SK Rehberi - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş
Transkript
SK Rehberi - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş
HİZMETE ÖZEL T.C. GÜMRÜK ve TİCARET BAKANLIĞI Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Haziran 2015 HİZMETE ÖZEL SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ İÇİNDEKİLER GİRİŞ .......................................................................................................................................... 4 1. AMAÇ, KAPSAM VE İLKELER ........................................................................................ 6 1.1. Sonradan Kontrolün Amacı ............................................................................. 6 1.2. Sonradan Kontrolün Kapsamı ..................................................... ................. 7 1.3. Sonradan Kontrolün İlkeleri .............................................................................................. 7 1.4. Sonradan Kontrol Denetim İş Akış Çizelgesi ................................................................... 8 2. GÖREV VE YETKİLERİN HUKUKİ DAYANAKLARI ............................................... 10 2.1. Sonradan Kontrol Denetim Yetkisi ................................................................... 10 2.1.1. Gümrük Kanunu Madde 73 ..................................................................... 10 2.1.2. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında 640 sayılı KHK ............. 10 2.1.3. Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği ........................................... 10 2.1.4. Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği ................ 10 2.2. Diğer Yetki Maddeleri: ........................................................................................ 11 2.2.1. Gümrük Kanunu Madde 3/13 .................................................................. 11 2.2.2. Gümrük Kanunu Madde 4 ................................................................... 11 2.2.3. Gümrük Kanunu Madde 10 ............................ ............................ 11 2.2.4. Gümrük Kanunu Madde 11 .............................................................................................. 11 2.2.5. Gümrük Kanunu Madde 13 .............................................................................................. 12 3. YASAL VE İDARİ ESASLAR ............................................................................................ 13 3.1. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Hak ve Yükümlülükleri ............................. 13 3.1.1. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Hakları ............................................... 13 3.1.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Yükümlülükleri ....................... 13 3.2. Müfettişlerin Hak ve Yükümlülükleri ......................................... 14 3.2.1.Müfettişlerin Hakları ..................................................................... 14 3.2.2. Müfettişlerin Yükümlülükleri ........................ ........................... 15 4. HAZIRLIK AŞAMASI ........................................................................................................ 15 4.1. Bilgi Toplama .................................. ................................................................ 16 4.1.1. Bilgi Toplanacak Yerler ..................... ................................................. 16 4.1.2. GÜVAS, BİLGE ve Diğer Veri Bankalarından Yararlanılarak Bilgi Toplama ........ ....... 17 4.1.3. Diğer Kaynaklardan Yararlanılarak Bilgi Toplama ................................ 18 4.2. GÜVAS’tan Temin Olunan Verilerin Analizi ..................................................... 19 4.2.1. Genel Analiz ...................................................................................... 19 4.2.2. Derinlemesine Analiz (Sapma Analizleri): .................................... 21 4.3. Risk Analizi Yapılması ve Denetim Stratejisinin Belirlenmesi ........................ 26 4.4. Sonradan Kontrol Bildirimi . ........................................................................ 28 4.4.1. İçerik ................................................................................................... 28 -1- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 4.4.2. Şekil ........................................................................................................ 29 4.4.3.Süre ................................................................................................ 29 4.4.4.İstisnalar ......... ................................................................................ 29 4.5. Hazırlık Aşamasının Sonunda Göz Önünde Bulundurulacak Hususlar ......... 30 5. UYGULAMA AŞAMASI ................................................................................. .................. 30 5.1. Sonradan Kontrol Kapsamında Denetime Başlama ......................................... 31 5.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişi Temsilcileriyle Görüşme ve Tanıma Süreci ...... 31 5.2.1. Başlangıç Toplantısında Görüşme Teknikleri .......................................... 32 5.2.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişinin Organizasyon Yapısını ve Genel İşleyişini Tanıma ..... 32 5.2.3. Sonradan Kontrole Tabi Kişi Yetkilisinin Belirlenmesi ......................... 33 5.3. Sonradan Kontrole Tabi Kişinin Denetimi Reddetmesi .................................... 34 5.4. Denetim Teknik ve Yöntemleri ..................................................................... 34 5.4.1. Tarama (Tüm Belgelerin İncelenmesi) ............................................................................. 34 5.4.2. Yoklama (Sondaj Usulüne Göre Seçim) .......................................................................... 34 5.4.3. Bağlı Belge İncelemesi (Faturadan veya Beyannameden Hareketle İnceleme) .. 35 5.4.4. Amaçla Sınırlı Denetim (Sadece Belirli Belgelerin İncelenmesi) ...................... 35 5.4.5. İthal Edilen Eşyanın Fiziki Kontrolü ................................................................. 35 5.4.6. Karşıt Belge İncelemeleri ................................................................................. 35 5.5. Denetimin Gerçekleştirilmesi .................................................................... 36 5.5.1. Dış Ticaret ve Muhasebe Departmanlarından Bilgi ve Belge Temini ............................. 36 5.5.1.1. Dış Ticarete İlişkin Bilgi ve Belgeler ............................................................ 36 5.5.1.2. Muhasebeye İlişkin Bilgi ve Belgeler ................................................................ 39 5.5.2. Bilişim Sistemleri Üzerinden Denetim................................................................. 46 5.5.3. Esasa İlişkin Belge Temini ........................................................................... 46 5.5.4. Tespitlerin Yaygınlaştırılmasında İşbirliği Talebi ............................................... 47 5.5.5. Gümrük Rejimleri İtibariyle Denetim .......... ..................................................... 47 5.5.5.1. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi .......... .............................................................. 47 5.5.5.2. Gümrük Antrepo Rejimi ................................................................................... 55 5.5.5.3. Dahilde İşleme Rejimi ......................................................................... 56 5.5.5.4. Hariçte İşleme Rejimi .................................................................................................... 58 5.5.5.5. Geçici İthalat Rejimi ..................................................................................................... 59 5.5.5.6. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi ...................................................................... 60 5.5.5.7. Transit Rejimi ................................................................................................................ 61 5.5.5.8. İhracat Rejimi ................................................................................................................ 61 5.5.6. Soruşturma Önlemleri ...................................................................................................... 63 5.5.7. Nihai Görüşme .. .................................................................................................. 63 5.5.8. Uygulama Aşamasında Dikkat Edilecek Hususlar .............................................. 64 6. RAPORLAMA AŞAMASI .................................................................................................. 65 6.1. Raporlama Kuralları ............................................................................................ 65 6.2. Rapor Çeşitleri ................................................................................................ 66 6.2.1. Değerlendirme Raporu: ....................................................................................... 66 -2- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 6.2.2. Sonradan Kontrol Raporu: ................................................................................... 67 6.3. Belgelendirme (Rapora Eklenecek Belgeler) ............................................ 68 6.4. Raporların Gönderilmesi ....................................................................... 69 EKLER .................... ....................................................................................... 70 EK - 1 Hazırlık Aşaması Kontrol Listesi ......................................................................... 71 EK - 2 Sonradan Kontrol Bildirim Yazısı ........................................................................ 73 EK - 3 Sonradan Kontrole Tabi kişi Hak ve Yükümlülüklerine İlişkin Bilgi Notu ..... 74 EK - 4 Talep Edilen Bilgi ve Belgeler Listesi ................................................................... 75 EK - 5 Başlama Tutanağı .................................................................................................. 76 EK - 6 Antrepo Denetim Tutanağı.................................................................................... 77 EK - 7 İncelenen Beyannameler Listesi............................................................................ 78 EK - 8 Son Görüşme Tutanağı .......................................................................................... 79 EK - 9 Değerlendirme Raporu .......................................................................................... 80 EK - 10 Sonradan Kontrol Raporu .................................................................................... 81 EK - A Denetim Strateji Formu Örneği ............................................................................ 86 EK - B Uygulama Kontrol Listesi ..................................................................................... 87 EK - C Sonradan Kontrol Yönetmeliği ............................................................................. 93 -3- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ GİRİŞ Bu rehber, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 10. ve 73. maddelerine dayanılarak hazırlanan ve 27.10.2008 tarihli 27037 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde yürütülen sonradan kontrol işlemlerine ilişkin görev, yetki, müfettişlerin ve denetime tabi kişilerin hak ve yükümlülükleri, sonradan kontrol işlemleri öncesinde ve sonrasında düzenlenecek belge ve raporlar ile yapılacak olan işlemlere dair uygulama birliğinin sağlanması amacıyla hazırlanmıştır. Sonradan kontrolü; ithalat ve ihracat işlemlerinde beyan edilen bilgilerin doğruluğu ve işlemlerin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığı da dahil eşyanın gümrük işlemlerine ve/veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin ya da riskli kişi veya işlemlerin ilgili kişilere ait yerlerde kontrol edildiği bir denetim yöntemi olarak tanımlamak mümkündür. Sonradan kontrolün aşamaları (safhaları) aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 1 – Sonradan Kontrolün Aşamaları PROGRAMLAMA DEĞERLENDİRME HAZIRLIK RAPORLAMA UYGULAMA Sonradan kontrol, kişilerin hesaplarının, kayıtlarının ve çalışma sistemlerinin incelenmesi yolu ile kontrol edilmesini içeren bir denetim yöntemidir. Sonradan kontrol tüm aşamaları itibariyle, önceki ve sonraki dönemler itibariyle döngüsel ve dinamik bir süreçtir. • Programlama Aşaması -4- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrol programının hazırlanması ile programın Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına intikal ettirilmesi ile ilgili hususları kapsayan aşamadır. • Hazırlık Aşaması Kişilerin gümrük vergileri karşısındaki durumu ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini belirmek amacıyla müfettiş tarafından gerçekleştirilen sonradan kontrol işleminin ilk safhasıdır. Sonradan kontrol işleminin başarılı olması için bu safhada gereken hazırlıkların iyi bir şekilde yapılması gerekmektedir. • Uygulama Aşaması Sonradan Kontrolün bu aşaması; denetime başlanacağı bildirilen tarihte sonradan kontrole tabi kişiye ait işyerine gidilmesinden başlayarak, denetim sonunda gerçekleştirilen nihai görüşme ile sonlanan aşamadır. • Raporlama Aşaması Sonradan kontrol sonucunda gerekli raporların düzenlenmesi, rapora eklenmesi gereken belgelerin hazırlanması ile ilgili işlemlerin gerçekleştirildiği aşamadır. • Değerlendirme Aşaması Sonradan kontrolün diğer süreçlerinin, müfettişlerin tespit ve gözlemlerinin ilgili tüm birimler tarafından değerlendirmeye tabi tutulduğu aşamadır. Son aşama olarak belirtilmiş olsa da gözden geçirme aşaması denetimin son aşaması değildir. Zira, sonradan kontrolün aşamaları döngüsel bir seyir izlemektedir. Bu rehber, başta Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği ve Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemleri Kontrolü Yönetmeliği olmak üzere Gümrük Mevzuatı ve ilgili mevzuat hükümleri ile Dünya Gümrük Örgütü ve Avrupa Birliği standartları dikkate alınarak hazırlanmış olup, esas itibariyle sonradan kontrolün “Hazırlık” “Uygulama” ve “Raporlama” aşamalarında müfettişlere yol gösterici nitelikte denetim teknik ve yöntemleri ile tavsiyeler içermektedir. Bu rehberin amaçları kısaca aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Teknikleri ve uzmanlıkları paylaşmak suretiyle müfettişlere sonradan kontrolde yardımcı olmak, Denetim sırasında uygulanması gereken önemli prosedürlere ve denetim tekniklerine ilişkin ortak bir yaklaşım ortaya konulabilmesi için pratik temel oluşturmak, Daha etkin ve uyumlu bir sonradan kontrol sistemi ile idari maliyetleri arttırmaksızın gümrük denetimlerini geliştirmek. -5- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Müfettişlerce gerçekleştirilecek denetimler ile ilgili standartların oluşturulmasına katkı sağlamak. 1. AMAÇ, KAPSAM VE İLKELER 1.1. Sonradan Kontrolün Amacı Sonradan kontrol ile; Ödenmiş vergilerin doğruluğunun tespiti, Usulsüzlüklerin tespit edilmesi, Haksız rekabetin ve kayıt dışılığın önlenmesi, Vergi adaletinin sağlanması, Uluslararası ticaretin kolaylaştırılması, Yükümlülere yol gösterici olunması, Amaçlanmaktadır. Başka bir şekilde sistematize edilecek olursa; hedeflere ulaşmak için kullanılacak işlevsel denetim fonksiyonlarının aşağıda belirtildiği şekilde ortaya konulması mümkündür. • Doğrulama Beyan veya eşyaya ilişkin bilgi sunma zorunluluğunun usulüne uygun, tam ve zamanında yapılıp yapılmadığını, gümrük işlemlerine ilişkin kuralların doğru olarak uygulanıp uygulanmadığını ticari bilgi ve belgelerin, muhasebe kayıtlarını da dikkate alarak kontrol etmek. • Tespit Etme Gümrük yükümlülüğüne tabi herhangi bir kişi tarafından yapılan hataların ortaya konulması; gümrük rejimleri ile ilgili düzenleme ve şartların ihlali ile ihlalin kasıtlı olup olmadığı ve hangi aşamada olduğuna bağlı olarak gerekli işlemlerin yapılmasını sağlamak. . • Rehberlik Sunma Sonradan kontrole tabi kişiler için gelecekteki gümrük işlemlerinde benzer ihlallerin azaltılması amaçlanmaktadır. Risk yönetimi için dikkate alınması gereken risk kriterlerinin doğruluğunu araştırmak ve değerlendirmek de bu amacın bir parçasıdır. • Yardım Sonradan kontrole tabi kişilerin denetim sırasında ortaya çıkan sistem hatalarının üstesinden gelmelerini ve gümrük düzenlemelerine ilişkin zayıf oldukları noktaları görmelerini sağlamak. Gizli olmamak kaydıyla gümrük idarelerinde mevcut olan bilgileri kişilere sunmak. -6- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Önleyici Olma Gümrük yükümlülüğüne genel olarak uyumun sağlanması suretiyle etkin, etkili ve açık bir yönetim sağlamak ve bu yolla denetimin önleyici etkisi sayesinde gelecekte ortaya çıkabilecek uygunsuzlukların önüne geçebilmek. Bir başka ifadeyle, denetimin caydırıcılığı etkisi ile gelecekte ortaya çıkması muhtemel mevzuat aykırılıklarının önüne geçmek. 1.2. Sonradan Kontrolün Kapsamı Yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda, risk analizine dayalı olarak gümrüğe yapılan beyanların ve gümrük işlemlerinin doğruluğunun tespiti için beyan sahibine veya ilgili diğer kişilere ait yerlerde yapılacak denetimlerdir. Bu denetimler, tüm gümrük rejimleri ile ilgili işlemler üzerinde gerçekleştirilebilir. 1.3. Sonradan Kontrolün İlkeleri • Makul Şüphe İlkesi Sonradan kontrol denetimi eleştirel bir yaklaşım ile planlanmalı ve uygulanmalıdır. Müfettiş, sonradan kontrole tabi kişinin belgelerinin yanlış bilgiler içerebileceği düşüncesinden yola çıkarak çeşitli olumsuzluklar (hatalar, sahtecilikler veya diğer yasa ihlalleri) ile karşı karşıya kalabileceğinin bilincinde olmalıdır. Bir hata söz konusu olduğunda müfettiş ilave denetleme faaliyetlerinde bulunmalı ve denetlediği belgeleri olası hatalar temelinde tekrar değerlendirmelidir. Bu eleştirel temel tutumu aşan bir güvensizliğe sonradan kontrol denetimi çerçevesinde gerek bulunmamaktadır. • Yerinde Denetim İlkesi Sonradan kontrolün uygulama aşaması esas olarak denetime tabi tutulacak kişilere ait yerlerde yapılır. Ancak bunun mümkün olmaması halinde sonradan kontrole tabi kişinin yerleşik olduğu yerde varsa gümrük idaresi yoksa başka bir resmi dairede denetim yapılabilir. • Risk Analizine Dayalı Olma İlkesi Sonradan kontrol, risk analizi kriterlerine dayanılarak tespit edilecek kişi veya işlemler için gerçekleştirilir. • Planlı ve Sistematik Olma İlkesi Sonradan kontrol, yıllık programlar çerçevesinde gerçekleştirilen planlı, sistematik ve mutat bir denetim uygulamasıdır. • Objektiflik İlkesi -7- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrol ile kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususlar incelenir ve objektif bir değerlendirmeye tabi tutulur. • Karşılıklı İyiniyet ve İşbirliği İlkesi Sonradan kontrol uygulamasında denetlenen kişiler ile müfettiş arasında karşılıklı iyiniyet ve yardımlaşma esastır. • Yazılı Olma İlkesi Sonradan kontrolün tüm aşamaları yazılı olarak ve tespitlere ilişkin hususlar belgelendirilerek gerçekleştirilir. • Eğiticilik ve Yol Gösterici Olma İlkesi Sonradan kontrol, önleyici, caydırıcı, yol gösterici ve eğitici bir denetim uygulamasıdır. • Etkin ve Verimli Olma İlkesi Sonradan kontrolün, gerektiği ölçüde en öz şekliyle planlanması ve en kısa süre içerisinde tamamlanması suretiyle etkin ve verimli bir şekilde uygulanması esastır. • Asgari Standart İlkesi Sonradan kontrol, denetim kapsamında yer alan gümrük işlemlerinin tümü için gerçekleştirilmesi zorunlu olmayıp risk değerlendirmesi çerçevesinde sınırlandırılabilir. • Güvenilirlik İlkesi Sonradan kontrol sonuçları, belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde denetim yapıldığı takdirde kabul edilebilir bir güvenirliği ve doğruluğu hedefler. • Gelişime ve Değişime Açıklık İlkesi Sonradan kontrol, kalite kontrol, geri besleme, performans değerlendirmesi gibi yöntemlerle sürekli gelişime ve değişime açık bir denetim şeklidir. 1.4. Sonradan Kontrol Denetimi İş Akış Çizelgesi • Denetim programının Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına intikal ettirilmesi, • Başkanlıkça müfettiş görevlendirilmesi, -8- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Müfettiş tarafından gerekli hazırlıkların yapılması, • Veri bankalarından bilgilerin temin edilmesi, • Risk değerlendirmesinin yapılması, • Sonradan kontrole tabi kişiye bildirim yapılması, • Denetimin gerçekleştirilmesi, • Raporların hazırlanması, • Raporların değerlendirmek ve gereği yapılmak üzere ilgili birim/birimlere intikali • Denetim sürecinin değerlendirilmesi • Belirlenen ihtiyaçlara göre eğitim ve bilgi paylaşımı -9- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 2. GÖREV VE YETKİLERİN HUKUKİ DAYANAKLARI 2.1. Sonradan Kontrol Denetim Yetkisi 2.1.1. Gümrük Kanunu Madde 73 4458 sayılı Gümrük Kanununun 73 üncü maddesi; “(1) Gümrük idareleri, eşyanın tesliminden sonra ve beyannamedeki bilgilerin doğruluğunu saptamak amacıyla, eşyanın ithal veya ihraç işlemlerini veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verileri kontrol edebilirler. Bu kontroller beyan sahibine, söz konusu işlemler ile doğrudan ya da dolaylı olarak ticari yönden ilgili diğer kişilere veya belge ve verileri ticari amaçla elinde bulunduran diğer kişilere ait yerlerde yapılabilir. Mümkün olduğu takdirde eşya muayene de edilebilir. (2) Gümrük idareleri, kendi yetkileri doğrultusunda veya beyan sahibinin talebi üzerine, yönetmelikle belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, beyannamenin düzeltilmesini eşyanın tesliminden sonra da yapabilirler. (3) Beyannamenin incelenmesi veya eşyanın tesliminden sonraki kontrolü sonucunda, ilgili gümrük rejimine ilişkin hükümlerin yanlış veya eksik bilgilere dayanarak uygulandığının saptanması halinde, gümrük idareleri, bu Kanunda yer alan ceza hükümleri saklı kalmak üzere, beyanı yeni bulgulara göre düzeltmek için gerekli işlemleri yaparlar.” hükmüne amirdir. 2.1.2. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında 640 sayılı KHK 17.08.2011 tarih ve 28028 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 649 sayılı KHK ile değişikliğe uğramış olan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında 640 sayılı KHK’nın “Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı” başlıklı 16 ncı maddesinde 2 nci fıkrasının b(2) alt bendinde yapılan düzenlemede sayılan görev ve yetkiler arasında “Ticarî işletmelerde gümrük ve dış ticaret mevzuatı uygulamalarını incelemek, denetlemek, soruşturmak ve sonradan kontrole tabi tutmak” hükmü de yer almaktadır. 2.1.3. Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliğinin 8 inci maddesinin 1 inci fıkrasının b(2) alt bendinde; “Ticarî işletmelerde gümrük ve dış ticaret mevzuatı uygulamalarını incelemek, denetlemek, soruşturmak ve sonradan kontrole tabi tutmak” hükmü bulunmakta, Ayrıca, Yönetmeliğin 9/2-b, 39/6, 48-1/c, 55, 60 ve 72. maddelerinde sonradan kontrol ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. 2.1.4. Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği -10- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi hükümlerine göre; sonradan kontrolün Gümrük ve Ticaret Bakanlığı müfettişleri tarafından yapılması öngörülmüştür. 2.2. Diğer Yetki Maddeleri: 2.2.1. Gümrük Kanunu Madde 3/13 4458 sayılı Gümrük Kanununun 3 üncü maddesinin 13 üncü fıkrasında Gümrük denetimi deyimi, gümrük mevzuatına ve gereken hallerde gümrük gözetimi altındaki eşyaya uygulanacak diğer hükümlere uyulmasını sağlamak üzere eşyanın muayenesini, belgelerin varlığının ve gerçekliğinin kanıtlanmasını, Sonradan kontrole tabi kişi hesaplarının, defterlerinin ve diğer yazılı belgelerin tetkikini, nakil araçlarının kontrolünü, bagajların ve kişilerin yanlarında ya da üstlerinde taşıdıkları eşyanın kontrolünü, idari araştırmalar ve benzeri diğer işlemlerin yapılması gibi özel işlemlerin yerine getirilmesini; ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. 2.2.2. Gümrük Kanunu Madde 4 4458 sayılı Gümrük Kanununun 4 üncü maddesi hükmüne göre; gümrük idareleriyle muhatap olan kişiler bu Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan tüzük, kararname ve yönetmelik hükümlerine uymak; gümrük idarelerinin gerek bu Kanunda gerek diğer kanun, tüzük ve kararnamelerde yazılı hükümlere göre yapacağı gözetim ve denetimlere tabi olmak; bu idarelerin kendi adına veya başka idareler nam veya hesabına tahsil edeceği her tür vergi, resim, harç ve ücretleri ödemek veya bunları teminata bağlamak; kanun, tüzük, kararname ve yönetmelik hükümlerinin uymayı zorunlu kıldığı her tür işlemleri yerine getirmekle yükümlüdürler. 2.2.3. Gümrük Kanunu Madde 10 4458 sayılı Gümrük Kanunun 10 uncu maddesinde yapılan düzenlemeye göre; 1. Gümrük Müsteşarlığı, gümrük mevzuatının doğru olarak uygulanması için gerekli gördüğü bütün önlemleri alır. 2. Gümrük mevzuatının öngördüğü uygulamaların, hangi hallerde ve hangi koşullar altında basitleştirileceğine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir. 2.2.4. Gümrük Kanunu Madde 11 4458 sayılı Gümrük Kanunun 11inci maddesi hükmüne göre; Gümrük işlemleriyle doğrudan veya dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler, Gümrük Müsteşarlığının veya gümrük idarelerinin talebi üzerine gümrük işlemleri ile sınırlı olmak kaydıyla belirlenen süreler içinde gerekli bütün belge ve bilgileri vermek ve her türlü yardımı sağlamakla yükümlüdür. -11- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Kendilerinden bu konularda bilgi istenilen kişiler, özel kanunlarda yazılı gizlilik hükümlerini ileri sürerek bilgi vermekten kaçınamazlar. 2.2.5. Gümrük Kanunu Madde 13 4458 sayılı Gümrük Kanunun 13 üncü maddesi hükmüne göre; İlgili kişiler, 11 inci maddede belirtilen belge ve bilgileri gümrük kontrolü amacıyla 5 yıl süre ile saklamak zorundadırlar. Belge saklama süresi; a) (b) fıkrasında öngörülen haller dışında, serbest dolaşıma girmek veya ihraç edilmek üzere beyan edilen eşya ile ilgili olarak, serbest dolaşıma giriş veya ihracat beyanlarına ilişkin belgelerin tescil edildiği yılın; b) Nihai kullanımları nedeniyle indirimli veya sıfır ithalat vergisi ile Türkiye’de serbest dolaşıma giren eşya için, gümrük gözetimine tabi olmalarının sona erdiği yılın; c) Başka bir gümrük rejimine tabi tutulan eşya için, söz konusu gümrük rejiminin sona erdiği yılın; d) Serbest bölgeye konulan eşya için, buralardan çıktıkları yılın; Sonundan itibaren işlemeye başlar. -12- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 3. YASAL VE İDARİ ESASLAR 3.1. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Hak ve Yükümlülükleri 3.1.1. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Hakları • Tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülerek sonradan kontrolün başlama tarihinin ertelenmesini talep etmek (SKY 10/2). • Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukuki sonuçları hakkında bilgi talep etmek (SKY 12/2). • Sonradan kontrolün sonradan kontrole tabi kişinin çalışma saatleri içinde gerçekleştirilmesini talep etmek (SKY 14/4). • SKY’nin 14/5 inci maddesi çerçevesinde kontrole tabi kişilere ait işyerlerinde yapılan denetimlerde bizzat bulunmak veya vekil bulundurmak (SKY 14/5). • Sonradan kontrol sonucunda nihai görüşme yapılmasını veya yapılmamasını talep etmek (SKY 15/1). • Değerlendirme raporunun, kendilerine verilmesini veya gönderilmesini talep etmek ve söz konusu rapor hakkında süresi içinde görüşlerini bildirmek (SKY 16/2). 