Mülteci Gözetim Raporu - Helsinki Yurttaşlar Derneği
Transkript
Mülteci Gözetim Raporu - Helsinki Yurttaşlar Derneği
Mülteci Savunuculuk & Destek Programı stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Kasım 2007 RAPORLA LGL ÖN BLG Helsinki Yurttalar Dernei (hYd) bu raporu, rapor yayımlanmadan önce görülerini almak üzere 18 Ocak 2008 tarihinde Emniyet Genel Müdürlüü, Yabancılar Hudut ltica Daire Bakanlıı’na sunmutur. Emniyet Genel Müdürlüü yetkilileri, rapora dair “gayri resmi” görülerini, 11 Mart 2008 tarihinde elektronik posta yoluyla hYd’ne iletmitir. Emniyet Genel Müdürlüü yetkilileri, sözkonusu deerlendirmelerinin gayri resmi nitelikte olduunu belirtmekle birlikte, hYd’nin sözkonusu tespitleri rapora eklemek konusundaki talebi karısında “bu kararı hYd’ne bıraktıklarını” bildirmitir. Emniyet Genel Müdürlüü’nün rapora yönelik belli balı itirazları özet olarak, aaıdaki gibidir. Aaıda parantez içinde içinde yer alan ifadeler, sözkonusu elektronik posta iletisinden yapılan alıntıları içermektedir. (1) Rapor “mülteciler” deil, “yasadıı göçmenler”den alınan bilgilere dayanılarak hazırlanmıtır. (“Mültecilerle ilgili standartlardan yola çıkarak yasadıı göçmenlerle ilgili bir sonuca varılması doru bir tespit olmayacaktır... Raporun, mülteci/sıınmacı, yasadıı göçmen ve yasa dıı konuma düen yabancı ayrımı yapılmadan kaleme alındıı...”) (2) Rapora kaynak tekil eden beyanatlar, görüülen kiilerin kimlik bilgilerine yer verilmediinden, anonim niteliktedir; ve bu nedenle herhangi bir soruturmanın konusu olamayacaı için güvenilir deildir. (“…iddiaya konu beyanlara dair kimler tarafından ortaya atıldıı belli olmayan ve adli veya idari ileme konu olmadıından güvenirlii ispatsız anlatımların genel bir davranı tarzı olarak raporda yer alması ve gösterilmesi”) (3) Raporda Türkiye’de gerçek manada bir “mülteci misafirhanesi” bulunmadıı dile getirilmesine ramen, Yozgat’ta böyle bir mülteci misafirhanesi bulunmaktadır. (“…Türkiye’de “mülteci misafirhanesinin”olmadıının belirtilmesi, Türkiye’de var olan Yozgat Mülteci Misafirhanesinden bahsedilmemesi eksik aratırma yapıldıını göstermektedir.) Helsinki Yurttalar Dernei’nin bu itirazlarla ilgili görü ve açıklamaları aaıdaki gibidir. Helsinki Yurttalar Dernei raporunda uluslararası hukuktaki “mülteci” tanımını esas almaktadır. i. Uluslararası hukuktaki “mülteci” tanımı kaynaını devletlerin mültecilerin korunmasıyla ilgili yükümlülüklerini belirleyen 1951 Cenevre Sözlemesi’nin1 ilgili maddesinden alır. Bu tanıma göre, "ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düsünceleri nedeniyle zulüm görecei konusunda haklı bir korku tasıyan ve bu yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönemeyen veya dönmek istemeyen kii"lere mülteci denmektedir.2 1 1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi 2 1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi, madde 1. ii. Türkiye devletinin “mülteci” durumunda bulunan kiilere uygulanacak haklar ve usullerle ilgili ulusal mevzuatında yapılan önemli bir ayrıma dikkat çekmek gerekir. Türkiye yukarıda sözü edilen 1951 Cenevre Sözlemesi’ne bir “corafi sınırlama” ile taraf olduundan dolayı, “mülteci” durumunda olup korunma ihtiyacı bulunan yabancıları ‘Avrupa ülkelerinden gelenler’ ve ‘Avrupa dıından ülkelerden gelenler’ olarak ikiye ayırmaktadır. Bu ayrıma göre, ‘Avrupa ülkelerinden gelen’ ve mülteci durumunda bulunan kiilere Türkiye’de “iltica” hakkı tanınmakta; ‘Avrupa dıından ülkelerden gelen’ mülteci durumunda kiilere ise uzun vadede Türkiye’de yerleme imkanı tanınmamakta, bu geçici sıınma tabir edilen sınırlı bir korumadan kiiler yararlandırılmaktadır. Ulusal mevzuatta, durumu 1951 Cenevre Sözlemesi’nde yer alan “mülteci” tanımına uyan kiilerden, ‘Avrupa ülkelerinden gelenler’ mülteci, ‘Avrupa dıından ülkelerden gelenler’ ise sıınmacı olarak tanımlanmıtır.3 Tamamen ulusal mevzuattan kaynaklanan ve uluslararası standartlara göre “mülteci” durumunda bulunan kiiler arasında geldikleri ülkenin corafi/politik konumuna göre keyfi bir ayrım gözeten bu mülteci ve sıınmacı tanımları, uluslararası hukuktaki “mülteci” kavramıyla karıtırılmamalıdır. hYd – MDP, mültecilere yönelik dayanıma ve destek çalımalarında ulusal mevzuatta yeralan bu keyfi ayrım yerine, uluslararası hukuk ve genel gündelik kullanımdaki anlamıyla 1951 Cenevre Sözlemesi’ndeki “mülteci” tanımını esas almaktadır. iii. Mülteci hukukunun en temel ilkelerinden birine göre 4 “mültecilik” hali, devletlerin ve karar vericilerin deerlendirmesinden baımsız olarak, kiinin kendi ülkesinde maruz kaldıı zulüm tehlikesinden dolayı içinde bulunduu bir durumu tarif eder. Devletler ve karar vericiler, adil bir sıınma prosedürü sonunda kiinin “mülteci” durumunda olup olmadıına dair resmi bir tespitte bulunur. Ancak kii eer 1951 Cenevre Sözlemesi’ndeki tanıma göre “mülteci” durumunda ise, devlet ve karar vericilerin yürütmekte olduu sıınma prosedürüne girmeden önce de zaten “mültecilik” halini tanımlayan kriterleri taımaktadır. “Mültecilik” iddiasında bulunan bir kii, adil bir sıınma prosedürü sonunda “mülteci” durumunda olmadıına kanaat getirilene dein, “mülteci” olarak kabul edilmeli ve muamele görmelidir. Mülteci hukukunun bu temel ilkesine göre, Türkiye’deki karar mercileri olan BMMYK ve/veya çileri Bakanlıı’na “mültecilik” ve/veya sıınma statüsü için bavuruda bulunmayı amaçlayan, bu bavuruyu yapan ya da bavurusu kabul edilen kiiler “mülteci” olarak nitelenmeli ve “mülteci” 3 1994 Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, madde 3. 4 1979 (1992) BMMYK Mülteci Statüsü Belirlemede Uygulanacak Usuller ve Kriterler Üzerine Elkitabı, paragraf 28 1979 (1992) UNHCR Handbook on Procedures and Criteria for Determining Refugee Status, para 28. durumunda bulunan kiilere uluslararası hukuk be ulusal mevzuat nezdinde tanınmı olan hak ve korumalardan yararlandırılmalıdır. Bu rapora beyanlarıyla kaynak tekil eden kiilerin tamamı hYd Mülteci Hukuki Yardım Ofisi’ne telefonla ya da ahsen bavurarak Türkiye’de “mültecilik” ve sıınma bavurusunda bulunmak istediklerini belirtmi olan kiilerdir. Yukarıda özetlenen mülteci hukuku ilkeleri ııında bu kiilerin her biri, “mültecilik” iddiaları adil bir sıınma prosedürü neticesinde geçersiz bulunana dein “mülteci” olarak nitelenmeli ve buna göre muamele görmelidir. Dolayısıyla görümelerin yapıldıı anda, sözle ve yazılı olarak yetkililere ilettikleri sıınma taleplerinin resmen ileme konmu olup olmaması, “mülteci” olarak nitelenmelerinin önünde bir engel deildir. iv. Emniyet Genel Müdürlüü yetkilileri yukarıda özetlenen itirazlarında, hYd’nin görütüü kiileri “yasadıı göçmen” olarak tanımlamaktadır. Bilindii üzere “yasadıı göçmen” terimi genel olarak bir ülkeye geçerli seyahat belgeleri olmaksızın giri yapan kiiler için kullanılmaktadır. Ancak ülkelerini sava ve zulüm sebebiyle terketmek zorunda kalmı, “mülteci” durumundaki kiilerin çeitli sebeplerden dolayı seyahat belgeleri olmadan, yasadıı yollardan kaçmak zorunda kaldıkları bilinen bir gerçektir. Bu yüzdendir ki, 1951 Cenevre Sözlemesi, “mültecilik” bavurusunda bulunan kiilerin ülkeye yasal olmayan yollardan girmekten dolayı ceza görmeyeceklerini düzenlemektedir.5 Kaldı ki, Türkiye devletinin iltica alanındaki ulusal mevzuatında da, sıınma talebinde bulunan kiilerin, ülkeye yasal ya da yasal olmayan yollardan girmi olmalarına bakılmaksızın, bavuruda bulunabilecekleri 6 öngörülmü ve ilgili müracat makamları belirtilmitir. Tutulmakta olan bütün kiilerin ve özelde yabancıların, gözetim koullarına dair ulusal ve uluslararası standartlar, kiinin “mülteci” ya da sıınmacı olup olmadıına bakılmaksızın alıkonan herkes için geçerlidir. Raporda tartıma ve deerlendirme konusu yapılan uluslararası normlar “mültecilik” durumu olsun olmasın çeitli biçimlerde ‘alıkonmakta’, ‘tutulmakta’, ‘kapatılmakta’ olan tüm kiileri kapsamaktadır. Türkiye devleti, gerek uluslararası insan hakları hukukundan gelen yükümlülükleri, gerekse Anayasa ve ulusal mevzuatlara göre, “Yabancılar Misafirhanesi” olarak tarif edilen kapatma yerlerinde tuttuu tüm yabancılar için raporda sözü edilen ‘tutulma koulları’ ve ‘muamele’ standartlarını salamakla mükelleftir. Dolayısıyla çileri Bakanlıı Emniyet Genel Müdürlüü ‘yabancılar misafirhanelerinde’ tutulmakta olan kiileri “yasadıı göçmen” olarak tanımlama eiliminde olsa dahi, Türkiye devleti bu kiilerin keyfi olarak özgürlüklerinden mahrum bırakılmamalarını ve tutulma koullarının uluslararası standartlara uygun olmasını salamakla yükümlüdür. 5 6 1951 Mültecilerin Statüsüne likin Cenevre Sözlemesi, madde 31 1994 Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, madde 4. Görüülen kiilerin ifadeleri güvenilirdir. Bilindii üzere bütün dünyada insan hakları örgütleri, insan hakları ihlalleriyle ilgili hazırladıkları raporlarda ihlal ve maduriyete uradıını beyan eden kiilerin bildirimlerine dayanan anonim alıntılar kullanır. nsan hakları örgütleri bildirimleri yapan kiilerin ya da yakınlarının hedef alınması ihtimaline karı, bu kiilerin kimliklerini gizli tutmak konusunda son derece ciddi bir etik sorumluluk taırlar; ve bu ilkeye olaanüstü özen gösterirler. Bu raporda kullanılan metodoloji, nsan Hakları zleme Örgütü (Human Rights Watch), Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International), Uluslararası Mülteci Örgütü (Refugees International) gibi baımsız insan hakları kurulularının raporlarında benimsenen yöntemlerle aynıdır. Rapora kaynak tekil eden beyanatlar, 40 kii ile yapılan derinlemesine mülakatlar sonucunda ortaya çıkmı olan ve ayrıntılı bir ekilde tarihlenmi ve arivlenmi bireysel bildirimlerden yapılan birebir alıntılardan ibarettir. Raporda yer alan isimsiz alıntılar, “iddialara göre”, “bildirildiine göre” gibi tarafsız durmaya özen gösteren ifadelerle desteklenmitir. Sözkonusu bildirimlerde konu edilen olaylarla ilgili yapılacak her türlü resmi incelemeyi memnuniyetle karılayacaız. Raporu yayımlamadan once çileri Bakanlıı’na göndermemizdeki maksatlardan biri de bu iddiaların rapor açıklanmadan once aratırılabilmesine olanak salamaktır. Yozgat’taki Mülteci Misafirhanesi, Türkiye’de geçici sıınma bavurusunda bulunmu kiilerden “güvenlik” kaygısı tayanların, kendi talepleri üzerine yerletirildikleri, bu ilevdeki yegane tesistir. Yozgat’taki Mülteci Misafirhanesi bir kapatılma yeri deildir. ki yüzden az kiinin barınabildii Yozgat “Mülteci Misafirhanesi” bu raporun konusu deildir. Bu rapor uluslararası standartlara göre ‘kapatma yeri’ statüsünde olan “Yabancılar Misafirhaneleri”ndeki koullar ve sorunları konu etmektedir.7 Yozgat “Mülteci Misafirhanesi”nde barınan kiiler, “yabancılar misafirhanesi” tabir edilen tutulma yerlerinde kendi rızaları dıında alıkonmakta olan “mülteci” durumundaki kiilerin aksine, kendi istekleriyle Türkiye devletinin saladıı bir barınma ve korunma olanaından istifade etmektedir. 7 BirlemiMilletler (BM) nsan Hakları Konseyi - Keyfi Alıkonma Çalıma Grubu, Türkiye Raporu A/HRC/4/40/Add.5 (7 ubat 2007), sf.22: “Sınırdıı edilmek üzere tutulmakta olan yabancıların durumu” UN Human Rights Council - Working Group on Arbitrary Detention, Report on the Mission to Turkey, A/HRC/4/40/Add.5 (7 February 2007) HELSNK YURTTALAR DERNE MÜLTEC SAVU NUCULUK VE D ESTEK PROGRAMI 1990’da çalımalarına balayan Helsinki Yurttalar Dernei, temel hak ve özgürlükler, barı, demokrasi, çoulculuk alanlarında çalımalar yapan bir sivil toplum kuruluudur ve Avrupa çapında dier “Helsinki” örgütleri aıyla ilikilidir. hYd, 1995 yılında Birlemi Milletler Mülteciler Yüksek Komiserlii ve Boaziçi Üniversitesi Dı likiler Uygulama ve Aratırma Merkezi ibirliiyle düzenledii “Hogörü Yılında Mülteciler” adlı sempozyumla balayan ve 10 yılı akın bir süredir yürüttüü mülteci hakları savunuculuu deneyimiyle, 2004 yılında Türkiye'ye mülteci statüsü alabilmek için gelen bir çok insanı desteklemek ve hukuki olarak temsil etmek amacıyla Mültecilere Hukuki Destek Projesini kurdu. 2006 yılının sonbaharında, hYd mülteci savunuculuk alanındaki çalımalarını genileterek, Mülteci Destek ve Savunuculuk Programı'nı (MDP) oluturdu. MDP, mültecilere dorudan hukuki ve psikososyal destek hizmeti sunmanın yanı sıra yerel sivil toplum kurulularının mülteci haklarının savunulması konusunda kapasitelerini gelitirmeyi, iç hukuk ve politikaların mültecilerin temel insan haklarını gözetmesini salamayı amaçlayan savunuculuk çalımalarıyla da uraan, Türkiye’deki yegane sivil giriimdir. Programın genel amaçları unlardır: (1) Mültecilere kendi haklarını savunma yetkinlii kazandıracak ekilde hukuki ve psikososyal hizmetler sunmak; (2) Türkiye’deki mültecilerin durumu ve haklarıyla ilgili olarak toplumda bilinç ve duyarlılıı artırmak; (3) Türkiye’de sivil toplum kuruluları ve profesyonellere dayalı bir kapasite oluturarak mültecilerin korunmasında iyileme salamak; (4) Uluslararası mülteci ve insan hakları hukukunun en yüksek standartlarını yansıtan yasalar, politikalar ve uygulamaların gelitirilmesi ve hayata geçirilmesini savunmak. MDP u alanlarda faaliyet gösterir: • Mültecilere (gözaltındakiler de dahil) Birlemi Milletler Mülteciler Yüksek Komiserlii’nin mülteci statüsü belirleme prosedürü ve Türkiye’de uyulması gereken idari koullarla ilgili kapsamlı ve ücretsiz hukuki tavsiyeler sunmak; • kence ve travmanın psikolojik etkilerine maruz kalmı mültecilere bireysel terapi ve aile terapisi, ilaç kullanımı, ayrıca ilaç kullanımı ve tıbbi tedavinin izlenmesi yoluyla p si k ol oj ik dan ı m anl ık ve re ha bil itasy on sunmak; • Mü lteci t opl ul ukl ar ına hukuki ve idari konularda ve çevirmenlik eitimi gibi e it i mle r ve r me k ve mültecilerin anladıkları dillerde b il gil en di rm e m ate ryal leri h azı rla ma k; • Uydu kentlerdeki sivil toplum kuruluları, mülteciler ve devlet kurumlarına yönelik youn atölye çalımaları, koordinasyon toplantıları ve eitimlerle Türkiye’deki sivil t op lu m ku ru lu l arı ve pr ofe sy onel lerin m ülte cile re su n du u h iz metl erin k oordi na sy on u nu ve kap sa m lar ın ın ge ni let il me si ne k atkı da bu lu nm ak; • “Geçici sıınma” prosedürünün ileyiini, uydu kentlerdeki mültecilerin hayat koullarını ve gözaltında bulunan kiiler ile transit bölgelerde bulunan kiilerin iltica prosedürüne eriimini Tür kiy e de vleti ni n uy gula m ala rı nı iz le me k ve ra porl a tı rma k; • B M MY K A nka ra Te m si lcil i in in m ülte ci statü sü be li rle me uy gula ma lar ın ı izley ip ra p orla t ırma k, BMMYK Ankara’nın BMMYK’nın koyduu hukuki gereklere ve prosedürel standartlara uyumunu deerlendirmek; • Mültecilerin korunmasıyla ilgili olarak en yüksek uluslararası standartları gözeten yasal düzenlemeler ve uygulamaların benimsenip uygulanması konusunda d evlet yetk ilile ri ve k uru mla rı nezd in de lobi f aaliyet ler i y ür üt mek; • Ulusal ve uluslararası medyaya eriim, mültecilerle ilgili kritik meselelerde basın bültenleri çıkarıp kampanyalar yürütme, mültecilerin yazdıı makalelerin yayınlandıı 3 ayda bir çıkan Mültecilerin Sesi bülteni, saha aratırmaları ve konferans sunumları ile T ü rkiye’dek i mültec ilerin hayat koulla rı na da i r fa rk ında lı k ya rat mak . çindekiler ÖZET ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1 1. Giri -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1 2. Bulguların Özeti----------------------------------------------------------------------------------------------------------2 3. Tavsiyeler: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------4 Genel Tavsiyeler---------------------------------------------------------------------------------------------------------4 Prosedürel Haklar -------------------------------------------------------------------------------------------------------4 Gözetim Koulları -------------------------------------------------------------------------------------------------------5 METODOLOJ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------7 TÜRKYE’DE MÜLTECLERN KORUNMASINA DAR HUKUK BALAM --------------------------- 10 BÖLÜM 1: TÜRKYE’DE MÜLTECLERN ALIKONMASIYLA LGL HUKUK ÇERÇEVE ----- 13 1 “Yabancılar Misafirhanesi” Nedir? --------------------------------------------------------------------------------- 13 2 Prosedürel Haklar ve Uygulama ------------------------------------------------------------------------------------- 14 2.1 Mültecilerin Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ------------------------------------------------------------ 14 2.2 ltica Prosedürlerine Eriim Hakkı------------------------------------------------------------------------------ 15 2.3 Alıkonan Mültecilerle lgili Prosedürel Koruyucu Tedbirler------------------------------------------------ 15 2.4 Mültecilerin Gözetim Süresi------------------------------------------------------------------------------------- 18 3 Gözetim Koulları ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 19 3.1 Ayrı Tutma--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20 3.2 Koular ve Yataklar --------------------------------------------------------------------------------------------- 21 3.3 Iık ve Havalandırma --------------------------------------------------------------------------------------------- 21 3.4 Hijyen ve Salık Koulları--------------------------------------------------------------------------------------- 21 3.5 Beslenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22 3.6 Dinlenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22 3.7 Tıbbi Hizmetler --------------------------------------------------------------------------------------------------- 23 3.8 Dı Dünyayla Temas --------------------------------------------------------------------------------------------- 23 3.9 Personelin Muamelesi -------------------------------------------------------------------------------------------- 24 4 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması ------------------------------------------------------------------------ 24 2. BÖLÜM: GÖZETM ALTINA ALINMI MÜLTECLERLE YAPILAN GÖRÜMELERE DAYALI BULGULAR ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 1 ltica Prosedürlerine Eriim------------------------------------------------------------------------------------------- 28 1.1 Bilgi Eksiklii ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 1.2 Polisin ltica Bavurularını Almayı Reddetmesi -------------------------------------------------------------- 29 1.3 Transit Bölgeleri -------------------------------------------------------------------------------------------------- 29 1.4 Refoulement – Geri Göndermeme ------------------------------------------------------------------------------ 30 2 Prosedürel Koruma Tedbirleri---------------------------------------------------------------------------------------- 30 2.1 Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ve Süresinin letilmesi ------------------------------------------------ 31 2.2 Yargı Denetimi ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 31 2.3 Hukuki Danıma Alma Hakkı ----------------------------------------------------------------------------------- 32 3 Gözetim Süresi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 32 4 Koullar ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 33 4.1 Ayrı Tutulma ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 34 4.2 Koular ve Yataklar --------------------------------------------------------------------------------------------- 35 4.3 Iık ve Havalandırma --------------------------------------------------------------------------------------------- 35 4.4 Hijyen ve Salık -------------------------------------------------------------------------------------------------- 36 4.5 Beslenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 36 4.6 Dinlenme----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 4.7 Tıbbi Hizmetler --------------------------------------------------------------------------------------------------- 37 4.8 Dı Dünyayla Temas --------------------------------------------------------------------------------------------- 39 4.9 Personelin Tutumu ------------------------------------------------------------------------------------------------ 40 5 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması: Çocuklar ----------------------------------------------------------- 41 5.1 Prosedürel Standartlar -------------------------------------------------------------------------------------------- 41 5.2 Çocukların Tutulduu Gözetim Tesislerinde Koullar ------------------------------------------------------- 42 STANDARTLAR, BULGULAR & TAVSYELER ------------------------------------------------------------------ 43 EKLER------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 49 EK 1: Gözetim Anketi----------------------------------------------------------------------------------------------------- 49 EK 2: stanbul Atatürk Havaalanında Gözaltı ------------------------------------------------------------------------ 52 EK 3: Zeytinburnu Misafirhanesi’nde Tıbbi Tedavi------------------------------------------------------------------ 53 EK 4: Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesinde Kötü Muamele --------------------------------------------- 54 EK 5: Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde ltica Bavurusu Mülakatları ------------------- 56 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler ÖZET 1. Giri Akdeniz'i çevreleyen Avrupa ülkeleri, sınırlarından geçen düzensiz göç akıını önlemek için gittikçe daha sert tedbirler aldıkça, Türkiye; Afrika, Asya ve Orta Dou'dan Avrupa'ya doru gerçekleen göç hareketinin ana kavaklarından biri haline geldi. Aynı zamanda, müzakere sürecinin bir parçası olarak, Avrupa Birlii, göçmenlerin, sıınmacıların ve mültecilerin Avrupa'ya geçilerini durdurması için Türkiye'ye baskı yapmaya baladı. Türkiye'nin düzensiz göç hareketini sınırlandırma çabasının sonucunda, kimlii ve seyahat belgesi olmayan binlerce yabancı uyruklu kii, ya ülkeye kanunsuz olarak giri yaptıkları ya da ülkeden kanunsuz olarak çıkmak istedikleri için alıkonuluyorlar. Bu kiiler, resmi olarak "yabancılar misafirhanesi" olarak adlandırılan gözetim merkezlerinde tutuluyorlar. imdiye dek, Türkiye'de alıkonulan mültecilerin durumları ile ilgili hiç bir rapor yayınlanmadı. Bunun sebebi, kısmen, çileri Bakanlıı'nın yerel ve uluslararası STK'ların misafirhanelere izleme çalımaları yapmak üzere giri yapmalarını engellemesidir. Türkiye düzensiz göç akıını sınırlandırma çabasını sürdürürken, gene de yabancı uyrukluların, özellikle mültecilerin alıkonulma pratiklerinin, effaf ve uluslararası standartlarla uyumlu olmaları çok önemlidir. Türkiye'de alıkonulan bütün yabancı uyruklular arasında en önemli orana sahip grup mültecilerdir yani, bu raporda tanımlandıı üzere, Türkiye'deki karar merciileri olan BM Mülteciler Yüksek Komiserlii veya çileri Bakanlıı'na "mülteci statüsü" için bavuruda bulunmayı amaçlayan, bu bavuruyu yapan ya da bavurusu kabul edilen kiilerdir. Alıkonulan mültecilerden çou, balangıçta ya ülkeye izinsiz olarak giri-çıkı yapmaktan ya da "geçici sıınma" sisteminin gerektirdii koulları yerine getiremediklerinden ceza hukukuna gore suçlanmaktadırlar. Ancak, gözetim altında geçirdikleri sürenin büyük bir kısmında, mülteciler genel olarak sıınma bavurularının gözden geçirilmesi ve sınırdıı edilme süreci gibi idari amaçlarla tutulmaktadırlar. Ekim 2006- Eylül 2007 arasında 17 farklı ülkeden gelmi 40 mülteci ile sürdürülen görümelerin yanı sıra gözetim altında bulunanlardan gelen telefonlar sayesinde toplanan ek bilgiler sonucunda oluturulan bu rapor, mültecilerin gözetim altında kaldıkları süre içinde uygulamaya ilikin haklara eriimleri ve misafirhanelerin koullarını incelemektedir. Bu rapor, özelde, hem ulusal düzenlemelerde hem de uluslararası belgelerde alıkonmaya ilikin öngörülen muamele standartları ile görümecilerin anlatımlarında ortaya çıkan uygulamalar arasındaki farkı ortaya koymayı amaçlamaktadır. Rapor alıkonmaya ilikin prosedürel standartlar ve alıkonma artları olmak üzere balıca iki ana alana ayrılmıtır. Birinci bölüm ilgili mevzuat ve standartlar hakkında ayrıntılı bilgi verirken, ikinci bölüm bu iki konu hakkındaki bulguları ortaya koymaktadır. Bazı temel uluslararası ilkeler mültecilerin alıkonma süresindeki temel haklarını tanımlamakta oldukça yararlı olmutur. Bunlar; BMMYK Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz, BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma Grubunun tavsiyeleri, BM Her Türlü Gözaltı ve Hapis Tutulanların Korunmasına Dair BM lkeler Bütünü ve Mahpusların Muamelesine Dair Asgari Standart Koullar’dır. Gözetim altındaki mültecilerin hakları ile ilgili ulusal mevzuatta büyük bir eksiklik olmasına ramen, bazı düzenlemeler yürürlükteki artların ulusal gereklere uyup uymadıının deerlendrilmesine rehberlik etmektedirler. Bu düzenlemeler, Türkiyeye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiyeden kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (1994 Sıınma Yönetmelii) ve Yönetmelikte 2006 yılında yapılan deiiklikler, Türkiye'ye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiye'den kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca 1 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Genelge (2006 Genelgesi) ve 1983 Mülteci Misafirhanesi Yönetmelii’ni kapsamaktadır. 