T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler
Transkript
T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler
T.C. BAŞBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEŞARLIĞI AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü TEMSİL HAKKI ÇERÇEVESİNDE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ KAVRAMI UZMANLIK TEZİ Gülcan SAYAR AB Uzman Yardımcısı EKİM 2007; ANKARA İÇİNDEKİLER Sayfa KISALTMALAR ABSTRACT ÖZET GİRİŞ 1 I. BÖLÜM DGÖ VE AB’DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR 7 1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR 1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında DGÖ Çerçevesi 1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar 1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi 1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı Tanıma 1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi 1.2. AB’NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ 1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan Önlemlerin Tarihçesi 1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yapılan Düzenlemeler 1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları 1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri 1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar 1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru 1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri 1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar 1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar ve Kriterler 1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür 1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri 1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması 7 7 11 12 13 15 16 16 17 19 22 24 26 27 30 30 32 32 36 39 39 1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi 1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi Sayfa 43 44 1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje 1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları 1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar 45 45 48 1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi 1.2.4.1. Genel Hükümler 1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması 1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar 1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi 1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi 1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi 1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu 1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti 1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 51 51 54 56 59 59 60 61 61 62 63 63 1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK TANINMASI 64 1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER ÜLKE UYGULAMALARI 65 1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME) 66 II. BÖLÜM MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ 69 2.1. TÜRKİYE’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde Yer Alan Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler 2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil 2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil 69 69 71 73 74 2.2. AB’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 2.2.1.1. Doğrudan Temsil 76 76 77 2.2.1.2. Dolaylı Temsil 2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü’nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler Sayfa 78 78 2.3. AB’DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2.3.1. Fransa’da Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.2. Portekiz’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.3. ABD’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi 2.3.3.2. Bölge İzni 2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları 83 83 85 88 90 91 91 III. BÖLÜM AB VE TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI 93 3.1. AB’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI 93 3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK’DA VE TGY’DE YER ALAN DÜZENLEMELER 94 3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL HÜKÜMLERİ 3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar 3.3.1.1. Genel Koşullar 3.3.1.2. Özel Koşullar 3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul 3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları 3.3.3.1. Eksik Beyan 3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan 3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan 3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar 3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi 3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi 3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine Bakılmaksızın Yararlanılması 3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması 3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması 95 96 96 103 104 106 107 109 111 113 115 117 118 119 120 Sayfa IV. BÖLÜM TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ İLE AB’DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER 4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ BAŞVURUSUNUN YAPILMASI 4.3. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR 4.4. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ 4.5. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ SONUÇ VE DEĞERLENDİRME EKLER KAYNAKÇA 121 121 125 126 128 130 132 İÇİNDEKİLER Sayfa KISALTMALAR ABSTRACT ÖZET GİRİŞ 1 I. BÖLÜM DGÖ VE AB’DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR 7 1.1. DGÖ BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR 1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında DGÖ Çerçevesi 1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar 1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi 1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı Tanıma 1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi 1.2. AB’NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ 1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan Önlemlerin Tarihçesi 1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yapılan Düzenlemeler 1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları 1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri 1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar 1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru 1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri 1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar 1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar ve Kriterler 1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür 1.2.2.3.8. YY Belgelerinin Hukuki Etkileri 1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması 7 7 11 12 13 15 16 16 17 19 22 24 26 27 30 30 32 32 36 39 39 1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi 1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi Sayfa 43 44 1.2.3. YY Uygulaması ile İlgili Pilot Proje 1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları 1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar 45 45 48 1.2.4. AB Komisyonu Bünyesinde Hazırlanan YY Rehberi 1.2.4.1. Genel Hükümler 1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması 1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar 1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi 1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi 1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi 1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu 1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti 1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi 51 51 54 56 59 59 60 61 61 62 63 63 1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK TANINMASI 64 1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER ÜLKE UYGULAMALARI 65 1.5. REVİZE KYOTO SÖZLEŞMESİ (GÜMRÜK REJİMLERİNİN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME) 66 II. BÖLÜM MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ 69 2.1. TÜRKİYE’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde Yer Alan Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler 2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil 2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil 69 69 71 73 74 2.2. AB’DE TEMSİL VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİ 2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler 2.2.1.1. Doğrudan Temsil 76 76 77 2.2.1.2. Dolaylı Temsil 2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü’nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler Sayfa 78 78 2.3. AB’DE VE BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ MÜESSESESİNE İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2.3.1. Fransa’da Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.2. Portekiz’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.3. ABD’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği 2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi 2.3.3.2. Bölge İzni 2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları 83 83 85 88 90 91 91 III. BÖLÜM AB VE TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI 93 3.1. AB’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI 93 3.2. BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL İLE İLGİLİ OLARAK TGK’DA VE TGY’DE YER ALAN DÜZENLEMELER 94 3.3. TÜRK GÜMRÜK MEVZUATINDA BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL HÜKÜMLERİ 3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar 3.3.1.1. Genel Koşullar 3.3.1.2. Özel Koşullar 3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul 3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları 3.3.3.1. Eksik Beyan 3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan 3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan 3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar 3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi 3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olamadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi 3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine Bakılmaksızın Yararlanılması 3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması 3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması 95 96 96 103 104 106 107 109 111 113 115 117 118 119 120 Sayfa IV. BÖLÜM TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ İLE AB’DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 4.1. ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN VERİLMESİ İÇİN GEREKLİ KRİTERLER 4.2. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜ BAŞVURUSUNUN YAPILMASI 4.3. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI FAYDALAR 4.4. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN GERİ ALINMASI VE İPTAL EDİLMESİ 4.5. ONAYLANMIŞ KİŞİ VE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN HUKUKİ ETKİSİ SONUÇ VE DEĞERLENDİRME EKLER KAYNAKÇA 121 121 125 126 128 130 132 KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri AEO Authorised Economic Operator (Yektilendirilmiş Yükümlü) A.g.e. Adı Geçen Eser AT-Topluluk Avrupa Topluluğu BİLGE Sistemi Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi BK Borçlar Kanunu CIF Cost, Insurance, Freight (Fiyat, Sigorta, Navlun) COMPACT Compliance Partnership Customs and Trade CSI Container Security Initiative CSP Customs Security Programme C-TPAT Customs and Trade Partnership Against Terrorism DGÖ Dünya Gümrük Örgütü EORI Economic Operator Registration and Identification System (Ekonomik Operatör Kayıt ve Tanıma Sistemi) ESBA European Small Business Alliance (Avrupa Küçük İşletmeler Birliği) FAST Free and Secure Trade FOS Framewok of Standards to Secure and Facilitate Global Trade HLSG High Level Strategic Group ISO International Standardization Organization ISPS International Ship and Port Facility Security Code (Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenlik Kodu) EU-US JCCC European Union-United States Joint Customs Cooperation Committe Komisyon Avrupa Komisyonu Konsey Avrupa Konseyi Parlamento Avrupa Parlamentosu SSK Sosyal Sigortalar Kurumu TGB Topluluk Gümrük Bölgesi TGK Topluluk Gümrük Kodu TGY Topluluk Gümrük Yönetmeliği TOBB Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği YY Yetkilendirilmiş Yükümlü EK – 1 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü EK – 2 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nin Yetkilendirilmiş Yükümlüye İlişkin Bölümleri KAYNAKÇA Kitap ve Makaleler: CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum GÖKÇELİK, Cahit, “4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda Basitleştirilmiş Usuller”, Gümrük Dergisi, Sayı:31. GÜRKAN, Selami, “Basitleştirilmiş Usuller; Türkiye ve AB Uygulamaları ile Bir Model Önerisi”, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2001. IŞIK, Ramazan, “Türkiye’de ve Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesi, Aksayan Yönler ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2001. KARABULUT, Erdem Can, “Türkiye'deki ve Bazı Avrupa Birliği’ Üye Ülkelerdeki Gümrük Müşavirliği Sistemi, Türkiye’deki Aksayan Yönleri ve Çözüm Önerileri”, Uzmanlık Tezi, T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Ankara, 2004. KILIÇOĞLU, Ahmet M., “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, 8. baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007. Toplantı Raporları: DAYIOĞLU, A. Şevket, 23-24 Mayıs 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 29-30 Haziran 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DAYIOĞLU, A. Şevket, 25-26 Temmuz 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 28 Eylül 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. I DAYIOĞLU, A. Şevket, 23 Ekim 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2006. DİRLİK, Didem, 21 Aralık 2006 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. BOZKIRLI, D. O., ÖZYAZICI, N., YAŞAR, B. S., 17 Ocak 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen Customs 2007 Elektronik Gümrük Kodu, Bilişim Teknolojisi ve Ticaret İrtibat Grubu Ortak Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DAYIOĞLU, A. Şevket, 01-02 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. ERCAN, T., YAŞAR, B. S., 19 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Elektronik Gümrük Grubu Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DAYIOĞLU, A. Şevket, 26 Mart 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. DİRLİK, Didem, 29-30 Mayıs 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. SAYAR, Gülcan, 28-29 Haziran 2007 tarihinde Brüksel’de gerçekleştirilen AB Komisyonu Gümrük Kodu Komitesi Genel Gümrük Kuralları Bölümü Toplantı Raporu, Ankara, 2007. Komisyon Belgeleri: 10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, “Benefits for Holders of AEO Certificate-Security and Safety” başlıklı belge. 10 Nisan 2006 tarihli TAXUD/C4 CM/2006 sayılı, “Common Structure of the AEO Certificate Number” başlıklı belge. 13 Haziran 2006 tarihli TAXUD/2006/1452 sayılı, “Authorised Economic OperatorsThe AEO Compact Model” başlıklı belge. 29 Haziran 2007 tarihli TAXUD/2006/1450 sayılı, “Authorised Economic OperatorsGuidelines” başlıklı belge. 24 Ağustos 2006 tarihli “AEO Pilot Report” başlıklı belge. II DGÖ Belgeleri: “Authorized Economic Operator-Conditions Requirements and Benefits” başlıklı belge. DGÖ Daimi Teknik Komite Raporları. DGÖ High Level Strategic Group (HLSG) Toplantı Raporları. “Framework of Standards to Secure and Facilitate Global Trade” başlıklı belge. İlgili Mevzuat: 818 sayılı Borçlar Kanunu 4458 sayılı Gümrük Kanunu 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı Gümrük Yönetmeliği 2000/69 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı 2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16) 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı 2912/92 sayılı Konsey Tüzüğü 6489/2005 sayılı Konsey Tüzüğü 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği III İlgili Kurum Görüşleri: İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği’nin Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik 09 Eylül 2006 tarih ve 2006/1779-TŞ sayılı görüş yazısı. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik bila tarihli 022/754 sayılı görüş yazısı. RO-RO Gemi İşletmecileri ve Kombine Taşımacılar Derneği’nin Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik olarak 01.09.2006 tarihli 2837-06/ES/CA sayılı görüş yazısı. Türkiye Barolar Birliği Başkanlığı’nın Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı ile ilgili olarak Gümrük Müsteşarlığı’na yönelik olarak 14.09.2006 tarihli 9025 sayılı görüş yazısı. Resmi Gazeteler: T.C. Resmi Gazeteleri: 29.04.1926 tarih ve 359 sayılı Resmi Gazete 04.11.1999 tarih ve 23866 sayılı Resmi Gazete 05.02.2000 tarih ve 23955 sayılı Resmi Gazete 31.05.2002 tarih ve 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete 11.07.2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete 06.11.2005 tarih ve 25985 sayılı Resmi Gazete 31.03.2006 tarih ve 26125 sayılı Resmi Gazete 28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı Resmi Gazete 23.08.2007 tarih ve 26622 sayılı Resmi Gazete Topluluk Resmi Gazeteleri: Official Journal of the EC, No. L 302, 19 October 1992 Official Journal of the EC, No. L 253, 11 October 1993 IV Official Journal of the EC, No. L 35, 13 February 1995 Official Journal of the EC, No. L 117, 04 May 2005 Official Journal of the EC, No. L 360, 19 December 2006 İnternet Kaynakları: Avrupa Komisyonu http://ec.europa.eu Dünya Gümrük Örgütü http://www.wcoomd.org Gümrük Müsteşarlığı http://www.gumruk.gov.tr Portekiz Gümrük İdaresi http://www.dgaiec.min-financas.pt V ÖZET Gerek AB’de gerekse Türkiye’de uygulanan onaylanmış kişi statüsü, gümrük idarelerindeki bürokratik işlemlerin azaltılması suretiyle uluslararası ticaretin önündeki engellerin kaldırılması amacına hizmet etmektedir. Eylül 2001’de ABD’de meydana gelen terörist saldırılar, ABD’nin başını çektiği uluslararası toplumu sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemler almaya sevk etmiştir. Bu doğrultuda ABD’de uygulanmaya başlanan güvenlik programları AB tarafından desteklenerek yetkilendirilmiş yükümlü (YY) kavramı ortaya atılmıştır. 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanabilir olacak YY kavramının özünü sınırların güvenliğinin sağlanması oluşturmaktadır. Bununla birlikte artan güvenlik önlemleri ile gümrük yükümlülükleri arasında denge kurulması suretiyle güvenilir ticaret erbabının gümrük işlemlerinde birtakım kolaylıklardan yararlanması da söz konusu statü ile ulaşılmak istenilen hedefler arasındadır. Onaylanmış kişi statüsü koşulları ve sağladığı faydalar açısından YY statüsüne benzemekle birlikte YY statüsüne denk değildir. YY statüsünün sağladığı faydalar, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük kontrollerinde bazı kolaylaştırmalar olarak ele alındığında onaylanmış kişi statüsü ve YY statüsünün yalnızca gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi bağlamında sağladıkları faydalar açısından benzerlik gösterdiği söylenebilir. Çalışmamızda YY statüsü ve onaylanmış kişi statüsünün koşulları ve sağladığı faydalar karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Ayrıca gerekli koşullara sahip olması halinde YY statüsüne sahip olabilecek gümrük müşavirleri, temsil müessesesi çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı uyarınca Türk gümrük mevzuatına aktarılması gereken YY statüsü için gerekli hukuki alt yapının, Türkiye’deki ilgili kurumların kaygıları dikkate alınarak oluşturulması gerektiği ifade edilmiş ve YY statüsünün Türkiye’de uygulanabilmesi için birtakım değerlendirme ve önerilerde bulunulmuştur. GİRİŞ 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) meydana gelen terörist saldırılar ABD gümrük idaresini sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik bir dizi önlem almaya sevketmiştir. Bu doğrultuda, ülkeye gelen konteynerlerin çıkış limanında kontrol edilmesi esasına dayanan Konteyner Güvenliği Girişimi (CSI – Container Security Initiaitve) ve güvenilir ticaret erbabının gümrük idaresi nezdinde akreditasyonu esasına dayanan Terörizme Karşı Gümrük ve Ticaret Ortaklığı (C-TPAT – Customs and Trade Partnership Against Terrorism) programını hayata geçirilmiştir. Sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak Dünya Gümrük Örgütünce (DGÖ) alınan inisiyatif sonucu 2005 yılında, küresel ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması amaçları için çerçeve oluşturan Standartlar Çerçevesi1 kabul edilmiştir. Bu çerçeve ile uluslararası ticaretin daha hızlı ve güvenilir bir şekilde devamı ve terörizme karşı korunması hedeflenmiştir. ABD’nin ve DGÖ’nün sınırların güvenliğinin sağlanması yönündeki girişimleri Avrupa Birliği’nce (AB) de desteklenmiş ve bu girişimler neticesinde AB’de yetkilendirilmiş yükümlü (YY) (AEO – Authorised Economic Operator) kavramı ortaya atılmıştır. ABD’de uygulanmaya başlanan CSI, C-TPAT ve AB’de 1 DGÖ’nün Küresel Ticaretin Güvenliğinin Sağlanması ve Kolaylaştırılması için Stantdartlar Çerçevesini uygulamak yönünde niyetlerini ortaya koyan DGÖ üyesi ülke sayısı 27.09.2007 tarihi itibariyle 149’dur. Türkiye de Çerçeveyi uygulama yönünde niyetini ortaya koyan DGÖ üyesi ülkeler arasında yer almaktadır. 1 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY programı, ticaretin kolaylaştırılmasından ziyade güvenliğin sağlanması amacına hizmet etmektedir. AB bünyesindeki YY çalışmalarının çıkış noktasını 2003 yılının Temmuz ayında Avrupa Komisyonu’nun (Komisyon), Avrupa Parlamentosu’na (Parlamento) ve Avrupa Konseyi’ne (Konsey) sunduğu öneriler oluşturmaktadır. Bu önerilerden hareketle ortaya konan YY programının amacı, artan güvenlik gereksinimleri ile gümrük yükümlülükleri arasında bir denge sağlamaktır. Bu program ile sınırların güvenliğine yönelik önlemlerin ticareti zorlaştıracağı düşüncesinde hareketle, YY statüsüne sahip güvenilir ticaret erbabına bazı kolaylıklar sağlanması hedeflenmiştir. YY statüsü; gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, ticari ve taşımaya ilişkin kayıtlarını düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip bulunan, mali yeterliliği olan, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan ekonomik operatörlere2 verilen bir statüdür. Bu statüye sahip ekonomik operatörler, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesinden ve/veya güvenlikle ilgili gümrük denetimlerinde kolaylaştırmalardan yararlanabilecektir. YY statüsüne sahip ticaret erbabının gümrük işlemlerinde basitleştirmelerden yararlanması bürokrasinin azalmasını ve gümrük idarelerinin sınırlı kaynaklarını daha fazla risk taşıyan ekonomik operatörler ve eşya üzerinde yoğunlaştırmasını mümkün kılacaktır. 2 Topluluk Gümrük Yönetmeliği’ni (TGY) tesis eden 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ni değiştiren 18.12.2006 tarihli 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nin 1 no.lu maddesi ile TGY’nin 1 no.lu maddesine eklenen 12 no.lu fıkra ekonomik operatörü “yaptığı iş itibariyle gümrük mevzuatının kapsadığı faaliyetlerde yer alan kimse” olarak tanımlamaktadır. 2 Üreticileri korumak, dış ticaret açığını azaltmak gibi çeşitli gerekçelerle uygulanan tarife dışı önlemler, gümrük işlemlerindeki bürokratik uygulamaları artırmaktadır. Küreselleşme neticesinde dünya ticaret hacmindeki artış ve çokuluslu şirketlerin dünya genelindeki dağılımı bürokratik işlemlerin azaltılması yönünde güçlü bir baskı oluşturmaktadır. DGÖ bünyesinde hazırlanan, 18.05.1973 tarihinde imzalanarak 25.09.1975 tarihinde yürürlüğe giren, dünya ticaretindeki gelişmelere bağlı olarak 26.06.1999 tarihinde revize edilen Kyoto Sözleşmesi3 de (Revize Kyoto Sözleşmesi) gümrük işlemlerinde bürokrasinin azaltılması ihtiyacına cevap vermekte, gümrük rejim ve uygulamalarının basitleştirilmesine, ahenkleştirilmesine ve uluslararası ticaretin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Avrupa Topluluğu (AT-Topluluk) Gümrük Kodu ve Yönetmeliği’nden uyarlanarak hazırlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda4 ve söz konusu Kanuna istinaden yayımlanan Gümrük Yönetmeliği’nde5 düzenlenmiş olan basitleştirilmiş usuller de gümrük işlemlerinde formalitelerin azaltılması yönünde iş dünyasından gelen baskının ve Revize Kyoto Sözleşmesi ile başlayan sürecin ürünüdür. 3 Türkiye’nin Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme Hakkında Değişiklik Protokolüne Katılması 28.10.2005 tarihinde kabul edilen ve 06.11.2005 tarihli 25985 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5426 sayılı Kanun ile uygun bulunmuştur. Gümrük Rejimlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına İlişkin Sözleşme Ana Metin, Değişiklik Protokolü ve Genel Ek 31.03.2006 tarihli, 26125 sayılı Resmi Gazete'de 2006/10160 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki olarak olarak yayımlanmıştır. 4 4458 sayılı Gümrük Kanunu 27.10.1999 tarihinde kabul edilerek 04.11.1999 tarihli ve 23866 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 5 Gümrük Yönetmeliği Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilerek 31.05.2002 tarih 24771 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 3 Güvenliğin sağlanmasından ziyade ticaretin kolaylaştırılması amacına hizmet eden basitleştirilmiş usul; Topluluk uygulamasına paralel olarak Türkiye’de eksik beyan, ticari veya idari bir belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan olmak üzere 3 farklı şekilde uygulanmaktadır. Basitleştirilmiş usulden yararlanmak için gerekli olan genel ve özel koşullar Gümrük Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir. Her ne kadar gümrük mevzuatında öngörülen koşullara sahip olan ticaret erbabı basitleştirilmiş usulden yararlanarak gümrük işlemlerini daha kolay ve hızlı gerçekleştirse de özellikle hammaddeye dayalı üretim gerçekleştiren firmaların, yurtdışından getirdikleri hammaddeyi en kısa sürede üretime sokmaları gerekmektedir. Gümrük işlemleri ne kadar basitleştirilirse basitleştirilsin, modern ticari hayatın koşulları ve artan uluslararası ilişkiler ithalatçı firmaların eşyanın gümrük işlemlerine bizzat iştirakine imkan vermemektedir. Gümrük idarelerinde, eşyanın gümrüğe sunulması ile başlayan uzun süreç, eşyaya ilişkin beyanname verilmesi ve eşyanın özelliklerine bağlı olarak ilgili diğer kurumlardan uygunluk belgesi alınması süreci ile devam etmektedir. Gümrük idarelerine sunulan bilginin ve verilerin karmaşıklığı, gümrük vergilerinin hesaplanmasındaki, eşyanın gümrük kıymetinin ve meşeinin belirlenmesindeki teknik detaylar, gümrük işlemlerinin fazla zaman alması ve yoğun bir emek gerektirmesi firmaları belirtilen alanlarda uzman olan kişilere başvurmaya sevketmektedir. Böylece çeşitli konularda yardım veya aracılık hizmetinde bulunan kişi ve/veya kuruluşlar ortaya çıkmaktadır. Gümrük işlemlerini gerçekleştirmek zorunda olan kişiler/kuruluşlar ya kendi kuruluşu bünyesinde çalışan bir personelini eğiterek bu tür işlemleri ile 4 görevlendirmekte ya da gümrük işlemlerinde uzman olan gümrük müşavirlerinden/gümrük komisyoncularından yardım almaktadır. Tüm dünyada farklı düzenlemelere tabi olan fakat özünde yaptığı iş itibariyle aynı olan gümrük müşavirliği/gümrük komisyonculuğu uzmanlaşmış bir müessesedir. YY kavramının, Türkiye’de uygulanmakta olan basitleştirilmiş usul ile (onaylanmış kişi statüsü6) karşılaştırmalı olarak incelenmesi amacını taşıyan çalışmamızın birinci bölümünde uluslararası ticaretin korunması ve güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak DGÖ ve AB bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalar, YY statüsünün ortaya çıkış koşulları ve Topluluğun güvenlik ile ilgili mevzuat değişikliğinin Türk gümrük mevzuatına aktarılması için hazırlanan taslak ele alınmıştır. AB gümrük mevzuatındaki güvenlik ile ilgili değişiklikler bağlamında ortaya konan YY statüsünün gümrük müşavirlerini de kapsaması nedeniyle çalışmamızın ikinci bölümünde, modern dünyada temsil müessesesi ve gümrük müşavirliği başlığı altında Türk gümrük mevzuatının temsil ve gümrük müşavirliğine ilişkin düzenlemeleri, AB gümrük mevzuatının temsile ilişkin hükümleri ile ABD, Fransa ve Portekiz’deki gümrük müşavirliği müessesesi incelenmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde AB ve Türkiye’de basitleştirilmiş usul uygulamasının çıkış nedenleri, onaylanmış kişi statüsü, bu statüye sahip olmak için aranan koşullar ile onaylanmış kişi statüsünün sağladığı faydalar araştırılmıştır. 