3.1.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Yükümlülükleri • Sonradan kontrol amacıyla müfettişlerin, kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve denetim yapmasına müsaade etmek (SKY 14/5). • Sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı sağlamak (SKY 14/1). • Müfettiş tarafından istenilen bilgi, belge ve verileri en kısa süre içerisinde sağlamak (SKY 14/1). • Yabancı dilde düzenlenmiş belgelerin ücretsiz olarak tercümesini temin etmek (SKY 14/1). • Elektronik verileri ücretsiz olarak okunabilir hale getirmek (SKY 14/1). • Denetimle ilgili olarak bilgi sahibi olan bir sonradan kontrole tabi kişi yetkilisini görevlendirmek (SKY 14/2). -13- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Müfettişe gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak (SKY 14/1). • SKY’nin 14/5 inci maddesi çerçevesinde işyerinde yapılan denetimde bizzat bulunmak veya vekil bulundurmak (SKY 14/5). • Ticari bilgi, belge ve verileri yasal süresi boyunca saklamak (TTK 82, VUK 253, GK 13/1). • Sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamak (SKY 14/3). 3.2. Müfettişlerin Hak ve Yükümlülükleri 3.2.1.Müfettişlerin Hakları • Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden tebligatta bulunmamak (SKY 10/3). • Sonradan kontrole ilişkin programda ekleme yapılması veya kapsamının genişletilmesi için öneride bulunmak (SKY 10/4). • Sonradan kontrolün amacı ve sürecinin olumsuz yönde etkilenmesi hallerinde denetime tabi tutulan yükümlüye bilgi vermeme tercihinde bulunmak (SKY 12/2). • Sonradan kontrol amacıyla, kişilere ait işyerlerinin tüm alanlarına girmek ve denetim yapmak (SKY 6/2, 14/5). • Sonradan kontrole esas oluşturacak her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı istemek ve sonradan kontrole tabi kişinin bilgi işlem sistemine doğrudan veya dolaylı erişim için yardımcı olunmasını talep etmek (SKY 14/1). • Denetimle ilgili olarak bilgi sahibi olan bir sonradan kontrole tabi kişi yetkilisinin görevlendirilmesini talep etmek (SKY 14/2). • Sonradan kontrole tabi kişinin gerekli yardım ve işbirliğinde bulunmaması durumunda ceza uygulanmasını ve gümrük idaresince kişiye çeşitli izin ve belgelerin verilmesinde bu durumun göz önünde bulundurulmasını talep etmek (GK 241/1, GY 14/3). • Sonradan kontrolün yapılabilmesi için çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddelerin bedelsiz olarak sağlanmasını istemek (SKY 14/3). • Gümrük işlemlerine konu eşyayı kontrol etmek ve gerektiği takdirde numune almak (GK 73/1, GY 207/1). -14- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Denetimle ilgili olarak her türlü yardımda bulunulmasını talep etmek (GY 14/1, SKY14/1). 3.2.2. Müfettişlerin Yükümlülükleri • Sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce sonradan kontrole başlanacağını ilgilisine bildirmek (SKY 10/1). • Denetim mahalline gidildiğinde kimlik göstermek suretiyle kendisini tanıtmak (SKY 11/1). • Sonradan kontrolün başlangıcına ilişkin tutanağı düzenlemek (SKY 11/2). • Gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen sonradan kontrole tabi kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususların objektif bir şekilde denetimini yapmak, denetim sırasında iş akışını aksatmamak, denetimi mevzuata uygun şekilde yerine getirmek (SKY 12/1, GK). • Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, kişilerin talebi halinde sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukuki sonuçları hakkında bilgi vermek (SKY 12/2). • Sonradan kontrole tabi kişiyle ilgili sırlar ve gizli olarak kalması gereken hususları açıklamamak ve kendilerinin veya üçüncü kişilerin yararına kullanmamak (GK 12/1, GY 15/2). • Yapılan kontrol sırasında soruşturmayı gerektirir bir fiilin tespit edilmesi hâlinde, müfettişlerin çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat ve ilgili mevzuat çerçevesinde hareket etmek ve gerekli tedbirleri almak (SKY 13/1-2). • Gerekli belgeleri incelemek, gümrük işlemlerine konu eşyaları kontrol etmek ve gerektiği takdirde numune almak (GK, GY). • Belirlenen usul ve esaslara uygun olarak değerlendirme raporu ve sonradan kontrol raporu düzenlemek (RTBY, SKY 16) 4. HAZIRLIK AŞAMASI Sonradan kontrol programının hazırlanarak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına intikal ettirilmesini müteakiben Başkanlıkça görevlendirme yapılır. Sonradan kontrol programı kapsamında denetime konu kişinin gümrük vergileri karşısındaki durumu ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini belirlemek amacıyla Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nca görevlendirilen müfettişler tarafından gerçekleştirilecek sonradan kontrol işleminin ilk aşaması hazırlık -15- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ aşamasıdır. Sonradan kontrol işleminin başarılı olması için bu aşamada gereken hazırlıkların iyi bir şekilde yapılması önemlidir. Bu aşama ile ilgili esaslar şunlardır: 1- Hazırlık esas olarak sonradan kontrole tabi kişi dışında gerçekleştirilir. 2- Denetim kapsamına ilişkin bilgi ve belgeler derlenir. 3- Sonradan kontrole tabi kişinin yapısı ve işleyişine ilişkin bilgiler derlenir. 4- Risk faktörlerinin değerlendirilmesi yapılır, buna göre denetim stratejisi oluşturulur. 5- Üçüncü kişiler nezdinde yapılacak denetim konusunda öngörüde bulunulur. 6- Sonradan kontrolün ne kadar zaman alacağı konusunda öngörüde bulunulur. 7- Her aşamada temin olunan bilgilere ilişkin notlar alınır. 4.1. Bilgi Toplama Sonradan kontrole tabi kişi ile ilgili olarak hazırlık aşamasında çeşitli kaynaklardan bilgi toplanması mümkündür. Bu aşamada gerçekleştirilecek araştırmaların iyi bir şekilde yapılması durumunda daha etkin ve verimli bir denetim yapılabilecektir. Hazırlık aşamasında; toplanabilecek bilgiler ve kaynaklarına ilişkin olarak rehber ekinde yer alan Hazırlık Kontrol Listesindeki araştırmaların yapılarak gerekli bilgi ve verilerin toplanması denetimin etkinliği artıracaktır. Hazırlık kontrol listesi adım adım hazırlıkların yapılabilmesi için yol gösterici mahiyette olmak üzere rehbere eklenmiştir. Müfettişler bu kapsamdaki çalışmalarını kendi belirleyecekleri yöntemlerle de gerçekleştirebilirler. Hazırlık kontrol listesi veya benzeri çalışmalar düzenlenecek sonradan kontrol raporuna eklenmez (EK - 1). 4.1.1. Bilgi Toplanacak Yerler - Gümrük işlemleri ile ilgili belgeler, - Veri bankaları / GÜVAS, BİLGE, CKTP (Ceza Kararları Takip Programı), KBB (Kaçakçılık Bilgi Bankası), FDTP (Firma Dosyaları Takip Programı), DİİB (Dahilde İşleme İzin Belgesi Sorgulama), vb. - Gerek görülmesi halinde gümrük idareleri, - İlgili sivil toplum kuruluşlarının (Sanayi ve/veya ticaret odaları, dernekler vb.) web sayfaları ile düzenlenmiş sektör raporları, -16- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ - Daha önceki dönemlerde denetim yapan müfettiş/müfettişler, - Daha önceki denetim raporları, - Denetlenecek kişi, - İnternet, denetime tabi kişiye ait web sitesi, medya vb., - Bankalar (Gerek duyulması halinde), - Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğünce gönderilen risk analizi bilgi formları, - Ticaret ve sanayi odaları (örneğin: ito.org.tr), - Sektörel sivil toplum örgütlerinin web siteleri Gibi kaynaklardan bilgi toplanabilir. Ayrıca gerek duyulması halinde ilgili gümrük idareleri ile bankalar, vergi daireleri vb. kurum ve kuruluşlardan bilgi temin edilebilir. 4.1.2. GÜVAS, BİLGE ve Diğer Veri Bankalarından Yararlanılarak Bilgi Toplama Sonradan kontrole tabi kişi hakkında GÜVAS ve BİLGE sistemlerinden aşağıda yer alan bilgiler temin edilebilmektedir: 1- Dış ticaret verilerine http://portal.gumruk.gov.tr adresindeki GÜVAS SORGULAMA bölümünden GÜVAS şifreleri ile, 2- Kaçakçılık Bilgi Bankası verilerine, http://portal.gumruk.gov.tr adresindeki Merkezi Bilge V2 programı içinde yer alan KBB (Kaçakçılık Bilgi Bankası) bölümünden, intranet şifresi ile, 3- Ek tahakkuk ve idari para cezalarına ait verilere, http://portal.gumruk.gov.tr adresindeki Merkezi Bilge V2 programından Ek Tahakkuk/Ceza Kararı/Geri Verme Sorgu bölümünden intranet şifresi ile, 4- Ortaklık yapısı, gümrük müşavirleri ile ilgili bilgilere, http://portal.gumruk.gov.tr adresindeki BİLGE İŞLEMLERİ-Bilge İşlemleri bölümündeki E-Belge/Firma Dosya Takip Sorgulama Ekranı Programından intranet şifres ile, 5- İletişim adresleri ile ilgili bilgilere, http://portal.gumruk.gov.tr adresindeki BİLGE İŞLEMLERİ-Bilge İşlemleri bölümündeki Vergi Numarası Sorgulama ve Transfer Programından intranet şifresi ile, Ulaşılabilmektedir. -17- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 4.1.3. Diğer Kaynaklardan Yararlanılarak Bilgi Toplama Sonradan Kontrol Programının İncelenmesi: Program incelenerek denetimin içeriği ve zamanının belirlenmesi ile ilgili çalışmalar yapılır. Daha önceki denetim raporları: Sonradan kontrole tabi kişi hakkında varsa daha önceki yıllarda yapılmış denetim/soruşturmaya konu yazılan denetim/soruşturma raporlarından gerekli tespitler yapılır. Risk analiz verileri: Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğünce gönderilen risk analizi bilgi formlarında yer alan veriler ile veri bankalarından elde olunan istatistiki veriler analiz edilerek gümrük rejimi, GTİP, menşe, gönderici/alıcı ülke, vergi yükü, gümrük müşaviri vb. hususlarda tüm risk alanları tespit edilir. Daha önceki müfettiş: Sonradan kontrole tabi kişi hakkında daha önce denetim yapan müfettişten tespitleri ve dikkat çekici unsurlar şifahen öğrenilebilir. Mevzuat araştırması: GÜVAS’tan temin olunan istatistiki veriler dikkate alınarak kullanılan gümrük rejimleri, anti-damping vergi uygulamaları, ek vergi uygulamaları, gözetim ve koruma önlemleri, vb. ilgili mevzuat hükümleri incelenir. Arşiv denetimi: Gerekli görülmesi halinde sonradan kontrole tabi kişi ile ilgili bilgilerin yer aldığı belgeler duruma göre ilgili idarelerin arşivlerinden temin edilip incelenebilir. Vergi daireleri: Gerek duyulması halinde sonradan kontrole tabi kişinin faal olup olmadığı, mali durumu ile ilgili bilgiler ilgili vergi dairelerinden yazılı veya şifahi olarak alınabilir. Gümrük idareleri: Sonradan kontrole tabi kişinin gümrük işlemlerini gerçekleştirdiği gümrük müdürlükleri ile iletişime geçilerek gerekli bilgiler alınabilir. Ani denetim sonuçları: Ekonomik etkili gümrük rejimleriyle ilgili olarak sadece belirli bir konuda baskın niteliğinde yapılan denetimlerle ilgili bilgiler alınabilir. (Örnek: antrepo denetimi) Ticaret sicil gazetesi: Sonradan kontrole tabi kişinin ortaklık yapısı, örgütlenmesi, adresi, şubeleri, kuruluşu gibi tüm ticaret sicil kaydına ilişkin bilgi ve belgeler incelenip değerlendirilir (www.ticaretsicil.gov.tr). Ticaret ve sanayi odaları: Gerektiği takdirde ticaret sicil kaydına ilişkin sair bilgi ve belgeler de temin edilebilir (Örneğin; www.ito.org.tr). Çeşitli örgüt ve kurumlar: İhracatçı birlikleri, dernekler, sektörel birlik ve odalar gibi çeşitli kurum ve örgütler ile bunlarca hazırlanmış olan sektör raporlarından sonradan kontrole tabi kişi ve iştigal sahası hakkında bilgiler elde edilebilir. -18- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ İnternet: Sonradan kontrole tabi kişi, kamu kurumları, üniversiteler ve sair kuruluşların web sitelerinden sonradan kontrole tabi kişi ve denetim konularına ilişkin bilgiler alınabilir. 4.2. GÜVAS’tan Temin Olunan Verilerin Analizi 4.2.1. Genel Analiz Denetleme dönemi içerisinde sonradan kontrole tabi kişinin hangi rejimler kapsamında kaç beyanname ile işlem gerçekleştirdiği ve bunların toplam tutarlarının ne kadar olduğu gibi istatistiki sonuçların çıkarılması denetim stratejisi açısından önemlidir. İthalat verilerinin çeşitli yönlerden analiz edilerek genel bir bakış açısının ortaya konulması denetimlerde faydalı olacaktır. Bu analiz GÜVAS’tan alınan Excel ortamındaki verilerin Pivot Table (Pivot Tablo) özelliği ile kolaylıkla gerçekleştirilebilecektir. Excel programında “Ekle” sekmesinin altında yer alan Pivot Table (Pivot Tablo) özelliğinin kullanılması ile sayısal verileri ayrıntılı olarak çözümlemek ve verilerle ilgili özet bilgiler edinmek kolaylıkla mümkün olmaktadır. Bu yöntem çok miktarda veriyi hızlı şekilde özetleme olanağı sağlayan etkin bir yoldur. GÜVAS’tan temin edilen veriler üzerinden, pivot tablo kullanılmak suretiyle yapılabilecek kimi temel analizlere ilişkin örneklere aşağıda yer verilmektedir. • Gümrük işlemlerinin rejimlere göre dağılımı: GÜVAS verileri detaylı beyan bilgileri ile sınırlı olarak alınmış ise “TCGB Rejim Kodu” Satır Etiketi olarak alınarak, “Toplam Fatura Tutarı USD Değeri” ∑ Değerler bölümüne taşınarak firmanın rejimler itibariyle gümrük işlemlerinin dağılımı tespit edilebilecektir. GÜVAS verilerinin kalem bilgilerini içerecek şekilde alınmış olması durumunda “Kalem Rejim Kodu” ile “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri” verilerinin kullanılması uygun olacaktır. • İthalatların Eşya GTİP’lerine göre dağılımı: Bu şekilde analizin yapılabilmesi için GÜVAS verilerinin kalem bilgilerine içerecek şekilde alınmış olması gerekir. Satır Etiketi hanesine “GTİP Kodu” alınarak ve “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri” ∑ Değerler bölümüne taşınarak firmanın her bir GTİP’ten gerçekleştirdiği gümrük işlemlerinin dağılımı tespit edilebilecektir. Daha sonra Büyükten Küçüğe Doğru Sıralama seçeneği ile en çok işlem yapılan GTİP’lerin ve bu GTİP’lerden yapılan işlemlerin toplam değerleri belirlenebilecektir. Keza, GTİP’lere göre sıralama yapılarak aynı fasıl içerisinde farklı GTİP’ler arasındaki dağılımının görülmesi de mümkündür. -19- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu şekilde analizin rejimler itibariyle yapılması durumunda öncelikle Satır Etiketi hanesine “TCGB Rejim Kodunun” alınması gerekir. Veyahut özet tabloya geçmeden önce GÜVAS verilerinin kopyalanarak sadece ithalata ilişkin rejim kodları kalacak şekilde diğer rejim kodlarına ilişkin satırların silinmesi suretiyle verilerin daraltılması gerekmektedir. • İthalatların Uluslararası Anlaşma Koduna göre dağılımı: Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara dayanarak gerçekleştirilen ithalatlara ilişkin durumu GÜVAS’tan alınan verilerde “Uluslararası Anlaşma Kodu” hanesinde görebiliyoruz. Gümrük birliği kapsamında gerçekleştirilen ithalatlar (Avrupa Topluluğu Anlaşması), EFTA kapsamında gerçekleştirilen ithalatlar (EFTA Anlaşması), Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında gerçekleştirilen ithalatlar (Gelişme Yolundaki Ülkeler, EAGÜ) ve Türkiye’nin taraf olduğu STA’lar kapsamında gerçekleştirilen ithalatlar (İsrail Anlaşması, Suriye Anlaşması vb.) bu hanede belirtilmektedir. Satır Etiketi hanesine “Uluslararası Anlaşma Kodu” alınarak ve “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri” ∑ Değerler bölümüne taşınarak firmanın ithalatlarının bu neviden dağılımı tespit edilebilecektir. Bu analiz firmanın vergisel yükümlülüğü bakımından risk alanlarının belirlenmesi için önemlidir. Firmanın ithalatlarının tamamına yakınının AT, EFTA, GYÜ, STA kapsamında gerçekleştirilmiş olması durumunda gümrük vergisi bakımından ithalatların kıymet unsurları önemli bir risk alanı olmayacaktır. Elbette damping, kota, gözetim ve ek mali yükümlülük gibi ticaret politikası uygulamaları bu yönden yapılan analizlerde göz önünde bulundurulmalıdır. Bu analizin GTİP itibariyle özelleştirilmesi de mümkündür. Satır etiketine GTİP ve Uluslararası Anlaşma Kodunun alınması ve Değerler kısmına Hesaplanmış Kalem Kıymetinin taşınması ve sonrasında da Hesaplanmış Kalem Kıymetine göre büyükten küçüğe doğru sıralama yapılması halinde firmanın en çok ithal ettiği eşyalar itibariyle uluslararası anlaşmalardan istifade edip etmediği görülebilecektir. • İthalatların Ödeme Şekline göre dağılımı: “Ödeme Şekli Açıklaması”nın Satır Etiketi olarak alınarak, sadece Detaylı Beyan verileri alınmış ise “Toplam Fatura Tutarı USD Değeri”nin, kalem bilgilerini içerecek şekilde GÜVAS verileri alınmış ise “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle ithalat işlemlerinde kullanılan ödeme şekilleri ve bu ödeme şekillerinden yapılan ithalatların toplam tutarı özet olarak izlenebilecektir. Bu analizin göndericiler bazında özelleştirilmesi de mümkündür. Bunun için “Gönderen Adı”nın ve “Ödeme Şekli Açıklaması”nın Satır Etiketi olarak alınması ve ∑ Değerler bölümüne duruma göre Toplam Fatura Tutarı veya Hesaplanmış Kalem Kıymetinin taşınması gerekmektedir. Böylelikle, her bir gönderici firma itibariyle ithalatta ödeme şeklinin ne şekilde beyan edildiği görülebilecektir. • İthalatların Eşya Menşelerine göre dağılımı: -20- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ “Menşe Ülke Adı”nın Satır Etiketi olarak alınması, sadece Detaylı Beyan verileri alınmış ise “Toplam Fatura Tutarı USD Değeri”nin, kalem bilgilerini içerecek şekilde GÜVAS verileri alınmış ise “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle ithal konusu eşyaların menşe ülkelerine göre dağılımı özet olarak izlenebilecektir. Bu analizin gönderici firmalar ve/veya GTİP’ler bazında özelleştirilmesi de mümkündür. Bunun için “Gönderen Adı” ve/veya “GTİP Kodu” ile birlikte “Menşe Ülke Adı”nın Satır Etiketi olarak alınması gerekmektedir. Böylelikle, her bir gönderici firma ve/veya GTİP itibariyle menşe ülke dağılımı görülebilecektir. • İthalatlarda Beyan Edilen Alt Rejim Kodlarının Analizi: Uluslararası anlaşmalarla tanınan tercihli tarife dışında kalan çeşitli kanuni düzenlemeler ile tanınan muafiyet ve vergi indirimleri BİLGE sisteminde muhtelif kodlar kullanılarak beyan edilmekte ve GÜVAS üzerinden yapılan sorgularda bu yöndeki beyan bilgileri Alt Rejim Kodu hanelerinde görülebilmektedir. 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre tanınan muafiyet ve istisnalar ile 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun muhtelif maddelerine dayanan muafiyet ve istisnalar yanında diğer birçok kanuni düzenleme çerçevesinde tanınan muafiyet ve istisnalar bu hanede görülmektedir. Dolayısıyla bu muafiyet ve istisna şartlarının mevcut olup olmadığı, muafiyet ve istisnanın tanınabilmesi için gerekli belgelerin mevcut olup olmadığı yönlerinden yapılacak incelemede bu hanede yapılan beyanların dikkate alınarak nokta tespitlerin yapılması mümkün olabilecektir. Bu noktada belirtmek gerekir ki, BİLGE sistemi üzerinden yapılan beyanlarda; gerek DİR ve geçici ithalat gibi ekonomik etkili gümrük rejimlerinde, gerekse geri gelen eşya, yatırım teşvik ve nihai kullanım gibi özel düzenlemelere tabi gümrük işlemlerinde tanınan muafiyet ve istisnaların uygulanabilmesi için mutlak suretle bu hanede gerekli beyanın yapılmış (muafiyet kodunun seçilmiş) olması gerekmektedir. Yine Excel üzerinden pivot tablo kullanılarak yapılabilecek benzer temel analizlere yine aşağıda yer verilmektedir. • İthalatların teslim şekline göre dağılımı • İthalatların dönemsel değişimleri • İthalatların beyan sahibine (Gümrük Müşaviri) göre dağılımı • Havale ve Muayene hatlarına göre ithalatların dağılımı 4.2.2. Derinlemesine Analiz (Sapma Analizleri): -21- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ GÜVAS verileri üzerinden yapılan genel analizler ile esas olarak firmanın ithalatlarının belirli beyan unsurları temelinde ana hatlarıyla görünümü hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir. GÜVAS verilerinin detaylı beyan bilgileri ve kalem bilgileri ile vergi oranlarını da içeren şekilde alınması durumunda, bu veriler üzerinden bir takım derinlemesine analizler yaparak bazı ön tespitler yapma imkanı da bulunabilmektedir. Özellikle firmanın ithalatlarının genel görünümünden ayrılan çeşitli durumlar belirlenerek, bu hususların gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığı uygulama aşamasında kontrol edilmek üzere not alınabilecektir. Derinlemesine analiz yapmak için de, Excel üzerinden pivot tablonun kullanılması önemli oranda kolaylıklar sağlamaktadır. Tespit edilmesi muhtemel kimi sapmalara ilişkin olarak yapılabilecek analiz yöntemlerine aşağıda yer verilmektedir. • Döviz Türü ile ilgili sapma analizi: Toplam Fatura tutarının hatalı olarak yüksek bir döviz türü yerine (Örneğin EUR) daha düşük kura tekabül eden bir döviz türü (Örneğin USD) olarak beyan edilmesi, bunun sonucunda da gümrük beyannamesinde CIF kıymetin TL cinsinden düşük beyan edilmesi zaman zaman söz konusu olabilmektedir. Bu mahiyette bir hatalı beyanın olup olmadığının tespiti için pivot tablo özelliğinden yararlanarak hızlı bir analiz yapılabilmektedir. Bunun için “Gönderen Adı”nın ve “Toplam Fatura Tutarı Döviz Türü Kodu”nun Satır Etiketi olarak alınması gerekmektedir. Aynı göndericiden farklı döviz türü üzerinden beyan yapıldığının görülmesi durumunda söz konusu beyanların uygulama aşamasında belgeler üzerinden kontrol edilmesi uygun olacaktır. Bu analiz aşamasında eşyanın çıkış ülkesi ve eşyanın GTİP’i ile ağırlığı ve birim tutarı itibariyle analizin derinleştirilmesi de mümkündür. Örneğin, firmanın ithalat yaptığı Almanya’da yerleşik XYZ GmbH firmasından yaptığı ithalatların tamamına yakınının döviz türü olarak EURO şeklinde beyan edildiğini sadece iki adedinde USD olarak beyan edildiğini varsayalım. Bu durumda eşyaların GTİP’i ve çıkış ülkesi ile ağırlığı ve miktarına göre birim kıymeti üzerinden derinlemesine kıyas yapılarak USD olarak beyan edilen ithalat işlemlerinde döviz türünün hatalı beyan edilip edilmediği belirlenebilecektir. Ancak, nihayetinde uygulama aşamasında söz konusu beyannameler üzerinden beyanın doğru olup olmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir. • Eşya için belirlenen KDV oranları ile ilgili sapma analizi: Aynı GTİP’te yer alan eşyaların kimi zaman farklı KDV oranlarına tabi tutulmuş olması mümkündür. Bu açıdan derinlemesine bir analiz yapılması için, GÜVAS’tan vergi oranlarını da içeren sorgunun alınmış olması gerekir. Analiz için Pivot tablo üzerinde “GTİP Kodu”, “Kalem Vergisi Açıklaması” ve “Kalem Vergi Yüzdesi” verilerinin Satır Etiketi olarak alınması gerekmektedir. Daha sonra “Kalem Vergisi Açıklaması” kısmından sadece KDV seçilerek süz işlemi yapılmalıdır. Böylece herhangi bir GTİP’ten eşyaların bir kısmının farklı vergi oranlarından beyan edilip edilmediği görülebilecektir. Satır etiketine eşyanın “Ticari Tanımı”nın da eklenerek farklı vergi oranlarında beyan edilen eşyaların ne tür eşyalar olduğu hakkında bir fikir -22- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ edinilebilmesi de mümkündür. Bununla birlikte, farklı KDV oranları üzerinden beyan edilen eşyalara uygulanması gereken doğru vergi oranlarının tespiti için denetimin uygulama aşamasında beyanname eki faturada kayıtlı bilgiler ve eşyanın spesifikasyonlarına göre karar verilmesi gerekecektir. • Ödeme Şekilleri ile ilgili sapma analizi: Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında gerçekleştirilen ve ödeme şekli vadeli olan (Mal Mukabili, Vadeli Akreditif ve Kabul Kredili) ödeme şekillerinde KKDF kesintisi uygulanmaktadır. Bugün itibariyle yüzde 6 gibi oldukça yüksek tutarda uygulanan bu fon kesintisini ödememek için bir eğilimin oluştuğu gözlenmektedir. Bu kapsamda bir analiz yapılabilmesi için pivot tablo üzerinden “Gönderen Adı”nın ve “Ödeme Şekli”nin Satır Etiketi olarak alınması gerekmektedir. “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle de her bir gönderici firma itibariyle ithalatta ödeme şeklinin ne olarak beyan edildiği ve bu ödeme şekillerinden toplam hangi tutarda ithalat gerçekleştirildiği görülebilecektir. Satır etiketine “TCGB Tescil Tarihi”nin ilave edilmesi ile de göndericiler bazında yapılan ödeme şekli beyanının tarihsel akış içerisindeki değişimlerinin izlenmesi olanaklı olacaktır. • Teslim Şekilleri ile ilgili sapma analizi: Ödeme şekilleri ile ilgili olarak yapılan analizin teslim şekilleri itibariyle de yapılması mümkündür. “Gönderen Adı” ile “Teslim Şekli Kodu”nun Satır Etiketi olarak alınması ve “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle her bir gönderici firma itibariyle teslim şeklinin ne olarak beyan edildiği ve bu teslim şekillerinden toplam hangi tutarda ithalat gerçekleştirildiği görülebilecektir. Böylelikle aynı gönderici firmadan yapılan ithalatların bir kısmında FOB-EXW gibi navlunun alıcı tarafından ödendiği teslim şekilleri yanında CİF-CFR-DDP gibi navlunun gönderici firma tarafından ödendiği teslim şekillerinin beyan edilip edilmediğine bakılabilecektir. “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle de her bir gönderici firma ve teslim şekli itibariyle toplam hangi tutarda ithalat gerçekleştirildiği görülebilecektir. Aynı gönderici firmalar itibariyle sapmalar olup olmadığına böylelikle bakılabilecektir. Yine satır etiketine “TCGB Tescil Tarihi”nin ilave edilmesi ile göndericiler bazında yapılan teslim şekli beyanının tarihsel gelişim içerisindeki değişimlerinin izlenmesi olanaklı olabilecektir. • GTİP ve Ticari Tanımların mukayesesine dayanan analiz: Aynı ticari tanımda belirtilen eşyaların kimi zaman farklı GTİP’lerde beyan edilebildiği bilinmektedir. Aynı ticari tanımda belirtilen bu eşyaların kimi zaman gerçekten farklı GTİP’lerde sınıflandırılması gereken eşyalar olduğu görülebildiği gibi, zaman zaman yapılan tarifelendirmenin yanlış olması da söz konusu olabilmektedir. -23- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Aynı ticari tanım altında beyan edilen eşyaların hangi GTİP’lerde beyan edildiğine yönelik analizin de pivot tablo ile yapılması mümkündür. Bunun için “31. Ticari Tanım” ile “GTİP Kodu”nun Satır Etiketi olarak alınması ve “Hesaplanmış Kalem Kıymeti USD Değeri”nin ∑ Değerler bölümüne taşınması suretiyle aynı ticari tanım altında beyan edilen eşyaların hangi GTİP’lerden beyan edildiği ve bu GTİP’lerde beyan edilen eşyaların toplam hangi kıymetlerde olduğu görülebilecektir. Aynı ticari tanım ile ancak farklı GTİP’lerde beyan edilen eşyalarda bir tarife sapması olup olmadığına yönelik daha ayrıntılı inceleme uygulama aşamasında beyanname eki fatura ve diğer belgelerde kayıtlı eşya tanımlamalarına ve eşyanın spesifikasyonlarına bakarak belirlenebilecektir. • Demonte Vaziyette Eşya ile Kullanılmış Eşya İthalatları bakımından yapılabilecek analizler: Denetime konu firma tarafından demonte vaziyette eşya ithalatı gerçekleştirildiği yönünde bir şüphenin var olması durumunda, buna yönelik çeşitli analizlerin yapılması mümkün olabilecektir. İthalat sonrasındaki basit montaj işlemleriyle birleştirilerek mamul haline getirilen eşyaya ait demonte parçaların tabi olabileceği çeşitli GTİP’lerin miktarları itibariyle karşılaştırılması gibi yöntemler ile bir sonuç alınabilmesi olasıdır. Bunun için pivot tablo üzerinden “Gönderen Adı”, “Ölçü (Eşya) Miktarı”, “GTİP Kodu” “31. Ticari Tanım”, “TCGB Tescil Tarihi” ve “TCGB Tescil Sayısı” gibi verilerin farklı işlevsel sıralamalarla Satır Etiketi olarak alınması uygun olacaktır. Böylelikle şüphe duyulan GTİP’ler arasında gönderen bazında ve miktarsal olarak bir bağlantının bulunup bulunmadığı analiz edilebilecektir. Öte yandan BİLGE sistemi üzerinde kullanılmış eşya ithalatı ile ilgili olarak yapılan gümrük beyanı GÜVAS üzerinden “Kullanılmış Eşya Belirteci Açıklaması” öğesinde görülebilmektedir. Bu