Yeni doğan kuzulara ilave vitamin ve mineral
Transkript
Yeni doğan kuzulara ilave vitamin ve mineral
Yeni doğan kuzulara ilave vitamin ve mineral verilmesinin besi performansı ve kan parametreleri üzerine etkisi Ali Yılmaz1 Yücel Kemal BAYRAKTAR1 İbrahim İsmet TÜRKMEN2 Ziraat Müh., İntegro Gıda San. ve Tic. A.Ş./İstanbul Sorumlu yazar: Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı/Nilüfer-BURSA 1 2 Giriş Türkiye’de koyun yetiştiriciliğinin, sığır yetiştiriciliği ile kıyaslandığında, bakım ve besleme bilinci bakımından daha geri bir durumda olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu gerilik performansa ve de hayatta kalmaya yansımaktadır. Hayvanların kötü kaliteli yemler ya da dengesiz hazırlanmış rasyonlarla beslenmesi performansa yansıdığı kadar bazen de yaşamsal fonksiyonlara da yansıyabilmektedir. Dengesiz hazırlanmış rasyonlar, bilinçsiz yapılan besleme uygulamaları hayvanlarda enerji ve protein eksikliklerine ya da fazlalıklarına yol açabilir. Bu bağlamda en az enerji ve protein kadar dikkate alınması gereken diğer maddeler ise vitamin ve minerallerdir. Vitaminler ve iz mineraller vücutta yaşamsal fonksiyonlara sahiptir. Bu maddeler yaşamın devamı, immunite, performans, vücudun temel fonksiyonlarının yerine getirilmesi, doku bütünlüğünün sağlanması, kas ve iskelet sisteminin sağlıklı olması, sinirsel iletilerin sürdürülmesi gibi görevleri vardır. Vitaminler vücutta yukarıdaki görevlerin yapılmasında daha ziyade anahtar görevlere sahip iken, mineraller de kemik, diş ve tırnak gibi dokularda hücrelerin önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar. Vitamin ve mineraller beslenme ve immunite arasındaki ilişkinin açıklanmasında önemli role sahiptirler. Daha doğrusu güçlü bir bağışıklık sisteminin oluşturulması ve sürdürülmesinde başta Vitamin E, selenyum, bakır ve çinko olmak üzere pek çok vitamin ve mineral görevler üstlenirler (Bradford, B.J., 2012, Scaletti ve ark., ). Sığırlarda olduğu gibi koyunlarda da yaşamlarının en tehlikeli dönemlerinden bir tanesi süt emme dönemidir. Bu dönemde kuzular bağışıklık sistemi yetmezliklerine ve buna bağlı olarak hastalıklara, gelişme geriliklerine ya da performans kayıplarına karşı çok hassastırlar. Doğru ve dengeli bir beslenme bu hassas dönemin sağlıklı biçimde atlatılmasında önemli bir role sahiptir. Böylece bu araştırmanın amacı kuzuluk dönemindeki Merinos kuzulara ilave vitamin ve iz mineral verilmesinin besi performansı ve bağışıklık sistemi ile ilgili bazı kan parametreleri üzerine etkilerinin araştırılmasıdır. Materyal ve Yöntem: Araştırma Hayrabolu/Tekirdağ’da bulunan özel sektöre ait bir koyunculuk işletmesinde yürütülmüştür. Denemede yaşları 8 ila 17 gün arasında değişen toplam 90 baş Merinos ırkı erkek kuzu kullanılmıştır. Kuzular 30’ar baştan oluşan bir tanesi kontrol, iki tanesi de deneme olmak üzere toplam 3 gruba ayrılmışlardır. Ayrılan kuzular çoklu bölmelerde grup beslemesi tarzında ilk önce 15 gün boyunca adaptasyon yemlemesine tabi tutulmuşlar ve ardından da 18 gün süreyle besi denemesine alınmışlardır. Denemede kuzular günde toplam 6’şar saat süt emmeleri amacıyla anneleri ile beraber tutulmuşlardır. Günün geri kalan zamanında ise annelerinden ayrılarak kendilerine ait özel bölmede kalmışlardır. Bu esnada deneme süresince önlerinde serbest biçimde kuzu başlangıç yemi bulundurulmuştur. Kuzu Başlangıç Yeminin hammadde içeriği Tablo 1’de sunulmuştur. 