TÜRKOLOJG KONUkMALARI

Transkript

TARHNPENDE
THEPURSUITOFHISTORY
ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS
INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH
Yl:2010,Say:3
Sayfa:3554
Year:2010,Issue:3
Page:3554
TÜRKOLOJKONUMALARI
StrazburgÜniversitesi’ndenTürkologSaynJOHANNSTRAUSS
(StrazbourgÜniversitesi)ileYaplanRöportaj*
AliBÜYÜKASLAN
Résumé
CetinterviewfaitàStrasbourgavecM.JohannStrausssedérouleautourdesesidéesd’étudesturques.J.
Straussdonnedescourssurl’histoireottomaneetlalangueottamanàl’universitéStrasbourg.Entantqu’un
“turcologueallemand”enFrance,maîtrisantbienplusieurslangueorientalesainsiquel’ottoman,lepersan,
l’arabe,l’azerbaidjanais,etquelesautreslangueoccidentales,l’anglais,lebulgare,lefrançais,l’allemand
(languematernelle)ilestunvraispécialistedansledomainedesétudesturques.
PendantquejetravaillaisquatreansàStrasbourg,Celam’aapportébeaucoupdechosedefairela
connaissanceaveclui.Lespetitsmomentsdepausedecoursnousassuraientdegrandsmomentsdepartager
nosidées,nosexpériences.Saconnaissancepourlemondeturcetlacultureturquem’envahitdetoutcôtéet
cetteadmirationmemotivaitàbeaucouptravaillerpourconnaîtrelacultureturqueetlalangueturque.
Commequelqu’unquiconnaîtbienlacultureturque,M.JohannStraussn’estpasqu’unspécialisteturcmais
ilaétéunvraiamipourmoi.
Commeonverraaucoursdel’interview,JohannStraussconnaissaitbienstanbuloùilavaitpasséquelques
anspoursestravaux.Pendantsonséjouràstanbul,ilarecueillilescartespostales,représantantIstanbuletles
autresvillesottomanesainsiqueSaraybosna,Kosova,Prizren,etc.Etilpartageaujourd’huicettecollection
avecceuxquis’intéressentausujetsouscelien:http://turcologie.ustrasbg.fr/centvillesottomanes.htm
InterviewavecM.JohannStrauss(UniversitédeStrazbourg)surlalangueetlhistoireTurque
MotsClès
LaTurcologie,LeTurclangueétrangère,LenseignementduTurcenFrance,LeTurcetStrasbourg,MmeErikanla
Turcologue
Özet
Strazburgüniversitesi’ndeTürkolojibölümündeyaplanburöportaj,Fransa’daStrazburgÜniversite’sinde
çalanveTürkdilivetarihiüzerineçalmalarylatannanAlmanTürkologJohannStraussileyaplmtr.
SaynStrauss,Türkdili,tarihivekültürüneilikinkonulardadüüncelerinibizimlepaylamtr.Onunanlat
tklarsadecebirTürkolojibilimadamnndüüncelerideilaynzamandagenibirOsmanlcorafyasn;
diliyle,sanatyla,kültürüyletanyanbiruzmannfikirleridir.
Strazburg’takendisiyleaynkürsüdeçaltmzdörtyllkdönemdeOsmanl’ya,Cumhuriyet’e,Türkkültü
rüne,TürkdilineaitbirçokeyipaylatmzSaynJohannStrauss,sonderecebeyefendibirinsanolmann
*
Strazburg Üniversitesi’nde dört yl süreyle birlikte çalmaktan çok mutlu olduum ve kendisiyle Türkçe olarak yaptmz
bu görüme için, tüm içtenliini bizimle paylaan Sayn Johann Strauss’a teekkür ediyorum. Görümedeki bütün ifadeler, Sayn Strauss’un tamamen kendisine aittir. Türkçeye olan hâkimiyeti ile konuma dilinin canlln görümemize aynen yanstabilmek adna herhangi bir düzeltmeye (gerek dilbilgisi gerekse sentaks açsndan) gidilmemitir.
Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi letiim Fakültesi Öretim Üyesi. abaslan@yahoo.com
36 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 2/3
ötesindeTürkdünyasndiliyle,kültürüyle,tadylabilen,tanyan;zamanzamankendisiyleHocaNasrettin
fkralarüzerinekonutuumuzbirdostoldubenimiçin.
UzunzamandanberioluturmayaçaltOsmanlehirlerikartpostallarkoleksiyonunuStrazburgÜniver
sitesiTürkolojibölümüsayfasndailgilenenlerinhizmetinesunmutur.Bukoleksiyonauadrestenulalabi
lir:http://turcologie.ustrasbg.fr/centvillesottomanes.htm.
OnunbirçokDouveBatdilineolanhâkimiyetiinsanaknlasürüklemekte,ayrcaTürkçeyaptespri
lerledezamanzamanTürkçeyeolanhâkimiyetinitescilettirmektedir.
AnahtarKelimeler
Türkoloji,YabancDilOlarakTürkçe,FransadaTürkçe,StrazburgdaTürkçeÖretimi,Türkolog
2/3 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 37
Strazburg Marc Bloch Üniversitesi öretim üyelerinden Johann Strauss, Tür
kolojibölümündeDouDilleriveKültürlerineGiri,TürkEdebiyatveTürkMedeniye
ti,ÇadaTürkMedeniyetiveEdebiyat,OsmanlcaTürkçeDil,EdebiyatveMedeniyet,
OsmanlveTürkiyeÇalmalar,TürkKültürüveOsmanllk,TürkDilininTarihselGeli
imi, Türkoloji Aratrma Yöntemleri adl dersleri vermektedir. Bu dersler içerikleri
itibariyle görülecei üzere gerek çada Türk edebiyat gerekse Osmanl kültür,
tarihvediliüzerineyounlamaktadr.
Lisans, Master ve Doktora düzeyinde dersler veren Prof. Strauss ile Türkçe
yaplan bu röportaj, konuyla ilgili gerek kendisinin tecrübelerinin aktarld ge
rekseTürkolojialannailikinsöyleyeceksözü,örenilecekbilgileriolanlarnilgi
siniçekecektir,kanaatindeyiz.
Son derece saygl ve örencileriyle her zaman belirli bir sempati seviyesini
tutturmuolanSaynStrauss’unenönemliözellii,röportajnakiçerisindede
görülecei üzere, birkaç dile hâkim olmas, hâkim olduu bu dillerde rahatlkla
iletiim kurabilmesidir. Kendisi bu özelliinin da vurulmasn çok istemese de
biz bunu gençler için motive edici, örnek tekil edici olur düüncesiyle burada
özelliklebelirtiyoruz.
DoudillerineolanainalveDouedebiyatylaolanyaknl,konumada
da belirttii gibi Farsça ve Arapçay Osmanlcay örenmek için örenmesinin
sonucuolumu,hazrladbilimselçalmalardaArapça,Türkçe,Farsça,Osman
lcaarasndakiyaknilikiyigerekdilgerekseedebîmetinlerdüzeyindeincelemi
veincelemeyedevametmektedir.
Oldukçazenginbir“OsmanlehirleriFotorafArivi”***bulunanSaynStrauss,
Türkçeyeolanhâkimiyetiyle,zamanzamankiiselsohbetlerimizdebizibulundu
umuz ortamdan alp tarihin sayfalarna götüren Osmanlca manzum, mensur
alntlaryla kendisiyle birlikte çalmaktan son derece mutlu olduum bir beye
fendi, saygdeer bir ilim adam olarak, gönül dünyamn derinliklerinde yerini
almtr.
TÜRKOLOGJOHANNSTRAUSSLEYAPILANRÖPORTAJ*
AliBüyükaslan:
MerhabaSaynJohannStrauss.Bukonumaiçinsizeteekkürediyorum.Sizinleza
man zaman yaptmz sohbetlerimizde bahsettiiniz konulara ilikin, Türkçeye, Türki
ye’ye,Osmanlya,Osmanlcaya,Türkkültürüvetarihineolanilginizibirkeredahadinle
mekistiyorum.Sözeöylebalamakistiyorum:NiçinTürkçe,Türkoloji?
***
Söz konusu bu fotoraflar Marc Bloch Üniversitesi (2009 ylndan itibaren Strazburg Üniversitesi) Türkoloji bölümü Web
sayfasnda yayna hazrlanmtr. Muhtemelen bu görümenin okuyucuyla bulutuu günlerde, tarihin canl tanklar olan
bu fotoraflar sitede görülebilecektir. Oldukça uzun bir çalma sonucunda biriktirilen ve yan sra maddî yükü de göz ard edilemeyecek bu ariv için kendisine bir kere de buradan teekkür etmeyi görev biliyorum. Bu fotoraflarn sitede yaynlanmak üzere hazrlanp sunulmasnda gösterdikleri gayret için de Sayn Musa Çimen ve Reha Yünlüel’e de ayrca
teekkür ediyorum. lgili sayfa için balantya tklaynz. http://turcologie.u-strasbg.fr/centvillesottomanes.htm
JohannStrauss:
BenaslndaAlmanveFranszfilolojisiniokumutum.OndansonraTürkçeyle
uramaya baladm. Aslnda sadece merak vard önceleri. O dönemde pek çok
TürkiçilerigelmitiAlmanya’ya.Onlarndilibeniilgilendirdi.Yani,nediyorlar
bu insanlar?Bundandolay örenmeye baladm.Ama genellikle yabancdilleri
seviyorum.Türkdilidünyannenenteresandillerindenbiridir.Buözelliiçokönemli
dir.Herhangibirdilgibideil.Avrupadillerinealmbirinsaniçinyenibirdünyann
kefigibidirTürkçe.