itibarla, gerek hariçte işleme rejimi kapsamında geçici olarak ihraç edilen eşyanın karşılığında kullanılmış eşya yerine yeni eşya getirilip getirilmediği veya Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında yeni eşya nitelemesi ile kullanılmış eşya getirilip getirilmediği yönünden yapılacak denetimlerde “Kullanılmış Eşya Belirteci Açıklaması”nda yapılan beyanın göz önünde bulundurulması mümkündür. • İthalatta zaman içerisinde vergilendirme unsurlarında meydana gelen değişimlerin analizi: Eşyalara uygulanan tarife ve tarife dışı önlem uygulamalarında vuku bulan değişiklikler sonrasında, kimi ithalatçılar tarafından bu yüksek vergi ve tarife dışı önlemlerden kaçınmak amacıyla vergilendirme unsurlarında farklı beyanlarda bulunulabildiği bilinen bir gerçektir. Örneğin X tarifesinde bulunan Çin menşeli eşyaya yüksek bir ADV uygulanması sonrasında kimi ithalatçılarda, aynı eşyayı farklı GTİP’lerden ve/veya farklı menşeli olarak beyan etme temayülünün gelişmesi mümkündür. Zamana bağlı olarak gelişen bu tür beyan farklılıklarının pivot tablo üzerinden analizi mümkün olabilmektedir. Pivot tablo üzerinden “Gönderen Adı”, “GTİP Kodu” “31. Ticari Tanım”, “Menşe Ülke”, “Çıkış Ülkesi” “TCGB Tescil Tarihi” gibi verilerin farklı işlevsel sıralamalarla Satır Etiketi olarak -24- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ alınması yoluyla böyle bir durumun mevcudiyeti araştırılabilecektir. Yukarıda verilen örnekteki X GTİP’indeki eşyanın önlem uygulandığı tarihe kadar Çin menşeli olarak beyan edilmesine karşın, önlem uygulanmasından sonra aynı eşyanın yine X GTİP’inde ancak Malezya menşeli olarak beyan edildiğini bu şekilde görmek mümkün olacaktır. Dolayısıyla, önlem uygulaması sonrasında Malezya menşeli olarak beyan edilmiş bulunan ithalat işlemleri menşe yönünden risk düzeyi yüksek bir denetim alanı olarak belirlenebilecektir. • Beyan Edilen Vergiler ile BİLGE Sistem Tarafından Hesaplanan Vergilerin karşılaştırılmasına dayanan analiz: BİLGE sistemi üzerinden yapılan beyana istinaden gerçekleştirilen tarh ve tahakkuk işleminde 2011 yılının başı itibariyle köklü bir değişikliğe gidilmiştir. Beyan edilen vergilendirme unsurları ve diğer tüm veriler esas alınarak BİLGE sistemi tarafından vergi oranları ve vergiler ile ticaret politikası önlemleri otomatik olarak belirlenmekte iken; 2011 yılının başından itibaren artık sistem referans mahiyetinde bu bilgileri getirmektedir. Yükümlü tarafından, sistemin referans olarak getirdiği bu vergiler onaylanarak aynen beyana dönüştürülebildiği gibi, farklı tutar ve oranlar da beyan edilebilmektedir. Sistemin referans olarak getirdiği tutar ve oranlar dışında beyanda bulunulması halinde Muayene Memuruna uyarı mesajı gitmektedir. Gerçekleştirilen denetimlerde bu uygulama sonrasında kimi vergi kayıplarının oluştuğu görülmüştür. GÜVAS üzerinden sistemin referans olarak getirdiği vergilerden farklı vergi oran ve tutarlarının yükümlü tarafından beyan edildiği beyannamelerin tespitine yönelik bir hazır sorgu paketi bulunmaktadır. “TCGB & Kalem & Belge – Vergi Farklılıkları Sorgulama” hazır sorgu paketi altında bulunan “Beyan Edilen – Tarifede Belirtilen Vergi Farklılıkları” sorgusu bu amaçla kullanılabilmektedir. Ancak söz konusu sorgu gümrük idareleri bazında hazırlanmış olduğu için, sorguya yeni koşul olarak “Gönderici/Alıcı Vergi No” öğesinin eklenmesi, mevcut “Gümrük Kodu” koşulunun da çıkarılması gerekir. Böylelikle sonradan kontrol denetimine konu firma özelinde bu sorgunun yapılması mümkün hale gelecektir. Ayrıca sorguda “Tescil Bitiş Tarihi” kısmına da sorgunun yapıldığı tarihin girilmesi gerekmektedir. Başlangıç tarihi olarak sorgu otomatik olarak, uygulamanın başladığı 01.01.2011 tarihini esas almaktadır. Sorgu neticesinde sonradan kontrol denetimine konu firma tarafından 01.01.2011 tarihi ile sorgunun yapıldığı tarih arasında kalan dönemde, gerçekleştirilmiş bulunan tüm gümrük beyanlarında, sistem tarafından referans olarak getirilen vergi oran ve tutarlarından farklı beyanda bulunulan beyannamelere ilişkin bilgilere ulaşılmış olunacaktır. Böylelikle denetimin uygulama aşamasında söz konusu veriler esas alınarak beyannameler üzerinden gerçekleştirilen beyanın doğruluğu kontrol edilebilecektir. Çoğu zaman tutar bakımından kuruş farkı gibi önemsiz farklılıklar söz konusu olabilmekle birlikte, kimi zaman büyük vergi farklılıklarının bu sorgu vasıtasıyla tespit edilebilmesi de mümkündür. • Beyan Edilen GTİP, Menşe Ülke, Eşya Miktarı ve Rejime bağlı olarak beyanname ekinde bulunması gereken belgelerin analizi: GÜVAS üzerinden yapılabilecek ve sonradan kontrol denetiminde kullanılabilecek bir diğer sorgu da beyan edilen GTİP, Menşe Ülke, Eşya Miktarı ve Rejime bağlı olarak beyanname -25- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ ekinde bulunması gereken belgelerin mevcudiyetinin beyan esnasında ne şekilde (Var, Yok veya Sonradan) beyan edildiğine yöneliktir. Bunun için “TCGB Detaylı Beyan” ve “TCGB Kalem” öğeleri yanında “Kalem Dokümanı” öğelerinin de seçilmesi gerekmektedir. Böylelikle sonradan kontrol denetimine konu firmanın denetim dönemi içerisinde yaptığı tüm gümrük beyanlarında, beyan edilen GTİP, menşe ülke, eşya miktarı, rejim ve diğer unsurlar itibariyle beyanname ekinde bulunması gereken belgelerin, beyannamenin tescil tarihi itibariyle var olup olmadığı görülebilecektir. Sorgu alındıktan sonra, son kısımlarda yer alan “Kalem Dökümanı Varlığı” sütunundan “Y” (Yok) ve “S” (Sonradan) olarak belirtilmiş bulunanlar süzülerek bu belgelerin beyan esnasında bulunmama durumlarının veya sonradan ibraz edilecek olarak belirtilmiş olmasının mevzuat karşısındaki durumlarına bakılabilecektir. • İthalat verileri ile firma muhasebesi üzerinden tespit edilen nakit hareketlerinin karşılaştırılması: Sonradan kontrol denetiminde firmanın ithalatları ile firma muhasebesinden temin edilen banka hareketlerinin karşılaştırılması önemli ve etkin bir yöntemdir. Bu şekilde bir karşılaştırma yapılabilmesi için 102 Bankalar hesabının döviz cinsinden muavininin alınması gerekmektedir. GÜVAS’tan alınan ithalat verilerinin, beyanname tarih ve sayısı, ödeme şekli, gönderen adı, fatura tutarı, döviz türü kısımlarının alınması ile muhasebeden alınan bankalar muavin hesabının alacak kaydı yapılan satırlarının seçilmesi ile aynı Excel sayfasına kopyalanarak tutar olarak sıraya dizilmesi durumunda ithalat işlemleri ile transferlerin eşleştirilmesi mümkün olabilmektedir. Böylelikle ithalat işlemleri ile ilişkilendirilemeyen yurtdışı transferlerin neye istinaden gerçekleştirildiği ve bu transferlerin gümrük mevzuatı karşısındaki durumu üzerinde durulabilecektir. • İthalat verileri ile Gelir İdaresi Başkanlığına yapılmış bulunan BA bildirimlerinin karşılaştırılması: Bilindiği üzere, bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin belirli bir haddi aşan mal ve hizmet alımlarını Ba-Bs formları ile Maliye Bakanlığına bildirmeleri gerekmektedir. Halihazırda bildirime konu alt had 5.000 TL olarak uygulanmaktadır. Buna göre, katma değer vergisi hariç 5.000 TL ve üzerindeki mal ve/veya hizmet alış ve satışları Ba Bs bildirimine konu olmakta, ithalat ve ihracat kapsamındaki alış ve satışlar da bu form kapsamında bildirilmektedir. Bildirim formlarında alıcı veya satıcının vergi kimlik numarası, ithalat işlemlerinde “1111111111”, ihracat işlemlerinde ise “2222222222” olarak kodlanmaktadır. Söz konusu bildirimlerin elektronik ortamda firmadan alınarak ithalat işlemleri ile karşılaştırılması mümkündür. Ancak, bildirimlerde kimi yükümlülerce KDV matrahlarının esas alınması, kimilerince de mal bedellerinin esas alınması nedeniyle sağlıklı bir karşılaştırma olanağı da vermediği gözlemlenmektedir. 4.3. Risk Analizi Yapılması ve Denetim Stratejisinin Belirlenmesi -26- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Risk analizi olmadan, verimli bir denetim yapılması mümkün değildir. Özellikle de işlem hacmi yüksek olan sonradan kontrole tabi kişilerde risk analizinin eksikliği durumunda, yüzeysel bir denetim yapılması sonucu ile karşı karşıya kalınabilinecektir. Yoklama yöntemine göre yapılacak denetimin sağlıklı sonuç verebilmesi için risk analizinin yapılması gerekmektedir. Risk analizi ile müfettişin daha derinlemesine inceleyebilmesi için belirli riskler tanımlanır. Bunlar, uygulama aşamasında incelenecek olan işlemlerin, gümrük beyannamelerinin, muhasebe kayıtlarının rasyonel bir şekilde belirlenmesini olanaklı kılar. İncelemenin yoğunluğu, uygulama aşamasının başlamasından önce belirlenmiş olan riskler ile ilgili bilgilerin toplanması sonucunda belirlenir. Bu amaçla, müfettişin denetim öncesinde, gümrük işlemleri ve sonradan kontrole tabi kişi ile ilgili olan bütün denetim alanlarına vakıf olması gerekmektedir. Veri bankalarından temin olunan bilgiler incelenerek sonradan kontrole tabi kişinin dış ticaret işlemlerinin analizi yapılmalıdır. Bu aşamada, denetime tabi kişinin gerçekleştirmiş olduğu gümrük işlemlerinin tümü incelenerek denetim alanları belirlenir Bunun için kullanılan gümrük rejimleri, eşya kıymeti, GTİP, vergi yükü, tarife dışı önlemlere tabi olma, tedarikçiler, menşei, eşyanın geldiği ülke gibi bilgiler dikkate alınır. Denetim alanlarının belirlenmesinde işlem hacmi ve çeşitliliğine göre makul ve kabul edilebilir bir yaklaşım ortaya konulmalıdır. Müfettişin, mevcut bilgiler çerçevesinde ortaya çıkabilecek sorunlar ve bunların boyutları konusunda öngörüde bulunması gerekmektedir. Belirlenen denetim alanları ile ilgili olarak gerekli görülmesi halinde her bir alan için ayrı bir denetim strateji formu hazırlanabilir. Bu formda denetim alanı, risk konuları, risk düzeyleri (ağırlıkları), değerlendirme gerekçesi ve denetim yöntemi bilgilerine yer verilebilir. Yol gösterici mahiyette olan ve bir örneği rehbere ekli denetim strateji formunun rapora eklenmesi gerekli değildir (EK - A). Burada önemli olan etkin ve verimli denetim için bir stratejinin belirlenebilmesidir. Müfettişler sonradan kontrole tabi kişiye ilişkin risk analizi ve denetim stratejisini kendi geliştirecekleri yöntem ve dokümanlarla da (kağıt veya elektronik ortamda) belirleyip kayda alabilirler. Örneğin; müfettiş GÜVAS’tan aldığı veriler üzerinde çalışmak suretiyle risk analizlerini yaparak incelenecek beyannameler listesini oluşturmak suretiyle de bir denetim stratejisi belirleyebilir. Denetime başladıktan sonra belirlediği tespitler doğrultusunda riskli alanları değiştirebilir ve güncelleyebilir. Başka beyannameleri de incelenecek beyannameler listesine ilave edebilir. Bununla birlikte, uygulama aşamasında yeni risklerin veya usulsüzlüklerin tespit edilmesi mümkündür. Bu durumda gerçekleştirilecek denetim yeni tespitlere göre derinleştirilir. Hatta uygulama aşamasında gümrük müşaviri, taşımacı gibi diğer kişiler nezdinde de araştırma yapma gerekliliği ortaya çıkabilir. -27- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Denetim alanı: Gümrük işlemlerinin hacim ve çeşitliliğine göre müfettiş tarafından objektif olarak belirlenen, somut olarak ifade edilebilen konulardır. İşlem hacminin çok fazla olması durumunda daha genel denetim alanları da belirlenebilir. Faaliyet alanının tekdüze olması durumunda tespit edilen alanlar da daha özel şekilde belirlenebilecektir. Örneğin; • • • • • • • • • • • Uzakdoğu ülkelerinden gerçekleştirilen ithalatlar, Çin Halk Cumhuriyetinden gerçekleştirilen ithalatlar, Elektronik eşya ithalatları, Belirli bir fasıl ve/veya GTİP’lu eşya ithalatları, Dokuma kumaş ithalatları, Örme kumaştan mamul tekstil ürünü ithalatları, Dahilde işleme izin belgeleri, LCD televizyon ithalatları, Belirli bir markalı ürün ithalatları, Belirli ülke menşeli ürün ithalatları, Kişinin tüm ithalatları (İthalat hacmi düşük ise), Gibi konular denetim alanı olarak sıralanabilir. Risk konusu: Denetimin gerçekleştirilmesine ilişkin risk konuları gümrük mevzuatı, kıymet, tarife, vergi oranı, miktar ve diğer (Dış ticaret mevzuatı vb.) şeklinde belirlenmiştir. Risk düzeyi: Belirlenen denetim alanlarının risk konuları çerçevesinde değerlendirilmesi sonucunda ulaşılan kanaate göre yüksek-orta-düşük şeklinde belirlenen düzeydir. Gerekçe: Denetim alanlarına ilişkin olarak gerçekleştirilen risk analizi sonucu belirlenen düzeyin gerekçesi belirtilir. Gerekçenin açık ve net bir şekilde ortaya konulmasına özen gösterilmesi esastır. Denetim yöntemi: Belirlenen risk düzeyine göre gerçekleştirilecek denetimin yöntemi bu alanda gösterilecektir. Denetimde tarama (tam) ve yoklama (kısmi) yöntemleri kullanılabilir. Yoklama yönteminin tercih edilmesi durumunda incelenecek belge sayısı belirtilebileceği gibi, yüzde şeklinde de gösterilebilir. Ayrıca özel durumlarda (Örneğin belirli bir tarihte yürürlükte olan bir vergi ve uygulama için bu tarihlerdeki belgelerin incelenmesi de mümkündür.) yoklama yöntemine ilişkin farklı yaklaşımlar da ortaya koymak müfettişin takdirindedir. 4.4. Sonradan Kontrol Bildirimi Sonradan kontrol bildirimi, denetimi gerçekleştirecek müfettiş tarafından hazırlanan ve denetime tabi tutulacak kişiye gönderilen şekli ve içeriği belirlenmiş olan yazılı belgedir. 4.4.1. İçerik -28- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrol bildirimi aşağıdaki bilgileri içerir. • • • • • • • • Denetim konusu Yasal dayanak Sonradan kontrole tabi tutulacak kişi ve iletişim bilgileri Müfettişe ilişkin bilgiler Denetimin kapsamı ve dönemi Öngörülen başlama tarihi Haklar ve Yükümlülükler Müfettişin imzası 4.4.2. Şekil Sonradan kontrol bildirimi, rehberin 2 no.lu ekinde yer alan yazı örneği ilgiliye gönderilmek suretiyle gerçekleştirilir (EK - 2). Denetime tabi tutulacak kişinin hak ve yükümlülüklerine ilişkin bilgilerin yer aldığı metin rehberin 3 no.lu ekinde yer almaktadır. Bu ek, sonradan kontrol bildirimi ile birlikte ilgilisine gönderilir (EK - 3). Denetimlerin sağlıklı olarak yürütülebilmesi ve zaman kaybının en aza indirilebilmesi için hazırlanması gereken bilgi ve belgelerin listesi de bildirim yazısı ekinde gönderilebilir. Talep edilen belgeler denetlenen kişi, sektör, işlem hacmi, risk durumu, muhasebe kayıt düzeni gibi faktörlere göre değişiklik gösterebilir. Bu konuda her müfettiş kendine özgü bir liste hazırlayarak gerektiğinde sektör, işlem hacmi, risk düzeyi gibi faktörlere göre bu listeyi farklı olarak kullanabilir (EK - 4). 4.4.3. Süre Sonradan kontrolü yapacak müfettiş, sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce, sonradan kontrole başlanacağını ilgilisine bildirir. Sonradan kontrole başlama tarihinde değişiklik olması durumunda ilgilisine en kısa sürede bildirilir. 4.4.4. İstisnalar Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden bildirimde bulunulmaz. Bu durumda, sonradan kontrol mahalline gidildiğinde, müfettiş tarafından sonradan kontrole tabi tutulacak kişilere bildirim yazısı ve ekleri elden verilerek kişi bilgilendirilir. -29- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrole tabi kişilerce, bildirim/tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden (mücbir sebep ve olağanüstü haller) ileri sürülmesi hâlinde, sonradan kontrolün başlama tarihi istisnai olarak ertelenebilir. Erteleme talebi kişi tarafından ilgili müfettişe yapılır. Müfettiş tarafından erteleme talebi değerlendirilerek sonuçlandırılır. Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması nedeniyle önceden tebligatta bulunulmaması halinde, buna hangi gerekçelerle ihtiyaç duyulduğu hususlarının düzenlenecek sonradan kontrol raporunda belirtilmesi yararlı olacaktır. Sonradan kontrolü yapan müfettişin önerisi ve Bakanın onayı ile sonradan kontrole ilişkin programda ekleme yapılması veya programın kapsamının genişletilmesi halinde bu husus ilgiliye tebliğ edilir. 4.5. Hazırlık Aşamasının Sonunda Göz Önünde Bulundurulacak Hususlar Hazırlık aşamasında yapılması mümkün bulunan kimi araştırma ve veri teminlerinin bir kısmının, mevcut iş planlamasına da bağlı olarak sonradan kontrole tabi kişiye yapılan bildirim sonrasına bırakılması da söz konusu olabilmektedir. Ancak denetime başlama tarihi olarak bildirilen güne kadar aşağıda belirtilen hususların belirli ölçekte derlenmiş ve üzerinde çalışılmış olması, optimal sürede etkin ve verimli bir denetim için önemlidir. Bu itibarla denetime başlama tarihi itibariyle; 1Denetimin nasıl yapılacağına dair, denetim alanları itibariyle bir denetim stratejisinin belirlenmiş olması; 2Denetimin tüm bilgi ve belgelerin taranması suretiyle yapılmaktan ziyade seçici bir yöntemle yapılmasını sağlamak üzere gerekli analizlerin yapılmış olması; 3Sonradan kontrole tabi kişinin gümrük işlemleri esas alınarak yapılan analizler çerçevesinde riskli alanların belirlenmiş olması; 4Sonradan kontrole tabi kişinin faaliyet alanı göz önünde bulundurularak, sektör raporları, faaliyet raporları ve pazar araştırmaları gibi kaynaklardan yararlanmak suretiyle yeterli bir bilgi birikimi oluşturulmuş olması; üretim yapan firmaların ürün gamları ile üretim proseslerine ilişkin olabildiğince bilgi sahibi olunması; Gerekir. 5. UYGULAMA AŞAMASI -30- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrolün bu aşaması; denetime başlanacağı bildirilen tarihte sonradan kontrole tabi kişiye ait işyerine gidilmesinden başlayarak, gerekmemesi ve/veya kişinin talep etmemesi halleri hariç olmak üzere sonradan kontrole tabi kişi ile gerçekleştirilen nihai görüşme ile sonlanan aşamadır. 5.1. Sonradan Kontrol Kapsamında Denetime Başlama Sonradan kontrol kapsamında denetim yapacak müfettişler, kontrol mahalline gittiklerinde kimliklerini gösterir ve kendilerini tanıtırlar (SKY Madde 11/1). Denetimin başlangıç tarihi ve saati bu amaçla oluşturulan dosyaya kaydedilir veya durum tutanakla tespit edilir (SKY Madde 11/2). Bu tutanakta aşağıdaki bilgilere yer verilir. • • • • • • Sonradan kontrole tabi kişi Müfettiş Müfettiş imzası Başlangıç tarihi Başlangıç saati Yetkili kişi Diğer tespitler Yetkili kişi imzası Denetimin başlangıcına ilişkin tutanak, rehberin ekinde yer alan örnek doldurularak düzenlenir (EK - 5). Tutanakta belirtilen yetkili kişinin, şirketi temsil ve ilzama yetkili olmasına dikkat etmek gerekir. 5.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişinin Temsilcileriyle Görüşme ve Tanıma Süreci Sonradan kontrol kapsamında yapılacak denetimin birinci adımı başlangıç toplantısıdır. Müfettişler, ilk olarak, denetimi kolaylaştıracak ve en üst seviyede işbirliğini sağlamak için sonradan kontrole tabi kişiyi en üst seviyede temsil eden kişiyle toplantı yapmalıdırlar. Sonradan kontrol kapsamında denetlenecek kişinin genel bir resminin çekilebilmesini teminen bu kişinin temsilcileriyle görüşme yapmak çok yararlı olacaktır. Sonradan kontrole tabi kişinin merkezine varıldığında Müfettişlerce yapılması gerekenler: • Kendilerini tanıtarak kimliklerini göstermelidirler. • Gerçekleştirilecek denetimin hukuki dayanakları hakkında yetkililere gereken bilgiler verilir, sonradan kontrol denetiminin ne şekilde icra edileceği ile ilgili olarak yetkililer temel olarak bilgilendirilir. • Tahmini denetim süresi belirtilmelidir (Sürenin yalnızca bir tahmin olduğu ve eğer engel, uyuşmazlık ya da düzensizlik belirlenirse sürenin değişeceği belirtilmelidir). -31- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Denetimin kolaylaştırılması için resmi olarak talep edilecek her türlü belgenin hazır halde bulundurulması istenmelidir. • Sonradan kontrole tabi kişinin genel işleyişi ve organizasyon yapısı, üretim ve faaliyet alanları, dış ticaret faaliyetlerinin genel yapısı, ticaret yaptıkları kişiler ile ilişkileri, kullanılan muhasebe programları gibi konularda bilgiler alınabilir. • Finans, muhasebe, lojistik ve dış ticaret departmanları yönetici ve çalışanlarının denetim sürecinde sorulara cevap vermelerinin gerekeceği dile getirilmelidir. • Yerinde denetim yapılmasını sağlayacak uygun çalışma koşullarının hazırlanması talep edilmelidir. 5.2.1. Başlangıç Toplantısında Görüşme Teknikleri Aşağıdaki güzel örnekler başarılı bir görüşme için tavsiye edilmektedir: • • • • • • • • Görüşme esnasında kontrol elde tutulmalıdır. Önceden belirlen soru sorma yöntemi takip edilmeli, fakat gerektiği yerde esnek olunmalıdır. Sorular anlaşılır şekilde sorulmalı ve karşı tarafın anladığından emin olunmalıdır. Cevaplanmadık veya bitirilmedik soru bırakılmamalıdır. Yetkili tarafından verilen cevaplar dikkatlice dinlenmeli ve hareketleri gözlemlenmelidir. Karşıdaki kişi bilerek konuyu değiştirmeye çalışmadıkça araya girilmemelidir. Belirsizliğe izin verilmemeli ve soru sorma liderliği Müfettişte olmalıdır. Güven izlenimi verilmeli ve denetlenen kişinin rahat bir konumda olması sağlanmalıdır. Görüşmenin sonunda özetle ve gerektiği yerde anlaşılır şekilde açıklama yapılmalıdır. Müfettiş, bu görüşme esnasında yararlı ve konuyla alakalı bilgiler elde edebilir. Olağan konuşmalarda, yetkili kişi gümrük beyanı ve işlemleri ilgili önemli ayrıntıları ve bilgileri açığa çıkabilir. Mesela; bu görüşme esnasında, alıcı ile satıcı arasında bir ilişki bulunup bulunmadığı, royalti ödemesinin bulunup bulunmadığı, ithalat işleminin vadeli olup olmadığı, vade farkı ve faiz gibi ödemelerde bulunulup bulunulmadığı, iskonto uygulamasının olup olmadığı, yurtdışından sağlanan muhtelif hizmetler karşılığı bir ödemede bulunulup bulunulmadığı gibi muhtelif veriler elde edilmesi olanaklıdır. Tabi bu verilerin elde edilmesi halinde konuya doğrudan bir girişin yapılmaması, muhasebe ve dış ticaret departmanlarında yapılan incelemeler sırasında, daha önce verilen bilgiler çerçevesindeki dokümanların istenilmesi yoluna gidilmelidir. Yetkili kişi soruları direkt olarak cevaplamaktan kaçınırsa, Müfettiş gerekli bilgileri elde etme konusunda ısrarcı davranmalıdır. 5.2.2. Sonradan Kontrole Tabi Kişinin Organizasyon Yapısını ve Genel İşleyişini Tanıma Sonradan kontrole tabi kişilerin büyüklüğü ve statüleri, faaliyet gösterdikleri sektörler ve yönetim anlayışı gibi unsurlara bağlı olarak değişiklik gösterebilen organizasyon yapısının bilinmesi denetimin başarısı için büyük önem arzedecektir. -32- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu itibarla; sonradan kontrole tabi kişinin organizasyonel yapısının detaylı olarak gösterildiği tabloların ibraz edilmesini, departmanların görev alanlarının belirtilmesini, departmanlar arası veri ve belge akış sistemleri hakkında bilgi verilmesini istemek mümkün olacaktır. Keza, departmanlar arası veri ve belge akışının kurumsal firmalarda bilgisayar programları üzerinden gerçekleştirilmesi mümkün olabilmekte; bu tür programlar kullanılmakta ise, denetim aşamasında değerlendirilebilir olup olmadığı bakımından işleyişleri ve kapsamı hakkında bilgi alınması mümkün olacaktır. Bu bağlamda sonradan kontrole tabi kişinin belge arşivleme sistemleri hakkında da bilgi verilmesini istemek gerekmektedir. Dış ticaret faaliyetinde bulundukları kişiler ile nakliyeciler ve bankalar gibi kurumlarla gerçekleştirilen yazışmaların nasıl yürütülmekte ve arşivlenmekte olduğunu bilmek gerekecektir. Yine bazı kurumsal firmalarda iç denetim birimlerinin faaliyet gösteriyor olması mümkündür. Ayrı bir departman olarak organizasyon şemasında yer almasa da iç denetim faaliyetinin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin belirlenmesi de yararlı olacaktır. Denetim süreçlerinde yürütülen denetimlerde elde edilen bulgular ve neticede düzenlenen raporlarda yer verilen hususların da, gerçekleştirilecek sonradan kontrol denetiminde değerlendirilmesi mümkün olabilecektir. Yine bu görüşmelerde, hazırlık aşamasında gerçekleştirilen risk analizleri neticesinde belirlenen risklere istinaden oluşturulmuş bulunan denetim strateji formunda (ya da müfettiş tarafından yapılan risk değerlendirme çalışmasında) yer verilen hususların teyidi bakımından, derine inmeden çeşitli bilgiler temin edilmesi mümkün olabilecektir. Gerek bu ilk görüşmede gerekse takip eden ilgili departman yetkilileri ile yapılacak görüşmelerde; alıcı ile satıcı arasında bir ilişki bulunup bulunmadığı, royalti-lisans ödemelerinin bulunup bulunmadığı, ithalat işleminin vadeli olup olmadığı, vade farkı ve faiz gibi ödemelerde bulunulup bulunulmadığı, iskonto uygulamasının olup olmadığı, yurtdışından sağlanan muhtelif hizmetler karşılığı bir ödemede bulunulup bulunulmadığı gibi çeşitli verilerin de elde edilebilmesi olanaklıdır. 5.2.3. Sonradan Kontrole Tabi Kişi Yetkilisinin Belirlenmesi Gerçekleştirilecek denetim aşamasında, sonradan kontrole tabi kişinin farklı departmanlarından muhtelif bilgi ve belge istenebileceği dikkate alınarak; denetim süresince gerçekleşecek bu iletişimi yönlendirecek bir yetkilinin görevlendirilmesi istenmelidir. Dış ticaret, lojistik, muhasebe ve finansman departmanları üzerinde yetki sahibi bulunan bir kişinin bu bakımdan görevlendirilmesini istemek mümkün olduğu gibi; sonradan kontrole tabi kişinin organizasyon yapısı ve çalışma şekli de dikkate alınarak ilgili departmanlardan iletişim kuralabilecek yetkililerin bildirilmesini istemek de mümkün olabilecektir. -33- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu görüşme sonrasında, gerek sonradan kontrole tabi kişinin idari birimlerinin bulunduğu alanlar gerekse üretim alanları hakkında daha somut bilgiler oluşturulabilmesini teminen bu alanların gezdirilmesini talep etmek mümkündür. 5.3. Sonradan Kontrole Tabi Kişinin Denetimi Reddetmesi Sonradan kontrole tabi kişinin denetimi reddetmesi, bu yönde tutum ve davranışların sergilenmesi durumunda; ilgili yasal prosedürü açıklamak üzere iş yerindeki üst düzey bir yetkili ile iletişim kurulur, Müfettişlerin hakları ve yetkileri ile sonradan kontrole tabi kişinin yükümlülükleri konusunda bilgi verilir. İşbirliğini reddetmesinin belirli bir sebebinin olup olmadığı sorgulanır ve ortaya çıkan sorunlar dialog ile çözülmeye çalışılır. Engelleme devam ederse, işbirliğinden ısrarla kaçınılmasının hileli işlemlerin varlığını akla getireceğinden derhal yazı ile Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı mevcut durumdan haberdar edilir. 5.4. Denetim Teknik ve Yöntemleri Yapılacak sonradan kontrol denetiminde, denetim teknik ve yönteminin belirlenmesi çok önemlidir. Burada müfettiş bir risk değerlendirmesi yaparak, hangi belgeleri inceleyeceğine, hangi tür işlemleri denetleyeceğine ve/veya hangi oranda inceleyeceğine doğru bir şekilde karar vermelidir. Bu konuda yapılacak iyi bir risk değerlendirmesi hem doğru sonuçlar almasına katkı sağlayacak, hem de olası ve gereksiz zaman ve işgücü kayıplarına engel olacaktır. Genel olarak denetimde kullanılabilecek denetim teknik ve yöntemlerine aşağıda yer verilmiştir. 5.4.1. Tarama (Tüm Belgelerin İncelenmesi) Bu yöntemde; incelenen kişinin konuya ilişkin tüm belgeleri taranmak suretiyle tetkik edilir. Ancak sonradan kontrole tabi kişinin büyüklüğü de dikkate alınmalıdır. Zira bu tür bir denetim çok uzun zaman alabilecektir. Genel olarak denetimlerde tam denetim yöntemini kullanmak oldukça güçtür. Onun için çoğunlukla kısmi denetim yöntemi tercih edilmek durumunda kalınabilir. Aslında bu konudaki deneyimler iyi bir kısmi denetimin aslında tam denetim ile yakın sonuçlara ulaşılabildiğini de göstermektedir. Kısmi denetim bir takım sorunların tespiti halinde, bu tür hususların diğer işlemlerde de olduğu şüphesi uyanırsa; bu hususlarla sınırlı olmak üzere tam denetim yapılması mümkün olabilecektir. Kısmi denetimde seçim kriterlerine özellikle dikkat edilmesi gerekir. 