Full Text - The Journal of International Management Research
Transkript
Full Text - The Journal of International Management Research
Doi Number : ISSN : QR InMaR Journal The Journal of International Management Research Uluslararası Yönetim Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Nisan 2016, s. 31-47 Mehmet DEMİRDÖĞMEZ1 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE FAALİYET GÖSTEREN SEYAHAT ACENTELERİNİN REKABET GÜCÜNÜN ÖLÇÜLMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA ÖZET Serbest piyasa ekonomisinin temelini rekabet kavramı oluşturmaktadır. Rekabet, mal ve hizmet piyasasındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilmesini sağlama yarışıdır. Rekabet gücü ise herhangi bir işletmenin ulusal ya da uluslararası piyasalarda rakiplerine kıyasla düşük maliyette üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme yeteneğidir. Rekabet gücü; üretim ve verimliliğin artması, yaşam standartlarının iyileşmesi ve istihdamın geliştirilmesi için bir ön koşuldur. Ulusal ve uluslararası düzeyde çok sayıda rekabete maruz kalan seyahat acentalarının da rekabet edilebilirliğinin ölçülmesi büyük önem arz etmektedir. Bu araştırmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren Seyahat Acentalarının rekabet gücünün ölçülmesidir. Yapılan araştırmanın bu alanda ilk defa yapılıyor olması itibariyle alan yazına ve sektöre önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren seyahat acentaları oluşturmaktadır. Bu acentalardan ulaşılabilirlik nedeniyle kolayda örneklem yoluyla Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin illerindeki seyahat acentaları örnekleme dahil edilmiş ve toplamda seksen (80) acenta ile anket yapılmıştır. Araştırmada nicel yaklaşımlardan Coşar’ın (2006) “Konaklama İşletmelerinin Rekabet Gücü Ve Rekabet Gücünü Belirlemeye Yönelik İzmir İli’nde Dört Ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir Uygulama” başlıklı yüksek lisans tezinde geliştirmiş olduğu anket, seyahat acentalarına uyarlanarak yapılmıştır. Verilerin analizinde Korelasyon Analizi, Anova Testi, T-Testi ve Regresyon Analizi kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler;Turizm,e-ticaret,rekabet,rekabet gücü,seyahat acantası, A STUDY ABOUT MEASURİNG COMPETİTİVE POWER AMONG TRAVEL AGENCİES OPERATİNG İN SOUTH-EASTERN ANATOLİAN REGİON ABSTRACT The basis of free market economy is the notion of competition. Competition is the race of enabling free economic decisions among enterprises in goods and services market. Competitive power is any corporation’s state of being equal to or better than its competitors among national or international markets in terms of such elements as low-cost production (competitive power of price and cost), product quality, attractiveness of goods and services provided (competitive power of quatlity) as well as its innovative ability. Competitive power is a prerequisite for increasing production and productivity, improving living standards, and developing employment. It is highly important to measure the competitiveness of travel agencies which are face to face with a significant amount of competition in both 1 South Russian University, Instıtute of Management, Busıness and Law, mdemirdogmez@gmail.com Mehmet Demirdöğmez 32 national and international levels. The aim of this study is to measure the competitive power of the Travel Agencies which operate in South-Eastern Anatolian Region. It is also intended to contribute significantly to the sector and the literature because this study is the first of its kind in this field. The space of the study consists of the Travel Agencies which operate in South-Eastern Anatolian region. Due to accessibility issues, sampling only includes the agencies in Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, and Mardin, using the method of convenience sampling. In the study, the questionnaire developed by Coşar (2006) in his master’s thesis ‘Competitive Power of Accommodation Facilities and An Application in 4- and 5-Star Hotels in İzmir in Order to Determine Their Competitive Power’ is applied to travel agencies with necessary adjustments. Correlation Analysis, Anova Test, T-Test and Regression Analysis are utilised to analyze the data. Keywords: Tourism, e-commerce, competition, competitive power, travel agency 1.Giriş Teknoloji, sosyal ve ekonomi alanlarında meydana gelen gelişmeler, uluslararası pazarda rekabetin farklı boyut kazanmasına neden olmuştur. Bu durum da işletmelerin başarısı, yoğun rekabet koşulları altında faaliyetlerini sürdürmelerine ve rekabet üstünlüğünü elde ederek tüketicinin artarak devam eden ve giderek sınırsızlaşan isteklerini ekonomik bir şekilde karşılayabilmelerine bağlıdır. Türkiye’de kalkınma eşittir sanayi şeklindeki yanılgı uzun yıllar az gelişmişlikten gelişmişliğe ulaşmada, büyüme ve gelişmeye en müsait sektörün sanayi sektörü olduğunu ön plana çıkarmıştır. Doğal olarak bu durum iktisadi kalkınma ile sanayileşmenin eşanlamda kullanılmasına sebep olmuştur. Ancak, sanayileşmenin getirdiği kazanımları ve dinamizmi bir tarafa bırakmadan bölgesel potansiyeller dikkate alınmalı ve hizmetler sektörünün ön plana çıkarılması sağlanmalıdır. Zira unutulmamalıdır ki bölgesel gelişmede sürükleyici sektör hizmetler sektörü olabilir (Yeşiltaş ve Öztürk, 2008: 39). Çeşitli ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de bölgeler arası dengesizlikler mevcuttur. Gelişmenin bütün nimetlerinden her bölge halkının adil seviyede yararlanamadığı da bir gerçektir. Her ülke veya bölge, gelişme seviyesinin izin verdiği ölçüde bu imkânları o topraklar üzerinde yaşayanlara götürebilmektedir. Olumlu gelişmelerden bölge halkının istifade edebilmesi o bölgenin kalkınma seviyesiyle doğrudan ilişkilidir. Bu anlamda bölgede gerçekleştirilecek sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel geliştirmenin yapılanmasında turizm önemli bir role sahip olacaktır. Zira turizm faaliyeti parasal değerlerle, doğal ve tarihsel değerler arasında bir değişimi oluşturmaktadır. Böylece ekonomik bakımdan yeterli düzeyde gelişmemiş ülkeler veya bölgeler doğal ve tarihsel değerlerini