Bakadillerideörenmeyebaladm.Diyebilirimkiepeycedilörenmitim.
ZevkiçinamasonundafarkettimkibudildünyasndaTürkçehepmerkezdeydi.
Çünkü Türkçenin rolü hem Güneydou Avrupa’da hem Asya’da, Orta Asya’da
slam dünyasnda da son derece önemlidir. Mesela Balkanlar’da her dilde ister
RomenceolsunisterBulgarcaolsunpekçokTürkçekelimelerhâlâkullanlmakta
dr.
AliBüyükaslan:
Birörnekverebilirmisiniz?
JohannStrauss:
Mesela adlar. Arnavutluk’ta Komünizm döneminde hâkimlerin adlar Enver
Hoca,MehmeteyhuveÜçüncüMüftiyuidi.Bulgaristan’da,meselaErmenilerara
sndasoyadlarçounluklaTürkçe.MeselamehurGülbenkiyanailesiGülbenkTürk
çe.Allahverdiyanadlbiraile.MehurHünkarbeendiyan.DemekkiTürkçeninnü
fuzu,Türkkültürününnüfuzuçokderindi.Meselayeradlar.Belgrad’da150se
nedenbuyanaTürkkalmadamamahallelerinadlarhalaTürkçe.DörtyolSrpça
da Dörtçol veyahut Srp beylerin oturduu konaklarn ad Topçide. Hatta
toponimlerde, antroponimlerde, yer ve kii adlarnda bu Osmanl Türk miras
yayor. Bu sadece Balkanlar için geçerli deil, Suriye ve Irak’ta da bunun gibi
eserlervar.MeselaSuriye’ninbirbakanII.DünyaSava’ndansonraKuvvatlidi.
TürkçeKuvvetli’dengeliyor.Bütünbunlarbenimiçinçokenteresand.Türkçenin
yaylmas beni çok ilgilendirdi. Zannedersem Avrupa’da yabanc diller üzerine
etkisiolandilleraz.AmaTürkçeninhemenhemenherAvrupadilindetesirivardr.Ve
birçokdillerdedirektbiretkivardr.tebuyüzdenTürkçeilgimiçekti.
Ben baz dilleri Türkçeyi anlamak için örendim. Mesela Osmanlcay anla
makiçinArapçay,Farsçay,Türkçeyianlamakiçinörendim.Rumcaydabilmek
çokönemlidir.TürkdilindepekçokRumcaunsurlarvard.Mesleklerleilgibalk
çlk, gemicilik gibi alanlarda Rumca kelimeler çoktur. Mesela lodos Rumcadan
geliyor,balkisimlerininhementamamdaRumcadr:lüfervsgibi.Midyemesela
(Midya, stakoz gibi kelimelerin kökeni Rumcadr. Demek ki Türkçede sadece
Arapça ve Farsça yabanc kelimeler denen unsurlar yok pek çok talyancadan,
Rumcadangelenkelimelerdevardr.AmatabiitalyancayTürkçeyidahaiyian
lamakiçinörenmedim.(Gülüyoruz.)
AliBüyükaslan:
Dilleuraanherkesinbildiibirkonuvar.Dillerincanlbirervarlkolmas.Vehe
menherdilinbirbirindenetkilenmesi.Osmanlnndagenibircorafyayayaylddüü
nülürseOsmanlcanndabiretkisivardrdiyebilirmiyiz?
Busoruyasonrageleyim.Osmanlcanedir,sorusuna.
JohannStrauss:
Osmanlca19.yüzylnsonununbiricaddr.Çünküodönemdeböylebirfark
yoktur.LisanTürkîlisanOsmanîhepsibirdi.MeselaZiyaPaanniirvena
adlmakalesi1868’deyaymland.YaniyeniTürkdilininbirnevibirmanifestosu
olarakgörülürTürkçenintarihinde.ZiyaPaa’nndönemindeOsmanlcabirede
biyat yok. Hakiki gerçek bir Türk edebiyat yok. Yazlanlarn hepsi Farsçann,
Arapçannetkisialtndadr.ÖteyandanodönemdebirTürkedebiyatyokdemek
deimkânszdr.Buterimikullanmakarttr.OndansonraemsettinSamigeliyor.
Kendisi çok büyük bir bilim adamdr. Herhalde Türkiye’nin en büyük
filoloudur.OTürkçeveOsmanlcaarasndabirfarkkurmayabalyor.Veodö
nemden itibaren Türkçe terimi, terimin özel ideolojik bir anlam vard. Ondan
sonraZiyaGökalpvs.aynterminolojiyikullanyorlar.BirtaraftanTürkçebirta
raftanOsmanlcayolunadevamediyor.Amabuyenibirgelime.BugünOsman
lcannmanasnedirTürkiye’de.ArapharfleriyleyazlanTürkçeveyahutodöne
mindilindekullanlanArapçaveFarsçakelimeler.Butabiiyenibirgelime.Eski
devirde Osmanlcann manas bu deildi. Eski devirde Osmanlca ve Türkçe e
anlaml idi. Onun için bir zorluk çekiyoruz. Eski dönemlerden bahsettiimiz za
man.
BuTürkçedeilbuOsmanlcademekimkânszdeskiden.Bugünbunusöy
lemekmümkündür.TürkçedeilbuOsmanlcadenmekmümkündür.Eskidenbu
yoktu.
AliBüyükaslan:
Bugelimenezamanbalad?
JohannStrauss:
Bugelimedildevrimindenöncebaladdildevrimiylehzkazand.DLN
KILÂBIdenenhareketile.
AliBüyükaslan:
SaynStrauss,siziniçinbirTürkologdiyebilirizdeilmi?ununiçinsoruyorumbu
soruyu:Bildiimkadarylabirçokdilikonuuyorsunuz.Amabunlararasndaçalmaalan
olarakTürkdili,dierTürkdilleriveayrcaOsmanlca,Farsçanndaolduunubiliyorum.
Yanlyorsamdüzeltinlütfen.
JohannStrauss:
Liste uzun olabilir ama bilmek baka aina olmak baka. Ama merakm he
menhemenherdiliçinvar.ÖzellikleBalkanlarda.BundanbakatabiibirTürko
log için Arapça ve Farsça bilmek arttr. Aksi takdirde eski metinleri gerei gibi
anlamak imkânszdr. imdi benim ihtisasm, hangi Türkçe dediiniz için söylü
yorum.Osmanlcayçokenteresanbuluyorum.Budilaslndabirmucizedil.Çünkü
nasl,böylebirdildeeservermeknaslmümkündür?Yüzdedoksanyabancdil
denkelimelerkullanrken…Sizindediinizdedoru.Osmanlcagenibiralana
yayldçünkü.Osmanllarçokgenibircorafyadayd.Bubakabireydir.Buda
enteresan bir fenomendir. Bu edebî dil her yerde ayn ekilde kullanlmaktadr.
DemekkiUrfalNabi,PritineliMesihiayndildeyazdlar.Onlarnbölgelerindedil,
belkiArapçaveyahutArnavutçaidiamabuikikiibirbirindenbinlercekilometre
uzaklkta ayn edebî dili kullandlar. Bu çok ilginç bir eydir. Bu nasl mümkün
olmu?Odönemdeiletiimnasl?Benbunacevapveremem.Benhersoruiçinken
dimicevapvericikonumdabulamyorum.
AliBüyükaslan:
SaynStrausskonuupyazdnzdillernelerdir?Çokdillibirbilimadamolduunu
zubiliyorum.Buözelliinizipekdilegetirmekistemediinizidedüünüyorum.Ancakben
bunu özellikle istirham ediyorum. Türkçenin yan sra konutuunuz, yazdnz diller
hangileridir?Osmanlcayaolanözelilginizüzerindeilerleyendakikalardaayrcakonua
caz.
JohannStrauss:
Yazdm diller, makaleler için bildiim diller Almanca, Franszca ve ngilizce.
Türkçemakalelerimdevardr.Amabunlar,birbakaarkadanibirliiyleyapa
bildiimeylerdir.Türkçemakaleyazmakbenimiçinzorherhalde.Zannedersem
zarurideilbenimiçinçünküuluslararasbilimdilibizimdisiplinimizdengilizce
oldu.MeselabençoktanberiartkAlmancamakaleleryazmyorum.Çünküküre
selle(tir)mesayesindeöylebirdeiimoldukiAlmanya’dabiledüzenlenenkon
feranslarvardrkingilizceteblivermekarttr.Banagülünçgelir.Amabenbu
durumuskskgördüm.BenüniversitedeTürkçenasldiyoruz.Romandillerioku
dum. Franszcadan baka, Romence spanyolca bu dillere de oldukça iyi vakfm.