6 Basitleştirilmiş usul için öngörülen koşullara haiz olan ticaret erbabına verilen statüdür. 5 Çalışmamızın dördüncü bölümünde Türkiye’de uygulanmakta olan onaylanmış kişi statüsü ile Toplulukta uygulanacak YY statüsü, her iki statünün kazanılması için gerekli olan kriterler, sağladığı faydalar, başvurunun yapılması, söz konusu statülerin geri alınması, YY ve onaylanmış kişi belgesinin iptal edilmesi ve statülerin hukuki etkisi açısından karşılaştırılmıştır. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise AB üyeliği ve Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye’nin gümrüklerin güvenliğine yönelik olarak Topluluktaki mevzuat değişikliği karşısındaki duruşu, hazırlığı ele alınarak üyelik sürecinde çıkması muhtemel sorunlar ve çözüm önerileri üzerine durulmuştur. Ayrıca Türkiye’deki ekonomik aktörlerin ve çeşitli çıkar gruplarının beklentileri ve kaygıları ele alınmıştır. 6 I. BÖLÜM DGÖ ve AB’DE ULUSLARARASI TİCARETİN KORUNMASI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR7 1.1 DGÖ8 BÜNYESİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR 1.1.1. Uluslararası Ticaretin Korunmasında ve Güvenliğinin Sağlanmasında DGÖ Çerçevesi Güvenlik alanında en iyi uygulamaları ortaya koyarak gümrük idaresi nezdinde akredite olan ticaret erbabına ABD limanlarında gümrük ile ilgili işlemlerinin hızlandırılması imkânı veren ve ABD’nin sınır güvenliğinin artırılmasına yönelik olarak hükümet ile özel sektör arasındaki işbirliği üzerine kurulmuş olan C-TPAT programı ile 2002 yılında uygulamaya konulan, ABD ile yoğun ticari ilişkiler içerisinde olan ülkeler9 tarafından kabul edilen Konteyner Güvenliği Girişimi10 (CSI) programı, DGÖ’nün uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması çalışmalarında inisiyatifi ele almasında teşvik edici olmuştur. Konteyner Güvenliği Girişimi’nin özünde, program kapsamındaki limanların bulunduğu şehirlerde, ABD gümrüklerinden az sayıda kişiden oluşan bir ekibin konuşlandırılması ve bu görevlilerin, risk analizi sonucunda yüksek riskli konteynerlerin gümrük idarelerince denetiminde gözlemci olarak bulunması ve 7 DGÖ bünyesinde hazırlanan “Authorized Economic Operatör – Conditions, Requirements And Benefits” başlıklı belge. 8 DGÖ’nün eski adı Gümrük İşbirliği Konseyi’dir. 9 Konteyner Güvenliği Girişimi, Hollanda, Almanya, Belçika, Fransa, İsveç, İtalya, İngiltere, Yunanistan, İspanya, Portekiz, Kanada, Çin ve Singapur’da uygulanmaktadır. Bu sayede hem ABD’nin 11 Eylül saldırılarından sonra güvenlik ile ilgili kaygıları giderilmekte hem de bu ülkeler önemli bir ticaret ortağını kaybetmemiş olmaktadır. 10 CSI programı, deniz nakliyatıyla ilgili bilgilerin özet beyan formatında ilgili gümrük idaresine iletilmesini içeren 24 saat kuralı esası üzerine kurulmuştur. Bu kural ABD’nin kendisine gelen eşyayı ihraç limanında denetlemesini mümkün kılarak bir yönüyle ticaretin hızlandırılıp kolaylaştırılması, diğer yönüyle de alınacak güvenlik önlemleri ile yasal olmayan ticaretin önlenmesi amacını taşımaktadır. 7 denetim esnasında, şüpheli bulunan konteynerlerin tarama (x-ray) cihazından geçirilmesi, güvenlik endişelerinin bu şekilde giderilememesi halinde ise, gümrük idarelerinin konteynerleri fiziki muayeneden geçirmesi ve böylece varış noktası bir ABD limanı olan konteynerlerin güvenliğinin artırılması amacı yer almaktadır. 2004 yılının Haziran ayında DGÖ bünyesinde alınan bir Karar ile uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılmasında DGÖ’nün ve gümrük idarelerinin pozisyonunu kuvvetlendirecek, DGÖ’nün liderlik ve rehberlik rolünü artıracak bir Standartlar Çerçevesinin11 hazırlanmasını teminen Üst Düzey Stratejik Grup’un (HLSG- High Level Strategic Group) oluşturulması kararlaştırılmış ve bu grup küresel ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması için çerçeve niteliği oluşturacak ve arz zinciri idaresi kavramını geliştirecek bir belge hazırlamakla görevlendirilmiştir. HLSG tarafından hazırlanacak Uluslararası Ticaretin Güvenliğinin Artırılması ve Kolaylaştırılması için Standartlar Çerçevesi’nin12 (FOS - Framewok of Standards to Secure and Facilitate Global Trade), ticaretin kolaylaştırılması ve güvenliğinin sağlanmasına ilişkin uluslararası standartlar için de örnek teşkil etmesi öngörülmüştür. 23 Haziran 2005 tarihinde, DGÖ üyesi 144 devleti temsil eden Gümrük İdaresi temsilcilerinin onayı ile Standartlar Çerçevesi DGÖ Konseyi tarafından kabul 11 DGÖ Standartlar Çerçevesi 4 temel unsur üzerine kurulmuştur. Bunlardan ilki giriş, çıkış ve transit eşyası için önceden sunulan elektronik bilgi gereklerinin uyumlaştırılması; ikincisi, Çerçeveye taraf olan her ülkenin güvenliğe yönelik tehdit unusurlarını ele almak için tutarlı bir risk idaresi yaklaşımı benimsemeyi taahhüt etmesi; üçüncüsü, gerçekleştirilen risk analizi neticesinde eşyanın alıcısı olan ülkenin talebi ile eşyayı gönderen ülke gümrük idaresinin büyük ölçek X-ray makinaları ve radyasyon dedektörleri gibi eşyayı dışarıdan muayene eden teçhizat kullanarak yüksek risk taşıyan konteynerleri denetlemesi; dördüncüsü ise arz zincirinin güvenliğine yönelik asgari standartları karşılayan ve en iyi uygulamaları ortaya koyan ticaret erbabına gümrük idarelerince sağlanacak yararlardır. 12 Standartlar, Çerçeveye taraf olanlar açısından uyulması zorunlu olmayıp tavsiye niteliğindedir. 8 edilmiştir. Çerçeveye ilişkin Konsey Kararı’nda uluslararası terörizm ve organize suç faaliyetleri hususunda artan kaygılar ile uluslararası ticaretin önemi ve hassasiyetine vurgu yapılmıştır. Uluslararası ticaretin korunmasında ve kolaylaştırılmasında, gümrük idarelerine önemli bir rol düşmektedir. Her bir gümrük idaresinin ticareti kolaylaştırma ve koruma adına ticaret erbabından talep ettiği güvenlik standartlarının birbirinden farklı olması hem gümrük idarelerinin hem de ticaret kesiminin yükünü artırmaktadır. Çerçeve ile uluslararası düzeyde uygulanacak, kesin ve öngörülebilir standartların ortaya konması hedeflenmiştir. Standartlar Çerçevesi üye devletler için bağlayıcı olmayıp, gönüllülük esasına dayanmakta ve gümrük ile özel sektör (iş alemi) arasında işbirliğini desteklemektedir. Çerçeve ile gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, ticari kayıtlarının idaresinde tatmin edici bir sisteme sahip olan, mali açıdan yeterli olan, arz zinciri güvenliği ve ticaretin kolaylaştırılması hususunda gümrük ve yetkili diğer otoriteler ile yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde işbirliği ve iletişim içinde bulunan, personelini eğiten ve binalarının güvenliğini sağlayan firmalar “yetkilendirilmiş yükümlü13” olarak adlandırılmakta ve kolaylıklar elde etmektedir. Bu kolaylıklar arasında kargo işlemlerinin hızlandırılması, depolama maliyetlerinin ve denetimlerin 13 HLSG tarafından hazırlanan Standartlar Çerçevesinde, bazı standartları karşılayarak gümrük idarelerinden birtakım yararlar elde edecek olan operatörler için kullanılması öngörülen ilk kavram “approved operator- onaylanmış operatör” olmuş ancak söz konusu grubun 26–27 Nisan 2006 tarihinde gerçekleştirilen 5’inci toplantısında “authorized economic operator-yetkilendirilmiş yükümlü” kavramının kullanılmasına karar verilmiştir. Revize Kyoto Sözleşmesi İdari Komite 2’nci dönem toplantısında “Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramının anılan Sözleşme’de yer alan “authorised person” kavramı üzerine inşa edildiği, AB’de ise bu iki kavram arasında kesin bir ayrıma gidildiği vurgulanmıştır. 9 azalması, gümrük işlemlerinin öncelikli olarak gerçekleşmesi yer almaktadır. DGÖ’nün YY programı hem gümrük idarelerinin hem de özel sektörün ihtiyaçlarının karşılanmasını amaçlamaktadır. Çerçevede, YY statüsüne sahip olmak isteyen ekonomik operatörlerin gümrük idaresince onaylanması ve YY olarak yetkilendirilmesi öngörülmektedir. Çerçeve ile ortaya konan “yetkilendirilmiş yükümlü” imalatçıları, ithalatçıları, ihracatçıları, gümrük komisyoncularını (broker), taşıcıyıları içeren bir kavramdır. YY statüsüne sahip olan ekonomik operatörlerin, bu statüye sahip olmayanlara nazaran daha fazla yarar elde etmesi esastır. Gümrük idareleri ile ticaret erbabı arasında daha fazla güven ve işbirliği üzerine kurulan bu program sayesinde arz zincirinin güvenliğinin sağlanması ile ticaretin artırılması arasında makul bir denge kurulması amaçlanmaktadır. Güvenlik ile ilgili asgari standartlara sahip ticaret erbabına ait eşyanın gümrük işlemlerinin hızlandırılması ve bu eşyanın daha az denetime tabi tutulması öngörülmektedir. Gümrük idaresi ile özel sektör arasındaki işbirliği üzerine kurulan bu programın etkin bir şekilde işleyişi ise eşyanın sevkinden önce eşyaya ilişkin bilgilerin gümrük idareleri arasında değişimi, gümrük idareleri arasındaki bilgi akışını sağlayacak bir iletişim ağının oluşturulması ve güvenliğin artırılması ile mümkündür. 10 1.1.2. DGÖ Standartlar Çerçevesinin Sağladığı Faydalar Standartlar Çerçevesi ile öngörülen YY programı hem gümrük idareleri hem de özel sektör için birtakım yararlar sunmaktadır. Bu yararların YY olmayanlar için sağlanan yararların ötesinde olması ve operatörlerin mevcut haklarında herhangi bir kayba yol açmaması, YY statüsüne sahip olan ekonomik operatörlerin elde edeceği yararların anlamlı, ölçülebilir ve belgelendirilebilir olması öngörülmüştür. Söz konusu statünün sağlayacağı yararlar kategorilere ayrılmış ve gümrük idarelerinin takdirine bırakılmıştır. Söz konusu yararların ortaya konmasında DGÖ çalışmalarından, sözleşmelerden, DGÖ üyesi devletlerce ortaya konan planlardan, AB düzenlemelerinden ve ticaret kesiminden alınan verilerden yararlanılmıştır. Çerçevenin uygulanması ile hükümetlerin elde etmesi beklenen yararlar arasında uluslararası ticaretin güvence altına alınması ve kolaylaştırılması neticesinde ekonomik büyüme ve refahın artması, küresel terörizm tehdidinin önüne geçilmesi, yasal ticaretin kesintisiz bir şekilde akışının sağlanması, gümrük idarelerinin ve gümrük usullerinin modernizasyonu, gümrük idarelerinin gelirlerinin artması, ulusal kanunların ve mevzuatın doğru bir şekilde uygulanması, ekonomik ve sosyal refahtaki gelişmeye bağlı olarak yabancı yatırımların artması yer almaktadır. Ayrıca, gümrük idareleri ile hükümetin diğer organları arasındaki işbirliğinin artması da Çerçevenin sağlayacağı faydalar arasında öngörülmektedir. Çerçeve gümrük idareleri arasında elektronik veri değişimini öngördüğünden, gümrük idareleri tarafından daha etkin ve verimli risk analizlerinin gerçekleştirilmesini mümkün kılacak ve yüksek risk unsuru taşıyan sevkiyatların 11 gümrük idarelerince kontrole tabi tutulmasına, gümrük idarelerinin kaynaklarının daha iyi ve etkili bir şekilde kullanılmasına, arz zincirine yönelik tehditlerin zamanında karşılanabilmesine, gümrük idareleri arasındaki işbirliğinin güçlenmesine yardımcı olacaktır. Güvenlik standartlarının artırılması amacıyla güvenlik sistemlerine yatırım yapan, en iyi uygulama örneklerini ortaya koyan; eşyanın yüklendiği, depolandığı alanların, personelin, konteynerlerin, binaların fiziki güvenliğini sağlayarak uluslararası arz zincirine yönelik yasadışı müdahaleleri engelleyici önlemler alan ekonomik operatörlerin sevkiyatlarının daha az kontrole tabi tutulması veya kontrole tabi tutulması söz konusu olduğunda, eşyanın haricen muayenesine yönelik teknikler kullanılması, gümrük işlemlerinin daha hızlı sonuçlandırılması, YY’nin diğer operatörlere nazaran daha az veri sunması ve böylece gümrük işlemlerini gerçekleştirirken zaman kayıplarının ve maliyetlerinin azalması, mali yeterliliğini kanıtlayan ekonomik operatörlerden daha az ücret/vergi talep edilmesi Çerçevenin gümrük idareleri nezdinde akredite olan güvenilir ticaret erbabı için öngördüğü faydalar arasında yer almaktadır. 1.1.3. DGÖ Çerçevesine Göre YY Belgesi Tanzim Edilmesi Çerçevede belirtilen gerekli bilgi ve belgeler ile birlikte gümrük idaresine başvuran ve Çerçevede yer alan temel uluslararası standartlara uygunluğu tespit edilen ekonomik operatörlere ilgili gümrük idaresince YY belgesi verilmektedir. Gümrük idaresine YY başvurusu yapıldıktan sonra ekonomik operatörün, YY olarak onaylanması ve akredite edilmesi işlemlerinin bir an önce tamamlaması 12 gerekmektedir. Başvuru belgesinde yer alan bilgilerin doğruluğunu teyid eden gümrük idaresi YY koşullarının hala karşılanıp karşılanmadığını da periyodik olarak denetler. 1.1.4. YY Statüsünün Verilmesi, Geri Alınması, Askıya Alınması ve Karşılıklı Tanıma YY statüsü için başvuran ekonomik operatörün bu statü için gerekli koşullara sahip olup olmadığı operatörün ulusal gümrük idaresi tarafından değerlendirilir. YY statüsü için gerekli koşulların karşılandığına gümrük idaresince onay verilmesinden sonra ekonomik operatör YY olarak yetkilendirilir. YY statüsüne sahip olmak için öngörülen koşulların YY tarafından artık karşılanmaması durumunda; firmanın ya da firma personelinin, faaliyetlerini gerçekleştirirken ceza hukuku kurallarını ihlal etmesi, gerekli bilgi ve belgelerin gümrük idaresine verilmemesi halinde YY statüsü askıya alınır ya da geri alınır. YY statüsü için başvuran bir ekonomik operatörün, gerekli koşulları karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi gümrük idaresinin isteğine bağlı olarak üçüncü bir tarafça da yapılabilir. Söz konusu üçüncü tarafın arz zinciri güvenliği standartları hususunda bilgi sahibi olması ve onaylama işlemini gerçekleştirecek yeterli kaynağa sahip olması gerekmektedir. Ayrıca YY statüsünün verilmesinden sonra da gerekli koşulların hala karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesi için gümrük idaresinin operatörü gözden geçirmesi zorunludur. 13 Karşılıklı tanıma, bir gümrük idaresince verilen YY statüsünün başka bir üye ülke gümrük idaresinde de geçerli olmasıdır. Bir gümrük idaresince verilen YY statüsünün diğer gümrük idaresince tanınması, ekonomik operatörün incelenmesi ve gözden geçirilmesine ilişkin kriterlerin gümrük idareleri arasında karşılıklı olarak tanınmasına bağlıdır. YY statüsünün ve yapılan denetimlerin karşılıklı olarak tanınmasına yönelik bir uluslararası sistem oluşturulması DGÖ’nün beklentileri arasında yer almaktadır. Bu sistemin oluşturulması halinde DGÖ üyesi bir gümrük idaresi, DGÖ üyesi başka bir ülke tarafından verilmiş olan bir YY iznini, kendisince verilen YY iznine denk olarak kabul edecektir. YY statülerinin karşılıklı olarak tanınması, ekonomik operatörlerin, YY standartlarını uygulayan bütün ülkelerde işlemlerini verimli bir şekilde yürütmelerini, tabi oldukları koşullar hususunda önceden bilgi sahibi olmalarını sağlayacaktır. Bir gümrük idaresince gerçekleştirilen denetimin diğer gümrük idaresince tanınması uluslararası arz zincirinde dolaşımda olan eşyanın denetiminde mükerrerliği önleyecek, gümrük idareleri arasındaki işbirliğinin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Gümrük idareleri arasında YY statüsünün karşılıklı olarak tanınmasında gümrük idarelerinin ve YY’lerin üzerinde mutabakata vardıkları ortak bir standartlar setinin olmasının, ulusal mevzuatların YY statüsünün karşılıklı tanınmasına izin vermesinin ve Çerçeve ile öngörülen standartların gümrük idarelerince birörnek uygulanmasının katkısı olacaktır. 14 1.1.5. DGÖ Tarafından Hazırlanan YY Rehberi HLSG tarafından hazırlanan YY Rehberi Haziran 2006’da kabul edilmiştir. YY Rehberi, YY statüsüne sahip olmak için gerekli koşullara, ekonomik operatörün gümrük idaresince onaylanmasına, yetkilendirilmesine ve YY programının diğer ülkeler tarafından karşılıklı olarak tanınmasına ilişkin olarak hem gümrük idareleri hem de ekonomik operatörler için yol gösterici niteliktedir. Ekonomik operatör tarafından karşılanması gereken standartlar arasında gümrük yükümlülüklerinin ihlal edilmemiş olması; ithalat ve ihracata ilişkin eşya hareketlerinin gümrük idaresince denetimini mümkün kılacak şekilde kayıtların tam ve doğru bir şekilde tutulması, arşivlemesi, gizliliğinin sağlanması ve kayıtlara yetkisiz kişilerce erişilmesini engelleyecek yeterli güvenlik önlemlerinin alınması; konteynerlerin ve eşyanın depolandığı yerlerin, binaların güvenliğinin sağlaması, söz konusu alanlara yetkisiz girişlerin önlenmesi ve bu alanların yeterince aydınlatılması, güvenlik sistemlerinin bulundurulması; üst düzey (kariyer) personelin düzenli aralıklarla güvenlik denetiminin yapılması; YY’nin faaliyet türüne bağlı olarak taahhütlerini yerine getirmesini mümkün kılacak yeterli mali güce sahip olması yer almaktadır. 15 1.2. AB’NİN GÜMRÜKLERİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ14 1.2.1. Avrupa Birliği’nde (AB) Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak Alınan Önlemlerin Tarihçesi ABD’nin sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak, ülkeye gelen eşyanın ihraç limanında denetlenmesi temeli üzerinde kurulan Konteyner Güvenliği Girişimi ve terörizme karşı gümrük idaresi ile özel sektör arasındaki işbirliğine dayanan C-TPAT programı AB üyesi ülkelerce de desteklenmiş ve bu doğrultuda 2003 yılının Temmuz ayında Komisyon tarafından, Parlamento ve Konseye sunulan önlem paketi ile Topluluğun dış sınırlarının korunmasına yönelik yeni güvenlik yönetimi modelinin (Customs Security Programme – CSP) temel kavramları ortaya atılmıştır. Sınırların güvenliğinin sağlanması hususunda gerek ABD öncülüğünde ve gerekse DGÖ bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalara paralel olarak AB bünyesinde, Topluluk Gümrük Kodu’nu (TGK) tesis eden 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’nü değiştiren 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü15 (Tüzük) 13.04.2005 tarihinde kabul edilmiş, Topluluğun yeni güvenlik yönetim modeli TGK’da 648/2005 sayılı Tüzük ile yapılan değişiklikler ile ortaya konmuştur. Bu modelin en önemli kavramlarından birisini de “yetkilendirilmiş yükümlü” statüsü teşkil etmektedir. 648/2005 sayılı Tüzüğün 2 no.lu maddesi, 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’ne “yetkilendirilmiş yükümlü” başlıklı 5a no.lu maddenin eklenmesini öngörmektedir. 648/2005 sayılı Tüzüğün TGK’ya getirdiği diğer iki önemli 14 “http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/policy_issues/customs_security/index_en.htm#auth_ eco” 15 648/2005 sayılı Tüzük 04.05.2005 tarihli L 117 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır. 16 değişiklik de 2009 yılı itibariyle uygulanması öngörülen bilgisayarlaştırılmış ortak risk yönetimi ile 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanması öngörülen giriş öncesi veya çıkış öncesi beyandır. TGK’da yapılan değişiklikler neticesinde daha hızlı ve hedefe daha iyi odaklanmış gümrük kontrolleri ile uluslararası ticarete konu eşyanın güvenliğinin artırılması hedeflenmiş, bunun hem gümrük idareleri hem de özel sektör için olumlu sonuçlar doğuracağı mütalaa edilmiştir. 1.2.2. Gümrüklerin Güvenliği ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yapılan Düzenlemeler 648/2005 sayılı Tüzük ile TGK’da yapılan değişiklikleri 3 ana başlıkta toplamak mümkündür: - Eşyanın Topluluktan ihracından ya da Topluluğa ithalinden önce ticaret erbabının, gümrük idaresine eşyaya ilişkin bilgi vermesi zorunluluğu (Sözkonusu bilgi, çıkış/varış öncesi beyanlar ile verilir.), - Güvenilir ticaret erbabının, ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik düzenlemelerden yararlanması (Güvenilir ticaret erbabı, Yetkilendirilmiş Yükümlü statüsüne haiz olabilir.), - Eşyanın gümrük denetiminin yapılmasını teminen, Topluluk çapında risk belirleme kriterlerini ortaya koyacak, bilgisayar ile desteklenmiş bir sistem oluşturulması. 17 648/2005 sayılı Tüzüğün uygulanmasına ilişkin hükümler getiren ve TGK’yı tesis eden 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü’nün uygulanmasına ilişkin hükümleri ortaya koyan 2454/93 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ni değiştiren, 18.12.2006 tarihli, 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği16 26.12.2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik hükümleri, aşağıda belirtilen farklı zamanlarda uygulanmaya başlanacaktır. 1- Riske dayalı gümrük denetimlerini destekleyen ve 2007’nin başlarından itibaren kullanılan ortak risk yönetimi sisteminin bilgisayarlaştırılmasının 2009 yılında tamamlanması öngörülmektedir. 2- Artan güvenlik gereksinimleri ile gümrük gereklerine uyumlu ticaret erbabına sağlanan kolaylıklar arasında denge kuracak olan YY hükümleri 01.01.2008 tarihinde yürürlüğe girecektir. 3- Topluluk Gümrük Bölgesine (TGB) giren ve TGB’den çıkan eşya için, ticaret erbabı tarafından gümrük idarelerine ön bilgi verilmesi 01.07.2009 tarihinde zorunlu hale gelecektir. AB’nin, en önemli ticaret ortağı olan ABD’deki pazar payını koruyabilmesi ve dünyanın önde gelen ticaret ortakları ile işbirliği içerisinde uluslararası arz zincirinin güvenliğinin sağlanabilmesi için ortaya konan yeni gümrük güvenlik programının en önemli unsurlarından birisini teşkil eden YY statüsü, TGK’da yapılan değişikliklerin 5a no.lu maddesinde öngörülmektedir. Bu madde ile denetim 16 Söz konusu Yönetmelik 19.12.2006 tarihli, L 360 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır. 18 sistemlerine, mali yeterliliğe ve gümrük gereklerine uyum sağlanmasına ilişkin kriterleri karşılayan ekonomik operatörlere YY statüsü verilmektedir. 1.2.2.1. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 648/2005 sayılı Tüzük ile; - TGB’ye getirilecek veya TGB’den çıkarılacak eşyanın gümrük idareleri tarafından denetiminde ortak bir koruma seviyesi oluşturulması, - Topluluğa, Topluluk vatandaşlarına ve Topluluğun ticari ortaklarına yönelik riskleri en aza indirmek için üzerinde mutabakata varılmış standartların ve risk kriterlerinin uygulanması, - Yasal ticaretin kolaylaştırılması ile gümrük kontrolleri arasında uygun bir denge kurulması ve/veya mevcut dengenin korunması amacı ile önceliklerin etkili bir şekilde ortaya konması ve kaynakların etkin dağılımının sağlanması için Topluluk çapında risk idaresi çerçevesinin ortaya konması, - Bu çerçevenin de, YY için ortak kriterler ortaya koyması ve bu kriterlerin birbiri ile uyumlu bir şekilde uygulanması, - YY statüsünün, gümrük idarelerince gerçekleştirilecek risk analizi neticesinde verilmesi, - YY statüsüne sahip olanlar için öngörülen basitleştirmelerin TGK’da tanımlanmış, özellikle emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük denetimlerine engel olmaksızın kullanılması amaçlanmaktadır. 19 Bu amaçların gerçekleştirilebilmesi için ithal ve ihraç eşyasına ilişkin risk bilgilerinin üye devletlerin yetkili otoriteleri ve Komisyon arasında paylaşılması, yetkili otoritelerin risk ile ilgili bilgiye zamanında ulaşabilmelerini mümkün kılacak ortak ve güvenli bir bilgisayar sisteminin oluşturulması gerekmektedir. YY statüsünün uygulanmasına ilişkin temel düzenlemelerin yer aldığı 648/2005 sayılı Tüzük ile TGK’ya getirilen 5a no.lu madde aşağıdaki gibidir. “5a: 1- Gümrük idareleri, gerekirse diğer yetkili idarelere danışmalarını müteakiben, 2’nci fıkrada öngörülen kriterlere bağlı olarak, Topluluk Gümrük Bölgesinde yerleşik olan herhangi bir operatöre yetkilendirilmiş yükümlü statüsünü verir. Yetkilendirilmiş yükümlü, emniyet ve güvenlikle ilgili gümrük kontrollerinin kolaylaştırılmasından ve/veya gümrük kurallarının öngördüğü basitleştirmelerden yararlanır. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsü 2’nci fıkrada ortaya konan kurallara ve şartlara bağlı olarak, gümrük denetimlerine halel vermeksizin bütün üye devletlerdeki gümrük idarelerince tanınır. Gümrük idareleri, yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün tanınması temelinde ve belirli bir basitleştirme türü ile ilgili olarak, Topluluk gümrük mevzuatında öngörülmüş olan koşulların karşılanmış olması halinde, operatörü basitleştirmeden yararlanmak için yetkilendirir. 20 2- Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesi kriterleri; - Gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmamayı, - Gümrük denetimlerinin uygun bir şekilde yapılabilmesine imkân veren ticari ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtların tutulması için yeterli bir sisteme sahip olmayı, - Gerektiğinde, kanıtlanmış bir mali yeterliliğe sahip olmayı, - Duruma göre, uygun emniyet ve güvenlik standartlarını sahip olmayı içermektedir. Komite prosedürü: - Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesine, - Basitleştirmelerden yararlanma izninin verilmesine, - Böyle bir statü ve iznin verilmesinde yetkili olan gümrük idaresinin belirlenmesine, - Ortak risk idaresine ilişkin kuralları göz önünde bulundurarak, emniyet ve güvenlikle ilgili gümrük denetimleri bağlamında sağlanan kolaylaştırmaların türüne ve kapsamına, - Diğer gümrük idarelerine danışma ve bunlara bilgi verme yükümlülüğüne, ilişkin kuralları ve - İznin bir veya daha fazla üye devlet ile sınırlandırılmasına, - Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün edilmesine, 21 askıya alınmasına veya iptal - Özellikle uluslararası anlaşmaları göz önünde bulundurarak belirli yetkilendirilmiş yükümlü kategorileri için Toplulukta yerleşik olmanın aranmayacağına, ilişkin şartları belirlemede kullanılır.17” Söz konusu düzenlemeden de anlaşılacağı üzere bir üye devletçe verilen YY statüsünün, diğer üye devletçe tanınması amaçlanmaktadır. Fakat bu, YY statüsü tanınan ekonomik operatörün, gümrük kurallarının öngördüğü bütün basitleştirmelerden diğer üye devlette de otomatik olarak yararlanacağı anlamına gelmez. YY statüsünün öngördüğü basitleştirmeler haricindeki basitleştirmeler için özel olarak öngörülen koşulların karşılanmış olması halinde diğer üye devlette de YY’lerin söz konusu basitleştirmelerden yararlanmasına izin verilir. YY statüsünün verilmesi için gerekli olan kriterlerin karşılanıp karşılanmadığına ilişkin olarak bir üye devletçe yapılan değerlendirme diğer üye devletçe tanınır. 1.2.2.2. 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü’nün Türk Gümrük Mevzuatına Aktarılması Çalışmaları 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun, 648/2005 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü doğrultusunda değiştirilmesi için oluşturulan Komisyon tarafından “Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı” 28.12.2005 tarihinde hazırlanmış olup söz konusu taslak henüz Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sevk edilmemiştir. 17 Söz konusu hususlar ulusal düzeyde değil AB Komisyonu bünyesinde toplanan Gümrük Kodu Komitesi toplantılarında ele alınmaktadır. 22 Söz konusu Taslağın 2’nci maddesinde yer alan ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun İkinci Bölümüne Kanun’un 5’inci maddesinden sonra gelmek üzere eklenlenmesi öngörülen YY statüsü ile ilgili düzenleme aşağıdaki gibidir: “Madde - 5A 1. Müsteşarlık, gerektiğinde ilgili kurum ve kuruluşların görüşlerini de almak suretiyle Türkiye Gümrük Bölgesinde ekonomik faaliyette bulunan yerleşik kişilere 2’nci fıkrada yer alan koşulları taşımaları halinde “yetkilendirilmiş yükümlü” statüsü tanır. Yetkilendirilmiş kontrollerinin yükümlüler, kolaylaştırılmasından emniyet veya ve gümrük güvenlikle ilgili mevzuatının gümrük öngördüğü uygulamaların basitleştirilmesinden faydalanırlar. 2. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün tanınması için gereken koşullar aşağıdadır: a) Gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmamak, b) Gümrük kontrollerinin doğru biçimde yapılabilmesine imkân veren ticari ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtları düzenli bir şekilde tutma yeterliliğine sahip bulunmak, c) Müsteşarlıkça gerek görülen hallerde, mali yeterliliğe sahip olduğunu kanıtlamak, d) Duruma göre, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunmak, 23 3. 2 nci fıkrada belirtilen koşullar ile aşağıdaki hususlara ilişkin usul ve esaslar Yönetmelikle düzenlenir: a) Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün verilmesi, b) Basitleştirmelerden faydalanma izninin verilmesi, c) Bu statü ve izinlerin hangi gümrük idarelerince verileceğinin belirlenmesi, d) Risk yönetimi düzenlemeleri dikkate alınarak, emniyet ve güvenliğe ilişkin gümrük kontrollerinde tanınacak kolaylıkların türü ve kapsamının belirlenmesi, e) İlgili kurum ve kuruluşlardan görüş alınması ve bilgi paylaşımında bulunulması, f) Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün geçici olarak geri alınması veya iptali, g) Uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak, belirli yetkilendirilmiş yükümlü kategorileri için Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik olma koşulundan vazgeçilmesi.” 