelere katılıp görüş belirtmiştir. Sosyal Sorumluluk Şartı, yerelde ve merkezi hükümet seviyesinde kamu politikalarının belirlenmesi noktasında karar verenler ve karardan etkilenenler arasında temsiliyet sorununu çözmek için geliştirilmiş bir hukuki manzumedir. Bunun dışında geçmişte gerçekleştirdiğimiz şeffaflık ve yolsuzluk araştırmaları da bu kategoride sayılabilir. Yerelde yaptığımız bu çalışmada, kamu otoritelerinin aldığı harcama kararlarından etkilenenlerin bilgi noksanlıklarını gidermek için bu rehberi hazırladık. Bu rehberi hazırlarken tüm pilot kentlerimizde Kent Konseylerinin tam desteğini aldık. Pilot kentlerimiz olan Kadıköy, Kocaeli, Bursa, Denizli ve Diyarbakır’da Kent Konseylerinden küçük bir ekiple beraber çalıştık. Her Kent Konseyi bize kendi kentlerinin büyükşehir (Kadıköy örneğinde ilçe belediyesi) ve il özel idarelerine ait 2007,2008 ve 2009 yıllarının bütçelerini ve kesin hesaplarını elde etti. Bu veriler 5018 numaralı Mali Kontrol Kanununun gelişinden sonraki dönemde yeni finansal sisteme göre düzenlenen ilk yerel yönetim bütçeleridir. Bu sebeple, sadece son üç yılın verilerini inceleyebildik. Aynı analizleri merkezi hükümetin taşra teşkilatları için toplayabildiğimiz veriler ölçüsünde gerçekleştirmeye çalıştık. Tüm bu veriler içinde önem verdiğimiz alan sosyal politika harcamaları olmuştur. Bu anlamda eğitim, sağlık ve sosyal yardım harcamaları incelememizin temelini oluşturmaktadır. Bunun sebebi, Kamunun dezavantajlı grupların durumunu düzeltme noktasında en temel aracının sosyal politika harcamaları olmasıdır. Hazırladığımız rehber ile yerelde sosyal politika süreçlerinin takibinin kolaylaştırılması, sosyal harcamaların miktarında ve dağılımındaki değişimlerin incelenebilmesi ve bu konuda savunu çalışması yapılabilmesi için kapasite oluşturulmak istenmektedir. Sosyal harcamaların yıldan yıla gösterdiği değişimi izlemek sivil topluma sosyal harcamalar konusunda yerel yönetimlerin ne kadar kapasite ile çalıştığını kanıtlamaktadır. Sözgelimi Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, bütçesinin % 15,7’sini sosyal harcamalara ayırırken diğer belediyelerin sosyal harcamalarının ortalaması % 4,8’de kalmaktadır. Bu rakamlardaki farklılıkta şüphesiz yerelin ihtiyaçları rol almaktadır ancak yerel yönetimlerin ellerindeki kaynakları hangi alanlara ne miktarda yönlendirdiğini sorgulayabilmek için sivil toplumun bu verilere erişiminin sağlanması gerekmektedir. Burada belirtilmesi gereken önemli bir husus, sosyal politikanın Batı’da ve başka birçok ülkede refah devletinin ve dolayısı ile merkezi hükümet teşkilatının asli görevi olarak görülmesidir. Bu proje bu gerçeği yadsıyan bir proje değildir. Nitekim, analizlerimizin bir kısmı, illere merkezi hükümet teşkilatları aracılığı ile yapılan sosyal harcamaları da içermektedir. Ancak, merkezi hükümet teşkilatının sosyal harcamaları birçok mecrada incelenmiştir. 12 TESEV’in öncülüğünde ve sosyal politika ile ilgili birçok sivil toplum örgütünün katılımı ile kurulan ve 2008-2010 yılları arasında faaliyetlerini gerçekleştiren Sosyal Bütçeyi İzliyoruz Platformu merkezi hükümetin sosyal harcamaları konusunda raporlar ve araştırmalar yayınlamıştır. Bu projede, merkezi hükümet harcamalarına ek olarak, yerel kapasitenin incelemesi yapılmıştır. Bu rehberin hazırlanışı sırasında tüm pilot kentler ziyaret edilmiş ve analizler son şeklini alana kadar kendileri ile birçok görüşme yapılmış, eğitimler ve atölye çalışmaları düzenlenmiştir. Bu amaçla 13 Nisan 2010 yılında bir arama konferansı düzenlenmiştir. Katılımcıları Kent Konseyi temsilcileri, yerel yönetim çalışanları ve akademisyenlerden oluşan bir ekiple, çalışmanın içeriği paylaşılmıştır. Daha sonra her pilot kent, ikişer kere ziyaret edilerek rehberdeki kent analizleri paylaşılmış ve bu rehberin savunu çalışmaları için nasıl kullanılması gerektiği anlatılmıştır. Beklentimiz bu rehberlerin Kent Konseyleri tarafından bütçe yapım sürecinde aktif olarak kullanılmasıdır. Bu rehber, yerel yönetimlerin bütçe önerilerini nasıl yaptıkları ve kesin hesapları üzerinden gerçekleşen harcamaların kontrolü sivil toplum tarafından bilinçli bir şekilde denetlenebilirse, harcamaların daha yerinde yapılacağı düşüncesinden hareketle hazırlanmıştır. Harcamaların o kentte yaşayan vatandaşlarca bilinmesi, kendi taleplerini daha doğru bir şekilde formüle etme imkanı tanıyacaktır. Bu rehberin bu konuda Kent Konseylerine ve kentin tüm vatandaşlarına yardımcı olmasını diliyoruz. TESEV İyi Yönetişim Programı olarak aynı zamanda Şeffaflık Derneği’nden Oya Çetinkaya ve Hande Özhabeş’e, Gençlik için Habitat’tan Başak Özsaral’a, Eğitim Reformu İnisiyatifi’nden Aytuğ Şaşmaz’a ve Bilgi Üniversitesi’nden Nurhan Yentürk ve Yörük Kurtalan’a değerli yorumları ve Bütçe İzleme Grubu’na katılım ve katkılarından dolayı teşekkür ederiz. TESEV İyi Yönetişim Programı tüm proje boyunca desteğini ve ilgisini eksik etmeyen pilot illerin Kent Konseyleri, Kadın Meclisleri ve Belediyelerine ve bu rehberin basımına destek veren Birleşmiş Milletler Demokrasi Fonu ve Açık Toplum Vakfına teşekkürleri bir borç bilir. En büyük teşekkürü ise, yalnızca bu rehberi yazmakla kalmayıp, pilot il ziyaretlerimize ve eğitimlerimize de katılan, tüm işlerinin arasında bize yalnızca danışmanlık değil, etkin bir takım arkadaşlığı da yapan Murat Şeker’e sunuyoruz. TESEV İyİ Yönetİşİm Programı 13 Yönetici Özeti Yerel yönetimlerde sosyal bütçenin izlenmesini hedefleyen bu rehberde öncelikle, sosyal bütçelemeye ilişkin kavramlara yer verilmiş, sonrasında yerel yönetimlerde bütçeleme süreci ortaya konularak, pilot bölgelere ilişkin analizler sunulmuştur. Sosyal bütçe; bütçedeki eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal yardım harcamalarının; eşitlik, gelir dağılımı, yoksulluk, istihdam ve sosyal içerme kriterlerinin gözetilerek düzenlenmesini ve bu düzenlemeyle toplumdaki dezavantajlı kesimlerin (kadınlar, çocuklar, gençler, işsizler, yaşlılar ve engelliler gibi) olumlu yönde etkilenmesini amaçlar. Bir kamu harcamasının sosyal harcama olarak kabul edilebilmesi için, yapılan kamu harcaması ile sağlanan pozitif sosyal dışsallıklar önem taşımaktadır. Kamu harcamasının toplumdaki dezavantajlı kesimler gibi toplumun sadece belli bir kesimini kapsaması sosyal harcamaların bir ölçütü olarak kabul edilebilirken, kamu harcamasından faydalanan kesimin genişliği de sosyal harcama niteliğini kazandıran bir ölçüttür. Yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme amacı ile oluşturulan bu rehber, yoğun veri kısıtına rağmen, sosyal harcamaların yerel ölçekte izlenmesi açısından önemli bir adımdır. Belediyelerin bütçelerinde sosyal harcamaların izini sürerken karşılaşılan birtakım sorunlar söz konusudur. Bu sorunlardan ilki, belediyelerdeki idari birim dağılımlarında görülen farklılıklardır. Belediyelerde, idari birimlerinin görev tanımlarıyla, yaptıkları harcamalar arasında etkin bir ilişkinin tam olarak sağlanamadığı görülmüştür. Sosyal harcamaların izlenmesinde diğer önemli bir sorun ise, hangi harcamanın sosyal harcama olarak nitelendirildiği üzerinedir. Bir harcamanın sosyal harcama olarak nitelendirilebilmesi için; eşitlik, gelir dağılımı, yoksulluk, istihdam ve sosyal içerme kriterlerini gözeterek düzenlenmesi ve bu düzenlemeyle toplumdaki dezavantajlı kesimlerin (kadınlar, çocuklar, gençler, işsizler, yaşlılar ve engelliler gibi) olumlu yönde etkilenmesi gereklidir. Sosyal harcamaların izlenmesinde bütçe sisteminde kullanılan sınıflandırmalardan kaynaklanan sorunlar da yaşanmaktadır. Bütçe sisteminde getirilen yeniliklerden biri olan analitik bütçe sınıflandırma sisteminin bütçe yapıcılar tarafından yeterince özümsenmediği açıkça ortadadır. Öte yandan belediyelerin stratejik planları ile faaliyet raporları arasındaki uyumsuzluk, yapılan planların etkin bir şekilde gerçekleştirilmediği ve/veya doğru planlamanın yapılmadığını göstermektedir. Bir mali izlemenin yapılabilmesi için, izlemeye ilişkin dokümanların ve göstergelerin kamuoyuna açık ve anlaşılır bir şekilde sunulması vazgeçilemez bir ön şarttır. Belediyelerin, stratejik planlarını, faaliyet raporlarını, bütçe göstergelerini ve özellikle kesin hesap cetvellerini resmi internet sitelerinde yayınlamaları zorunlu bir gerekliliktir. Tüm bu saptamaların dışında elinizdeki bu rehber, belediyelerde sosyal harcamaların izlenebilmesi için açık, anlaşılır ve uygulanabilir düzeyde hazırlanmaya çalışılmıştır. Bu amaca yönelik olarak, bütçe uygulamalarının, uzman olmayanlar tarafından da kolaylıkla izlenebilmesi için örnek modeller ve yöntemler geliştirilmiştir. 14 Giriş Yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme amacı ile oluşturulan bu rehber, yoğun veri kısıtı altında gerçekleştirilen analizlere dayanmaktadır. Her ne kadar pilot belediyelerden bütçelerine ilişkin veriler elde edilmiş olmasına rağmen, genel olarak bakıldığında gerek belediyelerden gerekse merkezi yönetimden kurumların bütçelerine yönelik verilerin edilmesi oldukça güç bir süreçtir. Tüm bu güçlüklere rağmen elde edilen verilerden hareketle oluşturulan bu rehber, sosyal harcamaların yerel ölçekte izlenmesi açısından önemli bir adımdır. Belediyelerin bütçelerinde sosyal harcamaların izini sürerken karşılaşılan ilk sorun, idari birim dağılımlarında görülen farklılıklardır. Öyle ki neredeyse her belediye, kendine göre bir idari sınıflandırma ve organizasyon şeması oluşturmaktadır. Elbette, Türkiye gibi geniş bir coğrafyaya sahip bir ülkede belediyelerin gerçekleştirecekleri görevler ve bu görevleri yerine getirecek organlar birbirinden farklılık gösterebilir. Ancak temel düzeyde her belediyenin yaptığı genel hizmetlere ilişkin idari bir sınıflandırmanın eksikliği, analizlerde karşılaştırmaların yapılmasını zorlaştırmaktadır. Öte yandan belediyelerde, idari birimlerinin görev tanımlarıyla, yaptıkları harcamalar arasında etkin bir ilişkinin tam olarak sağlanamadığı görülmüştür. İdari birimlerin oluşturulmasında ve yapılan değişikliklerde, bütçe sınıflandırmasının da dikkate alınmadığı gözlenmiştir. Dolayısıyla belediyelerde, sosyal harcama yapan idari birimler kesin çizgilerle birbirinden ayrışmamış, görev ve hizmet alanı dağılımı iç içe geçmiş bir durumdadır. Sosyal harcamaların izlenmesinde diğer önemli bir sorun ise, hangi harcamanın sosyal harcama olarak nitelendirildiği üzerinedir. Çoğu belediyede sosyal harcamalardan bahsedildiğinde, belediyenin yaptığı sosyal ve kültürel faaliyetler öne sürülmektedir. Oysaki sosyal harcamaların en önemli özelliği toplumdaki dezavantajlı kesime yönelik olmasıdır. Bir harcamanın sosyal harcama olarak nitelendirilebilmesi için; eşitlik, gelir dağılımı, yoksulluk, istihdam ve sosyal içerme kriterleri gözetilerek düzenlenmesi ve bu düzenlemeyle toplumdaki dezavantajlı kesimlerin (kadınlar, çocuklar, gençler, işsizler, yaşlılar ve engelliler gibi) olumlu yönde etkilenmesi gereklidir. Dolayısıyla öncelikle belediyelerin, sosyal harcamanın ne olduğuna yönelik olarak bilgilendirilmesi, sosyal harcamaların izlenebilmesini kolaylaştıracaktır. Hangi harcamanın sosyal harcama olduğuna dair tartışmalar belediye idareleri arasında da yaşanmakta ve bu durum yapılan harcamaların kimi zaman hatalı sınıflandırmalara tabi tutulmasına neden olmaktadır. Sosyal harcamaların izlenmesinde bütçe sisteminde kullanılan sınıflandırmalardan kaynaklanan sorunlar da yaşanmaktadır. Bütçe sisteminde getirilen yeniliklerden biri olan analitik bütçe sınıflandırma sisteminin bütçe yapıcılar tarafından yeterince özümsenmediği açıkça ortadadır. Örneğin bazı belediyelerde eğitime yönelik çeşitli harcamaların yapıldığı bilinmesine rağmen, fonksiyonel sınıflandırmaya göre bütçelerine bakıldığında eğitim hizmetlerinin karşılığının boş olduğu görülmektedir. Pilot belediyelerimizin dışında özellikle ilçe belediyelerinin bazılarında ise tüm harcamalar sadece tek sınıflandırma başlığı altında (ör: genel kamu hizmetleri) gösterilmektedir. Böylece belediye harcamalarının eksik algılanmasına neden olunmaktadır. Bu durum analitik bütçe sınıflandırmasının, belediyelerin ilgili birimleri tarafından etkin bir şekilde uygulanmadığını ve/veya bütçe sınıflandırmasının iyi anlaşılamadığını göstermektedir. Başka bir deyişle mevcut bütçe sınıflandırmasının belediyelerin hizmet ağına uygun olmadığı da söylenebilir. Belediyelerle ilgili diğer bir önemli konu, stratejik planların hazırlanmasına ilişkindir. Belediyelerin stratejik planları ile faaliyet raporları arasındaki uyumsuzluk, yapılan planların etkin bir şekilde gerçekleştirilmediğini ve/veya doğru planlamanın yapılmadığını göstermektedir. Bu bağlamda stratejik planların, sadece kanunda yazılı olmasından kaynaklanan bir zorunluluk çerçevesinde değil, ihtiyaç analizlerine ve gerçekçi tahminlere dayalı bir halde hazırlanması gereklidir. Bir mali izlemenin yapılabilmesi için, izlemeye ilişkin dokümanların ve göstergelerin kamuoyuna açık ve anlaşılır bir şekilde sunulması vazgeçilemez bir ön şarttır. Belediyelerin, stratejik planlarını, faaliyet raporlarını, bütçe göstergelerini ve özellikle kesin hesap cetvellerini resmi internet sitelerinde yayınlamaları zorunlu bir gerekliliktir. İsteyen herkesin bir belediyenin bütçesine ilişkin verileri anında, açık ve anlaşılır bir düzeyde görebilmesi, mali saydamlığı artıran önemli bir adım olacaktır. Bir reform olarak sunulan 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 15 temel unsurlarından birisi mali saydamlığa verilen önemdir. Bu bağlamda özellikle yerel harcamaların izlenebilmesi, ancak belediyelerin ilgili bilgileri kamuoyu ile paylaşmasıyla mümkün olabilecektir. Yeni kabul edilmiş olan 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu ile bu konu yeniden düzenlense de, uygulamada henüz tam anlamıyla bir uyum söz konusu değildir.Tüm bu saptamaların dışında elinizdeki bu rehber, belediyelerde sosyal harcamaların izlenebilmesi için açık, anlaşılır ve uygulanabilir düzeyde hazırlanmasına yöneliktir. Bütçe uygulamalarının, uzman olmayanlar tarafından da kolaylıkla izlenebilmesi için örnek modellerin ve yöntemlerin ipuçları geliştirilmiştir. Kesin hesap cetvellerinin, kod karşılaştırmaları ve idari birim dağılımları açısından incelenebilir bir halde olduğu ortaya konulmuştur. Kesin hesap cetvellerinde gösterilen ödenek aktarmalarının ya da iptallerin nedenlerinin sorgulanması ancak bu yolla sağlanabilmiştir. Böylece hem belediyelerdeki sosyal harcama yapan birimler ve harcama türleri tespit edilmiş hem de ilgili harcamaların yıl içindeki seyrinin de izlenebilir durumda olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. 16 1. Kuramsal Altyapı Bu bölümde sosyal bütçenin izlenebilmesi için öncelikle bilinmesi gereken bazı kavramsal açıklamalara yer verilecektir. Kavramsal açıklamalara sosyal kelimesiyle başlanacak, sosyal politika, sosyal koruma, sosyal güvenlik, sosyal dışlanma, sosyal içerme/içerimle ve sosyal yardım kavramlarıyla devam edilecektir. Böylece sosyal harcamanın ne olduğu açıklanmış olacaktır. Kavramsal açıklamanın tamamlanmasının ardından, sosyal bütçeden ne anlamamız gerektiği ortaya konulacaktır. Belirlediğimiz bakış açısıyla sosyal harcama türleri ve bütçedeki karşılıklarına değinilecek ve bölüm giderek güncel bir konu haline gelen cinsiyete duyarlı bütçelemeye yönelik temel bilgiler verilerek sonlandırılacaktır. 1.1. SOSYAL HARCAMA NEDİR? Sosyal harcama kavramı akademik literatürde ve günlük yaşamda sıkça kullanılan bir kavram olmasına karşın, üzerinde mutabık kalınmış genel kabul görmüş bir tanımı yapılamayan bir kavramdır. Gerek sosyal harcama kavramına bakış açısından gerekse ülkeden ülkeye ya da toplumdan topluma kaynaklanan farklılıklar açısından, sosyal harcamanın tanımının yapılmasında güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Örneğin eğitim harcamaları kimi çalışmalarda ve uluslar arası göstergelerde bir sosyal harcama olarak kabul edilirken, kiminde ise sosyal harcama dışında tutulmuştur. Ya da sokakların aydınlatılması gibi bir hizmet, henüz altyapı sistemi yerleşmemiş ve bu alanda sorunlar yaşayan bir ülke için bir sosyal harcama olarak düşünülürken, bu tür altyapı sistemlerinde hiçbir sorun yaşanmayan ve bahsi geçen alanlarda eşit bir şekilde kaynak dağılımının olduğu ülkelerde sosyal harcamanın dışında bırakılmaktadır. Görüldüğü üzere bazı sınırlamalar ve kabullerden hareketle sosyal harcama konusu irdelenmektedir. Sosyal harcamanın ne olduğunun anlaşılması için öncelikle sosyal harcama eksenindeki kavramların açıklanması faydalı olacaktır. Kökeni Latince olan “sosyal” kelimesi; sözlükte, bir bireyle topluluğun diğer üyeleri arasındaki ilişkileri ilgilendiren her şey olarak tanımlanmaktadır. Sosyal politika ise, toplumsal risklerin kamusal idaresi olarak tanımlanmaktadır. (Gøsta Esping-Andersen, 2006: 39) Sosyal koruma; bireylerin karşılaşabilecekleri risklere karşı güvence sağlayan sosyal yardım ve teşvikleri de içeren sosyal güvenlik kurumlarının, iş güvencesi, sağlık ve eğitim haklarının yaşama geçirilmesiyle ilgili tüm önlemlerin kapsandığı süreç olarak tanımlanmaktadır. AB’nin, sosyal koruma ve sosyal içerme araçları olarak aşağıdaki politika alanlarını sıraladığı gözlenmektedir (Gökbayrak, 2005): • İşgücü piyasasına katılım • Sosyal koruma sistemlerinin modernleştirilmesi • Eğitimdeki dezavantajlar • Çocuk yoksulluğu • Barınma koşulları • Uzun dönemli sağlık bakım hizmetleri, sosyal hizmetler ve ulaşım hizmetlerine erişim • Engelli, etnik azınlık ve göçmenlerin topluma olan entegrasyonu ve ayrımcılık ile savaşılması Sosyal koruma kavramının sosyal güvenlik kavramıyla karıştırılmaması gerekmektedir. Sosyal koruma, sosyal riskleri azaltmaya yönelik tüm faaliyetleri kapsamakta iken, sosyal güvenlik toplumun geniş bir kesiminin katkılarıyla sosyal risklerden belli ölçüde korunmasını içermektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen sosyal risklerin giderilmesinde sosyal güvenliğin yeterli olmadığı, sosyal korumaya da büyük ihtiyaç duyulduğu gözlenmektedir. 