AmaeniyibildiimdilAlmancadansonraFranszca,ngilizceyidebiliyorum.ki
buçuksenengiltere’debirüniversitedeöretimgörevlisiolarakçaltm.Fransz
cabanadahayakn.Fransa’dabirüniversitedebulunduumiçin.talyanca,Rum
cay biliyorum. Lisede çok klasik bir örenim gördüm. Birinci dilim Latinceydi.
kincisiEskiYunancaörendiktensonrabakadilleredahaainaoluyorsunuz.
Türklehçelerinden,Tatarcaileuratm.ÇünküTatarcaTürkçedensonraedebî
diller arasnda en enteresan dildir benim için. Çünkü Tatarlar birçok bakmdan
öncülerdi.HattaRusÇarlkdönemindemeselaTatarlarTürklerdenöncedillerini
slah etmeye çaltlar. Onlar ilk olarak çada bir edebil dil de icat ettiler. Bunu
yaptlar.YaniçünküortaAsya’dakiTürklerinyazdiliozamanÇaataycaidi.Ta
tarlar bu Çaatayca veyahut Çaataycaya benzeyen yaz dilinden kurtardlar
Tatarcayveyeniçadamodernbiryazdiliicatettiler.Vebuçokenteresanbir
fenomendir.
AliBüyükaslan:
Çalma alannz/alanlarnz hangi konular? Lisans, master, doktora öreniminizi
hangikonulardayaptnz?uandahaçokhangikonularüzerindeçalmalar,aratrmalar
yapyorsunuz?
JohannStrauss:
Evet. Yani benim formasyonum son derece klasikti. Türkolog olarak. Münih
ÜniversitesiTürkolojibölümününmezunuolduumiçinözellikleOsmanltarihi,
Medeniyetivard.Onlaryaptm.Osmanlcadaörendim.BenimTürkprofesörle
rim Bedriye Atsz’d. Kendisi hâlâ eski yazyla yazyordu. Tabii bizim o zaman
örendiimizTürkçe,Öztürkçedençokuzakt.DemekkiÖztürkçeyibiryabancdil
gibiörenmeyemecburduk.Bunudasöylemekistiyorum.Öztürkçedebirsanateseri
gibibenimiçin.Onudaseviyorum.Tabiibudildoalbirdildeilamasanateseriolarak
güzel.(Gülüyor).
Doktoram17.yüzylbirtarihçiüzerineyaptm.sazâdeüzerine.Pektannan
birtarihçideildi.Amabuçalmabenimiçinenteresand.Osmanltarihihakkn
da,prensipleri,metotlarhakkndaçokeyörendimbuçalmasayesinde.Mese
laiktibasmeselesi,kaynaklarvs.üzerinde.ÇünküuanakadarOsmanltarihçile
rininedisyonkritikleriçokaz.Yanihemenhemenhiçyok.Bizegöreedisyonkritik
terimine layk olan. Ben bu çalmamda bir edisyon kritik yapmadm. Bir nevi
tradüksiyon kritik tercüme yaptm. Bu aslnda ilginç bir fenomendir. Avrupa’da
hemen hemen bütün ülkelerde çoktan beri tarihçiler ve tarih yazanlarn eserleri
büyükkoleksiyonlardatopland.Edisyonlaryapld.Öylebirprojebildiimkada
rylaTürkiye’deyokuanakadar.BirneviTarihçilerhazinesidiyebireyyoku
anakadar.Pekderabetyokuanakadar.Bugünkünesildahaçokiktisadivesosyal
tarihileilgileniyor.Butabiiarivlerdedahaenteresanbelgelervar.Onuniçintarih
çilerineserleribirazihmaledildi.Mesela19.yüzylnbazvakânüvisttarihlerihâlâ
baslmamtr.
Bu konularn aslnda derli bir çalma olmas lazm. Mesela Monumenta
HistorikaOttomanikaadlolabilir.(gülüyoruz.)
Baka konularla da uramaya baladm. Ben Fransz dili ve edebiyat da
okumutum.VebuörenimsayesindetabiiTürkiyeileAvrupaarasndakiilikiler
hakkndaaratrmayapmakidealbirdurumdur.ÇünküTanzimat’tanberiTürki
ye’de Osmanl mparatorluu’nda en yaygn dil, hâkim olan dil Franszcayd.
Onun için tercümeler hakknda birçok aratrma yaptm. Tercüme tarihi üzerine
özellikle Mehmet Ali döneminde Msr’da yaynlanan ilk tercümeler hakknda
çaltm. Ve baka bir konuda milletlerin, cemaatlerinTürklerle kültürel ilikileri
üzerineçaltm.MeselaTürkçeeserverenRumlarhakkndabirkaççalmamol
du.Ermenilerledebukonudauramayabaladm.Bireyhazrlyorum.Türkçe
eserverenErmeniyazarlarhakknda.
AliBüyükaslan:
AkademikçalmalarnzdolaysylazamanzamanTürkiye’yegidipgeldiniz.Nekadar
süreyle Türkiye’de kaldnz? Türkiye’de bir üniversitede ya da herhangi bir müessesede
çaltnzm?BirazOsmanlcabirazTürkçebugüzelkonumanznerede,nasledindiniz,
bunumerakediyorum?
JohannStrauss:
Benikisenestanbul’dakaldm.AmaOrientEnstitut’tebirAlmanmüessese
sinde görevliydim. Ama Türkçeyi bundan önce örendim. Bu ikamet sayesinde
Türkçeyiörendimdiyemem.Benimiçinbirfrsatt.Özelliklebibliyografyaçal
malariçinönemlibirdönemdi.OzamandanberiOsmanlveTürkçekitapçlklailgili
olarak,tarihiyleilgilenmeyebaladm.Budabakabirihtisasm.Hattabirneviönder
lik yaptm. Çünkü o döneme kadar 19. yy. Osmanl kitap tarihi pek aratrlma
mt. Ondan sonra mesela Müteferrika adl dergi çkmaya balad. Sadece kitap
tarihi ile ilgili bir dergi. lk numarasnn ilk makalesi benimdi. Franszca olarak
çkt.DemekkitabiiimdiTürkiye’deokadaruzmanvarkiokadarçokyaynvar
ki ben ayn yolda devam etmekte biraz zorluk çekiyorum. Onun için daha çok
Osmanl mparatorluu’nda yabanc dilde çkm olan yaynlarla urayorum.
Meselastanbul’daçkmolanFranszcayaynlarüzerinebirmakaleyazdm.Bu
da Türkçe olarak Müteferrika dergisinde çkt. Bütün bunlarn sonucunda u an
konuabildiimdilesahipoldumdiyebiliyorum.Zatenbubirsüreçtir.Amabenim
hedefimkonferanstercümanolmakdeil.Bendahaçokbilimselbirzihniyetleyakla
yorumTürkdiline.AmatabiiTürkçekonumakbirzevkolabilir.Sadecebirsorunvar.
Pek çok Türkolog için Türkçeyi konumak için, Türkçe konumak için en az iki üç tür
Türkçeörenmeklazm.OsmanlcadanÖztürkçeyekadar.BuTürkçeörenenleriçinger
çektenbirsorundur.Franszcaörenecekseniztekbirdilörenmelisiniz.Franszca
nn Osmanlcas gibi bir durum yok. Tek bir dil var ortada. Türkçeyle uratnz
zamanözellikleüniversiteolarak,Öztürkçeyibilmekarttr.ÇünküçadaTürk
dili bir yarm yüzyl evvel yazlan Türk dili gibi deil ama tabii bir üniversiteli
olarak7080ylönceyazlmolaneserlerideokuyabilmelisiniz.HattaArapharfli
eserlerideokumaklazmd.DemekkiOsmanlcaydaörenmelisiniz.BuTürkçeye
özgübirdurumdur.Benbildiimdillerarasndabakabirdildeböylebirdurumolduunu
sanmyorum. Türkçeyi öretmek de biraz bu açdan özel. Siz çada Türk dilini
öretebilirsiniz.Çokiyi,Türkiye’yegittiinizzamanherkessizianlyor.Amaayn
zamanda50,80ylönceyazlmbirkitabsözlükyardmylaanlayabilirsiniz.Yani
bubirproblemdir.
AliBüyükaslan:
OsmanlcaokumayAlmanya’damFransa’damörendiniz?Osmanlcayazabiliyor
sunuzaynzamanda.OsmanlcayokuyupyazangerekAlmanya’dagerekseFransa’daçok
saydaakademisyenvarm?
JohannStrauss:
BentabiOsmanlcayanavatanmda,Almanya’daörendim.ArapçaveFars
çay bilenler için Osmanlca yaz, kelime hazinesi bakmndan nispeten kolay.
