mıchael hearst
Transkript
mıchael hearst
4 5 Dünyanın En İlginç Hayvanlarından Bazıları Hakkında Bilgiler MICHAEL HEARST Çizimler, Diyagramlar ve Diğer Görseller: Arjen Noordeman, Christie Wright ve Jelmer Noordeman Çeviren: Egemen Özkan SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş. Nuhkuyusu Cad., No. 197 Üsküdar İş Merkezi, Kat 3, 34664 Bağlarbaşı, Üsküdar, İstanbul Tel.: (0216) 474 23 43 • Sertifika No. 12603 Sıradışı Canlılar Metin: © 2012 Michael Hearst Resimler: © 2012 Jelmer Noordeman Türkçe Çeviri: © 2013 SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş. Türkçe baskısı Chronicle Books LLC.'nin izni ile yayımlanmıştır. Yazan: Michael Hearst Resimleyen: Jelmer Noordeman Özgün Adı: Unusual Creatures Çeviren: Egemen Özkan Yayın Yönetmeni: Ebru Şenol Editör: Burcu Ünsal Baskıya Hazırlayan: Hüseyin Vatan Birinci Baskı: Ekim 2013 ISBN: 978-605-4119-49-3 Telif yasası gereği bu kitabın tüm Türkçe yayın hakları SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş.'ye aittir. Tanıtım yazıları dışında, yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir biçimde kullanılamaz ve çoğaltılamaz. Kütüphane Bilgi Kartı (CIP): Hearst, Michael Sıradışı Canlılar 1. Çocuk Edebiyatı 2. Hayvanlar İstanbul, SEV Yayıncılık, 2013, 112 sayfa ISBN: 978-605-4119-49-3 YAY I N CILI K SEV YAYINCILIK Baskı: Ofset Yapımevi Şair Sokak, No. 4, 34410 Kâğıthane, İstanbul Tel.: (0212) 295 86 01 • Sertifika No. 12326 YAZARIN ÖNSÖZÜ 9 BİYOLOJİK SINIFLANDIRMALAR 10 SIRADIŞI CANLILAR AKSOLOTL 14 ADİ ŞAHMERAN 60 AY-AY 16 KOMODO EJDERİ 62 HİNT KAZI 18 YAPRAKLI DENİZ EJDERİ 64 ISLIK ÇALAN ÖRÜMCEK 20 UZUN KULAKLI ARAPTAVŞANI 66 ARI SİNEKKUŞU 21 BÜYÜK YÜZGEÇLİ KESELİTAVŞAN 22 MÜREKKEPBALIĞI 68 DAMLABALIĞI 24 TAKLİTÇİ AHTAPOT 70 MAVİ AYAKLI SÜMSÜKKUŞU 26 DENİZGERGEDANI 72 YUMUŞAK KABUKLU DEV CANTOR MAĞARA SEMENDERİ 74 KAPLUMBAĞASI 28 BEZELYE KURBAĞA 75 DEV ÇİN SEMENDERİ 30 PEMBE PERİ ARMADİLLO 76 DUGONG 32 ORNİTORENK 78 EKİDNE 34 CÜCE İPEKMAYMUNU 80 FİL SİVRİFARESİ 36 SEMERLİ TIRTIL 81 UÇAN YILAN 38 DENİZDOMUZU 82 DEV KARINCAYİYEN 40 YAVAŞ LORİ 83 DEV GIPPSLAND SOLUCANI 42 SOLENODON 84 ZÜRAFA BOYUNLU BUĞDAYBİTİ 44 YILDIZ BURUNLU KÖSTEBEK 86 CAM KURBAĞA 46 TAPİR 87 BÜYÜK BOYNUZGAGA 47 TARDİGRAD 88 BEYAZ BENEKLİ BALONBALIĞI 48 BOYNUZLU TEKSAS İGUANASI 90 OKBALIĞI 50 ÜÇ PARMAKLI TEMBELHAYVAN 92 ÇEKİÇ KAFALI YARASA 52 DEV KIRMIZI DENİZANASI 94 BAL PORSUĞU 54 WEDDELL FOKU 96 BOYNUZLU DENİZPAPAĞANI 56 VOMBAT 98 KAMBUR FENERBALIĞI 58 TÜYLÜ YENGEÇ SON SÖZLER 102 BİR ŞEY DAHA! 104 YAZAR, ÇİZER VE TASARIMCILAR HAKKINDA 105 DİZİN 106 100 8 Michael Hearst sıradışı müzik enstrümanlarından biriyle: klaviyola. 9 YAZARIN ÖNSÖZÜ İlginç hayvanları seviyor musun? Bu kitabı aldığına göre belli ki seviyorsun. (Ama belki de amcan hediye etmiştir sana.) Neyse canım, kim almışsa almış... Benim adım Michael Hearst ve seninle en sevdiğim sıradışı canlılardan bazılarını paylaşmak istiyorum. “Sıradışı canlı da neymiş?” diye soracak olursan, işte cevabı... sıradışı canlı isim. 1. Görünüşü, sesi, kokusu veya davranışı ile seni şaşırtıp “Vay canına! Bu da neymiş böyle?” dedirten bir hayvan. Doğrusunu istersen, ben bütün hayvanları severim. (Şansım olsa, evimin