17 Sosyal dışlanma; sivil, politik, ekonomik ve sosyal vatandaşlık haklarından mahrum olma ya da edilme durum olarak tanımlanmakta; bireyin sosyal bütünleşmesini sağlayan sistemlerden yoksun olmasıyla açıklanmaktadır. (Walker, 1997: 8) Sosyal dışlanma; yoksulluk, işsizlik, sosyal koruma, eşitsizlik, olumsuz farklılık, ayrımcılık gibi temel sosyal politika konularını kapsaması ve bunlarla ilişkili olması itibariyle ekonomik, sosyal, siyasal tartışmaların ve kamu müdahalelerinin en önemli kavramı haline gelmiştir. Yoksulluk, işsizlik, sosyal koruma, eşitsizlik, ayrımcılık gibi temel sosyal politikalarını kapsayan sosyal dışlanma; toplumdaki dezavantajlı kesimleri içermektedir. Bu kesimler yetersiz kaynaklara sahip olmalarından dolayı asgari yaşam standartlarının dışında kalmaktadır. Bu bağlamda; • İşsizler, • Eğitimsizler ya da az eğitimliler, • Engelliler, • Madde bağımlıları, • Evsizler, • Yaşlılar, • Kadınlar, • Çocuklar • Yoksul bireyler, • Kronik hasta ve sakat olan bireyler, • Dul ve yetimler, • Göç edenler, • Altyapı hizmeti elde edemeyenler, • Tek ebeveynli ve kadın hanehalkı reisleri, sosyal dışlanma kapsamında değerlendirilebilir. Sosyal içerme/içerilme; yoksulluk ve sosyal dışlanma riski taşıyan kesimlerin, ekonomik, sosyal ve kültürel yaşama katılımını sağlayan, en azından asgari yaşam standartlarının kazanılması için gerekli kaynakları elde ederek, garanti altına alan bir süreçtir. Sosyal içerme/içerilme ile bireyler yaşamlarını etkileyen konulara ilişkin aktif olarak kararlar oluşturma ve izleme imkânı bulmakta ve temel hak ve özgürlüklerine kavuşabilmektedir. (Council of The European Union, 2004: 8) Sosyal yardım, toplumdaki yoksunlaşma olgusunun önlenmesi, giderilmesine ya da geciktirilmesine yönelik bir hizmet alanı olup; en geniş kapsamıyla, toplumdaki yerel standartlar göz önünde bulundurulduğunda asgari düzeyde, kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin elinde olmayan nedenlerden dolayı geçimini sağlayamayan kişilere, resmi ya da gönüllü kurum ve kuruluşlar tarafından kanuni yetkiye dayanarak geçimini idame ettirmeleri için ayni ya da nakdi sosyal gelir sağlanan bir sosyal koruma alanı olarak tanımlanabilir. (Çengelci,1993) Sosyal yardım, sosyal koruma siteminin bir parçası olarak kabul edilmekle beraber, yeterli gelire sahip olmayan kişiler için, en son noktada sağlanan maddi destek olarak kabul edilmektedir. (OECD, 2007) Sosyal harcamalar eksenindeki kavramsal açıklamaların ardından, hangi harcamaların sosyal harcama olarak kabul edildiğine dair uygulamalara bakmak gereklidir. Bu bağlamda uluslararası alanda yapılan çalışmalarda sosyal harcamalara ilişkin istatistikî bilgiler en genel kapsamıyla 3 bilgi sisteminde derlenmektedir: • ESSPROS (European System of Integrated Social Protection Statistics-EUROSTAT) (Avrupa Birleştirilmiş Sosyal Koruma İstatistikleri Sistemi) • SOCX (Social Expenditure Database-OECD)(Sosyal Harcamalar Veri Tabanı) • SPERS (Social Protection Expenditure and Performance Reviews) ILO (Uluslararası İş Örgütü Metodolojisi) Bu sistemlerde sosyal harcama kapsamında derlenen veriler başlıklar şeklinde aşağıda özetlenmiştir. 18 • Hastalık/Sağlık • Yaşlılık • Sağlık • Engellilik • Malullük • Hastalık • Yaşlılık • Engellilik • Engellilik • Malullük • Sağlık • Malullük • Aile/Çocuk • Aile • İş kazası • İşsizlik • Aktif işgücü programları • Yaşlılık • Konut • İşsizlik • Aile ve Çocuk • Sosyal Dışlanma • Konut • İşsizlik ve işgücü piyasası politikası • Diğer sosyal politika alanları • İşgücü piyasası programları • Konut SPERS (ILO) SOCX (OECD) ESSPROS (EUROSTAT) Kutu 1. Dünyada Sosyal Harcamaya Bakış (View of Social Expenditure in the World) • Sosyal yardım ve diğerleri • Temel Eğitim • Gıda ve Beslenme Kaynak: ILO, http://www.ilo.org/public/english/protection/secsoc/areas/stat/spers.htm OECD, http://www.oecd.org/document/9 /0,3746,en_ 2649_34637_38141385_1_1_1_1,00.html EUROSTAT,http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/situation_in_europe/c10141_en.htm Bu metodolojilerin arasındaki en önemli fark; sosyal riskin tanımıyla ilgilidir. Buradan hareketle, sosyal korumanın toplumun hangi kesimini ilgilendirdiği ve sosyal koruma yöntemlerinin ne olması gerektiği üzerine bu üç yöntemde farklı bakış açıları söz konusudur. Bu farklar şu şekilde sıralanabilir: • SOCX ve ESSPROS yöntemlerinde yaşlılık, hastalık/sağlık, işsizlik ve özürlülük yardımları ile malullük yardımları, konut ve aile yardımları kategorilerinde veri derlense de, bu kategorilerde içerik açısından farklılıklar söz konusudur. • İş kazaları ve hastalık kategorisi ESSPROS’ta açıkça tanımlanmamıştır. • OECD ve ILO hastalık ve sağlık istatistiklerini ayrı ayrı vermektedir. • İşsizlik kategorisinde kapsam ve tanımdan kaynaklanan farklar söz konusudur. • İçerik ve kapsam farklılıklarına sosyal dışlanma kategorisinde de rastlanmaktadır. • İşgücü piyasası programları için yapılan harcamalar ESSPROS’ta yer almamaktadır. • İdari giderler SOCX’de dahil edilirken, ESSPROS’ta bu giderler sosyal harcamalar kapsamında değerlendirilmemektedir. • ILO metodolojisi eğitim harcamalarını ve temel gıda maddelerine verilen sübvansiyonlar gibi bazı kalemleri de sosyal harcama hesaplarına dâhil etmektedir. Görüldüğü üzere, SOCX ve ESSPROS metodolojileri kamu eğitim harcamalarını sosyal harcama hesaplarına dâhil etmeyerek, yoksulluğun nesilden nesile aktarılmasını önleyici bir rol oynayan eğitimin önemini göz ardı etmektedir. (Buğra ve Adar, 2007:27) ILO’da ise temel eğitim alanı sosyal harcama kapsamında değerlendirilmektedir. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde eğitim harcamaları beşeri ve sosyal sermayenin artmasına neden olmakta ve bu harcamaların sosyal harcamaları dışında tutulmaması gerekmektedir. 19 Türkiye’de DPT’nin hazırladığı ve 2007-2013 yıllarını kapsayan IX. Kalkınma Planı’nda (DPT, 2007), sosyal politika çerçevesinde eğitim sisteminin geliştirilmesi başlığı da görülmektedir. Bununla birlikte, uluslararası uygulamalarda görülmese de kültürün korunması ve geliştirilmesi de sosyal politikalar içinde değerlendirilmektedir. DPT IX. KALKINMA PLANI (2007-2013) • Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi: • Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi • Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi • Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme ve Yoksullukla Mücadele • Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Arttırılması • Kültürün Korunması, Geliştirilmesi ve Toplumsal Diyaloğun Güçlendirilmesi Kaynak: DPT, IX. Kalkınma Planı, http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf Tablo 1. Kamu Kesİmİ Sosyal Harcama İstatİstİklerİ (Public Sector Social Expenditure Statistics) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 (1) 2011 (2) (CARİ FİYATLARLA, MİLYON TL) EĞİTİM (3) 12,312 14,914 18,214 20,835 23,210 26,879 31,949 37,384 40,857 48,813 SAĞLIK (3) 13,115 17,316 22,378 25,840 30,846 34,683 41,030 48,442 49,564 53,348 22,041 32,603 39,314 47,314 54,029 62,243 68,671 78,383 92,838 107,781 19,732 29,090 35,345 42,433 48,302 56,193 61,865 70,498 82,971 96,841 839 1,262 1,489 2,488 3,001 3,432 4,822 6,802 7,679 8,875 1,469 2,252 2,480 2,393 2,725 2,618 1,984 1,083 2,188 2,065 47,468 64,833 79,906 93,989 108,085 123,806 141,651 164,209 183,258 209,942 SOSYAL KORUMA Emekli Aylıkları ve Diğer Harcamalar (4) Sosyal Yardım ve Primsiz Ödemeler (5) Doğrudan Gelir Desteği Ödemeleri TOPLAM (GSYH’YA ORAN) EĞİTİM (3) 3.51 3.28 3.26 3.21 3.06 3.19 3.36 3.92 3.72 4.02 SAĞLIK (3) 3.74 3.81 4.00 3.98 4.07 4.11 4.32 5.09 4.51 4.39 SOSYAL KORUMA 6.29 7.17 7.03 7.29 7.12 7.38 7.22 8.23 8.45 8.87 Emekli Aylıkları ve Diğer Harcamalar (4) 5.63 6.40 6.32 6.54 6.37 6.66 6.51 7.40 7.55 7.97 Sosyal Yardım ve Primsiz Ödemeler (5) 0.24 0.28 0.27 0.38 0.40 0.41 0.51 0.71 0.70 0.73 Doğrudan Gelir Desteği Ödemeleri 0.42 0.50 0.44 0.37 0.36 0.31 0.21 0.11 0.20 0.17 13.54 14.26 14.29 14.48 14.25 14.68 14.90 17.24 16.68 17.28 TOPLAM (1) Gerçekleşme Tahmini (2) Program (3) Konsolide ve katma bütçeli kuruluşlar (2006 yılından itibaren merkezi yönetim kapsamındaki kuruluşlar), bütçe dışı fonlar, KİT’ler, sosyal güvenlik kuruluşları, döner sermayeli işletmeler ve mahalli idarelerin harcamalarını içermektedir. Ayrıca, sosyal yardım mahiyetinde olan yeşil kart harcamaları sağlık harcamaları kapsamında değerlendirilmiştir. 2007 yılından itibaren Sağlık Harcamaları İzleme ve Değerlendirme Komisyonu tarafından oluşturulan yeni kamu sağlık harcaması tanımı kullanılmıştır. (4) Sosyal güvenlik kuruluşlarınca ödenen emekli aylıklarının yanı sıra bu kuruluşların diğer giderlerini ve İşsizlik Sigortası Fonunun faiz giderleri dışındaki giderlerini içermektedir. (5) Konsolide ve katma bütçeli kuruluşlar (2006 yılından itibaren merkezi yönetim kapsamındaki kuruluşlar), Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonunun sağlık ve eğitim dışı harcamaları ile Emekli Sandığı tarafından yapılan primsiz ödemeler kapsamındaki harcamaları içermektedir. Kaynak: DPT, http://www.dpt.gov.tr/DPT.portal 20 DPT’nin verilerine göre kamu kesiminin yapmış olduğu sosyal harcamaların GSYH’ye oranı, 2002 yılında %13.54 iken, bu oran yıllar itibariyle artış ivmesi göstererek 2009 yılında %17.24’e yükselmiştir. Sosyal harcamaların GSYH’ye oranı 2010 yılı için %16.68 olarak tahmin edilirken, 2011 yılında %17.28 oranı hedeflenmektedir. Eğitim, sağlık ve sosyal koruma başlıkları altında sınıflandıran kamu kesiminin sosyal harcamaları arasındaki dağılım incelendiğinde ise, sosyal koruma başlığı altındaki harcamaların diğer harcamalara göre bütçeden daha fazla pay aldığı gözlenmektedir. (DPT, 2011) Türkiye’de son yıllarda sosyal harcamaların nasıl ölçülebileceğine yönelik yöntem ve hesaplama teknikleri geliştirmeye çalışan birkaç çalışmadan bahsedilebilir. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu bünyesinde hazırlanan ve 2007 yılı Nisan ayında yayımlanan “Türkiye’nin Kamu Sosyal Koruma Harcamalarının Karşılaştırmalı Bir Analizi” raporunda, sosyal koruma harcamalarına ilişkin hem uluslararası karşılaştırmalara yer verilmiş hem de Türkiye’nin sosyal koruma harcamaları 2001-2004 yılları için derlenerek hesaplanmıştır. (Buğra ve Adar, 2007) Bu konudaki bir diğer çalışma ise Bilgi Üniversitesi STK Çalışmaları bünyesinde hazırlanan Bütçe İzleme Dizisi kapsamında “Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu 2009-2010-2011” örnek gösterilebilir. (Yentürk, 2009) STK’ların katılımıyla gerçekleştirilen eğitim toplantılarında Bütçe İzlemeleri yapıldığı ve bu yıl çocuk ve gençlik harcamalarının da izlendiği gözlenmektedir. Bu konuda hesaplama tekniğinin geliştirilmesine yönelik olmayan daha çok teorik düzeyde tartışmaların yer aldığı bir başka kaynak ise TESEV İyi Yönetişim Programı yayınlarından “Türkiye’de Sosyal Bütçe – Nasıl Yapılıyor? Nasıl İzlenir?” kitabıdır. (Erdoğdu ve Yenigün, 2008) Bu kitapta hangi harcamaların sosyal harcama olarak kabul edilmesine ilişkin açıklamalara ve Türkiye’de sosyal bütçenin gelişimine yer verilmektedir. Bu üç çalışmada sosyal harcamaların hangi harcamaların kapsandığı ve hesaplama tekniğine nelerin dahil edildiği aşağıdaki tablodan görülebilir. • Bağ-Kur • Emekli Sandığı • Yaşlılık • Engellilik • Malullük • İŞKUR • Merkezi Bütçe Sağlık Harcamaları • SHÇEK • SYDGM • Merkezi Yönetim Sosyal Koruma Harcamaları • Merkezi Yönetim Sağlık Harcamaları • Sosyal Güvenlik Kurumu'nun Harcamaları • İşsizlik Sigortası Fonu'nun Harcamaları • Sosyal Yardım ve Dayanışmayı Teşvik Fonu'nun Harcamaları • SHÇEK Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Mustafa Erdoğdu Türkiye'de Sosyal Bütçe - 2008 • SSK Nurhan Yentürk Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu Ayşe Buğra Türkiye'nin Sosyal Koruma Harcamaları - 2007 Kutu 2.Türkİye’de Sosyal Harcamaya Bakış (View of Social Expenditure in Turkey) • Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri • Sağlık Hizmetleri • Eğitim Hizmetleri • Çevre Koruma Hizmetleri • Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri • İskân ve Toplum Refahı Hizmetleri • Diğer Sosyal Hizmetler • Vakıflar Genel Müdürlüğü 21 Bu çalışmalar incelendiğinde, bir kamu harcamasının sosyal harcama olarak kabul edilebilmesi için genellikle kullanılan ölçütlerin başında, yapılan kamu harcaması ile sağlanan pozitif sosyal dışsallıkların geldiği gözlenmektedir. Yapılan kamu harcamasının, toplumdaki dezavantajlı kesimler gibi toplumun sadece belli bir kesimini kapsaması sosyal harcamaların bir başka ölçütü olarak kabul edilebilir. Kamu harcamasından faydalanan kesimin genişliği de yapılan harcamaya sosyal niteliğini kazandıran bir ölçüttür. Bu noktada beşeri ve sosyal sermayenin gelişimine destek veren harcamalar da sosyal harcama kapsamında değerlendirilmelidir. 1.2. SOSYAL BÜTÇE KAVRAMI Günümüzde klasik devlet bütçesinin yanında yeni bütçe türleri gelişmektedir. Bu anlamda sosyal bütçe, sosyal transferlerde olduğu gibi, sosyal yasalarla gerek devlet, gerek sivil toplum kuruluşları, gerekse özel kuruluşlarca yapılan çeşitli sosyal yardımların tutarı hakkında parlamenterlere bilgi verir. Fransa’da sosyal bütçeler, olağan bütçe kanununun sonuna eklenirken, Türkiye’de ayrıca bir sosyal bütçe yoktur. Sosyal bütçe; bütçedeki eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal yardım harcamalarının; eşitlik, gelir dağılımı, yoksulluk, istihdam ve sosyal içerme kriterlerinin gözetilerek düzenlenmesini ve bu düzenlemeyle toplumdaki dezavantajlı kesimlerin (kadınlar, çocuklar, gençler, işsizler, yaşlılar ve engelliler gibi) olumlu yönde etkilenmesini amaçlar. Sosyal bütçe sadece sosyal hizmet alanında çalışan kamu kurumlarının bütçelerinin artırılması anlamını taşımamaktadır. Sosyal bütçenin ihtiyaç analizleri sonucunda hazırlanılması ve uzun dönemde sosyal hizmetleri hedeflemesi gerekmektedir. Bu noktada özellikle istihdam artırıcı tedbirlerin bütçe içinde yeterince yer almaması bütçenin sosyal bütçe olma özelliğinin önündeki en önemli engeldir. Öte yandan geçici tedbirlere dayanan sosyal harcamaların uzun dönemde sosyal içermeyi gerçekleştiremeyeceği kesindir. 1.3. SOSYAL HARCAMA TÜRLERİ VE BÜTÇEDEKİ KARŞILIKLARI Sosyal harcamaların bütçedeki karşılıklarına geçmeden önce, sosyal harcamaların işlevlerine değinmek gereklidir. Sosyal harcamaların işlevleri; sosyal gereksinimleri karşılama ve sosyal sorunlara çözüm getirme çerçevesinde şekillenmektedir (Erdoğdu ve Yenigün, 2008: 21): • Sosyal Gereksinimleri Karşılama: İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 22 – 27. maddeleri, insanların bir toplum içinde yaşamaktan kaynaklanan haklarına ilişkindir. Bu maddelerde, yaşam, özgürlük, eşitlik, çalışma, dinlenme, eğlenme, sağlıklı yaşama, eğitim görme, sosyal güvence gibi haklar temel haklar olarak sıralanmaktadır. (1948-İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Sosyal Gereksinimler) • Sosyal Sorunlara Çözüm Getirme: Sosyal sorunlar, yoksulluk ve sosyal dışlanma; yaygın eğitim; hastalık, yaşlılık, işsizlik gibi durumlarda bireyi desteklemeye yönelik sosyal güvenlik önlemleri ve çalışma yaşamının düzenlenmesi olarak gruplandırılmaktadır. Bu sorunları çözmeye yönelik, yoksulluğu ve işsizliği azaltma; gelir dağılımını iyileştirme; ayrımcılıkları ortadan kaldırma ve dezavantajlı kesimleri koruma politikaları uygulanmaktadır. (Buğra ve Keyder, 2006:9) Sosyal gereksinimleri karşılama ve sosyal sorunlara çözüm getirme işlevlerinin yanı sıra, sosyal gelişmeyi ve iyileşmeyi sağlama da sosyal harcamaların işlevleri arasında sayılabilir. Türkiye’de 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile bağlantılı olarak 2003 yılından beri uygulanan Analitik Bütçe Sınıflandırmasında; kurumsal, fonksiyonel, ekonomik ve finansman tipi sınıflandırma olmak üzere dört ana grup sınıflandırma söz konusudur. Kurumsal Sınıflandırma: Kurumsal sınıflandırma, siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesini ve performans sorumlularının tespitini hedeflemektedir. Harcamayı yapan yönetim birimlerini esas almaktadır. Dört düzeyli ve sekiz haneli bir kodlama benimsenmiştir. Birinci düzey, bakanlıkları ve benzer kurumları; ikinci düzey, birinci düzeyde tanımlanan, müsteşarlar gibi, yöneticilere karşı doğrudan sorumlu birimleri; üçüncü düzey kodlar, ana hizmet birimleri gibi ikinci düzeye bağlı birimleri; dördüncü düzey ise, politikaları uygulayan birimleri tanımlamaktadır. Fonksiyonel Sınıflandırma: Politik organlarca belirlenen kamu harcamalarını kapsayan ve harcamalarla ulaşılmak istenen belirli hedeflerin ve hizmetlerin anlamlı biçimde birleştirildiği bir sınıflandırmadır. Devlet faaliyetlerini 10 ana 22 fonksiyona ayırmaktadır. Bunlar; genel hizmetler, savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, iskân ve toplum refahı hizmetleri, sağlık hizmetleri, dinlenme, kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri ve sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleridir. Ana fonksiyonlar (I.Düzey), ikinci düzeyde programlara bölünmektedir. Üçüncü düzey kodlar ise nihai hizmetleri göstermektedir. Dördüncü düzey açılmış ancak olası ihtiyaçlar için boş bırakılmıştır. Ekonomik Sınıflandırma: Ekonomik sınıflandırma devlet faaliyetlerinin, milli ekonomi üzerindeki etkilerine göre gruplanmasıyla oluşturulmuştur. Devlet faaliyetlerinin, milli gelir ve piyasa ekonomisi üzerindeki etkilerinin ölçülmesini amaçlar. Altı haneli ve dört düzeyli kod grubundan oluşur. Birinci düzeyde personel giderleri, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, mal ve hizmet alım giderleri, faiz giderleri, cari transferler, sermaye giderleri, sermaye transferleri, borç verme, yedek ödenekler sınıflaması yapılmaktadır. Finansman Tipi Sınıflandırma: Genel devlet tanımına giren bütün kurumları kavrayabilmek için ihtiyaç duyulmuştur. Harcamanın hangi kaynakla finanse edildiğini gösterir. Tek haneli koddan oluşup; genel bütçe, katma bütçe, sosyal güvenlik kurumları, özerk kuruluşlar, döner sermayeler, özel ödenekler, dış proje kredileri, bütçe dışı fonlar şeklinde sınıflama yapılmaktadır. Çalışmamızda sosyal harcamalar fonksiyonel sınıflandırma çerçevesinde eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal koruma dağılımında ele alınacaktır. Bu bakış açısına göre sosyal harcama türlerinin bütçe içinde fonksiyonel sınıflandırmaya göre karşılıkları aşağıda gösterilmiştir. 