PDF ( 18 )
Transkript
PDF ( 18 )
•VAK'ANÜVİS R A Ş İ D M E H M E D E F E N D İ ' N İ N E Ş R E F "ŞAH NEZDİNDEKİ E L Ç İ L İ Ğ İ . V E BUNA TEKADDÜM EÖEN ' SİYASÎ M. MUHABERELER, Münir Aktepe Vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi'nin Haleb kadılığından ma'zulen 1728 senesinde İstanbul'da bulunduğu esnada, Efgan'lı Eşref Şah riezdine elçi olarak gönderildiği ve bu tâyine, onun devlet işlerine vuku fundan başka, iyi bir şâir olmasının da müessir bulunduğu malûmdur. Raşid Efendi'nin, Iran elçiliğine kadar ve ondan sonraya âid olan hayatı bâzı -müellifler tarafından oldukça tafsilâtlı bir şekilde yazılmış ise de , onurt İran elçiliği ve bilhassa bü elçiliği esnasındaki siyasî münasebat üzerinde fazla • durulmamıştır; hattâ vak'anüvislikte Raşid Efendi'nin halefi olan Küçük Çelebi- zâde Asım';• Efendi daHi," ancak '•] onun, 26 Zilhicce 1140 (3 Ağustos 1728) tarihinde bu vazifeye tâyin edildiğini ve müteakiben İstanbul'dan ayrılışı merasimini anlatmış , eserinin diğer bir yerinde de «... Rumeli Beylerbeyiliğv pâyesiyle Eş ref Şah'a taraf-ı Devlet-i alîyeden elçilik hizmetiyle me'mur olub vâdi-i levazım-ı risâletde karin-i zuhûr olan hekimâne harekâtı pesendîde ve meşkûr olmağla matlûbu olan tarik ile mazhar-ı kerem kı lınması melhûz-ı evlîyay-i ni'am olan Raşid Mehmed Efendi hazretleri murad-ı fuadları üzere kaza-i mezbûr [istanbul kadılığı] ile bârhatt 1 J 2 1 Raşid Efendi, Vekayi'nâme'sıam muhtelif yerlerinde bilhassa birinci çildi mukaddemesi ile beşinci cildi sonunda, kendi hâl tercümesinin Haleb kadılığına kadar olan kısmı hakkında malûmat vermektedir. Bunun haricinde bk. Salim, Tezkire-i Salim, İs tanbul, 1315; Beliğ, Nuhbetü'l-âsâr zeyli, vrk. 21—22, Üniv. ktb. No. 1182'rf ŞeyhY, Vekayi'ü'l-füdelâ, e. III, vrk. 286/b, Üniv. ktb. No. 1535; Fatin, Tezkire, İstanbul 1271, s. 111/12; Cemaleddin, Ayîne-i zürefa. İstanbul, 1314, s. 44/45 Ahmed Refik, .Âlimler ve san'atkârldr, İstanbul 1924, s. 302/328; Cavid Baysün, Müverrih Ra şid Efendi'nin İran elçiliğine dâir 'Türkiyat Mecmuası, c. IX», İstanbul 1954; Ali Kemal,, Raşid müverrih mi, şâir mi ?, İstanbul 1314; Orhan F . Köprülü, Raşid târihinin kay.naklarından biri 'Belleten', sayı 43, Ankara 1947; M. Tahir, Osmanlı müellifleri, İs tanbul 1343i c. III, s. 55—57. —i 2 Küçük Çelebi-zâde İsmail Asım, Tarih, İstanuul 1282, s. 589/90. , . M. Münir Aktepe 156 hümayun şâd-kâm kılındı*» demekle iktifa etmiştir. Raşid Efendi'nin, İstanbul'dan ayrıldıktan sonra İran'a nasıl gittiği ve İran'da kimlere,, ne me'alde mektublar götürdüğü, oradan ne gibi cevablarla döndüğü ve kimlere mektublar getirdiği, ne zaman ve nasıl geldiği, hâsılı Efganlılarla olan siyasî münasebatın ne mahiyette olduğu hakkında hiç bir izahat yoktur. Diğer taraftan, Raşid Efendi'nin İran'dan avdetin den kısa bir müddet sonra, Çelebi-zâde Asım Efendi VekayVnâmesV nin hitam bulması ve Hicri 1141 senesi sonuna âid vukuat ile 1142, 1143 seneleri hâdiselerinin, mezkûr vak'anüvisin eserini tâkib eden Sami, Şakir, Subhi tarihinde rnevcud bulunmaması, bu devir vukuatiyle alâkadar olanların nazarında, bu meseleleri karanlıkta bırakmıştır. Maamafih son zamanlarda yapılan bâzı kıymetli araştırmalar sayesinde, muayyen vak'aların, muhtelif safhalarının az-çök aydınlanmaya başla mış olduğunu burada zikretmek lâzımdır. Meselâ Profesör Cavid Baysun'un Türkiyt Mecmuası, c. IX da, şahsî kütübhanesinde bulunan yaz ma bir mecmuada rnevcud, Raşid Efendi'nin mektublarına âid malû mata müsteniden neşrettiği <Müverrih Raşid Efendi'nin İran elçiliğinedâir* isimli makale bu miyandadır. Bahis mevzuu yazı, Raşid'in İstan bul'dan ayrıldıktan sonra, hangi yolu tâkiben,/İsfahan'a' kadâr nâsıl git tiğini bize göstermesi bakımından çok mühimdir. Yalnız bu makaleye esas teşkil eden mecmua'da, Raşid Efendi'nin, yolu üzerindeki şehir lerden İstanbul'a göndermiş olduğu mektublar rnevcud olub, onun İran'da neler yaptığından bahis, yâni siyasî temaslarının mahiyetini aydınlatacak mektublar bulunmamaktadır. Ancak, bir nüshasını Topkapı Sarayı Revan kütübhanesinin 1941 numarasında ve diğer nüs halarını M. Cevdet kütübhanesinin 0.38 numarası ile Üniversite kütübhânesî, trk. yaz. No. 2711 d e gördüğümüz «Cevabnâme-i Eşref Han», 4 5 8 3 Küçük Çelebi-zâde, aynı eser, s. 615/16. * Bu nüsha, 23X18 eb'adında, 29 satır üzerine yazılmış olub, 88 varaktır ve yazı. cinsi nesihtir. Diğer nüshalara nazaran daha muntazam bir şekilde tertiblenmiş, başlık ve sahife kenarları tezhibli olduğu gibi,' Damad İbrahim Paşa'nm, Bağdad valisi Ah¬ med Paşa'ya yazmış olduğu bir mektub sureti, bu nüshada, diğerlerinden fazla alacak: bulunmaktadır. Aynı zamanda 44/a varakı altında görülen "... Et-seyyid Rüşdî el-Bar-savî, el-m&fiehîr bi-hidmet-i hazret-i sadr-ı âlî .... li-sene 1139» kaydı, diğer nüsha larda yoktur. 5 Bu nüsha 263 sahifedir. Her sahife 28 satır olub, yazı 'nev'i ta'liktir ve eb'adı 28X14,5 cm. dir. Revan nüshasında metin- içinde', mev.çûd bâzı boş bırakılmış kelime yerleri fru nüshada doldurulmuş, bâzı kelimeler ;de değişik olarak yazılmıştır. 8 Bu nüsha, Karlofça mükâlemCnâmesi'ni ve Sulhiye-i Vehbi'yi de ihtiva.: eden» bir mecmuanın içindedir. Tertib itibarile M. Cevdet nüshasına büyük bir yakınlık arz eder. Eser, Reisü'l-etibba Mustafa Behçet Efendi'nin kütübhanesinden çıkmış olub,. Vak'aniivis Kaşid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği 157 *.Eşref Han'a cevab olmak üzere yazılan mekâtib» gibi namlar altındaki yazma mecmualarda mevcud mektub surètleri, temessükler ve tasdiknâmeler, Raşid Efendi'nin İran elçiliğinden önceki devreye ve elçiliği esnasında beraberinde g ö t ü r ü b , oradan birlikte getirdiği mektüblara ve Raşid'den sonra İstanbul'a gelen Efgan. Elçisi N â m d a r Muhammed Han'ın getirdiği mektüblara âid olub ; bunlar da, Raşid Efendi'nin İran'daki siyasî faaliyetini tebarüz ettireceği gibi, yukarıda ismi geçen Profesör Baysun'un makalesini ve bu-devre âid vukuatın bir kısmını daha tamamlayacağı için, onları bu yazımızda bahis mevzuu etmeyi faydalı bulduk. Bu mecmuadaki mektublarda vak'anüvisimiz Paşa ünvariiyle zikre dilmektedir. Sefarete .Beylerbeyi pâyesiyle tâyin olunan bir zata Paşa denilmesi tabiî ise de, mezkûr mecmualardan maada, şimdiye kadar görebildiğimiz eserlerin hiç birinde Raşid Efendi'nin Paşa ünvaniyle anıldığına rastlamadığımızı söylemeliyiz. , . R a ş i d M e h m e d E f e n d i ' n i n s e f a r e t i n e selbeb o l a n s i y a s î . h â d i s e l e r ı XVIII. asrın başlarında, Osmanlı devleti, Şehid A l i Paşa'nın ölümü üzerine Pasarofça muahedesiyle garbda vuku' bulan muha rebelere son vermiş, İran'daki dahilî isyan ve mücadeleler yüzünden, ..