2. Bulguların Özeti Görüme yapılan kiiler, gözetim altında bulundukları sürede, prosedürel haklarını kullanma yetkileri konusunda bir çok engelle karılatıklarını bildirdiler. Özellikle: Mülteciler, geçici sıınma ilemi sürecinde, sıınma için bavuru yapıldıının polise bildirilmesi ile birlikte bir "uydu kent"e aktarılmak yerine, alıkonmutur. Alıkonulan mülteciler sıınma bavurusu yaparken, sıınma ilemleri hakkındaki bilgi eksiklii; ve sıınma bavurularının polis tarafından reddedilmesi gibi engellerle karılatıklarını bildirmilerdir. Transit bölgelerde tutulan mültecilerin sıınma bavurusu yapmaları tamamen engellenmitir. Sıınma ilemlerine ulaamamaları, yasa dıı olarak sınırdıı edilmelerine ya da geri gönderilmelerine sebep olmutur. Görüme yapılanlardan hiçbiri, ne alıkonulmalarının sebepleri ne de gözetim altında kalma sürecindeki hakları konusunda bilgilendirilmilerdir. Birçou bilgi istediklerinde, polis tarafından ya umursanmamılar ya da saldırgan tavırlarla karılamılardır. Görüme yapılanların hiçbirine gözetim altında kalacakları sürenin tahmini uzunluu konusunda bilgi verilmemi, bu da onlarda umutsuzlua ve depresyona yol açmıtır. Mülteciler, gözetim altında tutulmalarının kanuni olup olmadıı veya gözetimde kaldıkları sürenin gereinden uzun tutulup tutulmadıı ve gözetim sürecine dair dier hususlarda yetkili mercilerce gereken özenin gösterilip gösterilmedii ile ilgili hususlarda etkili bir yargı denetimine bavuru mekanizmalarına sahip deildir. Gözetim altındaki mülteciler çok seyrek olarak bir avukatla görüebilmektedir ve STKlar ya da savunucular tarafından ziyaret edilmeleri mümkün deildir. Türkiye havaalanlarındaki transit bölgelerde tutulan mültecilerin, herhangi bir avukatla, BMMYK ile ya da baka kurumlarla veya savunucularla görümeleri söz konusu deildir. Gözetim altında süre içinde sıınma bavurusu yapan mültecilerin, daha önce bavuru yapanlardan (ortalama bir ay) daha uzun süre (ortalama üç ay) gözetim altında kaldıkları görülmütür. Ayrıca, görüme yapılanlar alıkonma koullarında önemli kusurlar olduunu bildirmilerdir. Görüülenlerden edinilen bilgilere göre: 2 Yetikinler ve çocuklar, ayrıca hükümlüler ile hakkında cezai uygulama olmayanlar, aynı yerlerde tutulmaktaydılar. Sadece erkekler ve kadınlar ayrılıyordu. Aırı kalabalık, gözetim altında olanların yatak bulamayıp yerlerde uyumasına sebep olan, yaygın bir sorundu. Görümeler sırasında bir tesiste, 16 yataklık alanda 200 kiilik bir grubun tutulduu bildirilmitir. stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Tesislerde pencere bulunmasına ramen içerisi kıın souk, yazın sıcak olmaktaydı.. Aırı kalabalık, özellikle sigara içilebilen alanlarda, zayıf havalandırma sorununu daha da iddetlendiriyordu. Banyolar ve koular, genelde kirli ve böceklenmi oluyorlardı. Birçok misafirhanede du bulunmasına ramen, sıcak su her zaman mevcuttu deildi Gözetim altındakiler genellikle kendi tuvalet malzemeleri ve havlularını alabilmek için fahi fiyatlarda ödeme yapmak durumunda kalıyorlardı. Bazıları yaama alanlarını temizlemek için temizlik malzemelerini satın almak zorundalardı. Yemeklerin kalori ve besin deerleri çok düüktü. Bazı tesisler haftasonları yemek servisi yapmıyorlardı. Salıklı içme suyu ücretsiz olarak salanmıyordu. Maddi imkanı olanlar, yemeklerini çevredeki dükkanlardan çok yüksek fiyatlara almak zorunda bırakılıyorlardı. Genelde herhangi bir egzersiz yapma ya da dinlenme olanakları yoktu. Hiçbir misafirhanede okuma odası bulunmuyordu. Misafirhanelerdeki salık hizmetleri genelde yetersizdi. Fiziksel ve ruhsal salıkları için tedavi hizmetleri aaıdaki sebeplerden dolayı kısıtlanmaktaydı: Polisin bu hizmetleri tamamen reddetmesi, Tedavinin ve ilaç fiyatlarının çok yüksek olması, Gerekli çevirmenlerin eksiklii. Dı iletiim u sebeplerden dolayı kısıtlıydı: Umumi telefonları kullanmanın çok pahalı olması, Dıarıdan gelen bir telefon görümesinin yapılmasının mümkün olmaması, Mahremiyetin bulunmayıı, Ziyaretçi kabulünün çok kısıtlı olması. Tutulanlar genellikle, polis memurları tarafından uygulanan hem sözlü hem de fiziksel kötü muameleye maruz kalıyorlar ya da ahit oluyorlardı. Görüme yapılanlar genel olarak polisin mültecilere karı umursamaz bir tavır içerisinde olduunu, ve daha da kötüsü, (dayak ve tokadı da içeren) gerekçesiz fiziksel iddete bavurduklarını bildirmilerdir. Polisin kötü muamelesi hakkında yapılan en ciddi ithamlar, tutulanların falakaya yatırılması ve dier alıkonanlar ve memurlar önünde çıplak durmaya mecbur edilmeleridir. Refakatçisi olmayan çocuklar, yaları teyit edilip çocukların tutulduu tesislere gönderilene kadar yetikin misafirhanelerde tutuluyorlardı. Ya tespit süreci, hata payını ya da bavuruyu yapanın psikolojik olgunluunu göz önünde bulundurmuyor ve erikin olmayanlara yaıyla ilgili üphe durumunda lehte kanaat olanaı salanmıyordu. Mülteci çocuklar karı cinsteki ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrı tutuluyorlardı. 3 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 3. Tavsiyeler: Mültecilerin alıkonulması hakkındaki hem yerel hem de uluslararası standartların ııında incelediimiz yukarıda bahsedilen bulguları temel alarak u tavsiyelerde bulunuyoruz: Genel Tavsiyeler kenceye Karı Sözlemenin Seçmeli Protokolünün Onaylanması Türkiye hükümeti, baımsız, ulusal önleyici mekanizmalar kurulmasını salayacak BM kenceye Karı Sözleme'nin Seçmeli Protokolünü onaylamalıdır. Bu mekanizmaların, özgürlükleri ellerinden alınan insanların tutulduu yerleri ziyaret etme yetkilerinin olması, alıkonulanların ikenceye ve insanlık dıı, onur kırıcı kötü muameleye maruz kalmadıklarından emin olunmasını salayacaktır. Seçmeli protokolün onaylanması ulusal ve uluslararası baımsız komitelerin, yabancılar misafirhanelerini, yerel polis merkezlerindeki nezarethaneleri, havaalanlarındaki transit bölgeleri ve mültecilerin tutulduu dier yerleri, düzenli olarak ziyaret etmelerini salayacaktır. zleme ve Raporlama Birimlerinin Kurulması l ve lçe nsan Hakları Kurulları, alıkonulan insanların tutulduu misafirhaneler, yerel polis merkezlerindeki nezarethaneler, havaalanlarındaki transit bölgeler gibi bölgeleri ziyaret etme yetkisine sahip komiteler oluturmalıdır. Bu komiteler gözetim altındakilere yönelik muameleyi ve gözetim koullarını düzenli olarak incelemeli ve tutulanların koullarını ve karılatıkları muameleyi iyiletirmek; ve ikence ve dier kötü, insanlık dıı ve onur kırıcı muameleyi ya da cezalandırmayı engellenmek amacıyla yetkili mercilere tavsiyelerde bulunmalıdırlar. Uzman Kadronun Eitimi ve Korunması çileri Bakanlıı, Yabancılar ubesi’nde çalıan polis memurlarına ve dier görevlilere verdii ulusal yasalarda ve uluslararası standartlarda mülteci hakları eitimlerine devam etmeli ve bu eitimleri pekitirmelidir. Sıınma prosedürleri ve mültecilerle ile ilgilenen özel bir ube oluturulmalıdır; böylece, u anki uygulama olan, uzmanlamı Yabancılar ubesi kadrolarının rotasyon sistemi nedeniyle baka bir bölümde görevlendirilerek, uzmanlıklarından faydalanamamanın önüne geçilebilecektir. Prosedürel Haklar Mültecilerin Alıkonması Mülteciler, kaçınılmaz bir durum olmadıı sürece gözetim altına alınmamalıdır. Sıınma bavuruları, mültecilerin hareket özgürlüünü gereksiz olarak kısıtlamadan sürdürülmelidir. Tutuklamanın kaçınılmaz olduu durumlarda, mülteciler tüm prosedürel haklarından haberdar edilmeli ve alıkonma koulları ulusal ve uluslararası standartlarla uyumlu olmalıdır. Bir mültecinin, giri ve çıkı noktaları dahil olmak üzere, elinde hiç bir belge bulundurmaması, sıınma bavurusu sürecinde onun güvenirliini sarsacak herhangi bir önyargıyla karılamasına neden olmamalıdır. Sıınma Bavurusuna Eriim Hakkı Yabancı uyruklu kiileri yerel sıınma prosedürleri hakkında bilgilendirmek bu kiilerin haklarını kullanması açısından elzemdir. Alıkonulan yabancı uyruklular, nasıl sıınma bavurusu yapacakları konusunda, anladıkları bir dilde derhal bilgilendirilmelidirler. Yazılı ya da sözlü yapılan tüm sıınma bavuruları da derhal alınmalıdır. Bu tür durumlar için eitimli ve deneyimli çevirmenler her zaman eriilebilir olmalıdır. Misafirhanelerdeki, polis merkezlerindeki ve dier alıkoyma yerlerindeki polislere, sıınma prosedürleriyle ilgili eitim verilmeli ve tutulanların bavurularını kabul etme ve ileme koyma konusundaki yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmelidir. Havaalanlarındaki transit bölgelerde tutulan yabancı uyrukluların sıınma bavurusunda bulunmaları 4 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler engellenmemelidir ve onlar da Türkiye'de sıınma bavurusu yapan dier yabancı uyrukluların sahip oldukları haklara sahip olmalıdırlar. Tutukluluun Nedeninin ve Süresinin Bildirilmesi Yakalamanın hemen ardından yetkililer alıkonan kiiye yakalanma nedeni ve tahmini tutulma süresi konusunda hemen ve anladıı bir dilde bilgilendirmelidirler. Konu ile ilgili bilgilendirme yapılacaı her an eitimli ve deneyimli çevirmenler mutlaka hazır olmalıdır. Yargı Denetimi Hakkı Mültecilerin alıkonma sürelerine ve nedenlerine itiraz edebilecekleri ve tutulmaları yasa dıı bulunduu takdirde serbest bırakılmalarını salayan bir yargı denetimi sistemi kurulmalıdır. Mültecilere, bu yargı denetimine eriebilmeleri için, ücretsiz adli yardım salanmalıdır. Yetkililer mültecileri hem tutulma nedenleri konusunda hem de sürecin gerekli özen gösterilerek devam edip etmediine karar vermeleri için sıınma bavurularının durumu konusunda düzenli olarak bilgilendirmelidirler. Hukuki Danıman Hakkı Yetkililer, misafirhanelerde, nezarethanelerde ve havaalanı transit bölgelerinde tutulan ve sıınma talebinde bulunanlara, hukuki danıman tutma, ve dier kurum ve savunucularla görüme hakları olduunu bildirmelidirler. Yetkililer, hukuki danımanların ve savunucuların müvekkilleri ile görümek üzere, misafirhanelere, polis merkezlerine ve havaalanı transit bölgelerine girmelerine her zaman izin vermeli ve görüme için gerekli gizlilii ve zamanı salamalıdırlar. Gözetimde Tutma Süresi Bir mültecinin gözetim altına alınmasının kaçınılmaz olduu durumlarda,bu süre olabildiince kısa olmalıdır. Sıınma bavuruları da dahil olmak üzere tüm ilemler gereken özen gösterilerek gerçekletirilmelidir. Gözetim altındaki kiiler eer tutuldukları sürede ilk kez sıınma bavurusunda bulunuyorsa, sıınma bavurusu süresince otomatikman alıkonulmamalıdırlar. Gözetim Koulları Ayrı Tutma Gözetim altındakiler sadece cinsiyetlerine göre deil aynı zamanda yaları, suç kayıtları, tutulmalarının yasal sebebi ve dier herhangi bir özel ihtiyaçlarına göre ayrılmalıdırlar. Özellikle, mülteciler daha önce herhangi bir suçla itham ya da mahkum edilmi kiilerle birlikte tutulmamalıdırlar. Refakatçisi olmayan küçükler, yetikinlerle aynı tesislerde tutulmamalıdırlar. Mülteci çocuklar karı cinsten olan ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrılmamalıdırlar. Hasta ya da engelliler ayrı bir bölümde tutulmalıdırlar. Koular ve Yataklar Yetkililer, tutulanlara yetecek sayıda yatak ve temiz nevresim salanacak kaynaın tahsis edildiinden emin olmalıdırlar. Herkesi yerletirebilecek kadar alan bulunamazsa, fazla olanlar baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler. Yatakhaneler, tesisin temizlik elemanları tarafından düzenli olarak temizlenmeli ve ilaçlanmalıdır. Iıklandırma ve Havalandırma Alıkonulma alanları elverili havalandırma koullarına sahip olmalıdırlar. Aırı kalabalıın önüne geçilmelidir. Fazla sayıdakiler baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler. Hijyen ve Salık Koulları Alıkonulma alanları, mutfak, tuvalet ve dular dahil olmak üzere, uygun hijyen ve temizlik standartlarının salanması için, düzenli olarak temizlenmeli ve korunmalıdır. Tutulanlara tuvalet 5 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler malzemeleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Her zaman temizlik için su bulunmalıdır. Çamaırhaneler eriilebilir kılınmalı ve ve ücretsiz deterjan salanmalıdır. Beslenme Tutulanlara sınırsız ve ücretsiz içme suyu salanmalıdır. Yemekler günde üç kez yeterli miktarlarda verilmelidir ve yeterli besin oranlarına sahip olmalıdırlar. Çevredeki dükkanlar tarafından getirilen yiyecekler alıkonulma alanlarının dıında satıldıkları fiyatın aynısına satılmalıdır. Dinlenme Tutulanların dı dünyaya eriimi olmalı ve/veya en az günde bir saat egzersiz yapmalarına izin verilmelidir. Elence araçları ve kitaplar salanmalıdır. Salık Hizmetleri Doktorlar ve akıl salıı uzmanları, eitimli ve deneyimli çevirmenlerle birlikte alıkonulma alanlarında düzenli ziyaretler yapmalıdırlar. Tehis, tedavi ve ilaç hizmetleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Ciddi salık problemleri yaayanlar hemen muayene edilmeli ve bir hastahaneye yerletirilmelidirler. Polis ve tesisteki dier görevliler tıbbi müdahaleye ihtiyacı olanları ayırt edebilecek ekilde eitilmelidirler. Dı Dünyayla letiim Gözetim altında tutulanların avukatları, savunucular, STK temsilcileri, konsolosluk temsilcileri, aile ve arkadaları tarafından ziyaret edilmelerine izin verilmelidir. Tutulanlara ve ziyaretçilerine yeterli görüme zamanı ve mahremiyet salanmalıdır. Tutulanların yasal temsilcileri veya savunucular ile ücretsiz olarak telefon görümesi yapmalarına izin verilmelidir. Personelin Davranıları Gerekli dillerde eitimli ve deneyimli çevirmenler aracılıı ile personel ve tutulanların arasındaki iletiim güçlendirilmelidir. Nefsi müdafaa gibi meru sebepler dıında, hiçbir koulda iddet kullanılmamalıdır. Personelin davranılarına ilikin uygun bir ikayet mekanizması kurulmalıdır. Bütün tutulanlar tesise konduklarında prosedürler hakkında bilgilendirilmelidirler. Çocukların Korunması Refakatçisi bulunmayan çocuklar gözetim altına alınmamalıdır. Baka bir seçenein mümkün olmadıı koullarda ise alıkonma süresi olabildiinin en kısası olmalıdır. Ya tespit prosedürlerini sürdürürken, çileri Bakanlıı hata payı bırakmalı, çocuun psikolojik olgunluunu deerlendirmeli ve yaıyla ilgili belirsizlik durumunda çocuk lehine karar vermelidir. Sıınma bavurusu yapanlar, ya belirleme testlerinin sonuçları için beklerlerken, yetikinlerle birlikte tutulmamalıdırlar. Çocukların sıınma bavuruları hızla ilem görmelidir. Refakatçisi bulunmayan çocuk sıınmacılara özel bir özen gösterilmelidir. Özel eitim görmü personel çocukların sıınma bavurularını kolaylatırmalıdır. 6 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler METODOLOJ Türkiye’de mültecilerin gözetim altına alınması konusunda Türkiye’de herhangi bir aratırma olmaması nedeniyle, hYd 17 farklı ülkeden gelen ve gözetim altına alınmı ya da hala gözetim altında tutulan 40 mülteciyle görümeler yaptı. Görüülen kiiler Türkiye’deki sıınmacı ve mülteciler demografik olarak temsil etmemektedir. Görümeciler ya halihazırda sıınma prosedürünün içindeydi ya da gözetim altındayken sıınma talebinde bulunmak istediklerini dile getirmiti. Raporda bu kiilerden derlenen verilerin yanısıra tutuldukları sırada RASP hukuki danımanlarından telefonla bilgi alan kiilerin verdii bilgiler kullanılmıtır. Görüülen kiilere, yakalanma ve alıkonma koullarıyla ilgili olarak aynı sorular sorulmutur.1 Sorular 10 alt bölüme ayrılmaktadır: temel bilgiler, gözaltı koulları, gözaltı sırasında sunulan bilgiler, polisle etkileim, salık, ziyaretler, gözetim altındakilere farklı muamele uygulanması, iltica bavuruları, gözetim altındakiler arasındaki sosyal ilikiler. Bu analiz kategorileri, gerek BMMYK Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz (Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu) belgesinde, gerekse Avrupa Konseyi’nin 2003 tarihli ltica Bavurusunda Bulunanların Kabulüyle ilgili Asgari Standartlar Yönergesi’nde (Konsey Yönergesi) belirtilen, gözetim altına alınan mülteciler için öngörülen asgari koruma standartlarını yansıtmaktadır. Böylece sorularla elde edilen bilgiler, Türk makamlarının alıkoyma uygulamalarıyla ilgili uluslararası standartlara ne derece uyduuna dair bir analiz yapmayı kolaylatıracaktır. Görüme yapılan kiiler farklı ülkelerden geliyorlardı ve aırlıklı olarak erkekti. 1 Bknz :Ek I, Örnek Soru Formu 7 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Görüülen kiiler, gözetim altına alındıkları her seferle ilgili bilgiler verdiler (yalnızca bir erkek on gözetim altına alma ileminden ikisine dair bilgi verdi.) Gözetim altına alınanlardan bei, birden fazla gözetim altına alındıı için toplam 46 gözaltı vakası kaydedildi. Sorular 2006 ve 2007 yıllarında cevaplanmı olup 2004 yılından bu yana gerçekleen alıkonma vakalarını kapsamaktadır. 8 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Aratırmada toplam 7 ehirdeki misafirhaneler ve dier gözaltı merkezlerindeki koullar incelenmitir. Görüülen kiilerin büyük bölümü stanbul’da gözetim altına alınmıtır. Bu eilim büyük ölçüde, hYd’nin stanbul’da bulunuyor olmasından kaynaklanmaktadır. Görüülen kiiler, stanbul’daki misafirhanelerin üçü hakkında da bilgi vermilerdir. Vatan Caddesi’ndeki stanbul Emniyet Genel Müdürlüü binalarında bulunan misafirhane 2006 baharına kadar açıktı; bu tarihten sonra Zeytinburnu Emniyet Müdürlüü’ne taındı. Mart 2007’de, stanbul’un Kumkapı semtinde yeni bir misafirhane açıldı. stanbul’daki misafirhanelerin yanı sıra raporda zmir, Ankara, Van, Hatay misafirhaneleri, Edirne’deki iki ayrı misafirhane (Tunca Kampı ve ehir merkezindeki misafirhane) ve Kırklareli misafirhanesi hakkında da bilgi alınmıtır. Görüülen kiiler misafirhanelerin yanı sıra stanbul’daki polis karakolları, zmir ve Van’daki jandarma karakolları, stanbul’daki çocuk gözaltı merkezi ve stanbul Atatürk Havalimanındaki transit bölge ile ilgili de bilgi vermilerdir. Görümeler, hassas konumdaki bireylerle görüme etii gözetilerek gerçekletirilmitir. Görüülen kiilerin kimlikleri gizli tutulacaına dair güvence verilmitir. Görüülen kiilerin kimliklerinin belirlenebilmesini mümkün kılacak bilgiler rapordan çıkarılmıtır. Görümelerin, görüülen kiiye ek stres yaratmayacak bir ekilde gerçekletirilmesini salamak için gerekli bütün gayret sarf edilmitir. Ayrıca görümecilerin seyahat giderleri de karılanmıtır. 9 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler BÖLÜM 1: TÜRKYE’DE MÜLTECLERN ALIKONMASIYLA LGL HUKUK ÇERÇEVE 1 “Yabancılar Misafirhanesi” Nedir? Türkiye’de yabancılar çeitli sebeplerle, ya suç tekil ettii iddia edilen faaliyetler nedeniyle, ya ülke sınırlarından yasadıı giri-çıkı yaptıkları ya da geçici iltica sisteminin koullarına uymadıkları gerekçesiyle gözaltına altına alınır. Bu tür suçlamalarla ilgili savcılık veya mahkeme prosedürlerinin tamamlanmasının ardından genellikle söz konusu mültecilerin bu kez de idari ilemlerin salıklı biçimde yerine getirilebilmesi gibi gerekçelerle özgürlükleri kısıtlanır ve herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın, sadece çileri Bakanlıı’nın idari tasarrufu ile gözetim altına alınırlar. Ne var ki çou kez mevzuat konusunda bilgi sahibi olmayan mülteciler hukuki olarak statülerinin deitiinden, yani adli süreçten çıkıp idari bir sürece girdiklerinden haberdar bile olmazlar. Zira tüm bu iki süreçte de genellikle sadece aynı kurumla yani Emniyetle muhatap olmaktadırlar. Gözetim altına alınan yabancıların çou “yabancılar misafirhaneleri”nde tutulur; küçük bir bölümü de polis karakolların nezarethanelerinde ya da havalimanlarının transit bölgelerinde tutulurlar. simleri “misafirhane” olsa da, bu yerler aslında, alıkonan kiilerin kendi rızaları dıında tutuldukları gözetim merkezleridir. Gözetim tesisleri, “giri noktalarındaki alıkonma tesislerinden, karakollara, hapishanelere ve özel gözaltı merkezlerine, farklı nezaret ortamları” olarak tanımlanmıtır.12 Türkiye’de misafirhaneler resmen “gözetim tesisi” olarak anılmasa da, bu tanım içine girdii açıktır. Misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiilerin bir bölümü mültecilerdir. Mülteciler balamında, BMMYK gözetimi öyle tanımlar: “hapishaneler, kapalı kamplar, gözetim merkezleri ya da havaalanlarındaki transit bölgeleri de dahil olmak üzere, sınırları dar ya da kısıtlı bir yerde hareket serbestisinin kısıtlanması; öyle ki bu sınırlı alandan ayrılmanın tek yolu ülkeden ayrılmaktır.”13 Türkiye’de yabancılar misafirhanelerinde (bundan sonra misafirhaneler diye bahsedilecek) tutulan dier yabancılar gibi mültecilerin de buralardan serbestçe ayrılmasına izin verilmez, bu yüzden de tanım itibarıyla gözetim altında tutulmaktadırlar. Misafirhaneler, barınma merkezlerinden ayrı deerlendirilmelidir; barınma merkezleri “iltica bavurusunda bulunan kiiler ile beraberlerindeki aile bireylerinin toplu halde ikameti için kullanılan” yerlerdir.14 Türkiye’de misafirhaneler, her ehirde bulunan Emniyet Müdürlükleri’nin Yabancılar ubesi’nin Takip ve Kontrol Masası tarafından yönetilirler. Takip ve Kontrol Masası, Türkiye sınırlarından yasadıı girmi ya da çıkma teebbüsünde bulunmu; vize koullarını ihlal etmi ya da yasadıı faaliyetlerde bulunduu iddia edilen yabancılardan sorumludur.15 Gerek adli, gerek idari gerekçeyle gözetim altında tutulanlara tanınan haklar, hareket özgürlüklerinin önemli ölçüde kısıtlanması gerçeinden yola çıkarak tanımlanmıtır. Buna ramen, devletler gözetim altındaki mültecilerle ilgili hukuki sorumluluklarını yok saymakta; mülteciler standartların altında kalan koullarda, yargı denetimine sınırlı ölçüde bavurularak ya da hiç bavurulmaksızın belirsiz süreler boyunca alıkonabilmektedir.16 Türkiye’deki mülteciler de gözetim altında benzer deneyimler yaamaktadır. Türkiye’de adli gözaltılarla ilgili açık koruyucu tedbirler mevcut olsa da, idari 12 BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz, 26 ubat 1999, 1. Kılavuz 13 Avrupa kence ve nsanlık Dıı veya Aaılayıcı Muamele ya da Cezayı Önlenme Komitesi (CPT) Standartları, CPT/Inf (97) 10], 7. Genel Rapor'dan Alıntı, CPT'nin Genel Raporlarının “Deimez” Bölümlerinden, CPT/Inf/E (2002) 1 - Rev. 2003, ngilizce 14 Sıınma isteyenlerin ülkeye kabulüne ilikin asgari standartları belirleyen AB Komisyonu Konsey Yönergesi Teklifi, COM (2001) 181 final. 