Complete File ()

BATI ANADOLU'DA BULUNAN BIR GRUP
AMPHORA MUHURU
Antik donemde Rhodos Peraiasi olarak adlandinlan bolge icinde yer
alan Hisaronii-Cubucak mevkiinde, Rhodoslu iiretici Hieroteles'in atolyesinin artiklarini iceren seramik copliiklerindeki kazilar 1990 yilindan bu yana
devam etmektedir. Kazi siiresince sit alaninm yakin cevresinde gercekle§tirilen yiizey ara§tirmalan sonucunda farkli donemlere ait bir grup muhiirlii
amphora kulbu bulunmus.tur1.
Bu makalede, Rhodos Peraiasi'nda bulunan muhurlerin yanisira, Bati
Anadolu'da yapilan yiizey ara§tirmalan sirasinda Aiolis bolgesindeki Kyme
ile Elaia'da, Bithynia bolgesindeki Apameia Myrleia'da, Ionia bolgesinde ve
Troas bolgesindeki Lampsakos'da ele gecen bazi miihiirler ele ahnmaktadir.
A. RHODOS KOKENLI AMPHORA MUHURLERI2
1
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
Aretakles
Bekirler £e§mesi - Helvacikoy
Yuvarlak, merkezi noktali, 2.5
Genetivus
I.O. yak. 250-240
'Eni ApetaicXeix;
Bu amphoranin olasihkla, Rhodos Peraiasi'nda uzun bir sure iiretimde
bulunmus. Hieroteles ile ayni donemde ve ayni yorede faaliyette bulunmus,
bir iireticiye ait oldugu anla§ilmaktadir. Aretakles adindaki bu yoneticiyi,
Period I'e tarihleyen Grace 3 aynca, Tarsus buluntulan arasinda ele ge^en,
yonetici adinin nominativus halde yazildigi, iki satirdan olu§an dikdortgen
§eklindeki muhurun yer aldigi bir kulp ile, ayni merkezde ele gecen ve
iizerindeki miihurde iiretici Dionysios'un adi bulunan kulbun kil kompozis-
1
Rhodos Peraiasi'ndaki amphora uretiminin I.O. yakla§ik IV. yiizyihn sonundan I.S. II.
yiizyila kadar devam ettigi, ele gecen farkli donemlere ait seramik (jopluklerinden
anla§ilmaktadir (bk. G. Bean - J.2 M. Cook, BSA 52, 1957, 66; G. Bean, Karia, 1987, 186;
ve Turkey Beyond the Meander , 1980, 130; Empereur-Picon 1986, 116-117; Doger 1994,
195-218; Empereur-Tuna 1989, s. 289; Doger-§enol 1996, 59-73; A. K. §enol, Sualti
Bilimlerive Teknolojileri Toplantisi '96, 17-20 Ekim 1996, Istanbul, s. 165-172.
2
01ciiler cm. olarak verilmis, olup, turn fotograflar 1/1 Olceklidir.
3
Grace 1952, 528.
E. Doger - G. C. §enol
yonlan acisindan benzer olduklanna deginmektedir4. Burada saptanan 11
adet eponym adindan hareketle5, Dionysios'un Peraia'daki atolyesinin i.O.
yakla§ik 225-215 yillan arasinda faaliyette bulundugu du§unulmektedir. Bu
uretici, bereket boynuzu veya iiziim salkiminin sembol olarak yer aldigi
yuvarlak formda muhurler kullanmi§tir.
Tarsus'da ele gecen dikdortgen formdaki muhiir bize, Hieroteles'in
erken donemi ile cagdas. olabilecek, olasihkla Rhodos adasinda faaliyette
bulunmu§, Dionysios adinda ba§ka bir iireticinin varhgini du§iindiirmektedir.
Bu durumda, yonetici Aretakles ile baglantisi olan iireticinin I. Dionysios,
Peraia'da iiretimde bulunan ve yuvarlak formdaki miihiirlerinde bereket
boynuzu veya iiziim salkimi kullanan iireticinin ise II. Dionysios 6 olmasi
gerekmektedir. Badaliants da Aretakles-Dionysios ciftinden soz etmektedir7.
Crowfoot tarafindan da 8 Period I'e tarihlenen bu yonetici, erken iireticilerden I. Zenon'un amphoralarini da tarihlemektedir. Ornegin, Filistin'de ele
gecen bir muhiir iizerinde, merkezde, uretici Zenon'un adi ve OP §eklindeki
monogram, bunun etrafinda yonetici Aretakles'in adi gorulmektedir9.
Filistin buluntulan, uretici Potamokles'in yuvarlak merkezi noktah
muhurler kullandigini ve onun bu formdaki miihiirlerinde, I.O. 247-240
yillan arasinda gorev yaptiklan du§uniilen yoneticiler olan Aretakles ile
Philonidas'in adina rastlandigini gostermektedir 10 . Elimizdeki muhiir
olasihkla bu iireticinin elinden ijikmis, bir amphoraya aittir.
Bu yoneticinin adinin yer aldigi dikdortgen formdaki muhurler i§in
bk. Nilsson 1909, 374, No. 70/1-6 ve L. Getov, Arheologia Kniga 3, 1988,
22, No. 2. Peraia'daki uretici Dionysios i?in bk. Empereur-Tuna 1989, 298,
No. 24, Fig. 17.
2
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Form iil
Tarih
4
: Aristeidas II
: Marmaris-Hisaronii Koyii
: Dikdortgen; 1.6 x 4.6
: Genetivus
: L 6. 182-176
Grace 1950, 139, No. 1-2, Fig. 114.
Polykrates, Philonidas, Kharmokles, Astymedes, Aristonidas, Euphranor, Thrasidamos,
Ksenophantos, Mytion, Smylinos, Kharmosilas.
