Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması
Transkript
Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması
Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Emniyetli Taşınması Safe Transport Of Dangerous Goods By Air Alaattin ATAÇ1 Fatih GÖK2 ABSTRACT: Hazardous materials in storage and transportation is materials or things that may be hazardous for human health and animated, inanimated creatures and also for the enviranment.When hazardous materials are not under control, they might start a fire, explode, create chasing gas, contaminate, transmit the diseases, pollute the water, soil and air, cause hereditay problems. People must transmit these hazardous materials via airway in order to supply their indispensable necessities and also in order to make their life easy and maintain their life. It's very limited to intervene an hazardous situation in the airway transportation. So it is necessary to set up some rules and take precations in order not to face such situations. IATA sets up the rules. Not obeying the rules totally or selectively can couse danger. In this study, things that has to be conducted in the airway transportation are discussed according to DGR document. Keywords: Dangerous Goods, İnternational Air Transport Association, Dangerous Goods Regulations. ÖZET: Depolama ve taşıma işleminde; insan sağlığına, diğer canlı veya cansız varlıklara ve çevreye zarar verme tehlikesi taşıyan madde ve nesnelere tehlikeli madde denir. Tehlikeli maddeler kontrol altında tutulamazlarsa; yangın çıkarma, patlama, boğucu gaz yayma, zehirleme, hastalık bulaştırma, suları kirletme, kalıtımsal bozukluğa sebep olma, toprağı ve havayı kirletme gibi riskleri taşımaktadır. İnsanlar vazgeçilmez ihtiyaçlarını giderebilmek, hayatlarını kolaylaştırabilmek ve bazı durumlarda hayatlarını sürdürebilmek için tehlikeli maddeleri havayolundan taşımak zorunda kalırlar. Havayolu taşımasında meydana gelen tehlikeli bir durumda havada yapılacak müdahaleler sınırlıdır. Bu taşıma esnasında olumsuz bir durumla karşılaşmamak için bazı önlemler alınması ve kurallara uyulması gerekmektedir. Uluslararası Hava Taşıma Birliği (IATA) bu kuralları belirlemiştir. Kuralların uygulanmaması veya esnetilmesi büyük tehlikelere neden olabilmektedir. Bu çalışmada tehlikeli maddelerin havayolu ile ulaşımı yapılırken nelere dikkat edileceği hususları, IATA tarafından oluşturulan Dangerous Goods Regulations (DGR) dökümanı ve JAR kurallarına göre incelenmiş, Ülkemizde bu konunun nelere dayanarak yapıldığına değinilmiştir. AnahtarKelimeler:TehlikeliMaddeler, Uluslararası HavaTaşımaBirliği, TehlikeliMaddelerKuralları. 1 Öğretim Görevlisi, Makine Mühendisi, Hv.Asb.MYO K.lığı, aatac1@tekok.edu.tr Öğretim Görevlisi, Makine Mühendisi, Hv.Asb.MYO K.lığı, fatih_gk@yahoo.com 2 281 1. GENEL BİLGİLER: 1.1. İnternational Air Transport Association (IATA): İnternational Air Transport Association (IATA), emniyetli ve ekonomik havayolu ulaşımının oluşturulması ve yaygınlaştırılması hedefi ile 1945 yılında Küba Havana' da kurulmuştur. IATA, Kısıtlanmış Maddeler Çalışma Grubu kurarak tehlikeli maddelerin havayolu taşımasına ilişkin ilk IATA kurallarını oluşturmuş ve ismini Tehlikeli Mallar Kurulu olarak değiştirdikten sonra referans olarak ABD Ulaştırma Şubesini (DOT) belirlemiştir. Grup çalışmalarını sürdürmüş ve 1956 yılında tehlikeli maddelerin havayolu taşımasına ilişkin ilk IATA kurallarını oluşturmuştur. Bu kuralların ismi daha sonra Dongerous Goods Regulations (DGR)-Tehlikeli Maddeler Kuralları olarak belirlenmiştir. 1.2. Sorumluluklar: Tehlikelimaddeler, tehlikelimaddetaşımayeterliğinesahiphavayolu şirketleri (taşıyıcı) tarafındantaşınabilir. Havayolu şirketlerininheralanında çalışanpersonelininIATA’nınbelirlediğieğitimlerialmaları vesertifikalandırmaları zorunludur. Havayolu şirketleri, doğrudan şahıslardan veya tehlikeli maddelerin havayolu ulaşımı konusunda yetkisi bulunmayan tüzel kişiliklerden tehlikeli madde gönderisi kabul edemez. Tehlikeli madde gönderilerinin IATA’nın belirlediği standartlara göre hazırlanıp, havayolu şirketlerine şahıs veya tüzel kişiler adına teslim edilmesi, yetkilendirilmiş firmalar (gönderici) tarafından yerine getirilir. 