şark ile daha yakından alâkadar olmayı kendi menfaatlerine uygun g ö r m ü ş t ü . Bir taraftan Efganlıların İran'ı istilâya başlaması, diğer taraftan zayıf şahsiyetler idaresinde bulunan İran sarayı üzerinde Rus baskısının artması, Damad İbrahim Paşa hükümetini, şark meseleleriyle ilgilenmeye mecbur etmiş; hattâ icab ederse bu yüzden çıkacak bir mücadeleyi dahi göze almıştı, Nitekim kısa bir zaman sonra, Osmanlı devletinin, ş a r k d a emniyetini temin gayesiyle Şah Hüseyin'in oğlu Tahmasb'a karşı ilân ettiği harb senelerce sürmüş, başlangıçta, bir -aralık. Babıâli'nin Ruslarla münasebeti de gayet nazik bir hâl almıştı. Her ne kadar Fransız sefiri Marquis de Bonnac'ın tavassutu üzerine, .Rus'larla harb vuku' bulmadan, siyasî-sahada yâni İran'ı taksim işin de, anlaşmaya varıldı ise de, İranlılar pek haklı olarak, bu anlaşmayı ".tanımadıklarından, İran harbleri devam etti. Bir kaç sene süren bu muharebelerden sonra zabtedilen şehirlerin Osmanlı devletinde kalması, ancak Tahmasb'ın şahlığını tanımak şartiyİe, kabul ettirildi; fakat bu husustaki anlaşma henüz kat'î safhaya girip resmen bir neticeye bağlanmadan, Babıâli, 1726 senesi başlarında, Efganlıların şâhı E^ref Han'ın muhalefeti ile karşılaştı. İran tahtına -AbJurrazzak bn. Elhac Mehmrd Efendi tarafından istinsah edilmiştir. Bu mecmua açiııde, Eşref Şah ile onu m uiaberata âid mektub suretleri 1S8 varaktır. M. Münir Aktepa 158 vâris ve sahib olduğunu iddia eden Tahmasb'ın son sulh t e ş e b b ü s ü ne geçmeden, Osmanlı ordusu Isfahan yakınlarına kadar ilerleyip, Efganhlar ile, iran'dan alman memleketler arasında, İran'a âid bir böl ge kalmadığından, Eşrefin işgalindeki yerlerle Osmanlı devleti hemhudud olmuştu. Bu sebeble bir* taraftan Tahmasb ile siyasî müzake reler cereyan ederken diğer taraftan Eşref ile de muhaberelere devam mecburiyeti hâsıl olmuştu. İşte bu görüşmeler esnasında, Osmanlı dev letinin Tahmasab ile resmen anlaşmak üzere olduğunu hisseden Eşref,, birden, muamelesini değiştirmiş ve acele olarak Abdülâziz Seletan isimli elçisi ile Molla Abdürrahim'e, üç mektub vererek İstanbul'a y o l lamıştı. 20 Cemaziyelevvei 1138 (24 Ocak 1726) Cuma günü İstanbul'a varan Efgan Sefaret hey'etinin getirdiği mektublardan biri, Eşref Ş a b tarafından Padişah'a hitaben yazılmıştı; diğeri Eşrefin itimadü'ddevlesi namına Zula Han'dan vezir i azam İbrahim P a ş a ' y a ; üçüncüsü ise, Efgan ûleması tarafından İstanbul'daki ulemaya gönderilmişti. Vekayi'nâmelerimizde suretlerine tesadüf edemediğimiz bu mektublardan Eşref Şah'a âid olanında dik bir ifâde kullanılarak şöyle deniliyordu r 7 8 Bin yüz otuz yedi senesi Receb'inin muniasıfında Mahmud Han'ın vefatında hilâfet ve saltanat bu müeyyed min indillâha irsen intikal eyleyüb maksudumuz işaat-ı ahkâm-ı sünnet oldu ğundan nâşi bu âna değin muntafi olub zevâl bulmayan muhalifin ve muannidin cezalarını buldu ve Tahmasb'ın vücûd-ı nâ-budu aksayr bilâd-ı ser-hadd-i Azerbaycan'da makhur ve mestur olub ol diyarın paşalarından zannolunurdu ki dinî anın vücûdundan tanzif edeler Çünki bu emr-i ehem anlardan vücûda gelmedi Bu cânibe kaçub selâmet buldu Bu esnada Gürcistan v Lûristan ve Kürdistan ve Arabistan ye bütün vilâyet-i Azerbaycan ve Şirvan ve Gence ve Karaboğ ülkelerin den asâkir-i vâfire ile belde-i Tahran'a geliib bu müjde-i dil - kuşa gaziyan-i Efgan m mesmuları oldukda rrkâb-t hümâyûn fâlde bu ce miyetin istikbâline koyun sürüsüne kurd gider gibi sür'at ve şitâb ey~ lediler B'elde-i mezkûrede âteş-i kıtal iştiâl bulub Şahzâde-i bi-vekarın firarından sonra vezir i âzam ve ümerây-i kirâmını esir eylediler Eğerçi bundan evvel mürevvicân-ı din bû gasıbların elinden hukuk-ı a 10 7 istanbul'a gelen bu hey'etın nasıl karşılandığı, nerede müsâfir edildiği ve hu zura kabullerinde icra edilen merasimin tafsilâtı için bak, Çelebi-iâde İsmail .Asım,. Tarih- İstanbul .1153, vrk. 87/a—89/a. a Nisan 1725." Üniversite nsh. da « ısLÖ » şeklindedir Bk. vrk. 68/b. 1° Üniversite nsh. da <ufJ'U şeklindedir. Bk. vrk 68/b-. ' a Vak'aniivis Ragid Mehmed Efendi'nin Eşrei Şah nezdindeki elçiliği saltanatı istirdad hususunda ihmâl eylediler rhuktezasınca vakttna mevkuf imiş Allah'a Lâkin şükür lr\jl> ki İB'S* ^h*^ Jy^ ^ - t l JSU j i > j \ j bljj j mucibince bu devletin şa'şaa'-i tiğ-i cihan - güşasv tecelli-bahş-ı evreng-i saltanat-ı Iran oldu Şimdi ki âsâr-ı tevfik bumutî'-i emr-i hakkın cebîn-i saadet - karininden lâyih ve vazıhdır O/T ferman - fermay-ı havâkîn-i rüzgârın iki yüz seneden mütecâviz revâfız ile beynlerinde istimrar ve istikrar bulan smûr-ı düstûrî üzre bu • yekrr.eng-i djn .ü devlet ile ne anki muâlefet ve mülâtefeti mebzul bu-yurmayalar Ânı dahi biliyoruz ki nifâkı vifâka tercih, etmeği istemez ler...... ve Bağdad valisi Ahmed Paşa'nın fermân-ı kaza - cereyan ileHemedan'a gelmesi mahzâ cühûd-ı Efganı himayet içün olduğu elsihe-i nâsda mezkûr dır. Eğer öğle ise Allahü taalâ ecirler ihsan etsin Dârü's-saltana-i İsfahan'ın teshirinde mücâhidîn-i dîne cünûd-ı gaybiy-yenin imdadı kâji olduğundan ötürü şimdi Allahü taalâ'mn {düetin den gayrı kimseden iânet me'mûl etmek gayet insafsızlıktır Li ilâhi'l-hamd ki ol hâkan-ı iskender - nişân kendü niyyet-i hayırlarının seva bına nâil olub ba'de'l-yevm dahi olur La-cerem münâsib olan budurki Paşa-yı merkumu sınûr-ı kadime da'vet ve ric'at etmek üzre me'mur buyuralar Eğer Paşa-yı müşârü'n-ileyhin gelmesi iki hem - mez hebin mübâyenet ve mûhâlefetleri irâdesile ise ki fi'l-hakika meşiyyet-i vehhab-ı bi-minnet ile muarızadır jS"j\^ ^\bj.^ Gemici razıolmayûb libâsım çâk etse dahi Hudâ sefineyi murâd ettiği yere gö türür ve e/hakk bu mansûr ve müeyyedin sünnet-i senîye-i mezheb i~ Çâr yârın intişarından gâyrı niyyeti yoktur ve olmaz Pes dilâveran-ı arşa-i heyca'dan vâfir kimesneyi Şah-zadeyi ta'kib içün buyurmuşuz- * dur. 01 ser-geşte-i sahrâyı hayret aczü ıztırarından nihâni ve Islâmbol hududuna nüzûl etmek muhtemeldir Çünki gaziyân-ı Efgan hudud' ve sımırlarınıza kiistahâne vaz'-ı kadem-i cesârete me'zûn değillerdir Fermanınız me'mûldir ki paşalar ve asâkir-i nusret meâsiriniz Şâhzâde-i bi-karara râh-ı firar vermeyüb inşa-Allahü-taalâ bizim askeri miz siidden kıl ve harirden iplik çeker gibi suhuletle ol zâifü'l-hâli', esir edüb mecâl-i hile ve tezvir vermeyeler ve ba'de'l-yevm ittifâk-f gülzârı şıkak-ı bürûdetden masun ve muhabbet ü vedad inkıta'dan me'mûn ola Bâki ahvâl ve akvâli mahreman ı esrar-ı şâhîden ulaklık : ile tebliğ-i duây-ı devlete me'mur kılınan sûfi'-i saf i'tikad ve kaid-i" tarik-i sedad ve reşâd edib-i Ka-âid-i vbûdiyyet ve lebîb-i kava*r.in-i* r ı i 11 J. 1 Ouiyersite 13sh. da tâyin kelimesinde vardır. Bk. vrk. 64/a. M. Münir Aktepe 160 rûsûm hidmet Hacı Abdülaziz Seletariın takrir-i dil - pezîrlerine ha vale etmişizdir ?. Efgan sefirinin getirmiş olduğu diğer mektublar da aşağı yukarı bu me'alde i d i . Bilhasse Zula Han'dan gelen