Çin Halk Cumhuriyeti 1978`den Günümüze,Taslak Metin
Transkript
Çin Halk Cumhuriyeti 1978`den Günümüze,Taslak Metin
Ç N HALK CUMHUR YET 1978’DEN GÜNÜMÜZE ARZU LHAN KIBRIS TÜS AD-SABANCI ÜN VERS TES REKABET FORUMU DRAFT KOPYA 18.07.2003 1 GR 2002 Yılı verilerine göre Çin Halk Cumhuriyeti artık dünyanın en büyük altıncı ekonomisi, satınalma gücü göz önüne alındı ında ise A.B.D.’nin ardından ikincilik kürsüsüne yerle iyor. 1980 yılından bu yana, yıllık ortalama %9.5’luk bir büyüme gerçekle tirerek ki i ba ına milli gelirini 5 katına çıkaran Çin ekonomisi, geli mekte olan ülkeler için örnek te kil ediyor. Çin, ihracat yönünden bakıldı ında da çok ba arılı bir performans sergiliyor. 1980 yılında 18 milyar dolarlık ihracatı olan Çin’in 2002 yılı ihracatı 266 milyar dolar olarak gerçekle ti. Bugün artık dünyada satılan bisikletlerin %60’ı, ayakkabıların %50’den fazlası ve giyim ürünlerinin %20’si “Made in China” etiketi ta ıyor. Uluslararası arenada dikkatle izlenen bir di er geli me de Çin’in ülkesine çekti i dı kaynaklı do rudan yatırımlar. 2002 yılında 53 milyar dolarlık dı kaynaklı do rudan yatırımı ülkesine çeken Çin bu konuda da dünya birincili ini ele geçirmi durumda. 1978 yılından bu yana süregelen ekonomik reformlarla dı dünyaya açılan Çin, bu yönde en son adımını 11 Aralık 2001’de Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) üye olarak attı. 2001 yılı dünya ticaret sıralamasında altıncılı a yerle en Çin’ in bu üyeli inin dünya ticaretini ve Çin ekonomisini nasıl etkileyece i üzerine çok çe itli ara tırmalar ve görü ler var. Fakat u kesin ki DTÖ üyesi Çin’in kapıları artık dı dünyaya açık. Bu açık kapılardan geçebilmek ve büyük Çin pazarının sundu u olanaklardan faydalanabilmek için öncelikle son 25 yılda Çin’de gerçekle tirilen de i imi ve son noktada gelinen durumu anlamak gerekiyor. Bu amaçla, ilk bölümde 1978’den bu yana uygulanan reform politikalarını inceleyece iz. kinci bölümde Çin dünya ticaretindeki yerine, üçüncü bölümde ise ilgiyle izlenen bir di er ekonomik geli meye, Çin’in ülkesine çekti i dı kaynaklı do rudan yatırımlara de inece iz. Dördüncü bölümde Çin’in DTÖ üyeli ine ve bundan sonrası için yapılan tahminlere; son bölümde ise ÇinTürkiye ili kilerine göz ataca ız. 2 1978 1970’li yıllarda bir Çin vatanda ına, yakın gelecekte ülkesinin dünyanın en önemli ekonomik güçlerinden biri olaca ını söyleseydiniz sizi pek ciddiye almazdı. 1949-1976 yılları arası Çin’de ya anan ekonomik problemler böyle bir tahminin gerçekle mesini pek de olası kılmıyordu. 1949 yılında Mao Zedong liderli inde komünist rejimin iktidara gelmesi ile Çin’de S.S.C.B. model alınarak olu turulan planlı ekonomik yapıya geçildi. Bu yapı kısa süre içerisinde planlı ekonominin temel handikapları olan verimsizlik, kaynak israfı, yetersiz ve yava teknolojik geli me gibi sorunlar altında i levselli ini yitirdi. So uk sava dönemi uygulanan Amerikan ambargosu ve Mao Zedong’un içe dönük politikaları Çin’i dünya ticaretinden soyutlarken, a ır askeri harcamalar içeride yaratılan ekonomik de erin refahı arttırma yönünde kullanımını kısıtladı. Mao’nun “Büyük Hamlesi” (1957-1960), ülkede ya anan kıtlık sonucu 15 milyon ki inin ölümü ile sona ererken, akabinde ba lattı ı “Kültür Devrimi” (1966-1976) 1976 yılında Mao’nun ölümü ile ekonomik bir ilerleme kaydedemeden noktalandı. O yıl Çin’de ki i ba ına dü en milli gelir 126 USD, ki i ba ına yıllık harcama 74 USD, ve Çin’in dünya ticaretindeki payı %0,4 idi. Çin Komünist Partisinin 1978 yılı Aralık ayında düzenledi i 11. Merkez Parti Komitesi toplantısı pek çok ara tırmacı tarafından Mao sonrası ekonomik reformların ba langıcı olarak kabul ediliyor. Partinin reformcu kanadının Deng Xiaoping liderli inde yönetime gelmesiyle hükümet politikasının temeli ekonomik geli me olurken bu amaçla tarımda, dı ekonomik ili kilerde ve kamu yönetiminde bir dizi köklü de i iklikli e ba landı. Bu de i iklikleri dört ana kategoride incelemek mümkün; kırsal reform, kentsel reform, makroekonomik reform, ve açık-kapı politikası. 3 Kırsal Reform Mao döneminin a ır sanayi hamlesine ra men 1978’e gelindi inde Çin hala kırsal bir yapıya sahipti. Nüfusun %71’i tarım sektöründe çalı ıyor buna ra men tarımda verim elde edilemiyordu. O zamana kadar devletin tarım politikası yaratılan artı de eri sanayi sektörüne aktarmaktan ibaret olmu dolayısı ile tarım sektörü çok geri kalmı tı. Hane tarımı ve göç kesinlikle yasaklanmı , çiftçiler kendilerine bir fayda sa lamayan devlet topraklarını verimsiz bir ekilde i lemeye mecbur bırakılmı lardı. Reform hareketi ile birlikte hane tarımı serbest bırakılmaya ba landı. Ekilen ürün ve fiyat üzerindeki denetimler gev etilirken, devlet ürün alım fiyatları arttırıldı. Tarım ürünleri üzerindeki vergiler ve çiftçilerin toprak kullanımı dolayısı ile yeti tirmek zorunda oldukları minimum ürün miktarları dü ürüldü. Çiftçilerin bu minimum miktar üzerinde ürettikleri ürünlerini yerel pazarlarda satmasına ve isteyenlerin ba ka sektörlerde çalı masına izin verildi. Ekilen ürün üzerindeki kısıtlamaların gev etilmesi ile verim artarken balıkçılık, ormancılık gibi sektörler geli ti.Yanı sıra de i ik sektörlerde faaliyet gösteren “Köy ve Kasaba letmeleri”nin (KK )1 kurulmasına izin verildi ki bu i letmeler Çin’in ekonomik atılımında önemli bir rol oynar. KK ’nin Çin Gayri Safi Milli Hasılasındaki (GSMH) payı 1990’larda %30’un üzerine çıktı. 