6
Doger 1994, 216, No. 26.
7
Bada!iants 1976, 38. Aretakles - II. Dionysios.
8
J. W. Crowfoot, "Potters' Stamps", The Objects from Samaria, London, 1957, 380.
9
Finkielsztejn 1993, 37. Yonetici I.O. yakla§ik 247-241 yillan arasina tarihlenmektedir.
Bkz. a.g.e., 88.
10
Finkielsztejn 1993, 121'deki tablo.
5
34
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalannda Ele Gecmis. Bir Grup Amphora Muhiirii
Metin
'Eni
'Apujxei-
oa
'YaKCwlGiot)
Rhodos amphoralanni miihurleme geleneginin devam ettigi donem
boyunca, farkli donemlerde birer yil gorevde bulunmus,, Aristeidas adinda tic
yonetici bulunmaktadir 11 . Aristeidas I, 1.0. yak. 239-231 12 , Aristeidas II,
I.O. 182-176 13 , Aristeidas III ise I.O. yak. HO 1 4 yihna tarihlenmektedir.
Yonetici Aristeidas Ill'un, iiretici Sosikles ve Galestes'in amphoralanni
tarihledigi, 9e§itli merkezlerden ele ge9en miihiirler yardimiyla ortaya
9ikmi§tir 15 . Hisaronu koyiinde ele ge9en bu kulp iizerinde yer alan miihiir
Aristeidas H'ye ait olmahdir. Bu yoneticinin adini ta§iyan miihurlere farkli
merkezlerde rastlanmaktadir16.
Hisaronu Koyii'nde ele ge9en dikdortgen formdaki bu muhuriin, ay
adi farkli olmak uzere, yakin bir benzeri Schuchhardt tarafindan yayinlanmi§tir 1 7 .
Bu yoneticiye ait yuvarlak formda, Hyakinthios ay adinin yer aldigi bir
miihiir igin bk. Grace 1934, 240, No. 96.
Yonetici Aristeidas II-uretici Nanis gifti i9in bk. G. Kaibel, IG, XIV,
71, No. 2. Yonetici Aristeidas II-iiretici Menekrates II ^ifti i9in bk. Sztetyllo
1992, 158-159, No. 5-6.
3
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formul
Tarih
: Heragoras
: Candarh (Pitane)
: Dikdortgen; 1.7x3.6
: Genetivus
: Period IV
"Grace, Delos 27, 29'da yoneticinin erken eponymlerinden soz etmektedir; Badaliants VDI
1980, 178.
,2
Finkielsztejn 1993, 121.
l3
Delos 27, 291 ve 314, E l l ; Finkielsztejn, Filistin buluntulan yardimiyla bu tarihin
i.O 179 yih olmasi gerektigine deginmektedir (bkz. Finkielsztejn 1993, 136).
14
Finkielsztejn 1993, 324.
15
A.g.e., 280-281, dipnot 253 ve 337, No. 10; Mircev 1958, 31, No. 123 ve Nilsson 1909,
378, No. 82/1-22.
16
Pridik 1917, 4-5, No. 68-72 ve Ariel 1990, 45, S124, S133.
17
Schuchha'rdt 1895, 446, No. 879. Pergamon depozitinde, yoneticinin adini ta§iyan, farkli
bicimde duzenlenmi§, diger miihurler ifin bkz. a.g.e., 446-447, No. 878, 890.
35
E. Doger - G. C. §enol
Metin
'Eni 'Hpccyopa
ox> (retr.)
0eo(i[o(p]op{Uc satirdan olu§an muhiirde, son satira ay adi sigmadigi icin, ay adinin
son iki harfi ikinci satinn sonuna retrograd olarak yazilmi§tir.
Heragoras'in adina, Aristomakhos 18 ve Amyntas 19 adh ureticilerin
amphoralannda rastlanmaktadir. Ariel, Heragoras donemini Aristomakhos'dan sonraya koymakta 20 ve onun Peisistratos ile yakla§ik ayni zamanda
gorev yaptigini belirtmektedir 21 . Yoneticiligin bir yillik bir gorev olmasi
nedeniyle, Heragoras ve Peisistratos'un ayni yil icinde gorevde bulunmu§
olmalan miimkun degildir. iskenderrye'deki muhiirden hareketle bunlardan
birinin, olasilikla Peisistratos'un, Heragoras'in hemen ardindan yonetici
oldugu daha akla yakin goriinmektedir.
Grace, Delos buluntulan yardimiyla Heragoras'in gorevli oldugu yih,
I.O. 180-150 yillan arasina 22 , Sztetyllo ise daha genel olarak, I.O. II.
yiizyihn ilk yansma yerle§tirmektedir23. Finkielsztejn ise bu donemi daha da
kisaltarak I.O. yaklagik 160-150 yillan arasini onermektedir24.
Yoneticiye ait diger muhiirler iqm bk. Mircev 1958, 27, No. 92 ve
Borker 1974, 39, No. 16; Ariel 1990, 63, S292-S301. Heragoras-Eukles ve
Heragoras-[Kh]ariton ciftleri i?in bk. F. Hiller von Gaertringen, AM 33,
1908, 164.
4
Yonetici
Bui. Yeri
Tamm
Formiil
Tarih
Metin
Theudoros I
Hisaronii-Eirene (Bybassos)
Yuvarlak, merkezi noktali; R 2.6
Nominativus
Period I (I.O. 244-237)
[©EtOScopotc;]
18
Delos 27, E34, E37 ve 290. I.O. yakla§ik II. yiizyihn ortasi; Sztetyllo 1992, 192-193,
No. 9. 1.0. II. yuzyihn ilk yansina tarihlenmektedir ve I.O. 188'den sonra, muhurlerinde,
adinin yam sira bazi ikincil miihurlerin de yer aldigi belirtilmektedir.