1.2.2.3. 1875/2006 sayılı Komisyon Yönetmeliği’ndeki Yetkilendirilmiş Yükümlü Düzenlemeleri 1875/2006 sayılı Yönetmelik ile; - Topluluğa giren ve Topluluğu terk eden eşya için güvenliğin artırılmasına yönelik önlemler çerçevesinde gümrük denetimlerinin etkinliğinin artırılması, - Ortak bir risk idaresi çerçevesinde gümrük idarelerinin kendi aralarında ve bu idareler ile Komisyon arasında risk bilgisinin elektronik ortamda değişimi, - TGB’ye giren ve bu bölgeyi terk eden tüm eşya için giriş öncesi ve çıkış öncesi bilgi verilmesi, 24 - Belirli kriterleri karşılayarak gümrük kurallarının öngördüğü basitleştirmelerden ve/veya gümrük kontrolleri ile ilgili kolaylaştırılmalardan yararlanacak güvenilir ekonomik operatörlere “yetkilendirilmiş yükümlü” statüsünün verilmesi, - YY belgesi için başvuru, belgenin düzenlenmesi, verilmesi, değiştirilmesi, iptal edilmesi, YY statüsünün askıya alınması hususunda üye devletlerde ortak koşullar ve kriterler oluşturulması ve bu kriterlere uyum sağlanıp sağlanmadığının gümrük idarelerince gözlemlenmesi, - YY ile ilgili bilgilerin toplanması ve değişimi için ortak bir elektronik bilgi ve iletişim sisteminin kurulması ve sürdürülmesi amaçlanmaktadır. TGY’yi tesis eden 2454/93 sayılı Yönetmeliğin tanımlara ilişkin 1’inci maddesine 1875/2006 sayılı Yönetmelik ile eklenen 12’nci fıkrasına göre ekonomik operatör, yaptığı iş itibariyle gümrük mevzuatının kapsadığı faaliyetlerde yer alan kişi olarak tanımlanmıştır. YY statüsü gümrük idareleri tarafından, güvenilir ekonomik operatörlere verilen bir statüdür ve bu statü 1875/2006 sayılı Yönetmelikte; YY belgelerinin verilmesine ilişkin prosedür, YY statüsü için yapılan başvuru, YY statüsünün verilmesi için yerine getirilmesi gereken koşul ve kriterler, YY belgelerinin düzenlenmesine ilişkin prosedür, YY belgelerinin hukuki etkisi, YY statüsünün askıya alınması, YY belgelerinin iptal edilmesi başlıkları altında düzenlenmiştir. 25 2454/93 sayılı Yönetmeliğin “Genel Uygulama Hükümleri” başlıklı 1’inci Bölümüne “Yetkilendirilmiş Yükümlü” başlığı ile “Kısım IIA” olarak eklenen hükümleri aşağıdaki başlıklar altında incelemek mümkündür. 1.2.2.3.1. YY Belgesi Türleri Gümrük idareleri, gümrük kurallarının öngördüğü diğer basitleştirmelerin kullanılmasına halel gelmeksizin, bir ekonomik operatörün başvurusu üzerine Kod’un 5a no.lu maddesine uygun olarak 3 tür YY belgesi düzenleyebilir. Bu belgeler Gümrük Basitleştirmeleri için YY belgesi, Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılması için YY belgesi ve her iki belgenin özelliklerine haiz Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına İlişkin YY belgesidir. Bir ekonomik operatörün Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY Belgesine sahip olabilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması ve son 3 yıl içerisindeki mali yeterliliğini kanıtlaması gerekmektedir. Bir ekonomik operatörün Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olabilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtların 26 idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması, son 3 yıl içerisindeki mali yeterliliğini kanıtlaması ve uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması gerekmektedir. Bir ekonomik operatörün Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olabilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olması, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme sahip olması, son 3 yıl içerisindeki mali yeterliliğini kanıtlaması ve uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması gerekmektedir. 1.2.2.3.2. YY Belgelerinin Sağladığı Kolaylıklar Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY Belgesi ile Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan ekonomik operatörlerin, TGY’nin 260, 263, 269, 272, 276, 277, 282, 283, 313a, 313b, 324a, 324e, 372, 454a ve 912g no.lu maddelerinde düzenlenmiş olan basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi basitleştirmelerden yararlanmak için başvuruda bulunması halinde gümrük idareleri, YY belgesi verilirken incelenmiş olan koşulları yeniden incelemez. Emniyet ve Güvenlik ile İlgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir 27 ekonomik operatör tarafından giriş özet beyanı18 verilmiş olması halinde yetkili gümrük idaresi, emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini eşyanın TGB’ye gelişinden önce YY’ye bildirebilir. Bununla birlikte üye devletler, eşyanın TGB’ye gelişinden önce, sevkiyatın böyle bir kontrole tabi tutulmak üzere seçildiği hususunda YY’nin bilgilendirilmemiş olması halinde bile fiziki kontrol gerçekleştirebilirler. Eşyanın TGB’yi terk ettiği hallerde, yetkili gümrük idaresi emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini YY’ye bildirebilir. Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip bir ekonomik operatör, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 30A no.lu ekinin 2.5 no.lu bölümünde yer alan azaltılmış verilerden oluşan giriş ve çıkış özet beyanı verebilir. Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine veya Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan 18 Eşyanın gümrük idaresine sunulmasından önce gümrük idaresine verilen ve eşyaya ilişkin gümrük beyannamesinin tescil edilebilmesi için gerekli olan temel bilgileri içeren belgedir. 28 taşıyıcıların, yük komisyoncularının19 veya gümrük müşavirlerinin de EK 30A’nın 2.5 no.lu bölümünde yer alan azaltılmış verilerden oluşan giriş ve çıkış özet beyanı verebilmesi için adına hareket ettikleri ekonomik operatörlerin de söz konusu belgelere sahip olması gerekmektedir. YY belgelerinin karşılıklı olarak tanınmasına ilişkin olarak üçüncü ülkelerle yapılan uluslararası anlaşmaların etkin bir şekilde işleyişini sağlamak için azaltılmış veri kullanma hakkı olan YY belgesi sahiplerinden, ek veri sunmaları talep edilebilir. YY belgesi sahibi, diğer ekonomik operatörlere nazaran daha az fiziki kontrole ve belge kontrolüne tabi tutulur. Fakat gümrük idareleri, belirli bir tehlikeyi veya kontrol yükümlülüğünü göz önünde bulundurarak aksine karar verebilir. Risk analizine istinaden, yetkili gümrük idaresi, YY tarafından verilen bir giriş veya çıkış özet beyanı veya gümrük beyannamesi kapsamı sevkiyatı daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutmak üzere seçmesi halinde, gerekli kontrolleri öncelikli olarak yapar. YY’nin talep etmesi halinde ve ilgili gümrük idaresi ile olan anlaşmaya bağlı olarak bu kontroller, ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde gerçekleştirilebilir. Bütün bu kolaylıklardan yararlanılabilmesi, ilgili ekonomik operatörün YY belgesi numarasını20 vermesine bağlıdır. 19 Bir ihracatçı, ithalatçı veya başka bir firma veya kişi adına, eşyanın, paketlenmesi ve depolanması faaliyetleri de dâhil olmak üzere emin ve güvenilir bir şekilde taşınması işlemlerini organize edendir. 20 YY belgesi bütün üye devletlerde tanınacağından bir YY’ye ait sevkiyatın kolaylıkla tanınabilmesi için YY belge numarasına ihtiyaç vardır. Bir ekonomik operatörün YY olup olmadığının kolaylıkla 29 1.2.2.3.3. YY Belgelerine Sahip Olmak İçin Yapılan Başvuru YY belgesi için başvuru, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer alan başvuru formu örneğine uygun olarak yazılı veya elektronik formatta yapılır. Gümrük idaresi, başvurunun istenilen bütün unsurları içermediğini tespit ettiğinde, başvurunun kabulünden itibaren 30 takvim günü içerisinde, gerekçelerini de belirterek ekonomik operatörden ilgili bilgileri sunmasını talep eder. Gümrük idaresi başvuruyu aldıktan sonra 5 iş günü içerisinde diğer üye devlet gümrük idarelerine bildirir. YY belgesi, başvurunun alındığı tarihten itibaren 90 gün içerisinde düzenlenir. Söz konusu 5 ve 90 günlük süreler, gümrük idaresinin başvuru için gerekli bütün bilgileri almasından itibaren işlemeye başlar. Gümrük idareleri, ekonomik operatörü başvurunun kabul edildiği ve sürelerin işlemeye başlayacağı tarih hususunda bilgilendirir. 1.2.2.3.4. Başvurunun Yapılabileceği Gümrük İdareleri Başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının tutulduğu ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerinden en azından bir bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine veya yetkili gümrük idaresince bilgi teknolojisi ve bilgisayar şebekeleri kullanılarak başvuru sahibinin bilgisayar tespit edebilmesi, YY belgesinin verildiği üye devletin ve YY’nin ne tür kolaylıklardan yararlandığının belirlenebilmesi için ülke kodu ile başlayan; AEO kelimesi ve belgenin türüne göre C (customs simplification), S (security and safety) ya da F (full) harfi ve ulusal amaçlar için verilen bir numara ile devam edip 0 (belge, firmanın tüm binaları için geçerli ise) ya da 1 (belge, firmanın sadece belirli bir binası için geçerli ise) rakamı ile biten YY belge numarası geliştirilmiştir. (10.04.2006 tarihli TAXUD 1250/2005 Rev 4 sayılı, ‘Common Structure of AEO Certificate Number - YY Belge Numarasının Ortak Yapısı’ başlıklı AB Komisyonu Belgesi) 30 sisteminde gümrük işlemleri ile ilgili temel hesaplarına21 erişilebildiği, başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirildiği ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerden en azından bir bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır. Yetkili gümrük idaresinin, yukarıdaki hükümlere göre belirlenememesi halinde, başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının yer aldığı üye devlet gümrük idaresine veya başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarına erişilebildiği ve başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır. İlgili kayıtların ve belgelerin bir bölümünün, başvurunun yapıldığı üye devlet gümrük idaresinden başka bir üye devlette tutulması halinde, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer alan başvuru formunun 13 (gümrük ile ilgili faaliyetlerin yürütüldüğü üye devlet), 16 (gümrük belgelerinin tutulduğu idare), 17 (gümrük belgelerini sunmakla sorumlu olan idare) ve 18 (temel hesapların tutulduğu idare) no.lu kutuları başvuru sahibi tarafından doldurulur. Başvurunun yapıldığı üye devlet gümrük idaresinden farklı bir üye devlette başvuru sahibinin depolama faaliyeti veya başka binaları varsa, üye devlet gümrük idaresince depolama faaliyetindeki veya diğer binalardaki koşulların incelenebilmesi için bu bilgi, başvuru formunun 13 no.lu kutusunda belirtilir. 21 Başvuru sahibinin temel hesapları, YY belgesi almak için gerekli koşulların ve kriterlerin gümrük idaresince doğrulanmasını ve izlenmesini mümkün kılan kayıtları ve belgeleri içermelidir. 31 YY belgesinin düzenlenmesi için talep edilen koşullara uyum sağlandığını kanıtlamak için gerekli olan bütün bilginin gümrük idarelerine verilebilmesi amacıyla, başvuru sahibi kendi idaresi içerisinde merkezi bir nokta veya irtibata geçilecek bir kişi gösterir. Üye devletler, başvuruların yapılacağı yetkili gümrük idarelerinin listesini ve değişiklikleri Komisyon’a bildirir. Komisyon, diğer üye devletlerin bu bilgilere ulaşmasını mümkün kılar. 1.2.2.3.5. Başvurunun Kabul Edilmeyeceği Durumlar - Başvurunun, usulüne uygun olarak gerekli bilgi ve belgeler ile birlikte yukarıda belirtilen yetkili gümrük idarelerinden birisine yapılmaması, - Başvuru yapıldığı zaman, başvuru sahibinin ekonomik faaliyeti ile ilgili olarak ciddi bir ihlalden dolayı mahkûm edilmesi veya iflas işlemlerine tabi olması, - Başvuru sahibinin gümrük işlemlerindeki yasal temsilcisinin, temsilcilik faaliyetine bağlı olarak ciddi bir ihlalden dolayı mahkum olması, - YY belgesinin iptalinden sonraki 3 yıl içerisinde başvuru yapılması halinde başvuru kabul edilmez. 1.2.2.3.6. YY Belgelerinin Verilmesi İçin Yerine Getirilmesi Gereken Koşullar ve Kriterler Bir ekonomik operatörün YY belgesine sahip olabilmesi için Toplulukta yerleşik olması gerekmektedir. Bununla birlikte Topluluk ile ekonomik operatörün 32 yerleşik olduğu üçüncü ülke arasında yapılmış olan bir uluslararası anlaşmanın, YY belgelerinin karşılıklı olarak tanınmasını öngörmesi ve üye devlet gümrük idaresi adına söz konusu üçüncü ülkenin gerekli kontrolleri gerçekleştirmesine ilişkin bir idari düzenlemeyi içermesi veya Emniyet ve Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi başvurusunun, Toplulukta yerleşik olmayan fakat orada yerel bir bürosu bulunan havayolu veya denizcilik şirketi tarafından yapılması halinde ekonomik operatörün Toplulukta yerleşik olması şartı aranmaz. Toplulukta yerleşik olmayan fakat yerel bir bürosu bulunan havayolu veya denizcilik şirketinin, başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl içerisinde gümrük kurallarını ciddi bir şekilde ihlal etmemiş olduğu, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme ve başvurudan önceki son 3 yıl içerisinde mali yeterliliğe sahip olduğu kabul edilir. Başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl boyunca başvuru sahibi, başvuru sahibi şirketten sorumlu olan veya şirket yönetiminde söz sahibi olan kişiler, başvuru sahibinin gümrük işlemlerindeki yasal temsilcisi veya gümrük ile ilgili işlemlerinden sorumlu olan kişilerden herhangi birisi tarafından gümrük kurallarının ciddi bir şekilde ihlal edilmemiş olması gerekmektedir. Bununla birlikte yetkili gümrük idaresinin, gümrük ile ilgili işlemlerinin sayısı ve hacmi ile orantılı olarak herhangi bir ihlali ihmal edilebilir olarak 33 değerlendirmesi ve başvuru sahibinin iyi niyetinden şüphe etmemesi halinde, gümrük yükümlülüklerinin yerine getirildiği mütalaa edilir. Başvuru sahibinin 3 yıldan az bir süredir Toplulukta yerleşik olması halinde, başvuru sahibinin gümrük mevzuatından kaynaklanan gerekliliklere uyumu mevcut kayıtlar ve bilgiler temelinde değerlendirilir. Başvuru sahibinin ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtlarını tutmada yeterli bir sisteme sahip olması gerekir. Bunun için ise başvuru sahibinin, gümrük idarelerinin gümrük ile ilgili ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtlara fiziki veya elektronik olarak erişimini mümkün kılması; hesapların tutulduğu üye devlette uygulanan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile uyumlu olan ve gümrük kontrollerini kolaylaştıran bir muhasebe sistemine; Topluluk eşyası olan ve Topluluk eşyası olmayan eşyayı birbirinden ayıran bir lojistik sistemine; faaliyetinin türüne ve hacmine uygun bir idari örgüte, yasadışı ve usulsüz işlemleri tespit edebilen iç denetim sistemine; ticaret politikası önlemlerine veya tarım ürünleri ticaretine ilişkin lisansların ve izinlerin idaresi için yeterli prosedürlere; firma kayıtlarının, bilgilerin arşivlenmesine ve bilgilerin korunmasına ilişkin yeterli prosedürlere; bilgisayar sistemini yetkisiz girişlerden koruyacak ve belgelerinin güvenliğini sağlayacak uygun güvenlik önlemlerine sahip olması gerekmektedir. Başvuru sahibinin, başvurudan önceki son 3 yıl içerisinde mali yeterliliğe sahip olması gerekir. Mali yeterlilik, yürütülen faaliyetin özelliğine göre başvuru 34 sahibinin taahhütlerini yerine getirmesi için yeterli, iyi bir mali duruma sahip olması anlamına gelmektedir. Başvuru sahibi 3 yıldan daha az bir süredir Toplulukta yerleşik ise mali yeterliliği mevcut kayıtlar ve bilgiler çerçevesinde değerlendirilir. Başvuru sahibinin, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması gerekir. Belge kapsamı faaliyetler bağlamında kullanılacak binaların, yasadışı girişleri önleyecek dayanaklı malzemelerden yapılmış olması; nakliye ve kargo alanları ile yükleme limanlarına izinsiz girişleri önleyecek uygun giriş kontrol önlemlerinin mevcut olması; herhangi bir malzemenin girişini, değiştirilmesini veya kaybedilmesini ve kargo birimlerinin zarar görmesini engelleyecek önlemlerin alınmış olması; gerektiğinde yasaklama ve kısıtlamalar ile ilgili ithalat ve/veya ihracat lisanslarının idaresine ve söz konusu eşyanın diğer eşyadan ayırt edilmesine ilişkin prosedürlerin mevcut olması; uluslararası arz zincirinin güvenliğinin sağlanması için, başvuru sahibinin iş ortaklarının açık bir şekilde tanımlanmış olması; başvuru sahibinin, güvenlik ile ilgili hassas pozisyonlarda görev yapan kariyer personel üzerinde güvenlik taraması yapması ve özgeçmişlerine dair periyodik kontroller gerçekleştirmesi ve ilgili personelin güvenlikle ilgili bilgilendirme programlarına aktif bir şekilde katılımını sağlaması halinde emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulların yerine getirildiği kabul edilir. Toplulukta yerleşik olmayan fakat orada yerel bir bürosu bulunan havayolu veya denizcilik şirketinin ilgili taşıma sektöründe geçerli olan uluslararası 35 sözleşmeler temelinde düzenlenmiş ve uluslararası kabul gören bir emniyet ve/veya güvenlik belgesine sahip olması halinde emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulları karşılaması gerekir. Bununla birlikte emniyet ve güvenlik koşulları ile uluslararası belgenin düzenlenmesi için gereken koşulların aynı ya da benzer olması halinde, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi emniyet ve güvenlik koşullarının karşılanmış olduğunu mütalaa eder. Toplulukta yerleşik olan başvuru sahibi, uluslararası sözleşmeler temelinde düzenlenmiş uluslararası kabul gören bir emniyet ve/veya güvenlik belgesine, Topluluk mevzuatı çerçevesinde düzenlenmiş bir Avrupa emniyet ve/veya güvenlik belgesine, Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün uluslararası bir standardına veya Avrupa Standartlar Örgütü’nün bir Avrupa Standardına sahipse, söz konusu belgelerin düzenlenmesi için gereken koşulların, yukarıda belirtilen emniyet ve güvenlik koşulları ile aynı veya benzer olması halinde emniyet ve güvenlik koşulları yerine getirilmiş kabul edilir. 1.2.2.3.7. YY Belgelerinin Düzenlenmesine İlişkin Prosedür Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, usulüne uygun olarak gerekli bilgi ve belgeler ile yapılan başvuruyu aldığı günden itibaren 5 iş günü içerisinde, üye devlet gümrük idarelerine bildirir. Diğer üye devlet gümrük idaresi, belgenin verilmesine engel teşkil edecek bir bilgiye sahip ise, bu bilgiyi, başvuruyu aldığı tarihten itibaren 35 takvim günü içerisinde belgeyi düzenleyen gümrük idaresine iletir. 36 YY belgesine sahip olmak için gerekli koşullardan bir veya daha fazlasının incelenmesinin, bilgi eksikliği ya da bilginin doğru olup olmadığının kontrolünün yapılamaması nedeniyle belgeyi düzenleyen gümrük idaresince gerçekleştirilememesi halinde, üye devlet gümrük idarelerinin birbirine danışması gerekir. Bu durumda üye devlet gümrük idareleri, başvurunun alındığı tarihten itibaren 90 gün içerisinde YY belgesinin düzenlenebilmesi veya başvurunun reddedilebilmesi için, belgeyi düzenleyen gümrük idaresince başvuruya dair bilginin iletildiği tarihten başlamak üzere 60 takvim günü içerisinde danışmayı gerçekleştirir. Danışılan gümrük idaresi, 60 takvim günü içerisinde cevap veremezse, danışan idare başvuru sahibinin gerekli kriterleri karşılamış olduğunu mütalaa edebilir. Danışılan gümrük idaresince, başvuru sahibinin bir ya da daha fazla kriteri karşılamadığının tespit edilmesi halinde, sonuçlar başvuruyu reddedecek olan gümrük idaresine (belgeyi düzenleyen idare) iletilir. Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, YY belgesine sahip olmak için gerekli koşulların karşılanıp karşılanmadığını inceler. Emniyet ve güvenlik ile ilgili kriterlerinin incelenmesi, başvuru sahibinin gümrük ile ilgili faaliyetlerine uygun bütün binalarında gerçekleştirilir. Çok sayıda bina bulunması nedeniyle ilgili bütün binaların, belgenin düzenlenmesi için öngörülen sürede incelenememesi, bununla birlikte gümrük idaresinin, başvuru sahibinin bütün binalarda ortak emniyet standartlarına sahip olduğuna kanaat getirmesi halinde gümrük idaresi, söz konusu binaları temsil eden bir bölümü incelemeye karar verebilir. 37 Gümrük idaresi, başvuru sahibinin YY belgesine sahip olmak için gerekli koşulları karşılayıp karşılanmadığının değerlendirilmesini bu alanlarda uzman olan kişilerden talep edebilir. YY belgesi 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1D no.lu ekinde yer alan örneğe uygun olarak ve usulüne uygun başvurunun alındığı tarihten itibaren 90 gün içerisinde düzenlenir. Gümrük idaresinin bu süreyi geçirmesi halinde, süre 30 takvim günü kadar uzatılabilir. Bu durumlarda, gümrük idaresi 90 takvim günü olan sürenin sona ermesinden önce başvuru sahibini, sürenin uzatılma nedeni hususunda bilgilendirir. YY belgesinin düzenlenmesi için gerekli olan 90 günlük süre, kriterlerin incelenmesi esnasında başvuru sahibinin, söz konusu kriterleri karşılamak için gerekli düzenlemeleri yapması ve bu hususu yetkili gümrük idaresine bildirmesi halinde uzatılabilir. Gümrük idaresince gerçekleştirilen incelemenin sonuçlarının başvurunun reddedilmesine yol açması ihtimali varsa belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, bulguları başvuru sahibine bildirir ve başvuruyu reddetmeden önce, başvuru sahibine 30 takvim günü içerisinde cevap verme imkanı verir. Bu durumda, YY belgesinin düzenlenmesi için öngörülen 90 günlük süre askıya alınır. 38 Başvurunun reddi, gümrük mevzuatı çerçevesinde verilmiş olan mevcut herhangi bir iznin otomatik olarak iptal edilmesine yol açmaz. Başvuru reddedilirse, gümrük idaresi, ret kararının dayanağı hususunda başvuru sahibini bilgilendirir. Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, 5 iş günü içerisinde, diğer üye devlet gümrük idarelerini YY belgesinin düzenlendiği hususunda bilgilendirir. Başvurunun reddedilmesi halinde de aynı süre içerisinde bilgi verilir. 1.2.2.3.8. YY Belgesinin Hukuki Etkileri YY Belgesi, düzenlendiği tarihten sonraki 10’uncu iş günü geçerlilik kazanır ve bütün üye devletlerde tanınır. YY Belgesinin geçerlilik süresi sınırlandırılmaz. Gümrük idareleri, YY’nin koşul ve kriterlere uygunluğunu gözlemler ve Topluluk mevzuatında köklü bir değişiklik olması halinde, koşul ve kriterlerin YY tarafından artık karşılanmadığına ilişkin makul bir işaret bulunması durumunda koşul ve kriterlerin YY tarafından karşılanıp karşılanmadığı hususunu yeniden değerlendirir. Yeniden değerlendirmenin sonuçları, bütün üye devlet gümrük idarelerine iletilir. 1.2.2.3.9. YY Statüsünün Askıya Alınması YY belgesi için gerekli olan koşullara ve kriterlere uyumsuzluk tespit edildiğinde, gümrük kurallarının ihlali ile bağlantılı ve ceza davasının açılmasına sebebiyet veren bir fiilin YY tarafından işlendiğine gümrük idarelerince kanaat 39 getirildiğinde YY statüsü, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi tarafından askıya alınır. Bununla birlikte gümrük ile ilgili işlemlerin sayısı ve hacmi ile orantılı olarak gümrük idaresinin bir ihlalin ihmal edilebilir olduğunu mütalaa etmesi ve başvuru sahibinin iyi niyetinden şüphe duymaması halinde YY statüsünün askıya alınmamasına karar verilebilir. YY statüsünün askıya alınmasına yönelik kararı almadan önce, gümrük idareleri, bulgularını ilgili YY’ye bildirir. Bildirim tarihinden itibaren 30 takvim günü içerisinde YY’nin durumu düzeltme ve/veya görüşünü açıklama hakkı vardır. Vatandaşların emniyet ve güvenliğine, kamu sağlığına veya çevreye yönelik bir tehdidin niteliğinin ve seviyesinin askıya almayı gerektirmesi halinde, askıya alma derhal vuku bulur. Askıya alan gümrük idaresi, diğer üye devlet gümrük idarelerini uygun tedbirler almaları için bilgilendirir. YY Belgesi sahibinin, koşul ve kriterlere uyumsuzluğu 30 takvim günü içerisinde düzeltmemesi halinde, yetkili gümrük idaresi durumun düzeltilmesine yönelik gerekli önlemleri alması için 30 takvim günü süresince YY statüsünün askıya alındığı hususunda ilgili ekonomik operatörü bilgilendirir. Bildirim, diğer üye devlet gümrük idarelerine de iletilir. 40 YY belgesi sahibinin gümrük kurallarının ihlali ile bağlantılı ve ceza davasının açılmasına sebebiyet veren bir fiili işlemiş olması halinde, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi YY statüsünü dava süresince askıya alır ve YY’yi bu hususta bilgilendirir. Bildirim, diğer üye devlet gümrük idarelerine de iletilir. İlgili ekonomik operatörün, gerekli koşul ve kriterlerin sağlanması için verilen 30 takvim günü içerisinde durumu düzeltmemesi bununla birlikte askıya alma süresinin uzatılması halinde koşulların karşılanacağına ilişkin kanıt sunması halinde, belgeyi veren gümrük idaresi YY belgesinin askıya alınma süresini 30 takvim günü uzatır. Askıya alma, askıya alma tarihinden önce başlamış ve henüz tamamlanmamış gümrük işlemlerini, askıya alma nedenleri ile ilgisi olmayan ve YY belgesi referans gösterilmeksizin verilmiş bir izni ve gümrük kurallarının öngördüğü basitleştirmelerden yararlanmak için YY belgesi bağlamında verilmiş olan ve koşulları hala karşılan bir izni otomatik olarak etkilemez. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir ekonomik operatör, YY belgesine sahip olmak için gerekli koşullardan biri olan emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulları yerine getiremezse, YY statüsü kısmen askıya alınır ve ekonomik operatörün talebi üzerine, Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi düzenlenebilir. 41 Ekonomik operatör, YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlama konusunda gümrük idarelerini tatmin edecek gerekli önlemleri aldığında, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi askıya alma kararını geri çeker ve ilgili ekonomik operatörü ve diğer üye devlet gümrük idarelerini bilgilendirir. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesine sahip olan bir ekonomik operatörün, emniyet ve güvenlik ile ilgili koşulları karşılayamaması nedeniyle kısmen askıya alınan YY belgesi, askıya alma kararının geri çekilmesi halinde yeniden geçerlilik kazanır. Bu durumda askıya alınan Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi yerine düzenlenmiş olan Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi iptal edilir. Ekonomik operatör, YY belgesi için karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlama hususunda 30 takvim günü veya ilave 30 takvim günü içerisinde gerekli önlemleri alamazsa, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi YY belgesini iptal eder ve diğer üye devlet gümrük idarelerini bilgilendirir. YY, her bir YY belgesi için karşılanması gereken kriterlerden herhangi birisini geçici olarak karşılayamazsa, YY statüsünün askıya alınmasını talep edebilir. Bu durumda YY, kriterleri yeniden karşılayabileceği tarih, almayı planladığı önlemler ve bunların alınması için öngörülen takvim hususunda belgeyi düzenleyen gümrük idaresini bilgilendirir. YY, bildirimde bulunduğu dönem içerisinde durumu 42 düzeltemezse, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, YY’nin iyiniyetle hareket etmiş olması koşuluyla, makul bir uzatma verebilir. Söz konusu süre uzatımı haricinde kalan bütün durumlarda, YY belgesi iptal edilir ve belgeyi düzenleyen gümrük idaresi diğer üye devlet gümrük idarelerini derhal bilgilendirir. Askıya alma döneminde gerekli önlemlerin alınmaması durumunda, YY belgesi iptal edilir. 1.2.2.3.10. YY Belgesinin İptal Edilmesi YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlamak için gerekli önlemlerin alınmaması; YY’nin, gümrük kuralları ile ilgili ciddi ihlallerde bulunmuş olması ve temyiz hakkının bulunmaması; YY’nin gerekli koşulları ve kriterleri yeniden karşılayacağı tarihi açıkça belirtmesine karşın söz konusu süre içerisinde gerekli önlemleri alamaması halinde veya YY’nin talebi üzerine belgeyi düzenleyen gümrük idaresince YY belgesi iptal edilir. Bununla birlikte, YY’nin, gümrük kuralları ile ilgili ciddi ihlallerde bulunmuş olması ve temyiz hakkının bulunmaması halinde gümrük idaresi, gümrük ile ilgili işlemlerin sayısı ve hacmi ile orantılı olarak bir ihlalin ihmal edilebilir olduğunu ve başvuru sahibinin iyi niyetli olduğunu düşünürse YY belgesinin iptal edilmemesine karar verebilir. İptal, bildirimini takip eden günden itibaren geçerli olur. 43 İlgili ekonomik operatörün YY belgesine sahip olmak için gerekli koşullardan emniyet ve güvenlik ile ilgili olanları yerine getirememesi durumunda Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik ile ilgili Gümrük Denetimlerinin Kolaylaştırılmasına ilişkin YY belgesi, düzenleyen gümrük idaresince iptal edilir ve yerine Gümrük Basitleştirmelerine ilişkin YY belgesi düzenlenir. Belgeyi düzenleyen gümrük idaresi, YY belgesinin iptal edildiği hususunda diğer üye devlet gümrük idarelerini derhal bilgilendirir. Askıya alma dönemi içerisinde YY’nin, YY belgesi için gerekli koşulları ve kriterleri karşılayamaması veya YY’nin talebi üzerine YY belgesinin iptal edilmesi halleri dışında, iptal tarihinden itibaren 3 yıl içerisinde ekonomik operatörün YY Belgesi almak için yeni bir başvuruda bulunmasına izin verilmez. 