1980’lerden bu yana üretimi her yıl ortalama %20 artan KK , son yirmi yılda 130 milyon ki iye i olana ı sa ladı. Kırsal reformlar Çin’de yoksullukla sava ın en önemli silahı oldular. 1978’de 260 milyon ki i mutlak yoksulluk sınırının altında ya arken bu rakam 1985’te 96 milyona, 1996’da 58 milyona indi. Bugün Çin tarım sektörü dünyanın di er yörelerindekilerden pek de farklı i lemiyor, fiyat ve ürün çe itlili i pazar tarafından belirleniyor. Kentsel Reform 1978’de Sichuan eyaletinde bazı i letmelere üretim planlama ve pazarlama konusunda özerklik verilmesi ile ba layan endüstride reform hareketleri, kırsal reformların ba arılı 1 Town and Village Enterprises 4 olması, refahı ve dolayısı ile tüketici mallarına talebi artırması ile hız kazandı. 1984’e gelindi inde Komünist Parti yönetimi tüm kamu iktisadi te ebbüslerine (K T) birbirleri ile i yapma, ürünlerini pazarlama ve kar amaçlı giri imlerde bulunma yetkisi veriyordu. Bunu küçük ölçekli K T’lerin özel sektöre kiralanması ve bazı K T’lerin hisselerinin çalı anlarına satılması izledi. Fakat endüstriyel reformlar dü ünüldü ü kadar kolay gerçekle miyordu. Özellikle K T’lerin verimlili ini yükseltmek konusunda sıkıntılar ya anıyordu. 1997 yılında küçük ölçekli K T’lerin özelle tirilmesine karar verildi ve kısa bir süre içerisinde binlercesi özelle tirildi. Özelle tirilmeyen K T’lerde verimlilik ve karlılık halen Çin hükümetinin temel ekonomik sorunlarından birini olu turuyor. Bu konuda bir ba arıdan söz edilemese de uygulanan reformların özel sektörün geli iminde önemli bir rol oynadı ı kesin, bugün artık özel sektör ve KK , Çin’in endüstriyel üretiminin üçte ikisini olu turuyor. Makroekonomik Reform Çin’de son 25 yılda merkezi planlı, kamu mülkiyetine dayalı bir ekonomik sistemden, özel mülkiyete dayalı pazar ekonomisine geçme yolunda önemli mesafeler kat edildi. Bu yoldaki mihenk ta larından birisi fiyatlar üzerindeki devlet kontrolünün a amalı olarak kaldırılması oldu. Bugün Çin’de satılan malların %94,7’sinin fiyatı pazar tarafından belirlenirken sadece %4’ünün fiyatı devlet tarafından tespit ediliyor. Kalan %1,3 ise yine devlet kontrolünde olmakla beraber belli bir bantta dalgalanmasına izin veriliyor. Fiyatlarda devlet kontrolü daha çok içme ve sulama suyu, yakıt, do algaz, elektrik, ilaç, telekomünikasyon, ula ım gibi hizmet ve ürünlerde uygulanıyor. Bir di er önemli de i im 1994 yılında vergi sisteminde ya andı. Daha önceleri i letmelerin tüm gelirleri merkezde toplanırken, yeni vergi yasaları ile katma de er vergisi, i letme vergisi, gelir vergisi gibi vergi kalemleri tanımlanarak i letmelere karları üzerinde söz hakkı tanındı. Yerel yönetimlere devredilen kimi vergi kalemleri, bu yönetimleri gelirlerini artırmak için ekonomik geli me yolunda ba ımsız adımlar atmaya yönlendirdi. Mali sektördeki 5 de i imlerin yanı sıra finans sektöründe önemli kararlar alındı; Merkez Bankası olu turuldu, kamu ticari bankalarının yanında yabancı bankaların da Çin’e girmesine, her ne kadar faaliyetleri sınırlandırılsa da, izin verildi. 1994 yılında tek kur uygulamasına geçildi ve 1996’da cari i lemler üzerindeki kur kontrolleri kaldırıldı. Çin finans sektörü halen sa lam bir yapıya sahip de il. Özellikle batık krediler ve kamu kurumlarının kamu bankalarına olan borçları bu yapının zayıf tarafları. Pek çok ekonomiste göre reformların ve ba arılı ekonomik performansın devamı bu zayıflıkların giderilmesine ba lı. Açık-Kapı Politikası Çin’in kapılarını dı dünyaya açması Mao sonrası de i imlerin en büyü ü ve ekonomik ba arıların en önemli sebebidir. Hong Kong ve Tayvan’a yakın eyaletlerde olu turulan 4 serbest ekonomik bölge bu açılımın ilk örnekleridir. Bu serbest bölgelerde denenen yabancı yatırım serbestisi ve vergi indirimi gibi politikalar ba arılı olunca bunu kapılarını dı a açan ehirler, kıyı bölgeleri ve adalar izledi. 1993’e gelindi inde ülkede 1800’ün üzerinde özel bölge olu mu tu. 1988 yılı önemli bir karara sahne oldu; Çin elindeki büyük i gücü kapasitesini, i gücü a ırlıklı sanayiden teknoloji a ırlıklı sanayiye geçmeye çalı an ülkelerin hizmetine sunmaya karar verdi. Bu karar do rultusunda, Çin i gücü a ırlıklı imalat sanayini yabancı yatırımlara sundu u kolaylıklar sayesinde ülkesine çekecek, dı arıdan aldı ı hammaddeyi kalabalık i çi ordusu sayesinde ucuza i leyecek ve i lenmi olarak ihraç edecekti. Bu karardan sadece birkaç sene sonra Hong Kong imalat sanayinin %80’i güney Çin’e ta ınmı ve Çin’in ihracat merkezli yeni ekonomisinin temelleri oturmu tu. hracata yönelik i gücü a ırlıklı imalat sanayi kalabalık Çin nüfusuna i olana ı sa larken Çin hükümeti “altı temel sektör” olarak belirledi i otomotiv, demir çelik, petrokimya, telekomünikasyon, enerji, ve beyaz e ya sektörlerine e ildi. Bu sektörlere yabancı yatırım çekmek ve teknoloji transferi sa lamak için anghay merkezli olmak üzere Yangtze Vadisinde yeni bir ekonomik bölge olu turuldu. Burada sa lanan te vikler ve uygulanan 6 ekonomik politikalar sayesinde 1991-1995 arası bölgede 12000 yabancı ortaklı veya tamamen yabancı sermayeli irket kuruldu. 