1 Tablo 1: Kuzu Başlangıç Yeminin ham madde kompozisyonu Ham madde % Arpa Mısır Ayçiçeği Tohumu Küspesi (28 proteinli) Buğday Buğday Kepeği Mermer Tozu Tuz *Vitamin ve iz mineral premiksi Toplam 35.5 10.0 20.0 9.0 22.0 2.0 1.0 0.5 100.0 *Vitamin ve iz mineral premiksi olarak InteTotal isimli yem katkı maddesi kullanılmıştır. InteTotal içeriği şu şekildedir. Vitamin A: 2,000,000 IU/kg, Vitamin D: 440,000 IU/kg, Vitamin E: 2000 mg/kg, Mangan: 6,000 mg/kg, Demir: 6,000 mg/kg, Çinko 8,000 mg/kg, Bakır: 2,000 mg/kg, İyot: 160 mg/kg, Kobalt: 24 mg/kg, selenyum: 40 mg/kg, Magnezyum: 1,900 mg/kg, BHT: 1,000 mg/kg, Niasin: 10,000 mg/kg, Folik Asit: 200 mg/kg, Biotin: 15 mg/kg, Kolin klorid: 2,000 mg/kg, Metiyonin: 1,500 mg/kg, Vitamin B1: 6 mg/kg, Vitamin B2: 8 mg/kg, Vitamin B6: 7 mg/kg, Vitamin C: 8 mg/kg, Fosfor: 5,200 mg/kg, Saccharomyces cerevisiae: 344x1010 CFU/kg Deneme 1 grubunda yer alan kuzulara her gün 2.3 ml/baş olacak şekilde Direnç kuzu Jel (DKJ) isimli vitamin ve iz mineral karışımından ibaret özel bir jel oral yoldan püskürtme ile verilmiştir. Deneme 2 grubunda yer alan kuzulara ise direnç kuzu mix (DKM) isimli vitamin ve iz mineral karışımı preparat kuzu başlangıç yemi üzerine 5 gram/hayvan başına/gün olacak şekilde konularak verilmiştir. Üzerine konulma işlemi, her sabah yemlikte bulunan kuzu başlangıç yemi üzerine günlük olarak hayvan başına düşen direnç kuzu mix miktarının grupta yer alan kuzu sayısı ile çarpılmasıyla elde edilen rakamın yemlik boyunca homojen bir biçimde dağıtılmasıyla yapılmıştır. Deneme boyunca kuzuların kuzu başlangıç yemi tüketimi grup bazında günlük olarak ölçülmüştür. Direnç kuzu mix ve direnç kuzu jel isimli vitamin ve iz mineral katkılarının içerikleri tablo 2’de sunulmuştur Denemenin 1. ve 18. günlerinde gruplarda bulunan bütün kuzuların vena jugularislerinden kan alınmıştır. Alınan kanlar serumları çıkartılarak analiz edilmek üzere özel bir laboratuara gönderilmiştir. Laboratuvara gelen kanlar albumin, toplam protein, IgG ve globülin yönünden analiz edilmiştir. Tablo 2: Direnç Kuzu Jel ve Direnç Kuzu Mix’in Kompozisyonu Madde Vitamin A Vitamin D Vitamin E Mangan (organik şelatlı) Çinko (organik şelatlı) Bakır (organik şelatlı) Kobalt Selenyum (organik şelatlı) Enterococcus faecium Ayçiçeği yağı Keten tohumu Süt tozu Direnç Kuzu Jel (L) 1,417,826 IU 73,916 IU 130,440 mg 15,653 mg 19,131 mg 2,870 mg 139 mg 174 mg 70x109 CFU 623 ml ----- 2 Direnç Kuzu Mix (Kg) 652,174 IU 34,000 IU 60,000 mg 7,200 mg 8,800 mg 1,320 mg 64 mg 80 mg 320x109 CFU --400 g 344 g Gruplardan elde edilen besi performansı ve kan değerlerine ilişkin verilerin istatistik değerlendirmesi SPSS 20.0 istatistik programı kullanılarak Tek Yönlü Varyans Analizi yapılmıştır. Gruplar arasında fark çıktığında ise Tukey testi yapılmıştır. Bulgular: Araştırmada kontrol ve deneme gruplarına ait canlı ağırlık değerleri ile ortalama kuzu başlangıç yemi tüketim değerleri Tablo 3’de sunulmuştur. Tablo 3: Merinos kuzuların gruplara göre besi performansları Kontrol DKJ* n:30 n:30 x ±Sx x Besi Başı Canlı Ağırlık, kg 10.05 0.11 10.39 Besi Sonu Canlı Ağırlık, kg 13.84b 0.13 15.25a Ortalama Canlı Ağırlık Artışı, 210a 0.01 270b gram/gün Ortalama Kuzu Başlangıç Yemi 250 B 273 Tüketimi, gram/gün Yemden Yararlanma Oranı, (Kuzu Başlangıç Yemi Tüketimi/Canlı 1.19 B 1.01 Ağırlık artışı) ±Sx 