1.2.2.3.11. Bilgi Değişimi YY, belgenin düzenlenmesinden sonra ortaya çıkan ve belgenin devamını veya içeriğini etkileyebilecek faktörler hususunda belgeyi düzenleyen gümrük idaresini bilgilendirir. Belgeyi düzenleyen gümrük idaresinde mevcut olan bütün bilgiler, YY’nin gümrük ile ilgili faaliyetlerde bulunduğu diğer üye devlet gümrük idarelerine iletilir. Gümrük idaresi, TGY’nin 260, 263, 269, 272, 276, 277, 282, 283, 313a, 313b, 324a, 324e, 372, 454a ve 912g no.lu maddelerinde düzenlenmiş olan basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi basitleştirmelerden 44 yararlanmak için ekonomik operatöre YY belgesi çerçevesinde verdiği bir izni iptal ettiğinde, YY belgesini düzenleyen gümrük idaresini bu hususta bilgilendirir. Komisyon ve gümrük idarelerinin üzerinde mutabakata varması ile belirlenen elektronik bilgi ve haberleşme sistemi, gümrük idareleri arasındaki bilgi ve haberleşme süreci ile Komisyon ve ekonomik operatörlerin bilgilendirilmesi için kullanılır. Başvurulara ilişkin olarak elektronik ortamda iletilen veriler; YY belgelerine, söz konusu belgelerin değiştirilmesine, iptal edilmesine veya YY statüsünün askıya alınmasına ilişkin bilgiler ve diğer bütün bilgilere söz konusu elektronik bilgi ve haberleşme sisteminin kullanılması suretiyle erişilebilir. YY’lerin yer aldığı güncel liste, önceden ilgili ekonomik operatörlerin izninin alınması kaydıyla, Komisyon tarafından internet aracılığıyla kamuya açıklanabilir. 1.2.3. YY UYGULAMASI İLE İLGİLİ PİLOT PROJE22 1.2.3.1. Pilot Proje Çalışmaları Eşyanın gümrük idaresi tarafından denetlenmesinin tarihi eskilere dayanmaktadır. 20. yy ortalarında bile gümrük idaresine beyan edilen eşyanın neredeyse tamamı gümrük memurları tarafından kontrole tabi tutulmuştur. Bununla birlikte yoğun eşya akışı ve ticaretin küreselleşmesine bağlı olarak gümrük idarelerinin rolü de değişmektedir. Günümüzde beyan edilen her eşyanın kontrol 22 Customs 2007 Pilot Proje Grubu tarafından “Yetkilendirilmiş Yükümlü” ile ilgili olarak yürütülen çalışmanın sonuçlarını içeren 24.08.2006 tarihli “AEO Pilot Report – YY Pilot Raporu” başlıklı belge. 45 edilmesi mümkün olmadığından gümrük idareleri modern risk analizi yöntemleri ve denetime dayalı kontrollerden yararlanarak yasal ticaret için büyük maliyet oluşturan eşya denetimlerinin azaltılması yoluna gitmektedirler. Eşya denetimlerinin risk analizine göre yapılması hem gümrük idarelerinin kaynaklarının etkin dağılımına hem de ticaret erbabının maliyetlerini azaltarak rekabet gücünün artmasına katkı sağlamaktadır. Bu düşünceden hareketle Komisyon bünyesinde, uluslararası arz zincirinin çeşitli kademelerinde yer alan ekonomik operatörlere ilişkin risk göstergelerini revize etmek ve ekonomik operatörlerin risk değerlendirmelerine ilişkin ortak bir çerçeve geliştirmek için Customs 2002 Proje Grubu oluşturulmuştur. Ekonomik operatörlerin risk değerlendirmelerine ilişkin olarak proje grubu tarafından ortaya konan modele Compact Model23 adı verilmiştir. Yine Komisyon bünyesinde oluşturulan ve 18 üye devlet temsilcisinden oluşan Customs 2007 pilot proje grubu tarafından, Customs 2002 proje grubu tarafından ortaya konan Compact Model’den de yararlanılarak Ocak - Temmuz 2006 döneminde YY statüsü ile ilgili bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Pilot çalışmada arz zincirini bütünüyle temsil edebilecek 11 ekonomik operatör seçilerek arz zincirinde yer alan farklı aktörler arasında bir denge kurulmuş, bu çalışma ile 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY programı hususunda gümrük idareleri ve ekonomik operatörlerin karşılaşılabilecekleri sorunları, sistemin aksayan yönlerini tespit etmek ve çözüm önerileri getirmek amaçlanmıştır. Söz konusu çalışma grubu, YY kavramını, kriterler, yetkilendirme süreci ve yararlar olmak üzere 3 alt grupta incelemiştir. Pilot proje çalışmasında ilk olarak, Ocak - Mart 2006 23 Risk değerlendirmesine ilişkin olarak gerçekleştirilen çalışma neticesinde ortaya konan modele COMPACT (Compliance Partnership Customs and Trade – Gümrük ve Ticaret İşbirliği Uyumu) model adı verilmiştir. 46 arasında gümrük idareleri tarafından ön denetim gerçekleştirilmiş, daha sonraki dönemde katılımcı ekonomik operatörler için risk değerlendirmesinin nasıl yapılacağı ve ekonomik operatörlerin arz zincirinde nasıl teşhis edilebileceğine ilişkin olarak gümrük idarelerince çalışma yapılmıştır. Yetkilendirilmiş yükümlü pilot proje çalışmasına 11 ekonomik operatör ve bu ekonomik operatörlerin bulunduğu üye devletlerin gümrük idarelerince katılım sağlanmıştır. Ekonomik operatörler, arz zincirinin bütün bölümlerini temsil edecek şekilde, imalatçılar, ihracatçılar, gümrük müşavirleri, taşıyıcılar, ithalatçılar vb. arasından seçilmiştir. Bu seçim yapılırken eski-yeni, küçük-büyük üye devletlerin, küçük ve orta ölçekli ekonomik operatörler ile çokuluslu ekonomik operatörlerin temsil edilmesine özen gösterilmiştir. Söz konusu pilot projede, YY kavramının en iyi şekilde uygulanması için denetim ve yetkilendirime süreçlerinin test edilmesine öncelik verilerek, denetim ve yetkilendirme işlemlerinin yürütülmesinde hem gümrük idarelerinin hem de firmaların tecrübe edinmesi hedeflenmiştir. Pilot projede, ekonomik operatörlerin gümrük gereklerine uyum sağlayıp sağlamadığı incelenirken, gümrük usullerine ilişkin kuralları uygulayıp uygulamadığı, daha önceden vergi ya da gümrük kuralları ile ilgili bir usulsüzlük yapıp yapmadığı, daha önce herhangi bir izninin gümrük idaresince iptal edilip edilmediği göz önünde bulundurulmuştur. 47 Pilot projede gümrük idarelerinden bazıları, ekonomik operatörlerin mali yeterliliğini kredi kuruluşlarına danışarak belirlemiş, bazıları ise mali yeterliliği kendisi değerlendirmiştir. Bazı durumlarda mali yeterlilik, başvuru esnasında firma tarafından önceki yıllara ait denetim raporu veya bir banka tarafından firmaya ilişkin olarak verilen bilgi ya da banka derecelendirmesi referans gösterilerek kanıtlanmıştır. Bir firmanın borçlarını ödemeyi ertelemesi, YY statüsüne sahip olmasının önünde bir engel olarak değerlendirilmemiştir. Ekonomik operatörün sahip olduğu mevcut izinler ile sertifikalar (örn. ISO, ISPS24 C-TPAT gibi), ekonomik operatörün YY statüsü için öngörülen kriterlere sahip olup olmadığı değerlendirilirken göz önünde bulundurulmuştur. 1.2.3.2. Pilot Projeden Elde Edilen Sonuçlar: YY pilot proje çalışması neticesinde elde edilen en önemli sonuçlardan biri, rehbere olan ihtiyacın belirlenmesi ve rehbere dayanarak ön denetim gerçekleştirme gereğinin ortaya çıkmasıdır. Pilot proje esnasında, bir ekonomik operatörün ön denetiminin gerçekleştirilmesi ve kriterleri karşılayıp karşılamadığının belirlenebilmesi için gümrük idareleri birkaç gün ile 200-600 saat arasında değişen mesai harcamıştır. Denetimi gerçekleştiren gümrük memurlarının sayısı da denetimin tamamlanma süresini etkilemiştir. YY hükümlerinin uygulamaya konulması ile birlikte gümrük 24 Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenlik Kodu- International Ship and Port Facility Security Code 48 idarelerinin denetimlerde kazanacağı tecrübenin denetime ayrılan süreyi azaltacağı öngörülmektedir. YY programı uygulanmaya başladığında 20.000’den fazla başvuru yapılması beklenmektedir. Çok sayıda başvuru yapılacak olması nedeniyle, gümrük idarelerinin başvuruları değerlendirmekte sıkıntı yaşayacağı düşünülmektedir. Customs 2007 Proje Grubu, gümrük idareleri ile irtibata geçen bütün ekonomik operatörlere ilişkin bilgi içeren ve EORI adı verilen bir veritabanı üzerinde çalışmaktadır. Ekonomik Operatör Kayıt ve Tanımlama Sistemi ile (EORIEconomic Operator Registration and Identification System) ekonomik operatörlerin kaydının yapılması ve tanınması amaçlanmaktadır. Söz konusu sistemin ortaya konması için 2009 yılı öngörülmektedir. Ekonomik operatörler, bu sisteme sınırlı bir şekilde girebilecek, yalnızca arz zincirinin güvenliğini sağlayabilmek için iş ilişkisi içinde bulunduğu diğer bir ekonomik operatörün YY olup olmadığını öğrenmek için bu sistemi kullanabilecektir. YY hükümleri uygulanmaya başlar başlamaz gümrük idareleri arasında haberleşme ve iletişim ihtiyacı ortaya çıkacağından YY haberleşme ve iletişim sistemi devreye girene kadar CIRCA’nın25 kullanılması öngörülmektedir. Ekonomik operatörler, YY olanların listesi CIRCA’da yayımlanacağı için kimin YY olup kimin olmadığını öğrenebileceklerdir. YY listesinin; YY belge numarası, adı, adresi 25 CIRCA, AB Komisyonu tarafından geliştirilen, bilgi ve belgelerin paylaşıldığı, tartışma ortamının oluşturulduğu ve kullanıcı adı ve şifreleri olan ilgili yetkililerce kullanılabilen bir internet platformudur. CIRCA’ya “http://forum.europa.eu.int/Public/irc/taxud/Home/main” internet adresinden ulaşılması mümkündür. 49 şeklinde Excel formatında CIRCA’da yayımlanması öngörülmektedir. Üye devletler kendi kullanımları için veya ekonomik operatörlerin yararlanması için listeyi CIRCA sayfasından indirebileceklerdir. Bir üye devlet gümrük idaresi YY başvurusu alınca, başvuruyu kendisi için ayrılan başvuru dosyasına yükleyecek, başvuru yüklendikten sonra belge üzerinde tartışma başlatılacak ve bütün kullanıcılar başvuruya ilişkin yorumlarını gönderecektir. Başvuru kabul edildikten sonra ekonomik operatörün kriterleri karşılayıp karşılamadığına ilişkin ön denetim başlatılacaktır. YY kriterlerinin karşılanıp karşılanmadığına ilişkin verilerin, başvurunun yapıldığı üye devlet gümrük idaresinde mevcut olmaması halinde, söz konusu verilerin mevcut olduğu diğer üye devlet gümrük idaresi ile irtibata geçilecektir. Danışılan gümrük idaresi de gerekli kontrolü gerçekleştirdikten sonra sonuçları başvurunun yapıldığı üye devlet gümrük idaresine iletecektir. Sonuç olumlu ise yetkilendirme süreci devam edecek; olumsuz ise, süreç sona erecek ve başvuru sahibine bu hususta bilgi verilecektir. Ön denetim tamamlandıktan sonra başvuru sahibinin, kriterleri karşılayıp karşılamadığı gümrük idaresince belirlenmiş olacak ve sonuç bütün gümrük idarelerine iletilecektir. Gerek CIRCA gerekse EORI vasıtasıyla gümrük idareleri arasında oluşturulması öngörülen haberleşme sistemine, gümrük idarelerinin YY başvurularına ilişkin olarak birbirlerini bilgilendirebilmeleri, başka bir üye devlet tarafından iletilen YY başvurusuna cevap verebilmesi, bir ya da daha fazla kriterin başka bir ülkede kontrol edilmesi gerektiğinde yetkili gümrük idaresinin söz konusu 50 üye devlete danışabilmesi, danışılan gümrük idaresinin kontrol sonuçlarını belgeyi düzenleyen gümrük idaresine iletebilmesi, YY başvurusu reddedilen ekonomik operatörün diğer üye devlet gümrük idareleri tarafından tanınabilmesi ve askıya alınan veya iptal edilen YY belgeleri hususunda da diğer gümrük idarelerinin birbirlerini bilgilendirmesi için ihtiyaç duyulmaktadır. 1.2.4. AB KOMİSYONU BÜNYESİNDE HAZIRLANAN YY REHBERİ26 1.2.4.1. Genel Hükümler 648/2005 sayılı Tüzük ve 1875/2006 sayılı Yönetmelik ile ortaya konan “Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramının hem üye devlet gümrük idareleri hem de YY belgelerinden birisine sahip olmayı düşünen ekonomik operatörlerce bir örnek uygulanmasını sağlamak, YY kavramının ne olduğu hususunda ortak bir bakış açısı geliştirebilmek, üye devletlerin ekonomik operatörlere eşit muamele edebilmelerini mümkün kılmak ve şeffaflık sağlamak için Komisyon bünyesinde Yetkilendirilmiş Yükümlü Rehberi hazırlanmıştır. AB’ye üye 18 devlet temsilcisinden ve AB Komisyonundan gelen uzmanlardan oluşan bir proje grubu tarafından hazırlanan ve yasal olarak bağlayıcı olmayıp, açıklayıcı özellik taşıyan Rehber 3 kısımdan oluşmakta olup, ilk kısımda YY statüsü almak için başvuru sahibi ekonomik operatörün gümrük idaresince denetimine, YY statüsünün sağladığı faydalara, uluslararası arz zinciri ve güvenlik kavramına, YY başvurusunun yapıldığı yetkili üye devletin belirlenmesine; ikinci kısımda firmaya, gümrük yükümlülüklerine uyum durumuna, başvuru sahibinin muhasebe ve lojistik sistemine, mali yeterlilik kavramına, emniyet ve güvenlik gereklerine ilişkin açıklayıcı ve yol gösterici 26 29.06.2007 tarihli, Taxud/2006/1450 sayılı “AEO Guidelines - Yetkilendirilmiş Yükümlü Rehberi” başlıklı belge. 51 bilgilere, son kısımda ise YY statüsü almak için öngörülen kriterlerin karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesinde hem gümrük idarelerine hem de ekonomik operatörlere yardımcı olacak açıklamalara yer verilmektedir. YY Rehberinde yer alan düzenlemeler genel olarak değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılmaktadır: YY statüsü için, mutlak surette bir ekonomik operatör tarafından başvuru yapılması gerekmektedir. Örneğin TGB’de serbest dolaşımda olan eşyayı taşıyan bir operatörün YY statüsü için başvuru yapması mümkün değildir. Çünkü TGB’de eşya taşıyan bir operatör, ekonomik operatör tanımında ifade edildiği gibi gümrük mevzuatının kapsadığı faaliyette bulunmamaktadır. Bununla birlikte, ihraç edilmek üzere eşya imal eden bir imalatçı YY statüsü alabilmek için başvurabilmektedir. YY statüsü için başvuru sahibi ekonomik operatörün bu statüye sahip olmak için gereken koşulları karşılayıp karşılamadığının denetimi yapılırken başvuru sahibinin faaliyeti, faaliyetine bağlı olarak gerçekleştirdiği işlemlerinin hacmi, karmaşıklığı, başvuru sahibi ekonomik operatöre ilişkin olarak gümrük idaresinde bulunan bilgiler, başvuru sahibinin daha önce almış olduğu izinler, önceden yapılan gümrük kontrollerinin sonuçları, başvuru sahibinin uluslararası kabul görmüş bir sertifikaya sahip olup olmadığı göz önünde bulundurulur. Yine 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 14(a) no.lu maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, YY belgesi başvurusunda bulunan küçük ve orta ölçekli ekonomik operatörlerin özellikleri dikkate alınır. Çünkü emniyet ve güvenlikle ilgili standartlar değerlendirilirken, 52 güvenlik personeli, kapalı devre televizyonları olan büyük bir imalatçı ile küçük bir alanda faaliyet gösteren ve güvenliğini daha basit bir düzenekle sağlayan bir gümrük müşaviri arasında ayrım yapılması gerekmektedir. YY Rehberi’nde, 250’den az kişiyi istihdam eden ve yıllık cirosu 50 milyon Euro’yu ve/veya yıllık bilançosu 43 milyon Euro’yu aşmayan işletmeler mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler olarak tanımlanmıştır. YY belgesi başvurusu, yalnızca ekonomik operatör tarafından yapılabilmekte ve belgenin sağlayacağı yararlardan sadece belge sahibi faydalanabilmektedir. Ana şirkete bağlı yan/tali şirketler olması durumunda her bir bağlı şirketin kendi adına başvuru yapması gerekmektedir. Bu durum, ana şirketin bir üye devlette, bağlı şirketin başka bir üye devlette bulunması durumunda da geçerli olmaktadır. Bu nedenle üye devletlerin, YY belgesi için bir başvuru almaları durumunda birbirlerine danışmaları önem taşımaktadır. YY statüsü, ekonomik operatörlerin mutlaka sahip olmaları gereken bir statü değildir. YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatörün, arz zincirindeki iş ortaklarından da bu statüye sahip olmalarını talep etmesi gerekmemektedir. YY statüsüne sahip olan ekonomik operatörler Topluluk çapında, kendileri ile ticari ilişki içerisine girilebilecek güvenilir operatörlerdir. Bir ekonomik operatörün YY statüsüne sahip olması, ona Topluluk çapında gümrük mevzuatının öngördüğü bazı basitleştirmelerden ve/veya emniyet ve güvenlikle ilgili kontrollerde bazı kolaylaştırmalardan yararlanma hakkı vermektedir. 53 1.2.4.2. Uluslararası Arz Zinciri Tanımı ve Güvenliğinin Sağlanması: YY Rehberinde, eşyanın ihraç amacıyla imalatından TGB’ye ya da başka bir gümrük bölgesine gönderilmesine kadar olan süreç uluslararası arz zinciri olarak tanımlanmıştır. Arz zincirinde yer alan operatörler bazı durumlarda süreklilik göstermekte, bazen ise sık sık değişmektedir. TGY’nin 14k(1)(e) no.lu maddesi emniyet ve güvenlik ile ilgili standartların, başvuru sahibi tarafından yerine getirilmiş olarak kabul edilmesi için YY statüsü için başvuran ekonomik operatörün uluslararası arz zincirinin güvenliğini sağlamak için iş ortaklarının açık bir şekilde tanımlanmasını mümkün kılan önlemler alması gerektiğine hükmetmektedir. İmalatçı/ihracatçı ile alıcı arasında yer alan bütün ekonomik operatörler iş ortağı olarak kabul edilmektedir. YY’nin bir ekonomik operatör ile iş ortaklığı ilişkisi içerisine girmesi halinde, diğer ekonomik operatörü, arz zincirinin kendi payına düşen bölümünde emniyet ve güvenliğin artırılmasına ilişkin gerekli önlemleri alması hususunda teşvik etmesi öngörülmektedir. YY’nin bir ekonomik operatör ile sözleşme yapmadan önce karşı tarafa ait ticari bilgileri ve emniyet ve güvenliğe ilişkin standartlarının uygunluğunu gözden geçirmesi gerekmektedir. Uluslararası arz zincirinde YY’nin hem ihracatçı hem de taşıyıcı olması durumunda, YY’nin diğer YY’ler ya da denkleri ile ticari ilişkiler içerisinde olması, YY’nin diğer ekonomik operatörler ile yaptığı sözleşmelere arz zincirinin güvenliğinin sağlanmasına yönelik hükümler eklemesi, gerektiğinde iş ortağından güvenlik taahhütnamesi alması, YY’nin işlerini yürütmek için kullandığı taşeronların bazı güvenlik kriterlerine göre seçilmesi, YY’nin konteynerlerinin yüksek derecede 54 güvenlik sağlayan mühürler ile mühürlenmiş olması halinde arz zincirinin güvenliğinin büyük ölçüde sağlanmış olduğu mütalaa edilmektedir. Uluslararası arz zincirinde yer alan ekonomik operatörlerin, arz zincirindeki konumlarına göre farklı sorumlulukları bulunmaktadır. Bir imalatçının sorumluluğu, ürettiklerinin alıcıya emin ve güvenilir bir şekilde ulaşmasını sağlamak; bir ihracatçının sorumluluğu, ihraç beyannamesinin kendisince verilmesi halinde beyannamenin doğruluğunu ve zamanında verilmesini, eşyanın taşıyıcıya, yük komisyoncusuna veya gümrük müşavirine güvenilir bir şekilde teslimini sağlamak; ihracatçı, ithalatçı veya başka bir kişi adına eşyanın taşınması işlemlerini yöneten yük komisyoncusunun sorumluluğu, taşımacılığa ilişkin kuralları uygulamak, eşyanın güvenilir bir şekilde taşınmasını sağlamak; bir antrepo işleticisinin sorumluluğu eşya gümrük antreposunda veya geçici depolama yerindeyken eşyanın gümrüğün denetiminden ayrılmamasını sağlamak, depolama alanını dış müdahalelere karşı korumak, depolama alanına yetkisiz girişleri önlemek; bir gümrük müşavirinin sorumluluğu, eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulmasına yönelik gümrük mevzuatında öngörülen hükümleri uygulamak, dolaylı temsil durumunda özet beyanın doğruluğunu ve zamanında tescil edilmesini sağlamak; bir taşıyıcının sorumluluğu, eşyanın güvenilir bir şekilde taşınmasını sağlamak, yetkisiz girişleri önlemek, gerekli taşıma belgelerini sağlamak; bir ithalatçının sorumluluğu ise, gümrük işlemlerinin yürütülmesi için dolaylı bir temsilci atamamışsa, gümrüğe sunulan eşyayı gümrükçe onaylanmış bir işlem ya da kullanıma tabi tutmak, ithalat beyannamesinin doğruluğunu ve zamanında tescilini sağlamaktır. 55 1.2.4.3. YY Belgelerinin Sağladığı Faydalar YY statüsüne sahip bir ekonomik operatörün gümrük işlemlerinde daha az fiziki kontrol ve belge kontrolüne tabi tutulma avantajından yararlanması, YY hükümlerinin uygulanabilir olacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY belgesi bağlamında mümkün olabilecektir. YY belgesine sahip olan ekonomik operatörün diğer operatörlere nazaran uluslararası arz zincirinin güvenliğine karşı daha az tehdit oluşturduğu ve düşük bir risk profiline sahip olduğu varsayılır. Bu, operatörün gümrük işlemlerinin daha hızlı sonuçlandırılmasını ve operatörün daha az belge kontrolüne tabi tutulmasını sağlar. YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatöre ait sevkiyatın, gümrük idaresi tarafından, fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçilmesi halinde, bu sevkiyatın işlemlerinin diğer sevkiyatlardan öncelikli olarak tamamlanması da YY statüsünün sağlayacağı faydalar arasında yer almakta olup, bu da yine YY hükümlerinin uygulanabilir olacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY belgesi için geçerli olacaktır. YY statüsüne sahip bir ekonomik operatörün, kendisine ait sevkiyatın gümrük idaresince denetime tabi tutulacağı yerin gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde gerçekleştirilmesini talep etme hakkı da, YY hükümlerinin uygulanmaya başlayacağı 01.01.2008 tarihinden sonra alınacak 3 tür YY belgesi için de geçerli olacaktır. Böylece gümrük kontrolleri, YY için en uygun olan yerde, YY’nin işlemlerini geciktirmeden ve YY için daha az maliyet teşkil edecek şekilde gerçekleştirilmiş olacaktır. 56 Gümrük Basitleştirmeleri veya Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik Belgesine sahip olan YY’ler için öngörülen, gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden diğer operatörlere nazaran daha kolay yararlanabilme olanağı da, yine 01.01.2008 tarihinden sonra söz konusu olacaktır. Bir ekonomik operatörün gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden yararlanması için mutlaka YY statüsüne sahip olması gerekmemekle birlikte, bir ekonomik operatörün YY statüsüne sahip olması, herhangi bir basitleştirmeden yararlanmak için başvurduğunda YY statüsü verilirken incelenen koşul ve kriterlerin tekrar incelenmeyeceği anlamına gelmektedir. Emniyet ve Güvenlik Belgesi ile Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik Belgesine sahip olan ekonomik operatörlerin daha az veriden oluşan özet beyanı vermeleri ise 01.07.2009 tarihinden itibaren geçerli olacaktır. YY statüsüne sahip olan taşıyıcılar, yük komisyoncuları ve gümrük müşavirlerinin daha az veriden oluşan özet beyanı vermeleri, adına hareket ettikleri ekonomik operatörün de Emniyet ve Güvenlik Belgesi ya da Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik Belgesine sahip olması halinde mümkün olabilecektir. YY’nin, kendisine ait bir sevkiyatın gümrük idaresince fiziki konrole tabi tutulmak üzere seçilmesi halinde, gümrük idaresince önceden bilgilendirilmesi 01.07.2009 tarihinden itibaren ve Emniyet ve Güvenlik Belgesi veya Gümrük Basitleştirmeleri/Emniyet ve Güvenlik Belgesine sahip olan ekonomik operatörler 57 açısından uygulanabilir olacaktır. YY’ye ön bildirimde bulunulmasının, gümrük idaresince gerçekleştirilecek kontrolü tehlikeye düşürmemesi gerekmektedir. YY statüsüne sahip olanlar için, Topluluk Gümrük mevzuatında öngörülen yararlar yukarıda belirtilenler olmakla birlikte, mevzuatta yer almayan, bununla birlikte söz konusu statüye sahip olan ekonomik operatörlerin elde etmesi öngörülen bazı dolaylı yararlar bulunmaktadır. Öncelikli olarak, ekonomik operatörün bu statüye sahip olmak için yapacağı yatırımlar emniyet ve güvenlik standartlarının yükselmesine, personel güvenliğinin artmasına, hırsızlık ve kayıpların, sevkiyatlardaki gecikmelerin azalmasına, çalışanların şirkete bağlılığının artmasına, şirkette işlenen suçların, emniyet ve güvenlik alanında yaşanan kazaların en aza indirgenmesine ve uluslararası arz zincirinde yer alan iş ortakları ile ilişkilerin güçlenmesine imkân verecektir. YY statüsüne sahip olan bir ekonomik operatörün sağlayacağı en büyük faydalardan birisi de, gümrük idaresi ile ilişkilerinin gelişmesidir. YY statüsüne sahip olmak için gerekli olan emniyet ve güvenlik standartlarını karşılayan bir ekonomik operatör uluslararası arz zincirinde emin ve güvenilir bir iş ortağı olarak kabul görecek ve bir ekonomik operatör, iş ortaklığı yapmayı planladığında tercihini YY olan ekonomik operatörden yana kullanacaktır. Topluluk ile üçüncü ülkeler arasında yapılması planlanan uluslararası anlaşmalar ile Toplulukta verilmiş olan emniyet ve güvenlik belgesinin, YY programı ya da eşdeğer bir program uygulayan üçüncü ülkelerde de tanınması 58 öngörülmektedir. Bu mümkün olduğunda, Toplulukta emniyet ve güvenlik belgesine sahip olan bir ekonomik operatör, bu belgenin sağladığı yararlardan üçüncü bir ülkede de herhangi bir başvuru yapmadan doğrudan yararlanabilecektir. 1.2.4.3.1. Gümrük Basitleştirmeleri Belgesi; Üç farklı YY belgesinden biri olan gümrük basitleştirmeleri belgesine sahip olan YY, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime dayalı gümrük kontrollerini kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtlarını iyi bir şekilde tutabilecek yeterli bir sisteme sahip olan ve mali yeterliliğini kanıtlayan bir ekonomik operatördür ve 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 14(b) no.lu maddesinin 1’inci fıkrasında öngörülen serbest dolaşıma giriş, ihracat, antrepo, hariçte işleme, dahilde işleme rejimlerine ilişkin basitleştirmelerden daha kolay yararlanır, daha az fiziki kontrole veya belge kontrolüne tabi tutulur, gümrük kontrolüne tabi tutulmak için seçilmesi halinde diğer ekonomik operatörlere nazaran gümrükteki işlemleri öncelikli olarak yapılır ve gümrük kontrollerinin ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde gerçekleştirilmesini talep etme hakkına sahip olur. 1.2.4.3.2. Emniyet ve Güvenlik Belgesi; Diğer bir YY belgesi olan emniyet ve güvenlik belgesine sahip olan YY, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime dayalı gümrük kontrollerini kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtlarını iyi bir şekilde tutabilecek yeterli bir sisteme sahip olan, mali yeterliliğini kanıtlayan ve gümrük basitleştirmeleri belgesi için aranan kriterlere ek olarak Yönetmelikte öngörülen, 59 emniyet ve güvenliğe ilişkin bazı standartlara27 sahip olan bir ekonomik operatördür. YY statüsüne sahip olan ekonomik operatör, Yönetmeliğin 14b(2) no.lu maddesinde öngörüldüğü üzere, sevkiyatı daha ileri bir fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiği zaman bu hususta bilgilendirilme olanağına, yine Yönetmeliğin 14b(3) no.lu maddesinde öngörüldüğü üzere, giriş ve çıkış özet beyanlarında diğer operatörlere nazaran daha az veri sunma hakkına sahip olur, daha az fiziki kontrol ve belge kontrolüne tabi tutulur, gümrük kontrolüne tabi tutulmak için seçilmesi halinde diğer ekonomik operatörlere nazaran gümrükteki işlemleri öncelikli olarak yapılır ve gümrük kontrollerinin ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde gerçekleştirilmesini talep etme hakkına sahip olur. 1.2.4.3.3. Gümrük Basitleştirmeleri ve Emniyet/Güvenlik Belgesi Üçüncü YY belgesi olan gümrük basitleştirmeleri ve emniyet/güvenlik belgesine sahip olan bir YY gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, denetime dayalı gümrük kontrollerini kolaylaştırmak için ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtlarını iyi bir şekilde tutabilecek yeterli bir sisteme sahip olan, mali yeterliliğini kanıtlayan ve Yönetmelikte öngörülen, emniyet ve güvenliğe ilişkin bazı standartlara sahip olan ekonomik operatördür. Dolayısıyla söz konusu operatör, her iki belgenin sağladığı avantajlardan yararlanır. Ekonomik operatörün üç tür YY belgesinin sağladığı basitleştirmelerden ve/veya kolaylıklardan yararlanabilmesi için, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa 27 YY rehberi hazırlanırken, emniyet ve güvenlik belgesine sahip olmak için karşılanması gereken şartlar arasında yer alan emniyet ve güvenlik standartlarının geliştirilmesinde Dünya Gümrük Örgütü’nce hazırlanan Standartlar Çerçevesi ve Uluslararası Standardizasyon Örgütü’nün (ISO) standartlarından faydalanılmıştır. 