1.3. Havayolu ile Taşınması Kesinlikle Yasak Olan Maddeler: Bazı tehlikeli maddeleri, uçakta taşımak çok risklidir. Uluslararası taşımacılıkta hava yolu şirketleri tarafından kriter olarak kabul edilen DGR kitabının ilgili sayfasında bu tip maddeler için “Forbidden-Yasak” yazılmıştır. DGR Dokümanının Tehlikeli Maddeler Listesinde; “Forbidden” ibaresi ile taşınmasının yasak olduğu belirtilen veya ancak Special Provisions (S.P)-Özel Hükümler sağlanması durumunda (miktar ve paketlemeye ilişkin şartlar) taşımacılık yapılabilecek maddeler, ülkenin yetkili kuruluşları tarafından onaylanması durumunda havayolu ile taşınabilir. Onay dokümanının bir nüshası sevk belgesine iliştirilir. 1.4. Sınırlandırılmış Miktardaki (Ltd.Qty) Tehlikeli Maddeler: Tehlikeli maddelerin genel kural olarak özel paketlerde ve belirtilen limitler dahilinde taşınması esastır. Özel paketler, belirli firmalar tarafından üretilir ve fiyatları oldukça yüksektir. Birçok ülkede üretimi olmayan bu paketler ithal edilerek kullanılır. Bu paketler “UN tipi Paketi (UNP)” olarak isimlendirilirler. Ancak bazı tehlikeli maddelerin UN paketinde taşınabilecek miktarları sınırlandırılarak genel maksat ambalajlarla hava yolu ile taşınmasına izin verilmektedir. Bu tip taşımalar “sınırlandırılmış miktar taşıması” olarak adlandırılır. 2. TEHLİKELİ MADDELERİNSINIFLANDIRILMASI: IATA (International Air Transport Association-Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği) ve konuya ilişkin diğer uluslararası kuruluşların kabulüne göre tehlikeli maddeler; yapısal özellikleri ve tehlikeleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen sınıflara ayrılmıştır. 282 2.1. 1’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Patlayıcılar): Kimyasal tepkimeler sonucu, çevreye hasar verebilecek hız, sıcaklık ve basınçta gazlar oluşturabilen katı veya sıvı maddeler ile bunların karışımlarından oluşan patlayıcı maddeler, Patlayıcı olmayan ve kendine yeterli ısı veren tepkimeler sonucu; ısı, ışık, ses, gaz, duman veya bunların karışımı biçiminde etki vermek üzere tasarlanmış ısılteknik maddeler, Bir veya birden fazla patlayıcı veya ısılteknik madde içeren nesneler bu sınıfa girmektedir. 2.2. 2’nci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Gazlar): Kapalı bir kap içersinde sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış, soğutularak sıvılaştırılmış veya bir çözücü içinde çözünmüş halde bulunan, 50° C’de buhar basıncı 300 kPa (3 bar)’dan yüksek olan veya 101,3 kPa standart basınç ve 20° C’de gazlaşabilen maddeler, basınçlı gaz içeren diğer cisimler, tehlike içeren basınçsız gazlar, yanıcı sıvı veya gaz depolanmış boş kaplar ve tanklar bu sınıfa dahil edilir. 283 2.3. 3’üncü Sınıf Tehlikeli Maddeler (Yanıcı Sıvılar): 50° C’de 300 kPa (3 bar)’danfazlabuharbasıncı oluşturmayan, 101,3 kPastandartbasınç altındave 20° C’detamamıylagazhalegelmeyen, parlamanoktaları 60° C’dendahadüşükolansıvı vesıvı karışımları, parlamanoktası 60° C’den 100° C’yekadarolandizelyakıtı, gazyağı, ısıtılmış yağlar, parlamanoktası 35° C’nin üzerindeolan, zehirleyiciveaşındırıcı olmayan, ancakparlamanoktalarının üzerindekisıcaklıklardataşınması gerekenmaddeler. Tehlikelimaddenincinsinebağlı olmak üzerekontrolaltındatutulamadıklarında; yanıcı, yakıcı ve/veyazehirleyicietkigöstertirler. KoduRFL’dir. 3’üncü SınıfTehlikeliMaddelerinen önemlitanımlamakriteriParlamaNoktası (FlashPoint)’dır. ParlamaNoktası; Testkabındakisıvınınyanıcı buhar ürettiğiilk ısı derecesidir. Birsıvı, kapalı kaptestortamında 60.5 0C’yekadar 0 (açıkkaptestortamında 65.6 C’yekadar) olan ısılardayanıcı buhar çıkartıyorsa, yanıcı sıvıdırvetehlikelimaddedir. 2.4. 4’üncü Sınıf Tehlikeli Maddeler (Yanıcı Katılar): 2.4.1.4’üncü Sınıf 1’inci Bölüm (Tutuşucu Katılar): Birateşlemekaynağı ilekısasüreteması halindekolaycatutuşabilen, alevihızlı bir şekildeyayılan, yangıntehlikesiyanındazehirlimaddeleraçığa çıkaranmaddeler, Özelliğinikaybetme, ısı, katalitikkatışıklarlatemas, sürtünmeveyadarbegibietkenlerlezehirligaz/buhar açığa çıkarma, patlamaveyayangıntehlikesioluşturanmaddeler, Patlayıcılık özellikleriilavemaddelerlebastırılmış veyaseyrelerekduyarsızlaştırılmış katı patlayıcılarbu sınıfa dahil edilirler. Tehlikeli maddenin cinsine bağlı olmak üzere kontrol altında tutulamadıklarında; yanıcı, yakıcı, patlayıcı ve/veya zehirleyici etki göstertirler. Kodu RFS’dir. 284 