SİGORTA KOOPERATİFÇİLİĞİ, TEKAFÜL VE TÜRKİYE İÇİN BİR
Transkript
SİGORTA KOOPERATİFÇİLİĞİ, TEKAFÜL VE TÜRKİYE İÇİN BİR
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü SİGORTA KOOPERATİFÇİLİĞİ Aralık 2015 Müveddet ÇARDAK Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Gümrük ve Ticaret Uzmanı SUNUM PLANI Kooperatifçilik ve Tarihçesi Sigortacılık ve Tarihçesi Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüel Yapılar Mütüel ve Geleneksel Sigorta Şirketi Arasındaki Farklar Kooperatifçilik, Kooperatifçiliğin Tarihçesi ve Diğer İşletme Türlerinden Farkı 3 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü KOOPERATİFLER Tüzelkişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatif Nedir? Kooperatifler, insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortaklarının çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluşlardır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatif Nedir? Kooperatifler; - - insan odaklı, yerel ekonomileri güçlendirici, sürdürülebilir bir iş modeline sahip, - topluma karşı sorumlu, ilkeli bir işletme modelidir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatif Nedir? Modern anlamda kooperatifçilik 1844 yılında İngiltere’de Rochdale Öncülerinin bir tüketim kooperatifi girişimi ile başlamıştır. Rochdale öncülerinin küçük girişimi dünyada ilk başarılı kooperatif olarak kabul edilmiş ve ilkeleri daha sonraki kooperatif ilkelerinin hareket noktası ve temelini oluşturmuştur. Rochdale Öncüleri T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatifçilik İlkeleri Buradan hareketle ortaya çıkan ilkelerin son hali şu şekildedir: Gönüllü ve Serbest Giriş İlkesi Ortağın Demokratik Yönetimi İlkesi Ortağın Ekonomik Katılımı İlkesi Özerklik ve Bağımsızlık İlkesi Eğitim, Öğretim ve Bilgilendirme İlkesi Kooperatifler Arası İşbirliği İlkesi Toplumsal Sorumluluk İlkesi T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatiflerin Diğer İşletme Türlerinden Farkı 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda “ticaret şirketi” olarak tanımlanan kooperatifler sermaye ve şahıs şirketlerinden aşağıdaki özellikleriyle ayrılır: • • • • • • Kendi kendine yetme, Kendi kendine sorumluluk, Demokrasi, Eşitlik, Adalet, Birlik ve dayanışma değerleri T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatiflerin Diğer İşletme Türlerinden Farkı SERMAYE ŞİRKETLERİ KOOPERATİFLER Sermaye şirketleri mümkün olduğunca fazla kâr elde etmeye çalışırlar. Kooperatiflerde ise amaç bunun tersi doğrultusundadır. Çünkü kooperatiflerde mülkiyet ve işletme görevi ortaklar (müşteri ya da üretici) tarafından yüklenilmiştir. Sermaye şirketlerinde elde edilen kârlar sermaye sahiplerine temettü olarak sermaye katılım miktarına göre verilir. Şirket ortakları diğer ortakların kimler olduklarını bilmeyebilirler. Çünkü şirkette hisse senetleri borsalarda alınıp satılır. Kooperatiflerde ise elde edilen kârlar ortakların kooperatifle yapmış oldukları işlem esasına göre (risturn) dağıtılır. Kooperatiflerde ortaklık senetleri ancak kooperatife veya kooperatifin rızası ile başkasına devredilir.. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatiflerin Diğer İşletme Türlerinden Farkı Sermaye şirketlerinde bir şahıs hisse senetlerinin % 50 sinden fazlasına sahip olunca şirkete hakim duruma geçebilir. Sermaye şirketlerinde ortaklar sahip oldukları hisse senetleri miktarlarına göre oy verirler. Sermaye şirketlerinde amaç çok sınırlıdır. sosyal Kooperatiflerde bir şahsın ortak olabileceği en üst ortaklık sınırı kanunla belirlenmiştir. Bu durumda bir veya birkaç şahıs kooperatif üzerinde hakimiyet kuramazlar. Kooperatiflerde ise ortaklık payı ne olursa olsun genel kurulda her kişinin bir oy hakkı vardır. Kooperatiflerde sosyal amaç kuruluşun temel felsefelerinden