1
'Finkielsztejn 1993, 257, No. 181.
20
Iskenderiye'deki Benachi kolleksiyonunda, Aristomakhos'a ait bir muhiir Heragoras icin
yeniden duzenlenmi§tir, bu konuda bkz. Sztetyllo 1991, 39, No. 43, dipnot 149.
21
Ariel 1990, 63, S301.
22
Grace 1952, 529.
"Sztetyllo 1975, 188, No. 103.
24
Finkielsztejn 1993, 254, 256.
36
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalannda Ele Gecmis. Bir Grup Amphora Miihiirii
Buluntu Hieroteles atdlyesinin tipik, merkezi noktah miihuriidiir.
Hisardnii'nde yapilan kazi <jah§malarmda, ele ge?en, bu ydneticiye ait diger
muhiirlerden hareketle ydnetici adi tamamlanmistir. Yoneticinin nominativus
halinde yazilan admda her zaman hilal biciminde Sigma kullanilmi§tir.
Ayni ismi ta§iyan, biri Period I, digeri Period H'de birer yil gdrev
yapmi§ iki ydnetici bulunmaktadir. Sztetyllo, LO. 248 yilina tarihlenen
Theudoros Ksenophantos ile, 1.0. 220 yilina tarihlenen Theudoros Onesandros'dan ve Theudoros II adh ydnetici tarafindan amphoralan tarihlenen
iiretici Ariston'un adini zikretmektedir 25 . Ancak Theudoros admi ta§iyan,
fakat hangi Theudoros'a ait oldugu belirtilmeyen farkli formlarda 90k sayida
miihiir ele ge9mi§tir26.
Filistin'de ele geqen bir miihiirun merkezinde iiretici Aksios'un adi ve
retrograd olarak OP §eklinde bir monogram ve 9evresinde ydnetici
Theudoros'un adi yer almaktadir. Bu miihiir bize Theudoros-Aksios I
9iftinin varhgini kamtlamaktadir 27 . Finkielsztejn, Period I'de gdrev yapan
ydnetici Theudoros I'i 1.6. 244-237 yillan arasina tarihlemektedir28.
Iiretici Menon ve Agoranaks'in muhiirlerindeki harf karakterlerinden
hareketle, ydnetici Theudoros H'nin bu iireticilerle olan baglantisi, yine
Filistin'de ele gegen miihiirler yardimiyla ortaya 9ikmi§ ve bu ydnetici
LO. 205 yilina tarihlenmi§tir29. Rhodos Peraiasi'nda ele ge9en bu muhiiriin,
Hieroteles atdlyesi tarafindan iiretilen bir amphoraya ait oldugu gdz dniine
ahnarak, sdz konusu yoneticinin Theudoros I olmasi gerektigi dii§uniilmekte
ve i.O. 244-237 yillan arasina tarihlenmektedir.
Ayni adi ta§iyan iiretici 19m bk. §enol 1996, 39, No. 2a.
5
Ydnetici
Bui. Yeri
Tamm
Formiil
Tarih
Metin
: Sthenelas
: Eski Foca - Vali Ce§mesi (Ihpinar)
: Dikdortgen; 1.2x2.7
: Nominativus
: 1.6. yak. 255-248
:
X0ev- retr.
[k.Xa]q
25
Sztetyllo
26
1991, 37, No. 136.
Mircev 1958, 27, No. 95; Porro 1916, 116, No. 102; Sztetyllo 1983, 97, No. 81-82;
Macalister 1912, 358, No. 252; Levi-Caratelli, 612, No. 28; Gramatopol-Bordea 1969,
137, No. 1141; Dumont 1873, 320, No. 57 ve Nilsson 1909, 432, No. 238.
"Finkielsztejn 1993, 28.
28
A.g.e., 243.
29
A.g.e„ 112, No. 59 ve 243.
37
E. Doger - G. C. §enol
Kilinin icerigi ve renginden dolayi (7.5YR 7/6 reddish yellow), Rhodos
Peraiasi iiretimi bir amphoraya ait oldugu anla§ilan bu muhiir iizerinde,
Rhodos'un erken yoneticilerinden, Period I'e tarihlenen 30 Sthenelas'in adi
yer almaktadir. Yoneticinin adini ta§iyan dikdortgen formdaki miihiirlere
pek 90k merkezde rastlanmaktadir31.
Sthenelas'in adi, iiretici Hieroteles'in amphoralanna ait miihiirler
iizerinde yer almaktadir32. Filistin buluntulan yardimiyla yoneticinin, iiretici
Aksios ile baglantisi oldugu anla§ilmaktadir33.
Miihiiriimiiziin ikinci satinnin ba§ kismimn kink olu§u, ismin, yine ayni
donemde iireticilik yapmis, Sthennidas olabilecegini de dii§iindurmektedir.
Ancak iireticinin diger merkezlerde ele gecen miihiirleri incelendiginde,
tiimiinde adinin genetivus halinde kullanildigi gorulmektedir. Bunun yamsira,
dikdortgen formda ve iki satirdan olu§an miihiirler hie bir zaman retrograd
degildir 34 . Sthennidas'a ait miihurlerin bu ozelliklerinden ve ikinci satinn
sonunda Sigma harfinin yer almasindan dolayi miihiiriimiiz de bu ki§iye ait
olmahdir.
6
Yonetici
Bui. Yeri
: Timasagoras
: Marmaris-Hisaronii, Degirmen
Yam, su kanah hafriyati
Tanim
: Dikdortgen; 2.0x4.4
Formul
: Genetivus
Tarih
: Period III
Metin
:
'Efti Tiuaaocy[6p]a f
'Atypiavliou
(Ay adini 'A[pTa|xix]io-u olarak tamamlamak da miimkiin; ancak yer
yeterli degil).