sunarak gelir sağlarlar. Ekonomik üretim ve çalışma alanlarını, çeşitlerini genişletirler ve zenginleştirirler (Avcıkurt,2003: 31). Bölgesel dengesizliklerin azaltılması ve nispeten gerice yörelerin yaşam standartlarının belirli düzeye yükseltilmesini hedef alan bölgesel kalkınma çabaları, bütünüyle bölge insanının üretken, müteşebbis ve aktif hale getirilmesiyle mümkündür. O sebeple halkı eğitim-öğretim ve diğer şekillerde bilgi sahibi yapmak, insanları bölgenin katma değerini yükseltecek projelere, işlere yöneltmekle mümkün olduğu ortaya çıkmıştır (İncekara, 2001: 28). Türkiye gerçekten de endüstriyel kaynaklar bakımından yeterli imkâna sahip olmasa da zengin bir turizm uygulaması sonucunda turistik yönden kalkınma ve ülke ekonomisi içinde dengeli bir biçimde gelişme sağlanması mümkündür. Bu bağlamda endüstriyel gelişmeye topluca uygun olmayan alanlarda turizmin bir ekonomik faaliyet kolu olarak geliştirilmesi, ülkenin bir taraftan kazanılan zenginliğinin diğer tarafta harcanması yoluyla zenginliğin bu yörelere aktarılması ve buralarda refah düzeyinin yükselmesine yardımcı olması mümkündür (Dinçer, 1993: 84). The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 33 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma Bu araştırmanın amacı, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren Seyahat Acentalarının rekabet gücünün ölçülmesidir. Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren seyahat acenteleri oluşturmaktadır. Bu acentalardan ulaşılabilirlik nedeniyle kolayda örneklem yoluyla Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin illerindeki seyahat acenteleri örnekleme dahil edilmiştir. 2.Seyahat Acentesi Kavramı, Tanım Ve Özellikleri Seyahat acentaları, kâr amacı ile turistlere turizm ile ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve turları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acentaları vasıtası ile pazarlayabilen ticarî kuruluşlardır (http://yigm.kulturturizm.gov.tr). Fonksiyonel olarak da seyahat acentesi kavramı (Travel Agency –Reiseagentur – Agence de Voyage) turizm litaratüründe tur operatörlerinin yarattığı ürünleri tuketici pazarlarının içlerine kadar yerleşerek parekende yolu ile tüketicilere ulaştıran ufak çapta, riskden yoksun, hukuki sorumluluk yüklenmeyen ve belirli bir komisyon veya tesbit edilmiş kar karşılığı çalışan işletmelerin hatta daha doğru bir yaklaşımla büro-dükkânları kapsamaktadır. (http://kariyer.turizmgazetesi.com ). Dünya Turizm Teşkilatı ( WTO)’na göre seyahat acentesinin tanımı : “Konuklara seyahatler, konaklama ve ulaştırma hizmetleri hakkında bilgi sunma belli bir komisyon karşılığında seyahat ve turizm ürünlerini belli fiyatlarla nihai tüketicilere satış yapmak üzere aracılık eden işletmelerdir.” 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’na göre ise; “Seyahat acenteleri kâr amacıyla turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence sağlayan, onlara turizm ile ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören, turizm ekonomisine ve genellikle ödemeler dengesine katkıda bulunan ticari kuruluşlardır.” 2.1.Türkiye’de Seyahat Acenteleri ve Gelişimi Osmanlı’nın son dönemlerinde bireysel girişimler düzeyinde başlayan turizm yapılanması cumhuriyetin ilk yıllarıyla birlikte kurumsal örgütlenmeye doğru adım attı. 1923 yılında Türkiye Seyyahin Cemiyeti (Bugünkü adıyla “Turing Otomobil Kurumu”) ile ilk ciddi kurumsallaşma deneyimi başlatıldı. Turing, Türkiye’nin ilk tanıtım afişleri, yol haritaları, otel rehberleri ve broşürleri gibi ilklere imza attı. Turizmle ilgili bir diğer alan olan havacılık, cumhuriyet döneminde Türkiye Tayyare Cemiyetinin kurulmasıyla ilk adımlarını attı. 1925 yılında kurulan Cemiyet 1933 yılında Türk Havayolları İşletme İdaresi adını aldı. 1950 ve 1953 yıllarında turizm kurumlarını teşvik kanunları çıkartıldı. Teşvik önlemlerinin yanı sıra turizmde alt ve üstyapı yatırımlarına kaynaklık etmek amacıyla 1954 yılında Türkiye Turizm Bankası kuruldu. 1940’lı yıllardan 50’li yıllara dünya turizminde yaşanan örgütlenme faaliyetlerinden etkilenen Türkiye, Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) adı altında gençlik turizminin yapılandığı bir kuruma kavuştu. Aynı dönemde dünya çapında: Uluslararası Öğrenci Gezi Federasyonu (ISTC),Uluslararası Gençlik Turizmi Organizasyonu (FIYTO),Uluslararası Öğrenci Değişimi Örgütü (FIOCES),Uluslararası Genç Hostelcileri Federasyonu (IYHF),Öğrenci Hava Taşımacılığı Birliği (SATA) gibi gençlik ve sosyal turizm örgütleri dünya ve Türkiye turizminde taze bir rüzgâr estirdiler. 1950’lerin ikinci yarısında Türkiye Seyahat Acenteleri Cemiyeti (TÜSTAC) kuruldu.1972 yılında 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu çıkarıldı. Bu yasa seyahat acentelerinin çalışma düzenini ve The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 34 Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği’nin ( TÜRSAB’ın) kuruluşunu öngörüyordu. TÜRSAB’ın kurum olarak Türkiye’yi temsil ettiği uluslararası kuruluşlar arasında Uluslararası Tur Operatörleri Federasyonu (IFTO), Dünya turizm Örgütü (WTO) ve Dünya Seyahat Acenteleri Birlikleri Federasyonu (UFTAA) da var. TÜRSAB günümüzde 4000 civarında üyesi ile dünyanın en çok üyeye sahip birkaç Seyahat Acenteleri Birliğinden birisidir. Tui Tantur Türkiye, Diana Travel, Novum turizm, Vasco Turizm, Aquasun, Bastıyalı Turizm ülkemize en fazla turist getiren ve aktif olarak faaliyet gösteren acenteler arasında yer almaktadırlar(www.goktepe.net). 2.2.Seyahat acentelerinin temel görevleri Seyahat hizmetleri hakkında bilgi verir, öneride bulunur: Konaklama birimleri, ulaştırma sistemleri, tur paketleri gibi hizmetlerin fiyatları, tarifeleri ve hizmet koşulları hakkında bilgi aktarır. Bilgi verme hizmeti ücretsiz sunulur. Talep halinde hizmet satışı yapar, bilet düzenler veya hizmetlerin müşterilere sunulmasına aracılık eder, yer ayırır. Yetkili ise sigorta ve vize işlemlerini gerçekleştirir. Tüketiciler ve hizmet üreticileri arasında aracı olur, hizmetlerin pazarlanmasını sağlar. Böylece hem üreticilere hem de tüketicilere kolaylık sağlanır. Tur operatörlerinin hazırladıkları tur paketlerinin perakende satışını yapar (http://docplayer.biz.tr). 