15 Bknz: http://www.iem.gov.tr/iem/?m=1&s=31&idno=91 16 Bknz: JRS-Europe (2005) Avrupa'da Alıkoyma: Sıınmacıların ve Düzensiz Göçmenlerin dari Alıkonması; FRONTIERS (2006) Muteberiyet vs. Meruiyet: Lübnan'da Mültecilerin ve Sıınmacıların Alıkonması 13 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler tasarrufla yürütülen gözetim altına alma ilemleri için böyle tedbirler mevcut deildir, ayrıca, idari gerekçelerle gözetim altına alınan yabancılarla da ilgili açık standartlar yoktur.17 Bu bölümde, mülteciler de dahil yabancıların gözetim altına alınmasıyla ilgili prosedürel standartların hukuki arka planı ile gözetim koullarıyla ilgili asgari standartlar ortaya konacaktır. 2 Prosedürel Haklar ve Uygulama 2.1 Mültecilerin Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ç hukuk Mültecilerin yakalanması ve gözetim altına alınmasıyla en balantılı sayılabilecek Türk hukuk mevzuatı düzensiz hareketlerle ilgili olanlardır.Özellikle belirtmek gerekirse, ikamet durumlarını aaıdaki koullarla ihlal eden yabancılar gözaltına alınabilir ve ceza hukukuna göre suçlanabilir. Yasadıı giri18 Yasadıı çıkı19 Geçici ikamet için belirlenen ehirden izinsiz ayrılma20 Türkiye’de statülerinin düzensiz olması nedeniyle polis tarafından yakalanan mülteciler, dier yabancılar gibi, genellikle misafirhanelerde tutulur. Gözaltına alındıktan sonra suç tekil eden bir fiille suçlanırlar (yani, yasadıı giri ya da çıkı ve ikamet ihlalleri) Ancak gözetim altında bulundukları sürenin büyük bir bölümünde mülteciler, sıınma bavurularının ilemlerinin tamamlanması, bir uydu kente gönderilme ya da sınırdıı edilme ilemlerinin tamamlanması gibi idari nedenlerle tutulurlar. Uluslararası hukuk ve ilkeler Özgürlük temel bir insan hakkıdır. nsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözlemesi, Avrupa nsan Hakları ve Temel Özgürlükler Sözlemesi de dahil birçok uluslararası araç hiç kimsenin keyfi olarak özgürlüünden yoksun bırakılmamasını art koar. Açıktır ki, mülteciler de bu hakka sahiptir. Ancak, birçok mülteci zulümden kaçarken bir ülkeye yasadıı yollarla girmek zorunda kaldıından, kendilerini, iltica ettikleri ülkenin iç hukukunu ihlal eder konumda bulabilirler. Sonuçta, 1951 tarihli Mültecilerin Statüsüyle lgili Sözleme’nin (1951 Sözlemesi) 31. maddesi, resmi makamlarla temas kurmaları ve ülkeye yasadıı girilerine ya da ülkede yasadıı bulunmalarına iyi bir gerekçe göstermeleri halinde mültecilerin yasadıı giri yaptıkları gerekçesiyle cezalandırılmasını yasaklar. Uluslararası hukuk ve standartlar, kural olarak mültecilerin alıkonmaması gerektiini de belirtir.21 Alıkonacak olurlarsa, alıkonma “otomatik [veya] gereinden uzun olmamalıdır”22 ve ancak istisnai sebeplerle gerçeklemelidir:23 17 TC Anayasası, Madde 19; Ayrıca bkz, BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma Grubu’nun, 15 Mart 2006 tarihli “nsan Hakları Konseyi” balıklı Genel Kurul Kararı 60/251’in Uygulanması, Addendum, Türkiye Misyonu, A/HRC/4/40/Add.5, 7 ubat 2007, Para. 86-90 18 Pasaport Kanunu, Madde 34 19 Pasaport Kanunu, Madde 34 20 Yabancıların Türkiye'de kamet ve Seyahatlari Hakkında Kanun, Madde 25 21 BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlara Hakkında BMMYK Kılavuzu , 26 ubat 1999. Online Eriim: UNHCR Refworld,: http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3c2b3f844. Ayrıca bknz: 2005 Göç ve Tabiyet Yasa Taslaı Hakkında BMMYK Yorumları , Ekim 2005, Londra, Birleik Krallık, (“BMMYK sıınmacıların alıkonulmalarının özünde istenmeyen bir pratik olduu ve bu uygulamaya karı bir karine olması gerektii görüündedir.”) http://www.unhcr.org.uk/legal/positions/UNHCR%20Comments/Comments2005IANbilldetention.htm 22 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Giri (3. Paragraf) 14 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler • • • • kimlik tespiti; mülteci statüsü ya da iltica bavurusunun dayandıı unsurları belirlemek; mültecilerin iltica bavurusunda bulunmak istedikleri ülke makamlarını yanıltmak için seyahat ve/veya kimlik belgelerini yok ettii ya da sahte belgeler kullandıı durumlarda; ya da ulusal güvenlik ve kamu düzenini korumak. 2.2 ltica Prosedürlerine Eriim Hakkı Türkiye’deki yasal düzenlemeler, 1951 Sözlemesi’nde tanınan hak uyarınca, ülkeye yasadıı girmi yabancıların iltica bavurusunda bulunma hakkını tanır.24 Bu konudaki hukuki düzenlemelere göre, ülkeye girmesi sonrasında en kısa zamanda polise kaydolması ve herhangi bir gecikme için açıklama gösterebilmesi kouluyla iltica bavurularında önyargılı davranılmayacaktır. 25 BM Mülteciler Yüksek Komiserlii, Sıınmacıların Alıkonulmasına likin Uygulanacak Ölçüt ve Standartlar Hakkında Gözden Geçirilmi Kılavuz (Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu) unu özellikle belirtir: “Alıkonma, sıınmacının iltica bavurusunu takip imkanı önünde bir engel oluturmamalıdır.”26 Ne var ki, 2. Bölüm’de 1. Kısım’da tartııldıı üzere, misafirhanelerde tutulan yabancılar genellikle alıkonma sırasında iltica bavurusunda bulunma hakkından mahrum edilirler; bunun sebebi ya iltica prosedürü hakkında bilgilendirilmemeleri ve tercümana eriimi olmaması ya da iltica bavurusunda bulunmalarının yasaklanmasıdır. Özellikle kaygı yaratan bir olgu, Türkiye havaalanlarındaki transit noktalarda tutulan mültecilerin iltica bavurusunda bulunmalarının düpedüz yasaklanmasıdır.27 ltica prosedürüne eriimin engellenmesiyle ortaya çıkan kaygı verici bir sonuç da, refoulement riskidir; yani kiinin, hayatının ya da özgürlüünün ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba ya da siyasi görüe aidiyeti yüzünden tehdit altında olduu ülke sınırları içine geri gönderilmesi riski. 28 2. Bölüm’de Kısım 1.4’te görülebilecei gibi, bu yıl hYd’ye mültecilerin zorla geri gönderildii birkaç vaka bildirilmitir. ltica prosedürleri, yabancılar için genel olarak eriilebilir kılınmadıı sürece, olası mülteciler de iltica bavurusunda bulunamadan geldikleri ülkeye geri gönderileceklerdir. 2.3 Alıkonan Mültecilerle lgili Prosedürel Koruyucu Tedbirler ç hukuktaki koruyucu tedbirler Misafirhaneler genellikle bir idari gözetim birimi olarak görüldüünden, buralarda alıkonan mültecilere bazı prosedürel haklar tanınmıtır; gerçi bu haklar adli gözaltılarda tanınan haklardan çok daha azdır.29 Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi, hangi gerekçeyle olursa olsun özgürlüklerinden yoksun bırakılmı insanların: 23 EXCOM (BMMYK Yürütme Komitesi) Sonuç Belgesi No: 44 (XXXVII); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 3 (iii). 24 Türkiye'ye ltica Eden veya Baka Bir Ülkeye ltica Etmek Üzere Türkiye'den kamet zni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sıınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 1994, Madde 4. 25 Ibid. 26 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5 27 Bknz: kinci Bölüm, Kısım 1.3 28 Mültecilerin Hukuki Statüsüne likin 1951 Cenevre Sözlemesi, Madde 33; BM Genel Kurulu, kence ve Dier Zalimane, Gayri nsani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi (CAT), Madde 3, 10 Aralık 1984. A/RES/39/46. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3b00f2224]. Ayrıca bknz: Chahal vs. UK (Bavuru No: 22414/93), n/d Kasım 1996 Hükmü (1997); Gorki Tapia Paez vs. sveç (Tebli 83/1997), CAT/C/20/D/83/97. 29 Her sanık yakalama veya tutuklama sebepleri ile hakkındaki iddialara dair en kısa zamanda bilgilendirilme, en geç kırksekiz saat içinde hakim önüne çıkarılma, yakalandıının veya tutuklandıının yakınlarına derhal bildirilmesi, makul bir süre içinde hakim huzuruna çıkarılma ve bu esaslar dıında bir ileme tabi tutulduunda uradıı zarara dair kendisine tazminat ödenmesi hakkına sahiptir. Bknz. TC Anayasası Madde 19. Türkiye'ye belgesiz girdiklerinden dolayı Pasaport 15 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler • davalarının hızla sonuçlandırılması hakkına sahip olduunu; • alıkonmalarının hukuka uygunluuna itiraz etmek için herhangi bir yargı erkine bavurabileceklerini; ve • alıkonmanın hukuka aykırı olduu görülürse serbest bırakılmaları gerektiini söyler.30 Bu haklar, Avrupa nsan Hakları Sözlemesi ile Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözlemesi’nde belirtilen haklara uygundur.31 Fakat aaıda belirtildii ve 2. Bölüm’de, Kısım 2.2’de ortaya konduu üzere, alıkonan mültecilerin yargı denetimine ya da usule uygun bir yargılamanın gerçeklemesi için gerekli hukuki danımanlıa eriimi söz konusu deildir. Sonuçta, alıkonmalarının hukuka uygunluu ya da uzun sürmesi hakkında itiraz edemeyecek durumdadırlar. Uluslararası koruyucu tedbirler Türkiye Anayasası idari amaçlarla alıkonan kiiler için az sayıda koruyucu tedbir getiriyor olsa da, uluslararası kılavuz ilkeler, alıkonan mültecilere ciddi oranda daha fazla hak tanır. BM Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu (UNWGAD) ve Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu mültecilerin hukuka uygun olarak gözetim altına alınmasını bazı önkoullara balamıtır. Bu belgeler, her eyden önce gelen bir ilke olarak, kiinin özgürlüünden yasadıı biçimde yoksun bırakılmasını “keyfi gözaltı”olarak tanımlamıtır.32 Bu araçlarda belirtilen ve aaıda incelenen haklar unlardır: • Alıkonmanın gerekçeleri ve süresiyle ilgili iletiim;33 • Alıkonmanın gerekçeleri ve/veya süresiyle ilgili yargı denetimi hakkı;34 • Bir avukatla, yerel BMMYK bürolarıyla, baka kurumlarla ya da sivil toplum kurulularıyla temas kurma hakkı da dahil, hukuki danımanlık hakkı.35 2.3.1 Alıkonmanın Gerekçeleri ve Süresiyle ilgili letiim Mültecilerin gözetim altına alınma gerekçeleriyle ilgili olarak bilgilendirilme hakkı ile gözetim altındayken sahip oldukları haklar konusunda uluslararası ilkeler nettir. Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, gözetim altına alınmaları halinde sıınmacıların: bir gözaltı müzekkeresinin anlayabilecekleri bir dilde ve anlayabilecekleri terimlerle, derhal ve eksiksiz olarak taraflarına iletilmesi, bunun yanı sıra bu düzenlemenin gerekçelerinin ve bu düzenlemeyle ilikili haklarının da iletilmesi, Kanunu'nu ihlal ettikleri gerekçesiyle tutuklanan mülteciler de bu haklara haizdirler. Helsinki Yurttalar Dernei ile çalıan avukatlar, pratikte mültecilerin Türk Ceza Kanunu'nu ihlal ettikleri gerekçesiyle suçlanmalarının dıında, nadiren ceza hukuku uyarınca itham edildiklerini ve ceza hukuku kapsamında alıkonulan kiilerin usul hukukundan doan haklarından yararlanabildiklerini belirtmektedirler. 30 Ibid. 31 Avrupa Konseyi, Avrupa nsan Haklari Sözlemesi (ECHR), Madde 5(4), 4 Kasım 1950.ETS 5. [Online Eriim: UNHCR Refworld: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ae6b3b04]: Yakalama veya tutuklu durumda bulunma nedeniyle özgürlüünden yoksun kılınan herkes, özgürlük kısıtlamasının yasaya uygunluu hakkında kısa bir süre içinde karar vermesi ve yasaya aykırı görülmesi halinde kendisini serbest bırakması için bir mahkemeye bavurma hakkına sahiptir. Ayrıca bknz: Birlemi Milletler Genel Kurulu, Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararası Sözleme (ICCPR), Madde 9(4) 16 Aralık 1966. Birlemi Milletler Anlamalar Dizini, Cilt: 999, sayfa. 171. Online eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3ae6b3aa0 32 UNWGAD (Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu) Medeni ve Siyasi Haklar, kence ve Gözaltı Konularını da Temil Eden Raporu E/CN.4/2000/4, 28 Aralık 1999, passim. 33 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(i); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 34 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 35 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. lke 16 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler hakkına sahip olduunu söyler.36 Keza UNWGAD da u koulu getirir: Gözaltı tedbirlerinin bildirimi, yazılı olarak, sıınmacı ya da göçmenin anlayabilecei bir dilde, tedbir gerekçeleri de belirtilerek gerçekletirilmelidir.37 Uluslararası hukuka göre, resmi makamların gözetim süresi hakkında da bilgi vermesi gerekmektedir.38 2. Bölüm, Kısım 2.1’de tartııldıı üzere, görüülen kiilerin hiçbiri tutulma gerekçeleri, alıkonma süreleri ya da gözetim altındayken sahip oldukları haklar konusunda bilgilendirilmemitir. Bu konuda bilgilenmek istediklerinde birçou polisin kayıtsızlıı ya da saldırganlııyla karı karıya kalmıtır. Keza hiçbiri, alıkonma süreleri hakkında da bilgilendirilmemi, bu durum ümitsizlik ve depresyona yol açmıtır. 2.3.2 Yargı denetimi Gözetim altına alınanların, hem iç hukuk hem uluslararası hukuk tarafından tanımlandıı üzere temel haklarından biri, alıkonmanın hukuka uygunluuna mahkeme yoluyla itiraz edebilmektir.39 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, gözetim altına alınan mültecilerin u haklara sahip olduunu söyler: Kararın, gözetim altına alan makamlardan baımsız bir yargı kurumu ya da idari kurum tarafından otomatikman denetlenmesini salamak. Daha sonra, gözetimin devam etmesinin gereklilii düzenli olarak gözden geçirilmelidir ve sıınmacı ya da temsilcisi de bu gözden geçirme sürecine katılma hakkına sahiptir.40 Benzer bir ekilde, UNWGAD da “bir yargı makamına kararın düzeltilmesi için bavuruda bulunma” hakkını tanır, bu yargı makamı, “tedbirin hukuka uygunluu konusunu derhal karara balayacak ve gerekirse ilgili kiinin salıverilmesi talimatı verecektir.”41 Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi de kiinin gözetim altına alınmasının hukuka uygunluuna itiraz için bir yargı kurumuna bavuruda bulunma hakkını güvence altına alır.42 Ancak, bu rapordaki bulguların da gösterdii üzere (2. Bölüm, Kısım 2.2’ye bakınız), Türkiye’de misafirhanelerde tutulan mültecilerin alıkonmalarının hukuka uygunluu ya da süresi konusunda yargı denetimine bavurmaları söz konusu deildir. Açıktır ki bu durum, hukuki danımanlıa ciddi bir eriimleri bulunmaması olgusuyla balantılıdır. Ayrıca aaıda tartııldıı üzere, gözetim altına alınanların iltica bavurularının durumu hakkında nadiren bilgilendirilmeleriyle de balantılıdır, ki böyle bir bilgilendirmenin gerçeklememesi, bu kiilerin hukuki ilemlerin “gerekli özen gösterilerek” yürütülüp yürütülmediini belirleyebilmesini de engellemektedir. 2.3.3 Hukuki danımanlık hakkı Gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlıa eriim hakkına sahiptir43 ve bu hakka sahip oldukları gözetim altına alındıklarında kendilerine bildirilmelidir.44 Uluslararası ilkeler, mültecilerin 36 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii) Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 38 Örnein Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5 39 TC Anayasası, Madde 19; Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararası Sözleme, Madde 9(4); Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5(4) 40 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii) 41 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 42 TC Anayasası, Madde 19 43 BM Genel Kurulu, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, lke 17(1), 9 Aralık 1988. [Online eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ae6b38b34] 37 17 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler hukuki danımanla, bunun yanı sıra baka kurumlar ve avukatlarla iletiim kurma hakkını açıkça tanır.45 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, mültecilerin ücretsiz hukuki yardıma erimeleri koulunu getirir. 46 Ayrıca gözetim altına alınanların etkili bir hukuki danımanlık alabilmesi için, avukatların ve hukuki danımanların ziyaretleri sırasında kendilerine yeterli zaman ve mahremiyet tanınmalıdır. Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunmasına Yönelik lkeler Bütünü’nün 18(3). maddesi öyledir: Tutulan veya hapsedilen bir kimsenin hemen avukatı tarafından ziyaret edilebilme, hiç bir sansüre tabi olmaksızın tam bir gizlilik içinde görüebilme ve iletiim kurabilme hakkını kullanması istisnai haller haricinde geciktirilemez veya kısıtlanamaz. Türkiye Anayasası’nın 19. maddesi, idari olarak gözetim altına alınanların hukuki danımanlık alma hakkını açıkça tanımasa da, hukuki danımanlıın katkısı olmaksızın gerçekletirildiinde yargı denetiminin etkili olmayacaını açıkça ifade etmitir. Büyük çounluu hiç Türkçe konumayan mülteciler için kesinlikle böyle bir durum söz konusudur. Mültecilere, hukuki danımanlık hakkının ima edilmesi dıında, baka avukatlara ya da kurumlara eriim hakkına sahip olmaları güvencesi tanınmamıtır. 2. Bölüm, kısım 2.3’te de tartııldıı üzere, misafirhanelerde tutulan yabancıların, avukatlara ancak ara sıra erimesi mümkündür. Mülteci statüsü bavurusunda bulunmayı düünenlere, BMMYK temsilcilerini ziyaret izni genellikle verilir, fakat Türkiye’deki bütün misafirhanelerin hepsi için böyle bir durum kesinlikle geçerli deildir. Baka uluslararası kurumların, sivil toplum kurulularının ya da savunucuların ziyaretleri katı bir biçimde sınırlanır. Avukatların da, BMMYK temsilcilerinin de, baka hukuki danımanların da havaalanlarındaki transit noktalarda tutulan sıınmacılara erimesine imkan tanınmaz. 2.4 Mültecilerin Gözetim Süresi Uluslararası hukuk ve ilkeler, mültecilerin gözetim altına alınmasının sınırlı olması ve bir mültecinin gözetim altında tutulması sırasında gerçekletirilen prosedürlerin “gerekli özen” gösterilerek yerine getirilmesi koulu getirir. Gözetim sürelerinin hukuka uygunluu, her vakanın özel koullarına göre deiir, fakat prosedürler gerekli özen gösterilmeden gerçekletiriliyorsa, bu süre “ölçüsüz” bulunacaktır.47 Avrupa nsan Hakları Mahkemesi ve Birlemi Milletler nsan Hakları Komitesi, azami bir gözetim süresi belirtmek yerine, örnein sınırdıı prosedürlerinin “gerekli özen” gösterilerek yerine getirilmesi gerektiini vurgulamılardır.48 UNWGAD azami gözetim süresinin “yasalarla belirlenmesi gerektii”ni ve “gözaltının hiçbir ekilde sınırsız ya da aırı uzun süremeyecei”ni belirtmitir.49 Türkiye’deki yasal düzenlemeler, misafirhanelerdeki gözetimle ilgili olarak uygun sürenin ne olduu konusunda bir ey söylemez. Balangıç noktası olarak, Türkiye’deki 1983 tarihli Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, aaıda tartııldıı üzere bir mültecinin bir misafirhanede kalıının 44 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii), BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 17(2). lke 45 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(v), BM Keyfi Gözaltılara dair Çalıma Grubu (1999), Ek II, 2. lke; BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 18. ve 16. lkeler 46 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5 (ii), BM, Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu (1999), Ek II, 10. lke 47 U.N. Doc. CCPR/C/79/Add.70 (1996) (sviçrenin yabancı uyrukluların geçici ikamet izni hazırlanıncaya kadar üç ay gözetim altında tutulmasının ve sınır dıı etme ilemlerinin tamamlanması için de dokuz ay ila bir yıl arasındaki bekleme sürelerinin ölçüsüz ve ayrımcı olduuna hükmetmitir.) 48 Chahal vs. Birleik Krallık (Bavuru No: 22414/93), n/d Kasım 1996 Hükmü; Kolompar vs. Belçika, 24 Eylül 1992 tarihli Hüküm 49 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 7. lke 18 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler “geçici” olduunu vurgular.50 Bu yönetmelik uyarınca, mülteciler ancak ülkeden ayrılmak için vize alıncaya dek ya da çileri Bakanlıı’ndan bir uydu kentte ikamet izni alıncaya dek misafirhanelerde kalacaklardır.51 Gözetim altındaki mültecilerin iltica bavurularının belli bir zaman çerçevesinde ilem görmesiyle ilgili tek atıf, 2006 Genelgesi’nde Kısım 13’te yer almaktadır. Bu maddede, izlenen prosedür uyarınca, yetkili makamların yasadıı çıkı ya da giri yüzünden gözetim altında tutulan mültecilerin yabancıların iltica bavurularıyla ilgili ilemleri be i günü içinde tamamlaması gerektii koulu getirilmitir.52 2. Bölüm, Kısım 3’te tartııldıı üzere uygulamada, iltica bavurusu ilemlerinin tamamlanması pratikte birkaç ayı bulmaktadır. 3 Gözetim Koulları Misafirhanelerdeki Koullarla lgili Asgari Standartlar Mülteciler dahil gözetim altında tutulan herkes, BM Herhangi Bir Biçimde Gözaltında ya da Hapiste Tutulan Bütün Kiilerin Korunmasıyla lgili lkeler Bütünü (UNPDI), BM Mahpuslara Muameleyle lgili Standart Asgari Kurallar (UNTP), BM Özgürlüklerinden Yoksun Bırakılmı Çocukların Korunmasıyla lgili Kurallar (UNPJDL) gibi araçların koyduu uluslararası normlar ve standartlara uygun muamele görme hakkına sahiptir. Mültecilerin gözetim altında yaadıkları koullarla ilgili olarak çeitli uluslararası hukuk kaynakları da hem balayıcı hem de kural koyucu nitelie sahiptir, bunlar arasında unlar yer alır: ICCPR, ECHR ve BMMYK Gözetim lkeleri. Bu standartların altında kalan gözetim koulları, “insanlıkdıı ya da onur kırıcı muamele” oluturabilir.53 Özgürlükten yoksun bırakılma koullarında bu tür muamelelerin gerçeklemesi olasıdır.54 Bir muamelenin insanlıkdıı ya da onur kırıcı addedilebilmesi için, meru bir muamele ya da cezalandırma biçiminden beklenenin ötesinde bir eziyet ve aaılamaya yol açması gerekir.55 Örnein hukuka uygun prosedürler, hukuka aykırı bir tavırla gerçekletirildiinde insanlıkdıı ya da onur kırıcı muamele oluturabilirler.56 Bu tür uygunsuz muamelelerin nitelii itibarıyla özellikle ciddi ve zalimce57, sert ve kasti olan “ikence”den ayrı tutulması gerekir.58 Türkiye, yabancılar misafirhanelerindeki koullarla ilgili asgari standartları belirleyen bir yasa ya da yasal düzenleme çıkarmamıtır. Bununla birlikte, “mülteci misafirhaneleri”ndeki maddi koulların 50 1983 Mülteci MisafirhaneleriYönetmelii, Madde 16 Ibid. 52 Helsinki Yurttalar Dernei sıınma bavurularının deerlendirilmesinde hızlandırılmı prosedür usulünü desteklemese de, bu düzenleme çileri Bakanlıı'nın bu talimatı yayınlarken mültecilerin daha kısa bir süre gözaltında tutulması niyetini belirtmek için kullanılmıtır. 53 kence, gayri insani ve küçültücü muamelenin mutlak ekilde yasaklanması BM Siyasi ve Medeni Haklar Sözlemesi (7. ve 9. maddeler), kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi(1. ve 16. maddeler) ve Avrupa nsan Hakları Sözlemesi (Madde 3) kat'i surette öngörülmektedir. 