2.4.2.4’üncü Sınıf 2’nci Bölüm (Kendiliğinden Tutuşucu Katılar): Küçük miktarlarda olsa bile hava ile temas ettiğinde beş dakika içersinde parlayabilen maddeler, karışımlar ve çözeltiler, Kendiliğinden yanmaları için büyük miktarlarda olmaları ve yanmaları için uzun süre (birkaç saat veya birkaç gün) gereken, ancak enerji girişi olmaksızın, hava ile temas ettiklerinde kendiliğinden ısınabilen maddeler, cisimler, karışımlar ve çözeltiler bu sınıfa dahil edilirler. Kendiliğinden yanma, patlama, ısı oluşumu, gaz oluşumu, yakıcılık, zehirleyicilik gibi tehlikeleri içerirler. Kodu RSC’dir. 2.4.3.4’üncü Sınıf 3’üncü Bölüm (Su İle Temas Ettiğinde Yanıcı Gaz Oluşturan Katılar): Su ile temas etmeleri halinde hava ile patlayıcı karışımlar meydana getiren, yanıcı gaz oluşturan içeriğe sahip madde ve nesneler, 4’üncü Sınıf 3’üncü Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır. Su ile reaksiyon sonucunda oluşan yanıcı gazlar, açıkta yanan ampul, alet kıvılcımları gibi ısı kaynakları sebebiyle yanmaya başlayabilirler. Yanıcı gaz oluşumu, yanıcılık, zehirleyicilik, yakıcı etki gibi tehlikeleri içerirler. Kodu RFW’dir. 2.5. 5’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler): 2.5.1. 5’inci Sınıf 1’inci Bölüm (Oksitleyici Maddeler): Kendileriyanıcı olmasalarda, genellikleoksijenvererekbaşkamalzemelerinyanmasınanedenolanveyayanmalarınakatkıdabulunanmaddeven esneler, 5’inciSınıf 1’inciBölümTehlikeliMaddelerkapsamındadır. Yanıcı (oksitleyici), yakıcı, patlayıcı ve/veyazehirleyicietkigöstertirler. Yanıcı birmaddeile çokkolayreaksiyonagirerekbüyüktehlikeleroluşturabilir. Yanmaları sonucundazehirligazlar çıkartabilirler. KoduROX’dir. 285 2.5.2. 5’inci Sınıf 2’nci Bölüm (Organik Peroksitler): Isı, temas, sürtünme veya darbe gibi etkilerle bozunmaya uğrayan, bozunma sonucu zararlı ve tutuşucu gazların oluşumuna neden olan, organik peroksitler ve formülasyonları, 5’inci Sınıf 2’nci Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır. Bir çok plastik madde ve fiber/elyafın üretiminde kullanılan sentetik maddeler(politen, PVC, polyester reçinesi, fiberglas ürünleri) bu sınıf içine girmektedir. Bu maddelerin çok istikrarsız olmasından, ayrıca taşıma ısılarının artması halinde şiddetli reaksiyon ve patlamalara neden olduğundan bir çoğunun taşınması yasaktır. 2.6. 6’ncı Sınıf Tehlikeli Maddeler (Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler): 2.6.1. 6’ncı Sınıf 1’inci Bölüm (Zehirli Maddeler): Küçük miktarlarda da olsa solunum, sindirim ve vücuda diğer yollarla nüfuz etmeleri halinde sağlığın bozulmasına veya ölüme neden olan maddeler, 6’ncı Sınıf 1’inci Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır. Yakıcı (oksitleyici), yanıcı, aşındırıcı, su ile temasta yanıcı gaz çıkarıcı ve/veya zehirleyici etki göstertirler. Kodu RPB’dir. 2.6.2. 6’ncı Sınıf 2’nci Bölüm (Bulaşıcı Maddeler): Hastalığa sebep olan mikroorganizmalar içeren, insanlara veya hayvanlara hastalık bulaştırabileceği bilinen maddeler, 6’ncı Sınıf 2’nci Bölüm Tehlikeli Maddeler kapsamındadır. Hastalık bulaştırma tehlikesi taşırlar. Kodu RIS’dır. 2.7. 7’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Radyoaktif Maddeler): Kendiliğinden veya yapay olarak, insan sağlığına ve çevreye zararlı etkilere neden olacak şekilde radyasyon yayan madde ve nesneler 7’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler kapsamındadır. 286 Radyasyonun varlığı, insan duyu organları ile tespit edilemez. Geiger Müler Sayacı, Radyak Metre vb. cihazlar kullanılır. Parçalanan radyoaktif madde etiketi: 2.8. 8’inci Sınıf Tehlikeli Maddeler (Aşındırıcılar): Temas ettiklerinde cilde ve mukoza zarlarına kimyasal etki ile zarar veren madde ve nesneler, sızıntı halinde diğer mallara veya nakliye aracına hasar veren, yok eden madde ve nesneler. 8’inci Sınıf Tehlikeli Maddelerin, içine koyularak taşınacağı ambalajın imal edildiği madde ile reaksiyona girmemesine dikkat edilmelidir. Tehlikeli maddenin cinsine bağlı olmak üzere kontrol altında tutulamadıklarında; yakıcı, yanıcı, yangını kolaylaştırıcı ve/veya zehirleyici etki göstertirler. 2.9. 