2.3.Seyahat Acentalarının Hizmetleri Seyahat acentalarının; tur düzenlemek, transfer yapmak, rezervasyon yapmak, enformasyon, kongre ve konferans organizasyonları düzenlemek, araç kiralamak, bilet satışı gerçekleştirmek, seyahat acentası ürünü satmak gibi hizmetleri bulunmaktadır (Albustanlıoğlu, T. 2009). 3.Seyahat Acentelerinin Sınıflandırılması 3.1. Seyahat Acentalarının Yapı ve Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırılması *Büyük Dağıtım Acentaları *Firma Bazında Çalışan Acentalar *Gönderici (Outgoing) Acentalar ( www.goktepe.net ) *Karşılayıcı (Incoming) Acentalar (Türemez,Y.). 3.2.Seyahat Acentelerinin Yasal Sınıflandırması Seyahat acenteleri yaptıkları hizmetler bakımından ilgili yasada 3 gruba ayrılır: A Grubu ve Geçici A Grubu Seyahat Acentesi: Bu gruptaki acenteler bütün acentecilik faaliyetlerini yerine getirme hakkına sahip olan ve en kapsamlı faaliyeti gösteren acentelerdir. 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu’na göre ülkemizde tur operatörlüğünü işlevini A grubu seyahat acenteleri üstlenmektedir, bu uygulama sadece bizim ülkemizde geçerlidir. B Grubu Seyahat Acentesi: B Grubu Acenteler daha çok incoming olarak faaliyet gösteren görevleri sınırlandırılmış acentelerdir. Uluslar arası kara, hava ve deniz ulaştırma araçlarının biletlerini ve A grubu acentelerin düzenledikleri turların biletlerini satarlar. Gerekli yasal şartları yerine getirdikleri takdirde, doğrudan işletme belgesi alarak faaliyete geçerler. The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 35 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma C Grubu Seyahat Acentesi: Yalnızca yurt içinde Türk vatandaşları için turlar düzenlerler ve pazarlarlar. Kendilerine A Grubu seyahat acentelerince verilen hizmeti yerine getirir ve bu acentelerin ürünlerini pazarlarlar. 3.3.Seyahat Acentelerinin Yapısal Sınıflandırması Perakendeci Seyahat Acenteleri, Toptancı Seyahat Acenteleri (Tur Toptancısı), Zincir Seyahat Acenteleri 3.4.Seyahat Acentelerinin Sunulan Hizmet Türüne Göre Sınıflandırması Havayolu Bilet Satış Acenteleri, Paket Tur Satış Acenteleri, Tur Operatörü Temsilcisi Acenteler,Araç Kiralama Acenteleri,Ulaştırma Acenteleri,Kongre Acenteleri,Özendirme Acenteleri,Yat Acenteleri (Mısırlı, 2010; Albustanlıoğlu, 2009). 4.Seyahat Acentelerinin Gelir Ve Giderleri 4.1.Seyahat Acentelerinin Gelirleri Konaklama Gelirleri: Otel satışlarından elde edilen gelirdir. Transfer Gelirleri: Havaalanı-otel-havaalanı transferleri için operatörden alınan ücrettir. Günlük Tur Gelirleri: Rehber, tercüman eşliğinde kısa özel seyahatlerden elde edilen gelir. Alışveriş Gelirleri: Alışveriş mağazalarından, merkezlerinden alınan komisyon geliri. Uçak Bilet Satış Gelirleri: Uçak bileti satışından elde edilen gelirdir. Hizmet Ücreti (Handling Fee): Yerel hizmetler, rehberlik gibi hizmetler için alınan ücrettir. Katalog Katkı Gelirleri: Destinasyonu tanıtıcı broşürde yer almak isteyen, restoran, bar, eğlence merkezi v.b. işletmelerin ödediği ücrettir. Otel Uzatma Gelirleri: Kalış süresini uzatan müşteriden veya operatöründen elde edilen gelirdir. Erken Rezervasyon (Early Booking) Gelirleri: Otellerin erken rezervasyon için yaptığı indirimden elde edilen gelirdir. Komisyon (Kick-Back) Gelirleri: Otellerin acenteye anlaşmalara göre fiyat indirmesi veya geceleme sayısının belli oranda olması karşılığı verdiği komisyon. Diğer Gelirler: Golf paketi satışı, kongre fuar organizasyonu, hac organizasyonu v.b. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar: Faiz, kur farkı, kira, menkul kıymet satışı v.b (Mısırlı, İ. 2010, İçöz, O. 2011, Albustanlıoğlu, T. 2009) 4.2.Seyahat Acentelerinin Giderleri Konaklama Giderleri: Otellere ödenen konaklama bedeli. Transfer Giderleri: Taşımacılara, araçlara ödenen kira ve yakıt giderleri. Tur Giderleri: Araç, yemek, ören yer girişi, rehber ücreti.Alışveriş Giderleri: Araç, yemek v.b. giderler.Uçak Bilet Satış Giderleri: Uçak bileti satışından elde edilen gelirin komisyon düşüldükten sonra havayolu işletmesine ödenen kısmıdır.Katalog Katkı Giderleri: Katalogun basım, dağıtım v.b. giderleri.Otel Uzatma Giderleri: Uzatılan kalış süresi için ödenen konaklama bedeli.Erken Rezervasyon (Early Booking) Giderleri: Otellerin erken rezervasyon için yaptığı indirimden elde edilen gelirin operatörlere yansıtılan kısmıdır.Komisyon (Kick-Back) Giderleri: Otellerin uyguladığı kickback indiriminin operatöre yansıtılan kısmı (Albustanlıoğlu, T. 2009,Mısırlı, İ. 2010, İçöz, O. 2011) 5.Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Türkiye Turizmindeki Yeri Güneydoğu Anadolu Bölgesi, daha çok tarihi özellikleriyle ilgi çekmektedir. Bunların içinde turizm bakımından en önemli olanı aynı zamanda bir milli park haline getirilmiş olan Nemrut Dağı Milli Parkı’dır. Bölgenin, ilgi çeken yerlerinden biri de Hasankeyftir. Batman’ın The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 36 güneydoğusunda, Dicle nehri kenarında kurulmuş olan bu ilçe, çok eski bir yerleşme alanıdır. Mardin, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Gaziantep kentleri eski yerleşme dokuları, renkli kültürleri ve kendilerine özgü yemek ve tatlılarıyla ilgi çekerler. Şanlıurfa, birçok efsaneye konu olan tarihi eserlere sahiptir. Halilül Rahman Camii ve burada yer alan Halilü’l Rahman gölü ile Ayn-ı Zilha gölü bunların başlıcalarıdır.Sağlık turizmi açısından Diyarbakır’ın Çermik kaplıcaları, Siirt ve Mardin deki kaplıcalar ile Urfa’nın içmeceleri ve maden suyu kaynakları önem taşır (www.nkfu.com). İnanç turizmi için de inanılmaz bir zemine sahip olan bu bölgemizde her din için ayrı ayrı yüzlerce inanç merkezi yer almaktadır. Tarihi 12.000 yıl öncesine kadar uzanan dünyanın ilk tapınaklarının bulunduğu Şanlıurfa Göbekli Tepe, İbrahim peygamberin ateşe atıldığı ve daha sonra odunların balığa o yerin göle dönüştüğü rivayet edilen Balıklıgöl, Ani Harabeleri, Diyarbakır Eğil’de Hz. Elyes’a, Hz Zülkifil peygamber ve Hz. Harun-ı Asefi’nin kabirleri, yine peygamberler diyarı olarak anılan Şanlıurfa’ya, Nuh Tufanı ve Nuh’un gemisi ile ilgili coğrafya