1.4. CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇELEME Cinsiyete duyarlı bütçeleme ilk defa Avustralya’da uygulamaya konulan bir anlayıştır. Bu anlayış ile kadınların toplumdaki statülerinin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Kadınların toplumdaki sosyal statülerinin yükseltilmesi devlet bütçelerinin bir araç olarak kullanılmasıyla gerçekleştirilebilmektedir. Literatürde esaslı bütçeleme kavramıyla da ifade edilen cinsiyete duyarlı bütçeleme (gender budgeting), günümüzde çoğu ülkede siyasi ve sivil toplum kuruluşları tarafından gündeme getirilen bir alandır. Artık 50’den fazla ülkede anlaşılmaya ve uygulanmaya başlanan cinsiyete duyarlı bütçeleme, kamusal harcamaların erkekler ve kadınlar arasında eşit paylaştırılmasını hedeflememektedir. Burada hedeflenen, kadın ve erkeklerin önceliklerine göre harcamaların adil bir şekilde dağıtılması ve cinsiyet ayrımcılığın ortadan kaldırılmasıdır, başka bir bakımdan kadınlar lehine pozitif ayrımcılığın sağlanmasıdır. Cinsiyete duyarlı bütçeleme bakış açısı, kamu harcamalarında olduğu gibi kamu gelirlerinde de erkek ve kadınlara eşit yük yüklenmesini amaçlamamakta, belirli haklara sahip bireyler olarak görülmektedir. (Lombardo, 2003:23-4). Özetle cinsiyete duyarlı bütçelemeden, kamu harcamaları ve kamu gelirleri açısından erkek ve kadınlara her alanda eşit bir şekilde davranılması değil, erkek ve kadınların önceliklerine göre kamu harcamalarını ve gelirlerini organize ederek cinsiyet ayrımcılığının ortadan kaldırılmasının amaçlandığı anlaşılmalıdır. Cinsiyete duyarlı bütçelemenin cevabını aradığı sorular ana başlıklarıyla (Rake, 2002:3); • Farklı kadın ve erkek grupları kamu harcamalarından ve gelirlerinden ne kadar pay almaktadır? • Kaynaklar cinsiyete göre kısa ve uzun dönemde tahsis ediliyor mu? • Kadın ve erkeklere yönelik yapılan toplam harcama ve gelirlerin bütçeye etkisi nedir? • Uygulanan politikalar cinsiyetleri nasıl etkilemektedir? Cinsiyete duyarlı bütçelemenin başarılı ülke uygulamaları arasında Hindistan önemli bir yere sahiptir. Birleşmiş Milletler Kadın Gelişim Fonu sayesinde, kadınlara yönelik iş imkanlarının artırılması sonucu hızlanan cinsiyete duyarlı bütçeleme çalışmaları, kadın parlamenterlerin bu alandaki çalışmalarına yoğunluk kazandırmalarıyla gelişimini sürdürmüştür. Örneğin 2000-2001 yıllarında yapılan Ulusal Ekonomi Araştırması’nda, sorulan soruların bir bölümü cinsiyet eşitsizliğine ilişkindir. Şu anda Hindistan’da 22 bölgede uygulanan cinsiyete duyarlı bütçeleme anlayışı ile kadınların ekonomik hayattaki yeri genişletilmekte, ekonomik gelişmelerle ilgili bilgi akışı sağlanarak, kadınların işgücü potansiyelinden faydalanılmaya çalışılmaktadır. Bu durum hem kadınların insani gelişimlerine katkıda bulunmakta hem de makro ekonomik etkileriyle büyümeyi destekleyen bir yapıda sürdürülmektedir. (Commonwealth Secretariat, 1999, s.5). 23 Cinsiyete duyarlı bütçeleme anlayışını yerel yönetimlerde de görmek mümkündür. Bu bağlamda yerel yönetimlerde cinsiyete duyarlı bütçeleme ile sağlanması gereken hizmetler şu şekilde sıralanabilir: • Kadınlara özel yerel yönetim hizmetleri • Kadınların günlük yaşamını kolaylaştıran ve daha katılımcı bireyler olmasını sağlayan hizmetler • Stratejik planlarda cinsiyete duyarlı bütçeleme anlayışının yansıtılması • Yerel kadın örgütlerin kent konseylerine katılımının sağlanması • Kadın meclislerinin kurulması • Eşitlik birimlerinin oluşturulması • Kadınlar için destek politikalarının üretilmesi, projelerin izlenmesi ve değerlendirilmesi Türkiye’de cinsiyete duyarlı bütçeleme henüz uygulanmamakla birlikte, tartışma platformlarında gündeme getirilen bir yaklaşımdır. Cinsiyete duyarlı bütçelemenin bazı sivil toplum kuruluşları tarafından gündeme getirilmesi, henüz istenilen düzeyde olmasa da, bazı kamu kurumlarının stratejik planlarında kadın ve kadına yönelik hizmetlerden bahsedilmesi ve bir farkındalık yaratma çabalarının varlığı, yakın gelecekte ülkemizde de bu alanda önemli gelişmelerin olacağını göstermektedir. 24 2. Yerel Düzeyde Bütçeleme Süreci Bu bölümde sosyal bütçenin izleneceği yerel yönetimlere ilişkin temel bilgiler sunulacaktır. Bu bağlamda Türkiye’deki mevcut yerel yönetimler görevleri, organları ve bütçeleme süreçleriyle ortaya konulacaktır.* 2.1. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLER Türkiye’de halen yürürlükte olan 1982 Anayasasının 127. Maddesine göre yerel yönetimler; il, belediye ve köy halkının müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş ve organları seçmenler tarafından oluşturulan kamu tüzel kişilerdir. Türkiye’deki yerel yönetim kuruluşları il özel idareleri, belediyeler ve köylerdir. 5018 sayılı kanun açısından bakıldığında Mahalli İdare Birlikleri ve Belediyelere Bağlı İdareler de yerel yönetimler kapsamına alınmaktadır. 2.1.1. İl özel İdarelerİ İl sınırları içindeki bölgenin yerel ortak hizmetlerini yerine getiren ve karar organı seçimle oluşturulan, tüzel kişiliğe ve idari-mali özekliğe sahip, başında valinin bulunduğu kamu idaresidir. Türkiye’de 81 il, dolayısıyla 81 il özel idaresi vardır. Görevleri: • İl sınırları içinde: Sağlık, gençlik ve spor, tarım, sanayi ve ticaret, ilin çevre düzenleme planı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, kültür sanat, turizm, sosyal hizmetler ve yardımlar, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları, ilk ve orta öğretim kurumlarına arsa temini, binaların yapım, bakım ve onarımına ilişkin hizmetler • Belediye sınırları dışında: İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetler Organları: • İl Genel Meclisi: İldeki seçmenler seçer tarafından 5 yıllığına seçilir. Her ayın ilk haftası toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantıların süresi 20 günle sınırlandırılmış olup, diğer toplantılar en fazla 5 gün sürebilir. İl genel meclisi, stratejik plan ile yatırım programları ve performans ölçütlerini görüşür ve karara bağlar. Bütçe ve kesin hesabı kabul eder ve ödenek arası aktarma yapar. • İl Encümeni: Valinin başkanlığında, il genel meclisinin her yıl için kendi içinden seçeceği 5 üye ile valinin biri mali hizmetler olmak üzere seçeceği 5 birim amirinden oluşur. Dolayısıyla il encümeni seçilmiş yelerle atanmış üyelerden oluşur. Haftada en az 1 defa toplanır. • Vali: İl özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. İl özel idaresini stratejik plana göre yönetmesi beklenen vali, idarenin mallarını yönetir, personel ataması yapar, gelir ve alacaklarını takip eder ve idarenin hak ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür. İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak valinin görevlerinin başında gelir. Bu organların yanı sıra il özel idaresindeki birimler; genel sekreterlik, mali işler, sağlık, tarım, imar, insan kaynakları ve hukuk işleri olarak teşkilatlanmıştır. * Bu bölümdeki açıklamalar, Ahmet Ulusoy ve Tekin Akdemir’in Mahalli İdareler – Teori-Uygulama-Maliye kitabından ve http://www.mahalli-idareler.gov.tr ile http://www.yerelnet.org.tr kaynaklarından derlenerek hazırlanmıştır. 25 2.1.2. Beledİyeler Nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde nüfusa bağlı kalmamak üzere belediye kurulması zorunludur. Türkiye’de şu anda beş çeşit belediye bulunmaktadır: • Büyükşehir Belediyesi: Türkiye’de şu anda 16 büyükşehir belediyesi mevcuttur. • Büyükşehir İlçe Belediyesi: Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçe belediyeleridir. • İl Belediyesi: Büyükşehir belediyelerinin bulunmadığı illerdeki merkez belediyelerdir. • İlçe Belediyesi: Büyükşehir belediyesi sınırları dışında kalan ilçe belediyeleridir. • Belde Belediyesi: Türkiye’de şu anda 1.978 belde belediyesi mevcuttur. 2010 yılı itibariyle, ülkemizde 16 büyükşehir belediyesi, 65 il belediyesi, 143 büyükşehir ilçe belediyesi, 749 ilçe belediyesi ve 1.978 belde belediyesi mevcuttur. Ülke nüfusunun yaklaşık %80’i belediye sınırları içinde, geri kalanı ise köylerde yaşamaktadır. 2.1.2.1. Büyükşehİr Dışındaki Beledİyeler Görevleri: • İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel altyapı; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut, kültür ve sanat, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh ve meslek kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetleri • Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımı, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarının karşılanması, sağlıkla ilgili her türlü tesisin açılması, kültür ve tabiat varlıklarının korunması Organları: • Belediye Meclisi: Belediyenin karar organıdır ve belde halkı tarafından seçilmiş üyelerden oluşur, görev süresi 5 yıldır. Her ayın ilk haftasında toplanır. Belediye meclisi stratejik plan ile yatırım programları ve performans ölçütlerini karara bağlar; bütçe ve kesin hesabı kabul eder ve ödenek arası aktarma yapar. İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’den fazla olan belediyelerde plan-bütçe ve imar komisyonları ile denetim komisyonunun kurulması zorunludur. • Belediye Encümeni: Belediye meclis üyelerinden ve biri mali hizmetler olmak üzere belediyenin birim amirlerinden oluşur. İl encümeni gibi, belediye encümeni de seçilmiş ve atanmış üyelerden oluşur. Haftada en az bir defa toplanır. • Belediye Başkanı: Belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi olan belediye başkanı, seçmenler tarafından beş yıl için seçilir. 2.1.2.2. Büyükşehİr Beledİyelerİ Kanunla kurulan büyükşehir belediyelerinin kurulabilmesi için, il belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10 km. uzaklıktaki yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusunun 750.000’den fazla olması aranır. İstanbul ve Kocaeli dışında büyükşehir belediyelerinin sınırları, adını aldıkları büyükşehir belediye sınırlarıdır. İstanbul ve Kocaeli Büyükşehir Belediyelerinin sınırları ise illerin mülki sınırlarıdır. Görevleri: • Büyükşehir belediyesi sınırları içinde; imar planı yapmak ve uygulamak; işletmelere ruhsat vermek ve denetlemek; büyükşehir ulaşım ana planını yapmak ve uygulamak; meydan, bulvar ve anayolları yapmak, bakım ve onarımını sağlamak; çevrenin korunmasını sağlamak; zabıta hizmetlerini yerine getirmek; kapalı ve açık otoparklar yapmak, işletmek, işlettirmek; toplu taşıma, su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek; toptancı halleri yapmak, işletmek, işlettirmek; itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek; defin ve mezarlıklar tesis etmek; sosyal donatılar, bölge parkları, spor, dinlence, eğlence ve benzeri alanlar yapmak, yaptırmak 26 Organlar: • Büyükşehir Belediye Meclisi: Büyükşehir belediyesinin karar organıdır ve büyükşehir belediye sınırları içinde kalan ilçe seçim çevreleri için nüfuslarına göre tespit edilen belediye meclisleri üyelerinin her ilçe için beşte biri alınmak üzere bulunacak toplam sayı kadar üyeden oluşur, görev süresi 5 yıldır. Her ayın ikinci haftasında toplanır. • Büyükşehir Belediye Encümeni: Belediye meclis üyelerinden beş üye ve biri genel sekreter biri mali hizmetler olmak üzere belediyenin birim amirlerinden beş üyeden oluşur. • Büyükşehir Belediye Başkanı: Büyükşehir belediyesi idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi olan büyükşehir belediye başkanı, seçmenler tarafından beş yıl için seçilir. 2.1.3. Köyler Nüfusu 150 ile 5.000 arası olan ve belediye teşkilatı bulunmayan yerleşim birimlerinde köy teşkilatı kurulabilir. 150’den az nüfusa sahip yerleşim yerleri ise istenirse yakın köylere bağlanmaktadır. Türkiye’deki köy sayısı 2008 itibariyle yaklaşık 34.146 olup, ortalama köy nüfusu 353 kişidir. Köyün yürütme organı muhtar, danışma ve karar organı ise köy derneği ile köy ihtiyar meclisidir. 2.2. BÜTÇELEME SÜRECİ Yerel yönetimlerde bütçeleme süreci olarak il özel idareleri ve belediyeler ele alınacaktır. Buradaki açıklamalar bütçeleme sürecini takvimsel olarak ortaya koymaya yöneliktir. 2.2.1. İl Özel İdarelerİnde Bütçeleme Sürecİ Kutu 3. İl Özel İdarelerİnde Bütçeleme Sürecİ (Budgeting Process in Special Provincial AdministrationS) 30 Haziran • Vali Haziran sonuna kadar, birimlerine “Bütçe Çağrısı” yapar. 01 Temmuz-31 Temmuz • Birimler gider tekliflerini, izleyen iki yılın tahminlerini, ödenek cetveli ve ayrıntılı harcama programını hazırlayarak mali hizmetler birimine verir. 01 Ağustos-31 Ağustos • Mali hizmetler birimi bütçe tasarısını hazırlar Valiye sunar. 01 Eylül Eylül ilk hafta Eylül son hafta 31 Ekim • Vali, mali hizmetler birimi tarafından hazırlanan bütçe tasarısını gerekli inceleme ve düzeltmeleri yaptıktan sonra Eylül ayı başında il encümenine sunar. • Encümene sunulan bütçe tasarısı ve izleyen iki yıla ait tahminleri ile bir önceki yıla ve içinde bulunulan yıla ait bütçe gerçekleşmeleri, merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı ekinde TBMM'ye sunulmak üzere Eylül ayının ilk haftasında İçişleri Bakanlığı'na gönderilir. • İl encümeni, vali tarafından sunulan bütçe tasarısını inceleyerek görüşüyle birlikte Eylül ayının son haftası içinde valiye verir. • Vali bütçe tasarısını Kasım ayının birinci gününden önce il genel meclisine sunar, Meclis üyelerinde oluşan plan ve bütçe komisyonunda tasarı görüşülür ve komisyon raporu meclise sunulur. 01 Kasım-20 Kasım • Plan ve bütçe komisyonu görüşmeleri 20 gün içinde tamamlayıp karara bağlar. 20 Kasım- 31 Aralık • Meclisçe görüşülüp kesinleşen bütçe en geç on beş gün içinde 1 Ocak'ta yürürlüğe girmesi için İçişleri Bakanlığı'na gönderilir. 1 Ocak • Bütçe kararnamesi adıyla kabul edilen bütçe, mali yıl başı olan 1 Ocak tarihinden itibaren herhangi bir onaya gerek kalmadan yürürlüğe girer. 27 2.2.2. Beledİyelerde Bütçeleme Sürecİ Kutu 4. Beledİyelerde Bütçeleme Sürecİ (Budgeting Process in Municipalities ) 30 Haziran • Belediye başkanı bütçe çağrısı yapar. Bütçe çağrısında bütçenin hazırlanmasında uyulacak temel ilke ve politikaları da belirtilir 01 Temmuz-31 Temmuz • Belediye birimleri giderlerden oluşan bütçe tekliflerini hazırlayarak mali hizmetler birimine verir. 01 Ağustos-31 Ağustos • Mali hizmetler birimi harcama birimlerinden gelen gelir ve gider bütçelerini birleştirir ve belediyenin bütçe tasarısını oluşturur. Ardından başkanın incelemesinden geçirmek suretiyle encümene havalesini sağlar. 01 Eylül-07 Eylül • Bütçe tasarısı merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere İçişleri Bakanlığı'na gönderilir. 01 Eylül-25 Eylül • Bütçe tasarısı encümence incelenir ve meclise sunulmak üzere bir rapor hazırlanır. 25 Eylül-31 Ekim • Büyükşehir, il, ilçe ve belde belediyelerinde belediye başkanı bütçe tasarısını meclise sunar. 01 Ekim-20 Ekim • Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye bütçeleri bütçe komisyonu ile mecliste görüşülür. 01 Kasım-20 Kasım • İl, ilçe ve belde belediye bütçeleri bütçe komisyonu ile mecliste görüşülür. 08 Kasım-28 Kasım • Büyükşehir belediye bütçeleri ve ilçe belediye bütçeleriyle birlikte bütçe komisyonu ile mecliste görüşülür. 28 Kasım-31 Aralık • Meslisçe görüşülüp kesinleşen bütçe en geç yedi gün içinde 1 Ocak'ta yürürlüğe girmesi için bağlılığına göre vali veya kaymakama gönderilir. 1 Ocak 28 • Bütçe uygulamaya girer veya herhangi bir nedenle bütçe kesinleşmemişse geçen yılın bütçesi uygulanmaya devam olunur. 3. Örnek Uygulama Sonuçları Bu bölümde önceki bölümlerde ortaya konulan kuramsal çerçeve ekseninde Denizli Belediyesi, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi sosyal bütçe yaklaşımı açısından incelenecektir. Bütçelerde sosyal harcamaların izlenmesine geçmeden, analizde uygulanan metodolojiye yer verilecektir. Bütçede sosyal harcamaların izlenmesindeki bakış açısı aşağıda gösterilen şemada da görüldüğü üzere, yerel yönetimlerin eğitim, sağlık ve sosyal yardım alanındaki harcamalarının, toplumdaki dezavantajlı kesimlere; eşitlik, gelir dağılımı, yoksulluk, istihdam ve sosyal içerme açısından yansımaları ortaya konulacaktır. Kutu 5. Yerel Yönetimlerde Sosyal Bütçeyİ İzleme Rehberİ (Social Budget Monitoring in Local Governments) SOSYAL HARCAMA SOSYAL BÜTÇE Sosyal Harcamaların Bütçedeki Karşılıkları YEREL YÖNETİM EĞİTİM HARCAMALARI SAĞLIK HARCAMALARI KAYNAKLAR • Kalkınma Planı • Orta Vadeli Program • Orta Vadeli Mali Plan • Strateji Planlar • Bütçe Harcamaları • Fonksiyonel Kod-3 • Ekonomik Kod-4 • Ödenek Cetvelleri • Faaliyet Raporları • Kesin Hesap Cetvelleri EŞİTLİK GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK İSTİHDAM SOSYAL İÇERME SOSYAL HİZMET VE YARDIM HARCAMALARI DEZAVANTAJLI KESİMLER • Kadınlar • Çocuklar • Gençler • Yaşlılar • Engelliler • Diğer dezavantajlı kesimler 3.1. METODOLOJİ Yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izlerken sadece bütçe göstergelerinden değil, birçok kaynaktan faydalanılması ve karşılaştırmaların yapılması gereklidir. Bu bağlamda yerel yönetimlerde sosyal bütçenin izlenmesi için başvurulması gereken kaynaklar şu şekilde sıralanabilir: • Kalkınma Planı • Orta Vadeli Program • Orta Vadeli Mali Plan • Stratejik Plan • Performans Programı • Faaliyet Raporu 29 • Ödenek Cetvelleri • Bütçe Harcamaları • Fonksiyonel Sınıflandırma (Fkod-3) • Ekonomik Sınıflandırma (Ekod-4) • Birim/Daire Başkanlıkları Bazında Bütçe Ödenek Dağılımı • Kesin Hesap Cetveli Bu kaynaklardan Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Plan her ne kadar merkezi yönetim kapsamında değerlendirmelere yer verse de, yerel yönetimler için de birer rehber niteliğinde olup, yerel yönetimlerin ülkenin kalkınma ve mali planlarına eşgüdümlü stratejik planlar yapmaları açısından önemlidir. Stratejik planlar ile faaliyet raporlarının karşılaştırılması, hem bütçe harcamalarının izlenmesi hem öngörülen hedefler ve tahminler ile gerçekleşmeler arasındaki uyumun belirlenmesi açısından bütçe izlemelerinde başvurulan ana yöntemlerdendir. Kurumların bütçe harcamalarının fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmasının alt düzeylerde incelenmesi, sosyal harcamalarının ortaya çıkartılması için önemli bir kaynaktır. Öte yandan kurumların ödenek cetvelleri, bütçe sınıflandırmalarında belirtilemeyen ödenek ayrıntılarının görülmesine imkan tanımaktadır. Bu cetvellerin incelenmesi, ödenek ayrıntılarının görülebilmesi nedeniyle özellikle sosyal harcamaların izlenmesini kolaylaştırmaktadır. Kutu 6. Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Karşılıkları (Social Expenditure wıthin Budget) FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA (F-KOD 3) VII-SAĞLIK HİZMETLERİ • Tıbbi Ürünler, Cihaz ve Ekipmanlara İlişkin İşler ve Hizmetler • Ayakta Yürütülen Tedavi Hizmetleri • Hastane İşleri ve Hizmetleri • Halk Sağlığı Hizmetleri • Sağlık Hizmetlerine İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri • Sınıflandırmaya Girmeyen Sağlık Hizmetleri IX-EĞİTİM HİZMETLERİ • Okul Öncesi ve İlköğretim Hizmetleri • Ortaöğretim Hizmetleri • Yükseköğretim Hizmetleri • Seviyeye Göre Sınıflandırılamayan Eğitim Hizmetleri • Eğitime Yardımcı Hizmetleri • Eğitime İlişkin Araştırma ve Geliştirme Hizmetleri • Sınıflandırmaya Girmeyen Eğitim Hizmetleri X-SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ • Hastalık ve Malullük Yardım Hizmetleri • Yaşlılık Yardımı Hizmetleri • Aile ve Çocuk Yardımı Hizmetleri • İşsizlik Yardımı Hizmetleri • İskan Yardımı Hizmetleri • Sosyal Güvenliği Bulunmayanlara Sağlanan Hizmetler • Sınıflandırmaya Girmeyen Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri EKONOMİK SINIFLANDIRMA (EKOD-4) (HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER) Burslar ve Harçlıklar • Yurtiçi Burslar ve Harçlıklar • Yurtdışı Burslar • Yabancı Uyruklu Kişilere Burslar ve Harçlıklar • Diğer Transferler Eğitim Amaçlı Diğer Transferler • Eğitim Amaçlı Diğer Transferler • Yabancı Uyruklu Kişilere Eğitim Amaçlı Transferler Sağlık Amaçlı Transferler • Sağlık Amaçlı Transferler Yiyecek Amaçlı Transferler • Yiyecek Amaçlı Transferler Barınma Amaçlı Transferler • Diğer Barınma Amaçlı Transferler Tarımsal Amaçlı Transferler • Diğer Tarımsal Amaçlı Transferler Sosyal Amaçlı Transferler • Muhtaç ve Körlere Yardım • Muhtaç Asker Ailelerine Yardım • Diğer Sosyal Amaçlı Transferler Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler • Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler • Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler • Türk Kültür Varlığının Korunması ve Tanıtımı Gid. Yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izlerken, özellikle belediyelerdeki idari sınıflandırmanın da dikkate alınması gereklidir. Belediyelerde “Sağlık ve Sosyal Hizmetler”, “Kültür ve Sosyal İşler”, “Sosyal Hizmetler” gibi isimlerle anılan 30 birim/daire başkanlıklarına ayrılan bütçe ödenekleri de, sosyal bütçenin izlenmesi açısından önemli birer veri kaynağı olarak değerlendirilebilir. Tüm bu kaynakların dışında kesin hesap cetvelleri ise bütçe harcamalarının kesinleşmiş gerçekleşmelerini göstererek, ödenek ile gerçekleşme arasındaki karşılaştırmanın yapılabilmesini sağlamaktadır. Bütçe harcamalarının fonksiyonel sınıflandırmanın Fkod-3 dağılımına göre incelenmesi sağlık, eğitim ve sosyal hizmetler kapsamında, aşağıda gösterilen ayrıntılı kalemlerde fikir sahibi olmamızı sağlamaktadır. Ekonomik sınıflandırmada (Ekod-4) ise özellikle Hane Halkına Yapılan Transferlerde ayrıntılı bilgiye ulaşmamız mümkün olabilmektedir. Özetle yerel yönetimlerde sosyal bütçenin izlenme haritası, harcamanın kim tarafından, hangi alanda, kime ve ne kadar yapıldığının belirlenmesinden oluşmaktadır. Kutu 7. Sosyal Bütçenİn İzlenmesİ (Monitoring of Social Budget) HANGİ ALAN KİME KİM • İl Özel İdaresi • Belediyeler • Toplumdaki Dezavantajlı Kesim SOSYAL HARCAMA NE KADAR NASIL • Bütçedeki pay • İlçeler Arası Farklar • Adalet • Eşitlik • Etkinlik Bu kalemlerde gösterilen bütçe harcamalarını analiz ederken, yerel yönetimin sınırları içindeki sosyal harcama yapılacak nüfusun demografik yapısının da dikkate alınması gereklidir. Demografik yapı dikkate alındığında yapılan sosyal harcamanın, ne kadar amacına uygun ve hedefe yönelik olduğu anlaşılacaktır. Yerel yönetimler arasında yapılacak karşılaştırmalarda demografik yapıdan hareketle elde edilen rasyolar veya performans göstergeleri (öğrenci başına düşen eğitim harcaması, kişi başına düşen sağlık harcaması, sosyal yardım alan kişi sayısının toplam nüfusa oranı gibi) ile yapılacak analizler daha anlamlı olacaktır. Aksi takdirde bir yerel birimde sosyal harcamaların yüksekliği, yapılan sosyal harcamaların etkin ya da adil olup olmadığı hakkında tek başına fikir vermeye yeterli değildir. Bütçede gösterİlen harcamalar ne kadar gerçekleştİrİldİ? “Kod Karşılaştırmaları” Aşağıdaki örnekte Denizli Belediyesi’nin 2009 yılı kesin hesap cetveli ele alınmıştır. Kesin hesap cetveli belediyeye bağlı idari birimlerin bütçe ödeneği ve gerçekleşmelerine ilişkin bilgileri sunmaktadır. Her birim, kendi için eşanlı olarak fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Kurumsal sınıflandırmada yer alan IV. sütun ilgili birimin kesin hesap cetvelindeki karşılığı olan kodu göstermektedir. Örneğin Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü için bu kod 30, Mali Hizmetler Müdürlüğü için 34, Sağlık İşleri Müdürlüğü için ise 40’dır. Dolayısıyla Sağlık İşleri Müdürlüğü ile ilgili tüm harcamalar kurumsal sınıflandırmanın IV. düzeyinde bulunan 40 kodunun yer aldığı tüm satırları içermektedir. 31 Tablo 2. Denİzlİ Beledİyesİ Örneğİ (Denİzlİ Municipality) Kurumsal Sınıflandırma I II III Fonksiyonel Sınıflandırma IV Fin. Tip V I II III IV I Ekonomik Sınıflandırma 2009 Açıklama I II III IV Bütçe İle Verilen Ödenek Bütçe Gideri Toplamı 285,000,000 201,064,836 6,000,000 5,669,176 N 46 BELEDİYE 46 20 2 30 SOSYAL YARDIM İŞLERİ MÜD. / KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. A (a1+ a2+ a3+a4) 46 20 2 30 8 2 0 5 5 4 HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 2,575,000 1,410,033 a1 46 20 2 30 8 2 0 5 5 4 1 Burslar ve Harçlıklar 1,520,000 500,000 280,000 316,642 a2 46 20 2 30 8 2 0 5 5 4 2 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler a3 46 20 2 30 8 2 0 5 5 4 4 Yiyecek Amaçlı Transferler 550,000 312,156 a4 46 20 2 30 8 2 0 5 5 4 7 Sosyal Amaçlı Transf. (Muhtaç ve körlere yardım) 150,000 280,340 46 20 2 34 MALİ HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ B 46 20 2 34 1 1 2 5 5 3 1 5 C 46 20 2 34 1 1 2 5 5 4 35,850,000 18,475,275 Memurların Öğle Yemeğine Yardım 40,000 52,736 HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 87,716 141,715 SAĞLIK İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ D 46 20 2 40 3,000,000 3,399,688 TOPLAM SOSYAL HARCAMA (A+B+C+D) TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE ((A+B+C+D)/N) 5,702,716 5,004,172 2.00 2.49 Kaynak: Denizli Belediyesi 2009 Kesin Hesap Cetveli Fonksiyonel sınıflandırma için inceleme yapıldığında ise I. sütunda yer alan kod harcamanın fonksiyonunu göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında fonksiyonel sınıflandırmanın I. düzeyinde Sağlık Hizmetleri (7), Eğitim Hizmetleri (9) ve Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri (10) kodu ile gösterilir. Ancak fonksiyonel sınıflandırmanın I. düzeyinde sadece 7, 9 ve 10 kodlarının izlenmesi sosyal harcamaların izlenebilirliğini sağlayamamaktadır. Çünkü aşağıda örneklerinde de görüleceği üzere sosyal harcamalar çeşitli gerekçelerle sadece fonksiyonel sınıflandırmanın I. düzeyinde 7, 9 ve 10 kodlarının yer aldığı satırlarda gösterilmemektedir. Sosyal harcama yapan birimlerin çeşitliliği ve her belediyede farklı birimlerin bu tür harcamaları gerçekleştirmesi bu durumun temel nedenidir. Sosyal harcamaların fonksiyonel sınıflandırmada sadece 7, 9 ve 10 kodlarıyla izlenmemesi gerekliliği sorununu, ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyi kısmen çözmektedir. Ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyi yapılan harcamanın ayrıntısının görülebildiği son düzeydir. Dolayısıyla kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmanın bir arada görülebildiği kesin hesap cetvelleri hem harcama ayrıntılarının görülmesi nedeniyle sosyal harcamaların izlenmesine, hem de başlangıç ödeneği ile gerçekleştirme karşılaştırmasına olanak tanımaktadır. Kesin hesap cetvelinde, harcamalara ilişkin başlangıç ödeneği ve gerçekleşmeleriyle birlikte, ödenek aktarmalarının, iptal edilen, devrolan ya da devredilen ödeneklerin de izlenmesi mümkündür. Bu durum harcamaların gerçekleşmemesinin nedeninin sorgulanabilmesi açısından önem taşımaktadır. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, her ne kadar kesin hesap cetveli bütçe harcamalarına ilişkin ayrıntılı bilgiler içerse de, sosyal harcamaların kesin olarak tespiti için, bütçelemeyi yapan birimin yapılan sosyal harcamaları doğru sınıflandırması gereklidir. 32 3.2. PİLOT UYGULAMALAR Bu bölümde, projenin pilot bölgeleri olan Denizli Belediyesi, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvellerini yukarıda örneği gösterilen teknikle yapılan analizlerin sonuçlarına yer verilecek, belediyelerdeki sosyal harcama yapan birimler ve harcama tutarları, sosyal harcamaların dağılımlarıyla birlikte ortaya konulacaktır. 3.2.1. DenİzLİ Beledİyesİ Denizli Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvelleri, fonksiyonel (kod 3) ve ekonomik (kod 4) sınıflandırma açısından incelendiğinde, Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü (Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü), Mali Hizmetler Müdürlüğü ve Sağlık İşleri Müdürlüğü birimlerinde sosyal harcamalara rastlanmıştır. Tablo 3. Denİzlİ Beledİyesİ - Sosyal Harcamalar (Denİzlİ Municipality – Social Expenditure) DENİZLİ BELEDİYESİ ÖDENEK GERÇEKLEŞME 2007 2008 2009 2007 2008 2009 240,000,000 250,000,000 285,000,000 218,383,888 141,447,552 201,064,836 SOSYAL YARDIM İŞLERİ MÜD. / KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 1,785,000 2,460,000 2,575,000 1,644,684 2,037,979 1,410,033 Burslar ve Harçlıklar 1,600,000 2,100,000 1,520,000 1,515,900 1,725,000 500,000 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler 50,000 90,000 280,000 0 89,818 316,642 Sağlık Amaçlı Transferler 30,000 30,000 25,000 0 0 895 Yiyecek Amaçlı Transferler 70,000 95,000 550,000 42,060 94,555 312,156 Barınma Amaçlı Transferler 10,000 0 0 646 0 0 Sosyal Amaçlı Transferler (Muhtaç ve körlere yardım) 25,000 145,000 200,000 86,078 128,607 280,340 Memurların Öğle Yemeğine Yardım 30,000 12,000 40,000 4,854 42,497 52,736 HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER 60,010 55,500 87,716 55,070 72,875 141,715 SAĞLIK İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 1,700,000 1,850,000 3,000,000 1,646,068 1,669,256 3,399,688 TOPLAM SOSYAL HARCAMA 3,575,010 4,377,500 5,702,716 3,350,676 3,822,607 5,004,172 1.49 % 1.75 % 2.00 % 1.53 % 2.70 % 2.49 % MALİ HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ SAĞLIK İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE Kaynak: Denizli Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri Gerçekleşen toplam sosyal harcamalar 2007 yılında bütçeden %1.53, 2008’de %2.70 ve 2009’da %2.49 oranında pay almıştır. Oranların düşük olmasına rağmen, her üç yılda da başlangıç ödeneğinden daha yüksek oranda gerçekleşen harcama tutarlarının varlığı, Denizli Belediyesi’nin ilgili yıllarda sosyal harcamalar kapsamında bir tasarrufa gitmediğini göstermektedir. 33 Tablo 4. Denİzlİ Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (Denizli Municipality – The Share of Social Expenditure wıthin Budget) ÖDENEK GERÇEKLEŞME 2007 2008 2009 2007 2008 EĞİTİM HİZMETLERİ 1,650,000 2,190,000 1,800,000 1,515,900 1,814,818 816,642 SAĞLIK HİZMETLERİ 1,730,000 1,880,000 3,025,000 1,646,068 1,669,256 3,400,583 SOSYAL HİZMETLER 195,010 307,500 877,716 188,708 338,534 786,947 3,575,010 4,377,500 5,702,716 3,350,676 3,822,607 5,004,172 1.49 % 1.75 % 2.00 % 1.53 % 2.70 % 2.49 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA PAYI 2009 Kaynak: Denizli Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Sosyal harcamaların kendi içindeki dağılıma bakıldığında eğitim ve sağlık harcamalarının yüksek paya sahip olduğu gözlenmektedir. Ancak özellikle 2009 yılında eğitim harcamalarının azaltıldığı, buna karşın sağlık ve sosyal hizmetler alanındaki harcamaların payının arttığı anlaşılmaktadır. 2007 ve 2008 yıllarında eğitim harcamalarının toplam sosyal harcamalar içindeki payı %45’ler düzeyinde iken, 2009’da bu oran %16’ya kadar gerilemiştir. Sağlık harcamaları ise 2009 yılında toplam sosyal harcamaların yaklaşık %68’ini oluşturmaktadır. 2007 ve 2008 yılında %10’un altında bir paya sahip olan sosyal hizmetler alanındaki harcamalar ise, 2009’da yaklaşık %16’ya kadar yükselmiştir. Tablo 5. Denİzlİ Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Dağılımı (Denİzlİ Municipality – The Distribution of Social Expenditure) ÖDENEK 2007 2008 GERÇEKLEŞME 2009 2007 2008 2009 EĞİTİM HİZMETLERİ 46.15 50.03 31.56 45.24 47.48 16.32 SAĞLIK HİZMETLERİ 48.39 42.95 53.04 49.13 43.67 67.95 SOSYAL HİZMETLER 5.45 7.02 15.39 5.63 8.86 15.73 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 TOPLAM SOSYAL HARCAMA Kaynak: Denizli Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Dolayısıyla Denizli Belediyesi’nin sosyal harcama seçenekleri açısından 2007 ve 2008 yılında eğitim ve sağlık alanları öncelikli iken, 2009’da eğitimin azalan payına karşılık sağlık ve sosyal hizmetler alanlarının önemi artmıştır. Grafİk 1. Denİzlİ Beledİyesİ – Sosyal Harcamaların Bütçedekİ % Payı ve Hİzmet Dağılımı (Denİzlİ Municipality – The Distribution of Social Expenditure) Eğitim 2,7 2,49 Sağlık 5,63 8,86 49,13 43,67 1,53 Sosyal Hizmetler 15,73 67,95 45,24 47,18 16,32 2007 2008 2009 2007 Kaynak: Denizli Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 34 2008 2009 3.2.2. Bursa Büyükşehİr Beledİyesİ Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvelleri, fonksiyonel (kod 3) ve ekonomik (kod 4) sınıflandırma açısından incelendiğinde, İnsan Kaynakları ve Eğitim Daire Başkanlığı (Eğitim Şube Müdürlüğü, Yerel Gündem 21 Şube Müdürlüğü) ile Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı birimleri sosyal harcamaların yapıldığı birimler olarak karşımıza çıkmaktadır. Tablo 6. Bursa Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamalar (Bursa Metropolitan Municipality – Social Expenditure) ÖDENEK BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ GERÇEKLEŞME 2007 2008 2009 2007 2008 2009 400,000,000 567,679,000 522,225,000 497,234,122 470,645,256 430,310,152 İNSAN KAYNAKLARI VE EĞİTİM DAİRE BAŞKANLIĞI EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 307,601 1,468,451 1,761,958 2,110,032 1,149,810 1,363,448 Sınıflandırmaya Girmeyen Eğitim Hizmetleri 307,601 1,468,451 1,761,958 2,110,032 1,149,810 1,363,448 307,601 368,451 456,958 2,110,032 134,235 730,448 237,296 100,440 177,970 1,669,346 94,481 136,371 49,177 7,501 11,288 396,963 9,910 10,621 21,128 260,510 267,700 43,723 29,844 583,455 0 1,100,000 1,305,000 0 1,015,575 633,000 0 1,100,000 1,305,000 0 1,015,575 633,000 751,837 1,047,464 1,291,907 1,006,800 714,413 1,399,636 HUZUREVİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ - SOSYAL HİZMETLER ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 3,210,609 17,005,866 14,722,785 2,329,111 11,980,551 13,248,633 PERSONEL GİDERLERİ - Sınıflandırmaya Girmeyen Eğitim Hizmetleri - PERSONEL GİDERLERİ - SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ - MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ - Yurtiçi Burslar ve Harçlıklar - HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER YEREL GÜNDEM 21 ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Sınıflandırmaya Girmeyen Eğitim Hizmetleri SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRE BAŞKANLIĞI 2,574,850 449,635 586,427 1,865,775 496,347 562,753 SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 489,742 48,880 72,251 250,368 62,512 96,496 MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 146,017 5,742,351 4,964,107 212,968 4,975,529 5,386,957 0 10,765,000 9,100,000 0 6,446,163 7,202,427 MEZARLIKLAR ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 463,878 1,885,650 2,260,069 254,900 2,038,121 2,894,041 PERSONEL GİDERLERİ 418,860 1,359,547 1,181,509 159,427 1,401,839 1,664,469 SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 20,006 216,601 956,958 19,230 242,435 330,776 25,012 619,004 1,714,600 76,243 787,693 1,797,590 1,130,818 1,236,310 1,714,979 1,283,205 785,103 806,704 777,051 900,939 CARİ TRANSFERLER MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ SAĞLIK İŞLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ SAĞLIK İŞLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ PERSONEL GİDERLERİ SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ 119,814 142,902 124,834 134,050 MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 225,901 286,704 813,095 212,211 SERMAYE GİDERLERİ 0 36,005 4,733,925 22,538,249 21,273,029 5,700,843 17,597,874 20,188,963 1.18 % 3.97 % 4.07 % 1.15 % 3.74 % 4.69 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 35 Ancak Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin 2007 yılına ait kesin hesap cetvelinde gözüken harcamalar ile ilgili yılın fonksiyonel sınıflandırmaya göre gösterilen bütçe giderleri arasında bazı uyumsuzlukların olduğu görülmüştür. Bu husustan ötürü, sosyal harcamaların payının tespitinde 2007 yılı için sadece fonksiyonel sınıflandırmada belirtilen bütçe giderleri dikkate alınmıştır. Tablo 7. Bursa Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (Gerçekleşme) (Bursa Metropolitan Municipality – The Share of Social Expenditure wıthin the Budget) 2007 2008 2009 EĞİTİM HİZMETLERİ 1,006,800 1,864,223 2,763,083 SAĞLIK HİZMETLERİ 692,044 1,714,979 1,283,205 SOSYAL HİZMETLER 12,518,750 14,018,671 16,142,674 TOPLAM SOSYAL HARCAMA 14,217,594 17,597,873 20,188,962 2.86 % 3.74 % 4.69 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA PAYI Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Tablo 8. Bursa Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Dağılımı (Bursa Metropolitan Municipality – The distribution of Social Expenditure) 2007 2009 2008 EĞİTİM HİZMETLERİ 7.08 % 10.59 % 13.69 % SAĞLIK HİZMETLERİ 4.87 % 9.75 % 6.36 % SOSYAL HİZMETLER 88.05 % 79.66 % 79.96 % 100.00 % 100.00 % 100.00 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Sosyal harcamaların bütçedeki payı 2007 yılında %2.86 iken, 2008’de %3.74’e, 2009’da ise %4.69’a yükselmiştir. Sosyal harcamalar içinde en fazla payın sosyal hizmetler alanında olduğu gözlenmektedir. Öyle ki, 2007 yılında yapılan sosyal harcamaların %88.05’i, 2008’de %79.66’sı ve 2009’da ise %79.96’sı sosyal hizmetler alanında gerçekleşmiştir. Bunu eğitim alanındaki harcamalar izlerken, sağlık harcamaları en düşük paya sahiptir. Dolayısıyla Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin 2007-2009 dönemindeki sosyal harcamalarının büyük bir kısmının sosyal hizmetler alanında gerçekleştirildiği, eğitim ve sağlık alanındaki harcamaların oldukça düşük paylara sahip oldukları anlaşılmaktadır. Grafİk 2. Bursa Büyükşehİr Beledİyesİ – Sosyal Harcamaların Bütçedekİ % Payı ve Hİzmet Dağılımı (Bursa Metropolitan Municipality – The Distribution of Social Expenditure) Sosyal Hizmetler Sağlık Hizmetleri 4,69 Eğitim Hizmetleri 3,74 2,86 %88,05 2007 2008 2009 %4,87 %7,08 2007 %79,66 %79,96 %9,75 %6,36 %10,59 2008 %13,69 2009 Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 36 3.2.3. Dİyarbakır Büyükşehİr Beledİyesİ Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvelleri, fonksiyonel (kod 3) ve ekonomik (kod 4) sınıflandırma açısından incelendiğinde, Mali Hizmetler/Hesap İşleri Daire Başkanlığı, Sağlık İşleri/ Hizmetleri Daire Başkanlığı ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı birimlerinin sosyal harcama yapan birimler olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 9. Dİyarbakır Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamalar (Dİyarbakır Metropolitan Municipality – Social Expenditure) ÖDENEK DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2007 GERÇEKLEŞME 2008 120,750,000 2009 170,600,000 2007 2008 2009 180,250,000 107,200,888 120,389,316 119,126,424 MALİ HİZMETLER/HESAP İŞLERİ DAİRE BŞK. Cari Transferler (Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşlara Yapılan Transferler) Gıda Bankası Projesi (Sarmaşık) 0 338,166 338,166 * * * 50,000 50,000 50,000 * * * 750,000 864,000 0 * * * 2,380,500 2,870,375 9,895,875 2,833,306 2,655,192 7,861,639 1,291,500 1,550,600 1,660,250 1,792,978 1,421,440 1,618,569 Sosyal Güvenlik Kurumuna Dev. Pr. 160,500 209,775 230,625 287,869 204,654 259,167 Mal ve Hizmet Alım Giderleri Sosyal Amaçlı Fonlara Memurların Öğle Yemeğine Yardım SAĞLIK İŞLERİ/HİZMETLERİ DAİRE BŞK. Sağlık Hizmetleri (Ayakta Yürütülen Tedavi Hizmetleri) Personel Giderleri 928,500 1,110,000 6,105,000 752,459 1,029,099 5,114,707 Cari Transferler (Memurların Öğle Yemeğine Yardım) 0 0 1,750,000 0 0 825,136 Sermaye Giderleri 0 0 100,000 0 0 44,060 2,418,475 5,435,060 10,326,500 2,114,046 5,136,023 8,347,424 Personel Giderleri 0 1,985,000 2,465,000 0 1,992,816 2,508,306 Sosyal Güvenlik Kurumuna Dev. Pr. 0 339,500 426,500 0 318,423 505,978 849,000 1,525,560 2,885,000 884,543 1,360,603 2,167,031 1,569,475 1,585,000 1,450,000 1,229,503 1,464,181 710,268 434,475 500,000 450,000 399,828 385,760 477,675 Hane Halkına Yapılan Transferler 1,135,000 1,085,000 1,000,000 829,675 1,078,421 232,593 - Burslar ve Harçlıklar 600,000 535,000 700,000 * * * - Eğitim Amaçlı Diğer Transferler 100,000 100,000 50,000 * * * - Sağlık Amaçlı Diğer Transferler 100,000 0 0 * * * - Yiyecek Amaçlı Transferler 300,000 450,000 250,000 * * * - Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler 25,000 0 0 * * * - Hane Halkına Yap. Diğer Transf. 10,000 0 0 * * * Sermaye Giderleri 0 0 100,000 0 0 6,900 Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi 0 0 3,000,000 0 0 2,448,942 5,598,975 9,557,601 23,610,541 4,947,351 7,791,215 18,658,005 4.64 % 5.60 % 13.10 % 4.62 % 6.47 % 15.66 % SOSYAL HİZMETLER DAİRE BŞK. Sosyal Güvenliği Bulunmayanlara Sağlanan Hizmetler Mal ve Hizmet Alım Giderleri Cari Transferler Kar Amacı Güt.Kur.Trans. (Muhtaç ve Kimsesizlere Yar.Sandığı) TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE * Tarafımıza sunulan kesin hesap cetvelleri ekonomik sınıflandırmada II. düzeyi kapsadığından, IV. düzey bilgilerine ulaşılamamış, bu yüzden ödenek cetvellerindeki karşılıklar gösterilememiştir. Kaynak: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 37 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin yaptığı sosyal harcamaların toplamı 2007 yılında bütçenin %4.62’sini, 2008’de %6.47’sini ve 2009’da %15.66’sını oluşturmuştur. Giderek artan bir oranla yapılan sosyal harcamalar, başlangıç ödeneklerinin daha üstünde gerçekleştirildiğine, başka bir deyişle sosyal harcamalardan bir kısıntıya gidilmediğine işaret etmektedir. Tablo 10. Dİyarbakır Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (Dİyarbakır Metropolitan Municipality – The Share of Social Expenditure wıthin the Budget) ÖDENEK GERÇEKLEŞME 2007 2008 2009 2007 2008 SAĞLIK HİZMETLERİ 2,380,500 2,870,375 9,895,875 2,833,306 2,655,192 7,861,639 SOSYAL HİZMETLER 3,218,475 6,687,226 13,714,666 2,114,046 5,136,023 10,796,366 TOPLAM SOSYAL HARCAMA 5,598,975 9,557,601 23,610,541 4,947,351 7,791,215 18,658,005 4.64 % 5.60 % 13.10 % 4.62 % 6.47 % 15.66 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA PAYI 2009 Kaynak: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Tablo 11. Dİyarbakır Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Dağılımı (Dİyarbakır Metropolitan Municipality – The Distribution of Social Expenditure wıthın the budget) ÖDENEK 2007 2008 GERÇEKLEŞME 2009 2007 2008 2009 SAĞLIK HİZMETLERİ 42.52 30.03 41.91 57.27 34.08 42.14 SOSYAL HİZMETLER 57.48 69.97 58.09 42.73 65.92 57.86 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 TOPLAM SOSYAL HARCAMA Kaynak: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Grafİk 3. Dİyarbakır Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ % Payı ve Hİzmet Dağılımı (Dİyarbakır Metropolitan Municipality – The Distribution of Social Expenditure) Sağlık Sosyal Hizmetler 15,66 42,73 65,92 57,86 34,08 42,14 2008 2009 6.47 57,27 4,62 2007 2008 2009 2007 Kaynak: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin yaptığı sosyal harcamalar arasında eğitime yönelik harcamalar izlenememektedir. Bunu destekler nitelikte belediyenin fonksiyonel sınıflandırılmaya göre gösterilen bütçe giderleri içinde eğitim hizmetleri başlığı altında bir değer olmadığı görülmektedir. Öte yandan, yapılan sosyal harcamalar arasında 2007 yılında sağlık harcamaları sosyal hizmetler alanında yapılan harcamalara göre daha fazla paya sahip iken, izleyen yıllarda sosyal hizmetlerin sağlık harcamalarına kıyasla daha yüksek pay aldığı anlaşılmaktadır. 38 3.2.4. Kocaelİ Büyükşehİr Beledİyesİ Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvelleri, fonksiyonel (kod 3) ve ekonomik (kod 4) sınıflandırma açısından incelendiğinde, sosyal harcama yapan birimler olarak Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı ile Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı tespit edilmiştir. Tablo 12. Kocaelİ Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamalar (Kocaelİ Metropolitan Municipality – Social Expenditure) ÖDENEK 2008 2009 1,050,000,000 1,770,000,000 855,206,651 824,746,128 1,445,326,881 28,008,709 21,168,164 38,347,815 20,617,743 30,728,585 36,570,616 9,973,507 10,374,620 10,235,632 8,325,966 10,267,669 11,096,167 1,991,319 1,549,044 2,125,594 1,332,117 1,740,137 2,302,024 MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ 10,744,103 7,262,500 12,828,889 9,431,636 12,815,563 10,837,657 CARİ TRANSFERLER (Hane Halkına Yapılan Transferler) 1,664,890 1,655,000 11,748,200 1,420,563 5,836,167 12,263,858 SERMAYE GİDERLERİ 3,634,390 327,000 1,409,500 107,462 69,049 70,910 500 0 0 0 0 0 6,085,000 4,050,000 6,085,000 3,799,320 4,153,660 1,304,869 34,093,709 25,218,164 44,432,815 24,417,063 34,882,245 37,875,485 3.49 % 2.40 % 2.51 % 2.86 % 4.23 % 2.62 % BÜTÇE 2007 GERÇEKLEŞME 977,621,000 2007 2008 2009 SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI PERSONEL GİDERLERİ SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA DEVLET PRİMİ GİDERLERİ SERMAYE TRANSFERLERİ KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI CARİ TRANSFERLER (HANE HALKINA YAPILAN TRANSFERLER) TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE Kaynak: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Tablo 13. Kocaelİ Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (Kocaelİ Metropolitan Municipality – The Share of Social Expenditure wıthin the Budget) ÖDENEK 2007 GERÇEKLEŞME 2008 2009 2007 2008 2009 SAĞLIK HİZMETLERİ 28,008,709 21,168,164 38,347,815 20,617,743 30,728,585 36,570,616 SOSYAL HİZMETLER 6,085,000 4,050,000 6,085,000 3,799,320 4,153,660 1,304,869 34,093,709 25,218,164 44,432,815 24,417,063 34,882,245 37,875,485 3.49 % 2.4 % 2.51 % 2.86 % 4.23 % 2.62 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA PAYI Kaynak: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 39 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin 2007 yılında yaptığı sosyal harcamalar toplam bütçesinin %2.86’sını oluştururken, 2008’de bu oran %4.23’e yükselmiş ancak 2009 yılında gerileyerek %2.62 olarak gerçekleşmiştir. Sosyal harcamalara ilişkin 2007 yılında başlangıç ödeneğine göre daha az oranda bütçe gerçekleşmesi yaşanmışken, 2008 ve 2009’da bütçe ödeneğinin üstünde harcama gerçekleştirilmiştir. Tablo 14. Kocaelİ Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Dağılımı (Kocaelİ Metropolitan Municipality – The Distribution of Social Expenditure) ÖDENEK 2007 2008 GERÇEKLEŞME 2009 2007 2008 2009 SAĞLIK HİZMETLERİ 82.15 83.94 86.31 84.44 88.09 96.55 SOSYAL HİZMETLER 17.85 16.06 13.69 15.56 11.91 3.45 100 100 100 100 100 100 TOPLAM SOSYAL HARCAMA Kaynak: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Grafİk 4. Kocaelİ Büyükşehİr Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ % Payı ve Hİzmet Dağılımı (Kocaelİ Metropolitan Municipality – The Distribution of Social Expenditure) Sağlık Sosyal Hizmetler 4,23 3,45 2,86 2,62 15,56 11,91 96,55 84.44 2007 2008 2009 2007 88,09 2008 2009 Kaynak: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nde olduğu gibi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nde de eğitim hizmetleri alanında fonksiyonel sınıflandırmada bir ödeneğe rastlanmamıştır. Dolayısıyla yapılan sosyal harcamaların sağlık ve sosyal hizmetler alanında gerçekleştirildiği görülmektedir. 2007-2009 dönemindeki sosyal harcamalar içinde sağlık harcamaları giderek artan bir oranla harcamanın büyük bir kısmını oluşturmaktadır. 2007’de sağlık harcamaları toplam sosyal harcamalarının %88.44’ünü oluştururken, 2008’de bu oran %88.09’a, 2009’da ise %96.55’e yükselmiştir. 3.2.5. Kadıköy Beledİyesİ Kadıköy Belediyesi’nin 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvelleri, fonksiyonel (kod 3) ve ekonomik (kod 4) sınıflandırma açısından incelendiğinde, Sağlık İşleri Müdürlüğü, Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Müdürlüğü, Destek Hizmetleri Müdürlüğü, Mali Hizmetler Müdürlüğü ve Özel Kalem Müdürlüğü birimlerinin sosyal harcama yapan birimler olduğu gözlenmektedir. 40 Tablo 15. Kadıköy Beledİyesİ - Sosyal Harcamalar (Kadıköy Municipality – Social Expenditure) ÖDENEK 2007 BÜTÇE GERÇEKLEŞME 2008 2009 2007 2008 2009 250,000,000 265,000,000 253,000,000 204,475,733 227,135,354 186,490,092 15,441,091 18,274,996 4,449,145 15,098,953 5,319,086 8,691,146 600,000 140,001 240,001 513,255 354 0 600,000 5,000 0 401,500 0 0 250,000 1,000 0 0 0 0 120,006 112,408 100,007 59,198 58,951 60,970 650,000 900,000 1,000,000 383,702 450,469 474,417 200,001 250,001 50,002 378,026 642,344 605,694 700,001 2 250,001 384,447 319,214 323,986 0 580,501 2,000,001 0 1,589,650 7,959,616 18,561,099 20,263,909 8,089,157 17,219,081 8,380,068 18,115,829 7.4 % 7.6 % 3.2 % 8.4 % 3.7 % 9.7 % SAĞLIK İŞLERİ MÜD. SAĞLIK İŞLERİ MÜD. KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. (EĞİTİM HİZMETLERİ) KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. (HANE HALKINA YAP. TRANSFER) KÜLTÜR VE SOSYAL İŞLER MÜD. (KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLAR) STRATEJİ GELİŞTİRME MÜD. STRATEJİ GELİŞTİRME MÜD. (CARİ TRANSFERLER) DESTEK HİZMETLERİ MÜD. DESTEK HİZMETLERİ MÜD. (KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLAR) MALİ HİZMETLER MÜD. MALİ HİZMETLER MÜD. (HANE HALKINA YAP. TRANSFER) MALİ HİZMETLER MÜD. (KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLAR) ÖZEL KALEM MÜD. ÖZEL KALEM MÜD. (KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLAREĞİTİM-HANE HALKINA YAP. TRANSFER) TOPLAM SOSYAL HARCAMA TOPLAM SOSYAL HARCAMA / BÜTÇE Kaynak: Kadıköy Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri Kadıköy Belediyesi, 2007 yılında bütçesinin %8.4’ünü, 2008’de %3.7’sini ve 2009’da ise %9.7’sini sosyal harcamalara ayırmıştır. 2008 yılında başlangıç ödeneğinin daha altında bir gerçekleşme söz konusu iken, 2007 ve 2009’da başlangıç ödeneğinin üstünde bir oranda harcama yapılmıştır. Tablo 16. Kadıköy Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (Kadıköy Municipality – The Share of Social Expenditure wıthin the Budget) ÖDENEK 2007 2008 GERÇEKLEŞME 2009 2007 2008 2009 EĞİTİM HİZMETLERİ 600,000 720,502 2,240,002 513,255 1,590,004 7,959,616 SAĞLIK HİZMETLERİ 15,441,091 18,274,996 4,449,145 15,098,953 5,319,086 8,691,146 SOSYAL HİZMETLER 2,520,008 1,268,411 1,400,010 1,606,873 1,470,978 1,465,067 TOPLAM SOSYAL HARCAMA 18,561,099 20,263,909 8,089,157 17,219,081 8,380,068 18,115,829 7.40% 7.60% 3.20% 8.40% 3.70% 9.70% TOPLAM SOSYAL HARCAMA PAYI Kaynak: Kadıköy Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 41 Tablo 17. Kadıköy Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Dağılımı (Kadıköy Municipality – The Distribution of Social Expenditure) ÖDENEK 2007 2008 GERÇEKLEŞME 2009 2007 2008 2009 EĞİTİM HİZMETLERİ 3.2 % 3.6 % 27.7 % 3.0 % 19.0 % 43.9 % SAĞLIK HİZMETLERİ 83.2 % 90.2 % 55.0 % 87.7 % 63.5 % 48.0 % SOSYAL HİZMETLER 13.6 % 6.3 % 17.3 % 9.3 % 17.6 % 8.1 % TOPLAM SOSYAL HARCAMA 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % Kaynak: Kadıköy Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Kadıköy Belediyesi’nin yaptığı sosyal harcamalar içinde 2007-2009 döneminde en yüksek paya sağlık hizmetleri sahiptir. 2007’deki sosyal harcamaların %87.7’si sağlık alanında iken, 2008’de bu oran %63.5’e, 2009’da ise %48’e gerilemiştir. Sağlık harcamalarının payının yıllar itibariyle azalmasına karşılık, özellikle eğitim alanındaki harcamaların payının arttığı anlaşılmaktadır. Öyle ki 2007 yılında %3’lük paya sahip olan eğitim alanındaki harcamalar, 2008’de %19’a, 2009’da ise %43.9’a yükselmiştir. Grafİk 5. Kadıköy Beledİyesİ - Sosyal Harcamaların Bütçedekİ % Payı ve Hİzmet Dağılımı (Kadıköy Municipality – The Distribution of Social Expenditure) 9,7 8,4 Sosyal Hizmetler Eğitim Hizmetleri Sağlık Hizmetleri % 9,30 % 3,00 %17,60 %19,00 3,7 2008 %43,90 %87,70 %63,50 2007 %8,10 2009 2007 2008 %48,00 2009 Kaynak: Kadıköy Belediyesi 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. 3.2.6. Pİlot Bölgeler Arası Karşılaştırmalar Yerel yönetimlerde sosyal bütçenin izlenmesine ilişkin pilot bölgelere yönelik yaptığımız analizlerde, genel olarak karşılaştığımız bir takım sorunlar mevcuttur. En önemli sorunların başında, yerel yönetimlerin idari birim dağılımlarının birbirinden farklı olması ve bu idari birimlerinin görev tanımlarıyla yaptıkları harcamalar arasında etkin bir ilişkinin tam olarak sağlanamaması gelmektedir. Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere, pilot bölgelerimiz olan Denizli Belediyesi, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi’nde sosyal harcama yapan idari birimler farklılık göstermektedir. Aynı zamanda bahsi geçen idari birimlerin harcamalarının tümünün sosyal harcama olarak kabul edilmesi de mümkün değildir. Ancak kesin hesap cetvellerinde ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyine inilince harcamaların niteliği anlaşılabilmektedir. Bu durum kesin hesap cetvelinin IV. düzeyindeki harcamaların tümünün incelenmesini gerektirmekte, bağlı bulunan birime göre hareket edilmemesini zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla bir belediyede sosyal hizmetler alanında yapılan harcamaların, sadece “sosyal hizmetler daire başkanlığı” ya da benzer nitelikteki bir daire başkanlığın bütçesine bakılarak anlaşılması eksik bir yaklaşım içerecektir. Bu durum, idari birimlerin dağılımında ve görev tanımlarında, sosyal bütçe yaklaşımının ya da sosyal harcama başlıklarının dikkate alınmamasından kaynaklanmaktadır. 42 Kutu 8. Sosyal Harcama Yapan Bİrİmlerİn Dağılımları (Social Expenditure Units in Municipalities) Denizli Bursa Diyarbakır Kocaeli Kadıköy Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü İnsan Kaynakları ve Eğitim Daire Başkanlığı Mali Hizmetler/ Hesap İşleri Daire Başkanlığı Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Sağlık İşleri Müdürlüğü Mali Hizmetler Müdürlüğü Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı Sağlık İşleri/ Hizmetleri Daire Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Sağlık İşleri Müdürlüğü Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı Strateji Geliştirme Müdürlüğü Destek Hizmetleri Müdürlüğü Mali Hizmetler Müdürlüğü Özel Kalem Müdürlüğü Kaynak: 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri Ancak tüm bu kısıtlamalara rağmen pilot bölgelere ilişkin elde ettiğimiz 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait kesin hesap cetvellerini ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyinde idari birimlere bağımlı kalmadan incelediğimizde, yapılan sosyal harcamalarının boyutunu tespit etmemiz mümkün olabilmektedir. Yine de yapılan bu analizlerin doğru olarak kabul edilmesinin, pilot bölgelerdeki bütçeleme sürecinin, yapılan sınıflandırmaların ve harcama dağılımlarının ilgili birimlerce doğru yapıldığının kabulüne dayandığını belirtmek gerekir. 