0.13 0.14 DKM** n:30 x ±Sx 10.20 0.12 15.04a 0.15 0.01 268b 0.01 B 277 B B 1.03 B *DKJ: Direnç Kuzu Jel **DKM: Direnç Kuzu Mix a-b: Aynı satırda farklı harfler taşıyan değerler istatistik olarak önemlidir (P<0.05). B: Belirlenmedi (Kuzu başlangıç yemi tüketimleri bireysel ölçümlere dayanmadığı için istatistik analize sokulmamışlardır.) Tablo 3 incelendiğinde gruplar arasında başlangıçta birbirine yakın olan canlı ağırlıkların, araştırma sonunda kontrol grubuna göre her iki deneme grubunda da istatistik olarak önemli biçimde daha yüksek olduğu görülmektedir. Ortalama günlük canlı ağırlık artışları da bu sonuca paralel biçimde kontrol grubunda 210 gram/gün şeklinde bulunurken, DKJ (deneme 1) ve DKM (deneme 2) gruplarında sırasıyla 270 g/gün ve 268 g/gün şeklinde olmuştur. Deneme gruplarından alınan bu sonuçlar kontrol grubuna göre istatistik olarak önemlidir (P<0.05). Kuzu Başlangıç Yemi tüketimleri ise kontrol grubunda deneme gruplarına göre yaklaşık % 8.5 civarında daha düşük oluştur. Yine yemden yararlanma oranı kontrol grubunda deneme gruplarından yaklaşık % 20 civarında daha kötü olmuştur. Her iki parametre de yem tüketimleri bireysel ölçüme dayanmadığı için istatistik olarak değerlendirilememiştir. Denemede kuzuların beslenmesinde kullanılan kuzu başlangıç yemi ile birlikte kuzulara yedirilen vitamin, iz mineral ve Saccharomyces cerevisiae (Sc) miktarları Tablo 4’de görülmektedir. Tablo detaylı bir biçimde incelendiğinde gruplar arasında vitamin, mineral ve Sc miktarlarının farklı olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bu farklılık yem tüketimleri bireysel ölçümlere dayanmadığı için istatistik olarak değerlendirilmemiştir. Tablo 5’de ise guruplara göre kuzuların kuzu başlangıç yemi ve/veya DKJ ya da DKM ile birlikte almış oldukları toplam vitamin, mineral ve probiyotik miktarları görülmektedir. Tablo incelendiğinde deneme gruplarının kontrol grubuna kıyasla başta E vitamini, mangan, bakır, kobalt ve selenyum olmak üzere çok belirgin miktarlarda daha çok vitamin ve iz mineral aldıkları görülmektedir. Ayrıca tüm gruplara Sc almış, buna karşın deneme gruplarına kontrolden farklı olarak DKJ ve DKM ile birlikte ayrıca Enterococcus faecium isimli mikroorganizma verilmiştir. 3 Tablo 4: Gruplara göre kuzu başlangıç yemi ile birlikte günlük olarak tüketilen vitamin, iz mineral ve Saccharomyces cerevisiae miktarları Maddeler Kontrol DKJ DKM Vitamin A, IU 2,500 2,730 2,770 Vitamin D, IU 550 601 609 Vitamin E, mg 2.50 2.73 2.77 Mangan, mg 7.50 8.19 8.31 Demir, mg 7.75 8.46 8.58 Çinko, mg 10.00 10.92 11.08 Bakır, mg 2.50 2.73 2.77 Kobalt, mg 0.03 0.03 0.03 Selenyum, mg 0.05 0.05 0.05 Saccharomyces cerevisiae, CFU 430x107 469x107 476x107 Tablo 5: Gruplara göre kuzu başlangıç yemi, direnç kuzu jel ve direnç kuzu mix ile birlikte günlük olarak tüketilen vitamin, iz mineral, Saccharomyces cerevisiae ve Enterococcus faecium miktarları Maddeler Kontrol DKJ DKM Vitamin A, IU 2,500 4,230 4,270 Vitamin D, IU 550 771 779 Vitamin E, mg 2.50 302.73 302.77 Mangan, mg 7.50 44.19 44.31 Demir, mg 7.75 8.46 8.58 Çinko, mg 10.00 54.92 55.08 Bakır, mg 2.50 9.33 9.37 Kobalt, mg 0.03 0.35 0.35 Selenyum, mg 0.05 0.45 0.45 Saccharomyces cerevisiae, CFU 430x107 469x107 476x107 Enterococcus faecium, CFU --160x107 160x107 Araştırmada kontrol ve deneme gruplarına ait kan serumunda albümin, toplam protein, IgG ve