olan Şırnak, Mardin’de Deyru’z-Zaferan Manastırı, Mor Garbiyel Kilisesie, Siirt’te Veysel Karani hazretlerine varıncaya kadar daha yüzlerce inanç turizmi açısından ciddi potansiyele sahip yer bulunmaktadır. Bir arada yaşamanın ortak koşullarını binlerce yıl öncesinde inşa etmiş insan topluluklarının ve hoşgörünün diyarıdır bu bölgeler. Böyle büyük bir medeniyet zeminin üzerine yeniden inşa edilmesi gerekende yine barıştır, huzurdur, hoşgörüdür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin bulunduğu coğrafya binlerce yıllık kültürel birikimi ile kültür turizminin, eşiz doğası ile doğa turizmi ve çeşitlerinin ve kelimenin tam anlamı ile medeniyetlerin beşiği konumundaki bu coğrafya her dinden yüzlerce inanç merkezi ile inanç turizminin merkezi haline gelebilecek, nitelikli bir coğrafyadır. Türkiye turizminin yükselişe geçtiği son yıllarda terörün gölgesinde kalan bu coğrafya terörden sonra turizm için vazgeçilmez bir bölgeye dönüşebilir (İskenderoğlu, L. October 2013) “Dünya Ekonomik Forumu’nun yeni turizm sezonu için hazırlıkların yoğunlaştığı dönemde yayınladığı “Seyahat ve Turizm Rekabet Raporu 2008”de Türkiye’nin terör, sağlık, hijyen ve kara ulaşım altyapısındaki yetersizlikler dolayısıyla dünya turizm rekabetinde geri sıralarda bulunduğu belirtilirken, “Ülkenin doğal kaynaklarının korunmasına daha fazla öncelik verilmelidir” ifadesi yer almaktadır”(© EurActiv 2007-2013). Bu coğrafya; 30 yıla yakın bir zamandır devam eden çatışma ortamı, kan ve gözyaşı, olağanüstü hal yönetimleri vb. ile yatırımlardan mahrum kalmış, kültürel çözülmeler, sosyal çöküntüler, göç gibi birçok olumsuz durumu iç içe yaşayan bir bölge halini almıştır. Uzun yılların ihmali ile sosyo-kültürel anlamda ciddi sorunların temeli olan toplumsal yapının içerdiği diğer sorunlarında devam etmesi hepsinin tuzu biberi olmuştur (İskenderoğlu, L., 2013). Tüm bu sorunlara çözüm, sayıları 40 bine yaklaşan köylerin sahip oldukları arazilerdeki verimliliğin arttırılması, tarım işletmelerinin nitelik ve niceliğinin geliştirilmesi, alt yapı hizmetlerinin etkin bir şekilde sağlanması, tarımsal işletmelerin büyütülmesi ve tarımsal ürün desteği verilmesi, sürdürülebilir arazi yönetimi için ortak ve kapsamlı bir arazi kullanım politikası oluşturulması, kırsal alanda tarıma dayalı sanayilerin yanında, ev yapımı gıda ürünleri, geleneksel el sanatları, işlenmiş tarım ürünlerinin üretimi, küçük işletmeler, madencilik, balıkçılık ve yöresel turizm, kayak, arıcılık, tavukçuluk, hayvancılık, halı ve kilim dokumacılığı gibi tarım dışı faaliyetlerin de teşvik edilmesi devletin yönlendiriciliğiyle izlenmesi gereken başlıca stratejiler olarak değerlendirilmiştir (Kentsel yoksulluk, Göç ve The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 37 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma Sosyal politikalar raporu, 2009: 93) Bu raporda , bu kadar olumsuz durumlar olmasına rağmen devletin önem verdiği ve geliştirilmelidir dediği unsurlardan biride turizmdir. Tablo.1. Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıkları İstatistiği (2014) Kaynak:İllere Göre Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015 6.Rekabet Kavramı Bakanlar kurulu kararıyla 4054 numaralı “rekabetin korunması hakkındaki kanun” 7.12.1994 yılında kabul edilip resmi gazetede yayınlanıp yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır ( R.G: Tarih : 13/12/1994 , Sayı : 22140). Prof. Dr. Erdal Türkkan’ın Rekabet Kurumu sitesinde yaptığı tanıma göre ise, “Özgürlük ortamında ortaya çıkan, ekonomik, siyasi, sosyal, kültürel ve sportif arenalarda (yarışma zemini), meşru bir amacın veya performansın gerçekleştirilebilmesi için, adil yarışma koşullarının sağlandığı, oyunun niteliğine göre gerekli koşullara sahip olanların katılımına açık, belli kurallara göre oynanan bir yarışma oyunu” olarak tanımlamak mümkündür. 7.Rekabet Gücü Kavramı Çeşitli kuruluş ve araştırmacıların rekabet gücünün ölçümüne ilişkin çalışmaları ülkelerin ya da işletmelerin rekabet yarışındaki konumlarının belirlenmesi açısından oldukça önemlidir. Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) rekabet gücünü girişimcilerin ürün ve hizmetleri tasarlama, üretme ve fiyatlandırma aşamalarında rakiplerine göre üstünlük kazanmaları olarak tanımlamaktadır. Markusen(1987) ise endüstrinin rekabet gücünü üretim etkinliği açısından üretim etkinliği endeksini baz alarak toplam faktör verimliliğinden hareketle tanımlamaktadır. Benzer şekilde Landau(1992) rekabet gücünü gelecekteki neslin yaşam düzeyini ve ülkenin büyüme potansiyelini azaltmadan, yüksek ve kaliteli istihdam düzeyine ulaşarak, ülkede yüksek yaşam standartlarının ve kabul edilebilir büyüme oranının elde edilmesi olarak tanımlamaktadır (Çivi,E., Erol,İ., İnanlı,T., Erol,E.D.,2008). 7.1.Rekabet Gücü Ve Önemi Serbest piyasa ekonomisinin temelini rekabet kavramı oluşturmaktadır. Rekabetin çeşitli tanımları bulunmaktadır. The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 38 Rekabet kavramı ülkemizde 13 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe giren 4054 sayılı “Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da da tanımlanmıştır. Buna göre rekabet, “ Mal ve hizmet piyasasındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verilmesini sağlama yarışı” şeklinde ifade edilmiştir(R.G. 13/12/1994 , Sayı : 22140). Rekabet edebilirlik veya rekabet gücü oldukça dinamik bir olgudur. Firma düzeyinde rekabet gücü, herhangi bir firmanın ulusal ya da uluslararası piyasalarda rakiplerine kıyasla düşük maliyette üretimde bulunabilme (fiyat ve maliyet rekabet gücü), ürünün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği (kalite rekabet gücü) gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma, ayrıca yenilik ve icat yapabilme yeteneğidir(Aktan ve Vural, 2004: 12). Rekabet gücü; üretim ve verimliliğin artması, yaşam standartlarının iyileşmesi ve istihdamın geliştirilmesi için bir ön koşuldur. Rekabet gücünün artması, ülke ekonomisinde zincirleme bir gelişmenin oluşmasına yol açmaktadır. Bu artış; üretim ve ihracatta gelişmeye neden olmakta; karlılığın büyümesine böylece yatırımlarda hızlanmaya ve istihdamın gelişmesine etki etmektedir (www.hepimizbiriz.com). 