birisidir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Kooperatifçiliğin Tarihçesi Modern kooperatifler: - 19. yy’da fiilen ortaya çıktı. - İngiltere’de dokuma sektöründe çalışan işçilerin girişimi ile tüketim kooperatifleri kuruldu. - Aynı dönemde, Fransa’da üretim kooperatifçiliği - Almanya’da da kredi kooperatifçiliği biçimlerinde başlamıştır. - Bir süre sonra İsveç, İsviçre ve Danimarka’da kooperatifler görülmeye başlamıştır. Artık günümüzde, hemen hemen bütün ülkelerin iktisadi ve sosyal yaşamlarında az ya da çok kooperatifçilik yer almaktadır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Kooperatifçilik •Ülkemizde kooperatifçiliğin yüzyılı aşkın bir tarihi vardır. İlk kooperatifçilik hareketi Mithat Paşa’nın girişim ve öncülüğü ile başlamıştır. •Mithat Paşa 1863 yılında bugünkü tarım kredi kooperatiflerinin çekirdeğini oluşturan memleket sandıklarını kurdu. Böylece Türkiye’de kooperatifçilik hareketi bir devlet adamı tarafından yukardan aşağıya örgütlenme yoluyla başlamış oldu. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Kooperatifçilik (2) • Meşrutiyet yıllarında fikir anlamında çeşitli hareketler başlamıştır. Gazetelerde, dergilerde, çıkarılan kitaplarda kooperatif düşünceyi yansıtan yazılara rastlanmıştır. • Cumhuriyet döneminde kooperatifçilik hareketinde ise Atatürk’ün fikirsel açıdan önderlik ettiği, yasal düzenlemelerle güçlenen, bir kooperatifleşme hareketi görmekteyiz. • Cumhuriyet döneminde kooperatif düşünceye katkıda bulunan isimler yazmış oldukları yazılarla, çıkarmış oldukları eserler ve bizzat kooperatif kuruculuğunda görev almalarıyla kooperatif düşüncenin gelişiminde büyük rol oynamışlardır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Kooperatifçilik (3) • Günümüzde Türkiye’de kooperatifler tarımsal amaçlı ve tarım dışı amaçlarla kurulanlar olarak ikiye ayıracak olursak; ülke genelindeki yaklaşık 70.000 kooperatiften, • 13.000’inin tarımsal amaçlı, • 57.000’inin tarım dışı amaçlarla kurulmuş olduğu görülmektedir. • Kooperatifler içinde sayıca en büyük çoğunluğa sahip olan tür ise konut yapı kooperatifleridir. Toplam kooperatif sayısı içinde yüzde 65’lik bir payı ifade etmektedir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Kooperatifçilik (4) Türkiye’de kooperatifler, türlerine göre üç ayrı kanuna tabi olarak kurulmakta ve faaliyet göstermektedirler: 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun Sigortacılık, Sigortacılığın Tarihçesi ve Ekonomik İşlevleri 17 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigortacılık Sigorta, Bugünden gelecekte karşılaşılabilecek olumsuzluklara karşı tedbir alma ve mağdurların zararlarını müşterek bir havuzdan karşılama mekanizmasıdır. Tek kişi veya kurum riski paylaşmadan, doğacak riskleri her zaman ortadan kaldırma gücüne sahip olmadığı gibi, riski başkalarıyla paylaşmadan yüklenmesi de ağır bir maliyet getirecektir. Yardımlaşma felsefesi, sigortacılığın doğumunun başlıca sebebi olarak kabul edilebilir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigortacılığın Tarihçesi Sigortacılığın tarihi kooperatifçiliğin tarihinden daha eskidir. M. Ö. 4000’de başlayıp günümüze kadar gelen sigortacılık uygulamaları 17.yy.’ın ikinci yarısı itibariyle günümüzdeki modern anlamına kavuşmuştur. Bunun nedeni ise o dönemde yaşanan iki gelişmedir. Bunlardan ilki sigortacılıkta istatistik metod ve tekniğinin uygulanmaya başlaması (İhtimal Hesapları), ikincisi ise 2 Eylül 1666 tarihinde Londra’da meydana gelen ve dört gün sürerek 13.000 ev ile 100 kilisenin kül olmasına yol açan büyük yangındır. Osmanlıda sigortacılık uygulamaları 19. yy.’dan sonra başladı. 19. yy.’