1990 sonrası hangay ekonomisi yıllık ortalama %14’lük bir büyüme gerçekle tirdi. Bölgenin sanayi üretiminin %50’den fazlası ise yukarıda saydı ımız altı sektöre ait. Çin dı a açılmak ve pazar ekonomisini yerle tirmek konusundaki kararlılı ının en son örne ini 11 Aralık 2001’de Dünya Ticaret Örgütüne tam üye olarak verdi. Tüm bu kararlı adımlar sayesinde Çin 2002 yılında dünya ticaret listesinde altıncı sıraya yerle irken, 2002’de dı kaynaklı yabancı yatırımlarda 53 milyar dolar ile A.B.D.’yi geride bıraktı. Dünyanın 500 büyük irketinden 400’ünün Çin’de yatırımı var ve ülkeye yapılan toplam yabancı yatırım 350 milyar doları a tı. 7 SAYILARLA Ç N HALK CUMHUR YET Çin, 9,6 milyon kilometre karelik yüzölçümü ile dünyanın en büyük dördüncü, 1,3 milyar nüfusu ile de dünyanın en kalabalık ülkesi. Nüfusu yılda ortalama %0,87 artıyor ki bu her sene nüfusa 11 milyon ki i eklenmesi demek. Nüfusun %24’ünü 0-14 ya arası, %69’unu 1465 ya arası, ve %7’sini 65 ya üstü insanlar olu turuyor. Okuryazarlık oranı %81,5. Bu oran kadınlar arasında %73’lere kadar iniyor. 706 milyon ki ilik bir çalı an ordusuna sahip, bu ordunun %50 si tarım sektöründe, %23’ü sanayide, %27’si servis sektöründe istihdam ediliyor. sizlik oranı %10 ve nüfusun %10’u fakirlik sınırının altında ya ıyor (2001 yılı CIA verilerine göre). 2001 yılında toplam GSMH 1,2 trilyon USD ( ekil 2.1), ki i ba ına dü en milli gelir 912 USD ( ekil 2.2.) olarak gerçekle mi . Bu gelirin %18’i tarım, %49’u endüstri,ve %33’ü hizmet sektörüne ait. ekil 2.1 GSMH - milyon USD 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 Kaynak: Worldbank, Word Development Index ekil 2.2 Ki i ba ına GSMH - USD 1000 800 600 400 200 0 1978 1982 1986 1990 1994 1998 Kaynak: Worldbank, Word Development Index 8 2002 Nüfusun en dü ük gelire sahip %10’u toplam gelirden %2 pay alırken, en yüksek gelire sahip %10 toplam gelirden %30 pay alıyor. Para birimi yuan, 1 USD 8,27 yuan ediyor. Enflasyon %1’in altında seyrediyor, kimi yıllar negatife geçiyor. 150 milyar USD civarında bir dı borca sahip. Çin hükümetinin 2002 yılı bütçesine göre geliri 221 milyar USD, bunun 204 milyar USD’ını vergi gelirleri olu turuyor. Toplam bütçelenmi harcama ise 259 milyar USD, dolayısı ile 2002 yılı bütçesi 37 milyar USD açık veriyor ve bu açı ın tamamının iç kaynaklardan finanse edilmesi öngörülüyor. 2001 yılında 266 milyar USD ihracat ve 243,6 milyar USD ithalat yapan Çin, bu ticaret hacmi ile dünya sıralamasında altıncı sıraya yükseldi. 2002 yılı için ihracatının 313 milyar USD ( ekil 2.3), ithalatının ise 269 milyar USD ( ekil 2.4) olarak gerçekle ti i tahmin ediliyor. IMF verileri 2003 yılının ilk aylarında ithalatın ihracatı geçti i ve Çin’in ticaret açı ı verdi i yönünde. Bu durum yıl sonuna kadar devam ederse bu Çin için bir ilk olacak. ekil 2.3 hracat - milyon USD 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1982 1986 1990 1994 1998 2002 1998 2002 Kaynak: Worldbank, Word Development Index ekil 2.4 thalat - milyon USD 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1982 1986 1990 1994 Kaynak: Worldbank, Word Development Index 9 Birle mi Milletler Ticaret Bölümünün hazırladı ı “Ticaret Performans Endeksi” Çin’in dünya ticaretindeki payında 1997-2001 arası meydana gelen de i imi dört etkenle açıklıyor. Tablo 2.12 Ticaret Performans Endeksi 1997-2001 arası ticaret payındaki Tekstil yıllık de i im (%) 5,29 Rekabet etkisi 4,13 Co rafik uzmanla ma etkisi -1,64 Üründe uzmanla ma etkisi 1,50 Adaptasyon etkisi 1,30 Kimya Deri 2,03 8,71 -1,35 -1,84 -3,48 4,52 4,08 -0,34 0,61 0,18 Temel malat Mekanik E ya 3,96 6,19 -2,76 -0,23 0,76 16,27 18,63 -1,21 0,45 -1,59 IT 23,01 24,69 0,33 -2,69 0,68 Elektronik 19,49 19,73 0,22 1,08 -1,54 Giyim 1,84 2,84 -2,95 0,61 1,34 Kaynak: Birle mi Milletler, Ticaret Bölümü Bu endekse göre Çin’in 1997-2001 yılları arası dı ticarette gösterdi i ba arının büyük bir bölümünü rekabet gücü ile açıklamak mümkün. IMD (International Institute for Management Development) tarafından her yıl yayınlanan Rekabetçilik Endeksi’ne göre, nüfusu 20 milyonun üzerinde olan ülkeler arasında 2003 yılında yapılan rekabetçilik sıralamasında Çin 12. sırada yer alıyor. Tablo 2.13 IMD Rekabetçilik Endeksi Ülke 1999 2000 2001 2002 A.B.D. 1 1 1 1 Avustralya 3 3 3 3 Kanada 2 2 2 2 Malezya 9 9 10 8 Almanya 4 4 4 4 Tayvan 5 8 5 7 ngiltere 6 5 6 5 Fransa 8 7 8 9 spanya 7 8 7 8 Tayland 16 13 14 13 Japonya 10 10 9 11 11 11 12 12 Çin 2003 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Benzer ekilde Dünya Ekonomik Forumu’nun her yıl yayınlanan ve ülke ekonomilerinin orta vadede sürdürebilir büyüme sa lama kapasitesini ölçmeyi amaçlayan “Büyüme Rekabetçilik Endeksi”’ne (Growth Competitiveness Index) göre Çin 2001 yılında 39. sırada iken 2002 yılında 33. sıraya yükseliyor. Ülkedeki i ortamının kalitesini ölçmeyi amaçlayan Mikroekonomik Rekabetçilik Endeksi’ne göre ise Çin’in 2001 yılında 43 olan sıralaması 2002’de 38’e yükseliyor. 