globulin değerleri Tablo 6’da sunulmuştur. Tablo 6’ya göre serum albümin değerleri deneme başında ve deneme sonunda gruplar arasında farklılık göstermemiştir. Kontrol grubunun toplam protein değerleri ise hem deneme başında hem de deneme sonunda deneme grupları olan DKJ ve DKM gruplarından istatistik olarak önemli biçimde yüksek bulunmuştur (P<0.05). Bu parametre bakımından deneme grupları arasında istatistik farklılık oluşmamıştır. İmmun globülin G bakımından ise ortaya çıkan sonuçlar Albumin ve toplam proteinden alınan sonuçlara göre daha farklı olmuştur. Deneme başında IgG değeri DKJ ve DKM gruplarından istatistik biçimde önemli biçimde daha yüksek bulunurken, deneme sonunda bu yükseklik ortadan kalmıştır. Buna göre deneme sonunda IgG değeri bakımından gruplar arasında istatistik bir fark oluşmamıştır. Globulin değerleri ise gruplar arasında tıpkı IgG değerlerine benzer bir seyir izlemiştir. Bu değer bakımından kontrol grubu deneme başı ölçümlerinde deneme gruplarına göre istatistik olarak önemli biçimde yüksek bulunurken deneme sonunda bu farklılık ortadan kalmıştır. 4 Tablo 6: İlave vitamin ve mineral verilen Merinos kuzularda bazı kan parametreleri Kontrol *DKJ **DKM n:30 n:30 n:30 x ±Sx x ±Sx x ±Sx Albümin, g/dL Deneme Başı 2.80 0.04 2.83 0.04 2.84 0.03 Deneme Sonu 3.40 0.06 3.33 0.06 3.56 0.12 Toplam protein, g/dL Deneme Başı 6.49a 0.08 6.15b 0.06 6.16b 0.07 Deneme Sonu 6.57a 0.18 5.91b 0.07 6.00b 0.11 IgG, mg/dL Deneme Başı 1943a 36.56 1800b 16.60 1854b 22.41 Deneme Sonu 1935 23.07 1879 26.22 1889 21.92 Globülin, mg/dL Deneme Başı 3.70a 0.08 3.36b 0.07 3.32b 0.07 Deneme Sonu 3.58 0.07 3.46 0.08 3.35 0.07 *DKJ: Direnç Kuzu Jel **DKM: Direnç Kuzu Mix P<0.01: Aynı satırda farklı harfler taşıyan değerler önemlidir Tartışma ve Sonuç: Merinos koyun ırkı et yönüyle öne çıkan bir ırktır. Bu ırka ait kuzular sütten kesimden sonra yoğun besiye alındıklarında yaklaşık 3-4 ay süren besi dönemi boyunca günde 400 grama kadar çıkan canlı ağırlık artışları gösterebilmektedir. Buradaki araştırmada canlı ağırlık artışları 210 gr/gün ila 270 gr/gün arasında değişmiştir (Tablo 3). Bu canlı ağırlık artışları yoğun besiye alınan Merinos kuzulara göre daha düşük gerçekleşme nedeni kuzularda araştırmanın süt emme döneminde yapılmasından kaynaklanmış olabilir. Araştırmada DKJ ve DKM isimli deneme gruplarının kontrole göre istatistik yönden önemli biçimde yüksek canlı ağırlık artışı sağlamaları dikkat çekicidir. Bakım ve besleme yönetimi bakımından kontrol ve deneme gruplarında yer alan kuzular arasındaki tek farklılık deneme gruplarındaki kuzulara kontrolden farklı olarak jel ya da toz şeklinde ilave vitamin ve iz mineral premiksi (Tablo 2) verilmesidir. Öte yandan deneme sırasında, kontrol ve deneme gruplarındaki kuzular, tüketmiş oldukları kuzu başlangıç yemi ile birlikte bu yemin kimyasal kompozisyonundan da anlaşılacağı üzere vitamin ve iz mineral katkısı almışlardır (Tablo 1). Ayrıca kuzuların emmekte oldukları anne sütü ile de belli bir miktarda vitamin ve mineral almış oldukları da hesaba katılmalıdır. Ancak denemede kuzuların emmiş oldukları anne sütü miktarı saptanmamıştır. Dolayısıyla da anne sütünden ne kadar vitamin ve iz mineral alındığını söylemek olanaksızdır. Bununla birlikte grup bazında yapılan yem tüketimi ölçümlemeleri neticesinde kuzu başlangıç yemi tüketimlerine bakılarak kuzuların deneme boyunca