mektubda, Efganlıların büyük bir fedakârlık göstererek İran'ı zabtettikleri, sünnîleri şiîlerin -zulmünden kurtardıkları tebarüz ettiriliyor, nihayet eski Acem şahlan ile Osmanlı padişahları arasında kabul edilmiş hududun, şimdide, Hüilâfa-i Raşidin'ih fetvalarına uyularak Efğanlılar ile Osmanlılar ara sında hudud olması isteniyordu . Efgan ulemasının gayet açık bir ifa de ile yazdıkları mektubda ise, Efganlıların, şimdiye kadar süıinîiere yapmış oldukları iyilikler anlatılmakta ve İranlıları yâni rafızîieri ne şekilde tecziye, ettikleri izah olunduktan sonra «Bilâd-ı baidede tâddüd-i imam câiz bulunduğu» noktasından hareket ederek, Garbî İran'da Osmanlılar tarafından işgal olunan yerlerin dahi kendilerine bırakıl ması ve İran'a âid bütün şehirlerin bir arada bir imama .bağlanması lâzım geldiği hususu ileri s ü r ü l ü y o r d u . Eşref Ş a h ' d a n gelen bu mektublar, İranlılar ile harbe son vermek isteyen Osmanlı devleti üzerinde hiç de i y i bir te'sir yapmadı. İbra him Paşa, Zula Han'dan kendine gelen mektubu okuduğu zaman, bek lenmedik can sıkıcı meseleler ile karşılaşmış, büyük bir sukut-ı hâyale uğramıştı. Vezir-i âzam, pek sevdiği kayınpederinin dahi, İran hâdisatınm son safhasına vukuf kesbedib müteessir olmaması için, Eşref Şah 'tarafından, I I I . Ahmed'e hitaben yazılmış olan, suretini yukarıda gör düğümüz mektubun da kendisine verilmesini istedi. Her ne kadar A b dülâziz Seletan bunu bizzat Padişah'a takdim etmek hususunda ısrar •eyledi ise de muvaffak olamadı. Neticede bu mektubu da İbrahim Paşa'ya teslim etmek zorunda kaldı. İbrahim Paşa'nın gelen mektübiarı iyice tedkikten sonra, 9 Çemaziyelâhir 1138 (.12 Şubat 1726) Sah gü nü toplanan devlet ricali huzurunda, İran'daki Efğanlılar meselesi müteaddid defalar müzakere olundu. Bilâhire hudud kumandanlarından Eşref Şah'ın hâl ve harekâtı soruşturuldu. Nihayet Eşrefin bu tarzda hareketinden dolayı üzerine sefer açılması lâzım geldiği kanaatine va rıldı. Fakat İbrahim Paşa bir türlü harbe taraftar görünmüyor, nasiJıat-âmiz bir mektub yazmak s u r e t i y l e ' E ş r e f i Bu gibi emellerinden vazgeçirmek istiyordu. Maamafıh Sadrıâzam bir taraftan efkâr-ı umu1 13 u 2 * Bu mektubun aslının sureti, Revan nüshasının 3)/a—34/b ve y u b r ı i a aynen -verdiğ-imiz türkçe tercümesi 38/a — 38/b varakları arasında bulunmaktadır. Bak, Adı gederi mecmua, Revan nüshası, vrk, 34/b — 36/a, 38/b — 40/s. M Arabça sureti, Revan nüshasının 36 a — 37/b varakları arasında bulunan bu »mektubun, türkçe tercümesi için bak, ayni nsh. Din 40/a—41/b. varaklarına. 1 3 Vak'aniivis Raşid Blehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği 161 sniyeden bilhassa ilmiye ricalinden çekindiği için meseleyi onlarla da uzun uzun konuşmak zaruretini duydu. İlmiye ricali dahi Eşref ile mücadele edilmesi fikrinde olduklarını belirttiler. Bunun üzerine Eşref JŞah tarafından gelen mektublara müştereken cevablar hazırlandı. Yal nız bizzat Eşrefin, III. Ahmed'e hitaben yazmış olduğu mektub, Padiışah'a verilmediği için, III. Ahmed tarafından da Eşref Şah'a cevab yazılmadı. E ş r e f e cevab veren vezir-i âzam İbrahim Paşa oldu. Müs veddesi vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi tarafından hazırlanmış olan bahis mevzuu mektubda mukaddeme ve bâzı elkab kısımları hâriç «ezcümle şunlar yazılı î d i : «... Tarika-i me'lûfe-i sefaret ve vetire-i ma'rııfe-i risâlet üzre fiıristâde kılınan ariza resanları kıdvetü hücâcV l-haremeyn Abdülaziz Seletan refiki Molla Abdürrahim ile mashûbü's-selâme dârü's-saltanadVl-kübrâ ve beytfl-hilâfetul-uzmaya vâsıl ve berdâşte-i arz ve tebliği •olan mekâtib-i müsta'cibetü'l-esâlib'tn mefâhim ve mezâminine iitilâ'-ı tam hâsıl olub bundan akdem kaVü kam'-ı raf aza ve zenadıkaya bezl-i ,mahasal-ı sa'y ü ictihad eyledikleri izhar-ı semere-i hiîsn-i îtikaddan gayri halete mahmûl olmak bir veçhile mutasavver ve ma'kul olmadı ğından mahza niyyet-i ihraz-ı mesûbat ve ûcûre hami ile Devlet-i alîye indinde sa*yi cemilleri meşkûr ve sipehsâlârân-ı Devlet-i alî' j/e dahi taraflarına adem-i îlirâz ile me'mur olmuşiken bu defa vâ,rid olan arizâları muvafakat-ı muktezayı hâlden hâli ve ma'nay-ı istiklâl ve istibdad ile mâli olmağla cenâb-ı sultanü's-selâtin şevketlû mehabetlû azametlû Pâdişâh-ı âlem - pehah efendimiz...:., hazret lerinin dergâh-ı azamet-destgâhlarına' biı- veçhile şayeste-i çrz ve tak dim olmayub. lâkin\kâffe-i -ümûra ve âmmce-i ;hûtûb:t fâbiMü-i-zühûr•da faysal - bahş-ı miyan-ı hak ve bâtıl olan şer-i mutahhara müra caat ve muktezası üzre amele mübâderet olunmak deydene-i müstahsene-i Devlet-i alıye-i osmâniye olmağın^ bu bâbda dahi deâyim-i bünyân-ı din-i mübîn ve kavâid-i erkân-ı şer'-i metin olan meşâhir-i ulemay-1 âlâm ve nehârir-i füdelâyı izâm hâzeratı ile akd-i meclis-i meşıveret ve istiftay-ı hükm-i şeriat olundukda kütüb-i mutebere-i şer'iye zübür-i mu'tevere-i mer'iyeden nusûs-ı sahiha ve nukııl-i sarihü ile if tâ alâ veçhi'İ-icmâ' mütazammıh-ı hükm-i vâcibâ'l-iltibâ' olan fetvay-ı .şerifeyi umumen imza buyurmuşlardır ve mûcib-i fetvayı şerife üzre sair muktezeyat ı vaki ü hâli temşiyet hususu vâli-i memâlik-i •irakayn ve sipehsalâr-ı sultan-ı meşrikayn olup ol havalinin kâffe-i 13 16 1 5 lfi Üniversite nsh. da . « ^ j » şeklindedir, vrk. 2/b. Üniversite nsh. da « şeklindedir, vrk. 3/b. Türkiyat Mecmuası — 11 162 M. Münir Aktepe umûr ve ahvâli, süpürde-i ııhde-i. kifâyet ve müfevvez-i zimmet-i isti" kamet kılınan safder-i delîr destûr-ı Aristo-tedbir........ saadetlû Ahmed Paşa ibn elvezîr el-mağfur Hasan Paşa hazretlerine ferman olunmuş"tur. Muktezay-ı selâmet sadr-t islâm iizre telakki ve itbâ'-i şer'-i mütahhar-ı Seyyidü'l-Enâm'a müsaraatları müşâhede olunursa izhar-r suret i müvâsat ve ibraz-ı hüsn-i mükâfat olunacağı mukarrer ve sâlik-i şahrah-ı şer i kavım ve mâil-i sülûk-i sırât-ı müstakim olanlar saadet-i dünya ve âhirete mazhar olub ûmûr-ı şer iyede müteferri'-i adem-i mubâlât ve hukuk-ı dinîyede müterettib-i fakd - müvâlât olan halât takdîm-i mülâhaza-i avâkıb eden nübelay-i hamidetü'l-menâkıb inr dinde muhtac-ı bast-ı makalât olmaniağla bu babda i'mâl-i edevat-ı ta hassür ve intibah ve itikan-ı rhühimmat-ı taammuk ve iktinah buyur maları rnenût-ı re'y-i rezânet penahlarıdır Mutî'-r hakk vekil-i mutlak-ı Hakan-ı heft - iklim Vezîr-i âzam ve damâd-ı Sultan: Ahmed ibrahim »• 11 İbrahim Paşa, III. Ahmed'in yerine, Eşrefin mektubunu eevablandırdığı için ayrıca bir de Zula Han'a mektub yazmadı. Ancak, İstanbul ûleması, Fetva-emini Selim Efendi'nin kaleme almış olduğu mektub ile, Eşrefin ulemasına ikna' edici mufassal bir cevab v e r d i ve onların iddialarını madde madde çürütmeğe çalıştı. Bu mektublardan maada, Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'nin, bu meseleye dâir vermiş olduğu iki