bahçesinde zürafa besler, adını da Ruth koyardım. Üst kattaki yatak odamın penceresinden de ona akasya yaprağı yedirirdim.) Ama biz bu sayfalarda daha az bilinen hayvanlardan bahsedeceğiz. Ben bu kitabı hazırlarken çok eğlendim, umarım sen de okurken en az benim kadar eğlenirsin. Tabii bir de umarım, bu sıradışı canlılardan en az birkaçı seni şaşırtıp “Vay canına! Bu da neymiş böyle?” dedirtir. —Michael Hearst 10 BİYOLOJİK SINIFLANDIRMALAR EĞER BİR BİYOLOG (YANİ HAYVANLARI, BİTKİLERİ VE BUNLARIN ETRAFLARINDAKİ ŞEYLERLE OLAN İLİŞKİLERİNİ İNCELEYEN BİR BİLİM İNSANI) OLSAYDINIZ, HERHANGİ BİR HAYVANI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE SINIFLANDIRIRDINIZ: ÂLEM CİNS ŞUBE FAMİLYA TÜR SINIF TAKIM 11 Bu listeyi ezberlemek için listedeki her sözcüğün ilk harfini kullanarak kurduğumuz şu cümleden yararlanabilirsiniz: Akşam Şanslı Simitçi Tezgâhını Fırçalayan Canavarı Tanımadı. İSTERSENİZ BU LİSTEYİ DAHA İYİ ANLAMAK İÇİN ÖRNEK OLARAK KÖPEĞİ ELE ALALIM: ÂLEM: ŞUBE: SINIF: TAKIM: FAMİLYA: CİNS: TÜR: ALTTÜR: Animalia Chordata Mammalia Carnivora Canidae Canis Canis lupus Canis lupus familiaris Hayvan (Yani, bitki değil.) Omurgalı Memeli (Yani, nefes alıyor, tüyleri ve üç adet ortakulak kemiği var.) Etobur (Etle beslenir!) Kurda veya tilkiye benzeyen bir hayvan Çakal, kurt ve dingo gibi hayvanların cinsinden Kurt türü Ve işte karşınızda kurttan türemiş olan bildiğimiz köpeğin Latince ismi. (EVET, GÖRDÜĞÜNÜZ GİBİ ALTTÜRLER DE OLABİLİYOR. HATTA ALTCİNSLER, ALTŞUBELER DE... HER ŞEYİN BİR ALTI OLABİLİYOR. BİRAZ KARIŞIK MI OLDU? KUSURA BAKMAYIN.) 12 Gezegenimizde yaşayan HAYVANLAR iki temel kategoriye ayrılabilir: BİLİNDİK ve SIRADIŞI. İşte size ikisinden de birkaç örnek: BİLİNDİK SIRADIŞI Sincap Üç Parmaklı Tembelhayvan Solucan Yapraklı Deniz Ejderi Kaniş Yıldız Burunlu Köstebek Asya Fili Taklitçi Ahtapot Çipura Dev Çin Semenderi Amip Dugong Kaplan Mağara Semenderi Tarlafaresi Vombat Güvercin Zürafa Boyunlu Buğdaybiti Yunus Yavaş Lori İnsan Büyük Yüzgeçli Mürekkepbalığı Hamamböceği Tardigrad Rakun Ay-Ay Suaygırı Dev Kırmızı Denizanası Deniztarağı Solenodon 13 Tabii hayvanlar omurgalılar ve omurgasızlar olarak da ikiye ayrılabilir. OMURGALILAR OMURGASIZLAR TÜM hayvan türlerinin en az %95’inin omurgasızlardan oluştuğunu biliyor muydunuz? MEMELİLER (Mammalia) TEKHÜCRELİLER (Protozoa) KEMİKLİ BALIKLAR (Osteichthyes) BÖCEKLER (Insecta) Örneğin, köpekler ve maymunlar. Örneğin, pisibalığı ve merlinbalığı. İKİYAŞAYIŞLILAR (Amphibia) Örneğin, kurbağalar ve semenderler. SÜRÜNGENLER (Reptilia) Örneğin, yılanlar ve timsahlar. KUŞLAR (Aves) Örneğin, leylekler ve güvercinler. Örneğin, amipler ve kamçılılar. Örneğin, çekirgeler ve karıncalar. EKLEMBACAKLILAR (Arachnida) Örneğin, tarantulalar ve akrepler. ÇİFT KABUKLULAR (Bivalvia) Örneğin, deniztarakları, istiridyeler ve midyeler. KAFADANBACAKLILAR (Cephalopoda) Örneğin, ahtapotlar ve mürekkepbalıkları. EVET, ARTIK MÜKEMMEL BİR ŞEKİLDE LATİNCE KONUŞMAYA HAZIRSINIZ! 