9’uncu Sınıf Tehlikeli Maddeler (Çeşitli Tehlikeli Maddeler): Diğer tehlikeli maddeler içersinde yer almayan, ancak tehlikeli madde özellikleri gösteren madde ve nesnelerdir. Tehlikeli maddenin cinsine bağlı olmak üzer; insan sağlığına zarar verici (kanser, kalıtımsal bozukluk vb.), yakıcı, suların kirlenmesi, çevreye zarar verici etki gösterirler. Kodu RMD’dir. 3. TEHLİKELİ MADDELERİN TANIMLANMASI Tehlikeli maddeler; UN veya ID numarası ve Proper Shipping Name (PSN)Uygun Gönderi Adı ile tanımlanmaktadır. 287 Bu numara ve adlar, Birleşmiş Milletler sınıflandırma sistemine göre belirlenir. UN numarası henüz belirlenmemiş olan maddelere ise, geçici olarak IATA tarafından 8000’li rakamlar serisinden Identification (ID)-kimlik numarası verilir. Bu bilgiler tehlikeli madde gönderi paketleri üzerinde DGR Dökümanı 4.2 List of Dangerous Goods Tehlikeli Maddeler Listesi’nde yazılı olduğı gibi belirtilir. 4. TEHLİKELİ MADDELERİNPAKETLEME, İŞARETLEME-ETİKETLEME VE DÖKÜMANTASYON İŞLEMLERİ: 4.1. Paketleme Tehlikeli madde nakillerinde kullanılan paketler; UN Tipi Paketler, Y Tipi Paketler, Birleşik Paketler (Overpack) ve Kurtarma Paketleri olarak sınıflandırılmaktadır. Tehlikeli maddelerin taşınmasında kullanılacak ambalajların içinde bulundurulacağı maddenin hassas olduğu etkiye (darbe, ısı, radyoaktivite, ışın vb.) dayanacak şekilde özel olarak imal edilmiş olanlar UN Paketleri olarak isimlendirilmekte, belirli üreticiler tarafından üretilmektedir. Bazı tehlikeli maddelerin sınırlı miktarlarda olmak kaydıyla UNP’leri dışındaki GMP’le da taşınmasına izin verilir. Bu paketlere; Y Tipi (Sınırlandırılmış Miktar/Genel Maksat) Paketleri denir. Y Tipi paketler üzerinde UN işaretlemeleri bulunmaz. Gönderici, bütünlük sağlamak amacıyla kendine ait tüm tehlikeli madde kapsamında olan veya olmayan gönderilerini tek bir dış paketle veya pleytleyerek bir arada taşınmasını isteyebilir. Bu durumda taşıyıcı, paketlerini bir kapalı paket içerisinde veya açık bir pleyt üzerinde birleştirerek taşıyıcıya teslim eder. Bu pakete overpack-birleşik paket denir. 4.3. Dökümantasyon: Tehlikeli maddelerin dokümantasyonunda Shipper’s Declaration-Gönderici Beyan Formu ve Air Waybill(AWB)-Manifesto ile bu iki dokümanın doğruluğunu kontrol etmek için Dangerous Goods ChecklistTehlikeli Maddeler Çeklisti kullanılmaktadır. Shipper’s Declaration-Gönderici Beyan Formu ve Air Waybill (AWB)-Manifesto, IATA’nın belirlemiş olduğu formatta ve İngilizce doldurulmalı, eğer İngilizce haricinde başka bir dilde düzenlenmiş ise mutlaka İngilizce bir kopyasının bulunması gereklidir. 4.3.1. Tehlikeli Madde Gönderici Beyan Formu: Gönderici tarafından 2 nüsha doldurulup imzalanır. Bir nüshası taşıyıcıda kalır, diğer nüshası ise gönderi ile beraber alıcıya gönderilir. Taşımanın diğer süreçlerinde fotokopi kullanılabilir. 288 4.3.2. Manifesto-Aır Waybıll (AWB): Handling Information bölümüne “Dangerous Goods as per attached Shipper’s Declaration: Ekli Gönderici Beyanında Görüldüğü Gibi Tehlikeli Madde” veya “Dangerous Goods as per attached DGD” ifadesi yazılır. Nature and Quantity of Goods bölümüne ise maddenin genel türü veya adı yazılır. 4.3.3. Dangerous Goods Checklıst-Tehlikeli Madde Çeklisti: Bu çeklistin amacı, gönderici tarafından hazırlanan tehlikeli madde paketlerini ve dokümanlarını kontrol etmek, hatalı bir uygulama var ise göndericiye iade etmektir. 5. TEHLİKELİ MADDELERİN HAVAYOLU İLE EMNİYETLİ TAŞINABİLMESİ İÇİN JAR KURALLARI JAR kuralları Avrupa Havacılık Otoriteleri Birliği olan JAA tarafından belirlenerek üye ülkeler tarafından uygulanan sivil havacılık kurallarıdır. Uluslararası havacılıkta tüm ülkeler arasında uçuş, bakım, malzeme alım-satımı ile personel değişimi için birlik sağlanması amacıyla bu kurallar konulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti adına SGHM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) 4 Nisan 2001 tarihinde JAA’ya tam üye olarak kabul edilmiştir. Bakım organizasyon faaliyetlerinde öncelikle Sivil Havacılık Kanunu ve SGHM tarafından yayınlanan talimat ve yönergeler bağlayıcı kurallardır. JAR-OPS 1.070 Spor Silahları ve Mühimmatının Taşınması Bir işletici, hava yoluyla taşınması düşünülen spor silahlarının kendisine rapor edilmesi için makul olan bütün tedbirleri alacaktır. Spor silahlarının taşınmasını kabul eden bir işletici, bunların; Uyulması mümkün olmadığı makamca tespit edilmiş olmadıkça, uçakta uçuş sırasında yolcuların giremeyeceği bir yere; ve Ateşli silahların veya cephane