fetvâ dahi, İstanbul'da bulunan ilmiye ricalinden 159 k i şiye imza ettirilerek, hepsi birlikte, Eşrefin elçisi Abdülâziz Seletan'a teslim olundu ve bu suretle 8 Receb 1138 (12 Mart 1726) tarihinde ğeri dönen Sefaret hey'eti vasıtasiyle mezkûr mektublar Eşref Şah'a gönderilmiş. oldu. Devlet-i alîye bir taraftan İran'daki Efganlılar ile bu şekilde si yasî müzakerelere devam ederken,, diğer taraftan harb hazırlığına başlamış ve, hudud kumandanlarına icab eden emirleri vermiş, Şarkî Anadolu'ya yakın vilâyetlerden, Anadolu'nun muhtelif bölgelerinden asker, zahire ve harb malzemesi tedarikine girişmişti. Bu esnada Tarımasb ile olan temaslarımız da henüz inkıta'a uğramamıştı. Filvaki 1 i i8 senesi Şevval ayı (Haziran 1726) sonlarında, Ruznâmçe.ci Mustafa Efendi, Şehzade Tahmasb'ın murahhasları ile sulh mes'elele'rini g ö r ü ş mek üzere, İstanbul'dan Tebriz'e müteveccihen yola çıkarılmış, fakat bilâhire bu teşebbüsten dahi. hiç bir'netice alınamamıştır. Çünkü Mus18 17 Bak, Adı geçen mecmua, Revan nüshası, vrk. 1/b —3/a. l Bu mektubun sureti, Revan, nüshası, 16/b — 18/b, türkçe 41 /b — 44/a varakları arasında bulunmaktadır.' s tercümesi iser Vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi'nin Eşref gah nezdindeki elçiliği 16& tafa Efendi'nin Tebriz'e gidip, müzakerelere başlanacağı sırada, İran'a eşas itibariyle hakîm olan Eşref Şah idi ve Eşref, Şehzade Tahmasb'i: tamamen berteraf etmiş bir vaziyette bulunuyordu. Bu cihetle, İ r a n ' dan alınan şehirlerin Osmanlı devletine ilhakını te'min edebilmek için,. Babıâli'nin tekliflerini Eşrefe kabul ettirmesi yâni onunla anlaşması; lâzım geliyordu. Lâkin bu husûs dahi bahsettiğimiz muhaberattan an laşılacağı veçhile, ancak silâh kuvvetiyle mümkün olabilecekti. Nitekim Osmanlı hükümetinin Abdülâziz Seletan vasıtasiyle g ö n derdiği mektublann, Eşref üzerinde hiç bir te'sir yapmadığı görüldü.. Bunun üzerine devletin şerefini korumak, fi'len harekete geçmek lâzım, geldi ve Bagdad Valisi Ahmed Paşa kumandasında toplanan. kuvvet lerle, Rebiülevvel 1139 (Kasım 1726) tarihinde, Eşref Şah'a karşı gidil di. Nihavend civarında bir muharebe vuku' buldu . Osmanlı ordusun fazla kuvvete sàhib olmakla beraber disiplinsiz idi. Bu yüzden, Eşref iri! karşısında büyük bir muvaffakiyet te'min edilemedi. Muharebiniri sonun da, Ahmed Paşa, Hemedan tarafına geri çekilmek mecburiyetinde k a l mış ve ertesi sene Osmanlı devletinin şan ve şevketini göstermek ü/ere-: yeniden sefer hazırlıklarına teşebbüs olunmuştur . iran'dan alınan şe hirlerin ilhakını te'min için k a f î bir zafer kazanmak lâzım gelniğınderc-ı 1727 senesi ortalarında Hemedan'a tekrar muazzam bir kuvvet sevk edildi. Lâkin tam muharebe hazırlıklarının itmam edildiği sırada, Eşref Şah'dan sulh tekliflerinin geldiği görüldü. Çünkü bu esnada, İran'daki hâdiselerin seyri d e ğ i ş m i ş t i / Ş e h z a d e Tahmasb kendine bir'hayli ta raftar bulmuş, Şah Kulu (Nadir A l i ) namında yeni bir şahıs ortaya: çikmiş ve bunların ikisi, birlikte E ş r e f e karşı muvaffakiyetli-biv m ü c a deleye başlamışlardı. Tahmasb gailesini bertaraf ettiği karaatindeolub,. Osmanlı devletine sert ve serkeşâne cevablar veren, hfeüâ Os manlı ordusunu muvaffakiyetsizliğe duçar eden Eşref, şimdi n - baha sına olursa olsun, Babıâli ile anlaşmak istiyordu • Bundan dolay:, 1727' senesi yaz aylarında, Hemedan'da bulunan Sv.rasker Ahmed Paşa ile: E ş r e f i n itımadü'd-devlesi Muhammed Emin Haıi arasında tekrar görüş meler başladı? . .Biraz sonra da Zula Han'ın : i A/şiarından Haci ismail: bir mektub ile birlikte A h m e d - P a ş a nezdine-gddi. Bu elçi, ehi-i ¡3 âm-. arasında muharebe ve rnukatienin meşru' vt: raiıriasib. olmad.-.ğmdan ; bahs ile' geçen sene vuku' bulmuş' olan hâdiselerin bir daha t e k e r r ü r 18 2U 1 J 8 èi-zâde " vardır. 2 2 1 iki taraf arasında, cereyan tden muha'.ebèoin taİKİlatı Asım," Tariti, ï'itanbùl I2K2, s '429/o9. Bu hazırlıklar hakkında, Küçük Çelcbi-zâde'niu Adı Bak, s. 502/9 ; . ' . ' , • , ! • Cevâbnâme-i Eşref Han, Revan kütübhanesi, No 1941, için bak, Küçült Çele— : ge;,en ester'iride.,ta.isilâit -, -,. vrk. 47/b — 48/b. 364 ' M . Münir Aktepe «etmemesini rica ediyordu. Bu müracaata, İran meseleleri hakkında .rgeniş bir salâhiyete sahib bulunan Serasker Ahmed Paşa'nm, «musaJeha her asırda cenge takdim olunmalıdır» şeklinde ceyab vermesin•den cesaret alan . Eşref, Babıâli'nin de sulha mütemayil olduğunu gör müş ve derhâl Molla Nusret isimli diğer bir elçisini, Hemedan'a A h emed Paşa'nm yanına g ö n d e r e r e k , bu defa açıktan açığa sulh teklifin de bulunmuştu. Bu yeni vaziyet karşısında ise, Ahmed Paşa, Molla jNüsret'in Eşref den III. Ahmed'e ve Zulâ Han'dan Vezir-i âzam'a, Efgan lâleması tarafından İstanbul ûlemasınâ hitaben getirmiş olduğu mekstublân, kendi adamlarından. Mehmed Bey vasıtasiyle İstanbul'a g ö n derdi ve bu mesele hakkında lâzım gelen .talimatın kendisine verilmetsini İbrahim Paşa hükümetinden taleb etti. Böylece yeni bir safhaya girmiş olan İran meselesi, İstanbul'da bü stün devlet ricali huzurunda, tekrar müzakere edildi ve sonra varılan iîcarar bir hatt-ı hümayun ile Ahmed Paşa'ya bildirildi. Evâhir-i Zilka'«de 1139 (Temmuz 1727) tarihli olup Ahmed Paşa'ya, Eşeref ile yapı lacak olan sulh hakkında ta'limat veren bu hatt-ı hümayunda şöyle «deniliyordu : 2! Halâ Bağdad valisi olub Isfahan cânibi ser - askeri olan vezir ..Ahmet Paşa'ya hüküm ki Bundan akdem Eşref Han tarafından sefaret tariki ile Kirman-şâAâria irsâl olunan el-hac Ismâil Zula Handan tarafına getürdüğü «kâğıdı îsâl ve Devlet-i alîye-i tbed - bünyâmm ile akd-î müsâlâha ri^câsmda oldukların müş'ir bast-ı rnekal-i müsâlemet-meâl edüb lâkin bu maslahat-ı hayr hâtimet gibi umûr-ı külliyenin temşiyiy§t;«ve in ikadı Seher hâl iekerrür-i rüsüt ve resâile mevkuf olmdğla tarafınızdan • dahi benim ile bir adam tâyin olunmak temennüsitidadırlar deyü .niıjâz- mend olub mes'ûlüne müsaade hususu ba'z-ı hâlâ t-t nâfıayı .mûhtevi olmağın rnücerred kâğıdlarma cevab olmak üzre kai'a bir 13 22 Mezkûr hatt-ı hümayunun üstünde şöyle bir başlık vardır: «Padişah-ı cihanjgir ve şehrîyârı İskender nazır a'zam-ı tnülûk alâfak Saltanü's-selâtin-i bil-ıtlak şev eketlû kudretin, kerâmetlû Efendimizin Isfahan teshiri için ba's ve irsâl buyurdukları rcüyûş-t derya hurıisları Hemedan sahrasına darb-ı hiyâm-ı ikamet eyledikde mâlik-ı ıtaht- gâh-ı İsfahan olan Eşref Şah heçmei dilirânelerine tâb rı ayer mukavemet ede.miyeceği malûmu oldukda el-aman gûyan dâmeni sulh ve salâha müteşebbis olduğu nu müş'ir Zula Han'dan Hacı ismail nam ademisi ile sipehsalâr-ı asûkir-i zafer âsânolan Bağdad valisi Ahmed Paşa'ya gelen nâmeye müsaade i hümayun erzani buyujrulmağ'a hatt-ı hümauun-ı şevket ınıkrun iltt maavven vezir i müşarünileyhe gönderi