10 Mineraller -5,56 0,03 -4,37 -1,17 -0,05 Tablo2.1 Dünya hracat thalat Sıralaması, 2001 (milyar USD) Sıralama hracatçı Ülke 1 A.B.D. 2 Almanya 3 Japonya 4 Fransa 5 ngiltere 6 Çin 7 Kanada 8 talya 9 Hollanda 10 Hong Kong 11 Belçika 12 Meksika 13 Kore 14 Tayvan 15 Singapur 16 spanya 17 Rusya 18 Malezya 19 rlanda 20 sviçre 21 sveç 22 Avusturya 23 Suudi Arabistan 24 Tayland 25 Avustralya 26 Brezilya 27 Norveç 28 Endonezya 29 Danimarka Hindistan 30 31 Finlandiya 32 B.A.E. 33 Polonya 34 Çek Cum. 35 Filipinler 36 Türkiye 37 Macaristan 38 Güney Afrika 39 srail 40 Venezuela hracat Pay(%) 730,8 11,9 570,8 9,3 403,5 6,6 321,8 5,2 273,1 4,4 266,2 4,3 259,9 4,2 241,1 3,9 229,5 3,7 191,1 3,1 179,7 1,8 158,5 1,6 150,4 1,5 122,5 1,3 121,8 1,2 109,7 1,8 103,1 1,7 87,9 1,4 82,8 1,3 82,1 1,3 75,3 1,2 70,3 1,1 68,2 1,1 65,1 1,1 63,4 1,0 58,2 0,9 57,9 0,9 56,3 0,9 51,9 0,8 43,6 0,7 42,9 0,7 42,9 0,7 36,1 0,6 33,4 0,5 32,1 0,5 31,2 0,5 30,5 0,5 29,3 0,5 29,0 0,5 27,4 0,4 Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Ticaret statistikleri 2 Birle ik Arap Emirlikleri 11 thalatçı Ülke thalat Pay(%) A.B.D. 1180,2 18,3 Almanya 492,8 7,7 Japonya 349,1 5,4 ngiltere 331,8 5,2 Fransa 325,8 5,1 243,6 3,8 Çin talya 232,9 3,6 Kanada 227,2 3,5 Hollanda 207,3 3,2 Hong Kong 202,0 3,1 Meksika 176,2 2,7 Belçika 168,7 2,6 Kore 141,1 2,2 spanya 142,7 2,2 Singapur 116,0 1,8 Tayvan 107,3 1,7 sviçre 84,1 1,3 Avusturya 74,4 1,2 Malezya 74,1 1,2 Avustralya 63,9 1,0 sveç 62,6 1,0 Tayland 62,1 1,0 Brezilya 58,3 0,9 Rusya 53,9 0,8 rlanda 50,7 0,8 Polonya 50,3 0,8 Hindistan 49,6 0,8 Danimarka 45,4 0,7 B.A.E.2 41,7 0,6 Türkiye 40,6 0,6 Portekiz 38,0 0,6 Çek Cum. 36,5 0,5 srail 35,1 0,5 Macaristan 33,7 0,5 Norveç 32,4 0,5 Finlandiya 32,0 0,5 Filipinler 31,4 0,5 Suudi Arab. 31,2 0,5 Endonezya 31,0 0,5 Güney Afrika 28,4 0,4 Çin’in dı ticaretinde en önemli yeri Japonya, A.B.D. Avrupa Birli i, Hong Kong, Güney Kore ve Tayvan alıyor. Tablo 2.2 Çin ticaret dengeleri, 2001 (milyar USD) A.B.D. AB Japonya hracat 109,4 67,3 57,6 thalat Net ihracat 19,2 90,2 26,5 40,8 30,9 26,7 Kaynak: DTÖ Ticaret statistikleri Ofis makineleri ve aksamı, giyim ve tekstil ürünleri, ayakkabı, oyuncak, spor malzemeleri ve elektrikli e yalar ba lıca ihracat ürünlerini olu turuyor. Çin bu ürünlerde dünya ihracat sıralamalarında ilk 5 ülkenin içinde yer alıyor. Tablo 2.3 Ofis makineleri ve telekomünikasyon malzemeleri ihracat sıralaması, 2001 (milyar USD) Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 hracat Avrupa Birli i 241,8 A.B.D. 126,7 Japonya 82,6 Singapur 61,8 52,7 Çin Hong Kong 50,2 Tayvan 45,8 Malezya 44,9 Güney Kore 44,2 Meksika 34,4 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında pay-1980(%) 35,9 19,5 21,1 3,2 0,1 3,2 1,4 2,0 0,1 Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 31,1 29,2 17,3 15,3 22,4 10 6,4 7,5 1,0 6,3 4,7 2,7 4,8 1,5 5,5 5,4 5,3 4,2 Tablo 2.4 Giyim e yası ihracat sıralaması, 2001 (milyar USD) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ülke hracat Avrupa Birli i Çin Hong Kong Meksika A.B.D. Türkiye Hindistan Banglade Endonezya Güney Kore 47,1 36,7 23,5 8,0 7,0 6,6 6,0 5,1 4,5 4,3 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında pay-1980(%) 42,0 4,0 0,0 3,1 0,3 1,5 0,0 0,2 7,3 Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 37,7 24,1 8,9 18,8 0,5 2,4 3,1 2,3 0,6 1,5 7,3 12 4,1 3,6 3,4 3,1 2,6 2,3 2,2 Tablo 2.5 Tekstil ihracat sıralaması, 2001, milyar USD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ülke hracat Avrupa Birli i Çin Hong Kong Kore A.B.D. Tayvan Japonya Hindistan Pakistan Türkiye 50,5 16,8 12,2 10,9 10,5 9,9 6,2 5,9 4,5 3,91 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında pay-1980(%) 49,4 4,6 4,0 6,8 3,2 9,3 2,1 1,6 0,6 Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 48,7 34,4 6,9 11,4 5,8 4,8 5,9 5,6 2,1 2,6 1,4 7,4 7,1 6,7 4,2 3,8 3,1 2,7 Tablo 2.6 Tarım ürünleri ihracat sıralaması, 2001, milyar USD Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 hracat Avrupa Birli i 213,5 A.B.D. 70,0 Kanada 33,6 Brezilya 18,4 16,6 Çin Avustralya 16,6 Arjantin 12,2 Tayland 12,1 Meksika 9,1 Rusya 8,2 Dünya ihracatında pay-1980(%) 32,8 17,0 5,0 3,4 1,4 3,3 1,9 1,2 0,8 Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 42,4 39,0 14,3 12,8 5,4 6,1 2,4 3,4 2,4 3,0 2,8 3,0 1,8 2,2 1,9 2,2 0,8 1,7 1,5 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Tablo 2.7 Kimyasal ürünler ihracat sıralaması, 2001, milyar USD Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 hracat Avrupa Birli i 316,7 A.B.D. 82,3 Japonya 30,6 sviçre 25,6 Kanada 14,5 13,6 Çin Kore 12,5 Singapur 9,9 Hong Kong 9,7 Tayvan 8,8 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında pay-1980(%) 58,4 14,8 4,7 4,0 2,5 0,8 0,5 0,5 0,4 Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 59,0 53,1 13,3 13,8 5,3 5,1 4,6 4,3 2,2 2,5 1,3 2,2 0,8 2,1 1,1 1,7 0,9 13 1,5 Tablo 2.8 Turizm ihracat sıralaması, 2001, milyar USD Ülke 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 A.B.D. spanya Fransa talya ngiltere Çin Almanya Kanada Hong Kong Avusturya Yunanistan Meksika Türkiye hracat 88,7 32,7 30,5 25,8 18,2 17,8 17,3 10,8 10,3 10,2 9,2 8,4 8,1 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1990(%) pay-2001 19,0 19,1 7,0 7,1 7,6 6,6 6,2 5,6 5,9 3,9 0,7 3,8 5,4 3,7 2,4 2,3 2,0 2,2 5,1 2,2 2,0 2,1 1,8 1,2 1,7 Tablo 2.9 Demir-çelik ihracat sıralaması, 2001, milyar USD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ülke hracat Avrupa Birli i Japonya Rusya A.B.D. Kore Ukrayna Tayvan Çin Brezilya Kanada Türkiye 57,9 13,5 6,0 6,0 5,8 4,9 3,8 3,2 3,1 2,8 2,5 Kaynak: DTÖ, Ticaret statistikleri Dünya ihracatında Dünya ihracatında