yüklenebilen diğer silahların boş olarak, istiflenmediklerini sağlayacaktır. Spor silahlarına ait cephane Teknik Talimatlara göre (bkz. JAR-OPS 1.1160 b-5) (JAR-OPS 1.150 a-14) de tanımlandığı gibi bazı sınırlamalara tabi olarak yolcuların kontrol edilen bagajında taşınabilir. JAR-OPS 1.065 Savaş Silahı ve Savaş Mühimmatı Taşınması İlgili bütün Devletlerce bu yolda onay verilmedikçe bir işletici silah ve savaş mühimmatını havadan taşıyamaz. Bir işletici, uçuşun başlamasından önce bu savaş silahlarının ve savaş mühimmatının bu alt paragrafta gösterilmiş bulunanlardan kısmen veya tamamen farklı şartlarda taşınabilecekleri hususunda ilgili bütün Devletlerce onay verilmiş bulunmadıkça, savaş silahlarının ve savaş mühimmatının; Uçağın uçuş sırasında yolcuların giremeyeceği bir yerde, ve Ateşli silahların boş olarak, istiflenmelerini sağlayacaktır. Bir işletici, uçuş başlamadan önce, taşınması düşünülen herhangi bir savaş silahının ve savaş mühimmatının ayrıntılarından ve uçaktaki yerinden kaptan pilotun haberdar olmasını sağlayacaktır. JAR-OPS 1.1160 İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olup olmamasına bakmaksızın, tehlikeli madde taşıdığı her durumda Technical Instructions (Teknik Talimatlar) hükümlerine uyacaktır. 289 Normal olarak tehlikeli maddeler kapsamında değerlendirilebilecek aşağıda belirtilen bazı madde ya da metalar, Technical Instructions' da belirtilen kapsam içinde bu Subpart hükümlerinden muaf tutulurlar: İlgili JAR' lar ve operasyon gerekleri yüzünden uçakta bulunması gereken maddeler İkram ya da kabin hizmeti kaynağı olarak kullanılan maddeler Uçuş sırasında veterinerlik aracı ya da hayvanlar için böcek öldürücü olarak kullanılan maddeler Uçuş sırasında hasta için tıbbi destek amacıyla kullanılan maddeler. Gaz tüpleri, içinde bulunan gazın taşınması ve muhafaza edilmesi için özel olarak tasarlanmış olmalıdır. Haplar, ilaçlar ve diğer tıbbi malzemeler uçakta kullanıldıkları sırada eğitimli personelin kontrolü altında olmalıdır. Islak hücre pilleri bulunan cihazlar gerekirse sabitlenmeli ve elektrolit sızıntısını önlemek için dik bir konumda yerleştirilmelidir. Kalkış ve iniş esnasında ve kaptan pilotun gerekli gördüğü diğer zamanlarda tüm teçhizatın emniyeti alınması ve gerekli şekilde istiflenmesi konusunda gerekli hükümler olmalıdır. Yolcuların ya da mürettebatın beraberlerinde getirdikleri maddeler Yukarıdaki b(1) maddesinde belirtilen maddeler yerine kullanılacak madde veya metalar Technical Instructions' da belirtildiği şekilde taşınabilirler. JAR-OPS 1.1165 İşletici, uçaklarda, Technical Instrictions' da "hiç bir şartta taşınamayacak maddeler" otarak nitelendirilmiş isim ya da jenerik tanıma sahip madde ve metaların herhangi bir şekilde taşınmasını engellemek için gerekli tüm makul önlemleri almalıdır. İşletici, uçaklarda, Technical Instructions' da "normal koşullarda taşınması yasak" olarak nitelendirilmiş isim ya da jenerik tanıma sahip madde ve metaların yalnızca aşağıdaki şartlarda taşınabilmesi için gerekli tüm makul önlemleri almalıdır: Technical Instructions hükümleri altında ilgili Devletlerden muafiyet izni almış olmak Technical Instructions' da bu maddelerin işleticinin tescilli olduğu Devlet tarafından verilen bir onayla taşınamabilecegi hükmünün bulunması JAR-OPS 1.1170 İşsletici, madde ve metaların Technical Instructions' da belirtildigi şekilde sınıflandırılmasını sağlamak için her türlü tedbiri alacaktır. JAR-OPS 1.1175 İşletici, madde ve metaların Technical Instructions' da belirtildiği şekilde paketlenmesini sağlamak için her türlü tedbiri alacaktır. JAR-OPS 1.1180 Tüm paket, over-pack ve yük konteynerleri, Technical Instructions' da belirtildiği şekilde etiketlendirilmiş ve işaretlenmiş olmalıdır. İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olduğu durumlarda, tehlikeli maddelerin etiketlendirilmesi ve işaretlenmesinin başka bir dile ek olarak İngilizce dilinde yapılmasını sağlamalıdır 290 JAR-OPS 1.1185 Technical Instructions' da başka türlü belirtilmediği taktirde tehlikeli maddelerle birlikte tehlikeli madde nakliye dokümanı da bulunacaktır. İşletici, uçuşun kısmen ya da tamamıyla bir Devletin sınırları dışında olduğu durumlarda, tehlikeli madde nakliye dokümanının herhangi başka bir dile ek olarak İngilizce dilinde doldurulmasını