60 ilişkin kayıtlarında kullandığı sistemin, gümrük denetimlerine açık olması gerekmektedir. Bu nedenle ekonomik operatörün kayıtlarına, gümrük denetimini gerçekleştiren memurlarca erişilebilmesi zorunludur 1.2.4.4. Çokuluslu veya Büyük Şirketlerin ve Şubelerin Durumu Çokuluslu şirketler, bir ana şirket ve her biri ayrı bir yasal varlık olan bağlı şirketlerden oluşur. Bir ana şirket, bağlı şirketlerinden bir bölümü için YY statüsü almak isterse, YY başvurularının, YY statüsü almak isteyen her bir bağlı şirket tarafından yapılması gerekmektedir. YY başvurusu şube açısından incelendiğinde, şirketler hukukuna göre şube, ayrı bir yasal varlık olmadığından, başka bir firmanın ofisi/binası ya da ayrı bir çalışma mahali olduğundan şubeleri olan böyle bir şirketin YY statüsü almak istemesi halinde bütün şubeleri için başvuru yapması gerekmez, sadece bir üye devlette başvuru yapması yeterlidir. 1.2.4.5. Başvurunun Yapılacağı Yetkili Gümrük İdaresinin Tespiti YY başvurusunda yetkili üye devlet belirlenirken, gümrük işlemleri/düzenlemeleri ile ilgili temel hesapların tutulduğu yer göz önünde bulundurulur. Temel hesaplardan kasıt; gümrük idaresinin, YYbelgesi alabilmek için gerekli olan koşul ve kriterleri teyit etmesine ve gözlemlemesine imkan veren kayıt ve belgeler anlamına gelmektedir. 61 Bir firma gümrük ile ilgili hesapların tutulması hizmetini, başka bir üye devletten ya da üçüncü bir ülkeden alabilir. Birçok üye devlette yasal olarak izin verilen, dışarıdan hizmet alma durumu çok olağandır. Bu tür bir hizmet alan ekonomik operatörün YY başvurusunun değerlendirilebilmesi için yerleşik olduğu üye devlet gümrük idaresince, başka bir üye devlette ya da üçüncü bir ülkede yer alan belgelere ulaşılabilmelidir. Bu nedenle YY belgesi başvurusunun, TGY’nin 14d (1)(b) no.lu maddesi uyarınca firmanın gerekli belgelerine ulaşılabildiği, lojistik ve gümrük ile ilgili faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlete yapılması gerekir. TGY’nin 14d (2)(b) no.lu maddesi uyarınca firmanın gümrük ile ilgili faaliyetlerinin başka bir üye devlette yürütülmesi durumunda, YY belgesi başvurusunun gümrük işlemleri ile ilgili temel hesaplarına ulaşılabildiği ve lojistik yönetim faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlette yapılması gerekir. 1.2.4.6. Ekonomik Operatörün Gümrük Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi Firmanın gümrük yükümlülüklerini yerine getirip getiremediğini tespit edilebilmesi için ilgili firmanın daha önce almış olduğu izinler, gümrük kurallarına uyum konusunda önceden gerçekleştirilmiş denetimler bir bütün olarak firmanın gümrük işlemlerindeki göstergesi olarak kabul edilmektedir. YY statüsü için başvuran ekonomik operatörün muhasebe ve lojistik sisteminin söz konusu statüye sahip olmak için gerekli koşulları karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi için, ekonomik operatörün kayıtlarına gümrük idaresinin erişebilmesi gerekmektedir. Bilgisayar ve entegre muhasebe sistemleri, iç denetim usulleri, gelen/çıkan eşya akışı, depolama, üretim, ticaret politikası önlemleri, tarımsal ürünlerin ticaretine 62 ilişkin ithalat/ihracat lisansları, bilgisayar sisteminde meydana gelebilecek aksaklıklar için alınan önlemler gibi hususlar gösterge olarak kabul edilmekte ve bu göstergeler çerçevesinde sorular yöneltilmektedir. 1.2.4.7. Ekonomik Operatörün Mali Yeterliliği ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi Başvuruda bulunan ekonomik operatörün mali yeterlilik koşulunun karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesinde başvuru sahibinin borçlarını ödeyebilme gücü, ticari dengesi, mali hareketleri, yıllık bilanço, kar-zarar, stok kapasitesi, dış alımlar, dış satışlar, üretim süreci, tarife sınıflandırması, ithalat vergileri, katma değer vergisi, anti-damping vergileri, eşyanın menşei gibi hususlar gösterge olarak kabul edilerek belirtilen göstergeler çerçevesinde yöneltilen sorular ve başvuru sahibinin mali yeterliliğini anlamak için ticari ilişki içerisinde olduğu bankalardan edinilecek veriler ile firma hakkında bilgi edinilmesi amaçlanmaktadır. 1.2.4.8. Ekonomik Operatörün Emniyet ve Güvenlik Standartları ile İlgili Bilgi Elde Edilmesi Emniyet ve güvenlik ile ilgili şartların karşılanıp karşılanmadığının değerlendirilmesinde firmanın içyapısı, denetim sistemleri, araçların, eşyanın ve üçüncü kişilerin binalara girişinde uygulanan usuller, yetkisiz girişleri önelemek için alınan önlemler, binaların çevresinin korunması, kilitler, kapılar, aydınlatma, bina içi güvenlik önlemleri, kargo güvenliğinin sağlanmasına ilişkin uygulamalar, personelin emniyet ve güvenlik hususunda bilgilendirilme düzeyleri, gelen eşyanın mühürlenmesi, etiketlenmesi, depolanacağı yerin belirlenmesi, farklı eşya türlerinin farklı yerlerde depolanması, paketlenmesi, kalite kontrolü, yüklenen eşyanın 63 denetlenmesi, çıkan eşyanın mühürlenmesi, istihdam politikası, kariyer personele yönelik güvenlik taramaları gibi hususlar gösterge olarak kabul edilmektedir. YY statüsü ile ilgili açıklayıcı bilgiler içeren rehberin, özellikle çok uluslu şirketler ile küçük ve orta ölçekli şirketler açısından YY kavramının uygulamaya başlanacağı 01.01.2008 tarihinden sonra ortaya çıkabilecek sorunlar da dikkate alınarak daha da geliştirilmesi gerekmektedir. 1.3. AB VE ABD ARASINDA YY STATÜSÜNÜN KARŞILIKLI OLARAK TANINMASI AB, ABD’nin hem güvenlik ile ilgili kaygılarını gidermek hem de önemli ticaret ortağını kaybetmemek için ABD’de uygulanan güvenlik programları (CSI ve C-TPAT) ile aynı amaca hizmet eden YY statüsünü uygulamaya başlayacaktır. Fakat benzer özellikler gösteren söz konusu programların uygulanması ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamayacaktır. Ticaretin kolaylaştırılması için, ilgili ülkelerce verilecek söz konusu statülerin koşullarının benzer olması ve verilen statülerin karşılıklı olarak tanınması ve bu doğrultuda ilgili ülkeler arasında işbirliği yapılması gerekmektedir. AB-ABD arasındaki işbirliği çerçevesinde ABD’nin Ticaret İşbirliği Programı (C-TPAT) ile AB’nin YY programının karşılaştırılması tamamlanmış olup her iki programın karşılıklı olarak tanınması yönünde prensip olarak anlaşmaya varılmıştır. AB-ABD Ortak Gümrük İşbirliği Komitesine (EU-US JCCC-European Union-United States Joint Customs Cooperation Committe) göre YY koşulları, yöntemleri ve kriterleri uluslararası arz zincirinin güvenliğini artıracaktır. Her iki programın amacı sınırların güvenliğini sağlamaktır. 27 üye devlette tanınan YY 64 statüsünün, ABD tarafından tanınması bu kavramın uygulanmaya başlamasından sonraki gelişmelere bağlıdır. 1.4. SINIRLARIN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK DİĞER ÜLKE UYGULAMALARI 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra ABD’nin girişimleri ve önderliği neticesinde her ülkede ayrı ayrı olarak veya çeşitli ülke grupları ile işbirliği içerisinde sınırların güvenliğine yönelik uygulamalar yürürlüğe girmiştir. Dünyanın en büyük iki ticaret bloğu olan AB ile ABD arasında var olan gümrük işbirliği anlaşması kapsamında 22 Nisan 2004’te konteyner güvenliği üzerine bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşma hem AB hem de ABD için karşılıklılık temeli üzerinde güvenliği artıracaktır. Ayrıca ticaretin kolaylaştırılması ve güvenlik arasında doğru bir denge kuracaktır. Böylece ABD ve AB, operatörler için aynı seviye ve standartta gümrük denetimleri ortaya koyacaktır. Söz konusu anlaşmanın imzalanmasının ardından, özel gündemleri olan iki çalışma grubu oluşturulmuştur. Gruplardan birisi güvenliğe yönelik ortak çabaların ilerletilmesi, diğeri ise ticaret ortaklık programlarının karşılaştırılması üzerine odaklanmıştır. Gümrük ile özel sektör arasındaki ortaklık programlarının derinlemesine karşılaştırılması hem AB hem de ABD’ye, AB’nin YY programı ile ABD’nin Terörizme Karşı Gümrük ve Ticaret Ortaklığı programının değerlendirilmesi fırsatını 65 vermiştir. Heri iki programın karşılaştırılması, Atlantiğin her iki yakasında yasal ticaretin güvenliğinin sağlanması ve kolaylaştırılması için karşılıklı standartların ve sistemlerin geliştirilmesi olanağını sağlamıştır. ABD ve Kanada ortak girişimi olarak Kanada’da Serbest ve Güvenilir Ticaret Programı uygulanmaktadır (FAST-Free and Secure Trade). Avustralya’da ve Yeni Zelanda’da da gümrük idareleri ve özel sektör işbirliği ile güvenliğin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. AB ile Çin arasında arz zinciri güvenliği hususunda işbirliği mevcut olup, AB-Çin Gümrük İşbirliği ve Gümrük Konularında Karşılıklı İdari Yardım Anlaşması 1 Nisan 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İşbirliği, her iki tarafta YY statülerinin karşılıklı olarak tanınmasını öngörmektedir. 1.5. REVİZE KYOTO BASİTLEŞTİRİLMESİ SÖZLEŞMESİ VE (GÜMRÜK REJİMLERİNİN UYUMLAŞTIRILMASINA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞME) Revize Kyoto Sözleşmesi, 15 Aralık 1950 tarihinde Brüksel’de tanzim edilen “Bir Gümrük İşbirliği Konseyi Teşkiline İlişkin Sözleşme” ile kurulan Gümrük İşbirliği Konseyi bünyesinde hazırlanan bir uluslararası Sözleşme olup, taraf üye devletlerin; gümrük rejim ve uygulamalarının basitleştirilmesi, uyumlaştırılması ve uluslararası işbirliğinin teşvik edilerek uluslararası ticaretin gelişmesine katkıda bulunma yönündeki taahhütlerini içermektedir. 66 Temel amacı gümrük rejimlerinin ve uygulamalarının basitleştirilmesi olan Revize Kyoto Sözleşmesi Ana Metin, Genel Ek ve Özel Eklerden oluşmaktadır. Sözleşmenin 1. Bölümünün, Tanımlar başlığı altında “Standart” kavramı, “gümrük rejim ve uygulamalarının uyumlaştırılmasını ve basitleştirilmesini sağlamak için uygulanmasının gerekli olduğu kabul edilen bir hüküm” olarak tanımlanmıştır. “Geçiş standardı” ise “Genel Ek’te yer alan ve uygulanması için daha uzun bir döneme izin verilen bir Standart” olarak tanımlanmıştır. Sözleşme’nin “İzin Sahibi Kişilere Mahsus Özel İşlemler” başlığını taşyan 3.32 no.lu geçiş standardı, gümrük yükümlülüklerine riayet etme hususunda uygun bir sicile ve ticari kayıtlarının idaresi için yeterli bir sisteme sahip olma dâhil, gümrük tarafından belirlenen kriterleri karşılayan izin sahibi kişiler28 için gümrük idaresinin; - Eşyanın tanımlanması için gerekli asgari bilginin temin edilmesi üzerine, eşyanın teslimine ve nihai eşya beyannamesinin daha sonra tamamlanmasına izin verilmesine, - Eşyanın gümrük işlemlerinin, beyan sahibinin mekânında veya gümrükçe izin verilen diğer bir yerde tamamlanmasına, ve buna ek olarak mümkün olduğu ölçüde; - Eşyanın sık sık aynı kişi tarafından ithal veya ihraç edildiği durumda belirli bir süre içinde tüm ithalat veya ihracatlar için tek bir eşya beyannamesine izin verilmesine, 28 Sözleşmenin orijinal metninde izin sahibi kişiler için “authorised persons” ibaresi kullanılmaktadır. 67 - Vergi ve resim yükümlüklerinin kendilerince tahakkuk edilmesi ve uygun olduğu durumda diğer gümrük gerekliliklerine uyumu sağlamak için izin sahibi kişilerin ticari kayıtlarını kullanmasına, - Sonradan tamamlayıcı bir eşya beyannamesiyle desteklenmek kaydıyla eşya beyannamesinin izin sahibi kişinin kayıtlarına geçilerek verilmesine, imkan sağlamasını öngörmektedir. Söz konusu geçiş standardında da görüleceği üzere gümrüğün gereklerine riayet etme hususunda uygun bir sicile ve ticari kayıtlarının idaresi için yeterli bir sisteme sahip olma dâhil, gümrük tarafından belirlenen kriterleri karşılayan izin sahibi kişilerin gümrük idarelerindeki işlemlerinde bazı basitleştirmelerden yararlanması öngörülmektedir. Nitekim DGÖ bünyesinde geliştirilen ve güvenilir ticaret erbabının gümrük işlemlerinde basitleştirmelerden yararlanmasını öngören “yetkilendirilmiş yükümlü-authorised economic operator” programının çıkış noktasını da Revize Kyoto Sözleşmesi’nde yer alan “authorised person” kavramı oluşturmaktadır. ABD’de uygulanan CSI ve C-TPAT ile AB’de uygulanacak YY programlarının temel amacı sınırların güvenliğinin sağlanması, ikincil amacı ise güvenlik tedbirlerindeki artışın yasal ticarete zarar vermesinin önlenmesi olmasına karşın Revize Kyoto Sözleşmesi ile ulaşılmak istenen temel hedef gümrük işlemlerinin basitleştirilmesidir. 68 II. BÖLÜM MODERN DÜNYADA TEMSİL MÜESSESESİ VE GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ 2.1. Türkiye’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği Müessesesi 2.1.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler29 Kişilerin hukuki işlemlerini bir başkası aracılığıyla yapmaları modern hayatın bir gereği olarak ortaya çıkmaktadır. Söz konusu işlemlerin bizzat yapılması masraf ve zaman kaybına yol açtığından ve bazı hukuki işlemlerin yapılması uzmanlık gerektirdiğinden temsil kurumu doğmuştur. Hukuki işlemlerin bir başkası aracılığı ile yapılması halinde söz konusu işlemin tarafları ile bunu yapanlar farklı kişi olmaktadır. Hukuki işlemin temsilci tarafından yapılması halinde, hüküm ve sonuçları temsil olunana ait olacaktır. Özellikle sözleşmelerde büyük önem taşıyan temsil müessesesi 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun30 (BK) 32 – 40’ncı maddeleri arasında düzenlenmiştir. Yasa koyucu bu maddelerde yer alan hükümler dışında, temsil ya da temsilin özel türleri ile ilgili olarak özel hükümlere de yer vermiştir. Temsil ile ilgili özel hükmün bulunmadığı hallerde BK’nın temsile ilişkin genel hükümleri uygulanmaktadır. Temsilin, yasal temsil–hukuki işleme dayanan temsil ve dolaylı temsil– doğrudan temsil olmak üzere iki türü mevcuttur. Temsil yetkisinin yasadan 29 , Ahmet M. KILIÇOĞLU, “Borçlar Hukuku Genel Hükümler”, Turhan Kitabevi, Ankara 2007, s.154-174. 30 29.04.1926 tarihli 359 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 69 kaynaklandığı hallerde yasal temsilden söz edilir. Burada temsil yetkisi ve kapsamı yasa tarafından düzenlenmiştir. Yasal temsilci, temsil yetkisini, temsil olunanın iradesinden değil de yasadan alan kişidir. Hukuki işleme dayanan temsilde temsil yetkisi, temsil olunan kişinin iradesinden doğar. Bu nedenle bu temsil türüne rızai ya da iradi temsil de denilmektedir. Dolaylı temsilde, temsilci kendi adına fakat temsil olunan kişinin hesabına hareket eder. Bunun sonucu olarak, dolaylı temsilde iki hukuki işlem söz konusudur. Birinci aşamada, temsilci üçüncü kişiyle kendi adına fakat temsil olunanın hesabına işlem yapar. Daha sonra, bu işlemin sonuçları temsil olunana devredilir. Doğrudan temsilde ise, temsilci hiçbir zaman üçüncü kişiyle yapılan hukuki işlemin tarafı olmaz. Temsilci, kendi adına ve temsil olunanın hesabına değil, doğrudan doğruya temsil olunanın adına ve hesabına hareket eder. Bu nedenle burada iki işlem ve iki aşama söz konusu değildir, tek bir işlem ve tek bir aşama söz konusudur. Bu, temsilcinin, temsil olunanın adına ve hesabına yaptığı işlemdir. BK, doğrudan temsil hükümlerini esas almıştır. BK’nın 32/f maddesinin ikinci fıkrasında, temsilcinin üçüncü kişiyle yaptığı hukuki işlemde bu sıfatını bildirmemesi halinde, işlemin alacak ve borçlarının temsilciye ait olacağı, yani bu durumda dolaylı temsilin söz konusu olacağı hüküm altına alınmaktadır. Ancak temsilci bu sıfatını bildirmediğinde, temsilin varlığının hal ve durumdan anlaşıldığı ya da üçüncü kişinin bu işlemi temsilci ya da temsil olunan ile yapması arasında bir fark bulunmadığı hallerde de doğrudan temsil söz konusu olmaktadır. Temsilcinin temsil yetkisini kanıtlamak için kullandığı belgeye “yetki belgesi” ya da “selahiyetname” adı verilmektedir. Temsil yetkisini, temsil olunan kişi dilediği gibi belirleyebilir. Temsil 70 olunan kişi, bu yetkileri sonradan iptal edebilme veya sınırlandırabilme hakkına sahiptir. Temsil yetkisi, azil (yetkiyi iptal etme), istifa, sürenin sona ermesi, ölümgaiplik, ehliyetin kaybı ve iflas durumlarında sona ermektedir. Temsil yetkisinin bulunmadığı ya da bulunmasına rağmen yetki sınırlarının aşıldığı hallerde yetkisiz temsilden söz edilir. Yetkisiz temsile dayanan hukuki işlemler kural olarak, temsil olunanı bağlamaz. Temsil olunan kişi bu işlemle bağlı olmadığı halde, üçüncü kişi bununla bağlıdır. Temsil olunan, yetkisiz temsile dayanan işleme icazet verebilir. İcazet, yetkisiz temsilcinin yaptığı hukuki işlemin, temsil olunan tarafından tanınması ve yapıldığı tarihten itibaren geçerlilik kazandırılmasıdır. 2.1.2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği’nde Yer Alan Temsil ve Gümrük Müşavirliği ile İlgili Düzenlemeler Temsil ve gümrük müşavirliği müessesesi ile ilgili düzenlemeler 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun çeşitli maddelerinde yer almaktadır. Temsil, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 5’inci, Gümrük Yönetmeliği’nin ise 4’üncü maddesinde; gümrük müşavirliği müessesesi anılan Kanun’un 225–230 maddeleri ile Geçici 56’ncı maddelerinde, söz konusu Yönetmeliğin 693–720 maddeleri ile Geçici 8’inci maddesinde düzenlenmiştir. Gümrük Yönetmeliği’nin “Temsil” başlıklı 4’üncü maddesi “Bütün kişiler gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek üzere, gümrük idarelerindeki işleri için 696’ncı madde hükmü saklı kalmak koşuluyla bir temsilci tayin edebilirler. Transit taşımacılık yapan veya arızi olarak beyanda 71 bulunan kişiler hariç olmak üzere, temsilci Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik bulunan kişilerdir. Temsil, doğrudan veya dolaylı olabilir. Temsilci, doğrudan temsil durumunda başkasının adına hareket eder. Dolaylı temsil durumunda ise, kendi adına, ancak başkasının hesabına hareket eder. Temsilci, temsil edilen kişi namına hareket ettiğini beyan etmek, temsilin doğrudan veya dolaylı olduğunu belirtmek ve sahip olduğu temsil yetki belgesini gümrük idarelerine ibraz etmek zorundadır. Bir başka kişi adına veya hesabına hareket ettiğini beyan etmeyen ya da bir temsil yetkisine sahip olmadığı halde, başka bir kişi adına ya da hesabına hareket ettiğini beyan eden kişi kendi adına ve kendi hesabına hareket ediyor sayılır. Gümrük Kanununun 225’inci maddesinin 1’inci fıkrasında belirtilen kişiler gümrük idarelerinde dolaylı temsilci olarak iş takip edebilirler.” hükmüne amirdir. Temsil ve gümrük müşavirliği ile ilgili olarak Gümrük Yönetmeliği’nin “İthalatta gümrük yükümlülüğü” başlıklı 614’üncü maddesinde, “…İthalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil durumunda, hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Birinci fıkrada belirtilen rejimlerden (ithalat vergilerine tabi eşyanın serbest dolaşıma girmesi, ithalat vergilerine tabi eşyanın ithalat vergilerinden kısmi 72 muafiyet suretiyle geçici ithali) biri için bulunulan beyanda kullanılan veriler, kanunen alınması gereken vergilerin tamamen veya kısmen tahsil edilememesine sebep olduğu takdirde, beyanın yapılabilmesi için bu verileri veren ve bu verilerin yanlış olduğunu bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler de gümrük vergilerinden sorumludur.” açıklamalarına yer verilmiştir. 4458 sayılı Gümrük Kanunu, TGK’nın mevzuatımıza aktarılması olduğu için yukarıda belirtilen hükümler TGK’da yer alan düzenlemeler ile benzerlik göstermektedir. Gümrük Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesinde yer alan düzenlemeye göre herkes, gümrük mevzuatının öngördüğü tasarrufları ve işlemleri kendisi yapabileceği gibi bir temsilci vasıtasıyla da yapabilir. Temsilcinin gerçekleştirdiği hukuki işlemlerin etkileri, sahip olduğu temsil yetkisine göre değişmektedir. Temsilcinin doğrudan veya dolaylı olmak üzere iki tür temsil yetkisi mevcuttur. Doğrudan temsil yetkisine haiz olan temsilci, temsil olunan kişi adına hareket eder. Dolaylı temsil durumunda ise temsilci, kendi adına fakat temsil edilen hesabına işlem tesis eder. 2.1.2.1. Gümrük İdarelerinde Doğrudan Temsil 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 5 ve 225’inci maddelerine göre, eşyanın gümrük işlemleri ya sahipleri tarafından ya da adına hareket eden temsilci tarafından doğrudan temsil yoluyla takip edilir ve sonuçlandırılır. Gümrük idarelerinde doğrudan temsil yetkisine haiz olarak temsilcinin iş takibinde bulunabilmesi için, 73 Gümrük Yönetmeliği’nin 696’ncı maddesine göre temsilcinin, sahip olduğu temsil yetkisini belirtmesi ve temsilnameyi gümrük idaresine ibraz etmesi gerekir. Ayrıca çalıştığı şirket tarafından sigorta ettirildiğine ilişkin her dört ayda bir ibraz edilecek Sosyal Sigortalar Kurumu (S.S.K.) 4 aylık sigorta primleri bordrosu, şirket muhasebesi tarafından düzenlenmiş ve tasdik edilmiş maaş bordrosu ve temsilcinin maaşından yapılan gelir vergisi kesintilerinin vergi dairelerine yatırıldığını gösterir belge gümrük idaresince istenilmektedir. Temsilcinin, beyanname imzalayabilmesi, tahakkukun tebellüğü ve itiraz gibi hukuki sonuçlar doğuran tasarruf ve işlemlerde bulunabilmesi için yukarıdakilere ek olarak şirketi temsil etmeye yetkili olduğunu gösterir temsil belgesine haiz olması ve temsil belgesinin Ticaret Sicil Gazetesi’nde yayımlanması ve Ticaret Sicil Tasdiknamesinin gümrük idaresine ibrazı zorunludur. Doğrudan temsil yetkisine sahip olan temsilcinin, temsil olunan kişi adına gerçekleştirdiği hukuki işlemler neticesinde ortaya çıkan hak ve yükümlülükler, temsil olunana aittir. Dolayısıyla temsilcinin herhangi bir sorumluluğu yoktur. Çünkü yükümlü, beyan sahibidir. 2.1.2.2. Gümrük İdarelerinde Dolaylı Temsil 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 5 ve 225’inci maddelerine göre gümrük idarelerinde, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin faaliyetler dolaylı temsil yetkisine haiz olarak yalnızca gümrük müşavirleri tarafından takip edilir ve sonuçlandırılır. Gümrük müşavirleri, her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilir. Gümrük müşavirlerinin, dolaylı temsilci sıfatına haiz olduğunu belgeleyen vekâletnamelerinin bulunması gerekir. Dolaylı temsil sıfatına haiz temsilci, hukuki işlemi kendi adına fakat temsil olunan 74 hesabına gerçekleştirmektedir. Gümrük Yönetmeliği’nin 698’inci maddesinde belirtildiği üzere, gümrük müşavirleri imzaladıkları beyanname ile ilgili cezai hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğu ve ilgili rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasından sorumludur. Dolaylı temsil durumunda beyan sahibi, gümrük müşaviridir ve gümrük yükümlülüğünden sorumludur. Ayrıca dolaylı temsilcinin gerçekleştirdiği işlemler neticesinde sorumluluk hâsıl olduğunda beyan sahibi olan gümrük müşaviri ile birlikte hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilci olan gümrük müşavirleri, gümrük müşavirliği şirketi dışında bir tüzel kişilik bünyesinde çalışmaları halinde sadece çalıştıkları şirkete ait eşyanın gümrük işlemlerini takip edebilir. Bu durumda söz konusu kişiler, dolaylı temsilci değil de doğrudan temsilci olabilirler fakat bunun için gerekli koşulları sağlamaları gerekmektedir. Gümrük Yönetmeliği’nin 702’nci maddesine göre, gümrük müşaviri olabilmek için Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak, taksirli suçlar hariç olmak üzere; affa uğramış olsalar dahi, ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis ya da kaçakçılık, basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas (hileli iflas), yalan yere şahadet, suç tasnii, iftira gibi yüz kızartıcı suçlar ile resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs 75 suçları nedeniyle hüküm giymiş bulunmamak, ceza veya disiplin soruşturması sonucunda memuriyetten çıkarılmış olmamak, hukuk, iktisat, maliye, işletme, muhasebe, bankacılık, kamu yönetimi, siyasal bilgiler ve endüstri mühendisliği dallarında eğitim veren fakülte ve yüksek okullardan veya denkliği Yüksek Öğretim Kurumunca tasdik edilmiş yabancı yüksek öğretim kurumlardan en az lisans seviyesinde mezun olmak, üç yıl süre ile gümrük müşavir yardımcılığı yapmak ve yapılan sınavda başarılı olmak gerekmektedir. Gümrük müşavirlerinin çalışma yeri, gümrük işleri nedeniyle kendilerine yapılacak tebligat için kanuni ikametgâhları ve bu merkezin bulunduğu gümrüğün bağlı olduğu başmüdürlük veya başmüdürlük bulunmayan yerlerde müdürlük bölgesidir. Gümrük müşavirlerinin çalışma yerinin değiştirilmesi ise Müsteşarlıkça verilen Gümrük Müşavirliği İzin Belgesi/Gümrük Müşavir Yardımcılığı İzin Belgesi’nin değiştirilmesi ile mümkündür. 2.2. AB’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği Müessesesi 2.2.1. Temsil ile İlgili Genel Düzenlemeler31 Avrupa Borçlar Kanunu’nda temsile ilişkin hükümler “Temsilcinin Yetkisi” başlığı altında düzenlenmiştir. Temsil; bir temsilcinin, temsil ettiği kişi yerine üçüncü bir kişiyle doğrudan veya dolaylı temsil hükümlerine göre bir borç sözleşmesi yapabilme yetkisidir. 31 Erdem Can KARABULUT, “Türkiye’deki ve Bazı Avrupa Birliği’ne Üye Ülkelerdeki Gümrük Müşavirliği Sistemi, Türkiye’deki Aksayan Yönleri ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, 2004 s.7779. 76 2.2.1.1. Doğrudan Temsil Temsilcinin, temsil edilen kişi adına ve hesabına hareket etmesi durumudur. Temsil edilen kişinin, temsilciye kendi adına hareket etme yetkisini vermesi açık veya gizli olabilir. Temsilci, verilen yetki sınırları çerçevesinde temsil yetkisini kullanır ve temsil edilen kişiyi hukuki olarak bağlayan işlemleri gerçekleştirir. Temsilcinin gerçekleştirdiği işlemlerden doğan hak ve borçlar temsil edilen kişiye aittir. Doğrudan temsil durumunda temsilci, temsil yetkisi çerçevesinde hukuki işlem tesis ettiğinde hiçbir sorumluluğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla yapılan işlemlerden doğan hak ve borçlar temsil edilen kişiyi ve üçüncü kişiyi bağlamaktadır. Temsilcinin yetkisiz olarak veya yetkisini aşarak hukuki işlem gerçekleştirmesi durumunda temsilci, kendi adına sözleşme yapmış kabul edilir ve doğacak borçtan sorumludur. Temsilci, üçüncü kişinin yetkisiz temsil nedeniyle maruz kaldığı zararları karşılamaya mecburdur. Fakat üçüncü kişi, temsilcinin yetkisiz olduğunu biliyor ise herhangi bir tazmin söz konusu değildir. Bir kişinin, yetkisiz olarak veya yetkisini aşarak hukuki işlem gerçekleştirmesi durumunda temsil edilen kişi, temsilcinin işlemlerinin geçerli olacağı hususunda “onay” verebilir. Bu durumda temsilcinin gerçekleştirdiği işlemler, yapıldığı andan itibaren temsil edilen kişiyi bağlar. Temsilcinin hukuki işlem gerçekleştirdiği üçüncü kişi, temsil yetkisi konusunda şüphelenirse, işlemi doğrulamasını temsil edilen kişiden ister. 77 Temsil yetkisi, süreli veya süresiz olarak verilebilmektedir. Eğer bir süre tespit edilmişse temsil yetkisi o tarihte son bulur. Süresiz temsil yetkisi ise karşılıklı fesh edilmesi, belirli bir işlemin gerçekleştirilmesi, temsilcinin veya temsil edilen kişinin iflas etmesi durumlarında son bulmaktadır. 2.2.1.2. Dolaylı Temsil Temsilcinin, hukuki işlemleri kendi adına fakat temsil edilen kişi hesabına gerçekleştirmesidir. Dolaylı temsilde temsilci, temsil edilen kişinin emirleri doğrultusunda hereket etmekte ve işlem gerçekleştirmektedir. Temsilcinin gerçekleştirdiği işlemlerden doğan hak ve borçlar temsilciye aittir. Dolaylı temsil durumunda temsil yetkisi, temsilcinin iflas etmesi, temsil yetkisinden doğan hak ve borçların temsilci tarafından temsil edilen kişiye devredilmesi durumunda son bulmaktadır. 2.2.2. TGK’yı Tesis Eden 12.10.1992 Tarihli 2913/92 Sayılı Konsey Tüzüğü’nde Yer Alan Temsil ile İlgili Düzenlemeler 2913/92 sayılı Tüzüğün tanımlara ilişkin 4’üncü maddesinin 18’inci bendi “Beyan Sahibi”nin tanımını vermektedir. Buna göre; beyan sahibi gümrük beyanını kendi adına yapan kişi veya adına gümrük beyanı yapılan kişidir. TGK’nın 5’inci maddesinde temsil ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. “Temsil hakkı” başlıklı söz konusu madde, 78 “1. Madde 64(2)’de belirtilen koşullar altında ve 243(2)(b) no.lu madde çerçevesinde uygulanan hükümlere göre, bütün kişiler, gümrük kuralları ile öngörülen fiilleri ve işlemleri yerine getirmek amacıyla gümrük yetkilileri ile olan muamelelerinde bir temsilci tayin edebilir. 2. Böyle bir temsil; - temsilcinin başka bir şahsın adına ve hesabına hareket ettiğinde, doğrudan, - temsilcinin kendi adına fakat başka bir şahsın hesabına hareket ettiğinde, dolaylı olabilir. Üye bir devlet, doğrudan ya da dolaylı temsil yoluyla gümrük beyannemeleri tanzim edilmesi hakkını kısıtlayabilir. Bu nedenle, temsilcinin o ülke toprakları içerisinde kendi işini ifa eden bir gümrük müşaviri olması gerekir. 3. Madde 64 (2)(b) ve (3)’te belirtilen durumlar dışında, ülke içerisinde temsilcilik kurulabilir. 