Dünya ihracatında pay-1980(%) pay-1990(%) pay-2001 52,9 57,0 44,7 20,4 11,8 10,5 4,6 4,2 3,3 4,6 2,2 3,4 4,5 3,5 0,4 0,8 2,9 1,2 2,4 1,1 3,4 2,4 2,3 1,9 2,2 0,0 1,4 1,9 14 Tablo 2.10 Çin’in 2001 yılı detaylı ihracat kalemleri Ürün 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Ofis makineleri Bilgisayar aksamı Kadın giyim Kazak, hırka, süveter, vs. Televizyon, radyo Oyuncak Deri ayakkabı Erkek giyim Bavul, çanta, vs. Transformatör Telefon elektrik aksamı Spor ayakkabı malzemesi Plastik ürünler Televizyon alıcısı aksamı Video kayıt cihazları Elektrikli ısıtıcılar Deri giyim Kömür ve ürünleri Radyo ve telefon alıcıları Elektronik entegre devre Aydınlatma ürünleri Kayıt cihazları aksamı Mobilya ve aksamı Ti ört Kargo konteyneri Petrol ürünleri Ev tekstil ürünleri Elektrik motor ve jeneratör Spor malzemesi Erkek gömlek Örgü kadın giyim zole kablo Pamuklu dokuma Gemi in aat Ses düzeni aksamı Televizyon alıcısı Di çi, berber koltu u Baskılı devre Fotokopi aletleri Deri olmayan ayakkabı hracat 1997-2001 (milyar USD) Yıllık Artı (%) Kaynak: Comtrade, Birle mi Milletler statistik Bölümü 13,1 8,2 4,9 4,8 4,6 4,6 4,3 4,2 3,9 3,6 3,5 3,5 3,3 3,1 3,1 2,9 2,8 2,7 2,7 2,6 2,5 2,4 2,4 2,2 2,2 2,1 1,9 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,6 1,6 1,6 1,6 1,5 1,5 1,4 1,4 15 25 38 9 13 77 2 5 4 5 16 25 4 9 30 58 22 8 22 -1 35 19 19 20 6 21 25 6 13 18 7 6 20 2 0 17 27 27 20 11 7 Dünya hracatında Payı % 6,9 6,3 15,8 14,9 7,4 23,2 15,4 18,0 20,6 10,6 4,9 32,4 12,8 9,8 14,2 18,1 41,2 12,1 13,0 1,4 18,2 24,5 7,6 15,8 27,0 1,7 26,5 9,9 15,0 19,3 30,1 4,4 26,0 19,4 13,1 6,1 5,8 8,6 12,2 23,8 Tablo 2.11 Çin’in 2001 yılı detaylı ithalat kalemleri Ürün 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Elektronik entegre devre Ham petrol Bilgisayar, ofis mak. aksamı Telefon elektrikli aksamı Ofis makineleri Makine ve mekanik aletler Petrol ürünleri Transistör Uçak, helikopter, uydu Televizyon aksamı Etilen polimerler Termiyonik, so uk katot tüpleri Styrene polimerler Soya fasulyesi Motorlu araç aksamı Demir cevheri Sentetik dokuma Transformatör Kayıt cihazları aksamı Baskı devre Elektrikli alet aksamı Demir ürünleri Polikarboksilik asit Deri Çelik ürünleri Ham tahta Kimyasal ka ıt hamuru Televizyon, radyo, telef. alıcısı Kapasitör Kaynak: Comtrade, Birle mi Milletler statistik Bölümü thalat 1997-2001 (milyar USD) Yıllık Artı (%) 16,9 11,7 6,9 5,3 4,9 4,0 3,7 3,7 3,7 3,6 2,9 2,9 2,9 2,8 2,5 2,5 2,2 2,1 2,0 1,9 1,9 1,9 1,8 1,8 1,8 1,7 1,7 1,7 1,6 16 51 35 24 43 47 8 5 29 2 23 11 31 7 41 33 12 -1 21 14 36 36 14 46 3 30 33 39 9 27 Dünya thalatında Payı % 13,2 5,1 6,1 8,5 3,1 11,4 3,2 15,1 5,1 11,8 17,0 20,0 37,3 27,2 2,0 29,6 19,7 7,8 25,5 13,6 5,8 28,0 37,6 17,4 19,7 29,6 14,3 2,5 14,3 DI KAYNAKLI DO RUDAN YATIRIM Çin’in ekonomik ba arılarının arkasındaki temel güçlerden birisi ülkeye giren dı kaynaklı yabancı yatırımlar. 1981 yılında Çin’in ülkesine çekebildi i dı kaynaklı do rudan yatırım sadece 265 milyon dolar iken 2002 yılında bu rakam 53 milyar dolara çıkmı durumda, ve bugüne kadar Çin’e yapılan toplam dı kaynaklı do rudan yatırım 400 milyar doların üzerinde ( ekil 3.1). 1990’ların ikinci yarısından bu yana geli mekte olan ülkelere giren dı kaynaklı sermayenin %30’unun adresi Çin oluyor. Önceleri bu sermayenin temel kaynaklarını Hong Kong ve Tayvan olu tururken son yıllarda Japon, Amerikan ve Avrupalı irketler de yatırım yapmak için Çin’i tercih ediyorlar.Yatırımlar genelde imalat sektöründe yo unla ıyor. Bu sektör toplam yabancı yatırımın %60’ını alırken onu gayrimenkul ve da ıtım sektörleri takip ediyor. malat sektörü içinde ise aslan payı tekstil, giyim, gıda, mobilya gibi i gücü a ırlıklı sanayilere ait. Bu da gösteriyor ki ucuz i gücü Çin’in rekabet gücünün ve yabancı firmalara sundu u avantajların önemli bir kısmını olu turuyor. ekil 3.1 Dı Kaynaklı Do rudan Yatırım - milyon USD 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1982 1986 1990 1994 1998 2002 Kaynak: Worldbank, Word Development Index Co rafi da ılıma bakıldı ında bölgeler arası büyük farklılıklar görülüyor. Yabancı yatırımların %88’i do u Çin’de, bunu yanı sıra ülkenin ortalarında bu oran %9’a, batıda ise %2’ye dü üyor. Bunun en önemli sebebi, Çin’in kademeli olarak dı a açılması ve reform hareketlerini anlatırken de indi imiz serbest ekonomik bölgelerin do u Çin’de yer alması. Günümüzde dı a açılma politikasının tüm ülkeyi kapsaması sonucu yabancı yatırımlar co rafi olarak daha dengeli da ılmaya ba ladı. 17 Önceleri Çin hükümeti sadece yabancı ortaklıklara izin verirken bugün artık tamamen yabancı sermayeli irketler de Çin’de faaliyet gösteriyor. IMF ekonomistleri tarafından yapılan bir ara tırmaya göre Çin’in yabancı sermayeyi ülkesine çekmekteki ba arısının ardında üç önemli sebep yatıyor: Ekonomik yapı, liberalizasyon ve te vikler ve kültürel ortam. Ekonomik yapı içinde pazar büyüklü ü, ucuz i gücü, altyapı ve ölçek ekonomisi dı kaynaklı yabancı yatırımlar için çekici olan unsurlar. Çin pazarının büyüklü ü özellikle Amerikan ve Avrupalı irketler üzerinde etkili oluyor. Hong Kong ve Tayvanlı yatırımcılar ihracata dönük üretim yaparken, Amerikan ve Avrupalı irketler Çin iç pazarına yöneliyor. Ucuz i gücünün çekicili i yatırımların i gücü a ırlıklı üretim sektörlerine