2007-2009 dönemine ilişkin sosyal harcamaların bütçe içindeki paylarının dağılımına bakıldığında, 2007 yılında bütçesinden sosyal harcamalara en fazla payı ayıran belediyenin Kadıköy Belediyesi (%8.4) olduğu görülmektedir. Kadıköy Belediyesi’ni %4.6 ile Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, %2.9 ile Kocaeli ve Bursa Büyükşehir Belediyeleri, %1.5 ile Denizli Belediyesi izlemektedir. 2008 yılında ise Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi %6.5 oranı ile ilk sırada yer alırken, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi %4.2, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi %3.7, Denizli Belediyesi ise %2.7 oranına sahiptir. 2009 yılında Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi %15.7 ile yine ilk sıradadır. Kadıköy Belediyesi %9.7, Bursa Büyükşehir Belediyesi %4.7, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi %2.6 ve Denizli Belediyesi ise %2.5 oranında bütçesinden sosyal harcamalara pay ayırmıştır. 43 Grafİk 6. Sosyal Harcamaların Bütçedekİ Payı (%) (The Share of Social Expenditure wıthin the Budget) Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Bursa Büyükşehir Belediyesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kadıköy Büyükşehir Belediyesi 15,7 Denizli Belediyesi 9,7 8,4 6,5 4,6 4,7 4,2 3,7 3,7 2,7 2,9 2,9 2,6 2,5 1,5 2007 2008 2009 Kaynak: 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinin incelenmesi sonucu kendi hesaplamalarımız. Genel olarak bakıldığında pilot bölgelerimiz içinde Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ile Kadıköy Belediyesi 2007-2009 döneminde bütçesinden sosyal harcamalara en fazla pay ayıran belediyeler iken, Denizli Belediyesi ilgili yıllarda son sırada yer almıştır. Pilot belediyelerin bütçelerine ilişkin büyüklükler aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, bu beş belediye arasında her üç yılda da en yüksek bütçeye sahip iken, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ise en düşük bütçeye sahip belediyedir. Grafİk 7. Beledİye Bütçelerİ (Mİlyon TL) (Municipal Budgets – Million TL) 2007 2008 2009 1445 855 497 218 141 471 430 201 Denizli Belediyesi 825 107 Bursa Büyükşehir Belediyesi 120 204 119 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 227 186 Kadıköy Belediyesi Kaynak: 2007,2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinden derlenmiştir. Belediye sınırları dikkate alınarak, toplam bütçelerinin nüfusa oranı ile kişi başına düşen belediye harcaması bulunabilmektedir. Beş belediye arasında sadece Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, il sınırlarındaki tüm nüfustan sorumludur. Ancak en fazla nüfusa hitap eden belediye Bursa Büyükşehir Belediyesi’dir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi kişi başına düşen belediye harcamada ilk sırada yer alırken, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ise son sıradadır. 44 Grafİk 8. Kİşİ Başına Düşen Beledİye Harcaması (TL) (Per Capita Municipal Expenditure – TL) 2008 2007 2009 676 1016 595 295 411 426 307 260 232 Bursa Büyükşehir Belediyesi Denizli Belediyesi 592 137 275 143 151 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 352 Kadıköy Belediyesi Kaynak: 2007,2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinden derlenerek hesaplanmıştır. Her ne kadar tespit ettiğimiz sosyal harcamalar toplumun bazı kesimlerine yönelik olsa da, kişi başına düşen sosyal harcamaya bakıldığında, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ile Kadıköy Belediyesi’nin diğer belediyelere göre daha fazla harcama yaptığı görülmektedir. Grafİk 9. Kİşİ Başına Düşen Yıllık Sosyal Harcama (TL) (Per Capita Municipal Social Expenditure – TL) 2007 2008 2009 22 10 8 10 10 9 11 Bursa Büyükşehir Belediyesi Denizli Belediyesi 6 17 10 Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 25 34 27 23 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 16 Kadıköy Belediyesi Kaynak: 2007,2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinden derlenerek hesaplanmıştır.. Grafİk 10. Pİlot Beledİyelerİn Gelİrlerİnİn Dağılımı (The Distribution of Municipal Revenue) BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2009 Sermaye Gelirleri DENİZLİ BELEDİYESİ 2008 3.0 12.5 14.3 Diğer Gelirler Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 0.3 0.5 0.1 Vergi Gelirleri 3.2 3.0 3.2 Sermaye Gelirleri 73.0 66.9 64.7 2008 2007 0.3 1.0 6.3 Diğer Gelirler Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 20.5 17.1 17.6 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 2009 2007 23.9 0.9 0.5 1.1 39.3 42.7 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Vergi Gelirleri 46.1 40.2 57.9 13.4 15.7 10.8 45 Grafİk 10. Pİlot Beledİyelerİn Gelİrlerİnİn Dağılımı (DEVAM) (The Distribution of Municipal Revenue) DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2009 2008 KADIKÖY BELEDİYESİ 2009 2007 0.9 4.4 1.9 Sermaye Gelirleri 81.3 75.8 83.4 Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 14.1 16.4 10.2 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 3.6 3.4 4.3 Vergi Gelirleri 30.6 41.6 46.0 45.7 Diğer Gelirler 0.1 0.1 0.1 Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 2007 9.2 10.5 Sermaye Gelirleri Diğer Gelirler Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler 2008 0.2 0.0 0.0 4.7 3.0 3.5 Vergi Gelirleri 23.0 41.8 40.2 KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2009 2008 Alacaklardan Tahsilatlar Sermaye Gelirleri 2007 41.0 2.0 4.7 1.1 2.9 0.5 36.6 Diğer Gelirler Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri Vergi Gelirleri 79.4 88.0 0.1 0.4 0.3 5.4 20.8 14.2 0.4 1.3 0.9 Kaynak: 2007,2008, 2009 Kesin Hesap Cetvellerinden derlenmiştir. 3.2.7. Beledİyelerde Sosyal Harcamaların İzlenmesİ İçİn Bİr Yöntem Önerİsİ Yapılan analizler sonucunda belediyelerde sosyal bütçeyi izleyebilmek için bir yöntem geliştirilmeye çalışılmıştır. Buna göre sosyal bütçenin izlenebilmesi için öncelikle belediyelerin kesin hesap cetvellerinin elde edilmesi gereklidir. Kesin hesap cetvelinin kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmayı içermesi ve özellikle ekonomik sınıflandırma IV. düzeyde bilgi sunması önemlidir. Çünkü ancak bu düzeyde ayrıntılı harcamaları görebilme imkanı mümkündür. Kesin hesap cetvelleri, önce kurumsal sınıflandırma düzeyinde incelenerek, sosyal harcama yapma ihtimali yüksek olan idari birimler tespit edilmelidir. Bu birimler genellikle, “sosyal işler”, “sosyal hizmetler”, “sağlık işleri”, “sağlık ve sosyal hizmetler”, “kültür ve sosyal işler” gibi isimler veya bu isimlerin türevleri şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Tespit edilen birimlerin bütçelerinin dışında kalan kısımda ise ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyinde hane halkına yapılan transferlerin izlenmesi gereklidir. 46 Kutu 9. Beledİyelerde Sosyal Harcamaların İzlenme Yöntemİ (Monitoring of Social Expenditure in Municipalities) Kesin Hesap Cetveli Kurumsal Sınıflandırma Sağlık İşleri vb. Dairesi/ Müdürlüğü Fonksiyonel Sınıflandırma Sosyal İşler vb. Dairesi/ Müdürlüğü Ekonomik Sınıflandırma Hane Halkına Yapılan Transferler Aşağıdaki tabloda Türkiye’de mevcut 16 büyükşehir belediyesinin sosyal harcama yapan birimleri sıralanmıştır. Büyükşehir belediyelerinin aşağıda belirtilen daire başkanlıkları ile ilgili alt müdürlüklerinin bütçelerinin izlenmesi, belediyenin yapmış olduğu sosyal harcamanın anlaşılmasını kısmen sağlayacaktır. Bununla birlikte izlenmesi gereken ikinci önemli adım, bahsi geçen daire başkanlıkları ile ilgili müdürlüklerin bütçelerinin dışında kalan tüm idari birimlerde “hane halkına yapılan transferler” kaleminin izlenmesidir. Böylece ilk bakışta sosyal harcama yapma ihtimali gözükmeyen idari birimlerdeki “hane halkına yapılan transferler” de izlenerek, sosyal harcama tutarı gerçeğe daha yakın hesaplanabilecektir. Tablo 18. Büyükşehİr Beledİyelerİnİn Sosyal Harcama Yapan Bİrİmlerİ (Social Expenditure Units in Metropolitan Municipalities) BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SOSYAL HARCAMA YAPAN DAİRELER İLGİLİ ALT MÜDÜRLÜKLER ADANA Kültür ve Sosyal İşler Daire Bşk. Sağlık Müdürlüğü, Özürlüler Müdürlüğü Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Bşk. Sağlık İşleri Dairesi Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler Sağlık İşleri Dairesi Bşk. Sağlık İşleri Şube Müdürlüğü Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler Sağlık İşleri/Hizmetleri Daire Başkanlığı Tüm Alt Birimler Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı Tüm Alt Birimler Çevre Koruma ve Kontrol Daire Bşk. Sağlık İşleri Şube Müdürlüğü Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler Sağlık İşleri Dairesi Bşk. Sağlık İşleri Şube Müdürlüğü GAZİANTEP Sağlık İşleri Daire Bşk. Tüm Alt Birimler İSTANBUL Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Bşk. Tüm Alt Birimler Sosyal Projeler ve Hizmetler Dairesi Bşk. Huzurevi Şube Müdürlüğü Sosyal İşler Şube Müdürlüğü Eşrefpaşa Hastanesi Başhekimliği Tüm Alt Birimler KAYSERİ Çevre Koruma ve Kontrol Daire Bşk. Sağlık İşleri ve GSM Şube MüdürlüğüSosyal Hizmetler Müdürlüğü KOCAELİ Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler KONYA Sağlık ve Sosyal Hizmetleri Daire Bşk. Tüm Alt Birimler MERSİN Sağlık ve Sosyal Hizmetler Daire Bşk. Tüm Alt Birimler SAKARYA Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi Bşk. Tüm Alt Birimler SAMSUN Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Bşk. Sağlık İşleri Şube MüdürlüğüSosyal Hizmetler ve Engelliler Şube Müdürlüğü ANKARA ANTALYA BURSA DİYARBAKIR ERZURUM ESKİŞEHİR İZMİR Kaynak: İlgili büyükşehir belediyelerinin internet sitelerinden derlenmiştir. 47 Büyükşehir belediyeleri dışındaki belediyelerde de aynı yöntemi uygulamak mümkündür. Bu yöntemde sağlık ve sosyal işler alanındaki daire başkanlıkları harcamalarının tümü sosyal harcama olarak kabul edilirken, eğitime yönelik harcamalar sadece hane halkına yapılan transferler başlığı altında, eğitime destek amaçlı transferler olarak izlenebilmektedir. Ayrıca bir daire başkanlığının hem sosyal harcama hem de kültür ya da benzeri bir harcama içermesi durumunda ise, personel, mal ve hizmet alımı gibi giderlerin ayrıştırılması mümkün olmadığından, sadece transferler ve açık bir şekilde sosyal harcama olduğu görülen kalemler hesaplamaya katılmaktadır, diğer kalemler hesaplamanın dışında bırakılmaktadır. Dolayısıyla kurumsal, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmanın bir arada görülebildiği kesin hesap cetvelleri hem harcama ayrıntılarının görülmesi nedeniyle sosyal harcamaların izlenmesine, hem de başlangıç ödeneği ile gerçekleştirme rakamlarının karşılaştırılmasına olanak tanımaktadır. Kesin hesap cetvelinde, harcamalara ilişkin başlangıç ödeneği ve gerçekleşmeleriyle birlikte, ödenek aktarmalarının, iptal edilen, devrolan ya da devredilen ödeneklerin de izlenmesi mümkündür. Böylece sosyal harcamaların büyüklüğü ile birlikte seyrinin de takip edilmesi söz konusu olmaktadır. 48 Sonuç ve Öneriler Yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme amacı ile oluşturulan bu rehberde, hem yerel yönetimleri, hem merkezi yönetimi hem de sivil toplumu ilgilendiren önemli sonuçlar saptanmış ve aşağıdaki öneriler ortaya konulmuştur. • Türkiye’deki belediyelerin idari birim dağılımları arasında bir uyum ya da düzen görülmemektedir. İdari birim dağılımları her belediye farklı şekillerde düzenlenmekte, bu durum yapılan karşılaştırmalarda sorunların çıkmasına neden olmaktadır. Belediyelerin bütçelerinde sosyal harcamaların izini sürebilmek için, öncelikle belediyelerin idari birim dağılımlarında görülen farklılıkların düzenlenmesi gereklidir. Sosyal hizmet yapan idari birimler mümkün olduğunca tek çatı altında toplanmalı, böylece harcamaların ve hizmetlerin koordinasyonu daha etkin bir şekilde yapılmalıdır. • Belediyelerde, idari birimlerin görev tanımlarıyla, yaptıkları harcamalar arasında etkin bir ilişkinin tam olarak sağlanamadığı görülmüştür. İdari birimler görev tanımlarında bulunmayan alanlarda da hizmet sunmakta ve dolayısıyla harcama yapmaktadır. Bu durum harcamaların etkin bir şekilde yönetilmesini engellemekte, idari birimin varlık sebebinin sorgulanmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla idari birimlerin görev tanımları ile sunmuş olduğu hizmetler ve yapmış oldukları harcamalar arasında tam bir uyumun sağlanması bütçenin daha iyi yönetilmesine katkıda bulunacaktır. • Belediyelerde hangi harcamaların sosyal harcama olarak nitelendirildiği önemli bir konudur. Belediyelerin, sosyal harcamaya bakış açılarının farklılık göstermesi, yapılan harcamaların boyutunu ve niteliğini etkilemektedir. Çoğu belediyede yapılan kültürel faaliyetler (konser, panel, konferans vb.) sosyal harcama olarak kabul edilmektedir. Oysa sosyal harcamalar, toplumun dezavantajlı kesimine yönelik olmalıdır. Hangi harcamanın sosyal harcama olduğuna dair tartışmalar belediyelerin kendi birimleri arasında da yaşanmakta ve bu durum yapılan harcamaların kimi zaman hatalı sınıflandırmalara tabi tutulmasına yol açmaktadır. • Sosyal harcamaların izlenmesinde bütçe sisteminde kullanılan sınıflandırmalardan kaynaklanan sorunlar da yaşanmaktadır. Bütçe sisteminde getirilen yeniliklerden biri olan analitik bütçe sınıflandırma sisteminin bütçe yapıcılar tarafından yeterince özümsenmediği açıkça ortadadır. Başka bir deyişle mevcut bütçe sınıflandırmasının belediyelerin hizmet ağına uygun olmadığı da söylenebilir. Belediyeler ile merkezi yönetimin, hizmet alanları, nitelikleri ve harcama büyüklükleri arasında farklılıklar söz konusudur. Dolayısıyla merkezi yönetim bütçesinin sınıflandırılmasında kullanılan bazı ekonomik ve fonksiyonel kodlar, belediyelerin bütçeleriyle uyumlu değildir. Bu noktada belediyelerin ve diğer yerel yönetim organlarının bütçeleriyle ilgili farklı bir sınıflandırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. • Belediyelerin stratejik planları ile faaliyet raporları arasındaki uyumsuzluk, yapılan planların etkin bir şekilde gerçekleştirilmediğini ve/veya doğru planlamanın yapılmadığını göstermektedir. Bu bağlamda stratejik planların, sadece kanunda yazılı olmasından kaynaklanan bir zorunluluk çerçevesinde değil, ihtiyaç analizlerine ve gerçekçi tahminlere dayalı bir halde hazırlanması gereklidir. Öte yandan belediye bütçelerinde, bütçe ödenekleri ile bütçe gerçekleşmeleri arasında önemli farkların olduğu görülmüştür. Bu farkların büyüklüğü harcama ve gelir tahminleri ile gerçekleşmeler arasında uyumsuzluğu göstermektedir. Bu hataların düzeltilmesi, etkin bir bütçelemenin yapılmasına olanak tanıyacaktır. • Bir mali izlemenin yapılabilmesi için, izlemeye ilişkin dokümanların ve göstergelerin kamuoyuna açık ve anlaşılır bir şekilde sunulması vazgeçilemez bir ön şarttır. Belediyelerin, stratejik planlarını, faaliyet raporlarını, bütçe göstergelerini ve özellikle kesin hesap cetvellerini resmi internet sitelerinde yayınlamaları zorunlu bir gerekliliktir. Çoğu belediyenin resmi internet sitesinde bu tür rapor ve bilgilerin oldukça kısıtlı düzeyde sunulduğu, hatta bazı belediyelerin internet sitelerinde bu tür bilgilere hiç rastlanamadığı görülmüştür. Tüm resmi kurumlarda olduğu gibi belediyelerde de bu tür bilgilerin kamuoyuna açık bir şekilde sunulması ve bunun takibinin yapılması önemli bir kazanım olacaktır. 49 • Bu rehberde yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme amacıyla ortaya konulan yöntem önerisi, sivil toplumun rahatlıkla uygulayabileceği ve başarılı sonuçlar alabileceği bir yöntemdir. Bu açıdan bakıldığında, pilot illerdeki kent konseyleri ve diğer sivil toplum örgütlerinin, belediye bütçelerine bakış açılarındaki değişim, projenin en önemli çıktıları arasında yer almıştır. Sivil toplum bütçeyi daha iyi okuduğunda, hesap sorma ve bunun karşılığında hesap verebilirlik olgusu daha olgunlaşmakta, sayısal veriler yardımıyla bu süreç somutlaştırılmaktadır. Dolayısıyla sivil toplum bu rehberdeki yöntemleri uygulayarak, daha şeffaf bir bütçelemenin yapılmasına ve harcamaların daha görünür bir şekilde izlenmesine katkıda bulunabilir. • Sivil toplum, bu rehberde bir yöntem önerisi olarak sunulan yerel yönetimlerde sosyal bütçeyi izleme konusunu başka alanlarda da yürütebilmelidir. Belediyelerin sosyal harcamalarının izlenebilmesi açısından oluşturulan bu rehber, aslında belediyelerin tüm harcama kalemlerinin izlenmesi için de bir kılavuz niteliğindedir. Bu rehberde sosyal harcamaların izlenmesinde uygulanan yöntemler, altyapı harcamaları, insan kaynakları harcamaları, çevreye yönelik harcamalar gibi daha birçok alanda belediyelerin mali izlemesinin yapılmasına imkan tanımaktadır. • Tüm bu saptamaların dışında, Türkiye’de her alanda şeffaflaşma hareketlerinin amaçlandığı bir dönemde, şeffaflığın ölçülebilmesi ve izlenebilmesi için gerekli olan sayısal verilerin ve bilgi paylaşımının son derece açık ve anlaşılır bir düzeyde olması gereklidir. Şeffaf bir yönetim düzenini sağlamak için öncelikle şeffaflığı ölçecek veriler ve bilgiler kamuoyuyla paylaşılmalıdır. Ancak bilgi akışı ve paylaşımı tam olarak sağlandığında, şeffaf bir yönetimin ilk gerçekçi adımı atılmış olacaktır. Bu noktada kamu erkinin bu konuda daha duyarlı olması ve sivil toplum ile olan diyaloğunu üst düzeyde tutması beklenmektedir. 50 Kaynakça Buğra, Ayşe ve Çağlar Keyder, 2006, “Önsöz”, Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder (der.), Sosyal Politika Yazıları, Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (çev.), İletişim Yayınları, İstanbul. Buğra, A. ve S. Adar, 2007, Türkiye’nin Kamu Sosyal Koruma Harcamalarının Karşılaştırmalı Bir Analizi, (Çevrimiçi) http://www.spf.boun.edu.tr/docs/SocialPolicyWatch_Rapor__TR_.pdf Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri, Bursa. Commonwealth Secretariat, 1999, A Commonwealth Initiative to Integrate Gender into National Budgetary Processes, London, http://www.thecommonwealth.org/shared_asp_files /uploadedfiles/%7BEEB27C70-8B17440D-A7CE-9EC585EAB9F%7D_Gender%20Budget%20Initiative.pdf Council of The European Union: Joint Report by the Commission and the Council on Social Inclusion. 5 March 2004, Brussels, s.8. Çengelci, E., 1993, Sosyal Refahın Gerçekleştirilmesinde Sosyal Yardımların Rol ve Önemi, Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi, C.11, S.1/2/3, ss. 9-35. Denizli Belediyesi, 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri, Denizli. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri, Diyarbakır. DPT, 2007, IX. Kalkınma Planı 2007-2013, Ankara. Erdoğdu, M. ve E. Yenigün, 2008, Türkiye’de Sosyal Bütçe – Nasıl Yapılıyor? Nasıl İzlenir?, TESEV Yayınları, İstanbul, (Çevrimiçi) http://www.tesev.org.tr/default.asp?PG=IYOMMMDTR&MMM 00_ITEM_CODE=IYO-YAY-SB01& MMH00_CODE=020202&MMG00 CODE =001&MMM20_CODE =&MMM21_CODE ERG (Eğitim Reformu Girişimi), 2009, Eğitim İzleme Raporu 2009, Sabancı Üniversitesi İPM, (Çevrimiçi) http://erg.sabanciuniv.edu/sites/erg.sabanciuniv.edu/files/izlemeraporu2009.pdf Esping-Andersen, Gøsta, 2006, “Toplumsal Riskler ve Refah Devletleri”, Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder (der.), Sosyal Politika Yazıları, Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (çev.), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.33–54. EUROSTAT, ESSPROS (European System of integrated Social Protection Statistics), http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/situation_in_europe/c10141_en.htm Gökbayrak, Ş., 2005, Avrupa Birliği’nin Sosyal Koruma Sorunsalı Olarak “Sosyal İçerme Politikaları”, Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı: 80, Yıl: Mayıs-Haziran 2005. ILO, SPERS (Social Protection Expenditure and Performance Reviews), http://www.ilo.org/public/english/protection/secsoc/areas/stat/spers.htm Kadıköy Belediyesi, 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri, İstanbul. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 2007, 2008, 2009 Kesin Hesap Cetvelleri, Kocaeli. Lombardo, E., (2003), Integrating or Setting the Agenda? Gender Mainstreaming in the two European Conventions on the Future of the EU and the Charter of Fundamental Rights, Paper for the ECPR Conference, Marburg, ss.1-39. OECD, Benefits and Wages: OECD Indicators, 2007. OECD, SOCX (Social Expenditure Database), http://www.oecd.org/document/9 /0,3746,en_ 2649_34637_38141385_1_1_1_1,00.html Rake, C., (2002), Gender Budgets: The Experience of the UK’s Women’s Budget Group, Paper prepared for the conference ‘Gender Balance – Equal Finance’, Basel, Switzerland, ss.1-17. Ulusoy, A. ve T. Akdemir, 2010, Mahalli İdareler – Teori-Uygulama-Maliye, Güncelleştirilmiş 6.Bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara. Walker A., C. Walker, Britain Divided: The Growth of Social Exclusion in The 1980s and 1990s, London, Child Poverty Action Group, 1997, s.8. 51 Yentürk, N., 2009, “Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu 2009-2010-2011”, (Çevrimiçi) http://stk.bilgi.edu.tr/docs/SOKRAPORson.pdf. http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf http://www.adana.bel.tr/ http://www.ankara-bel.gov.tr/ http://www.antalya-bld.gov.tr/ http://www.bursa.bel.tr/ http://www.denizli.bel.tr http://www.diyarbakir.bel.tr/ http://www.dpt.gov.tr/DPT.portal http://www.erzurum.bel.tr/ http://www.eskisehir-bld.gov.tr/ http://www.gaziantep-bld.gov.tr/ http://www.ibb.gov.tr/ http://www.izmir.bel.tr/ http://www.kadikoy.bel.tr/ http://www.kayseri-bld.gov.tr/ http://www.kocaeli.bel.tr/ http://www.konya.bel.tr/ http://www.mahalli-idareler.gov.tr http://www.mersin.bel.tr/ http://www.sakarya.bel.tr/ http://www.samsun.bel.tr/ http://www.yerelnet.org.tr 52 Ek-I: Merkezi Sosyal Bütçenin İzlenmesi Eğİtİm Harcamaları 2009-2010 Eğitim-Öğretim yılında Türkiye’de okul öncesi eğitimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ortalaması 23 iken bu oran, Diyarbakır’da 34, Denizli’de 21, Bursa’da 24, Kocaeli’de 25 ve İstanbul’da 21’dir. Görüldüğü üzere Diyarbakır, Türkiye ortalamasının oldukça üstünde bir oranda öğretmen başına düşen öğrenci sayısına sahiptir. İlköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayılarına bakıldığında Türkiye ortalamasının 22 olduğu gözlenmektedir. Buna karşılık araştırmamızın kapsamındaki illerden Diyarbakır’da bu oran 27, Denizli’de 18, Bursa’da 21, Kocaeli’de 22 ve İstanbul’da 28’dir. Ortaöğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı sıralamasında da ilköğretime benzer bir durum söz konusudur. Türkiye genelinde ortaöğretimde bir öğretmen başına 18 öğrenci düşerken, Diyarbakır’da bu oran 27, Denizli’de 14, Bursa’da 17, Kocaeli’de 19 ve İstanbul’da 20’dir. Tablo 19. Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı 2009-2010 Okul Öncesi Eğitim İlköğretim Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim TÜRKİYE GENELİ 23 22 18 17 İSTANBUL 21 28 20 24 KOCAELİ 25 22 19 20 BURSA 24 21 17 18 DİYARBAKIR 27 27 27 20 DENİZLİ 21 18 14 15 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. İlköğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı Diyarbakır’da 44, Denizli’de 24, Bursa’da 38, Kocaeli’de 29 ve İstanbul’da 46’dır. Türkiye ortalamasının 32 olduğu düşünüldüğünde, özellikle Diyarbakır ve İstanbul’un ortalamanın üstündeki değerlere sahip olduğu gözlenmektedir. Ortaöğretimdeki durum da ilköğretimdeki durumdan farksızdır. Türkiye genelinde ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı 31 iken, Diyarbakır’da 52, Denizli’de 23, Bursa’da 32, Kocaeli’de 27 ve İstanbul’da ise 34 öğrenci bir dersliğe düşmektedir. Dolayısıyla Diyarbakır’da ilköğretimde olduğu gibi ortaöğretimde de derslik başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ortalamasının oldukça üstündedir. Bilgisayar başına düşen öğrenci sayısı açısından Türkiye genelindeki durum ortalama olarak 23 öğrencidir. Diyarbakır’da 36, Denizli’de 22, Bursa’da 30, Kocaeli’de 24 ve İstanbul’da 33 öğrenciye bir bilgisayar düşmektedir. Diyarbakır’ın bu değişkende de Türkiye ortalamasının üstünde olduğu gözlenmektedir. 53 Tablo 20. Derslİk ve Bİlgİsayar Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 İlköğretim Genel Ortaöğretim Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Bilgisayar Başına Düşen Öğrenci Sayısı TÜRKİYE GENELİ 32 31 36 23 İSTANBUL 46 34 52 33 KOCAELİ 29 27 41 24 BURSA 38 32 45 30 DİYARBAKIR 44 52 36 36 DENİZLİ 24 23 33 22 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. İldeki okul öncesi, ilk ve orta öğretim net okullulaşma oranları ile devamsızlık ve sınıf tekrarı oranları kullanılarak hesaplanan eğitime katılma endeksinde, okullulaşma oranları pozitif, devamsızlık ve sınıf tekrarı oranları ise negatif etken olarak düşünülmüştür, Bu durumda oluşturulan endekse göre Türkiye ortalamasın endeks değeri 100 üzerinden 57.8’dir, Diyarbakır 46.4, Denizli 64.8, Bursa 61.6, Kocaeli 65.1 ve İstanbul ise 56.8 endeks değerine sahiptir. Diyarbakır eğitime katılma endeksinde, Türkiye ortalamasının altında bir değerle, 81 il içinde 72. sırada yer almıştır. Buna karşın Denizli 27., Bursa 41., Kocaeli 26. ve İstanbul ise 59. sıradadır. Tablo 21. Okul Öncesİ Eğİtİme Katılım 2008-2009 2009-2010 OKULLAŞMA ORANI OKULLAŞMA ORANLARI 36-48 ay 48-60 ay 60-72 ay 48-72 ay 36-72 ay 36-48 ay 48-60 ay 60-72 ay 48-72 ay 36-72 ay TÜRKİYE 3.7% 14.5% 50.8% 32.5% 22.9% 4.1% 16.5% 61.0% 38.5% 26.9% İSTANBUL 3.5% 8.9% 38.3% 23.5% 16.8% 4.5% 10.0% 41.2% 25.5% 18.4% BURSA 3.2% 12.2% 50.2% 31.0% 21.7% 3.1% 12.5% 55.4% 33.7% 23.5% KOCAELİ 5.6% 28.9% 77.3% 53.0% 37.2% 3.5% 20.1% 74.4% 46.8% 32.1% DİYARBAKIR 2.8% 18.3% 44.4% 31.2% 21.6% 2.4% 19.6% 53.7% 36.7% 25.2% DENİZLİ 3.7% 14.5% 72.0% 42.6% 29.4% 5.2% 15.5% 78.7% 46.8% 32.8% Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. Tablo 22. İlköğretİme Katılım 2008-2009 NET OKULLAŞMA ORANI TOPLAM KIZ ERKEK KIZ / ERKEK ORANI TOPLAM KIZ ERKEK TÜRKİYE 96.5% 96.0% 97.0% 93.1% 3.2% 2.9% 3.5% İSTANBUL 98.6% 98.2% 99.0% 92.4% 2.7% 2.4% 3.0% BURSA 98.5% 98.3% 98.8% 92.9% 2.4% 1.9% 2.9% KOCAELİ 99.1% 98.8% 99.3% 93.2% 1.7% 1.4% 2.0% DİYARBAKIR 94.7% 93.5% 95.9% 91.3% 4.7% 4.7% 4.6% DENİZLİ 97.4% 97.3% 97.5% 94.7% 1.6% 1.3% 1.8% Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 54 DEVAMSIZLIK ORANLARI Tablo 23. Ortaöğretİme Katılım 2008-2009 NET OKULLAŞMA ORANI Toplam Kız Erkek KIZ / ERKEK ÖĞRENCİ ORANI Toplam Genel GENEL ORTAÖĞRETİMDE DEVAMSIZLIK ORANLARI Mesleki Toplam ve Teknik Kız Erkek TEKNİK ORTA ÖĞRETİMDE DEVAMSIZLIK ORANLARI Toplam Kız Erkek TÜRKİYE 58.50% 56.30% 60.60% 0.86 0.97 0.73 1.10% 0.60% 1.60% 1.40% 0.80% 1.90% İSTANBUL 62.80% 63.50% 62.20% 0.93 0.98 0.88 1.00% 0.50% 1.50% 1.10% 0.60% 1.60% BURSA 70.80% 67.90% 73.60% 0.85 1 0.72 1.20% 0.60% 1.80% 1.50% 0.70% 2.10% KOCAELİ 69.70% 67.70% 71.50% 0.89 1.1 0.75 0.60% 0.30% 1.00% 1.30% 0.70% 1.90% DİYARBAKIR 37.00% 31.20% 42.50% 0.67 0.64 0.77 2.80% 1.40% 3.70% 2.80% 1.40% 3.70% DENİZLİ 66.20% 67.40% 65.10% 0.96 1.16 0.79 0.40% 0.20% 0.50% 0.90% 0.90% 1.30% Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. Tablo 24. Ortaöğretİmde Sınıf Tekrarı 2009-2010 TOPLAM KIZ ERKEK TÜRKİYE GENELİ % 8.5 % 5.6 % 11.0 İSTANBUL % 10.1 % 7.1 % 12.9 KOCAELİ % 9.4 % 6.1 % 12.2 BURSA % 8.1 % 4.8 % 11.1 DİYARBAKIR % 12.3 % 6.5 % 16.3 DENİZLİ % 5.9 % 4.0 % 7.7 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. Yukarıda bahsedilen tüm rasyoların ardından merkezi yönetimden illere yapılan eğitim harcamalarını incelemek faydalı olacaktır. Okul öncesi ve ilköğretim harcamaları açısından Türkiye genelinde öğrenci başına düşen harcama tutarı 1,390 TL’dir. Diyarbakır’da okul öncesi ve ilköğretim devresindeki öğrenci başına yapılan harcama 1,142 TL iken, Denizli’de 1,555 TL, Bursa’da 1,266 TL, Kocaeli’de 1,197 TL ve İstanbul’da 874 TL harcama yapılmaktadır. İller, yapılan harcama tutarı açısından sıralandığında Diyarbakır 81 il içinde 77. sırada iken, Denizli 47., Bursa 67., Kocaeli 75. ve İstanbul son sırada yer almıştır. Türkiye genelinde orta öğretim açısında öğrenci başına düşen harcama ortalama olarak 2,083 TL’dir. Diyarbakır’da orta öğretim için öğrenci başına 1,489 TL harcama yapılırken, Denizli’de 2,466 TL, Bursa’da 1,901 TL, Kocaeli’de 1,803 TL ve İstanbul’da 1,379 TL harcanmıştır. Diyarbakır iller arasında orta öğretime yapılan harcama tutarı açısından 77. sırada yer alırken, Denizli 44., Bursa 67., Kocaeli 73. ve İstanbul 80. sıradadır. Mesleki ve teknik öğretimde öğrenci başına düşen harcama tutarı Türkiye genelinde 2,572 TL iken, Diyarbakır’da 2,363 TL, Denizli’de 2,587 TL, Bursa’da 2,127 TL, Kocaeli’de 1,945 TL ve İstanbul’da 1,617 TL harcama yapılmıştır. 55 Tablo 25. İllerde Öğrencİ Başına Düşen Harcama (Merkezİ Yönetİm) 2009 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE İLKÖĞRETİM GENEL ORTAÖĞRETİM MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM TOPLAM 1,390 2,083 2,572 6,045 İSTANBUL 874 1,379 1,617 3,870 KOCAELİ 1,197 1,803 1,945 4,945 BURSA 1,266 1,901 2,127 5,294 DİYARBAKIR 1,142 1,489 2,363 4,994 DENİZLİ 1,555 2,466 2,587 6,608 TÜRKİYE GENELİ Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. Okul öncesi, ilköğretim orta ve mesleki-teknik öğretim alanında öğrenci başına yapılan harcamaların toplam tutarına bakıldığında Türkiye ortalamasının 6,045 TL olduğu gözlenmektedir. Diyarbakır’da 4,944 TL harcama yapılırken, Denizli’de 6,608 TL, Bursa’da 5,294 TL, Kocaeli’de 4,945 TL ve İstanbul’da 3,870 TL toplam harcama yapılmıştır. Sağlık ve Sosyal Yardım Harcamaları Sağlık Bakanlığı’ndan illere yapılan harcamaları, illerin nüfusuna oranlayarak kişi başına düşen merkezi sağlık harcaması hesaplandığında, 2007-2009 yılları için pilot illerimiz arasında İstanbul ilinin her üç yılda da kişi başına en düşük harcamanın yapıldığı il olduğu gözlenmektedir. Bu durumun en önemli gerekçesinin, İstanbul’un nüfus yoğunluğu olduğu açıkça ortadadır. İstanbul’u sırasıyla Kocaeli, Bursa ve Denizli izlerken, Diyarbakır bu beş il arasında kişi başına düşen sağlık harcaması en yüksek ildir. Tablo 26. Kİşİ Başına Düşen Sağlık Harcaması (Sağlık Bakanlığı) Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (TL) 2007 2008 2009 İSTANBUL 78 70 60 KOCAELİ 160 90 76 BURSA 116 113 86 DİYARBAKIR 365 325 241 DENİZLİ 273 214 175 Kaynak: Sağlık Bakanlığı ve kendi hesaplamalarımız. Merkezi sosyal bütçenin izlenmesinde en önemli kurumlardan biri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (SYDGM)’dür. SYDGM tarafından ihtiyacı olan vatandaşlara, periyodik yardımlar yapıldığı gibi; sağlık, sosyal, yatırım, eğitim ve gıda alanlarında da çeşitli yardımlar götürülmektedir. Tablo 27. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Harcamaları (2009) Periyodik Yardımlar DENİZLİ DİYARBAKIR İSTANBUL KOCAELİ 14,297,400 6,160,300 16,888,100 36,127,100 7,359,300 Sağlık Yardımı 74,900 79,965 224,81 517,410 3,200 Sosyal Yardım 56,000 2,041,090 32,128,930 902,500 331,300 Yatırım Yardımı 0 0 0 0 0 Eğitim Yardımı 4,706,400 2,340,800 3,524,850 19,799,200 2,158,400 Gıda Yardımı 9,412,800 4,681,600 7,859,900 39,598,400 4,316,800 28,547,500 15,303,755 60,626,590 96,944,610 14,169,000 TOPLAM Kaynak: SYDGM. 56 BURSA 2009 yılı verilerine göre pilot iller arasında İstanbul ve Diyarbakır, SYDGM tarafından en fazla yardım alan illerin başında gelmektedir. Beş pilot il arasında Kocaeli ve Denizli illeri ise SYDGM yardımlarının en az ulaştığı illerdir. SYDGM’nin önemli bir yardım programı ise, çocukların okul masraflarının karşılanmasına yönelik ödemesi annelere yapılan, Şartlı Nakit Transferi Programıdır. Tablo 28. Şartlı Nakİt Transferİ Programı 2009 HAKEDEN HANE SAYISI 2009 SAĞLIK ÇOCUK SAYISI BURSA 5,034 1,160 10,310 102 1,260,208 192,517 320 1,453,045 DENİZLİ 3,385 894 5,562 96 877,405 144,366 1,860 1,023,631 DİYARBAKIR 77,382 72,471 146,371 4,744 31,036,446 12,017,088 159,580 43,213,114 İSTANBUL 20,060 5,910 47,232 85 8,065,139 870,396 580 8,936,115 3,319 1,632 6,901 66 998,378 211,240 1,840 1,211,458 KOCAELİ 2009 EĞİTİM ÇOCUK SAYISI 2009 GEBELİK KİŞİ SAYISI EĞİTİM ÖDEME MİKTARI (TL) GEBELİK ÖDEME MİKTARI (TL) SAĞLIK ÖDEME MİKTARI (TL) TOPLAM ÖDEME MİKTARI (TL) Kaynak: SYDGM. Pilot iller arasında, 2009 yılında Şartlı Nakit Transferi Programından en fazla faydalanan il Diyarbakır’dır. Öyle ki, Diyarbakır’da 2009 yılında toplam 77,382 haneye şartlı nakit transferi yapılmış, 72,471 çocuğa sağlık, 146,371 çocuğa ise eğitim yardımında bulunulmuştur. Şartlı nakit transferi programı ile 2009 yılında Diyarbakır’a yapılan toplam yardım 43 milyon TL’den fazladır. SYDGM’nin bir başka yardım alanı ise kömür yardımları olarak görülmektedir. Pilot iller arasında kömür yardımlarının en fazla yapıldığı ile Diyarbakır’dır. Diyarbakır’da 2009 yılında 104,840 aileye toplam 77,000 ton kömür yardımı yapılmıştır. Tablo 29. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (2009) – Kömür Yardımları BURSA DENİZLİ DİYARBAKIR İSTANBUL KOCAELİ KÖMÜR YARDIMLARI (AİLE) 29,265 13,248 104,840 172,884 13,643 KÖMÜR YARDIMLARI (TON) 24,785 10,595 77,000 145,281 12,870 Kaynak: SYDGM. 2003 yılından 2010 Temmuz ayına kadar SYDGM tarafından yapılan toplam harcamalar açısından bir sıralama yapıldığında, pilot iller arasında İstanbul ve Diyarbakır’ın ilk sıralarda yer aldığı gözlenmektedir. SYDGM’den en az yardım alan il ise Kocaeli’dir. Tablo 30. 2003–2010 Temmuz Dönemİ SYDGM Harcamaları (TL) SYDGM Harcamaları BURSA DENİZLİ DİYARBAKIR İSTANBUL KOCAELİ 139,920,298 102,527,679 440,264,513 450,084,485 69,556,747 Kaynak: SYDGM. 57 Türkİye’de Eğİtİm İstatİstİklerİ Grafİk 11. Öğretmen Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (Okul Öncesİ Eğİtİm – Türkİye) ŞIRNAK AĞRI HAKKARİ ŞANLIURFA VAN BATMAN MARDİN GAZİANTEP MUŞ DİYARBAKIR SİİRT BİTLİS BİNGÖL HATAY IĞDIR KARS ESKİŞEHİR KİLİS ADIYAMAN YOZGAT SİVAS KAYSERİ ARDAHAN ADANA KOCAELİ ERZURUM KIRIKKALE MERSİN BURSA AFYONKARAHİSAR AYDIN ELAZIĞ RİZE AKSARAY KAHRAMANMARAŞ BURDUR ANTALYA KARAMAN YALOVA SAKARYA MANİSA İZMİR TÜRKİYE MALATYA ORDU ÇORUM TOKAT SAMSUN ISPARTA KONYA GİRESUN ÇANKIRI NEVŞEHİR OSMANİYE UŞAK DENİZLİ İSTANBUL BAYBURT ERZİNCAN GÜMÜŞHANE TRABZON KIRŞEHİR NİĞDE EDİRNE ARTVİN AMASYA KASTAMONU KARABÜK ZONGULDAK BOLU DÜZCE BİLECİK ÇANAKKALE KIRKLARELİ BARTIN MUĞLA BALIKESİR TUNCELİ SİNOP KÜTAHYA TEKİRDAĞ ANKARA Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 58 16 17 17 17 17 18 18 18 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 22 22 22 22 22 22 22 21 21 21 21 21 21 21 20 20 20 20 20 20 20 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 25 25 25 24 24 24 24 24 24 26 26 26 26 27 30 30 30 29 28 28 33 36 36 35 35 34 38 40 39 43 42 Grafİk 12. Öğretmen Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (İlköğretİm – Türkİye) ŞANLIURFA VAN AĞRI ŞIRNAK GAZİANTEP İSTANBUL BATMAN DİYARBAKIR MARDİN MUŞ HAKKARİ SİİRT ADANA TEKİRDAĞ BİTLİS IĞDIR HATAY ANTALYA KOCAELİ BURSA TÜRKİYE KİLİS BİNGÖL KAYSERİ KAHRAMANMARAŞ MERSİN SAKARYA AKSARAY OSMANİYE KONYA ANKARA İZMİR ADIYAMAN KARS SAMSUN BİLECİK MANİSA KIRKLARELİ ELAZIĞ ERZURUM ORDU ZONGULDAK SİVAS KIRIKKALE DÜZCE ESKİŞEHİR AFYONKARAHİSAR DENİZLİ AYDIN MALATYA ÇORUM NİĞDE KARAMAN YALOVA BOLU UŞAK MUĞLA BALIKESİR EDİRNE ARDAHAN ERZİNCAN GÜMÜŞHANE GİRESUN TRABZON TOKAT SİNOP ÇANKIRI BARTIN KARABÜK YOZGAT ISPARTA KÜTAHYA BAYBURT ARTVİN RİZE AMASYA KASTAMONU NEVŞEHİR BURDUR ÇANAKKALE KIRŞEHİR TUNCELİ 22 22 22 22 22 22 11 14 15 15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 19 19 23 24 24 24 26 26 25 27 27 28 30 30 31 31 33 20 20 20 20 20 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 59 Grafİk 13. Öğretmen Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (Genel Ortaöğretİm – Türkİye) BATMAN ŞANLIURFA MARDİN HAKKARİ DİYARBAKIR VAN AĞRI GAZİANTEP IĞDIR ŞIRNAK MUŞ SİİRT BİTLİS KARS ADIYAMAN BAYBURT ADANA HATAY İSTANBUL BİNGÖL ARDAHAN KOCAELİ TEKİRDAĞ KAHRAMANMARAŞ ANTALYA TÜRKİYE KİLİS ELAZIĞ MALATYA KAYSERİ OSMANİYE MERSİN KARAMAN DÜZCE SAKARYA BURSA ERZURUM ARTVİN RİZE TOKAT YOZGAT SİVAS KIRIKKALE KONYA ANKARA YALOVA UŞAK İZMİR KIRLARELİ ERZİNCAN GÜMÜŞHANE ORDU ÇORUM SAMSUN ZONGULDAK AKSARAY BOLU ESKİŞEHİR AFYONKARAHİSAR MANİSA MUĞLA GİRESUN TRABZON KARABÜK KIRŞEHİR NİĞDE BİLECİK KÜTAHYA DENİZLİ AYDIN ÇANAKKALE BALIKESİR AMASYA SİNOP BARTIN ISPARTA EDİRNE TUNCELİ ÇANKIRI KASTAMONU NEVŞEHİR BURDUR Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 60 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 18 18 18 19 19 19 19 20 20 21 21 21 22 22 24 25 25 26 26 27 27 27 29 29 30 30 Grafİk 14. Derslİk Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (İlköğretİm – Türkİye) ŞANLIURFA GAZİANTEP İSTANBUL VAN ŞIRNAK BATMAN DİYARBAKIR MARDİN AĞRI HAKKARİ ADANA BURSA KAHRAMANMARAŞ ANKARA MUŞ ADIYAMAN OSMANİYE HATAY SİİRT İZMİR TÜRKİYE IĞDIR MERSİN BİTLİS ELAZIĞ KAYSERİ KOCAELİ BİNGÖL ANTALYA KONYA SAKARYA TEKİRDAĞ MALATYA ERZURUM SAMSUN ORDU KİLİS KARS ZONGULDAK YALOVA ESKİŞEHİR MANİSA ÇORUM DENİZLİ BALIKESİR GİRESUN KARABÜK NİĞDE KIRIKKALE AYDIN SİVAS KIRŞEHİR AKSARAY UŞAK AFYONKARAHİSAR KIRKLARELİ TRABZON TOKAT KASTAMONU KARAMAN BOLU DÜZCE BİLECİK KÜTAHYA MUĞLA RİZE AMASYA NEVŞEHİR ÇANAKKALE EDİRNE ERZİNCAN BARTIN YOZGAT SİNOP ÇANKIRI ISPARTA ARDAHAN GÜMÜŞHANE ARTVİN BAYBURT BURDUR TUNCELİ 15 17 17 17 16 16 19 19 19 18 18 18 21 21 21 21 21 21 21 21 21 20 20 20 20 20 27 27 27 26 25 25 25 25 25 25 24 24 24 23 23 23 23 23 22 22 22 22 22 22 32 32 32 31 31 30 30 29 29 28 28 28 28 28 33 33 33 36 36 35 39 38 40 43 43 46 46 45 44 44 44 53 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 61 Grafİk 15. Derslİk Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (Genel Ortaöğretİm – Türkİye) BATMAN DİYARBAKIR MARDİN GAZİANTEP HAKKARİ ADIYAMAN IĞDIR ŞANLIURFA VAN ŞIRNAK ELAZIĞ ADANA HATAY MUŞ AĞRI KAHRAMANMARAŞ OSMANİYE MERSİN İSTANBUL ANKARA BURSA KARS YALOVA TÜRKİYE BİNGÖL MALATYA SİVAS ANTALYA SAMSUN KAYSERİ İZMİR TRABZON BARTIN SİİRT BİTLİS ORDU KONYA DÜZCE KOCAELİ MUĞLA BALIKESİR ARDAHAN ÇORUM KIRŞEHİR AKSARAY BOLU ESKİŞEHİR KIRKLARELİ TEKİRDAĞ SAKARYA UŞAK MANİSA KİLİS ERZURUM GİRESUN TOKAT ZONGULDAK DENİZLİ AYDIN YOZGAT AFYONKARAHİSAR GÜMÜŞHANE ARTVİN KARAMAN ÇANAKKALE EDİRNE ERZİNCAN AMASYA KASTAMONU NİĞDE KIRIKKALE ISPARTA KÜTAHYA BAYBURT SİNOP BURDUR ÇANKIRI KARABÜK NEVŞEHİR BİLECİK TUNCELİ RİZE Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 62 17 17 16 16 23 23 22 22 21 21 21 21 21 20 20 20 20 20 20 20 19 19 19 18 18 32 32 31 31 31 30 30 30 30 29 29 29 28 28 27 27 27 27 27 27 27 27 26 26 26 26 26 26 26 26 25 25 25 24 24 24 24 24 37 37 36 35 35 35 34 34 34 40 39 44 43 42 50 49 49 52 63 Grafİk 16. Bİlgİsayar Başına Düşen Öğrencİ Sayısı 2009-2010 (Türkİye) BATMAN GAZİANTEP ŞANLIURFA IĞDIR AĞRI ŞIRNAK MARDİN DİYARBAKIR ANTALYA HAKKARİ MANİSA İSTANBUL KAYSERİ HATAY BURSA ERZURUM BALIKESİR TEKİRDAĞ VAN KAHRAMANMARAŞ MERSİN ANKARA SİİRT KIRIKKALE OSMANİYE BAYBURT KONYA KOCAELİ SAMSUN SAKARYA İZMİR TÜRKİYE DENİZLİ SİVAS ADANA MUĞLA MALATYA ADIYAMAN BARTIN ZONGULDAK KARAMAN KIRKLARELİ BİNGÖL BOLU MUŞ ARDAHAN AMASYA ÇORUM NEVŞEHİR ISPARTA BİTLİS ELAZIĞ GÜMÜŞHANE ÇANKIRI AFYONKARAHİSAR AYDIN KARS ERZİNCAN ORDU TOKAT NİĞDE AKSARAY YALOVA BİLECİK ESKİŞEHİR KÜTAHYA EDİRNE ARTVİN GİRESUN TRABZON KASTAMONU SİNOP KARABÜK YOZGAT KIRŞEHİR UŞAK ÇANAKKALE RİZE TUNCELİ BURDUR DÜZCE KİLİS 4 6 9 9 13 13 13 13 12 12 12 11 11 11 10 17 17 16 16 16 16 16 16 15 15 15 15 15 15 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 18 18 18 21 21 21 20 19 19 23 23 23 23 22 26 26 26 25 25 25 24 24 24 30 29 29 29 28 33 33 32 32 36 36 35 34 39 41 41 41 43 49 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 63 Grafİk 17. Eğİtİme Katılma Endeksİ 2009 – 2010 (Türkİye) AMASYA ISPARTA TRABZON BOLU BİLECİK RİZE ESKİŞEHİR KARABÜK BURDUR ARTVİN TUNCELİ ÇANAKKALE GİRESUN KIRKLARELİ KÜTAHYA KIRŞEHİR EDİRNE UŞAK YALOVA KIRIKKALE NEVŞEHİR MUĞLA ERZİNCAN KARAMAN SİNOP KOCAELİ DENİZLİ ANKARA SAKARYA BARTIN SAMSUN DÜZCE BALIKESİR BAYBURT TEKİRDAĞ ELAZIĞ MALATYA ZONGULDAK KASTAMONU İZMİR BURSA AYDIN GÜMÜŞHANE ANTALYA MANİSA KAYSERİ ARDAHAN MERSİN ÇANKIRI OSMANİYE SİVAS AFYONKARAHİSAR ÇORUM YOZGAT ORDU TÜRKİYE HATAY TOKAT KİLİS İSTANBUL ADANA KONYA NİĞDE AKSARAY KAHRAMANMARAŞ ADIYAMAN ERZURUM BİNGÖL IĞDIR GAZİANTEP BATMAN SİİRT DİYARBAKIR ŞANLIURFA KARS BİTLİS MARDİN MUŞ HAKKARİ ŞIRNAK VAN AĞRI Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009 ve kendi hesaplamalarımız. 64 34,4 72,2 72,1 72,1 71,9 71,8 71,2 71,1 71,0 70,2 70,2 69,5 69,0 69,0 67,8 67,7 66,5 66,2 65,9 65,7 65,7 65,4 65,3 65,2 65,1 65,1 64,8 64,8 64,7 64,6 64,4 64,2 64,0 63,1 63,1 63,1 63,0 62,5 61,8 61,6 61,6 61,6 61,5 61,3 60,8 60,5 60,4 60,2 60,2 59,7 59,3 59,2 58,9 58,8 58,5 57,8 57,5 57,0 56,9 56,8 56,2 56,0 55,9 54,2 53,1 52,5 50,8 49,7 48,7 48,0 46,7 46,7 46,4 45,3 44,7 44,3 44,3 44,1 41,2 40,4 39,5 75,1 Grafİk 18. İllerde Öğrencİ Başına Düşen Harcama 2009 (Okul Öncesİ Ve İlköğretİm – Türkİye) İSTANBUL ŞANLIURFA ŞIRNAK GAZİANTEP DİYARBAKIR VAN KOCAELİ AĞRI MARDİN ADANA BATMAN TEKİRDAĞ SAKARYA ANTALYA BURSA SİİRT ANKARA HATAY İZMİR MERSİN MUŞ KAYSERİ TÜRKİYE KİLİS IĞDIR MANİSA OSMANİYE KIRKLARELİ KAHRAMANMARAŞ AKSARAY BİLECİK ESKİŞEHİR MUĞLA SAMSUN BİTLİS DENİZLİ DÜZCE AYDIN ZONGULDAK AFYONKARAHİSAR YALOVA HAKKARİ EDİRNE ORDU KARS ADIYAMAN RİZE BALIKESİR NİĞDE BOLU ERZURUM TRABZON UŞAK NEVŞEHİR MALATYA KÜTAHYA KARAMAN KIRIKKALE ELAZIĞ SİVAS TOKAT ÇORUM BİNGÖL AMASYA BARTIN KARABÜK ÇANAKKALE KONYA ISPARTA GİRESUN YOZGAT BURDUR ARDAHAN ÇANKIRI BAYBURT KIRŞEHİR ERZİNCAN KASTAMONU GÜMÜŞHANE ARTVİN SİNOP TUNCELİ 874 992 1.061 1.081 1.142 1.155 1.197 1.202 1.219 1.222 1.231 1.235 1.244 1.254 1.266 1.314 1.318 1.327 1.351 1.354 1.358 1.385 1.390 1.405 1.418 1.468 1.478 1.482 1.498 1.504 1.504 1.530 1.551 1.552 1.553 1.555 1.563 1.564 1.567 1.584 1.623 1.631 1.647 1.648 1.649 1.656 1.664 1.680 1.696 1.702 1.704 1.722 1.722 1.733 1.742 1.744 1.748 1.762 1.770 1.772 1.776 1.800 1.804 1.814 1.814 1.830 1.838 1.842 1.847 1.858 1.880 1.994 2006 2025 2066 2110 2123 2138 2148 2160 2160 2931 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 65 Grafİk 19. İllerde Öğrencİ Başına Düşen Harcama 2009 (Orta Öğretİm – Türkİye) ŞIRNAK İSTANBUL BATMAN MARDİN DİYARBAKIR ŞANLIURFA HAKKARİ GAZİANTEP KOCAELİ ADANA HATAY IĞDIR TEKİRDAĞ VAN BURSA KARS MERSİN ANTALYA ANKARA İZMİR KAYSERİ TÜRKİYE KONYA BİNGÖL YALOVA AĞRI SAKARYA ADIYAMAN OSMANİYE KIRKLARELİ MUŞ KAHRAMANMARAŞ SİİRT DÜZCE SAMSUN MALATYA MUĞLA ELAZIĞ DENİZLİ TOKAT BALIKESİR AYDIN ZONGULDAK RİZE ERZURUM GİRESUN MANİSE AKSARAY KIRŞEHİR EDİRNE ESKİŞEHİR TRABZON UŞAK AFYONKARAHİSAR BAYBURT ERZİNCAN KIRIKKALE ÇORUM SİVAS ORDU BİTLİS KARABÜK ÇANAKKALE BİLECİK BARTIN NEVŞEHİR BURDUR NİĞDE KARAMAN KÜTAHYA YOZGAT GÜMÜŞHANE ISPARTA KİLİS KASTAMONU AMASYA BOLU SİNOP TUNCELİ ÇANKIRI ARDAHAN ARTVİN Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 66 1.340 1.379 1.405 1.446 1.489 1.523 1.638 1.679 1.803 1.810 1.850 1.852 1.875 1.894 1.901 1.938 1.991 1.999 2.004 2.069 2.080 2.083 2.132 2.163 2.175 2.203 2.215 2.242 2.242 2.281 2.304 2.350 2.383 2.395 2.403 2.418 2.429 2.448 2.466 2.468 2.476 2.584 2.606 2.612 2.630 2.664 2.669 2.678 2.685 2.692 2.693 2.755 2.757 2.764 2.792 2.794 2.806 2.831 2.850 2.866 2.897 2.948 2.949 2.999 3.038 3.056 3.083 3.107 3.125 3.125 3.157 3.280 3.340 3.348 3.391 3.508 3.512 3.785 3.867 4.015 4.373 4.513 Grafİk 20. İllerde Öğrencİ Başına Düşen Harcama 2009 (Meslek Ve Teknİk Öğretİm – Türkİye) ŞIRNAK İSTANBUL BATMAN TEKİRDAĞ KOCAELİ KIRKLARELİ BURSA HATAY SİİRT SAKARYA ŞANLIURFA OSMANİYE IĞDIR MUŞ GAZİANTEP DÜZCE DİYARBAKIR MARDİN ADANA MANİSA ANTALYA İZMİR UŞAK BİTLİS ARDAHAN TÜRKİYE DENİZLİ KONYA AFYONKARAHİSAR EDİRNE TRABZON SAMSUN BİLECİK KAHRAMANMARAŞ MERSİN ARTVİN RİZE ZONGULDAK ADIYAMAN YALOVA VAN SİVAS KÜTAHYA BOLU ESKİŞEHİR KAYSERİ KARAMAN ORDU AYDIN KARS ÇANAKKALE KIRIKKALE TOKAT ERZURUM AKSARAY MUĞLA YOZGAT ANKARA NİĞDE ÇORUM GİRESUN AMASYA BARTIN ELAZIĞ BALIKESİR BURDUR KARABÜK AĞRI ERZİNCAN KIRŞEHİR GÜMÜŞHANE BAYBURT NEVŞEHİR KİLİS KASTAMONU BİNGÖL MALATYA SİNOP ÇANKIRI ISPARTA HAKKARİ TUNCELİ 1.522 1.617 1.789 1.845 1.945 2.122 2.127 2.165 2.179 2.185 2.191 2.222 2.273 2.304 2.311 2.327 2.363 2.371 2.397 2.445 2.468 2.472 2.521 2.533 2.547 2.572 2.587 2.603 2.609 2.611 2.612 2.628 2.660 2.669 2.682 2.687 2.688 2.697 2.709 2.757 2.781 2.798 2.809 2.813 2.823 2.838 2.859 2.869 2.878 2.883 2.889 2.925 2.961 2.963 2.998 3.162 3.165 3.203 3.214 3.216 3.236 3.237 3.245 3.263 3.275 3.297 3.330 3.394 3.472 3.506 3.549 3.568 3.584 3.585 3.658 3.703 3.847 3.997 4.113 4.269 4.836 5.217 Kaynak: ERG, Eğitim İzleme Raporu 2009. 67 Ek-II: Bütçelemede Sıkça Yapılan Kodlama Hatalarına Örnekler Hizmetin Adı Gazete, dergi, bülten vb. Hatalı Kullanıldığına Sık Rastlanan Ekonomik Kod Kullanıldığı Daire Kullanılması Gereken Ekonomik Kod Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi 03.2.1.03 Periyodik Yayın Alımları Ekonomik Kodun Açılımı İhale Yayın Bedelleri 03.2.1.04 Diğer Yayın Alımları Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi 03.5.4.01 İlan Giderleri İçme amaçlı su alımı 03.2.2.01 Su Alımları GENEL 03.2.4.02 İçecek Alımları Sadece yemeğe ilişkin servis hizmetinin ihale suretiyle temini 03.2.4.01 Yiyecek Alımları Destek Hizmetleri Dairesi 03.5.1.04 Müteahhitlik Hizmetleri Bayrak, flama, çadır, şilt, plaket, kupa 03.2.9.90 Diğer Tüketim Mal ve Malz. GENEL 03.2.6.90 Diğer Özel Malzeme Alımları Özel Güvenlik ve Koruma hizmetlerinin ihale ile gördürülmesi 03.2.7.05 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Hizmet Alım Giderleri Zabıta Dairesi 03.5.1.09 Özel Güvenlik Hizmeti Alım Giderleri Telsiz, radar, kripto cihazı vb. 03.7.1.02 Büro ve İşyeri Makine ve Zabıta Dairesi Teçhizat Alımları 03.2.7.11 Güvenlik ve Savunmaya Yönelik Makine-Teçhizat Alımları Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi 03.2.9.01 Bahçe Malzemesi Alımlar ile Yapım ve Bakım Giderleri Büro ve İşyeri Mal ve Malzemesi Alımı GENEL 03.2.9.90 Diğer Tüketim Mal ve Malzemesi Alımları Bahçe yapım ve bakımı için; kürek, makas, tırmık, fidan, tohum, gübre vb. Ampul, kablo, fiş, duy, priz vb. 68 Ekonomik Kodun Açılımı 03.7.1.01 Kamu personeli olmayanlara yapılacak ödül, ikramiye vb. ödemeler 01 Personel Giderleri GENEL 03.4.2.05 Ödül, ikramiye vb. ödemeler Yolcu taşıma ile ilgili liman giderleri, dağıtıcı olarak görevlendirilenlerin şehir içi otobüs ücretleri GENEL 03.5.3.02 Yolcu Taşıma Giderleri Hizmetin Adı Hatalı Kullanıldığına Sık Rastlanan Ekonomik Kod Ekonomik Kodun Açılımı Kullanıldığı Daire Kullanılması Gereken Ekonomik Kod Ekonomik Kodun Açılımı Bütçe Kanununda belirtilen tutarın altında kalmak kaydıyla bilgisayar, klima, fotokopi makinesi vb. 06.1.2.02 Bilgisayar Alımları GENEL 03.7.1.02 Büro ve İşyeri Makine ve Teçhizat Alımları Yangın tüplerinin dolumu 03.7.1.04 Yangından Korunma Malzemeleri Alımları İtfaiye Dairesi 03.2.6.01 Laboratuar Malzemesi ile Kimyevi ve Temizlik Malzemesi Alımları İtfaiye Dairesi 03.7.1.04 Yangından Korunma Malzemeleri Alımları Yangın Tüpü. Cihazı, ikaz sistemi, itfaiye eri kıyafeti vb. alımlar Su sayacı, elektrik süpürgesi, bulaşık makinesi, çamaşır makinesi, buzdolabı, soba, bardak, çatal, kaşık, yastık, yorgan, yatak vb. 03.7.1.01 Büro ve İşyeri Mal ve Malzemesi Alımı GENEL 03.7.1.90 Diğer Dayanıklı Mal ve Malzeme Alımları Bilgisayar yazılımı alımları, güncellemesi, lisans bedelleri 03.5.9.90 Diğer Hizmet Alımları GENEL 03.7.2.01 Bilgisayar Yazılım Alımları ve Yapımları Dernek, birlik, kurum, kuruluş, Sandık vb. kar amacı gütmeyen kuruluşlara yapılan transferler Özel Kalem 05.3.1.01 Dernek, Birlik, Kurum, Kuruluş, Sandık vb. transferler Destek Hizmetleri Dairesi 05.3.1.03 Memurların öğle yemeğine Yardım Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.2.01 Eğitim Amaçlı Diğer Transferler Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.3.01 Sağlık Amaçlı Transferler Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.8.01 Ekonomik/Mali Amaçlı Transferler Memurların öğle yemeğine Yardım Eğitim amacıyla hane halkına yapılan transferler Sağlık amaçlı hane halkına yapılan transferler Sosyal güvenliği bulunmayan hane halkına yapılan mali amaçlı transferler 69 Hizmetin Adı Sosyal güvenliği bulunmayan hane halkına yapılan yiyecek amaçlı transferler Sosyal güvenliği bulunmayan hane halkına yapılan barınma amaçlı transferler Sosyal güvenliği bulunmayan hane halkına yapılan diğer transferler Uluslararası kuruluşlara üyelik aidatları Hatalı Kullanıldığına Sık Rastlanan Ekonomik Kod Ekonomik Kodun Açılımı Uluslararası kuruluşlara katkı ödemeleri Uluslararası kuruluşlara yardım ödemeleri Bütçe kanununda belirtilen tutarı aşan ve cari nitelikli olmayan büro ve işyeri makine ve teçhizat alımları Taşıt Alımları 03.7.1 (4. düzeyler alınan mala göre Menkul Mal Alımları değiştiği için belirtilmemiştir.) İş Makinesi Alımları Toplu olarak alınan basılı yayınlar, el yazmaları, eserler vb. Hizmetin Adı Hatalı Kullanıldığına Sık Rastlanan Ekonomik Kod Yurtiçindeki kurum ve kuruluşlara veya vatandaşlara sermaye birikimi amacıyla veya sermaye nitelikli mal ve hizmetlerinin finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemeler: Örneğin bir kamu kurumunun hizmet binasının yapımı için karşılıksız olarak kaynak tahsis etme. Borç Verme Kullanılması Gereken Ekonomik Kod Ekonomik Kodun Açılımı Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.4.01 Yiyecek Amaçlı Transferler Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.5.01 Barınma Amaçlı Transferler Sağlık ve Sosyal Hizmetler Dairesi 05.4.9.01 Hane Halkına Yapılan Diğer Transferler Özel Kalem 05.6.2.01 Uluslar arası kuruluşlara üyelik aidatları Özel Kalem 05.6.2.02. Uluslar arası kuruluşlara katkı ödemeleri Özel Kalem 05.6.2.03 Uluslar arası kuruluşlara yardım ödemeleri GENEL 06.1.1 - 06.1.2 (3. ve 4.düzeyler alınan Mamul Mal Alımları mala göre değiştiği için belirtilmemiştir.) GENEL 06.1.4 (4.düzeyler Taşıt Alımları alınan taşıta göre değişir.) GENEL 06.1.5 (4. düzeyler alınan iş İş Makinesi Alımları makinesine göre değişir.) GENEL Ekonomik Kodun Açılımı Bütçe kanunuyla belirtilen asgari limitin üzerinde olan ve kurum tarafından yapılan sermaye harcamaları, sermaye edinimi, gayrimenkuller ya da gayri maddi hak edinimler için yapılan ve devlet mal varlığını artıran ödemeler, taşınmazların bakım onarımları. Kullanıldığı Daire Kullanıldığı Daire 06.1.6 Kullanılması Gereken Ekonomik Kod 06.1.6 (4. düzey alınan yayına göre değişir.) Ekonomik Kodun Açılımı GENEL 06 Sermaye Harcamaları Kodunun Sermaye Giderleri ilgili kısmına gider kaydedilir. GENEL 07.1 veya 07.1 Yurtiçi Sermaye 07.2’nin ilgili Transferleri veya 07.2 Yurtdışı kısımları Sermaye Transferleri Mali Hizmetler Dairesi, Kaynak Geliştirme Dairesi 08’in ilgili kısımları Borç Verme Kaynak: Bu tablo, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Mali Hizmetler Dairesi Başkanlığı’ndan Mali Hizmetler Uzmanı Kenan GÖÇER tarafından hazırlanmıştır. 70 KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BÜTÇESİNDE 2011 YILI FONKSİYONEL KODLARDAKİ DEĞİŞİKLİKLER Bu projenin somut çıktılarından birisi Kocaeli Belediyesi’nin 2011 yılına ait bütçede fonksiyonel kodlarda uygulanan sınıflandırma değişiklikleridir. Yaptığımız analizlerde, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin bütçesine fonksiyonel sınıflandırma açısından bakıldığında Eğitim Hizmetleri ve Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri’nde herhangi bir harcama belirtilmediği gözlenmiştir. Oysa Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin eğitim ve sosyal yardım alanında çeşitli harcamaları mevcuttur. Ancak fonksiyonel sınıflandırmada gösterilmeyen bu harcamalar nedeniyle, belediyenin bu alanlarda hiç harcama yapmadığı algısı oluşmaktadır. Benzer durum Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi için de geçerlidir. Yapılan toplantılarda önerilerimizi dikkate alan Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 2011 yılı bütçeleme sürecinde harcamaların fonksiyonel sınıflandırılması açısından bazı değişikliklere gitmiştir. Bu değişiklikler ile 2011 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin bütçesine fonksiyonel sınıflandırma açısından bakıldığında, eğitim ve sosyal yardım alanındaki harcamaları daha açık bir şekilde izlenebilmektedir. 2010 AÇIKLAMA 07 SAĞLIK HİZMETLERİ 40.000.000 TL Evde Bakım, İlaçlama, Hasta Nakil (18.000.000 TL) Hane Halkına Yapılan Transferler ve Diğer Harcamalar (18.000.000 TL) 08 DİNLENME, KÜLTÜR VE DİN HİZMETLERİ 39.000.000 TL KOMEK (15.000.000 TL) Bilgisayar Alımı ve Diğer Harcamalar (14.000.000 TL) 09 EĞİTİM HİZMETLERİ 10 SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin 2010 yılında Sağlık Hizmetlerinde bulunan evde bakım hizmeti ile hane halkına yapılan transferler, 2011 yılında Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri’nde sınıflandırılmıştır. Benzer nitelikte 2010 yılında Dinlenme Kültür ve Din Hizmetlerinde bulunan KOMEK (Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Meslek ve Sanat Eğitimi Kursları) ve bilgisayar alımı harcamaları ise, 2011 yılında Eğitim Hizmetleri ve Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri’nde gösterilmiştir. 2011 AÇIKLAMA 07 SAĞLIK HİZMETLERİ 08 DİNLENME, KÜLTÜR VE DİN HİZMETLERİ 09 EĞİTİM HİZMETLERİ 18.500.000 TL KOMEK 10 SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ 45.500.000 TL Evde Bakım Hizmetleri (5.000.000 TL) Bilgisayar Alımları (18.000.000 TL) Hane Halkına Yapılan Transferler (22.500.000 TL) 71 Yazar Hakkında Murat ŞEKER Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde 2003 yılında tamamladı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalında sunduğu “Dış Borçlanma, Borç Krizleri ve Türkiye” adlı çalışmasıyla 2005 yılında yüksek lisans eğitimini tamamlayarak, aynı anabilim dalında doktora eğitimine devam etti. ABD Florida Devlet Üniversitesi’nde sürdürdüğü tez çalışmaları sonucunda, 2009 yılında “Rüşvet Ekonomisi – Kamu Ekonomisi Açısından Bir Analiz” adlı doktora tezi ile Doktor unvanı aldı. Yurtdışında bulunduğu sürede bir araştırma kuruluşu olan Florida Tax Watch’da asistan olarak çalıştı. 2009 yılında Yardımcı Doçentliğe yükseltildi. Şu sıralar bir UNDEF projesinde “Yerel Yönetimlerde Sosyal Bütçeyi İzleme” projesini yürütmekte ve aynı zamanda TÜBİTAK tarafından desteklenen “Mutluluk Ekonomisi” başlıklı projesiyle ilgili çalışmalarına devam etmektedir. Ekonomi, maliye ve çok disiplinli alanlarda ulusal, uluslararası yayınları ve tebliğleri bulunan yazarın ilgi alanları, kamu ekonomisi, kamu bütçesi, yerel yönetimler, yolsuzluk ekonomisi ve mutluluk ekonomisidir. Halen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümü’nde görev yapmakta olup, Kamu Maliyesi ve Türk Vergi Sistemi derslerini vermektedir. 72