4. Bir temsilcinin, temsil edilen kişi hesabına hareket edip etmediğini, temsilin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu ve bir temsilci olarak yetkilendirilmiş olup olmadığını belirtmesi gerekmektedir. Bir başkası adına ya da hesabına hareket ettiğini belirtmeyen ya da kendisine yetki verilmediği halde bir başkası adına veya hesabına hareket eden kişi, kendi adına ve namına hareket ediyor sayılır. 79 5. Gümrük idareleri, kendi adına ya da bir başkası hesabına hareket ettiğini beyan eden herhangi bir kişiden, temsilci olarak hareket ettiğini gösterir belgeyi ibraz etmesini isteyebilirler.” hükmüne amirdir. Belirtilen maddeye göre bütün kişiler, gümrük idarelerindeki işlemleri yerine getirmek amacıyla bir temsilci tayin edebilir. Tayin edilen temsilci hukuki işlem gerçekleştirirken, başka bir şahıs adına ve hesabına hareket ettiğinde doğrudan temsil fakat temsilci kendi adına fakat temsil edilen kişi hesabına hareket ettiğinde dolaylı temsil söz konusu olmaktadır. Üye devletlerin, doğrudan veya dolaylı temsil yoluyla gümrük beyannamesi tanzim edilmesi hakkını kısıtlayabileceği kuralı benimsenmiştir. Ortak olarak benimsenen kural ise temsilci sıfatı ile işlem tesis eden gümrük müşavirinin, o ülke toprakları içerisinde faaliyette bulunmasıdır. Fakat transit, geçici ithalat rejimi hükümlerine göre beyanda bulunmak veya arızi olarak rejim beyanında bulunmak için temsilcinin o ülkede faaliyette bulunması gerekmemektedir. Temsilcinin, temsil edilen kişi hesabına hareket edip etmediğini, temsilin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu ve bir temsil yetkisinin olup olmadığını belirtmesi gereklidir. Bir başkası adına veya hesabına hareket ettiğini belirtmeyen veya yetki belgesi olmadığı halde, başkası adına ve hesabına hareket ettiğini belirten kişi, kendi adına ve hesabına hareket ediyor sayılır. 80 Dolaylı temsilciler kendi adına beyanname verebilir. Doğrudan temsilci temsil ettiği kişi adına hareket etmektedir. Doğrudan temsilci beyan sahibi değildir ve bu nedenle gümrük borcundan sorumlu tutulamaz. Dolaylı temsil durumunda temsilci, beyan sahibidir. TGK’nın ithalatta gümrük borcundan sorumluluğu düzenleyen 201 (3) no.lu maddesine ve ihracatta gümrük borcundan sorumluluğu düzenleyen 209(3) no.lu maddesine göre borçlu beyan sahibidir. Fakat dolaylı temsil durumunda, adına gümrük beyanında bulunulan kişi de, temsilci ile birlikte gümrük borcundan dolayı sorumludur. Dolayısıyla şu sonuçlara ulaşılabilir: Doğrudan temsilde temsilci değil, temsilcinin adına işlem yaptığı kişi beyan sahibidir ve gümrük borcundan sorumludur. Bu nedenle temsilci tarafından yapılan işlemler, temsil edilen kişinin yasal faaliyet alanı içerisinde sonuç doğurur. Temsilcinin yetkisi, temsil edilen kişi adına ve hesabına gümrük beyannamesinin düzenlenmesi, imzalanması ve sunulması ile sınırlıdır. Dolaylı temsilde beyan sahibi temsilcidir, temsilcinin hesabına hareket ettiği kişi değildir. Temsilci, beyan sahibi olduğu için gümrük borcundan dolayı sorumludur. Fakat adına gümrük beyanında bulunulan kişinin de, beyan sahibi olan temsilci ile birlikte gümrük borcundan dolayı sorumlu olacağı ifade edilmiştir. 2913/92 sayılı Konsey Tüzüğü gümrük idarelerinde temsil hususunda üye devletler için çerçeve oluşturmakla birlikte AB’de temsil müessesesi esas olarak ulusal temellerde düzenlenmiştir. AB üyesi her ülke gümrük işlemlerinin nasıl gerçekleştirildiği hususunda farklı düzenlemelere, yöntemlere yer vermiştir. Bazı 81 ülkeler gümrük işlemlerinin temsilci marifetiyle yapılması hususunu sıkı kurallara bağlamışken bazı ülkeler bu hususta daha esnek davranmışlardır.32 Gümrük idarelerinde temsil hususunda AB’deki genel prensip gümrükte aracılık yapan herkesin gümrük idaresi tarafından kayıt altına alınması veya akredite olmasıdır. Gümrük müşavirleri için akreditasyon sisteminin öngörülmesi sundukları hizmetin güvenilir olması için gereklidir. Gümrük komisyoncularının/müşavirlerinin gümrük işlemleri ile ilgili olarak özel bilgi ve deneyime sahip olmaları ve güvenilir olmaları gerekmektedir. Gümrük müşavirlerinin yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları yapılan sınavlar ile değerlendirilmektedir. Gümrük işlemlerinin temsilci marifetiyle yapılması hem ticaretin kolaylaştırılmasına hem de idarenin mali kaynaklarının doğru bir şekilde kullanılmasına imkan tanımaktadır. Büyük eşya hareketlerinin denetiminin oldukça karmaşık hale geldiği ve terörizmin güvenilir ticaret için her zamankinden fazla tehditkar olduğu bir dönemde gümrük müşavirleri eşya trafiğinin kesintisiz akışının sağlanmasında hükümetlere değerli katkıda bulunmaktadır. TGK bağlamında, üye devletler dolaylı ya da doğrudan temsil yoluyla gümrük beyanında bulunma hakkını gümrük müşaviri ile sınırlayabilir. AB üyesi ülkelerde gümrük müşavirleri çoğunlukla doğrudan temsilci olarak gümrük beyanında bulunmaktadır. Üye devletlerde, gümrük idarelerinde temsil hususunda 32 CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.8-9 82 mevzuat farklılığı bulunması bir üye devlette yerleşik olan gümrük müşavirinin başka bir üye devlette faaliyet göstermesini zorlaştırmaktadır. 2.3. AB’de ve Bazı Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesine İlişkin Uygulama Örnekleri 2.3.1. Fransa’da Temsil ve Gümrük Müşavirliği Fransa’da gümrük müşavirliği ilk defa 30 Ekim 1935 tarihli Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir.33 Bu Kararname, gümrük müşavirlerinin faaliyetlerini meşru bir şekilde gerçekleştirmek için hükümet düzeyinde özel bir akreditasyona sahip olmalarını gerekli kılmıştır. Fransa hukuku gümrük komisyoncusunu (müşavirini), üçüncü taraflar adına gümrük işlemlerini profesyonel bir ünvanla yürüten kişi olarak tanımlamaktadır. Hükümet düzeyinde verilen akreditasyon ilgili kişinin mali yeterliliğe ve gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesi hususunda kendisinin ve çalışanlarının yeterli teknik bilgiye sahip olduğu anlamına gelmektedir. Fransa’da gümrük komisyonculuğu mesleği ve gümrük komisyoncusunun yetki ve yükümlülüklerine ilişkin ayrıntılar 22.12.1998 tarihli mahkeme kararında yer almaktadır.34 Söz konusu Karara göre, eşyayı ve eşya ile ilgili istenilen tüm belgeleri ilgili gümrük makamlarına sunan kişiler, gümrük beyanında bulunmaya yetkilidir. Gümrük beyanında bulunmaya yetkili kişi, kendi adına fakat başkası hesabına (dolaylı temsil) veya temsil edilen kişinin adına işlem tesis ettiğini (doğrudan temsil) beyan etmek zorundadır. Gümrük idarelerinde işlem tesis etme yetkisine haiz olan 33 CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.31 34 KARABULUT, a.g.e. s.55-60. 83 temcilcinin, AB’ye üye devletlerden birinde yerleşik olması gerekmektedir. Fakat transit, geçici ithalat rejimi hükümlerine göre beyanda bulunmak veya arızi olarak rejim beyanında bulunmak için temsilcinin o ülkede yerleşik olması zorunlu değildir. Gümrük idarelerinde işlem tesis eden kişinin, hukuken geçerli bir temsil yetkisine haiz olduğunu kanıtlaması gerekmektedir. Gerek Fransa’da gerekse AB üyesi diğer ülkelerde, sözleşme çerçevesinde bir başkası adına ve hesabına hareket eden kişi, gümrük müşaviri sıfatına haizdir. Bu kişi, temsil edilen kişinin adına işlem tesis ettiğinde vekil sıfatına sahip olur. Gümrük işlemlerini kendi adına gerçekleştiren kişi, beyan sahibidir. Müşavir sıfatına sahip olan temsilcilerin sicil kaydını gümrük idaresi tutmakla görevlidir. Gümrük idaresine yapılacak gümrük müşavirliği izin talepleri için, adli sicil belgesinin, AB üyesi diğer ülkelerde ikamet edenler için adli sicil kaydı yerine geçen belgelerin onaylı çevirisinin ibrazı gerekmektedir. Ayrıca yapılan başvuruyu değerlendirmek için gerekli olan tüm belgeler gümrük idaresince talep edilebilir. Gümrük müşavirliği izin başvurusunun ardından gümrük idaresince gerçekleştirilen araştırma neticesinde iki ay içerisinde görüş bildirilmemesi, izin talebinin uygun bulunduğu anlamına gelir. Uygun bulunan izin ve süre uzatım talepleri, ithalatçıların ve ihracatçıların bilgisi için Resmi Gazete’de yayımlanır. Kabul edilmeyen izin ve süre uzatım talepleri, gümrük idaresince talep edene bildirilir. Ret kararının, başvuru sahibine tebliğinden itibaren 6 aylık süre geçmeden yeni bir başvuru yapılamaz. Gümrük yükümlülüklerine uyulmadığında gümrük idaresinin, gümrük müşavirliği izninin iptal edilmesi hususundaki önerisi doğrultusunda iptal edilen izin 84 talepleri de ithalatçıların ve ihracatçıların bilgisi için Resmi Gazete’de yayımlanmaktadır. İzin talebi uygun bulunan gümrük müşavirleri, başkasının adına ve hesabına yapmış olduğu tüm gümrük işlemlerinin kayıtlı olduğu defterleri ve belgeleri muhafaza etmelidir. Gümrük müşavirleri, sahip olduğu vekâletname çerçevesinde eşyanın gümrük beyannamesini tanzim eder ve eşyayı denetime hazır hale getirir. Gümrük müşavirine bağlı olarak çalışan maaşlı personele gümrük beyanında bulunma yetkisi verilebilir. 2.3.2. Portekiz’de Temsil35 ve Gümrük Müşavirliği3637 Portekiz, AB’ye katılmadan önce gümrük beyanında bulunma, temsil ve gümrük müşavirliği konularını da içeren gümrük mevzuatında değişiklikler yapmıştır. Portekiz’de gümrük müşavirliği mesleği, 03 Kasım 1999 tarihli 445 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir. Sözkonusu Kararname’de 2001 yılında yapılan değişiklik ile gümrük müşavirlerinin faaliyetlerini yasal bir şekilde gerçekleştirmelerini teminen Gümrük Müşavirleri Odası’na kayıt yaptırmaları zorunluluğu getirilmiştir. Portekiz’de gümrük beyanında bulunma hakkı ve yetkisi eşyanın sahibine, alıcısına, firma çalışanlarına, eşyanın sahibi/alıcısı tarafından geçerli vekâletname verilen ve eşya sahibi/alıcısı adına ve hesabına hareket eden gümrük müşavirlerine 35 “http://www.dgaiec.min-financas.pt/pt/legislacao_aduaneira/aduaneira_fiscal_doclib/default.htm” internet adresinde yer alan Portekiz’in 27 Nisan 1965 tarihli 46311 sayılı Kararı. 36 CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.34 37 KARABULUT, a.g.e. s.71-75. 85 (doğrudan temsil) veya gümrük müşavirleri de dâhil olmak üzere eşyanın sahibi/alıcısı tarafından atanan, yasalarda gerekli koşulları sağlayan ve kendi adına fakat eşya sahibi/alıcısı hesabına hareket eden herkese (dolaylı temsil) tanınmaktadır. Gerçekleştirilen mevzuat uyumu neticesinde, gerek Fransa’da gerekse Portekiz’de TGK’nın 5’inci maddesi benzer şekilde uygulanmaktadır. Buna göre diğer AB üyesi ülkelerde olduğu gibi Portekiz gümrük mevzuatında, doğrudan temsil hakkı gümrük müşavirleri ile sınırlandırılmıştır. Bununla birlikte, dolaylı temsil hakkı eşyanın sahibi veya alıcısı tarafından gerçerli bir vekâletname ile yetkilendirilmiş herkes tarafından kullanılabilmektedir. Gümrük idareleri, beyanda bulunan kişiler arasında dolaylı ve doğrudan temsilci (gümrük müşavirleri) ayrımı yapmadan aynı miktarda teminat verilmesini zorunlu kılmıştır. Söz konusu teminat, muhtemel zararlar için alınmaktadır. Kamuya veya üçüncü kişiye karşı herhangi bir zarar vuku bulduğunda teminat, sigorta vazifesi görmektedir. Gümrük idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerin sonuçları, sahip olunan temsil yetkisine göre değişmektedir. Gümrük idarelerine karşı sorumlu olan kişileri tespit edebilmek için gerekli olan temsil yetkisinin doğrudan mı yoksa dolaylı mı olduğunu açıklığa kavuşturmak gerekmektedir. - Gümrük müşaviri olmayan temsilci, kendi adına ve başkası hesabına hareket ettiğinde (dolaylı temsil), beyan sahibi ve temsil olunan açısından farklı sonuçlar doğmaktadır. Temsilin türünü belirlemek için Portekiz gümrük idareleri, bastırdıkları kimlik kartlarında yer alan bölümlerin doldurulmasını 86 ve eşya sahibi/alıcısı tarafından gümrük müşaviri olmayan bir temsilci tayin edildiğinde temsile ilişkin yazılı ve imzalı bir belgenin ibrazını istemektedir. Yetki belgesinin kapsamı, gümrük idarelerinde gerçekleştirilmek istenen işleme göre değişmektedir. Yetki belgesinde, geçerlilik süresi, yetkinin sınırları, temsil yetkisinin hangi gümrük idarelerinde geçerli olduğu yer almaktadır. Gümrük idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerde temsil yetkisi kanıtlanamadığında, temsilci tarafından gerçekleştirilen işlemler kendi adına ve hesabına yapılmış sayılır. Yetkisiz temsilci tarafından gerçekleştirilen işlemlerin, eşya sahibini bağlayıcı etki yaratabilmesi için eşya sahibince onaylanması gerekir. Gümrük idarelerince yapılan inceleme neticesinde temsilci kaydı yapılan ve kart verilen kişiler, kimlik bilgilerini, ticari ve mali durumlarını, ikametgâhlarını ve işyerlerini gösterir belgeyi vermek zorundadır. - Eşya sahibi veya alıcısı, gümrük idarelerinde gerçekleştirecekleri işlemleri için, gümrük müşavirini doğrudan temsilci olarak tayin edebilir. Temsil yetkisinin verilebilmesi için gerekli olan yazılı vekâletnamede, temsilin süresi, geçerli olduğu gümrük idareleri ve yetkinin içeriği belirtilmektedir. Ayrıca, gümrük idareleri, müşavirlerinden temsil hakkına ilişkin başka belge ve kanıt isteyebilmektedir. Geçerli bir vekâletnameye haiz olduğu anlaşılan gümrük müşavirinin gerçekleştireceği işlemlerden doğan hak ve borçlar, temsil olunana aittir. Gümrük müşaviri, temsil olunanın adına ve hesabına hareket etmektedir. 87 Gümrük müşavirleri, yeni düzenleme neticesinde hem şirket bünyesinde temsil olunan adına ve hesabına (doğrudan temsil) hem de kendi adına (dolaylı temsil) işlem tesis edebilmektedir. Gümrük müşaviri olabilmek için belirli fakültelerden mezun olduktan sonra 10 yıl bir gümrük müşavirinin yanında çalışmak gerekmekte ve yapılan sınavda başarılı olduktan sonra Gümrük Müşavirleri Odasına kayıt yaptırılmaktadır. Gümrük müşavirleri, kendileri ile ilgili bilgilerde meydana gelen değişiklikleri, bilgileri tutmakla mükellef olan gümrük idarelerine bildirmek zorundadır. 2.3.3. ABD’de Temsil ve Gümrük Müşavirliği Amerika’da gümrük müşavirleri üçüncü taraflar adına gümrük işlemlerini gerçekleştirme yetkisine sahip olan tek kategoridir. Gümrük müşaviri olabilmek için hem federal düzeyde geçerli bir lisansa hem de gümrükle ilgili işlemlerin gerçekleştirilmek istendiği gümrük bölgesi için bir izne sahip olmaları gerekmektedir. Gümrük müşaviri sıfatına haiz olarak gümrük işlemlerini gerçekleştirmek isteyen kişilerde aranacak özellikler ve karne/izin başvuru işlemleri, gümrük müşavirlerine karne ve izin verilmesi, söz konusu kişilerin hakları ve yükümlülükleri, disiplin işlemleri ve uygulanma esasları, para cezası kararları, karnenin/izinlerin iptal edilmesi veya askıya alınması ile ilgili hükümler ABD Gümrük Kanunu’nda düzenlenmiştir. 88 ABD Gümrük Kanunu’nda, başkaları hesabına eşyanın girişiyle ilgili gümrük işlemlerinin yapılması, bunların sınıflandırması ve kıymetlendirilmesi, vergilerin ödenmesi veya malın ithalatı nedeniyle gümrük tarafından konulan diğer mali yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve vergilerin (mali mükellefiyetlerin) geri verilmesi, indirim ve iade işlemlerinin yapılması için karneye sahip olan kişiler, gümrük müşaviri olarak tanımlanmıştır.38 Gümrük müşaviri karnesine sahip olmak için, kişinin ABD vatandaşı olması ve kamuda çalışan memur veya işçi olmaması, başvuru tarihinde en az 21 yaşında olması, iyi ahlaki karaktere sahip olması ve yapılan yazılı sınavda başarılı olması gerekmektedir. Gümrük müşavirliği için yapılan sınavda adayın Gümrük Kanunu, düzenlemeleri, rejimleri ve muhasebe alanındaki bilgileri test edilir.39 Gümrük müşaviri sıfatı çerçevesinde gümrük işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için karneye sahip olmak gerekmekte fakat kendi hesabına gümrük işlemlerini gerçekleştiren ithalatçının/ihracatçının, gümrük müşavirinin adına hereket eden ve yalnızca belgeleri imzalamaya yetkili olan çalışanın gemilerin girişleri, çıkışları veya gemilerle ilgili diğer düzenlemeleri yerine getirirken karne sahibi olması gerekmemektedir. Gümrük müşaviri, çalışanı tarafından gerçekleştirilen işlemlerin denetimini gerçekleştirmelidir. Çalışanın kusurlarından dolayı istihdam eden sıfatıyla gümrük müşaviri sorumludur. Ayrıca geçerli bir 38 Ramazan IŞIK, “Türkiye’de ve Gelişmiş Ülkelerde Gümrük Müşavirliği Müessesesi, Aksayan Yönler ve Çözüm Önerileri” Uzmanlık Tezi, 2001 s.48-78. 39 CONFIAD (Confederation International des Agents en Douane), “The Impact of the Customs Representation on the EU’s Competitiveness and Security” Memorandum s.23-25 89 karnesi olmaksızın gümrük işlemlerini kasten (bilerek ve isteyerek) gerçekleştiren kişi, para cezasına çarptırılır. 2.3.3.1. Gümrük Müşavirliği Karnesi Karneye istinaden gümrük müşavirliği sıfatına haiz olabilmek için başvuru, gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesi düşünülen bölge idaresine yapılır. Başvurunun ardından gümrük ve ilgili diğer mevzuat hükümlerinden yazılı sınav yapılır. Ayrıca bir tüzel kişilik, karne sahibi veya çalışanını kaybettiğinde veya karne, kanuni düzenlemelere uyulmaması sebebiyle yazılı sınav tarihinden önce iptal edildiğinde bölge yöneticisi tarafından bu kişilere yardımcı olmak için özel bir yazılı sınav yapılmasına izin verilebilir. Başvuruda bulunan kişilerin/tüzel kişilerin, gerekli niteliklere haiz olup olmadığının, başvuru belgesinde yer alan bilgilerin doğru olup olmadığının, başvuruda bulunan kişilerin/tüzel kişilerin karakterinin ve saygınlığının değerlendirildiği bir soruşturma gerçekleştirilir. Başvuru sahibinin ve başvurunun gerekli koşulları karşıladığı düşünüldüğünde karne izni vermektedir. Başvuru sahibinin, karne için gerekli koşullara sahip olmaması, mevzuat hükümleri doğrultusunda karnenin iptal edilmesi veya askıya alınması, iyi bir karaktere sahip olmaması, kasıtlı olarak gerçeğe aykırı başvuru yapması ve dürüst olmayan davranışlarda bulunduğunun tespit edilmesi neticesinde karne başvurusu reddedilmektedir. Başvuru reddedildiğinde red kararı, nedenleri ile birlikte başvuru 90 sahibine bildirilir. Karne başvurusunda bulunan, başvurusunu destekleyici bilgi ve belgelerle birlikte ret kararına itiraz edebilir. 2.3.3.2. Bölge İzni Sadece belirli bölgedeki gümrük idarelerinde işlem tesis etme yetkisi vermektedir. İzin başvurusunda başvuru sahibinin, müşavir karne numarası ve karnesinin veriliş tarihi, bölgedeki iş adresi ve telefon numarası, ticari ünvanını gösterir belgenin örneği bulunmalıdır. Bölgede işlem tesis etmek için başvuru sahibi kişinin, bölgede iş yerinin olması ve iş yeri kuracağını taahhüt etmesi gerekmektedir. Ayrıca izin verildikten sonra iş yerinde denetim ve kontrol yapılabilmektedir. Başvuru sahibi, izin talebi reddedildikten sonra başvurusunu destekleyici bilgi ve belgelerle birlikte yazılı olarak itiraz edebilir. 2.3.3.3. Gümrük Müşavirinin Ödev ve Sorumlulukları Gümrük müşavirleri, mali durumunu gösteren hesaplarını açık, doğru, düzenli ve sıralı olarak tutmalı, yaptığı bütün yazışmaları dosyasında muhafaza etmelidir. Gümrük idarelerince talep edilen mali işlemlere ilişkin bilgi ve belgelerin sunulabilmesi için gümrük müşavirleri uzman kişiler istihdam etmelidir. Gümrük idarelerinde gerçekleştirilen işlemlerin kayıtları ve elde edilen bilgiler gizlidir ve içeriği ile ilgili açıklama yapılamaz. Gümrük müşavirinin tutması ve muhafaza etmesi istenen kayıtları gümrük idaresince incelenmekte ve denetlenmektedir. Gümrük müşaviri, gümrük idarelerine karşı bilerek yanlış bilgi vermemelidir. Gümrük müşavirleri, kamu idaresinden doğrudan veya dolaylı olarak bilgi 91 sağlayamaz veya sağlamaya teşebbüs edemez. Kamu idaresinde görev yapan kişiyi zorlayarak veya hediye, armağan vererek etki etmemelidir. Gümrük müşavirleri, gerçekleştirdikleri hizmet ile orantılı olarak ücret talep etmeli, karne ve izin, karnesiz kişilere çıkar sağlamak amacıyla kullanılmamalıdır. Gümrük müşavirleri, gümrük işlemlerini gerçekleştirdiği ithalatçı veya ihracatçıyı mevzuata aykırı davranışlar konusunda uyarmalıdır. Gümrük müşaviri, karne veya izin başvurusunda yanıltıcı bilgi ve belge verdiğinde, gümrük işlemlerinin yapılmasında ağır suç veya cürümle mahkûm olduğunda, gümrük mevzuatını ihlal ettiğinde veya başka kişiler tarafından yapılan mevzuat ihlaline bilerek yardım ettiğinde, ağır suçtan mahkûm olmuş müşavir yardımcısını bilerek çalıştırdığında, gümrük işlemlerinde ithalatçıyı veya ihracatçıyı bilerek ve isteyerek aldattığında gümrük müşaviri karnesi veya izni belirli bir dönem için askıya alınabilir veya iptal edilebilir. 92 III. BÖLÜM AB ve TÜRKİYE’DE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMASI 3.1. AB’de Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları Basitleştirilmiş usul ile gümrük işlemlerinin ve formalitelerinin basitleştirilerek eşyanın gümrükte bekleme süresinin asgariye indirilmesi, zaman kayıplarının ve gereksiz harcamaların önüne geçilmesi suretiyle ticarette gümrük işlemlerinden kaynaklanan maliyetin düşürülmesi ve sanayi için gerekli olan eşyanın süratle ekonomiye kazandırılması amaçlanmaktadır. Topluluk gümrük mevzuatı da, Topluluk bütçesini olumsuz yönde etkileyen hareket ve olayların engellenmesine yönelik önlemleri alırken gümrük işlemlerini ve kontrollerini asgari düzeyde tutmaya özen göstermektedir. Basitleştirilmiş usul ise bu çelişkili hedeflere ulaşabilmenin başlıca yollarından birisi olarak kabul edilmektedir. Bu usul, normal koşullarda gümrük idaresinin yerine getirdiği görevleri beyan sahibine yüklerken, yükümlüyü, eşyanın gümrük idaresine sunulması gibi bazı külfetli işlemlerden de kurtarmaya amaçlamaktadır.40 Basitleştirilmiş usul, temel amacı AB sınırlarının güvenliğini sağlamak olan ve 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak YY statüsünden farklı olarak ticaretin kolaylaştırılmasını, gümrük kontrollerinin ortadan kaldırılmasını veya minimuma indirilmesini hedeflemektedir. 40 Selami GÜRKAN, “Basitleştirilmiş Usuller; Türkiye ve AB Uygulamaları ile Bir Model Önerisi” Uzmanlık Tezi, 2001 s.5. 93 Basitleştirilmiş usul ile ilgili hükümler, TGK’yı tesis eden 2913/92 sayılı Tüzük ve TGY’yi tesis eden 2454/93 sayılı Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Gümrük işlemlerinden doğan maliyetlerin rekabet gücü, büyüme ve istihdam üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak için gümrük işlemlerinin sürekli olarak modernize edilerek basitleştirilmesi ve yenilenmesi gerektiği yönünde AB Konseyi’nde karar alınmıştır. Söz konusu Karar’da, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi gerektiği ifade edilmiş, bilgisayarlaşma, bilgi teknolojisinin kullanılması, risk analizi ve iş dünyası ile işbirliğinin önemine vurgu yapılmıştır. Gümrük işlemlerinde, bilgi teknolojisi kullanılarak güvenilir ve kapsamlı bir strateji geliştirilmesi hedeflenmiştir. 3.2. Basitleştirilmiş Usul ile İlgili Olarak TGK’da ve TGY’de Yer Alan Düzenlemeler TGK’da ve TGY’de düzenlenmiş olan basitleştirilmiş usul, koşullarına ve sağladığı kolaylıklara göre üç farklı şekilde uygulanabilmektedir. Söz konusu basitleştirilmiş usul türleri eksik beyan, basitleştirilmiş beyan ve kayıt yolu ile beyandır. (TGK 76, TGY 253) Eksik beyan: Beyannameye eklenmesi gereken belgelerden bazılarının eklenmemesi ve/veya beyannameye yazılması yazılmamasıdır. 94 gereken bazı bilgilerin Basitleştirilmiş beyan: Eşyanın tabi tutulmak istenilen gümrük rejimine girişinin, gümrük beyannamesi tescil edilerek değil de ticari ya da idari bir belge ile gerçekleştirilmesidir. Kayıt yolu: Eşyanın, gümrüklü sahaya gelmeden beyan sahibinin işyerinde veya gümrük idaresinin belirlediği bir yerde iken tabi tutulmak istenilen gümrük rejimine ilişkin işlemlerinin kayıt yoluyla yapılmasıdır. Eşyanın gümrük işlemlerinin gerçekleştirilmesinde beyan sahibine sağladığı kolaylıkların yanında sorumluluklar da yükleyen basitleştirilmiş usulden yararlanabilmek için, basitleştirilmiş usul izin belgesine sahip olmak gerekmektedir. Ayrıca basitleştirilmiş usul çerçevesinde gümrük işlemleri gerçekleştirilen eşya için dönemsel, genel veya özet beyanın verilmesi zorunludur. TGK’nın 76’ncı ve TGY’nin 254 ila 289 maddeleri arasında; serbest dolaşıma giriş, ihracat, antrepo, hariçte işleme, dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejiminde basitleştirilmiş usulün türleri olan eksik beyanın, basitleştirilmiş beyanın ve kayıt yoluyla beyanın koşullarının neler olduğu ve nasıl uygulanacağı düzenlenmiştir. 3.3. Türk Gümrük Mevzuatında Basitleştirilmiş Usul Hükümleri AB ile Türkiye arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden ve Birliğin temelini oluşturan alanlarda (ortak ticaret politikası, ortak rekabet politikası, gümrük mevzuatı 95 gibi) uyum sağlanabilmesi için Türk gümrük mevzutanın değiştirilmesi gerektiği, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın41 28’inci maddesinde ifade edilmiştir. Söz konusu uyumun gerçekleşebilmesi için TGK ve TGY gümrük mevzuatımıza aktarılmıştır. AB’de uygulanan TGK ve TGY esas alınarak 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun uygulanmasına açıklık getirmek üzere Gümrük Yönetmeliği hazırlanmıştır. 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesini ve hızlandırılmasını amaçlayan “Basitleştirilmiş Usul42” ile ilgili düzenlemeler 71’inci maddede; Gümrük Yönetmeliği’nde ise 135-163’üncü maddeler arasında yer almaktadır. 3.3.1. Basitleştirilmiş Usulden Yararlanmak İçin Gerekli Koşullar 3.3.1.1. Genel Koşullar Gümrük uygulamalarından Yönetmeliği’nin, yararlanacak 136’ıncı kişilerin maddesi, taşıması basitleştirilmiş gereken genel usul koşulları düzenlemektedir. Söz konusu düzenlemeler, 23.08.2007 günlü 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile değiştirilmiştir. Değişiklik yapılmış hali ile basitleştirilmiş usul uygulamalarından yararlanacak kişilerin karşılaması gereken genel koşullar şunlardır: 41 13.02.1995 tarihli L 35 sayılı AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır. Basitleştirilmiş usullerden yararlanabilecek A, B ve C olmak üzere 3 tür onaylanmış kişi statüsü bulunmaktadır. 42 96 - Yönetim Kurulu üyeleri, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip gerçek kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının; devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, emniyeti suistimal, güveni kötüye kullanma, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı (hileli) iflas, yalan yere şahadet (yalan tanıklık), suç tasnii (suç uydurma), iftira gibi yüz kızartıcı suçlar ile ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama suçlarından mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa; vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından 213 sayılı Vergi Usul Kanununa; mülga 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun, mülga 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında Kanuna muhalefetten kesinleşmiş cezası bulunmaması, - Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden olan gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun 234’üncü ila 238’inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı toplam sayısının, 5’ten fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %1’ini aşmaması, 97 - Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden olan Gümrük Mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun 234’üncü ila 238’inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasının 25 katını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı sayısı ve yine aynı tutardaki usulsüzlük cezasının 100 katını aşan Katma Değer Vergisi Kanununun 51’inci maddesi ve Özel Tüketim Vergisi Kanununun 16’ncı maddesi uyarınca düzenlenmiş ceza kararı sayısı toplamının, 2’den fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %0,3’ünü aşmaması, - Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle haklarında Gümrük Kanununun 239’uncu ila 241’inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241’inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı toplam sayısının, 10’dan fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %2’sini aşmaması, - Gümrük Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi ve ceza borcu bulunmaması, - Vergi Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi borcu bulunmaması, - İlgili mevzuat uyarınca kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu bulunmaması, - Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç, başvuru tarihinden geriye dönük bir ay içinde en az; 98 (1) A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 250 işçi, (2) B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 100 işçi, (3) C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 30 işçi, istihdam ediyor olması, - Başvuru tarihinde asgari ödenmiş sermaye tutarlarının; (1) A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 5 Milyon YTL, (2) B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 2,5 Milyon YTL, (3) C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 500 Bin YTL, olması, - İhracatçılar için, bağlı olduğu ihracatçı birliği kayıtlarına göre, Türkiye İhracatçılar Meclisi veya ihracatçı birliklerince ilgili mevzuatı çerçevesinde performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması, - Başkası hesabına hareket etmemesi, - Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç imalatçı olması, - A Sınıfı Onaylanmış Kişi için, Sermaye Piyasası Kurulunun belirlediği denetim ilke ve kuralları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre, anılan Kurulca belirlenen şartları taşıyan ve bağımsız denetim yetkisi verilen denetçi tarafından son 2 yıl esas alınmak üzere mali tabloları incelenerek rapora bağlanmış olması. 