kaymasıyla kendini gösteriyor. Bugün Çin’de imalat sektöründe çalı an bir i çinin saatlik ücreti 0,40 ila 0,60 USD iken, bu rakam A.B.D.’de 12 dolar, kom u Asya ülkelerinde ise 6 dolar civarında. Mao döneminin Çin’e bıraktı ı iyi miraslar da var ki bunlardan bir tanesi düzenli altyapı. Ara tırmalar gösteriyor ki Çin’in düzenli altyapıya sahip bölgeleri yabancı yatırım çekmekte daha ba arılı. Do u kıyılarındaki yabancı yatırım yo unlu unu bu bölgedeki altyapı ve ula ım a ları ile de açıklamak mümkün. Son olarak, ölçek ekonomisinin de yabancı yatırımları çekmekte önemli bir etken oldu u bildiriliyor. Çin’e bu güne kadar girmi olan yabancı firmalar henüz girmemi olanlar için referans ve te vik olu turuyor. Reformlardan bahsederken de indi imiz üzere yabancı yatırım önündeki engellerin kaldırılması Çin’in açık kapı politikasının temel ta larından birini olu turuyor. Bu amaçla kurulan serbest ekonomik bölgeler, açık ehirler ve özel kıyı bölgelerinde uygulanan te vikler ve vergi muafiyet politikaları sayesinde Çin bugünkü ba arılı trendini yakalamı durumda. Bununla beraber Çin’de halen bazı sektörlerde yabancı yatırım konusunda kısıtlamalar mevcut. Havaalanları, nükleer enerji santralleri, petrol ve gaz boru hatları, metro ve demiryolları, su i leri, otomobil sektörü, savunma sektörü, tıbbi kurumlar, madencilik, 18 petrokimya, basın yayın, gemicilik, uydu haberle mecili i ve turizm alanları Çin hükümeti tarafından stratejik öneme sahip olarak görüldü ü için bu alanlarda yabancı yatırımlar üzerinde sınırlamalar söz konusu. Dünya Ticaret Örgütü üyeli i ile Çin özellikle hizmet sektöründe bu tip kısıtlamaları gev etmeyi kabul etti. Böylelikle telekomünikasyon, sigortacılık, bankacılık ve da ıtım sektörlerinde yabancı yatırım önündeki kısıtlamalar kaldırılacak. Vergi Te vikleri Standart Gelir Vergisi Yerli i letmeler: %33 Yabancı sermayeli i letmeler(YS ): %33. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. Üretimlerinin en az %70’ini ihraç eden YS ler bu indirimden sürekli faydalanabilirler. Yüksek teknolojili YS ler bu indirimden 6 yıl faydalanabilirler. Özel Ekonomik Bölgeler Yerli i letmeler: %18 YS ler: %18. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. hracat a ırlıklı ve yüksek teknolojili YS ler bu be yılın sonunda %10 gelir vergisi öderler. Hainan bölgesinde altyapı faaliyetleri projeleri üstlenen ve 15 yıl veya üzerinde i letme haklarına sahip olan YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 5 yıl vergiden muaftırlar. Daha sonraki 5 yıl %10 gelir vergisi öderler. Açık Kıyı ve Sınır ehirler, ç Eyalet Ba kentleri, Yangtze Irma ı Açık ehirleri Yerli letmeler: %33 YS ler: %27 (%3’ü yerel yönetimlere ödeniyor. Yerel yönetim bu vergiyi almayabilir). 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. 30 milyon doların üzerinde yabancı sermayeli, teknoloji a ırlıklı , enerji, ula ım veya liman in aatı projelerinde vergi oranı %15’e indirilebilir. Ekonomik ve Teknolojik Geli im Bölgeleri Yerli letmeler: %18 YS ler: Üretim sektörü için %18. 10 yıl veya üstü i letme hakkına sahip YS ler kara geçtikleri ilk yıldan sonraki 2 yıl gelir vergisinden muaftırlar. Daha sonraki 3 yıl boyunca %50 indirimden faydalanırlar. hracat a ırlıklı ve yüksek teknolojili YS ler bu be yılın sonunda %10 gelir vergisi öderler. Kaynak: Foreign Direct Investment in China: Some Lessons for Other Countries, IMF Policy Discussion Paper, Wanda Tseng, Harm Zebregs, ubat 2002 Çin’in dı kaynaklı yabancı yatırım konusundaki ba arısının sebeplerinden biri de, yatırımların %50 sini olu turan ve Çin’le ortak paydaları yüksek olan kom u ülkeler olarak gösteriliyor. Hong Kong, Singapur ve Tayvan Çin’e giren yabancı sermayenin %50’sinin kayna ını olu turuyor. Bu ülkelerde ya ayan Çin kökenli i adamları yatırımlarını aynı dili, kültürü payla tıkları Çin’de yapmayı tercih ediyorlar. Çin diasporasının Çin’in ekonomik 19 geli imi üzerindeki önemli etkileri, bazı ekonomistlere göre bu performansı Çin’e has ve di er geli mekte olan ülkelerce taklit edilemez hale getiriyor. ABD Ticaret Bakanlı ı’nın (The U.S. Commerce Department) 2002 yılı Çin raporuna göre Çin’deki toplam Amerikan yatırımları 25 milyar dolar civarında. Raporda Çin’in yabancı yatırımcılar için büyük bir potansiyele sahip oldu una de inilirken ilgili yatırımcılar aynı zamanda Çin’de i yapmanın zorlukları konusunda da uyarılıyor. Bu zorluklar dört temel ba lıkta toplanmı . Bakanlı ın de erlendirmelerine göre Çin i dünyası henüz dengeli ve öngörülebilir bir yapıya sahip de il. Bu dengenin olu ması için saydam ve tutarlı bir yasal yapı gerekli ki bu henüz mevcut de il. Çin hükümeti halen korumacı bir anlayı a sahip. Pazar ekonomisinin yerle mesi yönünde önemli adımlar atılmı olsa bile bürokrasinin önemli bir kısmı yerli firmaları ve kamu te ebbüslerini kayıran politikalar izliyor. Halen planlı ekonominin izleri görülüyor. Pek çok sektörde rekabet fikri tam yerle mi de il. Arz talep dengesi dı ında kararlar alınıp gereksiz üretim veya yatırıma gidilebiliyor. Son olarak dile getirilen sorun ise Çin pazarının gerekli hazırlık ve ara tırmayı yapmadan bu pazara girmi pek çok yabancı yatırımcı ile dolu olması. Çin DTÖ üyeli i ile kimi sektörleri yabancı yatırımcılara ve ihracatçılara açıyor. Bu sektörlerin bazıları pazar büyüklü ü ve mamul de eri açısından önemli potansiyellere sahip. Bu sektörlerin ba ında telekomünikasyon, petrol ve gaz, tıbbi malzeme ve cihazlar, ilaç, ses ve görüntü cihazları, in aat ve dekorasyon malzemeleri, sigortacılık, e itim ve tarım ilaçları geliyor. Bu sektörlerin pek ço unda tamamen yabancı sermayeli giri imlere izin verilmese de DTÖ üyelik artları gere i yabancı ortaklıklara izin veriliyor. 