vitamin ve iz mineral katkısı yoluyla almış oldukları vitamin, iz mineral ve maya miktarları Tablo 4’de görülmektedir. Tablo 5’de ise kontrol ve deneme gruplarına kuzu başlangıç yemi ile birlikte ve oral yolla sadece deneme gruplarına ilave olarak verilen vitamin ve iz mineral katkıları ile probiyotiklerin günlük alım miktarları görülmektedir. Söz konusu bu tablolardan deneme gruplarında bulunan kuzuların özellikle E vitamini, mangan, bakır, kobalt ve selenyumca daha yüksek miktarlarda beslendiklerinin görülmesi bu grupların neden kontrol grubuna göre daha yüksek canlı ağırlık artışı sağladıklarının nedeni olabilir. Kuzuların günlük vitamin ve iz mineral ihtiyaçlarına ilişkin değerlere bakıldığında araştırmada kullanılan kuzuların günlük Vitamin A, D ve E gereksinimlerinin sırasıyla 940, 112 ve 200 IU olduğu anlaşılmaktadır (NRC 2007). Aynı yayında kuzuların mangan, bakır, çinko, selenyum, kobalt, demir ihtiyaçları ise sırasıyla 24, 6.6, 29, 0.26, 0.22, 90 mg olarak bildirilmektedir. Bu gereksinimler denemede kullanılan kuzuların rasyonla birlikte aldıkları miktarlarla karşılaştırıldıklarında kontrol grubunun Vitamin E, mangan, bakır, çinko, selenyum, kobalt ve demir bakımından yetersiz beslendikleri görülmektedir (Tablo 4 ve 5). Bu yetersizlik özellikle E vitamininde çok fazladır. Vitamin E başta olmak üzere özellikle selenyum, mangan ve bakır eksiklikleri hayvanlarda performans ve immunite bakımından oldukça kritiktir. 5 Nitekim deneme gruplarında görülen günlük canlı ağırlık artışındaki kontrole olan üstünlük yem tüketim fazlalığından ziyade yeterli vitamin ve mineral desteğinin verilmesiyle açıklanabilir. İmmun sistemin göstergelerinden olan IgG, globülin, albümin ve toplam protein değerleri incelendiğinde ise IgG ve globülin değerleri araştırma başında kontrol grubu lehine istatistik olarak daha yüksek iken deneme sonunda bu yükseklik ortadan kalkmış görünmektedir (Tablo 6). Bu durumun da nedeninin deneme gruplarına verilen DKJ ve DKM isimli vitamin ve iz mineral katkılarından kaynaklanmış olabilir. Bu arada denemedeki kuzular kuzu başlangıç yeminin yanı sıra annelerinin yanında da gün içerisinde belli süre bırakıldıklarından onlardan emdikleri sütle birlikte miktarı bilinmemekle birlikte bir miktar vitamin ve mineral aldıkları sanılmaktadır. Araştırma sonuçları bu katkının yetmediği konusunda önemli ip uçları vermektedir. Sonuç olarak burada yapılan araştırma sonuçlarına göre süt emme dönemindeki Merinos kuzulara oral yoldan ilave vitamin ve iz mineral verilmesinin besi performansı ve immun sistem üzerine yararlı olabileceği düşünülmektedir. Süt emme dönemindeki kuzulara sadece sütle aldığı vitamin ve minerallerin yüksek performans için yeterli olmayabileceği düşünülebilir. Öte yandan süt emme dönemindeki kuzular için vitamin ve iz mineral ihtiyaçlarına yönelik yeterli araştırma bulunmamaktadır. Kaynaklar Bradford, B.J., 2012. Nutrition and Immunity. Tri-state Dairy Nutrition Conference, 5-15. National Research Council, 2007 (NRC 2007): Nutrient Requirements of small ruminants. The National Academies Press. Washington, DC. Scaletti, R.W, Philips, D.M.A., Harmon, R.J., 2014: Using nutrition to improve immunity against disease in dairy cattle: Copper, zinc, selenium and vitamin E. Spears, J.W., 2003: Trace mineral bioavailability in ruminants. American Society for Nutritional Sciences, 1506S-1509S. 6