7.2.Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler 7.2.1.Seyahat Acentelerinin Faaliyetlerini Etkileyen Faktörler Sermaye yapısı: Sabit yatırım ve isletme sermayeleri düşük olduğundan piyasadaki seyahat acentesi sayısı artar. Bu rekabet ortamını yaratır. Ortalama sermayeleri yıllık hâsılatının 1/6 ile 1/8 arasında olmalıdır. Yüksek personel giderleri: Personel giderleri toplam giderlerinin %60-70 gibi önemli bir bölümünü oluşturur. Dönemsellik: Dönem dışı zamanlarda personelin işsiz kalması maliyetleri arttırır. Hizmetlerin niteliği: Seyahat acenteleri müşterilerine enformasyon hizmeti sağladıkları halde müşteriler hizmet satın almadıklarında kaynak israfı oluşmaktadır. Mekânsal konum: Sehir merkezlerinde büro açan seyahat isletmelerinin kira giderleri yüksek olmaktadır (Albustanlıoğlu, T. 2009). 8.Araştırmanın Amacı Ve Önemi Bu araştırmanın amacı Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesindeki Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin İllerindeki seyahat acentelerinin rekabet gücü faktörlerini belirlemek ve seyahat acentelerinin rekabeti ne şekilde kullandıklarının, rekabete ne derece önem verdiklerinin, hangi rekabet gücü faktörlerini nasıl değerlendirdiklerinin ve rakipleri karşısında kendi işletmelerinin durumun belirlenmesine ne ölçüde çalıştıklarının değerlendirilmesidir. Yapılan araştırmalarda Seyahat acentelerine yönelik böyle bir çalışma yapılmadığı tespit edilmiştir. Araştırmanın Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki seyahat acentaları açısından mevcut durumunun ilk defa araştırılması yönüyle, önemli bir çalışma olduğu düşünülmektedir. Seyahat acentaları diğer işletmelerden farklı özellikler göstermektedir. 9.Araştırmanın Yöntemi Araştırmada ilk olarak konu ile ilgili yazın taraması yapılmış ve yapılan tarama sonucunda seyahat acentelerine yönelik herhangi bir çalışmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak nicel yaklaşımlardan anket tekniği kullanılmıştır. Hazırlanan anket formu, kendi içinde iki bölümden oluşmaktadır. Anketin birinci bölümünde kurum yöneticilerinin demografik bilgilerine ilişkin 6 kapalı uçlu soru, ikinci bölümde seyahat acentalarının rekabet gücünü ölçmeye yönelik 20 kapalı uçlu soru olmak üzere anket toplam 26 sorudan oluşmaktadır. Seyahat acentalarının rekabet gücünü ölçmeye yönelik sorulan 20 The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 39 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma soruluk ölçek, Coşar (2006) tarafından yayınlamış olan “Konaklama İşletmelerinin Rekabet Gücü Ve Rekabet Gücünü Belirlemeye Yönelik İzmir İli’nde Dört Ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir Uygulama” yüksek lisans tezi çalışmasından faydalanılarak oluşturulmuştur. Ölçek maliyet, hizmet kalitesi ve rakip ve pazar unsurları değişkenlerini ölçen sorulardan oluşmaktadır. Ölçekte yer alan ifadeler “1: Hiç Katılmıyorum”, “5: Tamamen Katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi ölçekle ölçümlenecektir. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik değeri 0,889 olarak bulunmuştur. Alfa katsayına bağlı olarak ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğu söylenebilir (Kalaycı, 2006). Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde faaliyet gösteren A Grubu Seyahat Acentalarının yöneticileri oluşturmaktadır. Araştırmada zaman, maliyet ve ulaşılabilirlik sebeplerinden dolayı evrenin tamamına ulaşmak yerine kolayda örnekleme yoluna gidilmiştir. Toplamda 85 A Grubu Seyahat Acentası yetkilisine ulaşılmış ancak bunlardan 60 tanesi değerledirmeye alınmıştır. Verilerin analizinde demografik değişkenler için frekans analizi yapılmıştır. Demografik değişkenlere bağlı olarak rekabet gücü faktörlerinin farklılıklarının tespiti için Anova ve Independent-t testi yapılmıştır. Rekabet gücü değişkenleri olan maliyet, hizmet kalitesi ve rakip ve pazar unsurlarının kendi arasındaki ilişkilerini ölçmek için korelasyon analizi yapılmıştır. Son olarak bu üç değişkenin rekabet gücüne olan etkilerini ölçmek için regresyon analizi yapılmıştır. 10.Araştırma Bulguları Alan araştırması Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan dokuz ilden beş il seçilerek yapılmıştır. Bu dokuz il ise Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır ve Mardin illeri olarak sınırlandırılmış olup bu bölgedeki A sınıfı sertifikaya sahip seyahat acentelerinin rekabet gücü araştırılmaya çalışılmıştır. Araştırma kapsamındaki işletmelerin rekabet gücü faktörlerinin, yöneticiler tarafından işletmenin değerlendirilmesi, mevcut durumun değerlendirilmesi ve işletmenin rakiplerle kıyaslanması aşamalarından oluşmaktadır. Anket formları randevu alınarak görüşme ile doldurtulmuştur. Bazı Anket formları ise katılımcılara telefon aracılığı ile gerekli açıklamalar yapılarak elektronik posta ile gönderilmiştir. Bunların birçoğunun geri dönüşümü sağlanarak veriler elde edilmiştir. Geri dönüşümü sağlanamayan yada anketteki sorulara ciddi manada cevap vermeyen veya soruların cevapsız bırakıldığı anketler elenerek veriler oluşturulmuştur. 10.1.Demografik Bulgular Demografik Değişkenler Tablo.2. Demografik Bulgular Cinsiyet Yaş Sektörde ÇalışmaSüresi Bay Bayan 20-25 26-30 31-40 41 ve üzeri 0-3 Yıl 4-6 Yıl 6-10 Yıl Sayı (N) 41 19 5 22 14 19 16 21 10 Yüzde (%) 68,3 31,7 8,3 36,7 23,3 31,7 26,7 35,0 16,7 The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez İşletmede ÇalışmaSüresi İşletmenin Hukuki Statüsü İşletmede Çalışan Toplam Kişi Sayısı 40 11 ve üzeri 1 yıldan az 1-5 yıl 6-10 yıl 11 ve üzeri Bağımsız Bir Gruba Bağlı Diğer 1-50 51-75 126 ve üzeri 13 4 33 11 12 32 20 8 54 3 3 21,7 6,7 55,0 18,3 20,0 53,3 33,3 13,3 90,0 5,0 5,0 Araştırma anketine kullanılan demografik bulguların dağılımları ve profili aşağıda verilmiştir. Ankete katılanların 5 kişi 20–25 yaş arasında, 22 kişi 26–30 yaş arasında, 14 kişi 31– 40 yaş arasında, 19 kişi ise 41 ve üzeri yaş arasında olanlardır. Ankete katılanların yaş olarak yüzdesel dağılımı ise %8,3’ü 20–25 yaş arasında, %36,7’si 26–30 yaş arasında, %23,3’ü 31– 40 yaş arasında, %31,7’si