20 IV. DÜNYA T CARET ÖRGÜTÜ ve SONRASI Çin 11 Aralık 2001’de DTÖ’ne üye oldu. Bu üyelik hem Çin’de hem de dı dünyada geni yankılar uyandırdı ve sonuçları konusunda pek çok görü öne sürüldü. Genel beklenti, DTÖ üyesi Çin’in dünya ticaretindeki payını daha da arttıraca ı yönünde. Özellikle tekstil ve giyim sektöründe Çin’in payını %50‘lere çıkaraca ından bahsediliyor. Bu da rakip ülkeler için rekabet kızı acak demek oluyor. Özellikle geli mekte olan ülkelerde i gücü a ırlıklı imalat sanayiinin Çin ile rekabet edememesi durumunda pek çok ki inin i siz kalmasından korkuluyor. lginçtir ki Çin’in DTÖ üyeli i sonucu i ini kaybetmekten korkanlar sadece di er ülke i çileri de il. Çin’in dı dünyaya kapılarını sonuna kadar açması ve üyelik gere i korumacılıktan vazgeçmesi sonucu Çin’de de bazı sektörlerin yabancı rekabet ile ba edememesi ve bu sektörlerde çalı an ki ilerin i lerini kaybetmesi olası bir durum. Tüm bu senaryoların ne kadar gerçekçi oldu unu anlamak için Çin’in üyelik artlarını ve ticaret yapısını incelemek gerekiyor. Çin, DTÖ üyelik anla ması gere i, 1 Ocak 2005’de yürürlü e girecek olan ve üyeler arası tekstil ve giyim kotalarını kaldıran anla madan tamamen faydalanamıyor. DTÖ di er üyelere 2008 sonuna kadar Çin’e kar ı geçi dönemi koruma tedbirleri uygulamaları iznini veriyor. Yanı sıra DTÖ’ nün geçerli saydı ı ikili anla malar da Çin’in tekstil ve giyim ihracatına farklı sınırlamalar getiriyor. Geçi dönemi korumacılı ı sadece tekstil ve giyim sektörü ile sınırlı de il; DTÖ üyeleri 2013 yılına kadar Çin ihraç ürünlerinin kendi iç pazar dengelerini tahrip etti ini ispatladıkları takdirde korumacı önlemlere ba vurabilecekler. Benzer ekilde 2016 yılına kadar üye ülkeler Çin’den ithal ettikleri ürünler için anti-dumping denetimler uygulayabilecek ve üçüncü bir ülkenin aynı mala uyguladı ı fiyatı seviye olarak kullanabilecekler. Buna kar ılık Çin gümrük tarifelerinde önemli indirimlere gidiyor. Tarım ürünlerinde %31,5 civarında olan gümrük tarifelerini %17,4 ‘e, endüstriyel mamullerde %24,6’dan %9,4’e, bilgi 21 teknolojisi ve telekomünikasyon ürünlerinde sıfıra indiriyor. Yanı sıra DTÖ üyeli i ile ihracat sübvansiyonları tarihe karı ıyor. En önemli de i im ise hizmet sektöründe öngörülüyor; Çin imdiye kadar rekabete kapalı tuttu u telekomünikasyon, finansal hizmetler, da ıtım gibi sektörlerini yabancı sermayeye açıyor. Dolayısı ile DTÖ üyeli i sanılanın aksine kısa vadede Çin için sihirli bir de nek olmaktan uzak, fakat uzun vadede dü ünüldü ünde gerekli kıldı ı reformlar sayesinde Çin ekonomisi için itici bir güç olaca ı kesin. Çin hükümeti hızlı ekonomik kalkınmanın sürdürülebilirli i için ticari çıkarlarını koruması ve reformların önündeki engelleri ve iç baskıları a ması gerekti inin farkında. DTÖ üyeli i ve getirdi i ba layıcı hükümler bu yolda Çin’e ivme kazandıracak bir geli me. Üyeli in ilk meyvelerinden birisi A.B.D.’nin Çin’e “kayırılan devlet” (most-favored-nation) statüsü vermesiyle alındı. Bu statü Çin-A.B.D. ticari ili kilerindeki belirsizli in azaltılması yolunda önemli bir adım oldu. Bir di er önemli kazanım ise bundan sonra Çin’in ticari anla mazlıklarının çözümü ve ticari çıkarlarının korunması için DTÖ mekanizmalarından faydalanabilecek olması. Benzer ekilde, DTÖ üyeli i sayesinde Çin bundan sonra yapılacak uluslararası ticaret anla malarına taraf olarak katılacak. Üyeli in Çin ekonomisine sa layaca ı maddi kazanımlar hakkında pek çok çalı ma var. Bu çalı maların sonuçlarına göre üyeli in Çin GSMH’sına getirisi %1,5 ile %10 arasında de i iyor, bir di er deyi le yılda 4 ila 30 milyar dolar arası bir kazanım tahmin ediliyor. DTÖ üyesi bir Çin aynı zamanda ticaret yaptı ı ülkeler için de ekonomik kazançlar sa layacaktır. Çin imalat sektörünün ithal hammaddenin ucuz i gücü ile i lenmesine dayanması, ihracattaki artı ların hammadde ithalatına yansımasına sebep olacaktır. Korumacılı ın kalkması ile yabancı mallar Çin pazarına daha kolay eri ebilecek ve daha büyük pazar payları elde edebileceklerdir. Bu da özellikle teknoloji a ırlıklı üretim yapan ülkelerin ihracatında önemli artı lara yol açacaktır. 22 Bundan sonrası için yapılan ekonomik tahminler, Çin’in kısa vadede ekonomik performansını koruyaca ı yönünde yo unla ıyor. Daha uzun vadede ise Çin’in önünde çözülmesi gereken sorunlar var. Bunların en önemlileri olarak gelir da ılımında giderek artan e itsizlik, kamu bankalarının yeniden yapılandırılması gereklili i, bu bankaların birikmi batık borçları, tarım sektöründe ve kamu sektöründe i siz kalması beklenen milyonlarca insanın i sahibi yapılması sayılabilir. Bu sorunların nasıl ve ne zaman çözüldü ü uzun vadede Çin’in ekonomik performansı üzerinde belirleyici rol oynayacaktır. 