Pergamon depozitinde ele ge?en miihiirlii amphora kulplan arasinda,
bu miihiirun tarn bir benzeri bulunmaktadir 35 . Ote yandan, Kibns'da ele
30
Grace 1952, 530.
Grace 1950, 138, No. 4; Nilsson 1909, 275, No. 373 ve Porro 1916, 120, No. 172.
32
Doger 1994, 217; Radulescu-Barbulescu-Buzoniau 1987, 69, No. 126 (9 ve Canarache
1957, 303, No. 778).
"Finkielsztejn 1993, 88. Aynca bkz. Badaliants 1976, 38.
34
M. A. Merlin-R. Lantier, Catalogue du musee Alaoui 2 e supplement, Paris, 1922, 326,
No. 1262; Nilsson 1907, 478-479, No. 372; Henri Melaerts, "Timbres amphoriques
d'Egypte", Chronique d'Egypte LXIX (1994), fasc. 138, 347, No. 18 ve Canarache 1957,
235, No. 528.
35
Schuchhardt 1895, 479, No. 1203. Depozitte, yoneticinin adini ta§iyan diger miihiirler icin
bkz. 478-479, No. 1194-1203.
31
38
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalannda Ele Gecmi§ Bir Grup Amphora Muhiirii
gecmis, ve her iki kulpu da korunmus, olan, iiretici Aristokrates'e ait bir
amphora parcasi iizerinde yonetici Timasagoras'in adi bulunmaktadir 36 .
Sztetyllo, bu yoneticinin, iiretici Aristos ile olan baglantisinin Villanova'da ele
gecen bir amphora ile kanitlandigina deginmektedir. Aynca Timasagoras'in
adina, Aristokrates, Marsyas, Philainios ve Philokrates adh iireticilerin
amphoralannda da rastlanmaktadir 37 . Chelov, Timasagoras'in dikdortgen
muhiirlerinde sembol olarak kullanilan Helios ba§inin l.O. III. yiizyilin
sonunun karakteristik ozelligi oldugunu belirtmi§tir 38 . Filistin buluntulanndan hareketle Finkielsztejn, bu yoneticiyi LO. 196 yilina tarihlemektedir39.
Yonetici Timasagoras'in adini ta§iyan miihurler icin bk. Nilsson 1909,
488, No. 406/2, 3, 9; Mircev 1958, 30, No. 115; Pridik 1917, 18, No. 369377 ve Ariel 1990, 59, S268.
7
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
Agesikles
Marmaris - Sogiit - Naldoken
Dikdortgen; 1.2x2.3
Genetivus
Period I 4 0
Ayqa[i]KAitx;
Agesikles'in adini ta§ryan Rhodoslu iki iiretici bulunmaktadir: ilki,
Period I'e tarihlenen ve amphoralannda yonetici Agrios ve Philinios'un (?)
adi goriilen Agesikles I; digeri, yonetici Peisistratos dolayisiyla Period IH'e
tarihlenen Agesikles'dir H'dir 41 . Grace, Koroni yanmadasi buluntulan
yardimiyla Agrios-Agesikles I ?iftini saptami§tir42. Isler, LO. III. yiizyila
tarihlenen I. Agesikles'e ait miihurlerle, iiretici Doros ve Phaiskos'un
muhurlerinin bir arada bulundugunu belirtmektedir43.
Lindos'da ele gefen 44 bir benzerinin yamsira Iskenderiye Miizesi'nde
de Agesikles'in adini kaydeden be§ adet miihiir bulunmaktadir (Aynntili
bilgi i§in bk. Delos 27, 293, dipnot 4; Bleckmann 1907, 11, dipnot 1 ve
36
CaIvet 1972, 29, No. 51 ve 25, No. 38.
"Sztetyllo 1991, 52, No. 73, dipnot 260 ve 53, No. 73, dipnot 261-264.
38
A.g.e„ 53, No. 73, dipnot 265.
39
Finkielsztejn 1993, 136.
40
Badaliants NE 1980, 11.
41
Badaliants, SA 1980, 163.
42
Grace 1963, 333, No. 3.
43
H. P. Isler, Samos IV, 1975, 136, No. 457.
44
Nilsson 1909, 354, No. 12.
39
E. Doger - G. C. Senol
Grace 1963, 323 ve 333, No. 3) 45 .
Rhodos Peraiasi'nda ele gecen bu muhiir, o cevrede ele gecen diger
erken buluntular da 46 gozoniine ahndiginda, Agesikles I'e ait olmahdir.
8
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formul
Tarih
Metin
Aphrodisios
Kyme (Aiolis)
Sembol olarak gemici cipasi
Genetivus
Period IH'iin sonu - Period IV
['A(pp]o8roiot)
Sola doniik cipa
'sk$sk
Oldukca a§inmi§ olan bu muhiirun bir benzeri Pridik tarafindan
yayimlanmi§tir 4 7 . Pridik ayrica, bu iireticinin, yonetici Agestratos ile
baglantisindan soz etmekte ve Period Ill'iin sonunda xiretime ba§ladigini
belirtmektedir 48 . Ancak Badaliants, bu yoneticinin Agestratos II olmasi
gerektigine deginmektedir 49 . Bu iiretici, Period IH'un sonu ile Period IV'ii
kapsayan, I.O. 180-146 yillan arasinda faaliyette bulunmu§tur50.
Bu iireticinin yuvarlak formda, merkezinde giil motifi bulunan
miihurleri i?in bk. Ariel 1990, 49, S167-S168.
9
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formul
Tarih
Metin
Boeth(os)
Marmaris-Sogut-Naldoken
Dikdortgen; 2.5x 10
Nominativus
LO. yak. 270
Bori8(oq)
45
Env. No. 918. R 16, ABC 1 ; ABC1- 4.