5.4.2. Yoklama (Sondaj Usulüne Göre Seçim) Bu yöntemde; seçilen belgelerin genel profili yansıtması hususuna dikkat edilmelidir. Somuta indirgeyecek olursak; 12 aylık bir dönem inceleniyorsa her aya ait belgelerin belirli bir mantık -34- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ ile seçimi gerekir. Ancak bazı sonradan kontrole tabi kişilerde ve sektörlerde ithalat işlemleri sadece belirli aylarda yapılıyor olabilir. Örneğin; kırtasiye malzemeleri ithalatı okulların açılmasından önceki dönemlerde gerçekleştirilmekte; tarımsal ürün ithalatları ise hasat dönemine bağlı olarak kimi aylarda yoğunlaşabilmektedir. Onun için belge seçiminde bu hususun gözden kaçırılmaması önem arz eder. Keza; çok sayıda fasılda ithalat yapan yükümlünün ithalatlarının, hazırlık aşamasında denetim stratejisinin oluşturulması sürecinde yapılan risk analizleri çerçevesinde hangi alt pozisyonların yüksek riskli olarak değerlendirildiğine de bağlı olarak; denetimin hangi yöntem kullanılarak yürütüleceğinin belirlenmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir. Risk analizlerine dayalı olarak belirlenen riskli konuları kapsayacak ölçüde olmak kaydıyla; yoklama yöntemi ile gerçekleştirilen bir denetimde eğer istenilen belge ve kayıtlar üzerinden yürütülen denetimlerde bir sorun tespit edilmemişse, denetimin daha da derinleştirilerek sürdürülmesi yerine denetimin sonuçlandırılması şeklinde bir anlayışın benimsenmesi gerektiği düşünülmektedir. 5.4.3. Bağlı Belge İncelemesi (Faturadan veya Beyannameden Hareketle İnceleme) Bu denetim yönteminde belirli bir belgeden hareketle o belgeye ilişkin tüm belgelerin incelenmesi söz konusudur. İthalat işlemi için siparişin alınması aşamasından ithalatın yapılıp vergilerin ödenmesi aşaması da dahil hatta gerekirse iç piyasada eşyanın satışına ilişkin işlem ve belgeler de dahil olmak üzere denetim gerçekleştirilir. 5.4.4. Amaçla Sınırlı Denetim (Sadece Belirli Belgelerin İncelenmesi) Bu yöntemde sadece belirli bir belge veya konuya ilişkin denetimlerin yapılarak sonradan kontrolün bitirilmesi söz konusudur. Burada sonradan kontrolün sadece belirli işlemlerle ilgili olması durumunda sadece o belgelerin incelenmesi esastır. Ancak incelenen belgelerde sorun çıkması durumunda ve eğer diğer işlemlerde de benzeri durumların bulunduğu şüphesi varsa denetimin kapsamı genişletilebilecektir. 5.4.5. İthal Edilen Eşyanın Fiziki Kontrolü Sonradan kontrol kapsamında gerçekleştirilen denetim süreci içerisinde, stoklarda mevcut olması ve vergilendirme bakımından önem teşkil etmesi halinde (örneğin tarife sınıflandırmasında) eşyanın fiziki kontrolünün yapılması, gerek duyulması halinde de kimyevi tahlil yaptırılması mümkün olabilecektir. Yine aynı şartların mevcut olmasına karşın, eşyanın stoklarda mevcut olmaması durumunda, eşyaya ilişkin katalog, broşür, kullanım kılavuzu, prospektüs gibi belgelerinin temin edilerek incelenmesi de olanaklıdır. 5.4.6. Karşıt Belge İncelemeleri -35- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan kontrol sürecinin gerçekleştirilmesi aşamasında mutlak kullanılacak yöntemlerden birisi olmadığı değerlendirilmekle birlikte; risk alanlarına dayalı olarak incelenmesi gereken hususların yükümlü kayıtları temelinde açıklığa kavuşturulamaması halinde ve firma yetkilileri ile yapılan görüşmeler neticesinde de tatminkar bir sonuca ulaşılamaması durumunda, üçüncü kişiler nezdinde bulunan bilgi ve belgelere müracaat edilmesi gerektiği takdirde kullanılacak bir yöntemdir. Yurtiçinde mukim bir sonradan kontrole tabi kişiye gerçekleştirilmiş bulunan komisyon ödemeleri ile ilgili olarak, ödemelerin niteliği ve kapsamı hakkında tatminkar bir açıklamanın elde edilememiş olması halinde ödemenin yapıldığı kişiden bilgi ve belge temin edilmesi; eşyanın sevkiyat seyri ve yükleme limanı ile teslim şekli gibi konularda sonradan kontrole tabi kişi kayıtları üzerinden açıklığa kavuşturulamayan hususların tespiti amacıyla nakliyeciden bilgi ve belge temin edilebilmesi bu yönteme örnek olarak gösterilebilecek durumlardır. Ancak; vergilendirme bakımından ve/veya gümrük ve dış ticaret mevzuatının uygulanmasında yüksek risk içermesi halinde ve sonradan kontrole tabi kişi nezdinde gerçekleştirilen denetimlerde konunun açıklığa kavuşturulamaması durumunda veya temin edilen yüksek öneme haiz bilgi ve belgelerin teyidi amacıyla uygulanması gereken bu yöntemin, sonradan kontrol süreci içerisinde tamamlanmasının esas olduğu değerlendirilmektedir. Sonradan Kontrol Yönetmeliğinin 14’üncü maddesinin 2’inci fıkrasında; kişilerin veya belirlediği kişilerin bilgi veremeyecek durumda olmaları veya verilen bilgilerin açıklayıcı veya yeterli olmaması hâlinde sonradan kontrolü yapan müfettişlerin gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bütün kişilerden de bilgi talep edebileceği belirtilmiş; ilgili kişilerin işlemlerle ilgili bütün bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlü oldukları hüküm altına alınmıştır. 5.5. Denetimin Gerçekleştirilmesi Sonradan kontrolün hazırlık aşamasında derlenen bilgi ve verilerin değerlendirilmesi yoluyla gerçekleştirilmiş bulunan risk analizleri neticesinde oluşturulan denetim stratejisinde risk seviyesi yüksek olarak belirtilen alanlardan başlayarak riskin daha az olduğu düşünülen denetim alanlarına doğru gerçekleştirilecek olan denetimde kullanılmak üzere, yol gösterici mahiyette teknik ve yöntemlere bu bölümde yer verilmiştir. 5.5.1. Dış Ticaret ve Muhasebe Departmanlarından Bilgi ve Belge Temini 5.5.1.1. Dış Ticarete İlişkin Bilgi ve Belgeler Sonradan kontrole tabi kişiler, dış ticaret veya ithalat departmanlarında, her bir parti ithalat işlemine ilişkin olarak bir ithalat dosyası oluştururlar. Bu dosyalarda akreditifin açılmasından veya ithalat öncesinde söz konusu ithalat işlemine ilişkin olarak yapılan yazışmalardan başlayarak ithalatın tamamlanmasından sonra eşyanın gümrükten çekilmesinden stoklara alınmasına kadar yapılan bütün giderlere ilişkin belgeler bulunur. Belge asıllarının muhasebe -36- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ departmanında olması halinde bu dosyalara çoğunlukla belgelerin fotokopileri konulmaktadır. Bu dosyalar üzerinde yapılacak incelemelerde vergilendirme unsurlarına rastlanılabileceği gibi firmalar arasındaki yazışmalar ve benzeri belgelerden gümrüğe beyan edilen bilgilerden farklı bilgilere ulaşmak da mümkündür. Hatta farklı faturalara, ilave açıktan ödemelere ilişkin bilgilere dahi ulaşılabilecektir İthalat Dosyaları İthalat dosyalarında genel olarak bulunmakta olan belgeler aşağıdaki gibi sıralanabilir 1- Eşya faturası (Orijinal fatura ve kimi zaman proforma faturalar) 2- Gümrük beyannamesi ve eki belgeler (Gümrüğe sunulmuş olanların fotokopileri veya nüshaları) 3- Ödeme şekline göre değişen banka ödeme belgeleri (Akreditif mektubu, Swiftler, Banka Yazıları, Döviz Alım/Satım Belgeleri, KKDF Makbuzları v.b.) 4- Taşıma belgeleri (Konşimento, CMR v.b.) 5- Gümrük müşaviri gider dekontu ve ekinde yer alan belgeler (İthalat esnasında ordino için yapılan masraflar, yükleme boşaltma ve elleçleme gibi muhtelif giderlere ilişkin belgeler ile ödenen vergilere ilişkin makbuz Müşavir tarafından bu dekont ekinde ithalatçıya ibraz edilir.) 6- Nakliyeci ile yapılan elektronik yazışmalar (Varış ihbar yazısı v.s.) 7- İthale konu ürün ile ilgili olarak ardiye, yükleme, boşaltma, yurtiçi nakliye gibi işlemler neticesinde yapılan ödemeler ile gözetim şirketine, TSE’ye veya muhtelif yerlere yapılan ödemeleri gösterir makbuzlar ile buna ilişkin fatura v.b. belgeler Bu dosyalar üzerinde yapılacak denetimlerde vergilendirme unsurlarına rastlanılabileceği gibi sonradan kontrole tabi kişiler arasındaki yazışmalar ve benzeri belgelerden gümrüğe beyan edilen bilgilerden farklı bilgilere ulaşılması da olası olabilir. Tekrar belirtmek gerekir ki; kimi büyük firmalarda ithalat ve/veya dış ticaret departmanında oluşturulmuş bulunan ithalat dosyasının yanında, sonradan kontrole tabi kişinin muhasebe departmanında da bir dosyanın oluşturulmuş olması mümkün olabilmektedir. Bu durumda yukarıda belirtilen belgelerin bir kısmının ithalat dosyasında arşivlenmesi bir kısmının da muhasebe departmanında dosyalanması söz konusu olabilmektedir. • Banka Kayıtları ve İthalat Listesi Sonradan kontrole tabi kişilerden alınacak yurtdışına gerçekleştirilen döviz transferleri listesi ve ithalat listesi ile GÜVAS’tan alınan verilerin mukayese edilmesi oldukça önemli sonuçlar ortaya -37- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ çıkarabilmektedir. Sonradan kontrole tabi kişinin gerçekleştirdiği transferlerle ithalat listelerinin karşılaştırılmasında ilave ödemelerin tespiti mümkün olabilmekte, transfer tarihleri ile gümrük beyannamesi tescil tarihlerinin karşılaştırılması ile ödeme şeklinin doğru beyan edilip edilmediği kontrol edilebilmektedir. Bu suretle gümrük kıymetine ilave edilebilecek unsurlar ile KKDF ödenmesi gereken durumların olup olmadığı tespit edilebilmektedir. Rehberin ekinde yer alan “Talep Edilen Bilgi ve Belgeler” listesinde yer alan ithalat ve döviz transfer tablosu bu amaçla kullanılmaya yöneliktir (EK - 4). • Çeşitli Yazışma Dosyaları (Manuel ve/veya elektronik ortamda) Sonradan kontrole tabi kişilerin, yaptıkları ticaretin genel akışı içerisinde temasta bulundukları taraflarla yaptıkları yazışma ve haberleşmeye ilişkin bilgilerin, yükümlülerin arşivleme sistemlerine bağlı olarak dosyalandıkları ortamlar mevcuttur. Bir kısım yükümlüler bunları elektronik ortamda depolarken, bazılarının bunların çıktılarını ayrı bir dosya içerisinde saklamaları da söz konusu olabilmektedir. Nakliyecilerle ve bankalarla yapılan yazışmaların büyük ölçekli firmalarda çoğunlukla elektronik ortamda muhafaza edilmekte olduğu gözlemlenmektedir. Bu yazışma dosyalarının asıl önemlisi yükümlünün satıcılarla yapmış olduğu yazışmalardır. Bu yazışmalar içerisinde vergilendirme unsurlarına ilişkin açıklayıcı ve önem teşkil eden bilgilere ulaşılabilmesi mümkün olabilmektedir. Keza; nakliyecilerle yapılan yazışmalardan yükümlünün ithalatını yaptığı ürünlerin yükleme limanları hakkında fikir sahibi olunabilmesi, bankalarla yapılan yazışmalardan ve transfer talimatlarından da ödeme detaylarına ilişkin verilerin elde edilebilmesi söz konusu olabilmektedir. • Sözleşme ve Anlaşmalar Denetime tabi kişilerin yurtdışındaki satıcılarla yaptıkları alım satım sözleşmeleri, üçüncü taraflarla yaptıkları komisyonculuk sözleşmeleri, finansman anlaşmaları, royalti-lisans anlaşmaları ve gümrük kıymetinin belirlenmesinde önem teşkil edebilecek herhangi bir mal/hizmet satın alımına ilişkin anlaşmalar (Araştırma-geliştirme faaliyetleri, bedelsiz veya düşük bedelle mal ve hizmet sağlanması, ithal eşyasından doğan hasılanın doğrudan veya dolaylı olarak satıcıya intikal ettirilmesi) mevcutsa her birinin gümrük kıymeti açısından anlaşmanın niteliğine bağlı olarak ayrı ayrı tetkik edilerek gereken değerlendirmelerin yapılması gerekecektir. • Diğer Belgeler -38- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Denetimlerde yukarıdaki bölümlerde yer alan belgelerin yanında ayrıca Yeminli Mali Müşavirlerce, Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince, Bağımsız Denetim Şirketlerince, Uluslararası Gözetim Şirketlerince gümrük işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen tam tasdik, transfer fiyatlandırması, üretim tasdik, tespit, sayım, ölçüm raporları gibi raporlar da incelenebilir. 5.5.1.2. Muhasebeye İlişkin Bilgi ve Belgeler Sonradan kontrol kapsamında yapılacak denetimlerde, gümrük beyanının doğruluğu ilgili muhasebe kayıtları üzrinden teyit edilebilmektedir. Sonradan kontrole tabi kişi denetimini, gümrük müdürlüğü bazında yapılan denetiminden farklılaştıran unsurlardan biri de gümrük beyanı ile ilgili muhasebe kayıtlarının incelenebilme imkanının bulunmasıdır. Bu itibarla, sonradan kontrol kapsamında yapılacak denetimlerde etkinliğin artırılmasında muhasebe bilgisi ve denetim tecrübesi büyük önem taşımaktadır. Bugün gelinen noktada; büyük ve orta ölçekli sonradan kontrole tabi kişilerin tamamında artık muhasebe kayıtlarının bilgisayar üzerinden muhasebe kayıtları kullanılarak tutulduğu bilinen bir durumdur. Yaygın olarak kullanılmakta olan paket muhasebe programlarının belli başlıları Logo, Eta, Mikro, Vega, Netsis, Likom, Luca’dır. Denetim dönemine ilişkin ilgili hesapların ya da tüm hesapların Excel çalışma dosyası (veya dosyaları) olarak denetime tabi kişiden alınması ve verilerin Excel programının çeşitli özellikleri kullanılarak (Sırala, filtrele, toplama, pivot tablo -özet tablo- gibi özellikler) analiz edilmesi denetimde kolaylık sağlayacaktır. Yükümlülerin muhasebe sisteminden bilgi ve belge temin edilebilecek veri kaynakları aşağıda kısaca açıklanmaktadır. • Hesap Planı Hesap Planı, yükümlülerin iktisadi işlemlerini kaydederken kullanacakları ana hesapları tanımlayan, kapsamlarını çizen ve işleyişini açıklayan bir yönergedir. Hesap Planı, işletmelerin aynı özellikteki aynı nitelikteki işlemlerinin aynı hesaplara kaydedilmesini ve aynı hesaplarda izlenmesini sağlar. Hesap planı istendiğinde; belirli bir hesap dönemi içerisinde kayıt yapılmış bulunan hesaplar görülebilecektir. • Mizan Hesap Planındaki bütün hesapları, belirli bir dönem sonu itibariyle borç toplamları alacak toplamları ve hesap kalanları ile birlikte gösteren bir cetveldir. -39- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Hesap Planında belirli bir dönemde kayıt yapılmayan hesapların da görünebileceği varsayımı karşısında mizanının istenilmesi daha doğru olacaktır. Böylelikle o dönem içerisinde kullanılmış bütün hesaplar ve bu hesapların borç ve alacak tutarları ile kalanları görülebilecektir. Mizan bize ne sağlayacaktır? İşletmenin yapmış olabileceği olası yurtdışı giderlerini, komisyonlarını, faiz ve vade farkı gibi ödemelerini doğrudan gider yazmış olabileceği varsayımı karşısında belirli gider hesaplarının kullanılıp kullanılmadığının tespitini sağlayacaktır. Daha sonra yalnızca bu hesapların muavin dökümleri istenebilir. Sonradan kontrole tabi kişinin muhasebe departmanından, ilk olarak tüm muhasebe sisteminin bir arada görülebilmesi için ayrıntılı genel mizan ya da hesap planı temin edilir. Ayrıntılı genel mizan üzerinde yapılacak inceleme ile, sonradan kontrole tabi kişinin genel faaliyeti, hesap düzeni, dış ticaret işlemlerinin seyri ve dış ticaret işlemlerini genel muhasebeleştirme yöntemi hakkında ilk genel bilgiler edinilir. Örneğin; ayrıntılı genel mizanda -yalnız gümrük işlemlerine ilişkin alt hesapların kullanılış şekli ve kapsamı açıkça anlaşılabilecek, aynı zamanda yükümlünün hangi şirketlerle hangi büyüklükte ticari ilişkisi bulunduğu görülebilecektir. Bilindiği üzere; yükümlüler kayda alınacak konularla ilgili, mevzuata aykırı olmamak kaydıyla alternatif hesap tutma yöntemlerinden dilediğini kullanmak, alt hesaplara hesap kodu ve isim vermek konusunda serbesttirler. Bununla birlikte belirli bir ölçeğin üzerindeki firmalarda sık görülen kayıt tutma yöntemi: 320 no.lu Satıcılar Hesabının yurtdışı satıcılara ayrılmış alt hesaplardan birinde (Örn: 320.02.001 Lamb SPA.), İthalata ilişkin işlemleri beyanname bazında (akreditif, parti vb farklı ölçütler de kullanılabilmektedir) 159 no.lu Verilen Sipariş Avansları Hesabının beyanname için açılmış alt hesabında (Örneğin: 159.01.001 xxxx sayılı gümrük beyannamesi xxx USD), ya da Sonradan kontrole tabi kişinin kayıt tutma yöntemine bağlı olarak 150 no.lu İlk Madde ve Malzeme hesabı ya da 153 no.lu Ticari Mallar hesabına ilişkin alt hesaplardan birinde, Satıcılara yapılan ödemelerin banka kanalıyla gerçekleştirilmesinde 102 no.lu Bankalar hesabının döviz alt hesaplarından birinde (Örneğin: 102.03.001 İş Bankası Çankaya Şb USD), ya da nakit ödemelerde 100 Kasa, vadeli işlemlerde 320 no.lu Satıcılar Hesabının alt hesabı olarak Yurtdışı Satıcılar Hesabında, Göstermesi şeklindedir. • Dış Ticaretle İlgili Önemli Hesapların Muavin Dökümleri Bir ana hesaba veya yardımcı hesaba belirli bir dönemde yapılan kayıtların liste üzerinde izlenmesini sağlayan bu çıktı, denetimin gerçekleştirilmesi için büyük bir kolaylık sağlar. Tabi unutulmamalıdır ki, çok büyük ölçekli sonradan kontrole tabi kişilerde istenecek bu muavin -40- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ dökümler çok fazla sayfaya tekabül edebilecektir, bu nedenle bu denetimlerin muhasebe programına doğrudan erişerek bilgisayar üzerinden yapılması gerekebilecektir. Sonradan kontrole tabi kişinin işlem hacmine göre tüm hesapların muavin dökümlerinin elektronik (Excel) ortamda alınması da mümkündür. Ancak muhasebe kayıtlarında işleme ilişkin yeterli açıklamanın olmayabileceği de unutulmamalıdır. Örneğin navlun ücretinin “ithalat navlun ücreti” şeklinde kaydedildiği durumlar olabileceği gibi “XXX no.lu fatura ödemesi” şeklinde açıklama olabilmektedir. Bu gibi durumlar denetimlerde göz ardı edilmemelidir. Genel olarak muavin dökümü istenebilecek hesaplar ve bu hesaplarda nelerin görülebileceği hususlarına aşağıda yer verilmektedir. • 159 no.lu Verilen Yurt Dışı Sipariş Avansları Hesabı: Sonradan kontrole tabi kişinin yurt içinden ya da yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır. Yapılan ödemeler bu hesaba borç, malın sonradan kontrole tabi kişi stokuna girmesi üzerine de, hesapta oluşan bakiye 150 veya 153 no.lu hesabına aktarılmak suretiyle alacak kaydedilerek hesap kapatılır. Sonradan kontrole tabi kişinin her bir ithalat işlemi ile ilgili olarak bütün bir süreçte yaptığı bütün harcamaları görmeyi sağlayacaktır. Bu harcamaların bir kısmı gümrük idaresinde bulunan gümrük beyannamesinin üzerinde de görülebilmekle birlikte bir kısmı tamamen gümrükleme sürecinin dışında olduğundan idarede bulunan beyanname ve eklerinde görülemeyecektir. Buradan hareketle bu hesabın muavin dökümünden bir ithalat işlemi ile ilgili muhtelif giderlerin Gümrük Vergisinin ve/veya Katma Değer Vergisinin matrahına dahil edilmesi gerektiği halde edilmediği tespit edilebilecektir. Yurt içinden veya yurt dışından satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran varlıklarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri ise 259 no.lu hesapta izlenmekte olduğundan, özellikle üretimde kullanılan makine tesis ve cihaz ithalatı ile ilgili olarak bu hesabın incelenmesi gerekecektir. • 153 no.lu Ticari Mallar Hesabı: Bir ithalat işlemi ile ilgili olarak yapılan bütün harcamaların toplandığı 159 no.lu hesaptaki bakiye, ithalat işleminin gerçekleştirilmesi üzerine 153 no.lu hesaba aktarılmaktadır. Ancak ithalat tamamlandıktan sonra yapılan giderlerin hiç 159 no.lu hesap ile ilişkilendirilmeden 153 no.lu hesaba yani malın maliyetine atılması da mümkün olabilmektedir. Özellikle dönemsel nitelikteki ödemelerin (royalti lisans, bütün ithalat işlemlerine ilişkin satış komisyonları, faiz transferleri gibi) doğrudan 153’e atılması olasılığına karşın bu hesabın muavin dökümünün istenilmesi yararlı olacaktır. Özellikle dönem sonlarında çeşitli gider hesapları üzerinden bu hesaba atılan unsurların dikkatle incelenmesi faydalı olacaktır. Üretim faaliyetinde bulunan yükümlülerin ithal ettikleri hammadde ve/veya yarı mamul durumundaki girdileri 150 İlk madde ve malzeme hesabında muhasebeleştireceği dikkate -41- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ alınarak, diğer taraftan üretim sürecine göre de 151-Yarı mamuller üretim 152- Mamuller hesaplarının işlerlik kazanacağı göz önünde bulundurularak bu hesapların da değerlendirilmesi mümkündür. • 320 no.lu Yurt Dışı Satıcılar Hesabı: Mal bedelinin ithalattan sonra ödenmesi esasına dayanan ödeme şekilli ithalat işlemlerinde kullanılan bu hesabın muavin dökümünden de kimi verilerin elde edilmesi olanağı bulunmaktadır. Her şeyden önce, gerçekte ödemenin ithalat öncesinde mi ithalat sonrasında mı yapıldığı hususu, 102 no.lu Bankalar Hesabının muavininden ithalat bedellerinin hangi tarihlerde transfer edildiğinin tespiti ile birlikte değerlendirilebilecektir. Vade farkı ve faiz gibi durumlarda alacaklandırılabilecek bu hesapta bu durumların görülmesi de mümkün olabilir. Keza ithalat işlemi ile ilişkilendirilemeyen kayıtların ne olduğunun tevsiki istenmelidir. • 102 no.lu Bankalar Hesabı: Bu hesabın muavin dökümünden banka üzerinden yapılan bütün işlemlerin izlenmesi mümkün olduğu için yurtdışına yapılan transferlerin görülmesi olanaklı olacaktır. Gümrük kıymetinden fazla transfer, ilave transfer, ödeme şeklinin gerçeğe aykırı beyan edilmesi gibi durumların tespiti bu hesabın incelenmesi ile ortaya çıkarılabilecek durumlardandır. • 700’lü Maliyet Hesapları: Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır. Bu bölümde yer alan gider hesapları uygulamada esneklik sağlamak üzere iki seçenek halinde 7/A ve 7/B olarak sunulmuştur. 7/A seçeneğinde giderler defter-i kebirde fonksiyon esasına göre, 7/B seçeneğinde ise çeşit esasına göre belirlenmiştir. Maliyet hesaplarından ithalat işlemleriyle ilgili olarak ortaya çıkan ve gümrük kıymetine ilave edilmesi gereken ya da ithalatta ortaya çıkan çeşitli vergilerin matrahını oluşturan bir çok giderin tespiti de dahil olmak üzere Gümrük ve Dış Ticaret Mevzuatı açısından önemli tespitler yapmak mümkündür. • Maddi Olmayan Duran Varlıklara İlişkin Hesaplar Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve firmanın belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyelerin izlendiği hesap grubudur. Bu kapsamda önemli hesaplar; -42- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 260 no.lu Haklar 263 no.lu Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesaplarıdır. 260 no.lu Haklar hesabı; İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin firmaya belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamaları kapsar. Edinilen haklar, maliyet bedelleri ile bu hesaba borç kaydedilir. Yararlanma süreleri içerisinde, yararlanma sürelerinin belli olmaması durumunda, 5 yıllık sürede eşit taksitlerle itfa olunarak yok edilir. 263- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı; Sonradan kontrole tabi kişide yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan her türlü harcamalardan, aktifleştirilen kısmının izlendiği hesaptır. Maliyet değerleri ile bu hesaba borç kaydedilir. 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilerek yok edilir. Belirtilen hesaplar; royalti-lisans anlaşmaları kapsamında ve gümrük kıymetinin belirlenmesinde önem teşkil edebilecek araştırma-geliştirme faaliyetleri gibi hususlarda değerlendirilmesi gereken hesaplar olarak görünmektedir. Diğer Muhtelif Hesaplar Hesap Planı veya mizanın incelenmesinde dikkate değer hesapların tespit edilmesi halinde bu hesaplara ilişkin muavin dökümler de istenebilir. İşletmenin yapmış olabileceği yurtdışı giderlerini, komisyonlarını, faiz ve vade farkı gibi ödemelerini doğrudan gider yazmış olabileceği varsayımı karşısında belirli gider hesaplarının kullanılıp kullanılmadığına bakarak bu hesapların muavin dökümleri de istenilebilir (Örneğin araştırma ve geliştirme giderlerine ilişkin olarak 750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı, 760- Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı ile maliyetlere yansıtılmamış bulunan faiz ve benzeri giderlere ilişkin olarak 780- Finansman Giderleri Hesabı). Denetim alanı ve kapsamına da bağlı olarak çeşitli maliyet hesaplarının incelenmesi de bu kapsamda mümkün olabilecektir. Ayrıca; -253 no.lu Tesis, Makina ve Cihazlar Hesabı da kullanılabilmektedir. Üretimde kullanılan her türlü makine, tesis ve cihazlar ile bunların eklentileri ve bu amaçla kullanılan taşıma gereçlerinin (Konveyör, Forklift vb.) izlendiği hesaptır. Bu hesap kullanım amaçlarına ve makine çeşitlerine göre bölümlenebilir. Kalıp, makine parçası vb. aktifler bu hesapta gösterilmektedir. -43- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Muhasebe Fişleri ve Eki Belgeler Muavin dökümlerden bir veri elde edildiğinde söz konusu kayda dair muhasebe fişinin ve bu fiş ekindeki belgelerin istenilmesi yoluna gidilmelidir. Örneğin; 153 no.lu Ticari Mallar hesabının 31.12.2013 tarihi itibariyle borçlandırıldığı görülmüş ve bunun firma stokuna giren bir mal olmadığı tespit edildiğinde; bu kayda dair fişin istenilmesi gerekir. Söz konusu fiş ekinde yer alan belgeden söz konusu kaydın niçin yapıldığı zaten anlaşılacaktır. Kaldı ki; muavin kayıtlardan elde edilen bilgiler sonradan kontrole tabi kişinin hukuki sorumluluğunun tespitinde tek başına yeterli olamayabilecektir. Bunun için yapılan incelemelerde ulaşılan bütün bulgulara ilişkin asıl belgelerin mutlaka tedarik edilmesi gerekir. • Diğer Mali Tablolar Sonradan kontrole tabi kişilerin bilançoları ve gelir tabloları gibi temel mali tabloları ile Satışların Maliyeti Tablosu gibi ek mali tablolarından da bazı bilgilerin elde edilmesi mümkün olabilmektedir. • İhracat İşlemleri İle İlgili Temel Hesaplar İhracat İşlemleri ile ilgili olarak kullanılan temel hesaplar ise; 601 no.lu Yurtdışı Satışlar Hesabı, 102 no.lu Bankalar Hesabı, 120 no.lu Alıcılar Hesabı ve 153 no.lu Ticari Mallar Hesabı’dır. • KDV Beyannamesi (2 Numaralı); Muhtasar Beyanname Sonradan kontrole tabi kişilerin KDV’ye konu bir hizmet ithal etmeleri ve bu hizmetten yurtiçinde yararlanmaları halinde KDV doğar. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 4’üncü maddesinde; Hizmetin, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler olduğu; bu işlemlerin, bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmayı taahhüt etmek gibi şekillerde gerçekleşebileceği; Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem olup, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak Türkiye’de yapılan işlemlerin KDV’ye konu olması nedeniyle Kanunun 6’ncı maddesinde işlemlerin Türkiye’de yapılması ifadesinden ne anlaşılması gerektiği açıklanmış; bu ibarenin; hizmetin Türkiye’de yapılmasını veya hizmetten Türkiye’de faydalanılmasını ifade ettiği belirtilmiştir. Kanunun 8’inci maddesinde; mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanların Katma Değer Vergisinin mükellefi oldukları, ithalatta ise mal ve hizmet ithal edenlerin Katma Değer -44- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Vergisinin mükellefi oldukları hüküm altına alınmış; 9’uncu maddesinde de; mükellefin Türkiye içinde ikametgahının, işyerinin, kanuni merkezi ve iş merkezinin bulunmaması hallerinde ve gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığının, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla, vergiye tabi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabileceği belirtilmiştir. Bu açıklamalar ışığında; firmaların Türkiye’de yararlandıkları ancak yurtdışından ithal ettikleri ve gerçekte KDV’nin mükellefi hizmeti sunan yurtdışındaki firma olmasına karşılık sorumlu sıfatıyla KDV’sini ödemek üzere Vergi Dairesine verdikleri beyanname 2 numaralı Katma Değer Vergisi Beyannamesidir. Benzeri durumlarda sorumlu sıfatıyla Gelir Vergisinin ödenmesini teminen firmalar tarafından Vergi Dairesine ibraz edilen Muhtasar Beyannamelerinin istenilmesi de söz konusu olabilir. Bu beyannameler sonradan kontrole tabi kişinin ithalat departmanında değil finansman veya muhasebe departmanında bulunur. Denetlenen döneme ilişkin 2 no.lu KDV beyannamelerinin taranarak incelenmesi sonucunda matrah unsuru olabilecek tespitler yapmak mümkün olabilecektir. Ba-Bs Formları ve İndirilecek KDV Listeleri Bilindiği üzere, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun ilgili maddelerine dayanarak Maliye Bakanlığınca yayımlanan 350, 362, 381 ve 396 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleriyle, bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin belirli bir haddi aşan mal ve hizmet alımlarını “Mal ve Hizmet Alımlarına İlişkin Bildirim Formu (Form Ba)” ile; mal ve hizmet satışlarını ise “Mal ve Hizmet Satışlarına İlişkin Bildirim Formu (Form Bs)” ile bildirmeleri yükümlülüğü getirilmiştir. Halihazırda bildirime konu alt had 5.000 TL olarak uygulanmaktadır. Buna göre, katma değer vergisi hariç 5.000 TL ve üzerindeki mal ve/veya hizmet alış ve satışları Ba Bs bildirimine konu olmaktadır. Bildirimlerdeki alış/satış bedelleri, Türk Lirası olarak doldurulmaktadır ve kuruş bilgileri gösterilmemektedir. İthalat işlemlerinin form Ba ile bildirilmesinde Gümrük Beyannamesi giriş tarihi, ihracat işlemlerinin form Bs ile bildirilmesinde ise, fiili ihracatın gerçekleştiği tarih dikkate alınacaktır. Ayrıca serbest bölgelerde faaliyette bulunan mükelleflerin yurt içine yaptıkları satış işlemlerinin form Bs ile bildirilmesinde serbest bölge işlem formu tarihi ve tutarı dikkate alınacaktır. Bildirim formlarında alıcı veya satıcının vergi kimlik numarası, ithalat işlemlerinde “1111111111”, ihracat işlemlerinde ise “2222222222” olarak kodlanmaktadır. Söz konusu bildirimlerin elektronik ortamda firmadan alınarak ithalat işlemleri ile karşılaştırılması mümkündür. Ancak, bildirimlerde kimi yükümlülerce KDV matrahlarının esas alınması, kimilerince de mal bedellerinin esas alınması nedeniyle sağlıklı bir karşılaştırma olanağı da vermediği gözlemlenmektedir. -45- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Öte yandan; firmalardan her bir beyan dönemine ilişkin olarak İndirilecek KDV listelerinin de Excel formatında temin edilmesi mümkündür. Buradan da, ilgili beyan dönemi içerisinde indirim konusu yapılan KDV tutarlarına ilişkin işlemler görülebilecek, vergi kimlik numarası “1111111111” olarak belirtilmiş bulunan işlemlerin ithalatlar ile karşılaştırılması yapılabilecektir. Böylelikle, beyannameler kapsamı ithalatlar ile ilişkilendirilemeyen işlemlerin detaylarına bakmak olanağına sahip olunacaktır. 5.5.2. Bilişim Sistemleri Üzerinden Denetim Günümüzde kurumsallaşmayı hedefleyen firmaların büyük bir kısmında kurumsal kaynak planlaması ya da işletme kaynak planlaması (Enterprise Resource Planning - ERP) olarak adlandırılan bilişim sistemleri kullanılmaktadır. ERP (KKP); İşletmelerde mal ve hizmet üretimi için gereken işgücü, makine, malzeme gibi kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayan bütünleşik yönetim sistemlerine verilen genel addır. Bu programların denetimde kullanılması ile zamandan tasarruf sağlanacağı gibi daha etkin bir denetimin temininde tüm taraflar açısından çok önemli katkıları olacaktır. Kurumsal kaynak planlaması (KKP) sistemleri, bir işletmenin tüm veri ve işlemlerini bir araya getirmeye veya bir araya getirilmesine yardımcı olmaya çalışan ve genelde kullanımı kolay olan sistemlerdir. Klasik bir KKP yazılımı işlem yapabilmek için bilgisayarın çeşitli yazılım ve donanımlarını kullanır. KKP sistemleri temel olarak değişik verilerin saklanabildiği bütünleşik bir veritabanı kullanırlar. En yaygın ERP Programları: SAP, IFS, LOGO (Tiger), Mikro, Navision, Canias, Netsis, Microsoft Dynamics, Workcube, LUCA, … olarak sıralanabilir. Denetim sırasında bu programlara erişim sağlayarak verilerin doğrudan temini mümkündür. Bu tür sistemlerin temel bir kurgusu vardır ve çoğunlukla birbirine benzer hatta aynı mantıkla çalışmaktadır. Bu programlarda farklı modüller söz konusu olabilmektedir. Satış, pazarlama, muhasebe, finans, maliyet, müşteri hizmetleri gibi. Özellikle muhasebe modülü denetimlerde kolaylıkla kullanılabilecektir. Örneğin maliyet modülü kullanılarak ithal ürünün maliyet unsurları rahatlıkla tespit edilerek, bu maliyeti oluşturan unsurların vergiler karşısındaki durumu değerlendirilebilecektir. Bu konuda kısa bir tanıtım talebi ile rahatlıkla kullanılması ve denetimin sistem üzerinde gerçekleştirilmesi mümkündür. Ayrıca, bilindiği üzere muhasebe kayıtları elektronik sistemler vasıtasıyla tutulmaktadır. Muhasebe kayıtlarının bu sistemler üzerinde denetlenmesi de mümkündür. 5.5.3. Esasa İlişkin Belge Temini -46- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Denetimde, vergilendirme ve gümrük mevzuatının uygulanmasına etki edecek hususların tespit edilmesi halinde, buna ilişkin belge örneklerinin yükümlülere tasdik ettirilmek suretiyle alınması uygun olacaktır. Alınacak örneklerin, sonradan kontrole tabi kişi kaşesi tatbik edilmek ve üzerine yetkili kişi imzasının konulması suretiyle tasdik ettirilmesi yerinde olacaktır. Diğer taraftan söz konusu belgelerin yapılan tespitin mahiyet ve önemine göre tutanak ile teslim alınmasına müfettişçe karar verilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. 5.5.4. Tespitlerin Yaygınlaştırılmasında İşbirliği Talebi Yükümlüye ait belgelerde herhangi bir mevzuata aykırı durum tespit edilmesi halinde; kişilerden tespit edilen duruma benzer durumların belirlenerek buna ilişkin bilgi ve belgelerin verilmesi talep edilebilir. Bu tür durumlarda firma yetkililerinin gereken işbirliğini göstererek, hatalı uygulamaya konu işlemler üzerinde gereken çalışmaları yapmaları ve tüm bilgi ve belgeleri ibraz etmeleri gerekmektedir. Örneğin tespit edilen royalti ve lisans ödemesinin hangi ithalatlar ile ilgili olduğu hususunda firma yetkililerinden çalışma yapmasını istemek ve yetkili kişi tarafından imzalanmış bir yazı veya tutanak ile alınan bu verileri ilgili belgelerle karşılaştırarak kontrol etmek mümkündür. 5.5.5. Gümrük Rejimleri İtibariyle Denetim Sonradan Kontrol Programında; sonradan kontrole tabi kişiler için hangi alanlarda denetim yapılacağı belirtilmişse bu alanlarda denetimin gerçekleştirilmesi esastır. Ancak bir kabahat veya suç unsuruna rastlanılması durumunda diğer alanların da denetimi söz konusu olabilecektir. Yoklama yöntemiyle denetim yapılmış ise incelenen beyannameler listesi de sonradan kontrol raporuna eklenir (EK - 6). Rehberde gümrük rejimleri ile ilgili kısa bilgiler verilerek özellikle dikkat edilmesi gereken hususların altı çizilmeye çalışılacaktır. 5.5.5.1. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi Türkiye Gümrük Bölgesine gelen eşyaya, ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, eşyanın ithali için öngörülen diğer işlemlerin tamamlanması ve kanunen ödenmesi gereken vergilerin tahsili ve diğer mali yükümlülüklerin yerine getirilmesidir. Serbest dolaşımda bulunmayan eşyaya serbest dolaşıma giriş rejimi hükümlerinin uygulanması halinde, eşya serbest dolaşımda bulunan eşya statüsünü kazanır. Bu rejimle ilgili denetimde mevzuat, tarife, kıymet, menşe, miktar ve ticaret politikası önlemleri, varsa nihai kullanım yönünden denetimlerin yapılması gerekmektedir. Bu bölümde serbest dolaşıma konu eşyanın gümrük kıymeti, tarife ve menşeine ilişkin denetim teknik ve yöntemlerine yer verilmiştir. -47- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu rejim konusu işlemlerinin denetimi için hazırlık aşamasında yapılan risk analizi ile denetim alanları ve stratejilerinin belirlenmesi çalışmalarının doğrultusunda yüksek riski olandan düşük riskli olana doğru yoklama yöntemi ile belirlenmiş (işlem hacmi düşük ise tüm gümrük beyannameleri) gümrük beyannamelerine ilişkin ithalat dosyaları incelenmek üzere talep edilir. Bu dosyalar beyanname ve eki belgeler gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile diğer ilgili mevzuata açısından; • Tarife, menşe, kıymet ve miktar açısından beyanın doğru yapılıp yapılmadığı, • İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerinin doğru uygulanıp uygulanmadığı, • Beyannameye eklenmesi zorunlu belgelerden ve izinlerden eksik evrak ve belge bulunup bulunmadığı, • İthalat dosyasında bulunan beyanname ve beyannameye ekli belgelerde tahrifat ya da şüphe uyandırıcı bir husus olup olmadığı, • Muhasebe kayıtları ve yurt içi gider belgeleri de dikkate alınarak KDV, ÖTV ve diğer ithalat vergileri matrahlarının doğru beyan edilip edilmediği, İncelenmelidir. Ayrıca yükümlünün nihai kullanım ile ilgili işlemi olması durumunda; nihai kullanım izninin olup olmadığı, izin şartlarına uygun işlem yapılıp yapılmadığı, stok kayıtlarının ve kullanım miktarlarının doğru olup olmadığı muhasebe kayıtları ve ilgili belgeler üzerinden kontrol edilir. Aşağıda belirli bir konuda oluşturulan denetim metotları; müfettişler için sonradan kontrol kapsamında yapılacak denetim esnasında kullanıma sunulan özet bilgilerdir. Belirtilen bu metotlar algılanan risklere bağlı olarak ve denetim kapsamına uygun olarak seçilebilir. Bu denetim kapsamında; 4458 sayılı Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği, ilgili Gümrük Tebliğleri ve Dış Ticaret Mevzuatı ile sair ilgili sair mevzuat hükümleri dikkate alınarak yapılmalıdır. • Kıymet Kontrolü Sonradan kontrole tabi kişinin yaptığı ithalatlara ilişkin olarak eşyanın gümrük kıymeti beyanının 4458 sayılı Gümrük Kanununun 23 ve 31 inci maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 43 ila 57 nci maddeleri hükümlerine uygun olup olmadığının kontrolü kapsamında; 1- Her bir gümrük beyannamesine konu edilen eşyanın beyan edilen kıymetinin; 4458 sayılı Gümrük Kanunun 23 ve 24 üncü madde hükümlerine uygun olarak beyan edildiğini kanıtlayacak; a) Sipariş Mektubu, b) Proforma Fatura c) Satış Sözleşmesi, d) Fatura -48- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ e) Gümrük beyannamesi f) Banka Para Transfer Dekontları kontrol edilir, bu belgelerdeki kayıtların bir biri ile uyumlu olup olmadığına bakılır. 2- İthalata konu eşyanın satın alınmasına yönelik satıcıya ödenen tutarın muhasebe hesaplarına intikal ettirilen kayıtlarının ilgili gümrük beyannamesinde beyan edilen gümrük kıymet ile uyumlu olup olmadığına araştırılır. Bu amaçla, örneğin 159 no.lu verilen sipariş avansları hesabı, 102 no.lu bankalar hesabı, 153 no.lu ticari mallar hesabı, 320 no.lu satıcılar (yurtdışı satıcılar) hesabı incelenebilir. 3- İthal edilen ürünle ilgili belirlenmiş referans kıymet, gözetim uygulaması olup olmadığının kontrolü yapılır. Beyan edilen kıymetin belirlenmiş referans kıymet veya gözetim uygulaması kapsamında belirlenmiş kıymete uygun olup olmadığı kontrol edilir. 4- Her bir gümrük beyannamesinde beyan edilen kıymete 4458 sayılı Gümrük Kanunun 27 nci maddesi hükmü gereği dahil edilmesi gereken ilavelerin yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise bunları kanıtlayacak belgelerin mevcut olup olmadığına bakılır. Özelikle beyan edilen gümrük kıymetinin CIF olması gerektiğinden satış bedeline taşıma ve sigorta giderlerinin Gümrük Kanunun 27 inci maddesi ile Gümrük Yönetmeliğinin 50 inci maddesi dikkate alınarak tam olarak dahil edilip edilmediğine bakılır. Bunun için faturada ya da taşıma sözleşmesindeki (INCOTERMS) teslim şekline bakılır. Sigorta ve taşıma için ayrı bir ödeme yapılıp yapılmadığı araştırılır. Bu amaçla, bu tür giderlerin muhasebeleştirildiği, örneğin 159 no.lu verilen sipariş avansları hesabının varsa alt “ithalat sipariş giderleri hesabı, 102 no.lu bankalar hesabı incelenebilir. 5- 760 no.lu pazarlama, satış ve dağıtım giderleri hesabında kayıtlı giderlerin gümrük kıymetini ilgilendirenler çıkarılmalıdır. Demuraj, navlun gideri gibi olanların çıkarılarak beyanname ile karşılaştırılması yapılır. Bu suretle; eşyanın gümrük kıymeti (CIF) ile KDV, ÖTV matrahlarının doğru beyan edilip edilmediği kontrol edilir. 6- 780 no.lu finansman giderleri hesabının incelenmesi ve gümrük kıymeti, KDV, ÖTV matrahları ile ilgisinin değerlendirilmesi gerekir. 7- Teslim şeklinin CIF, CPT olmasına rağmen yurt dışından ilave navlun faturası gelip gelmediği veya taşımanın organize edilmesi için yurt dışında ödeme yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. 8- Yurt dışından demuraj, elleçleme, depolama ve nakliye için ilave fatura alınıp alınmadığı, özellikle EXW teslim şeklinde yurt dışında hizmet alımının yapılıp yapılmadığı araştırılır. 9- Yükümlünün ithalata konu eşyanın satıcısı ile bir ilişkisinin olup olmadığı araştırılır, bu araştırma sırasında alıcı ile satıcı arasında Gümrük Yönetmeliği’nin 55 inci maddesinde belirtilen durumlardan birinin varlığının tespiti halinde, yükümlü ile ithalata konu eşyanın -49- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ satıcısı arasında bir ilişki olduğu ortaya konulur. Sonraki aşamada, bu ilişkinin eşyanın beyan edilen kıymetini etkilediği kanısına varılır ise, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 24 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca durum sonradan kontrole tabi kişiye yazılı olarak bildirilir. Süresi içerisinde verilmek şartı ile cevap hakkı saklıdır. Şayet yükümlü satış bedelinin aynı veya yakın bir tarihte gerçekleşen Gümrük Kanununun 24/2(b) maddesinde yer alan emsal kıymetlerden birine çok yakın olduğunu ispatlar ise, bu kıymet, satış bedeli olarak kabul edilir. İspatlanamaması durumunda ise, bu eşyanın gümrük kıymeti 4458 Gümrük Kanunu’nun 25 inci maddesi ile Gümrük Yönetmeliği’nin 46 ila 50 inci madde hükümlerine göre belirlenir. 10- Eşyanın gümrük kıymetinin beyan edilmesinde, “eşyanın satış bedeli” yöntemi dışında başka bir yöntemin (Gümrük Yönetmeliğinin 47 ila 50 inci maddelerinde sayılan) kullanıldığı durumda, eşyanın gümrük kıymetinin” satış bedeli yöntemi” ile belirlenemediğinin yükümlü tarafından ortaya konulması gerekir. Yükümlü tarafından eşyanın satış bedeli yöntemi dışında kullanılan yöntem ile ilgili olarak gümrük idaresinin bilgisi olup olmadığı araştırılır. 11- Mevcut belge (Banka para transferine ilişkin dekontlar dahil) ve muhasebe kayıtlarında, gümrük beyannamesine konu eşyanın satın alınmasına yönelik herhangi bir peşin ödeme yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise bu bedelin eşyanın gümrük kıymetine dahil edilip edilmediğine bakılır. 12- 320 no.lu Satıcılar hesabının, KKDF açısından dikkat çekiciliği, peşin ithalat yapılmasına rağmen alacak bakiyesi verip vermediğinin kontrolü yapılır. 13- İthal eşya için ödeme dışında araştırma ve geliştirme, organizasyon giderleri gibi yapılan diğer ödemeler bulunup bulunmadığının tespiti için bunların kaydedildiği ana hesaplar incelenir. Yurt dışına yapılan bazı ödemelerin doğrudan gider hesabına aktarılıp aktarılmadığı kontrol edilir. 14- İlgili ithalat dosyalarının incelenmesinde ithalatla ilgili fiyat farkı faturalarının sonradan Borç Notu veya Kredi Notu (Debit Note / Credit Note) olarak gelip gelmediği kontrol edilmelidir. 15- 102 no.lu bankalar hesabından yurtdışına yapılan ödemelerin ilgili beyannamelerle ilişkilendirilmesi, boşta kalan ödeme varsa sebebinin araştırılması, gümrüğe beyan edilip edilmediği sorgulanmalıdır. 16- 102 no.lu bankalar hesabından yurt dışına ödeme yapılan firmalar ile 320 no.lu satıcılar hesabındaki satıcıların ve ithalat yapılan firma listesinin karşılaştırılması, fark varsa izah edilmesi istenilmelidir. 17- 2 no.lu KDV beyannamesinde yurt dışına yapılan ödemelerin listelenmesi ile faturaların incelenerek ithalat vergileri kapsamına girip girmediği değerlendirilmelidir. -50- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 18- 2 no.lu KDV, 102 (bankalar), 320 (satıcılar), 150 no.lu İlk madde ve malzeme hesapları ile 700’lü hesaplar incelenerek hızlı kargo ile gelen malların gümrüklenmeden stoklara alınıp alınmadığı kontrol edilmelidir. 19- İthalatı yapılan eşya ile ilgili olarak satıcı ile aralarında royalti veya lisans anlaşması var ise, Gümrük Yönetmeliğinin 56 ncı maddesi hükmü dikkate alınarak ödenen royalti veya lisans ücretinin eşyanın satış bedeline ilave edilmiş olup olmadığı araştırılır. 20- Yurt dışı sözleşmelerinde: - Royalti Lisans ödemesi, - Marka royaltisi, Hasılattan pay verme - Mark up ödemesi Acele sipariş, taşıma organizasyonu, erken teslim ücreti, yurt dışı taşıma, elleçleme, ambarlama, demuraj giderleri, ar-ge, yönetim gideri gibi eşya bedeli dışında yapılan herhangi bir ödeme bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Örneğin; 320 no.lu satıcılar hesabı, 700’lü hesapların; mal bedeli dışında yurtdışına yukarıda belirtilen ödemelerden olup olmadığı yönüyle incelenmesi gerekir. 21-Transfer fiyatlandırması varsa buna ilişkin anlaşma içeriği, vergi dairesi için hazırlanan rapor varsa bilgi verilmesi istenir. Yurt dışındaki satıcının Türkiye’de başka firmalara satış yapıyorsa fiyatın nasıl oluştuğunun araştırılması gerekir. 22Firma ve banka kayıtlarında yapılan incelemede, ithalata konu eşyanın bedeline ilişkin olarak üçüncü bir firma tarafından transfer yapılmasından dolayı bu firmaya bir ödeme yapılıp yapılmadığı araştırılabilir. Varsa bu ödemeler de eşyanın gümrük kıymetine dahil edilir. 320 no.lu satıcılar hesabı, 102 no.lu bankalar hesabı ve cari hesaplarda yapılacak kontroller ile bu yönde araştırma yapılabilir. 23İthal eşyasının üretiminde ya da ihraç amaçlı satışında kullanılmak üzere bedelsiz ya da düşük bedelli olarak satıcı/imalatçıya gönderilen materyal, mal ve hizmet (Gümrük Kanununun 27/1(b) maddesinde belirtilen) olup olmadığı araştırılır. Bunların varlığının tespiti halinde, bunların kıymetinden uygun miktardaki payın eşyanın gümrük kıymetine ilavesinin yapılıp yapılmadığına bakılır. Bu amaçla, örneğin 159 no.lu verilen sipariş avansları hesabı incelenebilir. 24Muhasebe ve banka kayıtlarının incelenmesinde eğer mümkünse; yükümlü tarafından belirli bir satıcıya yönelik olarak yapılan yıllık ödemelerin bu satıcı tarafından bu firmaya yapılan yıllık satış bedelinden daha fazla olup olmadığı araştırılır. -51- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 25Kıymet beyan formunun tam ve doğru olarak düzenlenip ilgili gümrük beyannamesine ekli olup olmadığı ve bu formda yer alan bilgilerin firma kayıtları ile uygun olup olmadığına bakılır. 26Beyan edilen gümrük kıymetinin gerçekliği ve doğruluğu konusunda şüpheye düşülmesi halinde, firmadan ilave bilgi ve belge talep edilmesi de dahil olmak üzere konunun incelenmesi ve araştırılması neticesinde şüpheye sebebiyet veren hususlarda makul şüphelerin giderilememesi halinde; eşyanın gümrük kıymetinin satış bedeli yöntemi dışında Gümrük Yönetmeliğinin 44 üncü maddesinin 1 fıkrasında belirtilen usul çerçevesinde diğer yöntemlere göre belirlemesi yapılır. 27Gümrük Kanunu’nun 30 uncu maddesi gereği eşyanın gümrük vergisine esas alınacak gümrük kıymetinin Türk lirası olarak beyan edilmesi zorunluluğundan dolayı fatura ve diğer belgelerde yazılı yabancı paraların gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte (bu tarih Gümrük Kanununun 181’inci maddesi gereği ithalat vergilerine tabi eşyanın serbest dolaşıma girişine ilişkin beyannamenin tescil tarihidir.) yürürlükte olan T.C. Merkez Bankası döviz satış kurları üzerinden Türk Lirasına çevrilip çevrilmediğine bakılır. Menşe Kontrolü İthalata konu eşyanın menşe beyanı; tercihli menşe uygulaması, anti damping vergisi uygulaması ile koruma ve gözetim uygulamaları açısından önem taşımaktadır. Denetlenen kişinin yaptığı ithalatlara ilişkin olarak eşyanın menşe beyanının 4458 sayılı Gümrük Kanununun 17 ve 22 inci maddeleri, Gümrük Yönetmeliğinin 33 ila 37 nci maddeleri hükümleri ile Türkiye’nin serbest ticaret anlaşması imzaladığı ülkelere yönelik menşe kriterlerine uygun olup olmadığının kontrolü kapsamında; 1- Sonradan kontrolün yapıldığı dönem ile geçmiş dönemlerde, ithalata konu eşyanın beyan edilen menşe ülkelerinde bir değişiklik olup olmadığına bakılır. Yükümlünün aynı ülkeden aynı üretici/satıcı firmadan aynı eşyayı tedarik edip etmediği araştırılır. Geçmiş dönemlere göre, ithalatlara konu eşyanın menşe ülkelerinde bir değişiklik olup olmadığı araştırılır. 2- İthalatlara konu eşyanın beyan edilen menşe ülkelerinin; antidamping ve telafi edici vergi uygulanan ya da gözetim ve koruma önlemi uygulanan benzer eşyanın menşe ülkelerine yakın olup olmadığına bakılır. 3- İthalatlara konu eşyanın, coğrafik olarak ticaret önlemlerinin (anti damping, telafi edici vergi, koruma ve gözetim önlemleri) uygulandığı ülkelerin bulunduğu riskli bölgelerden ithal edilip edilmediği araştırılır. 4- Denetim dönemi içerisinde aynı GTİP’li eşyanın farklı ülkelerden ithal edilip edilmediğine bakılır. -52- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 5- 1 ila 4’de sayılan durumların varlığının tespiti halinde, ithalata konu eşyanın menşe beyanını kanıtlayacak menşe şahadetnamesinin ibraz edilmiş olmasına rağmen firmadan eşyanın menşeini kanıtlayacak ek kanıtlar istenebilir. 6- İthalata konu gümrük beyannamesinin incelenmesinde; beyannamenin 34 no.lu “menşe ülke kodu” bölümünde herhangi bir kayıt bulunup bulunmadığına ve eşyanın menşe beyanı kanıtlayacak geçerli bir belge (menşe şahadetnamesi, Form A, EUR1 vb.) bulunup bulunmadığına bakılır. Belgenin üzerinde bulunan resmi mühür ve kaşelerin şüphe uyandırmayacak şekilde okunaklı basılı olup olmadığı da kontrol edilmelidir. Kanıtlayıcı belge, geçerli ise (taşıdığı tarih, düzenlenme şekli, resmi mühür ve asıl nüsha olup olmadığı açısından), bu belgede kayıtlı bilgiler ile ilgili gümrük beyannamesinde kayıtlı bilgilerin (eşyanın cinsi ve niteliği, miktarı vb.) uyumlu olup olmadığına bakılır. 7- Sonradan kontrole tabi kişinin onaylanmış ihracatçı yetkisine haiz olup olmadığı araştırılır. Onaylanmış ihracatçı yetkisi kapsamında düzenlenen dolaşım belgelerinin usulüne uygun olarak düzenlenip düzenlenmediğine bakılır. 8- Firmaya “Bağlayıcı Menşe Bilgisi” verilip verilmediği, verilmiş ise, ithal edilen eşyanın menşe beyanlarının bağlayıcı menşe bilgisi ile uyumlu olup olmadığına bakılır. 9- Eşyaya tercihli menşe uygulanabilmesi için aranan koşullardan biri olan “doğrudan nakliye kuralı”nın yerine getirilip getirilmediğine bakılır. Eğer doğrudan nakliye konusu şüpheli ise, ithalat konusu eşyanın hangi yolla nakledildiğinin “doğrudan nakliye kuralına” uygun olup olmadığını kanıtlayacak ilave bilgi ve belge talep edilir. 10İthalata konu eşyanın sevk edildiği ülke ile ihraç ülkesinin birbiri ile uyumlu olup olmadığına ya da beyan edilen menşe ülke ile tutarlı olup olmadığına bakılır. 11Sonradan kontrole tabi kişinin ithalatlarına konu eşyanın miktarı göz önünde bulundurularak beyan edilen menşe ülkesinin üretim kapasitesi ile uyumlu olup olmadığı değerlendirilir. 12İthalata konu eşyanın nakliye belgelerinin (Deniz konşimentosu / Marine Bill Of Lading, Havayolu Taşıma Senedi / Air Waybill, Demiryolu Hamule Senedi / CIM/Rail Consignment Note, Karayolu Taşıma Senedi / CMR/Road Waybill, FCR / Forwarder’s Certificate Of Receipt, FCT Nakliyeci Taşıma Belgesi / Forwarder’s Certificate Of Transport, FBL FIATA Kombine Konşimentosu / FIATA Combined Bill Of Lading vb.) beyan edilen menşe ülke ile tutarlı olup olmadığına bakılır. 13İthalata konu eşyanın bedelinin beyan edilen menşe ülkesinden farklı bir ülkeye transfer edilip edilmediğine bakılır. Eğer farklı bir ülkeye transfer var ise, bu transfere ilişkin detaylı açıklama istenmekle birlikte, stoklarda bulunan ithalata konu eşyanın beyan edilen menşe ülke ile eşyanın bulunduğu orijinal kutularında, ambalaj kağıtları üzerinde bulunan barkodlar ile üretici ülkeye yönelik kayıtların uyumlu olup olmadığına bakılabilir. -53- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Gümrük Tarifesi Kontrolü Sonradan kontrole tabi kişinin yaptığı ithalatlara ilişkin olarak eşyanın gümrük tarife sınıflandırmasının ithalat vergileri ile ticari politikası önlemlerinin uygulanması açısından beyanının; Türk Gümrük Tarife Cetveli, Tarifenin Yorum Kuralları, İzahname, Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği, İthalat Rejim Kararı ve eki listeler, ticaret politikası önlemlerinin uygulanmasına ilişkin sair mevzuata uygun olup olmadığının kontrolü kapsamında; 1- İthalata konu eşyaların kategorilerinin neler olduğu (Örneğin, gıda / kimya / tekstil / makine / vb . veya parçalar / demonte / eksik / bitmiş ürün) tespit olunur. Beyan edilen eşyaların sonradan kontrole tabi kişinin faaliyet alanı ile ilgili olup olmadığına bakılır. Örneğin: Gıda ürünü alanında faaliyet gösteren kişinin gıda ürünü ithalatları arasında kimyasal madde ithalatı var ise, özellikle bu ithalatın konusu eşyanın GTİP beyanının doğru olup olmadığına bakılır. 2- Sonradan kontrole tabi kişi tarafından, gümrük beyannamelerinde beyan olunan GTİP’lerin Türk Gümrük Tarife Cetveli, İzahname, Tarifenin Yorumuna İlişkin Kurallara ve varsa Bağlayıcı Tarife Bilgisine uygun olup olmadığı incelenir. Gümrük Beyannamesin 31 no.lu bölümünde eşyanın ticari tanımına ilişkin beyan, fatura kayıtları, varsa ATR Dolaşım Belgesi/EUR Dolaşım Sertifikası/Form A Belgesinde kayıtlı eşya ile beyan edilen GTİP’nun uygun olup olmadığına bakılır. Ayrıca, laboratuvar analiz raporları, ekspertiz raporları, katalog, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, stoklarda bulunan eşyadan hareketle beyan edilen GTİP’nun Türk Gümrük Tarife Cetveline, İzahnameye, Tarifenin Yorumuna İlişkin Kurallara uygun olup olmadığı araştırılır. 3- İmali bitirilmemiş, aksamı tamamlanmamış veya demonte eşya ithalatı var ise İzahname ve Tarifenin Yorumuna İlişkin Kurallar dikkate alınarak ekspertiz raporları, kataloglar, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, stoklarda bulunan eşya esas alınarak GTİP beyanının doğru olup olmadığı araştırılır. 4- Tarife sınıflandırması ile ilgili olarak Müfettişler/Gümrük idarelerince daha önceden yanlış beyan tespiti olup olmadığı araştırılır. Var ise, hatalı beyan edilen GTİP tespit edilmeden önce eşyanın GTİP ile tespitin yapıldığı tarihten sonraki GTİP’i araştırılır. Tespite rağmen hatalı GTİP beyanı var ise bunlar belirlenir. 5- Denetlenen kişi tarafından alınmış Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB) olup olmadığı araştırılır. Sonradan kontrole tabi kişi tarafından ithal edilen eşyaların BTB’ne uygun olarak sınıflandırılıp sınıflandırılmadığı kontrol edilir. 6- İthal edilen eşyaların sınıflandırma yapısının denetim dönemi içerisinde değişip değişmediği araştırılır. Eğer bir değişim var ise, bu tarife sınıflandırma değişimlerinin nedenin neler olduğu araştırılır. -54- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 7- Sonradan kontrole tabi kişi tarafından farklı gümrük uygulamalarına (Anti damping vergisi ya da telafi edici vergi), yasaklama, kısıtlama, laboratuvar analizi ya da fiziki kontrol, teknik standardizasyon, sertifikası vb. düzenlemelere tabi ürün ithalatı yapılıp yapılmadığı araştırılır. 8- Yükümlünün düşük veya sıfır gümrük vergisi oranları olan eşya tarifesi beyanının olup olmadığı araştırılır. Varsa beyan edilen eşyaların alternatif GTİP’lerde sınıflandırılmasının mümkün olup olmadığına bakılır. Bu konuda Ülkemiz ve AB Bağlayıcı Tarife Bilgileri referans olarak alınabilir. 9- Sonradan kontrole tabi kişinin, tarife kontenjanı ile ilgili eşya tarife beyanını bulunup bulunmadığı araştırılır. Bu durumda, tüm gereksinimlerin yerine getirilip getirilmediğine bakılır. 