Amabununlaberaberüslup,edebiyat,iirzordur.Veyahutresmibelgeler,özellik
le19.yüzylnresmibelgeleriçokzor.Anlamakzorçünkümüselselcümlelervar.
Çünkübunuanlamakiçinzamanlazm.ZannedersemAlmanTürkologlararasn
daOsmanlcabilençokkiivar.Fransa’databiiTürkolojiokadargelimideil.
Zannedersem.Osmanlcaybilenlerinhepsiniahsentanyorum.Tatlbireyanek
dotolaraksöylemekistiyorum.BirkereParis’tebirmüzayedekatalounugördüm.Orda
eyvaryanibirOsmanlehzadesininmirasvard.BunlararasndaOsmanlcakitaplarda
vard.MüzayedeyiorganizeedenfirmaOsmanlcabilenbirkiibulamamherhaldePa
ris’tebirranlyavermiti.BuranlbukitaplarnkünyelerinhepsiniFarsçaolaraktrans
kripsiyonunu yapt. Benim için sonuç gülünçtü. Paris’te o zaman durum böyleydi.
Osmanlcabilenbirkiiyibulmakzormu.
AliBüyükaslan:
Osmanlcannsiziniçinözelbiranlamvarm?Yaniöylesoraymistersenizbuso
ruyu:Altyüzylaknvarlnsürdürenbirimparatorluundiliolarakmgörüyorsu
nuzOsmanlcayyoksabirmedeniyetingeridebraktizlerinbirparçasolarakm?
JohannStrauss:
Sanrmikiside.Birtaraftanbirimparatorluundili.Bukonubenigerçekten
ilgilendiriyor.Aslndaçalmalarmhepbukonuüzerinedir.Bukoskocaimpara
torluktabuçokuluslu,çokdilliimparatorluktaTürkçeninrolüneydi(Türkçeden
kastOsmanlca)?Bukonuçokilginçtir.ÇünkübirtaraftanTürkçe,kabaTürkçe
diyebilirizeskitabirleregöre.MeselaBalkanlardahattaTürkofon,Türkçekonuan
cemaatiolmayanyörelerdekonumadilindepekçokTürkçekelimelerkullanlr
d. Mesela Romen dilinde pek çok Türkçe kelimeler vard. Ama Eflak ve Bu
dan’dapekazTürkvard.Demekkibukelimelerbakabirekildedilegirdiler.
TürkçekelimelertümBalkanlardaçokyaygnd.Birdildenbakabirdilegirdibu
kelimeler.DemekkiOsmanldönemindeTürkçehemenhemenheryöredebilindi,
enazbazkelimelerherkesçekullanlrd.Yazdilibakabirproblemdir.Buba
kmdan Osmanl mparatorluu’nun durumu Avusturya Macaristan veyahut
Çarlk Rusya’sndan farkldr. Çünkü yaz dili sadece Müslüman nüfusuna aitti.
TanzimatdöneminekadarTürkçeyaniArapharflerleeserverenbirgayriMüslim
yok. mkânszd. Baz kaynaklara göreyazdili gayri Müslimlereyahut kâfirlere
öretmekeriataaykryd.Demekki edebiyatseviyesindeOsmanlcannmüte
rekortakbirdilolmasimkânszd.TabiiTanzimat’tansonrabudurumdeiti.O
zamandan beri mesela pek çok eserini Osmanlca olarak yazan Ermeni yazarlar
var.Rumlar,Museviler,Museviairlervar.19.yy.sonundanitibaren.Amayani
Türkofon Ortodokslar mesela Karamanllar denilen Ortodoks* Türkler, Türkçeyi
Yunan harflerle yazmaya devam ettiler, mehur Karamanl edebiyat. Ve yani
Türkofon, anadili Türkçe olan Ermeniler de Türkçe eserlerini Ermeni harflerle
yazmaya,yaynlamayadevamettilerbuilginçbirfenomendir.Budurum,kanaa
timce Osmanl medeniyetinin problematik bir tarafdr. Yaz dili hiçbir zaman
bütüncemaatlerinortabirdiliolamad.Niçin?Buenteresanbirmeseledir.Zanne
dersem din önemli bir rol oynad. Çünkü Osmanl toplumunda alfabe dilden daha
fazladinleilgiliydi.Vemillibirmüesseseolaraktelakkiedildi.
AliBüyükaslan:
Osmanlcadanbahsederkenbirgünbana,Osmanllarnsonderecenazikinsanlarol
duunu,dillerinisonderecekibarkullandklarnsöylemitiniz.HattaSeinenehriileilgi
birdeanekdotanlatmtnz.Buradaistirhametsemokuyucularmzlaaynanekdotupay
larmsnz?
JohannStrauss:
Bubirkereokuduumbiranekdottur.talyanlaragöreyanisenonevero,eben
trovatodiyebilirim.Yanidemekkigerçekdeilsebileiyibirbulutur.Osmanlharici
yememurlarokadarnazikvekibarkiilerdikiSenkelimesinihiçkullanmamaya
dikkat ettiler ve siz dediler. Paris’te yazlan yazmalarda Seine nehri yerine Siz
nehriyazmlar.Anekdotböyle.
AliBüyükaslan:
Günümüz Türkiye’sinde Osmanlcann durumu hakknda bilginiz var m diye sor
sam? Örnein liseyi ya da üniversiteyi bitiren herhangi bir örenci Osmanlca okuyup
yazamaz. Ancak bu iin örenimini alrsa bunu yapabilir. Sizce Osmanlca, örenilmesi
gerekenbir“dil”mi?Busoruyu,Türktarihivekültürüüzerindeçalanbirbilimadam
olaraksoruyorum.ÖrneinmüthibirhazineolanOsmanlArivleriancakuzmanlarnn
okuyabilecei bir konumda bulunmaktadr Türkiye’de. Oysa u an Strazburg’ta, Alzas
bölgesinegeldiimdegördüümeybenioldukçaetkiledi.Alzascadiliöretimmerkezlerin
den tutun da Alzas kültürünü tantmaya yönelik birçok etkinlik mevcut burada. Oysa
Türkiye’debüyükbirgeçmiesahipOsmanldilinivekültürünüöretmeksankibirayp
gibi deerlendirilir. Hatta brakn ayp olmasn böyle bir eyi dillendirmek Cumhuriyete
hakaretmigibi bilealglanabilir kimi çevrelerce. Sizce bu paradoksalbir durum mudur?
Yaniinsannekadargeçmiindenkendisinisoyutlayabilirki?Nekadarkaçabilirki?(Baz
lariçinburesmenbirkaçsanki).
JohannStrauss:
Buuzunveönemlibirsoru.Tabibenaçkçasöyleyeyim.Tatminedicibirce
vapveremem.Yanibugerçektenhalliimkânszbirdurumdur.ÇünküOsmanlca
ey,sadecebiralfabemeselesideil,birdilbirkültür.TabimeselaZiyaGökalp’n
*
Ortodoks kelimesinin bilimsel terminolojideki anlamn bilenler için herhangi bir sorun olmamasna karn, bu kelimenin
buradaki kullanmnn (dini terminolojiden) farkl olduunu özellikle belirtmek istiyoruz. Dolaysyla Ortodoks Türkler ifadesiyle kastedilen eyin, ‘dillerine olan ballklar konusunda tavizsiz olan’, eklinde anlalmas gerektiini belirtmekte
yarar görüyoruz.
eserlerinihemyeniharflerlehemeskiharflerleokuyabilirsiniz.Yanikâfibirkeli
mehazinenizvarsa.Tabimesela1928’denevvelyazlanbirkitap1929dayazlan
birkitabndiliayn.Sadeceharflerfarkl.Ondansonradildevrimibalad.Budil
devrimiTürkçeninfizyonomisinitamamendeitirdi.Yanibugünkullanlanke
limelerinyüzdesekseniyaniTürkçeveyahutArapçaFarsçaolmayankelimeler.O
dönemde durum tam aksiydi. Gazetelerde kullanlan terimlerin yüzde sekseni
Arapça Farsçayd. Son zamanlarda enteresan çalmalar okudum. Yani 1933’e
kadar mesela stanbul Üniversitesi öretim üyeleri arasnda terimlerin Arapça
kökenli olmas lazm olduunu kanaati çok yaygnd. Demek ki bu bakmdan
durumbüsbütündeiti.BugünhiçbiryeniterimArapçaveFarsçakökendenicat
edilmiyor.BugünküTürkçenaslbirdil?Bunasizcevapvermelisiniz.Bencebudil
sevilir, kullanlr. Genç nesil zannedersem Arap ve Fars kökenli kelimelere bir
nostaljisiyok.VeTürkdilinegöredebuyenikelimelerdahakolay.Sesuyumuna
göremeselakamuoyu,efkariumûmiyedendahakolaytelaffuzedilir.Budaönemli
bir noktadr.imdi siz sordunuz Osmanlcann öretilmesi konusunu. Lazmm
deilmi?Tabiitarihçileriçin,Edebiyattarihiileilgilenenleriçinkaçnlmazsan
rm. Ama tabii bugünkü nesil için edebiyattan tarihten daha önemli daha ciddi
sorunlar var. Yani bunu da unutmamak gerek. Türkiye’nin gelimesi için tabii
Osmanlcabilgisisondereceönemlideil.HepimizbiliyoruzkiTürkiye’detarih
ve edebiyat okumak bir nevi fedakârl temsil ediyor. Çünkü para bakmndan
pekverimlideil.Butahsilçokkazançldeil.Bunuçokgerçekçibirekildegör
mek lazmdr. Bundan baka zannedersem Osmanlcay örenmek kolay deil.