den ruhsatname i celâht nümu.zûn suretidir >. Ü3 Re/an ıısh. da •h'îsuıu» kelimesi yoktur. Bk. vrk. 60/a. Vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği 16JS jrûne hükmü mutazammın olmayan kâğıdın ile tarafından irşâl eyledüğün ademin Mehmed refakatile, bu defa tekrar Molla Nusret nâm? elçileri vürûd edüb Eşref Han tarafından rikâb-ı kâmyâb-ı mülûkâneme ve Zulası tarafından vekil-i mutlak-ı âlî - makamıma ve senim tarafına ve ulemasından ülema'-i devlet-i alîyeme istVtâf ve istirha mı mutazammin arizalar getirdüğünden ma'da ben Eşref Hân tarafın dan Devlet-i alîye-i ebed-peyvend-i Osmâriî ile alâ - hâlihi esas olmak, üzre müsalâha ve müsalemeye murahhas ve me'zun olub ulüvv-i kadrr ü şân-ı Devlet-i alîyeye lâyık ve kanun-ı muvafakat ve ittihada mu vafık vech-i vecih üzre akd-i sûlh için ber-veçh-i istiklâl bana rûhsat-ı kâmile verilmiştir deyü iddia etdüğünü bir kıt'a ka'imen ile' âsitan-ı sipihr - âşiyân-ı Devlet-i alîyeme arz ve i'lâm ve ağalarından mumaileyh Mehmed'in takririnde yazıldığı vech ile kavlini Zula Hanlisanından istimâı dahi merkum Molla Nusret'in müddeâsını te'yid' etmekle geturdüğü arizaları irsâl eylemişsin Erbab-ı basaîre hâfi de ğildir ki bundan akdem bi-tevfiki'l-illahi'l-meliki'l-ekrem tarafı Dev let-i alîyemden memâlik-i kızılbaşa üç koldan tahrik-i râyât-ı zafer,âyât ve ta'yin^i serasker ve ba's-i tesyîr-i leşker olundukda Efgan'a-' md'nen imdad ü iânet ve feth ü teshir eyledikleri mahallere taaruzolunmamak üzre sana ve şâir seraskerlere tenbih ile ittihd-ı dinîye; hürmetine riâyet olunmağın bu eltâf-ı kerime-i padişâhânem mukabe lesinde lâyık olan atabe-i alîye-i hıdivâneme arz-ı hulûs ile izhar-i' teşekkür olunmak iken Eşref Han hilâfına zâhih ° ve dergâh-ı hilâfetdestgâhıma izhâr-ı huşunet ve istikbâr ile hilâf-ı şer-i kavim mem leket talebini şâmil ve hilâf ü şıkakını izah eder kelimatı müştemil' mektub göndermekle bi'l-iktiza defü refi esbabına teşebbüs ve bw sene-i mubarekede müretteb ve mükemmel şâkkü's-silâh kapuları halkı ile maiyetine me'mur ve vüzeray-ı âlî-mıkdar ve mir-i mir ân ve ümeray-ı şecaat-şiârdan maada kapum kullarından ve memalik-i vesi'aiü'l— mesalikimde Rûmeli ve Anadolu ve Bosna ve Arnavudluk ve Mısır' ve Kazdağı ve şâir mevâtın-ı şeci'an ve mesâkin-i hizebran olan ma hallerden piyade ve süvâri asâkir-i encüm- şümar ile top ve cebehâne ve müstevfi zehâyir ve levazım, ve mühimmat taraf taraf müteflkıben ve mütevâliyen sevk ve tesyîr olunub bezl-i hazâin ve ahvâK ü it'ab cünûd u ricâl olmuşiken gönderdiğin arizalarm cümlesi man— zur-ı hümâyûn-ı şâhânem ve mazmûnldrı mâlûm-ı Um-i âlem ârây-v. 24 l 2S -i 2 5 2 6 Üniversite nsh. da «Zula tarafıadan» şeklindedir. Bk. vrk. 74/b. Üniversite nsh. da «olup» kelimesi de vardır. Bk. vrk. 74/b. Revan nüshasında «sıkakı» şeklindedir. Bk. vrk. 50/b. Ü66 M. Münir Aktepe , .mülûkânem olub menşe ve mebnâsı adavet-i dinîye olmayan münazaat müslimînin inkıta! ve inkısamı müsteclib-i rızay-ı melik-i allâm •olmağ a bu husûs hayır - hahan-ı din ü devletli alîyem ile müzakere ve mülâhaza olundukda ehl-i islâm olmaları takribile şan-ı şükûh .Devlet-i alîye-i bülend iktidarıma şayan olur iıech ile müsalâha husu sunu mükâleme ve akd i mevaddı müsâleme olunmak hayr ü savab olduğu karar-dâde olmağla < taraf-ı hümâyûndan her vech ile sana î'timad ve re'y-i rezin-i isâbet-karinine i'tidâd mukarrer olmağla»' bi-tevJikVl-illah-i taalâ bu emr-i müsdlemet-fercâm ve maslahat-ı hayr - encâm dîn ü devlet-i alîyeme lâyık ve şan-ı şevket-i saltant-ı senîyeme muvafık vech-i hasen ve nehc-i müstahsen üzre hüsn-i hitam vermek içün kıbel-i hümâyûn-ı mülûkânemden ruhsat-ı kâmile ile .murahhas** nasb ve ta'yîn ve ol tarafın kâffe-i umuru uhde-i ihtima•mma ihâle ve rey'-i rezin-i savab - karinine havâle olunmuştur imdi Eşref Han tarafından gerek merkum Molla Nûsret gerek âhir kimesne ruhsat-1 külliye ile mürahhas vekil olduğuna ma'mûl'ün-bîh ve ,mu temedün aleyh olıcak sened ve Eşref Hanın mührü ile memhur ve mahtâm temessük ibrâz ve sana def'-i iştibâh ile ilm-i yâkıh hâsıl olduktan sonra mükâleme-i ahvâl-i müsâlemeye mübâşeret eyleyüb ibdidây-i zuhûr-ı st fer-i iran'dan bu vakta gelince gerek Kirmanşâhân •*ue Hemedan ve gerek Tebriz ve Erdebil ve Tiflis ve Revân ve Gence ve Şirvan taraflarına ba's olunan seraskerlerim vesâtetleri ile tav'en ve .kerhen feth ve teshir 've zamîme-i memâlik-i mahrûsa-i cenâb-ı hilâ fet- meâb-ı kişver - gîrim kılınan kılâ' ve bikd ve kura ve ziya' ve memâlik ve büldan ve kudud ve sınûr-ı kadimlerine dâhil sahâri ve .berâti ve tilâl ve cibâl ve arâzi-i ma'mûre ve hâliye ve nevâhi-i sâfile ve âliye hâsılı bi'l-cümle tevâbi' ve levâhikı ve menâfi' ve mürafıkı âlâ-hâlihi taraf-ı devlet-i alîyemden zabt ve tasarruf olunmak ve Eşref Hanın dahi eydî-i kızilbaştan nez' ve teshir ile zabt ve tasarru funda bulunan memleketler kezâlik smûr ve hudud-ı kadimeleri ile Eşref. Han tasarrufunda kalub Devlet-i alîyem tarafından dahi ve daarruz olunmamak üzre akd-i müsâlâhaya râzı olurlar ise sen dahi rahsat-ı kâmilen hasebile şâir bekayay-ı şurut u kuyûd ve kazayay-.ı trüsûm ve hududunu mükâleme ve akd-i mevadd-ı müsâleme ile bu emr-i hayr-encâma ahsen vech üzre nizâm ve hüsn-i hitam verdikten .sonra ka'ide-i kadime-i sulh ve salâh üzre Eşref Han'ın mürahhassin,dan akd-i mezburu nâtık ma'mûlün-bih temessük alıb ve sen dahi 11 2 7 2 Bu cümle Revan nüshasında noksandır. Bk. vrk. 50/b. 8 «j kelimesi Revan nsh. da. eksikdir. Bk. vrk. 50/b. Vak'aniivis Eaşid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği 167 <anın ye'dine ternessük verüh ve aldığın temessükü icâleten der-i devlet-medârıma irsal ve vaki' hâli arz ve i'lâm ve murahhas-ı mez kûr dahi senden aldığı temessükü Eşref Han tarafına irsâl etmesinde müsâraat ve ihtimam edesin ki temessükler mucibince tarefeynden kabûlnâmeler ievârüd eyleyüb mu'tad-ı kadim üzre mübâdele olunduk tan sonra kat'-ı hududa mübâderet ve f emi, iz-i hudud ve sınur ile iimam-ı maslahat olunub tarafeynden kanun-1 kadim ve de'b-i müstedim üzre icrây-ı merasim-i hubb ü dâd içün büyük elçiler ba's ve ta'yin olunalar Fi evâhir-i Zilka'de 1139 . z% Ahmed Paşa'nın, merkezden almış olduğu bu emre uyarak, ken dine verilen salâhiyet dahilinde, Eşrefin murahhasları ile müzakereye devam ettiğini ve neticede Osmanlı devletinin arzusunu onlara kabul ettirmek suretiyle, iki taraf arasında temessük ve tasdiknâmeler te'ati olunduğunu görüyoruz. İlk defa Molla Nusret, protokol gereğince, tanzime salahiyetli olduğu 12 maddelik temessükü hazırlayıp kendisi imzaladıktan sonra Ahmed Paşa'ya takdim etmiş; bilâhire Ahmed Paşa da 12 madde üzerine bir temessük hazırlayıp Molla Nusret'e ver m i ş t i . 