10Denetlenen kişinin, tercihli tarife ya da ticaret anlaşmalarına dayanan ve muafiyet GTİP’leri kullanıp kullanmadığına bakılır. 11Sonradan kontrole tabi kişinin gümrük beyanına konu ettiği eşyaları arasında alt tarife pozisyonlarında “diğer” başlığı altında beyanının olup olmadığına bakılır. Var ise yapılan bu beyanın doğru olup olmadığı kontrol edilir. Bu şekilde yapılan beyanın vergi yükü ve tarife dışı önlemler bakımından alternatif bir tarife beyanına göre avantaj sağlayıp sağlamadığı araştırılır. 12Birleştirildiği/tamamlandığı/monte edildiğinde farklı gümrük uygulamaları/kısıtlamalarına tabi olan parça/aksam beyanı bulunup bulunmadığına bakılır. 13Yükümlünün beyan ettiği ürünlerin montajında/birleştirilmesinde parça/aksamlarda farklı gümrük önlemleri/kısıtlamalar olup olmadığı araştırılır. kullanılan 14İnceleme/kontrol amacı ile numune alınıp alınmadığı araştırılır. Ayrıca beyan edilen eşyalara ilişkin broşür, katalog, resim ve teknik açıklamaların bulunduğu belgelerin ilgili birimlerce talep edilip edilmediğine bakılır. İnceleme/kontrolün sonucunun ne olduğu araştırılır. 15Gümrük beyanına konu edilen eşyalar arasında tahlile tabi tutulması zorunlu eşya bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Analiz sonucunun ne olduğuna bakılır. Gönderici/Tedarikçiler ile eşyanın tanımlanmasına ilişkin yazışma olup olmadığına bakılır. 5.5.5.2. Gümrük Antrepo Rejimi Gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın veya izin verildiği durumlarda ihraç eşyasının konulduğu genel ve özel antrepolar ile ilgili işlem ve prosedürlerin tümüdür. Gümrük antrepoları, genel ve özel antrepo olmak üzere ikiye ayrılır. Uygulamadaki özellikleri sebebiyle, genel antrepoların; (A), (B) ve (F) tipleri, özel antrepoların; (C), (D) ve (E) tipleri bulunur. -55- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Denetim için gidilen kişiye ait özel antrepo bulunması durumunda antrepo denetimi gerçekleştirilerek düzenlenecek tutanak rapora eklenecektir (Ek - 6). Antreponun firma merkezinden başka yerde olması durumunda etkinlik ve verimlilik çerçevesinde gerekli değerlendirmeyi yaparak müfettiş antrepoyu kendisi denetleyebileceği gibi antreponun bulunduğu yerde varsa gümrük idaresinden de bu yönde destek alabilecektir. Bu rejim kapsamında yapılacak denetimde, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği ile ilgili Gümrük Tebliğ hükümleri dikkate alınarak; 1Gümrük antrepo açma izin belgesi olup olmadığı ve iznin geçerli olup olmadığı incelenir. Ayrıca antrepo açma izni için gerekli tüm yükümlülük ve şartların yerine getirilip getirilmediğine bakılır. 2Yapılan sayım sonucu antrepoda bulunan eşyanın antrepo giriş ve çıkış kayıtları ile düzenlenen tutanak kayıtlarına uygun olup olmadığına bakılır. 3Denetleme dönemini kapsayacak şekilde yoklama yöntemi ile belirlenen antrepo beyannamelerinin antrepo giriş kayıtları ve düzenlenen tutanak kayıtları ile uyumlu olup olmadığına bakılır. Antrepoya alınan eşya için alınan teminat tutarının doğru olup olmadığı araştırılır. 4Denetleme dönemini kapsayacak şekilde antrepodan çıkan eşyaya ilişkin yoklama yöntemi ile belirlenecek muhtelif rejimlere ilişkin gümrük beyannameleri kayıtları ile antrepo çıkış kayıtları ve düzenlenen tutanak kayıtlarının uyumlu olup olmadığı araştırılır. 5Antrepoda mevcut serbest dolaşımda bulunan ve serbest dolaşımda bulunmayan eşyaların bir birinden fiziksel olarak ayrı muhafaza edilip edilmediğine bakılır. 6Antrepoya alınan ve antrepodan çıkan eşyanın ne zaman ve hangi yöntemle stoklara alındığı araştırılır. 7Özel antrepoya alınan eşya ile ilgili işlem zinciri kontrol edilmelidir; yani sözleşme, sipariş, sipariş onayı, fatura, stoklara giriş, gümrük giriş beyanı, ödemeler, gümrük çıkış beyanı, antrepodan çıkış, faturalama, ödeme alma vb. 8Gümrük antreposunda yapılan elleçleme faaliyetinin gümrük mevzuatı hükümlerine uygun olup olmadığına bakılır. 9Gümrük antrepolarında eşyanın imhası konusunda yapılan uygulamaların gümrük mevzuatına uygunluğu araştırılır. 5.5.5.3. Dahilde İşleme Rejimi -56- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın vergileri teminata bağlanmak suretiyle veya bu amaçla serbest dolaşıma giren ya da eşdeğer eşyanın, Türkiye Gümrük Bölgesinde bir veya daha fazla işlem görerek, işlem görmüş ürünlerin elde edilmesi ve özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, elde edilen ürünlerin ihraç edilmesinin esas olduğu, ihracatın gerçekleşmesi halinde teminatın veya alınan vergilerin geri verildiği rejimdir. Denetimlerde dahilde işleme rejimi kapsamındaki gümrük işlemlerinin kontrolünde özellikle rejim hükümlerinin doğru uygulanıp uygulanmadığı, süreler, ithal edilen eşya, işleme faaliyetleri sonucunda elde edilen asıl işlem görmüş ürün ve ikincil işlem görmüş ürün, fire ve verimlilik oranları, telafi edici vergi, eşdeğer eşya kullanımı gibi hususlar incelenmelidir. Bu inceleme kapsamında, denetim dönemini kapsayacak şekilde dahilde işleme izin belgeleri/ dahilde işleme izinleri kapsamında yapılan ithalat ve ihracat işlemlerine ilişkin gümrük beyannameleri yoklama suretiyle belirlenir. Bu ithalat ve ihracatları, tevsik edici muhasebe kayıtları ile birlikte incelenir. Bu denetleme kapsamında, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği, 2005/8391 sayılı Dahilde İşleme Rejim Kararı ve ilgili Tebliğ hükümleri dikkate alınarak; 1Yükümlünün dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni kapsamında işleme faaliyetini gerçekleştirme kapasitesinin olup olmadığı araştırılır. 2Dahilde işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalat ve ihracatların belgede/izinde belirtilen bilgiler ve özel şartlara uygun yapılıp yapılmadığına bakılır. 3Dahilde işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalatlara ilişkin olarak ithalat vergilerinin doğru hesaplanıp hesaplanmadığı, buna ilişkin alınması gereken teminatların doğru alınıp alınmadığı araştırılır. 4İzin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalat ve ihracatların süresi içerisinde yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. 5Dahilde işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalatlara ilişkin gümrük beyannameleri konusu eşyanın kıymet, tarife ve menşe kontrolünde Rehberin “5.5.5.1.” bölümünde yer verilen teknik ve yöntemler dikkate alınabilir. 6Sonradan kontrole tabi kişinin dahilde işleme izin belgesi/izni kapsamında ithal edilen eşyadan stoklarında bulunan eşyanın belge/izinde belirtilen eşya ile aynı olup olmadığına bakılabilir. 7Dahilde işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalat ve ihracatlara ilişkin olarak işlem zinciri dikkate alınarak sözleşme, hammadde sipariş, siparişin onayı, faturalama, ödeme, eşya temini, stoklara giriş, rejime/üretim sürecine giriş için gümrük beyannamesi, verimlilik oranı, sonuçlar (işlem görmüş ürünler, ikincil ürünler, atık, kayıp ya da fire miktarı, ihracat, satış faturaları, ödeme makbuzu ve rejimin ibrası) olarak sıralanabilecek işlem zincirinin analizi gerekir. -57- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 8Rejim kapsamında taahhüt edilen işleme faaliyeti için yükümlü tarafından ithal edilen hammadde ve girdilerin gümrük idaresine beyanını, işleme faaliyeti sonrasında elde olunan işlem görmüş ürünün ihracatının beyanına ilişkin muhasebe kayıtları ile stok hesapları kayıtları incelenmelidir. Bu amaçla, öncelikle gümrük beyannamesi konusu eşyanın bedeli için 102 no.lu bankalar hesabı kontrol edilebilir. Stok kayıtlarının incelenmesi ile de eşyanın miktar ve cinsi ile ilgili beyanın doğruluğu teyit edilebilir 9Rejim kapsamında ihraç edilen eşya için telafi edici vergi ödeme yükümlülüğü doğuyor ise, telafi edici verginin doğru olarak hesaplanıp ödemesinin yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. 5.5.5.4. Hariçte İşleme Rejimi Serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerine tabi tutulmak üzere Türkiye Gümrük Bölgesinden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin ithalat vergilerinden tam veya kısmi muafiyet suretiyle yeniden serbest dolaşıma girişine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Bu rejimle ilgili denetimde özellikle; rejim hükümlerinin tatbiki, geçici ihracat eşyası ile ilgili tarife, kıymet ve miktar bilgileri, işlem görmüş ürünün maliyeti, yükleme, navlun ve sigorta maliyetleri, süreler gibi hususlar incelenir. Bu amaçla yapılacak denetleme kapsamında 4548 sayılı Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği, 2007/11864 sayılı Hariçte İşleme Rejim Kararı ile ilgili Tebliğ hükümleri dikkate alınarak; 1Hariçte işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan geçici ihracat ve ithalatların belgede/izinde belirtilen bilgiler ve özel şartlara uygun yapılıp yapılmadığına bakılır. 2Hariçte işleme izin belgesi/izni kapsamında yapılan ithalatlarla ilgili ithalat vergilerinin doğru hesaplanıp hesaplanmadığı kontrol edilir. 3İzin belgesi/izni kapsamında yapılan ihracat ve ithalatların süresi içerisinde yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. 4Hariçte işleme izin belgesi/izni kapsamında geçici ihraç edildikten sonra işleme faaliyeti sonrasında yapılan ithalatlara ilişkin gümrük beyannameleri konusu eşyanın kıymet, tarife ve menşe kontrolünde Rehberin “5.5.5.1.” bölümünde yer verilen teknik ve yöntemler de dikkate alınabilir. 5Sonradan kontrole tabi kişinin hariçte işleme izin belgesi/izni kapsamında geçici ihraç edildikten sonra işlen görmüş ürün olarak ithal edilen eşyadan stoklarında bulunan eşyanın belge/izinde belirtilen eşya ile aynı olup olmadığına bakılır. 6Hariçte işleme rejimi çerçevesinde serbest dolaşıma sunulan işlem görmüş ürünlerin ithali esnasında işleme faaliyeti gereği “kısmi muafiyet” ya da “tam muafiyet” hükümleri dikkate alınıp alınmadığına bakılır. -58- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 7Hariçte işleme izin belgesi/izin kapsamında yapılan geçici ihracat ve ithalatlara ilişkin olarak işlem zinciri dikkate alınarak sözleşme, hammadde sipariş, siparişin onayı, eşya temini, stoklara giriş, fatura ödemeleri, gümrük beyanı, üretim süreci, eşyanın işleme faaliyetine tabi tutulması, satış faturaları, ödeme makbuzu, gümrük beyanı ve serbest dolaşıma giriş olarak sıralanabilecek işlem zincirinin analiz edilmesi gerekir. 8Tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici ihraç edilen eşyanın, tamiratının garanti nedeniyle sözleşmeye bağlı olarak veya kanuni bir yükümlülüğe dayanarak ya da bir imalat hatası nedeniyle, bedelsiz yapıldığı yönündeki beyanının doğruluğunu kanıtlayacak belgenin muhasebe kayıtları ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. Bu kontrolde, tamir veya yenilenmek üzere gönderilen eşyanın tekrar serbest dolaşıma sunulması beyanında “tam muafiyet” uygulanması için herhangi bir bedel ödemesi yapılmadığı ortaya konmalıdır. 9Rejim kapsamında taahhüt edilen işleme faaliyeti için sonradan kontrole tabi kişi tarafından işlenmek üzere geçici ihraç edilen eşya ile bu eşyanın işleme faaliyeti sonrasında serbest dolaşıma sunulmak üzere gümrük idaresine yapılan beyanın doğruluğunu araştırmak bakımından ilgili muhasebe kayıtları ile stok kayıtları incelenmelidir. 10Rejim kapsamında yapılan üretim ücretleri, tüm malzeme, nakliye, komisyon, üretim araçlarının değeri gibi dikkate alınması gereken ilavelerin malzeme maliyeti ve işçilik maliyeti olup olmadığı araştırılır. 5.5.5.5. Geçici İthalat Rejimi Geçici ithalat rejimi serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına olanak sağlayan hükümlerin uygulandığı rejimdir. Geçici ithalat rejimi ile ilgili işlemlerin denetiminde rejim hükümlerinin doğru tatbik edilip edilmediği, özellikle süreler, eşyanın ayniyatı, giriş ve çıkış işlemleri ile ilgili hususlar tetkik edilir. Bu kapsamda yapılacak denetimlerde, 4458 sayılı Gümrük Kanunu, 4458 sayılı Gümrük Kanunun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı, Gümrük Yönetmeliği ile ilgili Gümrük Tebliği hükümleri dikkate alınarak; 1Geçici ithalat rejimi kapsamında verilen bir izin bulunup bulunmadığı, var ise izin süresinin geçerli olup olmadığına bakılır. 2Geçici ithalat iznine konu eşyanın rejimin öngördüğü şartlarda ve kullanım amacı doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığı ile rejime giriş ayniyetine uygun olup olmadığı kontrol edilir. -59- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 3Geçici ithalat rejimi kapsamında yapılan ithalata konu eşya için kıymet, menşe ve tarife uygulaması için Rehberin “5.5.5.1.” bölümünde yer verilen teknik ve yöntemler de dikkate alınabilir. 4Tam muafiyet suretiyle geçici ithalat rejimine tabi tutulan eşya için ilgili Bakanlar Kurulu Kararı’nda öngörülen özel şartlar ve durumun gerçekleşip gerçekleşmediği kontrol edilir. 5Kısmi muafiyet suretiyle geçici ithalat rejimine tabi tutulan eşya için tahsil edilen ithalat vergilerinin doğru hesaplanıp hesaplanmadığı kontrol edilir. 6Geçici ithalat rejimine konu eşyanın izin süresi sonunda giriş ayniyetine uygun olarak yurtdışı edilip edilmediği kontrol edilir. 7Geçici ithalat rejimine konu eşyanın başka bir gerçek ve tüzel kişiye ödünç verilip verilmediği, kiralanıp kiralanmadığı, izin alınmaksızın devredilip edilmediği araştırılır. Bu durumların varlığı halinde rejim hükümlerinin ihlali doğrultusunda işlem yapılır. 5.5.5.6. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın, Türkiye Gümrük Bölgesinde, ithalat vergilerine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin tabi oldukları gümrük vergileri üzerinden serbest dolaşıma girmeleri ile ilgili işlemlerin tümüdür. Gümrük kontrolü altında işleme rejimi hükümleri uyarınca elde edilen bu tür ürünler işlenmiş ürün olarak adlandırılır. Gümrük kontrolü altında işleme rejimine ilişkin olarak özellikle süreler, rejimin ibrası ve verimlilik oranları, eşyanın kıymeti, miktarı, tarifesi gibi hususlar incelenmelidir. Bu kapsamda yapılacak denetimlerde, 4458 sayılı Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği ve ilgili Gümrük Tebliği hükümleri de dikkate alınarak; 1Gümrük kontrolü altında işleme rejimi kapsamında alınmış bir izin bulunup bulunmadığı, var ise geçerli olup olmadığına bakılır. 2Sonradan kontrole tabi kişinin, gümrük kontrolü altında işleme rejimini gerçekleştirecek üretim kapasitesine sahip olup olmadığı araştırılır. 3Gümrük kontrolü altında işleme rejimi kapsamında ithal edilen eşya ile işleme faaliyeti sonucu elde olunan eşyanın rejim ve izin koşullarına uygun olup olmadığı kontrol edilir. 4Gümrük kontrolü altında işleme rejimi ile ilgili iş süreci (Sözleşme, Sipariş, Eşyanın kabulü, Stoklara girişi, Fatura ödemesi/para transferi, Gümrük beyanı, Üretim süreci, İşlenmiş -60- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ eşya, satış faturaları, Ödemelere ilişkin alındı, gümrük beyanı, Eşyanın serbest dolaşıma girişi) analiz edilmelidir. 5Gümrük kontrolü altına işleme rejimi kapsamında ithal edilen eşya bedelinin ödenmesi ile ilgili olarak 102 no.lu bankalar hesabı kontrol edilebilir. 6Gümrük kontrolü altında işleme rejimi kapsamımda ithal edilen eşya ile işleme faaliyeti sonrasında serbest dolaşıma sokulan eşyanın miktar ve niteliğinin izinde ve gümrük beyannamelerinde belirtilenlerle uygun olup olmadığı araştırılır. Bu amaçla yapılacak kontrolde, sözleşme, sipariş, üretim, stok ve satış kayıtları incelenir. Var ise numune ve laboratuvar analiz sonuçları dikkate alınır. 7Gümrük kontrolü altında işleme rejimi kapsamında izin konusu işleme faaliyeti sonucu elde olunan eşyanın tamamının serbest dolaşıma giriş rejimine konu edilip edilmediği tedarik, satış ve stok kayıtlarına uygunluğu ile doğrulanır. 8Gümrük kontrolü altında işleme rejimi kapsamında işleme faaliyeti sonucu elde olunan eşyanın serbest dolaşıma giriş rejimine ilişkin gümrük beyannamesinde eşyanın kıymet, tarife ve miktarının doğru beyan edilip edilmediği araştırılır. 5.5.5.7. Transit Rejimi İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş eşya ile ihracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış eşyanın, gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesi içinde bir noktadan diğerine taşınmasıdır. Transit rejimine tabi tutulan eşya Türkiye Gümrük Bölgesi içinde; yabancı bir ülkeden gelip yabancı bir ülkeye, yabancı bir ülkeden Türkiye’ye, Türkiye’den yabancı bir ülkeye, bir iç gümrükten diğer bir iç gümrüğe taşınabilir. Firmanın transit rejimi kapsamında işlemlerinin denetimi söz konusu olduğunda bu tür işlemlerinin incelenmesi gerekecektir. Bu kapsamda denetimler transit beyannameleri, NCTS sistemi üzerinde gerçekleştirilebilecektir. Bu rejimle ilgili işlemlerde özellikle eşya cinsinin doğru olup olmadığı ve miktarı ile ilgili hususlar kontrol edilmelidir. Eşyanın taşınmasına ilişkin belge ve kayıtlar kontrol edilmek suretiyle (NCTS, özet beyan, transit beyannamesi, taşıma firması kayıtları, takograf, yükleme listesi, konşimento/taşıma belgesi, tartım kartelası, navlun faturası vb.) transit işleminin gerçekliği konusunda tereddütler giderilmeye çalışılır. Transit işlemi ile ilgili olarak gerek duyulması halinde, taşıma şirketlerinin çapraz kontrolü yapılabilir. 5.5.5.8. İhracat Rejimi -61- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Uluslararası veya ikili anlaşmalar, kanun, tüzük ve kararnamelerle konulmuş yasaklama ve kısıtlama hükümleri saklı kalmak üzere, her türlü eşyanın Türkiye’den ihracı serbesttir. Son yıllarda Sonradan Kontrol Programlarında özellikle mavi hattan gerçekleştirilen ihracat işlemlerinin yoklama yöntemiyle denetimi hususuna yer verilmektedir. İhracat rejiminde de mevzuat, tarife, kıymet, menşe, miktar yönlerinden kontrollerin yapılması gerekir. Ayrıca ihracatla ilgili yasak ve kısıntı hususları göz önünde tutulmalıdır. Bu kapsamda yapılacak denetimlerde, 4458 sayılı Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği ve ilgili diğer düzenlemeler de dikkate alınarak; 1Yükümlünün ihracat işlem süreci (Sözleşme, sipariş, üretim, satış faturaları, stok kayıtlarındaki değişimler, ihracat, taşıma ve sevkiyat, alınan ödemeler) analiz edilmelidir. 2İhracat ile ilgili muhasebe kayıtları analiz edilir, bazı ihracat işlemleri seçilerek muhasebe kayıtları ile ilgili gümrük beyannamelerin uyumlu olup olmadığına bakılır. 3İhraç edilen eşyanın nitelik, miktar ve kıymetinin, ihracat beyannamesi, sözleşme, sipariş mektubu, fatura, stok kaydı, üretim kayıtları, kalite kontrol sonuçları gibi belge ve kayıtlarda aynı olup olmadığı kontrol edilir. 4İhraç edilen eşya için tahsil edilen bedelin, beyan edilen gümrük kıymeti ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. Bu amaçla örneğin 102 no.lu Bankalar Hesabı gümrük beyannameleri ile mukayeseli olarak kontrol edilebilir. 5İhraç edilen eşyanın, taşınmış olduğu konteyner ya da ambalajlara uygun olup olmadığı, gümrüğe beyan edilen eşyanın miktarının taşıma belgelerinde yer alan kayıtlara uygun olup olmadığı kontrol edilebilir. 6İhracatçı aynı zamanda üretici ise, ihracatın yapıldığı zamanda ki stok kayıtlarının bu ihracatlar için yeterli olup olmadığına bakılabilir. 7İhraç edilen eşyanın taşınmasına ilişkin belge ve kayıtlar kontrol edilmek suretiyle (NCTS, özet beyan, transit beyannamesi, taşıma firması kayıtları, takograf, yükleme listesi, konşimento/taşıma belgesi, tartım kartelası, navlun faturası vb.) ihracat işleminin gerçekliği konusunda tereddütler giderilmeye çalışılır. 8İhracat işlemi ile ilgili olarak gerek duyulması halinde, taşıma şirketlerinin çapraz kontrolü yapılabilir. -62- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 9İhracata konu eşyaların yasak, izne, kısıntıya ve kontrole tabi eşyalar olup olmadığı kontrol edilir. 5.5.6. Soruşturma Önlemleri Yapılan sonradan kontrol denetimi sırasında soruşturmayı gerektirir bir fiilin tespit edilmesi hâlinde, sonradan kontrolü yapan müfettişçe, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği’nde yer alan çalışma usul ve esasları çerçevesinde hareket edilir. Yukarıda belirtilen durumlarda, 21.03.2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 04.12.2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca eşya, bilgi, belge ve veriler için el koyma dâhil gerekli tedbirler alınır. Sonradan kontrol sırasında bir suçun tespit edilmesi durumunda mevzuat dahilinde gerekli tedbirlerin alınmasının ardından soruşturma onayı istenilmesi gerekir. 5.5.7. Nihai Görüşme Müfettiş, sonradan kontrol sonucuyla ilgili olarak sonradan kontrole tabi kişilerle nihai bir görüşme yapar. Kontrol sonucunda gümrük vergileri tutarı ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülükler açısından bir değişikliğin olmaması veya kontrole tabi kişinin talepte bulunmaması durumunda bu görüşme yapılmayabilir. Son görüşmede, özellikle ihtilaf konusu hususlar, hukukî değerlendirme ve tespit edilen hususların gümrük vergileri ve sonuçları açısından etkileri ifade edilir. Tespit olunan hata ve usulsüzlüklerin nedenleri açıklanmalı ve tekrarlanmaması için gerekli uyarılar yapılmalı ve tavsiyelerde bulunulmalıdır. Sonradan kontrol raporunun hazırlanmasına katkı sağlaması için sonradan kontrole tabi kişinin gerek duyulan açıklamalar yapmasına da fırsat verilmelidir. Nihai görüşmenin sonucu bir tutanağa bağlanır. Bu tutanağın bir sureti ilgiliye verilir. Bu tutanakta aşağıda belirtilen bilgiler yer almalıdır (EK - 8). • • • • • • • • • Denetlenen kişi Müfettiş Müfettiş imzası Son görüşme tarihi Son görüşme konusu Yetkili kişi Yetkili kişi imzası Diğer kişiler ve imzaları Görüşme sonucu -63- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • Diğer hususlar 5.5.8. Uygulama Aşamasında Dikkat Edilecek Hususlar • Sonradan kontrolün, sonradan kontrole tabi kişilere ait yerlerde yapılması esastır. Ancak, bunun mümkün olmaması halinde sonradan kontrole tabi kişinin yerleşik olduğu yerde varsa gümrük idaresi yoksa başka bir resmi dairede yapılabilir. Birden çok yerde şubesi olan şirketlere ilişkin sonradan kontrol şirket merkezinde yapılabilir. • Sonradan kontrolü yapan müfettişin önerisi ve Bakanın onayı ile sonradan kontrole ilişkin programda ekleme yapılabilir veya kapsamı genişletilebilir. • Sonradan kontrolü yapan müfettişler gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları inceler. • Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukukî sonuçları hakkında bilgi verilir. • Kişiler, sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamakla yükümlüdür. • Sonradan kontrol, mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Kontrole tabi kişiler tarafından kabul edilmesi hâlinde mesai saatleri dışında da sonradan kontrol yapılabilir. • Sonradan kontrolü yapan müfettişler denetime tabi kişilere ait işyerlerinin tüm alanlarına girme ve denetim yapma yetkisine sahiptir. Kişilere ait yerlerde yapılacak bu tür kontrol sırasında kontrole tabi kişi veya kişiler veya vekilleri bulunur. • Risk belirlemesi çerçevesinde yapılan denetimde doğru sonuca ulaşılabilmesi için seçilen belgelerin işletmenin genel profilini iyi bir şekilde yansıtması gereklidir. Doğru yoklama yöntemi en yaygın olarak kullanılabilecek yöntemdir. • Seçilen belgelerde herhangi bir sorunlu durumla karşılaşılmazsa müfettiş denetimi sonlandırabilir. • Rapor sonuçlarına karşı itiraz edilebileceği ve idari yargı yoluna başvurulabileceği de düşünülerek, denetimde tespit edilen hususların gerekçelendirilmesine ve delillendirilmesine dikkat edilmelidir. • Sonradan kontrolün her safhasında olduğu gibi uygulama aşamasında da mevcut verilerin yazılı hale getirilmesi çok önemlidir. -64- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Sonradan Kontrolün uygulama aşamasında rehberin bu bölümünde yer alan hususlara ilave olarak denetim alanlarına ilişkin hangi konuların ne tür kayıt ve belgelerde bulunabileceği hususu ile denetime ilişkin konuların genel olarak sıralandığı uygulama kontrol listesi Müfettişlere yol gösterici olması bakımından rehbere eklenmiştir. Gerçekleştirilecek denetimlerde rehber ekinde yer alan uygulama kontrol listesinin kullanılması da mümkündür. Denetimde kullanılan uygulama kontrol listesi (ya da müfettişler tarafından geliştirilebilecek benzeri tablo ve çalışmalar) elektronik ortamda muhafaza edilebilir, bu tür çalışmalar düzenlenen sonradan kontrol raporuna eklenmez (EK - B). 6. RAPORLAMA AŞAMASI Sonradan kontrol sonucunda gerekli raporların düzenlenmesi, rapora eklenmesi gereken belgelerin hazırlanması ile ilgili işlemlerin gerçekleştirildiği aşamadır. Rehberin bu bölümünde rapor düzenlenirken uyulacak kurallar, dikkat edilecek hususlar, rapor çeşitleri, raporların içerik ve şekilleri, raporlara eklenecek belgeler ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. 6.1. Raporlama Kuralları Sonradan kontrol sonucunda düzenlenecek raporlarda aşağıdaki kurallara uyulması esastır. 1- Denetlenen her kişi için ayrı bir sonradan kontrol raporu yazılması esastır. Sonradan kontrol raporunun denetimin bitirilmesinin ardından zaman aşımı hükümleri de göz önünde bulundurularak vakit geçirilmeksizin yazılmasına özen gösterilmelidir. 2- Raporların düzenlenmesinde, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği ile Çalışma Yönergesi hükümleri dikkate alınır. 3- Rapor tanziminde, “Times New Roman” yazı tipi ve 12 karakter boyutu kullanılacaktır. Tablo, form ve analiz gibi özelliği olan metinlerde farklı yazı tipi ve karakter boyutu kullanılabilir. 4- Raporların düzgün cümleler kullanılarak, uygun bir dille ve raporda adları geçen kişi ve kurumları rencide edebilecek deyim ve yakıştırmalar bulundurulmadan yazılması gerekir. 5- Konu ile ilgisi bulunmayan ayrıntılara yer verilmemesine, yazım ve dil bilgisi kurallarına uyulmasına ve 02.12.2004 günlü, 25658 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Resmi Yazışmalarda Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik hükümlerine riayet edilmesine özen gösterilir. 6- Raporlarda yürürlükte olan kanun, karar, yönetmelik, tebliğ vb. düzenlemelerde yer alan güncel ve geçerli terimlerin kullanılmasında gerekli hassasiyet gösterilecektir. 7- Rapor eklerinin, okunaklı olmasına dikkat edilecek, bunlara ek numarası verilecek, ek konulan belgelerin listesi yapılacaktır. Gereksiz belgeler rapora eklenmeyecektir. -65- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ 8- Raporların düzenlenmesinde, belirlenen rapor şablonuna uygun başlıklı rapor taslağı ve rapor eklerine ilişkin de yine şekilleri belirlenmiş olan ek listesi örneği kullanılacaktır. 9- Düzenlenen raporlara Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği ile Çalışma Yönergesi hükümleri uyarınca sayı verilir. 10Raporda tespitlere yer verilirken tahmini bilgiler yerine somut tespitlere yer verilmesi, gerekli durumlarda bilgi ve belgelerle delillendirilmesi, hukuki sonuçların belirtilmesi gereklidir. 6.2. Rapor Çeşitleri Sonradan kontrolün bitiminde rehbere ekli olan formatlara uygun olarak, gereken durumlarda değerlendirme raporu ve her bir sonradan kontrole tabi kişi itibariyle sonradan kontrol raporu tanzim edilir. Zaman aşımı hükümleri hariç cevaplı rapor düzenlenmez. Raporların denetimin sonunda vakit geçirilmeksizin Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği ile Çalışma Yönergesinde belirlenen usul ve esaslara uygun olarak düzenlenmesi esastır. Zaman aşımı hükümleri söz konusu olduğu durumda, cevaplı rapor düzenlenmesi mümkündür. Zamanaşımına 15 günden az süre kaldığı durumda, sonradan kontrole tabi kişiye görüş vermesi için tanınan 15 gün süre beklenmeksizin cevaplı rapor düzenlenebilir. 