Benbunugörüyorum.ÖrencileriminçouTürkkökenlidir.Osmanlcadersinde
basitmetinleriokumakiçinçokzorlukçekiyorlar.OnlariçinLâtinalfabesininko
lay olduu besbelli. Bu bir elit kültürüydü. Ve Osmanlcay iyi yazanlarn says
azd.YanibuOsmanltoplumuiçingenelbirdurum.Sizebirmisalvereyim.Mat
baannicadndansonraharfdevriminekadarTürkiye’debaslankitaplarnsays
20 bin 25 bin arasndadr. Seyfettin Özege’nin katalounda kaydedilen eserler o
kadar. Bu rakam 1900’de Almanya’da bir senede yaynlanan kitaplarn saysna
eittir.DemekkiOsmanllararasndayazabilmekveözellikleeservermekbirim
tiyazd.Sadeceimtiyazlbirsnfaaitti.YeniTürkçevetabiidahaçokdemokratik
bir dil oldu. Kanaatimce. Bu dili örenmek, bu yazy örenmek daha kolaydr.
Yani Osmanlcay yazmak için Arapça ve Farsça bilmek lazmdr. Güzel bir Os
manlca yazmak için. Bugün tabii bence Mustafa Kemal Atatürk’ün hedefiydi.
Demokratikbirdilyaratmak.Sadecetabibudildevrimi,butasfiyesüreciodere
cede lazm deildi. Çünkü mesela Azerbaycan’da, Azerbaycan yaz dilinde hala
pekçokArapça,Farsçakelimelerkullanlr.AmaaynzamandaçadaAzerbay
can dili modern bir dildir. Ve herkese açk bir dildir. Dili örenenler pek zorluk
çekmiyorlarsanrmanadiliAzericeolanlar.Öylebirdevrimmantktarafndan,
zarurikaçnlmazdeildi.ÖbürtaraftanbudiliçinÖztürkçeiçinsanateseriterimini
kullandm.Bubüyükbirgerçekleme.Birinsann,birdâhinineseridir.Vebuçerçe
vedebunuanlamakgerek.AtatürkyenibirTürkiyeistedi.Yenibirdevletistedi.
Vebuyenilikfikrisondereceönemliydi.AtatürkyenibiradverdiülkeyeTürkiye,
DevletiAliyedeil,Türklerinülkesi,AtatürkTürklereyeniadlarverdi.Türkiye’de
bütün soyadlarnn Türkçe olmas artc bir fenomendir. Avrupa ülkelerinde kiilerin
etnikaslsksksoyadlarndanbelliolur.MeselaSarkozyMacaraslldr.Türkolsayd.
Buimkânszd.AdbelkiÖztürkçebirisimolurdu.Yldrm,Bilgekaanvs.Atatürk
Türklereyenibirdilvermekistedi.Budevrimcibirruhtankaynaklanyordu.Tabii
budevrimcibugünartkkalmad.Amasonuçlarkald.
AliBüyükaslan:
Türkoloji eitimi açsndan Almanya ve Fransa’da yaplan gerek akademik gerekse
akademikortamlarndndayaplançalmalarnasldeerlendiriyorsunuz?Buçalma
lararzuedilennoktadam?BugünTürkçenin,Türkkültürvetarihinin,70milyonuaan
nüfusuyla, tarihiyle, kültürüyle Avrupa bilim çevrelerinde hak ettii ilgiyi gördüünü
düünüyormusunuz?
JohannStrauss:
Yanizannetmiyorum.Amabugayetnormaldir.Niçin?ÇünküTürkiyeoka
darhzlbirekildegelitikibunutakipetmekzordu.Sizebirmisalvereyim.Ge
çenlerdeSadriMaksudiAksal’nTürkDiliiçinadlbirkitabnbirkeredahaoku
dum.Bukitapdildevrimiçerçevesindeönemlibiryertutar.Amaenteresanolan
eysonsözdübiziilgilendiren.ÇünküSadriMaksudibuksmdadiyorki,“Ben
Türkçenin reformu ile ilgilendiim için, bunun sebebi udur ki ben korktum,
Türkçeninkaybolmasndankorktum.”Benardm.BugünTürkiye70milyonluk
birülke.AmaodönemdebirincidünyasavandansonraTürklerinadedibelki15
milyon idi. Ve Yani müthi rakipleri de vard. Yani 15 milyonluk bir ülke ve 70
milyonlukbirülkearasndakifarktabimüthi.Vetabikafalarndakiimajlaruzun
birsürekalr.Avrupa’dakiTürkiyeimajçokeskimi.Demekkibutarihbakmn
dandeil,yanimeselahaçlseferlerizihniyetindenbahsetmiyorum.Bubakabir
konudur.Zannedersemenönemlinoktaudurki,Türkiyeson2025yldroka
darhzlbirekildegelitikiöncekidurumabelkihiçbenzemez.Otuzluyllardan
itibarenTürkiye’debirkültüreldevrimbalad.Veçokbaarloldu.Türkiye’nin
dili,edebiyattamamenyenilendi.Sonyllardabence,kanaatimceiktisadivesiyasi
bir devrim meydana geldi. unu da ilave etmeliyim ki deiim önce iktisadi ve
sonrasiyasioldu.ÖzalyllarndanberiTürkiyetamamendeiti.Benbudeii
mintanidim.Sadeceöncekidevirlerisadecearkadalardanörendimbenden
dahayalolanlardan.Budeimeyigörmeklazmdr.Çokükürturizmçokgeli
ti Türkiye’debinlerce yüzbinlerceAvrupalher ulustan Türkiye’yi gördüler.Bu
dayenibirdurumdur.EskidenTürkiye’yiziyaretedenlerinsaysazd.Uzmanlar
falan. imdi sradan insanlar Türkiye’ye gelirler ve bence intibalar her zaman
hemen hemen pozitif. Ben son yllarda sadece stanbul’u ziyaret ettim. stan
bul’dakideimelerdemüthi.stanbul’daikametettiimzamandanberiokadar
deiikliklerolmu kihergidiimde yenilikler görüyorum. Bunuda ilave etmek
istiyorum.BirçokalandaTürkiyedahagelimiuanda.VeSaynBüyükarslan’n
daitirafettiigibi(Fransa’daki)üniversitelerimizbazbakmdandaTürkiye’dekileregöre
gerikalm.*DemekkiTürkiyebugünbirçokAvrupaülkesindençokdahadinamik
birülkedir.
AliBüyükaslan:
Builgiyidahacanl,dahaverimlihalegetirmekiçinakademisyenlerolarakbizleredü
engörevlernelerdir?YadaTürkiyeCumhuriyetihükümetiyetkililerininAvrupalbilim
çevrelerininTürkiye’ye,Türkçeye,Türkdilivekültürüneilikinilgileriniartrmakamacy
laneleryapmalargerekirsizce?
JohannStrauss:
Biraz düünmem lazm. Almanya’ya gelince durum o kadar kötü deil. Es
sen’deTürkayEnstitütvardr.Faruken’inidareettiibirenstitüdür.Buenstitü
nünyaynladkitaplarmakalelerbenceciddiveenteresan.Önemlibilgilerverir
ler. Fransa’da durum bambakadr. Bazen ben gerçekten aryorum. Mesela
TürkçeveTürkkültürüileilgilenenüniversitebölümlerisondereceazdr.uanda
Paris’tenveStrasbourg’danbakabiryeryokaslnda.Yanibukonudabirsorun
var. Avrupallar Türkiye’yi bildiklerini zannederler. Bu kanaattedirler. Çünkü
Avrupa’nnbirçokülkesindeyerliTürkler,Türknüfusuvardr.TabiiAvrupalla
rn Türkiye imaj biraz da bu cemaate, bu toplulua göre ekil alyor. Bu bence
biraz uygun deil. Çünkü gurbetçilerin çou krsal bölgelerden geldiler Avru
pa’yaveonlarnkültürüvarolankültürüTürkkültürmozayiininsadecebirpar
ças oluturmakta, temsil etmektedir. Aslnda zannedersem u anda problem yalnz
Avrupallara Türk kültürünü tantmak deil Avrupa’daki Türklere de Türk ve Osmanl
kültürünütantmaktanibarettir.
AliBüyükaslan:
BirsohbetimizdebanaTürkinsannnoldukçascakkanlolduunusöylemitiniz.Hat
tayanlmyorsamParis’tehavaalanndagördüünüzbirmanzarayörnekolarakanlatm
tnz.TürkinsanveTürkiyeileilgiliizlenimleriniziburadabizimlepaylarmsnz?