54 Örnein kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi'nin 1. maddesi aır acı ve ızdırabın yasal müeyyidelerin uygulanmasından doabileceini veya bunun tabiatında olabileceini belirtmektedir. 55 Örnein V. vs. Birleik Krallık (Bavuru No: 24888/94), 16 Aralık 1999 tarihli Hüküm, para. 71. 56 Van der Ven vs. Hollanda (50901/00), 4 ubat 2003 tarihli hüküm, para. 62 & 63 (Meru güvenlik gerekçesiyle yapılan yakın üst aramalarının usulsüz bir biçimde yapıldıında küçük düürücü, gayri insani ve kötü muamele olduuna hükmetmektedir); ayrıca bknz: Weeks vs. Birleik Krallık, 4 Aralık 1995 tarihli hüküm, (suçun kendisini aan bir cezalandırmanın Avrupa nsan Hakları Sözlemesi'nin 3. maddesinin ihlali olabileceini belirtmektedir.) 57 Mesela rlanda vs. Birleik Krallık, 18 Ocak 1978 tarihli hüküm, para. 167: “…Öte yandan, “ikence” ve “gayri insani ve küçük düürücü muamele” terimleri arasında bir ayrım yaparak, sözlemenin niyetinin çok ciddi and zalimane ızdıraba sebebiyet veren kasıtlı insanlık dıı muamelemeye hususi bir anlam ithaf ettii görünmektedir.” 58 kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi'nin 1. maddesi ikenceyi öyle tanımlamaktadır:: “...bir ahsa veya bir üçüncü ahsa, bu ahsın veya üçüncü ahsın iledii veya ilediinden üphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandırmak amacıyla bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayrım gözeten herhangi bir sebep dolayısıyla bir kamu görevlisinin veya bu sıfatla hareket eden bir baka ahsın teviki veya rızası veya muvafakatıyla uygulanan fiziki veya manevi aır acı veya ızdırap veren bir fiil anlamına gelir. Bu yalnızca yasal müeyyidelerin uygulanmasından doan, tabiatında olan veya arızi olarak husule gelen acı ve ızdırabı içermez. 51 19 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler asgari standardıyla ilgili bir yönetmelik çıkarılmıtır. (1983 Yönetmelii). Aslında Türkiye’de açıkça “mülteci misafirhanesi” olarak belirlenmi bir yer yoktur.59 Halen yürürlükte olan 1983 Yönetmelii’nin yabancılar misafirhanelerindeki koullarla ilgili olarak balayıcı olup olmadııyla ilgili bir yargı kararı bulunmamaktaysa da, yönetmelik yabancılar misafirhanelerindeki koullar açısından geçerli olacak standartlarla ilgili ikna edici bir kılavuz niteliindedir. Bu rapor, misafirhanelerdeki maddi koullarla ilgili tavsiyelerinde, 1983 Yönetmelii’ni dayanak almıtır. Aaıda ve 2. Bölüm, kısım 4’te tartııldıı üzere, misafirhanelerdeki uygulamaların birçou, uluslararası standartlara ya da iç hukuka uygun deildir. 3.1 Ayrı Tutma Uluslararası standartlar farklı kategorilerde yer alan gözetim altında tutulan kiilerin, cinsiyetleri, yaları, sabıkaları, gözaltına alınma gerekçeleri ve muamelelerinin gereklilikleri dikkate alınarak gözetim tesislerinin farklı alanlarına yerletirilmesi gerektiini belirtir.60 Özellikle uluslararası hukuk hüküm giymi suçluların, zanlılarla ve ayrıca hiçbir cezai suçlama yöneltilmemi kiilerle ayrı tutulması koulunu vurgular.61 Mültecilerin gözetim altına alınması balamında da, uluslararası standartlar benzer ekilde, mültecilerin cezai müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan hüküm giymi kiilerle birlikte tutulmaması gerektiini belirtir (bu tür suçlamalarla karı karıya bulundukları ya da bu tür suçlardan hüküm giymi oldukları durumlar dıında).62 Bu standartlar, gözetim altına alınmı kadın mültecilerin yakın aile bireyleri olmadıkları sürece, erkek mültecilerden ayrı bir yere yerletirilmesi koulunu da getirir.63 Aaıda kısım 3.10’da daha ayrıntılı olarak tartıılacak olsa da, uluslararası standartlar çocuk mülteciler de dahil çocukların, yetikinlerden ve cezai müeyyidesi olan suçlardan hüküm giymi ya da bu suçlarla suçlanan yetikinlerden ayrı tutulması gerektiini de belirtir.64 Yönetmelik, cezai suçlardan hüküm giymi kiilerin gözetim altında tutulan dier kiilerden ayrılması ya da çocuklar veya yalılar gibi hassas konumdaki kiilerin ayrı yerlerde tutulması gerei hakkında hiçbir ey söylemez.65 Yönetmelik, gözetim altına alınan bir yabancının misafirhanede nereye yerletirileceini belirlerken, medeni durumunun dikkate alınması gerektiini belirtir.66 Yönetmelik, gözetim altına alınan ailede çocukların da bulunması durumunda nasıl bir prosedür izleneceine dair özel kurallar getirmez. Aratırma sırasında incelenen tüm tesislerde kadın ve erkek mülteciler ayrı tutulmaktadır. Fakat misafirhanelerde genellikle cezai suçlardan hüküm giymi ya da bu suçlarla suçlanan kiiler cezai olmayan gerekçelerle gözetim altına alınmı kiilerle bir arada tutulur. Bu durum kısmen, Yabancılar ubesi’nin “Takip ve Kontrol Masası”nın cezai suçlardan hüküm giymi kiiler de dahil olmak üzere 59 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii'nin 1. Maddesi “mülteci misafirhanelerini” ... deiik ülkelerden kaçak veya pasaportla Yurdumuza gelerek yabancı ülkelerden birine gönderilmek veya Yurdumuzda kalmak istedii ile iltica hakkı talebinde bulunan yabancı kiilerin haklarında yapılan ilem sonuçlanıncaya kadar geçecek süre içerisinde geçici barındırılma, iae, ibate ve dier masrafların karılanması” salayan birimler olarak tanımlamaktadır. 60 Birlemi Milletler, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 68. Maddeler, 30 Auston 1955. [Online Eriim: UNHCR Refworld: http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ae6b36e8] 61 kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi, Madde 10(1)(a). 62 BMMYK, Yürütme Komitesi, EC/49/SC/CRP.13, 4 Haziran 1999, Daimi Komite, 15. Görüme, Sıınmacı ve Mültecilerin Alıkonulması: Çerçeve, Sorun ve Önerilen Uygulamalar, Madde 26(f); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 10(iii) 63 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 8 ve 10(ii) 64 BMMYK, Yürütme Komitesi, EC/49/SC/CRP.13, 4 Haziran 1999, Daimi Komite, 15. Görüme, Sıınmacı ve Mültecilerin Alıkonulması: Çerçeve, Sorun ve Önerilen Uygulamalar, Madde 26(f); Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 10(iii) 65 Hassas kiilerin ve çocukların alıkonulması bu bölümün 3.10 kısmında tartıılmaktadır. 66 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii Yönetmelii, Madde 17 20 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler bütün yabancılar hakkında ilem yürütmek ve gözetim altına alma uygulamasına gitmekle sorumlu olmasından kaynaklanıyor olabilir. Benzer bir biçimde, çocuk mülteciler de ya tespit test sonucu belli oluncaya ve çocuklara özel tesislere nakledilinceye dek genellikle yetikinlerle bir arada tutulur. Çocuk mülteciler ile aile bireylerinin cinsiyetlerinin farklı olması durumunda çocuklar ailelerinden ayrı tutulabilir (örnein erkek çocuk erkeklerin yanına yerletirilirken, annesi kadınların yanına yerletirilecektir). 3.2 Koular ve Yataklar Uluslararası ilkelere göre, gözetim altında tutulanlar kendilerine ait ayrı bir yatak, yeterli temiz çaraf ve nevresim salanması ve bunların sık sık deitirilmesinin salanması hakkına sahiptir.67 Yatakhanelerin salıkla ilgili bütün koulları karılaması gerekir; havalandırma koullarına, özellikle de içerideki havanın miktarına, odalardaki asgari bo alana, aydınlatma, ısıtma ve havalandırmaya gerekli özen gösterilmelidir.68 1983 Yönetmeliinde, bu konuda hiçbir açıklama bulunmamaktadır. Bölüm 2, kısım 4.2’de belirtildii üzere, görüülen kiiler sık sık aırı kalabalıktan, yatak ve nevresim sayısının tümüyle yetersiz olmasından yakınmıtır. Görümecilerin birçou gözetim tesislerinde yerlerde uyuduklarını belirtmilerdir. 3.3 Iık ve Havalandırma Uluslararası standartlara göre, gözetim tesislerinde yeterli miktarda ıık ve havalandırma salanmalıdır. Bu dorultuda, pencereler, gözetim altındaki kiilerin doal ııkla okumasını ya da çalımasını mümkün kılacak kadar geni olmalı, yapay havalandırma olsa da olmasa da, temiz hava girmesini salayacak ekilde ina edilmi olmalıdır.69 Ayrıca, gözetim altına alınmı kiilerin gözlerine zarar vermeksizin okumaları ya da çalımaları için yeterli yapay ıık salanmalıdır.70 1983 Yönetmelii bu konuda bir ey söylememektedir. Bölüm 2, kısım 4.3’te tartııldıı üzere, görüülen kiiler misafirhanelerin çounda pencere bulunduunu fakat havalandırmanın standartların epey altında kaldıını belirtmitir: tesisler yazları tahammül edilemeyecek kadar sıcak, kıları da çok souk olmaktadır. Gözetim altına alınan kiilerin sigara içebildii misafirhanelerde, kötü havalandırma koulları ciddi bir rahatsızlık kaynaıdır. 3.4 Hijyen ve Salık Koulları Uluslararası standartlar, gözetim tesislerin tuvalet ve duların yeterli ve temiz olması gereine iaret eder, gözetim altındakilerin kiisel hijyenlerin koruyabilmek için gerekli olan sıklıkta, hava durumuna uygun bir sıcaklıkta du alması mümkün olmalıdır.71 Gözetim altındakilere salık ve temizliklerini koruyabilmeleri için gerekli olan su ve tuvalet malzemesi de salanmalıdır.72 Genel hijyen ve temizlik standartları bütün gözetim tesislerinde korunmalıdır.73 1983 Yönetmeliinde hijyenle ilgili hiçbir düzenleme yoktur, fakat yönetmelik, gözetim altındakilerin kendi kıyafetlerini yıkayabilmesi için misafirhanelerde bir çamaırhane bulunması gerektiini belirtmektedir.74 Bölüm 2, kısım 4.4’te tartııldıı üzere, gözetim altındakiler haftada bir du alabildiklerini belirtmitir, ancak bazıları dulardan souk su aktıı ikayetinde bulunmutur. Ayrıca kendi sabun ve havlu masraflarını kendilerinin karılaması gerektii iddiasında bulunmulardır. Ayrıca, kendi 67 BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 19 Ibid., Madde 10 69 Ibid., Madde 11(a) 70 Ibid., Madde 11(b) 71 Ibid., 12. ve 13. Maddeler 72 Ibid., Madde 15 73 Ibid., Madde 26(b) 74 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 20 68 21 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler yaama alanlarını kendilerinin temizlemek zorunda kaldıklarını belirtmitir, birçokları da tesislerin temiz olmamasından ötürü böcek ısırıkları ve cilt problemlerine maruz kaldıklarını belirtmitir. 3.5 Beslenme Uluslararası normlara göre, gözetim altındakilere düzenli olarak “salıklarını ve güçlerini korumaları için yeterli, kaliteli, iyi hazırlanan ve sunulan, besin deerine sahip gıda” ve içme suyu salanması gerekir.75 Keza 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilere günde üç öün yemek verilmesi gerektiini ve76 bir doktorun tavsiyesi uyarınca bu öünlerin gözetim altındakilere yeterli kalori salayacak biçimde düzenlenmesini öngörür.77 Yönetmelik, gözetim altındakilerin aile ve tabiyet tercihlerine göre oturtulabilecei bir “yemekhane” kurulması çarısında bulunur.78 Ayrıca, tesislerde alkolsüz içecek ve ayaküstü hazır yiyeceklerin sunulabilecei bir “kantin” bulundurulması çarısında bulunur.79 Rapordaki bulgular, misafirhanelerde sunulan öünlerin kalori ve besin deerlerinin düük olmasının yanı sıra içme suyu bulunmamasına da iaret etmektedir. Gözetim altındakilerden maddi güçleri yetebilenler, civardaki dükkanlardan –hayli iirilmi fiyatlarla– yiyecek almak zorunda kalmaktadır. 3.6 Dinlenme Uluslararası hukuk, spor ve dinlenme faaliyetlerinde bulunma hakkının gözetim altındakilerin psikososyal ve fiziksel salıı için gerekli olduunu açıkça belirtir.80 1983 Yönetmeliinde, gözetim altındakilerin açık hava faaliyetleri ya da spor yapma hakkı konusunda bir ifade bulunmamala birlikte misafirhanelerin bir hobi ve okuma odası bulunması gerektiini belirtir.81 Buna ramen, aratırmada anılan yabancılar misafirhanelerinde hiçbir dinlenme tesisi bulunmadıı belirtilmitir. stanbul’da Türk vatandaı çocuklara ayrılmı bir gözetim tesisinde tutulan bazı refakatsiz çocuklar televizyon ve Türkçe kitaplara eriebilmektedir. Yalnızca Kırklareli Gaziosmanpaa Yabancılar Misafirhanesi’nde gözetim altındakilerin ara sıra dıarı çıkıp temiz hava almalarına ve spor yapmalarına izin verilmektedir.82 75 BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 20 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 19 77 Ibid., 12(j) ve 19. Maddeler 78 Ibid., Madde 18 79 Ibid., 18. ve 21. Maddeler 80 Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları'nın 21. ve 40. maddeleri günlük egzersizlerin gerekli olduunu, kabil oldukça bunların açık havada yapılmasını; elenme kabilinden eitimler için yeterli yer, tesis ve araç salanmasını ve yeterli sayıda kitabın bulunduu kütüphaneden mevkufların yararlanmalarının tevik edilmeleri gerektiini belirtmektedir. 81 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 19. ve 21. Maddeler 82 Bknz: kinci Bölüm, Kısım 4.6 76 22 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 3.7 Tıbbi Hizmetler Uluslararası standartlar, gözetim altındakilere, gerekli olduunda ücretsiz tıbbi hizmet sunulması gerektiini ifade eder.83 Ayrıca gözetim tesislerinde gözetim altındakilerin tıbbi ve psikiyatrik ihtiyaçlarını deerlendirip tedavi edecek, tesis içindeki koullara dair raporlar hazırlayacak bir tıp görevlisinin istihdam edilmesi koulunu da getirir.84 Bu koullar mülteciler açısından özellikle önemlidir çünkü birçok mülteci iltica edecekleri ülkeye, mene ülkelerde maruz kaldıkları ikenceden kaynaklanan fiziksel ve zihinsel salık semptomlarıyla varır. Akıl ve ruh salıı bakımı da mülteciler açısından hayati önemdedir çünkü zorla geri gönderme tehdidi altında süresi belirsiz gözetimin duygusal sıkıntıya neden olduu yönünde kanıtlar giderek artmaktadır.85 1983 Yönetmelii, gözetim altında bulunanlardan salık sorunları olanların misafirhanedeki Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu tarafından izlenip tedavi edileceini belirtir.86 Daha ciddi tıbbi bakıma ihtiyacı olanlar bir hastaneye sevklerini öngörür.87 Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu, gözetim altındakilerin zihin salıklarıyla ilgili sorunlardan da sorumludur.88 Türk hukuku, mültecilerin gözetim altındayken salık ve zihinsel salık hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanabilme hakkı konusunda, kaıt üstünde uluslararası asgari standartlarla oldukça uyumludur. Fakat rapordaki bulgular, tıbbi hizmetlerin bu standardın altında kaldıını göstermektedir. Bölüm 2, Kısım 4.7’de tartııldıı üzere, gözetim altındakiler kendilerine nezaret eden polis memurlarının düzenli olarak salık sorunlarını görmezden geldiini, bir doktor tarafından muayene edilme taleplerinin geri çevrildiini bildirmilerdir. Bazı durumlarda, ciddi salık sorunları haftalar boyunca tehis edilmeden sürmekte, bu da durumun ilerlemesine ve kamu salıına yönelik bir tehdit olumasına yol açmaktadır. Ayrıca, gözetim altındakilerin tıbbi yardımı neredeyse her zaman kendi ceplerinden karılaması gerekmektedir ve bu fiyatlar oldukça fahitir. Misafirhanelerde akıl salıı hizmeti sunulmamaktadır; oysa görüülenlerin tamamı gözetim sürelerinin uzamasının yıkıcı psikolojik etkilerine maruz kaldıklarını belirtmitir. 3.8 Dı Dünyayla Temas Kısım 2.3.3’te tartııldıı üzere, uluslararası ilkeler, mültecilere avukatlar ve hukuki danımanlar, BMMYK, Uluslararası Kızıl Haç, gereince yetkili sivil toplum kuruluları, konsolosluk temsilcileri ve akrabaları tarafından ziyaret edilme hakkı tanır.89 Ayrıca gözetim altındakilerin telefon, faks ya da elektronik posta yoluyla dı dünyayla iletiim kurabilmesi koulunu getirir.90 Oysa 1983 Yönetmelii, sadece yetkililerin, sıınmacıların ve mültecilerin misafirhanelere girebileceini belirtir.91 Dier ziyaretçilerin misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiileri ziyaret edebilmek için çileri Bakanlıı’ndan izin alması gerekir.92 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilerin misafirhane dıındaki insanlarla iletiim kurma hakkı konusunda hiçbir düzenleme içermez. Görüülen kiilerin bildirdiine göre, uygulamada misafirhanelerdeki mültecileri sadece gözetim altındakilerin avukatları ve aile bireyleri ziyaret edebilmekte, onlara da ara sıra izin verilmektedir. 83 BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 24. lke BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 22(1) 85 Mesela kendi kendine zarar verme örnekleri için bknz: HM Cezaevi Müfettilii (2006) Yabancı Uyruklu Mahkumlar: Tematik Bir Gözden Geçirme, sayfa 58; alıkonanlar üzerindeki psiko-sosyal zorlama ve yaptırımlar içinse bknz: Peoples Inquiry into Detention (2006): Paylaacak Sonsuz Acımız Var: çerdekiler Gözaltını Sorguluyor, Kasım 2006 ve Peoples Enquiry into Detention websayfası: http://www.peoplesinquiry.org.au/psychological.html 86 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 14(d) 87 Ibid., Madde 14(e) 88 Ibid., Madde 14 89 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. ve 10. lkeler; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(v); BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 19. lke; BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 37. Ve 38. Maddeler 90 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. lke 91 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 32. Madde 92 Ibid 84 23 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Ayrıca Bölüm 2, kısım 4.8’de görülebilecei gibi, gözetim altındakiler dıarıya telefon açma hakkına sahipse de, umumi telefonlarda kullanılan telefon kartları ancak çok yüksek fiyatlara satılmakta ve telefonlara talebin çok fazla olması da eriimi ve mahremiyeti kısıtlamaktadır. Ziyaretçilerle ilgili kısıtlamalar, telefonla görüme maliyetinin yüksek olması, gözetim altındaki birçok kiinin kendini tecrit edilmi ve depresif hissetmesine yol açmaktadır.93 3.9 Personelin Muamelesi Gözetim tesislerindeki personelin, uluslararası ilkeler uyarınca, düzgün davranılar sergilemek gibi bir yükümlülüü vardır,94 özellikle de meru müdafaa gibi meru koullar haricinde gözetim altındakilere karı güç kullanmaları yasaklanmıtır.95 1983 Yönetmeliinde bu konuda bir ifade bulunmamaktadır. Bu koulların varlıına ramen, 2. bölümde, kısım 3.9’da tartııldıı üzere görüülen kiiler misafirhanelerde polisten gördükleri muameleyi “hasmane”, “saldırgan” ve “kayıtsız” diye tanımlamıtır. Ayrıca polisin sözlü taciz, dayak, tokat, tartaklama, sopalarla vurma gibi davranılar sergilediini belirtmilerdir. Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesi’nde tutulanların bildirdii 10 ayrı falaka vakası özellikle dikkat çekicidir. 4 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması Uluslararası ilkeler, devlet makamlarının gözetim altında bulunan hassas konumdaki mültecilerin ihtiyaçlarını belirlemek ve karılamakla, gerektiinde bu kiilere özel ilgi göstermekle yükümlü olduunu belirtir.96 Hassas konumdaki mülteciler, ikence ve travma madurlarını, refakatsiz küçükleri, yalıları, engellileri, tıbbi yardıma ihtiyacı olanları, özel ihtiyaçları olan kadınları içerir.97 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu’na göre, devlet hassas konumdaki mültecilerin gözetim altına alınmasının alternatiflerini faal olarak deerlendirmeli, bu kiiler ancak uzman bir tıp doktorundan, gözetim altında tutulmalarının salık ve sıhhatlerini olumsuz etkilemeyecei, tıbbi ve/veya sosyal destein, izlemenin düzenli olarak mümkün olacaı yönünde bir belge alınması halinde gözetim altına alınabilirler.98 Türk hukukunda yalnızca refakatsiz küçüklere yönelik muameleye dair referans vardır. Ne 1983 Yönetmelii, ne 1994 Yönetmelii, ne de 2006 Genelgesinde hassas konumdaki dier mültecilerin korunması ya da bu kiilere yönelik özel muameleyle ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu, iç hukukta önemli bir açıktır. 93 Bknz: kinci Bölüm, Kısım 4.7.1 BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 48 95 BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 54(1) 96 Bknz: Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 7; BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 5(2) ve 31. lkeler; BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 23(1); Avrupa Birlii, Konsey Yönergesi, 2003/9/EC/ of 27 Ocak 2003 Sıınma steyenlerin Ülkeye Kabulüne likin Asgari Standartları Belirleyen AB Komisyonu Konsey Yönergesi, 6 ubat 2003, 2001/0091.[Online Eriim:UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=3ddcfda14] Articles 17&20; BM Genel Kurulu, Özgürlüünden Yoksun Bırakılan Küçüklerin Korunması için Birlemi Milletler Kuralları, Kabul: 14 Aralık 1990. A/RES/45/113. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refworld/rwmain?docid=3b00f18628 ], passim. 97 BMMYK, Mülteci Statüsünü Belirlemede Kullanılacak Ölçütler ve Prosedürler Üzerine El Kitabı, Kısım 3.4.1., 20 Kasım 2003. [Online Eriim: UNHCR Refworld, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain? docid=42d66dd84] 98 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 7 94 24 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Küçükler Küçüklere yönelik muameleyle ilgili uluslararası standartların merkezinde, “çocuk için en iyi olan” yatar.99 Gözetim balamında, uluslararası hukuk ve ilkeler, küçüklerin ancak çok sınırlı koullarda gözetim altına alınabilmesi koulunu getirir. Türkiye’nin taraf olduu BM Çocuk Hakları Sözlemesi, gözetimin yalnızca “uygun olan en kısa süre boyunca ve son çare olarak” deerlendirilmesi gerektiini ortaya koyar.100 AHS, küçüklerin ancak “gözetim altında eitimi için usulüne uygun olarak verilmi bir karar gerei tutulu durumda bulundurulması veya kendisinin yetkili merci önüne çıkarılması için usulüne uygun olarak tutulu durumda bulundurulabileceini” belirtir.101 Alıkonmaya Dair BMMYK Kılavuzu, küçük sıınmacıların hiç gözetim altına alınmaması gerektiini belirtir.102 lkeler, küçüklerin ya aile bireylerinin bakımına ya da bunun imkansız olduu durumlarda bir çocuk hizmetleri kurumunun bakımına bırakılması gerektii tavsiyesinde bulunur. 2006 Genelgesi, refakatsiz küçüklerin geçici sıınma bavurularının hızla ilem görmesi gerektiini, böylece bu küçüklerin mümkün olduunca hızlı bir biçimde ulusal çocuk hizmetleri kurumunun yönettii barınma merkezlerine yerletirilebileceini vurgular.103 2006 Genelgesi, küçük yaını kanıtlayabilecek bir belgeye sahip deilse ya da polis söz konusu belgede belirtilen yaa dair kukular taıyorsa, ya tespitine yönelik tıbbi testlere bavurulması tavsiyesinde de bulunur.104 Bu testlerin sonuçları açıklanıncaya dek küçüklerin misafirhanelerde tutulmasına olanak verir; ki, kısım 3.1’de tartııldıı gibi, küçükler bu süre zarfında yetikinlerle, cezai suçlarla itham edilmi ve bu suçlardan hüküm giymi kiilerle bir arada kalmak durumunda olacaktır. 2. Bölüm’de, kısım 4.10’da görülecei üzere, çileri Bakanlıı küçük sıınmacıların yalarının tespit edilmesinde röntgen kemik testleri kullanmaktadır. Bu testler birçok nedenden ötürü sorunludur. Öncelikle, küçüün ya da vasisinin rızası olmadan gerçekletirilebilirler. kincisi, testlerin bulguları yetersizdir.105 Üçüncüsü, uluslararası standartlarca tavsiye edilenin aksine test sonuçlarında hata payı uygulanmamaktadır. 1997 tarihli Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar Hakkında BMMYK Kılavuzu, çocuun yaını belirlemeye yönelik bilimsel prosedürlere bavurulduunda, hata payının tanınması gerektiini belirtir.106 Dördüncüsü, ya belirleme testlerinin kesinlikten uzak olduu dikkate alınırsa, bu konudaki karar bavuru sahibinin psikolojik olgunluunu ve fiziksel görünümünü dikkate almalıdır.107 Türkiye’de böyle bir psikolojik deerlendirme yapılmamaktadır. Son olarak Kılavuz, kesin ya konusunda belirsizlik durumunda, üphe payı çocuk lehine uygulanmasını öngörür.108 2005 BMMYK Prosedürel lkeleri’nde de benzer bir politika benimsenmitir, Prosedürel lkeler ya belirleme sorununun çocuun yararına çözülmesi gerektiini belirtir.109 Türkiye’de bu üphe payı genellikle sıınma bavurusunda bulunan küçükler lehine kullanılmaz. Özgürlüünden mahrum Bırakılan Gençlere Dair BM Kuralları uyarınca devletler yabancı kökenli çocuklara belli kültürel ve etnik ihtiyaçları karılayacak nitelikte özel eitim programları salamalıdır. Misafirhanelerde tutulan çocuklar bu tür programların varlıından söz etmemitir. 