ın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların sonucunda uğranılan büyük hasarlar, sigortaya ilişkin farklı bir bakış açısının oluşmasını sağladı. Cumhuriyet döneminden itibaren ise sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigortacılığın Tarihçesi (2) Bugün, Türkiye’deki sigorta şirketleri; - 14.06.2007 tarih ve 5684 sayılı Sigortacılık Kanununa tabidir. Mayıs 2015 tarihi itibariyle - 69’u sigorta, - 2’si reasürans olmak üzere - 71 şirket faaliyette bulunmaktadır. - Halihazırda 8 şirket aktif olarak yeni sigorta ve reasürans sözleşmesi yapmamakta, toplam 61 sigorta ve 1 reasürans şirketi faaliyette bulunmaktadır. - Şirketlerin 4’ü hayat, 18’i hayat/emeklilik, 39’u hayat-dışı şirkettir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigortacılığın Ekonomik İşlevleri Bankacılıktan sonra en büyük ikinci fon kaynağı olan sigortacılık, ekonomide fonlar oluştururken kurumsal tasarrufların artmasını da sağlamaktadır. Sigortacılık genel olarak ekonomide; • • • • • • • • • Riskleri transfer etmekte, Zararların veya kayıpların etkisini azaltmakta, Fon oluşturmakta, Kayıtlı ekonominin gelişmesine yardımcı olmakta, Zararları tazmin etmekte, Gelecekle ilgili korku ve endişeleri azaltmakta, Kredi sağlamakta, Dış ticareti kolaylaştırmakta, Ödemeler dengesine katkı sağlamaktadır. Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüel Yapılar 22 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüeller • Sigorta kooperatifçiliği, ortaklarının kooperatif çatısı altında örgütlenerek sigorta ihtiyaçlarını gidermek amacıyla kurulmuş kooperatif girişimidir. • “Riski paylaşmak” maksatlı olan her iki girişimin ortak paydada buluşması sağlıklı bir organizasyon yapısına işaret etmektedir. • Kooperatifler, mütüel (karşılıklı) sigorta şirketleri ile benzerlik gösterseler de, mütüelden ayrılan en önemli özelliği; kooperatiflerin ilkeli bir yapısının olmasıdır. Kooperatifleşme ve karşılıklılık konseptleri sigortanın merkezindeki en temel unsurlardandır. • Mütüeller ve kooperatifler dünyadaki sigorta piyasasının %27’sinden fazlasını oluşturmaktadır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Avrupalıların 3’te 1’inden fazlası sigorta hizmetlerini mütüellerden veya kooperatiflerden almaktadır. Mütüeller ve sigorta kooperatifleri Avrupa’da 350.000 civarında kişiye istihdam olanağı sağlamaktadır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüeller (2) • Kooperatifler gibi mütüeller de, kendi ortaklarınca, yani genellikle, sigorta şirketinden poliçe satın alan kimselerce, yönetilirler. • Mütüeller dayanışmaya dayanan yönetim yapısı ve her ortağın temsil yeteneğine sahip olmasının gereği, poliçe sahiplerine ikinci seviye kooperatiflere nazaran daha yakındırlar. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Dünya’da Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüeller Sigorta kooperatifleri iki türlü oluşumlardır. • Gerçek kişi olan ortakların sigorta ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş ortaklıklar; • Farklı türdeki kooperatiflerin sigorta ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan “ikinci seviye” kooperatifler. Bu yöntem yöntem riskin daha genel bir alana yayılmasından ve kişisel çıkarların ön planda tutulmasından dolayı daha yaygındır. Bu tarz sigorta kooperatifleri, dünyanın en büyük cirolu sigorta kooperatifi olan Zenkyoren sigorta kooperatifinin bulunduğu Japonya’da büyük önem taşımaktadır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Dünya’da Sigorta Kooperatifçiliği ve Mütüeller - Mütüel sigorta şirketleri ilk başta, belirli meslek mensupları için, belirli risklerden koruma sağlama amacı ile kurulmuş yapılanmalardır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Geleneksel Sigorta Şirketiyle Müteller Arasındaki Farklar Gösterge Geleneksel Sigorta Şirketi Mütüel Şirket Öz sermaye yapısı Hisse sahipleri Poliçe sahipleri Sigorta edilen riskler Tüm riskler