JohannStrauss:
Tabii.YaniTürklerinbütüninsanlargibihemiyihemdekötütaraflardavar
dr.Kötütaraflarndanburadabahsetmeyidüünmüyorum.Sadeceiyitaraflarn
danbahsetmekistiyorum.
*
Sayn Strauss’un ahsma atfen kulland bu cümlenin ksa bir hikâyesi vardr. Strazburg’a görevli olarak geldiimde ilk
izlenimlerim scakkanl, mesleinde oldukça üretken, saygdeer, ciddi bilim adamlarnn olduu bir üniversiteye gelmi
olmann yannda, benim için hayal krkl tekil eden baz eylerin de bulunmasyd. Bu konuda ilk akla gelenler fiziki
yetersizlik, bizim Türkiye’de alm olduumuz Kampus olgusundan daha farkl bir ekilde apartmanlarn arasna skm, bir yerde ehirle iç içe, ama ehrin gelimiliinden, güzelliinden, canllndan pek nasiplenmemi, öretim üyelerinin niteliklerini adeta göz ard edercesine, isyan derecesine vardracak noktada bir fizikî yetersizliin üniversiteye hakim
olmasyd. Ayrca en azndan benim Türkiye’de görev yaptm üniversitem, ikili anlamalar gerei ülkemize gelen yabanc öretim üyeleri için hemen bir barnacak yer tahsis etmekte, bu elemanlarn görev sürelerince karlaabilecekleri
güçlükleri minimuma indirmek adna üzerine düen her eyi yapmaktayd. Bizzat tank olduum olaylar bu konuda benim
Strazburg’a geldiimde karlatm manzara karsnda beni ilk günlerde oldukça hüzünlü klmt. Ancak gerek bölüm
bakan sayn Paul Dumont’un gerekse dier deerli öretim elemanlarn ilgileri ve scakkanl yaklamlar sayesinde bu
izlenimlerimizi olumsuzdan olumluya döndürmek için epey bir çaba sarf ettiimi de yeri gelmiken açklamak istiyorum.
AliBüyükaslan:
Aslndabirikikötütaraftandabahsedebilirsiniz.
JohannStrauss:
Demek ki Türk toplumunda Avrupa’da kaybolmu birtakm özellikler hâlâ
yayor: yardmseverlik, samimiyet, misafirperverlik… Türkiye’de yaam olan
yabanclar zannedersem hepsi bu konuda ayn fikirdedir. Bundan baka Türk
toplumundademokratikbirruhvardr.Demekkiherinsannhakkvardr.Yani
bu üphesiz din ile alakaldr. Mesela stanbul’da iken hep aryordum. Tam
ehrin merkezinde bazen çok sade evler var. Mesela Adalar’da herkes gezebilir.
Avrupa’da olsayd bütün bu bölgeler imtiyazl bir tabakaya mahsus olurdu. Ve
Türkiye’debudurumhâlâböyledir.Hemfakirinhemzengininyerivardr.Belki
iyianlatamadmamasonradadüzeltebiliriz.Yanibusnf,sosyalbirtabakayaait
imtiyazlar ayn derece yoktur. nsanlar iç içe yayorlar. Sosyal yükseli aslnda
herkeseaçktr.Sadeceailearkaplannagöredeilöylesanrm.BelkiTürkiye’de
debirelitsnfvaramabudurumsonyllardadeiti.Eskielitleröneminikaybet
tiler.Siyasiplandabuçokbellidir.
AliBüyükaslan:
stanbul’unsizinaçnzdanfarklbiranlamvarm?BugünTürkolojiyleuraanBa
tlbilimadamlarnnbirçouiçinstanbulfarklanlamlarasahip.Vebenayrcabiliyorum
ki sizin ehirlere olan ilginiz sadece stanbul’la snrl deil. Osmanlnn egemen olduu
corafyannbüyükbirksmngezdinizsanrm.
JohannStrauss:
Türkiyeçerçevesindestanbul’undurumubirazparadoksaldr.Çünkügerçek
bakent stanbul, resmi bakent Ankara’dr. stanbul corafi bakmdan Türki
ye’nin kenarndabulunur.Önemi sadece geçmiine bakarken belliolur.stanbul
geçmite bir imparatorluun ortasndayd. stanbul’un özellii stanbul’un Os
manlldr. Türkiye’nin en Osmanl ehridir. Sadece mimari bakmdan deil.
stanbul’danbakameselaMusevi,Ermenicemaatlerkalmad.Osmanldönemin
de de yayordu bunlar. Bu bir mirastr. Bu kozmopolit görüntü, yarm yüzyl
öncehala100binkadarRumvard.Bukozmopolitlikstanbullularnzihniyetinde
halayayor.Öylebirdurumbakaehirlerdeyok.Benbilmiyorum.Belkibaka
ehirlerdezmir’debukozmopolitdönemlerinnostaljisivardr.Budurumabenzer
birdurumolabilir.Amainsanlaryokartkodönemdenkalma.Diertaraftans
tanbultambirkâinat(ayrbirdünya)tekileder.TabibütünTürkiye’yehiçtemsil
edemez.BilmiyorumErzurum’un,Konya’nn,Kayseri’nininsanlarbakadrher
halde.KrsalTürkiye’ningeleneklerigörenekleristanbul,aslstanbulgelenekle
rindenfarkldrherhalde.Biretnografiçin,birmüzikologiçinkrsalbölgelerdaha
enteresandr herhalde. Hakiki Türkiye’yi bulmak üphesiz sadece Anadolu’da
mümkündür.teOsmanllkveTürklükarasndakifarkbudur.
AliBüyükaslan:
MösyöStraussyerigelmiken,ehirlerinkimliineifadeediyorsiziniçin?Örnein
geçmiinden bugüne izler tayan kimi ehirler inkâr edilemez bir gerçeklik olarak tarihi
varln, kültürel kimliini günümüzde de yanstmaktadr. Ancak ne yazktr ki hangi
devletinsnrlariçerisindeolursaolsunbutarihselkimlikizlerizamanzamanyokedilme
ye çallmaktadr. Buna ilikin baz tespitleriniz vardr sanrm. Bu konuda hem Türki
ye’dehemdeBalkanlardayadaAvrupa’nndierehirlerindehattaOsmanlnnhâkimiye
tialtndakidierehirlerdenetürgözlemlerinizoldu?Bizlerlepaylarmsnz?
JohannStrauss:
Tabiimemnuniyetle.Çünkübenehirleriçokseviyorum.VeBalkanlardabir
çokehirlerigezdim.YaniOsmanlmparatorluu’ndaehrin,kentinözelbirpo
zisyonuvardr.BirçokyerlerdeözellikleBalkanlardameselaMüslümanlarsadece
kentlerdeyaadlar.Vekrsalbölgeler,gayriMüslimlerinoturduuyerleridi.Me
selaBosnafaciasnanlamakiçinbunudagörmeklazm.Busavabirkaçbakmdandabir
köylülerinkente,ehrekarbirsavayd.MeselabirtaraftankozmopolitBosnaehri
Sarayevo vard. Öbür taraftan Srplarn oturduu etraftaki yöreler vardr. Bütün
Bosna’daaslndahiçSrpbirehiryoktu.AmaSrplarnüfusunçokbüyükbirke
siminitekilettiler.DemekkiOsmanlmparatorluu’ndaehirveköyarasndaki
farkçokbüyüktü.Vekentlerinkarakteribazenetraflardakiyerlerdenbambaka
dr.Çokmehurbirmisaldir.OsmanlSelanik,nüfusbakmndanbirYahudieh
riydi.DemekkiYahudilernüfusunyarsntekilettilerTürklerveYunanllardi
er yary. Makedonya’da bu yöre ahalisinin çou ister Türk gerek Slav gerekse
Rumidi.DemekkiOsmanlmparatorluu’ndaehirlerçounluklabirneviada
tekilettiler.Bunudediktensonraunudailaveetmekistiyorum.Aslndaehirler
çok zayf, ehirlerin karakterini muhafaza etmek çok zordur. Mesela bugünkü
Selanik:Yunanistan’nSelanik’iilehemenhemenhiçbiralakasyok.Büyükehir
oldu. Hâkim unsur olan Yahudiler öldürüldü. Eski eserlerden az bir ey kald.
Demekkibuehirkarakterinitamamendeitirdi.zmirüzerindedeayneyleri
diyebiliriz.HemSelanik’tehemzmir’deaydnlararasndabirnostaljidirbukoz
mopolitgeçmi.Yanibunuizahetmekenteresanolurduamabenyapamam.Tabi
bir ehir etnik durumu tamamen deiebilir. Mesela Douda Urfa, Mardin’de
meselaaslndaArapkökenliolanehirahalisiyaTürkleiryaKürtleir.Buehirle
rinkarakterininaslmuhafazaedeceklerinibilemiyorum.Mimarieserlerkalabilir
amaehirlerinruhudeiecektirmaalesef.ehirlerbelkiköylerdenbubakmdan
dahazayf.