14 AKSOLOTL ÂLEM Animalia ŞUBE Chordata SINIF Amphibia TAKIM Caudata FAMİLYA Ambystomatidae CİNS Ambystoma TÜR A. mexicanum BİLİMSEL ADI: AMBYSTOMA MEXICANUM Aksolotlla tanışın! Gövdesinin dışındaki solungaçları ve kocaman gülümsemesiyle bu semender türü Orta Meksika’da, özellikle de buradaki iki gölde yaşar: Xochimilco Gölü ve Chalco Gölü. Ne yazık ki, Chalco Gölü yakın geçmişte taşma tehlikesine karşı kurutulmuş ve yatağı büyük oranda asfalt sokakların altında kalmıştır. Xochimilco Gölü ise eskiden olduğuna göre çok daha küçülmüştür. Hem bu nedenlerle, hem kirlilik yüzünden, hem de tilapi ve sazan gibi aksolotlu yiyen yabancı balıkların göle getirilmesi nedeniyle bu amfibi artık soyu tükenme tehlikesiyle Yaşadığı yerler: Orta Meksika (Meksika'nın başkenti Meksiko) karşı karşıya olan hayvanlar arasındadır. Aksolotllar 18 ila 24 ay içinde yetişkin hale gelir ve 10 ila 15 yıl yaşayabilir. Aksolotlların, diğer semender türleri gibi, vücudunun bir bölümünü yenileyebilme özelliği vardır. Bazen aksolotlların zarar gören bir uzvu yeniledikten sonra aynı uzuvdan bir tane daha ürettikleri de görülmüştür! YENİLENME (REJENERASYON) Bilim insanları hâlâ aksolotlların nasıl olup da bacaklarını, kuyruklarını, gözlerini ve hatta kalplerini yeniden üretebildiğini araştırmaktadır. Bu özelliğin insanlara uygulanması konusundaki çalışmaların önünde hâlâ uzun bir yol var ama araştırmacılar aksolotllardan öğrendiklerini bir gün insanları iyileştirmek için kullanabileceklerine inanıyorlar. Bakarsınız, bir gün biz de kuyruk üretmeyi öğrenebiliriz. Şekil 1 ampütasyon (organın kesilmesi) yeniden gelişme farklılaşma tamamlanma KES GELİŞSİN FARKLILAŞSIN YENİDEN OLUŞSUN! 15 Şekil 2: Aksolotl Aksolotl ismi Aztek dilinden gelir. “Su köpeği” demektir. cm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 16 AY-AY ÂLEMAnimalia ŞUBEChordata SINIF Mammalia TAKIM Primates FAMİLYA Daubentoniidae CİNS Daubentonia TÜR D. madagascariensis BİLİMSEL ADI: DAUBENTONIA MADAGASCARIENSIS Geceleri ortaya çıkan bu primat Madagaskar’da yaşar. Kemirgenlerinkine benzer dişleri ve ince, uzun orta parmağıyla dikkat çeker. Ay-ay orta parmaklarıyla ağaçların gövdesine vurarak, çıkan sese göre gövdenin içindeki boşlukları bulmaya çalışır. Boşluk bulduğunda ağacı dişleriyle kemirerek bir delik açar ve orta parmağını bu delikten sokup içerideki böcek larvalarını çıkarır. Kısa ve Mutlu Bir Hikâye Duke Lemur Merkezi gibi koruma merkezleri sayesinde, ay-ayların Yaşadığı yer: Madagaskar eskisi gibi tehlike altında olmadığı görülmüştür. Kısa ve Üzücü Bir Hikâye (Duke Lemur Merkezi’nde ay-ayları ziyaret edebilir, hatta geceleri sarılıp Ne yazık ki, bazı Madagaskar yerlileri ay-ayların uğursuz olduğu ve ölümü sembolize ettikleri gibi bir batıl inanca sahiptir ve bu zavallı yaratıkları öldürmek için ellerinden geleni yaparlar. uyuyabileceğiniz bir oyuncak bebeğini bile satın alabilirsiniz!) Ay-aylar Madagaskar dışında pek görülmez. Fakat Denver Hayvanat Bahçesi’ne, San Fransisco Hayvanat Bahçesi’ne veya (benim gibi) North Carolina’daki Duke Lemur Merkezi’ne giderseniz bu harikulade yaratığı görebilirsiniz. Biliyor muydunuz? Şekil 3: Yiyecek bulmak için parmaklarıyla ağaca vuran bir ay-ay. 50 55 17 Şekil 4: Ay-ay 40 cm 5 10 15 20 25 30 35 çıkardıkları sesin yankısıyla avını bulan tek primat türüdür. Yiyeceklerini, parmaklarıyla ağaçlara vurup çıkan sesi dikkatle dinleyerek bulurlar. 45 Ay-aylar