17 Safer 1140 tarihinde alıp verilen bu temessüklerden, A h med Paşa'nın verdiği temessüğün Eşref Şah'a ve Molla Nusret'in ver diği temessüğün İstanbul'a gönderilmesi üzerine, devlet merkezlerinde tasdiknâmeler hazırlanarak tekrar Hemedan'a yollandı ve burada, is tanbul'dan gelen tasdiknâme Eşrefin elçilerine, İsfahan'dan gelmiş olan gurre-i Rebi'ülevvel 1140 tarihli tasdiknâme ise Ahmed P a ş a ' y a teslim -edilmek suretiyle, Osmanlı'lar ile Eşref Şah arasında resmen bir müta reke ve müsalâha akd edilmiş o l d u . 80 31 Vak'aniivis Raşid Mehmed Efendi'nin Beylerbeyi rütbe s i y l e E ş r e f Ş a h n e z d i n e e l ç i l i ğ i : Eşref Şah'ın murahhasları ile 1140 senesi Safer ve Rebi'ülevvel (1727 Eylül ve Ekim) ayları esna sında, vuku' bulan müzakereler sonunda, Hemedan'da akd olunan mütarekeyi müteakib, iki hükümet arasında k a f î bir sulh yapmak için 29 Başvekâlet arşivi, Mahimme Defterleri, No. 185, s. 145 ve Adı geçen mecmua, Revan nüshası, vrk. 50/a — 51/a. 30 Molla Nusret'in Ahmed Paşa'ya ve Ahmed Paşa'nın Molla Nusret'e vermiş ol«duğu temessük suretleri, bahis mevzu'u mecmua'am, Revan nühası 51/a — 55/b varakıları arasında ve M. Cevdet ile Üniversite nsh. larında mevcûd olub ; sâdece, iki taraf .arasında varılan anlaşmayı tesbit eden maddeler kısmı ise, neşir dahi edilmiştir. Bak, Muûhedat Mecmuası, İstanbul 1307, c. II, s. 812/15. Eşref Şah'ın üçüncü Sultan Ahmed'e ve Sultan Ahmed'in E ş r e f e göndermiş .olduğu tasdiknamelerin suretleri için bak, Adı geçen mecmua, Revan nüshası, vrk. 55/b. 3 1 M. Münir Aktepe 168 büyük elçiler gönderilmesine karar verilmiş ve İstanbul'dan bir büyük elçinin Efgan Şah ı Eşref nezdine gönderilmesi lâzım gelmişti, ibrahimPaşa, bu elçinin, daha ziyade Iran işlerine, din ve devlet, esrarına* vakıf, aynı zamanda anlayışlı, hazır-cevab, edebiyata aşina bir kimse den intihab olunmasını düşünmüş ve en lâyık olarak da müverrih* Raşid Efendi'yi bulmuştu. Raşid Efendi, bu esnada Edirne pâyesiyle Haleb kadılığından ma'zuîen istanbul'da oturuyordu. Fakat onun hâlen bulunduğu mevki' büyük elçilik için müsâid olmadığından, evvelâ 7 Zilhicce 1140 (15 Temmuz 1728)'da Mekke-i mükerreme pâyesine terfi'" ettirildi. Bilâhire, eskiden beri elçilerin dâima erbab-ı seyf ve kita betten seçilmesine binaen, Raşid Efendi'ye Rumeli Beylerbeyi pâye siyle Emirü'l-ümeralık tevcih olundu. Kendisi bu sefareti müddetince, Paşa unvanını dahi kullanmıştır . Eski vak'anüvis nihayet 26 Zilhicce1140 (3 Ağustos 1728) tarihinde huzura kabûl ve elçilik hil'ati ile tal tif olundu. Daha sonra, Küçük Çelebi-zâde Asım Efendi'nin Tarih 'inde tafsilen yazdığı veçhile , İstanbul'daki hazırlıklarını tamamladı ve 8Muharrem 1141 (14 Ağustos 1728) Perşembe günü, maiyeti erkânı ile * 32 38 3 3 2 Meselâ Raşid'in Eşref Şah'a götürdüğü ve İsfahan'dan İstanbul'a getirdiği mektublşrın suretleri ile Başvekâlet arşivi, lbnü'1-Emin hariciye kısmi 856 numaradaki*, vesikalar tedkik olunursa bu kayıdiarm mevcudiyeti görülür. Bk. Küçük Çelebi-zâde Asım, Tarih, s. 589/90. Raşid Mehmed Paşa'nın maiyetinde, takriben 300 kişiyi mütecaviz bir heyetin» bulunduğunu, devrin vak'anüvisi Çelebi-zâde Asım Efendi'den öğreniyoruz (Bk. Tarih,. 590). Fakat bu hey'etin kimlerden müteşekkil olduğu hakkında şimdiye kadar hiçbir kayda tesadüf edemedik. Ancak, Bavekâlet arşivinin İbnü'l-Emin tasnifi, hariciye kısmı,: 856 numarada meveud bir vesika, bu sefaret hey'etine 15 aded Dergâh-ı âli çavşunun," memur edilmiş olduğunu bize göstermektedir. Râşid Paşa'nın Iran sefareti hakkında az tesadüf edilen bu nev'i vesikalardan biri olan mezkûr defter sureti aynen şöyldir: «Mucibince kayıdlarma şerh ve bir senelik mevâcibleri verilmek üzere icmâl ve rile deyü buyuruldu 14. M. 1141. Defter-i Çavuşân-ı Dergâh-i âh der nezd-i Raşid Mehmed Paşa elçi-i cânib-i' Isfahan. F. 12. M. 1141. 3 3 3 İ s Bölük İS Hüseyin Hüseyin (?) yevm 13 (Vekil-i emin) 11 Bölük Mehmed Mustafa Emekdar yevm 13 i Baki Efendi çırağı Arnavûd Mehmed çavuş) Bölük 14 Ali Nev müslim (?) yevm 11 Bölük 14 Mustafa yevm 13 (Odacı) Vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi'nin Eşref Sah nezdindeki elçiliği 169* birlikte Üsküdar'dan Beşiktaş'a geçerek, Dolmabahçe kasrında bulu nan Padişah, Vezir-i âzam ve şâir devlet erkânı önünde, Eşref Şah'&< götüreceği mektubları tesellüm etti Bölük 10 Ahmed Istanbul yevm 10 , (Küçük Mustafa Bölük 2 Abdülkadir Bozok yevm 9 (Şâban-zade çırağı) Velî çırağı) Bölük 2 İsmail Mustafa İstanbul yevm 8 (Kethüda Çırağı) Bölük 1 Mehmed Ahmed Müteferrika Sofya yevm 9 (Kulağuz çırağı) Bölük 14 Ivâz Abdullah yevm 22 (Hasan Paşalı Ahmed Çavuş) Bölük 1 Veli Hüseyin İstanbul yevm 13 (Bekir Paşalı Şatır/ Bölük 10 Mustafa İvaz Mülâzım yevm 8 ( Kasım-Paşalı) Bölük 7 Mehmed Muslı Merzifon yevm 15 (Esiri) Bölük 8 Mustafa İsmail yevm 26 (Halife Çırağı) Bölük 11 Halil İbrahim yevm 8 (Terzi-zâde) Bölük 12 Abdülbâki Mustafa Sarracî yevm 15 (Sarrac Bâlci) Bâlâda zikr olunduğu üzere on beş nefer çavuşan elçi Raşid Mehmed Paşa'nın* fermân-ı âlî yanlarına tâyin olunmağın rûznâmeçe suret verilüb ve kayıdlarına şerhverilmek içün ilm-i haber verildi. ' Ferman-ı âlî mucibince bir senelik mevâcibleri: Çavuşan-ı Dergâh-i âlî Recec ve Reşen ve Lezez sene 1140 ve Masar sene 1141', Aded 15, 193 =64 848 Dörder kist mevâcibleri yalnız altmış dört bin sekiz yüz kırk sekiz akçe etmeğin' sâdır olan fermân-ı âlî mucibince tezkere olmak iktiza eder. Emr ü ferman saadetlûr Sultanım hazretlerinindir. Sâdır olan fermân-ı âlî mucibince icmâli verile. Raşid Efendi'nin sefarete tâyinine ve İstanbul'dan hareketine dâir, Şeyhî'nini Vekayi'ü'l-fudalâ'smda, Küçük Çelebi-zâde Asım Efendi'den farklı olarak şu malûmat 3 5 170 M. Münir Aktepe Raşid Mehmed Paşa, Eşref Şah'a üç mektub g ö t ü r ü y o r d u . Bun* J a r d â n biri, Üçüncü Sultân Alimed tarafından E ş r e f e hitaben yazıl mış, diğerleri ise vezir-i âzam İbrahim Paşa tarafından Eşref Şah'a ve bunun itimadü'd-devlesine gönderilmişti . XVIII. asır inşasına güzel bir nümune teşkil eden ve hemen hemen aynı me'alde olan bu üç mektubdan, I I I . Ahmed tarafından, Eşref .Şah'a gönderilmiş olanını aynen alıyoruz. 80 ÜÇÜNCÜ A H M E D ' D E N EŞREF Ş A H ' A N A M E -<üUj*y AJL^IJ j,Al\\ ¿[V5Cw.li e j ç-^3 jO-"^ ^-laS U jf\ (_^l-)o 4JI (J.İ ^ ^ l 0 > f MJIj ^U=^-«j ^-«^J j U I ^jjJr\ j~İU)- ^.^».¿11 çyz-- 3 cÂ^^ ^ t^ "^ pistliI -Q^> $ ı - J j L İ - ! £T_^ '{J* f^* 3 ^* 5 s-jUJlj . ^ L k i V l J I J U tsil'İ İ - J I - f U J^lj ^b^'M! vardır : «... Sene-i mezbâre Zilhiccesinin yedinci günü Raşid Mehmed Efendiye Mek.ke-i mükerreme payesi ihsan ve Eşref Han tarafına elçi tâyin olundu. Bin yüz kırk • bir senesi Muharremü'l-haraminin 27 nci hamiş günü elçi i mumaileyhe Rumeli Beyılerbeyiliği payesi ilhak olunub alay gösterüb me'mur olduğu mahall-i mezbâre âzim oldu,..