Küçük Menderes Havzası Eylem Plan Raporu
Transkript
Küçük Menderes Havzası Eylem Plan Raporu
TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR ..................................................................................................................... 7 ġEKĠL LĠSTESĠ ...................................................................................................................... 9 TABLO LĠSTESĠ ...................................................................................................................15 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ .................................................................................................................19 EXECUTIVE SUMMARY ......................................................................................................51 1. GĠRĠġ...............................................................................................................................79 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim ....................................................80 1.2. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları .............................................................................86 1.2.1. Veri Temini .........................................................................................................88 1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları ............................................................89 1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları ................................................................................................94 1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları .........................................................................................95 1.3. Küçük Menderes Havzası‘nda Önceden Yapılan ÇalıĢmalar ..................................97 2. PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI ......................................................................................99 3. HAVZA GENEL DURUMU .............................................................................................103 3.1. YerleĢim Yerleri ....................................................................................................103 3.2. Coğrafi Durum ......................................................................................................109 3.3. Meteorolojik Bilgiler...............................................................................................117 3.4. Arazi Kullanımı .....................................................................................................128 3.5. Tarım ve Hayvancılık ............................................................................................136 3.5.1. Tarım ...............................................................................................................136 3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı ............................................................................139 3.5.3. Hayvancılık ......................................................................................................141 3.6. Sanayi Durumu .....................................................................................................143 3.6.1. Organize Sanayi Bölgeleri ................................................................................147 3.6.2. Tekil Sanayi Tesisleri .......................................................................................154 3.7. Madencilik ............................................................................................................158 3.8. Korunan Alanlar ....................................................................................................160 3.9. Su Kaynakları .......................................................................................................165 3.9.1. Barajlar ............................................................................................................172 3.9.2. Akarsular ..........................................................................................................182 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.9.3. Yeraltı Suları ....................................................................................................183 3.10. Deniz DeĢarjları ....................................................................................................193 4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLAMA DURUMU ...........................................195 4.1. Türkiye Geneli ......................................................................................................195 4.1.1. Türkiye‘nin Su Potansiyeli ................................................................................195 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları ...................................................................................198 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ...........................................200 4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi ......................................201 4.2. Küçük Menderes Havzası .....................................................................................211 4.2.1. Havza Su Potansiyeli .......................................................................................211 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu .....................................................212 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ...........................................213 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar ..........................................................................213 4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri .......................214 5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ .................................................................................223 5.1. Kentsel Atıksu Altyapısı ........................................................................................226 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu .................................226 5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu ..............................................................231 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapısı ..................................................................................256 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu .........................................257 5.2.2. Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu ......................................................261 5.2.3. Oteller ve Tatil Sitelerinde Yer Alan Münferit Atıksu Arıtma Tesisleri ................269 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı ...................................................................................270 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu .......................................................................270 5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu ...............................................................................278 5.3.3. Tehlikeli Atıklar .................................................................................................278 5.3.4. Moloz ...............................................................................................................279 5.3.5. Atık Pil ..............................................................................................................279 5.3.6. Ambalaj Atıkları ................................................................................................280 5.3.7. Arıtma Çamurları ..............................................................................................280 6. SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI ..............283 6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları ........................................................................................283 6.1.1. Yöntem ............................................................................................................283 6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları ................................................................288 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2. Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması ............................................................................297 6.2.1. Nüfus Tahminleri ..............................................................................................298 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ...................................................303 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri .........................................................................303 6.2.2.2. Endüstriyel Kirlilik Yükleri....................................................................311 6.2.2.3. Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri ..........................322 6.2.2.4. Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ......................................335 6.2.3. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri ........................................................341 6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ......................342 6.2.3.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ......344 6.2.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri ..........347 6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri 350 6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri .............352 6.2.3.6. Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri............355 6.2.3.7. Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi ...........................................357 6.2.4. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi ...............................................................364 7. HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ..................369 7.1. Baskı ve Etkiler .....................................................................................................369 7.2. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri .......................................................................381 7.3. Kısa Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler ................................................401 7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) ................................401 7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) ................................404 7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) ...............................405 7.4. Genel Çözüm Önerileri .........................................................................................406 7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı 406 7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar ...................................................................................................411 7.4.3. Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü ......................416 7.4.4. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ......................................................422 7.4.4.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ....................................................................423 7.4.4.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması ............................................427 7.4.4.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi .................428 7.4.5. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler ...........................................................430 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.6. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler ......................................................................433 7.4.7. Arıtma Çamurları Yönetimi ...............................................................................436 8. HAVZA KORUMA EYLEM PLANI ..................................................................................443 8.1. Havza Yönetimi ....................................................................................................443 8.1.1. Türkiye‘de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar .............443 8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi ........................................................448 8.1.2.1. Fransa‘da Havza Yönetimi ..................................................................448 8.1.2.2. Ġngiltere‘de Havza Yönetimi ................................................................455 8.1.2.3. Ġspanya‘da Havza Yönetimi ................................................................459 8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi ............................................464 8.2. Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler ...............473 8.3. Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları ............................................................479 8.4. Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı ....................................................489 8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması....................................489 8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması .................................489 8.4.3. Atıksu Yönetimi ................................................................................................489 8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi ..........................................................489 8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi .......................................490 8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu .....................................490 8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu ............................................................491 8.4.3.5. Kanalizasyona deĢarj edilen atıksuların yönetimi ................................491 8.4.3.6. Alıcı ortama deĢarj edilen atıksuların yönetimi ....................................491 8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi ..........................................................................492 8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları ....492 8.4.4.2. Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri ..........................493 8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu ..................493 8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları ...............................494 8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları .................................................494 8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü ......................................................494 8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi ....................................................................494 8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi .................496 8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları ............................498 8.4.6.1. Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ......................................................499 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları ..................................499 8.4.6.3. TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu ...........................500 8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi ....................................................................................500 8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları .................................501 8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları ....................501 8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi ...............................501 8.4.7.4. Su kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları ................................................................................502 8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi 502 8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi ................................................502 8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması ......................503 8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi.................................................504 8.4.7.9. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Uygulamaları ..........................505 8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması ..................................505 8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi ........................................................................505 8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi .............................................506 8.4.7.13. Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi .............................................................................................506 8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri...................................................................507 8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması ......................................................507 8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması ....................507 8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması .................507 8.4.9.3. Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu 508 8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması .......508 KAYNAKLAR ......................................................................................................................509 EKLER – CĠLT II Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR ÇOB : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu AAT : Atıksu Arıtma Tesisi OSB : Organize Sanayi Bölgesi DSĠ : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü DMĠ : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü HSA/ÇĠB : Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı Benzeri Bir Yapılanma ĠÇDR : Ġl Çevre Durum Raporları TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ĠBB : Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi DME : Devlet Meteoroloji ĠĢleri ve Genel Müdürlüğü DDD : Derin Deniz DeĢarjı MLSS : Mixed Liquor Suspended Solids (Biyokütle konsantrasyonu) EN : EĢdeğer Nüfus AKM : Askıda katı madde KOĠ : Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı BOĠ : Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı TN : Toplam Azot TP : Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı ISIC : International Standard Industrial Classification (Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması) GIS : Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri) SKKY :Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġEKĠL LĠSTESĠ ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası ..................................................................................85 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler.......................................................87 ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi ..................................................89 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması ..........................90 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri .........................................................91 ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi ...............92 ġekil 7. 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri .........................................93 ġekil 8. 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular ................................93 ġekil 9. 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog ..................................94 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli ................................................................................................96 ġekil 11. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı ..........................................................100 ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları ..............................................................................101 ġekil 13. Küçük Menderes Havzası Siyasi Haritası.............................................................104 ġekil 14.Küçük Menderes Havzası Alt Havzalar ve Akarsuları Haritası ..............................107 ġekil 15.Küçük Menderes Nehri Havzası Alt Havzaları .......................................................108 ġekil 16 Küçük Menderes Havzası Fiziki Haritası ...............................................................109 ġekil 17. Küçük Menderes Havzasının Akarsular Haritası ..................................................112 ġekil 18. Küçük Menderes Nehri Havzası Genel Coğrafik Yapı Haritası .............................115 ġekil 19. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Guruplarının Dağılımı ..............................................................................................................................116 ġekil 20. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Sıcaklık (1975-2009)...........................118 ġekil 21. Küçük Menderes Havzası Aylık Maksimum Sıcaklık (1975-2009) ........................119 ġekil 22. Küçük Menderes Havzası Aylık Minimum Sıcaklık (1975-2009) ...........................119 ġekil 23. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (1971-2000) ............120 ġekil 24. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma Dağılımı (1971-2000) ......121 ġekil 25.Küçük Menderes Havzası‘ Aylık Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009)...............122 ġekil 26. Küçük Menderes Havzası Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009) ..................122 ġekil 27. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Dağılımı (1971-2000) ...123 ġekil 28. Küçük Menderes Havzası Yıllık Günlük Maksimum YağıĢ Dağılımı (1971-2000) .123 ġekil 29. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam Karla Kaplı Gün Sayısı (19712000) ..................................................................................................................................124 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 30. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Bulutluluk (Kapalılık) Dağılımı (19712000) ..................................................................................................................................126 ġekil 31. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma, GüneĢlenme Süresi ve BuharlaĢma (1975-2009) ....................................................................................................126 ġekil 32. Küçük Menderes Havzası Yıllık Toplam GüneĢ Radyasyonu Dağılımı (1971-2000) ...........................................................................................................................................127 ġekil 33. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı ........................................128 ġekil 34. Arazi Kullanımının Alt Düzeyde Sınıflandırılması .................................................129 ġekil 35. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası Arazi Kullanım Haritası .................................132 ġekil 36.Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanım Haritası ................................................133 ġekil 37. Havzada Bulunan Ġzmir Ġlinin Arazi Sınıfları Dağılımı ...........................................134 ġekil 38. Küçük Menderes Havzası‘nda Kullanım ġekline Göre Tarım Arazisi Dağılımı......136 ġekil 39.Küçük Menderes Havzasındaki Ġlçelerde Gübre Kullanımları (ĠLEMOD, 2007) .....140 ġekil 40. Küçük Menderes Havzası Bitkisel, Hayvansal ve Su Ürünleri Üretiminin Dağılımı ...........................................................................................................................................142 ġekil 41. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ...................................................146 ġekil 42. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Ġstihdam Durumu ............................................146 ġekil 43. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Sanayinin Sektörel Dağılımı ............157 ġekil 44. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası ............................................163 ġekil 45. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası .............................................164 ġekil 46. Ġzmir Ġli mevcut içme suyu kaynakları ve 2009 yılındaki payları ............................165 ġekil 47. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel ve Yeraltı Su Kaynakları .............................171 ġekil 48.Tahtalı Barajı Etrafında Yer Alan Koruma Alanları ................................................173 ġekil 49. Balçova Barajı......................................................................................................174 ġekil 50. Ürkmez Barajı ......................................................................................................174 ġekil 51. Alaçatı Barajı .......................................................................................................175 ġekil 52. Küçük Menderes Havzası Su Kaynakları Durumu (Mevcut ve Planlanan) ............177 ġekil 53.DSĠ Küçük Menderes Havzası Genel Vaziyet Planı (DSĠ, 2009-Kasım) ................178 ġekil 54. Beydağ Barajı ......................................................................................................179 ġekil 55. Küçük Menderes Havzası Ġçmesuyu Alt Havzaları ...............................................180 ġekil 56. Küçük Menderes Havzasında Mevcut, Planlanan Göletler ve Barajlar .................181 ġekil 57. Küçük Menderes Nehri Kolları .............................................................................182 ġekil 58. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Bulunan Yeraltı Suyu Sulama Kooperatifleri ......................................................................................................................185 ġekil 59. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yeraltı Suyu Seviye DeğiĢimleri ......185 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 60. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yıllara Göre Açılan Kuyu Sayısı ......187 ġekil 61. DSĠ ve Ġller Bankası Tarafından Açılan Kuyuların Ġlçelerde Dağılımı ....................188 ġekil 62. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ġahıslar Tarafından Açılan Kuyularının Genel Dağılımı ...................................................................................................................188 ġekil 63. Küçk Menderes Alt Havzası taĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesislerine Örnekler ...........................................................................................................................................190 ġekil 64. Ülkemiz Su Potansiyeli ........................................................................................195 ġekil 65. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı ...................................................196 ġekil 66. Sektörel Su Kullanım Durumu ..............................................................................199 ġekil 67. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ........................................203 ġekil 68. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu ..............................................................................................................................212 ġekil 69. 2010, 2020, 2030 ve 2040 Yılları Toplam Su Rezervi Dağılımı ............................216 ġekil 70. Küçük Menderes Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği .......................219 ġekil 71. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ....................225 ġekil 72. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ..................................226 ġekil 73.Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ....................227 ġekil 74. Ġzmir Büyük Kanal Projesi Kolektör Hattı ..............................................................228 ġekil 75. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu..................................231 ġekil 76.Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu...................................231 ġekil 77.Çiğli AAT Proses Akım ġeması.............................................................................235 ġekil 78. Güneybatı AAT Proses Akım ġeması ..................................................................238 ġekil 79. Havza AAT Proses Akım ġeması.........................................................................240 ġekil 80. Urla AAT Proses Akım ġeması ............................................................................243 ġekil 81. Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü AAT Proses Akım ġeması ......................................245 ġekil 82.Gümüldür AAT Proses Akım ġeması ....................................................................246 ġekil 83. Karaburun AAT Proses Akım ġeması .................................................................250 ġekil 84. Kiraz AAT Ünitelerinin ġematik Gösterimi ............................................................251 ġekil 85. Torbalı AAT‘nin ġematik Gösterimi ......................................................................254 ġekil 86. Küçük Menderes Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları ve Birlikler...........................................................................................................................276 ġekil 87. Küçük Menderes Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖ Haritası...............................................................................................................................277 ġekil 88. Küçük Menderes Havzası DSĠ Gözlem Ġstasyonları .............................................290 ġekil 89. Küçük Menderes Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları ...291 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 90. Küçük Menderes Havzasında A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları .292 ġekil 91. Küçük Menderes Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları ...............................................................................................................................293 ġekil 92. Küçük Menderes Havzasında C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları .294 ġekil 93. Kirlilik Kaynakları .................................................................................................297 ġekil 94. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ...........................................................299 ġekil 95. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları ............................................301 ġekil 96. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ....................................................................306 ġekil 97. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ..............................................................308 ġekil 98. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri .....................308 ġekil 99. Küçük Menderes Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl) ...............................................................................................................................310 ġekil 100. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı...........................318 ġekil 101. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi ..................................................................................................................319 ġekil 102. Küçük Menderes Havzası ―Havza Ġçi‖ Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı) ...........................................................................................................................................320 ġekil 103. Küçük Menderes Havzası Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları ..........................................................................................321 ġekil 104. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden Yönetim Birlikleri Haritası ...................................................................................................324 ġekil 105. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları ..........................................................................................................................329 ġekil 106. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yükü Dağılımı ........................335 ġekil 107. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yükü DeğiĢimi ..................336 ġekil 108. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yükü Dağılımı ........................336 ġekil 109. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yükü DeğiĢimi ...................337 ġekil 110. Küçük Menderes Havzasında 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı.................338 ġekil 111. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi .................339 ġekil 112. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü (ton/yıl) .343 ġekil 113. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü (ton/yıl) .343 ġekil 114. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ...............................................................................................................................346 ġekil 115. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) ...............................................................................................................................347 ġekil 116. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ......................................................................................................................349 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 117. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) ......................................................................................................................349 ġekil 118. Küçük Menderes Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ...........................................................................................................................................351 ġekil 119. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl)354 ġekil 120. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) ...........................................................................................................................................354 ġekil 121. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ...........................................................................................................................................356 ġekil 122. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) ...........................................................................................................................................356 ġekil 123. Küçük Menderes Havzası Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ............................................357 ġekil 124. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) ....................358 ġekil 125. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl,%) ......359 ġekil 126. Küçük Menderes Havzası Yayılı TP Yükü ..........................................................360 ġekil 127. Küçük Menderes Havzasında Toplam Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) ............361 ġekil 128. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) ..........362 ġekil 129. Küçük Menderes Havzası Toplam Yayılı TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ..............................................................................................................................363 ġekil 130.Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN, TP Yükleri Dağılımı .366 ġekil 131. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri DeğiĢimi .....................367 ġekil 132. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TP Yükleri DeğiĢimi .....................367 ġekil 133.1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda YerleĢim Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı .......................................................................................................382 ġekil 134. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sera Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı ..............................................................................................................................383 ġekil 135. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sanayi Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı .......................................................................................................384 ġekil 136. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan YerleĢim Yerleri ...............................386 ġekil 137. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan Zeytinyağı Üretim Tesisleri ..............389 ġekil 138. Küçük Menderes Nehri‘nin Selçuk‘tan Denize Döküldüğü Bölge ........................395 ġekil 139. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler.................408 ġekil 140. Islah sonrası atık depolama tesisi üst örtü detayı ...............................................415 ġekil 141. Zeytinyağı Üretim Prosesleri (Azbar ve diğ., 2004) ............................................417 ġekil 142. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri‘nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu ........418 ġekil 143. Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ......................................454 ġekil 144. Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması .....................................457 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 145. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması .....462 ġekil 146. Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ......................................463 ġekil 147. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) ..........466 ġekil 148. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması 468 ġekil 149. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması .........................................471 ġekil 150. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma ............................................476 ġekil 151. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri ...........487 ġekil 152. Küçük Menderes Havzası‘nda planlanan AAT‘ler ...............................................488 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler ......................................88 Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları ............................95 Tablo 3. Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ................................................103 Tablo 4. Havza Ġçerisindeki YerleĢim Yerleri ve 2009 Nüfusları ..........................................106 Tablo 5. Küçük Menderes Nehri Özellikleri .........................................................................110 Tablo 6. Küçük Menderes Havzasındaki Akarsular Ve Uzunlukları .....................................111 Tablo 7. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Göller ve Kapladıkları Alan ......................113 Tablo 8. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Gurupları .........116 Tablo 9. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Gözlem Ġstasyonları ................................117 Tablo 10. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) (DMĠ,1975-2009) ................................................................................................................120 Tablo 11. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımı ..........................................................128 Tablo 12. Arazi Kullanımının Ġkinci Düzeyde Değerlendirilmesi ..........................................129 Tablo 13. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları ............................................................................131 Tablo 14. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma ......................................................................132 Tablo 15. Küçük Menderes Havzası‘nda, Ġlçeler Bazında Tarım Arazisi Dağılımı ...............137 Tablo 16. Ġzmir Ġlinde 2009 Yılı Tarım Arazisi Sulama Durumu ...........................................138 Tablo 17. Ġzmir Ġlinde Devlet Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı .....................................139 Tablo 18. Ġzmir Ġlinde Halk Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı ........................................139 Tablo 19. Küçük Menderes Havzası Yıllık Zirai Ġlaç Kullanımı Ortalaması ..........................140 Tablo 20. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Ġlçelere Göre Yapılan Hayvancılık Faaliyetleri ..........................................................................................................................141 Tablo 21. Ġzmir Ġli Ġçin Genel Sanayi Durumu ......................................................................144 Tablo 22. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ve Ġstihdam Durumu .................145 Tablo 23. Ġzmir Ġlinde Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçine Giren OSB‘ler ....................147 Tablo 24. Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri Bilgileri ..........................................................148 Tablo 25. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri ....................................................................................149 Tablo 26. Ġzmir Pancar OSB Bilgileri...................................................................................150 Tablo 27. Tire OSB Bilgileri ................................................................................................151 Tablo 28. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri ....................................................................................152 Tablo 29. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler ..................................................153 Tablo 30 Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler .....................................154 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 31. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri ................154 Tablo 32. Küçük Menderes Havzası‘nda Yer Alan Maden Rezervi .....................................158 Tablo 33. Küçük Menderes Havzası‘nda Bulunan Korunan Alanların Dağılımı ...................162 Tablo 34. Ġzmir Ġli Ġçme Suyu Kaynaklarında 2009 Yılında Üretilen Su Miktarı ....................166 Tablo 35. Küçük Menderes Havzası Ġçme Suyu Amaçlı Kullanılan Yüzeysel Ve Yeraltı Su Kaynakları ..........................................................................................................................167 Tablo 36. Küçük Menderes Havzası‘ndaki Baraj ve Göletler..............................................172 Tablo 37. Havzada Yer Alan Ġçme Ve Kullanma Amaçlı Barajların Son Durumu.................175 Tablo 38. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Henüz TamamlanmamıĢ Baraj Ve Göletler ...........................................................................................................................................179 Tablo 39. Küçük Menderes Nehri Ortalama Akım Değerleri (Muslu ve diğ., 2005)..............182 Tablo 40.Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Yeraltı Suyu Rezervi ve Miktarı ..............183 Tablo 41. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ĠĢletmede Olan Sulama Kooperatifleri ...........................................................................................................................................186 Tablo 42. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları .................................................189 Tablo 43. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda DSĠ II. Bölge Müdürlüğü tarafındantarafından yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri ................................191 Tablo 44. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Jeotermal Kaynaklar ..............................192 Tablo 45. Küçük Menderes Havzası‘nda Deniz DeĢarjı Yapılan Yerler ...............................193 Tablo 46. Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri ...........................................................197 Tablo 47. Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) ............................................198 Tablo 48. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) ..................................................................................................................204 Tablo 49. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi ......................................................................................................208 Tablo 50. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu ..............................................211 Tablo 51. 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi ..............213 Tablo 52. 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri .....................213 Tablo 53. Küçük Menderes Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi .215 Tablo 54. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları ..................................................................217 Tablo 55. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri .................................................217 Tablo 56. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri .............................................218 Tablo 57. Havzadaki Kırsal Ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini..................................218 Tablo 58. Kentsel Atıksuyunu Alıcı Ortama Veren YerleĢim Yerleri ....................................230 Tablo 59. Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçinde Mevcut Olan Atıksu Arıtma Tesisleri ..233 Tablo 60. Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu ................................................................257 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 61. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008) ...........................................................................................................................................258 Tablo 62. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler (Ġzmir-ĠÇDR,2007) ......258 Tablo 63. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (ĠzmirĠÇDR,2007) ........................................................................................................................258 Tablo 64. Küçük Menderes Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri .........................................273 Tablo 65. SKKY TABLO 1‘e Göre Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri ...........................................................................................................................................286 Tablo 66. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri.............................................287 Tablo 67. Küçük Menderes Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su Sıcaklıkları..........................................................................................................................295 Tablo 68. Nitrat Ölçüm Ġstasyonları.....................................................................................296 Tablo 69. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) ...................................302 Tablo 70. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri ...........................................................................304 Tablo 71. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) .........................305 Tablo 72. Küçük Menderes Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri ....................309 Tablo 73. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyonları ........................................................314 Tablo 74. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları....................................317 Tablo 75. 2010 Yılı Ġçin Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizinde DeĢarj Edilen Endüstriyel Debiler Ve Kirletici Yükleri ..................................................................................................318 Tablo 76. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizi‘ne DeĢarj Edilen Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi ....................................................................319 Tablo 77. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden Yönetim Birlikleri.................................................................................................................323 Tablo 78. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................329 Tablo 79. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı...................................330 Tablo 80. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı ...............................331 Tablo 81. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları ...............................................332 Tablo 82. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) ............................................................................332 Tablo 83. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) ............................................................................333 Tablo 84. Küçük Menderes Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükler ....................................................................................................................334 Tablo 85. Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............335 Tablo 86. Küçük Menderes Havzası Noktasal TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............337 Tablo 87.Küçük Menderes Havzası Noktasal KOĠ Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı ............338 Tablo 88. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler ..................................................342 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 89. Havzalaradaki Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları ..........................346 Tablo 90. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları .......................348 Tablo 91. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükünün Dağılımı ..............358 Tablo 92. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükünün Dağılımı ..............361 Tablo 93. Noktasal Ve Yayılı Kirletici Yüklerin Havzada Yıllara Göre Dağılımı ...................365 Tablo 94. Ham Gri Su Ve Siyah Su Karakterizasyonu (Ortalama Değerler) ........................409 Tablo 95. Düzensiz depolama alanlarının tehlike potansiyelinin değerlendirilmesi için kontrol listesi ..................................................................................................................................412 Tablo 96. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri .......................426 Tablo 97. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları .................................................................444 Tablo 98. AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması ...........................................................446 Tablo 99. Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu ......................................................473 Tablo 100. Proses Tipi Seçim Kriterleri...............................................................................482 Tablo 101. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT‘ler .............................................484 Tablo 102. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT‘ler ...............................................484 Tablo 103. Revizyon Yapılması Gereken AAT‘ler ...............................................................484 Tablo 104. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri ............................................485 Tablo 105. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri ...........................................................................................................................486 Tablo 106. Kentsel yerleĢimler AAT iĢletmeye alma tarihleri ..............................................490 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak artan su ihtiyacına karĢın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliĢen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aĢırı kullanım ve kirlilik oluĢumu nedeniyle yaĢanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıĢtır. 4856 Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun‘un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘ ne ―Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak‖ görevi verilmiĢtir. Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nin 5. maddesinde, ―Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır.‖ ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıĢmaları baĢlatılmıĢ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıĢtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıĢ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11‘inin koruma eylem planının hazırlanması iĢi ―Türkiye’ deki 11 Havzanın Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması‖ isimli proje kapsamında 12 Ağustos 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baĢlatılmıĢtır. Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelen değiĢikliklerin tamamlanması ile 03.12.2010 tarihinde sonlandırılmıĢtır. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıĢmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluĢturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi‘nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluĢturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluĢturacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleĢimlerin toplam nüfusu 37.453.292 ile Türkiye nüfusunun % 52‘sine karĢılık gelmektedir (ġekil Y1). Proje kapsamında yer alan yerleĢim Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye‘nin % 40‘ına karĢılık gelmektedir (ġekil Y2). PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ġekil Y1. Proje Bölgesi Nüfusu 311.564; 40% 472.038; 60% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aĢağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanması iĢi gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil Y3). Küçük Menderes Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Kuzey Ege Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y3.Proje Kapsamındaki Havzalar Proje‘de öncelikle ilgili havzada oluĢan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıĢtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıĢ, yapılan tüm çalıĢmalar baĢta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluĢlarla paylaĢılmıĢtır. Projenin genel çalıĢma planı çerçevesinde danıĢmanlık hizmeti için ―Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti.‖ ‗den, proje kapsamındaki önemli iĢ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıĢmaları iĢi için ―Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ‖ den hizmet alımı yapılmıĢtır. Proje kapsamında gerçekleĢtirilen iĢ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iĢ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiĢ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıĢtır. Havzada Öne Çıkan Baskı-Etkiler ve Sıcak Noktalar Bu bilgiler doğrultusunda havzada önemli ölçüde çevresel baskı oluĢturan faktörler Ģu Ģekilde sıralanabilir; havzada yoğun olan tarım ve hayvancılık faaliyetleri, arıtılmadan deĢarj edilen evsel ve endüstriyel atıksular, düzensiz depolama sahaları, baraj gölleri ve akarsuların çevresinde görülen erozyon, jeotermal sulardan kaynaklanan kirlilik, su (yeraltı suyu) sıkıntısı. Sözü edilen bu baskıların neticesinde Tahtalı Baraj Havzası, Küçük Menderes Nehri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 519 Havzası, GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Nehrinin kirliliğin yoğun olduğu Fetrek Çayı, havzadaki baraj gölleri sıcak noktalar olarak tespit edilmiĢtir. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiĢ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiĢtir. 3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Proje kapsamında toplam 1435 yerleĢim yerine gidilmiĢ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi (AAT), 1295 adet düzensiz katı atık depolama sahası, 29 adet düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT‘si olan münferit tesisler,142 adet AAT olmayan sanayi tesisleri ve 70 adet OSB yerinde incelenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası saha çalıĢmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıĢması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 43 yerleĢim yeri incelenmiĢtir. Bu kapsamda 14 adet evsel AAT, 37 adet katı atık düzensiz depolama sahası, halihazırda faaliyette olan 2 adet düzenli katı atık depolama sahası, AAT‘si olan 39 adet münferit tesis, 2 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 2 adet OSB yerinde incelenmiĢtir. Arazi çalıĢması sırasında incelenen kentsel AAT‘ler ve OSB‘ler Tablo Y1 ve Y2‘de; yerinde tespit edilip, koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y4‘de gösterilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y1. Küçük Menderes Havzası’nda yer alan AAT’ler No Tesis Adı Ġlçe Adı Kapasitesi 3 (m /gün) ĠĢletmeye Alınma Yılı Arıtma Yöntemi Ġleri Biyolojik Ġleri Biyolojik Ġleri Biyolojik Doğal Arıtma DeĢarj Ortamı Ġzmir Körfezi 1 Çiğli Çiğli 605.000 2000 2 Güneybatı Narlıdere 21.600 2001 3 Havza Menderes 21.600 2004 4 Balıklıova Urla 1.000 2008 5 Gümüldür Menderes 960 2008 Aktif Çamur Tahtalı Deresi 6 ĠYTE Urla 2.250 2008 Aktif Çamur Tatar Deresi 7 Selçuk Selçuk 10.200 2008 8 Ürkmez Seferihisar 2.000 2008 9 Urla Urla 21.600 2009 10 Bayındır* Bayındır 6.912 2009 11 AyrancılarYazıbaĢı* Torbalı 6.912 2009 12 Torbalı* Torbalı 21.600 2010 13 Kiraz Kiraz 3.000 1998 14 Karaburun-Efes Karaburun 1.500 - 15 KaraburunKuyucak Karaburun 1.500 - Doğal Arıtma Doğal Arıtma Ġleri Biyolojik Ġleri Biyolojik Ġleri Biyolojik Ġleri Biyolojik Ġzmir Körfezi Küçük Menderes Nehri Küçük Menderes Nehri Ege Denizi Küçük Menderes Nehri Çevlik Çayı Çevlik Çayı Küçük Menderes Nehri Küçük Menderes Aktif Çamur Nehri Vidanjörle çekilip katı atıkların Aktif Çamur toplandığı alana deĢarj ediliyor Vidanjörle çekilip katı atıkların Aktif Çamur toplandığı alana deĢarj ediliyor *Bu tesisislerde atıksu arıtma tesisi son adımı olarak dezenfeksiyon ünitesi bulunmaktadır. Arıtılan atıksuyun sulama suyu olarak kullanımı amaçlanmaktadır. Tablo Y2. Küçük Menderes Havzası’nda yer alan OSB’ler OSB Adı Torbalı OSB Buca (Ege Giyim) (Aktif) ĠTOB Tekeli (Aktif) Tire (Aktif) ÖdemiĢ (Hizmete sunulma aĢamasında) Pancar (Hizmete sunulma aĢamasında) Baskı Ta Üretime Geçen Firma Sayısı (adet) Su Tüketimi 3 (m /gün) - AAT Durumu DeĢarj Ġzni Durumu yok yok 35 210 Tesislerde ön arıtma var. Toplanan atıksular ĠZSU kanalizasyonuna veriliyor yok 41 700 AAT var var 34 1200 AAT var var - - - - - - - - TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y4. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait 2003-2009 yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıĢtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1’de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ5, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiĢ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıĢtır (ġekil Y5-8). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y5. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N) Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y6. Küçük Menderes Havzası A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y7. Küçük Menderes Havzası B Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y8. Küçük Menderes Havzası C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıĢtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıĢ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiĢimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıĢtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir. Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıĢmalar neticesinde Küçük Menderes Havzası için elde edilen veriler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Noktasal Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda Küçük Menderes Havzası sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen (tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 43 yerleĢim yerinin yerinin 19‘unda kentsel atıksu arıtma tesisi hizmeti verilmektedir. Havza‘da atıksuları arıtılan kiĢi sayısı 3.223.781 ile havza kentsel nüfusunun %92 sine karĢılık gelmektedir. Buna göre havzada 2010 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ için 9.856 ton/yıl, TN için 1.051 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün %82‘si) ve TP için 171 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün % 80‘i)‘dır. Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluĢan ve alıcı ortama deĢarj edilen endüstriyel atıksuların neredeyse tamamı havza içinde kalmaktadır. Üretilen ve havzaya ulaĢan endüstriyel kirlilik yükleri KOĠ olarak 7.299 ton/yıl, TN olarak 234 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün %18‘i) TP olarak 42 ton/yıl (toplam noktasal TN yükünün %20‘si) olarak hesaplanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Noktasal Kirlilik: Kirlilik oluĢumunda katı atık sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluĢan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları kaynaklı kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiĢtir. Küçük Menderes Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 1.359, TN için 940, TP için ise 3.3 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 1.711, TN için 412, TP için ise 5.7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru artıĢın azalarak devam etmesi beklenmektedir. Ancak düzenli depolama sahaları ile birlikte sızıntı suyu artıma tesislerinin de devereye gireceği düĢünülerek, oluĢan kirliliğin havzaya ulaĢmayacağı tahmini yapılmıĢtır. ġekil Y9‘da Küçük Menderes Havzası‘nda oluĢan noktasal yüklerin dağılımı verilmektedir. Bu dağılım kentsel ve endüstriyel kirlilik yükleri üzerinden verilmiĢtir. Mevcut ve gelecekte kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel AAT‘lerde giderileceği öngörüsü yapılmıĢtır. Noktasal TP Yükü Noktasal TN Yükü 20% 18% 82% Kentsel Kentsel Endüstriyel Endüstriyel 80% ġekil Y9. Küçük Menderes Havzasında Noktasal TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri besi maddesi parametreleri olan azot (N) ve fosfor (P) bazında hesaplanmıĢtır. Ġleride yapılacak planlama çalıĢmalarına temel teĢkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiĢtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Mevcut yayılı kirleticilerin dağılıma bakıldığında, TN yükü açısından hayvansal atıklar 2.542 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %35‘i) ile baĢı çekmekte, tarımsal gübre yükü 2.237 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %31‘i) ve arazi kullanımını 1.562 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %21‘i) ile arkasından gelmektedir. Foseptiklerden kaynaklanan TN yükü 590 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %8‘i) olarak hesaplanmıĢtır Atmosferik taĢınım ve sızıntı suyu yükleri, TN yayılı yükleri açısından sadece 339 ton/yıl (toplam yayılı TN yükünün %15‘i) kadar yük havzaya ulaĢmaktadır. Yayılı yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın 281 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %49‘u) değeri ile hayvancılığa ait olduğu, ardından 163 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %28‘i) tarımsal gübre kullanımının geldiği görülmektedir. Bunların dıĢında foseptiklerden 83 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %15‘i) ve arazi kullanımından 45 ton/yıl (toplam yayılı TP yükünün %8‘i) değerinde TP yükünün havzaya ulaĢtığı hesaplanmıĢtır. Küçük Menderes havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil Y10’da verilmektedir. bu dağılımın havzadaki ilçeler bazında dağılımı ġekil Y11 ve Y12‘de hartia üzerinde verilmektedir. Yayılı TP Yükü Yayılı TN Yükü 1% 0% 8% 8% Sızıntı Suyu 21% 15% Sızıntı Suyu Arazi Kullanım Gübre 35% 28% Gübre Atmosferik Taşınım 31% 4% Hayvancılık 49% Foseptik ġekil Y10. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) Baskı Ta Arazi Kullanımı Hayvancılık Foseptik TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y11. Küçük Menderes Havzası TN Yükü Dağılım Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y12. Küçük Menderes Havzası TP Yükü Dağılım Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal ve Yayılı Yüklerin Değerlendirilmesi Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %19, TP parametresi bazında %28 dir. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 1.285 ton/yıl iken, 2040 yılında 1.595 ton/yıl değerine inmektedir. TP yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıĢla 213 ton/yıl dan 282 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Yayılı yüklerdeki değiĢime bakıldığında ise 2010 yılında 7.270 ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 4.713 ton/yıl seviyesine inmekte olup; %35 oranında bir azalma söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde 573 ton/yıl dan 311 ton/yıl değerine inmektedir. Küçük Menderes Havzası‘ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y3’ te verilmektedir. Tablo Y3. Küçük Menderes Havzası’ndaki toplam kirlilik yükleri YÜKLER (ton/yıl) Toplam Azot (TN) Yıllar Noktasal Toplam Fosfor (TP) Yayılı Toplam Kentsel Endüstriyel 2010 1051 234 7270 2020 1047 181 2030 1260 2040 1450 Noktasal Yayılı Toplam Kentsel Endüstriyel 8555 171 42 573 786 5769 6997 189 36 409 634 163 5217 6640 217 32 356 605 145 4713 6308 254 28 311 593 5. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıĢmaları, ―Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması‖ Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, AAT‘lere atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıĢtır. Mevcut AAT‘lerin değerlendirilmesi aĢamasında; havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT‘ leri yerinde incelenmiĢ, ve yenileme veya kapasite artıĢı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca, planlama çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT‘ ler için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) AAT‘ler için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır. Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiĢtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunluktakolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT‘de arıtılması planlanmıĢtır. 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere AAT‘ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. Planlanan AAT‘ler için proses seçimi gerçekleĢtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas alınmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası Ġzmir metropolü ve etrafındaki küçük yerleĢim birimlerinden oluĢmaktadır. Ġzmir ilinin genel itibariyle gerekli atıksu arıtma tesislerine sahip olması nedeniyle sadece BüyükĢehir sınırları dıĢında kalan nispeten küçük yerleĢim birimleri için yeni atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. Bu durumda Küçük Menderes Havzası‘nda farklı olarak 3 Atıksu Arıtma Alternatifi oluĢturmak yerine 2 Alternatif oluĢturulmuĢtur. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y4‘te verildiği gibi yapılmıĢtır. Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 2 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 2 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 2 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 2 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Küçük Menderes Havzası‘nda kurulması planlanan AAT‘ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y5, Tablo Y6 ve yapılacak revizyonlar ise Tablo Y7 de verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y4. Proses Seçim Kriterleri Arıtma Nüfus Aralığı N<2000 2000<N<10000 YerleĢim Durumu Proses Tipi* Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil Hassas Alan KI Kurutma Yatakları Doğal/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik Kurutma Yatakları Diğer Doğal/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik Kurutma Yatakları Ġçme Suyu Havzası U.H. Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Graviteli Hassas Alan** SistemiAktif Çamur Ġkincil U.H. KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma Diğer** SistemiAktif Çamur Ġkincil U.H. KI+ĠI+YAKT Yatakları ĠçmeSuyu Havzası*** Sistemi BNR 10000<N<50000 50000<N<10000 100000<N<250000 N>250000 * KI:Kaba Izgara Ġleri Ġleri Hassas Alan*** BNR Diğer U.H. Aktif Çamur Ġkincil Ġçme Suyu Havzası Sistemi BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer U.H. Aktif Çamur Ġkincil Ġçme Suyu Havzası Sistemi BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer BNR Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer BNR Ġleri ĠI:Ġnce Izgara UH: Uzun Havalandırmalı YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu Yoğ. + Mekanik KI+ĠI+YAKT Mekanik Grav.Yoğ.+ Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik HKT:Havalandırmalı Kum Tutucu BNR: Biological Nutrient Removal (Karbon+besi maddesi giderimi) ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y5. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT’ler Ġl AAT 1 AAT bağlı yerleĢimler Ġlçe Ġzmir ÇeĢme ÇeĢme Alaçatı Proje Nüfusu (N-2040) Ġlk Yatırım Maliyeti (Euro) AAT Teknolojisi 30 yıllık ĠM ġZD (Euro) 94.766 ileri arıtma 4.315.258 5.806.352 200.906 ileri arıtma 6.870.036 11.102.459 KuĢadası 2 Aydın KuĢadası Davutlar Güzelçamlı 3 Ġzmir Selçuk Belevi 2.466 ikincil arıtma 240.736 318.671 4 Ġzmir Karaburun Mordoğan 3.410 ikincil arıtma 300.268 385.787 5 Ġzmir Tire Gökçen 2.708 ikincil arıtma 256.564 336.917 6 Ġzmir Kiraz Çayağzı 2.447 ikincil arıtma 239.424 321.646 7 Ġzmir Kiraz Karaburç 2.436 ikincil arıtma 238.741 320.964 8.037 ikincil arıtma 538.636 665.503 6.541 ikincil arıtma 692.864 601.589 6.555 ikincil arıtma 468.731 577.554 Ovakent 8 Ġzmir ÖdemiĢ Bademli Konaklı 9 Ġzmir Karaburun 10 Ġzmir ÖdemiĢ 11 Ġzmir Beydağ Beydağ 6.600 ikincil arıtma 470.968 577.809 12 Ġzmir Tire Tire 64.542 ikincil arıtma 2.228.727 4.053.886 13 Ġzmir Kiraz Kiraz 9.853 ikincil arıtma 618.888 767.682 14 Ġzmir Selçuk Selçuk 80.365 ileri arıtma 3.830.993 4.893.070 1-R Ġzmir ÖdemiĢ Gölcük 1.826 ikincil arıtma 196.134 280.586 Karaburun Kaymakçı Çaylı Tablo Y6. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT’ler AAT Ġl Ġlçe Bağlı YerleĢimler Proje Nüfusu (N-2040) AAT Teknolojisi Ġlk Yatırım Maliyeti (Euro) 1-D izmir ÖdemiĢ Kayaköy 1.392 doğal arıtma 97.440 2-D izmir ÖdemiĢ Bozdağ 1.471 doğal arıtma 102.970 Tablo Y7. Revizyon Yapılması Gereken AAT’ler AAT Adı Ġl Ġlçe ÖdemiĢ AAT Ġzmir ÖdemiĢ Baskı Ta Bağlı YerleĢimler Nüfus (N-2010) ÖdemiĢ 2.601 Birgi 79.419 Yapılacak ĠĢlem Yenilenme Maliyeti 30 yıllık ĠM ġZD (Euro) AAT‘ye dahil etme 83.450 5.500.843 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Her iki alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y8 de verilmiĢtir. Fizibilite çalıĢması yapılan 2 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.000-10.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır. Tablo Y8. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri (€) AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Senaryo Aktif Çamur Doğal Arıtma Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti (€) Kolektör Maliyeti (€) Toplam Yatırım Maliyeti (€) Toplam Maliyet (€) I. Alternatif 17.877.827 488.600 18.366.427 26.187.818 0 18.366.427 44.554.245 II. Alternatif 17.527.687 363.160 17.890.847 25.998.179 668.171 18.559.018 44.557.197 Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu nedenle nihai maliyet taslak raporda hesaplanan maliyetlerden yüksek olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y9 da verilmiĢtir. Ġlk yatırım, 30 yıllıık iĢletme ve kolektör maliyetlerini içerecek Ģiekilde hesaplanan toplma maliyet 61.003.781 Euro olarak bulunmuĢtur. Bu maliyetin içerisinde Küçük Menderes Nehri alt havzasında yapılacak yatırımlar 30.929.168 Euro‘yu kapsamaktadır. Tablo Y9. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri (€) AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Senaryo Aktif Çamur Nihai 21.506.967 Doğal Arıtma Yenileme 200.410 83.450 Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti (€) Kolektör Maliyeti (€) Toplam Yatırım Maliyeti (€) Toplam Maliyet (€) 21.790.827 36.511.318 2.701.635 24.492.462 61.003.781 Planlaması yapılan kentsel AAT‘lerin 2010-2017 yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y13’te verilmektedir. Buna göre müstakil olarak planlanan AAT‘ lerin hizmet ettiği belediye nüfusu 100.00‘den Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 fazla ise AAT‘ nin iĢletmeye alma yılı 2010, 50.000-100.000 arasında ise 2012; 10.00050.000 arasında ise 2014; 10.000‘den az ise 2017 olarak alınmıĢtır. Birden fazla yerleĢimin aynı AAT‘ ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma) , AAT‘nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT‘ ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleĢim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iĢletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiĢtir. Bununla birlikte nüfusu 100.000 üzerinde olan yerleĢim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüĢtür. Küçük Menderes Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 6.870.036 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 10.458.428 €, 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 4.462.363 €‘dur. Küçük Menderes Havzası AAT planlamaları ġekil 14 te harita üzerinde gösterilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT İlk Yatırım Maliyetleri 12.000.000 50.000<N<100.000 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) 10.000.000 8.000.000 6.000.000 10.458.428 N>100.000 6.870.036 N<10.000 4.000.000 4.462.363 2.000.000 10.000<N<50.000 0 0 2010* 2012 2014 2017 Yıllar Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri 25.000.000 Proje Kapsamındaki Tüm Yerleşim Yerleri 21.790.827 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) 20.000.000 N>10.000 N>50.000 17.328.464 17.328.464 2012 2014 15.000.000 10.000.000 N>100.000 5.000.000 6.870.036 0 2010* 2017 Yıllar *Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'ni almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür. ġekil Y13. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri Baskı Ta iĢletmeye TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekilY14. Küçük Menderes Havzası’nda planlanan AAT’ler Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiĢtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye‘ nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taĢımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuĢtur. Bütüncül bir yaklaĢımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuĢtur. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıĢ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuĢtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluĢturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karĢısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluĢturma yoluna gidilmiĢtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıĢmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaĢılabilir olması ve projede yapılan çalıĢma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıĢ ve paydaĢ toplantıları baĢlığı altında toplantılar düzenlenmiĢtir. Bu toplantılar, baĢta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü BaĢkanlığı‘nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman Ġl Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıĢmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, Ġl Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Proje çalıĢmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada paydaĢ toplantıları düzenlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası AçılıĢ Toplantısı 05 Kasım 2009, 1. PaydaĢ toplantısı ise 10 Haziran 2010, 2. PaydaĢ toplantısı ise 21 Ekim 2010, 3. PaydaĢ Toplantısı ise 24 Aralık 2010 tarihinde Ġzmir ilinde gerçekleĢtirilmiĢtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiĢ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıĢtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıĢmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik ―Eylem Planları‖ hazırlanmıĢtır. Eylem planlarında yapılması gereken iĢlerin süresi ve iĢi yapacak sorumlu kurum ve kuruluĢlarda belirtilmiĢtir. Proje faaliyetlerine iliĢkin iĢ programı Havza Koruma Eylem Planı Takviminde detaylı olarak anlatılmıĢtır. Küçük Menderes Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20212040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) Nüfusu 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Tüm tekil endüstrilerin ve OSB‘lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Mevcut atıksu deĢarjları alıcı ortamlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli olanlar için ―en uygun alıcı ortam rehabilitasyon projelerinin‖ geliĢtirilmesi gerekmektedir. Yeni atıksu deĢarjları için ―en uygun alıcı ortam‖ seçeneklerinin uygulanması gerekmektedir. 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2014 yılına kadar tamamlanmıĢ olmalıdır. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede tamamlanmalıdır. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000 in üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde 2015 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tamamlanması öngörülmüĢtür. Zeytinyağı üretimi yapan iĢletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sektörel iĢbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm kontrolsüz deĢarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir. Havzada içme suyu temin edilen Tahtalı Barajı koruma bantları içerisinde evsel ve endüstriyel atıksu alt yapı yönetiminin oluĢturulması; 2013 yılı sonuna kadar kadar tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğe önlem alınması üzerine bir yönetim planı oluĢturulması gerekmektedir. Tahtalı Barajı dıĢında havzada içme ve kullanma suyu amacıyla kullanılan Balçova, Alaçatı Barajlarında ve Mordoğan Göleti‘nde özel hüküm belirleme ihtiyacının belirlenmesi çalıĢmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıĢ olması gerekmektedir. Havzanın en önemli akarsuyu olan Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan evsel ve endüstriyel atıksuların alt yapısının tamamlanması; katı atıkların yönetiminin tamamlanması gerekmektedir. Havzanın özellikle bı bölgesinde yoğunlaĢmıĢ olan hayvzancılık ve tarım faaliyetlerinde fgerekli önlemlerin bu kısa vade içerisinde alınmıĢ olması gerekmektedir. Özellikle Küçük Menderes Nehri etrafında toplanan zeytinyağı üretim tesislerinin sektörel iĢbirliği sağlayarak çözüm yöntemlerinin belirlenmesi ve uygulamaya alınması gerekmektedir. Havaznın en önemli proıblemlerinden biri olan yer altı suyu kullanımı ile bir önceki bölümde detaylı olarak bahsi geçen tedbirlerin alınmıĢ olması gerekmektedir. Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. Ġyi tarım uygulamaları (ürün deseni seçimi, modern sulama teknolojisinin kullanımı, arazi topulaĢtırılması ve tarla içi geliĢtirme hizmetleri) için pilot bölge çalıĢmaları Kiraz Ovası‘nda baĢlaması önerilmektedir. Bu çalıĢmaların kısa vade içinde baĢlayıp, uzun vadede devam etmesi gerekmektedir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Bu çalıĢmalar için hayvancılığın çok yoğun olarak yapıldığı ÖdemiĢin seçilmesi uygun bulunmuĢtur. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır. Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlanması gerekmektedir. Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011 yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) Küçük Menderes Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000‘in altında olan tüm belediyelerde 2017 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede sürekliliği sağlanmalıdır. 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme yatırımlarının yapılması gerekmektedir. Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir. Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir. Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) Küçük Menderes Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler HSA/ÇĠB tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization, protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center and the project with the title ―Preparation of Watershed Protection Action Plans for 11 Watersheds in Turkey‖ was started after being signed by the Ministry of Environment and Forestry-General Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August 12, 2009. The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The total population of the residential areas within the scope of the Project is 37 453 292 according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye (Figure Y2). Population of Project Area 34.068.516 ; 48% 37.448.584 ; 52% Total Population in Non-Project Area Figure Y1. Population of Project Area 311.564 40% Project Area ; 472.038 60% ; Non-Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5th article of Water Pollution Control Act (Figure Y3). Küçük Menderes Basin Marmara Basin Susurluk Basin Kuzey Ege (North Aegean) Basin Büyük Menderes Basin Burdur Basin Yeşilırmak Basin Kızılırmak Basin Konya Closed Basin Seyhan Basin Ceyhan Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y3. Watersheds within the scope of the project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by ―Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.‖. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by ―Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp.‖ through service procurement. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the watershed are; widespread agriculture and animal farming, untreated domestic and industrial wastewaters, solid waste dumping sites, erosion around the dam lakes and rivers, pollution caused by geothermal sources and groundwater depletion. As a result of these pressures Tahtalı Dam Basin, Küçük Menderes River Basin, highly polluted Fetrek Creek and dam lakes in the basin were determined as hot spots. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. 3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 settlements were visited, 192 domestic wastewater treatment plants (WWTPs), 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTPs, and 70 organized industrial areas were examined on-site. During the field work for Küçük Menderes Basin, 43 settlements were visited, 14 domestic wastewater treatment plants (WWTPs), 37 solid waste dumping sites, 2 sanitary landfills, 39 individual industrial plants with WWTPs, 2 individual industrial plants without WWTPs, and 2 organized industrial areas were examined on-site. The WWTPs and Organized Industrial Areas in the basin are given in Table Y1 and Table Y2. The locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y4. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y1. WWTPs in operation in Küçük Menderes Basin No WWTP WWTP Location Year of Start of Operation Treatment Technology Capacity 3 (m /day) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Çiğli Güneybatı Havza Balıklıova Gümüldür ĠYTE Selçuk Ürkmez Urla Bayındır* Ayrancılar-YazıbaĢı* Torbalı* Kiraz Çiğli Narlıdere Menderes Urla Menderes Urla Selçuk Seferihisar Urla Bayındır Torbalı Torbalı Kiraz 2000 2001 2004 2008 2008 2008 2008 2008 2009 2009 2009 2010 1998 Advanced Advanced Advanced Natural Secondary Secondary Natural Natural Advanced Advanced Advanced Advanced Secondary 605.000 21.600 21.600 1.000 960 2.250 10.200 2.000 21.600 6.912 6.912 21.600 3.000 14 Karaburun-Efes Karaburun - Secondary 1.500 15 Karaburun- Kuyucak Karaburun - Secondary 1.500 Discharge Media Ġzmir Bay Ġzmir Bay K. Menderes River Tahtalı River Tatar River K. Menderes River Aegean Sea K. Menderes River Çevlik Creek Çevlik Creek K. Menderes River K. Menderes River WW Ġs taken with vacuum track and discharged to solid waste dumping sites WW Ġs taken with vacuum track and discharged to solid waste dumping sites *In these WWTPs, there is a disinfection unit as last step of treatment. It is planned to use treated waste water for irrigation. Tablo Y2. Organized Industrial Areas in Küçük Menderes Basin OIA Torbalı OIA Number of Firms Making Production Water Consumption 3 (m /day) - Buca (Ege Giyim) (active) 35 210 ĠTOB Tekeli (active) Tire (active) ÖdemiĢ (not active yet) Pancar (not active yet) 41 34 - 700 1200 - Baskı Ta WWTP Status Discharge Permit Absent No after pretreatment, waste water is given to ĠZSU discharge channel Present Present - No No No - TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y4. Environmental Infrastructure Map for Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between 2003-2009 obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD5, NH4-N, NO2-N and NO3-N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution (Figure Y5-Y8). Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A,B,C) described in the same table. All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y5. Water Quality Map for Küçük Menderes Basin (KOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y6. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group A (Physical-inorganic) parameters Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y7. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group B (organic) parameters Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y8. Water Quality for Küçük Menderes Basin based on group C (inorganic pollution) parameters Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and equivalent populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations Results obtained for Küçük Menderes Basin as a result of pollutant load calculations is as follows: Pollution from Urban Wastewater: In present, only 19 of 43 settlements (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Küçük Menderes Basin. 19 domestic wastewater treatment plants in the watershed serve to 3 223 781 people which refer to 92 % of watershed population. In 2010, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were 9 856 tons/year for COD, 1 051 tons/year for TN and 171 tons/year for TP. Pollution from Industrial Wastewater: Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with almost a 100 % ratio into the watershed area. Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with a range of 7 299 tons/year for COD, 234 tons/year, 234 tons/year (%18) for TN and 42 tons/year (%20) for TP. Pollution from Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates in Küçük Menderes Basin for the year 2010 are at levels of 1359 tons/year for COD, 940 tons/year for TN and 3.3 tons/year for Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 519 TP. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 These loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste landfills will be put into operation by the year 2016 according to the Solid Waste Master Plan. Therefore, loads will be 1 711 tons/year for COD, 412 tons/year for TN and 5.7 ton/year for TP in 2020. Later loads from sanitary landfill leachates are expected to slowly decrease through 2040. However, when sanitary landfills are taken into operation, leachate treatment plants will be simultaneously taken into operation. Hence less pollution will be reach the watershed. Distribution of TN and TP loads from point sources in Küçük Menderes Basin is shown in Figure Y9. It was assumed that leachates from sanitary landfills and rehabilitated dumping sites will be treated in urban WWTPs. Point TN Loads 18% Point-TP Loads 20% Urban Urban Industrial 82% Industrial 80% Figure Y9.Distribution of point TN and TP loads in Küçük Menderes Basin Pollution from Non-Point Sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the Küçük Menderes Basin, animal farming lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 2 542 tons/year (35 %), followed by pollution caused by agricultural fertilizer use with 2 237 tons/year (31 %), and land use (forest, grass field, meadow, surface run-off from urban and rural settlements) with 1 562 tons/year (21 %). Atmospheric deposition, landfill leachates and septic tanks contribute 930 tons/year (13 %) in total in terms of TN. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 An investigation of non-point loads in terms of TP show that the largest portion 281 tons/year (49 %) belongs to animal farming followed by agricultural fertilizer use with 163 tons/year (28 %) and phosphorus from septic tanks and grass field, meadows and forests with 128 tons/year (23 %). Distribution of TN and TP loads from non-point sources in Küçük Menderes Basin is shown in Figure Y10 and illustrated on the map in Figure Y11-Y12. Non-Point TN Loads 1% Non-Point TP Loads 0% 8% Landfill Leachate 21% 15% Landfill Leachate 8% Land Use 35% Land Use 28% Agricultural Activities 31% Atmospheric Deposition 49% Agricultural Activities Animal Farming Animal Farming Septic Tanks 4% Septic Tanks Figure Y10.Distribution of non-point TN and TP loads in Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y11. Map showing distribution of TN loads in Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y12. Map showing distribution of TP loads in Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 19 % in terms of TN and 28 % in terms of TP. Total point-source nitrogen loads was calculated as 1 285 tons/year for 2010, and will increase to 1 595 tons/year in 2040. Total point-source phosphorus loads will increase a little from 213 tons/year to 282 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of 7 270 tons/year in 2010 will decrease to 4 713 tons/year in 2040 with about 35 % decrease. Similarly, total phosphorus load will decrease from 573 tons/year to 311 tons/year. Summary of total pollution load in Küçük Menderes Basin is shown in Table Y3. Table Y3. Total Pollution Load in K üçük Menderes Watershed Load (tons/year) Total Nitrogen (TN) Years Point Domestic Industrial Nonpoint 2010 1051 234 7270 2020 1047 181 2030 1260 2040 1450 Total Phosphorus (TP) Point Industrial Nonpoint Total Domestic 8555 171 42 573 786 5769 6997 189 36 409 634 163 5217 6640 217 32 356 605 145 4713 6308 254 28 311 593 Total 5. Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project ―Preparation of Watershed Protection Action Plans‖. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTPs were investigated on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility or final WWTPs projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWTPs planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWTPs and maximum collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTPs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively. WWTPs offered in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWTPs and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. Küçük Menderes Basin is composed of Ġzmir metropole and other small allocations around. Province of Ġzmir has already WWTPs, as a result of this there is no need to have WWTPs with the exception of small allocations. At this point just 2 alternatives were developed instead of 3 in Küçük Menderes Basin. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y4) were determined based on the populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment Act-Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Hence, all the treatment facilities for population above 2000 and located in a drinking water catchment area, and those for population above 10000 and located in a vulnerable area were planned to be able to remove nutrients (N.P). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y4. Criteria for Process Selection Population Location Drinking N<2000 Process Water Compact Treatment Treatment Level Pretreatment* Sludge Treatment Secondary CS Drying Beds Basin Vulnerable Area Natural Treatment/ Compact Secondary CS/Septic Drying Beds Others Treatment Natural Treatment/ Compact Secondary tank CS/Septic Drying Beds Treatment Water Extended Aeration Activated Sludge Sec./Adv. tank CS+FS+HFG Drinking Basin Gravity thickener + C 2000<N<10000 Mechanical/ Drying Vulnerable Area** Others Extended Aeration Activated Sludge Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFG Secondary C CS+FS+HFG Beds C Drinking Water BNR (Carbon + Nutrient Removal) Basin*** Advanced Mechanical Sistemi 10000<N<50000 Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary Drinking Water BNR (Carbon + Nutrient Removal) CS+FS+HFG C Mechanical Grav. Thick.+ Mech. Advanced Basin 50000<N<100000 Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Water BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Drinking 100000<N<25000 0 Water Mechanical CS+FS+AGC Mechanical Basin Drinking N>250000 CS+FS+AGC Basin CS+FS+AGC Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced * CS:Coarse Screen FS:Fine Screen HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber Sludge Digestion + Mechanical AGC: Aerated Grit Chamber ** Activated sludge treatment was planned for populations between 2000 -10000 which are not in a drinking water Basin. However natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started . *** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between 10000- 50000 if they are in a drinking water Basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has already started Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Cost Analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these two scenarios. In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m3 of wastewater were calculated to include both investment costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. WWTPs planned for Küçük Menderes Basin are shown in Tables Y5 and Y6 depending on their treatment technologies. Revisions need to be done is given in Table Y7. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y5. Wastewater treatment plants planned Activated Sludge Systems (as Secondary or Advanced Treatments Systems) WWTPs 1 Residential Areas Ġzmir ÇeĢme Settlements which Benefit from WWTP ÇeĢme Alaçatı Project Population (N-2040) Treatment Level 30 year operating Costs (€) Investment Costs (€) 94.766 Advanced Treatment 4.315.258 5.806.352 200.906 Advanced Treatment 6.870.036 11.102.459 240.736 318.671 300.268 385.787 256.564 336.917 239.424 321.646 238.741 320.964 KuĢadası 2 Aydın KuĢadası Davutlar Güzelçamlı 3 Ġzmir Selçuk Belevi 2.466 4 Ġzmir Karaburun Mordoğan 3.410 5 Ġzmir Tire Gökçen 2.708 6 Ġzmir Kiraz Çayağzı 2.447 7 Ġzmir Kiraz Karaburç 2.436 Secondary Treatment Secondary Treatment Secondary Treatment Secondary Treatment Secondary Treatment Ovakent 8 Ġzmir ÖdemiĢ Bademli 8.037 Secondary Treatment 538.636 665.503 6.541 Secondary Treatment 692.864 601.589 6.555 Secondary Treatment 468.731 577.554 470.968 577.809 2.228.727 4.053.886 618.888 767.682 3.830.993 4.893.070 196.134 280.586 Konaklı 9 Ġzmir Karaburun 10 Ġzmir ÖdemiĢ 11 Ġzmir Beydağ Beydağ 6.600 12 Ġzmir Tire Tire 64.542 13 Ġzmir Kiraz Kiraz 9.853 14 Ġzmir Selçuk Selçuk 80.365 1-R Ġzmir ÖdemiĢ Gölcük 1.826 Karaburun Kaymakçı Çaylı Secondary Treatment Secondary Treatment Secondary Treatment Advanced Treatment Secondary Treatment Table Y6. Wastewater Treatment Plants planned as natural treatment systems WWTPs 1-D 2-D Residential Areas izmir izmir ÖdemiĢ ÖdemiĢ Project Population (N-2040) Treatment Level Investment Costs (€) Kayaköy 1.392 Natural 97.440 Bozdağ 1.471 Natural 102.970 Settlements which Benefit from WWTP Table Y7. WWTPs planned to be renewed in Küçük Menderes Basin WWTP ÖdemiĢ WWTP Baskı Ta Residential Areas Ġzmir ÖdemiĢ Settlements which Benefit from WWTP Population (N-2010) ÖdemiĢ 2.601 Process to be Replacement Taken Cost Inclusion to the WWTPs 83.450 30 year operating Costs (€) 5.500.843 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Total costs obtained for each of the two alternatives are shown in Table Y8. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of cost out of 2 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in Municipal Wastewater Treatment Act, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between 2010 and 2017. Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in the action plan) for a municipality population over 100000, 2012 for 50000100000, 2014 for 10000-50000, 2017 for 2000-10000 and 2017 for less than 2000. Table Y8. WWTP total costs for Küçük Menderes Basin according to two different scenarios Wastewater Treatment Costs (€) Scenario Alternative I WWTP Investment Costs Activated Natural Total Sludge Treatment 17.877.827 488.600 Alternative II 17.527.687 363.160 Operating Costs Collector Costs (€) Total Total Costs Investment (€) Costs (€) 18.366.427 26.187.818 0 18.366.427 44.554.245 17.890.847 25.998.179 668.171 18.559.018 44.557.197 The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report was shared in the second and third meetings with the stakeholders in the watershed. According to their responses, WWTPs plannigs were finalized. Hence, finalized costs were higher than the ones in the draft report. Total costs finalized according to the selected scenario are shown in Table Y9. Table Y9. WWTP total costs for Küçük Menderes Basin according to the finalized scenario Wastewater Treatment Costs (€) Collector Costs Operating Costs (€) Total Investment Costs (€) 37.395.761 779.464 24.184.738 WWTP Investment Costs Natural Activated Sludge Treatment 22.993.595 328.230 Renovation 83.450 Total 23.405.275 Total Costs 61.580.499 (€) Based on the treatment scenario selected for Küçük Menderes Basin, the initial investment costs will be 6.870.036 € for planned WWTPs with an equivalent population over 100 000, 10.458.428 € for WWTPs of 50 000-100 000 population, 4.462.363 € for population less then 10000. Figure Y13 shows the cumulative initial investment costs for WWTPs planned for 2012-2017. The existing and planned WWTPs are illustrated on the map in Figure Y14. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 According to the provisional 4th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities with population above 100000. However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the action plan Figure Y13. Initial investment costs of planned Municipal WWTPs in Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y14. Planned WWTPs in Küçük Menderes Basin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7. Stakeholder Meetings Additionally, during the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Hydraulic Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December 2009. With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, shareholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July 2010. After the completion of draft report, 2. stakeholder meetings were made in October 2010 and 3. stakeholder meetings were made in December 2010. Opening meeting was made on November 5, 2010; 1. stakeholder meeting was made on June 10, 2010; 2. stakolder meeting was made on October 21, 2010 and 3. stakeholder meeting was made on December 24, 2010 in Ġzmir for Küçük Menderes Basin. The feedback obtained as a result of these meetings with shareholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an ―Action Plan‖ was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the ―Action Plans‖, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration of the works were also specified. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 519 1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GĠRĠġ Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaĢamsal bir öneme sahip olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından, koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliĢen yaklaĢım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla ―entegre‖ biçimde gerçekleĢtirilmesidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baĢlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileĢenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taĢımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliĢmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teĢvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileĢtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düĢünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aĢağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koĢullar ve Biyolojik çeĢitliliğin azalması ve tehlikeye düĢmesi olarak sayılabilir. Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaĢtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliĢkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileĢmenin ve ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980‘li yıllarda çevre kirliliği sorunları baĢ göstermiĢ; bu sorunlardan en geniĢ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları olmuĢtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baĢlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıĢlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet vermiĢtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aĢırı değiĢimi ve yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye baĢlamıĢtır. Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiĢiklikleri, geliĢtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaĢımın en doğru çözüm olduğu kabul edilmektedir. 1.1. Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim AB'nin su politikalarının değiĢimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliĢimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıĢtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının "anayasası" olarak kabul edilen Direktif önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taĢımaktadır. Avrupa Su Hukuku'nun geliĢimindeki birinci dalga 1975-80 arasında gerçekleĢmiĢ ve bu süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiĢtir. 1980- Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1995 yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliĢmelerdir. Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıĢın gerektiği vurgulanmıĢtır. Ayrıca, yine 1995'ten itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüĢtür. Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baĢlatılmıĢ ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüĢtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiĢtir (Çiçek N,2009). Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaĢması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya zorlamıĢ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluĢması sonucunu doğurmuĢtur. Bu kapsamda iyi su kalitesine ulaĢmayı hedefleyen Su Çerçeve Direktifi 2000 yılında Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiĢtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileĢtirilmesi için havza bazında tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB Su Çerçeve Direktifi‘nin nehir havzaları üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir. Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleĢik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgelerine (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıĢ nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015‘e kadar ‗iyi su durumu‘na ulaĢmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik çevresel ve ekolojik hedeflerin oluĢturulması yoluyla buna nasıl ulaĢılacağını açıklamaktadır. Yüzey suları için ‗iyi durum‘, ‗iyi ekolojik durum‘ ve ‗iyi kimyasal durum‘ ile belirlenmektedir. Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıĢ ya da ‗çok az‘ maruz kalmıĢ olan ‗bozulmamıĢ‘ koĢullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az ‗iyi‘ durumda olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak, herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıĢ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaĢılması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekmektedir. Yürürlüğe giriĢ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD‘yi baĢarıyla uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baĢlamıĢlardır. Türkiye için iyi su durumu hedefine hangi tarihte ulaĢılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır. SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde ‗çok iyi durum‘un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm sularda 2015‘e kadar en azından ‗iyi durum‘a ulaĢılmasıdır. Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaĢılmasını güvence altına almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaĢılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bu hedeflere ulaĢmak için önlemler programını uygulamak üzere eĢgüdümlü ve bütüncül bir yaklaĢımın temin edilmesi önem arz etmektedir. Su Çerçeve Direktifi, Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıĢtır. Bu süreç Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi‘nin bir bileĢenini oluĢturmuĢtır. Su Çerçeve Direktifi; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeĢ direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaĢmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleĢtiren bir çerçeve oluĢturmakta ve entegre nehir havzası yönetiminin genel ilkelerini sunmaktadır.(ÇOB, 2010) Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıĢ olan ― Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluĢturulmuĢtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aĢamasında izlenmesi gereken yönteme iliĢkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluĢturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaĢılması gereken aĢamalar için kesin tarihleri tanımlamıĢ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taĢları aĢağıda verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 • Direktifin yürürlüğe girmesi, 2000. • Ulusal mevzuata uyum, 2003. •Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması 2003. • Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. • Ġzleme ağlarının kurulması, 2006. • Kamu ile iĢbirliği, 2006. • Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, 2008. • Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), 2009. • Fiyatlandırma politikalarının oluĢturulması, 2010. • ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleĢtirilmesi, 2012. • Çevresel hedeflere eriĢim, 2015. • Ġlk yönetim döngüsünün sonu, 2021. • Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaĢmak için nihai tarih, 2027. SÇD'deki en önemli kavram ―Nehir Havzası Yönetimi‖ dir ve her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluĢturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıĢmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaĢım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliĢkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaĢım önermek günümüzün en çok tartıĢılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi‘ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aĢağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı, Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıĢılması, karĢılıklı fikir alıĢveriĢinin ve bilgi paylaĢımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye‘de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye‘de 2005- TS 266–2005) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye‘de 2006). 21 Aralık 2009‘da, Brüksel‘de gerçekleĢtirilen ―Hükümetler arası Katılım Konferansı‖nda ―Çevre Faslı‖ müzakereleri resmen açılmıĢtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan ―Su Kalitesi Sektörü‖ dür. AB‘ye giriĢ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiĢ ve yasal mevzuat geliĢtirilmiĢ olmakla birlikte, henüz Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal ―Su Çerçeve Yönetmeliği‖ geliĢtirilmemiĢtir. Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıĢ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına dönüĢtürülmesidir. Bakanlığa bağlı Çevre yönetimi Genel Müdürlüğü Su kalitesi Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kapanıĢ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY kapsamında revizyon çalıĢmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca SÇD yi kapsayacak Ģekilde Havza Koruma Yönetmeliği çalıĢmalarını devam ettirmektedir.(ÇOB, 2010). Bununla birlikte, bu konudaki çalıĢmalara esas olacak ―Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği‖ 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıĢtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır (Gürel ve diğ., 2010). Bunun dıĢında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 havza bazlı yönetimine yönelik 25 Havzada çalıĢmalar hızlanmaktadır (ġekil 1.). Bu bağlamda 11 havzada ―Havza Koruma Eylem Planları‖ TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıĢtır. Söz konusu ―Havza Koruma Eylem Planları‖, Su Çerçeve Direktifi (SÇD)‘nin gereği olarak hazırlanmıĢtır. Bu planların hazırlanması önemli bir baĢlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı açılıĢ sürecinde önem kazanmıĢtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010). ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye‘deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıĢtır. Özellikle Çevre ve Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıĢ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği standartlarını da dikkate alarak planlarını geliĢtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla paralel ruhta olup, Türkiye‘nin bu süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuĢtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Türkiye uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarıyı uygulamaya da bu planlar vasıtasıyla taĢıma olanağı yakalamıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 519 1.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaĢan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniĢ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiĢtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıĢmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıĢ olup proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıĢtır. Bütüncül bir yaklaĢımla 11 havza için yapılan çalıĢmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aĢağıda özetlenmiĢtir. 1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıĢ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS‘nin yapısı, gelecekte karĢılaĢılacak ve zamanla giderek artacak veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iĢleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edebilecek Ģekilde tasarlanmıĢtır. 5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluĢturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluĢturulmuĢtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iĢlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanacaktır. 6. Havzalar bazında oluĢturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıĢmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaĢık bir yıllık bir sürede Türkiye‘nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuĢtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıĢmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baĢlık altında yürütülmüĢtür. ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıĢmanın ilk adımını oluĢturmuĢtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiĢ ve düzenlenmiĢtir. Üçüncü aĢamada arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıĢ ve bilgiler modeldeki veritabanı uygun Ģekilde entegre edilmiĢtir. Arazi çalıĢmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiĢ olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aĢamayı oluĢturmaktadır. Son aĢamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. Yukarıda özetlenen tüm çalıĢmaların detayları aĢağıda verilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.2.1. Veri Temini CBS ortamında yapılacak çalıĢmalarda kullanılmak üzere projenin baĢlangıcından taslak rapor teslim sürecine kadar geçen sürede Tablo 1 de özetlenen veriler sayısal olarak Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan (ÇOB) her bir havza için ayrı ayrı temin edilmiĢtir. Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB‘dan Temin Edilen Veriler NO DOSYA ADI FORMATI 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE 2 baraj_golet.shp SHAPE 3 gol.shp SHAPE 4 Havza_siniri.shp SHAPE 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE 6 il_merkez.shp SHAPE 7 il_sinir.shp SHAPE 8 ilce.shp SHAPE 9 ilce_merk.shp SHAPE 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE 11 sulanan_alan.shp SHAPE 12 yagis.shp SHAPE 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE 14 akarsu.shp SHAPE 15 yukpaf E00,DGN 16 Korunan Alanlar SHAPE 17 pafta_25 SID 18 Pafta_100 SID 19 TURKIYE_100BIN MDB AÇIKLAMA Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıĢ ile ilgili bilgileri içermektedir. Her havza için ayrı ayrı yerleĢim merkezlerini içermektedir. Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. Her havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. Her havza içi ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. Her havza için ayrı ayrı 1:100.000 ölçekli raster paftaları içermektedir. Tüm Türkiye için 1/100.000 ölçekli haritalardan sayısallaĢtırılmıĢ detayları içeren veri setidir. ÇOB‘dan alınan Hata! BaĢvuru kaynağı bulunamadı.‘deki verilerin haricinde Meteoroloji Ģleri Genel Müdürlüğü‘nden resimler halinde (JPG formatında); buharlaĢma, güneĢ Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 radyasyonu, günlük maksimum yağıĢ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıĢ haritaları daha sonra sayısallaĢtırılmak üzere temin edilmiĢtir. 1.2.2. Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıĢmanın en önemli aĢaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı ayrı olan veri setlerine aynı iĢlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıĢına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların giderilmesi ve yerleĢim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıĢmalar detaylandırılmıĢtır. Havzaların oluĢmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıĢma yapılmıĢ ve her bir havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 3 – ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluĢturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuĢtur. ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiĢmesi nedeniyle güncelliğini yitirmiĢ olan yerleĢim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan 2009 yılı adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiĢtir. Daha sonra yerleĢim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluĢturulmuĢtur (ġekil 5). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleĢim merkezlerinin oluĢturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaĢmak için, yerleĢim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiĢtir (ġekil 6). ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıĢmaları kapsamında yapılan en önemli çalıĢmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1:25.000 ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluĢturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eĢyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleĢtirilmiĢtir. Özellikle Marmara ve Susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuĢmazlıkları ve hatalı girilmiĢ yükseklik değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m. çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıĢtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüĢ resimler halinde ġekil 7 de verilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 7. 11 Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1:100.000 ve 2.458 adet 1:25.000 ölçekli taranmıĢ raster paftalar birleĢtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıĢtır. Bu iĢlem sırasında karĢılaĢılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8. 1:25.000 Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıĢ ve siyah dolgulardan arındırılmıĢ raster veri setleri oluĢturulmuĢtur. Daha sonra oluĢturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiĢtir. Örnek olarak 1/100.000'lik raster paftalardan oluĢan katalog ġekil 9 da verilmiĢtir. ġekil 9. 1/100.000 Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıĢmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıĢ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları‘nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıĢtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiĢ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluĢturulmuĢtur. Yapılan çalıĢmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluĢturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir. 1.2.3. Arazi ÇalıĢmaları Bir önceki baĢlıkta anlatılan çalıĢmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baĢlık altında yapılan çalıĢmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluĢturulan ekipler belirlenen yerleĢim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deĢarj noktalarına iliĢkin bilgileri toplamıĢlardır. Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıĢtır (EK I). OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliĢkilerini gösteren söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluĢturulmuĢ ve arazi çalıĢmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiĢtir. Bu kapsamda oluĢturulan ana veri katmanları aĢağıda listelenmiĢtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları 1.2.4. Planlama ÇalıĢmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluĢturulan veri katmanları ile arazi çalıĢmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiĢ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiĢtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiĢtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıĢmaları sonucunda ortaya çıkan en düĢük maliyetli senaryo için hazırlanmıĢ olan harita EK–IX 'da verilmiĢtir. Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları VERİ SETİ NO SENARYO ADI 1 2 AAT_bolge_1 Senaryo1 3 4 5 Senaryo2 6 Maksimum AAT Minimum Kolektör AAT_guzergah_1 AAT_yer_1 AAT_bolge_2 Maksimum AAT_guzergah_2 5km Kolektör ve AAT AAT_yer_2 7 8 DOSYA ADI AAT_bolge_3 Senaryo2 9 Baskı Ta Maksimum Kolektör Minimum AAT AAT_guzergah_3 AAT_yer_3 AÇIKLAMA Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Alanları Maksimum AAT Minimum Kolektör için Boru Güzergâhları Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Noktaları Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru Güzergâhları Maksimum 5km Kolektör için AAT Noktaları Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Alanları Maksimum Kolektör Minimum AAT için Boru Güzergâhları Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Noktaları TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 519 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 519 1.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası’nda Önceden Yapılan ÇalıĢmalar Küçük Menderes Havzası‘nda su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmalar 1928 yılında baĢlamıĢtır. 1933 yılında ihalesi yapılan bölge projeleri Türkiye çapında bu daldaki ilk projelerdir. Daha önceki projelerin realize edilmesini takiben bölgede Mahmutlar bağlaması, taĢkın koruma kanalları ve dere ıslah çalıĢmaları yapılmıĢtır. Bu projelerin tamamlanması 1951 yılına kadar sürmüĢtür. Daha önceki yıllarda bölgenin yörelerinde taĢkın koruma yapıları projelendirilmiĢ ve inĢa edilmiĢtir. 1963 yılında DSĠ Genel Müdürlüğü, Küçük Menderes Havzası ĠstikĢaf Raporu‘nu hazırlamıĢtır. Bu raporda su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilmesine yönelik bir planlama çalıĢması bulunmamakla birlikte su kullanımının verimini arttırmaya yönelik bazı önerilerde bulunmaktadır. DSĠ 2.bölge Müdürlüğü 1980 yılında çalıĢmaları havza bazında ele almıĢ, 2 yıllık araĢtırma sonuçlarını yansıtan ―Küçük Menderes Projesi Master Planı‖nı 1982 yılında yayınlamıĢtır. Bu rapor daha çok taĢkın koruma ve sulama projeleri üzerine yoğunlaĢmıĢtır. 1994-1996 yılları arasında Japan International Cooperattion Agency (JICA) Küçük Menderes Havzası Master Planı‘nın geliĢtirilmesi ve Beydağ Barajı Sulama Projesinin fizibilitesi üzerine bir çalıĢma yapılmıĢtır (Nippon, 1996). Küçük Menderes Havzası ve yakın çevresi birçok araĢtırmacı tarafından çeĢitli amaçlar doğrultusunda çalıĢılmıĢ ise de hidrojeolojik etütler ile ilgili olarak DSĠ ve Ġller Bankası dıĢında bir çalıĢma bulunmamaktadır. Ġller Bankası tarafından yapılan çalıĢmalar genellikle münferit hidrojeolojik etütler Ģeklinde olup, belediye olan yerleĢim birimlerinin etrafında yoğunlaĢmıĢtır. DSĠ tarafından yapılan çalıĢmalarda ilki 1957 yılında Kiraz-Tire-ÖdemiĢBayındır-Torbalı-Selçuk Ovalarında, ikincisi ise 1959 yılında Cumaovası ve Pancar Ovasında ĠstikĢafı kademede hidrojeolojik etüt Ģeklinde Asar (1957, 1959) tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. Havzanın hidrojeolojik rezistivite etüdü 1967 yılında tamamlanmıĢtır (Gül, 1967). Havzanın detaylı ilk Hidrojeolojik Etüt Raporu DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 1973 yılında tamamlanmıĢtır (DSĠ, 1973). 2000 yılında ODTÜ jeoloji Mühendisliği tarafından ―Revize Hidrojeolojik Etütler kapsamında Küçük Menderes Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi‖ baĢlığı altında bir çalıĢma yapılmıĢtır. 2002 yılında TÜBĠTAK Yer, Deniz ve Atmosfer Bilimleri AraĢtırma Gurubu tarafından ―Küçük Menderes Yan Havzası ile Tahtalı Baraj Çevresinin Alan Kullanımı ve Çevresel Kaynak Analizi‖ baĢlığı altında, kentsel geliĢmeler çerçevesinde flora, fauna, toprak ve su gibi faktörlerin çevresel etkileĢim ortaya konmuĢtur (TÜBĠT, ÇAYDAG-19Y005). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemizin AB‘ne üyelik sürecince, AB Su Çerçeve Direktifi ve bunun Türkiye uygulaması (MATRA) çalıĢmasında ülkemizde su yönetiminin yeniden yapılanması üzerine iç sular, sınır aĢan sular, kıyı suları ve yeraltı sularını kapsaması, yüzey suları ve yeraltı sularının bütüncül olarak korunması, nehir havzalarının entegre su yönetimi (sınır ötesi iĢbirliği), sucul ekosistemin korunması ve geliĢtirilmesi, sürdürülebilir su kaynaklarının yönetimi ve geliĢtirilmesi, ekonomik analizleri, maliyetin karĢılanması, fiyatlandırmayı, kirleten öder prensibi ve paydaĢların yönetime katılım hususlarını kapsamaktadır. 2008 yılında ODTÜ tarafından yapılan çalıĢmayı baz alacak Ģekilde Küçük Menderes Havzası Yeraltı Suyu üzerine MATRA Projesi ―Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ adı altında gerçekleĢtirilmiĢtir. DSĠ‘nin yürüttüğü Hollanda ortaklığında yapılan çalıĢmada, AB‘nin yeraltı sularıyla ilgili yönergeleri doğrultusunda, yeraltı sularının kirlilik durumlarının belirlenmesi, korunması ve izlenmesi için Küçük Menderes Havzası pilot proje olarak çalıĢılmıĢtır. Küçük Menderes Havzası‘nda DSĠ tarafından su ve toprak kaynakları geliĢtirme çalıĢmalarımaları aĢağıdaki Ģekilde özetlenmektedir. • 1933 Küçük Menderes Nehri üzerinde Türkiye'nin en eski 2. regülatörü olan Mahmutlar regülatörünün inĢası: Küçük Menderes taĢkın kanalının ve çok sayıda drenaj kanalının açılması. Bataklık alanların kurutulması ve dere ıslah çalıĢmaları. • 1963 Küçük Menderes ĠstikĢaf Raporu. (DSĠ): Su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilmesine yönelik öneriler. Alternatif 10 baraj. • 1973 Küçük Menderes Havzası Hidrojeolojik Etüd Raporu (DSĠ) : Havzanın yeraltısuyu potansiyelinin değerlendirilmesi. • 1982 Küçük Menderes Havzası Master Plânı(DSĠ): 26500 ha sulama alanı, 11 baraj, 3 sel kapanı yeri etüdü, 4 baraj 3 sel kapanı önerisi. • 1986 Küçük Menderes Beydağ Barajı Planlama Raporu (DSĠ) : 13.055 ha alanı sulamak amacıyla baraj ve YAS kuyuları, kanaletli sulama ağı önerisi. • 1996 Küçük Menderes Sulama Projesi(DSĠ+JICA) : 31.010 ha alanı sulamak amacıyla 5 baraj ve YAS kuyuları, yüksek basınçlı borulu sulama ağı önerisi • Baskı Ta 2000 Küçük Menderes Havzası Yeraltısularının Ġncelenmesi ve Yönetimi (DSĠ-ODTÜ) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 519 2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluĢan baskı ve etkilerin tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi,, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileĢtirilmesi için havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıĢmaların ve planlamaların yapılması amacıyla aĢağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları‘nın hazırlanmasıdır. Küçük Menderes Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Kuzey Ege Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Ceyhan Havzası Su Çerçeve Direktifi‘nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaĢımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye‘nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaĢtırma sürecinde gösterdiği baĢarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taĢınmıĢ olacaktır. Proje kapsamında, Küçük Menderes Havzası‘nda havzada su kalitesini iyileĢtirmek amacıyla su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak; öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iĢleri, havzadaki tüm paydaĢların katılımı ile gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu‘ndaki eksiklikler ve gerekli görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaĢ kurumların görüĢleri neticesinde belirlenecek, değiĢiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıĢ olacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleĢim yerlerinin ilçeler bazında toplam nüfusu 37.448.584 kiĢidir. Bu değer Türkiye nüfusunun % 52 sine karĢılık gelmektedir. (ġekil 11) 34.068.516; 48% 37.448.584; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil 11. 11 Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı Proje kapsamında Koruma Eylem Planları Hazırlanacak olan 11 havza içerisinde en yüksek nüfusa sahip olan havza 15.171.172 kiĢi ile Marmara Havzası iken; en düĢük nüfusa sahip olan havza 211.119 kiĢinin yaĢadığı Burdur Havzası‘dır. Havzadaki tüm ilçelerin, havzaya giren ve girmeyen bölümlerindeki kentsel ve kırsal nüfusların toplamı dikkate alındığında Küçük Menderes Havzası’nın toplam nüfusu 3.146.976 kiĢidir. Bu sayı Türkiye nüfusunun yaklaĢık %4,65‘ ine karĢılık gelmektedir. Proje kapsamındaki havzaların nüfus dağılımları ġekil 12 de görülmektedir. Küçük Menderes Havzası’nın toplam alanı; yapay alanlar, tarımsal alanlar, orman ve yarı doğal alanlar, ıslak alanlar ve su yüzeyleri dâhil olmak üzere 702.931 ha. olup; havza Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 izdüĢümü alanının Türkiye izdüĢümü alanına oranı %0,9‘u kadardır. Nüfus ve alan bilgilerine göre havza genelinin nüfus yoğunluğu 472 kiĢi/km2 olup; TÜĠK tarafından Türkiye geneli için hesaplanan 94 kiĢi/km2 değerinden çok yüksek olduğu görülmektedir. 21% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA 5% 48% YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES 5% SEYHAN CEYHAN 4% 4% 4% 3% 0% 1% 3% 2% ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları Baskı Ta KUZEY EGE BURDUR PROJE BÖLGESİ DIŞI TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. HAVZA GENEL DURUMU Küçük Menderes Havzası, Türkiye‘nin batısında Gediz ve Büyük Menderes Havzaları arasında sularını Küçük Menderes Nehri ve diğer akarsularla Ege Denizi‘ne boĢaltan alanı kapsamaktadır. Havza, 38o 41‘ 05‘‘ ve 37o 24‘08‘‘ kuzey enlemleri ile 28o24‘36‘‘ ve 26o11‘48‘‘ doğu boylamları arasında yer alır. Havza alanı yaklaĢık 702.931 ha olup, Türkiye‘nin yüzölçümünün %0,9‘unu kapsamaktadır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından gerçekleĢtirilen 2009 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre Küçük Menderes Havzası toplam nüfusu 3.322.468 kiĢidir. Havza Ġzmir ilinin büyük bir kısmı ile Aydın ilinin KuĢadası ilçesini kapsar. Doğudan Karadağı, Çulha ve Ayrık (Oyuk) Dağlarıyla; güneyden batıya doğru Beydağ, Kümeli Dağı, kuzeyden batıya doğru ise Bozdağ, Çallıbadağı, Mahmut Dağı ve Kesme Dağları; batıda Ege Denizi ve Ġzmir Körfezi ile çevrilidir. Havzayı temsil eden akarsu, Küçük Menderes Nehri ve kollarıdır. Bu sisteme Uluçay, Kocahavran, Çamlı, KeleĢ, AktaĢ Çayları gibi bazı akarsular girmektedir. Akarsuyun denize döküldüğü yerde alüvyon-set gölleri olan Çakal ve Gebekirse Gölleri yer yer bataklıklar halinde göze çarpar. Toplam yağıĢ alanı 3.225 km2 olan Küçük Menderes Havzası‘nın uzunluğu 129 km‘dir. Yıllık ortalama yağıĢ yüksekliği 622 mm; yıllık ortalama akıĢı ise 11,45 m3/s dir. YerleĢim Yerleri 3.1. Küçük Menderes Havzası‘nda Ġzmir, Aydın ve Manisa illeri yer almaktadır. Ġllerin havza sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklükleri Tablo 3 te, illerin yüzölçümlerinin Havza alanına göre dağılımı ise ġekil 13 te verilmektedir. Tablo 3. Havzada Yer Alan Ġller ve Havza Ġçindeki Alanları ĠLLER TOPLAM ALAN ĠLĠN HAVZA ĠL ALANININ HAVZANIN (ha) ĠÇĠNDEKĠ ALANI HAVZAYA GĠREN ĠLLERE GÖRE (ha) KISMI (%) DAĞILIMI (%) Ġzmir 1.197.300 668.858 56 95 Aydın 158.200 25.929 16 4 1.381.000 5.658 0,8 1 Manisa Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 519 ġekil 13. Küçük Menderes Havzası Siyasi Haritası Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmir Batıda Ege Denizi ile çevrili olan Ġzmir ili, kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa, güneyde Aydın illeri ile komĢudur. Ġzmir ilinin havzaya giren yüzölçümü su yüzeyleri çıkarıldığında 668.858 ha‘dır. 2009 yılı nüfus sayımına göre Ġlin havzaya giren nüfusu (tüm belediyeler ve nüfusu 2.000‘nin üzerinde olan köylerin toplamı) 3.069.695‘dir. Ġlin Çiğli, Aliağa, KemalpaĢa, Bergama, Dikili, Kınık ve Menemen Ġlçeleri dıĢındaki tüm ilçeleri Küçük Menderes Havzası sınırları içerisinde kalmaktadır. Ġlin toplam 28 ilçesinden 21‘i havza sınırları içerisinde yer almaktadır. Aydın Aydın ili, doğudan Denizli, batıdan Ege Denizi, güneyden Muğla, kuzeyden Ġzmir ve Manisa illeri ile çevrili bulunmaktadır. Ġlin havzaya giren alanı 25.969 ha olup, havzaya giren nüfusu (tüm belediyeler ve nüfusu 2.000‘nin üzerinde olan köylerin toplamı) 77.101 kiĢidir. Merkez ilçe dâhil olmak üzere 17 ilçesi mevcut olup; bu ilçelerden yalnızca KuĢadası ilçesi Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Manisa Manisa ili Türkiye‘nin batısında, Ege Bölgesi‘nde yer almaktadır. Ġl topraklarının büyük bir bölümü Gediz Havzası içinde, kuzeybatı tarafındaki küçük bir bölümü ise Kuzey Ege Havzası‘nın alt havzası olan Bakırçay Havzası içerisinde bulunmaktadır. Ġlin Küçük Menderes Havzası‘na giren yüzölçümü 5.658 ha olup; havzanın %0,8‘lik kısmını oluĢturmaktadır. Havzaya giren yerleĢim yerleri Salihli ilçesine bağlı Karaköy ve Turgutlu ilçesine bağlı Kabaçınar, Örenköy ve Yunusdere köyleridir. Küçük Menderes Havza sınırları içerisinde kalan belediyelerin 2009 yılı ADNKS sayım sonuçları Tablo 4 te; Havzanın ÇOB tarafından oluĢturulmuĢ alt havza sınırları haritası ise ġekil 14 te verilmiĢtir. ġekil 15 te 2000 yılında ODTÜ jeoloji Mühendisliği tarafından ―Revize Hidrojeolojik Etütler kapsamında Küçük Menderes Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi‖ baĢlığı altında yapılan çalıĢmada, Küçük Menderes Nehri etrafında belirlenmiĢ alt havzalar verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 4. Havza Ġçerisindeki YerleĢim Yerleri ve 2009 Nüfusları İL Ġzmir İLÇE Bayındır Bornova ÇeĢme Karaburun KarĢıyaka Kiraz ÖdemiĢ Seferihisar Selçuk Tire Aydın Torbalı Urla Beydağ Buca Konak Menderes Balçova Gaziemir Narlıdere Güzelbahçe Bayraklı Karabağlar KuĢadası Kaynak: TUĠK, 2009 Baskı Ta NO BELEDİYE/KÖY NÜFUS 2009 1 2 3 4 5 6 7 Bayındır Zeytinova Bornova ÇeĢme Alaçatı Karaburun Mordoğan 21.407 1.592 402.453 20.455 8.952 2.785 3.362 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 KarĢıyaka Kiraz ÖdemiĢ Kayaköy Gölcük Bademli Birgi Kaymakçı Çaylı Ovakent Konaklı 304.22 8.469 73.31 1.392 1.826 2.798 2.601 4.523 1.792 2.964 197 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Seferihisar Selçuk Belevi Tire Gökçen Torbalı Urla Beydağ Buca Konak Menderes Balçova Gaziemir Narlıdere Güzelbahçe Bayraklı Karabağlar KuĢadası Davutlar Güzelçamlı 25.308 27.801 2.268 509 2.569 113.211 43.386 571 412.639 411.112 538 77.915 121.255 65.714 2.299 306.427 448.846 61.648 953 5.923 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 519 ġekil 14.Küçük Menderes Havzası Alt Havzalar ve Akarsuları Haritası Kaynak: ÇOB, TÜBĠTAK, MAM Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 15.Küçük Menderes Nehri Havzası Alt Havzaları Kaynak: ODTÜ, 2000 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 519 3.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Coğrafi Durum Türkiye‘nin batısında, Ege Bölgesi‘nde yer alan Küçük Menderes Havzası‘nın yüzölçümü toplam olarak 702.931 ha olup, su yüzeyleri çıkarıldığında yüzölçümü 668.858 ha‘dır. Havza doğudan Karadağı, Çulha ve Ayrık Dağları ile güneyden batıya doğru Beydağ, Kümeli Dağı, kuzeyden batıya doğru ise Bozdağ, Çallıba Dağı, Mahmut Dağı ve Kesme Dağları, batıda Ege Denizi ve Ġzmir Körfezi ile çevrilidir. Kuzey ve doğudan Gediz Havzası, güneyden Büyük Menderes Havzasıyla komĢudur. Dağlar Havzanın en yüksek dağı kuzeydeki 2.159 m ile Bozdağ‘dır. Bunu sırasıyla 1.603 m ile Cevizli, 1.587 m ile Geyik, 1.553 m ile Çulha, 1.510 m ile Nif, 1.460 m ile Oyuk, 1.387 m ile Mahmut ve 1705 m ile Yamanlar dağları izler. Batıya doğru bu yükseklikler sürekli olarak değiĢmekte ÖdemiĢ-Tire yöresinde 100 m, Selçuk yöresinde ise 400-600 metreye kadar düĢmektedir. Karaburun yarımadasında 1.218 m yükseklikteki Akdağ‘ın dıĢında kalan doruklar 500-800 m arasındadır. ġekil 16 da havzanın fiziki haritası yer almaktadır. ġekil 16 Küçük Menderes Havzası Fiziki Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ovalar KomĢu Gediz ve Büyük Menderes Ovalarından daha küçük olan Küçük Menderes taĢkın ovası, havzanın kuzeydoğu ucunda bulunan Kiraz Ovası, havzanın kuzeybatısında Torbalı‘da bulunan Fetrek Ovası, Küçük Menderes Nehri‘nin Ege Denizi kenarındaki Selçuk Ovası havzada yer alan ovalardır. Akarsular Küçük Menderes Havzası‘nın en önemli akarsuyu Küçük Menderes Nehri ve yan kolları olan Fetrek Çayı, Uladı Deresi, Ilıca Deresi, Değirmen Dere, AktaĢ Deresi, Rahmanlar Deresi, Pirinçci Deresi, Yuvalı Dere, Ceriközkaya Deresi, Eğridere, Birgi Çayı, Çevlik Çayı ve Keles Çayı‘dır. Tablo 5 de havzanın adını da aldığı Küçük Menderes Nehri‘nin özellikleri özetlenmektedir. Tablo 5. Küçük Menderes Nehri Özellikleri Drenaj alanı Uzunluk Ortalama debi Ortalama su potansiyeli Ortalama yağıĢ 3225 km2 129 km 11,45 m3/sa 361 hm3/yıl 622 mm/yıl Küçük Menderes Nehri, Ege Denizi‘ne ulaĢıncaya dek yaklaĢık 129 km‘ lik yol kat eder. Havzanın doğusunda Bozdağ (2.159 m), Karadağ (1.467 m) ve Gediktepeler‘den (1.241 m) akan derelerden beslenen ve Kiraz ovasından (yaklaĢık 220 m) baĢlayan Küçük Menderes Nehri, kuzey-güney yönünde aktıktan sonra Beydağ ilçesinden (170 m) itibaren doğu-batı istikametinde ilerleyip, ÖdemiĢ Ovasını kat eder ve Torbalı‘nın doğusuna (20 m) kadar akar. Buradan tekrar kuzey güney istikametinde Belevi Boğazı'ndan Selçuk Ovası‘na (5 m) kavuĢur ve doğu-batı istikametinde aktıktan sonra Pamucak‘ta, Ege Denizi‘nde delta oluĢturarak dökülür. Nehir kıĢın kabarır ve sağanak yağıĢlar olduğunda, özellikle delta alanı üzerinde yatağından taĢarak, geçici bataklıklar oluĢturur. Yazın ise sular çok azalalır, özellikle kendisini besleyen küçük kollar tamamen kurur. Tablo 6 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan akarsular tür ve uzunluklarına göre verilmiĢtir. Tabloda sıralanan dereler 1 km üzerinde uzunluğu olanlar olarak yer almıĢtır. ġekil 17 de ise havzanın akarsuları ÇOB‘dan alınan alt havzalar üzerinde gösterilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 6. Küçük Menderes Havzasındaki Akarsular Ve Uzunlukları TÜRÜ AKARSU ADI UZUNLUĞU (m) Küçük Menderes Nehri Nehir 129.114 Çevlik Deresi Çay 12.043 Deveçukuru Deresi Çay 10.670 KeleĢ Çayı Çay 11.557 Kemer Çayı Çay 6.723 Kervan Çayı Çay 4.197 Koca Çay Çay 5.439 Manda Çayı Çay 7.701 Rahmanlar Menderes Çayı Çay 13.286 Tahtalı Çayı Çay 12.749 Uladı Çayı Çay 4.710 Fetrek (ViĢneli) Çayı Çay 12.544 Yassı Çayı Çay 11.945 Boğaz Deresi Dere 16.602 Çay Deresi (Değirmen Dere) Dere 10.771 Değirmen Deresi Dere 10.261 DöĢeme Deresi Dere 11.272 Gök Dere Dere 22.932 Ilıca Deresi Dere 14.231 Kızılkaya Deresi Dere 10.306 Koca Dere Dere 11.678 Fetrek (ViĢneli) Deresi Dere 13.783 AktaĢ Deresi Dere 8.943 Kaynak: ÇOB, TUBĠTAK MAM CBS Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 17. Küçük Menderes Havzasının Akarsular Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Göller Havzada irili ufaklı göller bulunmaktadır. Bu göllerden baĢlıcaları, Bozdağın batısında Gölcük Gölü, Yamanlar Dağı üzerinde tipik krater gölü olan Karagöl, Torbalı-Selçuk arasında sığ bir göl olan Belevi Gölü ve Küçük Menderes Nehri‘nin getirdiği alüvyonlardan oluĢan Çakal Boğaz Gölü, Barutçu ve Gebekirse Gölleridir. Ġzmir ve çevresi için rekreasyon ve dinlenme alanı olarak kullanılan bu göllerden Gölcük, çevresindeki tarım arazilerinin sulanması amacıyla da kullanılmaktadır. Toplam su kaynağı 2.564 hm3/yıl‘dır. Ayrıca, sulama ve kullanma amacıyla oluĢturulmuĢ göletler bulunmaktadır. Bunlar Ataköy, Balabandere, Dokuz Eylül, Mordoğan, Sandıdere ve UlamıĢ Göletleri‘dir. Tablo 7 de havzanın önemli gölleri ve alanlarını gösterilmektedir. Tablo 7. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Göller ve Kapladıkları Alan GÖLÜN ADI Belevi Gölü Gölcük Gölü 2 ALAN (m ) 140687 7206 Gebekirse Gölü 628958 Çağal Gölü 601075 Ġklim ve Bitki Örtüsü Küçük Menderes Havzası‘nda, Akdeniz ikliminin tipik özellikleri görülür. Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kıĢlar ise ılık ve yağıĢlıdır. Yıllık toplam yağıĢın yaklaĢık yarısı kıĢın düĢer. Kıyı kuĢağında, kar yağıĢı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kıĢlar, karlı ve soğuk geçer. Havzada Akdeniz iklim özelliklerine bağlı olarak geliĢen bitki örtüsü, yükseltinin düĢük olduğu kısımlarda bodur bitkiler, yüksek kısımlara doğru karıĢık tipte ağaç toplulukları ve iğne yapraklı ormanlardan oluĢur. Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum Küçük Menderes Havzası, Batı Anadolu‘da yer alan, uzun ekseni batı-doğu gidiĢli bir çöküntü havzası niteliğindedir. Havzanın, paleotektonik ve neotektonik dönemler itibarıyla bölgesel konumu Ģöyle özetlenebilir. Paleotektonik açıdan Küçük Menderes Havzası; anatolidler olarak tanımlanan ve Türkiye‘nin önemli tektonik birimlerinden biri olarak bilinen kaya topluluğu içinde yer alır. Bu kaya topluluğunun alan içindeki en önemli üyelerinden biri Menderes masifidir. Menderes masifi, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yaklaĢık 40.000 km²‘lik bir alanda yüzeyleĢen metamorfik bir çekirdek temel ve bu temel üzerinde geliĢen örtü birimlerinden oluĢur. Masif, kuzeyden Ġzmir-Ankara Kenet kuĢağı ile güneyden ise Likya napları ile sınırlanır. Neotektonik açıdan ise Küçük Menderes Havzası; ―Batı Anadolu Grabenleri‖ olarak tanımlanan çöküntü havzalarından biridir. Küçük Menderes Havzası, kuzeyden SalihliTurgutlu-AlaĢehir arasında yer alan Gediz ve güneyden Bafa gölü- Aydın-Denizli arasında yer alan Büyük Menderes çöküntüleri ile sınırlıdır. Genel olarak, Küçük Menderes Havzası temeli oluĢturan Paleozoik yaĢlı menderes masifi metamorfikleri, bunun üzerine diskordant olarak gelen üst Kretasenin fliĢ ve kalkerleri ile bunlara uyumsuz olarak oturan Neojen istifleri ve Kuaterner yaĢlı çökellerden oluĢur. Etüt bölgesinde, Hersinyen ve Alpin Orojenezine ait hareketler vardır. Paleozoik formasyonlar, Hersinyen, Kretase ve Neojen formasyonları da Alpin Orojenezin muhtelif fazlarındaki tesirler altında kalarak kıvrılmıĢ ve kırılmıĢlardır. Bölge son yapısını Pliosen sonundaki hareketlerle (Vallakien Fazı) kazanmıĢtır. Kretase tabakaları arasında görülen serpantinler, bu devir tabakaları oluĢurken meydana gelen deniz dibi ultrabazik intrüzyonlar ile oluĢmuĢ, sonraki tektonik hareketlerle de bugünkü yerlerini almıĢlardır. Riolit, riodasit ve andezitlerle bunların tüflerine ait volkanik formasyonlar ise, Neojen‘e aittir. Küçük Menderes Havzası‘nda, toprak yapısı incelendiğinde toprak tiplerini iki ana gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan ilki, alçak kısımlardaki azonal topraklar, ikincisi ise yüksek kısımlardaki intrazonal ve zonal topraklardır. Zonal ve azonal topraklar arasındaki fark sadece oluĢma mekanizmalarındaki farktan ve nispeten eski ve yeni olmalarından ileri gelmez. Yükseklik farkı ve özellikle meyil, yetiĢtirilen ürünler, uygulanan ziraat sistemleri ve verim açısından da, zonal ve azonal topraklar arasında önemli ayrılıklar mevcuttur. Bölgenin geniĢ ve alçak ovalar ile yamaçlar arasında gözlenen coğrafi farkın sebeplerinden biri de, ova ile yamaçlardaki toprakların farklı özellikler göstermesidir. Yamaçlarda özellikle zonal topraklar, buna karĢılık düz ve derin aluvyal ovalarda azonal topraklar hâkimdir. Azonal topraklar ziraat bakımından daha elveriĢli imkânlara sahiptir. ġekil 18 de Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nın genel coğrafik yapı haritası, ġekil 19 da toprak grupları dağılımı verilmiĢtir. Bu harita 2008 yılında yapılan MATRA projesinden alınmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 18. Küçük Menderes Nehri Havzası Genel Coğrafik Yapı Haritası Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 19. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Guruplarının Dağılımı Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Tablo 8. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda Yer Alan Önemli Toprak Gurupları Sembol O D CE M E K A U Toprak Yapısı Organik Toprak Kırmızı, Kestane Renkli Toprak Kestane Renkli Toprak Kahverengi Renkli Orman Toprağı Kırmızı-Kahve Renkli Akdeniz Toprağı Kollovial Toprak Alüvyal Toprak Kahverengi Renkli, Kireçsiz Toprak Kapladığı Alan (%) 0,1 0,4 0,8 2,1 13,9 16,3 19,7 32 Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 519 3.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Meteorolojik Bilgiler Küçük Menderes Havzası‘nda, Akdeniz iklim özellikleri etkilidir. Akdeniz ikliminde; yazlar sıcak ve kurak, kıĢlar ise ılık ve yağıĢlıdır. Yıllık toplam yağıĢın yaklaĢık yarısı kıĢın düĢer. Kıyı kuĢağında, kar yağıĢı ve don olayları nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kıĢlar, karlı ve soğuk geçer. Kuraklık fazla değildir. Yarı nemli kuĢakta yer alan Küçük Menderes Havzası sınırının doğusu ve güneydoğusunun toplam yağıĢ miktarı, bölgenin diğer kısmından daha fazladır. Ġzmir‘in doğusunda Torbalı-Bayındır‘dan itibaren Küçük Menderes Ovası‘nı içine alan bölümde toplam yağıĢ miktarı bölgenin diğer fazlalık gösterir. Havzanın en az yağıĢ aldığı ay Ağustos ayı, en çok yağıĢ aldığı ay ise Aralık ayıdır. Küçük Menderes Havzası ve çevresinde değiĢik özelliklerde çok sayıda meteoroloji istasyonundan saatlik rasat yapan ―büyük klima‖ istasyonlarının verileri değerlendirmeye alınmıĢtır. Tablo 9 da havzada mevcut olan meteoroloji istasyonlarının yerleri belirtilmiĢtir. Tablo 9. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Gözlem Ġstasyonları Ġstasyon Adı Ġstasyon No Rakım (m) Enlem Boylam Ġzmir (Merkez) 17220 25 38.26 27.10 ÇeĢme 17221 5 38.19 26.18 Bornova 17790 27 38.28 27.13 Seferihisar 17820 21 38.21 26.50 ÖdemiĢ 17822 118 38.14 27.58 Selçuk 17854 17 37.57 27.22 KuĢadası 17232 22 37.52 27.15 Kaynak: DMĠ Sıcaklık Sıcaklık, iklim elemanlarının en önemlisidir. Küçük Menderes Havzası‘nda yer alan istasyonlardan alınan verilere göre hazırlanan ġekil 20 deki yıllık ortalama sıcaklık değerleri incelendiğinde; yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 16,3°C civarındadır. Ortalama sıcaklıklar bakımından hiçbir ayın ortalamasının 0°C altına düĢmediği görülür. Soğuk devreyi karakterize eden sürede ortalama sıcaklıklar 8°C üzerindedir. Sıcak devreyi karakterize eden yaz aylarında ise, ortalama sıcaklık 25°C üzerindedir. Sıcak aylar ise Temmuz ve Ağustos‘tur. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 20 de görüldüğü gibi havzada bulunan istasyonlar arasında aylık ortalama sıcaklık değerinin ÖdemiĢ Ġstasyonunda birkaç dereceyle daha düĢük olduğu görülmektedir. Bu durum diğer istasyonlara nispeten denize daha uzak olmasıyla açıklanabilir. Diğer istasyonlara bakıldığında, Ġzmir Merkez ve Bornova ile Selçuk ve KuĢadası istasyonları birbirlerine daha yakın olup, benzer sıcaklık değerleri vermektedir. ġekil 21ve 22 de havzadaki istasyonların aylık maksimum ve minimum sıcaklık ortalaması grafik halinde, ġekil 23 te harita üzerinde verilmektedir. Ortalama Sıcaklık (1975-2009) 30 Sıcaklık ( C) 25 20 15 10 5 0 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Hazir an Tem Ağust Eylül muz os Ekim Kası Aralık m Ġzmir 8,8 9,1 11,6 15,8 20,8 25,7 28 27,4 23,6 18,9 13,6 10,2 ÇeĢme 9,3 9,5 11,6 15 19,4 23,7 25,7 25,3 22,4 18,3 13,7 10,8 20,3 25,5 28 27,3 22,9 18 12,8 9,7 Bornova 8,1 8,4 10,9 15,1 Seferihisar 8,2 8,4 10,5 14,2 19 24 26,6 26,1 22,1 17,5 12,8 9,8 ÖdemiĢ 0,2 1,3 6,2 11,8 16,1 20,7 24,3 24,2 18,6 13,3 6,5 2,5 Selçuk 8 8,5 10,8 14,7 19,3 24,1 26,5 25,5 21,4 16,8 12,2 9,3 9,1 9,2 11,5 15,1 19,2 23,8 26,1 25,4 22 17,9 13,4 10,6 KuĢadası ġekil 20. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Sıcaklık (1975-2009) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Maksimum Sıcaklık (1975-2009) Sıcaklık ( C) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Hazir Temm Ağust Eylül an uz os Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Ġzmir 12,5 13,2 16,4 20,9 26 31 33,3 32,8 29,2 24,2 18,1 13,8 ÇeĢme 13,4 13,6 16,1 19,9 24,3 28,9 30,7 30,7 28 23,5 18,5 14,8 Bornova 12,6 13,3 16,8 21,5 26,8 32 34,5 33,9 30 24,5 18,4 13,9 13 15,7 19,6 24,6 29,8 32,7 32,3 28,6 23,6 18 14 Seferihisar 12,6 Ekim Kasım Aralık ÖdemiĢ 12,7 13,5 17 21,6 27,4 32,6 35,3 34,9 31,1 25,5 18,7 14 Selçuk 13,4 14,1 17,1 21,3 26,2 31,1 33,8 33,5 30,2 25,1 19,1 14,6 KuĢadası 13,6 13,9 16,6 20,1 24,2 28,8 31,2 30,6 27,7 23,6 18,6 14,9 ġekil 21. Küçük Menderes Havzası Aylık Maksimum Sıcaklık (1975-2009) Minimum Sıcaklık (1975-2009) Sıcaklık ( C) 25 20 15 10 5 0 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Hazir an Tem Ağust Eylül muz os Ekim Kası Aralık m Ġzmir 5,9 5,9 7,7 11,4 15,6 20,2 22,7 22,5 18,7 14,8 10,3 7,5 ÇeĢme 5,9 6 7,4 10,4 14,2 18,4 21,1 20,8 17,5 13,8 10 7,5 Bornova 4,4 4,4 5,9 9,1 13,4 17,9 21,2 20,9 16,7 12,9 8,5 6,1 Seferihisar 4,5 4,6 6,1 9,1 12,9 17,3 20,4 20,2 16,4 12,7 8,6 6,2 ÖdemiĢ 2,4 2,6 4,4 7,9 11,5 15 17,3 16,8 13,1 9,5 5,6 3,8 Selçuk 3,7 3,9 5,4 8,7 12,2 15,9 18,1 17,6 14 10,7 7,1 5,2 KuĢadası 5,4 5,3 7,1 10,3 13,9 17,9 20,1 20 16,8 13,3 9,5 7,1 ġekil 22. Küçük Menderes Havzası Aylık Minimum Sıcaklık (1975-2009) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 23. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılımı (1971-2000) BuharlaĢma Tablo 10 da havzanın yıllık ortalama buharlaĢma değerleri, ġekil 24 te ise havzanın buharlaĢma haritası yer almaktadır. Verilen değerlerden de görüldüğü gibi buharlaĢmanın en yoğun olarak ölçüldüğü istasyonlar Ġzmir Merkez, Bornova ve ÖdemiĢtir. Tablo 10. Küçük Menderes Havzası Aylık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) (DMĠ,1975-2009) Aylar Ġstasyonlar Ġzmir 1 2,4 2 1,5 3 12,2 4 118,5 5 179,5 6 242 7 282,6 8 246,1 9 175,9 10 109,9 11 12 57,5 24,5 ÇeĢme 5,4 3,3 15,8 83,5 141,5 195,2 218,5 202,7 144,2 98,1 52,1 19,3 Bornova 10,2 13 26,3 92,9 149 216,8 275,7 266,3 178,5 108,8 51,5 14,3 Seferihisar 5,2 107 173,6 243,2 290 297,6 182,6 111,3 49,3 5 ÖdemiĢ 7,3 95,2 171,8 274,3 318,2 276,9 184,2 99,5 23,4 4,9 5,5 95,3 145,1 204,1 239,3 201 146,6 86,5 41,6 11,5 Selçuk 1,5 KuĢadası 29,5 26,8 71,9 117,5 171,4 228,9 260,8 231,2 167 112,4 Ortalama 9,8 11,2 20,6 101,4 161,7 229,2 269,3 246,0 168,4 103,8 Baskı Ta 74 40,5 49,9 17,1 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 24. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma Dağılımı (1971-2000) YağıĢ Küçük Menderes Havzası, Akdeniz yağıĢ rejimi özelliklerine sahiptir. Maksimum yağıĢ, basınç Ģartlarının son derece kararsız olduğu kıĢ ortasına, minimumum da mevsimin sıcak ve havanın son derece sabit olduğu yaz aylarına düĢer. Havzada yağıĢ özellikleri incelendiğinde ise, yıllık yağıĢların 50 mm civarında olduğu ve bu yağıĢın kıĢ aylarında (kıĢ aylarında 100 mm civarında) düĢtüğü görülür. Buna karĢılık yaz aylarında ise yağıĢ miktarı yok denecek kadar azdır. Aralık, Ocak, ġubat, aylarında önemli miktarda yağıĢ alan havzadaki yağıĢ miktarı, Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında düĢer. Küçük Menderes Havzası‘nda kar Ģeklindeki yağıĢlar ve karın yerde kalma süresi yok denecek kadar azdır. ġekil 25 ve 26 da Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü‘nden alınan veriler, 1975-2009 yılları arasında istasyonlar bazında aylara göre yıllık ortalama ve maksimum yağıĢ değerleri olarak gösterilmiĢtir. ġekil 27 ve 28 de havzanın ortalama ve maksimum yağıĢ dağılımını gösterir haritalar verilmektedir. ġekil 29 da havzada yıllık ortalama karlı gün sayısını veren harita yer almaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009) YağıĢ (mm) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Hazir an Tem muz Ağust Eylül os Ekim Kası m Aralık Ġzmir 121,1 91,8 81,3 48,8 26,4 6,6 2,5 1,6 19,6 43,5 112,7 134,4 ÇeĢme 104,1 79,4 64,4 38,8 18 3,1 0,9 0,8 12,6 32,1 81,3 125,7 Bornova 9 3,2 1,6 16,1 37,3 95,8 109,2 106,4 78,1 69,9 49,5 30,6 Seferihisar 107,8 78,3 69,9 44,1 23 3 0,4 0,6 14,3 38,3 89,2 132,1 ÖdemiĢ 86,9 77,8 64,8 57,1 27 10,4 5,3 1,6 15,9 34,7 88 100,1 Selçuk 113,6 91,8 78 49,6 25 5,8 0,8 0,5 15,1 41,6 KuĢadası 105,8 84,5 72,1 44,6 20,9 5,2 0,4 0,2 18,6 37,9 109,8 132,4 103 116,9 ġekil 25.Küçük Menderes Havzası‘ Aylık Toplam YağıĢ Ortalaması (1975-2009) Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009) YağıĢ (mm) 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Ocak ġubat Mart Ġzmir Nisan Mayıs Hazir an Tem muz Ağust Eylül os 34,9 Ekim Kası m Aralık 145,3 134,1 108 78 92 70,3 83 51,1 30,9 35,3 28 ÇeĢme 88,4 81,3 61,8 66,5 48,7 55 13,5 18 Bornova 96,5 72,2 73,2 51,6 52,3 45 39,3 19,4 Seferihisar 93,3 43,7 67,5 49,5 177,1 16,9 5,8 10,4 175 ÖdemiĢ 76,7 50,7 26,7 28,9 32,7 12,9 72,8 77,2 94 95,2 89,7 96 116,6 92,7 89,4 65,6 62,5 74,5 65 112,9 119,5 78,1 61,3 Selçuk 83,4 56,6 67 59,5 39,4 33,5 17,6 7,5 65,9 174,1 110,2 75,4 KuĢadası 111,8 51,6 78,6 72,8 42,7 37,6 7,2 4,7 76,8 113,8 76,2 85,8 ġekil 26. Küçük Menderes Havzası Maksimum YağıĢ Ortalaması (1975-2009) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 27. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam YağıĢ Dağılımı (1971-2000) ġekil 28. Küçük Menderes Havzası Yıllık Günlük Maksimum YağıĢ Dağılımı (1971-2000) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Toplam Karla Kaplı Gün Sayısı (1971-2000) ġekil 29 da görüldüğü gibi, Küçük Menderes Havzası‘nda kar Ģeklindeki yağıĢlar ve karın yerde kalma süresi yok denecek kadar azdır. Havzadaki meteoroloji istasyonlarından alınan verilere göre; Aralık‘tan ġubat ayına kadar karla örtülü günlere rastlanır, ortalama kar örtülü günlerin sayısı 1 günü geçmemektedir. Rüzgar Küçük Menderes Havzası‘nda hâkim rüzgâr esiĢ yönleri incelendiğinde, rüzgâr yönlerinin farklılığında rölyefin ve denizin etkisi hissedilir. Doğu-batı istikametinde Ege Denizi‘ne uzanan Küçük Menderes oluğu topografya Ģartları bakımından sağladığı elveriĢli Ģartlar dolayısıyla batıdan gelen siklonların doğuya hareketini kolaylaĢtıran doğal bir yoldur. Devlet Meteoroloji Enstitüsü Genel Müdürlüğü‘nden Ġzmir-Merkez istasyonunda WNW yönlü, ÇeĢme‘de SSW yönlü, Bornova‘da NE yönlü, Seferihisar‘da N yönlü, ÖdemiĢ‘te WSW yönlü, Selçuk‘ta W yönlü, KuĢadası‘nda NNW yönlü rüzgârların yıllık esme sayıları yüksek çıkmıĢtır. Havza genelinde kuzey sektörlü rüzgârlar hâkimdir. Ölçülen en yüksek rüzgâr hızı Seferihisar‘da 3,5 m/s olarak tespit edilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kuzeyden esen rüzgârlar yazın havanın sıcaklığını düzenlemekte olup, bu rüzgârlar Hazirandan sonra esmeye baĢladığından havanın nemini almaktadır. Güney rüzgârlarıysa ilkbahar ve sonbaharda ve özellikle kıĢ mevsiminde yağmur ihtiyacını sağlar. Alp Dağlarının kuzeyinden, Tuna Havzası‘ndan, Balkan Yarımadası‘nın kuzeyinden geçerek Karadeniz‘in güney kıyıları ve Kafkasya‘nın güney etekleri boyunca uzanan hava akımları Ege Denizi illerinde değiĢmez bir karakter gösteren ―etesiae‖ (eteziyen) rüzgârlarını oluĢturur. Eteziyen rüzgârları, Nisan ayında etkisi göstermeye baĢlasa da Mayıs ayında etkisi daha fazla hissedilip yağıĢın azaldığı Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında etkisi en fazla düzeye ulaĢarak Eylül ayında itibaren etkisi azalmaktadır. Soğuk enlemlerden sıcak enlemlere esen etesien rüzgârları kuru rüzgarlardır; estikleri bölgede sema açık, hava sabit, buharlaĢma Ģiddetlidir. Bulutluluk Küçük Menderes Havzası‘ndaki bulutluluk değerleri ġekil 30 da harita, ġekil 31 de grafik üzerinde gösterilmiĢtir. Yıllık ortalama bulutluluk Ġzmir‘de 3,3; ÇeĢme‘de 3; Bornova‘da 3,1; Seferihisar‘da 3.1; ÖdemiĢ‘te 3,3 Selçuk‘ta 2,9; KuĢadası‘nda 3; tür. En düĢük değere kıyıya yakın Selçuk‘ta rastlanır. Aylık ortalama bulutluluğun en fazla olduğu Aralık ayında ÖdemiĢ‘te 5,3; Selçuk‘ta 4,9; KuĢadası 5; Seferihisar 5,3 tür. ġekil 30‘dan görüldüğü üzere havzanın bulutlu olduğu gün sayısı genel olarak 3,3-3,6 gün arasında olup, bulutlanma havzanın güneyine doğru azalmaktadır. GüneĢlenme Havzada yıllık ortalama güneĢlenme 7,6 sa/gün değerindedir. GüneĢlenmenin en yoğun olduğu aylar Haziran-Temmuz ve Ağustos aylarıdır (ortalama 11,5 sa/gün), en az olduğu dönem Aralık ve Ocak aylarıdır (ortalama 4 sa/gün). ġekil 32‘de havzanın yıllık ortalama toplam güneĢ radyasyonunun dağılımı verilmektedir. Havzadaki istasyonlar arasında güneĢlenme değeri karĢılaĢtırıldığında, Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerin ve KuĢadası Bölgesi‘nin en yoğun güneĢ alan bölgeler olduğu görülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 30. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama Bulutluluk (Kapalılık) Dağılımı (1971-2000) Yıllık Ortalama BuharlaĢma & GüneĢlilik & Bulutluluk 1.000 100 10 1 Ġzmir ÇeĢme Bornova Seferihis ar ÖdemiĢ Selçuk KuĢadası 121,1 98,3 116,9 146,5 145,6 107,1 127,7 GüneĢlilik (sa-da) 7,7 7,7 7,3 7,9 7,2 7,8 Bulutluluk 3,3 3,1 3,2 3,3 2,9 3,0 Ort. BuharlaĢma (mm) 3,1 ġekil 31. Küçük Menderes Havzası Yıllık Ortalama BuharlaĢma, GüneĢlenme Süresi ve BuharlaĢma (1975-2009) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Küçük Menderes Havzası Yıllık Toplam GüneĢ Radyasyonu Dağılımı (1971-2000) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arazi Kullanımı 3.4. Küçük Menderes Havzası, ülkemizin en verimli topraklarından bir bölümüne sahip olup, hem ürün kalitesi hem de ürün verimi açısından tarımsal potansiyeli yüksektir. BaĢlıca tarım ürünleri zeytin, pamuk, buğday, patates ve tütündür. Havzadaki arazi kullanım dağılımı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan alınan verilere dayanılarak ―CORINE‖ sınıflandırmasına göre belirlenmiĢtir. Buna göre havzadaki arazilerin % 41‘ i tarımsal alan, % 52‘ si orman ve yarı doğal alan, %1‘ i su yüzeylerini ve % 6‘ si ise diğer alanları içermektedir Havzadaki arazi kullanım durumu Tablo 11 de özetlenip, ġekil 33 te gafik üzerinde gösterilmiĢtir. Tablo 11. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımı Arazi Dağılımı 1% Alan Yapay Alanlar 6% (ha) Yapay Alanlar 38.230 Tarımsal Alanlar 290.06 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 366.99 Islak Alanlar 8.02 Su Yüzeyleri 6.04 TOPLAM Tarımsal Alanlar 0,5 41% Orman ve Yarı Doğal Alanlar Islak Alanlar Su Yüzeyleri 702.9 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS ġekil 33. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımının Dağılımı ġekil 33 te görüldüğü üzere orman ve yarı doğal alanların, diğer bir ifadeyle orman, maki veya otsu bitki ve bitki örtüsü az ya da olmayan alanların arazi dağılımı daha çoktur. Havzada tarımsal alanlar dağılımı da neredeyse orman ve yarı doğal alanlar olmak üzere havzanın diğer yarısını kapsamaktadır. ġehir, ulaĢım, maden, boĢaltım sahaları veya yapay tarımsal alan olmak üzere yapay alanlar havzada %6‘lık bir dilimi kapsamaktadır. Havzada karasal bataklık ve denize yakın ıslak alan olmak üzere ıslak alanlar havzada çok az bir alanda bulunmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 CORINE Yöntemi ile yapılan bu arazi sınıflandırması daha detaylandırılacak olursa, Tablo 12 de görüldüğü gibi havzadaki alanlar için arazi dağılımı değerlendirilebilmektedir. Arazi kullanımının CORINE sınıflandırılmasına göre dağılımı ise ġekil 34 te verilmektedir. Tablo 12. Arazi Kullanımının Ġkinci Düzeyde Değerlendirilmesi Arazi Dağılımı Arazi Kullanımı Alan (ha) ġehir Yapısı Yapay Alanlar 25.458 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları 7.611 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları 2.103 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan Tarımsal Alanlar 3.058 Ekilebilir Alanlar 114.768 Sürekli Ürünler 37.446 Meralar Orman ve Yarı Doğal Alanlar 1.076 KarıĢık Tarım Alanları 136.778 Orman Alanları 144.500 Maki veya Otsu Bitki Alanları 201.014 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar Karasal Sulak Alanlar Su Yüzeyleri 802 Karasal Sular 2.370 Deniz Suları 4.472 Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS 10% Ekilebilir Alanlar 16% Sürekli Ürünler 5% Karışık Tarım Alanları 29% Orman Alanları 19% Maki veya Otsu Bitki Alanları 21% Diğer ġekil 34. Arazi Kullanımının Alt Düzeyde Sınıflandırılması Baskı Ta 21.475 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan elde edilen CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi baz alınarak hazırlanmıĢtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluĢturulmuĢtur ve 1990 yılından beri tüm AB Üye ülkelerinde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından baĢlanmıĢ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıĢma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıĢtır. CORINE Sistemi dört temel amaca hizmet etmektedir: • Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiĢ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması, • Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi, • Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması, • Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre ―Arazi Kullanım‖ haritalarının oluĢturulması. Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası, Birlik, Ulusal ve Bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıĢma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiĢiminin izlenmesi sağlanmaktadır. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarĢik seviyeden oluĢmaktadır. Birinci seviyede; Yapay Bölgeler, Tarım Alanları, Orman ve Yarı Doğal Alanlar, Sulak Alanlar Su Kütleleri olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarĢik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi gerektiği CORINE Teknik Kılavuzunda belirtilmektedir. Bu kapsamda ülkemizdeki arazi yapısının çeĢitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiĢtir. CORINE Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 13 te, bu sınıfa ilave olarak ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma Tablo 14 te gösterilmiĢtir. Tablo 13. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Sınıf Kodu Arazi Kullanımı Sınıf Kodu Arazi Kullanımı 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 Endüstri Ticaret ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve ilgili alanlar 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havaalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü 13 Maden, BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları 324 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 132 BoĢaltım Sahaları 331 Bitki DeğiĢim Alanları Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar Sahil,Kumsal,Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekilebilir Alanlar 412 Turbalıklar 212 Sürekli Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Sürekli Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları Doğal Bitki Örtüsü ile Bulunan Tarım Alanı. 521 Kıyı Lagünleri 522 Nehir Ağızları 523 Nehir ve Okyanus 243 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 14. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Kod 1121 1122 2111 2112 2121 2122 2221 2222 2421 2422 3321 3322 Sınıf Adı Kesikli ġehir Yapısı Kesikli Kırsal Yapı Sulanmayan Ekilebilir Alan Sulanmayan Sera Sulanan Alan Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera Sulanmayan Meyve Bahçesi Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi Sulanmayan KarıĢık Tarım Sürekli Sulanan KarıĢık tarım Çıplak Kaya Çok Yukarılarda Çıplak Kaya ġekil 35 te MATRA Projesi kapsamında Küçük Menderes Alt Havzası‘nda yapılan arazi kullanımı çalıĢması, ġekil 36 da TÜBĠTAK MAM CBS ekibi tarafından CORINE sınıflandırmasına göre oluĢturulmuĢ olan havza arazi kullanım haritası verilmektedir. her iki harita karĢılaĢtırıldığında aynı tip verilere ulaĢıldığı görülmektedir. ġekil 34 te verilen Arazi Kullanımına ait harita EK III te büyütülmüĢ ölçekte verilmektedir . ġekil 35. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası Arazi Kullanım Haritası Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 519 ġekil 36.Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanım Haritası Kaynak: TÜBĠTAK MAM Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 700.000 600.000 Alan (ha) 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1.Sınıf 2.Sınıf 3.Sınıf 4.Sınıf 5.Sınıf 6.Sınıf 7.Sınıf 8.Sınıf Arazi Sınıfları Dağılımı ġekil 37. Havzada Bulunan Ġzmir Ġlinin Arazi Sınıfları Dağılımı ġekil 37 de havzanın arazi sınıfı dağılımı verilmektedir. Havzada yer alan I. Sınıf araziler toplam arazinin %10 ‗nu oluĢturmaktadır. I. Sınıf arazilerin, topografyaları hemen hemen düz, su ve rüzgâr erozyonu zararı yok veya çok az, toprak derinliği fazla, drenajları ise iyi olan arazilerdir. Tuzluluk, alkalilik ve taĢlılık gibi sorunları yoktur. Verimlilikleri iyi, su tutma kapasitesi yüksektir. Kültür bitkileri yetiĢtirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman için de güvenli olarak kullanılabilirler. Hepsi % 2‘den düĢük eğimlidir. Sulu, nadassız kuru tarım, bağ-bahçe, zeytinlik, mera, orman-fundalık, yerleĢim alanı olarak kullanılmaktadır. Havzada yer alan II. Sınıf araziler toplam arazilerin %8‘ni oluĢturmaktadır. Bu topraklar, kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Hafif eğimli, orta derecede su ve rüzgâr erozyonuna maruz, elveriĢsiz toprak yapısı ve iĢlenebilirliliğine sahiptir. III. Sınıf araziler %7 olarak alan kaplamaktadır. Bu alanlar kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi, çayır, mera ve orman arazisi olarak kullanabilirler. Orta derecede eğimli, Ģiddetli su ve rüzgâr erozyonuna sahip, düĢük verimlilik, orta derecede tuzluluk özelliklerine sahiptir. Bu araziler kuru tarım, sulu tarım, bağ-bahçe, zeytin, turunçgil, çayır-mera ve orman funda kullanımlıdır. Havzadaki %6‗lık kısmı oluĢturan, IV. Sınıf araziler çayır, mera ve orman için kullanılabileceği gibi, gerekli önlemlerin alınmasıyla iklime adapte olmuĢ tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 içinde kullanılabilir. Dik eğimli, Ģiddetli su ve rüzgâr erozyonuna maruz, ürüne zarar veren sık taĢkınların görüldüğü arazilerdir. Havzada V. Sınıf arazi bulunmamaktadır. Bu tip araziler topografya yönünden hemen hemen düz arazilerdir. Toprakları sık sel basması nedeniyle sürekli yaĢ, ya da çok taĢlı ve kayalıdır. Sıkça taĢkınlara maruz kalan arazilerle, düz, düze yakın eğime sahip çok taĢlı veya orta derecede kayalı araziler, suyu seven ot ve ağaçların yetiĢmesine uygun göllenme alanları bu sınıfın içindedir. Tarla ve bahçe bitkilerinin yetiĢtirilmesine uygun olmayan bu arazilerde çayır ıslahı yapmak veya uygun ağaç türler yetiĢtirerek bu arazilerden kazanç sağlamak mümkündür. Havzada %13 ile diğer arazi sınıflarına göre nispeten daha çok yer alan VI. Sınıf araziler, çayır ve mera iyileĢtirmelerinin uygulanabildiği arazilerdir. Dik eğimli, ciddi erozyon zararlarına maruz, taĢkınların yaĢandığı ancak çayır, mera ve orman için kullanılabilir alanlardır. Havzanın genel arazi sınıfını oluĢturan VII. Sınıf araziler %55‘lik alanda yer almaktadır. Bu tip araziler çok dik eğimli, erozyon, tuzluluk gibi kültür bitkilerinin yetiĢtirilmesini engelleyen sınırlandırmalara sahiptir. Çayır ve mera ıslahı için kullanılma olanağı oldukça sınırlı olan arazilerdir. En yaygın kullanım Ģekli orman fundadır. Havzada %1 ile diğer arazi sınıflarına göre çok az yer kaplayan VIII. Sınıf araziler, erozyon, taĢlılık, kayalık, tuzluluk gibi çok Ģiddetli sınırlandırmalar nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiĢtirilmesine elveriĢli değildir. Çok aĢınmıĢ araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden iĢletmesi yapılan eski ocaklar bu sınıfa girer. Diğer arazi tiplerinden olan sazlık bataklıklar, sahil kumulları, ırmak yatakları, çıplak kayalık alanlar, su yüzeyleri, yoğun yerleĢim alanları bu sınıf içerisinde değerlendirilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 519 3.5. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tarım ve Hayvancılık 3.5.1. Tarım 702.931 ha alana yayılan Küçük Menderes Havzası‘nda tarım yapılan topraklar 290.067 ha olup, Havzanın yaklaĢık %41‘ni oluĢturmaktadır. Tarım alanlarının %52‘si sulu, %48‘i kuru tarım alanıdır. Havzada yetiĢtirilen en önemli ürünler zeytin, pamuk, tütün, hububat, üzüm, domates ve biberdir. ġekil 38 de Ġzmir Ġl Çevre Durum Raporu 2007‘den faydalanılarak, kullanım Ģekline göre tarım arazisi dağılımı verilmektedir. 4% 3% Tarla Alanı Sebze Alanı 38% 31% Bağ Alanı Meyve Alanı Zeytin Alanı Tarıma Elverişli Boş Arazi 6% 4% 14% Diğer ġekil 38. Küçük Menderes Havzası‘nda Kullanım ġekline Göre Tarım Arazisi Dağılımı ġekil 35‘ten görüldüğü gibi, havzadaki tarım arazileri tarla, sebze, bağ, meyve, zeytin alanları olarak ayrılmaktadır. Bu dağılım içinde %4 olmak üzere tarıma elveriĢli boĢ alan olduğu görülmektedir. ġekilde diğer baĢlığı altında süs bitkileri, narenciye, kavaklık ve nadas alanları %3‘lük bir dağılım göstermektedir. Toplam tarım alanı havzaya giren ilçeler bazında karĢılaĢtırıldığında, ÖdemiĢ ilçesinde diğerlerine nispeten daha çok alan olduğu görülmektedir. Tire, Torbalı ve Bayındır gibi Küçük Menderes Nehri etrafına toplanmıĢ diğer ilçeler ise ÖdemiĢ‘i takip etmektedir. Havzada bulunan Balçova, Gaziemir, KarĢıyaka, Konak, Narlıdere gibi büyük ilçelerde ise tarım alanının çok az olduğu görülmektedir. Tablo 15 te Küçük Menderes Havzası‘nda, ilçeler bazında tarım arazisi dağılımı verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 15. Küçük Menderes Havzası‘nda, Ġlçeler Bazında Tarım Arazisi Dağılımı Tarıma Toplam ElveriĢli Tarım BoĢ Alanı (ha) Arazi Tarla Alanı Sebze Alanı Süs Bitkileri Alanı Bağ Alanı Meyve Alanı Narenciye Alanı Zeytin Alanı Nadas Alanı Balçova 13 86,1 61,4 6,6 4,5 159 101 0 67,5 499,1 Bornova 150,9 73,5 0,4 336 193,1 0 919,5 125 1.145,40 2943,8 Buca 415 75,7 0 106,7 117,3 0 800 550 555,7 2620,4 Gaziemir 2,7 6 0 0 0 0 108 50 26 192,7 Güzelbahçe 76 73,1 22,1 77,8 4,6 107,5 350 50 636,5 1397,6 KarĢıyaka 20,7 14,2 0 0 5,7 3,5 95 0 266 405,1 Konak 38,4 19,1 0 343 19,5 0 46 20 77 563 Narlıdere ĠLÇELER 1,9 33,3 5,8 1 7 185 56 0 28 318 Merkez Toplam 981,6 405,3 97,3 874,1 353,2 455 2.476,00 795 3.514,10 9951,6 Bayındır 8.331,30 1.600,00 64,2 742 588,4 61 16.427,00 0 0 28213,9 Beydağ 1.825,00 219,7 0,2 2 2.132,50 0 980 0 200 5371,4 ÇeĢme 386 660,6 0,5 219,5 11,3 15,5 311 7 40 1651,4 256,3 187,3 149 58,7 17,5 105 3.065,00 100 0 3938,8 Kiraz 11.815,70 991,6 9 108 2.130,90 0 2.045,00 400 2.142,50 19732,7 Menderes 12.235,00 1.642,20 138,1 3.000,00 101,5 1.360,00 5.221,00 0 755 24452,8 ÖdemiĢ 16.636,00 7.179,70 30 351 4.041,50 17 6.090,00 100 350 35145,2 182,3 172,5 27,6 400,6 66,2 1.269,00 5.053,00 175 183 7529,2 Selçuk 1.358,50 486 40 375 2.327,00 864 7.773,00 1.399,50 548 15183 Tire 14.437,00 6.869,60 6,2 132,7 3.134,00 18 4.496,00 0 0 29128,5 Torbalı 14.265,70 5.717,60 48,7 1.235,50 910 33 7.043,50 0 895,5 30164,5 Urla 2.154,00 1.553,90 154,2 170 39,7 87 3.880,50 0 1.673,40 9717,7 TOPLAM 85.583,00 28.067,00 854,70 4.739,50 67.336,50 3.771,50 13.103,60 229.120,40 Karaburun Seferihisar 8.540,20 16.205,40 Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008) Havzada Küçük Menderes Nehri etrafındaki Bayındır, Beydağ, Kiraz, ÖdemiĢ, Selçuk, Tire ve Torbalı ilçelerinde yapılan tarım faaliyetlerine bakıldığında, bu bölgede yapılan tarımın Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Küçük Menderes Nehri etrafındaki bu 7 ilçede tarım arazisi dağılımı incelendiğinde; toplam tarım alanı % 49, tarla alanı % 22, zeytin alanı % 12, sebze alanı % 9, meyve alanı % 4, tarıma elveriĢli boĢ arazi % 2, bağ ve Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kavaklık alan % 1 oranında yer tutmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda, meyve ve sebze bahçeleriyle özellikle zeytinliklerin geniĢ yer tutması, bağ ve bahçe tarımının önemini göstermektedir. Tablo 16 dan da anlaĢıldığı gibi, tarım alanlarının ilçelere göre dağılımı sırasıyla ÖdemiĢ, Torbalı, Tire, Bayındır, Menderes ve diğerleri olarak takip etmektedir. Havzanın Ġzmir ilinde yer alan ilçelerde taırm arazisi sulama durumu aĢağıdaki tablolarda (Tablo16-18) verildiği gibidir. Bu veriler 2009 yılına ait olup, Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü‘nden alınmıĢtır. Tablo 16. Ġzmir Ġlinde 2009 Yılı Tarım Arazisi Sulama Durumu Ġlçeler Toplam Tarım Alanı (da.) Balçova Bornova Buca Çiğli Gaziemir Güzelbahçe KarĢıyaka 4.914,0 28.203,3 26.616,0 13.459,0 1.930,0 14.436,3 3.941,0 Sulanan Alan (da.) Sulanmayan Alan (da.) 3.120,0 4.358,3 4.821,0 2.822,0 63,0 3.215,3 309,0 1.794,0 23.845,0 21.795,0 10.637,0 1.867,0 11.221,0 3.632,0 Konak 5.134,0 243,0 4.891,0 Narlıdere 3.035,0 2.159,0 876,0 Merkez Toplam Aliağa Bayındır Bergama 101.745,1 21.187,1 80.558,0 119.742,0 282.126,4 419.774,0 19.798,0 103.830,4 226.054,0 99.944,0 178.296,0 193.720,0 Beydağ ÇeĢme Dikili Foça Karaburun KemalpaĢa Kınık Kiraz Menderes Menemen ÖdemiĢ Seferihisar Selçuk Tire Torbalı 49.295,0 16.684,0 119.857,1 46.319,0 39.213,0 230.625,0 92.598,0 171.088,5 235.255,0 204.220,5 347.267,0 75.083,3 151.830,0 274.959,9 301.714,3 16.190,0 7.849,0 78.211,1 16.904,0 3.703,0 131.747,0 66.274,0 53.170,5 95.812,8 196.680,5 250.567,0 19.997,3 57.997,9 163.837,9 196.310,8 33.105,0 8.835,0 41.646,0 29.415,0 35.510,0 98.878,0 26.324,0 117.918,0 139.442,2 7.540,0 96.700,0 55.086,0 93.832,1 111.122,0 105.403,5 Urla Genel Toplam 97.140,0 30.402,0 66.738,0 3.376.536,9 1.756.524,1 1.620.012,8 Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 17. Ġzmir Ġlinde Devlet Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı DEVLET SULAMASI KURUMU DSĠ AKTĠF SULAMA ALANI (Baraj + Yer üstü suyu sulamaları) SULANAN ALAN (dekar) 423.710 Yer altı Suyu Sulamaları (YAS) ( DSĠ + Köy. Hizm.Koor.Müd) ) 610.700 Köylere Hizmet Götürme Koordinasyon Müd. (Gölet ve Yerüstü Suyu Sulamaları) 123.110 DEVLETÇE SULANAN TOPLAM ALAN 1.157.520 Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009 Tablo 18. Ġzmir Ġlinde Halk Sulaması Yapılan Alanların Dağılımı HALK SULAMASI 367.680 TOPLAM SULANAN ALAN 1.525.200 DSĠ Etüd sonuçlarına göre Ġzmir ilinde sulanabilir araz 2.800.500 dekar olduğu bildirilmiĢtir. Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009 3.5.2. Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Tarım Bakanlığı Bitki Koruma ġubesi Bitkisel Üretimde Kullanılan Kimyasalların Kayıt Altına Alınması ve Ġzlenmesi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde, Tarım Ġl Müdürlükleri Ġlaç birimi tarafından tüm bayileri kontrol edilmektedir. Bayilik her türlü ruhsatlandırma ve kontrolleri yapılmaktadır. Etken maddeleri bazında ( fungusit insektisit vb.) çalıĢmalar yürütülmektedir. Bitki koruma ürünlerinin Reçeteli SatıĢ Usul ve Esasları hakkında yönetmelik 2009 yılında yürürlüğe girmiĢ. Ġlaç ruhsatlandırmada ekolojik ilaçlar Bakanlığa müracat ile uygun bulunduğu takdirde ruhsatlandırma gerçekleĢmektedir. Yine ithal ilaçların ilgili firma müracaatı üzerine ilgili laboratuarlarda analizler yaptırılıp uygun çıkması durumunda yurda giriĢi yapılmaktadır. Üreticin hangi ürüne doğru ilacı kullanmasına yönelik Entegre ve Kontrollü Ürün Yönetimi Projesi Ġle üreticinin hangi ürünleri kullandığına dair belgeler kaydedilmekte ve Bakanlıkça denetlenmektedir. Küçük Menderes Havzası‘nda özellikle zeytincilik ağırlıklı olmakla birlikte bütün bölgelerde tarımsal faaliyet söz konudur. ġekil 39 da ĠLEMOD‘dan alınan verilere göre havzadaki ilçelerde gübre kullanımı verilmektedir. Kullanılan gübreler içinden Türkiye Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 genelinde toprak yapısına bağlı olarak, azotlu gübre kullanımı diğerlerinde daha yoğundur. ġekilden de görüldüğü üzere ÖdemiĢ ilçesinde belirgin bir farkla gübre kullanımı daha çok görülmektedir. Gübre kullanımı ilde yapılan tarıma bağlı olarak değiĢmektedir. Konak dıĢında Ġzmir merkez ilçelerinde, gübre kullanılmadığı diğer bir ifadeyle tarım yapılmadığı görülmektedir. Konak‘ta gübre kullanım değerlerinin bu kadar yüksek olma sebebi, gübre satıĢ iĢlemlerinden kaynaklanmaktadır. Tutulan kayıtlar kullanıma göre değil satıĢa göre ele alınmaktadır. Havzada kullanılan zirai ilaçlarının toplam miktarı il bazında Tablo 19 da yer almaktadır. Bu verilerin ilçe bazında verilememiĢ olması henüz güncel ve güvenilir kaynaklara ulaĢılamamasıyla ilgilidir. Temin edilen veriler, ya eksiktir ya da eskidir. Gübre Kullanım Değerleri (2007) Kullanılan Gübre Miktarı (ton) 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Bayınd Berga Beyda ÇeĢm Karab Mende Ödemi Seferi KuĢad Kiraz Konak Selçuk Tire Torbalı Urla ır ma ğ e urun res Ģ hisar ası K2O 343 400 38 29 2 281 1248 408 1843 86 275 824 785 59 75 saf N 1121 2570 229 118 4 1531 4646 1749 6812 225 552 3258 3173 255 374 P2O5 162 517 29 25 1 353 875 465 1029 53 149 614 613 65 71 ġekil 39.Küçük Menderes Havzasındaki Ġlçelerde Gübre Kullanımları (ĠLEMOD, 2007) Tablo 19 da il bazında kullanılan yıllık toplam zirai ilaç miktarı verilmektedir. Toplam olarak ifade edilen zirai ilaçlar arasında insektisit, fungusit, herbisit, akarisit, rodentisit, ve nemotositler yer almaktadır. Tablo 19. Küçük Menderes Havzası Yıllık Zirai Ġlaç Kullanımı Ortalaması İller Aydın Ġzmir İlaç Kullanımı (ton/yıl) 686 1.889 Kaynak: Tarım Bakanlığı, 2009 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.5.3. Hayvancılık Hayvancılık önemli bir gelir kaynağı olup tarım sektörü içinde, hayvancılıktan elde edilen gelir payı, kalkınan ülkelerde %50‘nin üzerinde iken, ülkemizde bu oran %25-30 civarlarındadır. Ülkemizde iklim, toprak, bitki çeĢitliliği yanında hayvan cinsleri de çeĢitli olmasına rağmen tarımsal uğraĢı yanında hayvancılık, ikinci bir gelir kaynağı olabilmektedir. Küçük Menderes Havzası‘nda hayvancılık, tarımın yanında bir diğer ekonomik faaliyet olarak karĢımıza çıkar. Ancak sadece hayvancılıkla geçinenlerin oranı oldukça düĢüktür. Ayrıca, mera ve otlakların nüfusun artıĢına paralel olarak daralması, hayvancılık yapılacak alanların da giderek azalmasına neden olmuĢtur. Yüksek kesimlerdeki meraların varlığı, mera hayvancılığının yapılmasına imkân verirken, ovalık alanda ise ahır hayvancılığının geliĢmesini sağlamıĢtır. Hayvancılık faaliyetlerini, küçükbaĢ hayvancılık, büyükbaĢ hayvancılık, kümes hayvancılığı, ipekböcekçiliği, arıcılık olarak sınıflandırmak mümkündür. Ayrıca, havzada su ürünleri yetiĢtiriliciliği de yapılmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda yer alan ilçeler bazında yetiĢtirilen hayvan sayıları 2008 yılı itibariyle hesaplanmıĢ olup, Tablo 20 de verilmektedir. Tablo 20. Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Ġlçelere Göre Yapılan Hayvancılık Faaliyetleri Ġlçe Balçova Bornova Buca Gaziemir Güzelbahçe KarĢıyaka Konak Narlıdere Merkez Bayındır Beydağ ÇeĢme Karaburun Kiraz Menderes ÖdemiĢ Seferihisar Selçuk Tire Torbalı Urla KuĢadası Toplam BüyükbaĢ KüçükbaĢ Kümes Hayvanı 300 1.252 2.985 514 1.427 1.016 167 93 8.811 35.085 15.250 1.801 545 36.777 10.556 90.276 5.668 4.130 58.694 25.497 3.887 1.472 306.203 1.056 10.958 4.793 2.298 9.408 5.567 6.029 128 44.996 16.685 7.627 4.030 20.140 29.576 20.800 46.620 18.530 6.070 28.000 15.275 17.532 3.435 319.553 161.300 261.000 2.500 6.000 1.200 432.000 754.000 10.180 756.515 100 489.245 1.566.360 2.795.100 449.000 1.113.550 517.500 14.931.000 1.586.800 47.999 25.881.349 Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 16 dan da görüldüğü üzere, havza içinde hayvancılık faaliyetleri yoğun olarak Küçük Menderes Nehir etrafındaki ilçelerde yapılmaktadır. Nehri etrafındaki ilçelerde durum Ģu Ģekilde özetlenebilir. Otlaklar, tarım için elveriĢli olmayan, sarp ve eğimli arazilerde, ovalık alanda ise tarım dıĢı engebeli alanlar üzerinde bulunmaktadır. Özellikle, ÖdemiĢ‘te çayır mera alanlarının geniĢ yer tutması nedeniyle hayvancılık önemini arttırmıĢtır. Hayvancılık faaliyeti yapılan Ġlçelerde daha çok koyun ve sığır yetiĢtiriciliğinin olduğu tespit edilmiĢtir (Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008). Ege Denizi ile çevrili olan havzada su ürünleri yetiĢtiriciliği de yapılmaktadır. Kültür balıkçılığı tesis sayısı 78 adet deniz ve 7 adet iç-su olmak üzere toplam 85 adet üretim tesisi bulunmaktadır. Bu iĢletmelerde taze soğutulmuĢ avcılık ürünleri, ahtapot, sübye, kalamar, karides, ıstakoz, çipura, levrek, kara salyangozu, kurbağa, kerevit, yılan balığı, orkinos, istiridye, kidonya, akivades, dondurulmuĢ ve iĢlenmiĢ çift kabuklu ve yumuĢakçalar iĢlenmektedir. Üretilen orkinosun tamamı Japonya‘ya ihraç edilmektedir. Alabalık iç piyasaya satılmaktadır. Çipura, levrek ve diğer su ürünlerinin %60‘ı iç piyasada satılmakta, kalanı ise AB ülkelerine ihraç edilmektedir. ġekil 40 ta Küçük Menderes Havzası bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminin dağılımı verilmektedir. 7% Bitkisel Üretim Toplamı 33% Hayvansal Üretim Toplamı 60% Su Ürünleri Üretimi Toplamı ġekil 40. Küçük Menderes Havzası Bitkisel, Hayvansal ve Su Ürünleri Üretiminin Dağılımı Havzada Barutçu ve Gebekirse Gölleri çevresi sazlıklarla kaplı olup bu göllerde balıkçılık yapılmaktadır. Bu iki gölde 12 tür balık bulunmakla beraber 1500 ha‗lık delta göç sırasında konaklayan küçük karabataklar sayesinde Önemli KuĢ Alanı Statüsüne sahiptir. Ayrıca, ÖdemiĢ‘te yer alan Gölcük Gölü‘nde bir zamanlar çok çeĢitli balık avlanabilirken, günümüzde çeĢit azalmıĢ ve balıkçılık önemini yitirmiĢtir. Havzada yapılan toplam üretim kıyaslanacak olursa, yukarıdaki Ģekilden görüldüğü gibi bitkisel (tarım ürünleri) üretimin, hayvansal üretime ve su ürünleri üretimine göre çok daha yoğun yapıldığı görülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 519 3.6. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sanayi Durumu Küçük Menderes Havzasının önemli bir kısmını oluĢturan Ġzmir ili, Ġstanbul ve Kocaeli ile birlikte, ülkemizde sanayinin en fazla geliĢtiği üç ilden biridir. Sahip olunan hammadde kaynakları, nitelikli iĢ gücü, ulaĢım olanakları, iç ve dıĢ piyasalara yakınlık sanayinin geliĢmesinin itici gücü olmuĢtur. 1923 yılında Ġzmir‘de 60 civarında fabrika var iken aradan geçen 87 yıllık süreç sonunda Ġzmir‘de, bugün yaklaĢık 300.000 esnaf, 70.000 ticari iĢletme ve 6.500 sanayi tesisi bulunmaktadır (ĠÇDR-Ġzmir,2007). Günümüzde sanayi yapılaĢması ―PınarbaĢı-IĢıkkent-KemalpaĢa‖, ―Çiğli-Aliağa‖ ve ―Karabağlar-Torbalı-Menderes‖ aksları olmak üzere, üç temel aks boyunca yerleĢmiĢ ve geliĢme göstermiĢ olup, bu doğrultuda devam etmektedir. Bu üç temel aks içinde, planlı geliĢmeye örnek teĢkil eden Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Küçük Sanayi Siteleri (KSS) ve serbest bölgeler yer almaktadır. Havzadaki sanayi alt yapısının planlı ve disiplinli geliĢimine katkı sağlamak ve yön vermek amacıyla, 1966 yılından itibaren KSS ve OSB kurulmasına önem ve öncelik verilmiĢtir. Ġzmir Ġlindeki farklı tür ve ölçekteki sanayi yapılaĢması 6 ana grupta toparlanabilir, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Küçük Sanayi Siteleri (KSS), Serbest Bölgeler, Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi, Bayındırlık ve Ġskân Ġl Müdürlüğü ve/veya belediye tarafından mevzii imar planı gerçekleĢtirilen sanayi yatırımları. OSB ve KSS‘lere ait bilgiler Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü‘nce kayıt altına alınmakta ve güncel verilere ulaĢılabilesi mümkün olabilmektedir. Ancak Bayındır ve Ġskân Müdürlüğü ve Belediyeler tarafından planlanan alanlar ve bu alanlarda faaliyet gösteren tesisler hakkında ihtiyaç duyulan bilgilerin temininde sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bu alanlara ait sağlıklı bir veri tabanı bulunmamaktadır. Verileri tek bir merkezde toplamak, güncel verilere ulaĢmak ve gerektiğinde istenilen amaca yönelik olarak kamuoyuna sunmak üzere, her türlü ölçekte sanayi ile getirilecek plan kararlarında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve taĢra teĢkilatının yetkili kılınması önem taĢımaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘ndan alınan 2008 yılı verilerine göre; OSB, KSS ve Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi ait bilgiler aĢağıdaki tablolarda özetlenmektedir. Tablo 21 Ġzmir ili için genel sanayi durumunu; Tablo 22 Ġzmir ilinde sanayi kollarına göre firma sayısı ve istihdam durumunu; ġekil 41, Ġzmir ilinde sanayi kollarına göre firma sayısı; ġekil 42 ise sanayi kollarına göre istihdam sayısını belirtmektedir. Ġlgili tablo ve Ģekiller oluĢturulurken, Ġzmir ilinin sanayi verilerinin havzayı karakterize edebileceği, ilin havzadaki payının %95 olduğu gerçeğinden yola çıkılarak kabul edilmektedir. Ancak, Ġzmir ilinin tamamının havzaya girmediği ve bu verilerin 2008 yılına ait olduğu göz önüne alınırsa, bu tabloların sadece bir fikir verebileceği düĢünülmektedir. Tablo 21. Ġzmir Ġli Ġçin Genel Sanayi Durumu Türü Özel Sektöre Ait Sanayi Tesisleri Sayısı (adet) 5.779 Organize Sanayi Bölgeleri 9 Küçük Sanayi Siteleri 10 Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri 1 Serbest Bölgeler 1 Sanayi Odaları 1 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008 Havzanın büyük çoğunluğunu oluĢturan Ġzmir ilindeki sanayi kolları; tüketim malları üreten, ara malı üreten ve yatırım malı üreten sanayiler olmak üzere ayrılabilmektedir. Tablo 18 de görüldüğü üzere, imalat sanayi kollarında mevcut olan firma sayısı en çok gıda ve tekstil de görülmektedir. Bu durum istihdam üzerinden değerlendirilecek olursa tekstil ve gıda endüstrilerinin de belirgin farklı olduğu görülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 22. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı ve Ġstihdam Durumu 2008 TÜKETĠM MALI ÜRETEN SANAYĠLER ĠMALAT SANAYĠ KOLLARI Firma (Adet) Ġstihdam (KiĢi) Gıda 854 31.398 Ġçki 37 1.642 Tütün Ürünleri Tekstil 36 809 1.044 41.954 Giyim ve Kürk Ürünleri Deri ve Deri Ürünleri Diğer TOPLAM 105 157 3.947 5.007 1.998 94.388 68 96 104 1.246 4.650 2.760 149 3.292 401 9.785 38 2 287 644 686 9.970 90 80 4.980 1.820 ARA MALI ÜRETEN SANAYĠLER Ağaç ve Mantar Ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım Kimyasal Ürünler Kimya Gübre Lastik ve Plastik Ürünler Metalik Olmayan Mineral Ürünler Cam Çimento Seramik, Kil, TaĢ ve Çimentodan Gereçler Ana Metal Demir Çelik Demir DıĢı Metaller Diğer 696 15.792 2.011 46.969 410 8.848 Makine Ġmalatı 347 5.605 Tarım Makineleri 14 304 Elektrikli Makineler 80 1.808 Elektronik Motorlu Kara TaĢıtları Diğer UlaĢım Araçları Tıbbi, Hassas, Optik Aletler ve Saatler 67 1 2.360 2.240 40 646 Bisiklet Motosiklet ve diğerleri 5 748 168 626 1.770 5.779 4.814 23.417 50.992 192.349 YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYĠLER TOPLAM Metal EĢya Ġmalat Sanayi Makine ve Teçhizat Mobilya Diğer TOPLAM GENEL TOPLAM Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008 Baskı Ta Ġmalat Sanayi Kolları Baskı Ta Gıda Ġçki Tütün Ürünleri Tekstil Giyim ve Kürk Ürünleri Deri ve Deri Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım Kimyasal Ürünler Kimya Gübre Lastik ve Plastik Ürünler Metalik Olmayan Mineral… Cam Çimento Seramik, Kil, TaĢ ve… Ana Metal Demir Çelik Demir DıĢı Metaller Metal EĢya Ġmalat Sanayi Makine ve Teçhizat Makine Ġmalatı Tarım Makineleri Elektrikli Makineler Elektronik Motorlu Kara TaĢıtları Diğer UlaĢım Araçları Tıbbi,Hassas,Optik Aletler… Bisiklet Motsiklet ve diğerleri Mobilya Diğer 0 0 Gıda Ġçki Tütün Ürünleri Tekstil Giyim ve Kürk Ürünleri Deri ve Deri Ürünleri Ağaç ve Mantar Ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım ve Yayım Kimyasal Ürünler Kimya Gübre Lastik ve Plastik Ürünler Metalik Olmayan Mineral… Cam Çimento Seramik, Kil, TaĢ ve… Ana Metal Demir Çelik Demir DıĢı Metaller Metal EĢya Ġmalat Sanayi Makine ve Teçhizat Makine Ġmalatı Tarım Makineleri Elektrikli Makineler Elektronik Motorlu Kara TaĢıtları Diğer UlaĢım Araçları Tıbbi,Hassas,Optik Aletler ve… Bisiklet Motsiklet ve diğerleri Mobilya Diğer Ġstihdam Durumu (kiĢi) Firma Sayısı Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 519 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) GüncelleĢtirme Sayısı: 01 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 ġekil 41. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Firma Sayısı 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 Ġmalat Sanayi Kolları ġekil 42. Ġzmir Ġlinde Sanayi Kollarına Göre Ġstihdam Durumu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.6.1. Organize Sanayi Bölgeleri Proje kapsamında yürütülmüĢ olan saha çalıĢmalarında tespit edilmiĢ olan ve Sanayi ve Ticaret bakanlığı OSB Üst KuruluĢu sayfasından derlenen 2010 yılı Mart ayı verilerine göre Ġzmir ilinde 13 adet OSB ve 10 adet KSS bulunmaktadır. Havza içinde yer alan 6 adet OSB ile ilgili genel bilgiler Tablo 23 te yer almaktadır. Tablo 23. Ġzmir Ġlinde Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçine Giren OSB‘ler OSB ADI Buca Ege Giyim ĠTOB Tekeli OSB ÖdemiĢ OSB Pancar OSB Tire OSB Torbalı OSB Faaliyete BaĢladığı Yıl 2002 2002 2006 1999 1993 2004 Alanı (ha) 50 251 100 95 410 65 Parsel Sayısı 138 372 50 73 232 50 138 331 0 64 112 39 35 41 0 0 34 0 0 41 0 0 19 11 11 74 0 0 19 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 138 373 0 0 232 47 125 0 0 112 138 331 16 64 112 1.600 13.000 804 40.000 0 5.000 0 7.000 1000 25.000 Parsel Sayısı Tesis sayısı Parsel Sayısı ĠnĢaat Safhasında Tesis sayısı Parsel Sayısı Proje Safhasında Tesis sayısı Parsel Sayısı TOPLAM Tesis sayısı Tahsis edilen Toplam Sanayi Parsel Sayısı Mevcut Ġstihdam Kapasitesi Toplam Üretime Geçen Ġmar ÇalıĢmaları Devam Etmektedir Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010- Mart ayı verileri Havza sınırları içindeki OSB‘lerin durumu özetlenecek olursa, havza içinde toplam 6 adet OSB yer alıp, bunlardan 4‘ünde üretime geçilmiĢtir. YaklaĢık 971 ha büyüklüğe sahip 6 adet OSB toplam 915 parsel olup, bu parsellerin 684‘ü tahsis edilmiĢtir. Tahsis edilen parsellerde 106 tesis üretime geçmiĢ, 3.404 kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Buca Ege Giyim OSB Buca Ege Giyim OSB 2002 yılında kurulmuĢtur. Üretimde ağırlıklı olarak yer alan sektör tekstil ve yan sanayidir. Toplam sanayi parsel sayısı 138 olup, tamamı tahsis edilmiĢtir. Üretimde olan 35 adet firma vardır, 11 adet firma inĢaat halindedir, kapalı olan 1 adet firma vardır. OSB‘de bulunan mevcut tesislerinden kaynaklanan su tüketimi 210 m3/gün‘dür. OSB‘de su dağıtım Ģebekesi inĢaatı tamamlanmıĢ, kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebekesi inĢaatı %75 oranında tamamlanmıĢtır. OSB‘de henüz AAT yoktur, atıksular belediye kanalizasyonuna deĢarj edilmektedir. OSB‘de bulunan 35 firmadan 34‘nün ön arıtma tesisi vardır. Tesislerde oluĢan atık evsel atık niteliğindedir. Atıklar için OSB yönetimi ve belediye protokolü tarafından atık yönetimi uygulanmaktadır, belediye tarafından toplanan atıklar Harmandalı Düzenli Depolama Alanına götürülmektedir. Tablo 24 te Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri bilgileri yer almaktadır. Tablo 24. Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri Bilgileri OSB OSB'nin Adı Bilgiler Ġzmir Buca Ege Giyim Sanayicileri OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl ĠZMĠR OSB'nin Büyüklüğü (ha) 50 TAKS (%) 55 KAKS (%) 2 Toplam Sanayi Parsel Sayısı 138 Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı 138 Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı 0 Üretimde Firma Sayısı 35 ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı 11 Kapalı Firma Sayısı 1 OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı 1.600 2 Toplam Sanayi Alanı (m ) 272.000 2 Tahsis Edilen Sanayi Alanı (m ) 272.000 2 Tahsis Edilecek Sanayi Alanı (m ) 0 2 ĠnĢaatı Tamamlanan Sanayi Alanı (m ) 2 57.000 En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) 100 2 300 En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠTOB Tekeli OSB Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘ndan alınan 2010-Mart ayı OSB verilerine göre Menderes‘te kurulmuĢ olan ĠTOB Tekeli OSB‘de yer alan sektörlerin dağılımı aĢağıdaki Ģekildedir; Birinci ağırlıklı sektör: gıda Ġkinci ağırlıklı sektör: inĢaat Üçüncü ağırlıklı sektör: demir çelik Dördüncü ağırlıklı sektör: yapı malzemeleri BeĢinci ağırlıklı sektör: kimya ĠTOB‘de üretimde olan firma sayısı 41 olup, inĢaat halinde olan firma sayısı 74 adettir, kapalı olan firma yoktur. OSB‘de çalıĢan kiĢi sayısı 804‘tür. Tesiste 2010 yılı verilerine göre su dağıtım Ģebekesi, kanalizasyon ve yağmur suyu toplama kanalı inĢaatı tamamlanmıĢtır. Mevcut tesis sayısına göre kullanılan su miktarı günde 700 m3‘tür. OSB‘de 2000 m3/gün kapasiteli AAT bulunmaktadır. OSB AAT‘nin deĢarj izni vardır. Sanayi tesislerinden 3 tanesinde kendilerine ait ön arıtma tesisi bulunmaktadır. Katı atık için henüz yönetim planı oluĢturulmamıĢtır. Tablo 25 te Ġzmir Tekeli OSB bilgileri yer almaktadır. Tablo 25. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri OSB OSB'nin Adı Bilgiler Ġzmir ĠTOB OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl Ġzmir OSB'nin Büyüklüğü(ha) 251 TAKS (%) 50 KAKS (%) 1 Toplam Sanayi Parsel Sayısı 372 Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı 331 Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı 41 Üretimde Firma Sayısı 41 ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı 74 Kapalı Firma Sayısı 0 OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı 804 2 Toplam Sanayi Alanı(m ) 1.353.552 2 Tahsis Edilen Sanayi Alanı(m ) 1.236.531 2 Tahsis Edilecek Sanayi Alanı(m ) 117.021 2 En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) 82,20 2 82,20 En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÖdemiĢ OSB ÖdemiĢ OSB‘de henüz parsellenmiĢ bir arazi bulunmamaktadır. Pancar OSB Pancar OSB‘de henüz üretime geçmiĢ firma bulunmamakla beraber tahsis edilmiĢ parsellerdeki sektörel dağılım aĢağıdaki gibidir. Pancar OSB ile ilgili veriler Tablo 26 da yer almaktadır Birinci ağırlıklı sektör: ağaç ve mamulleri sanayi Ġkinci ağırlıklı sektör: tekstil Üçüncü ağırlıklı sektör: soğutma-ısıtma klima sanayi Dördüncü ağırlıklı sektör: gıda BeĢinci ağırlıklı sektör: otomotiv yan sanayi Tablo 26. Ġzmir Pancar OSB Bilgileri OSB OSB'nin Adı OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl OSB'nin Büyüklüğü (ha) TAKS (%) KAKS (%) Toplam Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı Üretimde Firma Sayısı ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı Kapalı Firma Sayısı OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı 2 Toplam Sanayi Alanı (m ) 2 Tahsis Edilen Sanayi Alanı (m ) 2 Tahsis Edilecek Sanayi Alanı (m ) 2 ĠnĢaatı Tamamlanan Sanayi Alanı (m ) 2 En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) 2 En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) Bilgiler Ġzmir Pancar Ġzmir 95 55 70 73 64 9 0 0 0 0 575.231 508.940 59.968 0 0 0 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tire OSB Tire OSB 1993 yılında kurulmuĢtur. OSB‘deki ağırlıklı sektörler aĢağıdaki gibi sıralanmaktadır. OSB‘de toplam 232 paresel olup, bunlardan 112‘si tahsis edilmiĢtir. Üretimde olan 34 adet firma vardır, 19 adet inĢaat halindedir, 2‘si kapalıdır. OSB‘de toplam 1000 kiĢi çalıĢmaktadır. OSB‘de su temini için yeraltı kuyuları ve belediye sondajları kullanılmaktadır, su dağıtım Ģebekesi, kanalizasyon ve yağmur suyu toplama kanalı inĢaatı %75 oranında tamamlanmıĢtır. OSB‘de günlük su tüketimi yaklaĢık olarak 1208 m 3‘tür, oluĢan atıksuyu arıtmak üzere 1000 m3/gün kapasitesi olan AAT mevcuttur. OSB‘de bulunan tesislerden sadece birinin ön arıtması vardır. Arıtılan su alıcı ortama verilmektedir, tesisin deĢarj izin belgesi vardır. Birinci ağırlıklı sektör: gıda Ġkinci ağırlıklı sektör: tütün Üçüncü ağırlıklı sektör: tekstil Dördüncü ağırlıklı sektör: kâğıt BeĢinci ağırlıklı sektör: zeytinyağı Tablo 27 de Tire OSB ile ilgili bilgiler verilmektedir. Tablo 27. Tire OSB Bilgileri OSB OSB'nin Adı OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl OSB'nin Büyüklüğü (ha) TAKS (%) KAKS (%) Toplam Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı Üretimde Firma Sayısı ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı Kapalı Firma Sayısı OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı 2 Toplam Sanayi Alanı (m ) 2 Tahsis Edilen Sanayi Alanı (m ) 2 Tahsis Edilecek Sanayi Alanı (m ) 2 ĠnĢaatı Tamamlanan Sanayi Alanı (m ) 2 En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) 2 En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) Bilgiler Tire Ġzmir 410 50 50 232 112 120 34 19 2 1.000 2.782.808 1.732.247 474.157 697.000 77 77 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Torbalı OSB 2003 yılında kurulma faaliyetine baĢlayan Torbalı OSB‘nin imar çalıĢmaları devam etmektedir. OSB‘nin TParsel sayısı 50 olup, bu parsellerin 39 adeti tahsis edilmiĢtir. Ancak üretime geçen firma henüz yoktur. Parsel tahsisi yapılan sektörlerdeki dağılım özetle aĢağıdaki Ģekildedir; Birinci ağırlıklı sektör: inĢaat ve ısıtma-soğutma klima Ġkinci ağırlıklı sektör: özel ve seri makine Üçüncü ağırlıklı sektör: tekstil Dördüncü ağırlıklı sektör: tıbbi ve tarımsal ilaçlama sanayi BeĢinci ağırlıklı sektör: plastik Tablo 28 de Ġzmir Tekeli OSB bilgileri verilmektedir. Tablo 28. Ġzmir Tekeli OSB Bilgileri OSB Bilgiler OSB'nin Adı Ġzmir Torbalı OSB'nin Kurulu Olduğu Ġl Ġzmir OSB'nin Büyüklüğü (ha) 65 TAKS (%) 55 KAKS (%) 70 Toplam Sanayi Parsel Sayısı 50 Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı 39 Tahsis Edilecek Sanayi Parsel Sayısı 11 Üretimde Firma Sayısı 0 ĠnĢaat Halindeki Firma Sayısı 0 Kapalı Firma Sayısı 0 OSB‘de ÇalıĢan KiĢi Sayısı 2 2 Toplam Sanayi Alanı (m ) 378.221 2 Tahsis Edilen Sanayi Alanı (m ) 305.000 2 Tahsis Edilecek Sanayi Alanı (m ) 73.221 2 ĠnĢaatı Tamamlanan Sanayi Alanı (m ) 2 0 En DüĢük Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) 25 2 30 En Yüksek Arsa SatıĢ Bedeli (TL/m ) Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB Üst KuruluĢu, 2010 Mart Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Sanayi Siteleri Havzada Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile hizmete sunulan toplam 10 adet KSS‘de inĢa halinde olan toplam 1.230 iĢyeri halen boĢ olup, hizmete sunulan KSS‘ler ile 40.396 kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır. Tablo 29 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan KSS‘ler ile ilgili bilgiler verilmektedir. Tablo 29. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler KSS Adı Faaliyete BaĢladığı Yıl Toplam Alanı 2 (m ) Toplam ĠĢyeri Sayısı Dolu ĠĢyeri Sayısı BoĢ ĠĢyeri Sayısı Doluluk Oranı Mevcut Ġstihdam Bornova KSS 1987 360.000 500 485 15 97,00 5.300 Ayakkabıcılar KSS 1996 360.000 1944 1600 344 82,30 8.500 Merkez Ağaç ĠĢleri 1988 300.000 391 343 48 87,72 1.263 Merkez Dökümcüler 2002 60.231 106 93 13 87,74 640 Merkez 1.Sanayi Sitesi 1968 160.000 1200 830 370 69,17 8.700 Merkez 2 Oto 1980 175.000 1007 955 52 94,84 3.500 Merkez 3 Oto 1990 109.000 509 497 12 97,64 3.050 ÖdemiĢ 1985 72.000 1200 1000 200 83,33 3.200 Tire KSS 2002 264.436 200 86 114 43,00 243 2.266.667 7.729 6.499 1.230 834 40.396 TOPLAM Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı,2008 Serbest Bölgeler Havza içinde kalan, Ġzmir-Gaziemir‘de kurulmuĢ olan Ege Serbest Bölgesi, dünyada özel sektörün kurduğu ilk serbest bölgedir. Ayrıca, Türkiye‘nin ilk üretim serbest bölgesi olması açısından önemlidir. Ege Serbest Bölgesi yurt içinde en az %50 ihracata yönelik Ģirketler, yurt dıĢında ise çok uluslu ve orta büyüklükteki Ģirketler müĢteri profilini oluĢturmaktır. Elektronik ve optik aletler, gıda, iĢleme ve paketleme, makine, motor yedek parça, deri ve boya ticareti hizmetleri bölgede ağırlıklı olan faaliyet kollarıdır. Bölgede AAT bulunmaktadır. Tablo 30 da Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan Serbest Bölgeler hakkında bilgi verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 30 Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler Adı Ege Serbest Bölgesi Faaliyete BaĢladığı yıl Toplam Alanı (ha) Dolu ĠĢyeri Sayısı Doluluk Oranı % 1990 220 368 100 Kaynak: Ġzmir ĠÇDR, 2007 Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi, Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü‘nün Urla Kampus alanı içerisinde bulunan 218,4 ha‘lık alanda kurulmuĢtur. Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‘nde toplam 1800 m2 kapalı alanda 24 Ģirketin faaliyet gösterebileceği AR-GE binasının temeli 18 Ocak 2008 tarihinde atılmıĢtır. Tablo 31 de Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri bilgileri yer almaktadır. Tablo 31. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Faaliyete BaĢladığı Yıl Toplam Alanı (ha) Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi 2008 218,4 Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi Ek Alanı 2008 6,4 Adı Dolu ĠĢyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Alt-üst yapı çalıĢmaları devam etmektedir. 66 100 Kaynak: Ġzmir ĠÇDR, 2007 3.6.2. Tekil Sanayi Tesisleri Yoğun sanayinin olduğu Küçük Menderes Havzası‘nda, münferit sanayilere ait veriler Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınmıĢtır. Bu tesislerden yüksek kirletici yüke sahip olanlar, atıksu miktarı fazla olanlar ve alıcı ortama deĢarj edenler saha çalıĢmalarında esnasında ziyaret edilmiĢlerdir. Ancak toplu halde verilen bu verilerin sürekli değiĢimi karĢısında en güncel halleri olmadığı dikkate alınmalıdır. Torbalı Havza için oldukça önemli olan Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerde genellikle tarım ürünlerine dayalı gıda sanayisinin geliĢmiĢ olduğu gözlenmektedir. Ġlçeler arasında en avantajlı durumda olan Torbalı ilçesinde, sanayi faaliyetlerinin yoğunluk kazandığı görülmektedir. Sanayi faaliyetlerinde önde giden Torbalı, Ġzmir- Aydın yolu üzerinde kurulmuĢ Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olması, demiryolu bağlantısı, Adnan Menderes Havalimanı ve Ġzmir Limanına yakınlığı gibi avantajlara sahiptir. Pazar olanakları bakımından geniĢ bir pazarlama olanağına sahiptir. Torbalı ilçesi ulaĢım ve pazarlama olanakları dıĢında özellikle gıda sanayisinin hammaddesi olan tarım ürünlerine de sahiptir. YetiĢtirilen pamuk, tütün, zeytin gibi çeĢitli tarım ürünleri dokuma, sigara ve yağ endüstrisinin kurulması ve geliĢmesini teĢvik etmektedir. Tahıl, meyve ve sebze üretimi gıda sanayisi için yeni olanaklar yaratacak düzeydedir. Ayrıca hammadde gereksinimi yakın ilçe, kasaba ve köylerden de temin edilmekte, böylece hammadde sorunu da yaĢanmamaktadır. 1950‘li yıllarda faaliyete geçen çırçır fabrikalarını tuğla-kiremit fabrikaları, tarım makineleri üretim tesisleri, un fabrikaları, deri fabrikaları, süt iĢleme tesisleri ve son on yılda sayıları hızla artan modern fabrikalar izlemiĢtir. Birçoğu Opel, Marlboro, Camel örneklerinde olduğu gibi büyük fabrikalardır. Fabrika sayısıyla birlikte sanayi kolu çeĢidi de artmıĢtır. Son yıllarda ahır hayvancılığının geliĢmesine paralel olarak süt iĢleme kuruluĢlarının sayısı da artmıĢtır. Ayrıca, küçük çapta üretim yapan mandıralar da vardır. Torbalı Organize Sanayi Bölgesi; bölgedeki istihdamı arttırmak, ihracatı geliĢtirmek, ekonomiyi canlandırmak ve çarpık sanayileĢmeyi engellemek amacıyla üretime geçmiĢtir. ÖdemiĢ ÖdemiĢ‘te, havzanın genelinde olduğu gibi tarıma dayalı sanayinin geliĢtiği görülmektedir. Küçük çaplı da olsa tekstil, iĢ makineleri, zirai aletler, ayakkabı, gıda, süt, nebati yağ imalatı yapıldığı ancak yeterli düzeyde olmadığı söylenebilir. Ġzmir Ġl Çevre Orman Müdürlüğü‘nden alınan 2010 yılı verilerine göre ilçede 15 adet süt ve süt ürünleri iĢleme tesisi, 28 adet zeytinyağı iĢletmesi, 3 adet mezbaha ve 28 adet diğer sektörler olmak üzere 74 adet iĢletme faaliyet göstermektedir. ÖdemiĢ Organize Sanayi Bölgesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nın 1994 yılı yatırım programında yer almıĢ ve 1995‘te yer seçimi yapılmıĢtır. Tire Havza içerisinde değiĢik sektörde faaliyet gösteren fabrikaların çoğunluğu Torbalı, ÖdemiĢ ve Tire aksında yoğunlaĢmıĢtır. Tire‘de en büyük sanayi kuruluĢu Tire Kutsan Oluklu Mukavva, Kutu ve Kâğıt fabrikasıdır. Ġlçede konserve, süt ürünleri, orman ürünleri üretimi yapan firmalar bulunmaktadır. Ayrıca ilçede çırçır fabrikası ile zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Tire‘de sanayi faaliyetleri, Tire Organize Sanayi bölgesinde; tekstil, gıda, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kâğıt, makine sanayisi, ağırlıklıdır. Ayrıca, zeytinin iĢlendiği yaklaĢık 22 adet zeytinyağı fabrikası bulunmakta ise de; bunlar mevsimlik olarak çalıĢmaktadır. Bayındır Bayındır‘ın sanayi sektörünün de tarıma dayalı olarak geliĢtiği görülür. Küçük çaplı sanayi iĢletmeleri zeytin ve pamuk iĢlemek üzere kurulmuĢtur. Tarıma dayalı sanayinin geliĢmesi için her türlü hammadde vardır. Ancak sanayiye dönük altyapı yetersizliği, Ġzmir-Bayındır yolunun Torbalı-Bayındır arasının dar ve virajlı olması, sanayinin geliĢimini engelleyen faktörlerdir. Elde edilen verilerin en güncel halleri olmadığı, verilen firma sayılarının değiĢmiĢ olabileceği dikkate alınarak, ilçede çırçır fabrikası, mevsimlik çalıĢan zeytin yağhaneleri, mandıra, tekstil fabrikası mevcuttur. Bayındır‘da, otomobil ve tarım araçlarının çok olması, küçük sanayinin geliĢmesini sağlamıĢtır. Ayrıca, Bayındır‘da kurulması düĢünülen Organize Sanayi Bölgesi için çalıĢmalar devam etmektedir. Beydağ Beydağ, henüz sanayi geliĢiminin baĢlarında bulunmaktadır. Beydağ‘da, mandıra, süt toplama merkezi, un değirmeni bulunmaktadır. Ġlçede üretilen zincir ve çivinin % 20‘sine yakını ihraç edilmektedir. Kiraz Kiraz‘da, ekonominin tarım ve hayvancılığa yönelik olduğu, sanayi sektörünün geliĢme göstermediği görülür. Sanayinin geliĢebilmesi için ulaĢım olanaklarının arttırılması gereklidir. Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerde sanayi sektörlerinin dağılımına baktığımızda; Küçük Menderes Havzası‘nda ekonominin tarıma dayalı olduğu ve geliĢen sanayinin tarım ürünleri iĢlemeye yönelik olarak gıda sektöründe yoğunluk kazandığı görülür. (Muslu ve diğ., 2005) ġekil 43 te Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerdeki sanayinin sektöre göre dağılımı verilmektedir. Bu dağılım tesislerden kaynaklanan atıksuların arıtıldıktan sonra ve arıtılmadan alıcı ortama verilmeleri açısından önemlidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 519 0% 0% 2% 0% GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tekstil ve Giyim Gıda Zeytinyağı Makine ve Yedek Parça Yapı Malzemesi 29% Kağıt Dericilik kimyasal Ürünler 69% Ağaç ve Ağaç Ürünleri Maden Metal Sanayi Mandıra Bitki iĢleme ġekil 43. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Sanayinin Sektörel Dağılımı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 519 3.7. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Madencilik Küçük Menderes Havzası‘nda maden varlığı yoğun olarak Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerde toplanmıĢtır. Ayrıca Urla, Karaburun, Gümüldür, Bornova ve Selçuk ilçelerinde de madenler bulunmaktadır. Mevcut madenler altın, antimuan, bakır, kurĢun, çinko, cıva, demir, grafit, kalsit, kum çakıl, manganez, mermer, titanyum olarak sıralanmaktadır. Havza içerisinde var olan madenler ve madenlerle ilgili bilgiler Tablo 32 de yer almaktadır. Tablo 32. Küçük Menderes Havzası‘nda Yer Alan Maden Rezervi MADEN VARLIĞI MADENĠN ADI YERĠ TENÖR BĠLGĠSĠ REZERV BĠLGĠSĠ Rezerv:GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Rezerv: 154.783 görünür, 202.461 muhtemel, 330.789 mümkün rezerv. Rezerv: 352.625 görünür, 1.048.580 muhtemel, 1.717.508 mümkün rezerv. Rezerv: 96.000 ton muhtemel rezerv. GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Rezerv:50.000 ton görünür+muhtemel rezerv. Rezerv: 1.635.606 ton toplam rezerv. Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Rezerv: 3.000 ton mümkün GeçmiĢ yıllarda 300 ton üretim yapılmıĢtır. Tire-Beylerderesi Sahası Tenör: 36.6 gr/ton olan Au KarĢıyaka-ArapdağAltıntepe Sahası Tenör: 3.38 gr/ton Au, 42.8 gr/ton Ag KarĢıyaka-ArapdağÇilektepe Sahası Tenör: 1.3 gr/ton Au ÖdemiĢ-Küre Sahası Tenör: 1.1 – 8.0 gr/ton Au, 1-3 gr/ton Ag ÖdemiĢ-Emirli Sahası Tenör: 4.37 gr/ton Au ANTIMUAN (Sb) ÖdemiĢ-Emirli, Çaylı sahaları Tenör: % 2-10 Sb ASBEST (Asb) Urla-Yağcılar-Zongurludere Sahası Tenör: % 10 asbest, lif uzunlukları 2-8 mm Bayındır-Sarıyurt Sahası Tenör: % 0.1 Cu, % 7 Pb, % 7.5 Zn Rezerv: 3.453.272 ton görünür. Tenör: % 3.92 Pb, % 9.5 Zn (90 gr/ton Ag değeri bilinmektedir) Rezerv: GeçmiĢ yıllarda 4.837 ton tüvenan cevher üretilmiĢtir. Yatakta bugün 2.600.000 ton tüvenan, 135.000 ton mümkün rezerv vardır. Tenör: % 0.2-0.3 arasında Hg Rezerv: 370.000 ton görünür, 380.000 ton muhtemel, 1.000.000 ton mümkün. Yataklar geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. ÖdemiĢ-Kaymakcı, Çamlıca, Halıköy Sahaları Tenör: % 0.25 Hg Rezerv: 1.030.000 ton görünür, 250.000 ton mümkün. Yatak geçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢtir. Torbalı-Helvacı Sahası Tenör: % 0.2 Hg Rezerv: 42.120 ton muhtemel ALTIN (Au) BAKIR-KURġUNÇINKO (Cu-Pb-Zn ) Gümüldür-GümüĢsu Sahası Karaburun-Küçükbahçe, Kalecik Köyleri CIVA (Hg) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 MADEN VARLIĞI MADENĠN ADI ÇIMENTO HAMMADDELERI (Çmh ) YERĠ Bornova Sahası TENÖR BĠLGĠSĠ Tenör: REZERV BĠLGĠSĠ Rezerv:39.000.000 ton muhtemel kireçtaĢı, 3.800.000 ton muhtemel kil DEMIR (Fe) Torbalı-Hortuna Sahası Tenör: % 45 Fe2O3 DOLOMIT (Dol) ÇeĢme–Alaçatı, Çiftlikköy Sahası Tenör: % 20 MgO Tire-BaĢköy Tenör: 6.5 Rezerv: 1.500.000 ton görünür+muhtemel rezerv, % 22 Fe2O3 tenörlü 500.000 ton görünür+muhtemel. Çimento hammaddesi olarak yataktan üretim yapılmaktadır. Impüriteler nedeniyle demirçelik sanayinde kullanılmamaktadır. Rezerv:403.500.000 ton görünür, 4.500.000 ton muhtemel, Rezerv: 70.000 görünür Tire-Habibler Tenör: 4.5 Rezerv: 20.000 görünür Tire-ÇeĢmedere Tenör: 6 Rezerv: 40.000 görünür, 60000 muhtemel Tire-Karamersin Tenör: 6 Rezerv: 20.000 görünür Tire Sahası Tenör: % 93-96 CaCO3 KarĢıyaka-Örnek KöyüKoca Dere Kalite: Stabilize malzeme Kiraz-Suludere Köyü Kalite: Orta kalitelidir Rezerv: 200.000m3 muhtemel Seferhisar-Sığıcalı Köyü Kalite: ĠnĢaat ve karayolu malzemesi Rezerv: 500000 m3 muhtemel. Merkez-Bulgurca, Karaburun-Balıkova zuhurları Tenör: % 38-64 MnO2 Rezerv: Zuhur GRAFIT (Grf) KALSIT (Cc) KUM-ÇAKIL (Kçm) MANGANEZ (Mn) Tire-Ayaklıkırı Sahası Tire-Göllüce Sahası Torbalı-Tulum Sahası MERMER (Mr) TITANYUM (Ti) Kalite: orta kaliteli, koyu gri ve dumanlı beyaz renkli Kalite: orta kalite, iri kristalli, gri, dumanlı beyaz renkli Kalite: orta kaliteli, iri kristalli, dumanlı beyaz renkli Rezerv: 10.857.000 ton Rezerv: 945.000 ton Rezerv: 4.560.675 ton Selçuk-Belevi (Intepe) Sahası Kalite: orta kaliteli, gri dumanlı ve beyaz renkli Rezerv: 11.550.000 ton Selçuk-Belevi Sahası Kalite: orta kaliteli, gri dumanlı, beyaz renkli Rezerv: GeçmiĢ yıllarda iĢletilmiĢ antik bir ocaktır. Izmir-Urla Sahası Kalite: orta kaliteli Rezerv: ĠĢletilmektedir ÖdemiĢ-Kayabağ, Bebekler, Yeniköy Sahaları Tenör: % 1.1-1.6 TiO2 Rezerv: 11.000.000 ton muhtemel Bayındır-Yakapınar, Falaka, Burgaz Sahaları Tenör : % 0.6-1.0 TiO2 Rezerv: Bilinmiyor. Tire-DerebaĢı Sahası Tenör: % 1 TiO2 Rezerv: Bilinmiyor. Selçuk-Pamucak Sahası Kalite: % 0.5 TiO2 Rezerv: Bilinmiyor. Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2009) Baskı Ta Rezerv: 10.000.000 m3 Muhtemel Rezerv:600.000m3 muhtemel.Yatak iĢletilmektedir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 519 3.8. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Korunan Alanlar Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Küçük Menderes Nehri‘nin denize ulaĢtığı bölgede bulunan Gebekirse Gölü, Selçuk ilçesi, Zeytinköy Mevkiinde bulunmaktadır. 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde 13.09.2006 tarihili ve 2006/10966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla 839,2 ha olarak Gebekirse Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir. Gebekirse Gölü‘nde 2002 yılında balık ölümleri tespit edilmiĢtir. Bu durumun tarımsal faaliyetlerden ve Küçük Menderes Nehri‘nin getirdiği kirlilik yükünden kaynaklandığı düĢünülmüĢtür. Bayındır-Ovacık Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası, Bayındır ilçesi, Ovacık, Hisarlık, Kızıloba ve Sarıyurt köylerini kapsamaktadır. 1982 yılında 8.062 ha olarak karacaların doğal yaĢam alanı olduğu için ilan edilmiĢtir. 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde 13.09.2006 tarihili ve 2006/10966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla 5785,0 ha olarak Bayındır Ovacık Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiĢtir. Tabiat Parkı Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalan Meryemana Tabiat Parkı 363 ha olup, Ġzmir ili Selçuk ilçesinde yer almaktadır. Ġzmir il Merkezine uzaklığı 2 km‘dir. Eosen devrinde meydana gelmiĢ olan püskürük kayalar ana kayayı oluĢturmuĢtur. Saha sınırları içerisinde Ortaburun, Kapılıdağ, Dede Tepeleri mevcuttur. Alan iki vadiden oluĢmaktadır. Kızılçam, sandal, kermes meĢesi, yabani zeytin, funda, orman sarmaĢığı, keçiboynuzu, sığırkuyruğu alanın florasını oluĢturmaktadır. Kurt, çakal, Ģahin, karatavuk, baykuĢ alanda bulunan fauna türleridir. Sahanın tamamı ormanlık alandan oluĢmaktadır. Meryemana ve çevresinin taĢıdığı doğal ve kültürel kaynak değerleri ile rekreasyon potansiyeli nedeniyle Tabiat Parkı olarak ilan edilmiĢtir. Havzada bulunan Örnekköy Tabiat Parkı, Ġzmir ili, KarĢıyaka ilçesi sınırlarında yer almaktadır. Parkın yüzölçümü 199 ha‘ dır. Arazi 3. zamanda oluĢmuĢtur. AĢağıgöldağı Tepesi mevcuttur. Kızılçam, okaliptus, fıstık, çamı, menengiç, zakkum, adaçayı alanın önemli florasını oluĢturmaktadır. Kurt, çakal, Ģahin, karatavuk, tahtalı güvercin de alanda bulunan belirgin fauna türleridir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Milli Parklar Küçük Menderes Havzası‘nda Aydın ili, KuĢadası ve Söke ilçeleri içerisinde yer alan Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı 27.675 ha olup, 1966 yılında milli park ilan edilmiĢtir. Yarımadanın hemen güneyinde bulunan Büyük Menderes Deltası, morfolojik geliĢimin hızlı olduğu ağız kısmında, bu geliĢim sürecinin ürünü olan birçok lagün ve bataklıkları bünyesinde barındıran uluslararası niteliklerde olan bir sulak alan karakterindedir. Tatlı ve tuzlu suyun birbirine karıĢtığı bu lagüner sistem, bünyesinde zengin bir biyolojik çeĢitliliği barındırmaktadır. Bu zengin ekosistemde 209 kuĢ türü görülmektedir. Bölge aynı zamanda nesli tehlike altında olan Tepeli Pelikan'ın en önemli kuluçkaya yatma alanlarından biridir. Bunun yanı sıra yine dünya çapında nesli tehlike altında olan Cüce Karabatak da burada barınmaktadır. Milli Parkın özellikle kuzey kesimi, Akdeniz Bölgesi‘nde ender görülen potansiyelde bitki örtüsüne sahiptir. Özellikle defne ve kestane bitki kuĢakları ile Akdeniz maki florasının hemen bütün bitki türleri yarımadada en canlı ve sağlıklı örnekleriyle yer almaktadır. Milli Park, Kuzey Anadolu ormanlık yörelerine has kestanenin en güneye indiği, ülkemizde birkaç yerde bulunan kartopunun ve Finike ardıcının küçük bir topluluk meydana getirdiği, pırnal meĢesi ve dallı servilerin yetiĢtiği tek yerdir. Milli Park, nesli tükenmeye yüz tutmuĢ bitki ve hayvan türlerinin yaĢadığı son noktadır. Ayrıca Akdeniz ülkelerinde korunan türler arasında bulunan Akdeniz Foku ve deniz kaplumbağaları milli parkın kıyılarında yaĢama ve üreme olanağı bulmuĢtur. Sulak alanlar Gebekirse Gölü, Selçuk ilçesi, Zeytinköy Mevkiinde 2006 yılında Küçük Menderes Deltası içerisinde yer alarak, Ramsar SözleĢmesine de dâhil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır. 839 ha‘ lık alan içerisinde yer almaktadır. Ġçerisinde 50 kadar kuĢ türünü barındırmakta olup, tatlı ve tuzlu su ekosistemine sahiptir. Sahanın tamamı 1. Derece Doğal Sit alanıdır. Gölcük Gölü, ÖdemiĢ ilçesi, Gölcük Mevkiinde 2006 yılında sulak alan olarak ilan edilmiĢtir. Ramsar SözleĢmesine de dâhil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır. 8 ha‘ lık göl alanına sahiptir. Ġçerisinde birçok kuĢ türünü barındırmakta olup, tatlı su ekosistemine sahiptir. Zaman zaman göldeki su derinliğinin, kuraklık ve tarımsal sulamalar nedeniyle düĢtüğü (5 m‘den 1 m seviyelerine) ve ötrofik hale geldiği belirtilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇeĢme Alaçatı önemli bir sulak alan ve kuĢ merkezidir. Doğallığını koruyan bu alanla ilgili olarak, Ġzmir 1 No‘lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından, ġubat 2006‘da sit alanının statüsünü 1. dereceden 2. ve 3. dereceye düĢürülmüĢtür; hatta bazı sit statüleri tamamen kaldırılmıĢtır. Nisan 2006‘da Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ġzmir ÇeĢme Alaçatı PaĢalimanı Kültür ve Turizm GeliĢim Bölgesi Çevre Düzeni Planı‘nı onaylamıĢtır ve karar Resmi Gazete‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Özel Avlak Hayvanlar Havzada Karaburun Ġlçesinde 8.000 ha‘lık bir alanda domuz avcılığı yapılmaktadır. Tablo 33 te Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan korunan alanların dağılımı, ġekil 44 te ise bu alanların Doğal Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıĢ olan harita üzerindeki konumlarını gösterilmektedir. Bu çalıĢma kapsamında ise TÜBĠTAK CBS ekibi tarafından benzer konum gösterme haritalandırması da yapılmıĢ olup, ġekil 45 te verilmektedir. Tablo 33. Küçük Menderes Havzası‘nda Bulunan Korunan Alanların Dağılımı Korunan Alan Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Tabiat Parkı Sulak Alanlar Bölge Alan (m2) Selçuk-Gebekirse Gölü YHGS 5.200.739 Bayındır-Ovacık YHGS 52.045.931 KarĢıyaka-Örnekköy TP 2.667.673 Selçuk-Meryemana TP 3.630.243 Alaçatı Halici SA 25.513.256 Küçük Menderes Deltası SA 17.908.654 Gölcük Gölü SA Milli Parklar Özel Avlak Hayvanlar Kaynak: ÇOB, 2009; TUBĠTAK MAM CBS Baskı Ta Dilek Yarımadası-B.Menderes Deltası MP Karaburun (domuz avcılığı) 713.979 77.365.880 80.442.253 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 519 ġekil 44. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Nisan 2010 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 519 ġekil 45. Küçük Menderes Havzası Korunan Alanlar Haritası Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 519 3.9. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynakları Havzanın büyük bir kısmında yer alan Ġzmir ilinde içme suyu ihtiyacının ortalama % 65‘i yeraltı ve %35‘i yüzeysel sulardan karĢılanmaktadır. Ġçme suyu ihtiyacını sağlayan yeraltı su kaynakları Sarıkız, Göksu, Menemen, Menemen-ÇavuĢköy ve Halkapınar kuyularıdır. Halkapınar kuyularından 39 milyon m3, Göksu kuyularından 42 milyon m3, Sarıkız kuyularından 25 milyon m3, Menemen ve ÇavuĢköy kuyularından 17 milyon m3 ve Güzelhisar Barajı‘ndan 5,3 milyon m3 su elde edilerek, toplam 192 milyon m3 içme ve kullanma suyu temin edilmiĢtir. Yüzeysel sular olan Tahtalı Barajı‘ndan 2008 yılında 59 milyon m3, Balçova Barajı‘ndan 2,6 milyon m3 su sağlanmıĢtır. ĠZSU‘dan alınan verilere göre havzanın çok büyük bir bölümünü oluĢturan Ġzmir ilindeki içme suyu kaynakları ve bu kaynakların 2009 yılındaki dağılımı ġekil 46 da ve Tablo 34 te görüldüğü gibidir. ġekil 46. Ġzmir Ġli mevcut içme suyu kaynakları ve 2009 yılındaki payları Ġzmir‘in geleceğe yönelik içme ve kullanma suyunu sağlamak amacıyla planlanan, Ġzmir'in yakın çevresinde yer alan Menemen Emiralem'deki Değirmendere, Güzelbahçe ve Bostanlı Barajları‘nın yapım projeleri ĠZSU tarafından tamamlanmıĢtır. Öncelikli olarak Değirmendere Barajı‘nın yapımına yönelik çalıĢmalar sürdürülmektedir. Değirmendere Barajı‘ndan da yılda 5,4 milyon m3 içme suyu sağlanması hedeflenmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 34. Ġzmir Ġli Ġçme Suyu Kaynaklarında 2009 Yılında Üretilen Su Miktarı SU KAYNAĞI 2009 YILI ÜRETĠLEN SU MĠKTARI 3 m /yıl 3 m /gün litre/saniye Yeraltısuyu Sarıkız Kuyuları 19.530.421 53.508 619,3 Kuyuları Göksu Kuyuları 45.818.605 125.530 1452,9 Menemen+ÇavuĢköy Kuyuları 17.784.395 48.724 563,9 Halkapınar Kuyuları 30.358.448 83.174 962,7 PınarbaĢı Kuyuları 1.128.789 3.093 35,8 Buca Kuyuları 1.753.007 4.803 55,6 Toplam Yeraltısuyu Üretimi 116.373.665 318.832 3.690,2 Tahtalı Barajı 61.478.300 168.434 1949,5 Balçova Barajı 5.090.816 13.947 161,4 Güzelhisar Barajı 1.538.222 4.214 48,8 Toplam Yüzeysel Su Üretimi 68.107.338 186.595 2.159,7 Toplam Üretilen Su 184.481.003 505.427 5849,9 Barajlar DSĠ II. Bölge Müdürlüğü tarafından Ġzmir‘in gelecekteki su ihtiyacını karĢılamak amacıyla yakın dönemde Gördes Barajı (2012), uzun vadede Çağlayan (2016), BaĢlamıĢ (2019) ve Düvertepe Barajları‘nın (2025) yapımı planlanmaktadır. Bu projeler kapsamında, Gördes Barajı‘nda 17 Ocak 2009 tarihinden baĢlayarak, çevirme tüneli kapakları kapatılmıĢ ve baraj su tutmaya baĢlamıĢtır. Gördes Barajı‘ndan Ġzmir kentine içme suyu getirecek iletim boru hatlarının ve arıtma tesisinin uygulama projelerinin hazırlanması konusunda yürütülen çalıĢmalar hızla tamamlanmaktadır. 2008 yılının yaz aylarında Ġzmir‘in içme suyunda bir arsenik sorunu yaĢanmıĢtır. Ġzmir‘in su kaynaklarının çoğunluğunu oluĢturan Sarıkız, Göksu, Menemen ve Halkapınar kuyularından sağlanan sularda, bugün yürürlükte olan TS 266 Ġnsanı Tüketim Amaçlı Sular Standardına göre arsenik parametresinin sınır değerin üstünde olduğu, yani içme suyunda 10 mikrogram/L‘den fazla arsenik olduğu kamuoyunun gündemine gelmiĢtir. Ġçme sularında sınır değerlerin üzerinde arsenik değerinin görülmesinin nedeni ise son yılların kurak geçmesi, yeraltı su seviyesinin düĢmesine bağlı olarak jeolojik formasyona bağlı oluĢumlar ve çevresel faktörlerdir. Arsenik sorununun özellikle Gediz Havzası‘nda bulunan yeraltı su kaynaklarında yaĢanmıĢ olması, Gediz Nehri kirliliğinin ne kadar ciddi boyutlara ulaĢtığının en net göstergesidir. Nehrin kirliliği havzada bulunan kuyuları tehdit eder durumdadır. Arsenik sorununu çözebilmek için Sarıkız ve Göksu kuyularından gelen yeraltı suları için Göksu arıtma tesisi, Menemen ve ÇavuĢköy kuyularından gelen yeraltı suları için Menemen Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Arıtma Tesisi ve Halkapınar kuyularından gelen yeraltı suları için yapılan Halkapınar Arıtma Tesisleri Mart 2009‘da devreye alınmıĢtır. Ayrıca, son dönemde bol yağıĢlar ile yeraltı ve yüzeysel sularının da artmasıyla arsenik problemi çözümlenebilmiĢtir. Küçük Menderes Havzası‘nın yüzeysel ve yeraltı su kaynakları Tablo 35‘te özetlenmiĢ; harita olarak ġekil 47 de verilmiĢtir. Tablo 35. Küçük Menderes Havzası Ġçme Suyu Amaçlı Kullanılan Yüzeysel Ve Yeraltı Su Kaynakları KAYNAK TÜRÜ 1. KAYNAK SUYU 2. GÖL 3. AKARSU 4. BARAJ SUYU 5. KUYU SUYU 6. GÖLET KAYNAKTA N ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (m3/yıl) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU 1 - ARITILIYOR 2 - ARITILMIYOR ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK ADI Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Balçova 4 7828155 1 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Göksu 1 39247720 2 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Sarıkız 1 32111605 2 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Menemen 1 9688560 2 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir PınaraĢı 1 732920 2 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Tahtalı 4 69017120 1 Ġzmir BüyükĢehir BüyükĢehir Halkapınar 1 50278020 2 Ġzmir Buca Kaynaklar Gürler 5 219000 2 Ġzmir Gaziemir Sarnıç Kaynak Suyu 1 1642500 2 Ġzmir Güzelbahçe Yelki Çalıca 5 255500 2 Ġzmir Bayındır Bayındır Emine Deresi 1 220460 2 Ġzmir Bayındır Bayındır Deve Ġrimi 5 1708200 2 Ġzmir Bayındır Bayındır Bekleme 5 525600 2 Ġzmir Bayındır Canlı Canlı 5 262800 2 Ġzmir Bayındır Çırpı Kavaklı Kuyu 5 346750 2 Ġzmir Bayındır Zeytinova 1 315360 2 1 315360 2 Ġzmir Beydağ Beydağ Yörük Çadırları Ġzmir Beydağ Beydağ Baraj Yanı 5 423400 1 5 1058500 2 Ġzmir ÇeĢme ÇeĢme Ildır Su Kuyuları Ġzmir ÇeĢme ÇeĢme ÇeĢme_Alaçat ı Barajı 4 4562500 1 Ġzmir Karaburun Karaburun Hacı Hüseyin Tep. 5 37595 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Kuyuçay Kuyu 5 47450 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Hacıpınar 1 31390 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Ali Dede 1 31390 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Manastır 1 31390 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Çorluk 1 31390 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Bozköy Kuyu 5 31390 2 Ġzmir Karaburun Karaburun Deveci Mevkii 5 31390 2 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAK TÜRÜ 1. KAYNAK SUYU 2. GÖL 3. AKARSU 4. BARAJ SUYU 5. KUYU SUYU 6. GÖLET KAYNAKTA N ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (m3/yıl) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU 1 - ARITILIYOR 2 - ARITILMIYOR ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI Ġzmir Karaburun Mordoğan 5 109500 2 Ġzmir Kiraz Kiraz Sifonlu Kuyu 5 43800 2 5 43800 2 KAYNAK ADI Ġzmir Kiraz Kiraz ġantiye Kuyusu Ġzmir Kiraz Kiraz Saklı Su 1 438000 2 Ġzmir Kiraz Kiraz Uçar Kuyusu 5 43800 2 5 43800 2 Ġzmir Kiraz Kiraz Karanfil Kuyusu Ġzmir Kiraz Kiraz ġemsiler Kuyusu 5 43800 2 Ġzmir Kiraz Kiraz Orta Kuyu 5 262800 2 Ġzmir Menderes Menderes Menderes 5 1908000 2 1 54750 2 Ġzmir Menderes Değirmendere Gökağaç Mevki Ġzmir Menderes Değirmendere BaĢpınar Mevki 1 127750 2 Ġzmir Menderes Görece Görece Kaynağı 1 359890 2 Ġzmir Menderes Gümüldür Artezyen 5 547500 2 Ġzmir Menderes Gümüldür Kaynak Suyu 1 315360 2 5 105120 2 Ġzmir Menderes Oğlananası Havuzpınar Mevki 1 Ġzmir Menderes Oğlananası Karatepe Mevki 3 5 106580 2 Ġzmir Menderes Özdere Göçük Yar 5 73000 2 Ġzmir Menderes Özdere Göksu Tepesi 5 109500 2 Ġzmir Menderes Özdere Çaltılık 5 73000 2 Ġzmir Menderes Özdere Fahri Boğazı 5 73000 2 Ġzmir Menderes Özdere Depo Yanı 5 73000 2 Ġzmir Menderes Özdere Özkapı Deresi 5 54750 2 Ġzmir Menderes Özdere Darıyari 5 54750 2 Ġzmir Menderes Özdere Avcı Deresi 5 109500 2 Ġzmir Menderes Özdere Çalılı Tepe 5 36500 2 Ġzmir Menderes Tekeli Kanal Altı 5 182500 2 Ġzmir ÖdemiĢ ÖdemiĢ Su Çıktı 1 630720 2 Ġzmir ÖdemiĢ ÖdemiĢ Pıtrak 1 3153600 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bademli Üç Çayır 1 155520 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bademli Kozluk 1 155520 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bademli Karlık 1 155520 2 Ġzmir ÖdemiĢ Birgi Tozlu Memba 1 630720 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bozdağ 1 170090 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bozdağ 5 252215 2 Ġzmir ÖdemiĢ Çaylı 5 204035 2 Baskı Ta Kuyu TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAK TÜRÜ 1. KAYNAK SUYU 2. GÖL 3. AKARSU 4. BARAJ SUYU 5. KUYU SUYU 6. GÖLET KAYNAKTA N ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (m3/yıl) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU 1 - ARITILIYOR 2 - ARITILMIYOR ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK ADI Ġzmir ÖdemiĢ Kayaköy Kuyusuyu 5 630720 2 Ġzmir ÖdemiĢ Kaymakçı Kuyu Suyu 5 784750 2 Ġzmir ÖdemiĢ Konaklı Lokman Kuyu 5 111690 2 Ġzmir ÖdemiĢ Konaklı Lokman Kuyu 5 109500 2 Ġzmir ÖdemiĢ Konaklı Lokman Kuyu 5 58400 2 Ġzmir ÖdemiĢ Ovakent Sorkun 1 127750 2 1 219000 2 Ġzmir ÖdemiĢ Ovakent Çakıcı BağlarbaĢı Ġzmir ÖdemiĢ Zeytinlik Zeytin Mevkii 5 534725 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Ġstimlak 5 423400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Kasapoğlu 5 157680 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Çay Motoru 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Teyyareci 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Tazdibi 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Erdinç 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Ġlhan Kuyusu 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Cemil Bey 5 262800 2 Ġzmir Seferihisar Seferihisar Yakut Kuyusu 5 350400 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Payamlı Köy Ġçi 5 36500 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Meltem Tur 2 5 25550 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Payamlı Sahil 2 5 87600 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Meltem Tur 1 5 125925 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Payamlı Sahil 1 5 139795 2 Ġzmir Seferihisar DoğanbeyPayamlı Doğanbey Köy Ġçi 5 54750 2 Ġzmir Seferihisar Ürkmez Baraj 4 730000 1 Yedi Uyuyanlar 5 3416400 2 Ġzmir Selçuk Selçuk Ġzmir Selçuk Belevi 5 328500 2 Ġzmir Tire Tire 5 2868170 2 Ġzmir Tire Tire 1 189070 2 5 365000 2 Ġzmir Tire Gökçen Gökçen Bld Ġçme Suyu Ġzmir Torbalı Torbalı Ġller Bankası Kuyusu 5 3758040 2 Ġzmir Torbalı Ayrancılar Cumhuriyet 6 109500 2 Ġzmir Torbalı Ayrancılar Ege Koop 5 153300 2 Ġzmir Torbalı Ayrancılar Depo Kaynağı 1 521950 2 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KAYNAK TÜRÜ 1. KAYNAK SUYU 2. GÖL 3. AKARSU 4. BARAJ SUYU 5. KUYU SUYU 6. GÖLET KAYNAKTA N ÇEKĠLEN SU MĠKTARI (m3/yıl) ĠÇMESUYU ARITMA DURUMU 1 - ARITILIYOR 2 - ARITILMIYOR ĠL ADI ĠLÇE ADI BELEDĠYE ADI KAYNAK ADI Ġzmir Torbalı ÇaybaĢı Kaynak Kuyu 5 584000 2 Ġzmir Torbalı Karakuyu Kuyu Suyu 5 423400 2 Ġzmir Torbalı Pancar Pancar Su 5 525600 2 Ġzmir Torbalı SubaĢı Ġzmir Torbalı YazıbaĢı Ayrancılar Kay. Ġzmir Torbalı YazıbaĢı Ġller Bankası Ġzmir Urla Urla Aydın KuĢadası KuĢadası Kaynak: ÇOB, Aralık 2010 Baskı Ta Mersinlidere 5 262800 2 1 157680 2 5 273750 2 5 6832800 2 3 94535 2 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 47. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel ve Yeraltı Su Kaynakları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.9.1. Barajlar Küçük Menderes Havzası‘nda tarımsal kalkınma için özellikle su kaynaklarının ve sulamanın geliĢtirilmesi gerekmektedir. Havzada, tarımsal kalkınmayı engelleyen sulama uygulamalarındaki engeller; tarla içi tesislerinin yeterince geliĢmiĢ olmaması, kullanılan su bedellerinin tahsilatının gerçekleĢmesinde karĢılaĢılan sorunlardır. Havzada Ġzmir ilinin Ģimdiki ve orta vadeli gelecekteki en önemli su kaynağı Tahtalı Barajı‘dır. Havzadaki baraj ve göletlerle ilgili bilgiler Tablo 36 da özetlenmektedir. Tablo 36. Küçük Menderes Havzası‘ndaki Baraj ve Göletler Baraj Yer Kullanım Amacı Ġçme suyu Tahtalı Deresi ve sulama Akarsu 2 Alanı (m ) Tahtalı Barajı Gümüldür Seferihisar Barajı Seferihisar Yassı Çayı Sulama 3.375.799 Kavakdere Barajı Seferihisar Kavakdere Sulama 1.029.673 Ürkmez Barajı Seferihisar Ürkmez Deresi Ġçme suyu ve sulama 345.161 Alaçatı Barajı ÇeĢme Hırsız Deresi Ġçme suyu 1.632.450 Mordoğan Göleti Karaburun Ġçme suyu ve sulama 361.264 Değirmendere-Ataköy Göleti Menderes KaĢkudan Dere Karacadağ Deresi Sulama 445364 Balçova Barajı Balçova Ilıca Deresi Ġçme suyu 817.291 Beydağ Barajı Beydağ Küçük Menderes Nehri Sulama 28.919.495 5.282.955 Mevcut Durum 1996 yılından beri iĢletilmekte 1997 yılından beri iĢletilmekte 2005 yılından beri iĢletilmekte 1992 yılından beri iĢletilmekte 1997 yılından beri iĢletilmekte 2007 yılından beri iĢletilmekte 2007 yılından beri iĢletilmekte 1980 yılından beri iĢletilmekte 2010 yılında iĢletmeye alınmıĢtır. Kaynak: ÇOB, TUBĠTAK MAM, DSĠ Tahtalı Barajı Tahtalı Barajı Ġzmir Ġçme Suyu Projesinin su potansiyeli açısından en büyük tesisidir. Ayrıca Ġzmir‘e içme suyu sağlayan en büyük yüzeysel su kaynağıdır. Baraj Ġzmir‘in 40 km güneyinde Gümüldür Beldesi‘nin 5 km doğusundaki Tahtalı Deresi‘nin üzerindedir. ĠnĢaatı Devlet Su iĢleri tarafından yapılan Tahtalı Barajı 1996 yılında tamamlanmıĢtır. Baraj 27 Ağustos 1997 tarihinde Ġzmir‘e su vermeye baĢlamıĢtır. Tahtalı Barajı koruma alanı niteliğindedir. Ġzmir Su Kanalizasyon Ġdaresi genel Müdürlüğü‘nce (ĠZSU) ―Havza Koruma Yönetmeliği‖ kapsamında yönetilmektedir. AraĢtırma alanı, Tahtalı Baraj Gölü (2352 ha) dıĢında, Mutlak Koruma Alanı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (1537 ha), Kısa Mesafeli Koruma Alanı (43835 ha) içermektedir. Tahtalı Barajı etrafında belirlenmiĢ olan koruma alanları ġekil 48 de harita olarak gösterilmektedir. ġekil 48.Tahtalı Barajı Etrafında Yer Alan Koruma Alanları Balçova Barajı Balçova ilçesindeki Ilıca tesislerinin 3 km güneyinde Ilıca Deresi üzerinde bulunan baraj içme suyu amaçlıdır. Barajın ilk incelemelerini yapan ve bu yıllarda bir baĢka baraj incelemesi sırasında görevi baĢında hayatını kaybeden Jeolog Cengiz Saran‘ ın anısını yaĢatmak üzere adı baraja verilmiĢ olup, baraj Cengiz Saran Barajı adı ile de anılır. Projesi ve inĢaatı Devlet Su ĠĢlerince yapılan baraj 1980 yılında tamamlanmıĢ, Mayıs 1984‘ten itibaren de Ġzmir kentine içme suyu vermeye baĢlamıĢtır (ġekil 49). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 49. Balçova Barajı Ürkmez Barajı Seferihisar ilçesi Ürkmez beldesinin 3 km kuzeyinde Ürkmez deresi üzerinde bulunan baraj sulama amaçlı bir baraj olup, içme ve kullanma suyu da sağlamaktadır. Su kullanımının dağılımına bakıldığında sulama için 6,74 hm3; içme ve kullanma suyu için 1,26 hm3 su tüketilmektedir. Projesi ve inĢaatı DSĠ tarafından yapılan baraj 1990 yılında tamamlanarak Ürkmez ovasına sulama suyu vermeye baĢlamıĢtır. 2004 yılında Ġller Bankasınca yapılan içme suyu arıtma tesislerinin tamamlanmasından sonra da Ürkmez beldesine içme suyu vermeye baĢlamıĢtır. Ġçme suyu arıtma tesisi 2004 yılında ĠZSU Genel Müdürlüğü'ne devredilmiĢtir (ġekil 50). ġekil 50. Ürkmez Barajı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Alaçatı Barajı ÇeĢme ilçesi Hırsız Deresi üzerinde bulunan baraj içme suyu amaçlıdır. Projesi ve inĢaatı Devlet Su ĠĢlerince yapılan baraj 1997 yılında tamamlanmıĢtır (ġekil 51). ġekil 51. Alaçatı Barajı Tablo 37 de havzada yer alan içme ve kullanma amaçlı barajların son durumu ĠZSU‘dan alınan Ağustos Ayı verilerine göre özetlenmektedir. Tablo 37. Havzada Yer Alan Ġçme Ve Kullanma Amaçlı Barajların Son Durumu TAHTALI BALÇOVA ÜRKMEZ 23.11.2010 23.11.2010 23.11.2010 Göl su yükseltisi (m) 53,45 123,19 39,34 Toplam su hacmi (m³) 153.013.000 2.034.000 4.619.000 Kullanılabilir su hacmi (m³) 133.413.000 1.897.000 4.244.000 Aktif Doluluk Oranı (%) 46,48 24,89 56,03 Göl su yükseltisi (m) 47,33 132,35 37,01 91.669.000 3.736.000 3.654.000 72.069.000 3.599.000 3.279.000 Aktif Doluluk Oranı (%) 25,11 47,22 50,10 Ġçme suyu (m³) 61.478.300 5.090.816 1.146.544 Sulama suyu (m³) 8.200.000 - 2.700.000 Sanayi suyu (m³) - - - Göl su yükseltisi (m) 31,00 101,00 23,00 Göl Hacmi (m³) 19.600.000 137.000 375.000 Göl su yükseltisi (m) 60,50 146,00 45,60 Göl Hacmi (m³) 306.650.000 7.759.000 7.950.000 BARAJ ADI Son Güncelleme Tarihi Son Su Durumu Toplam su hacmi (m³) 2009 Yılındaki Su Durumu Kullanılabilir su hacmi (m³) 2009 Yılı Kullanılan Su Miktarı Minimum Maksimum Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yukarıda bahsedilen içmesuyu barajlarının yanı sıra çok önmeli bir su kaynağı olarak planlanan Çamlık Barajı gündeme gelmiĢ ancak DSĠ tarafından önceliği ve aciliyeti bulunbmadığı düĢünülerekten uzun vadeli programlardan çıkarılmıĢtır. DSĠ II. Bölge Müdürlüğü‘nden bu konuyla ilgili veriler aĢağıda özetlendiği gibidir. Çamlı Barajı, 1984 yılında hazırlanan Bademler Projesi Planlama raporu kapsamında sulama amaçlı olarak önerilmiĢ ancak ekonomik bulunmadığından yapımına geçilememiĢtir. Daha sonraki yıllarda yöredeki tarım arazisinin imara açılması ve Ġzmir kentinin artan su ihtiyaçlarının karĢılanması için Çamlı Barajı‘nın amacı, içmesuyu temini olarak DSĠ II. Bölge Müdürlüğü teklifi 1992 yılında değiĢtirilmiĢtir. Aynı yıl Ġzmir kenti uzun vadeli su temini master plan öninceleme raporu kapsamında çalıĢılmıĢtır. 1997 yılında ĠZSU Genel Müdürlüğünün talebi ile Çamlı Barajı‘nın yapılması ĠZSU Genel Müdürlüğü‘ne devredildikten sonra aynı yıl ĠZSU Genel Müdürlüğünce Temel-Su Uluslararası Mühendislik A.ġ.ne Çamlı Barajı Planlama raporu ve kesin projesi hazırlatılmıĢtır. Çamlı Barajı DSĠ‘nin 5 yıllık yatırım programında değil de 2005 yılı uzun vadeli programında yer almıĢ, 2006 yılı bölge tekliflerinden çıkarılmıĢtır. Bölge tekliflerinden çıkarılmasının nedeni ĠZSU tarafından DSĠ‘e iadesinde ifade edildiği gibi Tahtalı barajı‘nın iĢletmeye alınması, Gördes barajı inĢaatına baĢlanılması nedeni ile kısa vadede Çamlı barajı‘na ihtiyaç duyulmayacağı düĢünülmüĢtür. DSĠ tarafından yapılan projeksiyon çalıĢmalarında Çamlı Barajı‘nın Ġzmir içmesuyu sistemi içinde önceliği ve aciliyeti bulunmadığı mevcut ve planlanan projeler ile Ġzmir kentinin bugün ve gelecekteki içmesuyu ihtiyaçlarının karĢılanmıĢ olduğu görüldüğünden uzun vadeli DSĠ programlarından çıkarılmıĢtır. DSĠ II. Bölge Müdürlüğü‘nden alınan verilere göre, Küçük Menderes Havzası için mevcut ve planlanan su kaynakları durumu ġekil 52 de haritalandığı gibidir. Havza için çok önemli olan Küçük Menderes Nehri etrafında yapılan çalıĢmalarla ilgili olarak, 1982 yılında DSĠ tarafından Master Plan hazırlanmıĢtır. Bu plana göre, nehrin kolları üzerinde 12 baraj yeri tanımlanmıĢ olup, barajlar Japan Internationel Cooperation Agency (JICA)‘nın AraĢtırma Ekibi tarafından incelenmiĢ ve sadece 4 baraj nehir havzasında sulama suyu kaynaklarının geliĢtirilmesi için ümit verici olarak görülmüĢtür. Bu barajlar arasında yer alan AktaĢ ve Ergenli barajları, ÖdemiĢ ve Bayındır ilçe belediyelerine de su sağlayacaktır. Barajların yapımında su tutma alanı, baraj hacmi ve net rezervuar kapasitesi bakımından en verimli olan Beydağ projesine öncelik verilerek tamamlanma aĢamasına gelinmiĢtir (Muslu ve diğ., 2005) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 52. Küçük Menderes Havzası Su Kaynakları Durumu (Mevcut ve Planlanan) Kaynak: DSĠ II. Bölge Müdürlüğü 2009 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan barajlar arasından en yüksek ekonomik yapılabilirliğe sahip olanı Beydağ projesi olup ardından AktaĢ, Ergenli, Burgaz projeleri gelmektedir. Bu projelerin uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirecektir. Uygulama önceliği, ekonomik yapılabilirliliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık gelir, tarımsal ürünlerin pazarlanabilirliği, ulaĢılabilirlik, çevreye etkisi göz önüne alınarak, Beydağ projesine verilmiĢtir. Beydağ proje alanı; Beydağ, ÖdemiĢ, Tire ilçeleri içinde brüt olarak 19,600 ha‘lık bir alanı kaplamaktadır. Proje‘nin ana amaçları; modern ve su tasarrufu sağlayan bir sulama sisteminin temini yoluyla mevcut yüzeysel ve yeraltı kaynaklarının etkin bir biçimde kullanılması ile 15,400 ha‘lık tarım arazisinin sulanması, sulanan alana ileri tarım uygulamalarının getirilmesi ve proje tesislerinde etkin bir su yönetimi iĢletme ve bakım sisteminin kurulmasıdır. ġekil 53 te Küçük Menderes Nehri etrafındaki genel vaziyet planı verilmektedir. ġekil 53.DSĠ Küçük Menderes Havzası Genel Vaziyet Planı (DSĠ, 2009-Kasım) Beydağ Proje Alanı‘nın iki su kaynağı Küçük Menderes Nehri‘nden gelecek yeraltı ve yüzeysel sularıdır. Baraj sahasındaki yeraltı su potansiyeli yılda ortalama 32,5 milyon m³, mevcut yüzeysel sular ise 76,6 milyon m³ olacaktır. Mevcut su kaynaklarına ve hesaplanan Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sulama suyu gereksinimlerine dayanarak yeraltı suları ile sulanacak 5,200 ha ve yüzeysel sular ile sulanacak 10,200 ha olmak üzere, toplam 15,400 ha olacağı tespit edilmiĢtir. ġekil 54 te, Beydağ Barajı‘nın bir görünümü yer almakta, Tablo 38 de ise havzadaki henüz planlama aĢamasındaki barajların listesini verilmektedir. ġekil 55 te TÜBĠTAK-MAM bünyesinde oluĢturulmuĢ olan içme suyu barajlarının alt havzaları verilmektedir. ġekil 56 da DSĠ‘den alınan bilgiler doğrultusunda havzanın genel vaziyet planı üzerinde planlanan ve yapımı sürmekte olan barajların konumları gösterilmektedir. ġekil 54. Beydağ Barajı Tablo 38. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Henüz TamamlanmamıĢ Baraj Ve Göletler Bozköy Göleti Barajın Bulunduğu Ġlçe Karaburun Bostanlı Barajı KarĢıyaka Bostanlı Deresi AlionbaĢı Barajı Narlıdere AlionbaĢı Deresi Bademli Barajı Üzümlü Rahmanlar Barajı ÖdemiĢ Barajı ÖdemiĢ Pirinççi Çayı Ġçmesuyu Ġçmesuyu+Kullanma Suyu+TaĢkın Kontrolü Ġçmesuyu+Kullanma Suyu+TaĢkın Kontrolü Sulama ÖdemiĢ Rahmanlar Deresi Sulama +Ġçmesuyu Kesin proje ÖdemiĢ AktaĢ Deresi Kesin proje Uladı Barajı Bayındır Küçük Menderes AktaĢ Barajı Karareis Barajı Ergenli Barajı Burgaz Barajı ÖdemiĢ Karaburun Bayındır Bayındır AktaĢ Deresi Cami boğazı Deresi Ergenli Deresi Sulama Ġçmesuyu+Kullanma Suyu+TaĢkın Kontrolü Sualama Ġçmesuyu Sualama Sulama Baraj Kaynak: DSĠ 2009 Takdim Raporu Baskı Ta Su Kaynakları Kullanım Amacı Mevcut Durum Uzundere Kesin proje Kesin proje Kesin proje Kesin proje Kesin proje Kesin proje Planlama çalıĢması Planlama çalıĢması Planlama çalıĢması TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 55. Küçük Menderes Havzası Ġçmesuyu Alt Havzaları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 56. Küçük Menderes Havzasında Mevcut, Planlanan Göletler ve Barajlar Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.9.2. Akarsular Havzanın doğusundaki Bozdağ‘ın güney yamaçlarından inen Küçük Menderes Nehri havzanın en büyük nehridir. Beydağ ilçesinin kuzeyine kadar güneye doğru akarken etrafındaki derelerin suyunu alır. Batıya doğru akarak ÖdemiĢ, Tire ve Torbalı ovalarını sular. Bu ovalardan geçerken Çaylı, AktaĢ, Ilıca, Uladı, Fetrek ve birkaç diğer akarsuyun sularının alır. Selçuk Ovası‘ndan Ege Denizi‘ne ulaĢır. ġekil 57 de Küçük Menderes Nehri ve kolları yer almaktadır. ġekil 57. Küçük Menderes Nehri Kolları Küçük Menderes Nehri üzerinde bulunan ve yaklaĢık 3.255 km² yağıĢ alanı olan Selçuk 601 no‘ lu istasyonun yıllık ortalama akımı 11.45 m³/sn‘dir. Tablo 39 dan görüldüğü üzere kuraklık nedeniyle akım değerleri ortalama akım değerinin altındadır. Tablo 39. Küçük Menderes Nehri Ortalama Akım Değerleri (Muslu ve diğ., 2005) 3 Aylık Ortalama Akımlar (m /sn) 601 Yıllık ort. 3 (m /sn) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 27,91 31,97 26,31 15,86 8,72 3,90 0,92 0,2 0,61 1,58 4,01 15,38 Baskı Ta 11,45 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası‘nın batısında, Küçük Menderes Nehri‘nin denize döküldüğü yere yakın bir bölgede yaklaĢık 1.500 ha alanı kapsayan Eleman bataklığı ile yüzey alanları yaklaĢık 75 ha olan Gebekirse ve Çatak gölleri yer alır. Küçük Menderes Nehri‘nin Ege Denizi‘ne döküldüğü Pamucak deltasında kot düĢüklüğü sebebiyle ıslahı yapılamayan Çakal, Eleman, Selçuk, göl ve bataklık alanları kalmıĢtır. KurutulmuĢ bulunan bataklıkların bir kısmında arazi her mevsimde ekilebilir hale getirilerek ekim sağlanmıĢtır. 3.9.3. Yeraltı Suları Küçük Menderes Havzası içinde saptanmıĢ emniyetli yeraltı suyu rezerv miktarı 374 hm3/yıl‘dır. Kaynaklarla beraber bu değer 494 hm3/yıl‘a ulaĢmaktadır (Ġzmir-ĠÇDR). Havzanın yeraltı su miktarı ve kalitesi DSĠ tarafından hazırlanmıĢ Küçük Menderes Ovası Hidrojeolojik Etüt Raporu‘ndan alınmıĢtır. Rapora göre ilçe sınırları dahilindeki yeraltı suyu emniyetli rezerv değerleri Tablo 40 ta verilmiĢtir. Mevcut suyun tamamına yakın kısmı açılan kuyularla çekilmektedir. Ġlçe sınırlarındaki yeraltı suyu genel olarak ovalık kısımlarda veya dere vadililerindeki alüvyonlarda bulunmaktadır. Tablo 40.Küçük Menderes Havzasında Yer Alan Yeraltı Suyu Rezervi ve Miktarı Sondaj kuyusu Yeraltı suyu rezervi 3 (hm /yıl) Derinlik (m) Statik seviye (m) Verim (L/sn) Yeraltı suyu seviye düĢümü (m) Bayındır Beydağ Kiraz ÖdemiĢ Selçuk Tire Torbalı Buca ÇeĢme Karaburun KarĢıyaka 22 2 6 22 4 22 22 9,4 5 4 5 50-200 50-100 100-150 100-150 100-150 50-200 100-150 120-150 50-200 10-200 80-100 25 15 10 5-50 5-15 5-45 10-30 10 20 15 2-10 10-60 5-60 5-20 5-60 5-25 5-35 5-25 5-10 5-15 1-5 2-10 7-18 3 4 10-24 3-5 7-15 6-15 3 2 1 Konak 3,4 100-250 10 5-30 3 Menderes* 10 50-100 15 5-25 25 Seferihisar 6,5 100-150 2-12 1-10 7 9 100-150 10-30 5-30 5 Ġlçe Urla *Menderes Ġlçesine bağlı Gümüldür ve Ürkmez‘de deniz suyu giriĢimi ile bor problemi bulunmaktadır. Kaynak: Ġzmir-ĠÇDR, 2007 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası ve civarında, DSĠ Genel Müdürlüğü, Ġller Bankası, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Belediyeler ve Ģahıslar tarafından değiĢik amaçlarla açtırılmıĢ 10.000‘den fazla kuyu bulunmaktadır. DSĠ Genel Müdürlüğü‘nce; araĢtırma, içme-kullanma ve tarımsal sulama amaçlı 400‘den fazla sondaj kuyusu açılmıĢtır. Havzada, DSĠ tarafından içme ve araĢtırma amacıyla ilk kuyular 1958 yılında açılmıĢtır. Daha sonra 1970‘li yıllarda sulama amaçlı iĢletme kuyularının açılması baĢlatılmıĢ ve 1998 yılına kadar bu amaçla kurulan 37 adet kooperatif için 250 adet kuyu açılmıĢtır. Ġller Bankası tarafından Küçük Menderes Havzası içinde ve civarında bulunan Belediyelerin içme ve kullanma suyunu karĢılamak üzere 1998 yılı sonuna kadar 120 adet kuyu açılmıĢtır. DSĠ ve Ġller Bankası tarafından açılan kuyu sayılarında özellikle 1990 sonrası hızlı bir artıĢ görülmektedir. Bu durum, muhtemelen su seviyelerinin düĢmesi ve kuraklık nedeniyle sulama için yeraltı suyuna olan aĢırı talepten kaynaklanmaktadır. DSĠ Ġzmir Bölge Müdürlüğü tarafından 2009 yılı Kasım Ayında yapılan ―Küçük Menderes Havzası DSĠ Projeleri‖ Bildirisinde Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan yeraltı suyu tesislerinin durumu ele alınmıĢtır. Bildiriden alınan verilerin en güncel durumda olabileceği düĢünülerek aĢağıda değerlendirilmiĢtir. ġekil 58 de, Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerinde bulunan yeraltı suyu sulama kooperatiflerinin yerini gösterir harita yer almaktadır. Ortalama kuyu derinlikleri 1968 ve öncesi yıllarda 25 m civarında iken, 1964-1984 arası 48 m, 1985‘den sonra 80 m civarındadır. Ortalama kuyu verimleri 1990 yılına kadar yaklaĢık 14 lt/sn iken bu yıldan sonra hızla azalarak, 1998 yılında 5 L/sn‘ye düĢmüĢtür. Ortalama verimin son yıllarda azalması ile kuyu derinliklerindeki artıĢ arasında bir paralellik izlenmektedir. Havzadaki kuyuların veriminin azalması, kuyu derinliğinin artması yakın bir gelecekte havzada su sorunun ciddi boyutlara ulaĢacağını göstermektedir. ġekil 59 da Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yeraltı suyu seviye değiĢimleri gösterilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 58. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Bulunan Yeraltı Suyu Sulama Kooperatifleri Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 ġekil 59. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yeraltı Suyu Seviye DeğiĢimleri Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı suyu tüketimi; içme, kullanma ve endüstriyel faaliyetlere yönelik yeraltı suyu tüketimiyle, tarımsal sulama için tüketilen yeraltı suyu olmak üzere iki Ģekilde olmaktadır. Ġçme-kullanma amaçlı yeraltı suyu tüketiminin Temmuz, Ağustos aylarında yüksek olduğu, DSĠ‘nin önemli ilçe merkezlerinden ÖdemiĢ, Tire ve Selçuk ilçe merkezlerinde bilgisayar kayıtlarında bulunan su sayaç sarfiyatları bilgilerinden yararlanılarak DSĠ‘nin yaptığı çalıĢma sonucunda, Temmuz-Ağustos ayı su tüketimlerinin yüksek olduğu görülmüĢtür. Selçuk‘ta yaz aylarında tüketilen su miktarı, diğer ayların iki katıdır. Bunun nedeni, Selçuk‘ta yaz aylarının turistik sezon olması dolayısıyla nüfusun kıĢ aylarına göre iki kat artması, tüketilen su miktarında da artıĢa neden olmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda üzerinde durulması gereken asıl konu, tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimidir. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi Nisan ve Ekim ayları arasında yapılmaktadır. YağıĢın az olduğu bu aylarda sulama için kullanılan yeraltı suyu önemli miktarlara ulaĢmaktadır. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi izinli olarak DSĠ‘de kayıtlı bulunan kooperatifler tarafından izinsiz olarak Ģahıslar tarafından yapılmaktadır. Sulama suyunu yeraltından temin etmek üzere havzada 48 adet kooperatif bulunmakta olup kooperatiflerin bulundukları ilçeler, suladıkları alanlar, kuyu sayıları, kuyu derinlikler Tablo 41 de, Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yıllara göre açılan kuyu sayısı ise ġekil 60 ta sunulmaktadır. Kooperatiflerden tahsis edilen su miktarı 55.000.000 m3/yıldır. Tablo 41. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ĠĢletmede Olan Sulama Kooperatifleri Ġlçe Adı Sulama Kuyu Adedi Kooperatif Sayısı Sulama Alanı (ha) Bayındır 16 83 2690 ÖdemiĢ 10 55 1250 Tire 7 31 1170 Torbalı 9 57 2000 Selçuk 2 8 450 Kiraz 1 4 50 Menderes 3 12 280 Toplam 48 250 7890 Kaynak: Ġzmir ĠÇDR-2007 DSĠ tarafından sulama kooperatifleri için açılan kuyu sayısı 250 olup, Tablo 41 de verilen kuyuların bir kısmı kooperatifler tarafından özel Ģirketlere açtırılmıĢtır. Sulama kooperatifleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tarafından yılda 7890 ha alan sulanmakta olup her bir kuyu 32 ha alan sulamaktadır. ġekil 56 da havzada Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde yıllara göre açılan kuyu sayıları verilmiĢtir. ġekil 60. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde Yıllara Göre Açılan Kuyu Sayısı Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Küçük Menderes Havzası‘nda, acil çözüm bekleyen sorunların baĢında havzadaki yeraltı su seviyesinin hızla düĢmesi gelir. Verimli tarım topraklarına, önemli nüfus varlığına ve sanayi tesislerine sahip havzada; tarımsal, içme, kullanma, endüstriyel amaçlı olarak yeraltı sularının kullanıldığı düĢünülürse, durumun vahameti daha iyi anlaĢılacaktır. DSĠ ve Ġller Bankası tarafından açılan kuyuların Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçeler içinde dağılımı ġekil 61 de, Ģahıslar tarafından açılan kuyularının genel dağılımı ise ġekil 62 de gösterilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 61. DSĠ ve Ġller Bankası Tarafından Açılan Kuyuların Ġlçelerde Dağılımı Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 ġekil 62. Küçük Menderes Nehri Etrafındaki Ġlçelerde ġahıslar Tarafından Açılan Kuyularının Genel Dağılımı Kaynak: ―MATRA, Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management‖ Projesi, 2008 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DSĠ tarafından Ekim 98, Nisan ve Ekim 99 da ayrıntılı yeraltı suyu seviye ölçümleri yapılmıĢtır. 1967 yılından bu yana, ovanın kuzey ve güney kenarlarında önemli miktarlarda (35-40m) düĢüĢlerin olduğu gözlenmiĢtir. Sulama sezonu sonunda (Ekim 98 ve Ekim 99) aĢırı çekimlerden dolayı bazı yerlerde, örneğin Selçuk ve Pamukyazı civarında yeraltı suyu seviyeleri deniz seviyesinin altına düĢmektedir. Tablo 42 de Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları hakkında özet bilgiler verilmektedir. Tablo 42. Küçük Menderes Havzası Su Kalite Ġstasyonları No Örnekleme Yeri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Tahtalı Çayı - Dereboğazı Ilıca Deresi - Balçova Baraj ÇıkıĢı Halkapınar Savak Kuyu No :1 Karakoç Deresi - Kavakdere Baraj Aksı KuĢkudan Deresi - Mordoğan Göleti Gelinbözu Deresi - Gereli AktaĢ Çayı - Bülbüller Falaka Çayı - Falaka Ilıca Dere - Ergenli Rahmanlar Çayı - Bebekler Eğridere - Tire Pirinççi Çayı - Tire Çamlı Deresi - Agi No: 6-20 Gelinalan Deresi - Gelinalan Barajı Memba Cami Boğazı Deresi - Karaburun Karareis Barajı Bozdağ - Gölcük Yassıdere - Seferihisar Barajı ÇıkıĢı Hırsız Deresi - Alaçatı Barajı ÇıkıĢı Akyurt Dere - Belevi Karaburun Uzundere - Bozköy Göleti 6 4 2 4 6 4 6 6 6 4 4 6 4 3 12 6 6 6 4 6 21 22 23 24 25 26 27 Küçük Menderes Nehri - Selçuk köprüsü Fetrek Çayı - Ortaköy Köprüsü Ağı Fetrek Çayı - Torbalı ÇıkıĢı Mansap Küçük Menderes Kiraz Çayı - Karabağ Köyü Köprüsü Bornova Kuyu No:1 Küçük Menderes Nehri - Etibank Mad. ĠĢl. Sonrası Fetrek Çayı - Memba 4 2 2 4 2 4 2 Toplam GSK: genel su kullanımı, SK: su kullanımı Baskı Ta Örnek/yıl 125 Gözlem Amacı Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme Ġçme AçılıĢ Tarihi 1980 1981 1989 1995 1995 1995 1995 1995 1995 1995 1995 1995 1997 1997 2008 1998 1995 1997 1995 1995 GSK GSK GSK GSK GSK GSK GSK 20 içme suyu 7 Genel SK 1980 1998 1998 2000 1989 1994 1998 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TaĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesisleri DSĠ tarafından taĢkın koruma ve rusubat kontrolü amacıyla yapılmıĢ çalıĢmalar daha çok Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘ndadır. Bu çalıĢmalar, geçmiĢte yapılmıĢ olanlar ve gelecekte yapılması planlananlar olarak özetlenecek olursa; GeçmiĢte yapılmıĢ taĢkın, rüsubat ve kurutma tesisleri; 1928-1951 Torbalı, Tire, Selçuk ilçelerinde 20 ayrı proje ile 11 108 ha sığ göl ve bataklık kurutulmuĢ, Mahmutlar regülatörü ve Küçükmenderes taĢkın kanalı yapılmıĢ, Küçük Menderes Nehri‘nin mansap ağzının 3 km kuzeye alınması 27 ayrı proje ile 1155 ha arazinin ve 25 yerleĢim biriminin taĢkından korunması için 118 adet seki, 2 adet tersip bendi, 1 adet köprü, 24 adet düĢü yapımıĢtır. Gelecekte yapılması planlanan taĢkın ve rüsubat tesisleri, Küçükmenderes Projesi Kapsamında; 304 adet seki, 6 adet tersip bendi, 158 adet taban kuĢağı, 200 adet düĢü yapısı, 5 adet kasis, 1 adet kavĢut, 4 adet menfez, 31 adet brit, 6 adet su tutma yapısı Küçük Su ĠĢleri Kapsamında; 25 ayrı proje ile taĢkın koruma ve rüsubat kontrolu yapıları, 1 proje ile suni besleme yapısı hedeflenmektedir. ġekil 63 te taĢkın rusubat kontrolü amaçlı yapılan çalıĢmalara örnek olarak Kiraz ve ÖdemiĢ‘te yer alan Karaburç ve Gavur Dereleri verilmiĢtir. Kiraz-Karaburç Deresi ÖdemiĢ-Gavur Deresi ġekil 63. Küçk Menderes Alt Havzası taĢkın Koruma ve Rusubat Kontrol Tesislerine Örnekler Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Projesi ile Küçük Menderes yan derelerinden problem oluĢturan ana yatak ve 34 adet yan derenin yukarı havza ve mansap ıslahlarının yapılması amaçlanmıĢtır. Proje kapsamında 2 adet yan derenin yukarı havza ve mansap ıslah çalıĢmaları tamamlanmıĢ ve 1 köy ve 5.512 ha arazi taĢkın zararları riski asgariye indirilmiĢtir. 9 adet derede ıslah çalıĢmaları devam etmektedir. Henüz inĢaatına baĢlanmayan dere sayısı 23 adettir. Devam eden ve baĢlanmayan iĢlerin bitirilmesi halinde 1 ilçe, 22 köy, 1 mahalle ve 5.068 ha arazi taĢkın ve rüsubat zararları asgariye indirilecektir. DSĠ II. Bölge Müdürlüğü tarafındantarafından, Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri Tablo 43 te verilmektedir. Tablo 43. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda DSĠ II. tarafındantarafından yapılan taĢkın koruma ve rusubat kontrolü iĢleri Bölge Müdürlüğü No Projenin Adı Faydası 1 Ġzmir Tire Gökçen Eğridere Islahı ve Yeraltısuyu Besleme Yapısı T.R.K. Yeraltısuyunun beslenmesi 2 Ġzmir ÖdemiĢ Bozdağ Kasabası Arazisi T.R.K. 50 ha, 1 Mah. 3 Ġzmir Tire 5 Köy Arazisi Gökçen Kasabası ve Arazileri Eğridere T.R.K. 492 ha, 5 Köy Kaynak: DSĠ II. Bölge Müdürlüğü 2009 Yılı Takdim Raporu Jeotermal Kaynak Jeotermal enerji Küçük Menderes Havzası için önemli bir enerji kaynağıdır. Havzada yer alan Ġzmir ili, jeotermal enerji kaynaklarının sayısı ve niteliği bakımından Türkiye‘ nin en zengin illerinden biridir. Seferihisar (Karakoç, Doğanbey, Cumalı ve Tuzla), Balçova-Narlıdere, Dikili (Kaynarca, Bademli, Çamur Ilıcaları, Nebiler, Kocaoba), ÇeĢme (Ilıca, Alaçatı, ġifne), Urla (Gülbahçe), Bayındır (Vardar Ilıcaları), Menderes gibi merkezlerde birçok jeotermal kaynağa sahiptir. Ancak, jeotermalin ısınma amaçlı kullanıma geçmesi on yılı aĢmakla birlikte, henüz bu kaynaktan yararlanan konut sayısı çok sınırlıdır. Jeotermal enerjinin ısınma ve endüstriyel ihtiyaçlar için kullanımını hızla yaygınlaĢtırmak gerekmektedir. Tüm binalarda ısı yalıtım kalitesini arttıracak uygulamalar baĢlatılmalıdır. Bilinen sahaların geliĢtirilmesi ve az bilinen sahaların potansiyellerinin ortaya konulması, temiz, yerli, ―yenilenebilir‖ ve üretim planlaması doğru yapılarak ―sürdürülebilir‖ bir ―jeotermal Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 enerji‖ seçeneğinin Ġzmir‘e sunulması açısından zorunludur. Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan jeotermal kaynaklar Tablo 44 te sıralandığı gibidir. Tablo 44. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Jeotermal Kaynaklar JEOTERMAL ALAN ADI BALÇOVA BAYINDIR ÇEġME-ġIFNE SEFERIHISAR SICAKSU KAYNAK ADI KAYNAK Sıcaklık o ( C) Debi (L/sn.) Potansiyel (MWt) Balçova 52-63 3 0,35 Narlıdere Bayındır (Fatma Hanım, Necati BektaĢ) - - - 42-48 - Ilıca 57 10 0,92 ġifne 42 12 0,35 Cumalı 72 5 0,77 52,5-94,5 50 12,45 Doğanbey Tuzlası Doğanbey Burnu Kaplıcada, kaplıca tesisi, yüzme havuzu, sera ve konut ısıtılmasında Isıtmacılık Kaplıcada, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ısıtılmasında Kaplıcada Kaplıcada, kaplıca tesisi, sera, konut ve endüstriyel tesis ısıtmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ve sera ısıtılmasında Deniz içerisinden çıkmaktadır. Doğanbey 48,5-89 50 11,3 Karakoç 33-65 2,5 0,31 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008 Baskı Ta KULLANIM ALANI Kaplıcada, kaplıca tesisi ve sera ısıtılmasında Kaplıcada, kaplıca tesisi ve sera ısıtılmasında TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3.10. Deniz DeĢarjları Havzada genel olarak kanalizasyon mevcut olup, kanalizasyonla toplanan atıksular, AAT‘de arıtılmaktadır. Arıtılan atıksu tekrar kullanılmakta veya denize deĢarj edilmektedir. Çiğli ve Urla AAT‘lerden çıkan arıtılmıĢ atıksular, derin deniz deĢarjı (DDD) ile Ege Denizi‘ne verilmektedir. Ayrıca Ġzmir ÇeĢme‘de ve Aydın KuĢadası‘nda toplanan atıksular ön arıtmadan geçirilerek derin deniz deĢarjı ile denize verilmektedir. Turizmin ağırlıkta olduğu ÇeĢme, Karaburun, Selçuk ve KuĢadası‘nda bulunan otellerde atıksu arıtıldıktan sonra denize derin deĢarj edilerek, uzaklaĢtırılmaktadır. Tablo 45 te Küçük Menderes Havzasında derin deniz deĢarjı yapılan yerler hakkında bilgi verilmektedir. Tablo 45. Küçük Menderes Havzası‘nda Deniz DeĢarjı Yapılan Yerler Ġl Ġzmir Ġlçe Çiğli Açıklama Atıksu, Çiğli AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra Ġzmir Körfezine deĢarj edilmektedir. Atıksu, Urla AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra derin denize Ġzmir Urla deĢarj edilmektedir. DDD Ġzin baĢvurusunda bulunulmuĢtur, değerlendirmeler devam etmektedir. Ġzmir Güzelbahçe Atıksu, Güneybatı AAT‘de ileri arıtmadan geçtikten sonra Ġzmir Körfezine deĢarj edilmektedir DDD izni vardır. Atıksu ızgara ve kum tutucudan geçirildikten sonra derin denize Ġzmir ÇeĢme- Alaçatı deĢarj edilmektedir. DDD izni vardır (1989), ĠTP‘na göre 2013‘de ileri arıtma yapılması hedeflenmektedir. Aydın KuĢadası- Atıksu kaba ızgaradan geçirilerek denize deĢarj edilmektedir. Merkez ĠTP‘na göre 2012‘de AAT tamamlanacaktır. Kaynak: Saha ÇalıĢmaları ve ĠÇDR’ları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4. SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLAMA DURUMU 4.1. Türkiye Geneli 4.1.1. Türkiye’nin Su Potansiyeli Türkiye‘nin 1951-2000 dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıĢ yüksekliği 643 mm/yıl olup; yılda ortalama 501x109 m3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıĢın ~%55‘i (274x 109 m3) buharlaĢma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x109 m3‘lük kısmı (~%14‘ü) yüzey altı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x109 m3 (%31) ‗lik kısmı ise akıĢa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boĢalmaktadır (ÇOB, 2008.a). Yüzey altı ve yeraltı sularını besleyen 69x109 m3‘lük suyun 28x 109 m3‘lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yer üstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıĢ (158+28) x109 m3 = 186x109 m3 olmaktadır. Ayrıca komĢu ülkelerden gelen ~ 7x109 m3/ yıl su bulunmaktadır. Böylece ülkemizin brüt yer üstü su potansiyeli 193x109 m3‘e ulaĢmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x109 m3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x109 m3/ yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 64). (ÇOB, 2008.a) ġekil 64. Ülkemiz Su Potansiyeli Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeĢitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x109 m3 ve komĢu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x109 m3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x109 m3‘tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x109 m3 (toplamın ~%34‘ü) olarak hesaplanmıĢtır. Dolayısıyla ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x109 m3 (toplamın ~%58‘i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x109 m3‘ü (toplamın ~%36‘sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan 1989-2006 dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıĢ 1950-2000 dönemi ortalaması olan 186x109 m3/yıl yerine ~170x109 m3/yıl (~%9 daha düĢük) gibi değerlere düĢebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaĢandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıĢlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 65) (Yıldız ve diğ., 2007). Ġklim değiĢikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%30‘ lara varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir. ġekil 65. Ortalama Nehir Akımlarının Mekânsal Dağılımı EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye‘deki 25 havzada EĠEĠ‘nin AGĠ istasyonlarında ölçülen 19702006 dönemi akıĢları esas alınarak yürütülen bir çalıĢmada yıllık ortalama akıĢ miktarı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ~184x109 m3/yıl olarak bulunmuĢtur (Yıldız ve diğ., 2007). Aynı çalıĢmada yıllık ortalama akıĢların 25 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiĢtir (Tablo 46). Tablo 46. Türkiye‘de Nehir Havzası Karakteristikleri HAVZA NO HAVZA ADI Toplam YağıĢ Alanı Yıllık Yıllık Yıllık Yıllık Yıllık AkıĢ Ortalama Ortalama ĠĢtirak Ortalama Ortalama Ortalama YağıĢ YağıĢ AkıĢ Oranı AkıĢ AkıĢ Verim Oranı Yüksekliği Yüksekliği (km²) (mm) (m³/s) (Milyar m³) (mm) (L/s/km²) (%) 1 Meriç-Ergene 49.482 604 203,06 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 2 Marmara 24.100 729 161,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 3 Susurluk 23.765 712 131,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 4 Kuzey Ege 9.032 624 43,93 1,39 153 4,86 0,25 0,75 5 Gediz 17.118 603 34,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 7.165 727 17,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 24.903 664 63,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 6 7 Küçük Menderes Büyük Menderes 8 Batı Akdeniz 22.615 876 225,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Antalya (Orta Akdeniz) 14.518 1.000 405,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6,97 10 Burdur Gölü 8.764 446 7,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0,14 11 Akarçay (Afyon) 8.377 456 8,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 12 Sakarya 56.504 525 159,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 13 Batı Karadeniz 29.682 811 296,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 14 YeĢilırmak 36.129 497 167,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak 78.646 446 164,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 16 Konya (Orta Anadolu) 56.554 417 191,53 6,04 107 3,39 0,26 3,29 17 Doğu Akdeniz 22.484 745 299,94 9,46 421 13,34 0,56 5,15 18 Seyhan 20.731 624 211,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Asi (Hatay) 25.241 816 65,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan 21.222 732 206,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 21 Fırat - Dicle 223.895 2.154 2.490 23 717 23 1 30 22 Doğu Karadeniz 24.022 1.198 566,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 23 Çoruh 19.894 629 201,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras 27.548 432 151,06 4,76 172,92 5,48 000 2,59 25 Van Gölü 15.254 474 95,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1,64 TOPLAM 816156,7 5824,31 183,68 236,37 008 0,36 ORTALAMA Baskı Ta 659,02 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de genelde Bölge esaslı olarak oluĢturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri‘nce Su Bütçesinin 25 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aĢamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın her biri için su bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuĢtur. 4.1.2. Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³‘ü (toplamın%36‘sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kullanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 47). Tablo 47. Türkiye‘de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Yılar Sektörler Toplam Su Kullanımı Milyon m 3 Sulama Kentsel Endüstriyel %(*) % % % 1990 30.600 28 72 17 11 2005 40.100 36 74 15 11 2030 112.000 100 65 23 12 * 112 milyar m3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Ülkemizde yeraltı suları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı ―Yeraltı suları Hakkında Kanun‖ esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltı suyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltı suyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m3 suyun baĢta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile özel sektör tarafından geliĢtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının ġekil 66 daki gibi olacağı tahmin edilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2030 Yılı Sektörel Su Kullanım Durumu 12% Sulama Kentsel 23% 65% Endüstriyel ġekil 66. Sektörel Su Kullanım Durumu Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m3‘e ulaĢması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baĢında toplam su tüketimindeki payı %75 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 65 seviyesine düĢürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 47). DSĠ, kuruluĢ kanunu gereği, nüfusu 100.000‘den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karĢılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiĢtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20‘sine 2.6 x 109 m3/yıl içme-kullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, ülkemizin bugün için yaklaĢık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıĢ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaĢması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarının 1100 m3/yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m3‘e ulaĢacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliĢen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baĢında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m3‘e ulaĢması beklenmektedir. Böylece Türkiye‘de sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir. Sektörel Su Kullanımı‘nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı‘ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yeraltı su potansiyeli Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de sunulmuĢtur. 4.1.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeĢil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı Dünya genelinde giderek yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80‘lere ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Bu itibarla konu ülkemiz bakımından da büyük önem taĢımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye‘nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aĢağıdaki gibidir; Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = 17.754.093 (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = 54.807.219 (%76) Toplam =72.561.312 Sızma dahil, kiĢi baĢına atıksu oluĢumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde ~%5‘lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleĢim AAT‘lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; QGKAS ≈0,76 x 72.561.000 x 0,2 x 365 x 0,95 ≈ 3,8x109 m3/yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3‘ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte geri kazanılabilecek arıtılmıĢ atıksu miktarı ~2,5x109 m3/yıl‘dır. Bu değer ülkemizin tatlı su potansiyelinin %2,2‘sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3‘üne karĢı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıĢ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x109 m3/yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıĢması sonuçları doğrultusunda belirlenmiĢtir. ArıtılmıĢ suların 2010-2040 dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu‘nda belirlenen arıtılmıĢ atıksu debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2‘de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları‘nda arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 suları üzerindeki söz konusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taĢımaktadır. 4.1.4. Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Konunun Anlam ve Önemi Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıĢ, akarsuların su ve enerji temini maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeĢitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması arasındaki karmaĢık uyuĢmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karĢılandıktan sonra akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araĢtırma alanıdır. Bu Bölüm‘de akarsularda ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan baĢlıca yöntem ve yaklaĢımlar özetlenerek Türkiye için uygulanabilir yöntemler önerilmektedir. Akarsu Düzenlemeleri Dünya genelindeki ulaĢılabilir su kaynaklarının %50‘den fazlası insan kullanımına tahsis edilmiĢ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70‘e ulaĢması beklenmektedir (Postel, 1998). Su kaynakları geliĢtirme planlaması kapsamında gerçekleĢtirilen biriktirme yapıları (baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taĢkın kontrol ve akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiĢtirilmesi dolayısıyla nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77‘sinde kuvvetli veya orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıĢ durumdadır (Dynesius ve Nilsson, 1994). Dünya‘daki akarsuların %60‘ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiĢtirilmiĢ olup, önemli havzaların %46‘sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga ve diğ., 2000). AB üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65‘i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50‘sinde akarsu havzalarına müdahale edilmiĢ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD‘de iç suların %85‘i 6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece %2‘sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000). Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teĢkil etmekte olup 140 ülkede ~45.000 büyük baraj bulunmaktadır. Dünya‘nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi (Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 genelindeki barajların ~ %80‘ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (% 1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000). Çevresel (Ekolojik) İhtiyaç Debisi Analizinin Gelişim Süreci Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiĢ) akım rejiminin belli bir su yapısı mansabında akarsuyun kendisi ve taĢkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiĢ ekolojik statü durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiĢ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliĢtirilmesine yönelik olarak belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki geçiĢ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını gerektirebilir. ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiĢ veya su kaynakları geliĢtirilmesi planlanan akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıĢmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir yıllık akıĢ hacmi ve/veya yılın değiĢik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıĢılır. ÇĠD‘nin akarsuyun düzenlenmiĢ ve düzenlenmemiĢ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak üzere belirlenmesi gerekebilir. Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940‘lı yıllarda ABD‘nin batı eyaletlerinde geliĢtirilmiĢtir. ÇĠD analizi çalıĢmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baĢlandığı, ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler…) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak gerçekleĢtirildiği 1970‘li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaĢmıĢtır. ABD dıĢındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıĢmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir geliĢme göstermiĢtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD analizi henüz yeterince geliĢmiĢ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri Dünya genelinde çevresel ihtiyaç debisi analizinde baĢlıca aĢağıdaki yöntemler kullanılmaktadır: Hidrolojik yöntemler Habitat benzeĢimini esas alan yöntemler Hidrolik yöntemler BirleĢik (Kombine) yöntemler BütünleĢik yöntemler Diğer yöntemler Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 67 de verilmiĢtir. Bu Bölüm‘de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aĢağıda kısaca verilmiĢ olup diğer yöntemlere iliĢkin detaylı bilgi için Tharme (2003)‘e baĢvurulabilir. ġekil 67. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı Hidrolojik Yöntemler Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant veya Montana Yöntemi‘dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana Bölgesi‘ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliĢtirilen ve ―Montana Yöntemi‖ olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana, Nebraska ve Wyoming‘deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıĢtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaĢamının özellikleri karakterize edilmiĢtir. Bu kapsamda akarsu yatak geniĢliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri, balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiĢtir. Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı ve mesire/dinlenme bileĢenleri arasında bir iliĢki tespit etmiĢtir (Mann, 2005). Tennant (1975) tarafından bulunan bu iliĢki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıĢtır. Bu yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 48). Bu suretle atıksu deĢarjları ile kirletilmemiĢ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut debinin yıllık ortalama %‘si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir. Tablo 48. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) Nehir Ekosistemi İçin Kalite Sınıfı Mükemmel Çok iyi Ġyi Orta Kötü veya asgari Çok kötü Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Ekim-Mart Nisan-Eylül 40 60 30 50 20 40 10 30 10 10 0-10 0-10 * Bu yöntemin eğimi %1’den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. ( Mann,2006) Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi) bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü sağlanabilmektedir. Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi‘nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi‘nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan uygulanması düĢünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Örneğin Oklahama Nehri Havzası‘nda araĢtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant Yöntemi‘nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiĢlerdir. Ayrıca akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi‘nin uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1‘den büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann, 2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleĢtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker ve diğ., 2004). Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge, iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Tennant Yöntemi‘nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10‘u, Portekiz‘de ise %2,5-5‘i ilk yaklaĢımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır. ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaĢım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı olarak belli bir aĢılma ihtimaline karĢı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya‘nın da bulunduğu bazı ülkelerde aĢılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95‘inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95); Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90‘ında akarsuda mevcut günlük debi (Q90) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99‘unda akarsuda mevcut günlük debi (akım) (Q99) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük minimum debi de (7 Q10) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya‘nın çoğu eyaletinde) ÇĠD olarak kullanılmaktadır. Türkiye‘de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10‘unun (Tennant Yöntemi) ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaĢımlar da kullanılmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Habitat Benzeşim Yöntemi Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiĢimlerine olan etkileĢiminin ortaya konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluĢturulması gerekli hidrolojik akım rejimi tanımlanmıĢ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b). Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaĢayan diğer ekosistem bileĢenlerinin korunması ve sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıĢmalarına da rastlanmaktadır (Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeĢimi modellerinin uygulanması ile ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle, 1998 b). Hidrolik Yöntemler Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser ve diğ., 1989). Bu yöntemde akarsu bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliĢkili olduğu akarsu Ģevleri ve yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/ICmaks) ve debi (Q/Qmaks) grafiğindeki doğrusallıktan sapma noktasına karĢı gelen kritik debi olarak tanımlanır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD‘nin bazı bölgelerindeki akarsulara uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç (2006) tarafından Büyük Melen Çayı‘na da uygulanmıĢtır. Türkiye’deki Mevcut Durum Mevzuat Türkiye‘de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih ve 27323 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlatılarak yürürlüğe konan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ ile belirlenmiĢtir. Bu yönetmeliğin 7. Maddesi‘nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba bırakılacak su miktarı aĢağıdaki gibi tanımlanmaktadır: “Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır.” Dolayısıyla ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olamayacağı (Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HES Tesisleri Özelinde ÇİD Analizi Önerisi Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi‘nin mevsimlik akımları (debi) çok geniĢ bir aralıkta değiĢen (genelde Türkiye‘deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1‘den büyük olan düzenlenmemiĢ (vahĢi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıĢığında tadil edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz – Ekim (yaz / kurak ) ile Kasım – Haziran (kıĢ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak, akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere nehir tipi HES‘ler de regülatörden mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi; QEk 0,15 8 0,20 4 Qort 12 0,17Qort Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 34). Bu ifadede, 0,15 : Kasım – Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt) 0,20 : Temmuz – Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/QOrt) 8 : Yılın Kasım – Haziran dönemindeki ay sayısını 4 : Yılın Temmuz – Ekim dönemindeki ay sayısını göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaĢımda Tablo 34 de önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır. Tablo 49. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Orta – Ġyi (~iyi) Baskı Ta Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Kasım-Haziran Temmuz-Ekim 15 20 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren (Regülatörden birkaç yüz metre aĢağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaĢmaktadır. Regülatör kesiti ile HES türbin deĢarjı arasındaki kesimde QEI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak ilave debi (QĠK) aĢağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere QİK QR AİK AR olarak hesaplanabilir. Burada; AR : Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını AĠK : HES deĢarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını QR : Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren regülatör – HES arasındaki debi hızla artarak HES deĢarj membaında mevcut doğal akım değeri olan QEI + QĠK seviyesine ulaĢılacaktır. Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (QEI), regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin %17‘sinden veya zamanın %99‘unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q99) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Q99, regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aĢılma ihtimali %1 olan günlük akıma karĢı gelir. Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaĢımı sadece HES tesisleri değil, akarsular üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içme suyu temini ile ilgili su yapıları) iĢletimde mutlaka uygulanmalıdır. BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baĢlanarak, Çevresel Ġhtiyaç Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metodolojinin hidrolik durum ve habitat benzeĢimine dayalı olarak geliĢtirilmesi önem taĢımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluĢturulması gerekmektedir. Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi faaliyetleri ile eĢ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deĢarj limitlerinin de alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaĢılmasına imkan verecek tarzda (uygun modelleme çalıĢmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 519 4.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası 4.2.1. Havza Su Potansiyeli Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 39’da 6 No‘lu Havza olan Küçük Menderes Havzası için verilen yıllık ortalama akıĢ, 0,54 x 109 m3 (2,40 L/s.km2) olup, Türkiye‘nin yüzeysel su potansiyelinin ~% 0,29‘unu teĢkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak ~ 0,27 x 109 m3/yıl olarak tahmin edilmiĢtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Dairesi BaĢkanlığı‘ndan alınan verilere göre 11 Havza‘nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 50 de topluca özetlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası‘nın yeraltı suyu iĢletme rezervi ~185 x 106 m3/yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iĢletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75)‘i olduğu kabulü ile) ~ 247 x 106 m3/yıl olacağı tahmin edilmektedir. Tablo 50. Havza Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Havza No Yeraltısuy u ĠĢletme Rezervi (hm3/yıl) KiĢilere içmekullanma, sulama, sanayi vb. amaçlı verilen Kullanma Belgesi Tahsisleri (hm3/yıl) Marmara 2 296,96 273,73 23,98 31.000,00 86 56 19.610,00 Susurluk 3 503,29 284,78 71,621 113.832,00 280 141 53.105,00 Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56,48 63.590,00 198 175 77.800,00 Küçük Menderes 6 185 112,61 68,235 81.199,00 315 220 77.815,00 Büyük Menderes 7 700,24 137,00 169,44 260.025,00 623 400 156.845,00 Burdur 10 43 25,86 129,048 193.627,00 561 435 151.475,00 YeĢilırmak 14 456,62 167,81 146,34 207.400,00 528 355 140.680,00 Kızılırmak 15 1.023,30 354,58 1.052,09 478.716,00 1.125 693 287.135,00 Konya 16 1.972,00 285,74 1.559,911 2.256.364,00 4.634 3.794 1.773.650,00 Seyhan 18 223,50 254,93 15,52 25.658,00 77 50 15.360,00 Ceyhan 20 558,90 449,93 155,08 212.470,00 420 180 74.310,00 Havza Adı Baskı Ta Yeraltısuyu Sulama Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm3/yıl) Yeraltısuyu Sulama Projeleri ile Planlanan Sulama Alanı (da) Yeraltısuyu Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) Yeraltısuyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (adet) Yeraltısuyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (da) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 0,54 x 109 m3/yıl yüzeysel ve ~ 247 x 106 m3/yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 0,787 x 109 m3/yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 0,27 x 109 m3/yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~185 x 106 m3/yıl yeraltı suyu iĢletme rezervleri göz önünde tutulmakla 0,455 x 109 m3/yıl olarak bulunur. 4.2.2. Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Küçük Menderes Havzası‘nda kiĢilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı (112,61+68,235) x 106 = 180,85 x 106 m3/yıl olup mevcut yeraltı suyu iĢletme rezervinin (185 x 106 m3/yıl) ~ % 97‘sine karĢı gelmektedir (Tablo 41). Küçük Menderes Havzasında aĢırı çekim dolayısıyla yeraltı suları kaynaklarının risk altında olduğu görülmektedir. Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak, sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile 2000-2009 dönemindeki durumu ġekil 68 de verilmiĢtir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Küçük Menderes Havzası‘nda, sulama birliklerince iĢletilen sulama Ģebekelerine 2000-2009 döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~7,6 ± 2,4 milyon m3/yıl‘dır. Küçük Menderes Havzası "Şebekeye Alınan Su (hm3)" 9,9 10,7 10,9 ORT:7,6 9,1 6,8 6 6,9 6,7 STDSAPMA:2,4 5,2 3,8 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ġekil 68. Küçük Menderes Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 İçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havza‘da sulama ve sulama dıĢı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~75,84 x 106 m3/yıl (7,6+68,235) ve (455-75,84) 0, 379 x 109 m3/yıl olarak hesaplanmıĢtır. Dolayısı ile Küçük Menderes Havzası toplam su potansiyelinin ~ %17‘si sulamada kullanılmakta, %83‘ü ise sulama dıĢı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilebilecek durumda bulunmaktadır. 4.2.3. ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin 2010-2040 dönemi kapasiteleri Tablo 51 de verilmiĢtir. Tablo 51. 2010-2040 Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Yıl Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi, 3 (milyon m /yıl) 2010 2020 2030 2040 234,63 284,76 323,97 351,04 Tablo‘dan da görüldüğü üzere havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıĢ atıksu potansiyellerinin Tablo 52 deki gibi olması beklenmektedir. Tablo 52. 2010-2040 Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Yıl Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu 3 Kapasitesi, m /yıl Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyeli 2010 204,83 (%65) 133,14 2020 251,38 (%70) 175,97 2030 287,35 (%75) 215,51 2040 313,29 (%80) 250,63 4.2.4. Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Küçük Menderes Havzası genelinde, kirlenmiĢ durumdaki ve kirlenme riski taĢıyan yüzeysel su kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bölümü’nde (Bölüm 6) sunulmuĢtur. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 4.2.5. Havzada 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Küçük Menderes Havzası‘ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin 2010-2040 dönemi itibarı ile durumu Tablo 48 de verilmiĢtir. Söz konusu su rezervinin sulama ve sulama dıĢı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo’nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuĢtur. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile nüfus ve turizm sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu Küçük Menderes Havzası‘nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %60‘ını geçemeyeceği kabul edilmiĢtir. Bu durumda su rezervinin %40‘ının havzadaki yerleĢim birimleri ve sanayi tesislerinin içme-kullanma suyuna tahsisi öngörülmüĢtür. Sulamaya tahsis edilen gerçek su miktarının DSĠ ve diğer kiĢi/kurumlarca planlanan sulama projeleri ıĢığında daha detaylı olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu raporda önerilen değerler ilk yaklaĢımda bir ön tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate alınmalıdır. Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıĢlarının özellikle sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıĢ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıĢlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile ancak %75‘inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80‘inin fiilen kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıĢ atıksu rezervi Tablo 44 ün 7. satırında verilmiĢtir. Bu durumda havzanın revize edilmiĢ toplam su rezervi 8. satırındaki gibi olacaktır. Ġklim değiĢikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye‘nin yıllık yağıĢ miktarı ve su potansiyelinde %20‘lere varan bir azalma yaĢanabileceği öngörülmektedir (Yıldız ve diğ., 2007 ve ÇOB, 2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaĢanabilecek muhtemel su potansiyeli azalması dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle sulamada modern teknolojilerin kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karĢılanması öngörülmektedir. Ġklim değiĢikliği senaryolarına göre öngörülen bu değerler üzerinde henüz yeterli mutabakat sağlanmadığı için bu aĢamada Tablo 53 teki Su Kaynakları Planlaması‘na yansıtılmasının uygun olmayacağı düĢünülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 53. Küçük Menderes Havzası 2010-2040 Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Su Kaynakları 2010 2020 2030 2040 1 Toplam Su Potansiyeli 787 787 787 787 2 Toplam Kullanılabilir Su Rezervi 455 455 455 455 3 Havza dıĢından transfer edilebilir rezerv - - - - 4 Toplam Su Rezervi (2+3) 455 455 455 455 5 Sulama Suyu Rezervi 76 159 (%35) 205 (%45) 273 (%60) 6 Ġçme, kullanma, sanayi suyu (sulama dıĢı kullanım) rezervi 376 296 (%65) 250 (%55) 182 (%40) 7 Belediye atıksu arıtma tesisi çıkıĢlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi 133,14 175,97 215,51 250,63 8 Revize edilmiĢ toplam su rezervi (5+6+7) 585,14 630,97 670,51 705,63 3 milyon m / yıl 2010-2040 döneminde, revize edilmiĢ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıĢlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaĢımı aĢağıdaki Ģekillerde (ġekil 69) gösterilmiĢtir: Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 519 2010 Sulama Suyu Rezervi 133,14; 23% GüncelleĢtirme Sayısı: 01 2020 Sulama Suyu Rezervi 76; 13% İçme, kullanma, sanayii suyu(sulama dışı kullanım) rezervi 376; 64% 2030 296; 47% Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi Sulama Suyu Rezervi 159; 25% 175,97; 28% 2040 İçme, kullanma, sanayii suyu(sulama dışı kullanım) rezervi Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi Sulama Suyu Rezervi 250,63; 35% 205; 31% 215,51; 32% 250; 37% İçme, kullanma, sanayii suyu(sulama dışı kullanım) rezervi Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi 273; 39% 182; 26% ġekil 69. 2010, 2020, 2030 ve 2040 Yılları Toplam Su Rezervi Dağılımı Baskı Ta İçme, kullanma, sanayii suyu(sulama dışı kullanım) rezervi Belediye atıksu arıtma tesisi çıkışlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su ihtiyacı tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiĢmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları oranında değiĢkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleĢimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su miktarları hesaplanmıĢtır. Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları Tablo 54 deki gibidir. Tablo 54. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları Birim Net Su Ġhtiyacı (L/N.gün) 80 80 90 90 90 100 100 100 100 125 125 125 140 140 140 160 160 160 Eşdeğer Nüfus (kişi) 5.000 7.500 10.000 15.000 25.000 35.000 50.000 75.000 100.000 150.000 200.000 250.000 400.000 500.000 750.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karĢılaĢılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 55). Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıĢtır: Tablo 55. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki kayılar (%) ġebeke kayıp/kaçakları (%) 2010 2020 2030 2040 3 2,8 2,5 2 45 35 30 25 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiĢtir. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı, isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiĢtir (Tablo 56) ve yıllara göre değiĢimi hesaplamalara yansıtılmıĢtır; Tablo 56. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Yıllar 2010 2020 2030 2040 Endüstriyel amaçlı Kullanılan su miktarı (%) 30 33 35 37 Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aĢağıdaki gibi yapılmıĢtır; Qsu q net xN xQisalexQEND (1 ) Qsu = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m3) qnet = Birim net su ihtiyacı (m3/N.yıl) N = EĢdeğer Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi Qisale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi QEND = Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleĢimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 57 de verilmiĢtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 54 te verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiĢimi göz önüne alınarak hesaplanmıĢtır. (Tablo 57) Tablo 57. Havzadaki Kırsal Ve Kentsel Nüfusun Su Ġhtiyacı Tahmini Kırsal Alan EĢdeğer Su Ġhtiyacı 3 Nüfus (milyon m ) 76.251 4,5 2010 Kentsel Alan EĢdeğer Su Ġhtiyacı 3 Nüfus (milyon m ) 3.650.413 324,3 2020 4.300.499 377,9 79.358 4,5 4.379.857 382,4 2030 4.869.413 421,1 81.109 4,5 4.950.522 425,5 2040 5.272.862 443,6 81.713 4,4 5.354.575 447,9 Yıllar Baskı Ta Havza Genel EĢdeğer Su Ġhtiyacı 3 Nüfus (milyon m ) 3.726.663 328,8 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50‘lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düĢünülmektedir. Bu yüzden sanayi için tahsisi düĢünülen su miktarlarında 2010-2040 döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıĢ beklenmemektedir. Küçük Menderes Havzası‘nın su arzı (revize edilmiĢ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleĢimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının 2010-2040 dönemindeki beklenen seyri ġekil 70 te verilmiĢtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karĢılayacak düzeydedir. 3 Su arzı/talebi (milyon m /yıl) Revize edilmiĢ su rezervi (Tablo 53, satır 8) Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 54) ġekil 70. Küçük Menderes Havzası Ġçin Su Rezervi (Arzı) ve Talebi Grafiği Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aĢağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: Kısa Vadeli Öneriler (2010-2015 Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımın temini; ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55‘lik değerlerden ilk etapta <%30‘a çekilmesi ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30‘luk kayıp/kaçak azaltımı sağlanabilir.) Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilat oranının azami düzeye getirilmesi Binalarda ( özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere ) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliĢtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleĢtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkanı kazanılması Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleĢtirilmesi Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iĢletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teĢviki ve pilot uygulamalar yaptırılması Ġleri derecede arıtılmıĢ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliĢtirme çalıĢmalarının yürütülmesi Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi çalışmaları Havzadaki bütün akiferlerde, yeraltı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yeraltı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aĢırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıĢ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıĢ atıksu ile suni besleme düĢünülebilir.) Yağmur sularının daha yüksek oranda yeraltı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taĢkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluĢturulması ile ilgili pilot uygulamalar baĢlatılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi; Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliĢtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi Havzadaki yerleĢimlerin iklim değiĢikliği ve kuraklık etkilerine karĢı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliĢtirilmesi Eğitim ve Bilinçlendirme Okul öncesi eğitimden baĢlayarak suyla ilgili bütün paydaĢların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi Orta Vadeli Öneriler (2015-2020 Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımı; ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15‘e çekilmesi Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaĢtırılması Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaĢtırılması Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaĢtırılması Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaĢtırma faaliyetlerinin planlanması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi çalışmaları Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aĢırı kullanımının önlenmesi Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluĢturulması Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaĢtırılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi; AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması Eğitim ve Bilinçlendirme Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5. ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleĢtirilen çalıĢmalar genel olarak; Ekim-Kasım 2009 tarihlerini kapsayacak Ģekilde kentsel atıksu altyapı durum, endüstriyel atıksu altyapı durumu, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durum tespitine yönelik olmuĢtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deĢarj noktaları, doğrudan deĢarj noktaları, derin deniz deĢarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıĢ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuĢtur. Alınan koordinatlar ġekil 71 de, saha çalıĢmalarını içeren teknik cetveller ise EK IV te verilmiĢtir. ġekil 66 daki harita, daha büyük ölçekli olarak EK V te verilmektedir. Saha çalıĢmalarında gerçekleĢtirilen temel iĢ adımları aĢağıda sıralanmıĢtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleĢim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: a. OSB‘nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB‘lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deĢarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıĢ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB‘ler için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: a. Mevcut durumun değerlendirilmesi, b. Yeterlilik durumlarının tespiti, c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, d. Koordinatlarının alınması, e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması, f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleĢim birimleri için hazırlanmıĢ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: a. Aktif veya terk edilmiĢ katı atık bertaraf tesisleri ve vahĢi katı atık depolama sahaları, b. Depolama alanı sızıntı suyu deĢarj yerlerinin tespiti, c. Tesisin koordinatlarının alınması d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 71. Küçük Menderes Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 519 5.1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kentsel Atıksu Altyapısı 5.1.1. Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu‘ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı kentsel atıksu altyapı durumu tespit edilmiĢtir. Buna göre Küçük Menderes Havzası‘nın kentesel nüfusu için kanalizasyona bağlı olan eĢdeğer nüfus 3.349.260 ile havza nüfusunun %92 sine karĢılık gelmektedir. (ġekil 72) 303.636; 8% Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Kanalizasyon Durumu Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus 3.349.260; 92% ġekil 72. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Küçük Menderes Havzası bu çalıĢma kapsamında alt havzalara bölünmemiĢ olmasına rağmen, havzaya ismini veren Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢim yerleri (Kiraz, Beydağ, ÖdemiĢ, Tire ve Selçuk) baĢta DSĠ II Bölge Müdürlüğü çalıĢmalarında olmak üzere alt havza olarak ele alınmıĢtır. Havzanın büyük bir kısmını oluĢturan Ġzmir ilinin metropol ilçelerinden farklı olarak, bu yerleĢim yerlerinde alt yapı çalıĢmarı henüz tamamlanmamıĢtır. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda kanalizasyona bağlı nüfus ġekil 73 te değerlendirildiği gibidir. ġekilden görüldüğü üzere alt havzadaki kentsel nüfusun %86‘sı kanalizasyona bağlıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2010 Yılı Kanalizasyon Durumu 54.904; 14% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus 334.469; 86% ġekil 73.Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu Küçük Menderes Havzası sınırları Çiğli, Aliağa, KemalpaĢa, Bergama, Dikili, Kınık ve Menemen Ġlçeleri dıĢında Ġzmir ilinin tamamını ve Aydın ilinin KuĢadası ilçesini kapsamaktadır. Bu sınırlar içerisinde olan Ġzmir Körfezi, 1960‘lı yıllardan bu yana, Ġzmir Ģehrinde kentsel nüfusun hızla artması ve endüstriyel kuruluĢların sayısındaki artıĢlar sonucu doğrudan yapılan arıtılmamıĢ evsel ve sanayi atıksuları nedeniyle giderek kirlenmiĢ ve 2000‘li yılların baĢına gelindiğinde durum iyice kötüleĢmiĢtir. Özellikle körfezin iç kesimlerinde kirlilik aĢırı boyutlara ulaĢmıĢ ve ekolojik denge onarılması güç bir Ģekilde bozulmuĢtur. Atıksu deĢarjlarının yanı sıra, körfeze ulaĢan dereler ile kentsel alana ve körfezin toplama havzasına düĢen yağıĢların taĢıdığı kirletici yükler, çevredeki tarımsal etkinlikler sonucunda oluĢan kirletici yükler, liman faaliyetleri ile deniz trafiğinden kaynaklanan kirletici yükler, deniz tabanındaki eski birikimlerden su sütununa geçen kirletici yükler ve açık denizle olan madde alıĢveriĢi kirliliğin önemli kaynakları olmuĢtur. Kirlilik sebebiyle körfezde ötrofikasyon ve kırmızı alg patlaması olaylarıyla da sıkça karĢılaĢılmıĢtır. Gerekli önlemlerin alınmasında kaybedilen zaman içerisindeki oluĢumlar, körfezi ve körfez kıyılarına ulaĢan akarsu yataklarını ve akarsuların denize kavuĢtuğu yerlerde oluĢturduğu delta ve mansapları da olumsuz yönde etkilenmiĢtir. Ġzmir‘in metropol alandaki tüm evsel ve endüstriyel atıksularını toplayarak arıttıktan sonra körfeze deĢarj etmek üzere ―Büyük Kanal Projesi‖ gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu proje kapsamında yapılan çalıĢmalar sadece körfeze dökülen suları toplayıp arıtmaktan ibaret değildir. Bu kapsamda Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut ve yetersiz kanalizasyon sisteminin iyileĢtirilmesi faaliyetleri; Atıksu arıtma tesislerinin kurulması; Körfeze ulaĢan derelerin ıslah edilmesi; Yağmur ve yüzeysel su drenajlarının yapılması; Körfezde önceden balıkçılık faaliyetleri için yapılmıĢ olan ve akıntıyı keserek kokuĢmaya sebep olan dalyanların yıkılması Deniz dibinde akıntıları rahatlatıcı kanalların ve dip taramalarının gerçekleĢtirilmesi öngörülmüĢtür. Ġzmir Büyük Kanal Projesi ile ilgili ilk çalıĢmalar 1969 yılında DSĠ tarafından, Camp-HarrisMesara Ortaklığına yaptırılan fizibilite çalıĢması olarak baĢlatılmıĢ, 1983 yılında Ġller Bankası tarafından Ana KuĢaklama Kanalı için Ġlk Yatırım Ġhalesi, yapılmıĢtır. ġekil 74. Ġzmir Büyük Kanal Projesi Kolektör Hattı 1987 yılında Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi Ġzmir Su ve Kanalizasyon Ġdaresi (ĠZSU) Genel Müdürlüğü‘nün kurulması ile birlikte projeyi ĠZSU devralmıĢ ve ilk yatırım ihalesini 1992 yılında yapmıĢtır. Ġzmir‘de yaklaĢık 4150 km uzunluğunda ana kanalizasyon Ģebekesi ve 100 km uzunluğunda ikincil toplayıcı kanalizasyon hatları ile toplanan atıksular Narlıdere‘den Çiğli Atıksu Arıtma Tesisine kadar 42 km uzunluğundaki ana kuĢaklama kanalı ve 4 adet pompa istasyonu vasıtası ile iletilmektedir. (ġekil 74) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Büyük Kanal Projesi master planda ayrık sistem olarak planlanan kanalizasyon Ģebekesinin, henüz yağmur suyu Ģebekesi tamamlanmamıĢtır, mevcut birleĢik sistem kanalizasyon hatları direkt olarak Ana KuĢaklama Kanalı ve Kolektör Hatlarına bağlanmıĢtır. 2010 yılının yaz mevsimine doğru yağmur sularını toplayacak kanal sisteminin tamamlanması hedeflenmektedir. Büyük Kanal Projesi dıĢında, ĠBB hizmet alanında 50 km çapı içerisinde kalan (ĠZSU sınırları) bölgenin tamamında kanalizasyon sistemi mevcut olup, atıksular mevcut arıtma sistemlerine iletilmektedir. ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan, ancak asıl Küçük Menderes Havzası‘nda yer alan, nehir etrafındaki yerleĢimlerin çoğunda AAT kurulmamıĢtır, Bu kesimde bazı bölgelerde henüz kanalizasyon da tamamlanmamıĢtır, %85-90 oranında atıksu ve yağmur suyunu birlikte toplayan kanalizasyon Ģebekeleri bulunmaktadır. Havzada atıksuyunu arıtmadan alıcı ortama veren yerleĢim yerlerinin listesi Tablo 58 de verilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 58. Kentsel Atıksuyunu Alıcı Ortama Veren YerleĢim Yerleri YerleĢim Yeri Atıksuyun deĢarj edildiği alıcı ortam Ġl Ġlçe Belediye Ġzmir Kiraz * Merkez Ġzmir ÖdemiĢ Merkez Atıksu DSĠ kanalına deĢarj ediliyor, Küçük Menderes Nehrine ulaĢıyor Ġzmir ÖdemiĢ Birgi Birgi Deresi Ġzmir ÖdemiĢ Bademli Kepkebir Deresi Atıksu Küçük Menderes Nehrine deĢarj ediliyor. Oradan Beydağ Barajına ulaĢıyor Gölcük Gölü etrafından Birgi Deresi (Kaynak: Ġzmir Ġl Çevre) Ġzmir ÖdemiĢ Gölcük Toplanan atıksuyun bir kısmı ÖdewmiĢ kanalizasyonuna veriliyor, diğer kısmı foseptikte toplanıp vidanjörle çekiliyor. Oradan kanalizasyona veriliyor) (Kaynak ÖdemiĢ Belediyesi) Ġzmir ÖdemiĢ Kaymaçı Ġzmir ÖdemiĢ Bozdağ Ġzmir ÖdemiĢ Ovakent Ġzmir ÖdemiĢ Kayaköy Atıksular Hacı Nebi Mevkinden akarsuya, oradan K.Menderes Nehrine ualĢıyor Bozdağ Deresi Atıksu kuru dereye deĢar ediliyor oradan küçük Menderes Nehrine ulaĢıyor Atıksu kuru dereye deĢar ediliyor oradan küçük Menderes Nehrine ulaĢıyor Toplanan atıksuların 3 noktadan deĢarj ediliyor. Atıksulardan kaynaklı Ġzmir ÖdemiĢ Konaklı kirlilik birikimi olmasın diye lagünler zaman zaman değiĢtiriliyor. Bu deĢarj noktalarından en çok kullanılan Kemsekli Deresidir Kemsekli Deresi, oaradan atıksular Küçük Menderes Nehrinw ulaĢıyor. Ġzmir ÖdemiĢ Çaylı Küçük Menderes Nehri Ġzmir Tire Gökçen Eğridere Çayı Ġzmir Tire Merkez Küçük Menderes Nehri Ġzmir Beydağ Merkez Ġzmir ÇeĢme Merkez Derin deniz deĢarjı Ġzmir ÇeĢme Alaçatı Derin deniz deĢarjı Ġzmir Karaburun Merkez Aydın KuĢadası Merkez Derin deniz deĢarjı Aydın KuĢadası Davutlar Foseptik Aydın KuĢadası Güzelçamlı Eski taĢ ocağı Atıksu Tasavra Çayına deĢarj ediliyor, ordan Küçük Menderes Nehrine ulaĢıyor Atıksular foseptikte toplanıyor; vidanjörle çekilip, atıkların boĢaltıldığı alana veriliyor *Kiraz Ġlçesinde AAT olup, iĢletilmemektedir. Tesise gelen atıksular arıtılmadan Küçük Menderes Nehrine deĢarj edilmektedir. Kaynak: Ġzmir Ġl Çevre Müdürlüğü ve saha çalıĢmaları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.1.2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 43 yerleĢim yerinin 19‘unda atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan eĢdeğer nüfus 3.223.976 ile havza nüfusunun %88 ine karĢılık gelmektedir. (ġekil 75) Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Atıksu Arıtma Durumu 428.920; 12% AATye Bağlı Olan Nüfus 3.223.976; 88% AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 75. Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu ġekil 76 dan görüldüğü gibi nüfusun büyük bir çoğunluğu AAT‘ne bağlıdır. Sınırlar içinde kalan Aydın ilinin KuĢadası Bölgesinde, ön arıtma ve derin deniz deĢarj tesisi dıĢında yaz kıĢ nüfusu birbirinden çok farklı olup, otel, tatil sitelerinin münferit tesisleri mevcuttur. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası 2010 Yılı Atıksu Arıtma Durumu 134.289; 34% 255.084; 66% AATye Bağlı Olan Nüfus AATye Bağlı Olmayan Nüfus ġekil 76.Küçük Menderes Havzası 2009 Yılı Atıksu Arıtma Durumu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda AAT‘ye bağlı olan nüfus ayrıca ele alındığında, AAT‘ye bağlı olan nüfusun %66‘ya karĢılık geldiği görülmektedir (ġekil 78). Alt havzada yer alan Torbalı, Bayındır, ÖdemiĢ ve Selçuk AAT‘leri ile oluĢan atıksular arıtılmaktadır. Kiraz‘da bulunan AAT‘nin kapasitesi, özellikle mezbahalar baĢta olmak üzere endüstrilerden gelen atıksular yetersiz kalmıĢtır ve çalıĢtırılamamaktadır. Küçük Menderes Havzası sınırları içindeki AAT‘leri genel olarak değerlendirildiğinde, toplam 16 adet evsel AAT bulunmaktadır. Bu tesislerin 7‘sinde ileri biyolojik arıtma, 5‘inde klasik aktif çamur, 3‘ünde doğal arıtma yöntemleri kullanılmaktadır. Ayrıca havzada bulunan bazı köylerde Ġl Özel Ġdaresi tarafından atıksu arıtma tesisleri yapılmıĢtır. Bayındır Ergenli Köyünde 1500 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, ÖdemiĢ Ġlk KurĢun Köyünde 500 kiĢilik paket arıtma, Seferihisar ilçesi Gödence köyünde 500 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, Selçuk ġirince Köyünde 1000 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, Torbalı Çapak ve Helvacı Köylerinde 1500 ve 1000 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtmalar, Karaburun da Eğlenhoca Köyünde 2000 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma, Torbalı Korucuk ve Çakırbeyli Köylerinde doğal arıtma 1000 ve 800 kiĢi kapasiteli ve ÖdemiĢ Hamamköy Köyünde 3000 kiĢi kapasiteli aktif çamur yöntemi ile biyolojik arıtma bulunmaktadır. Ancak iĢletme maliyetler, teknik bilgi donanımı vb sebeplerden büyük çoğunluğu çalıĢtırılmamaktadır. Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde, Balçova, Bornova, Buca, Çiğli, Gaziemir, KarĢıyaka, Konak, Harmandalı, Sarnıç, Narlıdere yerleĢimlerinden yaklaĢık 4.150 km. Ģebeke, 100 km. tali kolektör hattı, 65 km. ana kuĢaklama kanalı ve terfi hattı ve Çiğli, Naldöken, Bayraklı ve Gümrük‘de bulunan 4 adet pompa istasyonu aracılığı ile gelen atıksular ileri biyolojik arıtma sistemi ile arıtılmaktadır. Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisinde, Güzelbahçe‘nin tamamı, Balçova ve Narlıdere‘nin bir bölümü, Askeri Birlik Alanı ve Yelki, Çamlıköy yerleĢimlerinin tamamından terfi hattı ile toplanan evsel ve endüstriyel atıksular ileri biyolojik arıtma sistemi ile arıtılmaktadır. Havza Atıksu arıtma Tesisi, Tahtalı havzasında bulunan bütün yerleĢim yerlerindeki atıksuların toplanıp arıtılıp, havza dıĢına çıkartıldığı bir tesistir. Arıtma türü biyolojik arıtma olup 100.000 eĢdeğer nüfusa göre arıtma kapasitesi 250 lt/sn dir. Urla Atıksu Arıtma Tesisi, Urla merkez, Zeytinalan, Kalabak, ÇeĢmealtı, Ġskele havzalarının atıksularının toplanıp arıtılması amacıyla faaliyete girmiĢtir. Arıtma türü biyolojik arıtma olup 100.000 eĢdeğer nüfusa göre arıtma kapasitesi 250 lt/sn dir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 59 da havza sınırları içinde bulanan AAT‘leri, bu tesislerin bulunduğu ilçeler ve kullanılan arıtma yöntemleri verilmiĢtir. Tablo 59. Küçük Menderes Havzası Sınırları Ġçinde Mevcut Olan Atıksu Arıtma Tesisleri No Tesis Adı Ġlçe Adı ĠĢletmeye Arıtma DeĢarj Edildiği Alıcı Alınma Yılı Yöntemi Ortam 605.000 2000 Ġleri Biyolojik Ġzmir Körfezi Kapasitesi 3 (m /gün) 1 Çiğli Çiğli 2 Güneybatı Narlıdere 21.600 2001 Ġleri Biyolojik Ġzmir Körfezi 3 Havza* Menderes 21.600 2004 Ġleri Biyolojik Küçük Menderes Nehri 4 Balıklıova Urla 1.000 2008 Doğal Arıtma 5 Gümüldür Menderes 960 2008 Aktif Çamur Tahtalı Deresi 6 ĠYTE Urla 2.250 2008 Aktif Çamur Tatar Deresi 7 Ürkmez Seferihisar 2.000 2008 Doğal Arıtma Küçük Menderes Nehri 8 Urla Urla 9 Bayındır* Bayındır 21.600 2009 Ġleri Biyolojik Ege Denizi 6.912 2009 Ġleri Biyolojik Küçük Menderes Nehri 10 Ayrancılar- Torbalı 6.912 2009 Ġleri Biyolojik Çevlik Çayı 21.600 2010 Ġleri Biyolojik Çevlik Çayı 3.000 1998 Aktif Çamur Küçük Menderes YazıbaĢı* 11 Torbalı* Torbalı 12 Kiraz Kiraz Nehri 13 Selçuk Selçuk 10.200 2008 Doğal Arıtma Küçük Menderes Nehri 14 ÖdemiĢ ÖdemiĢ 15.765 2010 Ġleri Biyolojik Küçük Menderes Nehri 15 Karaburun- Karaburun 1.500 - Aktif Çamur Vidanjörle çekilip katı atıkların toplandığı Efes alana deĢarj ediliyot 16 Karaburun- Karaburun Kuyucak 1.500 - Aktif Çamur Vidanjörle çekilip katı atıkların toplandığı alana deĢarj ediliyot *Bu tesisislerde atıksu arıtma tesisi son adımı olarak dezenfeksiyon ünitesi bulunmaktadır. Arıtılan atıksuyun sulama suyu olarak kullanımı amaçlanmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çiğli Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Çiğli Bölgesi Küçük Menderes Havzası sınırları içinde olmadığı halde, ĠBB hizmet alanındaki atıksuların çok büyük bir kısmının bu tesiste arıtılıyor olması dolayısıyla havza için önem taĢımaktadır. Saha çalıĢmaları sırasında, Ġzmir nüfusunun çok büyük bir kısmına hizmet veren bu büyük tesisin verimli Ģekilde iĢletildiği, her bir ünitenin sık aralıklarla gözden geçirildiği ve çıkıĢ suyu analizlerinin sürekli olarak takip edildiği gözlenmiĢtir. Çiğli AAT, Ġzmir Köfezi'nin atıksu kirliliğinden kurtarılması amacı ile Büyük Kanal Projesi kapsamında inĢa edilmiĢtir. Ġzmir Körfezi boyunca inĢa edilen ana kuĢaklama kanalı ve buna bağlı kolektörler aracılığıyla toplanan atıksu Gümrük, Bayraklı, KarĢıyaka, Çiğli Pompa Ġstasyonlarından pompalanarak Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi'ne iletilmektedir. Çiğli AAT eski Gediz deltası üzerinde Çiğli Askeri Havaalanı güneyindeki bölgede bulunmakta olup, 300.000 m² lik bir alan üzerine kuruludur. Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi Arıtma prosesi, biyolojik olarak karbon, fosfor ve azot giderimli "ileri biyolojik arıtma" sistemi olarak tasarlanmıĢ olup, ortalama kapasitesi 605.000 m3/gün‘dür. Tesis birbirinden bağımsız olarak çalıĢabilen 3 ayrı arıtma hattından oluĢmaktadır. Arıtma tesisi devreye alındığı (2000 yılı) tarihten itibaren kesintisiz olarak, tam kapasite ile hizmet vermektedir. Arıtma iĢlemleri sonucu, tesiste ortalama olarak 600 ton/gün çamur keki açığa çıkmakta olup, bu çamurlar tesis sahasında inĢa edilen alanlarda depolanmaktadır. Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Izgara, kum tutucu ve parĢal savaklarından oluĢan ön arıtma yapıları; 12 adet 40 m çapında ön çökeltme havuzları; 6 adet 90 m boyunda her biri 8.850 m³ hacminde biyofosfor havuzları; 12 adet 155 m boyunda her biri 24.790 m³ hacminde havalandırma havuzları; 12 adet 60 m çapında son çökeltme havuzları; ArıtılmıĢ su deĢarj hattı; Çamur arıtma sistemi ve Servis binalarından oluĢmaktadır. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmıĢ su 8 m geniĢliğinde 2 m yüksekliğinde ve 2,5 km uzunluğundaki betonarme açık kanal ile körfeze deĢarj edilmektedir. Tesise ait 1 hattın proses akım Ģeması ġekil 77 de verilmektedir. ġekil 77.Çiğli AAT Proses Akım ġeması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çiğli AAT Ġnce Izgaralar ve Havalandırmalı Kum Tutucular Çiğli AAT Ön Çökeltme Havuzları Çiğli AAT Biyofosfor Havuzları Çiğli AAT Havalandırma Havuzları Çiğli AAT Son Çökeltim Havuzları ve DeĢarj Hattı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisi Güneybatı AAT, Ġzmir Büyük Kanal Projesi kapsamında inĢa edilen 2. atıksu arıtma tesisidir. Tesis, Güzelbahçe ile Narlıdere Askeri Birlik Alanı‘nda yaĢayacak 100.000 kiĢinin atıksuyunu arıtacak Ģekilde tasarlanıp inĢa edilmiĢtir. 2001 yılında iĢletmeye alınan tesis 21.600 m 3/gün kapasitede olup, günümüzde kuru havada ortalama olarak 17.430 m3/gün atıksu arıtmaktadır. Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisi Üniteleri Tesiste ĠZSU‘nun diğer tesislerinde olduğu gibi biyolojik yöntemlerle organik karbon, azot ve fosfor arıtılmaktadır. Saha çalıĢmaları sırasında tesisle ilgili olarak her bir ünitenin verimli Ģekilde çalıĢtığı gözlenmiĢtir. Fosfor giderimi amaçlı kullanılan anaerobik havuzlar tam verimle çalıĢmakta olduğu, ardından gelen uzun havalandırmalı aktif çamur ünitesinde çamurun iyi kalitede olup, renk ve yoğunluk bakımından uygun olduğu gözlenmiĢtir; ayrıca çıkıĢta arıtılmıĢ suyun kaskatlı sistemden bırakılarak, deĢarj ediliyor olması çıkıĢ kalitesini daha da arttırmıĢtır. ÇıkıĢ suyundaki analizlere bakıldığında baĢlıca parametreler olan, KOĠ‘nin 40 mg/L, AKM‘nin 20-25 mg/L, P<2 mg/L ve Top-N<12 mg/L olması tesisin verimli çalıĢtığını göstermektedir (ġekil 78) Güneybatı AAT, kaba ızgara, terfi merkezi, ince ızgara, havalandırmalı kum ve yağ tutucu, anaerobik havuz, havalandırma havuzu, son çökeltim havuzu, deniz deĢarj yapısı ve mekanik susuzlaĢtırma ünitelerinden oluĢmaktadır. Güneybatı AAT‘de arıtılan atıksular 600 m uzunluğunda bir deniz deĢarj hattı ile Ġzmir körfezinin orta körfez bölümünde 25 m derine deĢarj edilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 519 ġekil 78. Güneybatı AAT Proses Akım ġeması Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Güneybatı AAT Ġnce Izgaralar ve Havalandırmalı Kum Tutucular . Güneybatı AAT Anaerobik Biyofosfor Havuzu Güneybatı AAT Son Çökeltim Havuzu ve Çamur YoğunlaĢtırma Sistemi . Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Atıksu Arıtma Tesisi Tahtalı havzasında yer alan yerleĢimlerin (Menderes, Görece, Tekeli, Oğlananası) atıksuyunu arıtmak amacıyla inĢa edilen tesis 2004 yılında devreye alınmıĢ olup, 21.600 m3/gün kapasitededir. Ġleri biyolojik arıtma sisteminin uygulandığı bu tesiste günümüzde kuru havada ortalama olarak 8.941 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Tesisin arıtılmıĢ atıksuları DSĠ drenaj kanalı ile Küçük Menderes Nehri‘ne boĢaltılmaktadır (ġekil 79). ġekil 79. Havza AAT Proses Akım ġeması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Atıksu Arıtma Tesisi a) GiriĢ Yapısı, b) Havalandırmalı Kum Tutucu, c)Anaerobik Biyofosfor Havuzu, d)Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ünitesi, e)Son Çöktürme Havuzu, f)Bant Filtre Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Urla Atıksu Arıtma Tesisi Urla AAT Urla Merkez, Ġskele, ÇeĢmealtı, Kalabak ve Zeytinalanı Bölgeleri‘nin atıksularını arıtmaktadır. Urla‘da atıksular, 2001 yılından bu güne dek kanalizasyon Ģebekesi ile bir noktada toplanarak bir ızgara ve kum tutucudan oluĢan ön arıtmadan geçtikten sonra deniz deĢarjı ile denize verilmekteydi. Günümüzde ise atıksular, açılıĢı Mart 2009 tarihinde yapılan biyolojik arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra derin deniz deĢarjı ile denize verilmektedir (ġekil 80). Saha çalıĢmalarında tesisin verimli olarak çalıĢtığı, henüz yeni olduğu için herhangi bir problemle karĢılaĢılmadığı gözlenmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 80. Urla AAT Proses Akım ġeması Azot ve fosfor arıtımını içeren uzun havalandırmalı ileri biyolojik aktif çamur sistemine göre tasarımı yapılan arıtma tesisi, 250 L/s debide atıksu arıtmaktadır. Tesiste kaba ızgara, ince ızgaralar-havalandırmalı kum tutucu, dağıtım yapısı ve debimetre yapısı, fosfor gideren anaerobik havuzlar, havalandırma havuzları, çökeltme havuzları, geri devir ve fazla çamur terfi merkezi, mekanik çamur yoğunlaĢtırma ve çamur susuzlaĢtırma üniteleri, iĢletme binası, trafo binası, su deposu, atölye binası ve bekçi binası bulunmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Urla Atıksu Arıtma Tesisi üniteleri a) Havalandırma Havuzu, b) Anaerobik Biyofosfor Havuzu, c) Son Çöktürme Havuzu, d) Bant Filtre, e) ÇıkıĢ İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Atıksu Arıtma Tesisi 2008 yılında hizmete girmiĢ olan Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü 2.250 m3/gün kapasiteli AAT‘de günümüzde kuru havada 250 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Tesiste aktif çamur prosesi uygulanmaktadır. Yüksek Teknoloji Enstitüsü‘nün evsel atıksuların arıtıldığı tesise, önümüzdeki süreçte Gülbahçe ve Ġçmeler‘in de atıksuyu bağlanacaktır. AAT, ızgara yapısı, kum tutucular, dengeleme havuzları, havalandırma havuzları, çökeltme havuzları, filtre besleme havuzu, arıtılmıĢ su havuzu, çamur yoğunlaĢtırma ünitesi ve idari binalardan oluĢmaktadır. Atıksular arıtıldıktan sonra Tatar Deresine deĢarj edilmektedir (ġekil 81). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 81. Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü AAT Proses Akım ġeması Saha çalıĢmaları sırasında, tesisin mevcut kapasitesinin çok altında çalıĢtırıldığı tespit edilmiĢtir; ancak hedeflenen nüfusun atıksuları da arıtılmaya baĢlandığında tam verim alınacağı düĢünülmektedir. Tesisin klorlama ünitesi atıksuyun tekrar kullanılacağı zaman kullanılmaktadır, bunun haricinde klorlama yapılmadan direkt deĢarj yapılmaktadır. Ġzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Atıksu Arıtma Tesisi Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü Artıma Tesisi Birimleri a) Biyolojik Arıtma Üniteleri b)Filtre Pres Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Gümüldür Pansiyonlar Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisi Gümüldür belediyesi tarafından yapılan tesis 2008 yılında ĠZSU tarafından devralınmıĢtır. 900 m3/gün kapasiteli tesis kapasite sınırlarında iĢletilmekte olup, aktif çamur prosesine sahiptir. Buraya gelen atıksu Pansiyonlar Bölgesinde, sitelerden ve Gümüldür‘ün belli bir bölgesinden gelmektedir. GiriĢ yapısından tesise alınan atıksu sırasıyla tambur elek, dengeleme havuzu (kapalı) ve havalandırma havuzuna (2 adet) dağıtılmaktadır. Atıksu içerisindeki fiziksel olarak ayrıĢtırılamayan kirlilik unsurları biyolojik arıtma ile giderilmektedir. Tesiste aktif çamur ve arıtılmıĢ su fazları dairesel planlı son çöktürme havuzları kullanılarak birbirinden ayrılmaktadır. Son çökeltim havuzları üzerinden alının arıtılmıĢ su bir boru vasıtasıyla Tahtalı Deresine deĢarj edilmekte oradan 100 m sonra denize ulaĢmaktadır (ġekil 82). Arıtma tesisinin günlük ortalama debisi 800 m3‘tür. Saha çalıĢmaları sırasında arıtma sistemi kapalı olduğu için estetik ve koku problemi açısından bir sorun oluĢturmadığı tespit edilmiĢtir. ġekil 82.Gümüldür AAT Proses Akım ġeması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 a) Gümüldür AAT b) Tambur Izgara c) Dengeleme Havuzu d) Havalandırma Havuzu e) Filtre Pres f) Deşarj Noktası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ürkmez Doğal Arıtma Tesisi 2008 yılında devreye alınan tesis 10.000 kiĢilik nüfusa hizmet etmek üzere planlanmıĢ olup, kuru havada ortalama olarak 2.000 m3/gün atıksu arıtmaktadır. Tesis doğal filtreli arıtma tipindedir. Arıtma verimini arttırmak üzere ―Su Sümbülü‖ ekimi yapılmıĢtır. Tesisten çıkan arıtılmıĢ atıksu tesis bitiminden sonra Küçük Menderes Nehrine ulaĢmaktadır. Tesis gelen atıksuyu arıtmak için yeterli gözükmekle birlikte zaman zaman havuzlarda taĢmalar olduğu gözlenmiĢtir. Ürkmez Doğal Filtreli AAT Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Seferihisar Atıksu Arıtma Tesisi Seferihisar ilçesi AAT Seferihisar ilçe merkezi ile birlikte Sığacık, Teos ve çevredeki yerleĢim birimlerin de atıksuyunu toplayarak arıtacaktır. ĠnĢaatına 24.04.2008 tarihinde baĢlanan tesisin 19.6.2009 tarihinde tamamlanması öngörülmüĢtür. Tüm ünitelerin inĢaat iĢleri önemli ölçüde tamamlanmıĢ olup mekanik ve elektrik donanımı montaj iĢleri devam etmektedir. Tesisin 15.12.2009 tarihinde normal iĢletmeye alınması planlanmıĢtır. Seferihisar AAT ĠnĢaatı Karaburun Atıksu Arıtma Tesisi Nüfusu yazın 12.000 kıĢın 3.000 olarak farklılık gösteren Karaburun ilçesinin %47‘sinde kanalizasyon sistemi bulunmaktadır, diğer atıksular foseptik vasıtasıyla toplanmaktadır. Yazın nüfus artıĢı sebebiyle arıtma tesisinin arıtma kapasitesi yeterli olmamaktadır. Bu durumda foseptiklerde toplanan atıksular vidanjörle çekilere, katı atıkların toplandığı düzensiz depolama alanına deĢarj edilmektedir ; kıĢın ise AAT‘ne iletilmektedir. Yazlık sitelere ait olan bu tesislerin iĢletilmesi daha sonra belediye tarafından devralınmıĢtır. Tesisler eski olup, birçok ekipmanın yenilenmesi gerekmektedir. Bu iki tesisin her ikisi de 1.500 m3/gün‘lük kapasiteyle iĢler durumda olup, klasik aktif çamur sistemleridir. ArıtılmıĢ su herhangi bir dezenfeksiyon iĢleminden geçirilmeden sulama suyu olarak kullanılmaktadır. OluĢan çamur ise sulu halde vidanjörlerle çekilip katı atık depolama alanına götürülmektedir (ġekil 83). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 519 ġekil 83. Karaburun AAT Proses Akım ġeması Karaburun Kuyucak AAT Üniteleri Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kiraz Atıksu Arıtma Tesisi Kiraz ilçesinde bulunan AAT merkez ve Hisar, Arkacılar, Ceritler, ġemsiler köylerinin atıksularını almak üzere 1998‘de kurulmuĢtur. Tesiste kullanılan arıtma sistemi aktif çamur olup, günde 3000 m3 su arıtımı hedeflenmiĢtir. Ancak tesise gelen atıksu debisi kapasiteyi aĢmıĢ ve tesisi yetersiz kalmıĢtır. Saha çalıĢmasından gözlenen durum gelen su neredeyse hiç arıtılmadan Küçük Menderes Nehrine verildiği, suyun siyah ve kötü kokulu olduğu üzerinedir. Nehre deĢarj olan su Beydağ Barajına ulaĢmaktadır. Aynı yere Ġller Bankası tarafından bir tesis kurulması planlanmaktadır (ġekil 84). ġekil 84. Kiraz AAT Ünitelerinin ġematik Gösterimi Kiraz AAT üniteleri a) GiriĢ Yapısı b) Havalandırma Havuzu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ödemiş Atıksu Arıtma Tesisi ÖdemiĢ ilçesinde bulunan AAT 2010 yılında Ataç ĠnĢaat ve Sanayi tarafından kurulmuĢtur. Saha çalıĢmaları sırasında inĢaat halinde olan AAT, mevcut halde iĢletilmektedir. 99,349 kiĢi 3 kentsel, 25,974 kiĢi endüstriyel nüfus olarak toplam 17.765 m /gün debi kapasiteyle çalıĢmaktadır. Tesiste yer alan üniteler sırasıyla; GiriĢ&By-Pass Yapısı, Kaba Izgara, GiriĢ Terfi Merkezi, Ġnce Izgara, Kum ve Yağ Tutucu, Parshall Savağı, 1 Anaerobik Havuzu Dağıtma Yapısı, 1 Havalandırma Havuzu Dağıtma Yapısı, 2 Anaerobik Havuz, 2 Havalandırma Havuzu, 1 Çökeltme Havuzları Dağıtma Yapısı, 2 Çökeltme Havuzu, ArıtılmıĢ Su Deposu, Servis ve Yangın Suyu Pompa Binası, Servis Suyu Deposu, Geri Devir Fazla Çamur Terfi Merkezi, Çamur Debi Ölçüm Odası, Çamur Geri Devir Ölçüm Odası, Blower Binası, Çamur SusuzlaĢtırma Binası, Trafo ve Jeneratör Binası, Atölye ve Garaj Binası, Ġdari Bina, Bekçi Binası, DeĢarj Yapısı olarak sıralanmaktadır. Bayındır Atıksu Arıtma Tesisi Ġlçede ĠZSU tarafından yapılmıĢ bir AAT bulunmaktadır. ĠnĢaatı tamamlanmıĢ, deneme çalıĢmaları yapılmaktadır, birkaç ay çerisinde iĢletmeye geçecektir. Bu AAT Bayındır ilçesinin, Canlı ve Çırpı Mahallelerinin ve etraftaki yerleĢkelerin atıksularını arıtmıĢ olacaktır, tesisin kapasitesi 40.000 kiĢiye hizmet edecek Ģekilde belirlenmiĢtir. Atıksu arıtma sistemi Torbalı AAT ile aynı üniteleri içermektedir. Arıtılan Atıksuların eski Menderes yatağına verilmesi hedeflenmektedir. Ancak AAT‘nin son basamağı olarak UV radyasyonu ile dezenfeksiyon sistemi kurulmuĢtur, dezenfekte edilen atıksuların bölgede tarımsal amaçlı sulama suyu olarak kullanılması hedeflenmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bayındır AAT üniteleri a) Izgara b) Kum Tutucu, c) Anaerobik Fosfor Giderim Havuzu d) Aktif Çamur Ünitesi e) UV Dezenfeksiyon Ünitesi Torbalı Atıksu Arıtma Tesisi ĠZSU Genel Müdürlüğü tarafından yapılan 2 adet atıksu arıtma tesisinin inĢaatı tamamlanmıĢ, 2010 yılı itibariyle iĢletmeye alınmak üzeredir. Bu tesislerden ilki Torbalının Merkez, SubaĢı, ÇaybaĢı, Pamukyazı, Yeniköy Özbey, Arslanlar, ġehitler ve yakın yerleĢim alanlarının atıksularını toplayarak arıtacaktır, diğeri ise Ayrancılar ve YazıbaĢı ilçelerinin atıksularını toplayacaktır. Bu duruma göre atıksuyu arıtılacak nüfus birinde 45.000 diğer 15.000 kiĢi olmak üzere toplam 60.000 kiĢi‘dir. Arıtılan atıksular Çevlik Çayına verilecektir (ġekil 85). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 519 ġekil 85. Torbalı AAT‘nin ġematik Gösterimi Atıksu arıtma sistemi ĠZSU’un diğer tesislerinde olduğu gibi, tesis dağıtım yapısı, havalandırmalı kum ve yağ tutucu biyofosfor tankları, havalandırma havuzları, fazla ve geri devir çamuru pompa istasyonları, son çökeltme havuzları, çamur havuzları, çamur susuzlaĢtırma binası, ultraviyole ile dezenfeksiyon havuzu, hava üfleyiciler bulunacaktır. Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Selçuk Doğal Arıtma Tesisi Selçuk Belediyesince 1985 yılında inĢa ettirilen tesis 2008 yılında ĠZSU‘ya devredilmiĢ olup, stabilizasyon havuzu olarak arıtma prosesine sahiptir. 10.200 m3/gün kapasiteli tesiste günümüzde kuru havada 8.000 m3/gün atıksu arıtılmaktadır. Arıtılan atıksu önce Küçük Menderes Nehrine deĢarj olmakta, sonra denize dökülmektedir. Tesis 9 Eylül Üniversitesi ve ĠZSU tarafından ortak olarak denetlenmektedir. Saha çalıĢması sırasında havuzların mevcut durum için yeterli olduğu ancak nüfus artıĢı durumunda ek havuzlara ihtiyaç olabileceği tespit edilmiĢtir. Selçuk Doğal AAT Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 519 5.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Atıksu Altyapısı Ġzmir ilinde genel olarak 70.000 ticari iĢletme ve 6.500 sanayi tesisi bulunmaktadır. Bu sanayi yapılaĢması PınarbaĢı-IĢıkkent-KemalpaĢa, Çiğli-Aliağa ve Karabağlar-Torbalı-Menderes aksları olmak üzere üç temel aks boyunca yerleĢmiĢ ve geliĢme göstermiĢtir. Bu akslardan Karabağlar-Torbalı-Menderes Bölgesi Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalmaktadır. Küçük Menderes Nehri izleme çalıĢmalarında, nehirdeki su kirliliğinin yoğun olarak evsel atıksulardan, tekstil, metal, maden, zeytinyağı, süt ve süt ürünleri vs. endüstri tesisleri ve tarımsal faaliyetlerden (ilaçlama, gübreleme ve drenaj suları) kaynaklandığı anlaĢılmaktadır. Özellikle toplam fosfor, nitrit ve nitrat değerlerinin yüksek olması; nehir suyunda ötrofik bir durum olduğunun göstergesidir. Bu durum havzada yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetler ve gübre kullanımıyla açıklanabilir. Ġnorganik kirliliğin kaynaktan itibaren sanayi bölgelerinde daha fazla olduğu, küçük sanayi sitelerinin de önemli etken oluĢturduğu tespit edilmiĢtir. Havzada yoğun olarak bulunan mevsimlik zeytinyağı tesisleriyle, süt ve süt ürünleri (mandıralar) de organik kirliliği önemli ölçüde arttırmaktadır. Ayrıca Torbalı Fetrek Çayı civarındaki büyük ölçekli sanayi kuruluĢları ile mermer iĢletme tesisleri nehre ciddi anlamda kirlilik yükü taĢımaktadır. Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden baĢta Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları arasından tarımsal ürünleri iĢleyen sanayi kuruluĢları baĢta gelmektedir. Havzada özellikle zeytinyağı üretim tesislerinden gelen karasu ve küçük ölçekli mandıralardan gelen peynir altı suları problem teĢkil etmektedir. Sanayi tesislerinin deĢarj izin belgelerinin olmasına rağmen, alıcı ortama verilen atıksular kirletici özelliklerini yitirmemektedir. Havza içinde Tire ve ĠTOB Organize Sanayi Bölgeleri ve havzanın tamamına dağılmıĢ tekil endüstri kuruluĢları bulunmaktadır. Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede üretimden kaynaklanan atıksular (özellikle karasular) betonarme havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden buharlaĢması beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı ortama ulaĢması engellenmektedir. Bölgede bulunan OSB‘den, Tire OSB‘de aktif çamur; ĠTOB‘de membran biyoreaktör teknolojisiyle artıma yapılmak üzere AAT bulunmaktadır, diğer münferit sanayi kuruluĢları ise genelde biyolojik arıtma yapmaktadır. OluĢan atıksular direkt veya dolaylı olarak Küçük Menderes Nehrine verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmir anakent alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ise ön arıtmalı veya arıtmasız olarak merkezi kanal Ģebekesine verilmektedir, Küçük Menderes Havzası sınırları içinde olup, Küçük Menderes Nehrinden çok uzakta bulunan Karaburun, ÇeĢme ve KuĢadası ilçelerinde zeytinyağı üretimi dıĢında genelde endüstriyel kuruluĢ bulunmayıp, bu bölgede yazlık siteler ve oteller yer almaktadır. 5.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Proje kapsamında yürütülmüĢ olan saha çalıĢmalarında tespit edilmiĢ olan ve Sanayi ve Ticaret bakanlığı OSB Üst KuruluĢu sayfasından derlenen 2010 yılı Mart ayı verilerine göre havza içinde yer alan 6 adet OSB ile ilgili genel bilgiler Tablo 60 ta yer almaktadır. Tablo 60. Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu OSB Adı Torbalı OSB Buca (Ege Giyim) (Aktif) ĠTOB Tekeli (Aktif) Tire (Aktif) ÖdemiĢ (Hizmete sunulma aĢamasında) Pancar (Hizmete sunulma aĢamasında) Üretime Geçen Firma Sayısı (adet) Su Tüketimi 3 (m /gün) - AAT Durumu DeĢarj Ġzni Durumu yok yok Tesislerde ön arıtma var. Toplanan atıksular ĠZSU kanalizasyonuna veriliyor 35 210 yok 41 700 AAT var var 34 1200 AAT var var - - - - - - - - Havzada Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile hizmete sunulan toplam 10 adet KSS‘de inĢa edilen toplam 1.230 iĢyeri halen boĢ olup, hizmete sunulan KSS‘lerle 40.396 kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır. AĢağıdaki tabloda havzada bulunan KSS‘ler ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Tablo 61 de Küçük Menderes Havzası‘nda bulunan KSS‘ler ile ilgili bilgiler, Tablo 62 de Serbest Bölgeler, Tablo 63 te Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 61. Küçük Menderes Havzasında Bulunan KSS‘ler (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2008) Faaliyete Toplam Toplam Dolu BaĢladığı Alanı ĠĢyeri ĠĢyeri Yıl (m ) Sayısı Sayısı Bornova KSS 1987 360.000 500 Ayakkabıcılar KSS 1996 360.000 Merkez Ağaç ĠĢleri 1988 Merkez Dökümcüler BoĢ ĠĢyeri Doluluk Mevcut Sayısı Oranı Ġstihdam 485 15 97,00 5.300 1944 1600 344 82,30 8.500 300.000 391 343 48 87,72 1.263 2002 60.231 106 93 13 87,74 640 1968 160.000 1200 830 370 69,17 8.700 Merkez 2 Oto 1980 175.000 1007 955 52 94,84 3.500 Merkez 3 Oto 1990 109.000 509 497 12 97,64 3.050 1985 406.000 672 610 62 90,77 6.000 ÖdemiĢ 1985 72.000 1200 1000 200 83,33 3.200 Tire KSS 2002 264.436 200 86 114 43,00 243 2.266.667 7.729 6.499 1.230 834 40.396 KSS Adı Merkez 1.Sanayi Sitesi Merkez Metal ĠĢletmeleri TOPLAM 2 Havza içinde kalan, Ġzmir-Gaziemir‘de kurulmuĢ olan Ege Serbest Bölgesi, dünyada özel sektörün kurduğu ilk serbest bölgedir. ĠZSU kanalına bağlıdır. Tablo 62. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Serbest Bölgeler (Ġzmir-ĠÇDR,2007) Adı Ege Serbest Bölgesi Faaliyete Toplam Dolu ĠĢyeri Doluluk BaĢladığı yıl Alanı (ha) Sayısı Oranı % 1990 220 368 100 Tablo 63. Küçük Menderes Havzasında Bulunan Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri (Ġzmir-ĠÇDR,2007) Adı Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi Ġzmir Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi Ek Alanı Baskı Ta Faaliyete BaĢladığı Yıl Toplam Alanı (ha) 2008 218,4 2008 6,4 Dolu ĠĢyeri Doluluk Sayısı Oranı (%) Alt-üst yapı çalıĢmaları devam etmektedir. 66 100 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tire Organize Sanayi Bölgesi Ġzmir ili genelinde organize sanayi bölgelerine bakıldığında faaliyet halinde olan 7 adet OSB bulunmaktadır. Yer seçimi yapılmıĢ diğer 20 adet OSB‘nin parsel tahsisi ve imar planı çalıĢmaları devam etmektedir. Bu 7 OSB‘den 2‘si Küçük Menderes Havzası sınırları içinde yer almaktadır. Tire‘de bulunan Tire Organize Sanayi Bölgesinde (TOSBĠ), faaliyette olan 35 firma bulunmaktadır. TOSBĠ‘de aktif çamur sistemi olarak tasarlanmıĢ bir AAT bulunmaktadır. AAT‘nin kapasitesi 1.000 m3/gün olup, mevsimlik çalıĢan iĢletmelerden dolayı 450-900 m3/gün debiyle çalıĢmaktadır. Arıtılan atıksu Yuvalı Deresine deĢarj edilmekte, oradan da Küçük Menderes Nehrine ulaĢmaktadır. TOSBĠ AAT Üniteleri TOSBĠ AAT Üniteleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 İzmir Tekeli (İTOB) Organize Sanayi Bölgesi ĠTOB OSB Menderes ilçesi, Tekeli beldesinde 250 ha‘lık bir alanda kuruludur. 327 adet parsel tahsislidir. Faaliyette bulunan ve inĢaat çalıĢması devam eden 113 firma bulunmaktadır. Bölgede tüm altyapı çalıĢmaları tamamlanmıĢ, ileri teknolojiye (membran biyoreaktör, MBR) dayalı olarak planlanan 8.000 m3/gün kapasiteli atıksu arıtma sistemi 2008 yılında devreye alınmıĢtır. Tesis halen 500-750 m3/gün debi ile çalıĢmaktadır. Arıtılan atıksu yeĢil alan sulamasında kullanılmaktadır. ĠTOB AAT Üniteleri ĠTOB AAT Üniteleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.2.2. Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢimlerden Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları genelde tarımsal ürünleri iĢleyen (zeytinyağı üreten tesisler, küçük ölçekli mandıralar, tekstil, metal, maden, zeytinyağı, süt ve süt ürünleri vs.) endüstri tesislerinden oluĢmaktadır. Sanayi tesislerinin birçoğunun deĢarj izin belgelerinin olmasına rağmen, alıcı ortama verilen atıksular kirletici özelliklerini istenilen ölçüde yitirmemektedir. Tesislerin bir kısmı ön arıtma yaparak veya doğrudan atıksularını kanalizasyona deĢarj etmektedir. Bir kısmı çoğunlukta biyolojik sistemler kullanarak sularını arıtmaktadır. Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede, proses atıksuları (karasu) betonarme havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden buharlaĢması beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı ortama ulaĢması engellenmektedir. ĠBB hizmet alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ise ön arıtmalı veya arıtmasız olarak atıksularını merkezi kanalizasyon Ģebekesine verilmektedir. Tire Kutsan Oluklu Mukavva Kutu Ve Kağıt Sanayi AŞ Bölgedeki önemli sanayi tesislerinden biridir. Kapasitesi 5000 m3/gün olup, biyolojik arıtma (uzun havalandırmalı aktif çamur) prosesi uygulanmaktadır. Gerek duyulduğunda ayrıca kimyasal arıtım da kullanılmaktadır. Arıtılan su Tabak Deresine verilmektedir. Saha çalıĢmalarında herhangi bir iĢletim problemi görülmemiĢtir. Tire Kutsan Kağıt Sanayi AAT Havalandırma Havuzu ve Çamur Kurutma Yatakları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Acemoğlu Gıda (Öncü Salça Konserve) Sanayi Ve Tic. Ltd. Şti. 2006 yılından beri faal olan bu tesiste Temmuz ve Ağustos ayları en yoğun dönemler olmak üzere mevsimlik 2 vardiyalı olarak üretim yapılmaktadır. AAT kapasitesi 300 m 3/gün olup, dönemsel üretime göre su kullanımı ve atıksu oluĢumu değiĢmektedir. Debi 50-200 m3/gün arasında olmak üzere farklılık göstermektedir. Tesiste aktif çamur sistemiyle arıtım yapılmaktadır. Arıtılan atıksu Eğridere Çayına verilmektedir. OluĢan çamurun nihai bertarafı Ģimdilik yapılmayıp, çıkan çamur stoklanmaktadır. Acemoğlu Gıda Sanayi AAT Üniteleri Acemoğlu Gıda Sanayi AAT Üniteleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tamsa Seramik AŞ Tesiste oluĢan atıksular evsel ve proses atıksuları olarak ayrı toplanmaktadır. YaklaĢık 1000 m3/gün endüstriyel proses atıksuları kimyasal olarak arıtılmakta, 100 m3/gün evsel atıksu ise paket arıtma halinde biyolojik olarak arıtılmaktadır. AAT çıkıĢları Küçük Menderes Nehrine deĢarj edilmektedir. Tamsa Seramik Aġ AAT üniteleri Tukaş Gıda Sanayi Ve Ticaret AŞ AAT kapasitesi 1440 m3/gün olup, bu değer üretime göre değiĢebilmektedir (250 m3/gün‘e kadar inebilmektedir). Atıksu arıtma sistemi aktif çamur prosesi olup arıtılan sular bir kanal ile Fetrek Deresine verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TukaĢ Gıda Sanayi AAT üniteleri Sepiciler Çaybaşı Deri AŞ Üretim sonunda oluĢan atıksu miktarı 1000 m3/gün olup iki kademeli, kimyasal ve biyolojik (uzun havalandırmalı aktif çamur) arıtma yapılmaktadır. Tesisten çıkan atıksu Fetrek Deresine deĢarj edilmektedir. Arıtma çamurları içeriğindeki krom nedeniyle tehlikeli atık sınıfına girmektedir. Mevcut durumda çamur geçici olarak depolanıp, bertarafı için ilgili firmalarla görüĢülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sepiciler Deri Sanayi AAT üniteleri Bora Tekstil Sanayi ve Tic. AŞ Tesisten çıkan evsel ve endüstriyel atıksular biyolojik olarak arıtılmaktadır. Tesisi kapasitesi 2000 m3/gün‘dür, Ģu anda 800 m3/gün debi ile çalıĢmaktadır. ArıtılmıĢ atıksu Fetrek Deresine deĢarj edilmektedir. Saha çalıĢması sırasında yetkili kiĢiyle görüĢülemediği için detaylı bilgi alınamamıĢtır ancak tesisin yeterli verimde çalıĢtığı gözlenmiĢtir. ArıtılmıĢ atıksu beklendiği üzere renklidir ancak bu durum deĢarj standartları için bir sorun teĢkil etmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bora Tekstil AAT üniteleri Philsa Philip Morris Sabancı Sigara ve Tütüncülük AŞ Tesis 200 m3/gün debiyle çalıĢmakta, arıtma sistemi kimyasal ve biyolojik (2 kademeli) kademelerden oluĢmaktadır. Arıtılan su yazın sulamada kullanılmakta, kıĢın Fetrek Çayına deĢarj edilmektedir. yaĢanmamıĢtır. Baskı Ta Tesis kurulduğundan bu yana önemli bir iĢletme problemi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Philsa Philip Morris Sabancı Sigara ve Tütüncülük Aġ AAT üniteleri Zümrüt Tekstil AAT 1000 m3/gün debiyle çalıĢmaktadır. Atıksular uzun havalandırmalı aktif çamur sistemiyle arıtılmaktadır. ArıtılmıĢ su Fetrek Deresine verilmektedir. Saha çalıĢması sırasında bir problemle karĢılaĢılmamıĢ olsa da zaman zaman iĢletme belirtilmektedir. Zümrüt Tekstil AAT üniteleri Baskı Ta problemleri yaĢandığı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Verde Yağ Besin Maddeleri Sanayi Tic. AŞ Kimyasal rafinasyon atıksularının arıtılması amacıyla iki kademeli (kimyasal ve biyolojik) bir prosese göre AAT kurulmuĢtur. 30 m3/gün gibi bir debili proses atıksuları arıtıldıktan sonra Fetrek Deresine deĢarj edilmektedir. Ayrıca zeytinyağı üretiminde oluĢan karasuyun çevreye zarar vermemesi için 7000 m3‘lük sızdırmaz beton bir havuz yapılarak devreye alınmıĢtır. Sızdırmaz beton havuz kullanımı karasuyun bertarafı için kesin bir çözüm olmamakla birlikte, henüz tam çözüm bulunamamıĢ bu sorun için Ģimdilik uygun bir yöntem olarak görülmektedir. Zeytinciliğin çok yoğun olduğu bu bölgede zeytinyağı üretimi yapan bütün tesisler genellikle, Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünün denetiminde, bu yöntemi kullanmaktadır. Verde Yağ Besin Maddeleri Sanayi AAT üniteleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.2.3. Oteller ve Tatil Sitelerinde Yer Alan Münferit Atıksu Arıtma Tesisleri Küçük Menderes Havzası sınırları içinde bulunan ÇeĢme, Karaburun, KuĢadası gibi yazlık bölgelerde otellerin ve tatil sitelerinin bulunduğu bölgelerin birçoğunda kanalizasyon olmadığı için atıksuların toplanıp, ortak olarak arıtılması mümkün olmamaktadır. Atıksular foseptiklerde toplanmakta veya münferit atıksu arıtma tesisleri ile arıtılmaktadır. Kullanılan arıtma sistemleri genelde paket biyolojik arıtma tarzındadır. Büyük oteller dıĢındaki tesisler yazlık nüfusun yoğun olduğu Mayıs-Ekim ayları arasında çalıĢtırılmaktadır. ArıtılmıĢ atıksular ise ya klorlamadan sonra bahçe sulamada kullanılmakta ya da derin deniz deĢarjı yapılmaktadır. Tatil bölgelerinde münferit olarak yer alan bu AAT‘lerinden bazıları Ek-III‘teki tabloda yer almaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 519 5.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Yönetimi Altyapısı 5.3.1. Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Havzanın çok büyük bir bölümünü oluĢturan Ġzmir ilinde ĠBB tarafından Ġzmir mücavir alan sınırları içinde günde yaklaĢık 3100 ton evsel atık toplanmaktadır. 2008 yılı verilerine göre bu evsel atıkların 2.500 tonu Harmandalı Düzenli Depolama Alanında, 270 tonu Menemen Kompost Tesisinde bertarf edilmekte ve kalan 330 ton Ġzmir metropol alanı dıĢındaki çevre ilçelerde toplanmaktadır (Menemen Kompost Tesisi havza sınırları dıĢında kalmaktadır). 2004 yılında 5216 sayılı Kanununun yürürlüğe girmesi ile ĠBB‘ye bağlanan ilçe ve ilk kademe belediyelerine katı atık konusunda hizmet verebilmek amacıyla bazı düzenlemeler yapılmıĢtır. Bu kapsamda Ġzmir BüyükĢehir Belediyesince çevre sağlığı açısından uygun olmayan Menemen, Urla, Yelki, Gümüldür, Özdere, Bayındır, SubaĢı, Karakuyu, Pancar, Ayrancılar, YazıbaĢı, Canlı, Çırpı, Armutlu, Yukarı Kızılca, Ören, Bağyurdu, Yeni Foça, Emiralem, Gerenköy ve Seferihisar‘daki düzensiz katı atık döküm sahaları kapatılarak, bu yerleĢim birimlerinden düzenli toplanan katı atıkların, Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından iĢletilen Harmandalı Düzenli Depolama Alanına yönlendirilmesi sağlanmıĢtır. Harmandalı Düzenli Depolama Alanı‘nın kapasite sınırına ulaĢması nedeni ile alternatif alan ve yöntem çalıĢmaları hızla tamamlanmalıdır. Ġzmir Ģehri baz alındığında hızlı bir Ģekilde Ģehrin doğu ve kuzey akslarına hizmet verebilecek en az iki yeni katı atık depolama alanı yerinin belirlenmesi ve iĢletime alınması gerekmektedir. Yeni alan için yer seçiminde özel bir çalıĢma grubu kurularak Çevre Mühendisleri ve ilgili uzman meslek gruplarından görüĢ alınmalı, arazi durumunun sorulduğu kamu kurum ve kuruluĢlarının teknik raporlarında yer alan riskleri ve uyarıları dikkate alınmalı, alternatif alanlar ve yakın çevresinde çalıĢma grubu ile etüt yaparak olası menfi durumları önceden belirlenmelidir. Ġzmir‘de katı atık bertaraf yöntemlerinden biri de kompostlamadır. Uzundere Kompost Tesisi, 1998 yılında iĢletmeye alınmıĢ ve 2003 yılından itibaren özel sektör tarafından iĢletilmeye devam etmiĢtir. ġu anda Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından tesisle ilgili revize çalıĢmaları yürütülmekte olduğundan tesise atık alınmamaktadır. Menemen Kompost Tesisine de revizyon çalıĢmaları nedeniyle Ģuan atık alınmamaktadır. Bu çalıĢmaların hızla tamamlanarak her iki tesis de yeniden iĢletmeye alınmalıdır. Havzada yer alan ve ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan belediyelerde, katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklar, sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yeraltı suyunu kirletmektedir. Düzensiz depolama olarak kullanılan bölgeler, vadiler, yazın kuruyan dere yatakları, terk edilmiĢ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ araziler olarak tercih edilmektedir. Vadilerde toplanan katı atıkların üstü zamanla kapatılmakta; kuruyan dere yataklarındaki atıklarsa kıĢın taĢkınların geliĢiyle süpürülmektedir. Çözüm olarak yakın belediyelerin uygun olacak bir nokta seçerek düzenli depolamaya geçmesi önerilmektedir. Ancak hiçbir belediye seçilecek bu yerin kendi sınırları içinde olmasını istememektedir. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suları için hiçbir önlem alınmamıĢ olup, bu sular yeraltına veya derelere ulaĢmaktadır. Havza içerisinde yer alan tüm yerleĢim yerlerine ait mevcut katı atık bertaraf durumu özeti EK II de verilmiĢtir. Kiraz Katı Atık Düzensiz Depolama Alanı ÖdemiĢ-Çaylı Düzensiz Depolama Alanı Havzada biri ĠBB hizmetleri alanında faal, diğeri de Aydın‘ın KuĢadası ilçesinde henüz Aralık 2009 tarihinde iĢletmeye alınmıĢ olmak üzere toplam 2 adet düzenli depolama tesisi yer almaktadır. Ġzmir ilinde Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Uzundere ve Menemen Kompost Tesisleri mevcut olmakla birlikte bu tesisler faaliyette değildir. Harmandalı Katı Atık Düzenli Depolama Alanının kendisi Küçük Menderes Havzası sınırlarında olmasa da baĢta ĠBB olmak üzere havza sınırları içinde kalan birçok yerleĢim yerinin atıkları burada depolanmaktadır. Havza sınırları içerisinde yer alan YazıbaĢı, Ayrancılar, Karakuyu, ÇaybaĢı, SubaĢı, Çırpı, Canlı olmak üzere 7 adet ilk kademe belediyesi; 17 adet ilçe belediyesi olmak üzere toplam 24 adet yerleĢim alanının katı atıkları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 doğrudan ya da transfer istasyonları (Buca-Gediz Mahallesi, Halkapınar, Tahtalı (Kısıkköy) ve Gümüldür) vasıtası ile Harmandalı Düzenli Katı Atık Depolama Alanına getirilmektedir. Harmandalı Düzenli Depolama Alanında evsel, tıbbi ve sanayi atıkları ayrı alanlarda depolanmaktadır. Tesis, 1992 yılında 90 ha‘lık alanda faaliyete baĢlamıĢtır, kapasitesinin en fazla 3 yıl daha yetebileceği düĢünülmektedir. Ġzmir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının 13.07.2009 tarihli ve 1869-41224 sayılı yazılarında, Harmandalı Düzenli Katı Atık Depolama Alanında 2009 yılı Ocak-Mayıs Aylarında ortalama, 2.799 ton/gün evsel atık, 242 ton/gün sanayi atığı, 16 ton/gün tıbbi atık depolandığı belirtilmektedir. Harmandalı Düzenli Depolama Alanı ve Sızıntı Suyu Toplama Kanalı Harmandalı Düzenli Depolama sahası, ĠZSU tarafından iĢletilmektedir. En fazla 3 yıllık daha kapasitesi olduğu düĢünülen alanın rehabilite edilerek kullanıma kapatılması planlanmaktadır. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suyu önce Çiğli atıksu arıtma tesisine verilmektedir. Sahanın yakınlarında halk sağlığı açısından uygun olmayacak Ģekilde mevcut veya inĢaat halinde birçok konut bulunmaktadır. ĠBB alanı dıĢında olup, havza sınırları içinde kalan Torbalı, Selçuk, Beydağ, ÇeĢme, Karaburun, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçeleri katı atıklarını düzensiz depolamaktadır. Bu düzensiz depolamada yer konusunda dağınık bir tutum izlenmesi ve dere yataklarına yakın mevkilerin seçilmesi bu alanlardan kaynaklanan kirliliğin ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır. Bu kirliliğin önüne geçmek üzere, bu yerleĢimlerde Küçük Menderes Havzası Çevre ve Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Altyapı Hizmetleri Birliği 27/08/2008 tarihli ve 26888 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir ancak oluĢturulan Birlik çerçevesinde katı atıklar için bir düzenli depolama tesisi yapılamamıĢtır. Havza sınırları içerisinde yer alan katı atık birlikleri ve bu birliklere ait bilgiler Tablo 64 te verilmiĢtir (ÇOB Eylem Planı, 2008; Bakanlık verileri, Mart 2010; Belediye görüĢmeleri). Tablo 64. Küçük Menderes Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri Birlik Adı Üye Birlik Belediyeler Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) Son Durum Belediye Atıkları Ġzmir iline bağlı Sterilizasyon tesisi Güzelbahçe, ihale aĢamasındadır. Balçova, Buca, Bayraklı, Harmandalı Katı Atık Karabağlar, Aliağa, Düzenli Depolama Tesisi, Bayındır, Narlıdere, 1992 yılında iĢletmeye Ġzmir BüyükĢehir Gaziemir, Bornova, alınmıĢtır. Menemen Belediye BaĢkanlığı KarĢıyaka, Konak, Urla, Seferihisar, Tıbbi Atıklar 3.287.783 1.300.000 Kompost Tesisi 2007 yılında iĢletmeye Karaburun, Torbalı, alınmıĢtır. 2008 yılı sonu KemalpaĢa, itibari ile tadilat nedeniyle Menderes, tesis faaliyeti Menemen, Foça, durdurulmuĢtur. Selçuk, ÇeĢme, Alaçatı ilçe Belediyeleri Ġzmir Ġline bağlı Kiraz, Beydağ, ÖdemiĢ, Tire Ġlçe Küçük Menderes Belediyeleri ile Havzası Çevre ve Bademli, Ovakent, Altyapı Hizmetleri Birgi, Çaylı, Birliği Kayaköy, Tesisin iĢletmeye alma 264.869 150.000 tarihi 2010 yılı sonuna kadar uzatılmıĢtır. Kaymakçı, Konaklı, Bozdağ ve Gökçen Belde Belediyeleri KuĢadası, Davutlar, Güzelçamlı, Söke Çevre Koruma, Altyapı Tesislerini Yapma ve ĠĢletme Birliği Baskı Ta Proje kapsamında Aydın iline bağlı KuĢadası ve Söke ilçe belediyeleri 197.053 76.200 Tesis 2009 yılında iĢletmeye alınmıĢtır. tıbbi atık sterilizasyon tesisine 03.02.2009 tesise ön lisans verilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Aralık 2010 tarihinde Ġzmir‘de yapılan IV. PaydaĢ Toplantısı‘nda Ġzmir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ÇOB tarafından oluĢturulmuĢ katı atık birliklerinden farklı olarak, Ġzmir için aĢağıdaki Ģekilde katı atık birliklerinin oluĢturulması önerilmiĢtir. BüyükĢehir Belediyesine bağlı ilçelerin oluĢturduğu birlik, Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan ilçeler tartafındna oluĢturulan birlik, ÇeĢme-Karaburun-Mordoğan ilçelerinin oluĢturduğu birlik, Bergama-Dikili-Kınık ilçelerinin oluĢturduğu birlik Bu birliklerden Bergama-Dikili-Kınık Birliği, Küçük Menderes Havzası sınırları dıĢında kalmaktadır. ÇOB‘dan farklı olarak, ÇeĢme-Karaburun-Mordoğan ilçelerinin ayrı bir birlik olması önerilmektedir. Bu ilçelerin metropol alandan uzaklığı ve coğrafi durumu dikkate alınarak birlik yapısının tekrar değerlendirilmesinde fayda vardır. Küçük Menderes Havzası sınırları içinde kalan, Aydın iline bağlı KuĢadası ilçesinde Davutlar, Güzelçamlı, KuĢadası belediyelerinin, bir araya gelerek oluĢturduğu KuĢatak Belediyeler Birliği kurulmuĢ, bu çerçevede AB projesi desteğiyle düzenli depolama alanı oluĢturulmuĢtur. ĠnĢaatı tamamlanan tesisler, 2009 Aralık ayı ile iĢletmeye alınmıĢtır. Düzenli depolanacak atıklardan kaynaklanan sızıntı sularının ters ozmos sistemi ile arıtılması hedeflenmiĢtir. Önceden kullanılan 4 adet düzensiz depolama alanı için rehabilitasyon çalıĢmaları tamamlanmıĢtır. Ġzmir BüyükĢehir Belediyesince Torbalı ilçesi sınırlarında, 1.684.667 m2‘lik alanda yapılması planlanan katı atık depo alanı ile ilgili olarak, söz konusu alanın 820.000 m2‘lik bölümünün orman alanı olması nedeniyle, Orman Genel Müdürlüğünden alınan Ön Ġzine istinaden 30.10.2008 tarih ve 243/208/10 nolu Ġl Mahalli Çevre Kurulunda, kamu yararı ve zorunluluk bulunduğuna dair karar alınmıĢtır. 2006/14 sayılı Bakanlığımız Genelgesi kapsamında, Ġlçeler ve ilk kademe belediyelerinden 14 tanesi iĢ termin planı sunmuĢ, 10 tanesi süresi içinde vermemiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KuĢatak Katı Atık Düzenli Depolama Alanı ve Sızıntı Suyu Toplama Havuzu Ġzmir ilinde Gediz, Halkapınar, Kısık (Tahtalı) ve Gümüldür Transfer Ġstasyonları bulunmaktadır. Ayrıca BüyükĢehir Belediyesi tarafından kurulması planlanan Urla, KemalpaĢa ve Selçuk Transfer Ġstasyonlarının çalıĢmaları devam etmektedir. Küçük Menderes Havzası düzenli ve düzensiz katı atık depolama sahaları ġekil 86 da, birlik yapıları ġekil 87 de haritalandırılmıĢtır. Gümüldür Katı Atık Aktarma Ġstasyonu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 86. Küçük Menderes Havzası Mevcut Katı Atık Düzenli/Düzensiz Depolama Sahaları ve Birlikler Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 87. Küçük Menderes Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası ―Durum‖ Haritası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 278 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 5.3.2. Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Ġzmir ve ilçelerinde 53 hastane, 184 poliklinik ve 540 küçük ölçekli sağlık merkezinden kaynaklanan günde yaklaĢık 15 ton tıbbi toplanmaktadır. Bu atıklar Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından toplam 8 adet özel tıbbi atık toplama ekip ve araçları ile toplanarak Harmandalı‘na götürülmektedir. Tıbbi atıklar 1992 yılından itibaren Harmandalı Düzenli Depolama Alanında bertaraf edilmektedir. Ancak muayenehane, veteriner kliniği, diĢ hekimi kliniği gibi küçük sağlık birimlerinde oluĢan atıklar bu sisteme dahil edilememektedir. Bu tip küçük fakat kent geneline yayılmıĢ kaynaklarda oluĢan tıbbi atıkların toplanması ile ilgili Ġzmir genelini kapsayacak bir çalıĢma yürütülmelidir. Tıbbi atıkların dünyada giderek yaygınlaĢan sterilizasyon yöntemi ile bertaraf edilmesi ve yeni yapılacak bu tesisin Urla, Menemen gibi yakın yerleĢimlerde oluĢan atığı alabilecek kapasitede olması gerekmektedir. 5.3.3. Tehlikeli Atıklar Ege Bölgesi, Marmara Bölgesi'nden sonra ülkemizin ikinci geliĢmiĢ sanayi bölgesi olmasına rağmen, tehlikeli atık bertarafına yönelik bir tesis bulunmamaktadır. Ġzmir'de oluĢan tehlikeli atıkların bir bölümü Ġzmit'teki lisanslı tesis ĠZAYDAġ‘a gönderilmekte, bir kısmı PETKĠM Yakma Tesisi‘nde bertaraf edilmekte, büyük bir bölümü ise evsel atıklarla birlikte bertaraf edilmektedir (Petkim Yakma Tesisi Küçük Menderes Havzası sınırları dıĢındadır). Atıkların Ġzmit'e gönderilmesi pahalı olup Ġzmir sanayisnin rekabet gücünü azaltmaktadır. Bu nedenle, Ege Bölgesi'nde oluĢan tehlikeli atıkların envanteri çıkarılmalı, atık miktar ve niteliğine uygun bir bertaraf tesisi kurulmalıdır. Bu çalıĢmalar merkezi yönetimin destekleriyle Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından gerçekleĢtirilmelidir. Ġzmir‘de bu konuda yeterli envanter çalıĢması ülke genelinde olduğu gibi henüz yapılamamıĢtır. Yoğun sanayi kenti olan Ġzmir baĢta Aliağa Demir Çelik tesisleri, Petrol rafinerisi ve Petkim gibi kimyasal atığı yoğun olan ve yılda milyon tonun üzerinde atık üreten tesislerdir. Ayrıca bölgedeki gemi söküm tesisleri halen baĢlıca ilgi odağıdır. Kent civarında KemalpaĢa ve Torbalı bölgesi Organize sanayi bölgesi niteliğinde olmalarına rağmen AOSB gibi yoğun üretim sonucu çevresel olarak en büyük risk bölgeleridir. Bu düzenli sanayi tesislerinde bile net Tehlikeli Zararlı Atık miktarı resmi olarak belirlenmediği gibi bertaraf edilen miktarlar da çok azdır. Kentsel katı atık yönetim modeli yeterli değildir. Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinden kaynaklanan milyonlarca tonluk arıtma çamurları ayrı bir sorundur. Ġlimizde sadece katı formda olan Tehlikeli Zararlı Atık konuĢulmasına rağmen bu miktarlara henüz sıvı ve gaz formlar dahil edilmemiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 279 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza sınırları dıĢında kalan Aliağa ilçesinde bulunan, kapasitesi 2007 yılı itibarıyla 7.214.000 ton/yıl olan elektrik ark ocağı (EAOT) ile üretim yapılan demir çelik tesislerinde, bir ton çelik üretiminde Türkiye ve geliĢmiĢ ülkelerde tehlikeli atık olarak kabul edilen yaklaĢık 14 kg EAOT (%35 demir, %10–30 çinko ve %2–7 kurĢun içermektedir) ve 100 kg cüruf açığa çıkmaktadır. Çevresel ve ekolojik yıkımlara neden olan EAOT atığı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre çevreye zarar vermeden güvenli bir Ģekilde giderilmesi ve depolanmasının sağlanabilmesi için özel iĢlem ve depolama teknikleri gerekmektedir. Ancak, Aliağa‘daki tesislerce bu yapılmamaktadır. Tehlikeli atıkların yönetimi konusunda öncelikle yasaların etkinliği sağlanıp denetim ve düzenleme çalıĢmaları yapılmalıdır. Çevre Mühendisliği Bilimi açısından tehlikeli zararlı atıkların bertarafında depolama ve yakma kavramları ve uygulamaları en son olarak düĢünülmelidir. Çünkü her iki yöntem de sorunu çözemez. Bu nedenle ilk olarak tehlikeli atık kirliliği azaltılmalıdır. 5.3.4. Moloz Havzanın önemli sorunlarından biri de moloz ve inĢaat artıklarıdır. ġu anda Ġzmir ilinde yasal moloz depolama alanı Bornova ġeytanderesi mevkiindeki eski taĢ ocak alanıdır. Ancak kentin birçok yerinde kaçak moloz ve inĢaat artıkları döküldüğü gözlenmekte bu da görüntü kirliliği yanında denetimsiz sahalar olması bakımından insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. Bu kaçak dökümlerin titizlikle takip edilmesi ve denetimlerin sıklaĢtırılması gerekmektedir. Uygun moloz döküm sahaları belirlenerek ruhsatlı alanlarının sayısının artırılması yönündeki çalıĢmalar hızlandırılmalıdır. Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından moloz ve inĢaat artıklarını geri dönüĢüm sistemi ile ekonomiye kazandırmaya yönelik çalıĢmaların baĢlatıldığı belirtilmektedir. Bu çerçevede evsel tamir atıkları, moloz, asfalt ve beton atıkları kırılarak, yeniden kullanılır hale getirilmesi ve iĢlenen atık malzemelerin, inĢaat, kanalizasyon, asfalt gibi çalıĢmalarda değerlendirilmesinin planlandığı belirtilmektedir. Bu çalıĢmalar hızla tamamlanarak hayata geçirilmelidir. 5.3.5. Atık Pil 2006 yılında baĢlatılan bir çalıĢma ile Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi, TaĢınabilir Pil Üreticileri ve Ġthalatçıları Derneği (TAP) ve ilçe belediyeler (Konak, KarĢıyaka, Bornova) arasında imzalanan protokol ile "Atık Pil Geri DönüĢüm Projesi" yürütülmektedir. Bu proje kapsamında Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 280 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atık pil toplama kumbaraları ve kutuları; Muhtarlıklara, okullara, alıĢveriĢ merkezlerine, hastanelere, eczanelere vb. noktalara yerleĢtirilmiĢtir. Bu uygulamanın Ġzmir genelinde yaygınlaĢtırılması sağlanmalıdır. Ġlçe Belediyelerce toplanan atık pillerden geri kazanımı mümkün olmayan atık piller, TAP tarafından, Çevre ve Orman Bakanlığından onaylı, Yönetmelik standartlarında Harmandalı'da yaptırılan Nihai Bertaraf Deposu‘nda depolanmaktadır. 5.3.6. Ambalaj Atıkları Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi tarafından Kasım 2004'te KarĢıyaka, Konak ve Bornova'daki pilot bölgelerde baĢlanan ambalaj atıklarını ayrı toplama uygulaması, Temmuz 2005‘den itibaren Narlıdere, Balçova, Gaziemir, Çiğli ve Buca ilçelerini de kapsayacak Ģekilde geniĢlemiĢtir. Ġzmir‘de Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanması Projesi kapsamında Ģu anda 9 ilçede 120 bin konuta çalıĢmalar yürütüldüğü belirtilmektedir. Katı atık yönetim sistemin en iyi Ģekilde iĢleyebilmesi için gerekli araĢtırmaların yapılarak geri kazanılabilirleri kaynağında ayrı biriktirme ve toplama sistemi iĢletmelerde ve evlerde zorunlu hale getirilmelidir. Ġzmir‘in çeĢitli yerlerinde pilot bölgeler seçilerek yürütülen çalıĢma yaygınlaĢtırılarak Ġzmir genelinde uygulanmalıdır. BüyükĢehir Belediyesinin ilçe belediyeleri ile birlikte ayrık toplama çalıĢmalarını planlaması, ayrık toplama konusunda eğitim ve tanıtım çalıĢmaları yapması gerekmektedir. Sanayi atıklarının bertarafına yönelik olarak, iĢletmelerde ambalaj atıklarının geri kazanımı yaygınlaĢtırılmalı, tehlikeli atıkların uygun Ģekilde ayrılması ve minimizasyonu amaçlanmalı ve bunlara yönelik eğitimler düzenlenmelidir. 5.3.7. Arıtma Çamurları Katı atıklar arasında arıtma çamurları da büyük bir problem yaratmaktadır. Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde ortalama 600 ton/gün arıtma çamuru oluĢmaktadır. Bu arıtma çamurları santrifüj sistemle susuzlaĢtırılıp hacmi azaltıldıktan sonra kireçle stabilizasyon uygulanmakta ve stabilize edilen çamurlar, atıksu arıtma tesisi sahasında inĢa edilen ve geçirimsizliği jeomembran malzeme ile sağlanan çamur stoklama lotlarında depolanmaktadır. ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde oluĢan günlük ortalama 600 ton çamurun anaerobik yöntemlerle çürütülerek elde edilecek biyogazı elektrik üretiminde Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 281 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanmak, böylece enerji üretiminin yanı sıra çamur miktarının azalmasını ve kalitesinin artmasını sağlamak amacıyla bir proje yürütülmektedir. ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce yürütülen baĢka bir proje ile de Çiğli Atıksu Arıtma Tesisinde oluĢan çamurların çürütüldükten sonra termal yöntemlerle %90 kuru madde oranına ulaĢacak Ģekilde kurutularak hacminin 5 kat kadar azaltılması ve hijyenik özelliklerinin iyileĢtirilmesi amaçlanmaktadır. Böylece kurutulmuĢ çamurun toprak iyileĢtirici olarak kullanımının olanaklı hale getirilmesi de hedeflenmektedir. ĠZSU tarafından yapılan diğer bir çalıĢma da ĠZSU Genel Müdürlüğünün yönetim alanında mevcut ve planlanan tüm atıksu arıtma tesislerinde oluĢacak arıtma çamurlarının, transferi, toplanması, bertarafı ve kullanımının ne Ģekilde yapılacağını düzenleyen bir ana plan hazırlığıdır. ĠZSU Genel Müdürlüğü‘nce yürütülen bu çalıĢmaların hızla tamamlanarak hayata geçirilmesi gerekmektedir. Günümüzde, arıtma çamurlarının kurutma yataklarında kurutulduğu küçük kapasiteli tesisler hariç, diğer kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri çamurlarından % 83-75 oranındaki yüksek su içerikleri nedeni ile yararlanmak mümkün olmamaktadır. Bu çamurların düzenli depolanması pahalı olup, düzensiz depolanmaları ise yeni çevre sorunlarına yol açmaktadır. Diğer taraftan bu çamurların kurutulmaları halinde, yüksek organik madde ve azot, fosfor içerikleri ile iyi bir toprak düzenleyici, gübre oldukları bilinmektedir. Uygulanacak kurutma yöntemine bağlı olarak (sıcaklık, süre) elde edilecek kurutulmuĢ çamurun yalnızca orman, rekreasyon ve rehabilitasyon değil, tarım alanlarında da kullanımı mümkün olabilmektedir. Evsel arıtma çamurlarının % 70‘e kadar ulaĢan yüksek organik içeriği, büyük Atıksu Arıtma Tesislerinde oluĢan çamurun anaerobik koĢullarda çürütülmesi halinde tesis enerji ihtiyacını karĢılayacak kadar elektrik üretiminin mümkün olduğunu göstermektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 282 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 283 / 519 6. SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıĢmalar yapılmalı ve planlar oluĢturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıĢmaların havza ölçeğinde gerçekleĢtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeĢitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluĢumlarının ardından arıtılarak havza için bir tehdit oluĢturmaları önlenebilmektedir. Buna karĢın yayılı kirleticilerin oluĢtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleĢmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir. 6.1. Su Kalitesi Sınıflamaları 6.1.1. Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ‘den temin edilen 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1‘de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiĢtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH4-N, NO2-N ve NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiĢ ve CBS yardımı ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1‘de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiĢ ve CBS ile oluĢturulan haritalara iĢlenmiĢtir. Su kalite sınıfları SKKY‘de Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır: Sınıf I : Yüksek kaliteli su Sınıf II : Az kirlenmiş su Sınıf III : Kirli su Sınıf IV : Çok kirlenmiş su Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 284 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karĢılık gelen suların, aĢağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiş su; 1) İçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dışında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği’nde verilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dışındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deĢarj standartlarını sağlayarak havza dıĢına çıkarılması veya geri dönüĢümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıĢ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 285 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknikleri ile uzaklaĢtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüĢü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boĢaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıĢında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileĢtirmeye çalıĢmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileĢtirmektir. Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düĢük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıĢmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıĢ parametreler üzerinden hesaplanmıĢtır. Ölçümü yapılmamıĢ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıĢ; çoğu istasyonda hiçbir parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiĢtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıĢtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0.90 olasılık değerine karĢı gelen değiĢken değerine eĢit standardize değiĢken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baĢka deyiĢle %90 olasılıkla aĢılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluĢan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1‘de verilen üst sınırlara göre (Tablo 65), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 286 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 65. SKKY TABLO 1‘e Göre Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri SU KALĠTE PARAMETRELERĠ A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler o 1) Sıcaklık ( C) 2) pH 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O2/L) 4) Oksijen doygunluğu (%) 5) Klorür iyonu (mg Cl‾/L) = 6) Sülfat iyonu (mg SO4 /L) + 7) Amonyum azotu (mg NH4 -N/L) 8) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L) 9) Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L) 10) Toplam fosfor (mg P/L) 11) Toplam çözünmüĢ madde (mg/L) 12) Renk (Pt-Co birimi) + 13) Sodyum (mg Na /L) B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/L) 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/L) 3) Toplam organik karbon (mg/L) 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/L) 5) Yağ ve gres (mg/L) 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/L) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/L) 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/L) 9) Toplam pestisid (mg/L) C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) 2) Kadmiyum (μg Cd/L) 3) KurĢun (μg Pb/L) 4) Arsenik (μg As/L) 5) Bakır (μg Cu/L) 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) +6 7) Krom (μg Cr /L) 8) Kobalt (μg Co/L) 9) Nikel (μg Ni/L) 10) Çinko (μg Zn/L) 11) Siyanür (toplam) (μg CN/L) 12) Florür (μg F‾/L) 13) Serbest klor (μg Cl2/L) = 14) Sülfür (μg S /L) 15) Demir (μg Fe/L) 16) Mangan (μg Mn/L) 17) Bor (μg B/L) 18) Selenyum (μg Se/L) 19) Baryum (μg Ba/L) 20) Alüminyum (mg Al/L) 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi beta-aktivitesi D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(EMS/100 mL) 2) Toplam koliform (EMS/100 mL) Kaynak: SKKY, Tablo 1 Baskı Ta I 25 6.5-8.5 8 90 25 200 0.2 0.002 5 0.02 500 5 125 SU KALĠTE SINIFLARI II III 25 6.5-8.5 6 70 200 200 1 0.01 10 0.16 1500 50 125 IV 30 6.0-9.0 3 40 400 400 2 0.05 20 0.65 5000 300 250 > 30 6.0-9.0 dıĢında <3 < 40 > 400 > 400 >2 > 0.05 > 20 > 0.65 > 5000 > 300 > 250 25 4 5 0.5 0.02 0.05 50 8 8 1.5 0.3 0.2 70 20 12 5 0.5 1 > 70 > 20 > 12 >5 > 0.5 > 1.5 0.002 0.02 0.001 0.01 0.1 0.01 0.1 0.5 0.1 > 0.1 > 0.5 > 0.1 0.1 3 10 20 20 20 Ölçülmeyecek kadar az 10 20 200 10 1000 10 2 300 100 1000 10 1000 0.3 0.5 5 20 50 50 50 2 10 50 100 200 200 >2 > 10 > 50 > 100 > 200 > 200 20 50 > 50 20 50 500 50 1500 10 2 1000 500 1000 10 2000 0.3 200 200 2000 100 2000 50 10 5000 3000 1000 20 2000 1 > 200 > 200 > 2000 > 100 > 2000 > 50 > 10 > 5000 > 3000 > 1000 > 20 > 2000 >1 0.5 1 5 10 5 10 >5 > 10 10 100 200 20000 2000 100000 > 2000 > 100000 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 287 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeĢitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiĢik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiĢ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıĢmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıĢ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıĢtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı yapılmamıĢtır. Gumbel ve Hazen metotlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 66 da verilmektedir. Tablo 66. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Gumbel = (k - 1) / (n - 1) Hazen = (k - 1/2) / n Ġlk yüzdelik Son yüzdelik 0 100 50/n 100-50/n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıĢtır. Ancak çözünmüĢ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, pH hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır). n: Örnekleme sayısı k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k‘nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 288 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.1.2. Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Küçük Menderes Nehri Havzası‘nda, Küçük Menderes Nehri‘nde ve onu besleyen Fetrek (ViĢneli) Çayı ve Gelinbözü Deresi‘nde KOĠ ve NH4-N parametrelerinin Sınıf IV‘e girdiği, diğer derelerde ise genellikle Sınıf I-II olduğu görülmektedir. Sadece Ilıca Dere‘de KOĠ Sınıf III bulunmuĢtur. Tüm akarsularda ise NO2-N Sınıf IV‘e, NO3-N ise Sınıf I‘e girmektedir (ġekil 84). A grubu (fiziksel ve inorganik kirleticiler) parametrelere göre su kalitesinin NO 2-N nedeniyle Sınıf IV‘e girdiği görülmektedir (ġekil 85), B grubu (organik) parametreler çoğunlukla BOĠ nedeniyle Küçük Menderes Nehri‘nde, Fetrek Çayı‘nda, Gelinbözü Deresi‘nde Sınıf IV, diğer derelerde ise (Sınıf II olan AktaĢ deresi hariç) Sınıf III hesaplanmıĢtır (ġekil 86). C grubu (inorganik kirlenme) parametrelerinin de genelde Sınıf IIIIV‘e girdiği görülmektedir (ġekil 87). ġekil 55-58 de yer alan haritalar daha büyük ölçekli olarak EK VI da verilmiĢtir. Küçük Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik görülmektedir. KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk ve bor parametreleri için nehir Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan çözünmüĢ oksijen karakteristik değeri nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir. Ayrıca yüksek renk nehrin estetik kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Bunun yanı sıra demir, mangan ve florür de Sınıf III‘e girmektedir. Küçük Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında Fetrek Çayı ile karıĢtığı bölümde de KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum, klorür ve bor parametreleri için Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli sınıfına giren diğer parametrelere ek olarak tuzluluk da dördüncü sınıfa düĢmektedir. Sodyum için 862, klorür için 981 mg/L gibi çok yüksek karakteristik değerler hesaplanmıĢtır. Demir ve mangan da Sınıf III özelliklerini korurken, florür Sınıf I‘e yükselmiĢtir. Havzadaki önemli akarsulardan olan Fetrek Çayı‘nın membasında KOĠ ve NH4-N Sınıf II, BOĠ ve mangan nedeniyle de C grubu Sınıf III iken mansabına doğru hızla ve çok yoğun olarak kirlenmektedir. Ortaköy köprüsünde KOĠ, BOĠ, renk, sodyum ve klorür Sınıf IV‘e, NH 4-N ise Sınıf III‘e düĢmektedir. C grubunda ise manganın yanı sıra demir de Sınıf III‘e düĢmüĢtür. KOĠ ve BOĠ için karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 231 ve 80 mg/L‘ye yükselmiĢtir. Fetrek Çayı mansabına gelindiğinde ise öncekilere ek olarak çözünmüĢ oksijen, NH4-N ve C grubu da S ınıf IV‘e düĢmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 289 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Gelinbözü Deresi de birçok parametre için çok kirli olan bir deredir. KOĠ, BOĠ, NH4-N ve renk parametrelerin zaman zaman çok yüksek değerlere çıktığı ve hesaplanan karakteristik değerleri Sınıf IV‘e çıkardığı görülmüĢtür. Ancak bu derede bazı ölçümlerde daha iyi su kalitelerinin gözlemlendiği ve yeterli sıklıkla ölçüm yapılmadığı da (yılda 1 ya da 2) not edilmelidir. Bu derede su kalitesi gözlem sıklığı artırılmalıdır. Küçük Menderes Nehri Hvzası‘ndaki Rahmanlar Çayı, Kiraz Çayı, AktaĢ Çayı, Pirinçci Çayı, Akyurt Dere, Ilıca Çayı gibi diğer derelerde su kalitesi ağırlıklı olarak az kirlenmiĢ ya da kirli su kategorisindedir. Havzadaki diğer derelerde ise önemli bir organik parametre olan KOĠ Karaburun Uzundere ve Cami Boğazı (Gönülboğazı) Derelerinde Sınıf I, diğer derelerde Sınıf II-III‘tür. Azot kirliliğin gösteren parametreler olan NH4-N Tahtalı Çayı‘nda (Boğaz Dere) Sınıf I, diğer derelerde Sınıf II- III; NO2-N genelde Sınıf IV, Cami Boğazı (Gönülboğazı) Deresi‘nde Sınıf III; NO3-N ise tümünde Sınıf I olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 79). Bu dereler, A (fiziksel-inorganik) parametrelere göre genelde Sınıf IV (NO2-N belirleyici oluyor); B (organik) parametrelere göre genelde Sınıf III, Tahtalı Çayı‘nda ve Cami Boğazı (Gönülboğazı) Deresi‘nde Sınıf II; C (Inorganik-metal) parametrelere göre genelde Sınıf III-IV, Güzelbahçe-Çamlı ve KaraburunCami Boğazı Deresi‘nde Sınıf II olmaktadır (ġekil 84-87). Özetle havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunların baĢında Küçük Menderes Nehri‘nin organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen ve tuzluluk değerleri gibi birçok parametre açısından çok kirlenmiĢ su kategorisinde olması gelmektedir. Fetrek (ViĢneli) Çayı da Torbalı sonrasında organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen, tuzluluk, florür, mangan ve bor gibi birçok parametre açısından aĢırı değerlere sahiptir. Çok kirlenmiĢ su kategorisinde olup havzanın en problemli akarsuyu durumundadır. Küçük Menderes Nehri‘ndeki kirlenmeyi de artırmaktadır. Gelinbözü Deresi de organik madde, azot ve renk parametrelerinde çok kirli su kategorisindedir. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢtır ancak diğer organik parametrelerin ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP ölçümlerinin yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. Havzada DSĠ tarafından oluĢturulmuĢ gözlem istasyonları ġekil 88 de yer almaktadır. Havzada ölçüm Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 290 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular ġekil 89-92 de siyah renkle belirtilmiĢtir. Havzanın büyük Ģehri olan Ġzmir ve civarındaki derelerde hiç ölçüm noktası olmaması Ģehir merkezinden kaynaklanan kirliliği görmeye imkan vermemektedir. Ayrıca Küçük Menderes ana nehri üzerinde sadece iki istasyonun bulunması su kalitesinin daha hassas incelenmesine mani olmaktadır. Küçük Menderes üzerinde daha sık olacak Ģekilde yeni numune alma noktaları belirlenmelidir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır. ġekil 88. Küçük Menderes Havzası DSĠ Gözlem Ġstasyonları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 291 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 89. Küçük Menderes Havzasında Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 292 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 90. Küçük Menderes Havzasında A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 293 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 91. Küçük Menderes Havzasında B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 294 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 92. Küçük Menderes Havzasında C Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 295 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ‘den temin edilmiĢ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında 2003-2009 yılları arasında ölçülmüĢ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 67 de verilmektedir. Bu süre zarfında 10‘un altında ölçüm yapılmıĢ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıĢtır. Tablo 67. Küçük Menderes Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su Sıcaklıkları. Ġstasyon No Ġstasyon Adı Ve Yeri Minimum Sıcaklık (°C) Maksimum Sıcaklık (°C) 06-02-00-001 Tahtalı Çayı-Dereboğazı 7 28 06-02-00-002 06-02-00-011 Küçük Menderes Nehri-Selçuk 7 Küçük Menderes -Etibank Maden ĠĢletmeleri Sonrası 7 30 31 06-02-00-012 Karakoç Deresi-Kavakdere Baraj Aksı 7 30 06-02-00-013 Kuskudan Deresi-Mordoğan Göleti 6 28 06-02-00-014 Karaburun Uzundere-Bozköy Göleti 7 20 06-02-00-015 Hırsız Deresi-Alaçatı Baraj Aksı 8 29 06-02-00-016 Gelinbözü Deresi-Gereli 06-02-00-017 AktaĢ Çayı-Bülbüller 9 26 06-02-00-018 Falaka Çayı-Falaka 6 29 06-02-00-019 Ilıca Dere-Ergenli 7 26 06-02-00-020 Rahmanlar Çayı-Bebekler 7 25 06-02-00-021 Akyurt Dere-Belevi 10 25 06-02-00-022 Eğridere-Tire 6 19 06-02-00-023 Pirınçci Çayı-Tire 7 25 06-02-00-028 Çamlı Deresi-Agi NO:6-20 6 24 06-02-00-029 Gelinalan Deresi-Gelinalan Baraj Membası 8 19 06-02-00-030 Fetrek Çayı-Memba 06-02-00-031 Fetrek Çayı-Ortaköy Köprüsü Ağı 7 22 06-02-00-032 Fetrek Çayı-Torbalı ÇıkıĢı Mansap 6 20 06-02-00-033 Küçük Menderes Kiraz Çayı-Karabağ Köyü Köprüsü 8 28 06-02-00-038 Cami Boğazı Deresi-Karaburun Karareis Barajı Aksı 06-02-01-037 Bozdağ- Gölcük 2 28 06-02-02-003 Ilıca Deresi-Balçova Barajı ÇıkıĢı 7 29 06-02-02-024 Yassıdere-Seferihisar Barajı ÇıkıĢı 8 30 06-02-02-025 Hırsız Deresı-Alaçatı Barajı ÇıkıĢı 7 31 Küçük Menderes Alt Havzası‘nda Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından, Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine KarĢı Suların Korunması Yönetmeliğince nitrat ölçümleri yapılmaktadır. Bu ölçümerin yapıldığı yüzeysel ve yeraltı suyu istasyonları aĢağıdaki Tablo 68 de verildiği Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 296 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gibidir. Yönetmelikte belirlenen sınır 25 mg/L iken, son yıllarda Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından yapılan analiz sonuçları 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanununu Ġlgili Yönetmeliğindeki 4,2 mg/L değerini aĢmadığı bildirilmiĢtir. Tablo 68. Nitrat Ölçüm Ġstasyonları Analiz Yapılan Ġstasyonun Yıl 2010 Tahtalı Havzası -Arıtma öncesi Tahtalı Havzası -Pompa istasyonu mevkii Tahtalı Havzası Pompa istasyonu mevkii açıktan Fetrek ile Küçük Menderes‘in birleĢtiği nokta Menemen toplama kuyusu Gediz Nehri 1 Görece-Menderes 2 BulgurcaMenderes Koordinatları X-Y 4236244.01509979.34 4221345.35507799.51 3 BulgurcaMenderes 4221345.35507801.94 Yüzey 4 TaĢköprü mevkii-selçuk 4203519.29533681.87 Yüzey 5 Menemen Yeraltı 6 Gediz Nehri 7 Çanakkale asfaltıMenemen Buruncuk mevkii-Menemen 4273476.03507756.49 4279128.86502373.40 4279122.69502370.98 Fetrek ile Küçük Menderes‘in birleĢtiği nokta öncesi Fetrek ile Küçük Menderes‘in birleĢtiği nokta sonrası Gölcük Gölü 8 TaĢköprü mevkii öncesiSelçuk 4203550.11533681.75 Yüzey 9 TaĢköprü mevkii sonrasıSelçuk 4203580.93533681.62 Yüzey 10 Belediye önü-ÖdemiĢ Yüzey Gölcük Gölü 11 Tire-Gökçen Beldesi 12 Bergama-Ovacık Köyü 13 Sazlıkların olduğu bölgeÖdemiĢ 30.204 nolu DSĠ kuyusuTire Bergama Kaymakçı-ÖdemiĢ 14 Kaymakçı giriĢi-ÖdemiĢ Küçük Mendere-Kiraz 15 Belediye parkı önü Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Sulama suyu) Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Arıtma çıkıĢı) Kıravlusu MevkiKemalpaĢa (Derin kuyu) Kozak yaylası 16 Örnekköy-KemalpaĢa 4242166.86589698.99 4242166.86589698.99 4222951.60575357.44 4325649.28509005.50 4226249.31593927.11 4231644.09606398.60 4253135.90541900.17 17 Örnekköy-KemalpaĢa 4253135.90541900.17 Yeraltı 18 Örnekköy-KemalpaĢa Yeraltı 19 Bergama 4253135.90541900.17 4384563.37507728.62 Adı Kaynak: Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 Baskı Ta Kodu Yeri (Ġlçe, Köy, Mevkii) Cinsi (Yüzey/Yeraltı) Yüzey Yüzey Yüzey Yüzey Yüzey Yeraltı Yeraltı Yeraltı Yeraltı Yeraltı Yeraltı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 297 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması 6.2. Bu bölümde Küçük Menderes Havzası‘ndaki baĢlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluĢan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı havza ve iller bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmiĢten bugüne nasıl değiĢtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıĢ ve benzer projelerde kullanılmıĢ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıĢtır. ġekil 93 te havza için kirlilik oluĢturabilecek kaynaklar noktasal ve yayılı olarak gösterilmeketdir. Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Endüstriyel atıksu deşarjları Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 93. Kirlilik Kaynakları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 298 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.1. Nüfus Tahminleri YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu yerleĢim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleĢimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiĢimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleĢimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıĢlık ve eĢdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluĢturulmuĢtur. Bu senaryolar içinden havza yapısının en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiĢtir. Nüfus tahminleri yapılırken aĢağıdaki temel prensipler dikkate alınmıĢtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıĢılmıĢ, nüfusun geçmiĢteki değiĢim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıĢtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıĢtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıĢtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıĢtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıĢ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuĢtur (nüfus sayımları kıĢ nüfusuna karĢılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıĢtır veya kıĢ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıĢtır), Yaz ve kıĢ nüfuslarını birlikte ifade eden ―eĢdeğer nüfus‖ her bir ilçe için hesaplanmıĢtır. EĢdeğer nüfus kıĢ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıĢ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiĢtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıĢılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıĢtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıĢtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluĢturmuĢtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıĢtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iĢlenmiĢtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 299 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hesaplamalarda yöntem olarak, ―azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemi‖ kullanılmıĢtır. Bu yönteme göre, Nt = N0 (1+p) t N0 : Son nüfus sayım değeri (kiĢi) Nt : Gelecekteki nüfus (kiĢi) p : Nüfus artıĢ/azalma hızı (%) t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 94. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karĢı nüfusun artıĢ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aĢağıdaki senaryolar kullanılmıĢtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde 2000-2030 yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıĢ hızı (p katsayısı) belirlenmiĢtir. Bu değerler 5‘er yıllık olarak tanımlanmıĢ, ilçe bazında kullanılarak 2000-2040 yılları için nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %80‘i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıĢ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, 2000-2040 yılları arası nüfus projeksiyonu oluĢturulmuĢtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 300 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiĢe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir ―s‖ eğrisi oluĢturacak Ģekilde p değerleri bulunmuĢtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuĢtur, Değerler her 5 yılda bir değiĢtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıĢtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiĢmesine dikkat edilmiĢtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıĢtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düĢme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıĢtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıĢtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa, hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıĢtır, Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüĢtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiĢtir. Bu durumda idari teĢkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleĢkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıĢılmıĢ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıĢtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iĢlenerek, gerçek resim görülmüĢtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düĢük artıĢ olmayan) senaryo seçilmiĢtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiĢiklik göstermesine neden olmuĢtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı karĢılaĢtırmak için, söz konusu havzaların MAM ve UNDP tahminleri 2009 yılı nüfus sayımları baz alınarak hesaplanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 301 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 95) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıĢ yöntemine en uygun olan tahmin yöntemi MAM Tahmin Senaryosu‘dur. Bu sebeple Küçük Menderes Havzası için MAM Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiĢtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıĢ olan nüfuslar Tablo 69 da verilmektedir. KÜÇÜK MENDERES HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI 7.000.000 6.000.000 5.000.000 TÜİK Sayım Sonuçları Nüfuslar (Kişi) MAM Tahmin 4.000.000 UNDP Tahmin UNDP %80 Tahmin UNDP %120 Tahmin 3.000.000 ADNKS Sayım Sonuçları MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) 2.000.000 UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus) UNDP%120 Tahmin (ED Nüfus) 1.000.000 0 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Yıllar ġekil 95. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 302 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 69. Küçük Menderes Havzası Nüfus Tahminleri (2010-2040) YILLAR Kırsal Kentsel KıĢ Yaz EĢdeğer 2009 3.081.761 4.311.910 3.594.323 2010 3.144.323 4.397.436 3.666.454 2011 3.198.563 4.471.079 2012 3.253.761 2013 Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer 240.707 3.322.468 4.552.617 3.835.030 239.667 3.383.990 4.637.102 3.906.120 3.728.778 239.422 3.437.985 4.710.502 3.968.200 4.546.016 3.792.201 239.195 3.492.957 4.785.211 4.031.396 3.309.936 4.622.267 3.856.741 238.985 3.548.921 4.861.252 4.095.726 2014 3.367.105 4.699.858 3.922.419 238.791 3.605.896 4.938.649 4.161.210 2015 3.425.285 4.778.811 3.989.254 238.613 3.663.898 5.017.424 4.227.868 2016 3.479.804 4.851.639 4.051.402 238.423 3.718.227 5.090.062 4.289.825 2017 3.535.222 4.925.659 4.114.571 238.242 3.773.464 5.163.901 4.352.813 2018 3.591.555 5.000.890 4.178.778 238.070 3.829.624 5.238.959 4.416.847 2019 3.648.817 5.077.352 4.244.040 237.906 3.886.723 5.315.258 4.481.946 2020 3.707.024 5.155.066 4.310.375 237.751 3.944.775 5.392.817 4.548.126 2021 3.758.298 5.223.342 4.368.733 237.685 3.995.983 5.461.027 4.606.418 2022 3.810.315 5.292.599 4.427.933 237.625 4.047.940 5.530.224 4.665.558 2023 3.863.086 5.362.853 4.487.989 237.571 4.100.657 5.600.424 4.725.560 2024 3.916.623 5.434.118 4.548.913 237.523 4.154.146 5.671.641 4.786.435 2025 3.970.936 5.506.409 4.610.717 237.480 4.208.417 5.743.889 4.848.197 2026 4.016.476 5.566.766 4.662.430 237.519 4.253.995 5.804.285 4.899.949 2027 4.062.568 5.627.849 4.714.769 237.560 4.300.129 5.865.409 4.952.329 2028 4.109.218 5.689.667 4.767.739 237.604 4.346.823 5.927.271 5.005.343 2029 4.156.434 5.752.228 4.821.348 237.651 4.394.084 5.989.879 5.058.999 2030 4.204.221 5.815.542 4.875.605 237.700 4.441.921 6.053.242 5.113.305 2031 4.242.609 5.866.187 4.919.100 237.689 4.480.299 6.103.876 5.156.789 2032 4.281.370 5.917.320 4.963.016 237.680 4.519.050 6.155.000 5.200.696 2033 4.320.507 5.968.947 5.007.357 237.672 4.558.179 6.206.619 5.245.029 2034 4.360.024 6.021.073 5.052.128 237.665 4.597.689 6.258.738 5.289.793 2035 4.399.924 6.073.702 5.097.332 237.660 4.637.585 6.311.363 5.334.992 2036 4.431.579 6.114.723 5.132.889 237.634 4.669.213 6.352.357 5.370.523 2037 4.463.482 6.156.068 5.168.726 237.608 4.701.090 6.393.676 5.406.334 2038 4.495.635 6.197.739 5.204.845 237.582 4.733.217 6.435.320 5.442.427 2039 4.528.040 6.239.738 5.241.247 237.556 4.765.596 6.477.294 5.478.803 2040 4.560.698 6.282.068 5.277.936 237.530 4.798.229 6.519.598 5.515.466 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 303 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.2. Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Küçük Menderes Havzası‘nı paylaĢan iller bazında yapılmıĢtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deĢarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluĢmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaĢımlar aĢağıda açıklanmaktadır. 6.2.2.1. Kentsel Kirlilik Yükleri Proje kapsamında belediye teĢkilatına sahip olan yerleĢim yerleri ile nüfusu 2.000‘in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıĢtır. Hesaplamalarda 20.03.2010 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği‘nde yer alan hususlar dikkate alınmıĢtır. Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosunda, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri verilmiĢtir. 2010 yılı için verilen kiĢi baĢı atıksu oluĢumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıĢtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiĢtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleĢim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaĢına vb. bağlı olarak değiĢmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileĢeceği kabulü ile sızma debisinin kiĢi baĢı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıĢtır. Buna göre; kiĢi baĢı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıĢtır. Bu değerler danıĢman tahminlerine dayanılarak belirlenmiĢtir. Hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı atıksu debi değerleri Tablo 70 te verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 304 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 70. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri NÜFUS 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2.000 10.000 50.000 100.000 ATIKSU OLUŞUMU L/kiĢi-gün 70 80 90 100 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2.000 10.000 50.000 100.000 35 40 45 50 TOPLAM ATIKSU DEBİSİ L/kiĢi-gün 105 120 135 150 85 97 108 120 33 39 43 48 118 136 151 168 2.000 10.000 50.000 100.000 100 116 125 142 35 40 46 48 135 156 171 190 2.000 10.000 50.000 100.000 121 140 150 169 36 42 47 50 157 182 197 219 kiĢi (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) SIZMA DEBİSİ L/kiĢi-gün Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ‘de yer alan ―Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi‖ tablosundaki, nüfusu 2.000 ve 100.000 arasında olan yerleĢim yerleri için güncel kiĢi baĢı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıĢtır. 2010 yılı için verilmiĢ olan kiĢi baĢı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıĢtır. Ayrıca Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiĢi baĢı kirlilik yükleri oluĢumu değerleri Tablo 71 de verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 305 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 71. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) 2010 Yılı Ġçin Birim Yükler 2020 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS KOİ BOİ AKM TN TP kiĢi g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün g/kiĢi-gün 2.000 10.000 50.000 100.000 2.000 10.000 50.000 100.000 2.000 10.000 50.000 100.000 2.000 10.000 50.000 100.000 50 55 75 90 53 60 80 95 56 65 85 103 60 70 90 110 35 40 45 50 38 43 48 53 41 46 52 56 45 50 55 60 30 35 45 50 31 37 48 53 33 39 51 56 35 42 54 60 4 5 6 7 4 5 6 8 5 6 7 9 6 7 8 10 0,8 0,9 1,0 1,1 0,9 1 1,1 1,2 1 1,1 1,2 1,3 1,1 1,2 1,3 1,5 Ġncelenen yerleĢim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiĢtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deĢarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise foseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıĢarak havzaya ulaĢmakta olduğu kabul edilmiĢtir. Hesaplamalarda yerleĢim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıĢtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaĢayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleĢim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane, vb. endüstriyel atıksu deĢarjı yapan çeĢitli iĢyerleri de dikkate alınmıĢtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıĢ olan yük değerleri belli bir yüzdeyle artırılmıĢtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaĢma sürecinde izlediği yol ġekil 96 daki verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 306 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 96. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu 2.000 in altında olan yerleĢim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıĢtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıĢtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak alınmıĢtır. 4. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıĢtır. 5. 2020 yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleĢim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iĢletmeye alınmıĢ olacağı tahmini yapılmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 307 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6. 2040 yılı nüfusu 100.000 in üzerinde olan yerleĢim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıĢtır. Küçük Menderes Havzası‘nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri %30 oranında artırılmıĢtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında ―Üretilen Yük‖, ―Giderilen Yük‖, ―Toplam DeĢarj Edilen Yük‖ ve ―Havza içine DeĢarj Edilen Yük‖ kavramları geliĢtirilmiĢtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaĢayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaĢtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deĢarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıĢında kalan deniz ortamına yapılan deĢarjların tümünü içermektedir. Havza içine deĢarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda 2009 yılında üretilen 153.743 ton/yıl KOĠ yükünün yaklaĢık %73 ü arıtılmakta (112.889 ton/yıl), %27 si ise (40.854 ton/yıl) akarsu ve denize deĢarj edilmektedir. Toplam deĢarjın yaklaĢık %6 sı (9.856 ton/yıl)) havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen 11.991 ton/yıl değerindeki TN yükünün ise yaklaĢık %61 i (7.350 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan yükün ise 1.051 ton/yıl lık kısmı ise havzaya ulaĢmaktadır. TP yükünde ise yaklaĢık %62 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 1.892 ton/yıl olan TP yükünün 171 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaĢan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaĢık % 6, TN parametresi bazında % 9 ve TP parametresi bazında ise %9 dur. KOĠ, TN ve TP parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 97 de; havza içine ve dıĢına deĢarj edilen yüzdeleri ise ġekil 98 de gösterilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 308 / 519 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Giderilen Üretilen 153.743 112.889 11.991 40.854 1.892 7.350 1.165 4.642 9.856 1.051 727 171 2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi 80% Giderilen Havza İçine Deşarj Edilen 85% 90% 95% 100% 112.889 7.350 1.165 9.856 1.051 171 ġekil 97. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% KOİ Toplam N Toplam P Havza Dışı 30.998 3.590 556 Havza İçi 9.856 1.051 171 ġekil 98. 2009 Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçi ve DıĢı DeĢarj Yüzdeleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 309 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleĢim yerlerinde tesislerin iĢletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna göre deĢarj edilen ve havzaya ulaĢan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düĢüĢ olacaktır. 2009 yılında üretilen KOĠ yükünün %27 si havza içine ve havza dıĢı olarak kabul edilen Ege Denizi‘ne deĢarj edilmektedir. Havza içine deĢarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %6 dır. Bu değer 2020 yılından itibaren % 2 ye inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaĢan TN yükü oranı %9 dan %6 ya, TP yükü oranı ise %9 dan %8 e inmektedir. Tablo 72 ve ġekil 99 da atıksu debileri ve KOĠ, TN ve TP parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre olacak değiĢim verilmektedir. Tablo 72. Küçük Menderes Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Yıllar Kentsel Kirlilik Yükleri(ton/yıl) 2009 2020 2030 2040 Baskı Ta Atıksu Debisi 3 (m /gün) 629.984 780.155 887.588 961.740 Üretilen (ton/yıl) Giderilen (ton/yıl) Toplam DeĢarj Edilen (ton/yıl) Havza Ġçine DeĢarj Edilen (ton/yıl) Havza Ġçine DeĢarj Edilen / Üretilen KOĠ 153.743 112.889 40.854 9.856 6 TN 11.991 7.350 4.642 1.051 9 TP 1.892 1.165 727 171 9 KOĠ 195.379 156.303 39.076 4.656 2 TN 16.409 10.831 5.578 1.047 6 TP 2.481 1.597 884 189 8 KOĠ 239.534 191.627 47.907 5.387 2 TN 20.915 13.858 7.058 1.260 6 TP 3.040 1.969 1.071 217 7 KOĠ 276.828 221.462 55.366 5.964 2 TN 25.177 16.729 8.448 1.450 6 TP 3.788 2.468 1.320 254 7 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 310 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KOİ Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 5.964 55.366 2040 221.462 276.828 5.387 47.907 2030 191.627 239.534 4.656 39.076 2020 156.303 195.379 9.856 40.854 2009 112.889 153.743 Toplam N Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 1.450 8.448 2040 16.729 25.177 1.260 7.058 2030 13.858 20.915 1.047 5.578 2020 10.831 16.409 1.051 4.642 2009 7.350 11.991 Toplam P Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen 254 1.320 2040 2.468 3.788 217 1.071 2030 1.969 3.040 189 884 2020 1.597 2.481 171 2009 727 1.165 1.892 ġekil 99. Küçük Menderes Havzası‘nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 311 / 519 6.2.2.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Kirlilik Yükleri Küçük Menderes Havzası‘nda endüstriyel yapıya bakıldığında; endüstrilerin bir kısmının havzaya ismini veren Küçük Menderes Nehri etrafında, diğer bir kısmının ise Ġzmir ilinde ĠBB alanı içinde dağıldığı görülmektedir. Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢimlerden Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları genelde tarımsal ürünleri iĢleyen tesisler, zeytinyağı üreten tesisler, küçük ölçekli mandıralar, tekstil ve metal endüstrileri olarak sıralanmaktadır. Tesislerin bir kısmı ön arıtma yaparak veya doğrudan atıksularını kanalizasyona deĢarj etmektedir. Bir diğer kısmı, çoğunlukta biyolojik sistemler kullanarak sularını arıtmaktadır. Zeytinyağı üretiminin sık olduğu bu bölgede, proses atıksuları (karasu) betonarme havuzlarda tutulmakta ve kendiliğinden buharlaĢması beklenmektedir. Bu Ģekilde suyun alıcı ortama ulaĢması engellenmektedir. ĠBB hizmet alanında bulunan endüstriyel kuruluĢlar ön arıtmalı veya arıtmasız olarak atıksularını merkezi kanalizasyon Ģebekesine vermektedir. Havza içinde mevcut halde faaliyette olan OSB‘ler Buca (Ege Giyim), ĠTOB Tekeli ve Tire OSB‘leridir. Planlama aĢamasında veya henüz iĢletmeye geçmemiĢ olan 3 adet OSB daha havza içinde bulunmaktadır. AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB‘lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Küçük Menderes Havzası‘nda endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baĢlığı altında ele alınmıĢtır: 1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler; 2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler; 3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB‘ler; 4. OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deĢarj eden endüstriyel tesisler; Tüm endüstriyel tesislerin deĢarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıĢtır. • Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan ve deĢarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deĢarj izni olanlar için, Su Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 312 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY)Tabloları‘nda ilgili sektörün deĢarj standartlarında belirlenmiĢ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıĢtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nden alınan listelerden yararlanılmıĢtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıĢmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karĢılaĢtırılmıĢtır. • DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY‘deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır. OSB‘ler için aĢağıdaki Ģekilde hesap yapılmıĢtır. • DeĢarj izni olan (OSB‘nin tek AAT ve/veya OSB‘de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB‘ler için SKKY de yer alan ―Tablo 19:KarıĢık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler‖ limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıĢtır. • DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB‘ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan deĢarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıĢtır. Yapılan kabuller aĢağıda sıralanmaktadır: Veri toplama • Proje kapsamında yapılan saha çalıĢmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiĢ, tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiĢtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). • Saha çalıĢmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıĢan veya önemli ölçüde kirletici yük oluĢturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deĢarj izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıĢtır. • Baskı Ta Endüstriyel tesisler, deĢarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıĢtır. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 313 / 519 • GüncelleĢtirme Sayısı: 01 o Havza içinde alıcı bir ortama deĢarj eden tesisler (havza içi), o Denize deĢarj eden tesisler (havza dıĢı) Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deĢarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiĢ; benzin istasyonu, zeytinciler ve küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiĢtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaĢılmayan tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıĢtır. Bu faktör Küçük Menderes Havzası için %25 olarak belirlenmiĢtir. • Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢlerdir. • Havza içinde, Belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deĢarj eden tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, kentsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiĢtir. Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aĢağıdaki kabuller yapılmıĢtır; Sektörel ve alt sektörler bazında KOĠ, BOĠ, AKM, TN, TP kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıĢtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıĢtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiĢ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıĢ atıksu için yaklaĢık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıĢtır. SKKY‘de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıĢtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 73 te verilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 314 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 73. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyonları SEKTÖR Grup Adı GIDA ĠÇKĠ MADEN CAM KÖMÜR ve ENERJĠ 1. Kad 5 6 7 BOĠ (mg/L) 5.1 250 125 120 30 5 5.2 1200 600 200 30 5 5.3 170 85 43 30 4 5.4 200 100 50 30 5 5.5 250 125 63 30 5 5.6 250 125 63 30 5 5.7 140 70 35 25 4 5.8 200 100 100 30 5 5.9 150 75 200 26 4 5.10 200 100 50 30 5 2. Kad 5.11.a 500 250 100 30 5 5.11 5.11.b 60 30 15 11 2 5.12 0 0 200 0 0 5.13 50 20 20 2 5 5.14 300 150 75 30 5 5.15 500 250 200 30 5 6.1 160 80 14 0 0 6.2 300 150 25 1 1 6.3 120 60 10 0 0 6.4 400 200 34 1 1 7.1 80 39 70 8 1 7.2 200 97 150 21 3 7.3 100 48 62 10 2 7.4 80 39 100 8 1 7.5 0 0 100 0 0 7.6 0 0 0 0 0 200 100 67 10 1 9.1 200 97 150 21 3 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 150 60 0 60 0 72 29 0 29 0 93 150 0 37 150 16 6 0 6 0 3 1 0 1 0 9.7 40 19 100 4 1 0 0 0 0 0 9.8 Baskı Ta 3. Kad TP (mg/L) 5.11 8 9 Konsantrasyon AKM TN (mg/L) (mg/L) KOĠ (mg/L) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 315 / 519 SEKTÖR Grup Adı TEKSTĠL 1. Kad 10 PETROL 11 DERĠ 12 SELÜLOZ 13 Baskı Ta Konsantrasyon AKM TN (mg/L) (mg/L) KOĠ (mg/L) BOĠ (mg/L) 10.1 350 42 32 11 5 10.2 400 48 140 12 5 10.3 250 30 160 8 5 10.4 400 48 400 12 5 10.5 300 36 27 9 5 10.6 300 36 160 9 5 10.7 400 48 36 12 5 11.1 400 206 120 40 5 11.2 400 206 60 30 5 11.3 300 154 200 20 5 2. Kad 3. Kad TP (mg/L) 300 60 125 21 1 13.1 800 364 50 30 5 13.2 870 395 80 30 5 13.3 1000 455 50 30 5 13.4 1500 682 50 30 5 13.5 100 45 61 9 3 13.6 100 45 61 9 3 13.7 120 55 73 11 4 13.8 75 34 45 7 2 13.9 100 45 61 9 3 13.10 120 55 73 11 4 13.11 100 45 61 9 3 14.1 80 41 46 8 1 14.2 100 51 57 10 2 14.3 200 103 114 21 3 14.4 200 103 60 21 3 14.5 200 103 114 21 3 14.6 150 77 86 15 3 14.7.a 200 103 100 100 35 14.7.b 150 77 100 100 3 14.7.c 14.7 KĠMYA GüncelleĢtirme Sayısı: 01 14 200 103 100 21 35 14.8 250 129 65 26 3 14.9 150 77 86 15 3 14.10 14.11 200 200 103 103 150 65 21 21 2 3 14.12 14.13 300 0 154 0 200 1500 20 30 5 5 14.14 0 0 100 0 0 14.15 100 51 57 10 2 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 316 / 519 SEKTÖR Grup Adı KĠMYA 1. Kad 14 15 KABUL EDĠLEN DEĞERLER BOĠ AKM TN TP (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) 14.16 0 0 0 30 5 14.17 1500 771 200 15 2 15.1.a 100 46 60 10 1 15.1.b 200 92 120 20 2 15.2 200 92 120 110 2 15.3 600 276 125 100 5 15.4 100 46 125 10 1 15.5 100 46 125 10 1 15.6 200 92 125 20 2 15.7 200 92 125 400 2 15.8 1000 460 125 5 2 15.9 2500 1150 125 100 2 15.10 250 115 125 150 3 15.11 100 46 125 25 1 15.12 800 368 125 310 5 15.13 1500 690 125 30 5 15.14 800 368 125 30 5 15.15 100 46 125 10 1 15.16 200 92 125 20 2 15.17 2. Kad 15.1 METAL KOĠ GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Kad 200 92 150 20 2 AĞAÇ 16 100 36 35 14 1 MAKĠNE 17 250 113 145 150 5 18.1 400 180 240 100 4 18.2 400 180 80 105 4 18.3 400 180 240 30 4 400 200 200 20 2 20.1 200 100 67 10 1 20.2 250 125 150 13 1 20.3 200 100 67 10 1 20.4 140 70 47 7 0,5 20.5 100 50 150 5 0,3 20.6 700 350 200 20 2 20.7 400 200 133 20 1 OTOMOTĠV KARIġIK DĠĞER Baskı Ta 18 19 20 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 317 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yük Hesaplamaları - Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıĢtır. - Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıĢtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiĢtir. - Debinin havza içi ve Ege Denizine olan dağılımının da 2020, 2030 ve 2040 yıllarında 2010 yılıyla aynı olacağı varsayılmıĢtır. - Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıĢtır. Bu sebeple SKKY deĢarj limitleri yıllara göre değiĢen katsayılarla çarpılmıĢtır. Bu katsayılar Tablo 74 te verilmektedir. Tablo 74. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları Yıl Katsayı 2010 SKKY deĢarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) 2020 SKKY deĢarj limitleri ile aynı (x1,0) 2030 SKKY deĢarj limitinin %90‘ı (x0,9) 2040 SKKY deĢarj limitinin %80‘i (x0,8) - Açıklama Emniyetli tarafta kalmak için Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek Arıtma tesisi performansının iyileĢeceği düĢünülerek ġeker ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıĢtır. - 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır. YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza içi, havza dıĢı (denize giden), il toplamı ve havza toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaĢılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aĢağıdaki bölümde özetlenmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 318 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Elde Edilen Sonuçlar: Küçük Menderes Havzası‘nda alıcı ortama deĢarj edilen atıksulardan bir kısmı havza içinde kalmakta, diğer bir kısmı ise Ege Denizi‘ne deĢarj edilerek havza dıĢına taĢınmaktadır. Yapılan hesaplamalar sonucunda havza içinde kalan ve denize deĢarj edilen debi ve kirletici yükleri 2010 yılı için Tablo 75 te verilmektedir. Tablo 75. 2010 Yılı Ġçin Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizinde DeĢarj Edilen Endüstriyel Debiler Ve Kirletici Yükleri Atıksu Miktarı 3 Havza içinde kalan Ege Denizi‘ne deĢarj edilen Havza Toplam Kirlilik Yükleri (ton/yıl) (m /yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP 8.605.423 7.301 2.035 3.217 526 164 5.475 11 1,38 1,03 0,34 0,23 8.610.898 7.313 2.036 3.218 526 164 Tablo 64 ten de görüldüğü gibi Küçük Menderes Havzası‘nda alıcı ortama deĢarj edilen atıksulardan neredeyse tamamı havza içinde kalmaktadır. Endüstriyel tesislerden gelen debinin havza içinde kalan ve Ege Denizi‘ne deĢarj edilen olmak üzere 2010 yılındaki % dağılımı ġekil 100 de verilmiĢtir. ġekildeki endüstriyel debi dağılımı 2010 yılına göre verilmiĢtir. Bu durumun 2020, 2030 ve 2040 yıllarında değiĢmeyeceği, debi dağılımının aynı kalacağı varsayılmaktadır. 2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı 0,06% 5.475m3/yıl 100% 8.605.423 m3/yıl Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan ġekil 100. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Endüstriyel Debi Dağılımı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 319 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 100 de 2010 yılı için havza içinde kalan ve Ege Denizine deĢarj edilen kirletici yükleri verilmektedir. Bu değerlendirmenin 2020, 2030 ve 2040 yılları için toplu Ģekilde gösterimi Tablo 76 ve ġekil 101 de verilmektedir. Tablo 76. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan ve Ege Denizi‘ne DeĢarj Edilen Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi Kirletici Yük 2010 2020 2030 2040 ton/yıl Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen Havza Ġçinde Kalan Denize DeĢarj Edilen KOĠ 7.299 11 3.252 2 2.926 2 2.601 2 BOĠ 2.036 1 1.063 0,23 957 0,21 851 0,18 AKM 2.354 1 1.041 0,17 937 0,16 833 0,14 TN 234 0,10 181 0,06 163 0,05 145 0,05 TP 42 0,04 36 0,03 32 0,02 28 0,02 KOĠ BOĠ AKM T-N T-P 8.000 Kirletici Yük (ton/yıl) 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 2010 2020 2030 2040 ġekil 101. Küçük Menderes Havzası Havza Ġçinde Kalan Kirletici Yüklerin Yıllara Bağlı Olarak DeğiĢimi Tablo 76 ve ġekil 101 de görüldüğü üzere kirletici yük değerleri yıllara göre azalmaktadır. Bu azalma havza içinde kalan yük için daha belirgin olarak görülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 320 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 102 de 2010 yılı diğer bir ifadeyle mevcut durum için havza toplamında (havza içinde kalan ve denize deĢarj edilen) arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. ġekle göre organik madde giderimi yaklaĢık olarak %55-60 oranlarında, AKM %55, TN ve TP ise sırasıyla %14 ve %3 oranlarında arıtılmaktadır. 100 Giderim (%) 80 60 40 20 0 Arıtılmayan (%) Arıtılan (%) KOĠ 45 BOĠ 38 AKM 45 T-N 86 T-P 97 55 62 55 14 3 ġekil 102. Küçük Menderes Havzası ―Havza Ġçi‖ Kirlilik Yüklerinin Arıtılma Durumu (2010 Yılı) ġekil 103 te 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 74 e göre endüstrilerin arıtma verimlerini iyileĢtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları özetlemiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 321 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100 90 Arıtılma Durumu (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2010 KOİ 55 BOİ 62 AKM 55 T-N 14 T-P 3 2020 80 80 80 33 17 2030 82 82 82 40 25 2040 84 84 84 47 33 ġekil 103. Küçük Menderes Havzası Endüstriyel Kirleticilerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları 2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiĢmediği kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 76 da yer alan endüstrilerin arıtma verimlerine göre farklılık göstermektedir. Önümüzdeki yıllar boyunca havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte hesaplamalar mevcut durum üzerinden yapılmıĢtır. Havzadaki kirlilik yükünün illere göre dağılımına bakıldığında, Havzanın %95‘ni Ġzmir ili oluĢturmaktadır. Geri kalan %5‘lik kısmı da Aydın ili oluĢturmaktadır ancak Aydın ilinin havzaya giren kısmında birkaç zeytin iĢletmesinin dıĢında endüstriyel tesis bulunmamaktadır. Bu tesislerde ise oluĢan atıksu sızdırmaz havuzlarda toplanıp, buharlaĢtırılmaktadır. Dolayısıyla havzadaki endüstriyel yükün sadece Ġzmir ilinden kaynaklandığı söylenebilir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 322 / 519 6.2.2.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiĢ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taĢınarak kentsel AAT‘lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aĢağıda özetlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi Havzada yer alan ve Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi (ĠBB) hizmet alanı dıĢında kalan belediyelerde, katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde depolanan atıklardan kaynaklanan sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yeraltı suyu kirlenmektedir. Vadilerde toplanan katı atıkların üstü zamanla kapatılmakta; kuruyan dere yataklarındaki atıklar ise kıĢın görülen taĢkınlarla süpürülmektedir. Çözüm olarak yakın belediyelerin ortak bir düzenli depolama sahasına geçmeleri önerilmektedir. Ancak belediyelerin hiçbiri söz konusu depolama alanının kendi sınırları dahilinde olmasını istememektedir. Atıklardan kaynaklanan sızıntı suları için önlem alınmıĢ olmayıp, bu sular yeraltı suları ve/veya derelere kadar ulaĢmaktadır. Havzada ĠBB alanı dıĢında olup, havza sınırları içinde kalan Torbalı, Selçuk, Beydağ, ÇeĢme, Karaburun, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçelerinin atıkları düzensiz olarak depolanmaktadır. Depo yeri konusunda dağınık bir tutum izlenmesi ve dere yataklarına yakın mevkilerin seçilmesi, alanlardan kaynaklanan kirliliğin ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır. Depolamanın kontrollü yapılması amacıyla, Küçük Menderes Havzası Çevre ve Altyapı Hizmetleri Birliği 26888 sayılı Resmi Gazete‘de 2008‘de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢ, ancak oluĢturulan Birlik çerçevesinde katı atıklar için bir düzenli depolama tesisi yapılamamıĢtır. Aydın iline bağlı KuĢadası ilçesinde; Davutlar, Güzelçamlı, KuĢadası Belediyeleri‘nin bir araya gelerek oluĢturduğu KuĢatak Belediyeler Birliği, bu çerçevede AB projesi desteğiyle Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 323 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 düzenli depolama alanı kurulmuĢtur. ĠnĢaatı tamamlanan tesis, 2009 Aralık ayında iĢletmeye alınmıĢtır. Harmandalı Düzenli Depolama sahası, ĠZSU tarafından iĢletilmektedir. En fazla 2012 yılına kadar atık alabileceği tahmin edilen alanın, rehabilite edilerek kullanıma kapatılması planlanmaktadır. Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi‘nce Torbalı Ġlçesi sınırlarında katı atık düzenli depolama alanı yapılması planlanmaktadır. Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı Küçük Menderes Havzası içerisinde kalan alanda, Katı Atık Ana Planı‘nda öngörülen ve Birlik baĢkanı olan ilçesi Havza içerisinde kalan katı atık birlikleri Tablo 77 de özetlenmiĢ; bu birlikleri gösteren harita ise ġekil 104 te verilmiĢtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı olarak aĢağıda açıklanmıĢtır. Tablo 77. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden Yönetim Birlikleri Ġl Önerilen Birlik Adı Üye Belediyeler (Ġlçeler) Ġzmir Güney Menderes, Kiraz, Beydağ, KemalpaĢa, ÖdemiĢ, Tire, Selçuk, Bayındır, Torbalı, ÇeĢme, Karaburun, Urla, Seferihisar Ġzmir Ġzmir Kuzey Dikili, Bergama, Kınık, Menemen, Foça, Aliağa, Güzelbahçe, Balçova, Buca, Narlıdere, Gaziemir, Bornova, KarĢıyaka, Bayraklı, Karabağlar, Konak, Çiğli, Soma (Manisa), Kırkağaç (Manisa) Aydın Aydın Batı KuĢadası, Söke Ġzmir Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009) Baskı Ta Birlik Nüfusu (2009) Model Bölge Tip Proje 784.626 1a Tip Proje 16 3.341.268 1a Tip Proje 16 197.053 1c Tip Proje 2 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 324 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 104. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarında Esas TeĢkil Eden Yönetim Birlikleri Haritası Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri‘nin oluĢturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri‘nin geliĢtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla ―Katı Atık Ana Planı‖ hazırlanmıĢtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri, hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baĢlıca atık toplama, taĢıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin oluĢturulmasında dikkate alınan baĢlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taĢıma mesafesi ve nüfustur. Havza genelinde, mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuĢ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliĢkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karĢılar sayıya eriĢmiĢ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 325 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte atık birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuĢmamasıdır. TC ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB tarafından vurgulanan ‗Yerel Yönetimler Özerklik ġartı‘ sebebiyle, bölgesel atık birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte; Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın, belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaĢtıran belirli teĢvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıĢ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) Türkiye‘nin gelecekteki birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taĢımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıĢ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıĢ en güncel ve güvenilir veri niteliği taĢımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıĢı neticesinde nasıl değiĢtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında hazırlanmıĢ tip projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiĢtir. Tip projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliĢtirilmiĢtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluĢumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluĢumlarına geçilememektedir. Atık akıĢı içerisinde, oluĢumdan bertarafına kadar geçen süreçte, atık ayırma, iĢleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iĢletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeĢitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan tip projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli depolanan atık miktarlarına geçilmesi projenin katı atıklara iliĢkin yük hesabının kritik bileĢeni niteliğini taĢımaktadır. Önemli diğer bir husus, tip projelerin hem Türk hem de AB mevzuatına uygun bir sistem geliĢtirilmesi amacıyla hazırlanmıĢ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye‘nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 326 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlanmasını, hem de ekonomik iĢletilebilirliği test ettiği için tip projelerin kullanılması oldukça uygun düĢmektedir. Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut birlik yapıları ile sızıntı suyu hesaplamalarına esas teĢkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak birlikler açısından henüz yeni yapılanma aĢamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde belediyelerin kapasite geliĢtirilmesi ve kadroların iyileĢtirilmesi sağlandıkça; teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiĢ olan atık birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir optimuma ulaĢılacağı düĢünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaĢılana kadar, bir baĢka deyiĢle her bölgede yerel bazda planlama çalıĢmaları yapılıncaya dek, tip projeler belediyeler ve belediye birlikleri için bir yol haritası niteliği taĢımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun atık birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiĢiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıĢılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızıntı suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dahil edilmiĢ olmasıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 327 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları Havza dâhilinde oluĢan katı atık sızıntı suları aĢağıdaki Ģekilde hesaplanmıĢtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıĢtır: 1. Düzensiz depolama alanları için; i) Mevcut düzensiz depolama alanları ii) Kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanları 2. Düzenli depolama alanları için; iii) Mevcut düzenli depolama alanları iv) ĠnĢası planlanan düzenli depolama alanları Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanabilen kısmı dahil edilmiĢtir. Mevcut (aktif) düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları ile kapatılan düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanamayan kısmı ise yayılı kaynak kirlilik yüküne eklenmiĢtir.. Düzensiz Depolama Alanları İçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık ortalama yağıĢ yüksekliklerinden faydalanılmıĢtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri kullanılmıĢtır. GeçmiĢ yıllarda halihazırda düzensiz depolanmıĢ olan atık içerisindeki su muhtevası, yağıĢa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu hesaplarına dahil edilmemiĢtir. Sızıntı Suyu Debisi (m3/yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m2)* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği(m/yıl) Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıĢmaları ile tespit edilmiĢ olup gerektiğinde uydu görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıĢtır. Saha çalıĢmaları sırasında belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluĢması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıĢtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 328 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ÇalıĢma iller bazında yapılmıĢtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, ile ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiĢtir. Yapılan Kabuller: 1. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiĢtir (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl)* 0,35 2. Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. 3. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluĢan sızıntı suyunun en fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiĢtir. Sızıntı suyunun toplanamayan kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m3/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m3/yıl) * 0,35 * 0,50 4. Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50‘sine, ikinci 20 yıl için ise %5‘ine ineceği kabul edilmiĢtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Takip eden 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05 5. Düzensiz depolama alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır. Ayrı ayrı noktasal ve yayılı kaynak kirliliğine dahil olan sızıntı suyu miktarlarının yüzdelik dağılımları, düzensiz depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için ġekil 105 deki gibidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 329 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kapatılamadan Önce (2011/2016‘ya kadar) Kapatıldıktan Sonra (2011/2016-2040) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 105. Noktasal Ve Yayılı Kaynak Kirliliğine Dahil Olan Sızıntı Suyu Miktarlarının Yüzdelik Dağılımları Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 78 de verilmiĢtir. Tablo 78. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ BOĠ TN TP 5000 1500 400 10 2500 750 200 5 250 75 20 0,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıĢ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1‘lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıĢ yük %10 oranında arttırılmıĢtır. Düzenli Depolama Alanları İçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları kullanılmıĢ olup, Katı Atık Ana Planı‘nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıĢlarından faydalanılmıĢtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iĢleme ve bertaraf tesisleri iĢletmeye alınma tarihleri büyükĢehir belediyeleri için Tablo79 da, diğer belediyeler için Tablo 80 de özetlenmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 330 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon Kırsal ATM/ /Atık Kumbaraları 1a Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) 2010 (20%) 2010 2008 / 2010 2010 / 2015 2013 2017 2008 / 2009 2008 / 2011 1b Marmara/Ege Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (30%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022 2011 / 2016 2011 / 2016 2a Ankara (BüyükĢehir) 2012 (20%) 2012 2008 / 2010 2010 / 2015 2018 2008 / 2009 2008 / 2011 2b Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) 2012 (30%) 2012 2008 / 2010 2010 / 2015 2019 2011 2009 / 2011 2c Karadeniz/Akdeni z/Ġç Anadolu Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (20%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2022 2023 2011 / 2016 2012 / 2016 3a Gaziantep (BüyükĢehir) 2013 (20%) 2013 2008 / 2010 2015 / 2020 2019 2012 2008 / 2011 3b Doğu /Güney Doğu An. Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2014 (100%) 2014 2010 / 2015 2015 / 2020 - 2011 / 2016 2012 / 2016 Tanım Bölge MGT Kentsel Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) Tablo 79. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 331 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon ATM/Atık Kumbaraları Tablo 80. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı 1c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) 2015 2010 / 2015 - 2016 2014 / 2020 2d Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) 2015 2010 / 2015 - 2016 2016 / 2020 2e Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) 2015 (50%) 2015 2010 / 2015 2015 / 2020 2011 2012 / 2016 2020 (100%) 2020 2015 / 2020 - 2016 2017 / 2020 - - 2015 / 2020 - 2016 2017 / 2020 Tanım Bölge 3c 3c Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iĢleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıĢı ve ekonomik geliĢmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiĢtir. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 2. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiĢtir. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık 3. Baskı Ta Kapatılan hücreler için yağıĢ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiĢtir. TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 332 / 519 4. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn. 20+ 10 yıl). 5. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50‘sine, ikinci 5 yıl %5‘ine ineceği kabul edilmiĢtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıĢtır. 6. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiĢ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıĢtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 81 de verilmiĢtir. Tablo 81. Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar 2010-2030 2030-2040 KOĠ TN TP 4000 1000 10 2000 500 10 500 100 1 Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları: Tip Proje 7, 8 ve 9‘un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2011 yılında iĢletmeye alınması söz konusudur. 2. 20 yıllık iĢletimi planlanan depolama alanları 2‘Ģer hücreden oluĢmaktadır. Toplam depolama alanı 100.000 m2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 82 de verilmiĢtir. Tablo 82. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) 2 Hücreler Alan (m ) Ömür (yıl) 1. Hücre 2. Hücre Toplam 50.000 50.000 100.000 10 10 20 Tip proje 1-6 ve 10-16‘nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2016 yılında iĢletmeye alınması söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıl‘dır. Toplam depolama alanı 100.000 m2 dir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 333 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Düzenli depolama alanlarının, büyükĢehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2‘Ģer hücreden oluĢtuğu kabul edilmiĢtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 83 te verilmiĢtir. Tablo 83. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) 2 2 Hücreler Alan (m ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m ) Ömür (yıl) 1. Hücre 2. Hücre 50.000 50.000 7 8 Toplam 100.000 15 1. Hücre 2. Hücre 3. Hücre 4. Hücre 5. Hücre Toplam 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 100.000 3 3 3 3 3 15 Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nden alınan 1975-2009 yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıĢtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları: Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıĢmalarından temin edilmiĢtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baĢlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıĢmalarında edinilen bilgilerle yapılmıĢtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıĢtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıĢtır. Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiĢtir. Katı Atık Ana Planı‘nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baĢlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıĢ, tip proje baĢlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 334 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası hesaplamalar yapılırken, Saha çalıĢmalarında alınan bilgiler doğrultusunda, Ġzmir‘de bulunan Harmandalı Düzenli Depolama Alanı‘nın 2012 yılına kadar iĢletimde kalacağı, 2013 yılında yeni bir düzenli depolama sahası kurulacağı ve 2016 yılından itibaren Ġzmir Kuzey Katı Atık Yönetim Birliği olarak, Tip Proje 16‘ya göre faaliyetine devam edeceği varsayılarak hesap yapılmıĢtır. Ġzmir Güney Katı Atık Yönetim Birliği‘nin Düzenli Depolama Tesisinin 2016 yılında faaliyete geçeceği, 2016 yılından itibaren Tip Proje 16‘ya göre faaliyetine devam edeceği öngörülerek hesap yapılmıĢtır. Aydın Batı Katı Atık Yönetim Birliği‘nin Düzenli Depolama (DD) Tesisinin 2010‘dan itibaren faaliyete baĢladığı, 2011 yılından itibaren Tip Proje 2‘ye göre faaliyetine devam edeceği varsayılarak hesap yapılmıĢtır. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan noktasal kirletici yüklerin yıllara göre değerleri Tablo 84 te özetlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası‘nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükleri, KOĠ için 1.359, TN için 940, TP için ise 3.3 ton/yıl mertebesindedir. Yüklerin Katı Atık Ana Planı‘na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iĢletmeye alınmalarının ardından ani artıĢ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 1.711, TN için 412, TP için ise 5.7 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru artıĢın azalarak devam etmesi beklenmektedir. Tablo 84. Küçük Menderes Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükler Yıllar Ortalama Sızıntı Ortalama Sızıntı Suyu Debisi Suyu Debisi 3 3 KOĠ TN TP m /yıl m /ay ton/yıl ton/yıl ton/yıl 2010 339.708 28.309 1.359 940 3,3 2015 374.472 31.206 1.145 286 3,7 2020 591.639 49.303 1.711 412 5,7 2025 635.223 52.935 1.886 456 6,2 2030 690.459 57.538 2.107 511 6,7 2035 690.459 57.538 2.049 507 6,6 2040 690.459 57.538 2.049 507 6,6 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 335 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi 6.2.2.4. Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri değerlendirilmiĢtir. Mevcut ve gelecekte kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel AAT‘lerde giderileceği öngörüsü yapılmıĢtır.0 Noktasal Toplam Azot Yükleri Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal TN yükü dağılımı ġekil 106 da, bu dağılımın yıllara göre değiĢimi Tablo 85 ve ġekil 107 de verilmektedir. Noktasal TN yükü kaynaklarına bakıldığında kentsel kaynaklı kirletici yüklerin %82 oranla baskın olduğu görülmektedir. Kentsel Kaynaklı kirleticilerin takiben endüstriyel kaynaklı kirleticiler (%18) gelmektedir. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yük Dağılımı 234; 18% Kentsel 1051; 82% Endüstriyel ġekil 106. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TN Yükü Dağılımı Tablo 85. Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı Küçük Menderes Havzası Noktasal TN Yükleri (ton/yıl) Kentsel Endüstriyel TOPLAM Baskı Ta 2010 2020 2030 2040 1.051 1.047 1.260 1.450 234 181 163 145 1.285 1.228 1.423 1.595 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 336 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yük DeğiĢimi 1500 1250 1000 Kentsel 750 Endüstriyel 500 250 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 107. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TN Yükü DeğiĢimi ġekil 107 ye bakıldığında kentsel TN yükünün 2020 yılında neredeyse hiç değiĢmediği, 2020 yılından itibaren arttığı görülmektedir. 2030 ve 2040 yılları için gözlenen kirletici yükteki yükselme nüfus artıĢına bağlıdır. Endüstriyel kaynaklı noktasal azot yükünde yine yıllara bağlı AAT‘lerde iyileĢmeler olacağından dolayı azalma gözlenmektedir. Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal TP yükü dağılımı ġekil 108 de, bu dağılımın yıllara göre değiĢimi Tablo 86 ve ġekil 109 da özetlenmiĢtir. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yük Dağılımı 42; 20% Kentsel Endüstriyel 171; 80% ġekil 108. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal TP Yükü Dağılımı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 337 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 108 de verilen 2010 yılı dağılımı incelendiğinde azot yüklerinde olduğu gibi bir sonuç çıkmaktadır. En fazla noktasal fosfor yükü kentsel atıksulardan kaynaklanmaktadır (%80). Endüstriyel atıksulardan kaynaklanan fosfor yükleri %20 oranında havzayı kirletmektedir. Tablo 86. Küçük Menderes Havzası Noktasal TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı Küçük Menderes Havzası Toplam Noktasal TP Yükleri (ton/yıl) 2010 2020 2030 2040 Kentsel 171 189 217 254 Endüstriyel 42 36 32 28 TOPLAM 213 225 249 282 Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yük DeğiĢimi Kirlilik yükü (ton/yıl) 300 250 200 Kentsel 150 Endüstriyel 100 50 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 109. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal TP Yükü DeğiĢimi ġekilden de görüldüğü üzere TP yükünün yıllara bağlı olarak değiĢimi TN da olduğu gibidir ve benzer sebeplerin sonucu olarak artıĢ-azalıĢ göstermektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 338 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Noktasal KOĠ Yükleri Havzadaki kirletici kaynaklardan gelen noktasal KOĠ yükü dağılımı ġekil 110 da, bu dağılımın yıllara göre değiĢimi Tablo 87 ve ġekil 111 de özetlenmiĢtir. Noktasal KOĠ yükü kaynaklarına bakıldığında kirletici yüklerin %57 oranla kentsel kirletici yüklerinden geldiği görülmektedir. Kentsel kirletici yüklerinin ardından sırasıyla %43 ile endüstriyel tesisler gelmektedir. Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yük Dağılımı 7299; 43% Kentsel 9856; 57% Endüstriyel ġekil 110. Küçük Menderes Havzasında 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı Tablo 87.Küçük Menderes Havzası Noktasal KOĠ Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı Küçük Menderes Havzası Toplam Noktasal KOĠ Yükleri (ton/yıl) 2010 2020 2030 2040 Kentsel 9.856 4.656 5.387 5.964 Endüstriyel 7.299 3.252 2.926 2.601 TOPLAM 17.155 7.908 8.313 8.565 Yukarıda özetlendiği gibi noktasal kirleticiler, yerleĢim yerlerinde yaĢayan kiĢilerden kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deĢarj yapan endüstriyel tesis atıksuları, mevcut katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonundan sonra bu alandan toplanacak olan sızıntı suları ile mevcut/kurulacak olan katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularını kapsamaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 339 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yük DeğiĢimi Kirlilik yükü (ton/yıl) 10000 8000 Kentsel 6000 Endüstriyel 4000 2000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 111. Küçük Menderes Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi ġekil 105-111 den görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya kentsel yük sahiptir. Özellikle endüstriyel atıksu yüklerinin kentsel yüklerden daha fazla olması beklenirken, bu durum Küçük Menderes Havzası‘nda tam tersidir. Havzada yoğun bir sanayileĢmenin mevcut olmasına rağmen, endüstriyel tesislerden çıkan atıksuların büyük bir kısmı kanalizasyon vasıtasıyla toplanıp, kentsel AAT‘de arıtılmakta ve arıtılan atıksularını havza dıĢına (Ege Denizi) deĢarj edilmektedir. Kentsel kirlilik kaynaklarından gelen TN ve TP parametrelerinde 2010-2040 yılları boyunca artıĢ olduğu görülmektedir. Bu durum havzadaki nüfusun dolayısıyla kentsel kirletici yükün zamana bağlı olarak artıĢı ile ilgilidir. TN ve TP yüklerinin değiĢimi diğer havzalar için değerlendirildiğinde farklı olarak 2020 yılında belirgin bir azalma, sonrasında artıĢ gözlenmektedir. Diğer havzalarda yer alan bu durum kentsel AAT‘lerin tamamlanacağı kabulünden kaynaklanmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda ise hâlihazırda çok büyük bir nüfusa hizmet veren, aynı zamanda TN ve TP parametrelerini de giderecek Ģekilde iĢletilen AAT‘lerinin bulunmaktadır. KOĠ parametresine bakıldığında TN ve TP‘dan farklı olarak 2020 yılında fark edilir bir düĢüĢ, sonrasında artıĢ olduğu görülmektedir. Bu artıĢ, 2016 yılından itibaren yeni AAT kurulmasıyla ilgilidir. Kurulacak AAT daha çok az nüfusa sahip bölgelerde olduğu için TN ve TP giderimi yerine KOĠ gibi organik kirleticilerin giderimine yöneliktir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 340 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel kirlilik kaynaklarından gelen bütün parametrelerin yıllara bağlı olarak azaldığı görülmektedir. Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma, endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT tesislerinin revize edilmesiyle ilgilidir. Kentsel ve endüstriyel kirletici kaynaklar arasında KOĠ parametresindeki azalma TN ve TP‘a göre çok daha fazladır. Bunun sebebi azot ve fosfor giderimleri için ileri arıtma yöntemleri gerekirken, KOĠ‘nin arıtılabilmesidir. Baskı Ta konvansiyonel arıtma sistemlerinde daha yüksek yüzdelerle TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 341 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.3. Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Su kaynaklarındaki kalitenin iyileĢtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra, su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici kaynaklardan oluĢan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıĢtırılmasında temel kirlilik girdilerini teĢkil etmektedir. Ayrıca su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir. Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı ortama iklimsel ve meteorolojik koĢullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik koĢullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluĢan, çeĢitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca karmaĢık taĢınım ve dönüĢüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara ulaĢmaktadır (Özalp, 2009). Bu çalıĢmada, havzadaki baĢlıca yayılı kirletici kaynaklar; Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleĢim alanları, kıta içi su alanları), Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı), Hayvancılık faaliyetleri, Atmosferik taĢınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonlarından kaynaklanan kirlenme), Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları), Foseptik (sızdırmalı) çıkıĢ suları, Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıĢtır. ÇalıĢmada yukarıdaki baĢlıklar dikkate alınarak kirletici yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeĢitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluĢturulan resmi veriler kullanılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 342 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapılmıĢtır. 2010 yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiĢtir, sonrasında 2020, 2030, 2040 yılları için tahminler yapılmıĢtır. 6.2.3.1. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; Çevre ve Orman Bakanlığı‘ndan temin edilen CORINE veritabanı (Bkz. Bölüm 3.4) yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılmasıyla hesaplanmıĢtır. Kullanılan literatür verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 88 de verilmiĢtir. Tablo 88. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Birim Yükler (kg/ha.yıl) Yayılı Kaynak TN TP Orman Alanları 2 0.05 Çayır ve Meralar 5 0.10 Kentsel Alan 3 0.50 9.5 0.90 Kırsal Alan Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıĢtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıĢ sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıĢtır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; Kullanılan CORINE verileri 2006 yılına ait olduğundan arazi kullanımının, bu tarihten itibaren değiĢmediği/değiĢtirilmediği (Örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiĢtir. Küçük Menderes Havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıĢ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal TN ve TP haritaları, ġekil 112 ve ġekil 113 te gösterilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 343 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü (ton/yıl) ġekil 113. Küçük Menderes Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 344 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112 ve 113 birlikte değerlendirildiğinde, Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerde arazi kullanımından kaynaklanan kirlilik yükünün diğer bölgelere göre daha az olduğu görülmektedir. Bu durum, bölgenin orman, çayır-mera, kentsel ve kırsal alan olmasından çok tarım alanı olarak kullanılmasından ileri gelmektedir. (Tarım faaliyetlerinden gelen kirlilik ―Tarımsal Gübre Kullanımı‖ baĢlığı altında yer alacaktır). Havzada nüfusun yoğun olduğu körfez bölgesinde 50 ton/yıl‘dan az olmak üzere TN 1-4 ton/yıl aralığında olmak üzere TP olduğu görülmektedir. Sanayinin yoğun olduğu Menderes ilçesinde ise arazi kullanımı kaynaklı kirlilik yükünün TN için 200 ton/yıl‘dan fazla; TP için ise 6 ton/yıl‘dan fazla olduğu fark edilmektedir. Haritada özellikle TN yükü açısından en koyu renkli Urla ilçesi çıkmıĢtır (TN 200 ton/yıl‘dan büyük olmak üzere). Arazi kullanımından kaynaklanan kirletici yük haritaları, ―Arazi Kullanımı‖ baĢlığı altındaki ġekil 33 ile karĢılaĢtırıldığında haritada koyu renk ile gösterilen yerlerin özellikle ormanlık alanlara denk geldiği görülmektedir. 6.2.3.2. Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiĢiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine alım sonrası geride kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıĢa ve yeraltı suyuna karıĢabileceği varsayımıyla hesaplama yapılmıĢtır. Küçük Menderes Havzası‘nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıĢtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının alansal değeri hesaplanmıĢ; 2005-2007 yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen havzada gübrelenen arazi değeri, ilçenin havzada kalan kısmı ile çarpılarak havzada gübrelenen alansal değeri hesaplanmıĢtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P2O5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarından tarım arazilerine uygulanan toplam N ve P miktarı belirlenmiĢtir. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiĢmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koĢullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 345 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alma oranları uygulanan azotun %40-80‘i fosforun ise %5-20‘i arasında değiĢmektedir. Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıĢ sebebiyle oluĢan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5–5‘i, azotun ise %5-30‘u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıĢmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıĢmalarda eĢgüdümün sağlanması amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan ―Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı‖ çalıĢmasında olduğu gibi, TN için %50, TP için ise %20 seçilmiĢtir. Azotun %35‘ inin ve fosforun %75‘inin buharlaĢma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta TP adsorpsiyonu gibi taĢınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiĢtir. Böylece, toprakta oluĢan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan TN‘un %15‘i, TP ise %5‘inin alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıĢtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında, Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eĢit kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiĢtir. Küçük Menderes Havzasında tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım değerleri, ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. Küçük Menderes Havzası için elde edilen 7.7 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen 10-40 kg/ha.yıl aralığı altında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 0,6 kg/ha.yıl değeri, literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığında kalmaktadır (Tablo 89). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 346 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 89. Havzalaradaki Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları Toplam Tarım Alanı Ortalama TN Kullanımı Ortalama TP (ha) (kg/ha.yıl) Kullanımı (kg/ha.yıl) Küçük Menderes 288991 7,7 0,6 Burdur 258521 32,9 5,8 Büyük Menderes 1136272 17,4 3,1 Ceyhan 1081383 10,8 2,0 Kızılırmak 4390386 10,4 1,3 Konya Kapalı 2484125 14,5 1,8 Kuzey Ege 385367 6,1 2,3 Marmara 837666 16,9 1,9 Seyhan 877487 23,5 5,5 Susurluk 982185 20,5 2,2 YeĢilırmak 1624392 7,0 1,2 Havza Kayanak: ĠLEMOD, 2006 Küçük Menderes Havzası için oluĢturulmuĢ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, TN ve TP için sırasıyla ġekil 114 ve ġekil 115 te gösterilmiĢtir. ġekil 114. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 347 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 115. Küçük Menderes Havzası Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) Küçük Menderes Havzası genelinde tarımsal alanın %41‘lik bir alanı kapladığı CORINE verileri üzerinden tespit edilmiĢtir. Bu alanın dağılımı ve buna bağlı gübre kullanımı ġekil 114 ve ġekil 115 te gösterildiği gibidir. TN ve TP ile ilgili Ģekiller birlikte değerlendirildiğinde; özellikle Torbalı ve ÖdemiĢ ilçelerinde tarım faaliyetlerinin yoğun olduğu dolayısıyla gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin havza geneline göre yüksek olduğu görülmektedir (TN 500-1000 ton/yıl; TP 25-50 ton/yıl aralığındadır). Diğer taraftan havzada Ġzmir körfezi çevresinde yer alan ilçelerde gübre kullanımından kaynaklı kirletici yük olmadığı görülmektedir. Bu ilçeler merkez ilçe olup, tarımsal faaliyet yapılmamaktadır. Balçova, Narlıdere ilçelerinde yeĢil renkle temsil edilmiĢ olan kirlilik yükleri tarımsal faaliyetten değil, gübre satıĢlarından kaynaklanmaktadır. 6.2.3.3. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir sektördür. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı TN ve TP yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıĢkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 348 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıĢkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiĢkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür. Küçük Menderes Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç kategoride (büyükbaĢ, küçükbaĢ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan sayıları ve literatürden elde edilen birim hayvan yükleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıĢtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıĢtır. Gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan yayılı yükün azot için %15‘i, fosforun ise %5‘inin alıcı ortama ulaĢtığı kabul edilerek hesaplar yapılmıĢtır. Yayılı yüklerin hesabında kullanılan katsayılar Tablo 90 da gösterilmiĢtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008) Tablo 90. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Hayvan Kategorisi BüyükbaĢ (Ġnek, Sığır) KüçükbaĢ (Koyun, Keçi) Kümes Hayvanı (Tavuk) Azot (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) Fosfor (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) Alıcı Ortama UlaĢan Azot Yükü (kg/hayvan/yıl) Alıcı Ortama UlaĢan Fosfor Yükü (kg/hayvan/yıl) 0,30 0,10 8,2 0,91 0,42 0,06 1,0 0,05 0,52 0,22 0,06 0,008 Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaĢ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiĢtir. Hayvanların havzada kalan ilçelerde eĢit olarak dağıldığı kabul edilmiĢtir. Küçük Menderes Havzası için oluĢturulmuĢ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük haritaları, TN ve TP için sırasıyla ġekil 116 ve ġekil. 117 de gösterilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 349 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 116. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ġekil 117. Küçük Menderes Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 350 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 116 ve ġekil 117 birlikte değerlendirildiğinde havza içinde hayvancılıktan gelen kirletici yükün yoğun olarak Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerden kaynaklandığı görülmektedir Nehir etrafındaki ilçelere bakıldığında, otlaklar, tarım için elveriĢli olmayan, sarp ve eğimli arazilerde, ovalık alanda ise tarım dıĢı engebeli alanlar üzerinde bulunmaktadır. Özellikle, ÖdemiĢ‘te çayır mera alanlarının geniĢ yer tutması nedeniyle hayvancılık önemini arttırmıĢtır. Buna bağlı olarak, havza genelinde ÖdemiĢ ilçesinin en yüksek kirletici yükü içerdiği görülmektedir. Haritalarda pembe rengi ile temsil edilen Bornova, Bayraklı, Konak ilçelerinde mevcut yayılı yük olmadığı diğer bir ifadeyle hayvancılık yapılmadığı görülmektedir. ÇeĢme, KuĢadası ilçelerinde ise hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükün diğer bölgelere göre nispeten düĢük olduğu görülmektedir, bu durumun turizmin diğer faaliyetlere göre baskın olmasından ileri gelmektedir. 6.2.3.4. Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar, motorlu taĢıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baĢlıca kaynaklardır. Bu kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su kaynaklarını da kirletmektedir. Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği incelenmiĢtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluĢmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik birikim açısından kirletici olarak NOx ve NH3 parametreleri değerlendirilmiĢtir. Atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı TN yükünün hesabında; Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıĢtır, ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m2 yıllık ortalama yağıĢ için NO3 ve NH3‘ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıĢtır, Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıĢ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıĢla orantılı olarak değiĢecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıĢ değerleri, Melen Havzası yağıĢ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taĢınımdan kaynaklanan yayılı TN yükü hesaplanmıĢtır, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 351 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eĢit yağıĢ aldığı kabul edilmiĢtir. Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5‘ine uygulanmıĢtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaĢan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiĢtir. Bu çalıĢmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluĢan karbon esaslı kirlenme hesaba katılmamıĢtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluĢan tozların su havzaları açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir. Havzaya atmosferden taĢınan kirliliğin sadece TN için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıĢmalarını gerektiren uzun ve karmaĢık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dahil edilmemiĢtir. Nehir havzaları yönetim planı hazırlanırken atmosferik taĢınımın detaylı olarak incelenmesinin gerekli olduğu düĢünülmektedir. Küçük Menderes Havzası için, atmosferik taĢınım ile oluĢan TN yükü dağılımı ġekil 118 de verilmiĢtir. ġekil 118. Küçük Menderes Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 352 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yukarıdaki Ģekilden görüldüğü gibi, havzada atmosferik taĢınımdan kaynaklanan kirletici yükün en fazla Menderes ilçesinde oluĢtuğu görülmektedir (TN 15-30 ton/yıl olmak üzere). Bu durum büyük ölçüde Menderes ilçesinde yer alan sanayi faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden özellikle Torbalı ilçesinde sanayinin yoğun olduğu bilinmekle birlikte haritada bu durum net olarak görünmemektedir. Bu durum atmosferik taĢınım kaynaklı kirleticilerin sadece endüstriyel kaynaklı olmayıp, evsel kaynaklı faaliyetlerin ve trafik emisyonlarının da kirlilik oluĢturmasıyla açıklanabilir. Havzada kirlilik yükü açısından yüksek olması beklenen Bornova, Bayraklı, Konak gibi yüksek nüfusa sahip, trafiğin yoğun olduğu ve endüstriyel faaliyetlerin yapıldığı ilçelerde yayılı yük olmadığı görülmektedir. Bu durum temin edilen verilerin revize edilmesi gerekliliği ile ilgilidir. Haritada 5 ton/yıl değerinin altında olan kirlilik yüklerinin kaynaklandığı Beydağ, Kiraz, Selçuk ve ÇeĢme ilçelerindeyse atmosferik taĢınım kaynaklı kirleticilere sebep olacak faaliyetlerin önemli ölçüde olmadığı görülmektedir. 6.2.3.5. Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki yerleĢimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleĢimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik çıkıĢ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıĢmada, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri; foseptik kullanan yerleĢim yerlerinin 2010 yılı eĢdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde verilen kiĢi baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Tebliğ‘de yer almayan, nüfusu 2.000‘in altında olan yerleĢim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu 2.000 ile 10.000‘in arasında olan yerler için verilmiĢ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiĢtir. Buna göre yükleri hesaplamalarda kullanılan ve Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991)‘de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak kabul edilen kiĢi baĢı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 71 de (Bölüm 6.2.2.1.) verilmektedir. Foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında; OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıĢ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017‘ye kadar AAT olmayan yerleĢim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıĢtır. Foseptik bilgileri, saha çalıĢmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluĢturulmuĢtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inĢaat halinde olan tüm yerleĢim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 353 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıĢtır. Küçük Menderes Havzası için foseptik çıkıĢ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 119 ve ġekil 120 de gösterilmiĢtir. ġekillerde görüldüğü üzere havzada yer alan merkez ilçelerde (körfez etrafında yer alan) kanalizasyon tamamlanmıĢtır ve toplanan atıksular AAT‘de arıtılarak uzaklaĢtırılmaktadır, dolayısıyla foseptikten kaynaklanan mevcut yayılı kirletici yük bulunmamaktadır. Haritada en yüksek kirletici yüke sahip olduğu (TN 50-100 ton/yıl; TP 4-15 ton/yıl olmak üzere) görülen Torbalı ve Menderes ilçelerinde AAT olmakla birlikte kanalizasyon bağlantısı tamamlanmadığı için atıksuların bir kısmı foseptiklerde toplanmaktadır. ÇeĢme ve KuĢadası içlerinde ise oteller ve tatil siteleri dıĢında AAT bulunmamaktadır. Toplanan atıksular foseptiklerde toplanmakta veya derin deniz deĢarjı ile uzaklaĢtırılmaktadır. Havzada daha az kirletici yük olduğu (TN 10 ton/yıl; TP 2 ton/yıl‘dan az olmak üzere) görülen Küçük Menderes Nehri etrafındaki ilçelerde kanalizasyon bağlantısı önemli ölçüde tamamlanmıĢtır. Toplanan atıksuların bir kısmı AAT‘lerinde arıtılmakta (Bayındır, Torbalı, Selçuk), bir kısmı alıcı ortama deĢarj edilmekte, belirli bir kısmı ise foseptiklerde toplanmaktadır. Foseptiklerde toplanan atıksu bölgenin nüfusuna bağlı olarak (havzadaki diğer yerleĢim yerlerine göre daha az olduğu için), gelen kirletici yük nispeten daha azdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 354 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 119. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ġekil 120. Küçük Menderes Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 355 / 519 6.2.3.6. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Küçük Menderes havzasında yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıĢ ve arazi drenajı sonucu oluĢan yayılı yükler, ġekil 121 ve ġekil 122 de gösterilmiĢtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi‘ne taĢındığı düĢünülerek yayılı yük hesaplamalarına dahil edilmemiĢtir. Sızıntı suyu hesabına iliĢkin detaylı açıklamalar Bölüm 6.2.3.6‘da anlatılmıĢtır. Yukarıdaki haritalar oluĢturulurken, pembe ile gösterilen yerlerde mevcut durumda yer alan düzenli depolama tesislerinin bulunduğu ilçeler ve bu tesislere atıklarını topladıkları ilçeler gösterilmiĢtir. Düzenli depolama tesisleri kurulmadan önce kullanılan düzensiz depolamalardan gelen sızıntı suyu kaynaklı kirletici yükler toplam yayılı yük hesaplarına dahil edilmiĢ, ancak bu haritalarda gösterilmemiĢtir. ġekillerden görüldüğü üzere havzanın büyük bir kısmında atıklar düzenli depolama tesislerinde toplanmaktadır. Dolayısıyla pembe ile ifade edilmiĢ alanlardan mevcut halde sızıntı suyu kaynaklı kirlilik yükü gelmediği kabul edilmektedir. Havzada yer alan Harmandalı Düzenli Depolama Tesisi ilçelerdeki atıkları toplamakta, atıklardan kaynaklanan sızıntı suyu Çiğli AAT‘de arıtılmaktadır. Aydın ili sınırlarına giren KuĢadası ilçesinde ise 2009 yılından itibaren iĢletmede olan KuĢatak Düzenli Depolama Tesisi buradaki atıkları toplamakta, oluĢan sızıntı suyu kendi bünyesi içindeki artıma tesisinde arıtılmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 356 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 121. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ġekil 122. Küçük Menderes Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı TP Yükü (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 357 / 519 6.2.3.7. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yayılı Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Yapılan hesaplamalar sonucunda tahmin edilen yayılı kirletici yüklerinin TN ve TP olarak önce havza bazında ardından havzayı oluĢturan illerdeki dağılım Ģekil ve tablolar üzerinde gösterilmiĢtir (Yayılı yük haritaları daha büyük ölçekte EK VII de verilmiĢtir). Yayılı Toplam Azot Yükleri Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin havza genelinde dağılımı TN için ġekil 123 ve 124 te; iller bazında dağılımı Tablo 91 ve ġekil 125 te verilmiĢtir. ġekil 123. Küçük Menderes Havzası Yayılı TN Yükü (ton/yıl) ġekil 123 te yayılı azot yüklerinin harita üzerinde gösterimi verilmiĢtir. Verilen haritadan TN yükünün havzada dağılımına bakıldığında, ÖdemiĢ ilçesinin belirgin bir fark (TN 1000-2000 ton/yıl) ile yüksek oranda kirletirci içerdiği görülmektedir. Bu değerin çok önemli bir kısmı yukarıda belirtildiği gibi tarımda kullanılan gübreden ve hayvancılık faaliyetlerinden gelmektedir. Ġçerdiği kirletici yük açısından ÖdemiĢ ilçesini Küçük Menderes etrafındaki yerleĢkeler takip etmektedir (TN 500-1000 ton/yıl). Kirletici yük açısından daha düĢük değere sahip körfez ve kıyı Ģeridinde yer alan ilçelerde genel olarak tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yerini noktasal kirlilik oluĢturacak sanayi ve turizm faaliyetleri almaktadır. ġekil 114‘te havzada yayılı TN yükü dağılımı ifade eden pasta diyagram yer almaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 358 / 519 59; 1% GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Toplamı-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 590; 8% Sızıntı Suyu 1562; 21% Arazi Kullanım Gübre 2542; 35% Atmosferik Taşınım 2237; 31% Hayvancılık Foseptik 280; 4% ġekil 124. Küçük Menderes Havzasında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) ġekil 124 ten görüldüğü üzere yayılı azot kirliliği, baskın olarak hayvan yetiĢtiriciliğinden ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum yukarıdaki haritadaki verileri de desteklemektedir. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, TN yükü açısından %35 ile baĢı çeken hayvansal atıkları, %31 ile tarımsal gübre yükünü ve %21 ile arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taĢınım, foseptik ve sızıntı suyu yükleri, yayılı TN yükleri açısından sadece %13‘lük bir paya sahiptir. Küçük Menderes Havzası‘nın özellikle nüfus ve sanayi açısından geliĢmiĢ bir havza konumunda olması sebebiyle, gerek ulaĢım gerekse sanayiden kaynaklı konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanan yayılı yüklerin atmosferik taĢınımla havzaya olan etkisi detaylı olarak araĢtırılmalıdır. Havzada yer alan iller bazında yayılı TN yükünün dağılımı Tablo 91 ve ġekil 125 te verilmiĢtir. Tablo 91. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükünün Dağılımı Sızıntı Suyu N Yükü (ton/yıl) Arazi Kullanımı N Yükü (ton/yıl) Gübre Yayılı N Yükü (ton/yıl) Atmosferik TaĢınım N Yükü (ton/yıl) Hayvancılık Yayılı N Yükü (ton/yıl) Foseptik Yayılı N Yükü (ton/yıl) Yayılı N (ton/yıl) Ġzmir 58,9 1289,0 2156,7 244,3 2379,3 248,7 6.377 Aydın 0,0 43,0 47,9 7,1 20,4 321,5 440 Manisa 0,0 230,4 32,5 28,2 142,6 19,5 453 Toplam 59 1562 2237 280 2542 590 7.270 ĠL Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 359 / 519 248,7; 4% 58,9; 1% GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmir-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) Sızıntı Suyu 1289,0; 20% Arazi Kullanım 2379,3; 37% Gübre Atmosferik Taşınım 2156,7; 34% Hayvancılık Foseptik 244,3; 4% Aydın-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 43,0; 10% Sızıntı Suyu 47,9; 11% 7,1; 1% Arazi Kullanım Gübre 20,4; 5% Atmosferik Taşınım 321,5; 73% Hayvancılık Foseptik 19,5; 4% Manisa-Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) Sızıntı Suyu Arazi Kullanım 142,6; 32% 230,4; 51% Gübre Atmosferik Taşınım Hayvancılık 28,2; 6% 32,5; 7% Foseptik ġekil 125. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TN Yükü Dağılımı (ton/yıl,%) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 360 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu dağılım havzayı oluĢturan iller bazında değerlendirildiğinde, alan olarak havzanın % 95‘ini oluĢturan Ġzmir ili havza toplamındaki kirletici kaynak dağılımına benzer Ģekilde çıkmıĢtır. Havza sınırları içinde kalan Aydın ilinde ise havza toplamında farklı olarak kirletici yük yoğun olarak foseptiklerden (%73) kaynaklanmaktadır. Aydın ilinin havza sınırları içine giren bölümünde turizm faaliyetlerinin baskın olması, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini geride kalmasına neden olmuĢtur. Kanalizasyon bağlantısının tamamlanmadığı ilçelerde atıksular foseptiklerde toplanmakta veya derin deniz deĢarjıyla uzaklaĢtırılmaktadır. Havzanın %1‘lik kısmını oluĢturan Manisa ilinde ise arazi kullanımı (%51) ve hayvancılık (%32) önemli kirletici kaynaklar olarak görülmektedir. Havzayı oluĢturan iller arasındaki dağılım değerlendirildiğinde Ġzmir ilinin kapsadığı alana bağlı olarak, kirletici yük dağılımları gerçekleĢmektedir. Yayılı Toplam Fosfor Yükleri Tüm havzadan gelen yayılı yüklerin havza genelinde dağılımı TP için ġekil 126 ve 127 de iller bazında dağılımı Tablo 92 ve ġekil 128 de verilmiĢtir. ġekil 126. Küçük Menderes Havzası Yayılı TP Yükü ġekil 116 da yayılı fosfor yüklerinin dağılımı haritada verilmiĢtir. Mevcut durumda yayılı TP yükünün ilçelere göre dağılımına bakıldığında TP yükünün büyük oranda (TN yüküne bağlı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 361 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olarak) ÖdemiĢ ilçesinden geldiği görülmektedir. Bu ilçedeki yapay gübre kullanımının çok olması ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapılması TN ve TP yüklerinin bu ilçede yüksek çıkmasını açıklamaktadır. Ġçerdiği kirletici yük açısından ÖdemiĢ ilçesini Küçük Menderes etrafındaki yerleĢkeler ve KuĢadası takip etmektedir (TN 50-100 ton/yıl). 1,5; 0% Havza Toplamı-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 44,6; 8% 82,8; 15% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı 162,8; 28% Gübre Hayvancılık Foseptik 281,1; 49% ġekil 127. Küçük Menderes Havzasında Toplam Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) Fosfor yükleri ile ilgili olarak, yüklerin çoğunluğunun hayvancılığı (%49) takiben tarımsal gübre kullanımından (%28) kaynaklandığı görülmektedir. Tarımsal alanlar, çayır ve meralar ile ormanların P yükleri de % 23 mertebelerindedir. Havzadaki yayılı TP yükü iller bazında da Tablo 92 ve ġekil 128 de ifade edilmiĢtir. Tablo 92. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükünün Dağılımı ĠL Toplam Toplam Arazi Sızıntı Suyu Kullanımı P P Yükü Yükü (ton/yıl) (ton/yıl) Toplam Gübre Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Hayvancılık Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Foseptik Yayılı P Yükü (ton/yıl) Toplam Yayılı P (ton/yıl) Ġzmir 1,5 37,3 156,9 261,4 35,2 492,3 Aydın 0,0 2,1 3,0 2,1 44,7 51,8 Manisa 0,0 5,3 2,8 17,6 2,9 28,6 Toplam 1,5 44,6 162,8 281,1 82,8 572,7 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 362 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzmir-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 1,5; 0% 35,2; 7% 37,3; 8% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı Gübre 156,9; 32% Hayvancılık 261,4; 53% 2,1; 4% Foseptik 3,0; 6% Aydın-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 2,1; 4% Sızıntı Suyu Arazi Kullanımı Gübre Hayvancılık Foseptik 44,7; 86% Manisa-Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl, %) 2,9; 10% 5,3; 18% Sızıntı Suyu 2,8; 10% Arazi Kullanımı Gübre 17,6; 62% Hayvancılık Foseptik ġekil 128. Küçük Menderes Havzası Ġller Bazında Yayılı TP Yükü Dağılımı (ton/yıl) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 363 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzadaki yayılı TP dağılımı havzayı oluĢturan iller bazında değerlendirildiğinde, kirletici yükün büyük bir kısmının TN yükünde olduğu gibi Ġzmir ilinden geldiği görülmektedir. Bu durum havzanın büyük bir kısmını Ġzmir ilinin oluĢturmasıyla ilgilidir. Ġller içindeki kirletici yük dağılımına bakıldığında Ġzmir ilinden gelen TP yükü %53 oranında hayvancılıktan gelmektedir. Hayvancılığı da %32 oranında tarımda gübre kullanımından kaynaklanan kirletici yük izlemektedir. Aydın iline bakıldığında ise TN yüküne paralel olarak foseptik kaynaklı kirletici yükün (%86) yoğun olduğu görülmektedir. ġekil 129 da yıllara göre kirletici yüklerin değiĢimi özetlenmiĢtir. 8000 7000 6000 5000 Yayılı TN yükleri 4000 Yayılı TP yükleri 3000 2000 1000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 129. Küçük Menderes Havzası Toplam Yayılı TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre Dağılımı Yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu yapılan varsayımların gerçek olması durumunda 2020, 2030, 2040 yılları için sırasıyla %20, 30 ve 40 kadar azalma olacağı Ģeklindedir. Yayılı kirletici kaynaklar da en baskın olan tarım ve hayvancılık faaliyetlerin de alınacak önlemler, gelecekte yayılı kirletici yüklerin azalmasında büyük önem taĢımaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 364 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 6.2.4. Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Yukarıdaki Bölüm 6.2.2 ve 6.2.3‘Te noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiĢ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıĢtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleĢtirilecek olan koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu sebeple gelecek yıllarda kirlilik oluĢumunda bir iyileĢme olacağı öngörüsü yapılmıĢtır. Buna bağlı olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıĢ gerçekleĢmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili öngörüler aĢağıda özetlendiği gibidir. 2017 yılına kadar, Belediye teĢkilatına sahip tüm yerleĢim yerlerinin AAT‘ye sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edierek, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıĢtır. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiĢin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiĢtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiĢtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre % 20‘lik, 2030 yılı için % 30‘luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40‘lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiĢtir (Stolze ve diğ., 2000 FAO,2002). Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT‘lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır. Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baĢlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde de açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010 Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 365 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiĢtir. 2030 yılındaki yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50‘si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010 yılındaki yüklerin % 95 azalacağı Kabul edilerek hesaplanmıĢtır. Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımınının 2040 yılına kadar önemli oranda değiĢmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir. Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıĢmalar yapılması gerektiğinden, atmosferik taĢınımla oluĢan yayılı kirlilik yükleri de 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiĢtir. Yukarıdaki öngörüler dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen noktasal ve yayılı kirletici yükler Tablo 93 te görüldüğü gibidir. Tablo 93. Noktasal Ve Yayılı Kirletici Yüklerin Havzada Yıllara Göre Dağılımı YÜKLER (ton/yıl) Ġller Ġzmir Aydın Manisa Yıllar Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Toplam Noktasal Yayılı Toplam 2010 1285 6377 7662 213 492 705 2020 1228 5231 6459 225 377 602 2030 1423 4738 6161 249 331 580 2040 1595 4258 5853 282 288 570 2010 0 440 440 0 52 52 2020 0 137 137 0 11 11 2030 0 98 98 0 6 6 2040 0 91 91 0 5 5 2010 0 453 453 0 29 29 2020 0 401 401 0 22 22 2030 0 381 381 0 20 20 2040 0 364 364 0 18 18 Küçük Menderes Havzası‘ndaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2010 yılı için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %18, TP parametresi bazında %27 dir. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 1.285 ton/yıl iken, 2040 yılında 1.595 ton/yıl değerine Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 366 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 inmektedir. TP yükleri bu 30 yıllık bu zaman diliminde az bir artıĢla 213 ton/yıl dan 282 ton/yıl değerine ulaĢmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiĢimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiĢim söz konusudur. 2010 yılında 6.377 ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında 4.258 ton/yıl seviyesine inmekte olup; %35 oranında bir azalma söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde 492 ton/yıl dan 288 ton/yıl değerine inmektedir. Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı 1625; 18% Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı 216; 27% Noktasal TN yükleri Yayılı TN yükleri Yayılı TN yükleri 7270; 82% Noktasal TN yükleri 573; 73% ġekil 130.Küçük Menderes Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN, TP Yükleri Dağılımı Tablo 93 ve ġekil 130-132 değerlendirildiğinde, toplam azot ve fosfor yükünün çoğunun yayılı yüklerden kaynaklandığı görülmektedir. Noktasal yüklerde 2020 yılında yapılması planlanan ileri kentsel AAT‘ler nedeniyle önemli bir azalma olsa da sonraki 10 yıllık bölümlerde artıĢ beklenmektedir. Ancak toplam yüke en fazla etki eden yayılı yüklerin her 10 yıllık dilimde yukarıda belirtilen oranlarda azalacağı tahmin edildiği için TN ve TP yükünün de zamanla azalacağı hesaplanmıĢtır. ġekil 125 ve 126 da 2010 yılı için pay grafikleri ve ġekil 127 ve 128 de ise yıllar bazında kirletici yüklerin değiĢimi verilmiĢtir. Noktasal ve yayılı kirletici kaynakları azaltmak mümkün olsa bile, tamamen önlemek mümkün değildir. Fakat koruyucu önlemler ile yükler belirli bir oranda düĢürülebilmektedir. Hesaplamalar yapılırken yıllara göre yayılı yüklerdeki değiĢim, yukarıda bahsedildiği gibi uluslararası deneyimlere dayanarak göz önüne alınmıĢtır. Yayılı yükleri gelecekte azaltmaya yönelik alınacak daha gerçekçi çözümleri araĢtırmak için tüm havzada daha detaylı araĢtırmalar yürütülmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 367 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 9000 Kirlilik yükü (ton/yıl) 8000 7000 6000 5000 Toplam TN yükleri 4000 Yayılı TN yükleri Noktasal TN yükleri 3000 2000 1000 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 131. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri DeğiĢimi 800 Kirlilik yükü (ton/yıl) 700 600 500 Toplam TP yükleri 400 Yayılı TP yükleri 300 Noktasal TP yükleri 200 100 0 2010 2020 2030 2040 ġekil 132. Küçük Menderes Havzası Noktasal ve Yayılı TP Yükleri DeğiĢimi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 368 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 369 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7. HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ 7.1. Baskı ve Etkiler Baskı ve etki analizi, insani faaliyetlerin yüzeysel sular ve yeraltı suları üzerindeki etkilerini inceler. Bu analiz insani faaliyetleri nedeniyle, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği‘nde yer alan çevresel hedeflere ulaĢamama riski altında bulunan yüzeysel ve yeraltı suyu kitlelerini tanımlamak için pek çok disiplin yaklaĢımını ve farklı kaynaklardan alınan verileri bir araya getiren bütüncül bir değerlendirmedir. Sanayi, tarım, turizm ve kentleĢme gibi faaliyetler ―baskı‖ olarak, bu faaliyetlerin çevre üzerindeki sonuçları ise ―etki‖ olarak adlandırılmaktadır. Küçük Menderes Havzası için baskılar, noktasal ve yayılı kaynaklı kirleticilerle hidromorfolojik baskılar olarak değerlendirilmiĢtir. Noktasal kaynaklı baskılar Noktasal kaynaklı baskılar çoğunlukla kentsel kanalizasyondan (arıtılmıĢ ve arıtılmamıĢ olmak üzere) ve endüstriyel atıksudan kaynaklanmaktadır. Kanalizasyonla gelen evsel atıksu noktasal kaynak sayılırken, kanalizasyon sistemi olmayan yerleĢimlerden kaynaklanan atıksu ise yayılı kaynak sayılmaktadır. Evsel atıksu-kanalizasyon Proje kapsamında yapılan çalıĢmalarda havzanın kentsel nüfusunun %92‘sinin atıksuyunun kanalizasyon Ģebekesine bağlı olduğu ve % 88‘nin atıksuyunun AAT‘lerde arıtıldığı tespit edilmiĢtir. Bu yüksek değerler Ġzmir BB hizmet alanı içinde bütün yerleĢim yerlerinde kanalizasyon bulunmasına ve toplanan atıksuların AAT‘lerde arıtılmasından kaynaklanmaktadır. 2000 yılında tamamlanan Büyük Kanal Projesi kapsamında Ġzmir Ġli‘nin evsel atıksuları ana kuĢaklama kanalı ve kolektör hatlarıyla toplanarak Çiğli AAT ve Güneybatı AAT‘ye iletilmektedir. Büyük Kanal Projesi‘nin tamamlanması sonucunda, Güneybatı AAT ve Çiğli AAT‘nin devreye girmesi ile evsel atıksuların arıtılarak körfeze deĢarjı sonucunda deniz suyu kalitesinde iyileĢmeler gözlenmiĢtir. Ancak Ġzmir‘in çevre ilçelerinden kaynaklanan ve körfeze ulaĢan evsel atıksular körfezi olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Ġzmir‘in çevre ilçelerinde yapımı devam eden ve planlanmakta olan atıksu arıtma tesislerinin de en yakın Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 370 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 zamanda tamamlanarak devreye alınması gerekmektedir. Ayrıca Ġzmir kanalizasyon Ģebekesi birleĢik sistem olarak iĢletilmektedir. Çok fazla miktarda yağmur suyunun Ģebekeye girmesine yol açan bu durum, atıksu iletiminde enerji maliyetlerinin artmasına, Ģebekenin yetersiz kalmasına, arıtma tesislerinin aĢırı yüklenmelerine yol açmaktadır. Körfeze giren deniz taĢıtlarının sintine ve balast sularının ön arıtımını yaptıktan sonra kanalizasyon Ģebekesine deĢarjını sağlayacak bir ön arıtma tesisine ihtiyaç vardır. Bu değerlendirme Küçük Menderes Nehri Alt Havzası için yapıldığında, nüfusun %86‘sınınn atıksuyunu kanalizasyon ile toplanıp, %66‘sının atıksuyunun arıtıldığı görünmektedir. Küçük Menderes Nehri etrafındaki bulunan Beydağ, ÖdemiĢ, Tire, Bayındır ve Torbalı ilçelerinde ise kısmen (%80-90) kanalizasyon sistemi mevcut olup AAT olmadığından atıksular direkt olarak nehre veya yan kollarına deĢarj edilmektedir. Kiraz ve Selçuk ilçelerinde AAT mevcuttur. Kiraz Ġlçesi‘nde kanal bağlantı eksikleri nedeniyle tesis bir türlü devreye alınamamaktadır. Selçuk Ġlçesi‘nde ise 1985 yılında yapımı tamamlanan AAT doğal arıtma Ģeklindedir ve bu tesiste de zaman zaman problemler yaĢanmaktadır. DSĠ‘den alınan 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verilerine göre, Küçük Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik olduğu görülmektedir. Kentsel atıksudan kaynaklanabilecek KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen için nehir Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan çözünmüĢ oksijen karakteristik değeri nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir. TP ölçümlerinin yapılmamıĢ olması,fosfor kirliliği düzeyinin belirlenmesini engellemektir. Karaburun Ġlçesi‘nde kısmen kanalizasyon sistemi mevcut olup toplanan atıksular AAT‘de arıtılmaktadır; tesis yazın nüfus artıĢıyla yetersiz olabilmektedir. ÇeĢme‘de ise kanalizasyon henüz tamamlanmamıĢtır; atıksular ön arıtımdan geçtikten sonra derin deniz deĢarjı ile denize verilmektedir. Havza sınırları içine giren KuĢadası Ġlçesi‘nde kanalizasyon tamamlanmamıĢtır; atıksular ya foseptiklerde toplanmaktadır veya derin deniz deĢarjı yapılmaktadır. BaĢta Küçük Menderes Nehri olmak üzere alıcı ortama yapılan atıksu deĢarjları, kirliliğin artarak ciddi boyutlara ulaĢmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra, tarım açısından oldukça önemli olan bu bölgede tarım ürünlerinin atıksuyla sulandığı tespit edilmiĢtir. Bu durum sağlık açısından ciddi tehditler oluĢturabilmektedir. Noktasal kaynaklı baskıları Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 371 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 oluĢturan kentsel atıksuyun havzaya ulaĢan miktarı toplam noktasal TN için %82, TP için %80‘dir. Sanayi Havzanın genelinde birçok ticari iĢletme ve sanayi tesisi bulunmaktadır. Sanayi yapılaĢması yoğun olarak Karabağlar-Torbalı-Menderes aksı boyunca yerleĢmiĢ ve geliĢme göstermiĢtir. Karabağlar ve Menderes tarafında kalan tesisler atıksularını ön arıtmadan geçirdikten sonra kanalizasyona vermektedir. Torbalı‘ da ise sanayi kuruluĢlarında üretimin çeĢitli aĢamalarında oluĢan atıklar, çoğu zaman arıtma yapılmadan baĢta Küçük Menderes Nehri ve yan kolları olmak üzere alıcı ortama deĢarj edilmektedir. Buna bağlı olarak, endüstrieden kaynaklanan noktasal kirletici yük beklenenden az olmaktadır (toplam noktasal TN yükünün %18‘ini, TP yükünün %20‘sini oluĢturmaktadır). Endüstriyel atıksularda bulunan ağır metaller ve diğer kirletici faktörlerin; toprakta, suda ve havada oluĢturdukları zararlı etkiler son yıllarda önemli boyutlara ulaĢmıĢtır. Nehirdeki kirlilik artıĢının ciddi boyutlara ulaĢmasının neticesi olarak, Küçük Menderes Nehri‘nde zaman zaman balık ölümlerinin gerçekleĢtiği tespit edilmiĢtir. DSĠ su kalitesi verilerine göre Küçük Menderes Nehri yalnızca KOĠ, BOĠ, NH4-N ve çözünmüĢ oksijen parametrelerine göre değil, aynı zamanda renk ve bor parametrelerine göre de IV.Sınıf Su Kalitesine girmektedir. Küçük Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında Fetrek Çayı ile karıĢtığı bölümde de KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum, klorür ve bor parametreleri için Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli sınıfına giren diğer parametrelere ek olarak tuzluluk da dördüncü sınıfa düĢmektedir. Özellikle tekstil, metal, maden, zeytinyağı, tarım ürünleri iĢleme, süt ve süt ürünleri gibi endüstri tesislerinin havzada önemli kirletici etkiye sahip olduğu görülmektedir. Ġnorganik kirliliğin kaynaktan itibaren sanayi bölgelerinde daha fazla olduğu, küçük sanayi sitelerinin de önemli kirletici etken oluĢturduğu tespit edilmiĢtir. Havzada yoğun olarak bulunan mevsimlik zeytinyağı tesisleriyle süt ve süt ürünleri (mandıralar) de organik kirliliği önemli ölçüde arttırmaktadır. Ayrıca Torbalı Fetrek Çayı civarındaki büyük ölçekli sanayi kuruluĢları, mermer iĢleme tesisleri nehre ciddi anlamda kirlilik yükü taĢımaktadır. Küçük Menderes Nehri‘nin Beydağ, ÖdemiĢ, Tire, Bayındır, Selçuk ilçelerinden geçerek geçtiği bölgelerin kirliliğini Ege Denizi‘ne taĢımaktadır. Torbalı, Tire ve ÖdemiĢ sanayileĢmenin geliĢtiği baĢlıca ilçelerdir. Bölgede bulunan sanayi kuruluĢları arasında tarımsal ürünleri iĢleyen sanayi kuruluĢları baĢta gelmektedir. Havzada Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 372 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 özellikle zeytinyağı üretim tesislerinden gelen karasu ve küçük ölçekli mandıralardan gelen peyniraltı suları problem oluĢturmaktadır. Küçük Menderes Havzası‘nda, iĢletmede olan 6 adet OSB bulunmaktadır. Bunlardan ĠTOB Tekeli OSB ile Tire OSB‘de AAT bulunmaktadır. Yayılı kaynaklı baskılar Yayılı kaynaklı baskılar özellikle suyun kimyasal kalitesini etkilemektedir. Yüzeysel suların nütrientler bakımından, özellikle azot ve fosfor ile zenginleĢmesi ötrofikasyona sebep olabilir. Ötrofikasyon, nütrientlerin aĢırı alg (bunların bazıları zehirli olabilir) ve diğer bitki geliĢimine neden olduğu yapay bir zenginleĢme sürecidir. Biyolojik çeĢitlilik ve su kalitesi üzerinde olumsuz etkiler yaratan bu durum, rekreasyon ve su temini için kullanılan su kütlelerinin değerini düĢürebilir. Nütrientler suya atmosferden gelen birikimler, noktasal kaynaklar ve bunların yansıra arazi kullanım faaliyetleri yoluyla girmektedir. Havzadaki noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Yayılı yükler, toplam içinde TN için %82, TP için %73‘ü oluĢturmaktadır. Alıcı ortamın kirlenmesinde en etkili olan yayılı kaynak baskıları, tarım ve hayvancılık faaliyetleridir. Ayrıca, kanalizasyon sistemine bağlı olmayan yerleĢimlerden kaynaklanan atıksular ve düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları da bu kapsamda değerlendirilmelidir. Tarımsal Faaliyetler Ġklim ve toprak koĢullarının tarımsal üretime çok uygun olmasıyla havzada tarımsal mücadele ilaçları ve ticari gübre sıklıkla kullanılmaktadır. Bu sık kullanım, tarımsal faaliyetlerin yayılı yüklerin %31‘ni oluĢturmasıyla sonuçlanmaktadır. Havzada yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetler ile bilinçsiz ve yanlıĢ gübre kullanımıyla açıklanabilir. Havzada seracılık çok yaygın olup, buralarda fazla ilaç ve hormon kullanımının tarımsal kirliliğe etkisi bulunmaktadır. Özellikle Küçük Menderes Nehri‘nde yapılan çalıĢmalarda toplam fosfor, nitrit ve nitrat değerlerinin yüksek olması; nehir suyunda ötrofike bir durumda olduğunun göstergesidir. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde NH4-N ve NO2-N parametreleri açısından nehir Sınf IV‘e girmektedir. TP ölçümü yapılmamıĢ olması fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ancak yapılan diğer çalıĢmalarda TP ölçümü de yapılmıĢ, TP‘un 1,5 mg/L civarında olduğu, baĢka bir değiĢe IV. Sınıf olduğu gözlenmiĢtir (Gündoğdu ve Özkan, 2006). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 373 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Zeytincilik Havzada zeytin ürünleri üretimi oldukça yoğundur. Zeytinin iĢlenmesi sırasında oluĢan karasu konvansiyonel yöntemlerle aratılamamaktadır. Yılın ancak birkaç ayında yapılan zeytin iĢletmeciliğinde oluĢan karasu sızdırmaz betonarme borularda toplanıp, buharlaĢtırılmaktadır. Ancak, kapasite üstüne çıkıldığında toplanan atıksu alıcı ortamlara deĢarj edilebilmektedir. Hayvancılık Faaliyetleri Hayvancılık, Küçük Menderes Havzası için önemli bir ekonomik faaliyettir. Çiftçiler, hem hayvancılıktan hem de ulaĢım ve çift sürme gibi hayvan gücünün kullanılmasından gelir elde etmektedir. Hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan hayvan atıkları havzada doğal gübre olarak kullanılmaktadır. Havzada yetiĢtirilen baĢlıca hayvanlar, sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanlarıdır. Hayvansal dıĢkılar doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor hayvan kategorisi, türü, beslenme alıĢkanlıkları, hayvan ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak değiĢkenlik göstermektedir. Hayvan dıĢkıları akarsulara da karıĢabilmektedir ve önemli bir kirletici kaynak olarak değerlendirilmektedir. Yapılan hesaplamalarda hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı TN yükünün %35, TP yükünün %49 olduğu tespit edilmiĢtir. Balıkçılık Havzada, Karaburun Yarımadası‗nda denizde yapılan kafes balıkçılığı denizi kirletmektedir. Bu da turizm sektörünü olumsuz yönde etkilemektedir. Katı Atık Havza‘da yer alan ve ĠBB hizmet alanı dıĢında kalan ÖdemiĢ, Kiraz, Beydağ, Bayındır, Tire, Karaburun ve ÇeĢme ilçelerinde, katı atık bertarafında düzensiz depolama sahaları kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiĢ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiĢ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklar, sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yeraltı suyunu kirletmektedir. Katı atık sızıntı sularından kaynaklanan yayılı yükler toplam içerisinde değerlendirildiğinde TN ve TP için %1 mertebesinde olmaktadır. Ancak çok konsantre olarak alıcı ortama karıĢtığı için, ulaĢtığı ortamlarda büyük kirliliklere yol açabilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 374 / 519 ĠBB hizmet alanında toplanan atıklar Harmandalı GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzenli Depolama Alanı‘nda toplanmaktadır. Ancak, bu alanın kapasitesi dolmuĢtur, en fazla 3 sene daha hizmet verebileceği düĢünülmektedir. Dolayısıyla yeni bir tesis için yer belirlenmesi planlanmaktadır. Kum Ocakları Denetimsiz ve ruhsatsız olarak çalıĢan kum ocakları da toprak seviyesini düĢürerek çevreye zarar vermektedirler. Özellikle Küçük Menderes üzerinde ÖdemiĢ, Tire ve Bayındır‘da ruhsatsız çalıĢan kum ocakları sorunlara neden olmaktadır. Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan arazilerden de kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya çıkarılması için yapılan hafriyat iĢlemleri neticesinde sediment taĢınmasını engellenmekte, nehir yataklarından kum ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya açık hale gelmekte; ayrıca balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar görmesi, nehirlerdeki ekolojik yaĢamı da olumsuz etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl ocaklarının faaliyetleri sonucu yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü çekilmekte, bu yüzden yeraltı suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa çıkan ve gölcükler oluĢturan yeraltı suları dıĢ etmenlerden kirlenmeye açık hale gelebilmektedir. TaĢ Ocakları ve Çimento Fabrikaları TaĢocakları iĢletme sırasında çıkardıkları yoğun toz, gürültü ve görüntü kirliliği nedeni çevreyi olumsuz yönde etkilemektedir. Ġzmir BB tarafından Bornova giriĢi Belkahve Bölgesi‘nde bulunan taĢ ocakları ve kırma-eleme tesislerinin bölgeden taĢınmasına yönelik çalıĢmalar yürütülmektedir. Mevcut durumda kurulu ve faal olan çimento fabrikası baĢta olmak üzere, kireç fabrikası, asfalt ve beton tesisleri, ocak ve kırma-eleme tesisleri için çevresel açıdan uygun değerlendirmenin yapılması gerekmektedir. Maden sahalarının iĢletilmesi ile ilgili olarak yapılacak çalıĢmalarda oluĢacak toz emisyonları ve bu emisyonların hakim rüzgar yönü, ortalama sıcaklık, vb. gibi o bölgenin meteorolojik verileri de dikkate alınarak bulunduğu alanı ve yerleĢim merkezlerini nasıl etkileyeceği dikkate alınmalıdır. Yapılacak çalıĢmalar sonucu maden iĢletmelerinde sulu sistem ya da kapalı sistem kırma eleme tesisleri gibi uygun teknolojiler seçilmelidir. Maden sahalarının iĢletilmesi sırasında yaratacağı olumsuz etkilerin azaltılması için gerekli önlemler alınmalı ve çalıĢmaların denetimi yapılmalıdır. Bölgedeki hava kalitesinin sürekli olarak izlenebileceği Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 375 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ölçüm ağı sisteminin kurularak, hava kalitesi parametrelerinin düzenli olarak ölçülmesi sağlanmalıdır. Toprak Erozyonu Küçük Menderes Havzası‘nda, kültür bitkilerinin yetiĢtirilmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan sorunlar; erozyon, sığlık, taĢlılık, kayalılık, drenaj ve çoraklıktır. Ancak, Türkiye için en önemli sorunlardan olan erozyon sorunu havza için de önemli bir tehdit oluĢturmaktadır. Büklümler yaparak akan Küçük Menderes Nehri‘nde, büklümlerin çarptığı yerlerdeki toprak alttan oyulduğu için üst kısımlar göçerek akarsu tarafından taĢınmaktadır. ġiddetli sağanaklarla da taĢkın ve etek ovalarında meydana gelen seller de toprağın baĢka yerlere taĢınmasına sebep olarak tarım faaliyetleri açısından ciddi sorunlara neden olmaktadır. Bilinçsizce kullanılan meralarda, her mevsim hayvan otlatılmasıyla doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi erozyonu Ģiddetlendirmektedir. Meralardaki erozyon aĢağı kesimlerinde bulunan tarım arazilerinin, zayıf bitki örtüsüne tutunamayıp, yüzeysel akıĢa geçen sular ile sel baskınlarına neden olmaktadır. Dere yataklarında sürdürülen ıslah çalıĢmaları, memba kısımlarındaki erozyon kontrol ve su tutma-geciktirme yapılarına öncelik verilerek sürdürülmelidir. Madencilik Ġzmir Ġli Efemçukuru Bölgesi‘nde altın madenciliği faaliyeti planlanmaktadır. Altın madenciliği faaliyetleri sırasında baĢta siyanür olmak üzere çeĢitli kimyasal maddelerin kullanımı çevreyi olumsuz yönde etkilemekte, toprağın, yüzeysel ve yeraltı sularının kirlenmesine dolayısıyla tarımsal verimliliğin düĢmesine, çevre ve insan sağlığının, ekosistemin bozulmasına neden olmaktadır. Hava Kalitesi (Atmosferik TaĢınım Kaynaklı Kirlilik) Havzada mevcut yapılaĢma, topografya ve meteorolojik koĢullar hava kirliliğinin meydana gelmesi için uygun koĢullar oluĢturmaktadır. Isınmada özellikle yoğun yerleĢim alanlarında konutlarda yaygın olarak kömür kullanılması, kıĢ aylarında durgun hava koĢullarında yönetmelik sınırlarını aĢan değerlere ulaĢılmasına yol açmaktadır. Bu durum halk sağlığı için tehdit edici olmaktadır. Yapılan hesaplamarda atmosferik taĢınım kaynaklı kirliliğin, yayılı kirletici kaynaklar arasında TN için %4‘lük bir etkiye neden olduğu görülmektedir. Kent içinde konut, iĢyeri ve sanayi tesislerinin kalorifer, kazan, baca bakım ve temizliklerinin takip edilmesi, yakma sistemlerinin ve yakıtların periyodik olarak denetlenmesi sağlanmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 376 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kalitesiz ve/veya kaçak kömür kullanımının/satıĢının önüne geçilmeli bu konuda yapılan denetimler sıklaĢtırılmalıdır. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla halkı bilinçlendirmeye yönelik eğitim çalıĢmaları yürütülmelidir. Hidromorfolojik Baskılar Ġçme suyu Ġzmir ilinde içme suyuyla ilgili olarak, içme suyu gereksiniminin yarısını karĢılayan Manisa'daki Sarıkız ve Gördes ile Ġzmir'in Menemen ve Halkapınar su kuyularında 2007 yılında yüksek ve sınır değerleri aĢan oranda arsenik tespit edilmiĢtir. Sağlık Bakanlığı'nın sınır değeri olarak zorunlu kıldığı 10 mikrogramı (µg) çok aĢan değerler, Sarıkız ve Göksu'da 50-60 µg değerine çıkmıĢtır. Arsenik değerinin yüksek çıkmasının jeolojik yapıdan ve Gediz Nehri'nin taĢıdığı ağır metal kirliliğinden kaynaklandığı tespit edilmiĢtir. Bu durumun kuraklık döneminde su kaynaklarında seyrelme olmadığından, daha belirgin olduğu görülmüĢtür. BüyükĢehir Belediyesi, 2008 yılında 15 milyon TL'ye arsenik giderimi için üç arıtma tesisi yapmıĢtır. Bu sayede, Ģebekeye arsenik oranı sınır değerlerinin altında su verilebilmektedir. Ancak kuraklığın sona ermesi ve iki kıĢ dönemi boyunca yoğun yağıĢ alınmasına karĢın, yeraltı kuyularındaki arsenik oranı düĢmemiĢtir. ĠZSU'nun 2010 yılı ilk üç ayında yaptığı analizlerde arsenik oranının bazı kuyularda iki sene önceye göre az da olsa artıĢ gösterdiği tespit edilmiĢtir. ĠZSU tarafından yapılan açıklamalara göre bölgedeki atıksular, sanayi atıkları, tarım alanlarında kullanılan gübre ve zirai ilaçların Gediz Nehri'ni kirlettiği gibi zemine de sızmaktadır. Bu Ģekilde yeraltındaki doğal su deposunu kirlenmektedir. Gediz Nehri'nde yapılan ölçümlerde, arsenik oranı zaman zaman 120- 130 µg‘a kadar çıkabilmektedir. Bu su yeraltına sızınca, arsenik oranı 50 - 60 µg‘a düĢmektedir. Manisa Bölgesi‘nin zemin yapısı da ağır metalleri barındıran niteliktedir. Yeni (temiz) suların depoya gelmesiyle seyrelme yavaĢ yavaĢ olacaktır. Öte yandan Ġzmir'in sınırlarında yapılan arıtma tesisleriyle Gediz Nehri'ne kirlilik akıĢını büyük oranda engellenmiĢtir. Ancak kirliliğin tamamen önlenmesi için Manisa, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli, UĢak ve Kütahya'dan Gediz Nehri'ne kirlilik gelmemesi gerekmektedir (ĠÇDR, 2009). Havza‘da Ġzmir Ġli içme suyunun büyük bölümünü sağlayan Tahtalı Barajı‘dır. Baraj ĠZSU‘nun koruma bölgesi sınırlarında olup, barajda risk oluĢturabilecek etmenler dikkate alınmalıdır. Sürekli gözlem ve denetim sağlanmalıdır. Tahtalı Havzası‘ etrafındaki kırsal yerleĢim yerlerinde altyapı sisteminin yeterli olmadığı, tespit edilmiĢtir. (Selçuk ve Elçi., 2008; Erdoğan ve diğ., 2008). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 377 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su kaçakları Ġzmir Ġli için önemli oranlarda olup, Ģebekeye gelen su %40-45 oranında sızarak tüketiciye ulaĢamamaktadır. Bu durum hem temiz su kaybına neden olmakta, hem de tüketicinin faturasına yansımaktadır. Su kaçaklarını tespit etmek ve önlemek için önlemler alınmakta, Ģebekeler yenilenmektedir. Yeraltı Suyu Küçük Menderes Nehri etrafında yeraltı suyu kalitesini etkileyebilecek baĢlıca noktasal potansiyel kirlilik kaynakları, belediye düzensiz katı atık depolama sahaları, kanalizasyon sistemleri, fabrikalar ve doğal cevherleĢmelerdir. Özellikle ÖdemiĢ ve Tire Belediyeleri‘nin ki olmak üzere, havzadaki pek çok düzensiz katı atık depolama sahası ve kanalizasyon suları Küçük Menderes Nehri yatağı boyunca yeraltı suyunu olumsuz etkilemektedir. Fabrika atıksuyunun yeraltı suyunu kirlettiği baĢlıca alanlar, Tire Ġlçe merkezi kuzeyi ve Torbalı Ġlçe merkezi güneyidir. Bu alanlar sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerdir. Yeraltı suyu konusunda hassas olan Küçük Menderes Havzası‘nda 2000 yılında ODTÜ ve DSĠ‘nin yaptığı Revize Hidrojeolojik Etütler Kapsamında Küçük Meneres Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi çalıĢmasında aĢağıda sıralanan önelmlerin alınması uygun bulunmuĢtur. Havzada genelde uygulanmakta olan yüzey sulama yöntemleri yerine basınçlı sulama (damla, yağmurlama, vb.) yöntemlerinin uygulanması zorunludur. Su kullanımında tasarrufu teĢvik edecek önlemlerin alınması gerekmektedir. Suyun ekonomik bir değeri olup kullanıcıların da günün bedellerine göre su maliyetlerine tümüyle iĢtirak etmesi gerekli ve zorunludur. Halk sulaması yerine kooperatif sulamacılığın özendirilmesi ve teĢvik edilmesi yeraltı suyu kaynaklarının rasyonel kullanımını sağlayacaktır. Akiferin rasyonel kullanımının sağlanması, sulama kooperatifçiliğinin yaygınlaĢtırılması, belgesiz kuyu açılmasına izin verilmemesi ve çekimlerin kontrollü yapılması ile mümkün olacaktır. Akiferin beslenimini arttırmak üzere gerekli tesislerin ve yöntemlerin uygulamaya biran önce konulması zorunludur. Havzanın hidrojeolojik yapısı göz önüne alındığında kuyulardan yapılacak suni beslemenin etkili olmayacağı düĢünülmektedir. Bunun yerine havzada yapımı planlanan Beydağ, AktaĢ, Burgaz ve Ergenli Barajları‘nın sulama alanlarında inĢa edilecek olan tersiyer kanalların daha geniĢ boyutlandırılması sonucu sulamadan dönen fazla su ile özellikle yağıĢlı mevsimde oluĢacak sel sularının bu kanallar vasıtası ile yer altı suyunu beslemesi sağlanmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 378 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut su taleplerin bir kısmının alüvyon akiferi yerine diğer potansiyel akiferlerden karĢılanması araĢtırılmalıdır. Havzada önemli yeraltı suyu potansiyeline sahip olan mermer birimi ODTÜ ve DSĠ tarafından yapılan çalıĢmada kısmen karakterize edilmiĢ olmasına rağmen verilerin lokal bölgelerde yoğunlaĢması nedeniyle, bu birim için bölgesel anlamda model oluĢturabilecek ayrıntıda bilgi (geometrisi, su seviyesi, sınır koĢulları ve hidrolik parametrelerin alansal dağılımları) bulunmadığı için yeraltı suyu modeli kurulamamıĢtır. Ancak birim içinde açılan kuyuların çok verimli olduğu ortaya konmuĢtur. Bu nedenle gelecekte havza içinde yürütülecek çalıĢmalarda bu birime öncelik verilmesi ve bölgesel boyutlarda model oluĢturabilecek ayrıntıda veri toplanarak mevcut modele entegre edilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca havzanın kuzey bölümlerinde bu çalıĢma ile belirlenen eski dere yataklarında çökelmiĢ pliyokuvarterner birimlerin oluĢturduğu 12 adet sahanın önemli bir yeraltı suyu potansiyeline sahip olduğu düĢünülmektedir. Yapılan çalıĢmada ancak yerleri ve morfolojileri belirlenebilen bu birimlerin oluĢturduğu sahaların yeraltı suyu potansiyellerinin ayrıntılı jeolojik ve hidrojeolojik etütler sonucu ortaya konması gelecekte alternatif kaynak olması açısından önem taĢımaktadır. Havza içinde yer alan yüzey ve yeraltı suları birbirleri ile iliĢkili olup bu kaynakların birlikte yönetimi ve iĢletilmesi gereklidir. Havzada yeraltı suyu kullanımının 1667-1999 yılları arasını kapsayan 32 yıllık bir sürede artması il Küçük Menderes Nehri ve onun kolları olan akarsular 43 hm3/yıl‘lık bir değerle net alıcı konumundan 15 hm3/yıl bir değer ile net verici konumuna geçmiĢtir. Entegre sistemin davranıĢındaki bu transfer akarsu debilerinde de önemli miktarlarda azalma yaratmıĢtır. Bu tür bir sistemde akarsuların kirletilmemesine aĢırı hassasiyet gösterilmelidir. Akarsular debilerinin azalması ile birlikte deriĢim özelliklerini kaybederek hem kendileri aĢırı bir Ģekilde kirlenecek, hem de verici konumda olduklarından aynı zamanda yeraltı suyunu kirleteceklerdir. Havzada yer alan belediyeler için düzenli depolama alanları ve kanalizasyon–atıksu arıtma tesisleri inĢa edilmelidir. Havzadaki belediyelerin birçoğu atıksularını arıtmadan Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kollarına deĢarj etmektedir. Yine birçoğunun katı atıkları düzensiz olarak Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kolların yataklarındadır. Tüm bu kirlilik kaynakları, birbirleri ile iliĢkili olmaları nedeniyle, hem yüzeysel suların hem de yeraltı sularının kalitesini olumsuz Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 379 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 etkilemektedir. Belediyeler için katı atık düzenli depolama sahaları yeri belirlenirken yüksek kirlenme riski olan bölgelerden kaçınılmalıdır. Havzada yer alan endüstriyel kuruluĢların deĢarjları düzenli olarak kontrol edilmelidir. Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde Fetrek Çayı boyunca yer alan fabrikalar ile Tire ilçe merkezi kuzeyinde yer alan Tire-Kutsan Kağıt Fabrikası yeraltı suyu kalitesini olumsuz etkilemektedir. Selçuk alt havzasındaki tuzlu-su probleminin mekanizması belirlenene kadar buradaki yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Ova akiferlerinde varlığı belirlenen tuzlu suyun giriĢim mi yoksa çekilim mi safhasında olduğu mevcut verilerle belirlenememiĢtir. Bu nedenle izotop ölçümlerini de içeren ayrıntılı hidrojeokimyasal çalıĢmalar sonucu yukarıda belirtilen mekanizmalardan hangisinin etken olduğu öncelikle saptanmalı ve ona göre de bu alt havza için uygun yönetim planı belirlenmelidir. Tire kuzeyi ile Küçük Menderes Nehri arasında bulunan ve Beydağ batısı ile Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Tire ile Küçük Menderes Nehri arasında kalan yeraltı suları, sulama suyu, elektriksel iletkenlik ve klor parametrelerine göre zararlı sınıftadır. Beydağ ile Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı sular da bazı lokasyonlarda hem sulama suyu nitrat parametresine göre ihtiyatla kullanılmalı sınıfında ve hem de yüksek kirlilik riski taĢımaktadır. Ergenli Barajı su toplama alanındaki jeotermal sistemin olası etkileri ayrıntılı olarak incelenmelidir. Baraj alanı içerisinde sıcaklığı 40oC‘yi aĢan termal su niteliğinde yeraltı suları belirlenmiĢtir. Dolayısıyla Ergenli Barajı inĢa edilmeden önce, burada belirlenen termal nitelikte yeraltı suları iler yüzeysel suları arasında herhangi bir etkileĢim olup olmayacağı ayrıntılı çalıĢmalar sonucu ortaya konmalıdır. Yeraltı suları ve yüzeysel sular için yürütülmekte olan gözlem ağı ve programı bu çalıĢmada belirlenen problem alanları da kapsayacak Ģekilde geniĢletilmelidir. Sulama Suyu Küçük Menderes Havzası‘nda üzerinde durulması gereken önemli konulardan biri de tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimidir. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi, Nisan ve Ekim ayları arasında yapılmaktadır. YağıĢın az olduğu bu aylarda sulama için kullanılan yeraltı suyu önemli miktarlara ulaĢmaktadır. Tarımsal amaçlı yeraltı suyu tüketimi iki Ģekilde olmaktadır. Birincisi DSĠ‘de kayıtlı bulunan kooperatifler, diğeri ise Ģahıslar tarafından Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 380 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yapılmaktadır. Sulama sezonu sonunda aĢırı çekimlerden dolayı bazı yerlerde, örneğin Selçuk ve Pamukyazı civarında yeraltı suyu seviyeleri deniz seviyesinin altına düĢmektedir. Diğer Sosyo Ekonomik Durum Havza gerek kendi içerisinde ve gerekse baĢka il ve bölgelerden göç almaktadır. Nüfus yoğunluğu özellikle Ġzmir merkez ilçelerinde aĢırı artmıĢtır. Bu durum gerekli altyapı ve düzenlemelerin yapılamamıĢ olması nedeniyle, Ģehir yaĢamını olumsuz yönde etkilemekte ve çevre sorunları yaratmaktadır. Dağlık alanlarda özellikle Karaburun, Beydağ ve kuzeyde Bergama‘ya bağlı dağ köylerindeki yaĢam koĢullarının ağır olması Ģehir merkezine göçü artırmaktadır. Köyden kente göç kırsal nüfusun yaĢlılardan oluĢmasına neden olmakta, bu da tarımsal faaliyeti olumsuz etkilemektedir. Havzada hızlı geliĢen turizm ve sanayileĢme nedeniyle arazi rantı yüksektir. Havza içinde sanayileĢmenin yoğun olduğu Torbalı ve Merkez Ġlçeler ile turizmin yoğun olduğu ÇeĢme, Urla, Seferihisar ve Selçuk gibi ilçelerde tarım arazilerin önemli bir kısmı tarım alanı olarak gözükmesine rağmen, sanayi ve turizm sektörüne iyi fiyattan satılmakta ve tarım alanları bu Ģekilde el değiĢtirmektedir. Türkiye‘de olduğu gibi havza sınırları içerisinde de veraset yoluyla araziler parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düĢüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Zeytin alanlarının henüz belirlenmemiĢ olması bu alanların gelecekte tahrip olmasına yol açacaktır. 4086 Sayılı yasa ile korunmaya alınması gerekli olan zeytin alanlarının belirlenmesi ve parselleme çalıĢmalarının yapılması konusunda gereken duyarlılık gösterilmelidir. Turizm Havzada ÇeĢme, Karaburun, Urla, Seferihisar, Selçuk ve KuĢadası ilçeleri turizmin yoğun olduğu bölgelerdir. Bu ilçelerde turistik konaklama tesisleri, yazlıklar ve köylere ait kanalizasyon altyapı eksiklikleri kirliliğe yol açmaktadır. Özellikle su kalitesinde önemli düĢüĢler tespit edilmektedir. Havzada özellikle Küçük Menderes Nehri‘nin denize döküldüğü Selçuk‘un, Pamucak sahillerinde nehirdeki kirliliğin tehlike sınırlarına ulaĢmıĢ olmasının Pamucak‘ta turizmi olumsuz yönde etkileyeceği, kirliliğin Küçük Menderes Havzası‘na verdiği zararın bir diğer boyutudur. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 381 / 519 7.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Bir önceki bölümde havzada tehdit unsuru olacak faaliyetler özetlenmiĢ, bu bölümde ise faaliyetlerin gerçekleĢtiği yer isimleri ―sıcak noktalar‖ baĢlığı altında verilmiĢtir. Havzadaki sıcak noktaların belirlenmesinde saha incelemeleri, ÇOB Ġl Müdürlükleri‘nden elde edilen bilgiler, paydaĢ toplantılarında alınan görüĢler ve havza özelinde yapılmıĢ olan ulaĢılabilinen diğer çalıĢmalardan yararlanılmıĢtır. 7.2.1. Tahtalı Barajı Havzada Ġzmir‘in yüzeysel su potansiyelinin % 46‘sını karĢılayan Tahtalı Barajı Ġzmir Kenti‘nin içme suyunun %30‘unu temin etmek üzere kurulmuĢtur. Koruma alanı niteliğindeki alan, Ġzmir Su Kanalizasyon Ġdaresi genel Müdürlüğü‘nce (ĠZSU) ―Havza Koruma Yönetmeliği‖ kapsamında yönetilmektedir. AraĢtırma alanı, Tahtalı Baraj Gölü (2352 ha) dıĢında, Mutlak Koruma Alanı (1537 ha), Kısa Mesafeli Koruma Alanı (43835 ha) içermektedir. Yapılan araĢtırmalar sonucu, içme suyu barajının yer aldığı bu alanının gerek coğrafi konumu, gerekse jeolojik ve hidrojeolojik yapısı bakımından ekolojik duyarlılığı olan bir alan olduğu belirlenmiĢtir. Alanda Ġzmir genelinde görülen nüfus göçü ve plansız nüfus artıĢı sonucu ortaya çıkan çarpık kentleĢmenin bir yansıması olarak, havza için sıcak nokta olduğu belirlenmiĢtir. 90‘lı yıllardan bu yana gerekli görülen önlemler alanda tümüyle gerçekleĢtirilememiĢtir. Halkın katılımı gerçekleĢtirilememiĢ, özellikle tarım sektöründeki çevre dostu üretim değiĢimi sonuçlandırılamamıĢtır. Bugün için alan kullanım kararlarının çevresel kaynaklara olumsuz etkileri sürmektedir. Tahtalı Baraj Havzası koruma ve kontrolüne yönelik çözüm önerileri aĢağıdaki gibi hazırlanmıĢtır. Arazi Kullanımı-Altyapı Yönetimi Tahtalı Havzası‘nda Erdoğan ve arkadaĢları tarafından yapılan bir çalıĢmada Kaçak konut sayısının ise 5000‘ inin üzerinde olduğu, Sarnıç, Görece, Gölcükler Köyü ve GümüĢmestanlı Mahalleleri‘nin önemli bir kaçak yapı ortamını oluĢturduğu belirlenmiĢtir (Erdoğan ve diğ., 2008). Yapılan baĢka bir çalıĢmada havzanın arazi kullanım yetenek sınıfı planı incelenmiĢ, barajda dahil olmak üzere, yerleĢim ve yapılaĢmalar, en verimli araziler üzerinde olduğu tespit edilmiĢtir (Selçuk ve Elçi, 2008). Bununla birlikte, özellikle kırsal alan yerleĢimlerinin yoğun bir biçimde barajı etkilediği görülmektedir. Mutlak Koruma Alanı‘nda bulunan yerleĢim birimlerinde henüz atık sorunu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 382 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tümüyle çözülmüĢ değildir. Kısa Mesafeli Koruma Alanı‘nda ve Orta Mesafeli Koruma Alanı‘nda baraja kadar ulaĢmakta olan atıksu sorunun da tümüyle çözülmemiĢ durumdadır. Aynı çalıĢmada arazi kullanımındaki değiĢimi görmek üzere Tahtalı Barajı kurulmadan önceki (1995) ve 2005 yılındaki havzadaki yerleĢim alanları ortaya konmuĢtur(Selçuk ve Elçi., 2008). (ġekil 133) ġekil 133.1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda YerleĢim Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı Tarım Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Havza genelinde koruma alanı itibariyle tarım alanı oranı incelenmiĢ; Kısa Mesafeli Koruma Alanında 550 ha kadar tarımsal alan, Orta Mesafeli Koruma Alanı‘nda %36 tarımsal alan, Uzun Mesafeli Koruma Alanı‘nda ise %43 tarımsal alan oranı belirlenmiĢtir. Havza genelinde sera alanına bakıldığında ise %6 cam seralar, %75 plastik seralar geri kalan ise değiĢik biçimlerdeki seralar olarak ortaya çıkmaktadır (Selçuk ve Elçi, 2008). Bölgede yaĢayanların %60 oranında gelirlerini tarımdan elde ettikleri bilinmektedir. Havzada kullanılan tarımsal girdilerin içme suyu kalitesinin sağlanabilmesi için en alt seviyeye indirilmesi gerekmektedir. Tarımsal girdilerden kaynaklanan kirliliğin önlenebilmesi için bu girdileri satan bayilerin denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca hangi girdinin ne oranda kullanılacağının belirlenmesi için bir danıĢmanlık sisteminin getirilmesi yanlıĢ kullanımları önemli ölçüde azaltacaktır. Girdi kullanımının düzenlenebilmesi için, havzanın tamamının toprak analizlerinin yapılması, çiftçilerin bu analizleri yaptıramaması durumunda ilgili kurumların bu iĢi üstlenmesi gerekmektedir. Sonuç olarak; havzanın yeraltı su kirlilik düzeyi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 383 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ile havzanın genel su toplama yatağındaki suların, uygun aralıklarla, tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan bir kirlenme sorununun olup olmadığının yapılacak örneklemeler ve analiz sonuçlarına göre kontrol edilmesi ve ilaç kullanımının denetim altına alınması gerekmektedir. Tahtalı Havzası‘nda seracılık faaliyetleri yoğun olarak yapılmaktadır. Seralarda kullanılan tohumların verimi yüksek olduğu gibi hastalık ve zararlılara karĢı da çok hassas olması nedeniyle ilaç kullanımı çok fazladır. Ayrıca bu tarım biçiminde yüksek olan masrafların karĢılanıp beklenen gelirin elde edilebilmesi için üretimin büyük harcamalarla yapılması gerekmektedir. Örneğin ısıtma, damla sulama sistemleri, sürekli ve özel gübrelemeler, sera naylonu, camı ve sürekli yapılması gerekli tamir ve masraflar da sera üretiminin maliyetini arttırmaktadır. Bu yüksek harcamalardan sonra üreticinin pestisit kullanmadan üretim yapması oldukça uzak bir olasılıktır. Selçuk ve Elçi (2008) çalıĢmasına göre, Tahtalı Havzası‘ndaki seraların dağılımı ve 1995-2005 yılları arasındaki değiĢimi aĢağıdaki Ģekildeki gibidir (ġekil 134). ġekil 134. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sera Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı Endüstriyel Atıksu Altyapı Yönetimi (Tekil Endüstriler-OSB) Tahtalı Barajı etrafındaki endüstri yapısına bakıldığında, koruma bölgeleri sınırlarında büyük sanayinin durduğu dikkati çekmektedir. Getirilen kısıtlamalar ve yasaklardan dolayı yeni yatırımlar yapılmamaktadır. Erdoğan ve diğ., (2008)‘e göre, Tahtalı Baraj Havzası‘nda ĠZSU tarafından yapılan incelemelerle Mutlak Koruma Alanında 18, Kısa Mesafeli Koruma Alanında 2, Orta Mesafeli Koruma Alanında 22, Uzun Mesafeli Koruma Alanında 293 ve Dere Mutlak Koruma Alanında 136 adet iĢyeri ve endüstri kuruluĢ bulunduğu belirlenmiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 384 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada iĢletmelere yönelik önlem almak üzere ĠZSU tarafından üç yıl geçerliliği olmak üzere Havza Kalite Kontrol belgeleri verilmektedir. Bu belgenin alınabilmesi için iĢletmelerin arıtma tesislerini tamamlamaları ve arıtılmıĢ atıksularını havza dıĢına taĢımaları gerekmektedir. Selçuk ve Elçi (2008) çalıĢmasına göre, Tahtalı Havzası‘ndaki sanayilerin dağılımı ve 1995-2005 yılları arasındaki değiĢimi aĢağıdaki Ģekildeki gibidir (ġekil 135). ġekil 135. 1995-2005 Yılları Arasında Tahtalı Havzası‘nda Sanayi Alanlarındaki DeğiĢikliklerin Dağılımı 7.2.2. Alaçatı Barajı Alaçatı Barajı, ÇeĢme Ġlçesi‘nde bulunan Hırsız Deresi üzerinde yer almaktadır. Havzada yer alan yerleĢim yerlerinde kanalizasyon çalıĢmaları henüz tamamlanmamıĢtır. Toplanan atıksuların bir kısmı foseptiklerde toplanmakta, diğer kısmı ise toplanarak derin denize deĢarj edilmektedir. Foseptiklerden sızarak alıcı ortama geçen atıksular, akarsular ve yeraltı suları varlığıyla baraj havzasına ulaĢması kirlilik için tehdit oluĢturmaktadır. Ġçme suyu kaynağı olarak kullanılan baraj diğer içme suyu barajları gibi ―Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢması‖ ihtiyacının belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle yaz aylarında turizm nedeniyle nüfus çok artmaktadır. Buna bağlı olarak oluĢan atıksu miktarı artmaktadır. Bir an evvel AAT yapılması gereklidir. Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü‘nden alınan 2008 yılı verilerine göre yaklaĢık 756.000 adet ile kümes hayvancılığı ağırlıklı olarak yapılmaktadır, bunun yanı sıra büyük ve küçükbaĢ hayvancılık da gerçekleĢtirilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 385 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanabilir. ÇeĢme sınırları içinde Alaçatı, Ilıca ve ġifne jeotermal kaynaklarına sahip yerleĢimlerdir. Bu bölgelerde yer alan jeotermal tesislerinden kaynaklanan atıksular ile yeraltı kaynaklarından oluĢan kirlilik barajdaki bor konsantrasyonu arttırıcı unsurlar arasında risk oluĢturmaktadır. Bu baskının azaltılması için ilgili mevzuatta geliĢtirme çalıĢmaları yapılmalı ve jeotermal sularının arıtılmadan deĢarjı önlenmelidir. 7.2.3. Balçova Barajı Balçova Barajı havza için önemli bir içme suyu kaynağıdır. Bölgedeki ekolojik tarım faaliyetleri desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir. Doğal dengeyi bozacak, kirlenmeye neden olacak her türlü yapılaĢma, sanayileĢme ve madencilik faaliyetlerinin önüne geçilmelidir. Havzadaki sanayinin planlı Ģekilde dıĢarıya taĢınması sağlanmalıdır. Bu bölge tamamen bir içme ve kullanma suyu havzası olarak değerlendirilmeli ve korunmalıdır. Havza sınırları içerisinde yer alan Ġzmir‘in Narlıdere ve Balçova Ġlçeleri jeotermal kaynaklara sahip yerleĢimlerdir. Bu bölgelerde yer alan jeotermal tesislerinden kaynaklanan atıksular ile yeraltı kaynaklarından oluĢan kirlilik göldeki bor konsantrasyonu arttırıcı unsurlar arasındadır. Bu baskının azaltılması için ilgili mevzuatta revizyon çalıĢmaları yapılmalı ve jeotermal sularının arıtılmadan deĢarjı önlenmelidir. Ayrıca, Balçova Barajını besleyen Ilıca Deresi düzenli olarak izlenmelidir. 7.2.4. Mordoğan Göleti Mordoğan Göleti Mordoğan Ġlçesinde bulunan KaĢkudan Deresi üzerinde yer almaktadır. Havzada yer alan yerleĢim yerlerinde kanalizasyon çalıĢmaları henüz tamamlanmamıĢtır. Toplanan atıksuların tamamı foseptiklerde toplanmakta, vidanjörle çekilerek katı atıkların Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 386 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olduğu ortama deĢarj edilmektedir. Foseptiklerden sızarak alıcı ortama geçen atıksular, akarsular ve yeraltı suları varlığıyla baraj havzasına ulaĢması kirlilik için tehdit oluĢturmaktadır. Ġçme suyu kaynağı olarak kullanılan baraj diğer içme suyu barajları gibi ―Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢması‖ ihtiyacının belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle yaz aylarında turizm nedeniyle nüfus çok artmaktadır. Buna bağlı olarak oluĢan atıksu miktarı artmaktadır. Bir an evvel AAT yapılması gereklidir. 7.2.5. Küçük Menderes Nehri Alt Havzası Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Küçük Menderes Nehri‘ne etki eden en büyük kirlilik kaynaklarından biri kentsel atıksu deĢarjlarıdır. Nehir civarında yer alan yerleĢim yerlerinden, özellikle nehrin baĢladığı noktadan itibaren Beydağ, Kiraz, ÖdemiĢ ve Tire ilçeleri olmak üzere oluĢan atıksular nehre direkt veya yan kollar (Fetrek Çayı, Uladı Deresi, Ilıca Deresi, Değirmen Dere, AktaĢ Deresi, Rahmanlar Deresi, Pirinçci, Deresi, Birgi Çayı,) vasıtasıyla deĢarj edilmektedir. Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan ilçelerden yalnızca Bayındır, Torbalı ve ÖdemiĢ‘te AAT‘leri bulunmaktadır. ġekil 136. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan YerleĢim Yerleri ġekil 136 da Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan yerleĢim yerleri görülmektedir. Bölgede bulunan ilçeler ve yaklaĢık olarak nehre kirlilik katkıları aĢağıda özetlendiği gibidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 387 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kiraz Ġlçesi: Nüfusu yaklaĢık 43.000 (2009 yılı nüfus sayımı) olup, 52 köyden oluĢmaktadır. 2003 yılında AAT devreye alınmıĢtır, ancak kapasite yetersizliğinden çalıĢtırılamamıĢtır. Atıksuyunu direkt Küçük Menderes Nehri‘ne deĢarj etmektedir. Nehre kattığı BOĠ yükü yaklaĢık olarak 2.580 kg/gün‘dür. Beydağ Ġlçesi: Nüfusu yaklaĢık 14.000 (2009 yılı nüfus sayımı) olup, 20 köyden oluĢmaktadır. Ġlçe merkezinin yağmur ve evsel atıksularını toplayan kanalizasyon sistemi mevcut olup; sonunda AAT bulunmamaktadır. Ġlçede yer alan diğer yerleĢim birimlerinde atıksular foseptiklerde toplanmakta veya borular vasıtası ile alıcı ortama arıtılmadan verilmektedir. Ġlçe, atıksuyunu Tasavra Çayı vasıtasıyla Küçük Menderes Nehri‘ne deĢarj etmektedir. Nehre kattığı BOĠ yükü yaklaĢık olarak 857 kg/gün‘dür. Tire Ġlçesi: Nüfusu 2009 yılı nüfus sayımına göre yaklaĢık 76.000‘dir. Ġlçenin kanalizasyon sistemi mevcut olup, AAT ile son bulmamaktadır. Atıksu direk Küçük Menderes Nehri‘ne deĢarj edilmektedir. Nehre kattığı BOĠ yükü yaklaĢık olarak 43.000 kg/gün‘dür. Selçuk Ġlçesi: Nüfusu 2009 yılı nüfus sayımına göre yaklaĢık 34.000‘dir. Ġlçenin Küçük Menderes Nehri‘ne BOĠ açısından katkısı 1832,34 kg/gün‘dür. Ġlçe merkezinde kanalizasyon Ģebekesi ve AAT mevcuttur. Evsel ve sanayi atıksuları ortak AAT‘de arıtıldıktan sonra Barutçu Köyü sınırlarından Küçük Menderes Nehri‘ne verilmektedir. Ġlçede, Pamucak sahilinde yer alan turistik tesislerin (otel-motel) ve yazlık sitelerin münferit AAT‘leri mevcuttur. Yukarıda sözü edilen ilçelerden nehre gelen evsel atıksu deĢarjları anlatılmıĢ, nüfus üzerinden yapılan hesaplamalardan nehre gelecek olan BOĠ yükleri verilmiĢtir. Burada verilen BOĠ parametresi kirlilik etkisini tek baĢına ifade etmemekte, sadece fikir vermektedir. DSĠ‘den alınan su kalitesi ölçüm verilerine göre Küçük Menderes Nehri‘nde Beydağ ilçesi sonrasında çok önemli organik ve inorganik kirlilik olduğu görülmektedir. KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk ve bor parametreleri için nehir Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri için hesaplanan karakteristik konsantrasyonlar sırasıyla 174, 88 ve 8,2 mg/L seviyelerindedir. 1,2 mg/L olan çözünmüĢ oksijen karakteristik değeri nehir de ekolojik dengeyi etkileyecek seviyelerdedir. Ayrıca yüksek renk nehrin estetik kalitesini de olumsuz etkilemektedir. Bunun yanı sıra demir, mangan ve florür de Sınıf III‘e girmektedir. Küçük Menderes‘in su kalitesi Selçuk yakınlarında Fetrek Çayı ile karıĢtığı bölümde de KOĠ, BOĠ, NH4-N, çözünmüĢ oksijen, renk, sodyum, klorür ve bor parametreleri için Sınıf IV, çok kirli kategorisindedir. Bu bölümde çok kirli sınıfına giren diğer parametrelere ek olarak tuzluluk da dördüncü sınıfa düĢmektedir. Sodyum için 862, klorür için 981 mg/L gibi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 388 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çok yüksek karakteristik değerler hesaplanmıĢtır. Demir ve mangan da Sınıf III özelliklerini korurken, florür Sınıf I‘e yükselmiĢtir. Bu durum yalnızca evsel atıksu deĢarjlarından değil, bir önceki bölümde bahsedilen diğer baskılardan da kaynaklanmaktadır. Bu baskı unsurunun nehre olan etkisinin en aza indirilmesi için yapılabilecek ilave çalıĢmalar Bölüm 7.3.‘de açıklanmıĢtır. Bölgede kirlilik oluĢumuna sebep olan evsel atıksuların kısa vaat edede olmak üzere, mevzuatta belirtilen 2017 yılı ortasına kadar, endüstriyel atıksuların ise en geç 2012 yılına kadar kontrol altına alınması önerilmektedir. Bunun yanında havzadaki diğer bölgelerde olduğu gibi Küçük Menderes Nehri Havzası‘ndaki düzensiz depolama alanlarının da 2019 yılına kadar rehabilite edilmeleri gerekmektedir. Nehir yatağı boyunca yoğun bir Ģekilde yürütülen tarımsal faaliyetten kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için gerekli çalıĢmalar 2013 sonuna kadar yerine getirilmelidir. Endüstriyel Atıksu Altyapı Yönetimi (Tekil Endüstriler-OSB) Küçük Menderes Nehri Alt Havzası‘nda yer alan iĢletmelerin dağılımına bakıldığında, fabrikaların Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde, Fetrek Deresi boyunca, Tire‘nin kuzeyinde ve ÖdemiĢ çevresinde yoğunlaĢmıĢtır. Tesisler genel olarak süt ve süt ürünleri iĢleme, zeytinyağı üretimi, mezbaha ve diğer sektörler (tekstil, kağıt, tütün, gıda, seramik, deri, vb) olarak yer almaktadır. Mandıra, mezbaha, zeytinyağı üretimi gibi tesislerinden kaynaklanan atıksuyun arıtılmadığı bölgeler de (Torbalı, Bayındır gibi) bulunmaktadır. Tire‘de TOSBĠ adı altında 1 adet OSB bulunmaktadır. Tire OSB‘de faal halde 34 tesis, inĢaatı devam eden 19 tesis olmak üzere toplam 53 adet tesis bulunmaktadır. Tire OSB‘ye ait AAT‘nin devreye alınmasıyla 19 adet iĢletme bu sisteme bağlanmıĢtır. Bölgede mandıra ve mezbaha üretim tesisleri dıĢında Tire Kutsan, Tamsa Seramik, TUKAġ Gıda, Sepiciler Köseler, Bora Tekstil önemli tesisler olarak sayılabilir. Nehir etrafındaki yerleĢkelerde bulunan tesislerden bir kısmının deĢarj izni bulunmamaktadır. Bir kısmı ise atıksuyunu hiç arıtmadan direkt alıcı ortama vermektedir. Bu tesislerin bir an evvel artıma tesisleri kurmaları gerekmektedir. Atıksularını belediye kanalizasyonu vasıtasıyla deĢarj eden tesislerin ise sularını ön arıtmadan geçirmesi önerilmektedir. ġekil 137 de Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan büyük ölçekli zeytinyağı üretim tesisleri verilmektedir. Haritadan da görüldüğü gibi bu tesisler genel olarak Torbalı, Bayındır ve Tire etrafında toplanmıĢtır. Zeytinyağı üretimi yapan tesislerde iki fazlı ayırma prosesine geçilerek, karasu sorunu ortadan kaldırılabilir. Bu prosesten çıkan atık ürünü (sulu prina), Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 389 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 diğer organik atıklar (saman, bahçe atıkları, mısır, vb.) ile birlikte kompostlaĢtırılarak ekokompost veya organik gübre kalitesinde kompost elde edilip organik tarımda kullanılabilir. Zeytinyağı üretim tesislerinde biyolojik arıtma uygulamaları mevsimsel ve genellikle tesislerin küçük ölçekli olması nedeniyle sürdürülebilir olmamaktadır. Bu konuyla ilgili öneriler Bölüm 7.3.‘de detaylı olarak anlatılmıĢtır. Mandıralardan gelen endüstriyel atıksuların arıtılması zor ve pahalı bir süreç gerektirmektedir. Bu kapsamda mandıralardan gelen peynir altı suyunun arıtılması yerine peynir altı suyu tozu üretimi gerçekleĢtirilerek çikolata, bisküvi, dondurma, hazır çorba ve et mamulleri endüstrisine temel hammadde kaynağı oluĢturulabilinir. Ancak küçük tesislerin bu alt yapıyı oluĢturmasının mümkün olmamasından dolayı peynir altı sularını belli merkezlerde toplayarak; bu tesislere ulaĢmasını sağlamalıdırlar. ġekil 137. Küçük Menderes Nehri Etrafında Yer Alan Zeytinyağı Üretim Tesisleri Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Küçük Menderes Nehri etrafındaki yerleĢkelerden Torbalı ve Bayındır‘ın dıĢında kalan bütün yerleĢim birimler atıklarını düzensiz olarak depolamaktadır. Genellikle atıklar dere ve çay kenarlarına, orman vasfını yitirmiĢ arazilere dökülmektedir. OluĢan sızıntı suyu ile toprak, akarsu ve yeraltı suyu kirlenmektedir. Çözüm olarak ÇOB tarafından belirlenmiĢ Ģekilde yakın belediyelerin uygun bir nokta seçerek düzenli depolamaya geçmesi, mevcut düzensiz depolamaların rehabilite edilmesi gerekmektedir. ÇOB tarafından bu bölgede Küçük Menderes Havzası Çevre ve Altyapı Hizmetleri Birliği kurulması uygun bulunmuĢtur. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 390 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Halihazırda bu birlik 2008 yılında (neredeyse aynı ilçeleri kapsayacak Ģekilde) kurulmuĢ, ancak faaliyete geçememiĢtir. Bu birliğin aktif olacak Ģekilde tekrar toplanması gerekmektedir. Tarım Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Verimli topraklara sahip olan havzada Kiraz, Fetrek (Torbalı), ÖdemiĢ ve Selçuk Ovaları önemli ovalardır. Bu ovalarda gerçekleĢtirilen tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve pestisitler ile akarsuyun sediment yükünü ve kirlilik miktarını arttırmaktadır. Nehirde oluĢan bu baskıların etkilerini en aza indirmek için bölgede Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Kiraz Ovası ―iyi tarım uygulamaları‖ için pilot bölge seçilebilir. Bu çalıĢmalar sonucunda, tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekçi rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin bilinçli kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damla sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanmaları konusunda teĢvik edilmelidir. Halihazırda mevcut olan bilinçlendirme çalıĢmaları yaptırımlarla desteklenmeli, havzanın su potansiyeline uygun olacak Ģekilde ürün deseni seçilmelidir. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Hayvancılık, bu bölgede önemli bir ekonomik faaliyettir. 2008 yılı Tarım Ġl Müdürlüğü verilerine göre özellikle ÖdemiĢ Ġlçesi büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvancılıkta; Torbalı Ġlçesi ise kümes hayvancılığında önde gelmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel sorunları engellemek üzere Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanabilir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 391 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvansal Atık Yönetimi Uygulamaları için öncelikli olarak küçük bir alanda uygulamaların baĢlatılması gerektiği düĢünülmektedir, bunun için ―Pilot Bölge" olarak ÖdemiĢ Ġlçesi‘nin seçilmesi önerilmektedir. Yeraltı Suyu Kaynakları Yönetimi Küçük Menderes Nehri etrafında yeraltı suyu kalitesini etkileyen baĢlıca etmenler arasında katı atık düzensiz depolama sahaları, kanalizasyon sistemleri, fabrikalar ve doğal cevherleĢmeler gelmektedir. Özellikle ÖdemiĢ ve Tire Belediyelerinin ki olmak üzere, havzadaki pek çok düzensiz katı atık depolama sahası ve kanalizasyon suları Küçük Menderes Nehri yatağı boyunca yeraltı suyunu olumsuz etkilemektedir. Fabrika atıksuyunun yeraltı suyunu kirlettiği baĢlıca alanlar Tire Ġlçe merkezi kuzeyi ve Torbalı Ġlçe merkezi güneyidir. Bu alanlar sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu yerlerdir. Yeraltı suyu kullanımı ve bu durumun ciddiyeti ile ilgili durum Bölüm 3.9.3‘te detaylı olarak anlatılmıĢtır. Çoğunluğu kontrolsüz ve kaçak olarak açılan bu kuyular nedeniyle ovadaki yeraltı su kaynakları ciddi bir risk altındadır. Küçük Menderes Nehri etrafındaki orman alanları dıĢındaki, arazi kullanımının dağılımına bakıldığında; alanının yaklaĢık %65‘i tarım alanı, %25‘i sanayi ve yerleĢim alanı, %10‘u orman alanı ve %5‘i ise atık sahası olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu durumda yeraltı suyunu etkileyen en önemli etmen olarak tarım ortaya çıkmaktadır. Tarım alanlarında sulama amaçlı yeraltı suyu tüketimi yerine arıtılmıĢ ve dezenfekte edilmiĢ evsel atıksuların sulamada kullanımına gidilmelidir. Sanayi için ise günümüz teknolojilerine uygun olarak az su tüketen teknolojilere geçilmesi tavsiye edilmektedir. Yeraltı suyu kullanımlarını azaltmanın yanı sıra kuyuların denetiminin sıkılaĢtırılması önemlidir. Ayrıca, model çalıĢmalarıyla aylara göre yeraltı suyu değiĢimi takip edilmelidir. Bu çözüm önerilerinin bir anda bütün bölgede gerçekleĢtirilmesi mümkün değildir. ÇalıĢmalara daha küçük ölçekten baĢlamak üzere pilot bölge olarak Torbalı (Fetrek Ovası) önerilmektedir. Ġl merkezine 50 km mesafede bulunan ova, Ġzmir metropoliten alanına yakınlığı, çeĢitli sanayi tesislerini barındırması ve verimli toprakları nedeniyle ilin ve bölgenin ekonomisi için büyük önem taĢımaktadır. Ovaya adını veren Torbalı Ġlçesi, son yıllarda yapılan sanayi yatırımları ve önemli tarımsal üretim potansiyeli sayesinde giderek geliĢen bir eğilim göstermektedir. Ekonomisindeki canlılığa bağlı olarak ilçe nüfusu da hızla artmaktadır. Tüm bu faktörler sonucu ovada içme ve kullanma, tarımsal sulama ve endüstriyel üretim amaçlı su tüketimi de paralel bir artıĢ göstermektedir. Yüzeysel su kaynaklarının miktar Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 392 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olarak kısıtlı ve kalite olarak da doğrudan kullanıma uygun nitelikte olmaması nedeniyle, ovada su temini amacıyla genellikle yeraltı suyunun kullanıldığı görülmektedir. Küçük Menderes Nehri Havzası‘nda yapılması önerilen planlamalar özetlenecek olursa; Havzada bütünleĢtirilmiĢ ve etkili su kalitesi yönetimi kurmak, Küçük Menderes Nehri ve kollarında oluĢan kirliliği önlemek, koruma-ıslah projelerinin geliĢtirilebilmesi amacıyla su kaynakları kullanım alanlarının nitelik ve niceliklerini planlamak ve yönetim programına yapmak ve uygulamak, Havza bazında alt yapı sorunlarının giderilebilmesi için mali kaynak ve kredi imkanları yaratacak projelerin üretilmesini ve ekolojik dengenin korunmasını sağlamak, Ġlgili kurum ve kuruluĢlar arasında bütünleyici yönetim kuruluĢları ya da kurumlaĢmıĢ iĢbirliği gurupları oluĢturmak, Atıksu, kanalizasyon, katı atık ve benzeri altyapı hizmetleri ile çevre ve ekolojik dengenin korunmasına iliĢkin projelerin oluĢturulup, yürütülmesi ve planlanan hedeflere ulaĢmak için gerekli önlemleri almak bu yöndeki hizmetlerin ortaklaĢa kurulacak tesisler yardımıyla yürütülmesini sağlamak gereklidir. Havzada Küçük Menderes Nehri‘ni en çok kirleten yerleĢim yerlerinden Kiraz ve Tire‘de AAT‘leri biran evvel devreye alınmalı, Küçük Menderes Nehri ve Beydağ Barajı‘na atıksuların gelmesi engellenmelidir. Endüstriyel tesislerden özellikle mandıralar ön artıma tesisi kurmalıdır. 7.2.6. Fetrek Çayı Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Fetrek Çayı etrafında yer alan yerleĢim yerlerinde atıksular toplanarak son 1 senedir iĢletilmekte olan AAT‘lerinde arıtılmaktadır. Dolayısıyla yakın zamana kadar yapılan evsel atıksu deĢarjlarının önüne geçilmiĢtir. Endüstriyel Atıksu Altyapı Yönetimi (Tekil Endüstriler-OSB) Fetrek Çayı etrafında yer alan Torbalı ilçesinde 115 adet iĢletme faaliyet göstermektedir. 2010 yılında, Ġzmir Ġl Çevre Müdürlüğü‘nden alınan verilere göre süt ve süt ürünleri iĢletme tesislerinin AAT‘leri yoktur. 18 adet zeytinyağı iĢletmesi, 6 adet mezbaha ve 83 adet diğer sektörler (tekstil, kağıt, tütün, gıda, seramik, deri, makine sanayi, mermer) olarak tesisler sınıflandırılmaktadır. Söz konusu iĢletmelerin (diğer sektör) atıksuları arıtıldıktan sonra Fetrek Çayı atıksu kolektör hattına deĢarj edilmektedir. Torbalı Fetrek Çayı atıksu kolektör Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 393 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 hattının 1. ve 2. etapları tamamlanmıĢ olup, 3. etaptan sadece döĢenmesi gereken 900 m‘ lik hat kalmıĢtır. DSĠ su kalite verilerine göre Fetrek Çayı‘nın Torbalı sonrasındaki, organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen, tuzluluk, florür, mangan ve bor gibi birçok parametrelerinin çok yüksek olduğu görülmektedir. Çay, çok kirlenmiĢ su sınıfında olup, havzanın en problemli akarsuyu durumundadır. Küçük Menderes Nehri‘ndeki kirlenmeyi de arttırmaktadır. Torbalı Fetrek Çayı civarında büyük ölçekli sanayi kuruluĢları, mermer iĢleme tesisleri nehre ciddi anlamda kirlilik yükü taĢımaktadır. Kirlilik etkenlerinden özellikle bor parametresine dikkat edilmesi gerekmektedir. Akarsu aracılığı ile alıcı ortamlara taĢınabilecek bor, tarım alanlarında önemli bir tehdit unsurudur. Bu nedenle bor içeren sanayi atıklarının bor arıtımından geçmesi gerekmektedir. Ayrıca geri dönüĢüm ile kazanılan borun ekonomik açıdan katkısının olabileceği düĢünülmelidir. Tarım Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Fetrek Çayı etrafında yer alan Torbalı Ovası‘nda gerçekleĢtirilen tarımsal faaliyetler hem çayın su seviyesini azaltmakta, hem de kullanılan gübre ve pestisitler ile çayın sediment yüküne ve kirlilik miktarı katkı yaparak su kalitesinin düĢmesine neden olmaktadır. Çayda oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek için bölgede Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekçi rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin bilinçli kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanılması konusunda teĢvik edilmelidir. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri açısından önemli olan bu bölgede Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 394 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanabilir. Yeraltı Suyu Kaynakları Yönetimi Bir önceki bölümde bahsedildiği üzere Fetrek Çayı Havzası‘nda yeraltı suyu problemi yaĢanmaktadır. Bu durumun büyük ölçüde nedeni tarımsal sulama ve sanayide su kullanımı ile ilgilidir. Çözüm önerilerinin baĢında kuyu açılmasının daha sıkı olarak denetlenmesi gelmektedir. Sulama amaçlı olarak arıtılmıĢ evsel atıksuların kullanılması; sanayi için daha az su tüketen teknolojilerin tercih edilmesi önerilmektedir. 7.2.7. Pamucak Sahili Küçük Menderes Nehri‘nin döküldüğü Selçuk‘un Pamucak Sahili; Kiraz, Tire, Bayındır ve ÖdemiĢ‘teki sanayi, evsel atıksular, katı atıklar ve tarımsal faaliyetlerle kirlenmektedirÖncelikle nehrin geçtiği ilçeler ve civar köylerden kaynaklanan evsel ve endüstriyel atıksuların arıtılmadan nehre verilmesi önlenmelidir. Turizm açısından da önemli olan bu bölgede sürekli olarak izleme çalıĢmalarının yapılması önerilmektedir. 7.2.8. Gebekirse Gölü ve Barutçu (Akgöl) Gölleri Küçük Menderes Nehri‘nin, Kiraz, ÖdemiĢ, Tire ilçelerinden geçerek Selçuk sınırlarında Ege Denizi‘ne dökülmektedir. Nehrin döküldüğü bölge ġekil 138 de verildiği gibidir. Nehrin kat ettiği mesafe boyunca geçtiği yerleĢim alanlarının evsel ve sanayi atıkları, tarımsal mücadele ilaçları ve kimyasal gübreler nedeniyle su kalitesi düĢmekte, buna bağlı olarak deltada yer alan sulak alanlar kirlenmekte, buna bağlı olarak fauna ve florası olumsuz bir Ģekilde etkilenmektedir. Küçük Menderes Nehri‘nin oluĢturduğu alüvyonal ovada yer alan tatlı su özelliğinde olan Barutçu Gölü (Akgöl) (74 ha büyüklüğünde, 4 m derinliğinde), hafif tuzlu Gebekirse Gölü (75 ha büyüklüğünde ve 5 m derinliğinde) ve geniĢ bataklıklar bulunmaktadır. Göllerin kenarı sazlıklarla kaplıdır. Küçük Menderes geniĢ havzalı bir nehir olup, taĢkın dönemlerinde yatak değiĢtirmeleri ile delta oluĢturmaktadır. Bu nehir, oluĢturduğu alüvyonal ovada çeĢitli sulak alan ekosistemleri meydana getirmektedir. Sulak alan özelliği taĢıyan bu bölge, aynı zamanda yurdumuzun önemli kuĢ cenneti alanlarındandır (Balık ve diğ., 2006). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 395 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 138. Küçük Menderes Nehri‘nin Selçuk‘tan Denize Döküldüğü Bölge Gebekirse Gölü‘nün, 2006 yılında Ramsar SözleĢmesine dahil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır. Gebekirse Gölü sahasının tamamı 1.Derece Doğal Sittir. Küçük Menderes Nehri taĢıdığı kirleticilerle gölleri kirletmektedir. Pamucak Sahillerinde olduğu gibi 2002 yılında balık ölümleri gözlenmiĢtir. Nehirle taĢınan kirlilik göle ve sediment yüküne katkı yaparak ötrofikasyona sebep olabilmektedir. Göllerde oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle civarda yer alan köylerde ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleĢim yerlerinde kentsel atıksu, endüstriyel atıksu ve tarımsal kirlilik yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. 7.2.9. Belevi Gölü eklenecek Selçuk Ġlçesi , Belevi Mevkiinde 2006 yılında Küçük Menderes Deltası içerisinde yer alarak, Ramsar SözleĢmesine de dahil edilmek üzere teklifi yapılmıĢtır.15ha‘lık göl alanına sahiptir.Ġçerisinde bir çok kuĢ türünü barındırmakta olup tatlı su ekosistemine sahiptir. Özellikle yazın olmak üzere yağıĢların azalmasıyla gölde kuraklı görülmektedir. Suyun azalmasıyla ekolojik hayat olumsuz etkilenmektedir. Bu olası duruma engel olmak üzere Beydağ Barajı‘ndan su çekilerek gölün beslenmesi hedeflenmektedir. 7.2.10. Gölcük Gölü Göl civarında yer alan yerleĢim yerleri ile gölü besleyen akarsuların kıyısında gerçekleĢtirilen tarımsal faaliyetler hem gölün su seviyesi azaltmakta hem de kullanılan gübre ve pestisitler ile gölün sediment yüküne ve kirlilik miktarı katkı yaparak ötrofikasyona sebep olmaktadırlar. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 396 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Gölde oluĢan bu baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle göl civarında yer alan köylerde, ardından gölü besleyen çayların etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle dar çerçevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta bir envanter çalıĢma gerçekleĢtirilmelidir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekçi rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca, envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle gölün kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin bilinçli kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. Bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanılması konusunda teĢvik edilmelidir. 7.2.11. Ġzmir Körfezi 2000 yılında tamamlanan Büyük Kanal Projesi kapsamında Ġzmir Ġli‘nin evsel atıksuları ana kuĢaklama kanalı ve kolektör hatlarıyla toplanarak Çiğli Atıksu Arıtma Tesisi ve Güneybatı Atıksu Arıtma Tesisine iletilmektedir. Yapımı uzun yıllar alan Ġzmir Kanalizasyon projesinin ekonomik ömrünün dolması, aynı zamanda proje bütününde yapılan bazı hatalar nedeniyle projenin yeniden ele alınması gerekmektedir. Bu amaçla ĠZSU Genel Müdürlüğünce Büyük Kanal Projesi‘nin bütün aĢamalarını birbiriyle uyumlu bir Ģekilde tekrar organize edecek bir çalıĢma baĢlatılmalı, bu kapsamda yeni bir Ġzmir Kanalizasyonu Master Planı hazırlanmalı ve belli aralarla revize edilmelidir. Büyük Kanal Projesi‘nin tamamlanması sonucunda, Güneybatı AAT ve Çiğli Atıksu AAT‘lerin devreye girmesi ile evsel atıksuların arıtılarak körfeze deĢarjı sonucunda deniz suyu kalitesinde iyileĢmeler gözlenmiĢtir. Ancak Ġzmir‘in çevre ilçelerinden kaynaklanan ve körfeze ulaĢan evsel atıksular körfezi olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Ġzmir‘in çevre ilçelerinde yapımı devam eden ve planlanmakta olan atıksu arıtma tesislerinin de en yakın zamanda tamamlanarak devreye alınması gerekmektedir. Körfeze giren deniz taĢıtlarının sintine ve balast sularının ön arıtımını yaptıktan sonra kanalizasyon Ģebekesine deĢarjını sağlayacak bir ön arıtma tesisine ihtiyaç vardır. Ġzmir kanalizasyon Ģebekesi birleĢik sistem olarak iĢletilmektedir. Çok fazla miktarda yağmur suyunun Ģebekeye girmesine yol açan bu durum, atıksu iletiminde enerji maliyetlerinin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 397 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 artmasına, Ģebekenin yetersiz kalmasına, arıtma tesislerinin aĢırı yüklenmelerine yol açmaktadır. Kentin yağmur suları, atıksu kanalizasyon Ģebekesinden tamamen ayrılmalı, yeni yağmur suyu kanalları yapımı çalıĢmalarına devam edilmeli ve yağmur sularının barajlara deĢarj olanakları araĢtırılmalıdır. Kanalizasyon ve arıtma tesislerindeki sorunlar hızla giderilmeli, kentin geliĢimine paralel olarak yenileme ve kapasite artırımı planlanmalıdır. Körfezin temizlenmesi çalıĢmalarına hız verilmeli, derelerden gelen kirlilik önlenmelidir (ĠÇDR 2009). 7.2.12. Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular DSĠ‘den alınan 2003-2009 yılları arasındaki su kalitesi gözlemleri Bölüm 6.1.2. ‗de detaylı bir Ģekilde açıklanmaktadır. Bu değerlendirme özetlendiğinde, havzada akarsularda su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunların baĢında Küçük Menderes Nehri‘nin organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen ve tuzluluk değerleri gibi birçok parametre açısından çok kirlenmiĢ su kategorisinde olması gelmektedir. Fetrek (ViĢneli) Çayı da Torbalı sonrasında organik madde, azot, renk, çözünmüĢ oksijen, tuzluluk, florür, mangan ve bor gibi birçok parametre açısından aĢırı değerlere sahiptir. Çok kirlenmiĢ su kategorisinde olup havzanın en problemli akarsuyu durumundadır. Küçük Menderes Nehri‘ndeki kirlenmeyi de artırmaktadır. Gelinbözü Deresi‘ de organik madde, azot ve renk parametrelerinde çok kirli su kategorisindedir. DSĠ tarafından yapılan su kalitesi gözlemlerinde organik parametreler arasında çoğunlukla KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıĢtır; ancak diğer organik parametrelerin ölçümü genelde yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. TP ölçümlerinin yapılmamıĢ olması, fosfor kirliliğinin düzeyinin belirlenmesini engellemektedir. Ayrıca, 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genellikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötüleĢebilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu yerlerdeki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular bulunmaktadır. Havzanın büyük Ģehri olan Ġzmir ve civarındaki derelerde hiç ölçüm noktası olmaması Ģehir merkezinden kaynaklanan kirliliği görmeye imkan vermemektedir. Ayrıca Küçük Menderes ana nehri üzerinde sadece iki istasyonun bulunması su kalitesinin daha hassas incelenmesine mani olmaktadır. Küçük Menderes üzerinde daha sık olacak Ģekilde yeni numune alma noktaları belirlenmelidir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması Baskı Ta ve SKKY‘deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 398 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıĢmalarının baĢlatılmasına ihtiyaç vardır. Bu genel önlemlere ek olarak su kalitesinin birçok parametre açısından IV. Sınıf olduğu ve sıcak nokta olarak belirlenmiĢ akarsularda aĢağıdaki stratejik önlemler uygulanacaktır. (1) Öncelikle sıcak nokta alanındaki noktasal kirletici kaynaklarda (evsel, endüstriyel, OSB vb…) iyi üretim ve arıtma teknolojileri ile, kapasite ve arıtma performansları yönünden detaylı bir incelemeye tabi tutularak mümkün olan iyileĢtirmeler belli bir zaman sürecinde yaptırılmalıdır. (2) Sıcak noktanın yer aldığı akarsu ortamı, Ekolojik Debi (Çevresel AkıĢ) yönünden de irdelenerek, gerekli çevresel debinin sürekli olarak mevcut olup olmadığı DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan ―Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı AnlaĢması Ġmzalanmasına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik‖ esasları çerçevesinde belirlenmelidir. Bu yönetmelik göz önünde bulundurularak doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak çevresel ihtiyaç debisi(mansapta daha önce tesis edilmiĢ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10‘undan daha az olmalıdır. Ayrıca baraj ve akarsu yatağına bırakılması gerekli çevresel ihtiyaç debisi (can suyu), akarsuyun ilgili kesitinde zamanın %99‘undavar olan debiden (Q99) daha az olmamalıdır. (3) Yukarıdaki 1. ve 2. maddelerde belirtilen hususlara tam olarak uyulduğu halde, söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir( ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar, kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Ayrıca Endüstriler için PAH, renk, toplam fenoller ve pestisitler gibi Suda Tehlikeli Maddeler Tebliğinde yar alan bazı temel parametreler için deĢarj standartları SKKY‘ne eklenmelidir. Bu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 399 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından suda tehlikeli maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj standartlarına geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir. (4) Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre, Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rahabilite edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 400 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 401 / 519 7.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler Küçük Menderes Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2011-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2016-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20212040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. 7.3.1. Kısa Vadede Yapılması Gerekenler (2010-2015 Dönemi) Nüfusu 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000-100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Tüm tekil endüstrilerin ve OSB‘lerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deĢarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inĢaatı, çevre izin belgesi alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Mevcut atıksu deĢarjları alıcı ortamlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli olanlar için ―en uygun alıcı ortam rehabilitasyon projelerinin‖ geliĢtirilmesi gerekmektedir. Yeni atıksu deĢarjları için ―en uygun alıcı ortam‖ seçeneklerinin uygulanması gerekmektedir. 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2014 yılına kadar tamamlanmıĢ olmalıdır. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmeli ve alıcı ortam deĢarj standartları oluĢturulması 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede tamamlanmalıdır. Havzada yer alan tüm yerleĢim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusuna bağlı olarak, 100.000 ve üzeri yerleĢim yerlerininin 2010 (2012), 50.000- Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 402 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 100.000 arası yerleĢim yerleri 2012 ve 50.000-10.000 olan tüm yerleĢim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçilmesi gerekmektedir. Bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000 in üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde 2015 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluĢların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. Zeytinyağı üretimi yapan iĢletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sektörel iĢbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm kontrolsüz deĢarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taĢocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir. Havzada içme suyu temin edilen Tahtalı Barajı koruma bantları içerisinde evsel ve endüstriyel atıksu alt yapı yönetiminin oluĢturulması; 2013 yılı sonuna kadar kadar tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğe önlem alınması üzerine bir yönetim planı oluĢturulması gerekmektedir. Tahtalı Barajı dıĢında havzada içme ve kullanma suyu amacıyla kullanılan Balçova, Alaçatı Barajlarında ve Mordoğan Göleti‘nde özel hüküm belirleme ihtiyacının belirlenmesi çalıĢmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıĢ olması gerekmektedir. Havzanın en önemli akarsuyu olan Küçük Menderes Nehri etrafında yer alan evsel ve endüstriyel atıksuların alt yapısının tamamlanması; katı atıkların yönetiminin tamamlanması gerekmektedir. Havzanın özellikle bı bölgesinde yoğunlaĢmıĢ olan hayvzancılık ve tarım faaliyetlerinde fgerekli önlemlerin bu kısa vade içerisinde alınmıĢ olması gerekmektedir. Özellikle Küçük Menderes Nehri etrafında toplanan zeytinyağı üretim tesislerinin sektörel iĢbirliği sağlayarak çözüm yöntemlerinin belirlenmesi ve uygulamaya alınması gerekmektedir. Havaznın en önemli proıblemlerinden biri olan yer altı suyu kullanımı ile bir önceki bölümde detaylı olarak bahsi geçen tedbirlerin alınmıĢ olması gerekmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 403 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada oluĢan tarımsal baskının etkilerini en aza indirmek için öncelikle nehir civarında yer alan köylerde ardından çayı besleyen derelerin etkilendiği yerleĢim yerlerinde Tarımsal Kirlilik Yönetimi çalıĢmaları gerçekleĢtirilmelidir. Bölgede öncelikle küçük çercevede ardından tüm alt havzayı kapsayacak boyutta envanter oluĢturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2011 yılında baĢlayıp 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düĢünülmektedir. Bu çalıĢmalar sonucunda tarım alanlarının büyüklüğü ile kullanılan gübre türü ve miktarları konusunda daha gerçekci rakamlara ulaĢılabilinir. Ayrıca envanter çalıĢmalarında olduğu gibi yine öncelikle çayın kıyısında yer alan köylerden baĢlamak üzere tarımda suyun ve gübrenin olumlu kullanılması konusunda eğitimler verilmelidir. 2012 yılı sonuna kadar gübre ve pestisit satıĢları kontrol altına alınmalıdır. Yine en kısa dönemde 2011 yılından baĢlayarak ve/veya halihazırda sürdürülen çalıĢmalar devam ettirilerek bölge halkı organik tarım, damlatmalı sulama gibi iyi tarım uygulamaları hakkında bilinçlendirilmeli ve kullanması konusunda teĢvik edilmelidir. Ġyi tarım uygulamaları (ürün deseni seçimi, modern sulama teknolojisinin kullanımı, arazi topulaĢtırılması ve tarla içi geliĢtirme hizmetleri) için pilot bölge çalıĢmaları Kiraz Ovası‘nda baĢlaması önerilmektedir. Bu çalıĢmaların kısa vade içinde baĢlayıp, uzun vadede devam etmesi gerekmektedir. 2012 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Bu çalıĢmalar için hayvancılığın çok yoğun olarak yapıldığı ÖdemiĢin seçilmesi uygun bulunmuĢtur. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıĢmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 404 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleĢtirilmiĢ olması gerektiği düĢünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, modelleme çalıĢmaları 2015 yılı sonuna kadar ve akarsu ıslah çalıĢmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıĢtır. Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede sağlanması gerekmektedir. Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları 2015 yılı sonuna kadar kısa vadede değerlendirilmelidir. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu çalıĢmalar 2011 yılı itibariyle baĢlamalı ve kısa vadede 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Tarımsal amaçlı su kullanımının azaltılması için su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. 7.3.2. Orta Vadede Yapılması Gerekenler (2015-2020 Dönemi) Küçük Menderes Havzası‘nda 2015-2020 yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Nüfusu 10.000‘in altında olan belediyeler ile nüfusu 2.000 in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. YerleĢimlerin içme suyu havzalarında bulunmalarına veya hassas alan statüsü kazanmalarına göre veya mevcut arıtma sistemlerinin nüfusa bağlı olarak revizyon gerektirmesi durumunda gerekli revizyonları mevzuatta verilen sürelerde yapmalıdır. Havzada yer alan ve bağlı olduğu katı atık birliğinin nüfusu 50.000‘in altında olan tüm belediyelerde 2017 yılı baĢlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 405 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 rehabilitasyonu tamamlanmalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı ve noktasal yüklerin önlenmesi amacıyla yapılacak çalıĢmalar kısa vadede baĢlayıp orta ve uzun vadede sürekliliği sağlanmalıdır. 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli taĢkın önleme yatırımlarının yapılması gerekmektedir. Tehlikeli ve özel atıkların ve tıbbi atıkların denetimi hususunda ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının orta vadede devam etmesi gerekmektedir. Erozyonla mücadele konusunda sistematik ve sürekli olarak yapılan çalıĢmalar orta vadede devam edip 2040 yılına kadar sürecektir. Yeraltı ve yüzeysel sularının akım ve kalitesinin izlenmesi, arıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımı, tarımsal amaçlı su kullanımı azaltma çalıĢmaları izleme ve denetimleri orta vadede devam etmesi gereken çalıĢmalardır. 7.3.3. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler (2020-2040 Dönemi) Küçük Menderes Havzası‘nda 2020-2040 yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: Eylem planı kapsamında gerçekleĢtirilecek tüm faaliyetler HSA/ÇĠB tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 406 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Genel Çözüm Önerileri 7.4. 7.4.1. Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Kuraklık, nüfus artıĢı ve kiĢi baĢı kullanılan su ihtiyacının yükselmesi sebebiyle artan su ihtiyacı özellikle Akdeniz ülkeleri için önemli bir su kıtlığı problemine sebep olmaktadır (Regelsberger ve diğ., 2007). Türkiye‘de, kiĢi baĢına kullanılabilir su miktarı yaklaĢık 1500 m3/yıl‘dır. Bu değere göre ülkemiz su azlığı yaĢayan bir ülke konumundadır. Devlet Su ĠĢleri (DSĠ)‘nin verilerine göre 2030 yılında 100 milyona ulaĢacağı tahmin edilen nüfusumuzun 2030 yılı için kiĢi baĢına düĢen kullanılabilir su miktarı 1000 m3/yıl‘dır. Yapılan sınıflamaya göre bu değer bizi su fakiri bir ülke konumuna koyacaktır. Türkiye‘nin gelecek nesillerine sağlıklı ve yeterli su bırakabilmesi için kaynakların çok iyi korunup, akılcı kullanılması gerekmektedir. Mevcut konvansiyonel atıksu yönetimi ―boru ucu sonu‖ yaklaĢımında tüm atıksu kaynakları, arıtma tesisi ile sonlanan bir kanalizasyon hattında toplanmakta ve arıtılan su çoğunlukla denize deĢarj edilmektedir. Atıksuları birleĢtirip taĢımanın neticesinde endüstriyel deĢarjların ağır metal içerikleri dolayısıyla arıtılmıĢ suyun sulamada kullanımı ve besi maddesi içeriğinin değerlendirilmesi kısıtlı olmaktadır. Bunun yanında mevcut yaklaĢımın bir diğer olumsuz yönü de içme suyu kalitesinde suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanılmasıdır (Murat, 2010). Sürdürülebilir su yönetimi çerçevesinde atıksuyla ilgili olarak da sürdürülebilir bir yaklaĢım veya baĢka bir deyiĢle ECOSAN (ekolojik sanitasyon) yaklaĢımı uygun görülmektedir (Regelsberger, 2005, Regelsberger ve diğ. 2007). Bu yaklaĢım, evsel sanitasyon sistemleri tasarlanırken daha esnek ve sürdürülebilir çözümler yaratabilmek ve daha az atık oluĢturabilmek için su kaynakları ve oluĢan atıksuların bir arada düĢünüldüğü daha bütünleĢik uygulamaları içermektedir. Ekolojik sanitasyon sistemlerini aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Özel bir teknoloji değil, ekolojik sistemlere dayanan yeni bir yaklaĢımdır- bertaraf edilecek atık ve atıksuyu değerli bir madde olarak ele almaktadır Ġnsan dıĢkısı ve atıksuyu, atık olarak değil doğal bir kaynak olarak düĢünülmektedir Modern ve güvenilir kanalizasyon sistemleri ve atıksu geri kazanım teknolojilerini kullanarak doğal kapalı-döngü sistem prensiplerini uygulanmaktadır Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 407 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Günümüzde kullanılmakta olan çok geniĢ aralıktaki kanalizasyon sistemi seçeneklerini kullanıma sunmaktadır Atık ve su kelimesi bir arada düĢünülmemelidir çünkü atılacak veya boĢa harcanacak su yoktur. Atıksu, oluĢturduğu arıtım probleminden değerli bir meta olduğu sitemlere dönüĢtürülmelidir. Sürdürülebilir su yönetimi veya ekolojik sanitasyon uygulamaları eğer avantajları fazla ise yerel, küçük ölçekli ve merkezden uzak (desantralize) yerleĢim yerlerinden büyük ölçekli merkezi sistemlere kadar uygulanabilmektedir (Regelsberger ve diğ., 2007). Bu bağlamda, merkezi sistemlere bağlı olmayan yerleĢim yerleri (yeni yapılacak siteler, uydu kentler, alıĢ-veriĢ merkezleri, tatil köyleri vb.) veya turistik bölgeler için su kıtlığı problemine çözüm bulmak ve sürdürülebilir su yönetimi tekniklerini uygulayabilmek amacıyla 2004-2008 yılları arasında Avrupa Birliği MEDA Programı çerçevesinde desteklenen TÜBĠTAK MAM Çevre Enstitüsünün de içinde yer aldığı Zer0-M (Sustainable Concepts Towards Zero Outflow Municipality-ME8/AIDCO/2001/0515/59768) baĢlıklı bir proje yapılmıĢtır. Projenin ana amaçları; - Su kaynağını, kullanıldıktan sonra oluĢan atıksu arıtımını ve atıksuyun yeniden kullanımını bütünleĢik olarak düĢünmek, - Atıksuyu, arıtımı ve deĢarjı problem olan bir noktadan değerli bir metaya dönüĢtürmek, - Yeni ve ilerici yaklaĢımları, paydaĢlara ve tüm fayda sağlayacak birimlere anlatmak olmuĢtur. Suyun verimli kullanımını artırmak kesinlikle sürdürülebilir su kullanımında ilk adımdır. Suyun verimli kullanılması yeni kullanıcı davranıĢlarının oluĢturulmasından, daha tasarruflu ekipmanların kullanımına kadar farklı yöntemlerle sağlanabilir. Farklı vergilerin uygulanması da insanları tasarrufa yöneltebilecek baĢka yöntem olabilir. (Wach 2005, Bouselmi et al. 2008). Birçok ülkede uygulanan bir yöntem haline gelen katı atıkların ayrıĢtırılarak toplanması atıksu içinde uygulanabilir. Bu uygulama daha verimli bir arıtım ve suyun, suyun içerisindeki besi maddesi ve diğer bileĢenlerin daha kolay yeniden kullanımını sağlamaktadır (Regelsberger, 2005). Uygulanabilecek temel iĢlemler, gri su, siyah su ve sarı su ayrımı ve bu ayrılmıĢ suların yeniden kullanımıdır. Böylece atıksu yeterli miktarda arıtıldıktan sonra değerli bir ürüne dönüĢecektir. Yağmur suyunun toplanması ve yeniden kullanımı da alternatif su kaynağı olarak düĢünülmektedir. Yağmur suyu tuvalet rezervuarlarında ve Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 408 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çamaĢır makinelerinde kullanılabilir. ArıtılmıĢ suyun yeniden kullanım alanları yeĢil alan sulaması, tuvalet rezervuarlarında ve besi maddesi açısından zengin sarı suyun içeriğindeki besi maddelerinin gübre olarak kullanımı ve atıksu arıtma çamurunun kompost olarak kullanılması olabilir. Anaerobik arıtım genelde siyah suya uygulanır ve oluĢan biyogaz ısıtma amaçlı kullanılabilir. Arıtım için hem basit teknolojiler hem de karmaĢık ve ileri teknoloji gerektiren yöntemler kullanılabilir (Baban ve diğ., 2008). ġekil 139 da atıksu arıtımı ve yeniden kullanımı için uygulanabilecek yöntemler bir Ģekilde gösterilmiĢtir. ġekil 139. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler YerleĢim alanlarından veya herhangi bir binadan kaynaklanan atıksular; gri, siyah, ve sarı su olarak ayrılabilir. Bu ayrıĢtırılan sular içinde gri su hem miktarının daha fazla olması, hem de arıtımının nispeten daha kolay olması ve yeniden kullanım alanlarının da daha geniĢ olması sebebiyle daha çok ilgi çekmektedir (Nolde, 2008). Siyah su sadece tuvaletlerden kaynaklanan suları içermekle birlikte kirletici parametreler açıcından oldukça yoğundur (Atasoy ve diğ., 2007). Sarı su olarak adlandırılan kısım ise tuvalet sularından idrarın ayrıĢtırılmasıyla oluĢur. Bu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 409 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 amaçla farklı tiplerde tuvaletler ve pisuarlar kullanılmaktadır. Tablo 94 te ham gri su ve siyah su karakterizasyonu verilmektedir (Baban ve diğ., 2007, Atasoy ve diğ., 2007). Tablo 94. Ham Gri Su Ve Siyah Su Karakterizasyonu (Ortalama Değerler) Parametre Gri su Siyah su pH 6,9-7,7 7,36-8,14 AKM, mg/l 48 560 BOĠ5, mg/l 90 406 KOĠ, mg/l 245 1218 TKN, mg/l 9 188 NO3-N, mg/l 0 0 TP, mg/l 7,3 21,26 Yağ&Gres, mg/l <2 26 Ġletkenlik, ms/cm 401 1767 Renk, Pt-Co 12,2 468 Toplam Koliform /100 ml 13634 >106 Fekal Koliform /100ml 3565 >106 0,6 - Deterjan, mg/l AyrılmıĢ Atıksuların Arıtım Yöntemleri AyrılmıĢ atıksuların arıtılabilmesi için yeniden kullanım amacına bağlı olarak çok farklı teknolojilerin uygulanması mümkündür. Siyah su için kullanılabilecek yöntemler doğal arıtma, membran biyoreaktör (MBR) (Atasoy ve diğ., 2007, Murat 2010) veya iki basamaklı yukarı akıĢlı anaerobik reaktör (Baban ve diğ., 2007) olabilir. Bu yöntemler daha basit ve az maliyetli sistemlerden daha ileri teknoloji ve maliyet getiren sistemlere kadar veya aerobik sistemlerden anaerobik sistemlere kadar çeĢitlilik gösterebilir. Siyah su arıtımında uygulanan teknolojilerde öncelikli olarak düĢünülen enerji üretimi ve organik madde içeriği yüksek siyah sudan biyolojik proses sonucunda oluĢan aĢırı çamurun yeniden geri kazanılabilmesidir. Kompost yoluyla değerli ürünler elde edilebileceği gibi anaerobik proses ile yüksek metan içerikli biyogaz elde edilebilir ve oluĢan gaz ısıtma veya elektrik üretme amacıyla kullanılabilir. ArıtılmıĢ siyah su sadece saha sulaması için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). Gri su nispeten daha az kirlenmiĢ, organik madde ve besi maddeleri içeriği oldukça düĢük ve arıtımı daha kolay sulardır. Gri su arıtımı için yine doğal arıtma yöntemleri (Masi, 2010), kum Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 410 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 filtresi, ardıĢık kesikli reaktör (SBR) (Nolde, 2005), döner biyolojik disk (RBC) (Baban ve diğ., 2010), membran biyoreaktör (MBR) (Murat 2008, Scheuman 2008, Kraume 2010) gibi teknolojiler kullanılabilir. Membran uygulaması dıĢındaki tüm diğer uygulamalar için arıtım sonunda mutlaka dezenfeksiyon uygulaması gerekmektedir. Arıtılan gri su, tuvalet rezervuarlarında, sulama, araç vb. yıkama için kullanılabilmektedir (Baban ve diğ., 2008). Sarı suyun ayrılması idrar ayıran tuvaletler veya susuz pisuarlar ile yapılmaktadır. Toplanan sarı su tanklarda depolanıp, gübre olarak kullanılmak üzere belirli bir süre saklanmaktadır. Sarı suyun karakterizasyonu ve zamana bağlı olarak bileĢimindeki değiĢim izlenmelidir. Geri kazanılmıĢ sarı suyun bitkilerde gübre olarak kullanılmasını sağlayacak daha verimli ve uygun yollar bulmak üzere zeolitlerin kullanılması ve seyreltme ile ilgili çalıĢmalar yapılmaktadır (Baban ve diğ., 2008). Bunların dıĢında, yağmur suyu da geri kullanılabilme potansiyeli olan önemli bir kaynaktır. Yağmur suyu çatılardan veya toprağa düĢerek akıĢa geçen kısımdan toplanabilir. Yağmur suyundan kirliliğin uzaklaĢtırılması için vorteks tipi filtreler veya sadece basit bir çöktürme iĢlemi yeterli olabilmektedir. Yağmur suyunun mevsimsel karakterizasyonu yapılmalıdır ve hem konvansiyonel parametreler hem de ağır metal ve mikrobiyolojik parametreler açısından karakterize edilip, rezervuarlarında, karakterizasyonu çamaĢır izlenmelidir. makinelerinde veya Toplanan kuru sezonda yağmur saha suyu tuvalet sulaması için kullanılabilmektedir. Bazı ülkelerde filtre edilen yağmur suyu duĢ almakta kullanılmaktadır (Baban ve diğ., 2008). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 411 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.2. Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar Bir düzensiz depolama alanının uygun bir tarzda Ģekillendirilmesi, kapatılması, üzerinin örtülmesi veya peyzajı öncesinde sahadaki atığın miktarı ve özellikleri hakkında olabildiğince detaylı bilgi sahibi olunması gerekir. Böylece, ıslah esnasında ve sonrasında karĢılaĢılabilecek muhtemel risk ve tehlikenin derecesinin tahmini mümkün olur. Islah ve kapatma sonrası peyzaj projesi hazırlanırken, kamu kurumları, sanayi tesisleri, halk ve gönüllü kuruluĢların sürece katılım ve katkıları sağlanmalıdır. Islah ve peyzaj projesi, gerekli finansman ihtiyacı ve temini alternatiflerini de içermelidir. Bazen, düzensiz depolama alanının, düzenli depolama alanına dönüĢtürülmesi, kapatılıp yeni bir saha aranmasına göre daha uygun olabilir. Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve/veya kapatma sonrası peyzajında baĢlıca aĢağıdaki adımlar izlenmelidir; Düzensiz depolama alanı ve civarındaki mevcut durumun tespiti. Bu maksatla Tablo 95 teki kontrol listesinden yararlanılarak, sahanın içerdiği ―tehlike potansiyeli‖ belirlenmelidir. Düzeltilerek (Ģekil verme) kapatılacak düzensiz depolama alanı ve gelecekte farklı maksatlarla kullanılması düĢünülen alanlarla ilgili peyzaj veya çevre düzenlemesi planlarının hazırlanması. Düzensiz depolama alanını çevreleyen alanda yeraltı suyu kalitesi izleme planı hazırlanması. Kapatılacak veya ıslah edilecek düzensiz depolama alanı ile ilgili mühendislik tasarımı (atık yığınına ıslah sonrası verilecek Ģekil, üst örtü, topuk seddesi, gaz ve sızıntı suyu toplama/kontrol sistemleri, gaz yakma ve/veya gazdan enerji tesisi projeleri). Islah ve kapatma çalıĢmaları ile gelecekteki izleme faaliyetleri için gerekli makine ve iĢgücü ihtiyaçlarının belirlenmesi. Islah/kapatma için gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri. Hazırlanan ıslah ve kapatma sonrası peyzaj projesinin uygulanması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 412 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 95. Düzensiz depolama alanlarının tehlike potansiyelinin değerlendirilmesi için kontrol listesi 1. Çevrenin Hassasiyeti Evet a) içme suyu kaynağı olup olmadığı b) Yakın çevredeki geliĢmiĢ ve nüfusun yoğunlaĢtığı alan c) Tarımsal faaliyetler ve bahçecilik d) Alttaki toprağın yüksek geçirgenlik durumu 2. Somut Kirlilik Riski a) Sızıntı suyunun etkisi b) Bitki örtüsünün tahrip olması c) Toprağın renginin değiĢmesi d) Koku emisyonları e) Suda yaĢayan canlı türlerinin zarar görmesi 3. Tehlikeli Maddelerin Bulunma Olasılığı a) Tehlikeli madde içeren sızıntı suyunun oluĢması b) Gaz emisyonlarının oluĢması c) Toprak kirliliğine neden olması 4. Yüksek Seviyede Kontaminasyon Olasılığı a) Kontamine olmuĢ geniĢ bir alan (>1 ha) b) Kirlenmenin çok yoğun olduğu noktalar c) Önceden yapılan araĢtırmalarla kirliliğin belirlenmesi 5. Diğer Riskler a) Mevcut potansiyel tehlikeler b) Bilinmeyen tehlikeli atıkların miktar ve özellikleri c) Bilinmeyen yersel durumlar Değerlendirme 1. Öncelik: hemen müdahale edilmeli 2. Öncelik: son durum değerlendirmesi için araĢtırma yapılmalı 3. Öncelik: potansiyel tehlike az; hemen müdahale edilmesi gerekmemektedir Hayır Düzensiz depolama alanlarının ıslah ve peyzaj projelerinde ikinci adım, izleme ekipman ve tesisleri ile ıslah ve peyzaj için gerekli ekipmanların tür ve miktarının belirlenmesidir. Islah ve peyzaj için gerekli iĢgücü de belirlenmelidir. Islah planı, acil ve sonraki dönem tedbirleri (üst örtü yapımı, izleme sistemi ve ıslah sonrası kullanımı) ile üst örtüde kullanılacak az geçirimli toprak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini de ihtiva etmelidir. Islah sonrasında, belli bir zaman çizelgesine göre sahanın hangi maksatlarla kullanılacağı ve bu konuda gereken peyzaj (çevre düzenlemesi) planları da hazırlanmalıdır. Projenin metraj ve keĢfi ile finansman ihtiyacı, inĢaat iĢleri ve ekipman bedellerinin ne Ģekilde karĢılanacağı belirlenmelidir. Sahanın düzenlemesi ve ıslahı için gerekli ekipman ihtiyacının mümkün mertebe eldeki mevcut ekipmanlardan veya yakın çevreden temini tercih edilmelidir. Yol ve baraj inĢaatlarında kullanılan klasik inĢaat, makine ve ekipmanlarının ıslah, peyzaj maksatlı olarak kullanımı, genellikle en çok tercih edilmesi gereken yoldur. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 413 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Günümüzde yeni düzenli depolama sahaları için yer bulmak zordur. Bu yüzden, mevcut düzensiz depolama alanlarının olabildiğince uzun süre kullanımı genellikle daha uygundur. Ancak düzensiz depolama alanının ıslah edilmek suretiyle, ―tehlike potansiyeli‖ asgari düzeye indirilerek kullanımı gerekir. Bu yüzden, öncelikle sahanın yakın çevresinde (etki alanında) gerekli çevresel izleme sistemi kurulmak suretiyle, mevcut kirliliğin tür ve derecesi hakkında bilgi edinilmelidir. Daha sonra, düzensiz depolama alanının kullanılmayacak kısmı düzenlenip üzeri nihai örtüyle kapatılarak bitkilendirilmelidir. Atık yığınının geoteknik (Ģev) stabilitesinin sağlanabilmesi için Ģevler Ģekildeki gibi yatırılmalıdır (asgari Ģev eğimi; 1 düĢey/3-4 yatay). Daha sonra atık yığınının topuk kısmı kazılarak, tabi zemin kotuna kadar inilmelidir. Bu Ģekilde atık yığını alt (dıĢ) eteğinde açılan hendek, iri kaya ve taĢ parçalarıyla doldurularak bir topuk seddesi teĢkil edilmelidir. Sedde üst kotu, yandaki atık yığını üst kotunun 3-4 m üzerine kadar yükseltilir. Toprak seddesi iç (atık) tarafında birikecek sızıntı suları, tabana yakın bir yerden, sedde içinden geçirilen bir boru ile, dıĢarıya tahliye edilerek bir sızıntı suyu toplama havuzuna verilmelidir. Topuk/etek seddesi iç kısmı, altta yaklaĢık 0,5 m kalınlıklı toprak üzerinde ise yaklaĢık 0,3 m sıkıĢtırılmıĢ kil (veya benzeri) ile kaplanarak geçirimsiz hale getirilmeli ve sızıntı suyunun topuk seddesinden dıĢarı kontrolsüz olarak çıkması önlenmelidir. Atık yığını Ģevlerinden kontrolsüz olarak yüzeye çıkıĢını önlemek üzere de gerektiğinde ġekil 182‘de verilen detay uygulanmalıdır. Kil tabakası, topuk seddesi iç kısmında kazılan atık tabakası üzerinde de olabildiğince geriye gidilerek devam ettirilmelidir. Kil tabakası üzeri, yaklaĢık 0,5 m kalınlığında (Ø20-50 mm) çakıl drenaj tabakası ile örtülmelidir. Drenaj tabakası, sızıntı suyunun depo tabanında toplanarak, topuk seddesi dıĢına iletilmesini sağlar. Atık depo sahası çevresine, dıĢarıdan gelen yağmur sularının saha içine girmesini önlemek üzere, çevre (kafa) hendekleri ve gerektiğinde hendek ile atık depo sahası sınırı arasına 1-1,5 m yükseklikli bir toprak sedde teĢkil edilmelidir. Kapatılan düzensiz depolama alanının üzeri olabildiğince geçirimsiz bir nihai (son) örtü tabakası ile kaplanmalıdır. Düzensiz depolama alanlarının ıslah sonrası üst örtü ile kapatılmasının gayesi, atığı çevresinden izole ederek sızıntı suyu ve depo gazı emisyonlarının kontrolünü sağlamaktır. Nihai örtü tabakası, en az bakım gerektirecek Ģekilde, uygun yağmur suyu drenajını sağlayacak, erozyonu en aza indirecek, farklı oturmalara izin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 414 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 verecek tarzda ve olabildiğince düĢük geçirgenlikte inĢa edilmelidir. Nihai örtü tabakası inĢaat kalitesi, uygulanan üst örtü detayına bağlıdır (ġekil 140). Üst örtü tabakasının en üstünde gevĢek bitkisel toprak tabakası (> 50 cm) yer alır. Bitkisel toprak tabakasının esas rolü, alt tabakaları mekanik etkilerden korumak ve üzerindeki bitkilerle erozyonu azaltmaktır. Bu tabakanın ve uygulanacak inĢaat tekniğinin detayı, uygun malzemenin kolay temin edilebilirliği ile planlanan kullanım (kapatma sonrası) amacına (yeĢil alan, spor sahası sera vb.) göre değiĢir. Her halükarda 50-60 cm‘den az olmamalıdır. Atık depolama sahasının üzeri bitkisel toprakla kapatılmadan önce, depo gazına dirençli uygun bitki türlerinin tespiti için yerinde bitki denemeleri gerekebilir. Bitkisel toprak tabakası teĢkili ve tohum hazırlama, süreklilik arz edecek Ģekilde yürütülmelidir. Ġlk ekim (bitkilendirme) döneminde erozyondan korunmak için, dayanıklı ve hızlı büyüyen çim türleri kullanılmalıdır. Çim ekimi, Ģiddetli rüzgar ve yağıĢ altında yapılmamalı, uygun hava Ģartları beklenmelidir. Hızlı büyüyen çim tabakası geliĢtikten sonra, diğer sığ köklü bitkilerin (ağaç türleri) ekimine geçilmelidir. Düzensiz depolama alanlarında oluĢan depo gazının kontrollü olarak toplanıp tahliye edilerek, çevre ve insan sağlığı üzerine olabilecek olumsuz etkilerin önlenmesi gerekmektedir. Önemli oranda depo gazı üretimi devam eden düzensiz depolama alanlarında, aktif gaz toplama ve kullanım sistemi ile gaz yakma bacalarının (flare), nihai örtü teĢkili ve bitkilendirme (peyzaj) çalıĢmaları ile birlikte kurulması gerekir. Nihai örtü tabakasındaki geçirimsiz kil tabakası altında gaz toplama/tahliye tabakası (≥ 30 cm çakıl) teĢkil edilmelidir. Bu tabaka sayesinde depo gövdesinden yükselen gazlar, gaz tahliye kuyularına yönlendirilmelidir. Gaz toplama bacalarından çıkan gaz, basit bir meĢalede yakılabilir ya da esnek HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) boru sistemi ile toplanarak merkezi bir yakma bacası ya da gazdan enerji üretim tesisine iletilebilir. Gaz toplama bacaları, yeterli eğimde döĢenmeli, düĢük kotlarda biriken kondens gaz bacaları veya üst örtü tabakası içine tahliye edilmelidir. Tecrübeler, depo gazı üretiminin kapanma sonrası 10-15 yıllık dönemde yüksek değerlerde, sonrasında ise düĢük değerlerde olmak üzere uzun yıllar (>30 yıl) devam ettiğini göstermektedir. Depo gazı kullanımı ile ilgili planlamada, gaz üretimindeki bu değiĢkenlik dikkate alınmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 415 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 140. Islah sonrası atık depolama tesisi üst örtü detayı Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 416 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.3. Zeytinyağı Üretim Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü Konunun Önemi ve Boyutları Akdeniz Ülkeleri baĢta Ġspanya, Ġtalya, Yunanistan, Türkiye, Suriye ve Tunus olmak üzere dünya zeytinyağı üretimimin %75‘inden fazlasını üretmektedir. Türkiye‘nin zeytinyağı üretimi 65.000-200.000 ton/yıl aralığında değiĢmekte ve ortalama olarak ~120.000 ton/yıl olarak gerçekleĢmektedir. Zeytinyağı üretimi sonucu açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki karasu ile kuvvetli prina ve sulu prina gibi organik atıkların sürdürülebilir bir biçimde yönetimi, endüstriyel kirlenme kontrolü çerçevesinde hava yönetimi sürecinde büyük önem taĢımaktadır. Bu Bölüm‘de ülkemizin Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri‘nde yürütülen zeytinyağı üretimi faaliyetleri sonucu yaĢanan endüstriyel kirlenme sorununun kontrolü ile ilgili çözüm seçenekleri sunulmaktadır. Zeytinyağı Üretimi Atıklarının Miktar ve Özellikleri ile ilgili Genel Yönetim Seçenekleri Üretim Prosesi ve Atıksu/Atık Miktarları Zeytinyağı üretimi mevsimlik bir endüstriyel faaliyet olup Ekim~ġubat döneminde yürütülmektedir. Zeytin bitkisi de genellikle 2 yılda bir meyve verdiğinden üretim miktarları zeytin olan (var yılı) ve olmayan (yok yılı) yıllar arasında önemli farklılıklar gösterebilmektedir. Zeytinyağı üretimi baĢlıca üç tip prosesle (besleme (kesikli üretim), üç ve iki fazlı sürekli üretim) yapılmaktadır (ġekil 141). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 417 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 141. Zeytinyağı Üretim Prosesleri (Azbar ve diğ., 2004) Geleneksel pres tesislerinde toplanan zeytinler yıkanıp değirmende ezildikten sonra elde edilen zeytin hamuru keten çuvallar içine doldurulur, sıcak su eklenerek preslenip yağ/karasu karıĢımı özel bir tankta dinlendirilerek üstten yağ alındıktan sonra geriye kalan karasu uzaklaĢtırılmaktadır. Bu yöntemle iĢlenen 1000 kg zeytin baĢına ~200 kg. yağ ile ~400 kg. prina (%75 KM ve %6 yağ) oluĢmaktadır. Üç fazlı (üçlü) ayırma (separasyon) prosesinde, zeytinyağı hamurundan, zeytinyağı, karasu ve katı kısım (prina)ayrımı üç yollu bir santrifüj ile gerçekleĢtirilmektedir. Bu proseste iĢlenen 1000 kg. zeytin baĢına ~210 kg. yağ, 1-1,2 m3 karasu (%6 KM, %1 yağ), ~550 kg (%50-60 su + %4 yağ)kek (prina) açığa çıkmaktadır (Roig ve diğ., 2006). Ġki fazlı (ikili) ayırma (seperasyon) prosesinde ise hamurdan zeytinyağı ve daha sulu kek (prina) iki yollu bir santrifüjle ayrılmaktadır. Bu proseste iĢlenen 1000 kg zeytin baĢına ~200 kg yağ, ~0,2 m 3 atıksu ve ~800 kg. (~%35-40 KM. +%3 yağ) kek (sulu prina) açığa çıkmaktadır (Roig ve diğ., 2006). Yukarıda kısaca açıklanan proseslerin AB üyesi Akdeniz Ülkeleri arasında dağılımı ġekil 142 de verilmiĢtir (Roig ve diğ., 2006). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 418 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 142. AB Üyesi Akdeniz Ülkeleri‘nde Zeytinyağı Üretim Teknolojilerinin Durumu ġekil‘den de görüldüğü üzere iki fazlı proses özellikle Ġspanya‘da yaygın olup Hırvatistan, Güney Kıbrıs, Portekiz ve Ġtalya‘da da kullanılmaktadır. Bu yöntem, üç fazlı teknolojiye kıyasla %80 oranında daha az su kullanımını mümkün kılmakta ayrıca ~%20 daha az enerji ve ~%25 daha az yatırım gerektirmektedir. Ġki fazlı teknoloji sonrası açığa çıkan atık (sulu prina) ~%40 KM ve %3 yağ içermektedir. Ġki fazlı üretim Ġspanya‘da bir devlet politikası olarak teĢvik edilerek çok yüksek oranında (> %95) dönüĢüm sağlanmıĢ ve özellikle 3 fazlı teknoloji sonrası açığa çıkan kuvvetli atıksu karakterindeki karasuyun (KOĠ= 40-220 gr./L, BOĠ=23-100 gr./L, TKN= 0,3-1,2 gr./L, pH=3-5.9) yol açtığı arıtma ve çevre kirlenmesi sorunlarının önüne geçilmiĢtir. Türkiye‘de zeytinyağı üretimi endüstrisindeki teknoloji dağılımının Yunanistan‘a benzer bir özellik gösterdiği (%75~80 üçlü ayırma, %20~25 klasik presleme) tahmin edilmekte olup bu konuda elde mevcut yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu itibarla sektörde faaliyet gösteren ~850 civarındaki tesisle ilgili düzgün ve sistematik bir kayıt/envanter sistemi kurularak atıksu/atık yönetimi sistemi etkinleĢtirilmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 419 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atıksu/Atık Yönetim Seçenekleri Atıksu ve atık (prina/sulu prina) yönetiminde uygulanan arıtma/kontrol teknolojileri üretim prosesleri de dikkate alınarak iki alt gruba ayrılabilmektedir: klasik presleme ve üç fazlı ayırma teknolojisi ile iki fazlı ayırma teknolojisi atıkları. Bu iki alt kategori proses atıksu/atıkları ile ilgili olarak kullanılan baĢlıca arıtma teknolojileri aĢağıda özetle verilmiĢtir. Klasik Besleme ve Üç Fazlı Ayırma Proses Atık/Atıksuları için Yönetim Seçenekleri Bu kapsamda dünya genelinde uygulanan baĢlıca teknolojiler; açıkta buharlaĢtırma, doğrudan araziye uygulama ve biyolojik arıtma (kompostlaĢtırma, anaerobik arıtma) dır. Lagünlerde Biriktirip Açıkta Buharlaştırma Bu yöntem, zeytinyağı üretimi atıksuları için pratikte en yaygın biçimde kullanılan arıtma/yönetim seçeneği olup tekil endüstriler ve/veya belli bir alanda yer alan çok sayıda zeytinyağı fabrikasının proses atıklarının (karasu) 3~4 ay bekletme süreli nispeten sığ lagünlerde biriktirilerek bir sonraki döneme kadar açıkta buharlaĢma yoluyla bertarafını esas almaktadır. BuharlaĢma sonrası lagünlerde biriken katı faz (çamur) sıyrıldıktan sonra araziye uygulama, diğer organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırma ve katı atık depolama alanlarında depolama gibi yöntemlerle uzaklaĢtırılmaktadır. Doğrudan Araziye Uygulama Karasuyun kontrollü Ģartlarda doğrudan araziye uygulanarak yem bitkileri ve buğday üretiminde kullanımının mümkün olduğuna dair bazı çalıĢmalar mevcut olmakla birlikte yüksek mineral tuz içeriği, düĢük pH ve polifenollerin fitotoksik etkisi gibi olumsuz etkenler dolayısı ile önerilmemektedir. Zeytin karasuyu sulama suyu olarak kullanılacaksa Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği‘nde yer alan sulama suyu kriterlerinin sağlanması gerekmektedir. Biyolojik Arıtma Anaerobik biyolojik arıtma ile ilgili olarak tek baĢına baĢarısı kanıtlanmıĢ ve gerçek ölçekte uygulanmıĢ bir teknoloji bulunmamaktadır. Anaerobik arıtma yoluyla karasudan biyometan geri kazanımı ve çıkıĢ suyunun sulamada kullanımı ile ilgili araĢtırmalarda da polifenollü bileĢiklerin metan arkeleri üzerinde inhibisyona yol açtığı görülmüĢtür. Ancak ön arıtma (ön çöktürme ve yağ ayırma) sonrası anaerobik arıtma ile karasudan biyometan geri kazanımının mümkün olduğunu gösterir çalıĢmalar da Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 420 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bulunmaktadır (Azbar ve diğ., 2004). Karasu ile yaĢanan söz konusu sorunları gidermek üzere, bu atıksuyun diğer kuvvetli atıksular (katı atık sızıntı suyu, mezbaha ve et ürünleri vb.) ile birlikte anaerobik arıtımının da diğer bir seçenek olarak incelenmesi önerilmektedir. Kompostlaştırma KompostlaĢtırma tercihen zeytinyağı üretimi posası (prina)na uygulanabilecek bir biyolojik arıtma yöntemidir. Prina uygun oranlarda diğer organik atık ve boĢluk arttırıcı maddelerle (ağaç dalları, yonga vb.) karıĢtırıldıktan sonra tercihen aktarmalı yığın yöntemiyle kompostlaĢtırılarak organik gübre/toprak Ģartlandırıcısı kalitesinde ürün (kompost) elde edilebilmektedir. Karasuyun organik polimerle fizikokimyasal ön arıtımı sonrası ayrılan katı faz (çamur) diğer organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırılmakta, üst (sıvı) faz ise kontrollü olarak sulamada kullanılabilmektedir (Negro ve Solano, 1996; Garcia-Gomez ve diğ., 2003). Ġki Fazlı Ayırma Prosesi Atıkları için Yönetim Seçenekleri Fizikokimyasal Arıtma Teknolojileri Kurutma sonrası yağ geri kazanımı Ġkili ayırma prosesi sonrası oluĢan sulu prinanın prina iĢleme tesislerinde kurutulduktan sonra içerisindeki yoğun geri kazanımı mümkündür. Ancak %60-65‘lere varan su muhtevası bu tür prinanın kurutma maliyetini arttırmakta ve kurutma sisteminin modifiye edilmesini gerekli kılmaktadır. Bu yüzden ıslak prinadan yağ geri kazanımı uygulamaları içerisinde benzopren tespit edilen yağa olan talepteki azalmanın da etkisiyle giderek azalmaktadır. Prinadan enerji geri kazanımı KurutulmuĢ prina ~400 kkal/kg ısıl değere sahip olup düĢük kalorili bir yakıt özelliği taĢımaktadır. Ancak prina tesislerinde kullanılan enerjinin çok büyük kısmı ıslak prinanın kurutulmasında tüketildiği için, kurutulmuĢ prinanın yakılması ile geri kazanılacak enerjinin toplam enerji ihtiyacı içindeki payı fazla anlamlı değildir. Prinadan gazlaĢtırma yoluyla sentetik gaz ve enerji üretimi çalıĢmaları da henüz gerçek ölçekte uygulama aĢamasına getirilememiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 421 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Doğrudan Araziye Uygulama C/N oranı ayarlandıktan sonra ıslak prinanın araziye uygulanması mümkün olmakla birlikte pratikte pek tercih edilmemektedir. Prinanın kompostlaĢtırılarak toprakta kullanılması durumunda Tarım ve Orman Bakanlığı‘nın ―Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral, Özel, Mikrobiyal ve Enzim Ġçerikli Organik Gübreler ile Toprak Düzenleyicilerin Üretimi, Ġthalatı, Ġhracatı, Piyasaya Arzı ve Denetimine Dair Yönetmelik‖ hükümlerine uyulması gerekmektedir. Biyolojik Arıtma Teknolojileri Anaerobik arıtma Islak prinanın anaerobik arıtımının mümkün olduğu laboratuar ölçekli arıtılabilirlik çalıĢmaları ile gösterilmiĢ olmakla birlikte henüz gerçek ölçekte uygulama bulunmamaktadır. KompostlaĢtırma Islak prinanın uygun oranlarda boĢluk arttırıcı katkı malzemesi ve diğer organik atıklar katılarak birlikte kompostlaĢtırılabilirliğine dair yeterli bilgi ve tecrübe birikimi bulunmamaktadır. Özellikle Ġspanya‘daki Ar-Ge ve uygulama faaliyetleri ıslak prina, boĢluk arttırıcı maddeler ve diğer organik gübre/toprak Ģartlandırıcısı kalitesinde ürün (kompost) üretilebileceğini göstermektedir (Baeta- Hall, 2005). Türkiye için Uygun Yönetim Seçenekleri Özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz‘e komĢu su havzaları için önemli bir kirletici kaynak durumundaki zeytinyağı üretimi endüstrisi atıksu ve atıklarının sürdürülebilir yönetimi ile ilgili olarak baĢlıca aĢağıdaki seçeneklerin uygulanabileceği düĢünülmektedir. Üretim Prosesinde İki Fazlı Ayırma Teknolojisine Geçiş Yapılması Özellikle Ġspanya‘da büyük bir baĢarı ile uygulanmıĢ bulunan ve diğer ülkelerde de yaygınlık kazanmakta olan Ġki Fazlı Ayırma Prosesine geçilerek, karasu sorunu ortadan kaldırılabilir. Yeni prosesin atık ürünü olan sulu prina (~ 40 KM + %3 yağ) diğer organik atıklar (saman, bahçe atıkları, mısır vb.) ile birlikte kompostlaĢtırılarak ekokompost veya organik gübre kalitesinde kompost elde edilip organik tarımda kullanılabilir. Ġki fazlı teknolojiye geçiĢte bir kredi destek programı uygulanmalı ve Ġspanya ile hükümetler arası iĢbirliğine gidilmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 422 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karasuyun arıtımı/kontrolü Üçlü ayırma ve klasik presleme teknolojisi ile üretim yapan tesislerde açığa çıkan karasu, yağ ayırma sonrası geçici depolama tanklarından tankerlerle alınarak öncelikle bölgedeki en yakın merkezi atıksu arıtma tesisine atıksu getiren kanal Ģebekeleri ile bağlantılı bir biriktirme lagününe boĢaltılabilir. Tabanı uygun kil veya geomembran malzeme ile geçirimsiz hale getirilen 3~4 ay bekletme süreli lagündeki karasu, kontrollü olarak (özellikle turizm dönemi dıĢındaki devrede) kanal Ģebekesine beslenerek merkezi AAT‘de kentsel atıksularla birlikte arıtma sağlanabilir. Böyle büyük bir AAT‘nin bulunmadığı durumlarda, yıl boyu lagünde tutulan karasuyun açık havada buharlaĢması sağlanır. Yaz sonu lagün tarlalarında biriken çamur sıyrılıp diğer organik atıklarla birlikte kompostlaĢtırılabilir, kontrollü olarak araziye uygulanabilir veya atık düzenli depolama tesislerine sevk edilebilir. Bu yöntem bugün itibarı ile baĢarısı kanıtlanmıĢ en yaygın teknoloji konumundadır. Zeytinyağı üretimi mevsimlik bir proses olduğundan, zeytinyağı üreten iĢletmeleri özelinde münferit biyolojik arıtma tesislerinin kurulup iĢletilmesi sürdürülebilir değildir. 7.4.4. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal sulama geri dönüĢ sularında bulunabilecek ticari gübre ve tarım ilacı (pestisit) artıkları ile hayvan yetiĢtiriciliğinden kaynaklanan doğal hayvansal gübrenin bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımları sonucu yüzeysel akıĢ ve/veya sızma yolu ile bu kirleticilerin alıcı ortama ulaĢması ülkemiz havzalarındaki en önemli yayılı kirletici kaynaklardır. Her iki kirletici yayılı kaynak için besi maddesi içeren (N ve P gibi) kirleticilerin olumsuz çevresel etkilerinin azaltılmasında izlenebilecek en uygun ve pratik yol, kaynağında önlemler almaktır. Aksi takdirde, yayılı kirleticilerin kontrolü için, noktasal kirleticilerin aksine, kirliliğin oluĢmasından sonra tedbir alınması oldukça zor, hatta mümkün değildir. Bu bağlamda, yayılı kirleticiler için havza-içi kontrol konularında pratik uygulanabilirliği yüksek olan ve halen birçok ülkede kullanımı olan yöntemlere bu bölümde değinilecektir. Diğer bir yayılı kirletici kaynak olan düzensiz katı atık depo alanlarından gelen sızıntı suları, katı atıklar ile ilgili kısımlarda söz edildiği gibi, alınacak bir seri iyileĢtirme çalıĢmaları ve yeni kurulacak olan düzenli depolama alanları ile büyük ölçüde kontrol altına alınarak, sızıntı suyu miktarları kademeli olarak azaltılacaktır. Foseptikler ise kısmen kullanılmaya devam edecek, ancak yıllar boyunca kırsal nüfustaki azalmalara paralel olarak foseptik kullanım miktarlarında azalmalar beklenecektir. Orman alanlarından kaynaklanacak besi maddesi yükleri ise, akarsu kenarlarında yapılacak düzenlemeler ve erozyon kontrolü ile azaltılmaya çalıĢılacaktır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 423 / 519 7.4.4.1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tarımsal Kirlilik Yönetimi Önerilen düzende; Tarım Ġl Müdürlüğü‘nün (TĠM) bu konu ile ilgili yapması gereken faaliyetler aĢağıda yer almaktadır. Havzayı oluĢturan iller ve ilçeler bazında tüm tarım alanlarının güncellenmiĢ envanterinin hazırlanması, toprak sahipleri ve iĢlenen ürünler tespit ederek veritabanında toplanması ve bu verileri sürekli olarak güncellemek, Ġlçeler bazında her bir ürün baĢına kullanılan pestisit ve gübre miktarlarını tespit etmek ve veritabanında sistematik olarak depolamak ve güncellemek, Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından ‗Yönetimli Çiftçi Mücadelesi‘ çalıĢmaları kapsamında çiftçilerin ürünlerine uygun olarak kullanacakları gübre ve pestisit konularında bilgi akıĢında bulunmak ve yıllık kullanım planları hazırlamak, Önerilen planlamanın uygulamasını takip etmek ve gerçekleĢen uygulamaları kayıt altına almak (ürün bazında kullanımlar aylık bazda gerçekçi rakamlarla hesaplanabilir), Uygulamalarda yanlıĢ zamanda, yanlıĢ sıklıkta ve bilinçsiz kullanımların çevrede yaratacağı olumsuzluklar konusunda çiftçinin eğitimi ve rehberlik hizmetlerini daha sık ve belirli aralıklarla yapmak, Özellikle pestisit kullanımlarında tarihi geçmiĢ, kullanımı yasaklanmıĢ ilaçların uygulanıp uygulanmadığının kontrol etmek ve kullanılmıĢ pestisit ambalajlarının uygun Ģekilde uzaklaĢtırılmalarını sağlamak, Çevresel açıdan en az sakıncası olan ilaç ve gübrelerin kullanımını özendirmek, Sulama gereken durumlarda, uygun sulama tekniklerinin kullanılmasının teĢvik ederek miktarını, uyulama süresini ve zamanını belirlemek ve izlemek, Topraklarının iĢlenmesi, sürülmesi, hasat gibi tarımsal faaliyetlerde uygun tarım teknolojilerini çiftçilere tanıtmak ve bu konuda eğitim çalıĢmalarını hızlandırmak, Diğer paylaĢımcı illerin havza içerisinde kalan kısımları için de benzer çalıĢmaların yapılmasını sağlamak amacıyla bu illerin il/ilçe tarım müdürlükleri ile temasa geçmek, bilgi akıĢını ve verilerin TKĠB tarafından toplanmasını ve birleĢtirilmesini sağlamak ve önerilen düzende kurulması öngörülen Havza Çevre Ġdaresi bünyesinde de aynı verilere ulaĢılabilme imkânı sağlanmalıdır. Bu düzende; Tarım Ġl Müdürlükleri il bazındaki tüm uygulamalardan bilgi sahibi olabilecek, dolayısıyla Baskı Ta gerektiğinde çiftçilerin uyarılmasında etkin rol oynayacaktır. Havza-içi TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 424 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kontrollerde, kirletici kaynağın oluĢmadan önlenmesinde büyük yarar bulunmaktadır. Özellikle gübre ve ilaç kullanımları bu Ģekilde kontrol altına alınabilir ve yanlıĢ uygulamalar azaltılabilir. Organik Tarıma GeçiĢ Ekosistem açısından değerlendirildiğinde organik tarım, bir ürünün, üretim ve iĢleme aĢamalarında çevreyi koruyan yöntemler kullanılarak üretilmesi iĢlemidir. Ülkemizde organik tarım faaliyetlerine baĢlanmıĢtır. Ülkemizdeki tarımsal alanların büyüklüğü de göz önüne alındığında, organik tarıma geçebilmek için planlama çalıĢmaları hızlandırılmalıdır. BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) organik tarım üretimini, çevrenin korunması ve kirlenmenin azaltılması; toprak erozyonu ve tahribatının azaltılması; biyolojik çevrimin dengelenmesi ve insan sağlığının korunması; toprak içerisindeki biyolojik faaliyetler için gerekli Ģartların sağlanması suretiyle toprak üretkenliğinin yeniden kazandırılması ve bu üretkenliğin sürekliliğinin sağlanması; doğal bitkilerin korunması ve geliĢtirilmesi; organik üretim yapılan yerdeki kaynakların mümkün olduğunca yeniden kullanılması prensipleri kapsamında tanımlamaktadır. Bu prensiplerden de anlaĢılacağı üzere, organik tarım ilkelerinin çoğu doğrudan çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması esaslarına dayanmaktadır. Organik tarımın en önemli hedefi, ürünlerin yetiĢtiği ortamın doğallığının ve çeĢitliliğinin korunmasıdır. AĢağıda, çevresel açıdan organik tarımın faydalarından kısaca söz edilmektedir. Organik tarım yapan çiftçiler, toprağın kalitesini arttırmak için herhangi bir sentetik gübre kullanamamaktadır. Dolayısıyla, toprak verimliliğinin korunması birinci önceliktir. Toprağın gübrelenmesi çiftlik atıkları, kompost, bitki atıkları ve organik azotlu gübrelerin kullanılması esasına dayanmaktadır. Toprak mikroorganizmaları, organik tarım yapılan topraklarda, klasik tarım yapılan topraklara oranla % 30–100 daha fazladır. Organik gübreleme aynı zamanda toprak erozyonunu azaltmaktadır. Organik tarım yapılan topraklarda daha seyrek ve daha az sulama ihtiyacı vardır. Toprağın çölleĢmesi azalmaktadır. Organik tarımın az azot girdisi ile yapılması prensiptir. Dolayısıyla, nitrat kirliliği klasik tarım alanlarına oranla organik tarımda %50 azaltılabilir (Stolze ve diğ., 2000). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 425 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Organik tarım alanlarında fosfor ve potasyum fazlalığına daha az rastlanmaktadır (FAO, 2002). Organik tarımda, bitkilere besi maddesi temini genelde artan biyolojik aktivite ile desteklenmektedir. Organik tarım yapan iĢletmeler, klasik tarım yapan iĢletmelere göre %60 oranında daha az enerji kullanmaktadır (FAO, 2002). Organik tarım alanlarında yapılması istenen biyolojik mücadele, bu amaçla kullanılan asalak (parazit) ve avcı (predatör) böcek popülasyonunu belirli bir seviyenin üzerinde tutulmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla, biyolojik çeĢitliliğin zenginleĢtirilmesi ve korunması üretimin sürekliliği açısından önemlidir. Organik tarım sistemlerinde CO2 emisyonları klasik sistemlere oranla %48–66 oranında daha düĢüktür (FAO, 2002). Organik tarım uygulamalarından daha düĢük azot oksit emisyonları kaynaklanmaktadır. Organik tarım uygulamalarının klasik tarım uygulamalarına kıyasla çevre üzerindeki etkileri Tablo 96 da gösterilmektedir. (Yazgan, 2006) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 426 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 96. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri Organik Tarımın Etkisi Biyolojik çeĢitlilik ve arazi görünümü Bitkisel çeĢitlilik Hayvansal çeĢitlilik Arazi görüntüsü Toprak Toprağın organik madde içeriği Biyolojik faaliyetler Toprak yapısı Toprak erozyonu Yeraltı ve yüzey suları Nitrat yıkanması Pestisitler Ġklim ve Hava CO2 N2O CH4 NH3 Pestisitler Tarımsal Girdiler Besi maddesi kullanımı Su kullanımı Enerji kullanımı Çok İyi Daha İyi Aynı X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Organik tarım ile ilgili ülkemizdeki yönetmelik birkaç kez revize edilerek en son Ekim 2006‘da yürürlükteki halini almıĢtır (OTEUĠY, 2006). Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik ile AB kriterleri ile uyumlu ve tarım reformunun sağlanabileceği düzene kavuĢmuĢtur. Yönetmelikte, organik tarımın yapılması düĢünülen alanlarda kontrol, denetim ve izinleri yetkili sertifikasyon kuruluĢlarına verilmektedir. Sorumlu Bakanlık ise Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‘dır. Yönetmelik eski hali ile (11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete) ana yolların her iki tarafında 1 km‘lik alanlarda organik tarıma izin verilmemesi Ģartı yürürlükten kaldırılmıĢ, onun yerine uygun alanlarda çevre kirliliğinin olmamasının incelenmesi veya çevre kirliliği yaratan unsurların yakın civarda olmaması gereği getirilmiĢ, bütün ön inceleme ve uygunluk oluru yetkin organik tarım sertifikasyon kuruluĢlarına bırakılmıĢtır. Bu bilgiler ıĢığında, havzalarda en kısa sürede organik tarım yapılabilecek alanlar saptanmalı, bu olası alanların toprak özellikleri ve meteorolojik Ģartları da göz önünde Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 427 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bulundurularak uygun ürün/ürünlerin seçimleri yapılarak organik tarıma en azından kısmen geçilebilmelidir. Organik tarım uygulamaları sürekliliği olması gereken bir aĢamadır. Ülkemizde organik tarım konusunda çalıĢmalar bulunmakta ancak yeterince hızlanmamıĢtır. Özellikle dıĢ pazarlarda ihraç edilme potansiyeli yüksek olan fındık, çeltik, yer fıstığı, domates, fasulye ve yem bitkilerinin organik üretimleri teĢvik edilerek yaygınlaĢtırılabilir. 7.4.4.2. AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması Yürütülen proje bulgularından anlaĢılacağı üzere, Ülkemizde evsel ve endüstriyel atıksuların arıtılması amacıyla kurulan AAT‘lerin mevcut durumda yetersiz olduğu anlaĢılmaktadır. Yakın gelecekte bu ihtiyaca cevap verebilecek sayıda AAT‘lerin planlanması projenin ana hedeflerinden biridir. Önerilen AAT‘lerin yakın gelecekte kurulması ve iĢletilmesine paralel olarak bir yandan atıksular arıtılırken, diğer bir yandan da tesislerden son ürün olarak çamur çıkacaktır. Dolayısıyla AAT‘lerin devreye girmesi ile AAT çamuru miktarında ciddi bir artıĢ söz konusu olacaktır. Bu oluĢan çamurun çeĢitli Ģekilde uzaklaĢtırılması mümkün olabilmektedir; ancak tarımda kullanımları halen büyük miktarlarda tarım toprağına sahip Ülkemiz açısından büyük önem taĢımakta ve kullanılacak gübre miktarının azaltılması yönünde bir fayda sağlayacaktır. ÇOB tarafından 03.08.2010 tarihli ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik‖ uyarınca AAT çamurlarının stabilize edildikten sonra belirli koĢullar altında kullanımına izin verilmektedir. AB ile uyum sürecinde yürürlüğe konulan bu yönetmelik gereği AAT çamurlarının toprakta uygulanması için temel Ģartlar, arıtma çamuru ve uygulanacak toprağın metal içeriğinin sağlanması, toprağın organik madde miktarının %5‘den az olması, arıtma çamurunun organik madde içeriğinin %40‘tan fazla olması, arıtma çamuru uygulanacak toprakta yeraltı su seviyesinin 1 m‘den daha derinde olmasıdır. Bu Ģartlara göre, havzalarda arıtma çamurlarının kaynaklandığı yerlerdeki verimsiz topraklarda Ģartlandırıcı olarak kullanılması değerlendirilmesi gereken önemli bir konudur. Geçerli yönetmelikler çerçevesinde oluĢan AAT çamurlarının meteorolojik Ģartlar, topografya, toprak tipi, yeraltı suyu yüksekliği, toprağın kimyasal bünyesi gibi özellikler dikkate alınarak tarımda hangi tip ürünlerde kullanılabileceğine de bakılarak özendirilmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 428 / 519 7.4.4.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Ülkemizdeki havzaların birçoğunda hayvan yetiĢtiriciliği yaygındır. BüyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvan yetiĢtiriciliğinin yanı sıra tavukçulukta önemli faaliyetler arasındadır. Hayvancılık faaliyetleri ile elde edilen yan ürün hayvansal atıklardır. Genelde ülkemizde hayvansal atıklar yetiĢtiriciler tarafından bir müddet dinlendirildikten sonra doğal gübre olarak tarım alanlarında kullanılmaktadır. Ancak, bu iĢlemin kontrolsüz ve bilinçsizce yapıldığı da bilinmektedir. Bu konudaki kontrol önlemleri bu bölümde sıralanmaktadır. Mevcut durumda ilçeler ve köyler bazında yıllık hayvan sayıları kategorilere göre ĠLEMOD veritabanında verilmektedir. Bu hayvanların sayıları ile birlikte kayda girmesi önerilen bilgiler ve diğer dikkat edilmesi gereken hususlar aĢağıda sıralanmıĢtır: Barınak ebatları ve barındırma koĢulları, Barınaklardaki hayvan sayısı, Hayvan cinslerine göre büyüme ve barındırma süreçleri, Hayvan beslenmesinde kullanılan yemlerin ve kullanılan ilaçların incelenmesi ve uygunluklarının irdelenmesi, Herhangi bir yanlıĢ uygulamada, çiftçi veya yetiĢtiricilerin uyarılması, Hayvan dıĢkılarının toplanarak uygun koĢullarda bekletildikten sonra kontrollü olarak tarım alanlarında doğal gübre olarak kullanılması, Hayvanların hareket kabiliyetlerinin (mobilitelerinin) kontrol altına alınması dolayısıyla dıĢkılarının rahatlıkla toplanabilmesi, Hayvanların otlatılması esnasında özellikle sulak alan ve akarsu kıyılarından tamamen uzak tutulmalarının sağlanması, Mümkün olduğunca çiftliklerin etrafının hendek kazılarak, yakın civar ile temasın sınırlandırılması, özellikle yüzeysel akıĢla hayvan atıklarının yakın civara ve nihayetinde alıcı ortama ulaĢabilirliğinin azaltılması, Tavukçuluğun yönetmeliklerle sınırlandırıldığı Ģekilde kapalı ortamlarda yapılması, Barınaklardaki koĢulların düzenli olması, Hayvan beslenmesinde sınırlandırılmalara dikkat edilmesi, vs. Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi Günümüz teknolojisinde bilinen en iyi hayvancılık yönetim stratejisi genel olarak ‗Organik Hayvansal Üretim‘e geçiĢtir. Geleneksel hayvansal üretim sisteminde, birim alandan yüksek miktarda ve ekonomik ürün alınması öncelikli olduğundan, ekolojik denge ve ürün kalitesinde Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 429 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlık kriterleri ve çevre kirliliği ikinci plana atılmıĢtır. Dolayısıyla, son yıllarda organik hayvansal üretim teĢvik edilmektedir. Bu konuda birçok detayın yer aldığı yönetmelik yine 17 Ekim 2006 tarih ve 26322 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanmıĢ olan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmeliktir. Bu yönetmelikte organik sürü oluĢturabilmek için klasik iĢletmelerden getirilecek hayvanların yaĢı, hayvan türü ve verimlerine göre geçiĢ süreçleri, barınakların durumu, her bir hayvan türü için ayrılacak barınak alanı, hayvanların bakımı ve beslenmesi, su ve yem kullanımları, yemlere ilave edilebilecek katkı maddeleri anlatılmaktadır. Ayrıca, yine yönetmelikte hayvan dıĢkılarının nasıl ve ne Ģekilde toplanacağı, bekletilme Ģartları ve gübre olarak uygulanabilirliği konularında da kılavuz niteliğinde bilgi verilmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması hususunda baĢvurulacak bir diğer yöntem, Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının geliĢtirilmesidir. Bu kapsamda, uygun stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında, yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki çabalarının hızlandırılması, desteklenmesi ve teĢvik edilmesi gerekmektedir. Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve finansman kaynağı sağlayarak destek vermeleri beklenmektedir. Hayvan Atıkları ile Ġlgili Sorunların YaĢandığı Sıcak Noktalara ĠliĢkin Öneriler BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar yaĢanan alanlarda aĢağıdaki önlemlerin uygulanması önerilmektedir. (1) Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak, hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. (2) Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. (3) Hayvancılık OSB ve büyük tekil iĢletmeleri ait merkezi/büyük kapasiteli biyometan tesislerine, baĢka sektörlerden biyobozunur atık kabulü durumunda atık bertaraf ücreti alınması ve tarımsal atıklardan da ekstra biyometan üretimi yoluyla bu tür tesis iĢletmelerinin daha fazla gelir elde etmelerinin sağlanabilir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 430 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.5. Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler Havzanın yeraltı suyu potansiyelinin etkin kullanımı nitelik ve nicelik açısından izlenmesine ve denetlenmesine bağlıdır. Bu konuda yerel ölçekte yeraltı su çekiminin envanterinin güncellenmesi, iyileĢtirilmesi ve sürekli takibinin sağlanması esastır. YanlıĢ kullanımlar ve bilinçsiz çekimlerin engellenmesi için eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarına önem verilmesi beklenmektedir. Yeraltı suyu konusunda hassas olan Küçük Menderes Havzası‘nda 2000 yılında ODTÜ ve DSĠ‘nin yaptığı Revize Hidrojeolojik Etütler Kapsamında Küçük Meneres Havzası Yeraltı Sularının Ġncelenmesi ve Yönetimi çalıĢmasında aĢağıda sıralanan önelmlerin alınması uygun bulunmuĢtur. 8. Havzada genelde uygulanmakta olan yüzey sulama yöntemleri yerine basınçlı sulama (damla, yağmurlama, vb.) yöntemlerinin uygulanması zorunludur. 9. Su kullanımında tasarrufu teĢvik edecek önlemlerin alınması gerekmektedir. Suyun ekonomik bir değeri olup kullanıcıların da günün bedellerine göre su maliyetlerine tümüyle iĢtirak etmesi gerekli ve zorunludur. 10. Halk sulaması yerine kooperatif sulamacılığın özendirilmesi ve teĢvik edilmesi yeraltı suyu kaynaklarının rasyonel kullanımını sağlayacaktır. Akiferin rasyonel kullanımının sağlanması, sulama kooperatifçiliğinin yaygınlaĢtırılması, belgesiz kuyu açılmasına izin verilmemesi ve çekimlerin kontrollü yapılması ile mümkün olacaktır. 11. Akiferin beslenimini arttırmak üzere gerekli tesislerin ve yöntemlerin uygulamaya biran önce konulması zorunludur. Havzanın hidrojeolojik yapısı göz önüne alındığında kuyulardan yapılacak suni beslemenin etkili olmayacağı düĢünülmektedir. Bunun yerine havzada yapımı planlanan Beydağ, AktaĢ, Burgaz ve Ergenli Barajları‘nın sulama alanlarında inĢa edilecek olan tersiyer kanalların daha geniĢ boyutlandırılması sonucu sulamadan dönen fazla su ile özellikle yağıĢlı mevsimde oluĢacak sel sularının bu kanallar vasıtası ile yer altı suyunu beslemesi sağlanmalıdır. 12. Mevcut su taleplerin bir kısmının alüvyon akiferi yerine diğer potansiyel akiferlerden karĢılanması araĢtırılmalıdır. Havzada önemli yeraltı suyu potansiyeline sahip olan mermer birimi ODTÜ ve DSĠ tarafından yapılan çalıĢmada kısmen karakterize edilmiĢ olmasına rağmen verilerin lokal bölgelerde yoğunlaĢması nedeniyle, bu birim için bölgesel anlamda model oluĢturabilecek ayrıntıda bilgi (geometrisi, su seviyesi, sınır koĢulları ve hidrolik parametrelerin alansal dağılımları) bulunmadığı için yeraltı suyu Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 431 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 modeli kurulamamıĢtır. Ancak birim içinde açılan kuyuların çok verimli olduğu ortaya konmuĢtur. Bu nedenle gelecekte havza içinde yürütülecek çalıĢmalarda bu birime öncelik verilmesi ve bölgesel boyutlarda model oluĢturabilecek ayrıntıda veri toplanarak mevcut modele entegre edilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca havzanın kuzey bölümlerinde bu çalıĢma ile belirlenen eski dere yataklarında çökelmiĢ pliyokuvarterner birimlerin oluĢturduğu 12 adet sahanın önemli bir yeraltı suyu potansiyeline sahip olduğu düĢünülmektedir. Yapılan çalıĢmada ancak yerleri ve morfolojileri belirlenebilen bu birimlerin oluĢturduğu sahaların yeraltı suyu potansiyellerinin ayrıntılı jeolojik ve hidrojeolojik etütler sonucu ortaya konması gelecekte alternatif kaynak olması açısından önem taĢımaktadır. 13. Havza içinde yer alan yüzey ve yeraltı suları birbirleri ile iliĢkili olup bu kaynakların birlikte yönetimi ve iĢletilmesi gereklidir. Havzada yeraltı suyu kullanımının 1667-1999 yılları arasını kapsayan 32 yıllık bir sürede artması il Küçük Menderes Nehri ve onun kolları olan akarsular 43 hm3/yıl‘lık bir değerle net alıcı konumundan 15 hm3/yıl bir değer ile net verici konumuna geçmiĢtir. Entegre sistemin davranıĢındaki bu transfer akarsu debilerinde de önemli miktarlarda azalma yaratmıĢtır. Bu tür bir sistemde akarsuların kirletilmemesine aĢırı hassasiyet gösterilmelidir. Akarsular debilerinin azalması ile birlikte deriĢim özelliklerini kaybederek hem kendileri aĢırı bir Ģekilde kirlenecek, hem de verici konumda olduklarından aynı zamanda yeraltı suyunu kirleteceklerdir. 14. Havzada yer alan belediyeler için düzenli depolama alanları ve kanalizasyon–atıksu arıtma tesisleri inĢa edilmelidir. Havzadaki belediyelerin birçoğu atıksularını arıtmadan Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kollarına deĢarj etmektedir. Yine birçoğunun katı atıkları düzensiz olarak Küçük Menderes Nehri veya onu besleyen kolların yataklarındadır. Tüm bu kirlilik kaynakları, birbirleri ile iliĢkili olmaları nedeniyle, hem yüzeysel suların hem de yeraltı sularının kalitesini olumsuz etkilemektedir. Belediyeler için katı atık düzenli depolama sahaları yeri belirlenirken yüksek kirlenme riski olan bölgelerden kaçınılmalıdır. 15. Havzada yer alan endüstriyel kuruluĢların deĢarjları düzenli olarak kontrol edilmelidir. Torbalı‘nın kuzey ve güneyinde Fetrek Çayı boyunca yer alan fabrikalar ile Tire ilçe merkezi kuzeyinde yer alan Tire-Kutsan Kağıt Fabrikası yeraltı suyu kalitesini olumsuz etkilemektedir. 16. Selçuk alt havzasındaki tuzlu-su probleminin mekanizması belirlenene kadar buradaki yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Ova akiferlerinde varlığı belirlenen tuzlu suyun Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 432 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 giriĢim mi yoksa çekilim mi safhasında olduğu mevcut verilerle belirlenememiĢtir. Bu nedenle izotop ölçümlerini de içeren ayrıntılı hidrojeokimyasal çalıĢmalar sonucu yukarıda belirtilen mekanizmalardan hangisinin etken olduğu öncelikle saptanmalı ve ona göre de bu alt havza için uygun yönetim planı belirlenmelidir. 17. Tire kuzeyi ile Küçük Menderes Nehri arasında bulunan ve Beydağ batısı ile Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı suları iĢletmeye alınmamalıdır. Tire ile Küçük Menderes Nehri arasında kalan yeraltı suları, sulama suyu, elektriksel iletkenlik ve klor parametrelerine göre zararlı sınıftadır. Beydağ ile Kaymakçı arasında Küçük Menderes yatağı boyunca yer alan yeraltı sular da bazı lokasyonlarda hem sulama suyu nitrat parametresine göre ihtiyatla kullanılmalı sınıfında ve hem de yüksek kirlilik riski taĢımaktadır. 18. Ergenli Barajı su toplama alanındaki jeotermal sistemin olası etkileri ayrıntılı olarak incelenmelidir. Baraj alanı içerisinde sıcaklığı 40oC‘yi aĢan termal su niteliğinde yeraltı suları belirlenmiĢtir. Dolayısıyla Ergenli Barajı inĢa edilmeden önce, burada belirlenen termal nitelikte yeraltı suları iler yüzeysel suları arasında herhangi bir etkileĢim olup olmayacağı ayrıntılı çalıĢmalar sonucu ortaya konmalıdır. 19. Yeraltı suları ve yüzeysel sular için yürütülmekte olan gözlem ağı ve programı bu çalıĢmada belirlenen problem alanları da kapsayacak Ģekilde geniĢletilmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 433 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.6. Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler Ülkemizdeki sayıları, rezervleri ve üretimleri konusunda net bilgilerin elde edilemediği, özel sektör ve kamu kurumları tarafından iĢletilen kum çakıl ocaklarının büyük bir kısmı nehir kenarlarında (Sakarya, Gediz, YeĢilırmak, Kızılırmak, Aksu, Ceyhan ve kollarında) yoğunlaĢmaktadır. Akarsulardan kum çıkarılmak için akarsu kenarındaki kum ve çakıl kepçelerle kazılarak alınır, ya da akarsu yatağındaki doğal zemin kazılarak yeraltı suyu seviyesine inilmekte, sallama kepçelerle su içerisinde 10m derinliğe inilerek malzeme alınmaktadır. Ayrıca, akarsu yakınında ancak yatağının dıĢında olan ve kum rezervi olan arazilerden de kum çıkarılabilmektedir. Kum ve çakıl ocakçılığında malzemenin ortaya çıkarılması için yapılan hafriyat iĢlemleri peyzaj estetiğini bozmakta, kıvrımları ortadan kaldırmakta ve topografyayı tamamen değiĢtirmektedir. Özellikle kapasitenin üzerinde yapılan hafriyatlar sonucu nehirlerin akıĢ rejimi bozulmakta, su içi ve su kıyısındaki habitatlar tahrip olmaktadır. Ayrıca, kum- çakıl yıkama iĢlemleri sırasında kullanılan nehir suları kirlenmiĢ olarak tekrar nehre geri verilmektedir (Uğur ve Akpınar, 2003). Sediment bütçesinin bozulmasından dolayı nehirlerin denize taĢıdığı kum miktarlarında azalma olmakta ve bundan dolayı nehir ağzı ve etrafındaki kıyı Ģeridinde erozyon görülebilmektedir (KabdaĢlı, 2010). Özetlemek gerekirse, barajların yanı sıra kum ve çakıl ocakları da nehirlerin membaından mansabına doğru sürekli olarak sediment taĢımasını engellemekte, nehir yataklarından kum ve çakılın bilinçsizce çekilmesi sonucu nehir yatağı ve kıyılar aĢınmaya açık hale gelmekte; ayrıca balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması ve zarar görmesi, nehirlerdeki ekolojik yaĢamı da olumsuz etkilemektedir. Ayrıca kum-çakıl ocaklarının faaliyetleri sonucu yeraltı suyunu taĢıyan alüvyon rezervlerinin büyük bir bölümü çekilmekte, bu yüzden yeraltı suyu seviyelerinde azalmalar görülmekte, kazılar sonucu açığa çıkan ve gölcükler oluĢturan yeraltı suları dıĢ etmenlerden kirlenmeye açık hale gelmektedir (Apaydın ve diğ., 1997) Kum ve çakıl çekilmesinden kaynaklanan sorunların giderilmesine yönelik literatürde bazı çalıĢmalar ve alınması gereken önlemlere rastlanmaktadır. Dere içerisinde akıĢ rejimini bozacak faaliyetler yapılmamalı, büyük çukur ve oluklar meydana getirilmemelidir (Apaydın ve diğ., 1997). Ayrıca döküm sahası olarak çok geniĢ yüzeyler seçilmemeli, oluĢturulacak eğimler erozyonu hızlandırmayacak Ģekilde olmalı, jeoteknik darağanlık ve drenaj yapısı dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 434 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kum ve çakıl ocaklarının yol açtığı çevre sorunlarının en aza indirilebilmesi için ÇED ve doğa onarım çalıĢmaları faaliyet baĢlamadan önce birlikte ele alınmalıdır. Doğa onarım çalıĢmaları desteklenmeli ve teĢvik edilmelidir (Uğur ve Akpınar, 2003). Kondolf (1997)ye göre balıkların yumurtlama alanı olan çakılların azalması neticesinde balıkların zarar görmesini engellemek için Ren Nehri‘ne yapay olarak çakıl eklenmiĢtir. Nehirdeki kum ve çakılın bölgesel bazlı yönetilmesi sağlanmalı ve nehir boyunca sediment akıĢının sürekliliğinin sağlanması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca, nehirden sağlanan kum ve çakılın alternatiflerinin kullanımının teĢviki de önerilmektedir. Birçok geliĢmiĢ ülkede nehir içi madenciliği yasaklanmıĢ (Ġngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda, Ġsviçre) veya sınırlanmıĢtır. Sınırlandırma için literatürde çeĢitli alternatifler verilmiĢtir (Kondolf, 1997). Örneğin, nehir yatağından belli bir seviyede aĢağıya kadar ya da talvege (akarsu yatağının en düĢük noktasından geçen çizgisel hat) kadar inilebilmesi, bu kırmızıçizginin altında kum ve çakıl çıkarılmaması önerilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın ―Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği‖ (Resmi Gazete, 8.12. 2007, Sayı:26724) içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel su kaynakları ile bunları besleyen akarsular ve koruma alanları haricindeki nehir ve sulak alanlarda kum ve çakıl madenciliğine izin vermektedir. Dere yatağının doğal yapısını ve su kalitesini bozmama Ģartı koĢulmakta ve belirlenecek talveg kotundan daha derine inilmesine izin verilmemektedir. BaĢka bir yaklaĢım da nehrin getirebileceği sediment miktarının hesaplanıp, sadece bu miktarın belli bir emniyet katsayısıyla (örneğin ABD‘nin Washington eyaletinde bu oran % 50‘dir) azaltılmıĢ oranına kadar madenciliğe izin verilmesidir (Kondolf, 1997). Kum ve çakıl madenciliğinin etkilerinin tam olarak anlaĢılabilmesi, kontrolü ve alınacak önlemlerin sağlıklı olabilmesi için nehrin sediment bütçesinin geliĢtirilmesi faydalı olacaktır. Yeni barajların yapımında, sulama projelerinde ve kum-çakıl madenciliğinde bu sediment bütçesi hesaba katılmalı, bunlarla ilgili projelere ve maliyet hesaplarına sedimentin sürekliliğini sağlayacak önlemler de eklenmelidir. Nehirlerin kum potansiyelleri araĢtırılarak azalma miktarları belirlenmeli ve bu konular ile ilgili idari önlemler de ortaya konmalıdır. Nehirlerin döküldükleri kıyı bölgelerinde erozyona ve morfolojik yapı değiĢikliklerine neden oldukları literatürde yer almaktadır (Ġrtem ve KabdaĢlı, 2001). Kıyılarda görülen bazı sorunların nehir havzaları yönetiminden kaynaklandığı açıktır. Bu nedenle sediment bütçesi açısından kıyı alanları yönetimi ile nehir havzaları yönetiminin entegre bir yaklaĢımla ele alınması önerilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 435 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ―Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği‖ (Resmi Gazete, 23.1.2010, Sayı:27471) maden arama ve iĢletme faaliyetleri esnasında veya sonucunda topoğrafyası değiĢen alanların, çevre emniyetinin sağlanarak ve projesine uygun olarak ıslah edilmesini Ģart koĢmaktadır. Yönetmeliğe göre Madencilik faaliyetleri esnasında ve sonucunda ortaya çıkan atıkların depolandığı alanlarda duraylılık (bir malzeme kütlesinin veya bir yapının maruz kaldığı gerilmenin kalkmasıyla, dönüĢümsüz önemli bir deformasyona veya harekete maruz kalmaksızın, uygulanan gerilmeye uzun süre dayanabilmesi koĢulu) sağlanmalıdır. Jeolojik etütler kapsamında jeomorfolojik öğeler, hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler belirlenmeli ve bu veriler doğrultusunda faaliyet alanı çevresi yüzeyden akan veya yağıĢlar sonrasında akması olası su akıĢı açısından güvenli hâle getirmelidir. Suyolları, çevre doğal drenaj sistemi yeterli olacak Ģekilde planlanmalı ve alanın su baskınına uğraması olasılığına karĢı yeterli önlemler alınmalıdır. Kum ve çakıl ocakları nedeniyle bozulan alanların ekolojik ve estetik değerlerinin geri kazanımı için dünyanın çeĢitli yerlerinde baĢarı ile uygulanmıĢ çalıĢmalar vardır. Bu kullanımlar; tarım, orman, rekreasyon, balıkçılık ve sulama amaçlı gölet ve doğa koruma alanı olarak sıralanabilir. ĠĢletme sonrası kullanılabilecek bu yöntemlerin seçilmesinde topografya, toprak ve su özellikleri, vejetasyon, bölgesel arazi kullanım planları, fiziksel, çevresel Baskı Ta ve iklimsel veriler dikkate alınmalıdır (Uğur ve Akpınar, 2003). TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 436 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 7.4.7. Arıtma Çamurları Yönetimi Ġlgili Yasal Çerçeve: Bu bölümde, arıtma çamurların yönetimi ile ilgili olarak Ulusal mevzuat ve AB müktesebatı incelenmiĢtir. Ulusal Mevzuat Türkiye‘de arıtma çamurlarının yönetimi ile ilgili baĢlıca yasal çerçeve aĢağıdaki gibidir: Atık Yönetiminin Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (5 Temmuz 2010 tarih ve 26927 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2008)) Bu yönetmeliğin amacı, atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetilmesine iliĢkin genel esasların belirlenmesidir. Bu kapsamda, atık yönetiminin kontrollü bir Ģekilde yapılabilmesi için atık sınıflandırılması getirilmiĢtir olup, atıkların tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 20 ana grup altında detaylı atık listesi ile bir sistematik oluĢturulmuĢtur. Burada atıksu çamurları, Yönetmelik Ek IV‘de verilen atık listesi içerisinde 19. madde olan, ―Atık yönetim tesislerinden, tesis dıĢı atıksu arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve endüstriyel kullanım için su hazırlama tesislerinden kaynaklanan atıklar‖ bölümüne tekabül etmektedir (Madde 19.08). Bu bölüm su, atıksu ve atık yönetimi tesislerinden kaynaklanan tüm atıklara iĢaret etmektedir. Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (3 Ağustos 2010 tarih ve 27661 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2010)) Bu yönetmeliğe göre, ham çamurun toprakta kullanılması yasaktır; stabilize arıtma çamurunun kullanılmasında ise bazı sınırlamalara uyulması gerekmektedir. Öncelikle stabilize çamurun, doğal orman alanları ile meyve ağaçları hariç olmak üzere toprakla temas eden ve çiğ yenen meyve ve sebze ürünlerinin yetiĢtirildiği topraklarda kullanımı yasaktır. Arıtma çamurunun toprakta kullanılması, tüm koruma alanları ile içme ve kullanma suyu temin edilen yüzeysel su ve yeraltı suyu besleme havzalarında tamamen yasak olup, bu amaçlara hizmet etmeyen diğer yüzey sularını çevreleyen 300 m‘lik alanın dıĢında uygulama yapılmasına izin verilmektedir. Hayvan otlatma veya hayvan yemlerinin hasadı yapılacak alanlarda ise, söz konusu faaliyetler ile arıtma çamurunun uygulanması arasında geçen süre en az 4 hafta olmalıdır. Bunlara ilaveten arıtma çamurlarının, pH değeri 6‘dan küçük olan, organik madde içeriği %5‘den fazla Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 437 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olan topraklarda ve taban suyu seviyesi 1 m‘den sığ derinlikte olan veya eğimi %12‘yi geçen alanlar ile kumlu tekstürlü topraklarda kullanımı yasaktır. Organik madde içeriği %40‘dan daha az olan stabilize arıtma çamurlarının da toprağa uygulanması yasaktır. Kapasitesi 1.000.000 eĢdeğer nüfusun üzerinde olan atıksu arıtma tesislerinde oluĢan çamurların en az %90 kuru madde değerine kadar kurutulması esastır, ancak teknik ve ekonomik acıdan uygunluğunun belgelenmesi durumunda %90 kuru madde Ģartı aranmaz. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26 Mart 2010 tarih ve 27533 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2010)) Yönetmelikte, Geçici Madde 4‘de bahsi geçen kriterler ve/veya Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek 11-A‘da belirtilen Atıkların Düzenli Depolama Tesislerinde Depolanabilme Kriterleri sağlandığı takdirde arıtma çamurlarının düzenli depolama tesislerinde bertarafı mümkündür. Bu Yönetmeliğin arıtma çamurlarının düzenli depolanmasını düzenleyen (Geçici Madde 4) maddesine göre, Atık Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik (ÇOB, 2008) Ek IV uyarınca, tehlikesiz atık olarak sınıflandırılan arıtma çamurlarının ağırlıkça en az %50 kuru madde (KM) ihtiva etmesi, ön iĢleme tabii tutularak kötü kokunun giderilmesi ve atığın kararlı hale getirilmesi kaydıyla, ÇOK limitine bakılmaksızın II. Sınıf Düzenli Depolama Tesislerinde 01/01/2015 tarihine kadar depolanabileceği belirtilmektedir. Ancak mevcut susuzlaĢtırma teknolojileri ile söz konusu %50‘lik KM oranına ulaĢılması, özellikle kentsel atıksu arıtma çamurları için, termal kurutma olmaksızın, pratik olarak mümkün değildir. Termal kurutma için de %50‘lik KM oranı çok düĢük kalmaktadır. Bu sebeple minimum KM oranının %30-35 düzeylerine çekilmesi uygun olacaktır. Zira depolanan kentsel katı atıkların özellikle yaz dönemindeki su muhtevası da %65-70 düzeylerine ulaĢabilmektedir. Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (8 Ocak 2006 tarih ve 26047 no ile Resmi Gazete’de yayımlanan (ÇOB, 2006)) Bu Yönetmeliğe göre, kentsel atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtma çamuru uygun Ģartlarda yeniden kullanılabilir. Arıtma çamurlarının iĢlenmesi, geri kazanımı ve bertarafı ile ilgili olarak Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği Madde 17‘de belirtilen hususlar gözetilmelidir (20 Mart 2010 tarih ve 27527 no ile Resmi Gazetede Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 438 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yayımlanan). Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı ve/veya bertarafının, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere uygun olarak yapılması esastır. İlgili AB Mevzuatı AB müktesebatında arıtma çamurlarının yönetimine iliĢkin temel direktif AB Çamur Direktifi‘dir. AB Çamur Direktifi (1986) Council Directive 86/278/EEC of 12 June 1986 on the protection of the environment, and in particular of the soil, when sewage sludge is used in agriculture. AB bünyesinde, atıksu çamurlarına iliĢkin tüm yönetim stratejileri Çamur Direktifi‘nde tanımlanmıĢtır. Buna göre, çamurun bilimsel tarım açısından çok önemli nitelikleri olduğu kaydedilmektedir. Direktif ayrıca, toprak ve çamur içerisindeki ağır metal konsantrasyonları ile toprağa yıllık olarak uygulanabilecek en yüksek ağır metal miktarlarına iliĢkin kısıtlar getirmektedir. Araziye arıtma çamurunun uygulanması ile hayvan otlatma ve/veya hasat süreleri arasında geçen süre en az 3 hafta olmalıdır. Meyve ağaçları hariç olmak üzere, diğer meyve ve sebze ekinlerinin büyüme döneminde araziye uygulama yapılamaz. Konuya ĠliĢkin Olarak Daha Önce Yapılan Planlama ÇalıĢmaları: Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması için Teknik Yardım (EHCIP) Projesi, Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle Toprağın Korunmasına ĠliĢkin Konsey Direktifi’ne Özgü Yatırım Planı (ENVEST, 2005) Bugün Türkiye‘de arıtma çamurlarının tarımda kullanım oranı yaklaĢık %5-10 düzeyinde olup, bu Ģekilde bertaraf edilen çamur miktarı 50.000-100.000 ton/yıl civarındadır. AB Komisyonu‘un Kentsel Atıksu arıtma Direktifi‘nin uygulanmasına illiĢkin 1999 tarihli raporunda yer alan verilere göre bu değer AB üyelerine kıyasla düĢüktür. Rapora göre, 1998‘de tarımda arıtma çamuru kullanım oranı %5 (Yunanistan) ile %65 (Fransa) arasında değiĢirken, AB ortalaması yaklaĢık %50 mertebesinde kalmaktadır. Ayni raporda 2005 yılı için AB ortalamasının yaklaĢık %55 mertebesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Türkiye için ise Yatırım Planı‘na göre, tarımda kullanılan arıtma çamuru miktarının bugünkü %5-10 seviyesinden gelecekte %30-40 seviyesine çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu değer 2022‘de yıllık yaklaĢık 2 milyon ton çamura karĢılık Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 439 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gelmektedir. Arıtma çamurunun tarımda kullanılmasının su Ģekilde gerçekleĢmesi beklenmektedir: Stabilizasyon ve susuzlaĢtırma sonrası, stabilize edilmiĢ çamur, atıksu arıtma tesislerinde depolanacaktır. Depolama maliyetleri AB Kentsel Atıksu arıtma Direktifi uyarınca AAT‘lerin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir. Depolama maliyetleri ÇOB Kentsel Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği uyarınca planlanan AAT‘lerin kurulum ve isletme maliyetlerine dahildir. Çiftçiler ve diğer kullanıcılar, tarlalara yaymak üzere tesisten (çamur depolama) çamuru alacaklardır. Bu sebeple tesis sahiplerine çamur uzaklaĢtırma için yeni bir maliyet gelmemektedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012) Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda, arıtma çamurlarının yönetimine dair somut hedefler belirlenmemiĢtir (ÇOB, 2008). Bu kapsamda geçmiĢ yıllara ait, Organize Sanayi Bölgeleri‘nden (OSB) açığa çıkan arıtma çamuru miktarlarına yer verilmiĢ ve farklı yöntemlerle bertarafları (düzenli ve düzensiz depolama (~ %85), arazide bertaraf (~ %15)) değerlendirilmiĢtir. Marmara Çevre Master Planı ve Yatırım Stratejisi Nihai Raporu (MEMPIS Projesi, 2007) Arıtma çamurunun düzenli depolanması olasılığı, sadece kısa vadeli bir seçenek olarak düĢünülmektedir. Bunun temel sebebi, AB düzenli Depolama Direktifi‘nde belirtildiği üzere organik maddelerin düzenli depolanan atık içerisinde ayrılması konusundaki ihtiyaç ve kısıtlardır. Bu seçeneğin uygulanabileceği süre içerisinde alternatif arıtma metotları geliĢtirilmelidir. Düzenli depolamaya alternatif teĢkil edecek teknolojiler Ģunlardır: Çamurun arazi uygulamalarında kullanılması Arazi uygulamalarında veya kati atik formuna dönüĢtürmek üzere çamurun kurutulması Çamurun yakılması Araziye uygulamada dikkate alınması gereken iki önemli parametre; patojen organizmalar ve ağır metallerin giderimi yönünden stabilize çamurun kalitesi ile çamurun gübre değeri ve toprak yapısını iyileĢtirmesi yönünden çiftçiler tarafından Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 440 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kabul görmesidir. Çamurun kurutulması veya yakılması uygulamalarında ise, atıksu çamurunun yüksek miktarlarda oluĢtuğu BüyükĢehirlerde atıksu arıtımına dair Master Planlarda söz konusu stratejiler ortaya konmaktadır. Önerilen Yönetim YaklaĢımı: Bu proje kapsamında önerilen Çamur Yönetimi YaklaĢımı aĢağıdaki gibi özetlenebilir. Doğrudan Araziye Uygulama Türkiye‘nin coğrafi, iklimsel ve arazi kullanım durumu dikkate alınarak, özellikle <100.000 nüfuslu yerleĢimlerin stabilize olmuĢ arıtma çamurlarının, ilgili mevzuata uygun olarak, doğrudan araziye uygulanması düĢünülmelidir. Bu yolla bertaraf edilebilecek çamur miktarının toplam çamur üretiminin %30-40‘ı düzeyine ulaĢması beklenmektedir. AB Düzenli Depolama Direktifi‘nde (1999/31/EC) organik maddelerin düzenli depolanan atıklardan ayrılması zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu sebeple arıtma çamurlarının depolanması haricinde de alternatif bertaraf metotları geliĢtirilmelidir. ―Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelikte evsel nitelikli endüstriyel çamurların da toprakta uygulamalarına izin verilmektedir. Ancak mevcut durumda Türkiye‘de üretilen evsel ve kentsel atıksu çamurunun içeriği hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. ÇOB Atıksu Arıtım Eylem Planı ―Organize Sanayi Bölgesi Atık Temel Gösterge Sonuçları‖na göre 2004 yılında, OSB‘lerden çıkan arıtma çamurunun miktarının, % 56‘sı düzenli depolanarak, % 29‘u belediye düzensiz depolama sahasında, % 15‘i ise araziye atılarak, bertaraf edilmiĢtir. Arıtma çamurlarının toprakta kullanımı konusunda daha iyi değerlendirmeler yapılabilmesi için, Çevre ve Orman Bakanlığının desteklediği, endüstrinin de katılım sağlayacağı ilave araĢtırmalar yapılmalıdır‖. Diğer Yöntemlerle Bertaraf BüyükĢehirlerde (N> 500.000), doğrudan veya organik katı atıklarla birlikte anaerobik çürütme sonrası mekanik susuzlaĢtırma ve kurutma yoluyla hijyenizasyon sağlandıktan sonra, arıtma çamurları düzenli depolama alanlarında günlük örtü veya ilgili yönetmelikler çerçevesinde toprak Ģartlandırıcısı olarak kullanılabilir. Stabilize olmamıĢ kentsel AAT çamurları, mekanik susuzlaĢtırma sonrası atık yakma lisanslı çimento fabrikalarında yakılabilir, bölgesel atık yakma tesislerinde tek baĢına veya diğer atıklarla birlikte yakılıp enerji geri kazanılabilir. Yakma uygulanacaksa çamur stabilizasyonu yapılmaması esastır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 441 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Stabilize olmamıĢ arıtma çamuru keklerinin (KM≥ %35) organik katı atıklarla birlikte veya ayrı olarak kompostlaĢtırılarak stabilize edildikten sonra toprak Ģartlandırıcısı ya da düzenli depolama alanlarında günlük örtü olarak kullanımı da diğer bir seçenektir. EĢdeğer Nüfusu 100.000‘den az olan AAT‘ler için kurutma yatakları veya çamur lagünlerinde depolama sonrası araziye uygulama da duruma göre baĢvurulabilecek sürdürülebilir yönetim seçeneğidir. Özellikle BüyükĢehirdeki çamur yönetimi, BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce hazırlatılacak Atıksu Yönetimi Master Planı‘nın bir unsuru olarak yerel Ģartlar da dikkate alınarak bir Fizibilite çalıĢmasına dayalı biçimde planlanıp uygulanmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 442 / 519 Baskı Ta GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 443 / 519 8. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 HAVZA KORUMA EYLEM PLANI 8.1. Havza Yönetimi 8.1.1. Türkiye’de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar Türkiye‘de su ve atıksu yönetimi pek çok devlet kurumu arasında paylaĢtırılmıĢtır (Tablo 97). Bu kurumların her biri su kirliliğinin yönetimi ve kontrolü ile ilgili plan, izleme sistemleri ve düzenleyici önlemler geliĢtirmiĢtir. Kurumların çakıĢan faaliyetleri yanı sıra özellikle su kalitesi izlemenin kapsamı bakımından önemli boĢluklar bulunmaktadır. 2007 yılında DSĠ‘nin ÇOB bünyesine alınması ile birlikte Havza esaslı entegre su kaynakları yönetimi hedefi doğrultusunda önemli bir adım atılmıĢtır. Bu sayede AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu daha etkin bir izleme ve entegre su havzaları yönetim planlarının hazırlanması, ayrıca su altyapısı ve atıksu arıtma yatırım projelerinin tasarımı, finansmanı, yapımı ve iĢletimine iliĢkin güçlü bir zemin oluĢturulmuĢtur (OECD, 2008). Ülkemizdeki mevcut su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri yönetimi (kısaca su ve atıksu yönetimi) yapılanması AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörüldüğü gibi Su Havzalarını esas alan bir yapıda olmayıp Ġl ve Belediyeler ölçeğinde oluĢturulmuĢ bulunmaktadır. Türkiye‘nin AB‘ye üyelik süreci ve özellikle Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla mevcut su yönetiminin AB Su Çerçeve Direktifi gereklerini karĢılayacak biçimde yapılandırılması çalıĢmaları hız kazanmıĢ bulunmaktadır. Bu bölümde mevcut su ve atıksu yapılanması durumu özetlenmiĢ olup yeni sistem önerisi ileride Bölüm 8.1.3’ te verilmiĢtir. Türkiye‘de su temini, kanalizasyon (atıksu/yağmursuyu) ve atıksu arıtma /uzaklaĢtırma hizmetleri Belediyelerin sorumluluğundadır. Belediyeler söz konusu hizmetleri aĢağıdaki gibi yürütmektedirler: Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 444 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 97. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları ANA GÖREVLER ve SORUMLULUKLAR KURUM Devlet Planlama TeĢkilatı • Çevre ve Orman Bakanlığı • • • • • • • • • • • • • Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2007 yılından itibaren ÇOB bünyesinde) • • • • • • • • Sağlık Bakanlığı • • • Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Ġller Bankası Baskı Ta • • • • • • • Su kaynakları yatırımlarının planlanması (örnek: barajlar, rezervler, su arzı ve kirlilik kontrolü (örnek: lağım ve kanalizasyon arıtımı) Çevre düzeni planlarının geliĢtirilmesi ve onaylanması ile uygulanmalarının temin edilmesi Su kirliliğinin önlenmesi Su kalitesi laboratuarlarının oluĢturulması Ulusal ÇED düzenlemesinin uygulanması Belirlenen RAMSAR sahaları Türk su mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlu hale getirilmesinin koordinasyonu Su kaynakları kalitesi sınıflandırmasının belirlenmesi Yüzme suyu kalitesi standartları da dahil olmak üzere su kaynaklarına iliĢkin kalite kriterlerinin belirlenmesi Sanayi tesislerinin atıksu arıtma tesislerine iliĢkin projelerinin onaylanması Nehir havzası koruma planlarının ve nehir havzası eylem planlarının hazırlanması Su kaynaklarının korunması için müdahale planlarının hazırlanması Su yataklarının rehabilitasyonu Su boĢaltım izinlerinin düzenlenmesi, sanayi ve atıksu arıtma tesislerinden boĢaltımların izlenmesi Su kaynağı değerlendirmeleri ve analizi Nehir havzasının geliĢtirilmesi Su ve atıksu arıtma tesislerinin planlanması, inĢası ve finansmanı 25 Bölge Müdürlüğü ile su yönetimi Yerüstü ve yeraltı sularının korunması Yeraltı suyunun tahsisi ve kayıt altında tutulması Sel kontrolü Sulama, evsel su arzı, hidroelektrik enerjisi ve çevre ile ilgili tetkik, planlama, tasarım, inĢa ve iĢletme Yüzme suyu kalite standartlarının belirlenmesi, bu standartların uygulanması ve izlenmesi Kentsel atık toplama ve arıtma kalitesinin izlenmesi Ġçme suyu mevzuatı, içme suyu standartları, bu standartların uygulanması ve izlenmesi Balıkçılık ve balık yetiĢtiriciliği mevzuatı Tarımda su kaynağı kullanımının korunması Balık üretim alanlarında atıksu boĢaltımlarının kontrolü Tatlı su ve yeraltı suyu için nitrat parametrelerinin izlenmesi Tarım ilacı kontrolü ve izlenmesi Turizm alanlarında atıksu altyapısının planlanması ve inĢası Ġçme suyu arzı ve iĢlenmesi, atık sistemleri ve kentsel atıksu arıtma ve belediyeler için katı atık imhası ile ilgili bayındırlık iĢlerinin tasarlanması ve finansmanı TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 445 / 519 BELEDİYELER/YERLEŞİMLER GüncelleĢtirme Sayısı: 01 GÖREVLİ KURUM BüyükĢehir Belediyeleri (BB) Hizmet Alanlarındaki YerleĢimler (Ġlçe/Belde Belediyeleri ve Köyler) BB Su Kanalizasyon Ġdareleri (SKĠ‘ler) DSĠ (Ülke ölçeğinde büyük su temini projelerinde) BB Hizmet Alanı DıĢındaki Belediyeler (BB hizmet alanı Ġl sınırını kapsamayan Belediyeler) Ġlçe, Belde Belediyeleri‘nin Fen ĠĢleri Müdürlükleri Diğer Ġl/Ġlçe /Belde Belediyeleri Kırsal YerleĢimler Ġl Özel Ġdaresi Müdürlükleri (Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Modeli ile) Nüfusu 3.000~100.000 arasında değiĢen belediyeler, su temini, kanalizasyon ve atıksu arıtma yatırımları ile ilgili olarak Ġller Bankası fonlarından proje, kontrollük/müĢavirlik ve inĢaat iĢlerini karĢılamak üzere uzun vadeli borçlanma yoluyla yararlanabilmektedir. Nüfusu tek baĢına veya bir grup belediye ile birlikte 100.000‘i aĢan belediyeler de, öncelik sırası dikkate alınarak, su temini projelerinin finansmanında DSĠ kaynaklarından yararlandırılmaktadır. Ġller Bankası ve DSĠ kaynakları yanında, ÇOB ve belediyeler tarafından oluĢturulan öz kaynaklar ile AB hibeleri ve kredileri, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Ġslam Kalkınma Bankası, Alman Altyapı Yatırımları Bankası (KfW) vb. finans kaynakları da proje bazlı olarak kullanılabilmektedir. Mevcut su ve atıksu yönetimi yapılanması ile ulaĢılan bazı temel performans göstergeleri aĢağıda özetlenmiĢtir: 2008 yılı itibarı ile belediye nüfusunun %99‘una içme suyu Ģebekesi yoluyla su temin edilmektedir (TUĠK, 2010). ġebekelerden servis edilen suyun kalitesi, genelde örneklerin %95‘inde, Dünya Sağlık TeĢkilatı (WHO) Ġçme Suyu Standartlarını sağlamaktadır (OECD, 2008). Atıksu kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus 2008 yılında belediye nüfusunun %88‘idir (TUĠK, 2010). Ancak bu oran büyük kentlerde %100‘e yaklaĢırken <10.000 nüfuslu yerleĢimlerde %60-70 düzeyindedir. Atıksu arıtma tesislerine bağlı belediye nüfusu oranı 2008‘de %56‘ya yükselmiĢtir. Bu oran >100.000 nüfuslu Ģehirlerde %70-80 iken küçük kasabalarda ~%10‘lar düzeyindedir. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)‘nda 2012 yılına kadar Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 446 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT‘ne bağlı nüfusun toplam belediye nüfusuna oranının ~ %81‘e ulaĢtırılması (ülke nüfusunun %60‘ı) hedeflenmiĢtir (ÇOB, 2006.a). Mevcut veri tabanı ve istatistikler dikkate alındığında alıcı ortamların (kıtaiçi ve sahil suları) statülerine iliĢkin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu sistematik değerlendirmeler yetersiz olup halen oluĢturulma aĢamasındadır. Ancak Su Çerçeve Direktifi ile ilgili uygulama takvimi (Tablo 98) ÇOB tarafından sıkı bir biçimde takip edilmekte ve konuyla ilgili gerekli adımlar atılmaktadır. Tablo 98. AB Su Çerçeve Direktifi‘nin Uygulanması AB ÜLKELERİ TÜRKİYE 2000 2003 2006 2004 2007 2006 2008 2009 2009 2011 2012 2010 2012 2013 2015 2015 2025 REFERANS Direktifin yürürlüğü girmesi Ulusal mevzuatta değiĢiklik, nehir havzası bölgelerinin ve yetkililerinin belirlenmesi Nehir havzası özelliklerinin sınıflandırılması: baskılar, etkiler ve ekonomik analiz Ġzleme ağının kurulması, kamu istiĢaresinin baĢlaması Taslak nehir havzası yönetim planının sunulması Nehir havzası yönetim planının ve önlemler programının tamamlanması Fiyatlandırma politikalarının getirilmesi Önlenmelere iliĢkin programların operasyonel hale getirilmesi Çevre amaçlarının karĢılanması Mad. 25 Mad. 23 ve 3 Mad. 5 Mad. 8 ve 14 Mad. 13 Mad. 11 ve 13 Mad. 9 Mad. 11 Mad. 4 Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi sisteminin öncelikli temel sorunları aĢağıdaki gibi sıralanabilir: Su yönetimi havza esaslı değildir. Çok fazla kurum rol almakta ve eĢgüdüm sorunu yaĢanmaktadır. Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetime ve denetime imkan tanımamaktadır. Karar alma süreçlerinde tarafların demokratik katılımı çok yetersizdir. Kurumsal kapasite (teknik, personel, altyapı) yetersizdir. Mali/finansal kapasite yetersiz (kirleten öder prensibine uygun bir tarife yapısı oluĢturulmamıĢtır.) Mevcut kaynakların etkin ve verimli kullanımında sorunlar yaĢanmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 447 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AB üyelik süreci gereği yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında sorunlar vardır. DeĢarj ve alıcı ortamlarla ilgili izleme ve denetim çok yetersizdir. Veri tabanı, Raporlama ve Sorgulama Altyapısı yeterli değildir. Mevcut izleme ve kontrol sistemine iliĢkin kurumlar arası görev paylaĢımı aĢağıdaki gibidir: Atıksu DeĢarjlarının Ġzlenmesi: BüyükĢehir Belediyeleri Hizmet Alanı içinde: Atıksu kanal Ģebekesine bağlı endüstriyel deĢarjların izlemesi BB Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nce Atıklarını doğrudan alıcı ortama deĢarj eden endüstriyel tesislerin izlenmesi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce Belediye Kentsel AAT deĢarjlarının izlenmesi Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce yürütülmektedir. BB Hizmet Alanı DıĢındaki ve Diğer Belediyelerde: Evsel ve endüstriyel AAT deĢarjları Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri‘nce izlenmektedir. Alıcı Ortam Su Kalitesinin Ġzlenmesi: Kıtaiçi su kaynakları (akarsu, göl, baraj, sulak alan ve yeraltı suları) akım, içme/kullanma ve sulama suyu kalitesi izlemesi DSĠ Bölge Müdürlükleri Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Bölge Müdürlükleri (EĠEĠ) (akım, hidrolojik rasatlar) Bazı pilot nehir havzaları/göllerde Çevre ve Orman Bakanlığı Kıyı (plaj), haliç ve denizlerde su kalitesi izlemesi Bazı BB Su ve Kanalizasyon Ġdareleri (Barajlarda) ÇOB Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı Bazı BüyükĢehir Belediyesi SK Ġdareleri (ĠSKĠ, ĠSU,..) Su Ürünleri Üretimi yapılan sularda kalite izlemesi Ġl Sağlık Müdürlükleri/Ġl Hıfzıssıhha Laboratuarları Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü Ġçme suyu Ģebekelerinde su kalitesi izlemesi Ġl Sağlık Müdürlükleri Ġl Hıfzıssıhha Müdürlükleri Tarım/hayvancılık faaliyetleri sonucu oluĢan nitrat kirliliğinin izlenmesi Baskı Ta BB SK Ġdareleri Ġl Tarım ve KöyiĢleri Müdürlükleri TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 448 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DeĢarj Ġzni/Cezai Yaptırımları Uygulama: DeĢarj standartlarının aĢılması durumunda gerekli yaptırım, deĢarj iznini veren kurumların üst düzey yöneticilerinin (Vali veya BB BaĢkanı) onayı ile uygulanmaktadır. BB Görev Alanı Dahilinde: BB SKĠ – Ruhsat Denetim ve Kontrol Daire BaĢkanlığı BB Görev Alanı DıĢında ve Diğer Belediyelerde: BB Atıksu Arıtma Tesislerine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (Valilik onayı ile) Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri/ Çevre ve Orman Bakanlığı (Valilik/Kaymakamlık onayı ile) Mevcut izleme sistemiyle ilgili olarak öne çıkan bazı hususlar aĢağıdaki gibi sıralanabilir: DeĢarj standartları alıcı ortamın statüsü ile yeterince iliĢkili değildir (özellikle sudaki tehlikeli maddeler, renk ve biyolojik statü ile ilgili sorunlar yaĢanmakta) AB Kentsel Atıksuların Arıtılması Direktifi‘nin uygulanmaya baĢlanması (ÇOB Kentsel Atıksuların Arıtılması Yönetmeliği) özelikle kentsel atıksu arıtma tesisi deĢarjlarından gelen noktasal yüklerin kontrolü ve Hassas Bölgelerin Korunması bakımından çok önemli bir adım olmuĢtur. ÇOB Atıksu Arıtımı Eylem Planı‘nda (2008-2012) Türkiye‘de kentsel atıksuların arıtımı ile ilgili iddialı ve umut verici hedefler öngörülmektedir. Mevcut Su ve Atıksu Yönetimi Mevzuatı (öncelikle Su Kirliliği Yönetmeliği) ile Kurumsal ve Teknik altyapısının AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde Entegre Havza Yönetim Konseptine göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir. 8.1.2. AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi Bu kapsamda havza esaslı entegre su yönetimi alanında ülkemiz için de örnek teĢkil edebilecek baĢarılı uygulamaları olan Fransa, Ġngiltere ve Ġspanya‘daki idari yapılanmalar ve uygulamalar incelenmiĢtir. 8.1.2.1. Fransa’da Havza Yönetimi Fransa‘nın idari yapılanması Türkiye ile büyük benzerlik göstermektedir. Bu yüzden Fransa‘daki Havza Su Yönetimi daha detaylı olarak ele alınmıĢtır (ÇOB, 2004). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 449 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġdari Yapı Fransa‘da 95 vilayet (il) ve 22 bölge bulunmaktadır. Her bölgede ortalama 3-4 vilayet yer almaktadır. 1964 yılında il, bölge ve havza sınırları belirlenmiĢtir. Ġl sınırları daha önce belirlendiği için bölge ve havza sınırları ile çakıĢmaktadır. Fransa toprakları 1964 yılında 6 havzaya bölünmüĢtür. Havzada bulunan bölge valilerinden biri, aynı zamanda Havza Valisi olarak da görev yapmaktadır. Nüfusu 50 kiĢinin üzerindeki yerleĢimler belediye statüsüne sahip olabilmektedir. Fransa‘da 36.000 belediye bulunmaktadır. Ayrıca belediye meclisi, il meclisi ve bölge meclisleri mevcuttur. Valileri hükümet atamakta, meclis üyelerini ise halk seçmektedir. Ġl ve bölge meclisleri vergi toplama yetkisine sahipler. Toplanan vergilerin % 70‘i merkezi idareye, % 30‘u ise yatırım amaçlı kullanılmak üzere illere ayrılmaktadır. Yerel meclislerin denetimi ilgili Devlet kurumlarınca yapılmaktadır. Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığının (Türkiye‘deki Çevre ve Orman Bakanlığı muadili) bölge müdürlükleri bulunmaktadır. Ġllerde çevreyle ilgili iĢler il tarım müdürlükleri tarafından yürütülmektedir. Akarsuların debileri ile ilgili olarak ulusal veri tabanı sistemi kurulmuĢ olup, su kaynaklarının kalitesi ile ilgili ulusal veri tabanı henüz bulunmamaktadır. Su Mevzuatı Ülkede su kaynaklarının korunması, kullanılması ve kirliliğinin önlenmesi ile ilgili hukuki ve teknik esasları belirleyen mevzuatın çıkarılmasının sorumluluğu merkezi idareye (Bakanlık) aittir. Su politikası da hükümet ve parlamento tarafından oluĢturulmaktadır. Su Yönetiminden Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı, kıyı ve limanlardan ise Bayındırlık Bakanlığı sorumludur. Su kaynaklarının kullanılması (tahsisi) ve atıksuların arıtılması ile ilgili su mevzuatı 1964 yılında düzenlenmiĢtir. 1964 yılında çıkarılan su mevzuatına göre özel Ģahısların ve kuruluĢların su kaynaklarının kullanımı konusunda çok önemli hakları bulunmakta idi. Ancak 03 Ocak 1992 yılında çıkarılan Su Yasasına göre özel mülkiyetin bir takım haklarına sınırlamalar getirilmiĢtir. 1992 yasasına göre suyun ulusal bir miras ve zenginlik olduğu, su yönetiminin ekonominin genel kurallarına göre yürütülmesi gerektiği ve kullanıcıların suyun bedelini ödemelerinin esas olduğu öngörülmüĢtür. Bu kanuna dayanılarak su kaynaklarının her türlü kullanımı belirli kriterlere ve izinlere bağlanmıĢtır. Nüfusu 2000 üzerindeki yerleĢimlerde atıksuların toplanması ve arıtılmasında 21 Mayıs 1991 tarihli AB Su Çerçeve Direktifine uyum, nüfusu 2000 altındaki yerleĢimlerde ise Fransız mevzuatı esas alınmaktadır. Havza Yönetimlerince hazırlanan uzun vadeli yönetim planlarına uygun olarak deĢarj izinleri Valiliklerce verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 450 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeraltı sularında her türlü kullanım (evsel kullanımlar hariç) aĢağıdaki esaslara göre yürütülmektedir; 1. 2. Normal (YağıĢlı) Durumlarda; - 8 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir. - 8--80 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır. - 80 m3/saat‘den büyük su kullanımları için hem beyan, hem de izin gereklidir. Olağan DıĢı (Kurak) Durumlarda; Kuraklık gibi olağan dıĢı durumlarda havza yönetiminin vereceği uyarı ve önerileri doğrultusunda Valiler su kullanımlarında kısıtlamaya gidebilmektedir. 3. Kronik Kuraklık Durumunda; Sulu tarımın yapıldığı yerlerde Bakanlık kararı ile sulama suyu miktarında kısıtlama yapılabilmektedir. Yüzey suların her türlü kullanımı (evsel kullanımlar hariç) da aĢağıdaki esaslara göre yürütülmektedir; 1. Normal Durumlarda; - 8 -400 m3/saat‘den küçük su kullanımları için beyan ve izin istenmemektedir. - 400 - 1.000 m3/saat arası su kullanımları için sadece beyan yeterli olmaktadır. - 1.000 m3/saat‘den büyük su kullanımları için ise hem beyan hem izin gereklidir. - Su rejimlerinin düzensiz olduğu bölgelerde yukarıdaki kullanım limitlerinde azaltma yapılabilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 451 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Su Yönetimi Havza Su Kurulu (Komitesi): Fransa‘da 1964 yılında havza sınırları belirlenmiĢ, 1967 yılında ise havza yönetimleri oluĢturulmuĢtur. Havza su kurulu; havzaların hidrojeolojik yapısına göre yönetimi, suyun ücretlendirilmesi, havzadaki bütün kullanıcıların yönetim sürecine katılımı esas alınarak oluĢturulmuĢtur (ġekil 143). Havza Su Kurulu‘nun esas görevleri; su ajansları tarafından hazırlanan 5 yıllık havza planlarını ve belirlenen su tarifelerinin onaylanmasıdır. Havza planları; kalite hedeflerini, risklerin yönetim ve önlenmesini, su kaynaklarının miktarının yönetimini ve çevrenin korunması ile ilgili tedbirleri kapsar. Alt havza planlarının, ana havza planlarına uygun olması gerekmektedir. Havza Su Kurulları genelde ~100 üyeden oluĢmaktadır ve bu üyelerin 1/3‘ ünü sanayiciler, çiftçiler, içme suyu dağıtım Ģirketleri, balıkçı birlikleri, doğa koruma dernekleri ve doğa sporu ile uğraĢanlar gibi su kullanıcıları, 1/3‘ ünü il meclis üyeleri, bölge meclis üyeleri, belediye baĢkanları, havzadaki vilayet temsilcileri, bölge temsilcileri gibi bölge halkının seçtiği kiĢiler, 1/3‘ ünü ise Çevre, Sağlık, Sanayi, ĠçiĢleri, Maliye, Tarım bakanlığı gibi merkezi idarenin temsilcileri oluĢturmaktadırlar. Havza Yönetimleri özerk olup Havza Su Kurulu BaĢkanı‘nın sivil (kamu görevlisi olmayan) bir yönetici olması esastır. Havza Su Kurulu Seçimleri 6 yılda bir yapılır ve kurul yılda iki kez toplanır. Toplantı gündemiyle ilgili bilgiler, toplantı öncesi alt komisyonlar tarafından toplanır ve yönetime sunulur. Su Ajansı: Fransa‘da 1967 yılında her havzada bir adet olmak üzere 6 adet su ajansı kurulmuĢtur. Su ajanslarının amacı su kirliliğine karĢı mücadele etmektir. Su ajansları Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢme Bakanlığı‘na bağlıdır ve baĢkanı BaĢbakan tarafından atanır. Su ajansı yönetim kurulu; 11‘i seçilenler (Belediye Meclisi üyeleri), 11‘i su kullanıcıları, 11‘i devlet tarafından atanan (Bürokratlardan teĢkil edilen) 33 üyeden oluĢur. Su ajansı yönetim kurulları ajans bütçesini onaylar, su tarifelerini tespit eder ve havza yönetim kurulunun onayına sunar. Su ajanslarınca uygulanan 4 ana kriter; suyu kirleten öder, suyu kullanan öder, atıksuyunu arıtan teĢvik alır ve kaynağı koruyan teĢvik alır Ģeklinde ifade edilmektedir. Su ajansı, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer su kullanıcıları) aldığı paraları atıksu arıtma tesisleri ve baraj gibi su yatırımlarının sübvansiyonu ve iyileĢtirilmesi için kullanmaktadır. Su yapılarının planlamasını ve projelendirmesi de Ajanslarca yapılmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 452 / 519 Su ajansları kullanılan suların ücretlendirilmesinden, GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atıksu bedelinden ve kirlilik kontrolünden elde ettikleri gelirlerinin (Havza Koruma Vergisi) % 7 sini kendi masraflarında, %93 nü arıtma tesisleri, kanalizasyon sistemleri, geri kazanım tesisleri ve yeni teknolojilerin finansmanında kullanmaktadırlar. Ajansların kirlilik kontrolü için bugüne kadar düzenli olarak verdiği teĢvik; 1970 yılında evsel kirlilik kontrolü için % 15-25 , sanayi kirlilik kontrolü için % 33-50 arasında değiĢirken son yıllarda evsel kirlilik kontrolü için % 35-50, endüstriyel kirlenme kontrolü için ise % 35-70 arasında değiĢmektedir. Belediyeler Ġçme ve kullanma suyu ve atıksu bedelleri belediyeler tarafından faturalandırılmaktadır. Atıksuyun miktarı tüketilen su miktarı üzerinden belirlenmektedir. Belediyeler tarafından tüketicilerden toplanan su ve atıksu fatura bedellerinin belli bir kısmı (~ % 20-25‘i) Havza Koruma Vergisi olarak Su Ajansı bütçesine aktarılmaktadır. Her belediyenin bir su yönetim birimi bulunmaktadır. Bu birimlerin denetimleri Valiliklerce yapılmaktadır. Merkezi idare su yatırımı yapmamaktadır. Arıtma tesisi yatırımları da belediyeler tarafından yapılmaktadır. Ġmtiyazlı Su ġirketleri Su Ģirketleri barajların ve sulama kanallarının yönetimini yapmaktadır. Su ajansları tarafından baraj inĢaatı ve su kaynaklarının yönetimi belirli süreler için bu Ģirketlere verilmektedir. Sulama suyu kullanım bedelleri Ģirket tarafından faturalandırılmaktadır. ġirketlerin sahibi il ve bölge meclisleridir. ġirketler su kaynaklarının kullanımını bir program ve plan çerçevesinde kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Kullanıcılarla Ģirket arasında sözleĢme yapılıp belli bir kota belirlenmektedir. Kullanıcıların bu kotayı aĢıp aĢmadığı Ģirket görevlileri tarafından düzenli olarak kontrol edilmektedir. Kullanıcılar belirlenen yıllık kota miktarı kadar su bedelini kullanmasalar da ödemek zorundadırlar. ġirketler nehirlere ekolojik debiden az olmamak üzere optimum su miktarını bırakmak durumundadır. Optimum debiler nehirlere yapılan atıksu deĢarjları da dikkate alınarak Havza Yönetimleri tarafından belirlenmektedir. Su Polisi Su polisi idari bir organizasyondur. Her ilde 5-6 kiĢilik su polisi grupları bulunmaktadır. Su polisleri genellikle il tarım müdürlüğüne bağlı olarak, kendi amirinin ve Valinin emrinde görev yapmaktadır. Beyana ve izne tabi faaliyetlerin denetimleri su polisi tarafından yapılıp cezai yaptırım uygulanabilmektedir. Ceza ancak valilik onayı ile geçerlilik kazanmaktadır. Su Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 453 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 polisinin çalıĢmaları sırasındaki koordinasyon, su ile ilgili il müdürlüklerinden kurulu bir komisyon tarafından yapılmaktadır. Bu komisyon; Ekoloji ve Sürdürülebilir GeliĢim Bakanlığı tarafından tespit edilen ulusal yönetmelikler ve AB direktiflerinin uygulanması, kirletici etkileri olan büyük endüstrilerin denetimi ve ildeki çevresel önceliklerin tespiti gibi konularda gerekli su politikasını tespit etmektedir. Uluslararası Su Ofisi (IWO) 1949 yılında kurulan bir kuruluĢtur. Toplam çalıĢan sayısı 5-6 kiĢidir. 40 tanesi yurtdıĢında olmak üzere 150 ofis ile iĢbirliği içinde bulunmaktadır. Uluslararası Su Ofisi su sektöründe çalıĢan her seviyede insana staj ve hizmet içi eğitim vermektedir. Eğitimlerde; yönetim, organizasyon, finansman, proje, halk ve kullanıcılarla iliĢkiler konular ele alınmaktadır. Kurumsal iĢbirliği kapsamında ise; entegre havza yönetimi, balıkçılık, sanayi, belediyenin su dağıtım sistemi konularında eğitim verebilmektedir. Su konusunda AB direktiflerinin uyumlaĢtırılması için diğer ülkelere destek sağlamaktadırlar. Veri bankası ve bilgi sistemleri adı altında bir dokümantasyon merkezleri bulunmaktadır. Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları Fransa‘da özel sektörle iĢbirliği, yerel yönetimlerin teknik ve finansal açıdan su sektörünü AB standartlarına taĢıyamadıkları bir dönemde gerçekleĢtirilmiĢtir. Fransa‘da, özel sektör katılımı, özelleĢtirme dıĢında kalan modellerle gerçekleĢtirilmiĢtir. Yasal çerçevesi ise 1964 yılında çıkarılan ve 1992‘de yenilenen ―Ulusal Su Kanunu‖ ile çizilmiĢtir. Sektörün çevre ve sağlık mevzuatı, altı bölgede faaliyet gösteren mali ve idari özerkliğe sahip düzenleyici otoriteler (Havza Yönetimi Komiteleri) eliyle yürütülmektedir. Öte yandan bölgesel nehir havzaları komiteleri havza geliĢtirme projeleri için finansal teĢvik sağlamak, vergi ve ceza gibi araçlar ile kirliliğin azaltılmasını temin etmekle yükümlü kılınmıĢtır. Ancak, hizmetlerin iktisadi düzenlenmesi ile görevlendirilmiĢ bir otorite bulunmamakta, bu iĢlev sözleĢmeler ile gerçekleĢtirilmektedir (TÜSĠAD, 2008.b). Hizmetin düzenlenmesi noktasında ortaya çıkan temel sorunlardan biri de komiteler ile çevre ve sağlık mevzuatını yürüten otoriteler arasında eĢgüdüm eksikliği ve yetki çatıĢması yaĢanmasıdır. Diğer bir sorun ise yerel yönetimler ile özel teĢebbüs arasında akdedilen sözleĢmelere iliĢkin olarak yerel yönetimlere teknik ve ekonomik destek sağlayacak ve sözleĢmelerin uygulamasını denetleyecek bir idari birimin bulunmamasıdır (Dore ve diğ., 2004). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 454 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir havza örneği: Seine Normandie Havzası (Fradin, 2007) ġekil 143. Fransa‘da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması Fransa‘da özel sektör katılımı 1990‘lı yıllarda hızlı bir artıĢ göstermiĢtir. Ancak sözleĢmelerin akdinde rekabetçi ihale yönetiminin tercih edilmesine karĢın maliyetlerin yeterince düĢmediği görülmektedir. Bununla birlikte bazı özel kurumlar, yerel yönetimler ile yakın iliĢkiler kurarak uzun vadeli sözleĢmeleri rekabet etmeksizin elde etmiĢlerdir. Nitekim bu tür yolsuzlukların önüne geçmek amacıyla iki kanun yürürlüğe konmuĢtur. Genel olarak tüketicilerin özel sektör katılımından olumsuz yönde etkilendiği ifade edilmektedir. Bu durumun büyük ölçüde kamu müdahalelerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Ayrıca, yoğun sübvansiyonlar piyasa mekanizmasını tıkamaktadır (EU, 2004). Özel sektör katılımı sonrasında Fransız kökenli üç teĢebbüsün sektördeki payı %95 seviyesine ulaĢmıĢtır. Bu tablonun korumacılığın bir göstergesi olduğu ve AB anlayıĢıyla çeliĢtiği ileri sürülmektedir. Anılan özel teĢebbüsler yüksek fiyat ve kar oranları ve sermaye Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 455 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yardımları eĢliğinde iç pazarda ekonomik gücünü arttırmıĢ, böylece çok uluslu Ģirket konumuna ulaĢmıĢtır. Özel sektör katılımı sonrasında fiyat artıĢları incelendiğinde özel kesim tarafından hizmet verilen yerlerde fiyatların çok daha yüksek oranda arttığı görülmektedir (Gökdemir, 2007). 8.1.2.2. Ġngiltere’de Havza Yönetimi Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) son 30 yılda 1974‘deki devletleĢtirme döneminden bugünkü kamu özel sektör iĢbirliği modeline uzanan radikal bir değiĢim süreci geçirmiĢtir. DevletleĢtirme Dönemi (1974-1988) ĠĢçi Partisi‘nin iktidarda olduğu 1970‘in ilk döneminde, suyun bir kamu malı olduğu görüĢünden hareketle Ġngiltere‘deki Su Temini Endüstrisi (Su Sektörü) devletleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin öncelikli görevinin halka temiz içme suyu temin etmek olduğu ve herkesin eĢit (tek) bir su tarifesi ile suya eriĢim hakkı bulunduğu temel politikası esas alınmıĢtır. 1973 yılında yürürlüğe giren Su Kanunu‘nda su temini tesisleri alt yapısı mülkiyetinin devlete ait olduğu açıkça vurgulanmaktadır. Ġlgili kanun uyarınca 1974-88 döneminde su temini ve atıksu arıtma/uzaklaĢtırma hizmetleri Bölgesel Su Otoriteleri‘nce (Su Kanalizasyon Ġdareleri) devlet eliyle yürütülmüĢtür. Tam ÖzelleĢtirme Dönemi (1989- ) Ġngiltere‘de 1979 yılında M. Thatcher liderliğinde Muhafazakâr Parti‘nin iktidara gelmesi sonrası, ekonomik durgunluk ve çok yüksek kamu borcu sorununa da çözüm getirmek düĢüncesi ile Su Endüstrisi‘nin özelleĢtirilmesi gündeme gelmiĢtir. Böylece özelleĢtirme yoluyla Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetlerini yürüten Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin iyi yönetilen, etkin ve verimli biçimde kaliteli hizmet veren karlı ticari Ģirketlere dönüĢtürülmesi hedeflenmiĢtir. Bu tür bir yaklaĢım ile suyun ekonomik bir değer olduğu ve özelleĢtirmenin su tüketicilerine de fayda sağlayacağı görüĢü esas alınmıĢtır. Ġngiltere 1989 yılında su yönetiminde kamu-özel sektör iĢbirliğini (public-private partnership, PPP) esas alan yeni bir Su Kanunu‘nu yürürlüğe koyarak özelleĢtirmenin önünü açmıĢtır. Ġngiltere ve Galler‘deki PPP tecrübesi kendine özgüdür. Fransa ve Almanya‘da kamu Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sisteminin mülkiyetini devretmeksizin sadece iĢletme Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 456 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ve bakım hizmetlerini özelleĢtirirken, Ġngiltere ve Galler‘de Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma hizmetleri bütün varlıkları ile birlikte özelleĢtirilmiĢtir. Ġngiltere ve Galler‘deki mevcut Su Temini ve Atıksu Arıtma/UzaklaĢtırma sistemi yönetimi yapısı ġekil 144 te özetlenmiĢtir (Wong, 2009). Merkezi Hükümet (siyaset kurumu) kamu - özel sektör iĢbirliği modelinin mimarıdır. Su sektörü özelleĢtirmesinin gerçekleĢtirildiği 1989 tarihli Su Kanunu ve Mevzuatı Merkezi Hükümet‘e, ―halk sağlığı ve emniyeti ile çevrenin korunmasından taviz vermeden su sektörünün rekabete açılması‖ olarak ifade edilen ikili düzenleyici rol vermektedir. Merkezi Hükümet, üç farklı düzenleyici kamu kurumu vasıtası ile, su yönetimi hizmetlerini izleyerek su Ģirketlerinin eylem ve politikalarının Ģekillendirilmesi gücünü elinde tutmaya devam etmektedir. Ġngiltere ve Galler‘de Yargı Kurumları politik ve piyasa kurumları ile koordineli biçimde çalıĢmaktadır. Su Kanunu, PPP‘de rol alan su Ģirketlerine kendi havzalarındaki su yönetimi faaliyetlerini serbest piyasa ve ticaret kurallarına göre yürütme hakkı vermektedir. Ancak söz konusu yönetim plan ve stratejilerinin yerel ve uluslararası (AB Su Çerçeve Direktifi) mevzuata uygunluğu yargı kurumlarınca izlenip denetlenmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 457 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 144. Ġngiltere‘de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması Üç düzenleyici kurum; su Ģirketleri, tüketiciler ve çevre koruma faaliyetleri arasındaki çalıĢmaları dengeleyici olarak görev yapmaktadır. Su Hizmetleri Ofisi (OFWAT) tüketiciler yararına suyun etkin kullanımı ile ilgili ekonomik düzenleyici rolünü üstlenmiĢtir. Su Ģirketleri Havza Su Yönetimi planlarını OFWAT‘a sunup onaylatmak zorundadır. OFWAT ayrıca su tarifelerini de izlemektedir. Çevre Ajansları su Ģirketlerinin çevresel performanslarının denetimi ve uzun vadeli su kaynakları planlaması faaliyetleri ile ilgili düzenleyici kuruluĢtur. Ġçmesuyu MüfettiĢliği de içme suyu kalitesini izlemekle görevli düzenleyici kurumdur. Stratejik Planlama ve Mahalli Ġdareler (SPLA) birimi ve Su Tüketicileri Konseyi (CC Water) Su Yönetimi‘nde rol alan bürokratik kurumlardır. SPLA arazi kullanımı planlaması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 458 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çerçevesinin belirlenmesi ve ilgili plan kararlarını almakla görevlidir. Su Tüketicileri Konseyi ise suyla ilgili tüketici/müĢteri görüĢ ve Ģikâyetlerini araĢtırma ve izlemekle görevlidir. Medya kuruluĢları da Su Yönetimi Sistemi çerçevesinde tali derecede ve bazen de ikili rol oynayabilmektedir. Medya genelde tüketici Ģikayetlerini yansıtıcı rolü yanında, su Ģirketlerinin reklam ve tanıtım faaliyetlerinde görev almak gibi birbiriyle çeliĢebilen durumlar içinde de yer alabilmektedir. Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları Ġngiltere‘de su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri 1989 yılında havza temelli olarak özelleĢtirilmiĢtir. ÖzelleĢtirme iĢlemi kapsamında 10 bölgede su ve atıksu hizmet lisansı bir arada, 14 bölgede ise sadece su hizmet lisansı verilmiĢtir. Söz konusu lisanslar, içme suyu hizmetinin taĢıdığı önem dikkate alınarak, yetersiz hizmet durumunda geri alınabilmektedir. ÖzelleĢtirmenin temel amaçları, rekabetin ve etkinliğin arttırılması, finansman ihtiyacının giderilmesi ve 26 milyar Ġngiliz Poundu olarak hesaplanan AB çevre ve kalite standartlarının yakalanması hedeflerinin gerçekleĢtirilmesi olarak sıralanmaktadır (Green, 2003), (TÜSĠAD, 2008.b). ÖzelleĢtirme sonucunda bölgesel ölçekte faaliyet gösteren 10 adet kamu teĢebbüsü (Su Kanalizasyon Ġdaresi) özel kesimin kontrolüne geçmiĢtir. Buna ek olarak nüfusun %25‘ine sadece su hizmeti sağlayan 14 teĢebbüs pazara giriĢ yapmıĢtır. Özel sektörün katılımı sırasında teĢebbüslerin dikey bütünleĢik yapıda faaliyet göstermesine izin verilmiĢtir. Bir diğer ifade ile özel kesim, suyun çıkarılması, dağıtımı, atıksuyun toplanması ve iĢlenmesi aĢamalarının tümünü gerçekleĢtirmektedir. ÖzelleĢtirme sonrasında on yıl içinde fiyatlar ortalama olarak %46 oranında artmıĢtır. Söz konusu artıĢ AB kalite standartlarına uyum için yapılan yatırımlar ile açıklanmaktadır (Dore ve diğ., 2004). Diğer yandan, yüksek fiyat artıĢ oranlarına karĢı, su fiyatlarının yüksek verimlilik sayesinde beklenenden daha az bir oranla arttığını ileri süren görüĢler de mevcuttur. Nitekim özelleĢtirmeden önceki on yıllık dönemde AB‘ye uyum ve hizmet kalitesi konularında önemli ilerleme kaydedildiği ifade edilmektedir (Green, 2003). Ġngiltere deneyimi, özel teĢebbüslerin elde ettikleri kar oranlarındaki artıĢ konusunda çarpıcı veriler sunmaktadır. TeĢebbüslerin elde ettikleri kar oranları dikkate alındığında, yine Ġngiltere‘de çarpıcı bir tablo ile karĢılaĢılmaktadır. ÖzelleĢtirmenin hemen sonrasındaki on yıllık dönemde teĢebbüslerin kar artıĢ oranı ortalama %142 oranında artıĢ göstermiĢtir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 459 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TeĢebbüs bazında incelendiğinde bireysel kar artıĢ oranı, % 898 gibi anormal rakamlara karĢılık gelmektedir (Dore ve diğ., 2004). ÖzelleĢtirme sonrasında çevre standartları ve içme suyu kalitesine iliĢkin çok önemli geliĢmeler sağlanmıĢtır. ÖzelleĢtirme iĢlemi sonrasında beĢ yıl içinde AB kalite standartlarını karĢılama oranı %87‘den %96‘ya yükselmiĢtir. Öte yandan, 1990 yılında nehir ve kanalların ancak %48‘i iyi ve çok iyi olarak sınıflandırılmakta iken, bu oran 1995 yılında %60‘a, 2002 yılında ise %92‘ye yükselmiĢtir. Çevre standartlarına iliĢkin bir baĢka olumlu geliĢme su kirlenme vakalarında gözlenen azalmadır. Ġçme suyu kalitesinde de on yıl içinde kalite standartlarının üzerinde kalan içme suyu örneği oranı neredeyse %99 seviyesini yakalamıĢtır (Dore ve diğ., 2004) (TÜSĠAD, 2008b). 8.1.2.3. Ġspanya’da Havza Yönetimi Genel Ġdari Yapı Ġspanyada yönetim ademi merkeziyetçi (merkeziyetçilikten uzak) bir Ģekilde ĢekillenmiĢtir. Bu nedenle Otonom Yapılar ve ġehirler kendilerine verilmiĢ çevresel sorumluluğu da üstlenmekte ve böylece çevre politikasının oluĢturulması ve uygulanmasında Merkezi Ġdare ile yakın bir iĢbirliği içerisinde etkin rol oynamaktadırlar. Otonom Bölgelerin her biri çevresel meseleler hakkında yetkili bir birime sahip olup kendi Çevre Ajanslarını veya benzeri bir yapıyı oluĢturma hakkına/yetkisine de sahiptirler (ÇOB, 2009). Ġspanyanın yeni idari modeline göre, politik güç, merkezi idare ve 7. yy‘ın sonları ile 8. yy‘ın baĢlarında oluĢmuĢ olan 17 otonom bölge, 50 il ve 8.000 civarında belediye arasında paylaĢtırılmıĢtır. Mevcut 8.000 belediyenin 5.000‘den fazlası 1.000 kiĢiden daha az nüfusludur. Çevre Bakanlığı’nın Yapılanması Çevre, Kırsal Kesim ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı bugünkü yapısına 4 Temmuz 2008 tarihli Kraliyet Kararı ile kavuĢturulmuĢtur. Bu kararla daha önce Çevre, Balıkçılık ve Gıda Bakanlığı ile 1996 yılında kurulan Çevre Bakanlığı tarafından yürütülen görevler yeni Bakanlığa verilmiĢtir. Ġspanyol idari sisteminde çevresel politika geliĢtirme konusundaki en üst kurumlar, Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği, Kırsal ĠĢler ve Su Sekreterliği ile Denizcilik Genel Sekreterliğidir. Çevresel Kalite ve Etli Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği‘ne bağlı olup Avrupa Çevre Ajansının Ulusal Odak Noktası durumundadır (ġekil 145). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 460 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre, Kırsal ve Denizcilik ĠĢleri Bakanlığı, iklim değiĢikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir kırsal kalkınma ile ilgili hükümet politikalarını uygulamakta ve doğal mirasın, biyolojik çeĢitliliğin, denizciliğin, su, tarım, hayvancılık, ormanlar, balıkçılık ve gıda kaynaklarının korunması ile ilgili planlar hazırlamaktadır. Bakanlığın stratejik amacı iklim değiĢikliğiyle mücadele ve biyolojik çeĢitliliğin korunması ile tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin geliĢtirilmesini içeren iki boyutlu bir sürdürülebilir geliĢme modelinin entegre bir yaklaĢımla teĢvik edilmesidir. Havza Su Yönetimi Yapılanması Ġspanyanın 9 adet nehri ve 10 adet nehir havzası bulunmaktadır. Her bir nehir havzası için bir nehir havzası konfederasyonu (Havza Yönetimi Komitesi) oluĢturulmuĢtur. Ġspanya 17 otonom bölgeden oluĢmakta ve bir nehir havzası birden fazla otonom bölgeyi sınırları içinde bulundurabilmektedir. Bu durum nehir havzası yönetiminde bazı sorunlar yaĢanmasına yol açabilmektedir. Ġspanya‘da havza yönetimi yaklaĢımı 1926 yılından beri mevcuttur. ġu anda Su Çerçeve Direktifinin uygulanması kapsamında gerekli ―önlemler programı‖nın geliĢtirilmesi aĢamasında bulunulmaktadır. Alıcı ortam kalite standartlarının belirlenmesi konusunda sorunlar yaĢanmaktadır. Suyun maliyetinin kullanan öder prensibi uyarınca karĢılanması konusu uzun yıllardır bilinmektedir. Ġspanya‘da Nehir Havzalarının hidrolojik olarak yapılandırılması iĢleri tamamlanmıĢ olup halen AB Su Çerçeve Direktifi‘nde öngörülen ―iyi su kalitesi‖ne ulaĢmak için bütün kıyı ve yüzeysel suları içeren yönetim planlarını hazırlama faaliyetleri devam etmektedir. Çevre koruma alanında; belediyeler atık yönetimi, toplanması ve su temininden sorumludur. Nüfusu 50.000‘in üzerindeki Ġl Belediyeleri ise ayrıca çevre politikaları ile ilgili yerel düzeydeki yasal düzenlemelerden de sorumludur. Uygulamada il belediyeleri ve diğer belediyeler arasındaki iliĢki genelde yapıcı bir iĢbirliğine imkân verecek Ģekilde devam etmekte ve atıksu arıtımı ve su temini sorunlarını birlikte çözmek üzere belediyeler arasında bölgesel birlik yapıları oluĢturulmaktadır. Ġspanya‘da su/atıksu tarifeleri, Su Kanalizasyon Ġdaresi veya imtiyazlı Özel Firma‘nın teklifi ve Belediye Meclisi onayı ile belirlenmekte olup ayrıca Bağımsız Ġhtisas (Hakem) Komisyonu görüĢü alınmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 461 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sulama Suyu Yönetimi Ġspanya‘daki sulama suyu yönetimi, baĢlangıcı Endülüs Emevi Devleti dönemine uzanan oldukça köklü bir geleneğe dayanmakta olup Sulama Birlikleri modelini esas almaktadır. Ġspanya‘daki tipik Sulama Birlikleri yönetim Ģeması ġekil 146 da verilmiĢtir (Mateos ve diğ., 2005). Birlik Genel Kurulu, birliğe üye bütün çiftçilerin katılımı ile oluĢan sulama konusundaki en yüksek yetkili otoritedir. Esas görevi; yönetim kurulunu seçmek, yönetim planlarını karara bağlamak ve önemli konularda oylama ile karar almaktır. Genel kurulun bir baĢkan, baĢkan yardımcısı ve sekreteri bulunmaktadır. Yönetim Kurulu Genel Kurulca onaylanmıĢ iĢleri takip eder, yıllık yönetim planları, bütçe ve faaliyet raporlarını hazırlar, suyun birlik üyeleri arasında adil ve verimli kullanımını denetler, yöneticileri seçer ve politikalar oluĢturur. Yönetim Kurulu üye sayısı birliğin büyüklüğüne göre, 3 ile 15 kiĢidir. Yönetim Kurulu‘nda bir baĢkan, baĢkan yardımcısı, sekreter ve muhasip bulunmakta olup genelde Yönetim Kurulu baĢkan ı ve baĢkan yardımcısı Genel Kurul‘da da aynı görevleri yürütür. Yönetim Kurulu BaĢkanı sulama birliğini temsil eder. Müdür, Yönetim Kurulu‘nca öngörülen günlük iĢlerin takibi, yıllık plan ve bütçenin yönetimi, personelin idaresi, birliğin performansının izlenmesi, sorunların teĢhisi ve diğer birliklerle de istiĢarede bulunarak Yönetim Kuruluna gerekli alternatif politikalara yönelik öneriler hazırlanması ile görevlidir. Müdürlükteki 3 ana birimde, personel sayısı birlik yapısının durumuna göre değiĢmektedir. Yönetim Kurulu gerekli hallerde geçici süre ile görev yapan uzmanlardan danıĢmanlık hizmeti alabilmektedir. Su Jürisi doğrudan Genel Kurulca veya Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilmekte ve anlaĢmazlıkların çözümünde Hakem Heyeti olarak görev yapmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 462 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Kırsal YerleĢimler ve Su MüsteĢarlığı (Sekreterliği) Deniz ĠĢleri Genel Sekreterliği (bağlı 4 Müdürlük) özerk özerk Milli Parklar Genel Müdürlüğü Ġdaresi Ġklim DeğiĢikliği Sekreterliği (MüsteĢarlığı) Kırsal Çevre Genel Sekreterliği Hidrografik Konfederasyon Kurumu Doğal Çevre ve Orman Genel Müdürlüğü (bağlı 3 Müdürlük) Devlet Meteoroloji Ajansı Çevresel Kalite ve Etki Değerlendirme Genel Müdürlüğü (Avrupa Çevre Ajansı Ulusal Odak Noktası) (bağlı 3 Müdürlük) Ġklim DeğiĢikliği Ofisi (bağlı 3 Müdürlük) Kırsal Çevre için Sürdürülebilir Kalkınma Genel Müdürlüğü (bağlı 4 Müdürlük) Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü (bağlı 5 Müdürlük) ġekil 145. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 463 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Genel Kurul AnlaĢmazlıkları çözer (Genel kurulca seçilir.) Su Jürisi (Hakem Heyeti) Yönetim Kurulu TeftiĢ Kurulu 3~15 kiĢi (BaĢkan, BaĢkan Yard., Sekreter, Muhasip) DanıĢmanlar, avukatlar, denetçiler vb. Genel Müdür ĠĢletme Müdürlüğü Bakım Müdürlüğü Ġdari ve Mali ĠĢler Müdürlüğü ġekil 146. Ġspanya‘da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Uygulamaları: Ġspanya, AB içinde Ġngiltere ve Fransa‘dan sonra su yönetiminde özel sektör katılımının en yoğun olduğu üçüncü ülke konumundadır. Ġspanya‘da su politikasına yön veren temel değiĢken doğu ve güney kesimlerinde yıl boyunca yaĢanan su sıkıntısı sorunudur. Yüzey sularının yıl boyunca kullanılabilirlik oranı AB‘de ortalama %40 iken, Ġspanya‘da %8 seviyesindedir. Bu nedenle uzak bölgelere su iletimi ve baraj yapımı konuları öncelikli hedefler olarak görülmektedir (EU, 2004). Su yönetiminde özel sektör katılımı AB‘ye üyelik sonrasında kalite standartlarına uyum için gereken finansman ihtiyacının karĢılanması amacıyla gündeme gelmiĢtir. Bu çerçevede 1985 tarihli Su Yasasının, 1995 yılında yeniden düzenlenmesi sonucunda ortaya çıkan su ticaretinin mümkün kılınması, su bankası, su piyasasının teĢekkülü gibi uygulamalar özel sektör katılımının yaygınlaĢması için zemin hazırlamıĢtır (DHA, 2003). Piyasada faaliyet gösteren baĢlıca teĢebbüsler; toplam nüfusun %25‘ine hizmet götüren Agbar, FCC (%18) ve Saur (%7) olarak sıralanmaktadır. Özel sektör katılımı modelleri içinde en çok imtiyaz sözleĢmesi kullanılmaktadır. Bununla birlikte kamu-özel ortak giriĢim modeli de dikkati çeken yöntemlerden biridir. Hükümet 1998 yılında çıkardığı bir yasa ile imtiyaz Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 464 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sözleĢmelerinde yer alması gereken temel hükümlere iliĢkin bir çerçeve çizmiĢ, bunların dıĢlında kalan konuları belediyelerin takdirine bırakmıĢtır (EU, 2004). Su tarifeleri belirleme yetkisi hizmet veren kamu (Su Kanalizasyon Ġdaresi) ya da özel (firma) kesimin önerisi üzerine belediyelere verilmiĢtir. Ayrıca belediyenin belirlediği fiyat artıĢını onaylayan bağımsız bir komisyon bulunmaktadır. Söz konusu komisyonun iĢlevi belediyelerin önerdiği artıĢ oranının, enflasyon oranını aĢmamasını sağlamaktır (EU, 2004). Ġspanya yüksek iletim maliyetleri dolayısıyla toplam maliyetlerin AB‘de en yüksek düzeyde gerçekleĢtiği ülkedir. Ancak su tarifeleri birçok AB ülkesinin gerisinde bulunmaktadır. Nitekim AB‘ye göre 2002 yılı itibariyle içme suyu metreküp fiyatları 17 AB ülkesinin 7‘sinden daha düĢük bir seviyededir (EU, 2003). Söz konusu fark, kamu sübvansiyonları ile kapatılmaktadır. Nitekim Ġspanya, gerek vergi indirimi, gerekse gelir desteği ile AB‘de en fazla sübvansiyon veren ülkelerden biri konumundadır (EU, 2003). Yoğun sübvansiyonlar iki olumsuz sonuca neden olabilecektir. Bunlardan ilki su kıtlığı ile mücadele noktasında en etkili araçlardan biri olan fiyat politikası (tarife) sınırlandırılmakta, böylece tasarruf eğiliminde artıĢın gerçekleĢmesi güçleĢmektedir. Ġkincisi ise özel kesime yönelik doğru bir fayda analizi yapılması imkânı bulunmamaktadır (TÜSĠAD, 2008b). 8.1.3. Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi Ülkemizin AB‘ye üyelik sürecinde, Çevre Faslı‘nın da açılması dolayısıyla Su Yönetimi‘nin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde sürdürülebilmesi için, ÇOB bünyesinde Entegre Su Havzası Yönetimi Kavramını esas alan yeni bir yapılanmaya gidilmesi gerekmektedir. Yukarıda iĢaret edildiği üzere mevcut su yönetimi sistemimiz baĢlıca aĢağıdaki temel unsurları bakımından AB ülkelerinden farklılık göstermektedir: Su Yönetim Sistemi su havzaları yerine idari birimleri (il/ilçe) esas almak üzere yapılandırılmıĢtır. Su Yönetimi çok fazla kurumun rol aldığı, oldukça parçalı bir yapı arz etmektedir. Yönetim aĢırı derecede merkeziyetçi olup yerinden yönetim ve denetime çok az imkan tanımaktadır. Karar alma süreçlerine etkilenen tarafların (yerel meclisler, tüketiciler, sivil toplum, akademik camia vb.) demokratik katılımı (AB sürecinde sınırlı da olsa bazı ilerlemeler alınmasına rağmen) sağlanamamaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 465 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Merkezi Ġdare ve Yerel Ġdareler (Belediyeler) de, kurumsal kapasite (teknik personel, altyapı vb.) çok yetersiz olup deĢarjlar ve alıcı ortamlar da gerekli etkin izleme ve denetime imkan vermemektedir. Kirleten/kullanan öder prensibinin gerektirdiği tam maliyet esaslı etkin bir su/atıksu tarifesi uygulanmamaktadır. AB üyelik sürecinde yürürlüğe giren mevzuatın uygulanmasında (özellikle Su Çerçeve Direktifi) denetim sorunları yaĢanmaktadır. Çevresel izleme amaçlı veri tabanı, Raporlama ve sorgulama altyapısı yeterli değildir (kuruluĢ aĢamasındadır.) Türkiye‘de yukarıda iĢaret edilen temel sorunların hızla aĢılarak AB Su Çerçeve Direktifi‘nin uygulanabilmesi için, AB üyesi ülkelerdeki var olan deneyimler de dikkate alınarak, ÇOB ve Belediyelerle ilgili mevcut idari yapılanmanın aĢağıdaki gibi revize edilmesinin uygun olacağı düĢünülmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı Havza Esaslı Su Yönetimi Yapılanması Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın mevcut organizasyon Ģeması ana hatları ile ġekil 147 deki gibidir. ġekil‘den de görüldüğü üzere Havza Su Yönetimi ile ilgili olarak baĢlıca aĢağıdaki kurumların çok iyi bir eĢgüdüm ile çalıĢarak elde ettikleri verileri uygun bir veri tabanı sistemi üzerinden çok hızlı biçimde paylaĢmaları gerekmektedir. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Toprak Yönetimi Daire BaĢkanlığı Kıyı ve Deniz Yönetimi Daire BaĢkanlığı Nehir, Göl ve Sulak Alan su kalitesi izleme verileri (Pilot Projelerde) Kıyı/Deniz suyu kalitesi izleme verileri Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri Atıksu deĢarjları izleme verileri ĠSKĠ Genel Müdürlüğü Marmara ve Ġstanbul Boğazı‘nda su kalitesi izleme verileri Baraj hazneleri ve su Ģebekesinde su kalitesi izleme verileri DSĠ Genel Müdürlüğü DSĠ Bölge Müdürlükleri Akarsularda akım (debi) ölçümleri Akarsu, göl ve barajlarda su kalitesi izleme verileri Yeraltı suyu kalitesi izleme verileri Sulama suyu kalitesi izleme verileri Yüzeysel su, yeraltı suyu ve sulama suyu tahsisleri ile ilgili veriler, su kalitesi izleme verileri Deniz Kuvvet Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve OĢinografi Dairesi BaĢkanlığı Denizlerde akıntı verileri ve batimetrik veriler Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 466 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre ve Orman Bakanlığı MüsteĢar MüsteĢar Yardımcıları Merkez TeĢkilatı Bağlı Kurumlar DSĠ Genel Müdürlüğü (Su tahsisleri, su kalitesi izleme) DMĠ Genel Müdürlüğü (Ġklim değiĢikliği) Doğa Kor. ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (AB Su Çerçeve Direktifi Odak Noktası) TaĢra TeĢkilatı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü Ġl Mahalli Çevre Kurulları Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri Su ile ilgili iĢbirliği Gerektiren Diğer Kurumlar Ġl Sağlık Müdürlükleri Ġl Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri BüyükĢehir Su Kanalizasyon Ġdareleri UlaĢtırma Bakanlığı Denizcilik MüsteĢarlığı ve DHL Genel Müdürlüğü Deniz KK. Seyir, Hidrografi, OĢinografi Dairesi BaĢkanlığı ġekil 147. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su ile ilgili diğer kurumlarla birlikte) Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 467 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemizde yukarıda belirtilen kurum ve kuruluĢlarca üretilen Su Veri Tabanı, Entegre Su Havzası yönetimi anlayıĢı ile AB Su Çerçeve Direktifi gerekliliklerini karĢılamak üzere tasarlanan bir sistematiğe dayanmamakta ve süreklilik arz etmemektedir. Bu yüzden gerek alıcı su ortamları ve gerekse atıksu deĢarjlarında yürütülen su kalitesi izleme faaliyetlerinin bütünüyle gözden geçirilerek, AB Su Çerçeve Direktifi ve ilgili kardeĢ direktiflerinde öngörülen hususları eksiksiz olarak karĢılayacak biçimde yeniden yapılandırılıp, gerekli asgari sıklıkta alınacak örneklerle ve standart yöntemleri esas almak üzere, uygun bir izleme sistemi altyapısı oluĢturulmalıdır. Havza Su Kalitesi Ġzleme Sistemi altyapısındaki söz konusu düzenleme Havza Su Yönetimi Ġdari Yapılanması‘nın da AB ülkelerindeki mevcut Havza Yönetimi deneyimleri çerçevesinde yeniden oluĢturulmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye için Havza Su Yönetimi yapılanmasında, Ülkemiz ile oldukça benzer bir idari yönetim sistemine sahip Fransa‘da baĢarı ile uygulanmakta olan sistemin esas alınabileceği düĢünülmektedir. Daha önce açıklandığı üzere, Fransa‘daki Havza Su Yönetimi, Su Meclisi (Havza Su Kurulu) ve Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı‘nı esas almakta ve su yönetimi ile ilgili cezai yaptırımları ise Ġl Valisi‘ne bağlı Su Polisliği‘nce uygulanmaktadır. Su Temini ve Atıksu UzaklaĢtırma ücretlerinin toplanması ve gerekli yatırımların yapılması hizmetleri Belediyelerin Su/Kanal Birimlerince yürütülmektedir (ġekil 148). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 468 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza Su Meclisi, Havza Su Kurulu 1 Başkan (sivil) 100 üye: 1/3 Tüketici, STK temsilcileri 1/3 Seçilmiş Belediye Meclisi Üyeleri 1/3 İlgili Bakanlık Bürokratları İl Valisi Su Polisi İl Çevre ve Orman Müdürlükleri bünyesinde Her ilde 5-6 adet; Su kalitesi için izleme Su Ajansları Yönetim Kurulu 1 Başkan: Başbakan tarafından atanır. 33 Üye: 11 Tüketici, STK’lar 11 İl/Belediye Meclisleri 11 ilgili Bakanlıklar tarafından atanmış üyeler Ceza Vali Ceza Vali onayı ile uygulanabiliyor. İl/İlçe Belediyeleri Havza Koruma Vergisi (Su Ajansına transfer edilir.) Büyükşehir/ İl SK İdareleri Su/atıksu ücretlerini toplamak Su/atıksu yatırımlarını yapmak/tesisleri işletmek Su Kalitesi/Deşarj İzinleri Denetimi Tamamen özerk yapıda (mali ve idari bakımdan) 6 yılda bir seçimle oluşturulur. Yılda 2 kez: -Havza ile ilgili su politikası belirlenir. -Su ajanslarınca hazırlanan yıllık havza planlaması, bütçe ve su tarifelerini onaylar. -Su Ajansı Yönetim Kurulu’nu tayin eder. Su Ajanslarınca Teşvik (SKİ İdareleri, Endüstri) Su Polisi (İl Çevre ve Orman Müdürlüğü bünyesinde) DSİ Havza Müdürlükleri Sulama Suyu Yönetimi (tahsisler ve kalite izlemesi) Ulusal boyutta su temini/sulama ve enerji projeleri İller Bankası Genel Müdürlüğü SKİ idarelerine uygun şartlarda kredi/finansman temini Çevre ve Orman Bakanlığı’na bağlıdır. Planlama (Havza Su Yönetimi Planı) Yapım/İşletim: SKİ İdareleri veya İmtiyazlı Su Şirketleri aracılığı ile ġekil 148. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 469 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemiz için Entegre Havza Yönetimi konseptine uygun bir Havza Su Yönetimi yapılanmasının, aĢağıdaki ana birimleri içermek üzere oluĢturulabileceği düĢünülmektedir: Havza Su Kurulu Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB) Su Polisliği Belediye Su ve Kanalizasyon Ġdareleri Diğer Destekleyici Kurumlar Söz konusu kurumların temel görevleri ve idari yapılanmaları da aĢağıdaki gibi tanımlanabilir: Havza Su Kurulu (HSK) Havza Su Kurulları, Türkiye‘deki mevcut havza sınırları esas alınarak oluĢturulmalıdır. Ancak mevcut 26 Havza içinden bazıları birleĢtirilerek toplam havza sayısı 10-12‘ye düĢürülmelidir. HSK‘nın temel amacı havzaları hidrolojik/hidrojeolojik havza yapısına göre yönetmek, suyu ücretlendirmek (tarifeleri onaylamak) ve havzadaki bütün su kullanıcıları ile paydaĢların yönetim sürecine etkin katılımını sağlamaktır. Havza Su Kurulları‘nın esas görevleri HSA/ÇĠB tarafından hazırlanacak Entegre Havza Su Yönetimi Planlarını ve belirlenen (önerilen) tarifeleri onaylamaktır. Havza Su Kurulları ~100 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Havzada yer alan Belediyelerin Belediye Meclisi Üyeleri, 1/3‘ü de ilgili kamu kurumları (çevre, sağlık, tarım, ulaĢtırma, içiĢleri, maliye) arasından seçilecek kiĢilerden teĢkil edilebilir. Havza Su Kurulları‘nın özerk bir yapıda olması ve Kurul BaĢkanı‘nın kurul üyeleri arasından seçilecek fiili kamu görevlisi olmayan bir kiĢi olarak tayini esas olmalıdır. Ancak baĢlangıçta (sistem oturuncaya kadar) bu görevin Havzadaki en büyük Ġlin Valisi tarafından da yürütülebileceği düĢünülmektedir. Havza Su Kurulu seçimlerinin 5~6 yılda bir yapılması ve kurulun yılda en az iki kez toplanması esas alınmalıdır. Havza Su Kurulu toplantıları ile ilgili bilgiler toplantı öncesi alt komisyonlarca hazırlanıp yönetimin bilgisine sunulmalıdır. Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı (HSA/ÇĠB) Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı‘nın amacı su havzalarını kirliliğe karĢı korumak ve alıcı ortamların su kalite statülerini geliĢtirerek daha iyiye götürmektir. HSA/ÇĠB Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 470 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre ve Orman Bakanlığı‘na bağlı olarak kurulmalı, baĢkanı ilgili Bakanın teklifi ile BaĢbakan tarafından atanmalıdır. Çevre Ġdaresi Yönetim Kurulu, toplam 33 üyeden oluĢturulabilir. Bu üyelerin 1/3‘ü su kullanıcıları, 1/3‘ü Belediye Meclis Üyeleri ve 1/3‘ü ilgili Bakanlık mensupları arasından seçilir. HSA/ÇĠB yönetim kurulları bütçeyi onaylar, su tarifelerini belirler ve Havza Kurulu onayına sunar. HSA/ÇĠB‘nın bütçesi, Belediye Su/Kanalizasyon Ġdare veya Birimleri‘nce toplanan su/atıksu faturalarının belli bir yüzdesi (%15~20) üzerinden aktarılan kaynak (Havza Koruma Vergisi) ile oluĢturulur. Çevre Ġdaresi, su kullanıcılarından (Belediyeler ve diğer kullanıcılar) sağlanan bu bütçeyi, Havza Yönetim Planı‘nda yer alan öncelikli projelerin finansmanı ile iyi arıtma uygulamalarını teĢvik/sübvanse etmek üzere kullanır. Ajansın kendi personel ve diğer harcamaları için gerekli tutar bütçenin %10‘unu geçmemek üzere sınırlandırılabilir. HSA/ÇĠB, ilgili Su Havzaları‘ndaki deĢarj ve alıcı ortam kalitesi izleme çalıĢmalarının tek sorumlusu olmalıdır. Sulama Suyu Tahsisleri ve Sulama Suyu Kalitesi izlemesi mevcut durumdaki gibi DSĠ‘ye bırakılabilir. Ancak kıta içi su kaynakları ile kıyı ve denizlerle ilgili kalite izlemesi ise ÇĠB tarafından yürütülmelidir. Belediyeler Havza‘da yer alan BüyükĢehir Belediyeleri‘nin görev/hizmet alanı il sınırlarına geniĢletilmeli, diğer belediyelerde ise su temini ve atıksu yönetimi hizmetleri ―Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‖ çatısı altında yürütülmek üzere yeni bir yapılanmaya gidilmelidir. Böylece her ilde Merkez Ġlçe bünyesinde oluĢturulacak Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri, il genelinde su/atıksu ücretlerinin toplanması ve gerekli su/atıksu yatırımlarının yapılıp iĢletilmesi ile görevli kılınmalıdır (ġekil 149). Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 471 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 149. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması Bu Ģekilde BüyükĢehir Belediyeleri ve Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri üzerinden gerekli su temini/atıksu yönetimi hizmetleri yürütülebilir. Su Ajansları, Havza Yönetim Planları‘ndaki öncelikleri esas alarak Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne yatırım finansmanı ve teĢvikler yoluyla kaynak aktarabilir. Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin Genel Kurulu, Ġl‘deki Belediye Meclisi Üyeleri‘nden teĢkil edilecek Ġl Belediye Meclisi olacaktır. Diğer usul ve esaslarla ilgili olarak BüyükĢehir Belediyeleri Su/Kanalizasyon Ġdareleri Kanunu‘ndan hareketle mevzuat oluĢturulabilir. Su Polisi Çevre ile ilgili cezai yaptırımların uygulaması Su Polisleri‘nce yapılmalıdır. Her ilde istihdam edilecek yeter sayıda su polisi, Vali onayı ile kesinleĢmiĢ yaptırımları uygulamakla görevli olmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 472 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kamu Özel Sektör ĠĢbirliği Havzalardaki Ģebeke ve arıtma tesislerinin yapımı ve/veya iĢletiminde kamu-özel sektör iĢbirliği teĢvik edilmelidir. Öncelikle atıksu kanal Ģebekesi ve arıtma tesislerinin iĢletiminin 6 yıldan daha kısa olmayan (tercihen 8-10 yıl) süreli hizmet ihaleleri yoluyla özel sektör eliyle yürütülmesi sağlanmalıdır. Gerekli idari/mali kapasitenin mevcut olduğu durumlarda yap iĢlet modeli ile imtiyaz devri uygulamaları da düĢünülmelidir. Ayrıca hizmet kalitesi ve mali performansı yetersiz BüyükĢehir Su Kanalizasyon Ġdareleri‘nin özelleĢtirilmesi de değerlendirilmelidir. Ġller Bankası Genel Müdürlüğü Su Temini ve Atıksu Yönetimi Projelerinin finansmanı için Su Kanalizasyon Ġdareleri‘ne uzun vadeli ve uygun Ģartlarda kredi sağlayan bir yatırım bankasına dönüĢtürülerek, proje ve inĢaat iĢlerini fiili olarak yürütmesi önlenmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 473 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve 8.2. Tarifeler Mevcut Durum Ülkemizde su temini, atıksu uzaklaĢtırma (toplama, arıtma ve deĢarj) ve katı atık yönetimi (toplama, geri dönüĢüm / geri kazanım, arıtma ve düzenli depolama) giderleri abonelerin su tüketimi esas alınarak düzenlenen faturalarla tahsil edilmektedir. Bu bedele ek olarak su faturası bedelinin belli bir yüzdesi oranında (%3~5) bakım bedeli alınmaktadır. ÇOB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü‘nden temin edilen sınırlı veriler esas alınarak su temini ve atıksu uzaklaĢtırma tarifelerinin ülke genelindeki durumu Tablo 99 da özetlenmiĢtir. Tablo 99. Türkiye‘de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu Belediye Sayısı Ortalama Su Temini Ücreti 3 (TL/m ) Ortalama Atıksu UzaklaĢtırma 3 Ücreti (TL/m ) Toplam TL/m 3 ($/m )* 84 - 2000 16 1,34 0,9 2,24 (1,49) 2.000 – 10.00 25 1,83 0,55 2,38 (1,59) 10.000 – 100.000 32 1,43 0,54 1,97 (1,31) 13 1,04 0,32 1,36 (0,91) 1,47±0,33 cv=0,22 0,58±0,24 cv=0,36 2,05 (1,37) YerleĢim Birimi Nüfusu 100.000 Ağırlıklı Ortalama Değerler 3 1 $ =1,5 TL Tablo‘dan da görüldüğü üzere ağırlı ortalama su temini ve atıksu uzaklaĢtırma bedelleri sırası ile 1,47 ve 0,58 TL/m3 olup değiĢim katsayıları (cv = x/Sx) da 0,22 ve 0, 36‘dır. Atıksu tarifeleri daha büyük değiĢkenlik arzetmektedir. Mevcut durumda sözkonusu tarifelerin su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti yatırım ve iĢletme giderlerini %100 karĢılayacak biçimde belirlendiğini ifade etmek doğru değildir. Bazı belediyeler tarifeleri gerçekte olması gereken değerin altında, diğer bazı belediyeler ise maliyetleri karĢılayacak bedelin çok üzerinde uygulayabilmektedirler. Bu iki durumdan ilkinde baĢka Belediye kaynaklarından sübvansiyon, ikincisinde ise Belediye‘nin baĢka altyapı (özellikle ulaĢım, atık yönetimi) harcamalarına su/atıksu gelirlerinden kaynak aktarması durumu sözkonusu olabilmektedir. Tablodaki veriler dikkate alındığında toplam su temini ve atıksu uzaklaĢtırma hizmeti birim ücretinin 0,91-1,49 $/m3 seviyelerine çıktığı bilinmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 474 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Atık yönetimi hizmeti karĢılığı olarak Belediyelerimizce atık üreticilerinden su faturaları üzerinden tahsil edilen ücret Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV) dir. ÇTV 2010 yılı itibarı ile 0, 18 TL/m3 olup atık yönetimi hizmetleri için gerekli masrafları tam karĢılayacak bedelin çok altındadır. Örneğin günde ~ 100 L/kiĢi su tüketen 4 kiĢilik bir haneden tahsil edilecek ÇTV tutarı, 0,100 x 4 x 30 x 0,18 TL /m3 = 2,16 TL /hane-ay (26 TL/hane-yıl) olup çok düĢük düzeylerdedir. Zira EHCIP (Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması) Projesi‘nde AB standartlarındaki bir atık yönetimi hizmeti için harcanabilir hane halkı gelirinin ortalama % 0,7‘si civarında bir bedel toplanması gerekmektedir (ENVEST, 2005). KiĢi baĢına gelir 4000 $/yıl alınarak, gerekli atık yönetim bedeli, 4000 $/yıl x 4 kiĢi/hane x 0,6 x 0,007 = 67,2 $ (~100 TL)/hane-yıl olacaktır. Burada ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi ve harcanabilir hane halkı geliri toplam gelirin %60‘ı olarak kabul edilmiĢtir. Dolayısı ile ÇTV, olması gereken değerin 26/100*100 (= %26‘sı) ya da ~1/4‘ü mertebesindedir. Bu yüzden Belediyelerimiz atık yönetimi hizmetlerini ÇTV yanında büyük oranda baĢka kaynaklarından transfer yoluyla sürdürmektedirler. ÇTV‘nin atık yönetimi giderlerini tam olarak karĢılayabilmesi için 0,18 TL/m3‘den ~0,70-75 TL/m3 düzeylerine yükseltilmesi gerektiği düĢünülmektedir. Ülkemizdeki su temini, atıksu uzaklaĢtırma ve katı atık tarifeleri toplamı birlikte değerlendirildiğinde ortalama 2,05 x 1,05 + 0,18 =2,42 TL/m3 (1,61 $/m3) ‗lük bir değer gözlenmektedir. Bu bedele ~ %5‘lik Ģebeke bakım bedeli de dâhildir. Söz konusu üçlü tarife paketinde su temini ücretleri genelde olması gerekenin üstünde, atık yönetim ücretleri (ÇTV) ise gerçek maliyetin çok altındadır. Dolayısı ile söz konusu üç tarife bileĢeni tek bir havuza alınarak her bir bileĢenin gerçek değerlerini esas alan daha adil ve gerçekçi bir tarife yapısı oluĢturulabilir. ÇOB Tarifeler Yönetmeliği Çevre Orman Bakanlığı‘nca, özellikle atıksu altyapı ve katı atık bertarafı ile ilgili mevcut tarife yapısındaki yetersizlikleri ortadan kaldırmak üzere ―Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifeleri‘nin Belirlenmesinde ―Uyulacak Usul ve Esaslara ĠliĢkin Yönetmelik ― 27.10. 2010 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu Yönetmeliğin amacı 26.04.2006 tarih ve 5491 sayılı Çevre Kanununda değiĢiklik yapılmasına dair Kanunla değiĢik 09.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu‘na uygun olarak; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 475 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 onarımı, iĢletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karĢılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, BüyükĢehir Belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanmasını sağlamak yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır. Ġlgili Yönetmelik, • kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması ve deĢarjı ve ıslahına iliĢkin yatırımlara, • atıksu sistemlerinin iĢletmesi, bakım ve onarımına, • arıtma çamuru bertarafına, • evsel katı atıklar için toplama, taĢıma, aktarma, geri kazanım(kompost, yakma vb) ve bertaraf tesisleri kurulması, iĢletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası izlenmesi ve bakımına, ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesine iliĢkin usul ve esasları kapsamaktadır. Bu yönetmelik yürürlüğe girmesiyle, atıksu ve atık yönetimi hizmetlerinin gerçek maliyetlerinin karĢılanmasına imkan veren, atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirmenin düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılmasını öngören bir tarife sistemine kavuĢmaktadır. Bu yönetmelikte, kirleten öder prensibine göre hizmet maliyetlerinin tamamının tüketicilerden karĢılanması esaslı hesaplamaların nasıl yapılacağına dair bir kılavuz kitap hazırlanması da yer almaktadır. Tarifeler Yönetmeliği‘nde, tarifeler belirlenirken göz önünde tutulması gereken önemli bir husus, su temini, atıksu ve atık yönetimi tarife paketinin harcanabilir hane halkı gelirinin %23‘ünün aĢılmaması olarak yaygın kabul gören OECD kriteri ile uyumdur. Dolayısı ile Tarifeler Yönetmeliği‘nin yürürlüğe girmesi ile birlikte özellikle gerçek maliyetlerin oldukça üzerinde uygulanan mevcut su temini ücretlerinin de tam maliyet esaslı olarak yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere BüyükĢehir Belediyeleri‘nde atık yönetimi hizmetleri Ġlçe/Belde Belediyeleri ile birlikte yürütülmekte (ġekil 150) olup uygulamada bazı sorunlar yaĢanmaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 476 / 519 Büyükşehir Belediyeleri Hizmet Alanı: İl sınırı (İstanbul/İzmit) ili merkeze alan 50 km yarıçaplı bir daire içindeki Belediyeler İlçe Belediyeleri Hizmet Alanı: Belediye sınırları içi GüncelleĢtirme Sayısı: 01 B.B. Çevre Koruma Daire Başkanlığı: Atık Yönetim Planı Hazırlamak Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi Atık İşleme ve Bertaraf Tesisleri Yapımı /İşletimi İlçe/Belde Belediyeleri: Atık Yönetim Planlarını İlçe Ölçeğinde Hazırlamak (toplama, geri kazanım/geri dönüşüm, yerel kompost) Atık Toplama ve Aktarma/ (yakınsa) Depolama Tesislerine Taşıma Diğer Belediyeler (BüyükĢehir Belediyeleri görev alanı dıĢındakiler dahil): Atık Yönetimi Birlikleri (AYB): (KAAP, 2006/2009) Hizmet alanı: Genelde il sınırlarını esas alarak oluşturulan, Atık Toplama Havzaları içindeki Belediyeler Birlik Üyesi Belediyeler: Hizmet alanı: Belediye sınırları içi Çevre ve Orman Bakanlığı: AYB Yönetimi: Birlik Hizmet Alanı için AYP hazırlayıp uygulamak Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi Aktarma Merkezleri ile Nihai Bertaraf (Düzenli Depolama) ve Arıtma (Kompost/Biyometan/Termal dönüşüm) Tesisleri arasında taşıma Düzenli Depolama ve Atık Arıtma Tesislerinin Yapımı/İşletimi Maddesel Geri kazanım Tesisleri (ambalaj atıkları) için yer belirleme (Yatırım ve İşletim ambalajlı ürünleri piyasaya sürenlere ait) Birlik Üyesi Belediyeler: Atık Yönetim Planlarını İlçe Ölçeğinde Uygulamak Atık Toplama ve Aktarma Merkezleri veya (yakınsa) Düzenli Depolama Tesislerine Taşıma Ambalaj Atıkları Geri dönüşümü (ikili toplama ve/veya kumbara + geri dönüşüm merkezleri) ve Yerel Kompost Faaliyetleri Yürütme AB ile uyumlu Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve AYEP, İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı hazırlamak, uygulamaları izlemek Atık Yönetim Planlarını Onaylamak ve Uygulamaları izlemek Atık Bertaraf/Arıtma Tesisleri ile ilgili ÇED ve İşletme İzin Sürecini Yönetmek ġekil 150. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 477 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su, Atıksu ve Katı Atık Yönetimi Tarifeleri ile ilgili Öneriler Su Temini ve Atıksu Yönetimi Tarifesi Ülkemiz‘de ağırlıklı olarak yüzeysel ve yeraltı sularından sağlanan içme/kullanma sularının maliyeti nispeten düĢük düzeylerdedir. Örneğin Ġstanbul‘a ~ 180 km mesafedeki Büyük Melen Akarsuyu‘ndan su temin eden Büyük Melen Ġçme Suyu Sistemi‘nin maliyeti bile ~0, 35 $/m3 (~0, 50 TL/m3) düzeyindedir. Çoğu durumda sadece hızlı filtrasyon ve klorlama gibi temel arıtma iĢlemleri uygulanan su arıtımı maliyetleri oldukça düĢük (< 0, 15 $/m 3) düzeylerdedir. Dolayısı ile su temini maliyetinin Ģebeke bakım/onarım/yenileme yatırımlarının ek maliyetleri de dahil genelde ≤0,50$/m3 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir. Zessner ve diğ., (2010) tarafından Tuna Havzası Ülkeleri ve Türkiye‘yi de içine alan bir çalıĢmada ≥ 100.000 EN (eĢdeğer nüfus) lu Ģehirlerde ileri biyolojik (CNP gideren) arıtma tesislerinin yıllık toplam maliyetinin (yıllık yatırım+iĢletme/bakım) 20-25 Avro/EN. yıl aralığında değiĢtiği belirlenmiĢtir. Dolayısıyla 25 Avro/EN. yıl maliyet ve 200 L/EN. gün atıksu oluĢumu için m3 baĢına arıtma maliyeti, 25/(0,2 x 365) ≈ 0,34 Avro/m3 (0,43 $/m3 = 0,68 TL/m3) olacaktır. Bu durumda, Su+atıksu arıtma maliyeti = 0,40 + 0,43 = 0,83 $/m3 alınabilir. Bu bedele yönetim (servis, iĢletme/bakım, yenileme) giderleri karĢılığı ~%30‘luk bir ilave yapılırsa toplam su+atıksu bedeli ~ 1,08 $/m3 alınabilir. Bu tarifenin nüfus büyüklüğü ve yersel özel durumlar dolayısı ile ± 0,30‘luk sapma gösterebileceği esas alındığında su+atıksu tarifelerinin çok büyük oranda, 1,08 ± 0,32 $/m3 (1,62± 0,48 TL/m3) aralığında kalması beklenir. Bu değeri destekleyen bir büyüklük olarak, ĠSKĠ (1999) Su Temini ve Atıksu Yönetimi Master Planı‘nda önerilen tüm maliyet esaslı su+atıksu tarifesi olan 0,9~1,1 $/m3 örnek gösterilebilir. Atık Yönetimi Tarifesi EHCIP (2005) Projesi‘nde detaylı olarak incelendiği üzere, Türkiye‘de kiĢi baĢına milli gelir 5000 $/yıl, ortalama hane halkı büyüklüğü 4 kiĢi/hane ve atık yönetimi hizmetlerinin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 478 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 harcanabilir hane halkı gelirinin %0,7‘sini (binde 7) aĢmaması hali için, tam maliyet esaslı olarak atık üreticilerinden tahsili gereken atık yönetimi bedeli, 5000 x 4 x 0,6 x 0,007 = 84 $/hane.yıl (= 7 $/hane.ay) bulunur. Bu değerin gelir düzeyi ve nüfusun yüksek olduğu (Milli Gelir: 10.000 $/kiĢi.yıl) BüyükĢehirlerde 120$/hane.yıl ile düĢük gelir düzeyli (2.500 $/kiĢi.yıl) ve hane halkı büyüklüğü daha fazla (5~6 kiĢi/hane) olan yerleĢimlerde ~ 65 $/hane.yıl aralığında değiĢmesi beklenmektedir. Dolayısı ile atık yönetimi tarifeleri, 100 L/N.gün ortalama su tüketimi (12 m3/hane.ay) esas alınarak su tüketimi cinsinden ifade edilirse, Ortalama bedel = 7/12 ≈ 0,58 $/m3 olup; 0,83 ~ 0,45 $/m3 aralığında değiĢecektir. Bu durumda Türkiye ortalaması itibarı ile harcanabilir hane halkı gelirinin çevre harcamalarına (su, atıksu, atık yönetimi) ayrılan kısmı, (1,08 0,58) x144 m 3 / yıı.hane 239 $/hane.yı/ x100 5000 x 4 x0,60 12000 $/hane.yı/ uygundur. Baskı Ta %2 olup; OECD kriterlerine TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 479 / 519 8.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları Atıksu Arıtma Tesisi Planlama ve Fizibilite ÇalıĢmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi‘nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iĢ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleĢim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıĢmalarının yapılması, atıksu arıtma tesislerine atıksu taĢıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması faaliyetlerini kapsamaktadır. Kentesel AAT‘leri planlama ve fizibilite çalıĢamaları raporu EK VIII de detaylı olarak verilmektedir. Mevcut Atıksu Arıtma Tesislerinin Değerlendirilmesi Havzalarda gerçekleĢtirilen saha çalıĢmaları kapsamında mevcut kentsel AAT ler yerinde incelenmiĢ ve yenileme veya kapasite artıĢı ihtiyaçları tespit edilmiĢtir. Bu tespitler planlama çalıĢmalarına da yansıtılmıĢtır. Ayrıca planlama çalıĢmalarında oluĢturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleĢim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıĢları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıĢmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) atıksu arıtma tesisleri için yapılmıĢ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiĢ ve planlama çalıĢmalarında yer almıĢtır. Atıksu Arıtma Tesisi Planlama Senaryoları Ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak 3 farklı senaryo için AAT planlamaları alternatifleri üretilmiĢtir: 1. Alternatif: Maksimum atıksu arıtma tesisi ve minimum kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleĢim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıĢtır. 2. Alternatif: Minimum atıksu arıtma tesisi ve maksimum kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleĢim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda atıksu arıtma tesisinde arıtılması planlanmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 480 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 3. Alternatif: Optimum sayıda atıksu arıtma tesisi ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluĢacağı planlama senaryosu hazırlanmıĢtır. Teknik olarak birleĢmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere atıksu arıtma tesisleri, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıĢtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler, herhangi bir AAT‘den faydalanmayan yerleĢim birimleri için planlanmıĢtır. Ayrıca, AAT‘ye bağlı olan ancak AAT‘de yenileme yapılması gereken yerleĢim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıĢı yapılması geren yerleĢim birimleri de çalıĢmalara dâhil edilmiĢtir. Herhangi bir AAT‘ye bağlı olan, atıksuları %90‘ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleĢim birimleri, maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmalarına dâhil edilmemiĢtir. Proses Tipi Seçimi için Kriterler Planlanan AAT‘leri için proses seçimi gerçekleĢtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuĢtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri‘nde belirlenen hususlar ıĢığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiĢtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo IV.1‘de verildiği gibi yapılacaktır. Tablodan da görüleceği gibi yerleĢim birimlerinin mevzuata göre sahip olduğu durum proses seçimini doğrudan etkilemektedir. YerleĢim biriminin içme suyu havzasında veya hassas alan olarak belirlenmiĢ alanlar içinde yer alması durumunda daha güvenilir prosesler tercih edilmiĢtir. Nüfusu 10.000‘in üzerinde olan ve hassas alan veya içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri için ve durumuna bakılmaksızın nüfusu 100.000‘in üzerinde olan tüm yerleĢim birimleri için nutrient giderimi yapılabilen aktif çamur sistemleri(BNR) seçilmiĢtir. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında yer alan yerleĢim birimleri ise içme suyu havzası içerisinde yer alanlar ve içme suyu havzası dıĢında yer alanlar olarak ayırt edilmiĢtir. Söz konusu yönetmeliklere göre hassas olan içinde yer alsın veya almasın nüfusu 10.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinin ileri arıtma yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında kalan ve içme suyu havzasında yer alan yerleĢim birimleri için ileri arıtma da yapılabilen aktif çamur sistemleri seçilmiĢtir. Bu yerleĢim birimlerinden inĢaatına baĢlamıĢ ya da tesisini iĢletmeye almıĢ olanlar tesislerini ikincil arıtma olarak projelendirmiĢse, planlamalarda da buna paralel olarak proses seçimi yapılmıĢtır. Ancak henüz atıksu arıtma Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 481 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tesisi planlanmamıĢ yerleĢim birimleri için ileri arıtma öngörülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri için ise ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri öngörülmüĢtür. Ancak yer sıkıntısı olmayan, doğal arıtma için ihtiyaç duyulan tesis arazisini tahsis edebilen yerleĢim birimlerinin doğal arıtma sistemleri için hazırladıkları projelere planlamalarda da yer verilmiĢtir. Nüfusu 2000 ile 10.000 arasında kalan yerleĢim birimleri içme suyu havzasında yer almıyorsa doğal arıtma sistemi kurmalarında mevcut mevzuata göre bir engel bulunmamaktadır. Ancak doğal arıtma sistemleri aktif çamur sistemlerine göre çok daha büyük alan ihtiyacına sahip olduğu için nüfusu 2.000‘in üzerinde yer alan yerleĢim birimleri gerekli araziyi tahsis etmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle ilgili yerleĢim biriminden talep olmamıĢsa bu gruba giren yerleĢim birimleri için ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemleri planlanmıĢtır. Nüfusu 2.000‘in altında yer alan yerleĢim birimlerinde ise içme suyu havzasında yer alanlar için paket arıtma sistemleri ön görülmüĢtür. Ġçme suyu havzasında yer almayan yerleĢim birimleri için ise doğal arıtma sistemleri planlanmıĢtır. Ancak doğal arıtma sistemi için gerekli araziyi tahsis edemeyenler için paket arıtma seçeneği de göz önünde bulundurulmuĢtur. Yukarıda belirtilen durumları özetleyecek Ģekilde, prosos tipi seçimi Tablo 100 de verildiği gibi yapılmıĢtır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 482 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 100. Proses Tipi Seçim Kriterleri Arıtma Nüfus Aralığı N<2000 2000<N<10000 YerleĢim Durumu Proses Tipi* Mertebesi Ön Arıtma* Çamur Arıtma Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil Hassas Alan KI Kurutma Yatakları Doğal/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik Kurutma Yatakları Diğer Doğal/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik Kurutma Yatakları Ġçme Suyu Havzası U.H. Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Graviteli Hassas Alan** Sistemi U.H. Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Mekanik/Kurutma Diğer** SistemiAktif Çamur Ġkincil U.H. KI+ĠI+YAKT Yatakları Sistemi ĠçmeSuyu Havzası*** BNR Ġleri Hassas Alan*** BNR Ġleri Diğer U.H. Aktif Çamur Ġkincil Ġçme Suyu Havzası Sistemi BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer U.H. Aktif Çamur Ġkincil Ġçme Suyu Havzası Sistemi BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer BNR Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR Ġleri Hassas Alan BNR Ġleri Diğer BNR Ġleri 10000<N<50000 50000<N<10000 100000<N<250000 N>250000 * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara UH: Uzun Havalandırmalı YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu Yoğ. + Mekanik KI+ĠI+YAKT Mekanik Grav.Yoğ.+ Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Mekanik KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik HKT:Havalandırmalı Kum Tutucu BNR: Biological Nutrient Removal (Karbon+besi maddesi giderimi) ** Nüfusu 2.000 ile 10.000 arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleĢim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüĢtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıĢtır. *** Nüfusu 10.000 ile 50.000 arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleĢim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüĢtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıĢ/ inĢaata baĢlamıĢ veya tesisi iĢletmeye almıĢ yerleĢimler için ön görülen kriterlerin dıĢına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıĢtır Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 483 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Maliyet Analizi ve Fizibilite ÇalıĢmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıĢmaları yukarıda açıklanmıĢ olan 2 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıĢtır. Maliyet analiz çalıĢmalarında 2 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Fizibilite çalıĢmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT‘lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inĢaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıĢtır. Ayrıca AAT‘lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iĢletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m3‘ ü baĢına toplam iĢletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıĢtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inĢaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iĢletme maliyetleri de dikkate alınmıĢtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karĢılaĢtırmalı maliyet analizi çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 2 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuĢtur. ÇalıĢmalar kapsamında Küçük Menderes Havzası‘nda kurulması planlanan AAT‘ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo 101, 102 de; yapılan revizyonlar Tablo 103 te verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 484 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 101. Ġkincil veya Ġleri Artıma Olarak Planlanan AAT‘ler Ġl AAT 1 AAT bağlı yerleĢimler Ġlçe Ġzmir ÇeĢme ÇeĢme Alaçatı Proje Nüfusu (N-2040) Ġlk Yatırım Maliyeti (Euro) AAT Teknolojisi 30 yıllık ĠM ġZD (Euro) 94.766 ileri arıtma 4.315.258 5.806.352 200.906 ileri arıtma 6.870.036 11.102.459 KuĢadası 2 Aydın KuĢadası Davutlar Güzelçamlı 3 Ġzmir Selçuk Belevi 2.466 ikincil arıtma 240.736 318.671 4 Ġzmir Karaburun Mordoğan 3.410 ikincil arıtma 300.268 385.787 5 Ġzmir Tire Gökçen 2.708 ikincil arıtma 256.564 336.917 6 Ġzmir Kiraz Çayağzı 2.447 ikincil arıtma 239.424 321.646 7 Ġzmir Kiraz Karaburç 2.436 ikincil arıtma 238.741 320.964 8 Ġzmir ÖdemiĢ 8.037 ikincil arıtma 538.636 665.503 6.541 ikincil arıtma 692.864 601.589 6.555 ikincil arıtma 468.731 577.554 Ovakent Bademli Konaklı 9 Ġzmir Karaburun 10 Ġzmir ÖdemiĢ 11 Ġzmir Beydağ Beydağ 6.600 ikincil arıtma 470.968 577.809 12 Ġzmir Tire Tire 64.542 ikincil arıtma 2.228.727 4.053.886 13 Ġzmir Kiraz Kiraz 9.853 ikincil arıtma 618.888 767.682 14 Ġzmir Selçuk Selçuk 80.365 ileri arıtma 3.830.993 4.893.070 1-R Ġzmir ÖdemiĢ Gölcük 1.826 ikincil arıtma 196.134 280.586 Karaburun Kaymakçı Çaylı Tablo 102. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan AAT‘ler AAT Ġl Ġlçe Bağlı YerleĢimler Proje Nüfusu (N-2040) AAT Teknolojisi Ġlk Yatırım Maliyeti (Euro) 1-D izmir ÖdemiĢ Kayaköy 1.392 doğal arıtma 97.440 2-D izmir ÖdemiĢ Bozdağ 1.471 doğal arıtma 102.970 Tablo 103. Revizyon Yapılması Gereken AAT‘ler AAT Adı Ġl Ġlçe ÖdemiĢ AAT Ġzmir ÖdemiĢ Baskı Ta Bağlı YerleĢimler Nüfus (N-2010) ÖdemiĢ 2.601 Birgi 79.419 Yapılacak ĠĢlem Yenilenme Maliyeti 30 yıllık ĠM ġZD (Euro) AAT‘ye dahil etme 83.450 5.500.843 TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 485 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Fizibilite çalıĢması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde maliyet açısından en uygun olan Alternatif 1 olarak belirlenmiĢtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo 104 te verilmiĢtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düĢük olan arıtma senaryosu Alternatif 1‘dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT‘ lerin tamamlanma ve iĢletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiĢ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre 2010-2017 arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT‘lerin tamamlanma zamanları nüfusu 100.000‘den fazla olan belediyeler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki belediyeler için 2012; 10.000-50.000 arasındaki belediyeler için 2014; 2.000-10.000 arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır. Tablo 104. Küçük Menderes Havzası AAT Toplam Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri (€) Senaryo AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Aktif Çamur Doğal Arıtma Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti (€) Kolektör Maliyeti (€) Toplam Yatırım Maliyeti (€) Toplam Maliyet (€) I. Alternatif 17.877.827 488.600 18.366.427 26.187.818 0 18.366.427 44.554.245 II. Alternatif 17.527.687 363.160 17.890.847 25.998.179 668.171 18.559.018 44.557.197 Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan 2.paydaĢ toplantısında proje paydaĢı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluĢların görüĢüne sunulmuĢtur. Toplantı sonucunda istenen değiĢiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıĢtır. Bu nedenle nihai maliyet taslak raporda hesaplanan maliyetlerden yüksek olmuĢtur. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo105 te verilmiĢtir. Ġlk yatırım, 30 yıllıık iĢletme ve kolektör maliyetlerini içerecek Ģiekilde hesaplanan toplma maliyet 61.003.781 Euro olarak bulunmuĢtur. Bu maliyetin içerisinde Küçük Menderes Nehri alt havzasında yapılacak yatırımlar 30.929.168 Euro‘yu kapsamaktadır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 486 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 105. Küçük Menderes Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri Atıksu Arıtma Maliyetleri (€) AAT Ġlk Yatırım Maliyeti Senaryo Aktif Çamur Nihai 21.506.967 Doğal Arıtma Yenileme 200.410 83.450 Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti (€) Kolektör Maliyeti (€) Toplam Yatırım Maliyeti (€) Toplam Maliyet (€) 21.790.827 36.511.318 2.701.635 24.492.462 61.003.781 ġekil 101 den görüldüğü üzere Küçük Menderes Havzası‘nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıĢ ve iĢletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) 6.870.036 €, 2012 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 10.458.428 €, 2017 yılına kadar süresi olan AAT‘lerin ĠYM 4.462.363 €‘dur. Küçük Menderes Havzası AAT planlamaları ġekil 151 de harita üzerinde gösterilmiĢtir. Planlama ve fizibilite çalıĢmalarında kullanılan hesap yöntemleri, çalıĢma sonuçları ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerine ait bilgiler ve çalıĢma kapsamında yürütülen diğer tüm faaliyetlerin sonuçları EK VIII de verilmektedir. Mevcut ve planlanan kentsel AAT‘leri haritası EK IX da verilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 487 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT İlk Yatırım Maliyetleri 12.000.000 50.000<N<100.000 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) 10.000.000 8.000.000 6.000.000 10.458.428 N>100.000 6.870.036 N<10.000 4.000.000 4.462.363 2.000.000 10.000<N<50.000 0 0 2010* 2012 2014 2017 Yıllar Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Kümülatif İlk Yatırım Maliyetleri 25.000.000 Proje Kapsamındaki Tüm Yerleşim Yerleri 21.790.827 İlk Yatırım Maliyeti (Euro) 20.000.000 N>10.000 N>50.000 17.328.464 17.328.464 2012 2014 15.000.000 10.000.000 N>100.000 5.000.000 6.870.036 0 2010* 2017 Yıllar *Nüfusu 100.000'den fazla olan yerleĢim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiĢ olan AAT'ni iĢletmeye almak için aĢılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iĢ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüĢtür. ġekil 151. Küçük Menderes Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 488 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 152. Küçük Menderes Havzası‘nda planlanan AAT‘ler Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 489 / 519 8.4. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Küçük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı Küçük Menderes Havzası için önerilen eylem planı kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıĢtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl (2010-2015) kısa vade, ikinci 5 yıl (2015-2020) orta vade ve sonraki 20 yıl (20202040) ise uzun vade olarak belirlenmiĢtir. Bu zaman aralıkları, tespit edilen planlamaların öncelik ve uygulanabilirlik sırasına göre değerlendirilmiĢtir. Önerilen planlamalar aĢağıda verilmiĢ, ardından bu planlamaların nasıl ve hangi kurumlar tarafından gerçekleĢtirileceği detaylı olarak anlatılmıĢtır. Ayrıca Havza Koruma Eylem Planı ĠĢ Takvimi EK X da verilmektedir. 8.4.1. Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması HazırlanmıĢ olan koruma eylem planı stratejisinin altyapısı bu çalıĢma kapsamında oluĢturulmuĢtur. Söz konusu çalıĢma makro ölçekte bir plan niteliğinde olup, yerel bazlı stratejilerin yerinde ve detaylı olarak çalıĢılması gerekmektedir. 8.4.2. Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması Eylem planı takviminde yer alan faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi için ilgili kurum ve kuruluĢlar arasında gerekli iĢbirliğinin oluĢturulması ve bu iĢbirliğinin sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu koordinasyonun etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi için kurum ve kuruluĢlar arası iĢ tanımı ve iĢ dağılımlarının netleĢtirilmesi esastır. 8.4.3. Atıksu Yönetimi Atıksu Yönetimi kapsamında yer alan faaliyetler; havzada yer alan tüm yerleĢim yerleri için mevcut atıksu altyapı durumunun iyileĢtirilmesi amacıyla kentsel AAT‘lerin kurulması, kolektör hatlarının inĢası, OSB‘lerde, tüm tekil endüstri tesisleri ve atıksu oluĢturan her türlü kirlilik kaynağında AAT‘lerin kurulması ile havza üzerinde baskı oluĢturan atıksu kaynaklı kirliliğin azaltılması çalıĢmalarını kapsamaktadır. 8.4.3.1. Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi, kentsel yerleĢimlere ait AAT‘ler ile ilgili yer seçimi, fizibilite ve ÇED raporlarının hazırlanması, uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ve inĢaatların yapılarak tesislerin iĢletmeye alınmaları dahil tüm faaliyetler ile bu tesislere Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 490 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atıksu iletecek kolektör hatlarının inĢası iĢlerini kapsamaktadır. Mevcut durumda Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri (ĠÇOM), BüyükĢehir Belediyeleri Su Kanalizasyon Ġdareleri (BB SKĠ) ve Belediyeler atıksu yönetimi ile ilgili sorumlu olan kuruluĢlar durumunda iken; önerilen havza yönetim sisteminde büyükĢehirlerde BB SKĠ, büyükĢehir haricindeki diğer tüm illerde ise Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri (Ġl SKĠ) sorumlu kılınmıĢtır. Tüm faaliyetlerinin kontrolü ve kurulacak olan tesislerin izleme ve denetim faaliyetlerinden ise HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır. Atıksu altyapı yönetimi iĢ programı hazırlanırken, ÇOB tarafından yayımlanan 2006/15 sayılı AAT ĠĢ Temin Planları ile ilgili Genelgede ve 08.01.2006 tarih ve 26.047 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği‘nde verilmiĢ olan tarihler dikkate alınmıĢtır. Buna göre kentsel yerleĢimlerde AAT‘lerin iĢletmeye alma tarihleri Tablo 106 da verilmektedir. Tablo 106. Kentsel yerleĢimler AAT iĢletmeye alma tarihleri Nüfus Aralığı AAT ĠĢletmeye Alınma Tarihi >100.000 100.000-50.000 50.000-10.000 10.000-2.000 <2.000 2010 2012 2014 2017 2017 Ana kolektör hatları yapımı 2011 yılından itibaren 3 yıllık bir süre içerisinde tamamlanmalıdır. Uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale-inĢaat iĢlerinden BB SKĠ‘ler ve Ġl SKĠ‘ler sorumlu olacaktır. 8.4.3.2. Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi Hazırlanan uygulama programına göre, nüfusu 2.000 den büyük olan kırsal yerleĢimlerde atıksu altyapı çalıĢmaları 2017 tarihinde tamamlanmalıdır. 8.4.3.3. Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu OSB ve alıcı ortama deĢarj yapan tekil endüstrilerin atıksu altyapı sistemlerinde yapılacak tüm iyileĢtirme çalıĢmaları en kısa sürede (2011 yılı) baĢlamalıdır. Sanayicilerin sorumluluğunda olan bu iĢ kapsamında; AAT inĢaat öncesi faaliyetleri ile inĢaat ve iĢletmeye alma faaliyetleri yer almaktadır. Önerilen sistemde, kontrolsüz deĢarjların tespiti ve önlenmesi görevi mevcut durum değiĢtirilmeksizin ĠÇOM‘a verilirken, izleme ve denetim Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 491 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 faaliyetleri sorumluluğu, diğer pek çok alt bileĢen de olduğu gibi, Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma (HSA/ÇĠB)‘e devredilmektedir. Madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan ve çevresel açıdan risk oluĢturan atıkların yönetimi için, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘na (ETKB), ÇOB ve sanayicilere mesuliyet düĢmekte olup, faaliyetlerin takibi ve koordinasyonundan HSA/ÇĠB sorumlu olacaktır. 8.4.3.4. Yağmur Suyu Altyapı Durumu 2011 yılından itibaren yağmur suyu toplama sisteminin kurulumu faaliyetlerine baĢlanmalı ve illerin büyüklüğüne bağlı ol arak en geç 2020 yılına kadar nüfusu 50.000 ve üzerinde olan tüm yerleĢim yerlerinde yağmur suyu altyapısı tamamlanmalıdır. Altyapı hizmetleri mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir. 8.4.3.5. Kanalizasyona deĢarj edilen atıksuların yönetimi 2011 yılından itibaren özellikle büyükĢehir belediyelerinde ve diğer tüm belediyelerde kanalizasyona deĢarj standartlarının oluĢturulması baĢlanmalı ve 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmıĢ olmalıdır. Yine 2011 yılından itibaren öncelikle halihazırda bu deĢarj standartlarını koymuĢ büyükĢehir belediyelerinde olmak üzere denetim ve izlemeler gerçekleĢtirilmelidir. Kanalizasyon deĢarj standartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi mevcut durumda BB SKĠ‘ler ile diğer yerleĢimlerde Belediyeler tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk BB SKĠ‘lerin yanında yeni kurulacak Ġl SKĠ‘lere düĢmektedir. 8.4.3.6. Alıcı ortama deĢarj edilen atıksuların yönetimi Kentsel ve endüstriyel atıksular arıtıldıktan sonra veya arıtılmadan akarsu, sulama kanalı, tarım alanı, göl vb. alıcı ortamlara deĢarj edilebilmektedir. Havzanın Ģartları dikkate alınarak behsedilen deĢarjlar için en uygun alıcı ortamın 2014 yılı baĢına kadar belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla alıcı ortama atıksu deĢarjları için gerekli alt yapı rehabilitasyon projeleri DSĠ, ĠÇOM, TĠM ve HSA/ÇĠB‘in katkısıyla oluĢturulmalıdır. Bu alıcı ortamlar içerisinde özellikle yüzeysel ve yeraltı sularına yapılan deĢarjlarda alıcı ortamın su kalitesi dikkate alınarak alıcı ortama özgü deĢarj standartları getirilmesi önerilmektedir. DeĢarj standartları uygulandığı takdirde söz konusu su ortamının su kalitesi ve ekolojik statüsünün hala değiĢmediği durumlarda, sıcak nokta alanına özgü olarak yürütülecek model Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 492 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 destekli detaylı bilimsel çalıĢma bulguları ıĢığında, en uygun üretim (BAT) ve arıtma teknolojileri de dikkate alınarak gerektiğinde noktasal kaynakların deĢarj parametre ve limitleri ile deĢarj yükleri yeniden değerlendirilmelidir. Sıcak nokta olan akarsular (su kütleleri) için mevcut mevzuat yeterli olmadığı durumlarda deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidilmelidir( ÇOB SKKY 37. Maddeyi baz alarak, daha bilimsel çalıĢmalar yapılana kadar, kademeli olarak deĢarj standartlarında kısıtlamaya gidebilir). Bu kapsamda öncelikle alıcı ortamda ölçülen su kalitesi parametrelerinin sayısı artırılmalı, Nehir Havzası Yönetim Planlarında belirtilen su çerçeve direktifi doğrultusunda ölçüm noktaları belirlenmeli ve gerekli tüm ölçümler yapılmalıdır. 2015‘den sonra SKKY‘deki teknoloji bazlı deĢarj standartlarından suda tehlikeli maddeler yönetmeliğindeki alıcı ortam bazlı deĢarj standartlarına geçileceğinden BAT (Best Available Technology) ler bu noktada değerlendirilmelidir. 2011 yılından itibaren alıcı ortam deĢarj standartlarının oluĢturulması çalıĢmalarına baĢlanmalıdır. Alıcı ortam deĢarj satandartlarının oluĢturulması, denetlenmesi ve izlenmesi mevcut durumda ÇOB, ĠÇOM tarafından yürütülmekte olup, önerilen yapıda sorumluluk ÇOB, ĠÇOM yanında yeni kurulacak HSA/ÇĠB‘e düĢmektedir. 8.4.4. Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi Katı ve tehlikeli atık yönetim sistemin planlanması proje kapsamı dıĢında olmakla beraber, proje dahilinde önerilen atık birlikleri yer almakta olup üye belediyeler için öncü niteliğinde atık yönetim tesisleri önerilmektedir. Bu kapsamda, havza koruma eylem planı çerçevesinde; atık azaltımı, kaynağında ayırma ve geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi, katı atık iĢleme ve bertaraf tesislerinin kurulması, mevcut düzensiz depolama sahalarının rehabilitasyonu ile tehlikeli ve özel atıkların yönetimi hususları ile ilgili bir iĢ termin planı hazırlanmıĢtır. 8.4.4.1. Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları Atık azaltımı, kaynağında ayırma ve yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama ile geri dönüĢüm sisteminin yerleĢtirilmesi/yaygınlaĢtırılmasına iliĢkin uygulamaları, mevcut durumda küçük ölçekte devam etmekte olup 2015 yılı sonuna kadar tamamlanmalıdır. Söz konusu faaliyetler için mevcut yapıda uygulayıcı kurumlar ÇOB, ĠÇOM, BB, Belediyeler ve Atık Üretici Birlikleri olup, önerilen idari yapıya göre söz konusu kurumlar faaliyetlerini sürdürecek ancak tercihen Belediyeler yerine tamamen Atık Birlikleri devreye girecektir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 493 / 519 8.4.4.2. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Katı Atık ĠĢleme, Geri Kazanım ve Bertaraf Tesisleri Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için 2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir. Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen durumda, Belediyeler yerini tamamıyla Atık Birliklerine bırakmakta, tesislerin izleme ve denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM tarafından (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır. 8.4.4.3. Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Havza genelinde yerleĢimlerin düzenli depolama tesislerini iĢletmeye almaları için takvimlendirmeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 5491 sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi gereğince düzenlenmiĢtir. Buna göre eĢdeğer birlik nüfusu; 100.000 ve üzerinde olan birlikler için 2010; 50.000-100.000 arasındaki birlikler için 2012; 50.000-10.000-arasındaki birlikler için 2014; 10.000-.2000 arasındaki birlikler için 2017 ve 2.000 altındaki birlikler için de 2017‘dir. Mevcut düzensiz depolama sahalarının kapatılması çalıĢmalarının, bölge için düzenli depolamaya geçiĢin en son tarihi olarak kabul gören yıl baz alınarak, en geç 2 yıl içinde tamamlanacağı öngörülmüĢtür. Rehabilitasyon çalıĢmalarının en erken 2011 yılı sonu itibari ile baĢlayabileceği kabulü ile, 2012-2020 yılları arasında, mevcut düzensiz depolama alanlarının tamamının ıslah edileceği düĢünülmektedir. Mevcut durumda, söz konusu tesislerin uygulama projeleri ve ihale dokümanlarının hazırlanması ile ihale ve inĢaat iĢleri safhasında uygulayıcı kurumlar BB, Belediyeler ve Atık Birlikleri iken, tesislerin izleme ve denetimi ĠÇOM tarafından yapılmaktadır. Önerilen durumda, Belediyeler Atık Birlikleri ile koordineli çalıĢmakta ve tesislerin izleme ve denetimi ise HSA/ÇĠB ve ĠÇOM‘ca (cezai yaptırımlar) paylaĢılmaktadır. Türkiye genelindeki ~2000 civarındaki Düzensiz Atık Depolama Tesisinin, ÇOB Katı Atık Ana Planı (2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012)‘de öngörülen takvime göre, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 494 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bölgesel Atık Yönetim Tesislerinin devreye giriĢ (açılıĢ) tarihleri ile uyumlu biçimde rahabilite edilerek kapatılması gerekmektedir. Bu husus atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerinin sağlanması bakımından da kritik önem taĢımaktadır. 8.4.4.4. Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tehlikeli ve özel atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir. Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır. 8.4.4.5. Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tıbbi atıkların denetimi hususunda, eğitim/bilinçlendirme ve ilgili mevzuatın uygulanması çalıĢmalarının en erken 2012 yılı baĢı itibariyle baĢlayacağı öngörülmektedir. Söz konusu faaliyetler için mevcut durumda uygulayıcı kurumlar, ĠÇOM ve Atık Üreticileri‘dir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen idari yapı; hâlihazırda faaliyetlerini sürdürmekte olan söz konusu kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır. 8.4.5. Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü 8.4.5.1. Tarımsal Kirlilik Yönetimi Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirlilik yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir. Mevcut düzende tarımsal faaliyetlerden sorumlu olan ana kurum Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı (TKĠB) ve bu Bakanlığın il temsilcilikleri olan Tarım Ġl Müdürlükleridir (TĠM). Tarımsal AraĢtırma Enstitüleri ve Üniversitelerin Ziraat Fakülteleri de konuyla ilgili diğer kurumlardır. Tarımsal uygulamalardan kaynaklanan kirlilik konusu ise ÇOB‘un ilgi alanına girmektedir. Mevcut durumu yansıtır nitelikte tarım ile ilgili ana kullanıcılardan (çiftçiler) daha sağlıklı ve sürekli veri temini konusunda Bölüm 7.2.2.1‘de önerilen düzene geçilmesi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 495 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekmektedir. Sağlıklı verim temini, kurumlar arası iĢbirliği, veritabanlarının oluĢturulması ve bilinçlendirme çalıĢmalarının baĢlatılması ile çözülebilecektir. Önerilen düzende, bu iĢbirliğinin yanı sıra HSA/ÇĠB izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacaktır. Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Bölüm 7.3.5.1‘de açıklanan düzende envanter çıkarılma, verilerin kayıt altına alınması, eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının 2012 yılına kadar tamamlanması beklenmektedir. Bu tarihten itibaren oluĢturulmuĢ olan veritabanına yıllık verilerin iĢlenmesi rutin bir iĢlem olarak sürdürülmelidir. Havza Koruma Eylem Planı çerçevesinde önerilen; hâlihazırda faaliyetlerini sürdürmekte olan kurumlara ilave olarak izleme ve denetimle yükümlü HSA/ÇĠB‘den oluĢmaktadır. Gübre ve Pestisit SatıĢlarını Kontrol Altına Alınması Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrol altına alınmasının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve devam eden bir süreç olarak uygulanması öngörülmektedir. Gübre ve pestisit satıĢlarının kontrolü ile ilgili olarak pestisit kullanımında reçeteli ilaçların kullanımı zorunlu tutulmalıdır. Organik fosforlu pestisitlerde kısıtlamaya gidilmelidir. Organik olarak ayrıĢtırılabilir pestisitlerin kullanımına önem verilmelidir. Öncelikle pestisit kullanmak isteyen üreticinin Tarım Ġl Müdürlüğüne baĢvuruda bulunması gerekmektedir. Ardından Tarım Ġl Müdürlüğü çalıĢanları pestisit kullanılacak alanı kontrol ederek durumun gereksinimi belirleyecektir. Ayrıca sadece pestisit kullanımı konusunda eğitim almıĢ ve sertifikalandırılmıĢ ziraat mühendislerinin pestisit reçetesi yazma yetkisi bulunmalıdır. Reçetesiz pestisit satıĢı yasaklanmalıdır. Bunun yanı sıra 5000 m2‘den büyük tarım alanlarında öncelikle toprak analizleri yapılmalı; verimlilik analizleri gerçekleĢtirilmeli ve gübre kullanımına ihtiyaç olduğunun tespit edilmesi durumunda izin verilmelidir. Böylece üreticilerin, toprağın ve bitkinin ihtiyacı olan miktarda gübreyi, doğru yöntemlerle kullanmaları sağlanmalıdır. Organik Tarım-Ġyi Tarım Uygulamaları Organik tarıma geçiĢin önemi ve adımları konusunda Bölüm 7.3.5.1‘de detay bilgi verilmiĢtir. Organik tarım konusunda havzalarda etkin rol oynayabilecek kurum TKĠB ve TĠM‘lerdir. Özellikle planlama ve uygulama aĢamalarında TKĠB ve TĠM‘lerin, ÇOB ve ÇOB Ġl Müdürlükleri ile iletiĢim içerisinde olmasında büyük fayda vardır. 2040 yılına gelindiğinde havzalarda organik tarım uygulamasına elveriĢli tarım topraklarının %80‘inde organik tarıma geçilmiĢ olması beklenmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 496 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT Çamurunun Tarımda Kullanımına Yönelik ÇalıĢmalar Bu konu Bölüm 7.2.4.2‘de detaylandırılmıĢtır. Her bir havzada bu özelliklere sahip toprakların seçimi yine benzer Ģekilde TKĠB, TĠM ve ÇOB ve il teĢkilatları tarafından koordineli olarak yapılmalıdır. Uygulama çalıĢmalarının ise 2013 yılı itibariyle baĢlatılması önerilmektedir. Tüm bu çalıĢmaların ve uygulamaların havzalarda kurulması önerilen HSA/ÇĠB denetim ve kontrolünde yürütülmesi önerilmektedir. Mevcut durumda ülkemizde AAT çamurlarının özellikleri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu konuda ÇOB koordinasyonu ve yönlendirmesi ile bu konudaki envanterin çıkarılması konusundaki çalıĢmalar desteklenmeli ve hızlandırılmalıdır. 8.4.5.2. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Hâlihazır durumu yansıtan yayılı yüklerden hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik yüklerinde, önerilen tedbirlerle 2020 yılında %20, 2030 yılında %30 ve 2040 yılı için %40‘lık bir azalma beklenmektedir. Tarımsal kirlilik yönetimi gibi hayvancılık kaynaklı kirlilik yönetimi de 2040 yılına kadarki zaman süresince üzerinde dikkatle durulması gereken kesintisiz bir yönetimi gerektirmektedir. Envanter, Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Bölüm 7.3.5.2‘de sıralanan hususlarla ilgili olarak özellikle elde edilecek bilgi ve verilerin oluĢturulacak bir veritabanında depolanması ve sistematik olarak güncellenmesi önemli bir aĢamadır. Bu tip bir veri bankası ülkemizde henüz sağlıklı bir Ģekilde oluĢturulmamıĢtır. Bu konudaki sorumlu kurum TKĠB ve TĠM ile birlikte ÇOB ve ĠÇOM‘dur. Her iki ana kurum ve ilgili il müdürlüklerinde envanterlerin eĢ zamanlı olarak izlenebilmesi sağlanmalıdır. Yine benzer Ģekilde hayvancılık faaliyetleri konusundaki izleme ve denetimin havzadaki HSA/ÇĠB tarafından yürütülmesi önerilmektedir. OluĢturulacak envanterin yanı sıra, özellikle hayvancılık konusunda faaliyet gösteren yetiĢtirici ve çiftçilerin eğitimi ve bilinçlendirme çalıĢmalarına ayrıca yer verilmelidir. Bu konuda yine her iki kurum önderliğinde Ġl Müdürlüklerine sorumluluk düĢmektedir. Bu öncü çalıĢmaların 2012 yılı sonuna kadar tamamlanması ve bu yıldan sonra da verilerin yıllara göre güncellenmesi iĢlemine ağırlık verilmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 497 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Hayvansal Atık Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi Hayvansal atık envanterinin çıkarılması ile eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının yürütülmesine paralel olarak, 2013 yılından itibaren hayvansal atık yönetim stratejilerinin belirlenmesine geçilmesi önerilmektedir. Her bir havzanın hayvancılık faaliyetlerinin iĢleyiĢine göre, oluĢturulacak envanterin de incelenmesi ile en iyi ve en uygun hayvansal atık yönetim stratejisi belirlenmelidir. Benzer Ģekilde bu konudaki ilgili iki kurum TKĠB ile ÇOB‘tur. Havza özelinde ise bu iki kurumun il/ilçe teĢkilatlarına büyük iĢ düĢmektedir. Seçilecek yönetim stratejilerinin HSA/ÇĠB tarafından onayı ve uygulamaya geçilmesi aĢamalarında ise izleme, denetim ve kontrolünü üstlenmesi önerilmektedir. Hayvansal Atıkların katı ve sıvı kısımlarını ayrı toplanması, katı kısımlarını kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili çalıĢmalar yapılması Hayvansal atıkların katı ve sıvı kısımlarının ayrı toplanması, katı kısımlarının kompostlaĢtırılması ve sıvı kısımlarının sürüm safhasında toprağa enjeksiyonu ile ilgili çalıĢmalar 2013 yılı itibariyle baĢlatılmalıdır. Hayvancılık iĢletmelerinin kuruluĢ ve ruhsatlandırılması sırasında kapasite raporu düzenlenirken iĢletmenin kurulu bulunduğu veya kurulacağı yerin yerleĢim yerlerine, su kaynaklarına belirli bir mesafede olup olmadığı dikkate alınmalıdır. Hayvancılık ĠĢletmelerinde gübrenin katı ve sıvı kısımlarının ayrılması, sıvı kısımlarının ekilebilir araziye enjeksiyonun sağlanması amacıyla gübre çukurunun yapımı, seperatör, sıyırgaç, pompa, römork v.b. ekipmanların kurulması ve temininde belli bir oranda hibe desteği uygulanabilir. Hayvansal atıkların alıcı ortama deĢarjının denetlenmesi BüyükbaĢ, küçükbaĢ ve kümes hayvancılığı faaliyetleri dolayısıyla önemli çevresel sorunlar yaĢanan bölgelerde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı mahalli birimleri ile etkin koordinasyon ve iĢbirliği kurularak öncelikle küçük iĢletmelerin Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alması teĢvik edilerek büyük ölçekli iĢletmelere geçiĢ hedeflenebilir. Büyük ölçekli tekil iĢletmeler ve Hayvancılık OSB yapılanması içinde yer alan küçük/orta ölçekli iĢletmelerde hayvansal atıklar, kompost ve/veya anaerobik çürütme (biyometan) tesislerinde stabilize edilerek organik madde ve/veya biyoenerji geri dönüĢümü projelerine yönlendirilip, yenilenebilir enerji Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 498 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teĢviki ve organik gübre eldesinden önemli ekonomik girdi elde etmeleri sağlanabilir. Böylece hayvansal atıkların alıcı ortama noktasal veya yayılı deĢarjları engellenmiĢ olacaktır. Su ürünleri yetiĢtiriciliği ile ilgili çalıĢmalar yapılması ve ilgili mevzuatın hazırlanması Su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi sağlanmalıdır. Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı tarafından bu çalıĢmalar dikkate alınarak ilgili mevzuatın hazırlanması 2015 yılına kadar hazırlanması gerekmeketdir. Yatırım-Destek-TeĢvik Programlarının GeliĢtirilmesi Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan kirliliğin azaltılması ile ilgili uygun stratejilerin uygulanmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi esnasında yetiĢtirici ve çiftçilerin bu konudaki çabalarını hızlandırmak, desteklemek ve teĢvik etmek üzere bir finansman kaynağına ihtiyaç bulunacaktır. Finansman sağlanma aĢaması da uygun yönetim stratejilerinin belirlenmesi paralel olarak 2013 yılı itibari ile baĢlanması önerilmektedir. Bu aĢamada yine aynı iki kurumun desteği ve koordinasyonuna ihtiyaç bulunacaktır. Özellikle, Organik Tarım ve Hayvancılık ile Eko Tarım/Turizm konularındaki eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulama projelerinde AB, UNDP, Dünya Bankası vb. fonlar da kullanılmalıdır. Kurumsal ilgililerin bu konuda araĢtırma yaparak yetiĢtirici ve çiftçilere yol göstermeleri ve destek vermeleri beklenmektedir. 8.4.6. Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları Havzalarda tarımsal ve hayvancılık kaynaklı kirletici yüklerin yanı sıra diğer önemli bir yayılı kirletici kaynak tipi ise çeĢitli arazi kullanımlarındaki yanlıĢ ve bilinçsiz uygulamalardan kaynaklanan ve yüzeysel sularla alıcı ortama taĢınan sediment ağırlıklı yüklerdir. Bu arazi kullanımları arasında orman, çayır-mera ve otlak alanları ile taĢocakları ve maden sahaları sayılabilir. Ülkemizde her ne kadar ağaçlandırma ve erozyon önleme konularında özellikle son yıllarda önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirilse; bu konulardaki çalıĢmaların hızlandırılması ve gerçekleĢtirilmesi ile yayılı kirletici yüklerin alıcı ortama ulaĢması önemli ölçüde engellenecektir. Arazi kullanımının kirlilik azaltma yönünde yapılanması süreklilik arz eden bir iĢ kalemi olması dolayısıyla 2040 yılına kadar sistematik olarak yürütülmelidir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 499 / 519 8.4.6.1. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları ÇOB‘a bağlı bir kurum olan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AEKGM) ile havzalarda oluĢturulacak Havza Su Ajansları iĢbirliği ile konu ile ilgili etüt ve projelendirme çalıĢmaların her bir havzada yürütülmesi iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanabilmesi önerilmektedir. Bu çalıĢmaların havzaların özelinde yapılması esnasında havzaların fiziksel ve tüm çevresel özellikleri göz önüne alınarak yürütülmesinde yarar vardır. 8.4.6.2. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları Ağaçlandırma ve Rehabilitasyon Ağaçlandırmanın ve rehabilitasyonun erozyonu önleyici etkisinin yanı sıra diğer olumlu etkilerinin de göz ardı edilmemesi gerektiğinden, söz konusu iĢ kalemi 2040 yılına kadar sürekliliğinin olması gereken bir bileĢendir. Bu konuda AEKGM‘ye büyük iĢ düĢmektedir. Bu kurumun ĠÇOM ile birlikte koordineli çalıĢması önerilmektedir. Çevre Ġdaresinin ise bu konudaki denetim ve izlemeden sorumlu olması beklenmektedir. Erozyon, Sel ve Çığ Kontrolü ÇalıĢmaları Ülkemizin coğrafi konumu nedeni ile erozyona açık alanları bulunmakta ayrıca yağıĢlı mevsimlerde azı havzalarda sel tehdidi ve çığ düĢmesi gibi doğal felaketlerde meydana gelebilmektedir. AEKGM her bir havzadaki doğal felaketlere maruz kalabilecek hassas alanları tespit edip bu alanlarda gerekli önlemleri zaman içerisinde alabilmesi beklenmektedir. Sistematik ve sürekli olarak bu konudaki çalıĢmalara 2040 yılına kadar ihtiyaç olacaktır. AEKGM çalıĢmalarının yürütülmesini ĠÇOM bilgisi ve onayı dâhilinde sağlamalı ve Çevre Ġdaresi tarafından izlenip denetlenmelidir. Mera Islah ÇalıĢmaları Ülkemizde mera-çayır ve otlak alanları önemli arazi kullanım tiplerinden biridir. Özellikle mevcut durumda hayvancılık faaliyetleri açısından önem arz eden bu kullanımlarda rehabilitasyon çalıĢmalarının yürütülmesinde kirlilik önleme açısından büyük yarar bulunmaktadır. Bu konudaki sorumluluk yine AEKGM‘de olup ĠÇOM ile iĢbirliğinde bulunmalıdır. Ġzleme ve denetimde ise HSA/ÇĠB‘in yetkili olması önerilmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 500 / 519 8.4.6.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu Planlama ve Uygulama Havzalarımızda halen çalıĢır konumda veya terk edilmiĢ taĢocakları ve maden sahaları bulunmaktadır. Bunların zaman içerisinde planlanması, denetimi ve kontrollerinin yapılması gerekir. Gerektiğinde rehabilitasyona gidilmeli, uygun Ģartlarda üretim yapmayanlar ve yanlıĢ yerlerde konuĢlanmıĢ olanlar ise kapatılmalıdırlar. Önerilen planlama ve plana uygun uygulama iĢlerinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması önerilmektedir. Ġzleme ve Denetim Faaliyetini sürdürenlerin izlenmesi ve denetlenmesi iĢi ÇOB‘undur. Ancak bu konuda faaliyet sahibi konumunda olan iĢverenlerin konuya gereken hassasiyeti göstermeleri iĢbirliği içerisinde sağlanmalıdır. Özellikle rehabilitasyonu aĢamalarında iĢverenlerin gerekli planlama ve uygulama çalıĢmalarını yürütmeleri beklenmektedir. Terk edilmiĢ taĢocaklarının ve maden sahalarının çevreye zarar vermesini sağlayacak Ģekilde kapatılmaları ve/veya ıslah edilmeleri de yürürlükte olan yönetmelikler çerçevesinde iĢveren/ÇOB iĢbirliği ve Çevre Ġdaresi denetimi ve kontrolünde yapılmalıdır. 8.4.7. Su Kaynakları Yönetimi Sürdürülebilir havza yönetim anlayıĢında doğal kaynakların (su ve toprak) koruma-kullanma dengesi prensibi çerçevesinde çeĢitli arazi kullanımları (orman, tarım alanı, endüstri, OSB, yerleĢim alanları, çayır-mera-otlak, vs.) tarafından kullanılması, korunması, geliĢtirilmesi önemli bir yer tutmaktadır. Bu bölümde su kaynaklarının yönetimi üzerine geliĢtirilmiĢ öneriler ile birlikte izleme, kontrol ve denetimden sorumlu olacak kurumlar verilecektir. Günümüze dek, havzalarda su kaynakları yönetimi DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Fakat su kaynakları yönetimi kapsamında zaman zaman su kaynağı tahsis ve kullanım izinlerinin DSĠ Genel Müdürlüğü görüĢü alınmadan Ġller Bankası ve Ġl Özel Ġdaresi tarafından geliĢtirildiği içmesuyu ve sulama projeleri de söz konusudur. Bu nedenle DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından Ġller Banakası ve Ġl Özel Ġdareleri envanter bilgileri irdelenerek bu konuda güncellemeler yapılmalıdır. Önerilen idari yapılanmada ise, DSĠ koordinatörlüğünde bu kez sadece yerel idarecilerden (ĠB ve ĠÖB) destek alınması düĢünülmektedir. Havzayı oluĢturan illerin su ve kanalizasyon iĢlerinden sorumlu olan teĢkilatların konuya olan hâkimiyetleri de göz önüne alınarak daha Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 501 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlıklı ve iĢleyen bir yönetimin oluĢacağı beklenmektedir. Bu yeni yapılanmanın 2015 yılı sonuna kadar oluĢturularak iĢlerlik kazanması ve bu yıldan sonra da yönetim sisteminin sürekliliği sağlanmalıdır. 8.4.7.1. Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları Ülkemizde su kaynakları potansiyelinin belirlenmesi amacıyla DSĠ Genel Müdürlüğü ve Bölge Müdürlüklerinde çalıĢmalar yürütülmektedir. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıĢmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüĢtür. Benzer düzende DSĠ‘nin koordinatörlüğünde her bir havza için su kaynakları potansiyeli (yüzeysel ve yeraltı su kaynakları) envanterinin hazırlanması ve elde edilen verilerin bir veritabanında depolanması önerilmektedir. Sağlıklı ve doğru verilerle donatılmıĢ su kaynakları potansiyeli altyapı sistemi havzanın su kaynaklarının yönetiminde önemli bir adımı oluĢturacaktır. Bu envanter çalıĢmalarının 2013 yılı sonuna kadar DSĠ tarafından tamamlanması beklenmektedir. Ancak altyapı oluĢturulduktan sonra sistematik ve sürekli olarak güncelleme çalıĢmalarının sürdürülmesi gereklidir. 8.4.7.2. Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları Kısıtlı eriĢilebilirliğe sahip olduğumuz içme ve kullanma suyu potansiyelinin verimli ve sürdürülebilir olarak kullanılabilmesi amacıyla hassas konumda olan içme suyu temin edilen alt havzalarda özel hüküm belirleme çalıĢmalarının ileride hızlandırılarak yaygınlaĢtırılması gerekmektedir. Henüz birkaç öncelikli içme suyu alt havzasında baĢlatılan bu çalıĢmalar ÇOB koordinatörlüğünde BB SKĠ ile birlikte yürütülmektedir. Önerilen düzende bu çalıĢmaların kısa vadede gerçekleĢtirilmesi için ilgili havza sınırları içerisinde kalan yerel yönetimlerin (BB SKĠ ve Ġl SKĠ) iĢbirliği ile yürütülmesi ve bu konudaki uygulamaların izlenme ve denetimlerinin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. Hüküm çalıĢmaları sonrasında da planlara uygun tarzda yönetimin sürekliliğinin sağlanması da HSA/ÇĠB tarafından sağlanmalıdır. Ġçme suyu havzalarında özel hüküm belirleme ihtiyacının tespiti önümüzdeki 2 yıl içerisinde yapılması, öncelikli havzalardan baĢlanarak önümüzdeki 10 yıllık zaman diliminde tüm gerekli havzalarda çalıĢmaların tamamlanması önerilmektedir. 8.4.7.3. Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi Günümüze dek akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi görevi DSĠ baĢta olmak Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 502 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 üzere, yerel idarecilerin katkısı ile yürütülmekte idi. Önerilen yapılanmada, her bir havza özelinde yine DSĠ koordinatörlüğünde havzayı oluĢturan illerin BB SKĠ ve Ġl SKĠ‘leri tarafından 2015 yılı sonuna kadar akarsularda taĢkın risk alanlarının belirlenmesi, 2020 yılına kadar su üzerindeki baskıların önlenebilmesi için gerekli yatırımların yapılması ve uzun vadede izleme ve denetimin yapılması gerekmektedir. Sürekli izleme ve kontrol hizmeti ise DSĠ tarafından verilmelidir. 8.4.7.4. Su kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Havzalarda kullanılabilir su potansiyelinin % 70-75 gibi çok önemli bir kısmı sulamada, kalan kısmı ise kentsel ve endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Gelecekte su sıkıntısı çekmemek üzere su kullanımında tasarrufa gidilmesi, bunun için de suyu kullanan paydaĢların bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmaları DSĠ ve TĠM tarafından yapılmaktadır. Bu amaçla eğitim ve bilinçlendirme çalıĢmalarının sürekli olarak aynı kurumlar tarafından yürütülmesi, bu konudaki izleme ve denetmin ise HSA/ÇĠB tarafından yapılması önerilmektedir. 8.4.7.5. Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi Havzalarda yer alan akarsuların kolları üzerinde suyun toplanmasına ve yağıĢ rejimine bağlı olarak özellikle içme ve sulama kaynaklarının geliĢtirilmesi için baraj ve gölet projelerinin irdelenmesi gereklidir. Plananan bu su kaynakalarının verimleri su tutma potansiyelini, baraj hacmini ve net rezervuar kapasitesi dikkate alarak değerlendirilmelidir. Bu projelerin uygulamaya konulması büyük miktarda yatırım gerektirmektedir. Uygulama önceliği, ekonomik yapılabilirliği, yararlanıcıların sayısı, hane baĢına düĢen yıllık gelir, ulaĢılabilirlik ve çevreye etkisi göz önüne alınmalıdır. Mevcut durumda DSĠ tarafından bu projelerin Master Planı hazırlama çalıĢmaları yürütülmektedir. Önerilen yapılanmada yine DSĠ koordinatörlüğünde, sürekli 8.4.7.6. Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi Havzada kirlilik kavramı sadece belirli bir lokasayondan kaynaklanmayıp, çok daha geniĢ bir çevrenin etkisi olarak ortaya çıkmaktadır. Havzanın kendi baĢına çevresel alt yapısını geliĢtirmiĢ olması, kirletici kaynakları kontrol altına almıĢ olması ve su kullanımını optimize etmiĢ olması havza Ģartlarının iyileĢmesi için yeterli değildir. Yukarı havzada bu önlemlerin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 503 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 alınmamıĢ olması mevcut kirliliğin taĢınmasına neden olmaktadır. Bu durumda sürekli olarak yukarı havzanın Ģartlarını iyileĢtirmesine yönelik çalıĢmarına devam etmesi gerekmektedir. Mevcut yapılanmada ÇOB ve DSĠ koordinatörlüğü altında olan bu konudaki çalıĢmalarda, önerilen yapılanmada aynı kurumların yanı sıra izleme ve denetim çalıĢmalarını yapmak üzere HSA/ÇĠB‘in katılması önerilmektedir. 8.4.7.7. Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması Proje kapsamında gerçekleĢtirilen yüzeysel sulara ait su kalitesi sınıflarının belirlenmesi çalıĢmalarında DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları (SKGĠ)‘den temin edilen 2003-2009 yılları arasındaki ölçüm sonuçları kullanılmıĢtır. Bu ölçümlerde çoğunlukla KOĠ, BOĠ ve NH4-N parametreleri açısından değerlendirme yapılmıĢ, diğer organik parametrelere bakılmamıĢ, 21 adet olan C grubu parametrelerinden de genellikle 3-4‘ü açısından ölçüm yapılmıĢtır. Ayrıca bakteriyolojik parametreler açısından bazı havzalar dıĢında hiç ölçüm yapılmamıĢtır. Bunun yanında SKGĠ‘lerin yerleri de kalite açısından önem arz eden bir konudur. Bilindiği üzere, ülkemizdeki bütün su kaynaklarının plânlanması, yönetimi, geliĢtirilmesi ve iĢletilmesinden sorumlu olan DSĠ, kendi görev ve amaçları doğrultusunda ölçümler yapmaktadır. Ancak ölçüm noktaları ve incelenen parametreler, havzanın genel karakteristiğini ortaya koymakta yetersiz kalmaktadır. Bunun en bariz örneği Türkiye`de Su Sektörü Ġçin Kapasite GeliĢtirme Projesi kapsamında yürütülen Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetimi Planı hazırlanması çalıĢmalarında görülmüĢtür. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koymak için birçok ölçüm noktasında izleme yapılmıĢken bu noktalardan sadece 10 tane ölçüm noktası DSĠ‘nin SKGĠ‘leri ile örtüĢmüĢtür. Bu sebeple ÇOB Çevre Referans Laboratuarı tarafından, Büyük Menderes Nehir Havzası‘nda su kalitesinin izlenmesi maksadıyla ilgili mevzuatta yer alan parametrelerin tamamının izlenmesine baĢlanmıĢtır. Su kalitesini iyileĢtirmek maksadıyla alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla, böyle kapsamlı bir su kalitesi izleme sisteminin diğer tüm havzalarda kurulması ve bu kapsamda yürütülecek çalıĢmaların en kısa sürede baĢlatılması gerekmektedir. Nehir havzasında su kalitesi izleme çalıĢmaları hem yüzeysel sularda, hem yeraltı sularında gerekli izleme ağlarının kurulmasını veya geniĢletilmesini, sürekli olarak izlenmesini kapsamaktadır. Ayrıca yeraltı suları ile ilgili olarak, kirlenme tehlikesinin yanı sıra aĢırı kullanma nedeniyle taban suyu düĢmektedir. Bu amaçla birçok havza için önemli bir sorun olan ruhsatsız yeraltı suyu çekimlerinin önüne geçmek üzere yeraltı suyu kuyularının izlenmesi ve denetlenmesi gerekmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 504 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ülkemizdeki akarsu ve kolları boyunca akım ve su kalitesi izleme sistemi baĢta DSĠ olmak üzere birçok paydaĢ kurum tarafından suyun kullanım maksatları çerçevesinde izlenmektedir. Bu kurumlar Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi Genel Müdürlüğü (EĠEĠ), BB SKĠ, Sağlık Bakanlığı (SB), Tarım Ġl Müdürlükleri (TĠM), Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (DMĠ)‘dir. Her bir kurum kendi amaçları doğrultusunda izleme yaptığından dolayı kurumların kendi bünyelerinde toplanan verilerin bir çatı altında toplanması son derece önemli bir konudur. Bu bilgilerin oluĢturulması gereken Akım ve Su Kalitesi Ġzleme Sistemi ile birleĢtirilmesi önerilmektedir. Bir ağ sistemi çerçevesinde oluĢturulacak veritabanının içerdiği bilgilere ilgili paydaĢlar tarafından eriĢilebilirliği de sağlanmalıdır. Bu sistemin kurulması ve mevcut verilerin sisteme iĢlenmesi 2014 yılı baĢına kadar tamamlanması önerilmektedir. Sistemin altyapısı oluĢtuktan sonra istasyon ve parametreler konusunda DSĠ ve DMĠ‘nin çalıĢma yürütmesine ve eksiklikleri tamamlanması ve yeni verilerin elde edilmeye baĢlanmasına ivedilikle ihtiyaç bulunmaktadır. Ġzleme ve denetim iĢlerinden yine HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir. 8.4.7.8. Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi YağıĢ, akıĢ, kalite gibi fiziksel bileĢenler bir bütün olarak, sosyal, ekonomik ve çevresel karakteristikleri de içerecek Ģekilde su kalitesi modelleri oluĢturmak gerekmektedir. Farklı kirlilik kontrol senaryoları uygulanarak tüm nehir, baraj gölü ve yeraltı suyu sistemleri için su kalite yönetim stratejileri geliĢtirilmelidir. Belirlenen senaryolar önemli noktasal ve yayılı kirletici kaynaklerı ve bu kirleticiler için önlem ve kontrol mekanizmalarını kapsamalıdır. Önerilen yönetim senaryo seçenekleri için su kalite karakteristiklerindeki olası iyileĢmelerin tahmininde matematiksel modeller kullanılarak, kısa, orta ve uzun vadede havza koruma planları değerlendirilmelidir. Havza su kalitesi modelleme sistemi için uzun süre izleme ve detaylı analizler yapılarak istatiksel verilerin oluĢturulması gerekmektedir. Henüz hiçbir havza için bu verilerin oluĢturulmuĢ olduğunu söylemek doğru değildir. Ancak ―Nehir su kalitesi izleme sistemi kurulmasının‖ ikinci adımı olarak ―su kalitesi modelleme sistemi‖ oluĢturulabilir. Önerilen yapılanmada sürekli olarak, ÇOB ve DSĠ‘nin su kalitesi modelleme sistemi çalıĢmalarını yürütmesi, izleme ve denetim iĢlerinde ise HSA/ÇĠB görevlendirilmesi önerilmektedir. Yapılan modelleme çalıĢmaları sonucunda belirlenen en uygun alıcı ortamlar için 2016 yılından baĢlamak üzere alıcı ortama özgü deĢarj standartları uygulanmaya baĢlanacaktır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 505 / 519 8.4.7.9. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Uygulamaları ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme, evlerde tuvalet sifon suyu ve yeĢil alan sulaması vb. amaçlarla yeniden kullanımı dünya genelinde giderek yaygınlaĢmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanım oranı %80‘lere ulaĢmıĢ bulunmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz için de bu durum önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuyun yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taĢımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların havzalarda yeniden kullanımı, havzanın fizibilite çalıĢmalarına göre tespit edilmiĢ, ihtiyaç özelliğine göre belirlenmelidir. Havzada tarımsal/endüstriyel amaçlı yeraltı suyu çekiminin çok olmasına göre, yağıĢ durumuna göre, akarsuyun debisine göre, arıtılmıĢ atıksuyun depolanabilmesine göre kullanım amacı belirlenmeli ve su tüketicileri buna göre yönlendirilmelidir. Bu anlamda mevcut uygulamalar ÇOB, BB/Belediyeler ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir. 8.4.7.10. Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması Genel olarak su tüketiminin önemli kısmını oluĢturan etken tarımsal amaçlı su kullanımıdır. Yeraltı suyu kullanımı baĢta olmak üzere, baraj ve göletlerden alınan suyun yaklaĢık %7075‘i tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle yeraltından sulama kooperatifleri veya Ģahsi olarak çekilen sular havzalar için hem kirlilik, hem taban seviyesinin düĢmesi gibi tehditler oluĢturmaktadır. Bu durumda su dağıtım sistemlerinin yapısal yönden iyileĢtirilmesi, basınçlı sulama sistemlerinin uygulanması, Su dağıtım programlarının hazırlanması 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gereken uygulamalardır. Uzun vadede suyun ölçülü ve kontrollü dağıtımı ve izlenmesi için telemetrik yöntemlerin kullanımına gidilmelidir. Mevcut uygulamalar ÇOB ve TKĠB tarafından yapılmakta, önerilen yapılanmada ise aynı kuruluĢların yanı sıra izleme ve denetim maksadıyla HSA/ÇĠB‘nın da yer alması önerilmektedir. 8.4.7.11. Sulak Alan Yönetimi Havzada yer alan, Sulak Alan Koruma Alanları, yönetim planları hizmetleri tamamlanmalı, uluslararası standartlara uygun su ürünleri üretimi Ģartlarının sağlanması gerekmektedir. Lagünlerde su bütçesi, aylık tatlısu ihtiyacı hesabı, lagün deniz ve iç kanal projelerinin ve denize çıkıĢ yapılarının geliĢtirilmesi, akılcı kullanım esas alınarak, su ürünleri üretiminin geliĢtirilmesi, sulak alanlarda tarla balıkçılığı hizmetlerinin planlanması su ürünleri üretiminin Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 506 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 artırılması hizmetleri proje ve rehabilitasyon projelerinin geliĢtirilmesi bu hususta Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı ile bu hizmetleri icra edecek yatırımcı kuruluĢ belirlenerek gerekli iĢbirliğinin tesis edilmesi sağlanmalıdır. 8.4.7.12. Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi Kıyı Kanununa istinaden deniz, doğal ve suni göller ve akarsu kıyıları ile deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil Ģeritlerine ait düzenlemeleri ve bu yerlerden yararlanma imkan ve Ģartları değerlendirilmelidir. Bu alanların doğal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak koruma ve toplum yararlanmasına açık hale gelmelidir. Bu amaçla 2015 yılına kadar, Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürlükleri tarafından kıyı kenar çizgileri ve koruma haritaları belirlenmeli, HSA/ÇĠB tarafından izleme ve denetim çalıĢmaları yapılmalıdır. 8.4.7.13. Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi Yayılı kirleticiler arasında geçen atmosferik taĢınım yolu ile havzadaki su kaynakları üzerinde ilave bir yük gelebildiği bilinmektedir. Bu tip yüklerin kaynakta azaltılması konusunda önlemler alınması ve havza içi kontrollerin yapılması sorumluluğu ÇOB‘dedir. Kimi havzada yoğun atmosferik taĢınım söz konusu olduğunda model çalıĢmalarına gidilmesi kaçınılmazdır. Önerilen düzende sorumluluk yine ÇOB‘te olduğu düĢünülmekte ancak izleme ve denetimin HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi beklenmektedir. Havzalarda bu konu ile ilgili çalıĢmaların tamamlanması için 2015 yılı sonu önerilmektedir. Bu tarihten sonra rutin izleme ve denetimlerin sürekliliği sağlanmalıdır. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 507 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 8.4.8. Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havza sınırları içerisinde yer alan sıcak noktalara ait Bölüm 7.2. de verilen çözüm önerilerinin, hazırlanan Küçük Menderes Havzası Eylem Planı takvimine uygun olarak ilgili kurum ve kuruluĢlar tarafından gerçekleĢtirilmesi önerilmektedir. 8.4.9. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması Havzaların tüm çevresel özellikleri belirlerken birçok veri toplanmıĢ olmaktadır. Bu verilerin bir bilgi sistemi altyapısı bütününde birleĢtirilmesi ile havzaların kimlikleri ve durumları ortaya rahatlıkla konabilecektir. Günümüz teknolojisi bu sistemin altyapısının ve veritabanının oluĢturulmasına imkân vermektedir. Ayrıca, çeĢitli kurumlarda kurulmaya baĢlayan veritabanlarının da Çevresel Bilgi Sistemine dâhil edilmesi yönetimin sağlıklı Ģekilde yürümesine yardımcı olabilecektir. Bu bölümde, modern teknolojik araçlar arasında önemli yer tutan Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisinin kullanımı ile de bu sistemin kurulmasına değinilecektir. Mevcut düzende, ÇOB bünyesinde bu denli havza bazında bütünleĢik anlamda bir çalıĢma henüz baĢlatılmamıĢtır. 8.4.9.1. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması Bir yerde havzaların kimliği veya künyesi diye adlandırılabilecek ve tüm çevresel özelliklerine ait mevcut verilerin bir arada yer aldığı bir bilgi altyapı sisteminin 2012 yılının sonuna kadar tüm havzalar için ortak bir sistem olarak oluĢturulması önerilmektedir. Bu konuda sorumluluğun ÇOB‘da olması önerilmektedir. Ġzleme, kontrol ve denetimin ise yine HSA/ÇĠB görevleri arasında olması düĢünülmektedir. 8.4.9.2. Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması Havzalar özelindeki verilerden oluĢacak olan altyapı çerçevesinde her bir havzanın Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının oluĢturulmasına ise 2012 yılında baĢlanması ve 1,5 yıllık bir dönemde (2013 yılının ilk yarısında) tamamlanması önerilmektedir. CBS teknolojisinin kullanılacağı bu veritabanının mevcut veriler bazında havzalar için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teĢkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olabilmektedir. Veritabanı sisteminin oluĢturulmasında ÇOB sorumlu olacak ve izleme, kontrol ve denetimde her bir havzanın HSA/ÇĠB görevlendirilecektir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planları-Küçük Menderes Havzası Sayfa/Toplam Sayfa: 508 / 519 8.4.9.3. GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu OluĢturulacak olan Havza Çevresel Bilgi Sistemine ilgili havza üzerinde çeĢitli kurumlarda bulunabilecek mevcut verilerin/veritabanlarının entegrasyonu ile tüm havza bilgilerinin tek bir sistem içerisinde depolanması havza yönetiminde büyük kolaylık sağlayacaktır. Böylece, kurumlar arası çeliĢkili verilerin mevcudiyeti, kurumlar arası karmaĢıklıklar ve sorumluluk paylaĢımındaki güçlükler ortadan kalkmıĢ olacaktır. Tüm bilgi entegrasyonunun havzalarda gerçekleĢtirilmesi için 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) yeterli olacağı önerilmektedir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir. 8.4.9.4. Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması Kurulan çevresel bilgi sisteminin sistematik ve sürekli olarak güncellenmesi ve iyileĢtirilmesi gerekmektedir. Sistemin sürdürülebilirliğinin sağlanması süreci, 1 yıllık bir sürenin (2013 yılı) sonunda baĢlatılacak ve devam ettirilecektir. Sorumlu kurum olarak ÇOB ve izleme denetim görevi ise HSA/ÇĠB tarafından üstlenilmesi düĢünülmektedir. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 509 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 KAYNAKLAR Agricultural Statistics 2001, http://www.nationmaster.com/country/tu-turkey/agr-agriculture Andreadakis, A., Gavalakis, E., Kaliakatsos, L., Noutsopoulos, C., Tzimas, A. (2007) The implementation of the Water Framework Directive (WFD) at the river basin of Anthemountas with emphasis on the pressures and impacts analysis, Desalination, Volume 210, Issues 1-3, p. 1-15. Apaydın, A., Taner, O., Kavaklı, T., Güner, B. (1997) Kum-çakıl ocaklarının doğal çevreye; özellikle yeraltı suyuna olumsuz etkilerine çarpıcı bir örnek: Mürted Ovası (Ankara), Jeoloji Mühendisliği, Sayı 50. Atasoy, E., Murat, S., Baban, A., Tiris, M. (2007) Membrane Bioreactor (MBR) Treatment of Segregated Household Wastewater for Reuse, Clean, 35 (5), p. 465-472. Aydın Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Çanakkale Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Azbar, N., Bayram, A., Filibeli, A., Muezzinoglu, A., Sengul, F., Ozer, A. (2004) A review of wastes management options in olive oil production, Critical Reviews on Environmental Science and Technology, 34 (3): 209–247. Baban, A., Atasoy, E., Murat, S., Gunes, K., and Ayaz, S. (2007) SWM Training and Demonstration Center (TDC) at TUBITAK Marmara Research Center (MRC), Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 23-25. Baban, A., Bouselmi, L., El Hamouri, B., and Abdel Shafy, H. (2008) An Overview for the Technical and Demonstration Centres of the Zer0-M Project, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 31-35. Baeta-Hall, L., Sa`a´gua, M.C., Bartolomeu, M.L., Anselmo, A.M., Rosa, M.F. (2005) Biodegradation of olive oil husks in composting aerated piles, Bioresource Technology, 96 (1): 69–78 Balık, S., RuĢen Ustaoğlu, M., Özbek, m., Yıldız, S., TaĢdemir, A., Ġlhan, A. (2006). Küçük Menderes Nehri‘nin (Selçuk, Ġzmir) AĢağı Havzasındaki Kirliliğin Makro Bentik Omurgasızlar Kullanılarak Saptanması. Ege Ümiversitesi Su Ürünleri Dergisi 2006, Cilt 23, Sayı 1-2, 61-65. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 510 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Balkaya, N., Çelikoba, Ġ. (2005) Sulak Alanlar ve Kızılırmak Deltası, II. Mühendislik Bilimleri Genç AraĢtırmacılar Kongresi MBGAK 2005, 17–19 Kasım 2005, Ġstanbul, s. 568-578. Bottcher, D., Rhue, D. (2000) Fertilizer Management - Key to a Sound Water Quality Program, Circular 816, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida, April 2000. http://edis.ifas.ufl.edu. Bouselmi, L., Lamine, M., Ghrabi, A. (2008) Integrated Approach to Water Saving, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 16-19. Çiçek N, Su Çerçeve Direktifi Ve Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı Örneğinde AB ve Türkiye YaklaĢımı, Konya, Yük. Lisans Tezi 2009 ÇOB (2004) Türkiye - Fransa ĠĢbirliği Projeleri Çerçevesinde ―Su Havzaları Yönetimi‖ Konusunda Fransa‘nın Paris, Pautarbes ve Orleans Kentlerine Yapılan ÇalıĢma Ziyareti Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2006.a) Atıksuların Arıtımı Eylem Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye. ÇOB (2006.b) Kentsel Atıksuların Arıtımı Yönetmeliği, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2006.c) Katı Atık Ana Planı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇOB (2007) Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 8 Aralık 2007, Sayı:26724. ÇOB (2008.a) Ġklim DeğiĢikliği ve Yapılan ÇalıĢmalar, T. C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2008.b) Türkiye‘de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi Projesi‖, EĢleĢtirme Projesi, Ġspanya ÇalıĢma Ziyareti Türk Heyeti Görev Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. ÇOB (2010.a) Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete, 23 Ocak 2010, Sayı:27471. ÇOB (2010.b), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, www.cygm.gov.tr. Dahl, S., Kurtar, B. (1993) Environmental Situation, Working Paper, No:21, Omerli and Elmalı Environmental Protection Project - Feasibility Report, Omerli and Elmalı Joint Venture, 1.1–5.10, Turkey. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 511 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Dawei, H. and Jingsheng, C. (2001) Issues, Perspectives and Need for Integrated Water shed Management in China, Environmental Conservation, 28(4), p. 368-377. DemirbaĢ, P. ve Orhun, Ö. (2008) Kuzey Ege, Gediz Ve Küçük Menderes Havzalarında 2003-2007 Yılları Arasında Su Kalitesi Açısından Bor Ġçeriğinin Spektrofotometrik Analiz Metodu Ġle Belirlenmesi Ve Değerlendirilmesi, Havza Kirliliği Konferansı, Ġzmir Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü DHA (2003) Drinking Water and Wastewater Treatment Sysem in Spain, Disenos Hidrolicos Ambientales Dore, M., Kushner, J., Zumer, K. (2004) Privatition of Water in the UK and France, Utility Policy. DSĠ (General Directorate of State Hydraulic Works), MoEF (Ministry of Environment and Forestry), Grontmij Nederland bv, Witteveen+Bos and Ecorys, 2008, ―Strengthening the Capacity of Sustainable Groundwater Management, Final Report Task 3 Pilot Groundwater Management Plan Küçük Menderes Project‖, Reference Number: PPA05/TR/7/8, 117 p DSĠ Ġzmir Bölge Müdürlüğü Dynesius M, Nilsson C. 1994. Fragmentation and flow regulation of river systems in the northern third of the world. Science 266: 753–762. ENVEST Planners Konsorsiyumu (2005) Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama Direktifi‘ne Özgü Yatırım Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara. Erdoğan, N., Erdem, Ü., Doğan, F., Türkyılmaz F., (2008) KÜÇÜK MENDERES YAN HAVZASI, TAHTALI BARAJI, EFEMÇUKURU VE ÇAMLI BARAJI ĠLĠġKĠLERĠ, Havza Kirliliği Konferansı, Ġzmir. Erdoğan, N., Erdem, Ü., Doğan, F., Türkyılmaz, B. Küçük Menderes Yan Havzası Tahtalı Barajı, Efemçukuru ve Çamlı Barajı ĠliĢkileri, 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları, Havza Kirliliği Konferansı, 26-27 Haziran, 2008, Ġzmir Eroğlu, V. (2007) Water Resources Management in Turkey, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works, Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 512 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 International Congress River Basin Managment Vol I., p. 321-333, 22-24 Haziran 2007, Antalya. EU (2003) Analysis of the EU Water Supply and Sanitation Markets and Its Possible Evolution, Water Liberalization Scenarios, EC Community Research, Final Report for Work Packagel, Euromarket EU (2004) Gren Paper on Public Private Partnerships and Community Law on Public Contracts and Concessions, European Comission FAO (2002) Organic Agriculture, Environment and Food Security, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Edited by Scialabba, N., and Hatam, C., Rome, Italy. Fradin G. (2007) Integrated Water Resource Managment at River Basin Level in France a Participatory Way to Finance and Monitor Water Investments in a Sustainable Manner in the proceedings of International Congress on River Basin Managment, Vol 1., p. 8898, organized by State Hydraulic Works of Turkey (DSĠ), Antalya, Turkey, 22-22 March. Garcı´a-Go´mez, A., Roig, A., Bernal, M.P. (2003) Composting of the solid fraction of olive mill wastewater with olive leaves: organic matter degradation and biological activity, Bioresource Technology, 86: 59–64. Gippel CJ, Stewardson MJ. 1998. Use of wetted perimeter in defining minimum environmental flows. Regulated Rivers: Research and Management 14: 53–67. Gökdemir B. (2007) ġebeke Suyunda SertleĢme ve Rekabet, Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi. Gönenç, Ġ.E. (2006) Sürdürülebilir Havza Yönetimi, Havzalarda Doğal ve Sosyoekonomik Sistemin Özellikleri, ĠGEM AraĢtırma ve DanıĢmanlık, Cilt I, ISBN: 9944-5621-1-4. Gönenç, Ġ.E., Baykal, B.B., Tanık, A., Ġnce, O. (1997) Türkiye‘de Su Kaynakları Yönetimine Yeni bir YaklaĢım, Türkiye‘de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu II, 22–23 Mayıs 1997, Gebze Ġleri Teknoloji Enstitüsü, TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezi, Gebze-Kocaeli, Cilt II, s. 727–741. Green J. (2003) Regulations and the Balancing of Competing Interests in England and Wales, Water Aid and Tearfund. Grontmij Advies & Techniek bv vestiging Utrecht Houten (2003). Su Çerçeve Direktifi Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 513 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Türkiye Uygulamaları El Kitabı-Final, Aralık 2003. Gumbel, E. J. (1939) La Probabilité des Hypothèses, Comptes Rendus de l‘Académie des Sciences, Paris, 209 p. 645 - 647. Güler, M. ve Göney, S. (2005) Küçük Menderes Havzası‘nın BeĢeri ve Ġktisadi Coğrafyası, Doktora Tezi Gündoğdu, V., Özkan, E.Y., (2006) Küçük Menderes Nehri Ölçüm Ağı Tasarımı ve Su Kalite DeğiĢkenlerinin Ġrdelenmesi ÇalıĢması, Ege Üniversites Su Ürünleri Dergisi, C:23, S:34, s. 361-369 Gündoğdu, V., Turhan, D. (2004) Bakırçay Havzası Kirlilik Etüdü ÇalıĢması, DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, C:6, S:3, s. 65-83 Gürel, M., Ekdal, A., Ertürk, A., Tanık, A. (2010) BütünleĢik Su Kaynakları Yönetimi, 2. Bursa Su Sempozyumu, 22–24 Mart 2010, Bursa, s. 367–375. Hazen, A. (1914) Storage to be Provided in Impounding Reservoirs for Municipal Water Supply, Transactions of the American Society of Civil Engineers, 77, p. 1539-1669. Hyndman, R. J. and Fan, Y. (1996) Sample quantiles in statistical packages, The American Statistician, 50(4), p. 361 - 365. Ġl Envanteri Modernizasyonu Ġrtem, E., KabdaĢlı, S. (2001) Kıyı alanları yönetimi ile akarsu havzalarının yönetimi arasındaki entegrasyon. Türkiye‘nin Kıyı ve Deniz Alanları III. Ulusal Konferansı 26-29 Haziran 2001, Bildiriler Kitabı, 21-30. Ġzmir Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Ġzmir Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Ġzmir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġzmir Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġzmir Su ve Kanalizasyon Ġdaresi Ġzmir Tarım Ġl Müdürlüğü Ġzmir Ticaret Odası Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 514 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 KabdaĢlı, S. (2010) Karasu Sahili Erozyon Probleminin Ġncelenmesi - Ön Değerlendirme Raporu, Ġ.T.Ü. ĠnĢaat Fakültesi, Su ve Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Uygulama ve AraĢtırma Merkezi. Karakaya, N., Gönenç Ġ. E. 2006. Türkiye‘de Havzalar Arası Su Transferi Ġçin Bir Karar Destek Sistemi. Ġtü dergisi/e: Cilt 16: 79-90. Kondolf, G.M. (1997) Hungry water: Effects of dams and gravel mining on river channels, Environ. Manag. 21 (4), p. 533-551. Kraume, M., Scheumann, R., Baban, A., El Hamouri, B. (2010) Performance of a Compact Langford, E. (2006) Quartiles in Elementary Statistics, Journal of Statistics Education, 14 (3), www.amstat.org/publications/jse/v14n3/langford.html. Manisa Ġl Çevre Durum Raporu 2007, Manisa Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Mann J. I., (2006). Instream Flow Methodologies: An evaluation of the Tennant Method for Higher Gradient Streams in the National Forest System Lands in the Western US, MSc Thesis, Colorado State University, USA. Masi, F., El Hamouri, B., Abdel Shafi, H., Baban, A., Ghrabi, A. and Regelsberger, M. (2010) Treatment of segregated black/grey domestic wastewater using constructed wetlands in the Mediterranean basin: the Zer0-m Experience, Water Science & Technology, 61(1), p. 97-105. Mateos, L., Lorite, I., Lozano, D. and Fereres, E. (2005) Water Govarnance and Managment in The Water Users‘ Association of Spain, OPTIONS méditerranéennes, Serial B., No 48., p. 233-241. MosleyMP. 1983. Flow requirements for recreation and wildlife in New Zealand rivers—a review. Journal of Hydrology (N.Z.) 22(2): 152–174. Murat, S. (2010) Mechanisms and Modelling of Segregated Household wastewater treatment by Membrane Bioreactor, PhD Thesis, Ġstanbul Technical University. Murat, S., Atasoy, E., Baban, A. (2008) Use of Membrane Bioreactor Technology within the Sustainable Water Management Concept, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 25-29. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 515 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Negro, M.J., Solano, M.L. (1996) Laboratory composting assays of the solid residue resulting from the flocculation of oil mill wastewater with different lignocellulosic residues, Compost Science and Utilization, 62–71. Nolde, E. (2008) Establishing Grey Water recycling, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 3, p. 25-29. OECD (2008) Çevresel Performans Ġncelemeleri, Organisation for Economic Co-operation and Development, Türkiye. Oenema, O., Roest, W.J. (1998) Nitrogen and Phosphorous Losses from Agriculture into Surface Waters: The Effects of Policies and Measures in the Netherlands, Water Science and Technology, Vol. 37, No: 2, p. 19-30 Orth DJ, Maughan OE. 1981. Evaluation of the ‗Montana method‘ for recommending instream flows in Oklahoma streams. Proceedings of the Oklahoma Academy of Science 61: 62–66. ÖEJV (1993) Ömerli-Elmalı Joint Venture/ Protection Ömerli and Elmalı Environmental Protection Project, Feasibility Study, Progress Report, Ġstanbul Water and Sewerage Administration, Turkey. Özalp, D. (2009) Doğu Karadeniz Havzası‘nda Yayılı Kirletici Kaynakların Belirlenmesi ve Yönetim Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. AyĢegül Tanık, ĠTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü Öztürk,Ġ. (2010). Katı Atık Yönetimi ve AB Uyumlu Uygulamaları.Kitabı. ĠTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü, Ġstanbul. Öztürk, Ġ. (2008) Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı, Nihai Rapor, ĠTÜ, Ġstanbul Öztürk, Ġ., Özabalı, A., Karakaya, Ġ., Eriçyel, K., (2009) Tersakan Havzası Entegre Koruma Eylem Planı, Amasya Ġl Özel Ġdaresi Müdürlüğü, BĠOSFER DanıĢmanlık ve Mühendislik Ltd., Cilt I, II. Parker G. W., Armstrong, D. S., and Richards, T. A., (2004). Comparison of Methods for Determining Streamflow Requirements for Aquatic Habitat Protection at Selected Sites on the Assabet and Charles Rivers, Eastern Massachusets 2000-02. US Geological Survey Scientific Investigaiton Report 2004-5092. 72p. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 516 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Postel SL. 1998. Water for food production: will there be enough in 2025? BioScience 48: 629–637. Regelsberger, M. (2005) Zer0-M: Shifting Wastewater from a Disposal problem to an Asset, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 3-5. Regelsberger, M., Baban, A., Bouselmi, L., Abdel Shafy, H., El Hamouri, B. (2007) Zer0-M, Sustainable Concepts Towards a Zero Outflow Municipality, Desalination 215, p. 64– 72. Reiser DW, Wesche TA, Estes C. 1989a. Status of instream flow legislation and practise in North America. Fisheries 14(2): 22–29. Revenga C, Brunner J, Henninger N, Kassem K, Payne R. 2000. Pilot Analysis of Global Ecosystems: Freshwater Ecosystems.World Resources Institute: Washington, DC. Roig, A., Cayuela, M.L., Sa´nchez-Monedero, M.A. (2005) An overview on olive mill wastes and their valorisation methods, Waste Management, 960-969. Saha çalıĢmalarında Ġlçe Belediyelerinden alınan veriler Sarıkaya, H.Z., Çiçek, N. (2010) Su Kaynaklarının Yönetimi, AB Süreci ve Çevre ve Orman Bakanlığı Uygulamaları, TÜBA Günce Dergisi, Mart Sayısı, 40, s. 5-13. Scheumann, R., Masi, F., El Hamouri, B., Kraume, M. (2008) Greywater Treatment as an Option for Effective Wastewater Treatment, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 2, p. 11-15. SÇD (2000) Su Çerçeve Direktifi (Water Framework Directive-WFD) (2000/60/EC), Official Journal (OJ L 327), Yürürlüğe giriĢ tarihi: 22 Aralık 2000, http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/index_en.html. Selçuk, P., ve Elçi, ġ. (2008). Arazi Kullanımının Su Kalitesine Olan Etkilerinin Tahtalı Havzası‘nda Ġncelenmesi, Havza Kirliliği Konferansı, Ġzmir. Stolze, M., Piorr, A., Haring, A., Dabbert, S. (2000) The Environmental Impacts of Organic Farming in Europe, Organic Farming in Europe, 6, Stuttgart, University of StuttgartHohenheim, Germany. Submerged Membrane Sequencing Batch Reactor (SM-SBR) for greywater treatment, Desalination, 250, p. 1011–1013. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 517 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Tanık, A. (2007) Integrated Watershed Management, Ders Notları, ĠTÜ Çevre Mühendisliği. Tchobanoglous, G., Burton, F.L. (1991) Wastewater Engineering: Treatment and Reuse, McGraw-Hill, Boston. Tennant D. I. 1975. Instream Flow Regimes for Fish, Wildlife, Recreation and Related Environmenal Resources, US Fish and Wildlife Service, Billings, Mont. Tharme RE. 2000. An overview of environmental flow methodologies, with particular reference to South Africa. In Environmental Flow Assessments for Rivers: Manual for the Building Block Methodology, King JM, Tharme RE, De Villiers MS (eds). Water Research Commission Technology Transfer Report No. TT131/00. Water Research Commission: Pretoria, South Africa; 15–40. Tharme RE. 2003. A Global Perspective on Environmental Flow Assesment: Emerging Trends in The Development and Application of Environmental Methodologies for Rivers. River Research and Applications 19: 397-441. Ticaret ve Sanayi Bakanlığı TÜĠK (2008) Tarım ve Hayvancılık Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜĠK (2009) Nüfus Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu. TÜĠK (2010) Çevre Ġstatistikleri, Türkiye Ġstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜSĠAD (2008.a) Türkiye‘de Su Yönetimi: Sorunlar ve Öneriler, Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği (TÜSĠAD) Yayını, No: T/2008–09/469. TÜSĠAD (2008.b) Küresel Su Krizine Çözüm ArayıĢları: ġebeke Suyu Hizmetlerine Özel Sektör Katılımı-Dünya Örnekleri IĢığında Türkiye için Örnekler, Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği Uğur, H., Akpınar, N. (2003) Yenikent Zir Vadisinde yer alan kum ocaklarının neden olduğu çevre sorunları ve bu alanların geri kazanım olanakları. Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1), s.35-39. UN (1997) Guidelines and Manual Land-Use Planning and Practices in Watershed Manegement and Disaster Reduction, Economic and Social Commission for Asia and the Pacific United Nations. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 518 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 UN (2009) World Water Development Report 3, United Nations, UNESCO ISBN: 978923104095-5. URL 1: www.dpt.gov.tr URL 2: Genel Uygulama Stratejisi‖ (CIS-Common Implementation Strategy), Mayıs 2011, www.europa.eu.int URL 3: www.osbuk.org.tr Wach, G. (2005) Sanitary Facilities, Zer0-M Journal Sustainable Water Management, Issue 1, p. 36-39. Waddle T. 1998a. Integrating microhabitat and macrohabitat. In Hydroecological Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C, Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV: Praha; 12–14. Waddle T. 1998b. Development of 2-dimensional habitat models. In Hydroecological Modelling. Research, Practice, Legislation and Decisionmaking, Blazˇkova´ S ˇ , Stalnaker C, Novicky´ O (eds). Report by US Geological Survey, Biological Research Division and Water Research Institute, Fort Collins, and Water Research Institute, Praha, Czech Republic. VUV: Praha; 19–22. Wong, S. (2009) Instituonalizing Water Governance in England and Wales: Potential and Limitations, Journal of Natural Resources Policy Research, Vol 1., No. 4., p. 307-320, UK. World Commission on Dams (WCD). 2000. Dams and Development. A New Framework for Decision-making. The report of the World Commission on Dams. Earthscan Publications: London. Yıldız, M., Özkaya, M., Gürbüz, A., Uçar, Ġ. (2007) Turkey Surface Water Potential and Its Change in Time, Republic of Turkey Ministry of Energy and Natural Resources General Directorate of State Hydraulic Works, International Congress on River Basin Managment, Vol I., s. 127-139, 22-24 Haziran 2007, Antalya. Yılmaz, C. (2005) Kızılırmak Deltasında meydana gelen erozyonun coğrafi analizi, Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, 2-5 Haziran 2005, s. 227-234. Baskı Ta TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (Ç.E.) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Sayfa/Toplam Sayfa: 519 / 519 GüncelleĢtirme Sayısı: 00 Zessner, M., Lampert, C. , Kroiss, H. and Lindtner, S. (2010) Cost Comparison of Wastewater Treatment, Water Science and Technology, 62 (2), p. 223-23. Baskı Ta