99 BM Genel Kurulu, Çocuk Hakları Sözlemesi, Madde 3, Genel Kurul'ca 20 Kasım 1989'da kabul edildi. [Online Eriim: UNICEF: http://www.unicef.org/crc/]; Sıınma steyenlerin Ülkeye Kabulüne likin Asgari Standartları Belirleyen AB Komisyonu Konsey Yönergesi, Madde 18, 2003 100 BM ÇHS, Madde 37 101 Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5(1) 102 Kılavuz 6 103 Ibid. 104 Ibid. 105 nsan Hakları için Hekimler Birlii (2004) Önde Gelen Di Hekimleri ve Doktorlar Amerikalı Yetkililere Genç Sıınmacıların Ya Tespitinde Röntgen Kullanılmaması Çarısında Bulundu, http://physiciansforhumanrights.org/library/news-2004-06-03.html 106 Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar Hakkında BMMYK Kılavuzu , Madde 5.11 107 Ibid. 108 Ibid. 109 BMMYK, Prosedürel Standartlar, Kısım 3.4.5, para 9. 25 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Sonuç olarak, küçük sıınmacılar ya belirleme testi sonuçlarını beklerken gözetim altında tutulmakla kalmamakta, ya belirleme sürecinde standartların hatalı uygulanması halinde belirsiz bir süre boyunca da gözetim altında kalabilmektedir. Bu da, Çocuk Hakları Sözlemesi’nin tersine, küçüklerin son çare olarak deil, düzenli bir uygulama olarak gözetim altında tutulduu anlamına gelir. 26 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 2. BÖLÜM: GÖZETM ALTINA ALINMI MÜLTECLERLE YAPILAN GÖRÜMELERE DAYALI BULGULAR Bir pazarda parfüm ve saat satarken, Senegalli bir arkadaımla birlikte tutuklandım. Kayseri’ye gidip orada polise kaydolmam için gereken parayı kazanmaya çalııyordum. Yanımda BMMYK belgem vardı, Senegalli arkadaımın yanında da pasaportu vardı. Polis bizi Cebeci’deki karakola götürdü. Cebeci’de hiçbir ey yemeden üç gün geçirdik. Yerde, köpük bir iltenin üzerinde uyuduk. Yatak çarafları pisti. Odada tuvalet yoktu. Banyodan su içmek zorunda kaldık. Bizi banyoya götüren iyi bir polis vardı, ama dieri bizi hiç dinlemiyordu. Orada hastalanmaya baladım. Çok souktu. Tutuklandıımda midem bulanıyordu. laç istedim, ama polis ilaç vermeyi reddetti. Cebeci’ye gelmemizden üç gün sonra, Senegalli arkadaım sınırdıı edildi, polis beni Zeytinburnu Yabancılar ubesi’ne götürdü. Günde iki kez ekmek ve çorba veriliyordu, ama sonrasında hala açlık hissediyordum. Haftasonları, günde bir kez ince ekmek dilimleri ve zeytin veriliyordu. Oda ve banyodaki su o kadar souktu ki, yıkanamıyordum. Banyodaki musluk suyu midemi bozdu. Halının üstünde uyuyordum, üstümü örtecek bir eyler bulmutum. Oda çok souktu. Yerdeki böcekler yüzünden uyuyamıyordum. Hepimiz birden uyumak için yere uzandıımızda, baka birine deiyorduk. O kadar kalabalıktı ki, yattıımız yerde dönemiyorduk. Herkes o kadar gergindi ki, uykudayken biri dediinde sıçrıyor ya da huzursuz oluyorduk. Zeytinburnu’ndayken, Moritanya’da tutuklu olduum zamanları aklıma geliyordu. Kendimi çok kötü hissettiim için kimseye birey demedim. Polis kimseyi dinlemiyordu. Böbrek ve mide sorunlarım olduunu söylemek istiyordum, ama insanlar ikayette bulunduunda polisler onlara tokat atıp, balarından savıyorlardı. Gözetim altındayken ICMC’yi (Uluslararası Katolik Göç Komisyonu) aradım. Polisle konutular sanırım. Kayseri’ye gidecektim, ama polis baka üç Afrikalıyla birlikte Konya’ya gitmem gerektiini söyledi. Polisler, Konya’ya ulaım için her birimizin 100 dolar ödemesi gerektiini söyledi. çimizden birini para toplamak için dıarı çıkardılar. Sonunda, camiadan da para toplandı ve polise parayı ödeyebildik. Konya’ya geldiimizde kalacak yerimiz olmadıı gibi cebimizde hiç para da yoktu. imdi çok korkuyorum. Hiç param yok, çünkü saat satmaya korkuyorum. stanbul’a geri dönmek zorunda kaldım, çünkü Konya’da kalacak bir yerim yok. Polisten korkuyorum, bu yüzden bazen birkaç gün boyunca hiç dıarı çıkmadıım oluyor. Zeytinburnu’nda ortaya çıkan böbrek sorunum için doktora gidecek param yok. Moritanyalı mülteci, Aralık 2006 Moritanyalı bu mültecinin gözetim altında yaadıkları, birçok yönüyle bu rapor için görütüümüz insanların yaadıklarını yansıtmaktadır. Görütüümüz baka birçok kii gibi o da, standartlara altında uygun olmayan koullarda tutulmu, polis tarafından gözü korkutulmu, salık hizmetinden mahrum kalmıtır. Ayrıca uydu kente nakli için fahi bir mebla ödemek zorunda bırakıldıını anlatmıtır. Bu bölümde, halen gözetim altında olan ya da daha önceden gözetim altına alınmı 40 mülteciyle gerçekletirilen görümelerden elde edilen bilgiler tartıılmaktadır. Anketlerdeki bulgular, prosedürel haklar (iltica prosedürlerine eriim hakkı, prosedürel koruma tedbirleri ve gözetim süresinin uzunluu da dahil olmak üzere), gözetim altındaki koullar ve gözetim altındaki küçüklere muamele balamında tartıılmıtır. 27 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 1 ltica Prosedürlerine Eriim Görütüümüz mültecilerden misafirhanelerde tutulmakta olanlar, Türkiye’de iltica prosedürüne eriim konusunda ciddi engellerle karılatıklarını bildirmilerdir. Bunun temel sebepleri arasında iltica prosedürleri konusunda bilgi eksiklii ve polisin iltica bavurularını ileme koymaması dile getirilmitir. Dikkat çekici bir nokta, görütüümüz mültecilerden transit noktalarda alıkonanlar, iltica bavurusunda bulunmalarının tümüyle engellendiini aktarmıtır. Aaıda görülecei gibi, mültecilerin iltica prosedürüne eriememesi, çok sayıda refoulement —kiinin hayatının ya da özgürlüünün tehdit altında olduu ülke sınırları içine gönderilmesi – vakasına yol açmıtır. Görüülen 40 kiiden 18’i tutuldukları sırada henüz iltica bavurusunda bulunmamıtı. Bunlardan 11’i gözetim altındayken iltica bavurusunda bulundu ve hYd dokuzuna, gözetim altındayken yaptıkları iltica bavurularıyla ilgili danımanlık hizmeti verdi. Bavuranların tamamı, iltica bavurularının gerek yazılı gerek sözlü yapma konusunda son derece büyük güçlüklerle karılatıklarını bildirdi. Üçü, polisin bavurularını aldıını, dier altısı ise sınırdıı edilme talimatıyla serbest bırakıldıklarını ifade etti. Polis tarafından iltica bavuruları alınan üç kiiden: • Biri, üç küçük çocuuyla birlikte dört ay gözetim altında tutulduktan sonra serbest bırakılıp uydu kentine gönderildi; • Bir dieri süreç hakkında yeterli bilgi sahibi olmadıı için gözetim altında altı ay geçirdikten sonra iltica bavurusunda bulunduunu, bavurusundan sonra bir be ay daha gözetim altında kaldıını belirtti. • Üçüncüsü ise gerek yazılı, gerek sözlü iltica bavurusunda bulunma giriimlerinin dört ay boyunca polis tarafından reddedildiini aktardı. Kasım 2007 itibarıyla, nihayet bavurusunun alınmasının üstünden yedi ay geçmesine ramen hâlâ gözetim altındaydı. Sınırdıı talimatıyla serbest bırakılan altı kiiden: • kisine, Kumkapı Misafirhanesi’ndeki polis, Türkiye devletinin iltica bavurusu almadıını söyleyerek BMMYK’ya yönlendirdi. Bu iki mülteci BMMYK ile temas kurduklarında, BMMYK kendilerine iltica bavurularını ancak polise dilekçe vermeleri halinde alabileceklerini söyledi. ddiaya göre polis iltica bavurularını almayı reddetmi ve bu kiiler daha sonra sınırdıı talimatıyla serbest bırakılmılardır. • Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında bulunan dördünün anlatımına göre, sınırdıı talimatıyla serbest bırakılmaları öncesinde polis kendilerinden Türkiye devletine yaptıkları iltica bavurularını geri çektiklerini ve bir daha iltica bavurusunda bulunma niyetinde olmadıklarını belirten bir mektup yazmaya zorlamıtır. Görüülen bu dört kii polisin kendilerine, iltica bavurusunda bulunanların hiçbir yardım almaksızın en az iki yıl gözetim altında tutulduunu söyleyerek korkuttuunu iddia etmitir. 1.1 Bilgi Eksiklii Görüülen kiiler arasında gözetim altındayken iltica bavurusunda bulunanlar, genelde Türkiye’deki iltica prosedürüne ilikin kendilerine danımanlık sunulmadıını iddia etmitir. ltica bavurusunda bulunmalarından sonra dahi, polis iltica prosedürüyle ilgili bir tavsiyede bulunmamı, bilgi vermemitir. ltica bavurusunda bulunmayla ilgili soru sorduklarında ya da dosyalarının durumu hakkında bilgi istediklerinde dahi polisin hasmane ya da kayıtsız tutumuyla karı karıya kaldıklarını söyleyerek, iltica sistemine eriimde önemli bir dier engelin de tercüman eksiklii olduunu ifade etmilerdir. 28 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Görüülen kiilerden BMMYK’ya kayıtlı olanlar, polise kaydolmak için belirlenen uydu kente gitme koulundan habersiz olduklarını anlattı. Görüülen mülteciler, BMMYK Sıınmacı Sertifikası aldıklarında sınırdıı edilemeyecekleri yönünde yanlı bir kanıya sahipti.110 Ancak son aylarda, gözetim altındaki mülteciler arasında uydu kentlere yerleme yükümlülüü konusunda bilincin arttıı dikkat çekmitir. çileri Bakanlıı, mültecilerin konutuu bir dizi dilde iç hukuktaki iltica prosedürleriyle ilgili bir bilgi broürü basmı olsa da, bu broürlerin gözetim altındaki mültecilere daıtılmadıı aktarılmıtır. 1.2 Polisin ltica Bavurularını Almayı Reddetmesi Polis memuruyla görütüm. Pasaportumun sahte pasaport olmadıını anlattım. Tercüman iyi deildi. Memur bana memleketime dönmem için bilet almam gerektiini söyledi. Bilet alacak param olmadıını, memleketime dönemeyeceimi, çünkü mülteci olduumu söyledim. Bana, BMMYK’yı aramamı, benim için bir ey yapamayacaklarını söyledi. Ama BMMYK’dan bu durumu polise anlatmam gerektii söylendi. Polise birçok kereler iltica bavurusunda bulunmak için dilekçe vermek istediimi söyledim, fakat polis kabul etmedi. Sonunda sınırdıı talimatıyla serbest bırakıldım, dolayısıyla polis iltica bavurumu hiç almadı.111 Bu mülteci gibi, görüülen dier mülteciler de genelde, polisin yazılı iltica bavurularını almayı reddettiini aktarmıtır. Bazıları, polisin iltica prosedürleriyle ilgili olarak yanıltıcı ya da yanlı bilgi verdiini anlatmıtır. hYd’nin ve BMMYK’nın müdahalelerine karın, Ankara, Edirne ve Hatay dahil olmak üzere, Türkiye çapında misafirhanelerde tutulan birçok mültecinin polise iltica bavurusunda bulunma giriimleri baarısız olmutur. Örnein 2007 yazında, 51 Afgan mültecinin, Ege sahillerinde Ayvalık yakınlarında geçici bir gözetim tesisinde gözetim altına alındıı bildirilmitir. Mülteciler polisin iltica bavurularını ileme koymayı reddettii iddiasında bulunmutur. Özellikle de, yazılı iltica bavurusunda bulunduklarında, polisin iltica dilekçelerini çileri Bakanlıı’na fakslayacaını söylediini ileri sürmülerdir. Oysa ertesi gün Afgan erkeklere Afganistan Konsolosluu’ndan gelen ve Türkiye’den sınırdıı edilme ilemlerini balatan belgeler daıtılmıtır. Mültecilerin ifadelerine göre polis, mektupları imzalamaları söylemi, reddetmeleri üzerine, bölgede görevli bir memur kendilerini ziyaret edip kaıtları imzalamalarını söylemitir. Gözetim altındaki Afganlar, belgeleri imzalamayı reddetmelerinden bir buçuk gün sonra, polisin aralarından bazılarını dövdüünü belirtmitir. Ayrıca 24 saat boyunca kendilerine yiyecek ve su verilmediini iddia etmilerdir. hYd ile Uluslararası Af Örgütü Türkiye ubesi’nin sınırdıı edilmeyi önleme yönündeki tüm çabalarına karın, gözetim altındaki bu kiilerle temas yitirilmitir. 1.3 Transit Bölgeleri hYd’nin Türkiye havaalanlarındaki gözetim tesislerinde alıkonan mültecilere yardımcı olma giriimleri, çileri Bakanlıı’nın transit bölgelerdeki iltica bavurularını kabul etmeyeceini ortaya koymaktadır. Aaıda tartııldıı üzere çileri Bakanlıı, avukatların, BMMYK temsilcilerinin ve dier hukuki danımanların da gözetim altındakilere danımanlık yapmak için buraları ziyaret etmesine izin vermemektedir. hYd her yıl, bata stanbul Atatürk Havaalanı olmak üzere, havaalanlarındaki gözetim tesislerinden birkaç telefon almaktadır. Burada tutulmakta olan bütün mülteciler iltica bavurusunda bulunma hakkında mahrum bırakıldıklarını ve derhal sınırdıı edildiklerini bildirmektedir. Örnein Aralık 2006’da sahte belgelerle Nijerya’dan Britanya’ya gitmekte olan Nijeryalı bir mülteci, aktarma sırasında stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmıtır. Bir siyasi gruba üye 110 Sıınmacı Belgesi kayıt tamamlandıktan sonra BMMYK tarafından bavuruculara verilir ve bu belge bavuru sahibinin adı, uyruu ve yetkili makamlara kayıt yaptırması tavsiye edilen ehrin adını içerir. 111 Kumkapı Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. 29 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler olduu gerekçesiyle iltica bavurusunda bulunmak istediini gerek yazılı gerek sözlü olarak polise bildirmitir. Söylediine gore, Nijerya’ya geri gönderilirse ikence ve ölümle karı karıya kalacaktı. Polis iltica bavurusunu almayı reddetti. hYd’nin sınırdıı ilemlerini durdurma giriimlerine ramen ve Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne bavuruda bulunulmu ve BMMYK ile temas kurulmu olmasına karın, Nijeryalı mülteci Nijerya’ya geri gönderildi. Bu vakayla ilgili daha fazla ayrıntı Ek 2’de bulunabilir. 1.4 Refoulement – Geri Göndermeme Mültecilerin gözetim altındayken sınırdıı edilme riskleri, gözetim tesisleri dıında oldukları zamanlara göre daha fazla olduu görülmektedir. 2007’de hYd’ye bildirilen refoulement112 vakaları arasında unlar yer alıyordu: • ki ranlı ve üç Sri Lankalı iltica bavurusunda bulunmalarına izin verilmeksizin stanbul Atatürk Havaalanı’ndan sınırdıı edildi; • Mülteci statüsü tanınmı ve üçüncü ülkeye yerletirilmeyi bekleyen bir ranlı, Türk polisine kaydolmadıı için gözetim altına alındıktan sonra sınırdıı edildi; • ranlı bir mülteci, BMMYK’da dosyası açık olmasına karın Ankara’da Yabancılar Misafirhanesi’nden sınırdıı edildi; • Yukarıda da sözü edilen Ayvalık’taki 51 Afgan mülteci, polisin iltica bavurularını almayı reddetmesi üzerine sınırdıı edilmekle tehdit edildi ve gerek sözlü gerek fiziksel kötü muameleye maruz kaldı (bu mültecilerin nerede oldukları bilinmemektedir, sınırdıı edilmi olmaları muhtemeldir); • ranlı üç Bahai mülteci, iltica bavurusunda bulunma isteklerini sözlü olarak iletmelerine ve BMMYK’nın polisin bavurularını kabul etmesi yönündeki bildirimine karın sınırdıı edildi (bu kiiler, aralarında baka mültecilerin de bulunabilecei 60 kiilik ranlı bir gruplaydı); Bu örnekler, Türk makamlarının gözetim altındaki kiilerin iç hukuktaki iltica süreçlerine eriim hakkını sürekli görmezden geldiine iaret etmektedir. Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’nin 20 Temmuz 2007 tarihli, bir Afgan mültecinin sınırdıı edilmesi ilemlerinin durdurulması yönündeki kararının Türk makamlarının non-refoulement ilkesine balı kalarak hareket etmesi yönünde yol açıcı olması umulmaktadır. Sözü edilen bu vakada, mülteci BMMYK’ya ve çileri Bakanlıı’na iltica bavurusunu iletmi olsa da, çileri Bakanlıı sınırdıı ilemlerini balatmıtı. Uluslararası Af Örgütü-Türkiye ubesinin giriimleriyle, mültecinin hukuki temsilcilerinin sınırdıı ilemlerini engellemek amacıyla Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne yaptıkları bavuru, baarıyla sonuçlanmıtır. 2 Prosedürel Koruma Tedbirleri Gerek uluslararası standartlar gerek iç hukuk tarafından prosedürel haklar güvence altına alınmı olsa da, görüülen kiiler aaıdaki haklarından mahrum bırakıldıklarını ifade etmitir: • Gözetim altına alınma gerekçeleri ile süresinin bildirilmesi;113 • Gözetim altına alınma gerekçeleri ve/veya süresinin yargı denetimine tabi olması hakkı;114 ve 112 kence ve Dier Zalimane, Gayri insani veya Küçültücü Muamele Veya Cezaya Karı Birlemi Milletler Sözlemesi'nin 33. maddesi refoulement (geri gönderme)'yi kiinin ırkı, dini, milliyeti ya da belli bir toplumsal gruba mensubiyeti ya da siyasi görüü nedeniyle hayatının ya da hürriyetinin tehlikede olduu baka bir devlete geri gönderilmesi olarak tanımlamaktadır. 113 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(i); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 30 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler • Bir avukatla, yerel BMMYK büroları, baka kurumlar veya sivil toplum kuruluları ile temas kurmak da dahil olmak üzere hukuki danımanlık hakkı.115 2.1 Gözetim Altına Alınma Gerekçeleri ve Süresinin letilmesi Neden tutuklandıımızı sorup durduk. ki haftadan ya da bir aydan fazla orada tutulmamamız gerektiini biliyorduk. Bu yüzden de nedenini sorduk. Polis bir Afrikalının havaya ate açıp bir kadını öldürdüünü, onlar da hangimizin yaptıını bilmedii için tutuklu olduumuzu söyledi. Polislerin bazıları ngilizce konuuyordu. Çou hiçbir ey bilmediini, bize nezaret etmek için orada bulunduklarını söylüyordu.116 Uluslararası ilkeler, gözetim altına alınmaları halinde, gözetim emrinin, bu emrin gerekçeleri ve bu emirle ilgili haklarla birlikte mültecilere anlayabilecekleri bir dilde ve anlayabilecekleri terimlerle derhal ve eksiksiz olarak iletilmesi koulunu getirir.117 Yetkili makamların, gözetim altına alınan kiileri gözetim süresi hakkında da bilgilendirmesi gerekir.118 Görüülen kiilerden, yakalanma gerekçeleri ya da gözetim altındayken sahip oldukları haklar hakkında bilgilendirildiini belirten olmamıtır. Genelde, polise tutulma ve gözaltına alınma gerekçelerini sorduklarında polisin ya saldırganca karılık verdiini ya da kayıtsız kaldıını aktarmılardır. Gözetim altında bulundukları sırada, iltica bavurularının durumuyla ilgili olarak kendilerine bilgi verilmedii iddiasında bulunmulardır. Yasadıı giri ya da çıkı yaptıkları için Pasaport Kanunu ihlal ettiklerine dair bilgi verilmek üzere mahkeme önüne de çıkarılmadıklarını ifade etmilerdir.119 Keza görüülen kiilerin aktardıına göre, polis gözetim süresi hakkında da kendilerine nadiren bilgi vermitir. Aaıda kısım 4.7.1’de görülebilecei gibi, ne zaman serbest bırakılacaklarını bilmemek genellikle gözaltındakiler arasında ümitsizlik ve bunalım duygularına yol açmıtır. 2.2 Yargı Denetimi Gerek iç hukuktaki, gerek uluslararası standartlar mültecilerin, gözetim altına alınmasının hukuka uygunluu ve süresine itiraz etmek için bir yargı organına bavurma hakkını güvence altına alır.120 Uygulamada, Türkiye’de misafirhanelerde gözetim altında bulunanlarla ilgili bir yargı denetimi sistemi bulunmamaktadır, ve bunun sonucunda, mültecilerin gözetim altına alınmalarının hukuka uygunluu ya da süresine itiraz etmelerinin bir yolu yoktur. 114 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 115 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. lke 116 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Gineli bir mülteci. Austos 2006'da stanbul Tarlabaı'nda bir kadının vurulduu iddiasını müteakiben yapılan ev baskınları esnasında tutuklanmı. Görümeciler 300 Afrika uyruklu kiinin bu ev baskınları esnasında tutuklandıını bildirmilerdir. 117 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(i); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 118 Örnein Avrupa nsan Hakları Sözlemesi, Madde 5 119 Birinci Bölüm'de bahsedildii üzere, Türkiye'ye belgesiz giri ya da çıkı yapan mülteciler Pasaport Kanunu'nu ihlal ettikleri gerekçesiyle suçlanabilmektedir. Bu alanda çalıan avukatlar savcının Pasaport Kanunu'nu ihlal eden yabancıların durumlarını genellikle onların yokluunda deerlendirdiini bildirmektedir. 120 TC Anayasası, Madde 19; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(iii); Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 8. lke 31 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 2.3 Hukuki Danıma Alma Hakkı 1. Bölüm, Kısım 2.3’te tartııldıı üzere, gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlık alma,121 baka kurumlar ve hukuki danımanlarla iletiim kurma122 hakkına sahiptir ve gözetim altına alınmaları halinde bu hakka sahip oldukları kendilerine bildirilmelidir.123 Ayrıca avukatların ve hukuki danımanların ziyaretleri sırasında kendilerine yeterli zaman ve mahremiyet de salanmalıdır. Türkiye’de gözetim altına alınmı mültecilerin hukuki danımana eriim hakkının uluslararası standartların oldukça altında kaldıı anlaılmaktadır. Görüülen kiiler, avukatlarla nadiren görüebildiklerini bildirmitir. Ayrıca sivil toplum kurulularının hukuki danımanlarıyla da göreemediklerini aktarmıtır. En kaygı verici nokta da, Türkiye’de transit bölgelerde gözetim altında tutulan mültecilerin ne avukatlarla, ne BMMYK ne de baka kurumlar ve hukuki danımanlarla hiçbir biçimde görüemediklerini aktarmasıdır. Bu durum, iltica prosedürlerine eriimlerinin tamamen engellenmesi olgusuyla balantılıdır. 3 Gözetim Süresi Uluslararası hukuk ve kılavuz ilkeler, mültecilerin gözetim süresinin sınırlı olması koulunu getirir. Bir mültecinin gözetimi sırasında uygulanan prosedürler, “gerekli özen” gösterilerek gerçekletirilmedii takdirde,124 gözetim, “ölçüsüz” olarak deerlendirilecektir.125 1983 Yönetmelii, bir mültecinin misafirhanede kalıının “geçici” olması gerektiini ifade eder.126 Temel mesele, görüülen kiilerin kendilerine hukuki danımanlıktan yararlanma imkanının tanınmadıını, iltica bavurularının durumu konusunda bilgilendirilmediklerini iddia etmeleri göz önüne alındıında, gözetimlerinin “gerekli özen” gösterilerek gerçekletirilip gerçekletirilmediini belirleyebilmelerinin mümkün olmamasıdır. Sonuçta gözetim sürelerinin “ölçüsüz” olduu iddiasıyla itirazda bulunamamılar, ve yukarıda bahsedilen yargı denetiminden yararlanma hakkından da uygulamada faydalanamamılardır. Görüülen kiilerden edindiimiz bilgilere göre, gözetim süresi 2007 yılı boyunca uzamıtır. Özellikle ilk iltica bavurularını gözetim altında tutuldukları sırada yapan mülteciler açısından böyle bir durum söz konusudur. Görüülen kiilerden, üç ay ilâ bir yıl boyunca gözetim altında tutulanlar, ya 2006’nın sonunda ya da 2007’nin baında, gözetim altında bulundukları sırada, iltica bavurusu yapmılardı. Görüülen kiiler arasında BMMYK’ya kayıtlı olmalarına karın ikamet artlarını ihlal etmi olanlar 2007’de, 2006’ya nazaran daha uzun süre gözetim altında tutulmutur. 2006 yılında gözetim süresi ortalama bir ila üç ay arasında olduu görülmektedir. 121 BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 17. lke; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii) 122 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, Madde 10 123 Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(ii) 124 Chahal vs. Birleik Krallık (22414/93), n/d Kasım 1996 Hükmü ; Kolompar vs Belçika, 24 Eylül 1992 tarihli Hüküm 125 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 7. lke 126 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii Yönetmelii, Madde 16 32 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Görütüümüz kiilerin verdii bilgilere göre, gözetim süreleri bir haftadan az bir süreyle bir yılı akın bir süre arasında deimektedir: Görüülen kiiler, uydu kentlere polis eliinde seyahat edebilmek için gerekli parayı toplamaya çalıtıkları gözetim sürelerinin genelde uzadıını aktarmıtır. Gözetim altındakiler, bu nakil ilemi için deien miktarlarda ödeme yaptıklarını anlatmıtır. Genelde kii baına 100-150 dolar ödediklerini belirtmilerdir ki, bu bir polis memurunun refakat etmesinin maliyeti dahil edildiinde dahi, herhangi bir uydu kente seyahat etmenin gerçek bedelinden oldukça yüksektir. Görüülen kiilere, seyahat bedelinin ödenmesini takiben resmi bir makbuz verilmediinden, bu ilemin nasıl gerçekletirildiini bilmemektedirler. hYd talep edilen bu bedelle ilgili resmi bir düzenleme bulamamıtır. Örnein, görüülen kiilerden Zeytinburnu misafirhanesinde tutulan bir mülteci, Kasım 2006’da kendisinin ve iki arkadaının bir uydu kente nakli için gerekli 300 doları bulmak için iki polis memurunun refakatinde dıarı çıkarılmıtır. Elleri kelepçeli olarak hYd bürosuna getirilmi, para talebinde bulunmutur. Görütüümüz bu kii daha sonra aynı uydu kente giden otobüste kendisiyle birlikte bulunan iki mülteci kadından kii baına 50 YTL tahsil edildiini örenmitir. 