*, c. III, vrk. 286/b, Üniversite kütübhanesi, türkçe yazma, no. 1535. İbrahim Paşa'nın gönderdiği bu mektubların suretleri için meselâ bk. adı geçen, .mecmua, Revan nüshası, vrk. 62/a — 65/b. Revan nsh. da «îJüJl» şeklindedir. Bk. vrk. 61/a. Revan nsh. da «:^,}Jl» şeklindedir. Bk. vrk. 61/a. Revan nsh. da <.*>•» şeklindedir. Bk. vrk. 61/a Üniverşite nsh. da «aJ»Ui»' şeklindedir. Bk! vrk. 93/a -41 Üniversite nsh. da şeklindedir. Bk. vrk. 93/a 3 6 3 7 3 8 3 9 4 0 Vak'anüvis Raşid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği .j\y\ ü • J k i ' ojÜUil c J l # r S ^ . J S f k » - '4 VI i L a o*>- ' olSc-.i I ( j ^ l d ı 0J3IAA ^Li^io jşy ^J-ftLâı \ _ j « o 1 CJ 171 ;,_^l aJ.5V-ÖİA3JIİS _Jur JUI «il-jljl olojl^ j ° OV*j* 4>l ÂJ?-^ 4«ljl oljjt^ I ^Aijl ojjjl ^-İjJ,» & 4)U J J j3ii û X > j »-ÜU » j j9 « I j s U ^ ^ l j u . ^ - l . ^ - a t l j » 4>»İJİ 3 4 -~ ' > 4>I*IA . 4 . » ^ ' . ^ 1 ^ 5 2 3>lJl ^İC- ÂlflA 3 4.iLwo oX->L» (jM;U^ ıS'^3 ü V _ j l •4>K'C—2>-J ,>Aİ£* ^ ^ İ J » ı « j 53 I k & l j o>-l ( j - ü i ^ l » o j j j l (3"" J S 4 2 ö <~>-»4>U>Lsol). <L»Ls/ ^ j S S A-C-IJ , J j T ^ L ^ J J ö j l dhj&-\jjla> CJU-JJ.^ ^1^1 c j ' j j j V j l 4 7 3 ^3^° ""V* ^fr^ 3 «ı**ıL» JL41 v_ilti a t5j'".' lc ı -1^1 J~" 3 a CJKJ J <<°l> -iaŞİj-I "J j ^ " - . <—>_jljl dXıo Jy>{£ a l t j - i j JULÜI O^~ jÜj -l ! Üniversite ve M. Cevdet nsh. da « y ; ^ şeklindedir. Bk. ünv. vrk. 93/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. da «oL/Jlj*» şeklindedir. Bk. ünv. vrk. 93/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. da «w-^/» s » ünv. » » Üniversite nsh. da «tilCı-jj» şeklindedir. Bk. vrk. 93/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. da «ot^V» şeklindedir. Bk. ünv. vrk. 93/a. Bu boş yere M. Cevdet nsh. da «j » kelimeleri konulmuştur. M. Cevdet nsh. da .«»JÜKO» şeklindedir. Üniversite ve M. Cevdet rish. da « ü:ıiC/.» şeklindedir. Bk. ünv. 98/b. Üniversite nsh. da «IÎIİV» şeklindedir. Bk. vrk. 93/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. larında bu şekilde olup, Revan nsh. da « * tarzındadır. Bk. vrk. 61/b. 52 Üniversite, nsh. da «sSUl » cümlesi eksiktir. Bk. vrk. 93/b. B8 Revan nsh. da « ci^U» » şeklindedir. Bk. vrk. 61/b. -*• • 4 3 4 4 4 5 4 8 4 7 4 8 4 9 5 0 5 1 172 M. Münir Aktepe (jVjj 4*1) < K l c l . J^>UJ" _j ci".-^.^ » a Jr^j > ^* 3 3ı^U-^ylalij f » 5 1 ^/"^-> .jjjaJl _Jü(iw*/> l \JLs j ^yla»j (J~W (J"^»"! - ^ - C j ) JJLLVU- ojJ^4)lj^,^>- çTİCJ 4»jjjîjj> ' ° ~ > j - ? ' j j ^ l }JaJ> 3. A&lj5 CJ^ 3 J_^»l ^tjl~°' •V^' jlJs> J^-A..»^ ^Ju» c)V_j! 0 D jUb>- cJlL>- jj.i>cZvo cJUliS- û j ^ " 1 JJi»!* ""OJCA/U ojjji « L J a f . I^ş-l \ Z y ^ S 4ü)<Jİc- AAİcls ( j j l - J t T "^"-5 drr^b' cij^-b j^l ui^lj' ^ - ^ » j o3^*^>b^ ^1 __^3l »I^VIjj*! jVjl jU-j Uc- J^j5 ( j ^ ^ l ^ l i I s - V l j j*Jlı_o-La> >_j^j-i ^Ijo-Vlj <L«4>lı ^ L ^ f ^ K T jAâJljjs j>\s>ca)l (Ji^jj c\jSCS\jS" OyU> Cja)s>')h- ¿ 5 ^ ) 1 ^ <olı j-i-l JL».SJ! o l j ^>jl XJIO o j j j l «eki» (jj^.Jz* «IAA5^JJ <Liî ^3^3 jLâtc-l ^ l * ^ . * <_jj^jl e\J JJJ OJI^J ^5^° j LS ,,Î j l s VI l j * a i v V j » j b j J V J J L I c ^ * " ASUO < j Ü j l ö l 6i Üniversite ve M. Cevdet nsh. da « ili » kelimesi vardır. Bk. Ünv. vrk. 93/b. Üniversite nsh. da « J-uli- » şeklindedir. Bk. vrk. 93/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. hırında «mabeynde» olup, Topkapı-Sarayı, Revan, nsh. da ise « clj-f » şeklindedir. Bk. vrk. 61/a. Revan nsh. da bir kelimelik yer boştur. Üniversite, ve M. Cevdet nsh. larmda. bü boş yere «IÎJUÎ-J» kelimesi yazılmıştır. Bk. Ünv. vrk. 94/a. Topkapı-Sarayı, Revan nsh. da « yj » olarak yazılmıştır. Bk. vrk. 61/b. .Üniversite nsh. da « IÎL&J » şeklindedir. Bk. vrk. 94/a. 6° Üniversite nsh. da « i t o u » Bk. vrk. 94/a. Üniversite ve M. Cevdet nüshalarında. « ib j iVj» şeklindedir. Bk. Ünv. vrk94/a; Topkapı-sarayı Revan nsh. da ise boş bırakılmıştır. 5 5 5 6 5 7 6 8 5 9 8 1 Vak'armvis Raşid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği c£W-j L JIAİ. , cJ>& jlji^lj <L_^>-. ^ 3 -'^r^. jl1 j 2 4*1 j l ( C)\c-^ 1 ^*isd J ^SCİaJJS^J).^ OJLUJ ^>-ü.» ojr 0 J ^ - 0,:J 3 0 4 3 I (3^** 3 c-t»-j ^- tS3^3^'' ^t-^" J 3 "JJ3^ ı_J3 ^* £I ( J ' "}j^" CJLJ ^i"J Ö Y 3 I A ^ ^ (JİJ _)Jİ3*U J j - l j ^ 1 Oİ9İJ-» 3 •-^J^ 0 j ^lijl °° o-«L» 3 -^JJ • Ç3—+»J ^-C-^ı^ j J J ı^-'J^i cJk>- c^iS^ İ j ^ '~f3^i33^f Oİ" ö^J L-AI^-S* ^.tl ^ L ^A^l j 4< I {£23^-3 ^^c/J* 1 ü"Vjl O L J Ail! 3 4-'- 4. 3b J - / "J */-* » J b '° <JAJLLH ^llCL-^ıl <ü)l * L j l jl-u-y - r ' İ i cJs>- j l j i l 0J03/I ÜJJÜUA _J) 00 .ÎLJI 0 <JI J,l»i' ü j - ^ V I <u j-ic» J_^~Ü> 4>l iU- ^Lil jYjl . •*-»i=xX« LU ' ç ^ " 173 Ü^J^I 33J 3 ^Lu.«>I3 -«U*»^ _L>3^_Lo _jjljjr*»>33 3 ( o L ^ « <-â3J 0J33I <_£-"^-5^ 8 8 j b 3 33 ol_j 3 ^«.3 <1M.JL 3 •*{/*^3 <*~*~ J , İ 3 3 ^ - j L " ' j j J î l 333 ( İ J L ^ - 3 O P L U 3CI ¿ ^ ^ 3 J öy^. £ $ £ . » 6 5 Bunu ve vezir-i âzam ibrahim Paşa'nm iki mektubunu hâmilen İs tanbul'dan hareket eden 70 Raşid Paşa, Profesör Cavid Baysun'un ma kalesinde gördüğümüz veçhile, Eskişehir, Akşehir, Konya, Ilgın, A n takya, Hale.b, Urfa, Bağdad yolunu takiben 3 Şaban 1141 (4 Mart 1729) tarihinde İsfahan'a muvasalat etmiş ve uhdesine tevcih olunan vazifeyi âfa ettikten sonra 1 Ramazan 1141 (14 Nisan 1729) da Eşref Şah'ın ayanından ayrılmıştır. 0 2 Üniversite nsh. da şeklindedir; Bk. vrk. 94/b. 83 Üniversite nsh. da <cJ> JJ> şeklindedir. Bk. vrk. 94/b. Burada dahi, boş bir kısım vardır. Üniversite ve M. Cevdet nsh. larında ise «burası j şeklindedir. Bk. Ünv. vrk. 94/b. M. Cevdet nsh. da « tJiU« SAJ»U»J » şeklindedir. Topkapı-Sarayı, Revan nsh. da * lik'Ull » şeklindedir. Bk. vrk. 62/a. Üniversite nah. da « h ı ~» » şeklindedir. Bk. vrk. 94/b. Üniversite ve M. Cevdet nsh. larında « tiy 3 » şeklindedir, vrk. 94/b. Bü nâmenin sureti için Bk. Adı geçen mecmua, Revan nüshası, vrk. 61/a—62/a. Raşid'in İstabul'da'n ayrıldığı tarih pek sarih değildir. Küçük Çelebizâde Asım »Efendi, onun, Muharremin sekizinci Perşembe günü Üsküdar'daki sâhilhaneşinden Be şiktaş'a geçip, alay gösterdikten ve nâme i hümayunu aldıktan sonra tekrar Üsküdar'a döndüğünü ve •Çadırlarına alay ile vnrııb on beş gün dahi bi hasebi'iiktiza bekayayı levazım ve-mühimmatı âmâ le ve müheyya edince meks ü karar etdikden sonra mâlı 1 e i 6 5 6 S 8 7 8 8 6 1 7 0 M. Münir Aktepe 17.4' Raşid'in, İsfahan'da kaldığı müddetçe ne şekilde muamele gördü ğü, sefaretini nasıl icra ettiği hakkında bahis mevzuu mecmuada tafsilât olmamakla beraber, bu hususa dâir vekayi'nâmelerimizde dahi bir kayda tesadüf edemedik. Yalnız, İsfahan'dan dönen ve Zilhicce 1141 (Haziran 1729) tarihinden önce İstanbul'a varmış bulunan Raşid Paşa'nın, götürdüğü mektublara cevab olmak üzere, Eşref Şah'dart Padişah'a ve vezir-i âzam İbrahim Paşa'ya, Eşrefin itimadü'd-devlesinden, Vezir-i âzam'a yazılmış mektublar getirdiğini görüyoruz. Bunlardan birincisinin tercümesi aynen ş ö y l e d i r : 71 EŞREF Ş A H ' D A N ÜÇÜNCÜ SULTAN AHMED'E CEVAB 73 (jbj _j>-\>- öbj J ol-İİ.j~£< mezhûrun OD dördüncü günü mahmigânından kalkub Revan ve Bağdad yolandan âzim-î tahi-gâh i'diyâr-rİran olda' diyor {Tarih, s. 690) Halbuki yukarıdaki ifadeye göre, Raşid'in Muharremin 14 ünde değil, 23 ünde hareket etmesi icâb ediyor. Nitekim, Baş vekâlet Arşivi, İbnü'l-Emin, hariciye tasnifinin 856 numarasında mevcud bulunan bir vesikadan, 14 Muharrem 114İ tarihinde, henüz, Râşid Mehmed Paşa maiyetine tâyin olunan Dergâh-i âlî çavuşlarına mevâcibleri verilmek üzere ferman bu.yurulduğuntı öğreniyoruz. Diğer taraftan Şeyhî Efendi, Raşid'in. Muharremin 27 nci Perşembe günü . alay gösterip İsfahan canibine hareket etmiş olduğunu kaydediyor. Bk. Vekayi'ü'l-füdala"o. III,' 286/b, Üniversite ktb. t r k . yaz. No.' 1,535.' 