6.2.1. Değerlendirme Raporu: Sonradan kontrol sonucunda, vergilendirme için önemli olan tespitler, muhtemel vergi tutarı değişiklikleri ve yol gösterici nitelikteki tespitlerin olması durumunda tüm bu hususların yer aldığı değerlendirme raporu tanzim olunur. Bu rapora müfettiş yazışma sayısı verir. Ancak, bu konularda önemli bir tespit söz konusu olmazsa, rapor düzenlenmeden bu hususun yazılı olarak kişiye bildirilmesi yeterli olur. Kişinin talep etmesi durumunda, rapor değerlendirmeye tabi tutulmadan kendisine gönderilir ve 15 gün içinde görüşlerini bildirme fırsatı tanınır. Değerlendirme raporu son görüşme aşamasında düzenlenmiş ise burada denetlenen kişiye veya yetkilisine teslim edilerek bu durum tutanakta belirtilebilir. Ayrıca daha sonra düzenlenmiş ise yazı ile de ilgili kişiye intikal ettirilebilir. Değerlendirme raporunda; denetlenen kişilerin ticaret yaptığı diğer kişileri ilgilendiren bilgiler, risk değerlendirmeleri, denetim stratejileri, genel öneri ve teklifler ile denetim süresince elde edilen ve sadece gümrük idaresini ilgilendiren bilgiler yer almaz (EK - 9). Değerlendirme raporunda aşağıdaki bilgiler yer alır. I- Başlangıç: Denetlemenin dayanağı belirtilir. -66- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ IITespitler: Bu bölümde gerçekleştirilen denetimde ortaya çıkan denetim tespitleri (Vergilendirme için önemli tespitler, yol gösterici tespitler) ve tespitlerin mevzuat karşısındaki durumuna ilişkin değerlendirmelere yer verilir. Tespit ve değerlendirmelere ilişkin sonuç kısa bir şekilde raporda belirtilir. 6.2.2. Sonradan Kontrol Raporu: Sonradan kontrol sonucunda; sonradan kontrolü yapan müfettişin genel tespitlerini, değerlendirmelerini ve idarece alınması gereken önlemleri içeren sonradan kontrol raporu tanzim edilerek Başkanlığa sunulur. Bu rapora eğer düzenlenmişse değerlendirme raporu da eklenir. Düzenlenen raporlar Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği hükümlerine göre işlem görür (EK - 10). Sonradan Kontrol Raporu aşağıdaki bölümlerden oluşur. I- Başlangıç: Denetlemenin dayanağı, yazı ve onayın tarih ve sayıları belirtilir. II- İşin Konusu: Denetleme konusu açık bir şekilde belirtilir. III- İnceleme ve Araştırma: 1- Denetimle ilgili genel bilgiler (Dönem, kapsam, başlama tarihi), 2Sonradan kontrole tabi kişi ile ilgili genel bilgiler (Unvanı, adresi, vergi dairesi ve numarası, faaliyet alanı, ticaret sicil bilgileri, ortaklar ve sermaye yapısı, organizasyon yapısı, görevlendirilen yetkili, gümrük müşaviri) 3Gümrük işlemleri ile ilgili bilgiler (Dış ticaret hacmi, işlem yapılan gümrük idareleri, izin ve belgeler) 4Denetim tespitleri (Denetim tespitlerinin yer aldığı değerlendirme raporuna bilgilere yer verilir) 5Nihai görüşme (Sonradan kontrol sonucuyla ilgili olarak sonradan kontrole tabi kişi ile yapılmış ise nihai görüşme ile sonucunda düzenlenen tutanağa ilişkin bilgilere bu bölümde yer verilir.) 6Sonradan kontrole tabi kişinin denetim tespitlerine ilişkin görüşler (Sonradan kontrole tabi kişinin varsa görüşleri bu bölümde belirtilir.) IV- Değerlendirme ve Sonuç: Bu bölümde gerçekleştirilen denetimde ortaya çıkan tespitleri, varsa sonradan kontrole tabi kişinin görüşleri ile birlikte değerlendirilerek mevzuat karşısındaki durumu ortaya konulur. -67- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ Bu bölümde; denetlenenlerin isim, unvan, vergi numarası ve adresleri, tespit edilen fiiller, uygulanması gereken müeyyideler ve yapılması gereken işlem açık ve net bir ifade ile belirtilir. 6.3. Belgelendirme (Rapora Eklenecek Belgeler) Sonradan kontrol neticesinde düzenlenecek sonradan kontrol raporlarına ilgili belgelerin eklenmesi gerekir. Denetim tespitleri açısından bir önem taşımayan gereksiz belgelerin eklenmemesine özen gösterilmelidir. Programın gizliliğinin temini açısından, Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğünce düzenlenen risk değerlendirmesine ilişkin belge ve yazışmalar ile Sonradan Kontrol Onayı ekinde yer alan firma listesi rapora eklenmez. Değerlendirme raporlarına esas olarak ek konulmaz, gerekli olan durumlarda ise tespitlere ilişkin olarak düzenlenen liste, tutanak gibi belgeler eklenebilir. Belgelendirme ile; • Denetimde belirli bir standart ve kalitenin sağlanması ve artırılması, • Denetim stratejisinin, uygulamaya ilişkin sürecin ve denetim sonuçlarının takip edilmesi, • Denetim süresinin planlanması ve gerekçelendirilmesinin ortaya konulması, • Daha sonra gerçekleştirilecek denetimler için yol gösterici olunması, • İncelenen belgelerin ve bu belgelere ilişkin bilgilerin ortaya konulması, • Denetimin icrasında tatbik edilen tekniklerin gösterilmesi, • Denetim sonuçlarına karşı ortaya çıkabilecek olası itiraz ve davalar için delil toplanması, • Denetim yükümlülüğünün gerektiği gibi yerine getirilmiş olduğunun ortaya konulması, Amaçlanmaktadır. • Bildirim Yazısı Düzenlenecek rapora sonradan kontrole tabi kişiye Rehbere ekli örneğe uygun olarak yapılan denetim bildirim yazısı eklenir (EK - 2). • Başlama Tutanağı Sonradan kontrole başlanıldığını gösteren rehbere ekli örneğe uygun olarak doldurulan başlama tutanağının rapora eklenmesi gerekmektedir (EK - 5). -68- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ • İşleme İlişkin Belgeler Vergi ve mevzuatı ilgilendiren tespitlerde bulunulması durumunda; bu durumu ispata yönelik olarak gerçekleştirilen denetim, araştırma ve denetime ilişkin tutanak, beyanname, taşıma belgesi, ödeme belgesi, sözleşme gibi belge örneklerinin rapora eklenmesi gerekir. • Müfettişin Tespitleri, Yazışmalar vs. Müfettiş tarafından gerçekleştirilen yazışmalar (örneğin banka, taşıma firması, gümrük idaresi ile yapılan) ile tespitlere ilişkin listeler ve bunlara ilişkin belgeler de rapora eklenmelidir. • İncelenen Beyannameler Listesi Denetimin yoklama suretiyle gerçekleştirilmesi durumunda incelenen gümrük beyannamelerinin listesi de rapora eklenir. Denetimin tarama usulüyle yapılması durumunda böyle bir liste eklenmesine gerek bulunmamaktadır (EK - 7). • Son Görüşme Tutanağı Düzenlenecek sonradan kontrol raporuna gerçekleştirilen son görüşmeye ilişkin rehbere ekli son görüşme tutanağının eklenmesi gerekmektedir (EK - 8). • Değerlendirme Raporu Denetim sonucunda değerlendirme raporu tanzim olunmuşsa sonradan kontrol raporuna eklenmesi gerekmektedir (EK - 9). • Denetlenen Kişinin Cevabı Denetim sonucunda denetlenenlere 15 gün içerisinde cevaplanmak üzere verilen değerlendirme raporuna yönelik cevap yazısı eklenir. Sonradan kontrole tabi kişi cevap vermemişse bu durum raporda belirtilir. 6.4. Raporların Gönderilmesi Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği, Çalışma Usul ve Esaslarına ilişkin Yönerge ve ilgili Tamim hükümlerine uygun olarak düzenlenen sonradan kontrol raporu ve/veya cevaplı rapor, rapor değerlendirme komisyonunca incelenmek üzere müfettiş tarafından Başkanlığa gönderilir. -69- SONRADAN KONTROL DENETİM REHBERİ EKLER EK - 1 Hazırlık Aşaması Kontrol Listesi EK - 2 Sonradan Kontrol Bildirim Yazısı EK - 3 Sonradan Kontrole Tabi kişi Hak ve Yükümlülüklerine İlişkin Bilgi Notu EK - 4 Talep Edilen Bilgi ve Belgeler Listesi EK - 5 Başlama Tutanağı EK - 6 Antrepo Denetim Tutanağı EK - 7 İncelenen Beyannameler Listesi EK - 8 Son Görüşme Tutanağı EK - 9 Değerlendirme Raporu EK - 10 Sonradan Kontrol Raporu EK - A EK - B EK - C Denetim Strateji Formu Örneği Uygulama Kontrol Listesi Sonradan Kontrol Yönetmeliği -70- EK-1 HAZIRLIK AŞAMASI KONTROL LİSTESİ Sıra No Bilginin Kaynağı 1 FDTP, İnternet vs. 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Denetimde Önemli Görülen Hususlar Elde Edilecek Bilgiler Firmanın var olup olmadığı Denetim konusu Yasal dayanak Denetlenecek kişi ve iletişim bilgileri Müfettişe ilişkin bilgiler Bildirim Denetimin kapsamı ve dönemi Başlama tarihi Haklar ve yükümlülükler Müfettişin imzası Tespit Edilen Hususlar Organizasyon Yapısı Daha Sonraki Denetimlerde Dikkat Edileceği Belirtilen Hususlar Önceki raporlar Numune/Etiketlere İlişkin Bilgiler İncelemeye İlişkin Bilgiler (Vergi Yönünden Tespitler) Uygulanan İnceleme Yöntemi Müfettişin görüşleri Önceki denetimi yapan Uygulanan denetim teknikleri Müfettiş Bilgi ve tecrübe paylaşımı Şirket ve işlemleriyle ilgili risk profili (GTİP-diğer) GÜVAS olup olmadığı Şirketin adli takibe konu (kaçakçılık, sahtecilik vs.) GÜVAS (KBB) işleminin olup olmadığı Farklılık (redrese işlemi) tespit edilen beyanname GÜVAS olup olmadığı GÜVAS Yükümlü hk.da İd. Para C. K. olup olmadığı Ticaret sicil gazeteleri, Şirketin hukuki yapısı, ortakları, yetkilileri, merkezi, internet, Firma şubeleri, Gümrük idareleri (Bölge müdürlüğü ve Firma hakkında bilgi edinilmesi müdürlükler) Diğer idareler (vergi Firma hakkında bilgi edinilmesi dairesi, vb) GÜVAS Yükümlünün gümrük işlemleri ve Firma GÜVAS Gümrük işlemlerine konu eşyalar ve GTİP’leri ve Firma GÜVAS GÜVAS ve Firma GÜVAS ve Firma GÜVAS ve Firma GÜVAS ve Firma Riskli GTİP’lerin olup olmadığı (sığınak tarife vs.) Gümrük işlemlerine konu eşyaların menşei Zamanla tarife, menşe veya gönderici bilgilerinde değişiklik olup olmadığı Gönderici ülkeler Gönderici firmalar -71- ülke Sıra No Bilginin Kaynağı Elde Edilecek Bilgiler 19 GÜVAS ve Firma Teslim şekilleri 20 GÜVAS ve Firma Ödeme şekilleri 21 GÜVAS Yükümlünün BTB olup olmadığı 22 GÜVAS Gümrük işlemlerinin yapıldığı gümrük müdürlüklerinin adları ve sayısı, zamanla değişiklik olup olmadığı 23 GÜVAS Basitleştirilmiş usul izninin olup olmadığı 24 GÜVAS Gümrük rejimleri ve işlem sayısı 25 26 Gümrük İdaresi ve Firma GÜVAS Gümrükçe verilmiş, reddedilmiş veya feshedilmiş izinleri olup olmadığı Mahrece iade işlemi olup olmadığı 27 Gümrük İdaresi ve Firma Geri verilen veya kaldırılan vergisi olup olmadığı 28 Gümrük İdaresi ve Firma Gümrük borcunun olup olmadığı 29 30 31 32 BİLGE ve GÜVAS GÜVAS GÜVAS, Firma Gümrük İdaresi GÜVAS ve Firma İptal edilen beyannamesi olup olmadığı İthal edilen aynı eşya konusunda aynı ya da farklı ithalatçılar itibariyle beyan edilen önemli kıymet farklılıkları olup olmadığı Gümrük müşaviri/müşavirliği ile çalışılıp çalışılmadığı, müşavirin riskli olup olmadığı Nakliyatçı ve lojistik firmaları 33 Firma Firmanın gümrük konularıyla sorumlu bir personel veya departmanına sahip olup olmadığı 34 Firma Firmanın muhasebe merkezi, muhasebenin firma bünyesinde yada hariçte tutulup tutulmadığı 35 Firma İşletmedeki iş akış sisteminin ne olduğu, düzenli işleyip işlemediği 36 Firma Gümrük departmanı/personeli ile diğer departmanlar arasındaki ilişkiler 37 Firma Verileri işleme ve saklama sistemi ile yeri 38 Firma Denetim açısından önem taşıyan şirket işlemlerine ilişkin esas (referans) verilerin olup olmadığı, var ise yetkilisi ve değişikliklerin ne şekilde yapıldığı 39 Firma Firma bünyesinde gümrük/dış ticaret işlemleriyle ilgili iç denetim sistemi bulunup bulunmadığı 40 Firma Firmanın muhasebe sistemi 41 Firma Firma tarafından dış ticaret işlemlerinde kullanılan muhasebe hesapları 42 Firma Stok kayıtlarının muhasebeden ayrı olarak tutulup tutulmadığı, tutuluyorsa hangi esas göre tutulduğu -72- Denetimde Önemli Görülen Hususlar EK-2 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği Sayı : Konu : Sonradan kontrol TARİH SONRADAN KONTROLE TABİ KİŞİ UNVANI Kişiye ait adres bilgisi 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 10. ve 73. maddelerine dayanılarak hazırlanan Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yürürlüğe konulan 2014 yılı Sonradan Kontrol Programı çerçevesinde şirketinizin …. dönemine ait ithalat (ve mavi hat kapsamındaki ihracat … vd.) işlemleri denetim kapsamına alınmış bulunmaktadır. Müfettişliklerimizce yürütülecek olan denetime ….. …. günü başlanılması öngörülmektedir. Yukarıda belirtilen tarihte, sonradan kontrolün sağlıklı biçimde başlamasını ve uygulanmasını teminen, öncelikle anılan Yönetmeliğin 14. maddesinde belirtildiği üzere uygun bir çalışma ortamı ile ekte yer alan bilgi ve belgelerin hazırlanmasını, Gümrük Kanunu’nun 4 ve 11. maddeleri uyarınca rica ederiz. Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi Ekler: 1- Hak ve yükümlülükleri gösteren bilgi notu. 2Hazırlanması istenilen bilgi ve belge listesi. Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Anafartalar Cad. No: 6 Kat: 12 Ulus/ANKARA Telefon: (312) 306 81 01-02 Faks: (312) 306 81 05 E-posta: …@gtb.gov.tr -73- EK - 3 SONRADAN KONTROLE TABİ KİŞİLERİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Hakları • Tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülerek sonradan kontrolün başlama tarihinin ertelenmesini talep etmek (SKY 1 10/2). Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukuki sonuçları hakkında bilgi talep etmek (SKY 12/2). • Sonradan kontrol kapsamındaki incelemelerin firmanın çalışma saatleri içinde gerçekleştirilmesini talep etmek (SKY 14/4). • SKY’nin 14/5 inci maddesi çerçevesinde kontrole tabi kişilere ait işyerlerinde yapılan incelemelerde bizzat bulunmak veya vekil bulundurmak (SKY 14/5). • Sonradan kontrol sonucunda nihai görüşme yapılmasını veya yapılmamasını talep etmek (SKY 15/1). Değerlendirme raporunun, kendilerine verilmesini veya gönderilmesini talep etmek ve söz konusu rapor hakkında süresi içinde görüşlerini bildirmek (SKY 16/2). Sonradan Kontrole Tabi Kişilerin Yükümlülükleri • Sonradan kontrol amacıyla görevlendirilen müfettişlerin, kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve inceleme yapmasına müsaade etmek (SKY 14/5). • Sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı sağlamak, müfettiş tarafından istenilen bilgi, belge ve verileri en kısa süre içerisinde sunmak (SKY 14/1). • Yabancı dilde düzenlenmiş belgeleri ücretsiz olarak tercüme etmek, elektronik verileri ücretsiz olarak okunabilir hale getirmek (SKY 14/1). • Denetimle ilgili olarak bilgi sahibi olan bir firma yetkilisini görevlendirmek (SKY 14/2). • Müfettişe gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak (SKY 14/1). • SKY’nin 14/5 inci maddesi çerçevesinde kontrole tabi kişilere ait işyerlerinde yapılan incelemelerde bizzat bulunmak veya temsilci bulundurmak (SKY 14/5). • Sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamak (SKY 14/3). 1 Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği (27.10.2008 tarih ve 27037 sayılı R.G.) -74- EK-4 DENETİME İLİŞKİN TALEP EDİLEN BİLGİ VE BELGELER 1. Firmanızın kuruluş ve son 3 yıllık değişikliklerine ilişkin ticaret sicil gazetesi örnekleri ile firmayı temsil ve ilzama yetkili kişilere ilişkin imza sirkülerinin örnekleri. 2. Denetim dönemine ilişkin (…/…/2011 ila …/…/2014); 2.1. Gerçekleştirilen ithalatlarınıza ilişkin satış sözleşmeleri ve tercümeleri, 2.2. Aynı dönemde gerçekleştirilen ithalatlarınıza ait ithalat dosyaları, (Gümrük Beyannameleri, Ekleri (mükellef nüshaları asılları), taşıma belgeleri, proforma faturalar, sipariş formları, dosyalardaki diğer tüm yazı ve gider vesaikleri ile birlikte), 2.3. İthalat Ödemelerine ilişkin belgeler (Akreditif dosyaları, banka transfer yazı/dekontları, swift mesaj dökümleri), 2.4. Ayrıntılı Bilanço ve Gelir Tablosu fotokopisi, 2.5. Alt hesaplar bazında ayrıntılı mizan dökümleri (Tüm çalışan çalışmayan hesapları gösterecek şekilde ve Excel ortamında), 2.6. Muhasebe kayıtlarına göre 102, 150, 151, 152, 153, 159, 320, 321 no’lu hesapların ve 700 Gider Hesaplarının muavin dökümleri (Excel ortamında CD’ye kayıt edilebilir), 2.7. Varsa 2 no.lu KDV Beyannamelerinin fotokopileri 2.8. Varsa Royalti-Lisans ve Distribütörlük Anlaşmaları Türkçe fotokopileri, 2.9. 102 Bankalar Hesabından yurtdışına yapılan tüm para transferlerinin örneği aşağıda bulunan bir liste halinde bildirilmesi (Excel formatında). Aracı Banka Adı Transfer Tarihi Transfer Tutarı -75- Alıcı Firma Nedeni (İthalat İse İlgili Beyanname) Sayı Tarihi EK-5 SONRADAN KONTROL BAŞLAMA TUTANAĞI 1 Sonradan Kontrole Tabi Kişi (Unvan, vergi no ve adres) 2 Yetkili Kişi (Yetki Belgesi) 3 Görevlendirilen Yetkili 4 Tebligatın Tarih ve Sayısı 5 Başlama Tarih ve Saati 6 Denetim Kapsamı 7 Denetim Dönemi 8 Denetim Yeri 9 Varsa Diğer Tespitler Sonradan kontrol denetimine fiilen başlanıldığını göstermek üzere düzenlenen bu tutanak birlikte okunmak suretiyle imza altına alınmış olup, imzalı ve mühürlü bir örneği yetkili kişiye verilmiştir. YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi Yetkili Kişi Unvanı Görevlendirilen Yetkili Unvanı -76- EK-6 ÖZEL ANTREPO SAYIM TUTANAĞI Defter Sıra No ----------- Eşyanın Cinsi ----------- Kayden Bulunan ----------- Sayımda Bulunan ----------- Noksan/Fazla ----------- ................. Gümrük Müdürlüğünün denetimindeki ..................(*)............................’ne/na ait Özel Antrepo ..................... günü Sonradan Kontrol denetimi nedeniyle Antrepo Stok Defteri kayıtlarına göre yoklama/tarama suretiyle sayılmış, defter kayıtlarına uygun olarak yukarıda gösterilen sonuçlar alınmış, durumu göstermek üzere düzenlenen iş bu tutanak; okunup doğruluğu anlaşıldıktan sonra müştereken imzalanmıştır. YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi Adı SOYADI Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri Adı SOYADI Özel Antrepo Firma Sorumlusu -77- SIRA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 … EK-7 İNCELENEN BEYANNAMELER LİSTESİ SAYI TARİH GÜMRÜK İDARESİ Altmış (60) Adet Beyannameye Ait Listedir. -78- EK-8 SONRADAN KONTROL SON GÖRÜŞME TUTANAĞI 1 Sonradan Kontrole Tabi Kişi (Unvan, vergi no ve adres) 2 Yetkili Kişi (Yetki Belgesi) 3 Son Görüşme Tarih ve Saati 4 Son Görüşme Yeri 5 6 7 Son Görüşme Konusu Gümrük mevzuatı açısından tespit edilen aykırılık ve noksanlıklar, konuya ilişkin hukuki değerlendirme ve bu hususların gümrük vergileri açısından sonuçları yetkili kişiye açıklanmıştır. Son Görüşme Sonucu Yetkili kişi konu ile ilgili hususlara herhangi bir itirazı olmadığını (itiraz olduğunu) (Değerlendirme Raporu ile ilgili görüşlerini bilahare bildireceklerini) beyan etmiştir. Varsa Diğer Hususlar Denetim amacıyla teslim alınan tüm belge, kayıt ve araçlar iade edilmiştir. Değerlendirme Raporu yetkili kişiye teslim edilmiştir. (Rapor tanzim edilmişse tarih ve sayısı) Sonradan kontrol kapsamında gerçekleştirilen denetim sonucunda gerçekleştirilen son görüşmeye istinaden düzenlenen bu tutanak birlikte okunmak suretiyle imza altına alınmış olup, imzalı ve mühürlü bir örneği şirket yetkilisine verilmiştir. YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi Yetkili Kişi Unvanı Görevlendirilen Yetkili Unvanı -79- T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği EK - 9 Sayı : (Yazışma sayısı verilecektir) DEĞERLENDİRME RAPORU I- BAŞLANGIÇ: Bakanlık Makamının ….. tarihli, …. sayılı Onay konusu 2014 yılı Sonradan Kontrol Programı kapsamında ….. A.Ş.’nin ithalat işlemlerinin, sonradan kontrole başlama tarihinden üç yıl geriye doğru gidilerek denetlenmesi sırasında elde olunan tespitler ve yapılan değerlendirmeler aşağıda yer almaktadır. II- TESPİTLER : … … Yukarıda yer alan tespitlere ilişkin görüşlerin, Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği’nin 16’ncı maddesinin ikinci fıkrası uyarınca bu raporun teslim alındığı günden itibaren 15 gün içerisinde bildirilmesi (Adres: Ad SOYAD Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Anafartalar Caddesi No: 6 Yüksek Blok Kat: 12 Ulus/ANKARA) mümkündür. YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi -80- T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği EK-10 Sayı : SONRADAN KONTROL RAPORU I- BAŞLANGIÇ: Rehberlik ve Teftiş Başkanlığından alınan …. tarihli …. sayılı yazıda; Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğünün Bakanlık Makamından havaleli …. tarihli ve …. sayılı Onayı’nın ilişikte gönderildiğinden bahisle, müştereken gereğinin yapılarak sonucundan bilgi verilmesinin istenilmesi üzerine işe başlanılmıştır. II- İŞİN KONUSU: 2014 yılı Sonradan Kontrol Programı kapsamında ….. A.Ş.’nin ithalat işlemlerinin, sonradan kontrole başlama tarihinden üç yıl geriye doğru gidilerek Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca incelenmesi işin konusunu teşkil etmektedir. III- YAPILAN İNCELEME VE ARAŞTIRMA: 1. Denetimle İlgili Genel Bilgiler: 1.1. Denetim Dönemi: 1.2. Denetim Kapsamı: 1.3. Başlama Tarihi: Başlama tutanağı ektedir (Ek: 1). 2. Sonradan Kontrole Tabi Kişi İle İlgili Genel Bilgiler: -81- T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği 2.1. Unvanı: 2.2. Adresi: 2.3. Vergi Dairesi ve Numarası: 2.4. Faaliyet Alanı: 2.5. Ticaret Sicil Bilgileri: 2.6. Ortaklar ve Sermaye Yapısı: 2.7. Organizasyon Yapısı: 2.8. Görevlendirilen Yetkili: 2.9. Gümrük Müşaviri: 3. Gümrük İşlemleri İle İlgili Bilgiler: 3.1. Dış Ticaret Hacmi: 3.2. İşlem Yapılan Gümrük İdareleri: 3.3. İzin ve Belgeler: (Onaylanmış Kişi Statü Belgesi, BTB, BMB, Antrepo vb.) 4. Sonradan Kontrole Tabi Kişi İle İlgili Diğer Bilgiler : 4.1. Vergi ve Ceza Borcu: 4.2. Ceza Kararı: 4.3. Kaçakçılık Bilgi Bankası Kaydı: 5. Denetim İle İlgili Bilgiler : 5.1. Denetim Alanları: 5.2. Denetim Stratejisi: -82- T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği 5.3. Denetim Yöntemleri: 5.4. İncelenen Belgeler: (Gümrük Beyannameleri, Muhasebe Evrakları, Diğer Belgeler…) 6. Denetim Tespitleri: Değerlendirme Raporu ektedir (Düzenlenmesi halinde)(Ek: ). 7. Son Görüşme: 7.1. Son Görüşme Konusu: 7.2. Son Görüşme Sonucu: Son görüşme tutanağı ektedir (Ek: ). -83- T.C GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği IV- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ: (Bu bölümde gerçekleştirilen denetimde ortaya çıkan tespitlerin mevzuat karşısındaki durumuna ilişkin değerlendirme, sonradan kontrole tabi kişi ile ilgili genel değerlendirme, risk durumuna ilişkin değerlendirmelere yer verilir.) 2014 yılı Sonradan Kontrol Programı kapsamında ….. A.Ş.’nin ithalat işlemlerinin, sonradan kontrole başlama tarihinden üç yıl geriye doğru gidilerek Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca incelenmesi neticesinde; … Sonuç ve kanaatine varılmıştır. YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi -84- T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrük ve Ticaret Müfettişliği EK LİSTESİ Ek Parça No : Adedi : C i n s i : Özeti 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (On Ek Numarası Altında Onbeş Parçadan İbarettir). : YER; Tarih Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi Adı SOYADI Gümrük ve Ticaret Müfettişi -85- EK - A DENETİM STRATEJİ FORMU Denetim Alanı Uzakdoğu ülkelerinden bisiklet ve bisiklet aksam-parça ithalatları Risk Değerlendirmesi Risk Tahminine İlişkin Gerekçe Denetim Yöntemi 1 Gümrük Mevzuatı DÜŞÜK Gümrük mevzuatı çerçevesinde özel bir risk tespiti bulunmamakta. Beyan normal usulde. Yoklama (Tüm beyannamelerin %5’inin incelenmesi) 2 Tarife YÜKSEK Yedek parça olarak ithal edilen eşya oldukça fazla. Firma imalatçı değil. Yoklama (Aksam-parça beyannamelerinin %30’unun incelenmesi) Yoklama (Komple bisiklet beyannamelerinin %30’unun incelenmesi) Risk Konusu 3 Vergi Oranı YÜKSEK Komple bisikletlerde GV % 15 olduğundan risk yüksek. 4 Gümrük Kıymeti ORTA Eşyalar ÇHC menşeli ancak istatistiki verilere göre kıymet normal görünüyor. Yoklama (Tüm beyannamelerin %15’inin incelenmesi) Yoklama (Tüm beyannamelerin %5’inin incelenmesi) Yoklama (Komple bisiklet beyannamelerin %15’inin incelenmesi) 5 Miktar DÜŞÜK Ağırlık ve adet / kıymet oranları normal. 6 Diğer (Dış Ticaret Mevzuatı vd.) ORTA İthal edilen eşyalarla ilgili gözetim uygulaması vardır. Tahmini denetim süresi (8) iş günü olarak belirlenmiştir. -86- EK - B MEVZUAT 1 Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler İthal edilen eşya için Gümrük belgeleri, rejim beyanında eşyanın alınışına bulunulmuş mu? ilişkin hesaplar, muhasebe kayıtları Konu 1.1 1.2. Normal usulde işlem mi? 1.3. Basitleştirilmiş usulde işlem mi? 1.3.1. Basitleştirilmiş usuller kapsamında bir izin mevcut mu? 1.3.2. İzinle ilgili şartlara veya usul ve esaslara uyulmuş mu? 1.3.3. Beyan elektronik ortamda mı yoksa manuel usulde (kağıt döküm) mi gerçekleştirildi? Denetleme İçeriği Asgari Gümrük belgeleriyle Muhasebe kayıtları arasında uyum olup olmadığının incelenmesi. Gümrük Gümrük belgeleriyle beyannameleri, muhasebe kayıtları eşyanın alınışına arasında uyum olup ilişkin hesaplar olmadığının (eşyanın satın incelenmesi. alındığı gönderici firma ve bu alışa ilişkin hesap kayıtları), muhasebe belgeleri Eksik Bilgi ve Basitleştirilmiş belgeyle beyan, işleme ilişkin Beyanname yerine beyanname, idari/ticari belgeyle tamamlayıcı gümrük beyan, kayıt yoluyla Beyannamesi ile rejime girişe muhasebe (tamamlayıcıbeyan) kayıtlarının ilişkin belgeler, karşılaştırılması eşyanın alınışına ilişkin muhasebe kayıtları yapılan hesaplar, Muhasebe belgeleri İzin belgesi/izin İzin için gerekli dosyası şartların olup olmadığı ile şartları halihazırda taşıyıp taşımadığı incelenir. İşletme içi iş akış İzin şartlarına süreci, eşya giriş uyulup belgeleri, nakliyat uyulmadığının belgeleri, eşya kontrolü(Örneğin bildirim formu. işletme içi iş akışına (kayıt yoluyla uyuluyor mu işletme içinde kayıtlar hangi rejime giriş için) bölümde tutuluyor gibi) Basitleştirilmiş gümrük beyannamesi, kayıt yoluyla beyan bildirimi, bilgi işlem kayıt dokümantasyonu (EDİ) Ayrıntılı Gümrük belgeleriyle Bedelsiz ithalat eşya konusu mu? stoklarının karşılaştırılması. söz Gümrük belgeleriyle eşya stoklarının karşılaştırılması. Gümrük belgeleriyle Eksik bilgi ve belgeyle beyan, Beyanname eşya stoklarının yerine idari/ticari karşılaştırılması. belgeyle beyan, kayıt yoluyla rejime girişe (tamamlayıcı beyan) ilişkin belgeler Örneği onaylanmış kişi statü belgesi gibi. Kayıt yoluyla beyan var ise, gümrük idaresinin izni öncesinde firma tarafından eşya üzerinde tasarrufta bulunulmuş mu? (gümrük idaresi izin vermeden eşyanın kullanılmaya başlanması bir usulsüzlüktür) Tamamlayıcı gümrük Yükümlü tarafından beyanı ile muhasebe sisteme girilen kayıtlarının kütük karşılaştırılması verilerin kontrolü (EDİ yoluyla) -87- Diğer Hususlar BİLGE sisteminde kullanılan eşya bilgilerinden yararlanılabilir TARİFE 2 Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler Eşya için Bağlayıcı Türk Gümrük Tarife Tarife Bilgisi (BTB) Cetveli (TGTC), ve/veya BTB, Sınıflandırma sınıflandırma kararı Kararları var mı? Konu 2.1. Denetleme İçeriği Asgari Ayrıntılı TGTC'ye göre kontrol, BTB ve sınıflandırma kararları olup olmadığının kontrolü TGTC'ye göre kontrol, BTB ve sınıflandırma kararları olup olmadığının kontrolü Gerekli olması halinde gümrük laboratuvarından ekspertiz raporu istenir Gerekli olması halinde gümrük laboratuvarından ekspertiz raporu istenir Eşyanın GTİP'nun tespitinde tarifenin yorumuna ilişkin kurallara uyulmuş mudur? TGTC, BTB, İzahname, ekspertiz, kataloglar, analiz sonuçları, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, özel sertifikalar, firma ürün kodu ve tarife listesi vb. 2.2.1. İmali bitirilmemiş, aksamı tamamlanmamış veya demonte bir eşya söz konusu mu? TGTC, BTB, İzahname, ekspertiz, kataloglar, analiz sonuçları, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, özel sertifikalar, firma ürün kodu ve tarife listesi vb. TGTC, BTB, İzahname, ekspertiz, kataloglar, analiz sonuçları, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, özel sertifikalar, firma ürün kodu ve tarife listesi vb. TGTC'ye göre Gerekli olması halinde kontrol, BTB olup ekspertiz raporu istenir olmadığının kontrolü TGTC, BTB, İzahname, ekspertiz, kataloglar, analiz sonuçları, eşya numuneleri, ürün spesifikasyonları, özel sertifikalar, firma ürün kodu ve tarife listesi vb. TGTC'ye göre kontrol, BTB olup olmadığının kontrolü 2.2.4. Eşyanın birden fazla TGTC, BTB, GTİP'nda İzahname, ekspertiz, sınıflandırılması kataloglar, analiz mümkün sonuçları, eşya mü? numuneleri, ürün (Sığınak GTİP vb.) spesifikasyonları, özel sertifikalar, firma ürün kodu ve tarife listesi vb. TGTC'ye göre kontrol, BTB olup olmadığının kontrolü 2.2. ürün karışımı veya bileşimi söz konusu mu? 2.2.2. Bir 2.2.3. Eşya esas niteliği itibariyle bir mahfaza veya ambalaj maddesi midir? Diğer Hususlar Beyan edilen GTİP'lerin yükümlünün faaliyet alanı/sektörü ile uyumlu olup olmadığı, daha önce tarife farklılığı tespiti olup olmadığı. TGTC'ye göre Gerekli halinde olması kontrol, BTB olup laboratuvarındangümrük ekspertiz istenir raporu olmadığının kontrolü -88- Gerekli olması halinde gümrük laboratuvarından ekspertiz raporu istenir Beyan edilen GTİPlerin yükümlünün faaliyet alanı/sektörü ile uyumlu olup olmadığı, daha önce tarife farklılığı tespiti, yüksek vergi, ek mali yükümlülük ve kısıtlamaya tabi benzer ürün ithalatı olup olmadığı. VERGİ ORANI Denetleme İçeriği Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler 3 Konu Diğer Hususlar Ayrıntılı Asgari 3.1. Gümrük vergi TGTC (İthalat Rejim Beyanname üzerinde oranının tespitine Kararı), tespit edilen gümrük ilişkin bilgi ve Beyanname vergisi oranı ile belgeler doğru TGTC'deki (İthalat mudur? Rejim Kararı) vergi oranının aynı olup olmadığının tespiti. 