Bkz. Doger-§enol 1996, 59-73.
47
Pridik 1917, 24, No. 546. Kyme'de ele gecen miihurde kullamlan hilal bifimindeki
Sigmamn aksine burada dort kollu Sigma yeralmaktadir.
48
Pridik, 1926, 331.
49
Badaliants SA 1980, 164.
50
G. Beuilacqua, "Bolli Anforari Rodii dal Centra Sannifico di Monte Vairano", Tituli 2,
1980, 27-28, No. 7.
46
40
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalannda Ele Gecmis. Bir Grup Amphora Miihiirii
10
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formul
Tarih
Metin
Boeth(os)
Marmaris-Sogut-Naldoken
Dikdortgen; (?)x0.9
Nominativus
1.6. yak. 270
Bor|8(o<;)
Kil kompozisyonunu dikkate alarak Peraia'da iiretildigi du§iinulen bir
amphoraya ait olan bu miihuriin uzerinde adi yer alan, bir iiretici olabilecegini tahmin ettigimiz Boeth(os)'un adini ta§iyan miihiirlere diger
merkezlerde sik rastlanmamaktadir. Benzer orneklerden biri iskenderiye
Miizesi'ndeki 918 ABC2 R129 envanter No.'lu amphora kulpu uzerinde
yer almaktadir. iskenderiye Miizesi'nde bulunan, bu iireticiye ait monogram
muhurler de dikkat cekicidir. Yuvarlak formdaki 14 adet miihiirde iireticinin adi icice gecmis. harflerle retrograd olarak, genetivus halinde yazilmi§tir.
Diger iki ornek Tanis'de ele gecmi§ ve C. Le Roy tarafmdan i.O. yak. 270
yihna tarihlendirilmi§tir51.
11
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formul
Tarih
Metin
Damo(-)
Hisaronu-Eirene (Bybassos)
Dikdortgen; 2.0x2.6
Kisaltma
Period I
AA
MO
:-K£
Tell Keisan ve Kition Bamboula'da iiretici Damo(-)'ya ait kare
formunda birer miihiir ele gecmistir. Elimizdeki muhiirle iki satir olmasi
agisindan da biiyiik benzerlik gosteren bu miihiirler, Period I'e (I.O. IV.
yiizyihn sonu - III. yiizyihn ba§i) tarihlendirilmi§tir52.
iskenderiye Miizesi'nde ayni ismi ta§iyan, tek satirdan olu§an, biri oval,
digeri dikdortgen formda iki miihiir bulunmaktadir (Env. No. 918 ABC 8
R150B ve 918 ABC 1 R150B).
5I
C. Le Roy, " Timbres amphoriques provenant de Tanis", BIFAO Tome 84, 1984, 310-311,
No. 11-12.
52
M. Chr. Halpern-Zylberstein, "Timbres amphoriques", Tell Keisan (1971-1976) une cite
phenicienne en Galilee, Orbis Biblicus et Orientalis, Series Archaeologica 1, Paris 1980,
244, No. 2 ve Calvet 1993, 65, No. 73.
41
E. Doger - G. C. §enol
Oretici Damo(-)'nun adini ta§iyan diger bir grup muhtir ise Kibns'da
ele gecmi§tir 53 . Damo- ile basjayan, Rhodos kokenli isimler arasinda
Damothemis, Damokrates, Damosthenes, Damonikos ve Damophilos gibi
adlara sikhkla rastlanmaktadir. Soz konusu iireticinin adinm bunlardan
hangisi oldugu heniiz bilinmemektedir.
12
Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
II. Doros
Marmaris-Sogiit- Saranda
dikdortgen; 2.0x1.7
Genetivus
Period I (1.6. III. yiizyil)
A<o (retr.)
pou
Grace tarafindan iiretici olarak nitelenen 54 , Doros adinda, farkh
donemlerde uretimde bulunmu§ iki comlekci bulunmaktadir. ilki, Samos'da,
muhiirii Agesikles ve Phaiskos adh iireticilerin muhiirleri ile birlikte bulunan
ve i.O. III. yiizyila tarihlenen I. Doros'dur55. Bu iireticinin, yonetici Apollonios ve Nikomakhos ile baglantisi oldugu bilinmektedir 56 . Digeri ise, i.O.
100 yihna tarihlenen II. Doros'dur 57 . Bevilacqua'nm belirttiginin 58 aksine,
Nikomakhos'un II. Doros'la degil, I. Doros'la ilisjdsi olmalidir. Zira soz
konusu yonetici ve iiretici Period V e tarihlenmektedir59.
Elimizdeki miihiir iizerinde gorulen farkh formdaki Omega'mn bir
benzeri, Alba Fucens'de ele gecen ve iireticinin adini ta§iyan ve tek satirdan
olu§an bir muhiirde yer almaktadir60.
II. Doros icin bk. Sztetyllo 1978, 288, No. 54 (i.O. II. yiizyil sonu - I.
yiizyil ba§i).
53
Calvet 1972, 16, No. 11 ve 17, No. 12. I.O. IV. yuzyihn sonu - III yuzyihn ba§ina
tarihlenmektedir. Aynca bk. Munro-Tubs 1890, 197, No. 4.
54
Grace 1952, 526.
55
H. P. Isler, Santos IV, 1975, 11137, No. 464.
56
Badaliants SA 1980, 165.
57
Delos 27, 317, Cf. E46.
58
Bevilacqua 1980, 29, No. 9,
59
Finkielsztejn 1993, 324 ve Badaliants NE 1980, 11.
60
F. de Visscher, F. de Ruyt, S. de Laet et J. Mertens, "Les fouilles d'Alba Fucens (Italie
Centrale) de 1951 a 1953", Antiquite classique, 24, 1954, 87, No. 11, Fig. 36. 11.