ise 41 ve üzeri yaş arasında olanlardır. Bu sonuçlara göre ankete katılan yöneticilerin çoğunluğu 26–30 yaşları arasında olduğu görülmektedir. Ankete katılan kişiler cinsiyetlerine göre incelendiğinde, 60 kişinin 41’İ bay, 19’u ise bayandır. Ankete katılanların cinsiyet bakımından yüzdesel dağılımı ise % 68,3’ü bay, % 31,7’si ise bayandır. Ankete katılanlar sektörde çalışma süresi bakımından değerlendirildiğinde; 60 kişinin 16’sı sektörde 0–3 yıl arasında çalışanlardan, 21’i sektörde 4-5 yıl arasında çalışanlardan, 10’u sektörde 6-10 yıl arasında çalışanlardan, 13’ü ise sektörde 10 yıl ve üzerinde çalışanlardan oluştuğu görülmektedir. Ankete katılanların sektörde çalışma sürelerinin yüzdesel dağılımı incelendiğinde; % 26,7’si 0–3 yıl arasında çalışanlardan, % 35,0’i 4-5 yıl arasında çalışanlardan, %16,7’si 6-10 yıl arasında çalışanlardan, % 21,7’si ise 11 yıl ve üzeri çalışanlardan oluşmaktadır. Ankete katılanlar işletmede çalışma süresi bakımından incelendiğinde; 60 kişinin 4’ü bulundukları işletmede 1 yıldan az bir sürede çalışanlardan, 33’ü bulundukları işletmede 1-5 yıl arasında çalışanlardan, 11’i bulundukları işletmede 6-10 yıl arasında çalışanlardan, 12’si bulundukları işletmede 11 ve üzeri yıl arasında çalışanlardan oluşmaktadır. Ankete katılanların işletmede çalışma sürelerinin yüzdesel dağılımı incelendiğinde; % 6,7’si 1 yıldan az çalışanlardan, % 55’i 1-5 yıl arasında çalışanlardan, % 18,3’ü 6-10 yıl arasında çalışanlardan, % 20’si ise 11 yıl ve üzeri çalışanlardan oluşmaktadır. Ankete katılan seyahat acentaları hukuki statüleri bakımından incelendiğinde 32’si bağımsız, 20’si bir gruba bağlı, 8’i ise diğer grubuna giren Acentalardır. Ankete katılan seyahat acentalarının hukuki statülerinin yüzdesel dağılımı incelendiğinde; % 53,3’ü bağımsız, % 33,3’ü bir gruba bağlı, % 13,3’ü ise diğer gruba giren seyahat acentalarıdır. Ankete katılan kişilerin çalıştıkları seyahat acentaları çalışan kişi sayısı bakımından değerlendirildiğinde; 54 kişi 1–50 arasında kişi çalıştıran, 3 kişi 51–75 arasında kişi çalıştıran, 3 kişi ise 126 ve üstünde kişi çalıştıran işletmelerde görev yapmaktadırlar. Ankete katılan kişilerin çalıştıkları seyahat acentalarında çalışan kişi sayısının yüzdesel dağılımı incelendiğinde, % 90 The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 41 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma kişinin 1–50 arasında kişi çalıştıran, % 5 kişinin 51-75 arasında kişi çalıştıran, % 5 kişinin ise 126 ve üzerinde kişi çalıştıran işletmelerden oluştuğu görülmektedir. 10.2.Korelasyon Analizi Tablo da asteriks (**) olarak işaretlen rakamlar %1 önem seviyesinde değişkenler arasında korelasyon olduğunu gösterir (Kalaycı, 2006: 124). Buna göre Maliyet ile HizmetKalitesi arasında 0,409 ile pozitif bir korelasyon Rakipler ve Pazar Unsurları ile 0,631 ile pozitif bir korelasyon, Rakipler ve Pazar Unsurları ile HizmetKalitesi arasında ,692 ile pozitif bir korelasyon görülmektedir. Tablo.3. Korelâsyon Analizi maliyet hizmet_kalitesi rakipler_pazar_unsurları Pearson Correlation Maliyet Sig. (2-tailed) N hizmet_kalitesi 1 60 Pearson Correlation ,409 Sig. (2-tailed) 001 N 60 ** Pearson Correlation ,631 Sig. (2-tailed) ,000 ,409** ,631** ,001 ,000 60 60 1 ,692** ,000 60 ** ,692 60 ** 1 ,000 rakipler_pazar_unsurları N 60 60 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). 60 b. Listwise N=60 Tablo incelendiğinde, tüm değişkenlerin birbirleri ile pozitif yönde ve anlamlı olduğu görülmektedir. Bağımsız değişkenlerden ürün ve hizmet kalitesi ile maliyet arasındaki ilişki incelendiğinde korelasyon değeri 0,409 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında %40.9 ve pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bağımsız değişkenlerden rakip ve pazar unsurları ile ürün ve hizmet kalitesi arasındaki ilişki incelendiğinde korelasyon değeri 0,631 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında %63.1 ve pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bağımsız değişkenlerden maliyet ile rakip ve pazar unsurları arasındaki ilişki incelendiğinde korelasyon değeri 0,692 bulunmuştur. Bu durum iki değişken arasında %69.2 ve pozitif yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. 10.3.Anova Testi Çalışan sayısına göre hizmet kalitesi arasından anlamlı bir fark bulunmuştur. p<0,05 The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 42 Between Groups Tablo.4. Anova Sum of df Squares ,493 2 Maliyet Within Groups 16,167 57 hizmet_kalitesi Total Between Groups Within Groups Total Between Groups 16,659 1,083 6,495 7,578 ,798 59 2 57 59 2 Within Groups Total 7,385 8,183 57 59 rakipler_pazar_unsurları Mean Square F Sig. ,246 ,868 ,425 ,542 ,114 4,754 ,012 ,399 3,080 ,054 ,284 ,130 Anova testi ile nominal sorular ile bağımsız değişkenler arasındaki fark araştırılmıştır. Nominal sorular ile bağımsız değişkenler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Sadece işletmede çalışan sayısı ile hizmet kalitesi arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Bu sonuca göre çalışan sayısı ile ürün ve hizmet kalitesine verilen önem arasında anlamlı bir fark vardır. (F değeri 4,754 ve Sig. değeri ,012). 10.4.T-Testi Analizi Tablo.5. T-Testi Analizi ( Bağımsız Değişkenler ile Cinsiyet Arasındaki İlişki) maliyet hizmet_kalitesi rakipler_pazar_unsurları Cinsiyet N Ort. Bay Bayan Bay Bayan Bay Bayan 41 19 41 19 41 19 4,5610 4,5088 4,7591 4,5395 4,5691 4,5088 St. Sapma ,46809 ,66079 ,27156 ,47150 ,33536 ,44953 t-değeri p-değeri ,351 2,286 ,522 ,044* ,040* ,451 Yanıt kategorileri: 1: Hiç katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum, 5: Tamamen katılıyorum ***p<0,001 **p<0,01; *p<0,05 İki ortalama arasında anlamlı bir fark olup olmadığını test etmek için t testi de kullanılabilir. Böyle bir durumda varyans analizi ile t-testi aynı sonuçları verecektir. Bu testte p değeri grupların ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. Analiz sonuçlarında Levene’s Test for Equality of Variances kısmının yorumunun Equal Variances assumed ve Equal Variances not assumed alanlarına göre yapılması gerekir. Eğer dağılımlar önemli derecede farklılık göstermiyorsa equal variance (eşit dağılım) varsayımını kullanmak, unequal variance (eşit olmayan dağılım) varsayımını kullanmaktan daha doğru olacaktır (Kalaycı, 2006: 132). Cinsiyet ve medeni durum iki kategoriden oluştuğu için t testi yapılmıştır. The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 43 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma Anaylze-Compare Means-Independent Sample T-testi menüsünden analiz yapılmıştır. Sonuçlar aşağıdaki tablolarda sırayla gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde cinsiyet açısından işletmenin maliyet ve hizmet kalitesinin farklılık gösterdiği görülmektedir. Ancak,cinsiyet ile rakip ve Pazar unsurları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. 