4 Koullar nsanlar yemek ve uyumak için yaıyor. Özlenecek baka bir ey yok.127 çileri Bakanlıı hYd’nin, bu raporun hazırlanması sırasında görüülen kiilerin tutulduu misafirhanelere girmesine izin vermedii için, misafirhanelerdeki altyapı ve koullarla ilgili yazılanlar sadece görüülen kiilerin verdii bilgilere dayanmaktadır. Görüülen kiiler, tutuldukları yere balı olarak gözetim koullarının deitiini bildirmilerdir. Fakat anlatılanlar dorultusunda aratırmada sözü edilen misafirhanelerin hepsinde, bazı ortak yönler olduu görülmektedir: 127 • Yetikinler ve küçükler, hükümlüler ve haklarında suç isnadı olmayanlar, aynı alanlarda tutulmaktadır. • Aırı kalabalık yaygın görülen bir olgu olup gözetim altındakilerin genellikle yetersiz yatak nedeniyle yerde uyumasına yol açmaktadır. • Havalandırma standartların altındadır. Tesisler kıın souk, yazın sıcaktır. • ki misafirhane dıında –Zeytinburnu ve Vatan Caddesi misafirhanelerinde– tüm misafirhanelerde dular kullanılabilmektedir. Hatay Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Liberyalı bir mülteci. 33 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler • zmir ve Hatay’da gözetim altındakilere ücretsiz sabun verilmekte, fakat dierlerinde kendilerinin satın alması gerekmektedir. • Gözetim altındakiler kendi hücrelerini temizlemekle sorumludur. Bazen kendi temizlik malzemelerini kendilerinin alması gerekmektedir. • Yemeklerin besin ve kalori deeri yoktur. Görütüümüz kiilerin tutulduu tesislerin hiçbirinde içme suyu temin edilmemektedir. • Dinlenme/elenme tesisleri ve alanları genelde bulunmamaktadır. • Salık hizmetleri yetersizdir ve bu hizmet sıklıkla verilmemektedir. • Telefon etme maliyeti yüksek olduu ve ziyaretçi izni kısıtlı olduu için dı dünyayla iletiim sınırlıdır. • Polis memurlarının genelde mültecilere karı kayıtsız olduu ifade edilmi; en aır iddia olarak da haksız fiziksel iddet uyguladıı aktarılmıtır. 4.1 Ayrı Tutulma Ellerinizi kelepçelediklerinde, size vahi bir suçluymusunuz gibi davranıyorlar… Hırsızlıktan tutulan biriyle kimlik kartı olmadıı için tutulan birine gösterilen muamele arasında hiçbir fark yok.128 1. bölümde, kısım 3.1’de bahsedildii gibi, uluslararası standartlar farklı nedenlerle tutulan kiilerin cinsiyetleri, yaları, sabıkaları, gözetim altına alınmalarının hukuki gerekçeleri ve muamele gerekleri göz önünde tutularak gözetim tesislerinde ayrı alanlara yerletirilmesi koulunu getirir.129 1983 Yönetmeliinde, gözetim altındaki kiilerin ayrı tutulması hakkında bir madde bulunmamaktadır. Görüülen kiilerin tamamı misafirhanelerde gözetim altında tutulan kiilerin cinsiyete göre ayrıldıını bildirmitir. Zeytinburnu, zmir ve Van misafirhanelerinde gözetim altındaki bütün erkeklerin bir odada, kadınların ise baka bir odada tutulduu belirtilmitir. Ankara, Hatay, Edirne Tunca Kampı ve Kumkapı’daki misafirhanelerin orta büyüklükte, 30-40 kii alabilen, cinsiyete göre yer ayrımı yapılan tesisler olduu anlatılmıtır. Edirne Yabancılar ubesi’nde ve Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanelerinde odaların daha küçük olduu, fakat yine cinsiyete göre ayrıldıı belirtilmitir. Yalnızca Hatay ve Kırklareli misafirhanelerinde kadınlar ve erkekler dinlenme saatlerinde birlikte bulunabilmektedir. Kadınlar ile erkeklerin ayrı tutulması dıında baka niteliklere göre ayırma yapıldıına dair herhangi bir bilgi verilmemitir (örnein yaa, gözetim altına alınma gerekçesi ya da özel ihtiyaçlara göre). Görüülen kiiler, küçüklerle ve uyuturucu suçları gibi suçlarla itham edildiklerinden üphelendikleri ya da böyle olduunu bildikleri bireylerle aynı tesisleri paylatıklarını aktarmıtır. Üstelik bazı durumlarda, cinsiyet temelinde yapılan katı ayrım, aile bireylerinin ayrılmasına, örnein küçük erkek çocukların annelerinden ayrı tutulmasına yol açmaktadır.130 128 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Fildii Sahili'nden bir mülteci. BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 68. Maddeler 130 Kırklareli Gazi Osman Paa Tutuk Merkezi'nde 3 yaındaki çocuuyla birlikte 4 ay boyunca alıkonulan kadının durumu için bknz: Kısım 5.1. Adı geçen kadının 9 yaındaki kız çocuu kendisiyle birlikte kalırken, 14 ve 16 yalarındaki iki olu da yetikin erkeklerin alıkonduu yerde tutulmulardır. 129 34 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 4.2 Koular ve Yataklar Bu odanın iki katı büyüklüünde bir odaydı [yaklaık 40m2]; yüzden fazla insan kalıyordu. Daha sonra o odada 145 kii bulunduunu örendim. Gerçekten de pis bir yerdi. Envai çeit böcek vardı, insanlar da yerlerde uyuyordu. Bazılarının çarafları ve yatakları vardı, ama çou yerde yatıyordu. Kullandıımız yataklarsa, sokaklarda gördüüm yataklardan daha pisti.131 Bölüm 1, Kısım 3.2’de ortaya konduu üzere, gözetim altındaki bir kiinin yeterli ve temiz yatak malzemesine ve bir yataa sahip olma hakkı vardır.132 Buna karın, görüülen kiiler sürekli misafirhanelerdeki aırı kalabalıktan, bunun uyuma düzenlemesinde ve yatak malzemeleri konusunda yetersizlie yol açtıından yakınmıtır. Örnein görüülen kiiler arasında Zeytinburnu’nda tutulanlar, 200 kiinin 16 yataklı bir yerde tutulduunu anlatmıtır. Gözetim altındaki bir baka kii ise Hatay misafirhanesinde 100 kiinin tutulduu bir odada ancak 30 kiilik yatak bulunduunu anlatmıtır. Gözetim altında tutulan kiiler aırı kalabalık söz konusu olduunda genellikle yerlerde yattıklarını söylemitir. Kırklareli, Kumkapı ve zmir misafirhanelerinde, yeni bir grup geldiinde, polislerin yere ilteler atıp nevresim takımları getirdikleri aktarılmıtır. Görütüümüz kiilerden Zeytinburnu ve Vatan Caddesi misafirhanelerinde tutulanlar, gözetim altındakilerin çounun yatak malzemesi bile olmadıını aktarmıtır. Dier misafirhanelerde ise yatak takımı yetersizlii, ancak gözetim altına alınmı kiilerin sayısında büyük bir artı meydana geldiinde yaanmaktadır. 4.3 Iık ve Havalandırma Bölüm 1, Kısım 3.3’te anlatıldıı üzere, gözetim tesislerinde yeterli miktarda doal ve suni ıık, temiz hava ve havalandırma temin edilmelidir.133 Misafirhanelerde genellikle pencere bulunsa da, havalandırmanın genelde yetersiz olduu aktarılmıtır. Görüülen kiiler tesislerin yazın çok sıcak, kıınsa souk olduunu söylemitir. Görüülenler, misafirhanelerin çounda biraz açılabilen pencereler bulunduunu söylemi ancak, hava akımının genelde, özellikle de misafirhaneler aırı kalabalık olduunda yetersiz olduundan ikayet etmilerdir. Görüülen kiilerden, sigara içmeye izin verilen zmir, Edirne ve Kumkapı misafirhanelerinde tutulanlar, duman ve kalabalıın sigara içmeyenler ve solunum yolu rahatsızlıı çeken insanlar arasında büyük rahatsızlıa yol açtıını belirtmilerdir: Oda çok dumanlıydı, solunum sorunları yaıyordum. Hâlâ [gözetim altına alındıktan bir ay sonra] bu yüzden antibiyotik alıyorum.134 Görüülen kiilerden, yaz aylarında gözetim altına alınanların çou, misafirhanelerin dayanılamayacak kadar sıcak olduunu aktarmıtır. Yalnızca Kırklareli’nde tutulanlar kıları yeterince ısındıkları bilgisini vermilerdir. 131 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan ranlı bir mülteci. BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, Madde 19 133 Ibid., Madde 11 134 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. 132 35 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 4.4 Hijyen ve Salık Yerde böcekler ve pireler vardı. Hiç sıcak su yoktu. Suyu avcumuza döküp onunla yıkanmak zorunda kalıyorduk. Tuvalet de çok pisti. Hiç suyumuz olmadıı günler olurdu. Su olmadıında her yer berbat olurdu. Hiç temiz bir yer deildi. Bu koullar yüzünden deri hastalıklarına yakalandım.135 1. bölüm, kısım 3.4’te bahsedildii gibi, gözetim altına alınmı kiilere temiz tuvalet ve du temin edilmesi, kiisel hijyenlerini korumalarına yetecek sıklıkta ve uygun sıcaklıkta du almalarına izin verilmesi gerekir.136 Ayrıca salıklı ve temiz kalmaları için gerekli su ve temizlik malzemeleri de salanmalıdır.137 Genel hijyen ve temizlik standartları bütün gözetim tesislerinde korunmalıdır.138 Görüülen kiiler, genellikle misafirhanelerde du bulunduunu ancak, tuvalet malzemeleri ve havlularını kendilerinin satın alması gerektiini belirtmilerdir. Kırklareli, Hatay, zmir, Edirne Tunca Kampı ve Kumkapı misafirhanelerinde, haftada en az bir kez ve genellikle sıcak suyla du alabildiklerini aktarmıtır. Zeytinburnu’nda tutulanlar ise, su souk olduu için duları kullanamadıklarını aktarmıtır. Hatay misafirhanesinde kalan bir mültecinin de belirttii üzere: Du alabiliyorduk. Güne enerjisi kullanılıyordu. Kıları çalımadıı için su da souk oluyordu. Bazıları bu yüzden hastalandı. Ben de hastalandım. imdi dıarısı çok sıcak, su da sıcak, ama ben souk su kullanmak istiyorum. zmir dıındaki bütün misafirhanelerde, tutulanlar havlularını ve tuvalet malzemelerini misafirhane normalden hayli yüksek fiyatlara kendilerinin alması gerektiini anlatmıtır. Görüülen kiiler temizlik görevlisi bulunmadıı için kendi hücrelerinin temizliinden de kendilerinin sorumlu olduunu belirtmitir. Görütüümüz kiiler, misafirhane polisinin kimi zaman temizlik malzemeleri temin ettiini aktarmıtır. Özellikle Zeytinburnu ve Vatan Caddesi’nde tutulanlar, misafirhanelerin pisliinden yakınmıtır. Gözetim altındayken sık sık böceklelerin ısırdıından ve dermatolojik sorunlardan yakınmılardır. 4.5 Beslenme Sabah on sularında, içinde zeytin, bazen de peynir bulunan yarım ekmek veriyorlardı. Dört sularında çorba, pilav ve biraz da sebze yiyebiliyorduk. Bazı günler pilavla etli fasulye ve ekmek veriyorlardı. Pazar günleri, günde sadece bir kez yemek alıyorduk. nsanlar ilk geldiklerinde yiyecekler yüzünden hasta oluyorlardı. Biri daha fazla yiyecek isteyecek olursa, polis gelip vuruyordu. Bir Pakistanlı adamın yiyecek istedii için çok fena dayak yediine tanık oldum.139 Bölüm 1, Kısım 3.5’te bahsedildii gibi, gözetim altındakilere düzenli olarak içme suyu ve besin deeri yüksek, iyi hazırlanmı yiyecekler temin edilmelidir.140 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilere günde üç kez besin deeri yüksek yemekler verilmesi gerektiini belirtir.141 Ayrıca bir “yemekhane”142 ile kantin 143 bulunması koulu getirir. Görüülen kiiler gıda ve içme suyu koullarının, incelenen bütün tesislerde standartların hayli altında kaldıını aktarmılardır. Tamamı banyo musluklarından su içmek zorunda kaldıklarını, 135 Ibid. BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 12. Ve 13. Maddeler 137 Ibid., Madde 15 138 Ibid., Madde 26(b) 139 Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde alıkonan bir mülteci 140 Ibid., Madde 20 141 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 19 142 Ibid., Madde 18 143 Ibid., 18. ve 21. Maddeler 136 36 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler bunun sonucunda da hastalandıklarını aktarmılardır.144 Ayrıca yemeklerin de gerek miktar, gerekse besin deeri bakımından yetersiz olduundan yakınılmıtır. Zeytinburnu’nda tutulanlar ise haftasonları hiç yemek yiyemediklerini ifade etmilerdir. Görüülenlerden Kumkapı’da tutulan bir tanesi, bir ayı akın gözetim süresi boyunca günde yalnızca iki kez, Pazar günleri de yalnızca bir kez yemek verildiini anlatmıtır. Günde üç kez yemek verilen yerlerde dahi, yemeklerin besin deerinin düük olduunu belirtilmitir. Kahvaltının genelde zeytin ve peynirle birlikte beyaz ekmekten olutuu; öle yemei ve/veya akam yemeinin ekmek ve çorbadan ya da mercimek yemeinden olutuu söylenmitir. Gözetim altındakilerden hiçbiri taze meyve sebze yediini söylememi, ancak çok azı et yediini belirtmitir. Yemeklerin yetersiz olması ve görümeye izin verilen az sayıdaki ziyaretçinin yiyecek getirmesi de yasak olduu için tutulanların çou, civar dükkanların fahi fiyata sattıkları yiyeceklere mecbur kaldıklarını aktarmıtır. Bu dükkan çalıanlarının içeri gelip normal fiyatın iki katına yiyecek ve su sattıı bildirilmitir. Nitekim bir ie su, normalde 1,5 YTL’ye satılırken, Kumkapı , Zeytinburnu ve Kırklareli tesislerinde 3 YTL’ye satılmakta; Zeytinburnu’nda tavuklu sandviç dükkanda 4 YTL’ye satılırken, gözetim tesisinde 8 YTL’ye satılmaktadır. Görüülen kiiler, satılan malların fiyatının gereksiz derecede yüksek olmasından ve zaten hassas olan konumlarının sömürüldüünden ikayet etmitir. 4.6 Dinlenme Elenme ve dinlenme tesisleri ve faaliyetlerinden mültecilerin yararlandırılması koulu, gözetim altındakilerin psikososyal ve fiziksel salıı açısından elzemdir.145 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilerin açık hava faaliyetleri ve egzersizlerinden yararlanma hakkı konusunda bir ey söylemez, ama misafirhanelerde bir dinlenme ve okuma odası bulunması gerektiini belirtir.146 Fakat, görüülen kiilerin ifadelerine göre, genelde misafirhanelerde gözetim altında tutulanlara hobi ya da egzersiz olanaı salanmamaktadır. Dinlenme tesisleri ya da faaliyetlerinin yalnızca Hatay ve Kırklareli misafirhanelerinde mevcut olduu söylenmitir. Hatay’da tutulanlar kantinde vakit geçirebilmekte, burada iskambil ya da tavla, satranç gibi oyunlar oynayabilmektedir. Liberyalı, futbol oynayan bir mülteci unları aktarmıtır: Polis sabahları kafeteryaya gitmemize izin veriyor. Binanın içinde ama, en azından kafeteryanın etrafında kouyorum. Kırklareli’de görütüümüz kiiler güzel havalarda bahçede kalmalarına izin verildiini anlatmılardır. Keza, stanbul’da Türkiyeli çocukların tutulduu bir tesiste gözetim altında bulundurulan refakatsiz bir çocuk da televizyon izleyip Türkçe kitaplarla ilgilenebildiini anlatmıtır. 4.7 Tıbbi Hizmetler Uluslararası standartlar, gözetim altındaki kiilere gerektiinde ücretsiz olarak tıbbi hizmet –zihinsel salık yardımı da dahil– verilmesi koulu getirir.147 1983 Yönetmelii, gözetim altındakilerin misafirhanenin Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu tarafından muayene edilmesini, gerekirse hastaneye kaldırılmasını güvence altına alır.148 Görüülen kiiler genelde tıbbi hizmetin olmamasından yakınmıtır. Tıbbi hizmet almayı engelleyen koullar arasında polisin tedavi talebini batan reddetmesi, tedavi ve ilaçların yüksek maliyeti; ve tercüman eksiklii bulunmaktadır. 144 Türkiye'de, özellikle stanbul'da, çeme suyu içilebilir olmadıından ie su tüketilmektedir. BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları'nın 21. ve 40. maddeleri beden egzersizlerinin ve sporun gerekli olduunu ve kitap temininin yapılacaını belirtmektedir. 146 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 19. ve 21. Maddeler 147 BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 24. lke 148 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, 14(d). ve 14(e) Maddeleri 145 37 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 4.7.1 Tıbbi Tedavinin ve laç Vermenin Reddedilmesi Polise hasta olduunuza dair bir ey söyleyecek olsanız, sizi hemen balarından savıveriyorlar. Ben sordum, “Yarın, yarın” dediler, ama benimle ilgilenmediler. Söyleyeceiniz eyle ilgilenmiyorlar bile.149 Görüülen kiiler, polisin salıkla ilgili kaygılarına ciddi bir kayıtsızlıkla yaklatıını, bazı durumlarda, tıbbi yardım taleplerine dorudan ret cevabı verdiini aktarmıtır. Ayrıca genelde reçeteli ilaç bulunduran polisin bazen ilacı vermeyi reddettiine, bunun özellikle gözetim altındaki kiinin görevli memurla arasının iyi olmaması halinde yaandıına dikkat çekmilerdir. Polislerin ikayet konusu olan kayıtsızlıı ya da hasmane tutumu, gözetim altındakilerin tıbbi yardım talep etmesi konusunda genellikle caydırıcı bir etki yaratmaktadır. Zeytinburnu misafirhanesinde bulunan baından yaralı bir adam, tıbbi yardım alma konusunda yaadıı zorlukları öyle anlatmıtır: Polise sürekli, en azından bir doktora gidip dikileri aldırmama ve yaramı temizletmeme izin vermesi ricasında bulunuyordum. O kadar çok kan kaybetmitim ki sürekli baım dönüyordu. Hapishanede birini görmeye doktor geldiinde, polise onu görmeme izin vermesi için yalvardım. Doktor dikileri aldı, ama çok acıdı, çünkü bana hiç ilaç vermediler. Bir yataa bile uzanamadım, çünkü onlarca insan olmasına karın yalnızca 16 yatak vardı. Biri bana battaniyesini verdii için anslıydım. Baımın altına yastık niyetine birkaç giysi koydum. Yaramı ancak 17 gün sonra tedavi ettirebildim.150 Görüülen kiiler, hasta oldukları belli olmasına ramen günlerce veya haftalarca salık hizmeti alamamı kiiler gördüklerini de aktarmıtır: Çok hasta olan çok insan vardı. Bir sürü yarası olan insan vardı, bunlar belki bıçakla yaralanmı belki de ameliyat olmu insanlardı. Kolay hareket edemiyorlardı. Oradaki insanlar çok acı çekiyordu.151 Herhangi bir tıbbi bakım hizmeti alınamayan rahatsızlıklar arasında böbrek sorunları, kalp sorunları, yüksek tansiyon, mide arıları ve bozuklukları, ishal, hemaroid ve baarıları sayıldı. Görüülen kiiler verem, sara, Tip 1 diyabet, safra taı ve hamilelikle ilgili sorunlar yaayan bazılarının da tedavi görmediklerine tanık olduklarını ifade etmitir. Gözetim altındaki kiilerden verem, hatta grip gibi bulaıcı hastalıklardan mustarip olanlara hemen müdahalede bulunmamanın ciddi bir kamu salıı sorunu olduu açıktır. Talep edilen tıbbi hizmetlerin verilmemesinin yanı sıra, gözetim altındakiler akıl salııyla ilgili hizmetlerin de hiç bulunmadıını aktarmıtır. Kumkapı misafirhanesinde tutulan Kongolu bir mültecinin aktardıı üzere: Herkes o kadar bunalmıtı ki. Bir gün bütün bunlar, birine fazla gelecekti. ikayet konusu olan mahremiyet eksiklii ve dı dünyayla temassızlık, gözetim altındaki birçok kiinin bunalım ve yalıtılmılık hissine kapılmasına yol açmıtır: Moralim çok bozuktu. Hiç böyle bir ey görmemitim. Hiçbir hakkınız yok. Çok açtık, sattıkları eylerin fiyatları fahiti, normal fiyatın üç katıydı. Telefon kartları da çok pahalıydı. Sevdiklerinizle konumanız lazım, ama çok pahalı. Moral destek alamıyorsunuz.152 149 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. Görümecinin tanıklıı Ek III'te mevcuttur. 151 Zeytinburnu Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. 150 38 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Görüülen kiilerin tamamı, uzun gözetim süresinin psikolojilerini olumsuz etkilediini aktarmıtır. Bazıları, yaadıklarının daha önce baka ülkelerdeki gözaltı deneyimlerini akıllarına getirdiini söylemitir. Görüülenlerin birçou, sürekli polis ve yeniden alıkonma korkusu içinde yaadıklarını bildirmitir. Polisin kayıtsızlıı yüzünden psikolojik destek arayamayacak kadar yıldıklarından da ikayet etmilerdir. Moritanyalı bir mülteci, zmir yakınlarındaki bir tesiste intihara eilimli bir hücre arkadaına yapılan muameleyi öyle anlatmıtır: çinde bulunduumuz zor durumdan ötürü, içimizden biri kafasını duvara vurarak kendini öldürmeye kalktı… Polis ona saldırdı ve hepimizin gözü önünde bayıltıncaya dek dövdü. Bir çok jandarma saldırıp ellerinde sopalarla ve tekmelerle adamı dövdüler. Sonra bir banyoya götürüp elini yüzünü temizlediler. 4.7.2 Tedavi Masrafı “Hastalanırsanız, ilaçlarınızı kendinizin almalısınız. Bu çok acıklı, çünkü buradaki insanlar çaresiz, hiç paraları yok.”153 Görüülen kiiler, tedavi maliyetinin misafirhanelerde tıbbi hizmete eriimde engelleyici bir etken olduunu da belirtmilerdir. Bildirilenlere göre, tutulanların tıbbi tedavi alabildii yerlerde, maliyeti kendilerinin karılaması gerekmitir. Gözetim altındakilerin tıbbi tedaviyi karılayamadıı durumlarda, içinde bulundukları koulların genellikle gözardı edilmitir. Zeytinburnu’nda tutulan ranlı bir mültecinin anlattıı öykü koulları özetlemektedir: BM’ye de kayıtlı ranlı bir hanım vardı. Safra taı olduunu söylüyordu. Arı kesicilerin fiyatı 8.5 YTL’ydi ama ondan 20 YTL ödemesi istenmiti. Ona bakmaya çalıtım, ran’da hastabakıcılık yapmıtım da… Bazen ikayet ettiinde, Haseki hastanesini götürülüyor ve arı kesici veriliyordu. Bir gece onunla birlikte hastaneye gittim, doktor bana ameliyat edilmesi gerektiini söyledi, ama parası olmadıı için onu geri götürdüler. Çünkü ameliyat çok pahalıydı. Ben hastabakıcı olduumdan polis ona arı kesici ine yapmama izin verdi. Görüülenlerden birkaçı tıbbi tedavi maliyetlerini karılayabilmek için yardım aldıklarını söylemitir. Kırklareli’nde tutulan veremli bir mülteci, ücretsiz muayene ve tedavi destei almıtır. Kırklareli’ndeki bir mülteci de yüksek tansiyon sebebiyle ücretsiz tedavi edilmitir. Görütüümüz kiilerden Kırklareli ve Kumkapı misafirhanelerinde tutulanlar, ziyaretçilerin grip, hemoroit ve sara tedavisi için ilaç getirmesine izin verildiini anlatmıtır. 4.7.3 Dil engeli Görütüümüz kiiler sık sık, dil engeli yüzünden tıbbi ihtiyaçlarını polise ve salık personeline iletemediklerini aktarmıtır. Tıbbi ihtiyaçlarını iletebilmek için sık sık, birkaç kelime Türkçe konuan, gözetim altındaki baka kiilere dayanmak zorunda kalmılardır. 4.8 Dı Dünyayla Temas Burada olmak karantinada olmak gibi. 154 Uluslararası ilkeler, mültecilerin avukatlar, hukuki danımanlar ve akrabalar tarafından ziyaret edilme hakkına sahip olduu belirtse de,155 1983 Yönetmelii, yalnızca yetkililerin, sıınmacıların ve 152 Kumkapı Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. Hatay Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Liberyalı bir mülteci. 154 Kumkapı Misafirhanesi'nde alıkonmu olan Kongolu bir mülteci. 155 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. ve 10. lkeler; Alıkoymaya Dair BMMYK Kılavuzu, Kılavuz 5(v); BM, Herhangi Bir Biçimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunması için lkeler Bütünü, 19. lke; BM, Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 37. ve 38. Maddeler 153 39 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler mültecilerin misafirhanelere girebileceini belirtmektedir.156 Dierlerinin çileri Bakanlıı’ndan izin alması gerekmektedir.157 Mülteciler, telefon, faks ve elektronik posta yoluyla dı dünyayla temas kurma hakkına sahip olsa da,158 aaıda görülecei gibi, gözetim altında tutulanlar bu konuda ciddi engellerle karılatıklarını belirtmilerdir. Görüülenlerden Kırklareli ve stanbul misafirhanelerinde tutulanlar, kimi zaman ziyaretçileriyle görümelerinin mümkün olduunu ancak genellikle özel görüemediklerinden ve görümenin kısa sürede sona erdirildiinden yakınmılardır. Daha da sık dile getirilen bir yakınma da ziyaretçilerin para bırakabildiini fakat görümelerine izin verilmediidir. Görüülen kiiler telefon kartlarının çok pahalı olması,159 telefon sayısının azlıı160 ve talebin çok olması nedeniyle telefonla iletiimin kısıtlıı olduunu dile getirmitir. Dıarıdan misafirhaneyi arayanların ise içerdekilere ulaması genellikle son derece zordur. Kumkapı’da kalanlar, cep telefonuna izin verilmediini, umumi telefonların da dıarıdan aranamadıını söylemitir. Yalnızca Kırklareli Gazi Osman Paa ve Edirne Tunca Kampı misafirhanelerinde tutulanlar, numaralarını kaydettirmeleri artıyla, cep telefonu bulundurabilmektedir. Bu gibi durumlarda, misafirhane dıındaki arkadalarının kontör gönderebileceini ya da misafirhaneye gelen bayiden kontör alabildiklerini açıklamıtır. 