42
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalarmda Ele Gecmis, Bir Grup Amphora Miihiirii
13
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Form iil
Tarih
Metin
Hieroteles
Marmaris-Hisaronii Koyii
Yuvarlak; oyuk merkezi noktah
Genetivus
1.6. yak. 260-240
'IepoxeXeTjc,
Rhodos Peraiasi'nda, 1.0. 273/71 ile 225 yillari arasinda iiretimde
bulundugu, bu yorede yapdan son kazilarla tesbit edilen 61 uretici Hieroteles,
kariyeri siiresince 90k sayida farkh kalip kullanmi§tir. Ureticinin genetivus 7
kalibiyla basildigi belirlenen ve dort kollu Sigma'mn kullanildigi bu miihiir
1.6. 260-240 yillari arasina tarihlenmektedir. Pek 90k merkezde miihurleri
ele ge9en Hieroteles'in 6 2 farkh kahplan hakkinda aynntih bilgi 19m bk.
Doger 1994, 207-216.
14
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
15
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
Hieroteles
Hisaronii-Eirene (Bybassos)
Yuvarlak; merkezi noktah; R: 2.0
Genetivus
1.6. 273/71-225
'lepotiXevq
Zenodotos
Hisaronii oren yeri (Eirene)
Dikdortgen; 1.2x3.3
Genetivus
i.O.180-150
ZTIVOSO-
xov
6
'Doger 1994, 207.
A.g.e., 195-218; Delos 27, 302, E2 (nom.); Sztetyllo 1976, 27, No. 1 (gen.) ve Sztetyllo,
1975, 165, No. 4-6.
62
43
E. Doger - G. C. §enoI
Zenodotos adindaki bu uretici, i.O. 180-150 yillan arasma tarihlenmekte 6 3 ve Pridik de, yoneticinin adini ta§iyan muhurlerden soz etmektedir64.. Aym adi ta§iyan Rhodoslu bir yonetici i9in bk. Nilsson 1909, 426,
No. 219/1-5 ve No. 220 ve Grace 1934, 232, No. 66.
16
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Metin
Onasimos
Kyme (Aiolis)
Dikdortgen; 1.8x(?)
Genetivus (?)
Period Tin sonu
'Ovaaiu.[ot>]
Monogram?
Yuvarlak Sigma kullanan bu uretici, i.O. 255'den once amphora
iiretmeye basjamis, ve Pietroiu depozitinde ele gecen buluntular sayesinde
yonetici Polykles ve Agestratos ile baglantisi ortaya cikmi§tir65. Ureticinin
bazi muhurlerinde ay adi ifade ettikleri tahmin edilen monogramlar da yer
almaktadir. Elimizdeki bu miihiirdeki ismin altindaki bo§luk bize burada bir
sembol 6 6 ya da bir monogramin varhgini du§iindurmektedir. Bu muhiirle
aym kahptan ciktigi dii§unulen bir miihiir de Nessebre'de ele gecmi§tir67.
Bu ureticinin monogramh muhurleri ve iki satirdan olu§an baskilan
icin bk. Mircev 1958, 35, No. 151-156; N. Conovici - M. Irimia, Dacia
XXXV, 1991, 23, No. 257. Aym ureticinin, ki satirdan olu§an dikdortgen
formdaki bir muhurii icin bk. Radulescu-Barbulescu-Buzoniau 1987, 73,
No. 154; Cf. Nilsson 1909, 467, No. 345.
17
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
Tarih
Agathokles (?)
Elaia (Aiolis)
Dikdortgen; 1.5x4.8
Genetivus (?)
t.6. II. yiizyil
•4vv...v -...;si«
"Badaliants ME 1980, 11.
64
Pridik 1926, S325 ve 1917, 26, No. 627-628.
65
N. Conovici - M. Irimia, "Timbres amphoriques et autres inscriptions ceramiques
decouvertes a Satu Nou (Comm. d'Oltina, Dep. de Constantza)", Dacia XXXV, 1991, 23,
No. 257. Aynca bkz. Mu§eteanu-Conovici-Atanasiu 1978, 181, No. 30-31.
6
°Ureticinin cesjtli merkezlerde §imdiye kadar ele gefen muhurlerinde herhangi bir sembole
rastlanmami§tir.
67
M. Lazarov,"Timbres amphoriques de Nessebre", Nessebre II, Sofia, 1980, 171, No. 45,
Tabl. V. 45.
44
Bati Anadolu'daki Yiizey Ara§tirmalannda Ele Gecmis Bir Grup Amphora Miihiiru
Metin
:
'AyatGoKA.e'Glq
'YaKiv[6io,u]
Kulp formundan ve kesitinden hareketle bu muhurii 1.6. II. yiizyila
tarihlemek mumkiindur. Buna benzer bir kulp Kition Bamboula'da ele
gecmi§tir 68 . Elaia'dan ele ge§en ve bu miihure benzeyen bir ornekte ise
sadece Aga[-] yazisi okunabilmekte ve Ikinci satirda ay adi (Pedageitnos)
bulunmaktadir. Calvet bu adi Agathokles veya Agathoboulos olarak tamamlamaktadir. Anca bizim muhuriimuzde isim icin aynlan yerin Agathoboulos
icin yetersiz oldugu goriilmektedir. Bu nedenle buradaki ismin Agathokles
oldugunu dti§unmekteyiz. Diger bir neden de, iiretici Agathokles'in
muhiirlerinde her zaman ay adini kullanmasidir 69 . Ancak bizi ku§kuya
dii§iiren, iireticinin ay adini, elimizdeki ornegin aksine, ilk satirda kullanmi§
olmasidir. Ureticinin miihiirlerine Pergamon depozitinde de rastlanmaktadir 70 .