AliBüyükaslan:
Bubölgelerde,ehirlerdesiziniçinenetkileyici,enhounuzagideneyneydi?Çokde
erli fotoraflardan oluan bir ariviniz var. Bu arivi bütün herkesle paylamak için de
MarcBlochÜniversitesiwebsayfasndayaynlyorsunuz.Bununiçindeayrcateekkür
ediyorumsize.YinesevgiliMusaÇimen’eveRehaYünlüel’edeayrcabueserlerindijital
ortamaaktarlmasndakidesteklerindendolayteekkürediyorum.SaynStraussbuarivi
gelitirmeyedevamediyormusunuzhâlâ?
JohannStrauss:
Evet,arivtabiiTürkiye’dekullanlanbirterimdir.Böylebirkoleksiyonuben
birarivolarakgörmüyorum.Bubirkoleksiyondur.Biruzmannyaptbirko
leksiyondur. Sadece koleksiyonculuk için deildir. Belge karakteri için yaptm.
Yani ayrca bir zevk de var. maj. Bu baka bir konudur. Türkiye’de bu bakmdan
baka bir devrim oldu. Tarihçiler imaj kefettiler. Bence kanaatimce imaj yazl bir belge
gibidokumanniteliinitar.Bukarikatürolabilir,tabloolabilir,resimolabilir.Onun
için imaj terimini kullanyorum. Türkiye’de mesela her sene muhteem fotoraf
kitaplaryaynlanr.Eskikartpostallardanoluankitaplar.Türkiye’defotorafçlk
tarihiüzerinesondereceönemlikitaplarvar.BahaddinÖztunçay’nkitaplargibi.
Diyebilirimkibenbubakmdanhareketinbalangcndabulundum.Benimstan
bul’dabulunduumzamanbuilgibalamaküzereydi.imdigerçektenbirhare
ketoldu.majgerçektentarihçininbiraracolduu,istifadeettiibirbelgeoldu.
Buçokönemlidir.ÇünküTürkiyeveözelliklestanbulsonderecezenginbirmira
sasahiptir.Bütünbufotorafçlarçokfaalkiilerdi.Binlerceresimlermanzaralar
kartpostallarbraktlar. Kartpostal u ana kadar gerektii gibi deerlendirilmedi.
Amakartpostalodönemdebugünkütelevizyongibiydi.Meselaönemliolaylarnresimleri
kartpostalolarakmeydanaçkard.Demekkibukonuüzerineçalmalaryapmakçok
önemli. Bugünkü toplumda imajn ne kadar önemli olduu herkesçe bilinir. Biz
aslnda kendimizi imajlardan besliyoruz. Bugün bunu söylemek lazmdr. Ben
isterdim ki imaj üzerine ayn tip aratrmalar yaplsn. Yazl belgeler esasnda
bunlar.
AliBüyükaslan:
Strazburg’ugelipgördüktensonrabenimiçinözelbirönemiveanlamolanbirsoru
sormakistiyorum.SizinlesohbetlerimizdeStrazburg’untarihidokusunubudenlikoruma
snnnaslmümkünolduundankonumutukzamanzaman.Sizdenricaetsembukonu
daokuyucularmzladabugörülerinizipaylarmsnz?Birehirnaslbukadargüzel
korunabiliyor?Tarihidokusu,yllaröncesindenbugüneuzananehircilikanlay,enufak
birnoktasnadahimüdahaleedilmeyenmimarigörünüm,butarihseldokuyutamamlayan
kültürelyaplarnmuhafazas,tümbunlardüündüümüzdeStrazburg’unAvrupaba
kentiolmayhakettiiaikârdr.Sizdenbukonularnbiruzmanolduunuziçindeilama
bukonularniçerisindeolanbirbilimadamözelliinizedayanarakbukonudakidüüncele
rinizialmakistiyorum.
JohannStrauss:
Yani Strazburg Avrupa’nn en özel ehirlerinden biridir. Niçin? Yani
Strazburg Alzas bölgesinin bakenti ve bu bölge yüzyllar boyunca Almanya ile
Fransaarasndarekabetinhedefidir.Strazburg’unhembirAlmanhembirFransz
yanvardr.Strazburg’unbirAlmangeçmiivardr.MeselaLyon,Marsilyafilan
böyle deil. Zannedersem Strazburg biraz da bundan istifade edebildi. Mimari
olarak.Strazburg’unbirenteresantaraf.uAlmanmahallelerdenenmahalleler.
Yani Alman igalinden sonra 1871’den sonra ina edilen Alman üslubuyla ina
edilenmahalleler.AlmanlarbudönemdeelliliyllardaStrazburgiçingerçektenbir
çabagösterdiler.Mimariehirlemebakamndanbirtaraftandaçünkümuhasara
srasndaStrazburg’unbazçokdeerlibinalarykld.Özelliklemucizevîkütüp
hane, Strazburg kütüphanesi yakld. Bombardman altnda. Almanlar özel bir
çaba gösterdiler restorasyon için. Bu Strazburg’un bir özellii buras Strazburg
lularn eseridir. Bu kültürel mirasn korunmasnda. Bunu dedikten sonra baz
yerlerde de müthi yanllar yapld. Mesela Kleber meydannda bulunan Fnac
adl bina tam bir felaket. ehircilik adna çok çirkindir. Bence bu bina meydan
mahvetti.AmazannedersemFransadahamuhafazakârbirülkedir.Eskiyimuha
fazaetmeyeçalyor.BubakmdanAlmanya’dançokfarklbirülkedir.
AliBüyükaslan:
Busorununcevabnstanbul’udüündüünüzdeyadabirAnadoluehrinigözönü
negetirdiinizdeneekildeverebilirsiniz?Çokksabirsüreöncesindetankolduumbir
fotorafsizeanlataym.Güzelstanbul’ungüzeleserlerindenbirindebulunanbiradrva
nnogüzelimilemelerininüzerine,üzerindebulunduusokanismininyazlolduubir
tabelayçivilerleçakmlar.Veoadrvandaadetabirbüfeeklinedönütürülerekbezlerle,
afilerle, yazlarla kapatlm. Bütün bunlar düününce inann Strazburg’da yaplanla
stanbul’dayaplangördüümdesöyleyecekkelimebulamadnhissediyorum.Geçmiin,
geleceinaynasolduunubizehatrlataneylerbueserlerdir.Enküçüündenenbüyüü
nebueserlerdir.YanlyormuyumSaynStrauss?nsanlnortakkültürelmirasdrtüm
buürünlerdiyedüünüyorum..AmaaynduyguyuAvrupa’nndierkentlerindevarl
nhissettirenOsmanlkültürelmirasnnizlerinitayaneserleriçindetayorum.
JohannStrauss:
Bukonudabirçokdurumvar.Birisideparasalyönüolayn.Çünküeskieserle
rirestoreetmekçokpahaldr.Zenginbirülkeeskieserlerinidahakolaybirekil
de muhafaza edebilir. Mesela Haliç’teki Arap ülkeleri de herhangi bir eski eseri
kolaylklarestoreedebilirler.Türkiye’denedeninibilmiyorumamapekçokihmal
veilgisizliketkilerigörülebilir.Pekçokyerdeyaninedenitambilmiyorum.Tabii
devletinvazifesidebueserlerikorumaktr.Zannedersemdevletbusoruyuciddi
ye alacaktr. Ama bilmiyorum yani ekonomik sebeplerden dolay baz bilgisiz
müteahhitleryüzündenmüthitahripvar.BundanbakaBazeserlerinbirrabet
dönemivardr.uanakadarmeselaeskiYunanmedeniyetinineserleriçokiyibir
ekildekorunurçünküdünyacamehurdur.Öbürtaraftanslamieserleriçinayn
ilgi uzun bir süre gösterilmedi. Yani mesela Beyolu benim çok ilgilendiim bir
yer.Burasiçinilgisonderecearttsonzamanlarda.AmabirdönemdeTarlaba
semtitamamenykld.Burascaddeaçmakiçinyokedildi.AslndaTürkiyeiçin
çokönemliolurdubugüzeleserlerikorumakamamaalesefolmuyor.Bensksk
diyorum ki gerçek bir Osmanl ehri görmek için eskiden Saraybosna’ya gitmek
veyaPrizren’egitmeklazmd.Anadolu’daöylebirehirbulmakzordur.Büyük
AnadoluehirlerindekimimarininçouOsmanldöneminedeilSelçukludöne
mineait.Benbukonudaçokpozitifbirfikirifadeedemem.Bueserlerimuhafaza
etmek önemli ama 20 yy.n sonunda o kadar müthi tahripler gördük ki mesela
Bosna’damehurarkeserlerikütüphanesitamamenykld.Harapoldubombar
dmanaltnda.Bunungibiolaylarbenigerçektensessizbrakyor.Aslndabugün
hayvanlarkorumaderneklerivardr.Aslndaeskieserlerikorumadernekleride
kurmalyz.