4.9 Personelin Tutumu Bölüm 1, Kısım 3.9’da belirtildii üzere, misafirhane çalıanlarının uygun tutum içinde olması gerekir,161 özellikle de, meru müdafaa gibi tanımlanmı durumlar dıında gözetim altındakilere karı kuvvet kullanmaları yasaktır.162 Bütün bu koullara ramen, görüülen kiilerin hepsi misafirhanelerde polisin sergiledii tutumu “hasmane”, “saldırganca” ya da “kayıtsız” diye nitelemitir. Aaıda görülebilecei gibi, bazı durumlarda fiziksel, duygusal ve sözlü kötü muameleye maruz kalındıı bildirilmitir. Görüülen erkeklerin hepsi, bir biçimde polislerin fiziksel kötü muamelesine tanık olduklarını ya da maruz kaldıklarını anlatmıtır. Kendilerine vurulduundan, itildiklerinden ya da sopayla dövüldüklerinden yakınmıtır. Kırklareli’nde tutulan bir mülteciunları anlattı: Bir polis odama gelip yemek için beni dıarı çaırdı. Hemoroit yüzünden o kadar rahatsızdım ki, yürüyemiyordum. Polise oradaki yemeklerin kötü olduunu ve yemek istemediimi söyledim. Sonra bana binanın dıına çıkıp kuyudan su getirmemi söyledi. Çok acı çektiim için yürüyemiyordum. Polis durmadan bana baırıyordu. Dıarı çıktıımda beni çok fena dövdü. Görüülen birçok kii, polisin kötü muamelesine dair çok daha ciddi iddialarda bulunmutur. Dikkat çekici bir nokta, Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında tutulan kiilerin 10 ayrı falaka vakasından bahsetmi olmasıdır. Özellikle de, Haziran 2007 tarihlerinde misafirhaneden kaçmaya çalıan iki kiinin bu uygulamaya maruz kaldıı aktarılmıtır. Sekiz kii de tesiste 15 Mayıs 2007’de patlak veren büyük bir kavgaya karıtıkları gerekçesiyle falakaya yatırıldıı anlatmıtır. Ek 4’te detaylı olarak anlatılan olay, civardaki bir dükkan sahibinin bebei için bedava süt isteyen bir kadına vurduu iddiasıyla balamıtır. Büyüyen olayın ardından polis kavgada daha fazla rol oynadıını düündüü kiileri kenara çekmitir. Bu kiiler polisin onları gece dıarı çıkardıını, aır 156 1983 Mülteci Misafirhaneleri Yönetmelii, Madde 32 Ibid. 158 Birlemi Milletler Keyfi Gözaltılara Dair Çalıma Grubu, Ek II, 2. lke 159 50 kontörlük telefon kartının ortalama fiyatı 4,5 YTL iken, misafirhanelerde 8 YTL'dir. 160 Görümeciler zmir, Ankara ve Hatay'da bulunan misafirhanelerde yüzden fazla mülteciye yalnızca bir telefon dütüünü söylemektedir. 161 BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 48. lke 162 Ibid., 54(1). lke 157 40 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler dayak attıını ve falakaya yatırdıını aktarmıtır. Bir kadın dayak sırasında bayıldıını, hastaneye kaldırıldıını söylemitir. Baka bir vakada ise, bir kadın Zeytinburnu misafirhanesinde bir polis memurunun kızını tehditkar bir biçimde pencere pervazının üstünde tuttuunu izlemek zorunda kaldıını aktarmıtır: Zeytinburnu’nda ön odadaydım. Yanımda annem, arkadaım ve iki çocuum da vardı. Kızım alamaya baladı. Bir polis memuru sinirlenip ona baırdı. Kızım hâlâ alıyordu. Bu yüzden onu tutup pencere kenarına götürdü. Onu yukarı kaldırdı, vücudunun büyük kısmı pervazın üstünde kalıyordu. Eer susmazsa onu dıarı atacaını söyledi. O kadar korkmutum ki ne yapacaımı bilmiyordum. Hepimiz donup kaldık. Yine Kırklareli’nde, bu kez Yabancılar ubesi’nde yaanan bir vakada, gözetim altındaki bir mülteci geçici sıınma bavurusunda bulunurken gözdaı nitelii taıyan ve cinsel olarak aaılayıcı bir muameleye maruz kaldıını anlatmıtır. Bu olayla ilgili detaylar Ek 5’te bulunabilir: Mülakatım için gittiim gün, polis kıyafetlerimi çıkarmamı ve dizüstü bilgisayarında oynattıı pornografik filmi izlememi istedi. Film bitinceye kadar kıyafetlerimi çıkarttırdılar. Polislerin ve merkezde gözetim altında bulunan birçok kiinin önünde çırılçıplak kalmıtım. Polisler vücuduma baktılar, güldüler, bana dokundular ve cinsel organımın büyüklüü hakkında yorumlarda bulundular. “Bakalım Hıristiyan mı, Müslüman mı” dediler. Bu yorumlar herhalde bir 10-15 dakika sürdü. Bu olaydan sonra hep korktum. Polisler odamı kontrol etmeye geldiklerinde korkuyordum. O günden sonra uyuyamadım. 5 Hassas Konumdaki Mültecilerin Korunması: Çocuklar 5.1 Prosedürel Standartlar Uluslararası hukuk, çocukların ancak “son çare” olarak ve olabildiince kısa süreli gözetim altına alınması koulunu getirir.163 Oysa görüülen kiiler, çocukların genellikle gereksiz yere gözetim altında tutulduunu aktarmılardır. Örnein, üçüncü ülkeye gönderilmeyi bekleyen ranlı bir aile stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmı, baba serbest bırakılmı, anne ile 19 yaındaki olu ise Zeytinburnu misafirhanesine gönderilmitir. Anne, 14 yaındaki olunun Bakırköy çocukevine gönderildiini, oysa serbest bırakılan babanın vesayetine verilerek serbest bırakılabileceinden yakınmıtır. Gözetim altına alınmı çocukların yetikinlerle ya da üpheli veya hüküm giymi kiilerle bir arada tutulmaması gerekir.164 Bu koula ramen, iç hukuktaki düzenleme, ya tespit prosedürleriyle yaları dorulanıncaya dek çocukların yetikinlerin tutulduu tesislere yerletirilmesine izin verir.165 Görüülen çocuklardan üçü de, çocukların tutulduu tesislere yerletirilmelerinden gerek önce gerek sonra, misafirhanelerde ve karakollarda yetikinlerle bir arada tutulduklarını anlatmıtır. Görüülen mültecilerden biri, küçük çocuklarıyla birlikte gözetim altına alındıını aktarmıtır. Söylediine göre Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde üç küçük çocuuyla tutulmutur. 14 ve 16 yalarındaki iki olu, yetikin erkeklerle bir arada tutulmu, fakat anne onları gün içinde ziyaret edebilmitir. Dokuz yaındaki kızınınsa tesisin kadınlara ayrılmı bölümünde kendisiyle birlikte kalmasına izin verilmitir. Görüülen kiilerin birçou, zmir Yabancılar ubesi, Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesi, Edirne Tunca Kampı gibi merkezlerde ve stanbul’daki bütün gözetim tesislerinde refakatsiz çocukların yetikinlerle birlikte tutulduuna dair gözlemlerini paylamıtır. Kırklareli Gazi Osman 163 BM Çocuk Hakları Sözlemesi, Madde 37 BM Tutuklulara Karı Muamelenin Standart Asgari Kuralları, 8. ve 38. Maddeler 165 2006 Genelgesi, Kısım 6 164 41 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Paa misafirhanesinde kalan birçok bebek ve ergenlik öncesi çocuk gördüklerini aktarmılardır. zmir’deki misafirhanede tutulan Kongolu bir mülteci unları söylemitir: Orada beni dehete düüren ey çocuklarla yetikinlerin bir arada tutulması oldu. Ebeveynler ve çocuklar bir arada kalıyordu. Çocuklar uyumuyordu. Çok duman vardı, hava o kadar souktu ki pencereleri kapatmak zorunda kalıyorduk. Duman yüzünden çok öksürüyordum; çocuklar için daha zor olmalı. Uyumamız gerekiyordu, ama çocuklar aladıından pek uyuyamıyorduk. Sabaha karı bete uykuya dalıyordunuz, bir iki saat sonra da uyanıveriyordunuz. Ya belirleme prosedürleriyle ilgili uluslararası standartlar tıbbi testlere hata payı uygulanması, bavuru sahibi küçüklerin olgunlukların deerlendirilmesi için psikolojik testlerin uygulanması, üphe payının bavuru sahibi lehine kullanılması koulunu getirir.166 Görüülen çocuklardan ikisi röntgenli kemik testinden geçtiklerini, ilem hakkında ya da testlerin yapılma sebebi hakkında kendilerine herhangi bir bilgi verilmediini aktarmılardır. Psikolojik olgunluk düzeylerini belirlemek amacıyla kendileriyle görüme yapılmadıını söyleyen çocuklar testlerden sonra yetikinlerin tutulduu gözetim tesislerine gönderilmitir. 5.2 Çocukların Tutulduu Gözetim Tesislerinde Koullar Görüülen çocuklar Hasköy, Üsküdar ve Taksim Çocuk Polisi Büroları da dahil olmak üzere Türkiyeli çocuklara tahsis edilmi merkezlerde tutulduklarını anlatmıtır. Bu üç tesiste de suçlular tutulmaktadır. Taksim Çocuk Polisi Bürosu 2006 yılı sonlarında kapatılmıtır. Görüülen çocuklardan orada tutulmu olanı, kendisine yeterli yiyecek verilmediini ve tesisin temiz olmadıını, polisin saldırganca bir tutum sergilediini söylemitir. Kendisi özellikle küçük Türkiyeli çocuklarının gördüü muameleden kaygılanmı, bu çocukların sürekli dövüldüünü ileri sürmütür. Ancak Üsküdar’daki gözetim tesisinde tutulmu olan çocuk ise polisin dostane olduunu aktarmıtır. Ayrıca tesiste televizyonun bulunduu bir dinlenme alanı olduunu, temiz bir yatakta yattıını ve yıkanabildiini anlatmıtır. Hasköy’de bir ay boyunca gözetim altında tutulmu olan çocuksa sadece iki yatak bulunduundan ikayet etmitir. Yataklardan biri baka bir çocuk tarafından kirletildiinde, dierlerinin kalan tek yatak için çekitiini anlatmıtır. Ayrıca polis ailelerin yiyecek getirmesini beklediinden, yeterince yiyecek verilmedii ikayetinde bulunmutur. 165 Refakatsiz Küçük Sıınmacılarla lgili Usul ve Uygulamalar Hakkında BMMYK Kılavuzu, Madde 5.11 42 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler STANDARTLAR, BULGULAR & TAVSYELER TUTULMA NEDENNN VE SÜRESNN BLDRLMES Uluslararası Standartlar Yetkili makamlar herhangi bir gözaltı emrini, gözaltı müzekkeresinin anlayabilecei bir dilde ve anlayabilecei terimlerle, derhal ve eksiksiz olarak kendisine iletmelidir. lgili emrin gerekçeleri, süresi ve bu emre ilikin haklarının da birlikte iletilmesi gerekmektedir. Ulusal Standartlar Mevcut Deil Bildirilen Uygulamalar Görüme yapılanlardan hiçbiri ne alıkonulmalarının sebepleri ne de gözetim altında kalma sürecindeki hakları konusunda bilgilendirilmilerdir.Birçou bilgi istediklerinde, polis tarafından ya umursanmamılar ya da saldırgan tavırlarla karılamılardır. Tavsiyeler - Yakalamanın hemen ardından yetkililer alıkonan kiiye yakalanma nedeni ve tahmini tutulma süresi konusunda hemen ve anladıı bir dilde bilgilendirmelidirler. Konu ile ilgili bilgilendirme yapılacaı her an eitimli ve deneyimli çevirmenler mutlaka hazır olmalıdır. YARGI DENETM HAKKI Uluslararası Standartlar Gözetim altındaki mültecilerin, gözetim makamlarından ve gözetim kararının hukukiliine karar verecek ve uygun gördüünde, kiinin serbest bırakılmasını isteyecek baımsız adli ya da idari bir organ tarafından gözaltı kararının otomatik olarak incelenmesine hakkı vardır Ulusal Standartlar dari olarak gözetim altında tutulanlar Her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kii, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılıı halinde hemen serbest bırakılmasını salamak amacıyla yetkili bir yargı merciine bavurma hakkına sahiptir. Bildirilen Uygulamalar Misafirhanelerde tutulan sıınmacılar alıkonulma sebebleri hakkında bilgilendirilmediinden, kapsamlı bir adli yardıma eriemediinden ve nadiren sıınma bavurularının seyri hakkında bilgilendirildiinden; hukuki ilemlerin “gerekli özen gösterilerek” yürütülüp yürütülmediini ve alıkonma süresinin “ölçüsüz” olup olmadıını bilememektedir. Sonuç olarak, alıkonmalarının hukuka uygunluu ya da süresi konusunda yargı denetimine bavurmaları da pratik olarak söz konusu deildir. Tavsiyeler - Mültecilerin alıkonma sürelerine ve nedenlerine itiraz edebilecekleri ve tutulmaları yasa dıı bulunduu takdirde serbest bırakılmalarını salayan bir yargı denetimi sistemi kurulmalıdır. Mültecilere, bu yargı denetimine eriebilmeleri için, ücretsiz adli yardım salanmalıdır. Yetkililer mültecileri hem tutulma nedenleri konusunda hem de sürecin gerekli özen gösterilerek devam edip etmediine karar vermeleri için sıınma bavurularının durumu konusunda düzenli olarak bilgilendirmelidirler. 43 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler HUKUK DANIMAN HAKKI Uluslararası Standartlar Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Mevcut Deil Tutulan mülteciler avukatlarıyla çok seyrek görüebilmektedir. Gözetim altındaki mülteciler hukuki danımanlıa eriim ve STK ya da savunucular gibi bakalarıyla görüememektedirler. bunun yanısıra baka kurumlar ve avukatlarla iletiim kurma Havaalanları transit bölgelerinde tutulanlar ise ne avukat, ne hakkına sahiptir ve bu hakka sahip oldukları gözetim altına BMMYK ne de baka kurum ve kiilerle görüebilmektedir. alındıklarında kendilerine bildirilmelidir. Ayrıca avukatlarının ve hukuki danımanlarının ziyaretleri esnasında kendilerine yeterli zaman ve mahremiyet tanınmalıdır. Tavsiyeler - Yetkililer, misafirhanelerde, nezarethanelerde ve havaalanı transit bölgelerinde tutulan ve sıınma talebinde bulunan kiilere, hukuki danıman tutma, ve dier kurum ve savunucularla görüme hakları olduunu bildirmelidirler. Yetkililer, hukuki danımanların ve savunucuların müvekkilleri ile görümek üzere, misafirhanelere, polis merkezlerine ve havaalanı transit bölgelerine girmelerine her zaman izin vermeli ve görüme için gerekli gizlilii ve zamanı salamalıdırlar. GÖZETMDE TUTMA SÜRES Uluslararası Standartlar Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Mültecilerin gözetim altına alınmaları sınırlı olmalıdır. Bir Mültecilerin misafirhanede barındırılmaları Gözetim altındayken sıınma bavurusu yapanların, daha önce mültecinin gözetim altında tutulması sırasında gerçekletirilen geçici olmalıdır. bavuru yapanlardan (ortalama bir ay) daha uzun süre (ortalama prosedürler “gerekli özen” gösterilerek yerine getirilmiyorsa, üç ay) gözetim altında kaldıkları görülmütür. alıkoyma “ölçüsüz” sayılacaktır. Tavsiyeler - Bir mültecinin gözaltına alınmasının kaçınılmaz olduu durumlarda,bu süre olabildiince kısa olmalıdır. Tüm ilemler, sıınma bavuruları da dahil olmak üzere, gereken özen gösterilerek gerçekletirilmelidir. Gözetim altındaki kiiler eer tutuldukları sürede ilk kez sıınma bavurusunda bulunuyorsa ve otomatikman sıınma bavurusu süresince alıkonulmamalıdırlar. GÖZETM KOULLARI AYRI TUTMA Uluslararası Standartlar Farklı kategorilerde yer alan alıkonan kiiler cinsiyetleri, yaları, sabıkaları, alıkonma gerekçeleri ve muamelerinin gereklilikleri dikkate alınarak gözetim tesislerinin farklı alanlarına yerletirilmeleri gerekmektedir. Mülteciler, kendileri bir suçlamayla karılamadıkları ya da suç ilemedikleri sürece cezai müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan hüküm giymi kiilerle birlikte tutulmamalıdır. 44 Ulusal Standartlar Mevcut Deil Bildirilen Uygulamalar Yetikinler ve çocuklar, ayrıca hükümlüler ile hakkında cezai uygulama olmayanlar, aynı yerlerde tutulmakta; sadece erkekler ve kadınlar ayrılmaktadır. stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Tavsiyeler - Gözetim altındakiler sadece cinsiyetlerine göre deil aynı zamanda yaları, suç kayıtları, tutulmalarının yasal sebebi ve dier herhangi bir özel ihtiyaçlarına göre ayrılmalıdırlar. Özellikle, mülteciler daha önce herhangi bir suçla itham ya da mahkum edilmi kiilerle birlikte tutulmamalıdırlar. Refakatçisi olmayan küçükler, yetikinlerle aynı tesislerde tutulmamalıdırlar. Mülteci çocuklar karı cinsten olan ebeveynlerinden ya da velilerinden ayrılmamalıdırlar. Hasta ya da engelliler ayrı bir bölümde tutulmalıdırlar. KOULAR VE YATAKLAR Uluslararası Standartlar Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Gözetim altında tutulanlar kendilerine ayrı bir yatak, yeterli Mevcut Deil Gözetim altında olanların yatak bulamayıp yerlerde uyumasına temiz çaraf ve nevresim salanması ve bunların sık sık sebep olan aırı kalabalık yaygın bir sorundur. deitirilmesinin salanması hakkına sahiptir. Yatakhaneler temiz, yeterli derecede havalandırılmı ve aydınlatılmı, uygun derecede ısıtılmı ve asgari bo alana sahip olmalıdır. Tavsiyeler - Yetkililer, tutulanlara yetecek sayıda yatak ve temiz nevresim salanacak kaynaın tahsis edildiinden emin olmalıdırlar. Herkesi yerletirebilecek kadar alan bulunamazsa, fazla olanlar baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler. Yatakhaneler, tesisin temizlik elemanları tarafından düzenli olarak temizlenmeli ve ilaçlanmalıdır. IIKLANDIRMA VE HAVALANDIRMA Uluslararası Standartlar Gözetim tesislerinde yeterli miktarda ıık ve havalandırma salanmalı ve alıkonan mültecilerin okumaları ya da çalımaları için yeterli yapay ıık salanmalıdır. Bildirilen Uygulamalar Tesislerde pencere bulunmasına ramen içerisi kıın souk, yazın sıcak olmaktadır. Aırı kalabalık, özellikle sigara içilebilen alanlarda, zayıf havalandırma sorununu daha da iddetlendirmektedir. Tavsiyeler - Alıkonulma alanları elverili havalandırma koullarına sahip olmalıdırlar. Aırı kalabalıın önüne geçilmelidir. Fazla sayıdakiler baka odalara ya da tesislere yerletirilmelidirler. HJYEN VE SALIK KOULLARI Uluslararası Standartlar Gözetim tesislerindeki bütün alanlarda genel hijyen ve temizlik standartları salanmalıdır. Gözetim altındakilere salık ve temizliklerini koruyabilmeleri için gerekli olan su ve tuvalet malzemesi verilmeli ve bu kiilerin kiisel hijyenlerin koruyabilmek için gerekli olan sıklıkta, hava durumuna uygun bir sıcaklıkta du alması mümkün olmalıdır. Ulusal Standartlar Mevcut Deil Ulusal Standartlar Mevcut Deil Bildirilen Uygulamalar Banyolar ve koular, genelde kirli ve böceklenmi durumdadır. Birçok misafirhanede du bulunmasına ramen, sıcak su her zaman mevcut deildir. Gözetim altındakiler genellikle kendi tuvalet malzemeleri ve havlularını alabilmek için fahi fiyatlarda ödeme yapmak durumunda kalmaktadır. Bazıları yaama alanlarını temizlemek için temizlik malzemelerini satın almak zorunda kalmıtır. Tavsiyeler - Alıkonulma alanları, mutfak, tuvalet ve dular dahil olmak üzere, uygun hijyen ve temizlik standartlarının salanması için, düzenli olarak temizlenmeli ve korunmalıdır. Tutulanlara tuvalet malzemeleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Her zaman temizlik için su bulunmalıdır. Çamaırhaneler ve ücretsiz deterjan salanmalı ve eriilebilir kılınmalıdır. 45 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler BESLENME Uluslararası Standartlar Gözetim altındakilere düzenli olarak “salıklarını ve güçlerini korumaları için yeterli, kaliteli, iyi hazırlanmı ve sunulan, besin deerine sahip gıda” ve içme suyu salanmalıdır. Ulusal Standartlar Gözaltında tutulanlara, besin kalori deerleri bir hekimle ibirlii yapılarak hazırlanmı üç öün yemek verilir. Bildirilen Uygulamalar Yemeklerin kalori ve besin deerleri çok düüktür. Bazı tesisler haftasonları yemek servisi yapılmamaktadır. Salıklı içme suyu ücretsiz olarak salanmamaktadır. Maddi imkanı olanlar, yemeklerini çevredeki dükkanlardan çok yüksek fiyatlara almak zorunda kalmıtır. Tavsiyeler - Tutulanlara sınırsız ve ücretsiz içme suyu salanmalıdır. Yemekler günde üç kez yeterli miktarlarda verilmelidir ve yeterli besin oranlarına sahip olmalıdırlar. Çevredeki dükkanlar tarafından getirilen yiyecekler alıkonulma alanlarının dıında satıldıkları fiyatın aynısına satılmalıdırlar. DNLENME Uluslararası Standartlar Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Gözetim altında tutulanlara hergün bir saat olmak üzere ve kabil Mülteci ve sıınmacıların misafirhane içerisinde Genelde egzersiz yapma ya da dinlenme olanakları yoktur. istirahatlerini salamak amacıyla bina içinde Hiçbir misafirhanede okuma odası bulunmamaktadır. oldukça açık alanda egzersiz hakkı verilmelidir. Gözetim uygun bir yer istirahat ve okuma salonu olarak tesislerinde ayrıca elence kabilinde uralar için gerekli mekan tahsis edilir. ve araçlarda salanmalıdır. Yine, tesislerde okuma odası bulunmalı ve gözetim altındakiler buraları kullanmaya tevik edilmelidir. Tavsiyeler - Tutulanların dı dünyaya eriimi olmalı ve/veya en az günde bir saat egzersiz yapmalarına izin verilmelidir. Elence araçları ve kitaplar salanmalıdır. SALIK HZMETLER Uluslararası Standartlar Gözetim altındakilere gerekli olduunda ücretsiz tıbbi hizmet ve akıl salıı destei ücretsiz olarak salanmalıdır. Gözetim tesislerinde gözetim altındakilerin tıbbi ve psikiyatrik ihtiyaçlarını deerlendirip tedavi edecek, tesis içindeki koullara dair raporlar hazırlayacak bir tıp görevlisinin de istihdam edilmelidir. Ulusal Standartlar Alıkonulan kiilerin beden ve akıl salıkları misafirhanedeki Salık ve Sosyal Hizmetler Bürosu tarafından izlenip tedavi edilir. Daha ciddi salık durumlarında hastaneye sevkleri yapılır. Bildirilen Uygulamalar Misafirhanelerdeki salık hizmetleri genelde yetersizdir. Fiziksel ve ruhsal salıkları için tedavi hizmetlerinin önünde polisin bu hizmetleri tamamen reddetmesi, tedavinin ve ilaç fiyatlarının çok yüksek olması ve gerekli çevirmenlerin eksiklii gibi engeller bulunmaktadır. Yetersiz artlar altındaki gereksiz derecede uzun alıkonma süreleri depresyon ve tecrite yol açmıtır. Tavsiyeler - Doktorlar ve akıl salıı uzmanları, eitimli ve deneyimli çevirmenlerle birlikte alıkonulma alanlarında düzenli ziyaretler yapmalıdırlar. Tehis, tedavi ve ilaç hizmetleri ücretsiz olarak salanmalıdır. Ciddi salık problemleri yaayanlar hemen muayene edilmeli ve bir hastahaneye yerletirilmelidirler. Polis ve tesisteki dier görevliler tıbbi müdahaleye ihtiyacı olanları ayırt edebilecek ekilde eitilmelidirler. 46 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler DI DÜNYAYLA TEMAS Uluslararası Standartlar Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Alıkonulan mülteciler avukatlar ve hukuki danımanlar, Misafirhaneye, mültecilerden, sıınmacılardan Dı iletiim, umumi telefonları kullanmanın çok pahalı olması, BMMYK, Uluslararası Kızıl Haç, gereince yetkili kılınmı sivil ve görevlilerden baka kimsenin girmesine izin dıarıdan gelen bir telefon görümesinin yapılmasının mümkün toplum kuruluları ile konsolosluk temsilcileri ve akrabaları verilmez. Dier ziyaretçiler çileri olmaması, mahremiyetin bulunmayıı ve ziyaretçi kabulünün tarafından ziyaret edilme hakkına sahip olmalıdır. Bu kiiler Bakanlıı’ndan izin almak zorundadırlar. çok sınırlı olmasından dolayı kısıtlıdır. ayrıca telefon, faks ya da elektronik posta yoluyla dı dünyayla iletiim kurabilmelidir. Tavsiyeler - Gözetim altında tutulanların avukatları, savunucular, STK temsilcileri, konsolosluk temsilcileri, aile ve arkadaları tarafından ziyaret edilmelerine izin verilmelidir. Tutulanlara ve ziyaretçilerine yeterli görüme zamanı ve gizlilik salanmalıdır. Tutulanların yasal temsilciler veya savunucular ile ücretsiz olarak telefon görümesi yapmalarına izin verilmelidir. PERSONELN MUAMELES Uluslararası Standartlar Gözetim tesislerindeki personelin düzgün davranılar sergilemek gibi bir yükümlülüü vardır; özellikle de meru müdafaa gibi belirtilen koullar haricinde gözetim altındakilere karı güç kullanmaları yasaklanmıtır. Ulusal Standartlar Mevcut Deil Bildirilen Uygulamalar Alıkonan kiiler genellikle, polis memurları tarafından uygulanan sözlü ve fiziksel kötü muameleye maruz kalmakta ya da ahit olmaktadır. Polis memurları genellikle mültecilere karı umursamaz bir tavır içerisindedir ve hatta gerekçesiz fiziksel iddet uygulamı ya da karımılardır. Tavsiyeler - Gerekli dillerde eitimli ve deneyimli çevirmenler aracılıı ile personel ve tutulanların arasındaki iletiim güçlendirilmelidir. Nefsi müdafaa gibi meru sebepler dıında, hiçbir koulda iddet kullanılmamalıdır. Personelin davranılarına ilikin uygun bir ikayet mekanizması kurulmalıdır. Bütün tutulanlar tesise konduklarında prosedürler hakkında bilgilendirilmelidirler. 