10.5.Regresyon Analizi Tablo.6. maliyetin rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin regresyon analizi sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model anlamlıdır (F:65,676, p<0,001). Model, rekabet gücündeki değişmenin %53,1’lik kısmı maliyetteki değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Tablo.6’e göre maliyet harcamalarındaki 1 birimlik artış rekabet gücünü 0,462 birim arttıracaktır. Bu katsayıya ilişkin t değeri de her düzeyde anlamlı bulunduğundan (sig=0,000) maliyetin katsayısı istatiksel olarak anlamlıdır. Tablo.6. Maliyetin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi Standardize edilmemiş Standardize t-değeri Anlam Tole- VİF katsayılar edilmiş düzeyi rans katsayılar B Std. Hata Beta (Sabit) 2,513 ,261 9,627 ,000 1,462 ,057 ,729 8,104 ,000 Maliyet Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,729; R2:0,531; Düzeltilmiş R2: 0,523; D-W: 1,420; Model için F: 65,676, p<0.001 10.5.1.Regresyon Analizi (Hizmet Kalitesi) Tablo.7.hizmet kalitesinin rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin regresyon analizi sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model anlamlıdır (F:207,037, p<0,001). Model, rekabet gücündeki değişmenin %78,1’lik kısmı hizmet kalitesindeki değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Tablo.7’ye göre hizmet kalitesi harcamalarındaki 1 birimlik artış rekabet gücünü 0,832 birim arttıracaktır. Bu katsayıya ilişkin t değeri de her düzeyde anlamlı bulunduğundan (sig=0,000) hizmet kalitesinin katsayısı istatiksel olarak anlamlıdır. Tablo.7. Hizmet Kalitesinin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi Standardize edilmemiş Standardize t-değeri Anlam katsayılar edilmiş düzeyi katsayılar B Std. Hata Beta ,715 ,272 2,630 ,011 ,832 ,058 ,884 14,389 ,000 Tolerans VİF (Sabit) 1-Hizmet Kalitesi Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,884; R2:0,781; Düzeltilmiş R2: 0,777; D-W: 1,840; Model için F: 207,037, p<0.001 10.5.2.Regresyon Analizi (Rakipler_Pazar unsurları) Tablo.8.Rakipler ve Pazar unsurlarının rekabet gücü üzerindeki etkisine ilişkin regresyon analizi sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre; oluşturulan model anlamlıdır (F:284,941, p<0,001). Model, rekabet gücündeki değişmenin %83,1’lik kısmı The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 44 rakipler ve pazar unsurları değişmeler tarafından açıklanmaktadır. Tablo.8’e göre rakipler ve pazar unsurları harcamalarındaki 1 birimlik artış rekabet gücünü 0,825 birim arttıracaktır. Bu katsayıya ilişkin t değeri de her düzeyde anlamlı bulunduğundan (sig=0,000) rakipler ve pazar unsurları katsayısı istatiksel olarak anlamlıdır. Tablo.8.: Rakipler ve Pazar Unsurlarının Rekabet Gücü Üzerindeki Etkisi Standardize Standardize t-değeri Anlam Tole- VİF edilmemiş katsayılar edilmiş düzeyi rans katsayılar B Std. Hata Beta (Sabit) ,859 ,223 3,851 ,000 1-Rakipler ,825 ,049 ,912 16,880 ,000 ve Pazar Unsurları Bağımlı değişken: Rekabet Gücü; R: 0,912; R2:0,831; Düzeltilmiş R2: 0,828; D-W: 1,655; Model için F: 284,941, p<0.001 11.Araştırmanın Sonucu Günümüzde turizm, dünya ekonomisi açısından büyük bir önem arz etmektedir. Turizmin gelişmesi, daha fazla sayıda bireyin seyahat etmesi, turizmden elde edilen gelirin artması vb. gibi hedefler turizme hizmet sunan tüm paydaşların etkinliği ve gelişimi sayesinde sağlanacaktır. Turizm endüstrisinde en önemli aktörlerden birisi de seyahat acentalarıdır. Seyahat acentaları, daha fazla bireyin seyahate katılımını sağlamaları, seyahat formalitelerini en aza indirmeleri, kurumsal güven sağlamaları, turizm gelirlerinin artmasına katkı sağlaması, istihdam olanakları yaratması, bir ülkenin tanıtımında büyük rol oynaması vb. gibi önemli katkılar sunmaktadırlar. Seyahat acenteleri, turizm endüstrisini oluşturan ulaştırma işletmeleriyle, konaklama-yeme &içme ve eğlence hizmetlerini sunan işletmeler arasında bağlayıcı hizmetleri yerine getiren işletmeler olarak bilinmektedir ( Buzcu, Z., Oğuz,S. 2015). Değişen dünya koşullarının ekonomik boyutuda teknolojik gelişme, verimlilik ve rekabet yer almaktadır. Günümüzde küreselleşen pazar koşulları ve üretim faktörlerinin sınır tanımayan izleyişi rekabetin önemini artırmakta ve rekabet gücü oluşturacak stratejiler geliştirmeyi zorunlu hale getirmektedir. Rekabet gücü üretim ve verimliliğin artması, yaşam standartlarının iyileşmesi ve istihdamın gelişmesi için bir ön koşuldur. İşletmelerin rekabet avantajı sağlayabilmek için daha kaliteli üretim yapıp verimliliği artırmaları gerekmektedir. Rekabet gücü ve rekabet edilebilirlik oldukça dinamik bir olgudur. İçinde bulunulan çevreye ve işletme türüne göre değişken doğası rekabet gücünün ölçülmesini zorlaştırmaktadır. Rekabet gücünün standart ölçülerinin olmamasının yanısıra, ölçülebilmesini zorlaştıran diğer bir nokta da değerlendirmede kullanılabilecek ölçütlerin oldukça fazla oluşu ve bu ölçütlerin farklı durumlarda ve ağırlıkta rekabet gücünü etkilemesidir. Bu nedenle rekabet gücünün belirlenmesine yönelik çalışmalar her zaman tartışmaya açık ölçütler ve bakış açıları içermektedir (Coşar, Y.2006). Güneydoğu Anadolu bölgesindeki araştırmamıza konu olan beş ilde (Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır, Mardin) bulunan seyahat acentalarında görevli yöneticilerin rekabete önem verdikleri ve rakipleri karşısında avantaj elde etmek için rekabet