sağlamalıdır. JAR-OPS 1.1195 Bir işletici, herhangi bir tehlikeli maddeyi, paket, over-pack, ya da yük konteyneri Technical Instructions' da verilen kabul usullerine göre denetlemedikce nakliye için kabul edemez. İşletici ya da kullandığı yer hizmetleri şirketi bir kabul çeklisti kullanmalıdır. Bu çeklist tüm ilgili ayrıntıların kontrol edilmesini kolaylaştıracaktır. Çeklist kabul kontrolünün sonuçlarının manuel, mekanik ya da komputerize aralarla kayıt edilebilmesine izin verecek bir biçimde olmalıdır. JAR-OPS 1.1200 İşletici aşağıdakileri sağlamalıdır: Paket, over-pack, ya da yük konteynerleri, uçağa yüklenmeden önce Technical Instructions' da belirtildiği gibi denetlenmelidir. Birim yük aygıtları (unit load device), Technical Instructions' da belirtildiği gibi denetlemediği ve içinde taşınan tehlikeli maddede sızıntı veya hasar olmadığı doğrulanmadığı sürece uçağa yüklenemez. Sızıntılı veya hasarlı paketler, over-pack' ler ya da yük konteynerleri uçağa yüklenemez. Uçakta bulunan ve hasarlı ya da sızıntılı olduğu tespit edilen tehlikeli madde paket; uzaklaştırılır ya da uygun bir merci ya da kurum tarafından uzaklaştırılması için gerekli girişimlerde bulunulur. Bu durumda sevkıyatın kalan kısmının nakliyeye uygun durumda olduğu ve uçak ya da yükünde hasar ya da kontaminasyon bulunmadığı kontrol edilir. Paket, over-pack, ya da yük konteynerleri, uçağa yüklenirken ya da uçaktan indirilirken hasar ya da sızıntı belirtilerinin varlığı kontrol edilir, ve hasar ya da sızıntı belirtileri mevcutsa tehlikeli maddelerin istiflendiği bölgede hasar ya da kontaminasyon oluşup oluşmadığı kontrol edilir. JAR-OPS 1.1205 İşletici aşağıdakileri sağlamalıdır: Tehlikeli maddelerdeki bir hasar ya da sızıntıya bağlı herhangi bir kontaminasyon gecikilmeden temizlenmelidir. Radyo aktif maddelerle kontamine olmuş bir uçak derhal hizmet dışına alınmalı ve temas edilebilen tüm yüzeylerdeki radyasyon seviyesi ve sabit olmayan kontaminasyon Technical Instructions' da belirtilen değerlerin altına inmediği süre boyunca servise verilemez JAR-OPS 1.1210 Yolcu kabini ve kokpit. Technical Instructions' da başka türlü belirtilmediği sürece tehlikeli maddeler, yolcuların bulunduğu uçak kabininde ya da kokpitte taşınamaz. 291 Kargo Kompartımanları. işletici tehlikeli maddelerin uçakta Technical Instructions' a uygun bir biçimde yüklenmesini, ayrılmasını, istiflenmesini ve emniyete alınmasını sağlamalıdır. Yalnızca Kargo Uçaklarında Taşınabilecek Tehlikeli Maddeler. işletici üzerinde "yalnızca Kargo Uçaklarıyla taşınabilir" etiketi bulunan tehlikeli maddelerin kargo uçaklarında taşınmasını ve Technical Instructions' a uygun bir biçimde yüklenmesini sağlamalıdır. JAR-OPS 1.1215 Yer Personeline Bilgi Verme. Yer personeline tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili görevleri hakkında, tehlikeli maddelerle ilişkili kaza ve olaylarda yapılacak işler de dahil olmak üzere bilgi sağlanmalıdır. Paragraf (a)(1)'de belirtilen bilgi eğer kullanılıyorsa yer hizmetleri acentasına da verilmelidir. Yolculara ve Diğer Kişilere Bilgi Verme İşletici, Technical Instructions' a uygun olarak, yolcuları uçağa beraberlerinde getirmelerinin yasak olduğu maddeler hakında bilgilendirmelidir. İşletici ya da yer hizmetleri acentası, tehlikeli madde nakliyesi konusunda bilgi veren afiş /ilanları kargo kabul noktalarında bulundurmalıdır. Mürettebat üyelerine bilgi verme. İşletici, İşletme Kitabında, mürettebatın tehlikeli maddelerin taşınması sırasındaki görevlerini ve ilişkili emercensi durumlarda yapılması gereken işleri anlatan bilgiler olmasını sağlamalıdır. Kaptan Pilota Bilgi Verme. işletici, Technical Instructions' da belirtildiği gibi Kaptan Pilota yazılı bilgi verilmesini sağlamalıdır. Kaza ya da Olay Durumunda Bilgi Verme, Bir olay durumunda uçağın işleticisi, istendiği taktirde taşınan tehlikeli maddelerin sebep olabileceği her türlü zararı ya da hasarı en aza indirmek için gerekli bilgiyi sağlamalıdır. Bir kaza durumunda uçağım işleticisi, ilgili Devletin Otoritesini taşınan tehlikeli maddeler konusunda en kısa zamanda uyarmalıdır. JAR-OPS 1.1220 İşletici Technical Instructions' da belirtildiği gibi personel eğitim programlarını oluşturmalı ve bunu devam ettirmelidir. Bu programlar, Otorite tarafından onaylanmalıdır.Tehlikeli