Brugnone tarafindan II. Agathokles olarak saptanan ureticinin
amphoralannda yonetici Symmakhos, Athanodotos ve Agestratos H'nin
adlanna rastlanmaktadir71.
B. THASOS KOKENLI AMPHORA MUHURLERI:
18
Bui. Yeri
Tanim
: Lapseki (Lampsakos)
: Sakalli, sola doniik erkek ba§i;
dikdortgen; 1.6x1.8
Yassi kulpun iizerinde oldukca iyi korunmu§ olan bu
muhuriin benzerlerine Thasos'da rastlanmaktadir72.
19
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
: Satyros
: Myrleia Apameia (Mudanya)
: Oval; 2.1x1.4
Mika katkili ve acik kirmizi renkli (2.5 YR 6/6 light red)
68
Calvet 1993, 62, No. 62.
Calvet 1982, 16, No. 12 ve Sztetyllo 1976, 31, No. 22.
70
Schuchhardt 1895, No. 767-768.
7
'Brugnone 1986, 62, No. 345.
72
Y. Garlan, Vin et amphoras de Thasos, 1988, 18 c; Garlan, " Quelques nouveaux atelier
amphoriques a Thasos", BCH XIII, 1986, 255, Fig. 42p, env. No. Th 13663 ve Fig. 43 (K).
Aynca bkz. Pridik 1917, pi. XV 35.
45
69
E. Doger - G. C. §enol
kil bize, bu kulpun Thasos kokenli olabilecegini gostermektedir.
Rusya'daki Kertch muzesinde bulunan Thasos amphorasina ait bir
kulp iizerinde iki adet miihiir bulunmaktadir. Bunlardan birinin iizerinde
gorevli memur Kharonides ve uretici Satyros'un adi yer almaktadir. Yazit
bulunmayan diger miihiirde ise sadece bir Satyros betimlemesi goriilmektedir. Miihiirlerin formu hakkinda herhangi bir bilgi bulunmamaktadir.
Uretici Satyros'un miihiirlerinde sembol olarak Satyros figiiriinii kullandigi
anla§ilmaktadir. Elimizdeki kulp iizerinde ba§ka bir miihiir olup olmadigi,
kulpun btiyiik boliimunun kink olmasi nedeniyle anla§ilamamaktadir. Ancak
sembolden dolayi amphoramn uretici Satyros tarafmdan uretilmis, olma
olasiligi da bulunmaktadir (Kar§. Pridik 1917, pi. XV, No. 19-20) 73 .
20
Bui. Yeri
: Myrleia Apameia (Mudanya)
Tanim
: Kare; 2.5x2.2
Miihiir 90k asjnmis, oldugu icin yazisi
okunamamaktadir. Ancak mika katkih kirmizimsi kil (5
YR 6/6 reddish yellow), ait oldugu amphoramn iiretim
yerinin Thasos oldugunu gostermektedir.
C. KOS KOKENLI AMPHORA MUHURLERI:
21
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Formiil
ivieiin
[?]AKRITA(S ?)
Hisaronii-Eirene
Dikdortgen; 1.1x3.5
Genetivus
[?]AKPITA
daire icinde yildiz
vc
Herakles'in asasi
Ikiz olmasi gereken kulpun bir bdliimu kink olarak ele gegmi§tir.
7
-'V. I. Cechmistrenko, "La caractere du timbrage ceramique dans l'antiquite", Krat. Soob.,
128, 19.
46
Bati Anadolu'daki Yiizey Arajtirmalarinda Ele Gecmi§ Bir Grup Amphora Miihiirii
D. KYME KOKENLI AMPHORA MUHURU:
22
Uretici
Bui. Yeri
Tanim
Metin
Aisopos (?)
Kyme (Aiolis)
dikdortgen; 1.6x2.3
KuufaTov ?]
amphora
A[i]o[co]7co<;?
Mika katkili ve kirmizi renkli (2.5 YR 5/6 red) kile sahiptir. Kulp
olduk9a yassi ve genis. kesitlidir. Elimizdeki miihuriin benzeri bilinmemektedir. §imdiye kadar ele gecen tek Kyme miihiiriinde, kent adinm
kisaltmasi olan K ve Y harflerinin yam sira tek kulplu, yiiksek ayakli bir kap
sembol olarak kullanilmi§tir ve i.O. IV. yiizyil ortalanna tarihlenmektedir74.
E. KOKENI SAPTANAMAYAN AMPHORA MUHURLERI:
23
Bui. Yeri
Tanim
: Kyme (Aiolis)
: oval; 2.0x3.0
Kirmizimsi sari (5 YR 6/6 reddish yellow) kile
sahip olan ve yuvarlak formdaki agiz kenan da
korunmus. olan bir amphoraya ait olan bu miihuriin
90k silik olmasi nedeniyle uzerinde yer alan
semboliin niteligi ve bir yazitm varligi saptanamamaktadir.
24
Uretici / Yonetici
Bui. Yeri
Tanim
Metin
- phanth(-)
Hisaronii (Eirene)
Dikdortgen; l.lx(?)
HqwtveO
No. 23 ile ayni kil rengine ve yapisina sahip bu muhiirdeki adi
saptamak olduk9a zordur.
74
E. Doger, Antik Qagda Amphoralar, Izmir 1991, 111.
47
E. Doger - G. C. §enoI
25
Bui. Yen
Tanim
: Elaia (Aiolis)
: Dikdortgen; 1.3x1.5
Benzerine rastlanmayan bu muhurde uc veya dort harften (?) olu§an
bir kisaltma bulunmaktadir. Kirmizi kile (2.5 YR 5/6 red) sahip olan bu kulp
uzerinde aynca pembemsi astar da (7.5 YR 7/3 pink) gorulmektedir.