47 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler ÇOCUKLARIN KORUNMASI Uluslararası Standartlar Küçükler ancak “son çare” olarak ve uygun olan en kısa sure boyunca gözetim altına alınmalıdır. Yetikinler ya da cezai müeyyidesi olan suçların zanlıları ya da bu suçlardan hüküm giymi kiilerle birlikte tutulmamalıdır. Sıınma bavurusunda bulunan çocuk, özellikle de refakatsizse, özel bakım ve koruma hakkına sahiptir. Ya tespitinde ise hata payları yapılan bilimsel deerlendirmede hesaba katılmalı, psikolojik olgunluk ve dı görünü gözönünde bulundurulmalı ve üphe payı çocuk lehine kullanılmalıdır. Ulusal Standartlar Bildirilen Uygulamalar Refakatsiz küçüklerin geçici sıınma Refakatsiz küçükler ya tespiti yapılıp çocukların tutulduu bavuruları, bu çocukların mümkün olduunca tesislere gönderilene kadar yetikin misafirhanelerde hızlı bir biçimde ulusal çocuk hizmetleri tutulmaktadır.Ya tespit prosedürleri hata payını ya da kurumunun yönettii barınma merkezlerine bavurucunun psikolojik olgunluunu gözönünde yerletirilmeleri için hızlandırılmı bir usulde bulundurmamakta ve yala ilgili üphe payı çocuk lehine kullanılmamaktadır. deerlendirilmelidir. Ya tespitine yönelik testler tamamlanıp yaları belirleninceye kadar yetikin misafirhanelerinde tutulurlar. Küçük yaını kanıtlayabilecek bir belgeye sahip deilse ya da polis söz konusu belgede belirtilen yaa dair kukular taıyorsa eer, ya tespitine yönelik tıbbi testlere bavurulur. Tavsiyeler - Refakatçisi bulunmayan çocuklar gözetim altına alınmamalıdır. Baka bir seçenein mümkün olmadıı koullarda ise alıkonma süresi olabildiinin en kısası olmalıdır. Ya tespit prosedürlerini sürdürürken, çileri Bakanlıı hata payı bırakmalı, çocuun psikolojik olgunluunu deerlendirmeli ve yaıyla ilgili belirsizlik durumunda çocuk lehine karar vermelidir. Sıınma bavurusu yapanlar, ya belirleme testlerinin sonuçları için beklerlerken, yetikinlerle birlikte tutulmamalıdırlar. Çocukların sıınma bavuruları hızla ilem görmelidir. Refakatçisi bulunmayan çocuk sıınmacılara özel bir özen gösterilmelidir. Özel eitim görmü personel çocukların sıınma bavurularını kolaylatırmalıdır. 48 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler EKLER EK 1: Gözetim Anketi Tarih: Görümeyi yapan kii: Görümenin yeri: sim: Cinsiyet: BMMYK / hYd dosya numarası (eer hYd müvekkiliyse): Mene ülke: Telefon: Yakalanma tarihi: Serbest bırakılma tarihi: Yakalanma koulları (ev baskını, sokakta, dier): Gözetim yeri: Gözetim merkezlerine ve gözetim merkezleri arasında nakil: Önceki alıkonma tarihleri: Statü (sıınmacı olarak kayıtlı, polise kayıtlı…): Mahkeme: Gözetim merkezindeki koullar 1. Kapatıldıınız yeri olabildiince ayrıntılı olarak tarif eder misiniz? 2. Alıkonduunuz yerin niteliini tarif eder misiniz? Tek kiilik bir mekan mıydı, yoksa toplu halde bulunulan mekanlar mı? Kalabalık yerler miydi? 3. Alıkonduunuz yerin büyüklüü ne kadardı? Aynı yeri kaç kii paylaıyordu? 4. Alıkonduunuz yerlerdeki uyuma koulları nasıldı? Yataklarınız var mıydı? Yorganlarınız? Battaniyeleriniz? 5. Gözetim altındakiler günde kaç saat kapalı kalıyordu? 6. Gözetim altındakiler tesiste ne kadar süreyle kalıyordu? 7. Hijyen ve salık koulları Temiz suya eriiminiz var mıydı? Evet / Hayır Banyo yapabiliyor muydunuz? Evet / Hayır Ne sıklıkla? Sıcak suyunuz var mıydı? Evet / Hayır Sabun? Evet / Hayır Mahrem bir yerde sıcak suyla banyo yapabiliyor muydunuz? Evet / Hayır Tuvaletleri kullanmanıza izin veriliyor muydu? Evet / Hayır 49 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Mahrem bir yer miydi? Evet / Hayır Kapatıldıınız alan temiz miydi (pislik, böcekler)? Gözetim yerinde hijyen eksikliinden kaynaklanan sorunlar yaadınız mı? (bedensel/deri hastalıkları)? 8. Kıyafetiniz var mıydı? Kıyafet istediniz mi? Nasıl bir cevap aldınız? 9. Kadınlara: Hijyen pedleri verildi mi ya da hijyenle ilgili baka imkanlar tanındı mı? 10. Kapatıldıınız alanlarda ıık (pencereler, lamba) /ısınma/havalandırma imkanınız var mıydı? Bu imkanlara eriim konusunda kısıtlamalar var mıydı? Geceleri ııklar söndürülüyor muydu? 11. Yemek ve içme suyu temin ediliyor muydu? Evetse, verilen yemein niteliini, miktarını ve çeidini tarif eder misiniz? Yemekler ne sıklıkla çıkarılıyordu? 12. Sosyal faaliyetlere ve/veya hobi faaliyetlere imkan tanınıyor muydu? 13. Siz ve gözetim altındaki dier kiiler dini ibadette bulunabiliyor muydunuz? Eer cevabınız evetse, koullar nasıldı? Gözetim Sırasında Bilgilendirme 14. Yakalanma sebepleri size açıklandı mı? Ne kadar süreyle gözetim altında tutulacaınız söylendi mi? 15. Yakalandıınızda haklarınız bildirildi mi? Örnein tıbbi yardım isteme, iltica bavurusunda bulunma hakkı gibi… 16. Serbest bırakılmanızın sebepleri söylendi mi? 17. Gözetim merkezinden ayrılırken, eyalarınız (para, telefon vs.) geri verildi mi? Polisle iletiim 18. Polisin size karı davranılarını tarif eder misiniz? 19. Hiç kötü muameleye (fiziksel ya da psikolojik) maruz kaldınız mı? Evetse, tarif eder misiniz? Gözetim altındaki baka kiilerin kötü muameleye maruz kaldıına tanık oldunuz mu? Gözetim altındaki dier kiilerin kötü muameleye maruz kaldıı yönünde bir ey duydunuz mu? Kötü muamele ya da suistimalden üphelenmenize yol açacak bir ey gördünüz mü? 20. Yaadıınız sorunlar (tıbbi, psikolojik…) hakkında polise ikayette bulundunuz mu? Bulunduysanız nasıl bir cevap aldınız? 21. Gözetim altındakilerin maruz kaldıı bir kısıtlama aracı (kelepçe…) var mıydı? Hangi koullarda kullanılıyorlardı? 22. Tek balarına tutulan kiiler var mıydı?Bu hangi koullarda gerçekleiyordu? Gözetim altındaki kiiler ne kadar süreyle tek balarına tutuluyordu? 23. Gözetim altındakilerin memurlara rüvet vermesi gibi bir ey gözlediniz mi ya da duydunuz mu? Evetse, ne için? Salık 24. Hiç salık sorunu yaadınız mı? Tıbbi bakım (doktor/ilaç/hastane) talebinde bulundunuz mu? mkan tanındı mı? Gözetim altındaki baka kiilerin salık sorunları oldu mu? Tıbbi bakımdan yararlanma imkanları oldu mu? 50 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler 25. Salık personelinden gördüünüz muameleyi tarif ediniz. Hangi tıbbi prosedürleri yaptırdınız? Tercümanınız var mıydı? Tehis, tedavi ve muayene size açıklandı mı? Gördüünüz tedavi yeterli miydi? Ziyaretler 26. Gözetim altına alındıınızı bir akrabanıza ya da bir arkadaınıza bildirme imkanınız oldu mu? Ya da polisin böyle bir bildirimde bulunmasını salayabildiniz mi? 27. Telefona eriiminiz oldu mu? Aranmanız mümkün oldu mu? 28. Posta gönderip alabildiniz mi? 29. Ziyaretçi kabul edebildiniz mi? Özel görüme yapmanız salandı mı? Ziyaretler ne kadar sürdü? 30. Size ulamak isteyen, ama baaramayan biri oldu mu? Gözetim Altındakilere Farklı Muamele 31. Gözetim altındakiler arasında öyle ayrımlar yapılmı mıydı? Cinsiyet: Evet/Hayır Ya: Evet/Hayır Suç (gözetim altındaki siviller ve suçlular): Evet/Hayır Suç kategorileri (çok riskli suçlar ve adi suçlar): Evet/Hayır Statü (hüküm giymi ve duruma bekleyen): Evet/Hayır Baka ayrımlar: Evet/Hayır 32. Gözetim altındakiler arasında etnisite, din, cinsel yönelim, siyasi görü ve baka gerekçelerle ayrım yapılıyor muydu? 33. Kadınlar, çocuklar, yalılar, engelliler ya da akıl salıı istikrarlı olmayan gözetim altındaki kiilere özel bakım sunuluyor muydu? ltica Bavurusu 34. ltica bavurusunda bulunmayı istediniz mi? 35. Eer öyleyse, bavurunuzu iletmeniz ne kadar zaman aldı? 36. Bu bavuruda bulunmak için ne yaptınız (mektup yazmak, BMMYK’dan ziyaret)? Gözetim Merkezindeki Sosyal likiler 37. Gözetim altındaki dier kiiler nereden gelmilerdi? Sıınmacı mıydılar? 38. Gözetim altındaki dier kiilerle ne tür bir ilikiniz vardı? Gözetim altındakilerin birbirleriyle nasıl bir ilikileri vardı? Görüülen Kiinin Bakı Açısı 39. Bu deneyimin sizi nasıl etkilediinden bahsetmek ister misiniz? 40. Eklemek istediiniz bir ey var mı? 51 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler EK 2: stanbul Atatürk Havaalanında Gözaltı167 Nijerya’dan Britanya’ya sahte belgelerle seyahat etmekte olan Nijeryalı bir mülteci aktarma sırasında stanbul Atatürk Havaalanı’nda gözetim altına alınmıtır. Nijeryalı mülteci ülkesinde bir siyasi gruba üye olduu gerekçesiyle iltica bavurusunda bulunmak istedii konusunda gerek sözlü gerek yazılı olarak polisi bilgilendirmitir. Nijerya’ya geri gönderilirse ikence ve ölümle karı karıya kalacaını söylemitir. Polis Nijeryalı mültecinin iltica bavurusunu kabul etmeyi reddetmitir. Nijeryalı mülteci (“Bay.A”) hYd’ye Türk polisinin kendisini sınırdıı etme giriimleri sırasında u muamelelere maruz kaldıını aktarmıtır: • Bay. A BMMYK ile görümek için birçok kez talepte bulunduunu, polisin bütün taleplerini geri çevirdiini aktarmıtır. Polis onu Nijerya’ya giden bir uçaa bindirmeye çalıırken, Bay A baırmaya balamı ayak diremitir. Polis onu zorla uçaa bindiremeyince, sürükleyerek bir banyoya götürmü, ellerini balayıp yere atmıtır. Bay A’nın baırıp çaırmasına son vermek için polis memurları ona tokat atmılar, sonra da anlattıı üzere nefes alamaz hale gelinceye dek azını tıkamılardır. Bay A polis memurlarının sırayla ayakkabılarıyla kafasına bastıını anlatmıtır. Polis memurları, Bay A’nın ellerindeki baı sıkmılar, bu da kan dolaımının yetersizlii yüzünden ellerinin imesine sebep olmutur. Yaklaık 20 dakika sonra, Bay A havaalanının transit bölgesindeki gözetim merkezine götürülmütür. • ki gün sonra, polis yine Bay A’yı Nijerya’ya giden bir uçaa bindirmeye çalımıtır. Bay A, iltica bavurusunda bulunma talebiyle ilgili havaalanındaki amirleriyle görümek için tekrar tekrar istekte bulunmutur. Polis efiyle konuma ya da iltica bavurusunda bulunma fırsatı kendisine tanınmamıtır. Bay A uçaa binmeyi reddedip baırıp çılıklar atmaya balamıtır. Polis memurlarını BMMYK temsilcisiyle görümek istedii ve bunu yapmasına izin verilinceye dek uçaa binmeyecei konusunda yine bilgilendirmitir. Polis memurları onu zorla uçaa bindirememiler ve Bay A havaalanının transit bölgesindeki küçük kapalı bir odaya alınmıtır. Bu odada bulunduu sırada, polis memurları onu birkaç kez tekmeleyip dövmütür. Bay A, iddiasına göre, “helikopter” pozisyonuna sokulmutur: elleri ve ayakları arkasından balanmıtır. Bu vaziyette iki saat boyunca yalnız bırakılmıtır. Saat 17.10 sularında polis memurları onu bu vaziyetten çıkarmılar ve gözetim merkezinin bekleme odasına götürmülerdir. hYd’nin BMMYK ile temas kurarak ve Avrupa nsan Hakları Mahkemesi’ne bavuruda bulunarak alıkonmayı sona erdirme çabalarına karın Bay A bundan kısa süre sonra Nijerya’ya geri gönderilmitir. Nerede olduu halen bilinmemektedir. 167 Bay A, 21 Aralık 2006 tarihinde yardım talebiyle Helsinki Yurttalar Dernei’ni aradı. 24 Aralık 2006 tarihinde sınır dıı edildi. 52 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler EK 3: Zeytinburnu Misafirhanesi’nde Tıbbi Tedavi168 Suriyeli bir mülteci, Zeytinburnu Misafirhanesi’nde polisin, baındaki ciddi bir yara için tıbbi tedaviyi reddettiini anlatmıtır: “Evde bulunduumuz sırada, elleri silahlı bazı Türkler eve daldı. Çete üyesiymiler. Kavga çıktı ve kendimizi savunmaya baladık. Biri kafama vurdu. Aır bir kanama baladı. Adamlar gittikten sonra, arkadaım beni hastaneye götürdü. Hastaneye gidebilmek için çevremizdeki insanlardan para toplamamız gerekmiti. Oraya gittiimizde, adamların bizi izlediini anladık. Hastaneye girdiler ve sorun çıkarmaya baladılar. Polisi aradım. Gerçi o arada baıma birkaç diki atılmıtı. Polis hastaneye vardıında, adamlar gitmilerdi. Karakoldaki polis bizi sorguladı. Beni yine hastaneye götürdüler çünkü hâlâ kusuyordum. Röntgen filmi çekildi, ama sonucu bana söylemediler. Polis ertesi gün bizi Zeytinburnu Misafirhanesi’ne aktardı (çünkü oturma iznimiz yoktu). Yaram için bir doktor göremedim, arı için de ilaç alamadım. Polise en azından bir doktora gidip dikileri aldırmama ve yaramı temizletmeme izin vermesi ricasında bulundum. Çok fazla kan kaybetmitim ve sürekli midem bulanuyordu. Hapishanede birini görmeye bir doktor geldiinde, polise onu görmeme izin vermesi için yalvardım. Doktor dikileri aldı, ama çok acıdı, çünkü bana hiç ilaç vermediler. Bir yataa bile uzanamadım, çünkü onlarca insan olmasına karın yalnızca 16 yatak vardı. Biri bana battaniyesini verdii için anslıydım. Baımın altına yastık niyetine birkaç giysi koydum. Ancak 17 gün sonra yaram için bir tedavi görebildim.” 168 Karakola alınma tarihi 8 Austos 2007 53 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler EK 4: Kırklareli Gazi Osman Paa Misafirhanesinde Kötü Muamele Kırklareli Gazi Osman Paa misafirhanesinde gözetim altında tutulanların aktardıına göre 15 Mayıs 2007’de, büyük bir kavganın ardından polis memurları gözetim altında tutulanlardan kavgaya karıtıı iddia edilen sekiz kiiyi ciddi biçimde dövmülerdir. Anlatılanlar arasında özellikle dikkat çekici olan iddia, bazılarının falakaya yatırıldııdır. Aaıda, olaylara tanık olan Somalili üç erkek ve be kadınla 16 Mayıs 2007 tarihinde yapılan görümelere dayanarak olayların bir özeti yer almaktadır. Ayrıca bu görümelerden bazı alıntılar da eklenmitir. Olayların özeti Öleden sonra 15.00 sularında, gözetim altındakiler misafirhanenin bahçesindeyken polisle aralarında kavga çıktı. Hamile bir Somalili kadın, civardaki bakkallardan birinden misafirhaneye gelen çıraktan bedava süt istemiti. Çırak ona hakaret edip vurdu. Olayı gören iki polis memuru duruma müdahale etmedii için çırak ile kadının yakınında bulunan Somalili erkekler kadına yardım etmek için araya girdi. Bir kargaa patlak verdi. Yanlarında köpekler bulunan yaklaık 12 polis memuru, havaya ve gözetim altındakilere ate açmaya baladı. Kimse vurulmadı. nsanlar kaçımaya baladı. Kısa süre sonra jandarma, sivil ve resmi giyimli polislerden oluan takviye kuvvetler geldi. Gözetim altındakilerin anlatımlarına göre polislerde tabancalar, coplar, demir borular ve gaz bombaları vardı. Bazı insanlar misafirhanenin içine kaçtılar (binanın kapıları açıktı) ve battaniyeleri yaktılar. Bir saat içinde kavga yatıtırıldı ve polis kontrolü ele geçirdi. Polis kadınlar ve erkekleri ayırdı, sonra da kavgadan kimin sorumlu olduunu bulmak için insanları küçük gruplar halinde sorgulamaya baladı. Gözetim altındakilerin iddiasına göre, misafirhanede tutulanların neredeyse tamamı -hamileler, çocuklar ve hastalar gibi hassas konumdaki kiiler dahil- dayak yedi ve gaza maruz kaldı, 25 kii aır yaralandı. Örnein biri, baına aldıı bir darbe sonucu yüzünden yaralanan bir arkadaının durumunu anlattı (detay için ifade 1’e bakınız). Bir dieriyse kronik ve ciddi salık sorunları (sık gelen bayılma nöbetleri dahil) nedeniyle yataında dinlenirken dayak yediini anlatmıtı. Bildirildiine göre, akam saat 19.00 sularında, polis gözetim altındakileri sorgulamayı bitirdikten sonra, altı erkek ve iki kadın bir polis arabasıyla kampın arka tarafında kalan karanlık bir bölgeye götürüldü. Polis onları yumruk, tekme ve coplarla dövdü. Bazıları falakaya maruz kaldıklarını aktardı (ifade 1, 2 ve 3’e bakınız). Kadınlardan biri dayak sırasında bayıldıını, hastaneye kaldırıldıını, ama hiçbir tedavi görmediini anlattı (bakınız ifade 3). Tanık ifadeleri fade 1: Görümemiz sırasında, yanında olay günü falakaya yatırılmı bir mülteci bulunan Somalili bir erkek o gün patlak veren olayları öyle anlattı: Olaylar öleden sonra 15.00 sularında patlak verdi. Somalili bir kadın bakkaldan süt istedi. Hiç parası yoktu, bakkaldan süt istedi. Adam onu sözlü olarak aaıladı, hakaret etti ve Afrikalı olmasıyla ilgili bir eyler söyledi. Aralarında bir iletiim sorunu vardı. Sonra ona vurdu. Kadının ve bakkalın yanında iki polis duruyordu. Polisler tepki vermedi. Adamın kadına vurduunu görünce biz de kadını savunmak istedik. O sırada hava almak için dıarıdaydık, bu yüzden adamın ne yaptıını hepimiz görmütük. lk bata 12 polis vardı. Polisler ate açtılar. Bazen bize, bazen de havaya ate açıyorlardı. Çok ate ettiler […] Polise ta atmaya baladık. Kimse vurulmadı, ama bize ate etmeye çalııyorlarmı gibi görünüyordu. Köpeklerini de kullanıyorlardı. […] Sonra, daha fazla yardım istediler. O zaman sivil polislerin yanı sıra jandarmalar da geldi. Sonradan gelenlerin yanında coplar ve demir çubuklar vardı. Bazılarının yanında ok silahı vardı. 54 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler Kadınlardan koamayıp yere düenler oldu. Biz polisten ve köpeklerden kaçmaya çalıırken, polisler gelip düen kadınlara giriti. Yerdeki kadınlardan birine yardım etmeye çalıan bir adam vardı. Polis adamı görüp kafasına vurdu. Adamın baı yarıldı. Yara sol gözünden balayıp baının arkasına kadar uzanıyor. Bazı insanlar hücrelerindeydi. Kapılar açıktı (bu yüzden de odalarına gidebilmilerdi). Battaniyelerini yaktılar. Daha fazla sayıda polis geldi. Yaklaık 300 ya da daha fazla polis vardı. Olay öleden sonra 15.00’den akam 19.00’a kadar sürdü. Kavga aaı yukarı 16.00 sularında son buldu. 17.00’ye kadar bizi dövüp tehdit ettiler. Polisler gelip kimin balattıını, battaniyeleri kimin atee verdiini vs. örenmeye çalııyordu. Bir seferde içimizden üç-dört kiiyi alıp götürüyorlardı. Odalarımıza gitmeden önce aaçların altında oturuyorduk, aaçların altında oturmakta olan altı erkei alıp gittiler. Bana polisin onları [altı adam, iki de kadın] hiç kameranın olmadıı, hiç kimsenin onları göremeyecei karanlık bir yere götürdüü anlatıldı. Onlara yüksek sesle hakaret ve taciz ediyorlardı. Ayaklarına vurdular. Falakaya yatırdılar. imdi içlerinden bazıları yürüyerek banyoya bile gidemiyor. Hâlâ tehdit altındayız. Her seferde içimizden dört kiiyi alıp sorguya götürmeye devam ediyorlar. Sorguda olayın arkasında kimin olduunu soruyorlar. […] Durumu çok ciddi olan bir adam vardı, ona arı kesici bile vermediler. fade 2: Birinci ifadeyi veren kiinin yanındaki mülteci olayları öyle anlattı: ki arkadaım size hikayeyi anlattı. Söyleyecek baka bir eyim yok. Çok yorgunum. Konuamayacaım. Futbol oynuyorduk. Bakkalın kadına vurduunu gördüm. Polis de yakınlarındaydı. Kavga bittiinde erkeklerin hepsi kadınlardan ayrılmıtı. Bizi ayrı bir yere götürdüler. Biz sekiz kiiyi arabayla, kampın arka tarafında, hiç ıık olmayan baka bir yere götürdüler. Bizi dövdüler, sonra biri gelip daha fazla dövmeleri için emir verdi. Vücudumun her yerine dayak yedim. Altı polis vardı. Yüzlerini gayet iyi biliyorum. Bize botlarıyla, sopalarla, yumruklarla dayak attılar. Ayaklarımın altını dövdüler, böbreime ve baıma darbe aldım. En fazla da dizlerim acıdı. fade 3: Falakaya yatırıldıını iddia eden bir kadın: Yataımdaydım, saçlarımdan sürüklediler […] Beni sürükleyerek dıarı götürdüler. Çok fena dövülenlerden biriyim. Vücudum ve yüzüm arıyor. Yüzüme, sırtıma vurdular, böbreklerime yumruk attılar. Ayaklarımın altına vurdular. Dayak yerken bayıldıım için beni hastaneye kaldırdılar. Hiç arı kesici verilmedi. Beni tehdit ediyorlardı, öldüreceklerini söylüyorlardı. Polis yine gelip beni dövecek diye korkuyorum. fade 4: Kavgaya sırasında arada kalan hamile bir kadının anlattıkları: Dün hepimiz dövüldük. Hepimizin, çocukların bile gözlerine gaz sıktılar. Baka hamile kadınlar da vardı […] Polisin dövdüü bir adam vardı. Polisten kaçarken bana sarıldı, polis bana da vurdu. Bana sopalarıyla vurdular. Hastaneye gitmemize izin verilmedi. 55 stenmeyen Misafirler: Türkiye’de “Yabancı Misafirhaneleri”nde Tutulan Mülteciler EK 5: Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde ltica Bavurusu Mülakatları169 Kırklareli Emniyet Müdürlüü Yabancılar ubesi’nde gözetim altında tutulan iki kii, geçici sıınma bavuruları sırasında maruz kaldıkları muameleyi öyle anlatıyor: fade 1 “Polis, sabah erkenden beni hücremden çaırıp karakolda mülakata aldı. lk gün duvara karı, yaslanmaksızın akam saat 18.00’e kadar oturttular. Durmadan yanıma gelip, ülkeme dönmeyi kabul ettiime dair bir kaıt imzalarsam gidebileceimi söylediler. Kabul etmedim. Sonra parmak izimi alıp gitmeme izin verdiler. Ayrıca tokat attılar, ama acımadı. Orada hiç yiyecek vermediler, banyoyu kullanmama da gün boyunca izin vermediler. kinci gün mülakat yapıldı, arkadaım tercümanlık yaptı. Mülakat bir polis memurunun bürosunda gerçekletirildi. Polis birçok soru sordu, ben de cevaplamayı reddettim. Onlara güvenmiyordum. Bana durmadan eve dönmeyi isteyip istemediimi sordular. Sonra da polis bana baırmaya baladı. Ülkeme dönmeme izin vermeyeceklerini, 4-5 yılımı daha hapishanede geçireceimi söylediler. Mülakat sırasında durmadan bana dokunup Hıristiyan olduumu söylediler. Irkçı bir küfür de ettiler, ama her eyi anlayamadım. Polis memuru dizüstü bilgisayarında pornografik bir film oynatıyordu. Memur filme iaret edip “Hiç böyle yaptın mı?” diye soruyordu. Filmdekiler dans ediyorlardı. Polisler de benim dans etmemi istediler, filmde ne yaparlarsa benim de yapmamı istediler. Benden istediklerini yapmadım. Saat 16.00’da hücremize dönmemize izin verdiler. Ertesi gün beni karakola geri götürdüler. O zamana kadar açlıktan bayılacak hale gelmitim, en son önceki gün yemek yemitim çünkü. Yine duvara yaslanmayacak ekilde oturtuldum. Yanımda bir satı makinesi vardı, ben de ona yaslandım. Bir polis bunu gördü ve bana baırdı, ama canımı yakmadı. Yine tuvaleti kullanmama ya da su içmeme izin vermediler. Beni geri götürürlerken, banyoyu kullanmama izin vermesi için polise yalvardım, ama hücreye dönene kadar tuvalete giremedim. O gün, baka bir pornografik film seyrettikleri sırada soyunmaya zorladıkları arkadaımla aynı odada bulunuyordum (fade 2). Arkadaım külodunu dahi çıkarmak zorunda kaldı.” fade 2 Her gün çevirmenlik yapmam için baka baka insanlarla birlikte beni arabayla merkeze götürüyorlardı. Polis bizi duvarın yanına oturtuyor, yaslanmamıza izin vermiyordu. Su ya da yiyecek alamıyordum. ki gün çevirmenlik yapmaya gittim. Mülakatım için gittiim gün, polis kıyafetlerimi çıkarmamı ve dizüstü bilgisayarında oynattıı pornografik bir filmi izlememi istedi. Film bitinceye kadar kıyafetlerimi çıkarttırdılar. Polislerin ve merkezde gözetim altında bulunan birçok kiinin önünde çırılçıplak kalmıtım. Polisler vücuduma baktılar, güldüler, bana dokundular ve cinsel organlarımın büyüklüü hakkında yorumlarda bulundular. “Bakalım Hıristiyan mı, Müslüman mı” dediler. Bu yorumlar herhalde bir 10-15 dakika sürdü. Bu olaydan sonra hep korktum. Polisler odamı kontrol etmeye geldiklerinde korkuyordum. O günden sonra uyuyamadım. 169 56 Söz konusu olayların 16-18 Ocak 2007 tarihleri arasında yaandıı ifade edilmitir. Bu rapor ngiltere Bakonsolosluu’nun maddi katkılarıyla hazırlanmı ve basılmıtır. çerii, destek veren kuruluun görülerini yansıtmayabilir. hYd Mülteci Destek Programı 2006-2007 yılı çalımalarına destek veren kurumlar www.europa.eu.int www.osiaf.org.tr www.boell-tr.org www.ohchr.org www.acdi-cida.gc.ca www.hyd.org.tr Helsinki Yurttalar Dernei: Tomtom Mah. Kumbaracı Yokuu 50/3 Beyolu 34433 stanbul; T: (0212) 292 68 42 F: (212) 292 68 44 info@hyd.org.tr hY d – Mülteci Savunuculuk & Destek Programı: Tomtom Mah. Kumbaracı Yokuu 50/3 A, Beyolu 34433 stanbul; T: (0212) 292 48 30 F: (212) 292 48 34 refugeeaid@hyd.org.tr