maddeler taşımak için kalıcı bir onayı olmayan işleticiler şu şartlara uymalıdır.Genel kargo hizmetleri işinde çalışan personel, tehlikeli maddeler ile ilgili görevlerini yerine getirebilmek için gerekli eğitimi almış olmalıdır. Bu eğitim, en azından Tablo1 Sütun 1' de belirtilen alanları kapsamalı ve personelin tehlikeli maddelerin saptanması ve bu maddelerin yol açabileceği zararlar konularında derinliğine bilgi edinmesini sağlamalıdır. Mürettebat üyeleri, yolcu hizmetleri personeli ve işletici tarafından istihdam edilmiş ve yolcuların ve bagajlarının korunması ile görevli güvenlik personeli, Tablo1 Sütun2' de belirtilmiş alanlarda eğitim almalıdırlar. Söz konusu personel, tehlikeli maddelerin saptanması, bu maddelerin yol açabileceği zararlar ve yolcularla birlikte taşınmaları halinde geçerli kurallar hakkında derinliğine bilgi sahibi olmalıdırlar GÜVENLİK JAR-OPS 1.1235 İşletici, ilgili personelin, tescilli olduğu Devletin ilgili ulusal güvenlik gereklerinden haberdar olmalarını ve bu kurallara uygun hareket etmelerini sağlamalıdır. 292 JAR-OPS 1.1240 İşletici, personelin sabotaj veya uçak işgali gibi yasadışı müdahalelerden korunmak ve bu tür olaylar meydana geldiğinde zararı en aza indirmek için gerekli önlemleri alabilmesi için onaylı eğitim programlarını oluşturacak, sürdürecek ve icra edecektir. JAR-OPS 1.245 Uçağa yasadışı bir müdahale yapılmasını mütaakiben, kaptan pilot ya da yokluğu durumunda işletici, hiç; gecikmeksizin yerel otoriteye yada işleticinin Devletinin Otoritesine böyle bir olayın meydana geldiğini bildirir bir raporu ulaştırmalıdır. JAR-OPS 1.1250 İşletici, tüm uçaklarda, gizlenmiş silahlar, patlayıcılar veya diğer tehlikeli aygıtlar durumunda izlenecek usulleri içeren bir çeklist bulunmasını sağlamalıdır JAR-OPS 1.1255 Yolcu taşımak amacıyla işletilen uçuş mürettebatı kompartıman kapısına sahip tüm uçaklarda, bu kapılar izinsiz girişleri önlemek için kompartımanın içinden kilitlenebilmelidir. 6. ÜLKEMİZDE TEHLİKELİ MADDELERİN HAVAYOLU İLE EMNİYETLİ TAŞINMASI Türkiye’de tehlikeli maddelerin havayolu ile taşınması Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanmış olan Tehlikeli Maddelerin Hava Yolu ile Taşınması Talimatı (SHT-18) doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. Bu talimat içerisinde Lityum Pillerinin taşınmasına yönelik özel bir düzenleme bulunmamaktadır. SHT-18 talimatı incelendiğinde, tehlikeli maddelerin Türkiye’de hava yolu ile taşınmasında ICAO Teknik Talimatları’na(ICAO-TI) atıfta bulunulduğu görülmektedir. SHT-18 talimatında “Tehlikeli Madde” kavramı “Hava yolu ile taşınacak ve ICAO-TI dökümanında 2. kısımda belirtilen sınıflandırmada yer alan uçuş emniyeti açısından can ve/veya mal güvenliği için tehlike yaratan maddeler” olarak tanımlanmıştır. 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 93. maddesinin g bendi uyarınca hava yoluyla silah, cephane, her nevi harp malzemeleri, patlayıcı, yanıcı, tahrip edici ve aşındırıcı madde, zehirli gaz, nükleer yakıt, radyoaktif madde, can ve mal güvenliği yönünden tehlikeli olduğu saptanmış her nevi katı, sıvı ve gaz halinde maddenin taşınması yasaklanmıştır. Bu kuralın bir istisnası olarak, söz konusu maddelerin hava yolu ile taşınması için Ulaştırma Bakanlığı özel veya genel nitelikli izin verebilir. Ancak bu izin verilmeden önce de gerekirse Dışişleri Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’nın görüşü alınır. Söz konusu genel ya da özel nitelikli izinler alınmadan bahsi geçen maddelerin hava yolu ile taşınması mümkün değildir. Bu maddeye aykırı davranışların tespit edilmesi halinde aykırı davranışta bulunanlar 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 141. maddesine göre 4 aydan 2 yıla kadar hapis ve otuz bin liradan üç yüz bin liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır. Tehlikeli maddelerin sınıflandırılması, paketlenmesi, etiketlenmesi ve işaretlenmesi yine ICAO-TI’da belirtilen şartlara uygun olarak yapılacaktır. 6.1. SHT-18 Uyarınca Hava Yolu İle Tehlikeli Madde Taşımacılığında Göndericinin Sorumlulukları Gönderici herhangi bir tehlikeli madde paketinin veya paket grubunun hava yolu ile taşınmasını istemeden önce; a. Tehlikeli maddenin hava yolu ile taşınmasının yasak olmadığından 293 b. Tehlikeli maddenin ICAO-TI’da belirtilen şartlara uygun şekilde sınıflandırıldığından, paketlendiğinden, etiketlendiğinden, işaretlendiğinden ve beraberinde uygun şekilde doldurulmuş tehlikeli madde taşıma dökümanları bulunduğundan emin olacaktır. 