dosyayı indir
Transkript
dosyayı indir
YUNUSLAR ARİFE NAZLIM 20080302008 Bilimsel sınıflandırma Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Mammalia (Memeliler) Takım:Cetacea İlgili familyalar Familya - Delphinidae Üst familya - Platanistoidea Familya - Iniidae Familya - Lipotidae Familya - Platanistidae Familya - Pontoporiidae Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır. Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan yunuslar etçil canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep balığı ile beslenirler. Omurgalı hayvanların içine girer. Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır üyeleri yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere koyar. ADLANDıRMA En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi Flipper'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçe 'de "şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae) familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçe'de "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphis'tir. Afalina Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar şunlardır: Feresa attenuata - Cüce katil balina Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balinası Globicephala melas - Uzun yüzgeçli pilot balinası Orcinus orca - Katil balina Peponocephala electra - Elektra balinası Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört familyada birer tür olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Çin nehir yunusudur. SıNıFLAMA Takım : Cetacea - Balinalar Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar Familya : Delphinidae - Yunusgiller Cins : Cephalorhynchus Tür : Cephalorhynchus commersonii - Alaca yunus Tür : Cephalorhynchus eutropia - Şili yunusu Tür : Cephalorhynchus heavisidii - Benguela yunusu Tür : Cephalorhynchus hectori - Beyaz başlı yunus •Cins : Cephalorhynchus •Tür : Cephalorhynchus commersonii Alaca yunus •Tür : Cephalorhynchus eutropia Şili yunusu •Tür : Cephalorhynchus heavisidii Benguela yunusu •Tür : Cephalorhynchus hectori Beyaz başlı yunus •Cins : Tursiops •Tür : Tursiops aduncus Hint-Pasifik şişe burunlu yunusu •Tür : Tursiops truncatus Şişe burunlu yunus, afalina •Cins : Grampus •Tür : Grampus griseus Boz yunus •Cins : Lagenodelphis •Tür : Lagenodelphis hosei Sarawak yunusu •Cins : Lagenorhynchus •Tür : Lagenorhynchus acutus - Atlantik beyaz yanlı yunusu •Tür : Lagenorhynchus albirostris - Beyaz burunlu yunus •Tür : Lagenorhynchus australis - Siyah çeneli yunus •Tür : Lagenorhynchus cruciger - Kum saati yunusu •Tür : Lagenorhynchus obliquidens - Pasifik beyaz yanlı yunusu •Tür : Lagenorhynchus obscurus - Gölgeli yunus •Cins : Lissodelphis •Tür : Lissodelphis borealis •Tür : Lissodelphis peronii •Cins : Sotalia •Tür : Sotalia fluviatilis Haliç yunusu •Cins : Orcaella •Tür : Orcaella brevirostris Irrawaddy yunusu Tür : Orcaella heinsohni Avustralya küçük yüzgeçli yunusu •Cins : Steno •Tür : Steno bredanensis Pürüzlü dişli yunus •Cins : Sousa •Tür : Sousa chinensis Pasifik kambur yunusu •Tür : Sousa plumbea Hint kambur yunusu •Tür : Sousa teuszii Atlantik kambur yunusu •Cins : Stenella •Tür : Stenella attenuata Pantropik benekli yunusu •Tür : Stenella clymene Atlantik dönücü yunusu •Tür : Stenella coeruleoalba Çizgili yunus •Tür : Stenella frontalis Atlantik benekli yunusu •Tür : Stenella longirostris Dönücü yunus •Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları •Familya : Iniidae •Cins : Inia •Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu •Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis •Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis •Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana •Familya : Lipotidae •Cins : Lipotes •Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu •Familya : Platanistidae •Cins : Platanista •Tür : Platanista gangetica -Ganj ve İndus nehir yunusu •Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu •Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu •Familya : Pontoporiidae •Cins : Pontoporia •Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil çeşitli cinslerin tek soylu olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, başta Stenella ve Lagenorhynchus cinsleri için geçerli bu durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda önemli değişiklikler olabileceği söylenmektedir. YUNUSLARIN ÖMRÜ,YAŞAMLARI,ÜREMELERİ VE BESLENMELERİ Yunusların yapıları, sucul yaşama uyum sağlayarak vücudun balık şeklini almasına neden olmuş ve yunuslar diğer memelilerden oldukça uzaklaşmışlardır. Yunuslar MÖ 400 yıllarında ilk kez Aristoteles tarafından balık olarak tanımlanmışlar ve bu yanılgı onların kedi, koyun ya da inek gibi bir memeli olduğu anlaşılıncaya kadar sürmüş. Yunuslar tıpkı balinalar, foklar, morslar, deniz aslanları gibi birer deniz memelisidir. Balinalarla da yakın akrabalar ve bu yakın akrabalarıyla birlikte memelilerin Cetacea (Balinalar + Yunuslar) takımında yer almaktadırlar. Bu takıma ait olan ve gerçek yunuslar olarak bilinen Delphinidae familyasına ait birçok yunus türü vardır. Ama hemen tüm denizlerde yaşayan ve Türkiye denizlerinde de en yaygın olan tür, Delphinus delphis tir. Bu türe "Tırtak" adı da verilir. Yunuslar deniz memelisi oldukları için karasal memelilerden pek çok farklılıklar gösterirler. Örneğin üyeleri çok farklılaşmış. Ön üyelerinde üst ve ön kol körelmiştir. Yani göğüslerindeki yüzgeçleri, aslında yunusların elleri ve bu yüzgeçlerdeki 5 ışın da parmaklarıdır. Arka üyeleriyse kalça kemeri dışında tümüyle körelmiştir. Derileri diğer pek çok memeliden farklı olarak kılsız ve pürüzsüzdür. Bunun yerine ısı yalıtımını sağlamak için derilerinin altında kalın bir yağ tabakası görülmektedir. Yine diğer memelilerden farklı olarak gözleri vücutlarına oranla çok küçüktür. Kulak açıklığı gözlerle göğüs yüzgeci arasında bulunur ve kulak kepçeleri yoktur; ancak, işitme duyuları gelişmiştir. Yönlerini ultrasonik dalgaların yansımasıyla bulurlar. Tek bir burun delikleri vardır ve bu da başlarının üzerinde bulunur. Tıpkı balinalar gibi soluk verirken bu deliklerden su fışkırtırlar. Yavrularını suyun içinde doğurur ve suyun içinde emzirirler. Karasal memelilerden farklı olarak yunuslarda ter atmayı sağlayacak ter bezleri ya da su kuşları ve kemikli balıklarda görülen tuz bezleri yoktur. Besin ve suyla vücuda giren fazla tuz yalnızca böbreklerle dışarı atılabilir. Bu nedenle böbrekleri karasal memelilere göre daha büyük ve gelişmiştir. Tırtaklar diğer yunus türlerine göre küçük boylulardır ve uzunlukları yaklaşık 1,7-2,6 m.; ağırlıkları 70-135 kg. arasındadır. Çeneleri, öne doğru kuşların gagasına benzer şekilde uzamış ve herbir çenede konik yapıda 80-120 küçük dişçik vardır. Dışarıdan belirgin bir boyun kısımları yoktur. Sırt kısımları genellikle koyu siyah, kahverengi ya da gri; karın kısmı beyazdır. Gözlerinin çevresi açık renkli. Yan taraflarında gözden kuyruğa kadar uzanan sarımsı kahverengi şeklinde bir desen vardır. Sırtlarında bağ dokudan oluşmuş sırt yüzgeçleri de büyük ve belirgindir. Yüzey ısısı 10 0C'nin üzerinde olan suları tercih ederler ve bu nedenle özellikle tropik ve subtropik denizlerde yaygındırlar. Çok hareketli olan yunuslar, memeliler içinde en iyi yüzen ve dalan hayvanlar. Yüzmelerinde en etkili yapıları da kuyruk yüzgeçleri. Kuyruk yüzgeçleri balıkların tersine, yatay konumlu ve bu yüzgeçlerini seri bir biçimde aşağı-yukarı hareket ettirerek hızlı yüzebiliyorlar. Yüzerken hızları saatte 35 km'ye ulaşıyor. Çok sosyal hayvanlar oldukları için genellikle 10-500 bireyden oluşan gruplar halinde eşgüdümlü olarak yüzüyorlar. Bunun yanısıra 2000'den daha fazla bireye sahip gruplar da görülebiliyor. Küçük balıklar ve mürekkepbalığı gibi küçük omurgasızlar, en severek yedikleri besinlerdir. Yüzeye yakın yaşarlar, ancak bunun yanında 300 m kadar derine dalabilirler. Yalnızca üreme zamanında eş tutuyorlar. Bunun dışındaki zamanlardaysa ayrılar. Çiftleşme dönemleri genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarıdır. Eş yunuslar yüzerken yanyana geliyorlar ve kuyruklarını birbirlerine yaklaştırarak çiftleşirler. Gebelikleri 10-12 ay kadar sürer ve genellikle 1 ya da 2 yavru doğururlar. Doğan yavrular hemen yüzmeye başlar ve annelerini izlerler. 