gücü faktörlerini kullandıkları gözlemlenmiştir. Seyahat acentalarının yöneticileri rekabet gücü açısından maliyetlerin azaltılması, ürün ve hizmet kalitesinin artırılması, pazar ve rakip unsurlarına vurgu yapmışlardır. The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 45 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma Anket sonuçlarına göre, yöneticilerin çoğunluğunu 26-30 yaş arasındaki baylar oluşturmaktadır. Acente yöneticilerinin çoğunluğu bulundukları sektörde 4-6 yıl arasında çalıştıkları, aynı zamanda bulundukları işletmelerde de 1–5 yıldır çalışmakta oldukları gözlenmiştir. Bu durum Seyahat acentelerinin son yıllarda sayısının arttığını göstermektedir. Anova testinde, “Çalışan sayısına göre hizmet kalitesi açısından anlamlı bir fark bulunmuştur. Korelasyon analizi sonucunda tüm değişkenlerin birbirleri ile pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki içerisinde olduğu görülmektedir. Rekabet yönünden avantajlı olabilecek yeni stratejiler geliştirmede ürün ve hizmet kalitesinin artırılması, bunların zamanında sunulması, aynı zamanda standartlara uygun olması rekabet avantajı sağlayacak faktörlerdir. Ar- Ge çalışmalarının yapılması, satış ve satış sonrası hizmetlere önem verilmesi, kalifiye personel özelliğinin gerektiği ön plana çıktığı, istikrarın ve devamlılığın işletmenin rekabet avantajı bakımından önemili olduğu ortaya çıkmaktadır. Rekabet avantajı oluşturacak stratejiler geliştirmek, ürün ve hizmet kalitesini artıracağından müşteride işletmeye karşı güven duygusunu artıracağı gözlemlenmiştir. Turizm ve seyahat sektörü dünya genelinde büyük bir ivme ile gelişmesine devam ediyor. Dolayısıyla, sektörün sağladığı imkânlardan daha fazla pay almak isteyen işletmeler de bu hızlı gelişmelere ayak uydurmak zorunda. Bunun sonucu olarak rekabette o oranda hız kazanmış bulunmaktadır. Turizm sektöründeki rekabet ortamı düşünüldüğünde seyahat acentelerinin rekabet gücünü oluşturan tüm faktörlere önem vermeleri gerekmektedir. Yaptığımız çalışma Ülkemizin Güneydoğu Anadolu bölgesine münhasır bir şekilde kısıtlı kalmıştır. Ancak bu tür çalışmalar ülkemizin değişik bölgelerine de uygulanabilir. Daha geniş ve daha farklı turizm alanlarında çalışmalar yapılabilir. KAYNAKÇA Albustanlıoğlu, T. Seyahat Acenteciliği Ders Notları, (2009), Ankara, Aktan, C.Coşkun, Vural, Y.İstiklal,(2004),Rekabet Gücü ve Rekabet Stratejileri, TİSK yayınları, Rekabet Dizisi: 2, Yayın no: 254,Aralık,Ankara, Aktan, C. C., Vural, Y. İstiklal,(2004), Rekabet Gücü ve Türkiye, TİSK yayınları, Rekabet Dizisi: 3, Yayın no: 255,Aralık, Ankara, Avcıkurt, C., Turizm Sosyolojisi, (2003),Detay Yayıncılık, Buzcu, Z., Oğuz,S., (2015), Adana’daki A Grubu Seyahat Acentalarının Sorunlarını Belirlemeye Yönelik Bir Çalışma,İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi,Cilt 3, Sayı 2, ss.78-85,ISSN:2147-804X , Coşar, Y.,( 2006),Konaklama İşletmelerinin Rekabet Gücü ve Rekabet Gücünü Belirlemeye Yönelik İzmir İli’nde Dört ve Beş Yıldızlı Otellerde Bir Uygulama,Yüksek lisans tezi, Çivi,E.,Erol,İ.,İnanlı,T.,Erol, E.D.,( 2008), ULUSLARARASI REKABET GÜCÜNE FARKLI BAKIŞLAR , THE POWER OF INTERNATIONAL COMPETITION: DIFFERENTVIEWES Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Yıl:4, Sayı:1, 4:1-22, Bahar The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 Mehmet Demirdöğmez 46 Dinçer, M. Zeki, Turizm Ekonomisi ve Türkiye Ekonomisinde Turizm, Filiz Kitapevi, İstanbul,(1993) Dünya Turizm Teşkilatı ( WTO)’na göre seyahat acentesinin tanımı EURACTİV 2007-2013 araştırma raporu İçöz, O.,( 2011),Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörlüğü Yönetimi , Turhan Kitabevi Yayınları , Ankara, İllere Göre Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015 İncekara, A.,( 2001),Anadolu’da Yeni Turizm Olanakları ve Bölgesel Kalkınmadaki Yeri, İTO Yayınları,İstanbul, İskenderoğlu, L.,( 2013), Malatya İl Kültür ve Turizm Müdür Yardımcısı”TERÖRDEN SONRA DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGELERİ VE TURİZM” International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1990 Volume 6 Issue 8, p. 871-888, October Kentsel Yoksulluk, Göç ve Sosyal politikalar raporu, 2009: 93 Mısırlı, İ.,( 2010), Seyahat Acenteciliği ve Tur Operatörlüğü, Detay Yayıncılık, Ankara. Resmi Gazete, Kanun Numarası: 4054,Kabul Tarihi: 7/12/1994,Yayımlandığı R.Gazete: Tarih : 13/12/1994 , Sayı : 22140,Yayımlandığı Düstur: Tertip : 5 Cilt : 34 Türemez, Y., Kültür Turizminin Bölgesel Kalkınmadaki Rolü Sempozyumu Beşinci Oturum Genel Değerlendirme Sürdürülebilir Kültür Turizminde Seyahat Acentalarının Yeri ve Önemi Yeşiltaş, M., Öztürk,İ.,( 2008),Bölgesel kalkınma çerçevesinde alternatif turizm faaliyetlerine yönelik bir değerlendirme: Sivas örneği, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 9, 1, 1-18, 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu İnternet Kaynakları http://www.goktepe.net/turkiyede-seyehat-acenteleri-ve-gelisimi.html(Erişim Tarihi:12.02.2016) http://kariyer.turizmgazetesi.com/articles/article.aspx?id=34089(Erişim Tarihi:14.02.2016) http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9648/seyahat-acentasi-nedir.html(Erişim Tarihi:12.02.2016) http://www.goktepe.net/turkiyede-seyehat-acenteleri-ve-gelisimi.html(Erişim Tarihi:10.02.2016) http://docplayer.biz.tr/3184069-Konaklama-ve-seyahathizmetleri.html,seyahatacenteleri ,812STE004, 2011,Ankara(Erişim Tarihi:12.02.2016) The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47 47 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Faaliyet Gösteren Seyahat Acentelerinin Rekabet Gücünün Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma http://www.nkfu.com/guneydogu-anadolu-bolgesi-ozellikleri-hakkinda-bilgi/(Erişim Tarihi:12.02.2016) http://www.euractiv.com.tr/turizm/link-dossier/turizmdealtyapi-planlama-ve-yatirim(Erişim Tarihi:15.02.2016) sorunlari-cozum-onerileri-ve-avrupa-ulkelerindedurum-000066(Erişim Tarihi:12.02.2016) http://www.hepimizbiriz.com/forum/Konu-Rekabetçi-Üstünlük-Stratejileri-6645(Erişim Tarihi:18.02.2016) The Journal of International Management Research, Year 2, Number 3, April 2016, p. 31-47