6.2. Taşıyıcının Sorumlulukları SHT-18 talimatının 18. maddesi uyarınca taşıyıcının tehlikeli maddeleri taşımak için kabul etmesi için taşınacak olan tehlikeli maddelerin beraberinde uygun şekilde doldurulmuş tehlikeli madde taşıma dökümanlarının bulunması gerekir. Bununla birlikte, hava yolu ile taşınacak tehlikeli madde paket veya paket gruplarının ICAO-TI’daki kabul şartlarına uygun olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde taşıyıcı söz konusu bu şartlara uyulmaması durumunda tehlikeli maddeleri taşımayı kabul etmeyecektir. Taşıyıcı, SHT-18 talimatının 18. maddesine uygun olarak ve ICAO-TI’da belirtilen şartlara göre tehlikeli madde kabul kontrol listesi hazırlamalı ve bu listeyi kullanmalıdır. Taşıyıcının sorumluluklarından bir diğeri ise SHT-18 talimatının 20. maddesinde düzenlenmiş bulunan “Sızıntı veya Hasar için İnceleme” yapmaktır. Bu maddeye göre taşıyıcı tehlikeli madde içeren paket veya paketlerinde sızıntı olup olmadığını yükleme yapılmadan önce kontrol etmek zorundadır. Sızıntı yapan ya da hasarlı olan paketler hava aracına yüklenmeyecektir. Hava aracına yüklenmiş olup da sızıntı yaptığı ya da hasar gördüğü anlaşılan tehlikeli madde içeren paketlerin taşıyıcı tarafından derhal hava aracından indirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte taşıyıcı, kalan diğer paketlerin hava yolu ile taşınması için uygun olduğundan ve hasar görmemiş olduklarından emin olması gerekir. Bütün bunlara ek olarak, tehlikeli madde içeren paketlerin, etkileşime girebilecek veya sızıntı olabilecek diğer paketlerin yanına birbirlerini etkileyebilecek şekilde yerleştirilmemelerine dikkat edilmesi gerekir. Tehlikeli madde içeren paketlerin hava aracına yerleştirilmesi işlemlerinde, zehirli ve bulaşıcı madde içeren paketler ICAO-TI şartlarına uygun olarak yerleştirilmeli; radyoaktif madde içeren paketler de ICAO-TI’da belirtildiği şekilde insanlardan, canlı hayvanlardan ve banyo edilmemiş filmlerden ayrı bir şekilde hava aracına yerleştirilmelidir. Son olarak taşıyıcı, tehlikeli maddelerin zarar görmemesi ve zarar vermemesi için gerekli bütün önlemleri alarak hava aracına yükleme işlemlerini gerçekleştirecektir. 6.3. Aykırı Davranışlar ve İdari Yaptırımlar SHT-18 talimat hükümlerine aykırı davranan havacılık işletmeleri ile ilgili yönetici personel ve uçucu ekip hakkında gerekli uyarılar yapıldıktan sonra, gerekli görüldüğü takdirde inceleme komisyonu tarafından değerlendirmede bulunulur. Bu değerlendirmenin sonucuna göre SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) tarafından kusurlu görülen havacılık işletmesine düzeltici uyarıda bulunulur. SHGM’nin bu uyarısına rağmen kusurlu hareketin devamı ya da bu talimat hükümlerine aykırı olan hususların tekrarlanması halinde, inceleme komisyonu havacılık işletmesinin “Tehlikeli Madde Taşıma” izinlerini askıya alır ve eksikliklerin giderilmesi için 3 aylık süre verir. Bu sürenin sonunda da yine gerekli şartlar sağlanamaz ise hiçbir bildirimde bulunulmadan işletmenin izin yetkisi iptal edilir. İşletme yönetiminden SHGM’ye karşı sorumlu genel müdür, kalite müdürü, uçuş işletme müdürü kusurlu görülürse yazılı olarak ihtar edilir ve kusurun devamı veya talimat hükümlerine aykırı davranışların tekrarlanması halinde bu kişlerin yetkileri inceleme komisyonu tarafından tespit edilen kusur derecesine göre belli bir süre için veya tamamen iptal edilir. 294 Eğer kaptan pilot veya uçucu ekip SHGM tarafından kusurlu görülürse, bu durumda da benzer şekilde kusur derecesine göre yazılı olarak ihtar yapılır ya da inceleme komisyonunun tespit edeceği kusur derecesine göre ilgili kişinin lisansı 3 aya kadar askıya alınır. KAYNAKÇA: [1]. IATA Dangerous Goods Regulation Dokümanı (2012). [2]. THY Tehlikeli Maddeler Kuralları Ders Kitabı (2012). [3]. Tehlikeli Maddelerin Havayolu ile Ulaşımı Kuralları Ders Kitabı (Hv.Ulş.Okl.K.lığı) (2013). [4]. JAR OPS 1: Avrupa Havacılık Otoriteleri Birliği’nce Belirlenen Uluslararası Ticari Hava Taşımacılık Kuralları [5]. ÖZTÜRK, Yaşar, Türkiye’de Tehlikeli Maddelerin Havayolu İle Taşınması 295