AliBüyükaslan:
MösyöStrauss,gerekStrazburg’dakigerekseTürkiye’debazarkadalardanStrazburg
yaknlarndakibirAlmanehrinde,artkhangiehirolduunukesinbilemeyeceim.(Belki
Karlsruhebelkibakabirehiramabucivarlardaolduukesin.)OsmanlYeniçerikyafet
lerinin sergilendii birmüzeden bahsedildiini duydum.Bu konuda birbilginiz var m?
Naslgelmibukyafetlerburaya?Niçinsergileniyorlar?
JohannStrauss:
TabiyanibumehurTürkganimetidenenKalsruhe’dekimüzedesergilenen
eserler.Yanibuobjelerarasndabiryeniçerikeçesidevardr.Buçoknadirbirey
dir.ÇünküYeniçerilerinortadankaldrlmasndansonra1826’dansonrabuyeni
çerileriandranhereykayboldu.Buganimet17.yüzylnsonunaaittir.Odöne
minBadeneyaletinindüküLouiseTürklerleAvusturyaileberaberTürklerekar
savat, Viyana kuatmasndan sonra. Bu münasebetle büyük bir ganimet eline
dütüvebuobjeleruandaBadenmüzesindesergilenir.kiüçsalondaenteresan
eyler vardr. Silahlar, çadrlar, belgeler defterler. Bazlar maalesef ikinci dünya
savasrasndakayboldu.Bentalebelerleskskgidiyorum.Bumüzeyebenö
rencilerleskskgidiyorum.Buemsalsizbirsergidir.
AliBüyükaslan:
AlsacebölgesiFransa’nndierbölgelerindenbazözellikleriyleayrlyor.Bölgedeko
nuulan,özellikleyallarnkonutuuAlzascaileilgilinelersöyleyebilirsiniz?Ayrbirdil
mi,birlehçemi,birazm?Bizebazörneklerverebilirmisiniz?
JohannStrauss:
Buaslndaçokbasitbireydir.Amatabiidiertaraftandasiyasibiryönüvar
dr. Demek ki bu soruya cevap vermek biraz hassastr. Yine de düündüümü
ifadeetmekistiyorum.AlzascaaslndabirAlmanlehçesidir.Badendekonuulan
lehçedenpekfarkldeildir.SadeceAlzas30ylsavandansonraFransahâkimi
yetialtndabulundu.Strazburg1681’denitibarenFransa’yailhakedildi.Demekki
o dönemden itibaren Fransa’ya ballk hep artt. Ve Napolyon’un döneminde
zirveye ulat. Prusya Fransa harbinden sonra Alzas ve Lorraine’in bir bölgesi
Almanya’yailhakedildi.AlmanlarAlzasllarnAlmanlarkardegibikabulede
ceklerinidüünmülerdi.AmaAlzasllarilhakakarFransa’yaçokbalkaldlar.
Protestoetmekiçin.AlzasllarFranszlarkurtarcgibikabulettiler.Yanibununla
birlikte Alzasllar kendi dillerini Alzas lehçesini konumaya devam ettiler, ikinci
dünya savana kadar. Mesela Samet Aaolu Strazburg Hatralar’nda diyor ki
“Alzasl kadnlar çok güzel ama hepsi bu çirkin lehçede konuuyorlar.” Bu tecrübeler
sayesindezorunluaskerihizmetvs.kinciDünyaSavandansonraAlzascayda
terk etmeye baladlar. Netice olarak yeni nesil artk Alzascay konumuyor. Ve
öyleölmeküzereolanbirdilidiriltmekzordur.
AliBüyükaslan:
SaynStrauss,bendekendilerineTürkiye’deALMANCIdenilen,uzunyllarAlman
ya’da çalm bir içinin çocuuyum. Sizin Almanya’daki göçmen Türk içileriyle çok
yaknilikilerinizolduunubiliyorum.BubalamdadünTürkgöçmeniçileriolarakad
landrlanbugün4üncü5incikuaklarAlmanya’daAlmantoplumuylaiçiçeyaayan,
Almanya’da birçok alanda varlklarn ispatlam, Alman toplumuyla bütünlemi Türk
varlnngeldiinoktadanbakacakolursak,Türkiye’ninAvrupaBirlii’negirmeçabala
rn nasl deerlendirirsiniz? Sizce Türkiye Avrupa Birlii’nde bir üye olarak yer alacak
m?Yoksabubiroyalamadanmibaret?Bugüngelinennoktada,Türkiye’dekigelimeleri
dedüünerekbizenesöyleyebilirsiniz?
JohannStrauss:
Bu birkaç soruyu öyle cevaplandraym. Mesela Almanya’daki Türklere ge
lincebenceyanibirnevigerilemeoldu.Uyumhzçokazald.Sebebi,yenimed
yanntesiridir.EskinesilmeselagündebelkiyarmsaatradyodabirTürkyayn
dinleyebilirdi.imdihemenhemenbütünailelerTürktelevizyonlarnseyrediyor
lar.Demekkibubakmdan,dilbakmndanbugünkünesilTürkiye’yedahayakn.
Amatabiiuyumiçinbuiyibirgelimedeil.Bizgelecektebambakabirdurumda
bulunacaz.Yanieskitipgöçkalmayacak.BizimAvrupabirleikbirAvrupa’da
herhangibirülkedengeleninsanlarlabuluacaz.BugünküTürkiyetabiipekçok
bakmdanAvrupabirliinegirmeyehazrdr.BugünküTürkiyeherhaldebugün
küBulgaristan’dandahagelimi.EminimkipekuzakolmayanbirgelecekteTür
kiye Avrupa Birlii’nin bir üyesi olacaktr. Tabii yani Türkiye’deki gelimelere
gelincebenbirsiyasetadamdeilim.Tabiibirçokkesimdehâlâreformyaplmaya
ihtiyaçvardr.Amaistikametbellidir.
AliBüyükaslan:
SaynStrauss,bugüzelsohbetiçin,bizimledeerligörülerinizipaylatnziçinçok
teekkür ediyorum. Ben sizi tanm olmaktan dolay çok mutluyum. Deerli bir bilim
adamnn, son derece samimi, güler yüzlü, candan bir bilim adamnn yannda, onunla
birlikte çalyor olmaktan dolay, kendisinden bir eyler öreniyor olmaktan mutluyum.
Sizesalkveshhatdolugünlerdiliyorum.Yüzünüzdentebessüm,gönlünüzdenmutlu
lukeksikolmasn.Teekkürediyorum.
JohannStrauss:
Bendeteekkürediyorum.
DEERLENDRME
TürkdilininFransadaöretimineayrlmyaklak40yllkömrügerideb
raktkaydadeerkatklarvekendisineçokdeerverenörencilerininyannda,
Madam Erikan Fransada Türkçenin ve Türk kültürünün tannmasnda oldukça
etkin bir rol oynamtr. Bugün eer Türkçe Fransada baz bölgelerde yaayan
yabanc diller arasnda liselerde tüm örencilerin ngilizce, Almanca, spanyolca
gibiseçebilecekleribiryabancdilolarakyeralyorsakendisininkatksinkâredi
lemez.
Nitekim Fransa ve Türkçe denince akla gelen en büyük dilcilerden Louis
Bazinin örencisi olma ayrcaln ifade ederken aslnda, bizce kastettii sadece
buayrcalkdeil,Türkçeyiondanengüzelekliyleörenmiolmannmutluluu
vedilehâkimiyetinayrcalidi.
Nitekim bugün bile, emekli olmasna ramen, Pariste üniversite düzeyinde
Türkçedenildiindeaklailkgelenisimlerdenolmaözelliinikorumaktadr.
ÖylekibugünonunyetitirdiiFranszörenciler,üniversitedekendisinden
aldklar Türkçe örenimiyle Fransada Türklerin çounlukta olduu bölgelerde
Türkçe öretmenlii yapmaktalar, Fransann yabanc politikalar dorultusunda
Türkçeyi Fransz öretmenler de öretebilmektedirler. Bu bizler için bir bilgi ol
mannötesindebizzattankolduumuz,yaadmzgerçektir.
Fransada, Bakanlklar aras ortak kültür komisyonunca görevlendirildiimiz
20052009 yllar arasnda yaptmz gözlemler ve Madam Erikan ve onun gibi
daha niceleriyle yaptmz görümeler bize, ülkemizde BR YABANCI DL
TÜRKÇEÖ
RETMpolitikamznolmaygerçeiniyüzümüzevuruyordu.
Bubüyükdüünenuluslarnihmaledebileceibirgerçekolmasagerek.

TÜRKOLOJG KONUkMALARI

Transkript

Benzer belgeler

Askerlik Anıları

6161 Aralik2010 insert.fh11

AÇ - ekolojikmim.com

T-KIT 3 DOC*

sayfa 14 master.qxd

a-05s-13_Layout 1

TOYOTA MOTOR EUROPE NV/SA BELÇ‹KA, ÇEMTAfi`I Z‹YARET