19 ay kadar süt emen yavru yunus 1516 ay sonra da erginleşir. Memeler karında, eşey açıklığı bölgesinde yer alır. Sütleri yağ, protein ve vitamin bakımından oldukça zengin olduğu için yavrular çok hızlı gelişirler. Yaşam süreleri 30 yıl kadardır. Yunuslar özellikle Japonya, Güney Amerika ve Azorlar'da balıkçıların hedefidir. Bunun yanısıra Pasifik, Akdeniz, Batı Afrika ve Yeni Zelanda denizlerinde ağlara takılarak yanlışlıkla avlanabiliyorlar. Türkiye denizlerinde de çok bulunan bu türe ait hayvanların sayısı, özellikle Karadeniz'de bir dönem çok fazla avlanma nedeniyle azalmıştır. 1971 yılında Türkiye'de 88.000 kadar yunusun öldürülmüştür. Bu nedenle, sayılarının giderek azaldığı bilinen bu sevimli memelilerin avlanmalarının kesin olarak önlenmesi ve mevcut populasyonların yoğunluklarının sürekli denetlenmesi önerilmektedir. YUNUSLARıN ILGINÇ ÖZELLIKLERI Yunusların ses dalgaları ile kurdukları iletişim, bilim ve teknik dünyasında çığır açmıştır. Yunuslar başlarının önündeki özel bir organdan saniyede 200.000 titreşimli ses dalgaları yollarlar. Bu titreşimlerle sadece yollarındaki engelleri hissetmekle kalmaz aynı zamanda, yankının özelliklerinden cismin yönünü, uzaklığını, hızını, büyüklüğünü ve şeklini de ayrıntılarıyla hesaplayabilirler. Yunusların bir diğer ilginç özellikleri ; beyinlerinin yarısıyla uyumalarını sağlayan bir yöntem geliştirmiş olmalarıdır. Yunuslar 'uyanık kalarak uyumak' için beyinlerinin yarısını kapatırlar, beynin diğer yarısı, nefes almak gibi hayati işlevlerin denetimini sağlarlar. Beynin yarısının uyuduğu sırada metabolizmanın yavaşladığı ve yunusların neredeyse hiç hareket etmedikleri belirlenmiştir. Bu durumda, yunusların bir yüzgeçlerinin su yüzünde olması nedeniyle suyu dalgalandırdıkları ve böylece fark edilebildikleri kaydedilmiştir. Yunusların, beyinlerinin iki kısmını dönüşümlü olarak harekete geçirdikleri ve her seferinde diğer gözlerini kaparlar. Tek taraflı uyumanın laboratuarlardaki testlerde de kanıtlanabildiği, bilim adamlarının beynin 'uyuyan' kısmında yavaş beyin dalgaları, 'uyanık' kısımda ise hızlı beyin dalgaları saptadıkları, 20 dakika sonra da bu tablonun tersine döndüğü ve yunusların günde 8 saat bu şekilde uyudukları tespit edilmiştir. Yunuslar çok karmaşık neokortekse (beyinde problem çözme, farkındalık vb. zekâ belirtileri ile ilgili bir birim) sahiplerdir. Araştırmacılar yunuslarda Von Economo sinir hücreleri denilen hücreler de bulmuşlardır. Bu hücreler insan ve maymunlarda duygular ve sosyal algılamalar ile bağlantısı olduğu bilinen hücre gruplarıdır. Yunuslar aynada kendilerini tanıyabiliyorlar. İnsanların sergilediği farklı mimiksel anlatımları anlayabiliyorlar. Ya da özel su altı klavyesindeki tuşlara basarak oyuncak istemeyi öğrenebiliyorlar. Öğrenme biçimleri tıpkı küçük çocuklarda gördüğümüz biçimlere benzemektedir. Ve geldik yunusların en mutluluk verici özelliklerine… Yunuslarla yüzmek; mutluluk ve insan beyninde rahatlama, huzur sağlamakta, bağışıklık sistemini güçlendirmekte, farkındalığı, dikkati ve kendini kontrolü ilerletmekte ve bireyin sınırlarını ve kendine güvenini hissettirmektedir. Bu özellik daha eski yıllardan beri bilinmekle birlikte ilk olarak 80’li yıllarda Down sendromlu bir çocukla Dr. Nathonsan’ın yaptığı bir çalışmada dikkati çekti. Çocuğun davranışlarında farklılıklar ortaya çıktı ve araştırmalar devam etmiştir.