1 Bu mektubun aslının sureti,'acil geçen mecmua'onı." Revan nüshası, 68/a—65/l>varakları- arasındadır. 2 Üniversite nsh. da-« jîy-Li ''"'JV \îjli-'. j j a » şeklindedir. ,Bk. vrk. 104/a. Üniversite nsh. da burada bir de nazm kelimesi vardır, vrk. 104/b. ? ? 7 3 Vak'anüvis Raşid Menmecl Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği JL ^ c ^ J L i u r 5l ıy j i ji. j j j f j j j f ' C^yj cXj C-J3İ J^V) j \ j j j f C . jljJi- j j ^ jAi- Jj jjj jb^^l -^'b ^ 1 O'l-^ O^"^ v_»l j-s 3 j . villâ A*I_y>- ^ ^ ü j 7 * Üniversite nsh. da « j » yoktur, vrk. 104/b. . .176 M. Münir Aktepe ..jji-4 J^-» j JJJi JAJI ^JU j l ^ l jj.»/ıj -L'^dl Âs^li-I 5ÜİV I jSU. o^l^l S ÂİC-1 LSCi» JllI , ıü 3 ıj'jvSl j l k L » >_ji 5^ 4 t> j ' â l i - ! j l k U . l (j- j l k L . l l Ij/vAf- j ı a) j-.zj}i \ <I <> wi<jj)l jlkLİ! LLU ,_^JJl ^ J i \ \ ^ jX$C*\ \ 'jlkL ^ICJ ^ L J y 41 JLV»_J J J ^ J S ^ A tS^"- "jr^ J.«£<JJ.Ş- .c£-4>J ¿ 3 ^ * , ü J (3j~-* t ^ > '^ 3 s .jYjl A>-L i s » A ı i j l j ,^.5C?- J ^s*5» .•£jŞ^ı\ < .-U.İJ i:_J-1 .oÜJ.I ^ 7 6 7 8 7 7 7 8 L j ^».kJi (j"yii-Vl ' ^ U j J,.LJJ Ic-A.» (_£L,:>- ' i>Sll f ^-uii^l c?'^-' ^j» o L S ^ t ¿,1,1 SjJv^cS^jf <Lswi* j.-Usl> <•_»» ^A^U- ^ V U - l"L tLkJl jriT Cİ^" j ^ i ,^J> - ı / * j (^^*" c ^ ^ * 3 s' jL»jl ^ OjL« j-C**»^ , Âlj\il • ı_*>-L ı ^ b j " t>jil ^-!» '-''-^"* «v_jl^3l ^1. jfelM Y j c s ^ Y LS^ 3 -^i? _} J İ l ^ J_J-Us> 4-^Lî d L (jJol> j l * öi^S" AS^4JIJ^~W»- j ü u c i b L * Jj-u» ı 3 L * ^ j - U * » L tl}'^'-' cŞ\y^* ^ AI'UL ,4j>ki- CJÜs^io A»lj' jjsl.j J!/>- ..aJj'lsJj V.ÂU^' j j k j . (^Juljİj y.» c*'yr 2 jjilil L 7 3 J ? j ü^ır* 4 ^ l f ^3^ -Aı'UjLi*» AA^L " c j l l l j * A L I ^ J ,JI_jjı> j\f.A^ ^(_İ*>A.^» »ı_i "V ^ OJIJJ çi>- ? j _ ) b V ! ı ^ b ^ J * "^ 5 V l j ' ' ^ J ^ Topkapı-Sarayı, Revan nsh. da >'jifcJl^ » şeklindedir. Bk. vrk. 68/a. Üniversite nsh. da <."jt*» şeklindedir. Bk. vrk. lU5/a. Üniversite nsh. da «^UIU» şeklindedir, vrk. 105/a. Üniversite n s İ . da •« öl>">C » şeklinde iir. Bk. vrk. 105/a. 1 L l -j^.. Vak'aııiivis Ragid Mehmed Efendi'nin Eşref Şah nezdindeki elçiliği ^h-.jl^ (^jjjl y -OİjLc- J ' JiliM .oyUll jjf-ö» J.UI j J U l J^-_ (_yÜ ' ı > y Ji=>-j 4ı I jll=- J>- <->c.~a3 OİjLI_5 4^1fr c l o t J I ' XjejJ- £_\J.)_l OJLJ- 3^S 4 1 "jj^l ü3 ^ti-^J = > t o^\?3 ¿3* J ç«-*U (/slkfl Aılil 3^- '- 0 j-tlu _3> (j^^-s*- ^.jJU (3jj3^.«*„< 3333 t i l j J ^ Ü L » al'-< J L İ İ 3 3 cS~yt* JİJ33 ojjjTj *ÖI O^JIO- ^<ı* i U c J l c ( ^ ^ ¡ 3 1 ^.UtiS'I 3 tSjS^SjS'- .•ÖİC*I e-^*" ^ l - L 4^^. a L ü ı l jîjj'uli, j l (_54İ3İ .jaliJU iojlJİ'iJij\jj\ 7 9 8 0 8 1 8 2 i g'lc3 .3.İJ3 dJjıl j\'su» ç,\& s*>S'3 Üniversite Üniversite Üniversite Üniversite i Jsl-J «^33 (JİS^ • y 3 3-*JS*3 ,^l flSi*o3; o-U»3İ J^^-lj. (_/>li 3 İ J . > 3I3A1Lİ » J V 3 1 - ^ 1 4.HJIZ.A y>- ^j^y Cİ*>li- ^ 3 (^»-^ 4^> 1^" v_*=-İ3 ^ÜLS^V^^UZA (jl-»*ll 0 ^Lli iLl^l" 3-^333^1 Ö V 3 I çj^r"^ »ly^Vljv»!, Jal~.li I 1 JL3I J ^ " ^-^-^ J - ^ j 0913 (_^"3 (3-Cj^iî> ^I^Ö.I 0Ü3I 45-33 1 liAi I o Aıta 3 3te 3 3 I j i l ^ - 4;*"!3-^* OİJrvi-J'Lii j C i l L jljtl) jLi..U If-i-*"! JÎ- .^_V^3 *>jzt*aA 4»-}4iSl) j - * - * 4 ^ * O-UA)IJ« _Ar. tiJ^tiXU3 •<.^uAı^'y\a C^/P ^ ^ a ^ > j f 3 3 i ^I^İİl 3 U U iSjİJjo J j ^ " j t j ^ (jJ* j l j - ^ i ~ ' * L?-*-" 0 3 - * - ^ " J^jj! ^-"^ 4 I «ÖU-Jİİ'3 4**"İJİ JW- £ İ _ , 9 3 J t ..«İAİİ333 t>3İ_p- 3 j U j ^jds^U- (5-^1 < t i , _ g l i l 3 J I ^ ^jSLi 1 J331 C^-'c 4 l j l c l Aİ»U-I 0=^(- ,< <^3j.Li33 ^ J ! ) OA:.VJL.ÜJ L.3 ¿1 j j J - l U"- ı_«>3I ^ J I - ü S - u J - l j j£k aJjajU? ^ L " » cSklv/^ t5- *^l=••is-^Aill» kajl=- > "te-33 ^ = ~ Y ^ İ u ' j - C i i j ^ l ^3^ d.l>'liJ CJ^- J&.J* 3 ;>!: 3 U ı 3 j l f t j l 3 I ( j ^ L o (jLa&l " ^ J u j l ıt ıj'o- ( j - ' j - * 4:>L~U ol ~«-l'i'5 „ J l s j ^ U * ^ U * ^ . (_JJİ3İ « 3 _ 3 ^ j y ı i ) ^yl^ 3 33 • a l ^ U ( i ^ j jöl'Vj Oid=>>U (JMLVO j l l i - a 8 177 ^ l - ^ ' ı ) ^s-l jvi^, Jl»ıll <y^i - U - J ciiil * J * * ^ nsh. da » şeklindedir. Bk. vrk. 105/b. nsh. da « z\-\yJV^ » şeklindedir.^Bk. vrk. 105/b. nşb. da şeklindedir. Bk. vrk. 106/a. nsh. da şeklindedir. Bk. vrk. 106/a. 1 Türkiyıt Mecmuası — 12T M. Münir Aktepe 178 '»^J JKJ" <«*»\L« ^ oWJtc ^JJS JJİ_J) j l c j ^r-J jl_ct! jlill ^.JJ J,S <îlâj «Aflijl jL^İ.*! j}4-l 3 iyS^li. jjb-, (j-H jL->-! j**e5^-»J^j ^j* v^J»l Y ^ ' U Y » 3 »jL> . JUI 8 tj-^-J? -6^ju,lı! IJOÎ- c-^SUs- <U ¿.»»-1^ f f . / ^ ' .«¡#1' i ı l L j l J v _ i c^So^*»! 3 Eşref Şah'dan -ve • bunun, itjma^ü'd-devlesinden,. ibrahim Paşa'ya* gelmiş olan mektublarda dah'i^ yinVâynT mealde, iki'taraf arasındaki' dostluktan gayet sitayişkârane bir tarzda bahs olunuyordu . 84 Bu suretle Raşid Paşa, Eeşref Şah nezdindeki büyük elçilik vazi fesini hakkiyle yapmış, artık iki taraf resmî ve nizamî tam bir anlaş¬ maya; varmış bulunuyordu. Yalnız, bizim sefaret hey'etimizin ziyaretine? karşılık Raşid Paşa'nm avdetinden bir iki ay sonra, Eşrefin gönder miş olduğu sefaret hey'eti de iade-i ziyarette bulundu. Fars eyaleti hâkimi Namdâr Muhammed Han'ın riyaseti altında, 25 Zilhicce İ H I tarihinde İstanbul'a gelen ve büyük bir ihtişam ile karşılanan bu hey'et Eşref Şah'dan Üçüncü Sultan Ahmed'e, vezir-i âzam İbrahim Paşa'ya ve Şah'ın itimadü'd-devlesinden yine İbrahim Paşa'ya mektublar getir miş, avdetde dahi bu mektubların cevabları ile birlikte İsfahan'a ha reket etmişti . r 85 8 3 Bk. Cevabnâme-i Eşref Han,"Revan kütübhane'si, No. 1941, vrk. 68/â —69/'a. Bk. Adı geçen mecmua, aynı yer, varak 69/a—75/a. , Namdâr Muhammed - Han'ın getirdiği ve götü/'dügü imektübların ' .suretleri ile bunların tercümeleri için bk. -Adı geçen mecmua, varak '75/a—88/b ; Namdâr Muhammed' Han'ı karşılamak üzere istanbul'da yapılan hazırlık've saraydaki teşrifat ile bu elçiye? tahsis olunan tâyinat hakkında, ayrıca bk. Küçük Çelebi zâde Âsim, Tarih, s. .616—621, Başvekâlet iarşivi, İbnü'l-Emin Hariciye ksm. No. 8t'8, 944, 974, W4t9; 1260, 1437. 8 4 8 5 ;