26
Bui. Yeri
Tanim
: Urla-Ozbek
: Yuvarlak;R:1.8
Kulp, kirmizi (2.5 YR 5/6 red) ve mika katkili kile, acikj
kirmizi (7.5 YR 6/3 light brown) astara sahiptir. Muhurde, f
sarma§ik yapragi oldugunu dugundugiimuz bir sembol di§mda
herhangi bir yazit gorulmemektedir.
KISALTMALAR
Ariel 1990
Badaliants 1976
Badaliants SA 1980
Badaliants NE 1980
Badaliants VDI1980
Bevilacqua 1980.
Bleckmann 1907
Borker 1974
Brugnone 1986
Calvet 1982
Calvet 1993
Canarache 1957
Delos 27
48
Ariel, D. T., Excavation at the City of David
1978-1985, {QEDEM, Monographs of the
Institute of Archaeology, 30, 1990), 93-98.
Badaliants, Yu. S„ SA 4, 1976, 32-41.
Badaliants, Yu. S., SA, 2 1980, 161-166 (rus?a).
Badaliants, Numizmatikai Epigrafika, Tom. 13,
Moskova, 3-10.
Badaliants, Yu. S., Vestnik Drevnei Istorii, 3,
1980, 167-179.
Bevilacqua, G., MISCELLANEA,
Tituli 2,
1980, 21-34.
Bleckmann, F., De inscriptionibus in vasculis
Rhodiis, 1907, 3-45.
Borker, C., Baghdader Mitt., 7, 1974, 31-49.
Brugnone, A., KQKAAOIXXXII, 19861-113.
Calvet, Y„ Kition-Bamboula I, Paris, 1982, 461.
Calvet, Y., Kition-Bamboula IV, Paris, 1993,
61-79.
Canarache, V., Importul Amforelor Stampilate la
Istra, Biblioteca Istorica I, 1957.
Grace, V. - Petropoulakou, M. S., Delos
XXVII, Paris, 1970, 277-382.
Bati Anadolu'daki Ytizey Ara§tirmalannda Ele Gecmis. Bir Grup Amphora Miihiirii
Doger1994
Doger-Senol 1996
Doger, E., Arkeoloji Dergisi II, 1994, 195-218.
Doger, E. - §enol, A. K., Arkeoloji Dergisi IV,
1996, 59-73.
Dumont 1873
Dumont, A., Revue Archeologique XXV, 1873,
Paris, 317-326.
Empereur-Tuna 1989
Empereur, J. Y. - Tuna, N., BCH CXIII, 1989,
277-299.
Finkielsztejn 1993
Finkielsztejn, G., Amphores et timbres amphores importees en Palestine a Vepoque
hellenistique: Etudes de chronologie etd'historie,
Vol. I, II, III, 1993 (Yayimlanmamis. Doktora
Tezi).
Grace 1934
Grace, V., Hesperia III, 1934, 197-310.
Grace 1950
Grace, V., Tarsus I, Excavations at Gozliikule,
Hetty Goldman, ed., Princeton 1950, 135-227.
Grace 1952
Grace, V., BCH 76, 1952, 514-540.
Grace 1963
Grace V., Hesperia XXXII, 3, 1963, 319-334.
Gramatopol-Bordea 1969
Gramatopol, M. - Bordea, Gh. P., Dacia N.S.
XIII, 1969, 127-156.
Levi-Carratelli
Levi, D. - Carratelli, G. P., ASAtene 39/40, N.
S. 23/24 (1961/1962), 629-632.
Macalister 1912
Macalister, R. A., The Excavations Of Gezer II,
London, 19)2, 351-363.
Mircev 1958
Mircev, M., Epigrafska Paraditsa, No. 4, 1958,
1-79.
Munro-Tubbs 1890
Munro, J. A. R. - Tubbs, H. A., JHS XI, 1890,
34.
Mu§eteanu-Conovici-Atanasiu 1978 Museteanu, C. - Conovici, N. - Atanasiu, A.,
Dacia N. S., Tome XXII, 1978, 173-199.
Nilsson 1909
Nilsson, M. P., Timbres amphoriques de Lindos,
Publics avec une etude sur les timbres
amphoriques rhodiens, Copenhage, 1909.
Porro 1916
Porro, G. G., ASAtene II, 1916, 103-124.
Pridik, E., Catalogue d'invantarie des timbres sur
Pridik 1917
anses et cols d'amphores, ainsi sur tuiles, de la
collection de VErmitage, Petrograd, 1917.
Pridik 1926
Pridik, E., Klio XX, 1926, 303-335.
Radulescu-Barbulescu •
Buzoniau 1987
Radulescu, A., Barbulescu, M., Buzoianu, L.,
Pontica XX, 1987, Muzeul de Istorie Nationala
§i Archeologie Constanta, 53-77.
Schuchhardt 1895
Schuchhardt, K. S., Altertiimer von Pergamon
VIII. 2: Die Inschriften von Pergamon II, Berlin,
1895.
Sztetyllo 1975
Sztetyllo, Z„ Etudes Travaux VIII, 16, 1975,
160-235.
49
E. Doger - G. C. §enol
Sztetyllo 1978
Sztetyllo 1983
Sztetyllo 1991
Sztetyllo 1992
Senol 1996
Sztetyllo, Z., Etudes Travaux X, 20, 1978, 260303.
Sztetyllo, Z., Les timbres ceramiques dans les
collections de Musee National de Varsovie,
Editions Scientifiques de Pologne, Varsovie,
1983, Musee National de Varsovie, 18-195.
Sztetyllo, Z., Nea Paphos IV, Varsova, 1991, 7109.
Sztetyllo, Z., Etudes Travaux XVI, 1992, 152223.
Senol, G. C., Arkeoloji Dergisi IV, 1996, 3757.
E. Doger - G. C. §enol
(Izmir 1997)
50