Az değişkenliğe sahip risklerle sınırlandırılmıştır Risk paylaşımı, kullanılabilir Risk azaltılması Risk transferi, talep edilen sebepleri ödeme garantileri için sermaye sermaye genellikle ihtiyacı dağıtılmamış kardaki fazlalıkla sınırlıdır. Hisse sahiplerinin Poliçe sahipleri ve hisse Poliçe sahipleri aynı zamanda birliktelik ilgisi sahipleri arasında zayıf hisse sahipleridir; yöneticileri Korumanın maliyeti Sermayeyi kardan dağıtması yönetmek söz konusudur. gerekir Her şey aynı ve daha ucuzdur. Çünkü sermayeyi kardan dağıttıracak bir hisse sahibi yoktur. Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği 30 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunun 1402’nci maddesi “Birden çok kişinin birleşerek, içlerinden herhangi birinin, belli bir rizikonun gerçekleşmesi durumunda doğacak zararlarını tazmin etmeyi borçlanmaları karşılıklı sigortadır. Karşılıklı sigorta faaliyeti ancak kooperatif şirket şeklinde yürütülebilir.” Yani Türkiye’de faaliyet gösteren herhangi bir mütüel, kooperatif şeklinde yapılanmak zorundadır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği (2) • Sigortacılık ancak organize edilmiş bir müessese bünyesinde var olabilir. • Sigortanın iki temel işlevi vardır: • Risklerin transferi • Risklerin paylaştırılması Belli bir yapı içinde örgütlenmeden, diğer bir ifade ile sigorta ettirenlerin aynı zamanda sigortacı olarak riski üzerine almaması durumunda bu iki işlevden bahsedilemez. Bu nedenle karşılıklı sigorta, yapısı gereği kooperatif şeklinde örgütlenmeyi gerektirir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği (3) 5684 sayılı Sigortacılık Kanunun 4’üncü maddesine göre ise kooperatif şeklinde kurulacak sigorta şirketlerinin • Mütüel sigortacılık yapması, • Ortak sayısının iki yüzden aşağı olmaması • Yöneticilerine herhangi bir ayrıcalık tanınmaması gerekmektedir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği (4) Bununla birlikte Türkiye’de faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin sermaye yapısı incelendiğinde piyasanın %50’sinden fazlasının uluslararası sermaye kaynaklı şirketlerden oluştuğunu görmekteyiz. 31.12.2014 tarihi itibariyle mevcut 36 hayat dışı sigorta şirketinden 26 adedi, toplam 24 hayat ve emeklilik şirketinden ise 18 adedi doğrudan veya dolaylı olarak uluslararası sermayelidir. Bu şirketlerin 39 adedinde uluslararası sermayenin payı %50 ve üzerindedir. Yani, Türkiye’de faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin %73.3 ‘ünün sermayesinin yüzde ellisinden fazlası yabancı kaynaklıdır. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Türkiye’de Sigorta Kooperatifçiliği (5) Bu bilgiler ışığında, Türkiye’de sigorta kooperatiflerinin yaygınlaşması ile uluslararası sermaye şirketleri yerli piyasadan çekilmesi öngörülmektedir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü SONUÇ VE ÖNERİLER Kooperatifler sermaye şirketlerinden farklı olarak sosyal yönü ön planda olan ticaret şirketleridir. Kooperatifçiliğin temelinde 7 ilke bulunmaktadır. En önemli ilkeden biri karşılıklı yardımlaşma ve dayanışmadır. Yardımlaşma felsefesi aynı zamanda sigortacılığın doğumunun başlıca sebebi olarak kabul edilebilir. Sigorta kooperatifçiliği ortaklarının sigorta ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulurlar ve fon havuzunda biriken meblağı nasıl değerlendirecekleri ortakların takdirindedir. Yıl sonunda elde edilen gelir gider farkı ortaklarına muameleleri oranında dağıtılır. Hem milli sermayeye katkısından hem de fonda birikecek meblağların ortaklar tarafından değerlenmesinden dolayı oldukça akılcı bir kooperatifleşme yöntemidir. T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü Müveddet ÇARDAK Gümrük ve Ticaret Uzmanı ARZ EDERİM M.Cardak@gtb.gov.tr koop.gtb.gov.tr (0312) 201 64 74