23 Ç N HALK CUMHUR YET - TÜRK YE T CAR L K LER 2002 yılı dı ticaret rakamlarına göre, Çin Türkiye’nin Asya Pasifik ülkeleri arasındaki en büyük ticaret orta ıdır. Fakat bu ortaklık 1990’ların ikinci yarısından beri Çin lehine i lemektedir. öyle ki, Türkiye 2002 yılında Çin’e 238,7 milyon dolarlık mal satarken Çin’den ithalatı 1,36 milyar dolar olarak gerçekle mi tir. statistiklere bakıldı ında görülmektedir ki, Türkiye’nin Çin’e ihracatı demir çelik, maden cevheri gibi birkaç kalemle sınırlı kalmakta, buna kar ın Çin’in Türkiye’ye ihracatı pek çok kalemi içermekte ve sürekli bir artı göstermektedir. Tablo 4.1 Türk - Çin Dı Ticareti (milyon USD) Türkiye’nin Çin’e Türkiye’nin Çin’den hracatın thalatı Hacim Denge hracatı(X) thalatı (M) Kar ılama Oranı, X/M (X+M) (X-M) 1990 37,2 246,3 0,15 283,5 -209,1 1991 20,4 171,8 0,11 192,2 -151,4 1992 144,2 172,4 0,83 316,6 -28,2 1993 511,9 255,2 2,00 767,1 -256,7 1994 354,8 257,8 1,37 612,6 +97,0 1995 67,0 539,0 0,12 605,9 -472,1 1996 65,1 551,3 0,11 616,4 -486,2 1997 44,4 787,5 0,05 831,9 -743,1 1998 38,0 846,1 0,04 884,1 -808,1 1999 36,6 894,8 0,04 931,4 -858,2 2000 96,0 1334,7 0,07 1440,7 -1248,7 2001 199,3 922,0 0,21 1121,3 -722,7 2002 238,7 1364,3 0,17 1603,0 1125,6 Yıllar Kaynak: DE K 24 Türk firmalarının Çin’e ihracatı önündeki önemli engellerin Çin’in DTÖ’ne üye olması ile kalkması veya en azından azalması beklenmektedir. Bugüne kadar bu engellerin en önemlilerini gümrük tarifeleri, muhabir bankacılık hizmetlerinin eksikli i, standartlar ve telif haklarında ya anan sıkıntılar ve ta ımacılık sorunları olu turmu tur. Çin’in Türk i adamlarınca uzak ve yüksek riskli bir pazar olarak algılanması da bu ülkeyle ticareti kısıtlamaktadır. Tablo 4.2 2002 yılı itibariyle ba lıca dı ticaret maddeleri (milyon USD) hracat thalat Ürün Tutar % Demir çelik 63,3 26,5 Otomotiv ve yan sanayi 36,6 Tuz, kükürt, çimento, vs. Ürün Tutar % Elektrikli makineler 299,8 22,0 15,3 Kazanlar, makineler 216,7 15,9 32,6 13,7 Mineral yakıtlar 62,1 4,5 Metal cevherleri 21,1 8,9 Pamuk 60,1 4,4 Gemiler 13,2 5,5 Organik kimyasallar 52,7 3,9 Ka ıt-karton 7,3 3,0 Optik aletler 51,3 3,8 Plastikler 6,7 2,8 Oyuncaklar 43,4 3,2 Sentetik suni devamsız lifler 6,7 2,8 Sentetik suni filamentler 35,5 2,6 Kazanlar, makineler 6,2 2,6 Çe itli mamul e ya 34,4 2,5 Organik kimyasallar 6,0 2,5 Plastikler 32,7 2,4 Di er 39,0 16,3 Di er 475,6 34,9 Toplam 238,7 100,0 Toplam 1364,3 100,0 Kaynak:DE K 2002 yılı itibarı ile Çin’deki kayıtlı altı tane Türk firmasının 15 milyon dolar civarında yatırımı bulunmaktadır. En büyükleri ENKA Holding’e ait bir enerji sektörü yan sanayii 25 yatırımıdır. Yanı sıra özellikle elektronik, gıda ve tekstil sektöründe pek çok Türk firması üretimlerinin bir bölümünü Çin’de gerçekle tirmektedir. Buna kar ılık Türkiye’de faaliyet gösteren 107 Çin kökenli firma ve bunların 4,7 trilyon TL’lık bir yatırımı bulunmaktadır. Bu sermayenin de büyük bir kısmı sadece Çin’den ithalat yapma amacıyla kurulmu firmalara aittir. 2001 yılında Türkiye Çin tarafından resmi turist güzergahı olarak tanınmı tır. Dünya Turizm Örgütü raporlarına göre Çin önümüzdeki yıllarda dünyanın en fazla turist gönderen ülkesi olacaktır. Bu da Türkiye’nin Çin ile ticaret açı ını kapaması için bir fırsat olu turabilir. 26 REFERANSLAR 1- Adhikari, Ramash ve Yongzheng Yang, September 2002, “What Will WTO Membership Mean for China and Its Trading Partners?”, Finance and Development, IMF, Volume 39, Number 3. 2- “Country Commercial Guide, 2002 – China” The U.S Commerce Department, Commercial Service. 3- “Country Brief: People’s Republic of China”, Worldbank, 2002. 4- “Country Economic Review: People’s Republic of China”, Asian Development Bank, 2002. 5- DE K, 2003, “Türkiye-Çin Ticari ve Ekonomik li kileri”, Nisan 2003 www.deik.org.tr. 6- “Global Competitiveness Report 2002-2003”, World Economic Forum, www.weforum.org. 7- “Is the Wakening Giant a Monster?- China’s Economy”, The Economist, Special Report, 15 ubat 2003. 8- Lardy, Nicholas, 2001, “Issues in China’s WTO Accession” The U.S.- China Security Review Commission Testimony, The Brookings Institution, Foreign Policy Studies. 9- Li, Yuefen, 2002, “China’s Accession to WTO: Exaggerated Fears?”, UNCTAD Discussion Paper. 10- Lin, Yi-Min, 2002, “Economic Institutional Change in Post-Mao China. Reflections on the Triggering, Orienting, and Sustaining Mechanisms” The Chinese Economy, vol.35, no.3, May-June 2002, pp. 26-51. 11- Shafaeddin, Mehdi, 2002, “The Impact of China’s Accession to WTO on the Exports of Developing Countries”, UNCTAD Discussion Paper. 27 12- Ö ütçü, Mehmet, 1995, “2000’li Yıllara Do ru Yeni Ekonomik Süper Güç: Çin”, TÜS AD, TÜS AD T/95, 7-182. 13- So, Alvin Y., 2002, “Guest Editor’s Introduction”, The Chinese Economy, vol.35, no.3, May-June 2002, pp.3-25. 14- “The World Fact Book, 2002, China”, United States Central Intelligence Agency. 15- Trade Statistics, World Trade Organization. 16- Wei-wei, Zhang, 1999, “Transforming China”, Palgrave Publishers, New York, NY USA. 17- “World Competitiveness Yearbook 2003”, IMD, Switzerland, www.imd.ch. 18- World Development Indicators, Worldbank. 19- Zebregs, Harm ve Wanda Tseng, 2002, “Foreign Direct Investment in China: Some Lessons For Other Countries”, IMF Policy Discussion Paper. 20- Comtrade Database, United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Statistics Division, 28