3.2. Vergi hesaplamasında doğru Tercihli Tarife Oranı ve tercihli tarifeye ilişkin düzenlemeler dikkate alınmış mıdır? TGTC (İthalat Rejim Kararı), Beyanname,Menşe Ispat Belgeleri, anlaşmalar, tercih ve menşeye ilişkin yasa ve hükümler. Beyanname üzerinde tespit edilen gümrük vergisi oranı ile TGTC'deki (İthalat Rejim Kararı) vergi oranının menşe ispatına ilişkin mevzuat hükümleri dikkate alınarak aynı olup olmadığının tespiti. 3.2.1. Tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan bir belgesi var mı? Gümrük beyannamesi, tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan belge (menşe ispat belgesi, dolaşım sertifikası) Tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan belge olup olmadığının kontrolü 3.2.1.1. İbraz edilen tercihli Tercihli tarifeden tarifeden yararlanma hakkı yararlanma hakkı sağlayan belge sağlayan belge şeklen doğru mu? Tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan belgenin şeklen doğruluğunun kontrolü (Mühür/kaşe, belgenin rengi, vs) 3.2.1.2. İbraz edilen tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan belge içerik olarak doğru mu? İlgili belge muhteviyatı eşyanın ve menşe ülkesinin tercihli tarifeden yararlanma hakkı bulunup bulunmadığının kontrolü 3.2.1.3. Eşya bir kontenjanına mi? Tercihli tarifeden yararlanma hakkı sağlayan belge, satış sözleşmesi, yazışmalar, ürün kod numaraları, taşıma belgesi, vs. tarife TGTC, tarife Eşyanın beyan edildiği tabi kontenjanına dair tarife pozisyonu mevzuat dışında tarife kontenjanına tabi başka tarife pozisyonunda olması ihtimalinin kontrolü 3.2.1.4. Doğrudan nakliyat Taşıma belgesi, kurallarına uygun bir akreditif taşıma söz konusu mu dur? Taşıma belgelerinin kontrolü -89- Şüpheli sevkiyat durumlarında taşıma aracının ve konteynerin güzergahın kontrolü Beyannamenin tescili tarihinde BİLGE'deki vergi oranlarının güncel olup olmadığının kontrolü Beyannamenin tescili tarihinde BİLGE tarafından tespit edilen vergi oranlarının güncel olup olmadığı kontrol edilir. 3.3. Menşe, gönderici firma ve GTİP'nun doğru beyan edilip edilmediği önemlidir. Anti-Damping TGTC, Antiuygulaması var mı? damping tebliğleri, satış sözleşmesi, taşıma belgesi, menşe ispat belgeleri Anti-damping uygulaması için ön şartların oluşup oluşmadığının kontrolü 3.3.1. Beyan edilen menşe ülke bir antidamping uygulamasına tabi mi? TGTC, Antidamping tebliğleri, satış sözleşmesi, taşıma belgesi, menşe ispat belgeleri Anti-damping uygulaması için ön şartların oluşup oluşmadığının kontrolü 3.3.2. Beyannameye göre eşyayı üreten/ithal eden firma bir antidamping uygulamasına tabi mi? TGTC, Antidamping tebliğleri, satış sözleşmesi, taşıma belgesi, menşe ispat belgeleri Anti-damping uygulaması için ön şartların oluşup oluşmadığının kontrolü 3.3.3. Anti-damping vergisi hesaplamasında doğru matrah/unsur (CIF kıymet, ton/adet, ağırlık vb) dikkate alınmış mıdır? TGTC, Anti- Doğru damping tebliğleri, matrah/unsurların satış sözleşmesi, kontrolü taşıma belgesi, menşe ispat belgeleri 3.4. Eşyaya uygulanması gereken ÖTV oranı doğru tatbik edilmiş midir? TGTC, ÖTV Kanunu ve ÖTV Listeleri, eşyaya ilişkin belgeler (fatura, beyanname, çeki listesi, taşıma belgeleri vb.) ÖTV oranının doğru uygulanıp uygulanmadığının kontrolü GTİP'nun doğru beyan edilip edilmediği önemlidir. 3.5. Eşyaya uygulanması gereken KDV oranı doğru tatbik edilmiş midir? TGTC, ÖTV Kanunu ve ÖTV Listeleri, eşyaya ilişkin belgeler (fatura, beyanname, çeki listesi, taşıma belgeleri vb.) KDV oranının doğru uygulanıp uygulanmadığının kontrolü GTİP'nun doğru beyan edilip edilmediği önemlidir. 3.6. Eşya tarife tavanına TGTC, tabi mi? tavanına mevzuat 3.7. Eşya işlenmiş tarım Meursing tablosu, Tarım ürünü payı doğru hesaplanmış ürünü mü? laboratuvar tahlili mı? Toplu Konut Fonu doğru tespit edilmiş mi tarife Eşyanın beyan ilişkin edildiği tarife pozisyonu dışında tarife tavanına tabi başka tarife pozisyonunda olması ihtimalinin kontrolü -90- Meursing tablo uygulaması gerektiren ürünlerin tahlillerinin belirlenmiş laboratuvarlarda yapılması gerekmektedir. KIYMET 4 Konu 4.1. 4.1.1. Eşyanın beyan edilen kıymeti satış bedeli yöntemine göre mi belirlenmiştir? Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler Satış sözleşmesi, ödeme belgeleri, taşıma belgeleri, sigorta poliçeleri, fikri mülkiyet haklarına dair belgeler (tasarım, araştırma, geliştirme vb.), yurtiçi satış fiyatına esas hesaplamalara dair belgeler (maliyet cetvelleri), diğer sözleşmeler (tek satıcı, komisyon vb.). Denetleme İçeriği Asgari Ayrıntılı Diğer Hususlar Kıymetin tespitinde satış bedeli yönteminin uygulanabilmesi için gereken şartların mevcut olup olmadığı incelenir. Türkiye'ye ihraç Sözleşme, ödeme Gerçek bir satış ya da amaçlı satış var mı? belgeleri, sigorta kiralama veya başka bir poliçeleri, nakliyat kullanım/devir işlemi belgeleri. olup olmadığına bakılmalıdır. 4.1.2. Eşyanın alıcısı tarafından elden çıkarılması ya da kullanımını etkileyen kabul edilebilenler harici bir kısıtlama var mı? Sözleşme, firmalar Belgelerin arası yazışmalar, geçirilmesi bağımsız denetim raporları. gözden 4.1.3. Satış veya fiyat, Sözleşme, fatura, Belgelerin kıymeti tespit ödeme belgeleri. geçirilmesi edilemez bir koşul veya edim konusu mudur? gözden 4.1.4. Eşyanın alıcı tarafından tekrar satımı veya kullanımı için ilave ödeme varsa gümrük kıymetine ilave edilebilir nitelikte midir? gözden 4.1.5. Alıcı ve satıcı Sözleşme, arasında ilişki var beyanname, kıymet bildirim formu mıdır? (KBF), ticaret sicil kayıtları, firmaların örgütlenme yapısı, internet, vb. Bilgi ve belgeler kullanılarak firmalar arasında ilişki olup olmadığının tespiti. İştirakler ortaklıklar ve bağlı kuruluşların muhasebe ve ilgili kayıtlarının tetkiki Sözleşme, beyanname, kıymet bildirim formu (KBF), ticaret sicil kayıtları, firmaların örgütlenme yapısı, ilgili muhasebe kayıtları, internet, vb. Bilgi ve belgeler kullanılarak firmalar arasında ilişki olması halinde kıymeti etkileyip etkilemediğinin tespiti. Eşya fiyatının, farklı alıcılara göre değişip değişmediğinin kontrolü yapılabilir. 4.1.5.1. Alıcı ve satıcı arasında ilişki beyan edilen kıymeti etkilemiş midir? Sözleşme, firmalar Belgelerin arası yazışmalar, geçirilmesi ilgili muhasebe kayıtları, bağımsız denetim raporları. -91- Bölünmüş fiyat veya faturanın söz konusu olup olmadığı; Süreklilik arzeden ithalatta fiyat değişimlerinin makul olup olmadığı, Gözetim fiyatı ve/veya veri kıymet olup olmadığı, Hususlarına bakılabilir. 4.1.6. Beyan edilen kıymet, fiilen ödenen ve ödenecek bedele uygun mudur? 4.1.7. Herhangi bir iskonto Fatura, sözleşme, söz konusu mudur? iskontonun yansıtıldığı benzeri belgeler, ilgili muhasebe kayıtları. Belgelerin gözden geçirilerek gümrük kıymetine ilave edilip edilmeyeceği araştırılır. 4.1.8. Kıymete ilave edilmesi gereken unsurlar kıymetin tespitinde dikkate alınmış mıdır? Navlun, sigorta, royalti, lisans, satın alma komisyonları ve kıymete ilave edilmesi gereken unsurlara ilişkin diğer belgeler. Belgeler gözden geçirilerek kıymete dahil edilmesi gereken unsurların olup olmadığı araştırılır. 4.1.8.1. Navlun bedeli tam Gümrük ve doğru olarak beyannamesi, beyan edilmiş midir? taşıma belgeleri, navlun faturaları, taşıma sözleşmeleri, muhasebe kayıt ve belgeleri. Belgeler gözden geçirilerek navlun ücretinin doğru beyan edilip edilmediği araştırılır. Gerekirse taşımayı yapan firmalar nezdinde araştırma yapılabilir. 4.1.8.2. Sigorta bedeli tam Gümrük ve doğru olarak beyannamesi, beyan edilmiş midir? sigorta poliçeleri, sigorta faturaları, sigorta sözleşmeleri, muhasebe kayıt ve belgeleri. Belgeler gözden geçirilerek sigorta bedelinin beyan edilip edilmediği araştırılır. Gerekirse sigorta firmaları nezdinde araştırma yapılabilir. Gümrük beyannamesi, sözleşmeler, firmalar arası yazışmalar, faturalar, muhasebe kayıt ve belgeleri. Satış sözleşmesi, ilgili faturalar, firmalar arası yazışmalar, ilgili muhasebe kayıt ve belgeleri. Belgeler gözden geçirilerek komisyon ve tellaliye ödemesi olup olmadığına bakılır. Satış sözleşmesi, royalti lisans sözleşmesi, ilgili faturalar, bağımsız denetim raporları, ilgili muhasebe kayıt ve belgeleri. Belgeler gözden geçirilerek royalti ve lisans ödemesi olup olmadığına bakılır. 4.1.8.3. Kıymete ilave edilmesi gereken komisyon ve tellaliye ödemesi var mıdır? 4.1.8.4. Eşya kaplarına ilişkin veya işçilik ve malzeme giderleri dahil ambalaj bedeli ile ilgili ödeme var mıdır? 4.1.8.5. Kıymete ilave edilmesi gereken royalti ve lisans ödemesi var mıdır? Beyanname, Muhasebe muhasebe kayıtları, kayıtlarından fatura, sözleşme, fiilen vb. ödenen fiyatın tespiti. İskonto var ise sebepleri ile ilgili derinlemesine inceleme yapılır. Komisyon ve tellaliye ödemesi varsa sebepleri ile ilgili derinlemesine inceleme yapılır. Belgeler gözden geçirilerek kap ve ambalaj ödemesi olup olmadığına bakılır. -92- Sözleşmeler detaylı Gerekirse olarak incelenerek nezdinde gümrük kıymeti yapılabilir. karşısındaki durumu belirlenir. 3. kişiler araştırma 4.1.8.6. Eşyanın üretim ve satışında kullanılan ve alıcı tarafından bedelsiz veya düşük bedelle sağlanan, malzeme, aksam, parça, kalıp, madde, tasarım, taslak gibi giderler kıymete ilave edilmiş midir? alıcı 4.1.8.7. Eşyanın tarafından tekrar satımı veya kullanımı için ilave ödeme yapılmış mıdır? Sözleşmeler, hizmet ve maddelere ilişkin faturalar, firmalar arası yazışmalar, ilgili muhasebe kayıt ve belgeleri, bağımsız denetim raporları. Belgeler geçirilerek mahiyette olup araştırılır. gözden belirtilen ödeme olmadığı Sözleşme, firmalar Belgelerin arası yazışmalar, geçirilmesi ilgili muhasebe kayıtları, bağımsız denetim raporları. gözden Kıymete ilave Sözleşmeler, ilgili Belgelerin edilmemesi gereken gider belgeleri ve geçirilmesi unsurlar kıymetin muhasebe kayıtları. tespitinde dikkate alınmış mıdır? fatura, Belgelerin 4.1.10. Eşyaya ilişkin olarak Sözleşme, istisnai kıymetle beyan tamamlayıcı beyan ve geçirilmesi gözden 4.1.11. Eşya, Belgelerin geçirilmesi gözden 4.1.12. Döviz cinsi ve kuru Beyanname, fatura. Belgelerin doğru belirlenmiş geçirilmesi gözden 4.1.9. söz konusu mudur? Bu mahiyette ödeme varsa ve kıymete ilave edilemez nitelikte ise satış bedeli yönteminin uygulanamayacağına dikkat edilmelidir. gözden muhasebe kayıtları. veri ya da Sözleşme, fatura. komutlar yüklü bilgi taşıyıcısı ise gümrük kıymeti doğru belirlenmiş midir? 4.2. Sözleşme ve belgeler detaylı olarak incelenerek gümrük kıymeti karşısındaki durumu belirlenir. midir? Eşyanın kıymeti aynı Emsal eşyanın satış bedeli beyannameler, yöntemine göre tespit faturalar, vb. edilebilir mi? Belgelerin miktar ve tarih açısından birbirleriyle karşılaştırılarak incelenmesi. GÜVAS ve BİLGE 4.3. Eşyanın kıymeti Emsal beyannameler, benzer eşyanın satış faturalar, vb. bedeli yöntemine göre tespit edilebilir mi? Belgelerin miktar ve tarih açısından birbirleriyle karşılaştırılarak incelenmesi. İlk iki yöntem sırasıyla uygulanmış mı? GÜVAS ve BİLGE 4.4. Eşyanın kıymeti indirgeme yöntemine göre tespit edilebilir mi? Satış faturaları, muhasebe kayıtları, taşıma ve sigorta belgeleri, dahilde ödenen vergiler, vb. Belgeler değerlendirilerek bir kıymet belirlenmeye çalışılır. Taraflararası ilişki dikkate alınmalıdır. Araştırmada GÜVAS ve BİLGE'den faydalanılabilir. 4.5. Eşyanın kıymeti hesaplanmış kıymet yöntemine göre tespit edilebilir mi? Hammadde ve imalat maliyetlerine ait araştırmalara ilişkin doküman, muhasebe kayıtları, taşıma ve sigorta belgeleri, dahilde ödenen vergiler, vb. Belgeler değerlendirilerek bir kıymet belirlenmeye çalışılır. Taraflararası ilişki dikkate alınmalıdır. Araştırmada GÜVAS ve BİLGE'den faydalanılabilir. 4.6. ihracat Tüm bilgi ve Eşyanın kıymeti son Sözleşme, yönteme göre tespit beyannamesi, navlun, belgeler sigorta, royalti, lisans, değerlendirilerek bir edilebilir mi? satın alma kıymet belirlenmeye komisyonları ve çalışılır. kıymete ilave edilmesi gereken unsurlara ilişkin diğer belgeler, muhasebe kayıtları vb. -93- MİKTAR 5 5.1. 5.2. 5.3. Konu Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler Denetleme İçeriği Diğer Hususlar Asgari Ayrıntılı Toplam kıymetin miktara göre belirlenmesi hallerinde toplam kıymet ile birim kıymet mukayesesi. Miktar, vergi T.G.T.C, fatura, çeki Vergi ve diğer listeleri, ilgili karar ve oranlarının yükümlülüklerin tebliğler. tespiti miktara ve/veya ve/veya ek ağırlık, adet, uzunluk mali gibi yükümlülüktamamlayıcı dampinge karşı vergiölçülere göre kota vb. belirlenip uygulamaları belirlenmediğine açısından bakılır. önem taşıyor mu? nakliye Beyan Eşyanın miktarı ve T.G.T.C, edilen belgeleri, fatura, çeki miktarın vergilendirmeyi gerçekte listeleri, firmalar arası ithal edilmiş olan etkileyen yazışmalar, eşya giriş ağırlık, adet, miktarla örtüşüp kontrol belgeleri, sair uzunluk gibi örtüşmediğinin tutanaklar, tartım tamamlayıcı ölçüleri listeleri, firma stok tespiti. tam ve doğru olarak kayıtları. beyan edilmiş midir? Miktar gümrük T.G.T.C, kıymetinin tespiti fatura, çeki açısından önem listeleri. taşıyor mu? DİĞER 6 Konu Denetlemede Kullanılacak Asli Belgeler 6.1 Eşya İthalat Rejimi Kararına dayanılarak çıkarılan ithalat tebliğlerine göre gerekli izin ve belgeleri gerektirmekte midir? 6.2. Standardizasyon Gümrük kontrolüne tabi bir beyannamesi, ilgili eşya mıdır? karar, yönetmelik ve tebliğler. 6.3. Gümrük beyannamesi, ilgili karar, yönetmelik ve tebliğler. Denetleme İçeriği Diğer Hususlar Asgari Eşyanın ilgili düzenlemelere göre izin ve belgesinin olup olmadığına bakılır. Eşyanın ilgili düzenlemelere göre standardizasyon belgelerinin olup olmadığına bakılır. Gözetim ve Gümrük Eşyanın ilgili korunma beyannamesi, ilgili düzenlemelere göre önlemlerine tabi bir karar, yönetmelik gözetim ve korunma eşya mıdır? ve tebliğler. önlemlerine konu ise ilgili belgelerinin olup olmadığına bakılır. -94- Ayrıntılı EK - C SONRADAN KONTROL VE RİSKLİ İŞLEMLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (27.10.2008 tarih ve 27037 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır) BİRİNCİ BÖLÜM - Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, riskli işlemlerin, gümrüğe yapılan beyanların ve gümrük işlemlerinin doğruluğu ile işlemlerin usulüne uygun yapılıp yapılmadığının ilgili kişilere ait yerlerde sonradan kontrolüne ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 1 inci maddede belirtilen amaç doğrultusunda, beyan sahibine veya ilgili diğer kişilere ait yerlerde yapılacak sonradan kontrole ilişkin usul ve esasları kapsar. Dayanak MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik, 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 10 uncu ve 73 üncü maddeleri hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Beyan sahibi: Kendi adına beyanda bulunan kişiyi veya adına beyanda bulunulan kişiyi, b) Kişi: Gerçek veya tüzel kişiler ile hukuken tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat uyarınca hukukî tasarruflar yapma yetkisi tanınan kişiler ortaklığını, c) Merkez denetim elemanı: Gümrük Müsteşarlığı gümrük müfettişleri ile kontrolörlerini, ç) Risk Değerlendirme ve Koordinasyon Komisyonu; Gümrük Müsteşarının başkanlığında, sekreterya işlemlerini yürütmek üzere Gümrük Müsteşarınca belirlenen birim ile bu birimin bağlı olduğu Müsteşar Yardımcısı, Teftiş Kurulu Başkanı, Gümrükler Genel Müdürü, Gümrükler Muhafaza Genel Müdürü, Gümrükler Kontrol Genel Müdürü ve TASİŞ Genel Müdüründen oluşan komisyonu, d) Riskli kişi veya işlem: Risk kriterlerine göre gümrük işlemleri açısından yüksek risk ifade eden kişi veya işlemleri, e) Sonradan kontrol: Beyan edilen bilgilerin doğruluğu ve işlemlerin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığı da dâhil eşyanın gümrük işlemlerine ve/veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin ya da riskli kişi veya işlemlerin ilgili kişilere ait yerlerde kontrolünü, f) Sonradan kontrol planı: Sonradan kontrol programının belirlenmesinde kullanılan verilere ilişkin planı, g) Sonradan kontrol programı: Yıllık kontrol planı çerçevesinde hazırlanan yıllık veya sınırlı sonradan kontrol programını, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM - Sonradan Kontrole İlişkin Genel Usul ve Esaslar Yetki MADDE 5 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki sonradan kontrol Gümrük Müsteşarlığı merkez denetim elemanları tarafından yapılır. (2) Gümrük idarelerinde belge kontrolü veya ertelenmiş kontrol kapsamında işlem gören gümrük beyannamelerinin kontrol işlemleri gümrük muayene memurları tarafından Gümrük Yönetmeliği ve ilgili mevzuat çerçevesinde yapılır. Sonradan kontrole tabi kişiler ve işlemler -95- MADDE 6 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında yapılacak sonradan kontrol, eşyanın gümrük işlemlerine veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerin kontrolünün yapılmasını teminen gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bulunan kişiler ile söz konusu işlemlere ilişkin bilgi, belge ve verileri ticari amaçla elinde bulunduran diğer kişileri kapsar. (2) Sonradan kontrolün birinci fıkrada belirtilen kişilere ait yerlerde yapılması esastır. Ancak, bunun mümkün olmaması hâlinde sonradan kontrole tabi kişinin yerleşik olduğu yerde varsa gümrük idaresi yoksa başka bir resmî dairede yapılabilir. Birden çok yerde şubesi olan şirketlere ilişkin sonradan kontrol şirket merkezinde yapılabilir. Sonradan kontrolün amaç ve kapsamı MADDE 7 – (1) Sonradan kontrol, kişilerin gümrük vergileri karşısındaki durumu ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini belirlemek için yapılır. (2) Sonradan kontrol, belirli konularla da sınırlı olabilir. Sonradan kontrole tabi kişilerin belirlenmesi ve kontrol şekli MADDE 8 – (1) Sekreterya işlemlerini yürüten birim, risk analizi kriterlerine dayanarak sonradan kontrole tabi tutulacak riskli kişi veya işlemleri tespit eder. (2) Sonradan kontrol planlı ve sistematiktir. Bir takvim yılı içinde sonradan kontrole tabi tutulacak kişiler bir kontrol planı çerçevesinde önceden belirlenir. (3) Gerekli görülmesi hâlinde, yıllık planla belirlenen kontrollerin dışında da sonradan kontrol yapılabilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM - Sonradan Kontrol İşlemleri Sonradan kontrol programı MADDE 9 – (1) Sekreterya işlemlerini yürüten birim, yıllık kontrol planı çerçevesinde hazırladığı sonradan kontrol programını Risk Değerlendirme ve Koordinasyon Komisyonunun görüşüne sunar. Program, Komisyonun olumlu görüşü ve Müsteşarın onayı ile yürürlüğe girer. Yıllık kontrol planı dışında gerek duyulması hâlinde hazırlanan sonradan kontrol programlarında da aynı usul izlenir. Bu programlarda; sonradan kontrolün hukukî dayanağı, kontrole tabi tutulacak kişi ve kişiler ya da işlemler ile sonradan kontrolün dönemi, kapsamı ve başlama tarihi belirtilir. Sonradan kontrole ilişkin tebligat MADDE 10 – (1) Sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanı, sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce, sonradan kontrole başlanacağını ilgilisine bildirir. (2) Sonradan kontrole tabi kişilerce, tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülmesi hâlinde, sonradan kontrolün başlama tarihi istisnai olarak ertelenebilir. (3) Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden tebligatta bulunulmaz. Bu durumda, sonradan kontrol mahalline gidildiğinde, sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları tarafından sonradan kontrole tabi tutulacak kişilere bilgi verilir. (4) Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının önerisi ve Müsteşarın onayı ile sonradan kontrole ilişkin programda ekleme yapılabilir veya kapsamı genişletilebilir. Sonradan kontrole başlama MADDE 11 – (1) Sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları, kontrol mahalline gittiklerinde kimliklerini gösterir ve kendilerini tanıtırlar. (2) Sonradan kontrolün başlangıç tarihi ve saati bu amaçla oluşturulan dosyaya kaydedilir veya durum tutanakla tespit edilir. -96- Sonradan kontrolün esasları MADDE 12 – (1) Sonradan kontrol yapan merkez denetim elemanları gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları inceler. (2) Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukukî sonuçları hakkında bilgi verilir. Soruşturma önlemleri MADDE 13 – (1) Yapılan kontrol sırasında soruşturmayı gerektirir bir fiilin tespit edilmesi hâlinde, sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat ve ilgili mevzuat çerçevesinde hareket edilir. (2) Birinci fıkrada belirtilen durumlarda, 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca eşya, bilgi, belge ve veriler için el koyma dâhil gerekli tedbirler alınır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM - Yükümlülükler, Nihai Değerlendirme ve Raporlama Sonradan kontrole tabi kişilerin yükümlülükleri MADDE 14 – (1) Kişiler, sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı sağlamakla yükümlüdür. Kişiler, sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanına gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak zorundadır. (2) Kişilerin veya belirlediği kişilerin bilgi veremeyecek durumda olmaları veya verilen bilgilerin açıklayıcı veya yeterli olmaması hâlinde sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bütün kişilerden de bilgi talep edebilir. İlgili kişiler işlemlerle ilgili bütün bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdür. (3) Kişiler, sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamakla yükümlüdür. (4) Sonradan kontrol, kontrole tabi kişilerin mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Kontrole tabi kişiler tarafından kabul edilmesi hâlinde mesai saatleri dışında da sonradan kontrol yapılabilir. (5) Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları kontrole tabi kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve inceleme yapma yetkisine sahiptir. Kişilere ait yerlerde yapılacak bu tür kontrol sırasında kontrole tabi kişi veya kişiler veya vekilleri bulunur. Sonradan kontrolün tamamlanması ve değerlendirilmesi MADDE 15 – (1) Merkez denetim elemanı sonradan kontrol sonucuyla ilgili olarak sonradan kontrole tabi kişilerle nihai bir görüşme yapar. Kontrol sonucunda gümrük vergileri tutarı ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülükler açısından bir değişikliğin olmaması veya kontrole tabi kişinin talepte bulunmaması durumunda bu görüşme yapılmayabilir. Bu görüşmede, özellikle ihtilaf konusu hususlar, hukukî değerlendirme ve tespit edilen hususların gümrük vergileri ve sonuçları açısından etkileri ifade edilir. (2) Nihai görüşmenin sonucu bir tutanağa bağlanır. Bu tutanakta düzenlenme yeri, tarihi, görüşme konusu, görüşmede bulunanların isim, unvan ve imzaları yer alır. Bu tutanağın bir sureti ilgiliye verilir. Sonradan kontrole ilişkin raporlar MADDE 16 – (1) Sonradan kontrol sonucunda varsa, vergilendirme için önemli olan tespitler, muhtemel vergi tutarı değişiklikleri ve yol gösterici nitelikteki tespitlerin yer aldığı değerlendirme raporu düzenlenir. Ancak, bu konularda önemli bir tespit söz konusu olmazsa, rapor düzenlenmeden bu hususun yazılı olarak kişiye bildirilmesi yeterli olur. -97- (2) Kişinin talep etmesi durumunda, rapor değerlendirmeye tabi tutulmadan kendisine gönderilir ve 15 gün içinde görüşlerini bildirme fırsatı tanınır. (3) Sonradan kontrol sonucunda sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının genel tespitlerini, değerlendirmelerini ve idarece alınması gereken önlemleri içeren idari rapor tanzim edilerek Müsteşarlığa sunulur. Bu rapora değerlendirme raporu da eklenir. Bu raporlar sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat hükümlerine göre işlem görür. Sınırlı sonradan kontrol MADDE 17 – (1) Müsteşarlık, risk analizi kriterlerine göre düzenli aralıklarla sonradan kontrole gerek bulunmadığını düşünüyorsa, sınırlı sonradan kontrol de uygulayabilir. (2) Sınırlı sonradan kontrol sırasında düzenli sonradan kontrolde belirtildiği şekilde işlem tesis edilir. Risk puanı MADDE 18 – (1) Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanlarının düzenlediği değerlendirme ve idarî raporlar, sekreterya işlemlerini yürüten birim tarafından değerlendirilerek, sonradan kontrole tabi tutulan her kişiye bir risk puanı verilir. Bu puanlar Birim tarafından risk değerlendirmelerinde kullanılır. Risk puanlamasında; (1) düşük riskli, (2) orta riskli ve (3) yüksek riskli durumu ifade eder. Risk puanları verilirken riskin hangi alanlara (menşe, kıymet, tarife veya 4458, 5607, 5237 sayılı kanunlar ve benzerlerine) ilişkin olduğu da belirtilir. BEŞİNCİ BÖLÜM - Çeşitli ve Son Hükümler Hüküm bulunmayan hususlar MADDE 19 – (1) Bu Yönetmelikte hüküm bulunmayan hususlarda; a) 17/7/2006 tarihli ve 2006/10757 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Gümrük Müsteşarlığı Teftiş Kurulu Tüzüğü, b) 11/8/1999 tarihli ve 23783 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Kontrolörleri Yönetmeliği, c) 13/4/2007 tarihli ve 26492 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Muhafaza Kontrolörleri Yönetmeliği, ç) 13/4/2007 tarihli ve 26492 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğü Kontrolörleri Yönetmeliği, d) 28/3/1991 tarihli ve 20828 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Maliye Bakanlığı Tasfiye Kontrolörleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği, hükümleri uygulanır. Yürürlük MADDE 20 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 21 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Gümrük Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan yürütür. -98-