99 Birinci fıkranın (b) bendinin uygulanmasında, Gümrük Kanununun 67’nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü saklı kalmak kaydıyla, aynı beyannameye ilişkin düzenlenmiş birden fazla ceza kararı bir ceza kararı olarak sayılır. İdaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri tarafından yapılacak müracaatlarda, grup imalatçısı firmalarca birinci fıkranın (f), (g) ve (i) bentlerinde yer alan koşulların sağlanması gerekir. (g) bendi koşulunun sağlanmasında, grup imalatçılarının sigortalı çalışan sayıları toplamı dikkate alınır. Yönetim kurulu üyeleri ile sermayesinin %10’undan fazlasına sahip olanlardan sürekli olarak yurt dışında ikamet eden yabancı uyruklu gerçek kişilerin birinci fıkranın (a) bendinde belirtilen suçlardan dolayı hüküm giymediklerine ilişkin olarak esasları Gümrük Müsteşarlığınca belirlenecek taahhütname aranır. Gümrük Müsteşarlığınca (Gümrükler Genel Müdürlüğü), basitleştirilmiş usullerden yararlanmak üzere bu maddede belirtilen genel koşullar ile 137’nci maddede belirtilen özel koşulları taşıyanların yazılı olarak başvuruları üzerine Onaylanmış Kişi Statü Belgesi verilir. Kamu kuruluşlarına, (resmi daireler ve sermayesinin tamamı devlete ait olan iktisadi devlet teşekkülleri ile kamu iktisadi kuruluşları ve yine sermayesinin tamamı bir iktisadi devlet teşekkülüne veya kamu iktisadi kuruluşuna ait ve bunlara bağlı 100 müesseseler) basitleştirilmiş usullerden yararlanmak için yaptıkları yazılı başvuru üzerine bu maddede belirtilen genel koşullar aranmaksızın Onaylanmış Kişi Statü Belgesi verilir. Onaylanmış Kişi Statü Belgesi almak için yapılacak başvuru, aranacak belgeler ve Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin düzenlenme şekli, iptali ve geri alınması ile Belge kapsamı yetkilerin geri alınması ve askıya alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Müsteşarlık yetkilidir. Bu maddede belirtilen genel koşullar ile 137’nci maddede belirtilen özel koşullardan herhangi birinin ortadan kalkması durumunda Onaylanmış Kişi Statü Belgesi Müsteşarlıkça geri alınır. Ayrıca, gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile kaçakçılık mevzuatı hükümlerine aykırı hareket edildiğinin anlaşılması halinde Onaylanmış Kişi Statü Belgesi kapsamında yararlanılan yetkiler Müsteşarlıkça belirlenen usul ve esaslar dâhilinde geri alınabilir veya askıya alınabilir. Yanlış veya eksik bilgilere ve/veya sahte belgelere dayanılarak verildiği anlaşılan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi Müsteşarlıkça iptal edilir. Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin iptal edildiği durumda, Belge kapsamındaki hak ve uygulamalar, Belgenin düzenlendiği tarih itibariyle geçersiz sayılır. Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin geçerlilik süresi, belge düzenlenme tarihi itibariyle 2 yıldır. Belgenin yenilenebilmesi için, Gümrük Müsteşarlığı’nca aranacak 101 tüm belgelerle birlikte, belge geçerlilik süresinin bitim tarihinden en erken 4 ay, en geç 3 ay öncesine kadar yeniden başvurulması gerekir. Bu süre içerisinde aranan tüm belgelerle birlikte müracaat edilmiş olması koşuluyla ilgili kişi adına Onaylanmış Kişi Statü Belgesi düzenlenememesi durumunda, Müsteşarlık geçerlilik süresi sona eren Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin geçerlilik süresini en fazla 3 aya kadar uzatmaya yetkilidir. Bu süre içerisinde başvuruda bulunmayan kişiler ise, belge geçerlilik süresinin bitimi tarihinden itibaren yeni belge verilinceye kadar onaylanmış kişi statüsünü kaybederler. A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan kişiler, B ve C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan kişilerin sahip oldukları hak ve yararlanacakları uygulamalardan; B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan kişiler ise, C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alanların sahip olacakları hak ve yararlanacakları uygulamalardan da yararlanabilirler. Müsteşarlık, bu Yönetmelikte yer alan basitleştirilmiş usullerden yararlanacak eşya çeşitleri ve kapsamı ile bunlara ilişkin gümrük işlemlerini belirlemeye, basitleştirilmiş usul türlerine göre farklı kriterler koymaya yönelik düzenleme yapmaya yetkilidir. 102 3.3.1.2. Özel Koşullar Basitleştirilmiş usullerden yararlanacak olan A, B ve C sınıfı onaylanmış kişilerin, Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesindeki genel koşullar ile birlikte 137’nci maddesinde yer alan özel koşullara da sahip olması gerekmektedir. Gümrük Yönetmeliği’nin, 137’inci maddesinde yer alan özel koşullar, 23.08.2007 günlü 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Gümrük Yönetmeliği’nde Değişikilik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile değiştirilmiştir. Değişiklik yapılmış hali ile basitleştirilmiş usul uygulamalarından yararlanacak kişilerin karşılaması gereken özel koşullar şunlardır. - A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir: (1) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 25 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması, (2) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 100 milyon ABD Doları kıymetinde olması, (3) Dış Ticaret Sermaye şirketi olması. - B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir: (1) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 5 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması, (2) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 20 milyon ABD Doları kıymetinde olması. 103 - C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir: (1) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması, (2) Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 8 milyon ABD Doları kıymetinde olması. Dış Ticaret Sermaye Şirketi ile idaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait dış ticaret veya pazarlama şirketi aracılığıyla ihracat yapılması durumunda, bağlı bulunulan ihracatçı birliği kayıtlarına göre Türkiye İhracatçılar Meclisi veya İhracatçı Birliklerince onaylı belgede kayıtlı söz konusu ihracat tutarları da imalatçı kişinin ihracatı olarak kabul edilir ve imalatçı kişinin Onaylanmış Kişi Statü Belgesi başvurusunda dikkate alınır. Kamu kuruluşları için bu maddede belirtilen koşullar aranmaz. 3.3.2. Özelliği Olan Eşyanın Tesliminde Basitleştirilmiş Usul Gümrük Yönetmeliği’nin 143’üncü maddesine göre, basitleştirilmiş usulden yararlanmak için gerekli olan genel ve özel koşullara sahip olmaksızın basitleştirilmiş usulden yararlanabilecek özelliği olan eşya şunlardır: 104 a) Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun uygunluk yazısının ibrazı şartıyla radyoaktif maddeler, b) İnsan ve hayvan sağlığı ile ilgili her türlü aşılar, c) İnsan sağlığı için önem arz eden kalp kapakçığı, canlı doku ve böbrek hastaları için özel serumlar, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda korunması zorunlu olan ürünler, d) İlgili kuruluşlardan alınacak belgelerle tevsiki kaydıyla, insan sağlığı için lüzumlu ve acil ameliyatlarda kullanılması gereken organlar, vücudun içindeki organlara takılan, vücutta kalan protez uzuvlar ve parçaları, e) Belirli bir ısıda muhafazası gereken tıbbi tahlillerde kullanılan hazır kitler, f) Yurt dışında periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların elektronik ortamda muhafaza edildiği materyaller, g) Tüp bebek merkezleri laboratuarlarında kullanılan tüp bebek solüsyonları, h) Canlı hayvanlar ve bunların üretilmesi için getirilen yumurtalar, i) Uçak ve gemilerde acil kullanılma zorunluluğu bulunan ve makinelerin tamirinde vazgeçilmez nitelikte olduğu belirlenen yedek parçalar veya gerekli aletler, j) Korunması özel düzenek ve yapı gerektiren eşya, k) Hacimleri ve ağırlıkları itibariyle geçici depolama yeri ve antrepoya alınması külfet ve masraf gerektiren dökme ve havaleli eşya, l) Hızlı kargo yoluyla taşınan ticari mahiyet arz etmeyen ve/veya gümrük vergisinden muaf eşya, 105 m) Boru hatları veya elektrik telleri ile taşınan ve depolama imkânı olmayan sürekli akış halinde olan eşya. Yukarıda belirtilen, insan ve hayvan sağlığı ile ilgili her türlü aşı, insan sağlığı için önem arz eden kalp kapakçığı, canlı doku ve böbrek hastaları için özel serumlar, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda korunması zorunlu olan ürünler, belirli bir ısıda muhafazası gereken tıbbi tahlillerde kullanılan hazır kitler, yurt dışında periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların elektronik ortamda muhafaza edildiği materyaller, tüp bebek merkezleri laboratuarlarında kullanılan tüp bebek solüsyonları ve akvaryum balıkları ile CIF kıymeti 500 EURO’yu geçmeyen diğer eşyanın aynı gümrük idaresinden sürekli ve periyodik olarak ithal edilmesi durumunda basitleştirilmiş usullerden yararlanmak için aranan genel ve özel koşullara sahip olmaksızın beyanname yerine ticari veya idari bir belge üzerinden gümrük işlemleri yapılır. 3.3.3. Gümrük Rejimleri Çerçevesinde Basitleştirilmiş Usul Uygulamaları Serbest dolaşıma giriş, ihracat, gümrük antrepo, hariçte işleme, dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme, geçici ithalat rejiminde ve özelliği olan eşyanın tesliminde farklı koşullara tabi olan ve farklı kolaylıklar sağlayan basitleştirilmiş usuller aşağıdaki gibi uygulanır: Transit rejimi haricindeki diğer gümrük rejimlerinde (serbest dolaşıma giriş, ihracat, gümrük antrepo, hariçte işleme, dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme, geçici ithalat rejiminde) basitleştirilmiş usul; eksik beyan, beyanname yerine 106 ticari ve idari belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan olmak üzere üç şekilde uygulanabilmektedir. 3.3.3.1. Eksik Beyan Gümrük idareleri, Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin başvurusu üzerine beyannameye eklenmesi gereken belgelerden bazılarının eklenmediği ve/veya beyannameye yazılması gereken bazı bilgilerin yazılmadığı durumlarda, beyannamede yer alması gereken zorunlu (beyan sahibinin ve ihracatçının kimliği, taşıt aracının özellikleri, kayıtlı olduğu ülke, eşyanın gideceği ülke, tarife pozisyonu, ağırlığı, kapların adedi, cinsi ve özet beyana ilişkin bilgiler, beyan sahibinin imzası, eşyanın ayrıntılı tanımı gibi) unsurlara yer verilmesi kaydıyla eksik bilgi içeren gümrük beyanını kabul eder. Diğer gümrük rejimlerinden farklı olarak eksik beyan usulüne göre yapılan ihracat beyannamesinin “44- Ek Bilgi, Sunulan Belgeler; Ön İzinler:” numaralı kutusuna 'Basitleştirilmiş İhracat' ve “Simplified Exportation” ibaresi yazılır. Eksik beyanlarda tamamlayıcı beyanların verileceği gümrük idaresi de belirtilir. Gümrük Yönetmeliği, gümrük rejimine tabi tutulacak eşya için tescil ettirilecek beyannamede yer alması gereken bazı bilgilerin yer almamasına, bazı belgelerin beyannameye eklenmemesine imkan tanımasına karşın belirtilen bilgi ve belgelerin sonradan tamamlanması ya da gümrük idaresinin izni alınarak Gümrük Kanunu’nun 60’ıncı maddesinde yer alan bütün bilgilere ve belgelere haiz yeni bir 107 beyanname ile değiştirilmesi gerekmektedir. Tamamlayıcı beyan, genel, dönemsel ya da özet niteliğinde olmak üzere üç şekilde verilebilir. Beyanname tescil edildiğinde eksik olan bilgi ve/veya belgelerin tamamlanması için beyan sahibine tanınan süre, söz konusu beyanname tescil tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Basitleştirilmiş usule göre bir ay içerisinde gerçekleştirilen işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç günü içinde verilmesi zorunludur. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule göre gerçekleşen beyanlar bir bütündür ve eksik bilgiyi içeren beyannamenin tescil edildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder. Gümrük idaresi, eşyaya ilişkin basitleştirilmiş beyanın yürürlükteki mevzuat hükümleri çerçevesinde gerekli görülen bütün bilgileri içermesi halinde tamamlayıcı beyanın sunulmasını istemekten vazgeçebilir. Eksik beyan usulüne göre tescil edilen bir beyannamede eksik bulunan bilgi veya belgenin tamamlanması için gümrük idaresi tarafından verilen süre içinde bu eksikliklerin tamamlanmaması halinde, söz konusu beyanname kapsamı eşyanın ödenmesi gereken vergileri ertelenmez. Gümrük idarelerinin eksik bir beyanı kabul etmesi, başka nedenler bulunmadığı takdirde beyannamesi tescil edilmiş eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulmasını engellemez ya da geciktirmez. 108 Eksik belgeler süresi içinde gümrük idarelerine sunulmadığı takdirde cezai hükümler saklı kalmak üzere, Gümrük Kanunun 198’inci maddesi gereği normal oranların uygulanması sonucu tahakkuk ettirilen gümrük vergisine göre eksik ödenen gümrük vergisi ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre belirlenen gecikme zammı oranında faizin yükümlüye tebliğ edildiği tarihi takiben 10 gün içinde ödenmesi zorunludur. 3.3.3.2. Ticari ve İdari Belge ile Beyan Eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulmasının beyanname yerine ticari veya idari bir belge ile yapılmasıdır. Serbest dolaşıma giriş, ihracat ve gümrük antrepo rejimlerinde ticari ve idari belge ile beyan edilebilecek eşya diğer gümrük rejimlerinden farklılık arz etmektedir. Serbest dolaşıma giriş rejiminde ticari ve idari belge ile beyan yalnızca yurt dışında periyodik olarak yayımlanan gazete ve dergiler ile bunların elektronik ortamda muhafaza edildiği materyaller, kan ve kan plazması gibi belli fiziksel koşullarda korunması zorunlu olan ürünler ve akvaryum balıkları ve CIF kıymeti 500 EURO'yu geçmeyen diğer eşya için uygulanır. Belirtilen eşyanın serbest dolaşıma girişinde beyanname yerine ticari ve idari bir belge ile gümrük işlemlerinin yapılabilmesi için aynı gümrük idaresinden sürekli ve periyodik olarak ithalat gerçekleştirilmesi gerekmektedir. İhracat rejiminde ticari ve idari belge ile beyan aynı gümrük idaresinden sürekli ve periyodik olarak ihraç edilen kitap ve diğer basılı yayın ile gemilere verilen kumanya, yağ, yakıt ve diğer malzeme için uygulanabilmektedir. 109 Gümrük antrepo rejiminde ticari ve idari belge ile beyan ise aynı tarife pozisyonunda sınıflandırılmış eşyanın sürekli olarak antrepo rejime tabi tutulması halinde uygulanır. Serbest dolaşıma giriş, ihracat ve gümrük antrepo rejimlerinde her bir rejim itibariyle belirtilen eşyanın ticari ve idari belge ile beyan edilebilmesi için basitleştirilmiş usul için gerekli olan genel ve özel koşullara sahip olunması gerekmemektedir. Ticari veya idari belgede, beyan konusu eşyanın teşhisini mümkün kılacak bütün bilgilerin yer alması gerekir. Diğer gümrük rejimlerinden farklı olarak ihracat rejiminde kullanılan beyannamede “Basitleştirilmiş İhracat” ifadesinin yer alması gerekmektedir. Ticari ve idari belge ile ilgili gümrük rejimine tabi tutulan ve basitleştirilmiş usulden yararlanarak gümrük işlemleri tamamlanan eşya için daha sonradan genel, dönemsel ya da özet niteliğinde tamamlayıcı beyanda bulunulması gerekir. Ticari ve idari belge ile işlemleri tamamlanan eşya için tamamlayıcı beyanın verilmesi için beyan sahibine tanınan süre, söz konusu ticari ve idari belgenin tescil tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Buna göre basitleştirilmiş usule göre bir ay içerisinde gerçekleştirilen işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç günü içinde verilmesi zorunludur. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule göre gerçekleşen beyanlar bir bütündür ve ticari ve idari belgenin tescil edildiği 110 tarihten itibaren hüküm ifade eder. Tamamlayıcı beyanlarda beyanname yerine kullanılan ticari veya idari bir belgeye ve bu belgenin tesciline ilişkin bilgilere yer verilmesi gerekir. 3.3.3.3. Kayıt Yoluyla Beyan Yükümlünün talebi halinde işyerinde veya gümrük idaresi tarafından kabul edilen diğer bir yerde eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulmasıdır. A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişiler tarafından Gümrük Yönetmeliği’nin 24 no.lu ekinde yer alan “Eşyanın ilgili rejime kayıt yoluyla geçişi izin başvuru formu” ile yapılacak yazılı başvuru üzerine ilgili gümrük rejimine tabi tutulacak eşyanın gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılmasına gümrük idarelerince izin verilmesi halinde, gümrük işlemleri, eşya gümrüklü sahaya gelmeden doğrudan gümrük idarelerinin belirlediği ya da uygun gördüğü yerde veya kendi tesislerinde basitleştirilmiş usul çerçevesinde kayıt yoluyla yapılabilir. Eşyanın ilgili rejim hükümleri çerçevesinde gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılabilmesi için başvuru sahibinin, A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi olması, imalatçı veya imalatçı-ihracatçı olması, ticari kayıtlarının Müsteşarlıkça öngörülen usullere uygun olarak tutulması, kayıtlarının, gümrük idarelerinin etkili ve özellikle geriye dönük denetimlerini tehlikeye düşürmeyecek nitelikte olması, yasak ve kısıtlamalara ya da eşya ile ilgili rejim hükümlerine uygun hareket ettiğinin kontrol edilebilmesi, tüm beyanlara ilişkin olarak idarenin isteği doğrultusunda sunulmak üzere, beyandan sonraki özel mevzuat hükümleri saklı 111 kalmak üzere, 5 yıl süreyle ilgili belgeleri saklaması, Müsteşarlıkça belirlenen bilgisayar alt yapısına sahip olması, eşyanın konulması için uygun görülen yerlerin gümrüğün denetimini kolaylaştıracak şekilde düzenlemesi, eşyanın çalınması veya yurda kaçak olarak sokulmasını engellemek için gerekli tedbirleri alması, ticari kayıtlarının eşyayı tereddüte mahal bırakmayacak şekilde ve giriş tarihlerini de içerecek şekilde göstermesi, eşyanın depolanması, boşaltılması, muayene edilmesi ve numune alınabilmesi için gerekli teçhizat ve donanım ile idarenin yapacağı gümrük kontrolleri ile mali kontroller için gerek duyulan uygun ortamı sağlaması gerekmektedir. Eşyanın gümrük işlemlerinin kayıt yoluyla yapılabilmesi için kendisine izin verilen yükümlüler, gümrük idarelerinin belirlediği ya da uygun gördüğü yere gelen eşyayı belirlenen bir form ile ilgili gümrük idaresine bildirmeli, eşyayı ticari kayıtlara almalı, eşyaya ilgili rejim hükümlerinin tatbik edilebilmesi için gerekli olabilecek bütün belgeleri gümrük idaresinin incelemesi için hazır bulundurmalı, gümrük beyannamesinin 44 numaralı kutusuna izin belgesinin numarasını ve izni veren gümrük idaresini yazmalıdır. Kayıt yoluyla beyan usulüne göre gümrük işlemleri tamamlanan eşya için daha sonradan genel, dönemsel ya da özet niteliğinde tamamlayıcı beyanda bulunulması gerekir. Kayıt yoluyla beyan edilen eşyanın tamamlayıcı beyanının verilmesi için beyan sahibine tanınan süre, tescil hükmünde olan kayıt işleminin yapıldığı tarihten 112 itibaren bir ayı geçemez. Basitleştirilmiş usule göre bir ay içerisinde gerçekleştirilen işlemlere ilişkin tamamlayıcı beyanın, izleyen ayın ilk üç günü içinde verilmesi zorunludur. Tamamlayıcı beyanda, kayıt yoluyla beyana ilişkin bilgilerin yer alması gerekir. Tamamlayıcı beyanlar ile basitleştirilmiş usule göre gerçekleşen beyanlar bir bütündür ve tescil hükmünde olan kayıt işleminin yapıldığı tarihten itibaren hüküm ifade eder. Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesine göre, onaylanmış kişi statü belgesinin iptali ve geri alınması ile belge kapsamı yetkilerin geri alınması ve askıya alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Müsteşarlık yetkilidir. Müsteşarlığa verilen yetkiye istinaden söz konusu hususlar, 23.08.2007 tarihli 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) ile düzenlenmiştir. 3.3.4. Basitleştirilmiş Usulün Sağladığı Kolaylıklar Eşyanın gümrük işlemlerinin basitleştirilmiş usuller çerçevesinde kısa sürede tamamlanması hem sanayi sektörü için gerekli olan hammaddenin/yarı mamulün süratle ekonomiye kazandırılmasına hem de maliyetlerin azaltılmasına katkı sağlamaktadır. Basitleştirilmiş usul işlemleriyle, zaman kaybına tahammülü olmayan ticari ilişkiler ve ticari hayat içerisindeki firmaların zamanında bir araya getiremedikleri belgelerin ve elde edemedikleri bilgilerin gümrük işlemlerinin tamamlanmasını 113 zorlaştırarak yükümlü ve gümrük idaresinin zaman kaybının, dolayısıyla da gümrük işlemlerinin gecikmesinden doğacak ekonomik kaybın önlenmesi amaçlanmıştır.43 23.08.2007 tarihli 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) ve 11.07.2002 tarihli 24812 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16) uyarınca basitleştirilmiş usul hükümlerinden yararlanan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahipleri, eşyanın gümrük işlemlerinin eksik beyana, basitleştirilmiş beyana ve kayıt yoluyla beyana göre yapılması haricinde birtakım avantajlardan yararlanmaktadır. Bu avantajlar:44 - Basitleştirilmiş kontrol yönteminden faydalanılması, - Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın45 genel hükümlerine bir istisna olarak; TOBB’un tasdik ve gümrük idarelerine vize işlemi için ibraz zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi46 düzenlenmesi, - Tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden eşyanın özelliğine bakılmaksızın yararlanılması, - Götürü teminat sisteminden ve - Kısmi teminat sisteminden yararlanılmasıdır. 43 Cahit GÖKÇELİK, “4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda Basitleştirilmiş Usuller”, Gümrük Dergisi, Sayı:31, s.58-60. 44 “http://www.gumrukler.gov.tr/www/welcome2.aspx?s=sss&n=01”. 45 28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı. 46 Türkiye veya Topluluk’ta serbest dolaşımda bulunan eşyanın Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere, gümrük idaresince ya da bu idare tarafından yetki verilmiş kuruluşlarca düzenlenip gümrük idaresince vize edilen belgedir. 114 3.3.4.1. Basitleştirilmiş Kontrol Yöntemi Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahiplerinin elde ettiği faydalardan birisi olan “Basitleştirilmiş Kontrol” uygulaması, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 73’üncü maddesinde ve Gümrük Yönetmeliği’nin 651-652’nci maddelerinde düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre; A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahipleri, gümrük idarelerinde gerçekleştirdiği işlemlerde basitleştirilmiş kontrol (bilgi ve belgelerin sonradan kontrol edildiği mavi hat) uygulamasından yararlanır.47 Basitleştirilmiş kontrol yöntemi48, risk kriterine göre, belge kontrolü ve fiziki muayene yapılmadan teslim edilen eşya için daha sonra beyannamedeki bilgilerin doğruluğunu saptamak amacıyla, gümrük beyannamesinin, ticari belgelerin ve verilerin incelenerek gerektiğinde eşyanın fiziki muayenesinin imalathane, fabrika, özel depo, işyeri vb. yerlerde 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 73’üncü maddesine istinaden yapılmasıdır. Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı ve 137’nci maddelerinde belirtilen genel ve özel koşullara haiz olan Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin basitleştirilmiş kontrol uygulamasından yararlanabilmesi için; a) Yürürlükteki dış ticaret ve gümrük mevzuatına uyması, 47 A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesine sahip olan kişilerin gerçekleştirdiği işlemler, gümrük idarelerinde kullanılan Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi (BİLGE Sistemi) tarafından risk kriterlerine göre istisnai olarak diğer hatlara (kırmızı veya sarı hat) yönlendirilebilmekte ve gümrük işlemleri tayin edilen hatta istinaden tamamlanmaktadır. 48 Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişiler, basitleştirilmiş kontrol çerçevesinde gümrük işlemlerini gerçekleştirecekleri eşya için gümrük beyannamesini tescil ederken BİLGE Sistemine “BS-1” kodunu girmekte, böylece, ilgili kişilerin statüleri BİLGE Sistemi tarafından tanınmakta ve basitleştirilmiş usul hükümlerine istinaden mavi hattan gerçekleştirdikleri işlemler için kolaylıklar (eksik beyan, ticari ve idari belge ile beyan veya kayıt yoluyla beyan gibi) öngörülmektedir. 115 b) Yapılacak kontrollerin doğrudan ya da dolaylı olarak ticari yönden ilgili bulunduğu diğer kişilere ya da söz konusu belge ve verileri ticari amaçla elinde bulunduran diğer kişilere ait yerlerde yapılmasının gerekli görüldüğü durumlarda, bu kontrolleri olanaklı hale getirecek her türlü kolaylığı göstermesi, c) Eşyanın fiziki kontrolünün gerekli görülmesi halinde gümrük personeline gerekli kolaylığı göstermesi, d) Eşyanın teslimden sonra yapılacak kontrol için eşyanın ithal işlemlerine ve sonraki ticari işlemlerine ilişkin bütün belge ve verileri kontrolü yapan gümrük personeline ibraz etmesi gerekmektedir. Basitleştirilmiş kontrol uygulaması için gerekli olan yükümlülükleri yerine getirmeyenlerin Onaylanmış Kişi Statüsü iptal edilir. Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin gerçekleştirdiği gümrük işlemlerine ait gümrük beyannamelerinin gümrük idaresi nüshaları basitleştirilmiş kontrol servisinde toplanır. Bu serviste görevli muayene memurları beyanname ve sistem üzerindeki bilgiler ile beyanı tevsik eden belgelerdeki bilgileri karşılaştırır. Belge kontrolü sonucunda, beyanname ve ekli belgeler arasında ciddi bir farklılık görülürse eşyanın bulunduğu depo, fabrika veya işletmede fiziki muayene yapılır. 116 3.3.4.2. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın Genel Hükümlerine Bir İstisna Olarak; Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği’ne (TOBB) Tasdik ve Gümrük İdarelerine Vize İşlemi İçin İbraz Zorunluluğu Olmadan A.TR Dolaşım Belgesi Düzenlenmesi, Onaylanması ve Vize Edilmesi A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahipleri, TOBB’a tasdik ve gümrük idarelerine vize işlemi için ibraz zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi düzenleyebilmektedir. Söz konusu yetkiye haiz olanlara onaylanmış ihracatçı da denir. Türkiye ile AT arasında oluşturulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar hükümlerine uyulmak koşuluyla basitleştirilmiş işlem kapsamında A.TR dolaşım belgelerinin düzenlenmesi, onaylanması ve vize edilmesi, 31 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri)’ni yürürlükten kaldıran ve 23.08.2007 günlü 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul)’nin 36’ncı ve devamı maddelerinde belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Onaylanmış ihracatçı yetkisine sahip olabilmek için Gümrük Yönetmeliğinin 136 ve 137’nci maddelerinde A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi için aranılan genel ve özel koşulların sağlanması ve 2006/10895 sayılı Karar’ın 19’uncu maddesi gereğince, basitleştirilmiş işlemden yararlanılabilmesi için sık sık A.TR dolaşım belgeleri düzenlenmesini gerektiren sevkiyat yapılması gerekmektedir. Bu 117 nedenle AB üyesi ülkelere hiç ihracat yapmayan, ihracatlarının tamamını Dış Ticaret Sermaye şirketi veya aynı gruba bağlı dış ticaret veya pazarlama şirketi aracılığıyla yapan, bir önceki takvim yılı ve başvuru yılı içinde 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinden daha az tutarda eşyanın fiili ihracatını yapan gerçek veya tüzel kişilerin A veya B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi almaya hak kazanmaları halinde dahi, bu kişiler A.TR dolaşım belgesi düzenleme, onaylama ve vize işlemleri yetkisinden yararlanamaz. 3.3.4.3. Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usulden Eşyanın Özelliğine Bakılmaksızın Yararlanılması Özelliği nedeniyle geçici depolama yerleri ve antrepoya alınmayarak, gümrüğün gözetimi altında sahibine teslim edilecek eşya bazı kolaylıklardan yararlanabilmektedir. Özelliği olan eşyanın yararlanabileceği söz konusu kolaylıklardan bir tanesi, tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usuldür.49 Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No:16)’nin “Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usule Tabi Tutulacak Eşya” başlıklı 3’üncü maddesinde hangi eşyanın tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule tabi tutulacağı ifade edilmiştir. Söz konusu Tebliğe göre, Türkiye Gümrük Bölgesine getirilerek bir gümrük rejimine tabi tutulmasına ilişkin bütün belgeleri tamam olan ve yükümlüsü 49 Özelliği olan eşyanın gümrük işlemleri, ilgili kişiler tarafından Yönetmeliğin 136’ncı ve 137’nci maddelerinde belirtilen genel ve özel koşullara haiz olmaksızın yapılabilmesi için gümrük beyannamesi tescil edilirken BİLGE Sistemine “BS-3” kodu girilmektedir. Eşya, nihayetinde tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule (taşıtüstü-supalan işlemleri) tabi tutulmaktadır. Fakat tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usule göre işlem gerçekleştiren kişinin, onaylanmış kişi statü belgesi bulunmamaktadır. Dolayısıyla Tam Beyanlı Yaygın Basitleştirilmiş Usule tabi tutulan eşya için, eksik bilgi ve/veya belge ile beyanda bulunulması mümkün değildir. 118 tarafından tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden yararlanma talebinde bulunulan; a) Dökme eşyanın, b) Getirildiği mahalde bulunan geçici depolama yeri veya antrepoya konulamayacak ağırlıkta ve hacimdeki dökme olmayan eşya veya konulması halinde boşaltılması ve teslimi sırasında gümrük idaresi, işletici ve yükümlü açısından külfet doğurabilecek ağırlıkta ve hacimde ya da kırılabilir, telef ve zayi olabilir nitelikte dökme olmayan eşya ile boşaltılması ve taşınması özel düzenekli araç ve taşıt gerektiren eşyanın, c) Getirildiği mahalde konulmasına ve korunmasına yönelik özel düzenek ve yapı bulunmayan petrol ürünleri ile yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı, yanmayı artırıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler ile gıda maddelerinin bu usulden yararlanmasına gümrük müdürlükleri izin vermeye yetkilidir. Fakat Onaylanmış Kişi Statü Belgesi olanlar tarafından eşyaları için tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usul talep edilmesi halinde bu talep, eşyanın özelliklerine bakılmaksızın kabul edilir. 3.3.4.4. Götürü Teminat Sisteminden Yararlanılması 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 204’üncü ve Gümrük Yönetmeliği’nin 651’inci maddesi gereğince BİLGE sistemine dahil gümrük idarelerinde gerçekleştirilen her bir gümrük işlemi için yükümlülük doğduğunda ayrı ayrı teminat 119 verilmesi yerine tüm işlemlerine yönelik olarak tek bir teminat verilmesine götürü teminat denir. Bir kişinin bir gümrük idaresine her türlü gümrük işlemlerine ilişkin olarak vermiş olduğu teminat, o kişinin o gümrük idaresindeki ve takip edilebilir olması halinde diğer gümrük idarelerindeki bütün gümrük işlemlerinde kullanılır. Buna göre, götürü teminat sisteminden yalnızca A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsüne sahip olanlar yararlanabilmektedir. 3.3.4.5. Kısmi Teminat Sisteminden Yararlanılması Gümrük antrepo rejimi kapsamında basitleştirilmiş usullerden yararlanmak üzere Onaylanmış Kişi Statü Belgesi alan antrepo işletme izni sahiplerinden, götürü teminat sisteminden yararlanmak istemedikleri takdirde, 2000/69 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar’ın50 37/b maddesine istinaden, gümrük antrepo rejimine tabi tutulan eşya için ithalat vergilerinin %10’u tutarında teminat alınmaktadır. Söz konusu Karar’ın 37/e maddesine göre; dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimi kapsamında basitleştirilmiş usullerden yararlanmak üzere Onaylanmış Kişi Statü Belgesine sahip yükümlülerden, götürü teminat sisteminden yararlanmak istemedikleri takdirde, doğrudan gümrük idaresinin iznine bağlı eşya için ithalat vergilerinin %10’u tutarında teminat alınmaktadır. 50 05.02.2000 tarihli 23955 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 120 IV. BÖLÜM TÜRKİYE’DE UYGULANMAKTA OLAN ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ İLE AB’DE UYGULANACAK YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 4.1. Onaylanmış Kişi Statüsü ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Verilmesi İçin Gerekli Kriterler AB’nin sınırların güvenliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalarının ürünü olan ve 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanacak olan YY statüsü gerek AB’de ve gerekse Türkiye’de yeknesek olarak uygulanmakta olan onaylanmış kişi statüsünün alternatifi değildir. YY statüsü ABD ve AB’nin sınır güvenliğinin sağlanması yönündeki çabalarının ürünü iken onaylanmış kişi statüsü ise daha çok yasal ticaretin kolaylaştırılması gereksiniminin sonucunda ortaya çıkmıştır. 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda ve buna bağlı Gümrük Yönetmeliği’nin 136 ve 137’nci maddelerinde belirtilen koşullara haiz olan kişiler onaylanmış kişi statüsüne sahip olmaktadır. Söz konusu maddeler incelendiğinde şirketin yönetim kurulu üyelerinin, şirketin sermayesinin %10’undan fazlasına sahip gerçek kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının; devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık gibi yüz kızartıcı suçlar, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs gibi suçlardan dolayı kesinleşmiş cezasının bulunmaması gerekmektedir. 121 Onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak için aranan diğer koşullara bakıldığında bu statüye sahip olacak kişiler hakkında, vergi kaybına neden olan gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle Gümrük Kanununun 234’üncü ila 241’inci maddeleri uyarınca ceza kararı düzenlenmemiş olması; bu kişilerin gümrük mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi ve ceza borcu bulunmaması; vergi mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi borcu bulunmaması; kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu bulunmaması; onaylanmış kişi statüsüne göre değişmekle birlikte belirli istihdam düzeyinin ve asgari ödenmiş sermaye tutarlarının karşılanması; ihracatçıların performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması; başvuru sahibinin imalatçı olması; A Sınıfı Onaylanmış Kişinin, Sermaye Piyasası Kurulunun belirlediği denetim ilke ve kuralları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre bağımsız denetim yetkisi verilen denetçi tarafından son 2 yıl esas alınmak üzere mali tablolarının incelenerek rapora bağlanmış olması gerekmektedir. Aynı zamanda A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için başvuru sahibinin bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde, asgari 25 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya ithalat ve ihracat toplamının asgari 100 milyon ABD Doları kıymetinde olması veya dış ticaret sermaye şirketi olması; B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için ise başvuru sahibinin bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 5 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya ithalat ve ihracat toplamının asgari 20 milyon ABD Doları kıymetinde olması; C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için başvuru sahibinin bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyayı fiilen ihraç etmiş olması veya 122 ithalat ve ihracat toplamının asgari 8 milyon ABD Doları kıymetinde olması gerekmektedir. AB’nin en önemli ticaret ortağı olan ABD’deki pazar payını koruyabilmesi ve dünyanın önde gelen ticaret ortakları ile işbirliği içerisinde uluslararası arz zincirinin güvenliğinin sağlanabilmesi için uygulamaya başlanacak olan yeni gümrük güvenlik programı çıkış/varış öncesi beyan ve eşyanın gümrük denetiminin yapılmasını teminen, Topluluk çapında risk belirleme kriterlerini ortaya koyacak bilgisayar sisteminin yanı sıra YY statüsünü de ortaya koymuştur. YY statüsü, TGK’da yapılan değişikliklerin 5a no.lu maddesinde ve TGY’ye değişiklik getiren 1875/2006 sayılı Yönetmelikte düzenlenmiştir. Söz konusu maddeler incelendiğinde, YY belgesine sahip olmak için başvuruda bulunan ekonomik operatörün TGB’de yerleşik olma; gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmama; gümrük denetimlerinin uygun bir şekilde yapılabilmesine imkân veren ticari ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtların tutulması için yeterli bir sisteme; kanıtlanmış bir mali yeterliliğe ve emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olma koşullarını karşılaması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Ekonomik operatörün gümrük yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ciddi ihlallerde bulunmadığının mütalaa edilmesi için başvurunun yapılmasından önceki son 3 yıl boyunca başvuru sahibinin, başvuru sahibi şirketten sorumlu olan veya şirket yönetiminde söz sahibi olan kişiler, başvuru sahibinin gümrük işlemlerindeki 123 yasal temsilcisi veya gümrük ile ilgili işlemlerinden sorumlu olan kişilerden herhangi birisi tarafından gümrük kurallarının ciddi bir şekilde ihlal edilmemiş olması gerekmektedir. Başvuru sahibinin, ticari ve gerektiğinde taşımacılığa ilişkin kayıtlarını tutmada yeterli bir sisteme sahip olduğunun mütalaa edilmesi için gümrük idarelerinin gümrük ile ilgili ve gerektiğinde taşımaya ilişkin kayıtlara fiziki veya elektronik olarak erişimini mümkün kılması; hesapların tutulduğu üye devlette uygulanan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile uyumlu olan ve gümrük kontrollerini kolaylaştıran bir muhasebe sistemine; Topluluk eşyası olan ve Topluluk eşyası olmayan eşyayı birbirinden ayıran bir lojistik sistemine; faaliyetinin türüne ve hacmine uygun bir idari örgüte, yasadışı ve usulsüz işlemleri tespit edebilen iç denetim sistemine; ticaret politikası önlemlerine veya tarım ürünleri ticaretine ilişkin lisansların ve izinlerin idaresi için ve firma kayıtları ile bilgilerin arşivlenmesine ve bilgilerin korunmasına ilişkin yeterli prosedürlere; bilgisayar sistemini yetkisiz girişlerden koruyacak ve belgelerinin güvenliğini sağlayacak uygun güvenlik önlemlerine sahip olması gerekmektedir. Ekonomik operatörün mali yeterlilik koşulunu yerine getirebilmesi, başvurudan önceki son 3 yıl içerisinde mali yeterliliğe sahip olmasına bağlıdır. Mali yeterlilik ise, yürütülen faaliyetin özelliğine göre başvuru sahibinin taahhütlerini yerine getirmesi için yeterli, iyi bir mali duruma sahip olması anlamına gelmektedir. 124 Ekonomik operatörün, uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olması koşulunun karşılanması için binaların, yasadışı girişleri önleyecek dayanıklı malzemelerden yapılmış olması; nakliye ve kargo alanları ile yükleme limanlarına izinsiz girişleri önleyecek uygun giriş kontrol önlemlerinin mevcut olması; eşyanın değiştirilmesini veya çalınmasını ve kargo birimlerinin zarar görmesini engelleyecek önlemlerin alınmış olması; uluslararası arz zincirinin güvenliğinin sağlanması için, başvuru sahibinin iş ortaklarının açık bir şekilde tanımlanmış olması ve güvenlik ile ilgili hassas pozisyonlarda görev yapan kariyer personel üzerinde güvenlik taraması yapılması ve özgeçmişlerine dair periyodik kontroller gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 4.2. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü Başvurusunun Yapılması Onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak ve basitleştirilmiş usullerden yararlanmak için 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 71’inci ve Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı ve 137’nci maddelerinde belirtilen koşullara haiz olan kişiler tarafından Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel Müdürlüğü’ne) yapılan başvuru neticesinde koşulları karşıladığı mütalaa edilen kişilere onaylanmış kişi statü belgesi verilir. YY belgesi başvurusu, 1875/2006 sayılı Yönetmeliğin 1C no.lu ekinde yer alan başvuru formu örneğine uygun olarak yazılı veya elektronik formatta yetkili gümrük idaresine yapılır. Başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının tutulduğu ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerinden en azından bir 125 bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine veya yetkili gümrük idaresince bilgi teknolojisi ve bilgisayar şebekeleri kullanılarak başvuru sahibinin bilgisayar sisteminde gümrük işlemleri ile ilgili temel hesaplarına erişilebildiği, başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin gerçekleştirildiği ve YY belgesi kapsamı faaliyetlerden en azından bir bölümünün yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır. Yetkili gümrük idaresinin mevcut şartlar altında belirlenememesi halinde, başvuru, başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarının yer aldığı üye devlet gümrük idaresine veya başvuru sahibinin gümrük işlemleri ile ilgili ana hesaplarına erişilebildiği ve başvuru sahibinin genel lojistik faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlet gümrük idaresine yapılır. 4.3. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Sağladığı Faydalar Onaylanmış kişi statü belgesi sahipleri, eşyanın gümrük işlemlerini eksik beyan, basitleştirilmiş beyan ve kayıt yoluyla beyan usulüne göre gerçekleştirebilmektedirler. Belirtilen genel avantajlar haricinde sahip olunan onaylanmış kişi statü belgesinin türüne göre değişen avantajlar da mevcuttur. Basitleştirilmiş kontrol yönteminden faydalanılması, Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliği’nin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar’ın genel hükümlerine bir istisna olarak TOBB’un tasdik ve gümrük idarelerine vize işlemi için ibraz zorunluluğu olmadan A.TR dolaşım belgesi düzenlenmesi (Onaylanmış ihracatçı statüsü), tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden eşyanın 126 özelliğine bakılmaksızın yararlanılması, götürü teminat sisteminden ve kısmi teminat sisteminden faydalanılması belirtilen özel avantajlardır. YY belgesine sahip olan ekonomik operatörler, TGY’de düzenlenmiş olan basitleştirilmiş beyan, kayıt yoluyla beyan ve eksik beyan gibi basitleştirmelerden yararlanmak için başvuruda bulunduğunda gümrük idareleri, YY belgesi verilirken daha önceden incelenmiş olan ortak koşulları yeniden incelemez. YY belgesine sahip olan ekonomik operatör tarafından giriş özet beyan verilmiş olması halinde yetkili gümrük idaresi, emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini eşyanın TGB’ye gelişinden önce YY’ye bildirebilir. Eşyanın TGB’yi terk ettiği hallerde de, yetkili gümrük idaresi emniyet ve güvenlikle ilgili risk analizi neticesinde sevkiyatın daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutulmak üzere seçildiğini YY’ye bildirebilir. YY belgesine sahip bir ekonomik operatör, azaltılmış verilerden oluşan giriş ve çıkış özet beyanı verebilir, diğer ekonomik operatörlere nazaran daha az fiziki kontrole ve belge kontrolüne tabi tutulur. Risk analizine istinaden, yetkili gümrük idaresi, YY tarafından verilen bir giriş veya çıkış özet beyanı veya gümrük beyannamesi kapsamı sevkiyatı daha ileri düzeyde fiziki kontrole tabi tutmak üzere seçmesi halinde, gerekli kontrolleri 127 öncelikli olarak yapar. YY’nin talep etmesi halinde ve ilgili gümrük idaresi ile olan anlaşmaya bağlı olarak bu kontroller, ilgili gümrük idaresinin bulunduğu yerden farklı bir yerde gerçekleştirilebilir. 4.4. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Geri Alınması ve İptal Edilmesi Gümrük Yönetmeliği’nin 136’ncı maddesi hükmüne istinaden onaylanmış kişi statü belgesinin iptali ve geri alınması ile belge kapsamı yetkilerin geri alınması ve askıya alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Gümrük Müsteşarlığı yetkilidir. Söz konusu hususlar, verilen yetkiye istinaden 23.08.2007 tarihli 26622 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No:1) ile düzenlenmiştir. Söz konusu Tebliğ’in “Onaylanmış kişi statü belgesi kapsamı yetkilerde değişiklik yapılması” başlıklı 16’ncı maddesine göre, A veya B sınıfı onaylanmış kişi statü belgesi sahiplerince, adlarına düzenlenmiş belge kapsamında bulunmayan yetkilerden birinin (basitleştirilmiş kontrol yetkisi ve/veya basitleştirilmiş işlem kapsamında A.TR düzenleme, onaylama ve vize etme yetkisinin (onaylanmış ihracatçı yetkisi)) talep edilmesi veya bu yetki/yetkilerden feragat edilmesi halinde, belge aslı ve I no.lu ekte yer alan onaylanmış kişi statü belgesi için başvuru ve değerlendirme formu ile birlikte Gümrük Müsteşarlığı’na (Gümrükler Genel Müdürlüğü) başvurulur. 128 Gümrük Müsteşarlığı’nca yapılan düzenlemeye göre, onaylanmış kişi statü belgesine sahip olabilmek için aranacak genel ve özel koşullardan herhangi birinin ortadan kalktığının anlaşılması veya belge sahibince talep edilmesi halinde, onaylanmış kişi statü belgesi Gümrük Müsteşarlığı’nca (Gümrükler Genel Müdürlüğü) geri alınır. Ayrıca, gümrük ve dış ticaret mevzuatı ile kaçakçılık mevzuatı hükümlerine aykırı hareket edildiğinin anlaşılması halinde onaylanmış kişi statü belgesi kapsamında yararlanılan yetkiler Müsteşarlıkça belirlenen usul ve esaslar dâhilinde geri alınabilir veya askıya alınabilir. Kişi, Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin geri alındığı tarihten itibaren belge kapsamındaki hak ve uygulamalardan yararlandırılmaz. Onaylanmış kişi statü belgesi, yanlış veya eksik bilgilere ve/veya sahte belgelere dayanılarak verildiğinin anlaşılması üzerine Gümrük Müsteşarlığı’nca (Gümrükler Genel Müdürlüğü) iptal edilir. Onaylanmış kişi statü belgesi iptal edildiğinde, belge kapsamındaki hak ve uygulamalar belgenin düzenlendiği tarih itibariyle geçersiz sayılır. YY belgesi için gerekli olan koşullara ve kriterlere uyumsuzluk tespit edildiğinde, gümrük kurallarının YY tarafından ihlal edildiğine gümrük idarelerince kanaat getirildiğinde YY statüsü, belgeyi düzenleyen gümrük idaresi tarafından askıya alınır. Ekonomik operatörün, YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlamaya yönelik gerekli önlemleri alması halinde askıya alma kararı belgeyi düzenleyen gümrük idaresince geri çekilir. 129 Askıya alma, askıya alma tarihinden önce başlamış ve henüz tamamlanmamış gümrük işlemlerini, askıya alma nedenleri ile ilgisi olmayan ve YY belgesi referans gösterilmeksizin verilmiş bir izni ve gümrük kurallarının öngördüğü basitleştirmelerden yararlanmak için YY belgesi bağlamında verilmiş olan ve koşulları karşılanmaya devam eden bir izni otomatik olarak etkilemez. Ekonomik operatör, YY belgesi için karşılanması gereken kriterlerden herhangi birisini geçici olarak karşılayamazsa, YY statüsünün askıya alınmasını talep edebilir. Ekonomik operatörün YY tarafından karşılanması gereken koşul ve kriterlere uyum sağlamak için gerekli önlemleri almaması, gümrük kurallarını ihlal etmesi veya talep etmesi halinde belgeyi düzenleyen gümrük idaresince YY belgesi iptal edilir. 4.5. Onaylanmış Kişi ve Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsünün Hukuki Etkisi Genel ve özel koşulları karşılayan kişiler tarafından onaylanmış kişi statü belgesi sahibi olmak için yapılan başvuruya istinaden Gümrük Müsteşarlığı’nca (Gümrükler Genel Müdürlüğü) tanzim edilen belgenin yürürlük tarihi ile ilgili herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Söz konusu durumu başvuru sahibinin lehine değerlendirerek onaylanmış kişi statü belgesinin hemen geçerli olacağını düşünmek mümkündür. Gümrük Müsteşarlığı’nca tanzim edilen onaylanmış kişi statü belgesi 2 (iki) yıl geçerlidir. 130 YY Belgesi, düzenlendiği tarihten sonraki 10’uncu iş günü yürürlüğe girer. YY Belgesinin geçerlilik süresi sınırlandırılmaz. Gümrük idareleri, YY’nin koşul ve kriterlere uygunluğunu gözlemler ve Topluluk mevzuatında köklü bir değişiklik olması halinde, koşul ve kriterlerin YY tarafından artık karşılanmadığına ilişkin makul bir işaret bulunması durumunda koşul ve kriterlerin YY tarafından karşılanıp karşılanmadığı hususunu yeniden değerlendirir. 131 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 11 Eylül saldırılarının ardından ABD’nin sınırların güvenliğinin artırılmasına yönelik girişimleri AB üyesi ülkeler tarafından desteklenerek güvenliğin sağlanmasına yönelik önlemler çerçevesinde YY kavramı ortaya atılmıştır. Ticaretin kolaylaştırılmasından ziyade artan güvenlik kaygılarına hizmet eden YY statüsü, ekonomik operatörlere gümrük mevzuatının öngördüğü basitleştirmelerden ve/veya emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük denetimlerinin kolaylaştırılmasından yararlanma imkânı sunmaktadır. Onaylanmış kişi statüsü YY statüsünden farklı olarak ticaretin kolaylaştırılmasına yönelik çalışmaların ürünüdür. Söz konusu statüye sahip olanlar gümrük işlemlerini gerçekleştirirken eksik beyan, beyanname yerine ticari ve idari belge ile beyan ve kayıt yoluyla beyan olmak üzere 3 tür basitleştirmeden yararlanabilir. YY statüsünün sağladığı faydaları, gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi ve emniyet ve güvenlik ile ilgili gümrük kontrollerinde bazı kolaylaştırmalar olarak ele aldığımızda onaylanmış kişi statüsünün, YY statüsünün sadece bir bölümüne denk geldiğini söylemek mümkündür. Söz konusu statüler gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi bağlamında sağladıkları faydalar açısından benzerlik göstermektedir. Bu nedenle onaylanmış kişi statüsü ile YY statüsü birbirine denk veya ikame değildir. 132 YY statüsü ile onaylanmış kişi statüsünü, bu statülere sahip olmak için gerekli olan koşullar ve kriterler açısından karşılaştırdığımızda her iki statünün de benzer koşullar aradığı görülmektedir. Bir ekonomik operatörün gümrük kurallarını ihlal etmemiş olması, mali yeterliliğini kanıtlaması her iki statü kapsamındaki basitleştirmelerden yararlanmak için gerekli olan koşullardandır. Bununla birlikte, YY statüsü için aranan ticari ve taşımacılığa ilişkin kayıtların idaresinde yeterli bir sisteme sahip olma koşulu, onaylanmış kişi statüsüne sahip olmak için aranan koşullar arasında yer almamaktadır. Bu durumda onaylanmış kişi statüsünün, YY statüsünün yalnızca gümrük basitleştirmelerine ilişkin kısmının bir bölümüne denk geldiği söylenebilir. YY statüsü ile onaylanmış kişi statüsü kıyaslandığında YY statüsüne sahip olmak için aranan koşullar arasında güçlü bir mali duruma ve uygun emniyet ve güvenlik standartlarına sahip olmanın ön plana çıktığı görülmektedir. Ekonomik operatörlerin YY başvurusundan önceki son 3 yıl içerisinde mali açıdan yeterli olduğunu kanıtlaması ve emniyet ve güvenlik standartlarını karşılaması kolay değildir. Daha kısıtlı imkânlara sahip olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin binaların ve kargo birimlerinin güvenliğine ilişkin standartları karşılamaları çok da uygulanabilir görünmemektedir. YY statüsüne sahip olmak için binaların güvenliğinin sağlanmasına yönelik önlemler çerçevesinde yaka kartı vb. kullanılması hususunda küçük işletmelerin çekinceleri bulunmaktadır. Ayrıca Avrupa’da faaliyet gösteren küçük işletmeleri temsil eden kuruluşlar (örn. ESBA-European Small Business Alliance–Avrupa Küçük İşletmeler Birliği), YY statüsüne sahip olmanın mali ve işlevsel anlamda çok fazla yük getireceğini düşünmektedir. Ekonomik 133 operatörün kendi arz zincirinin güvenliğini sağlaması için ileri teknoloji mühürler kullanması öngörülmektedir. Bu mühürler de hâlihazırda kullanılan mühürler ile kıyaslandığında daha pahalıdır ve ekonomik operatörler için ekstra maliyet anlamına gelmektedir. Ticaret erbabı, YY statüsü için aranan koşulların çok katı ve inandırıcılıktan uzak olduğu, kriterlerin çoğunun Avrupa’daki ticari hayatın gerçekleri ile örtüşmediği düşüncesindedir. Örneğin güvenlik bilgilendirme programları, parmaklıklar, giriş kontrolleri vb. gibi emniyet ve güvenlik standartlarını Avrupa’da faaliyet gösteren çoğu firmanın karşılaması mümkün görünmemektedir. Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler genellikle profesyonel örgütsel altyapıya ve fiziki güvenlik önlemlerine sahip değildir. Söz konusu olumsuzluklar, bu işletmelerin YY statüsüne sahip olmalarını zorlaştıracaktır. Özel sektör, binaların yapımında kullanılan malzemelerin ve çalışanların geçmişe dönük periyodik kontrollerinin yapılmasının YY statüsünün verilmesinde ve firmaların taşıdığı riskin değerlendirilmesinde belirleyici olmadığını düşünmektedir. Ayrıca YY statüsüne sahip olmak için ekonomik operatörlerin otomasyona, idari örgütlenmeye, binalarının güvenliğinin sağlanmasına, personelin denetimine yönelik yatırım yapması bir zorunluluk olarak ortaya konmakla birlikte yapılacak yatırımlar ile kıyaslandığında bu statünün sağlayacağı yararların çok da fazla olmadığı mütalaa edilmektedir. 134 Ekonomik operatörün bu statüye sahip olmak için yapacağı yatırımların yarar olarak geri dönüşünü beklemesi kadar doğal bir şey yoktur. Bu statüye sahip olmak için yapılacak yatırım ile elde edilecek fayda kıyaslandığında birçok küçük ve orta büyüklükteki işletmenin YY başvurusunda bulunmama ihtimali vardır. Gerekli yatırımı yapamayan ve YY statüsüne sahip olamayan ekonomik operatörler ise rekabet güçlerinin düşmesi tehlikesi ile karşı karşıya kalacaklardır. Diğer taraftan Toplulukta yerleşik olmayan firmalara nazaran gümrük işlemlerinde daha fazla bürokrasi ile karşı karşıya kalacak olan YY statüsüne sahip Topluluk firmalarının rekabet edebilme gücünün büyük oranda azalacağı da ön plana çıkan görüşler arasındadır. Amerika ile ticari ilişkilerin korunması ve geliştirilmesi amacıyla DGÖ bünyesinde YY için öngörülen kriterlerin AB tarafından değişiklik yapılmadan kabul edilmesinin AB’nin üçüncü ülkeler ile olan ticaretine sekte vuracağı düşünülmektedir. Uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak DGÖ bünyesinde yürütülen çalışmalar neticesinde üye ülkeler için bağlayıcı olmayan ancak gönüllülük esasına dayanan kararlar alınmış olmasına rağmen, AB’nin bütün üyeleri için bağlayıcı olacak şekilde mevzuat değişikliğine gitmesi böyle bir uluslararası rekabet ortamında AB’yi dezavantajlı konuma sokabilecektir. Ayrıca Topluluğun tüm üyeleri için bağlayıcı olan mevzuat değişikliği yaparken mevzuatta yer alması gereken düzenlemelerin, üye devletler için bağlayıcı olmayan, yol gösterici nitelikteki rehbere ve açıklama notlarına taşınmış olması YY hükümlerinin ticaret erbabınca farklı şekillerde algılanmasına yol açacaktır. Ayrıca 135 YY statüsünün uygulanmasına yön verecek olan rehberin içeriği tam olarak doldurulamamıştır. Örneğin YY statüsüne sahip bir şirketin bölünmesi veya YY statüsüne sahip olmayan başka bir şirket ile birleşmesi durumunda ortaya çıkan yeni hukuki varlığın statüsünün ne olacağı belli değildir. Ayrıca YY’nin arz zincirinin kendisine ait bölümünün güvenliğinden sorumlu tutulması ancak arz zincirinde kendisinin faaliyet göstermesine bağlıdır. Yani, faaliyetlerini yürütürken taşıyıcı, yük komisyoncusu vb. kullanması durumunda YY’nin sorumluluğunun ortadan kalkması gerekmektedir. Çünkü YY statüsü tek bir firmaya yalnızca gerekli koşulları sağladığında verilmektedir. YY, ilişki içerisinde olduğu diğer firmaların güvenliğinden veya onların da YY statüsü için gerekli koşulları sağlamasından sorumlu olmamalıdır. Özel sektör, eşyanın gümrüğe gelişinden önce özet beyanı vermenin güvenliğin artırılmasında ve terörist saldırıların önüne geçilmesinde çok da etkisinin olmayacağını, giriş ve çıkış öncesinde veri talep edilmesinin kendileri için bir dezavantaj oluşturacağını düşünmektedir. Ayrıca Amerika’nın konteyner güvenliği girişiminin hayata geçirilmesinin ardından uzun bir süre geçmiş olmasına rağmen risk taşıyan konteynerlerin tespit edilmesinde çok da fazla başarı elde edilemediği görüşündedir. Tüm dünyada arz zincirinin güvenliğinin sağlanması için bu zincirde yer alan bütün aktörlerin gerekli önlemleri alması gerekmektedir. Bu ise ancak ve ancak bir ülke tarafından verilmiş olan YY benzeri yetkilendirmelerin diğer ülkeler tarafından tanınması ile mümkündür. YY statülerinin karşılıklı tanınması ülkeler arasında 136 yapılacak uluslararası anlaşmalar çerçevesinde sağlanacaktır. Karşılıklı tanımanın gerçekleşebilmesi ise YY statüsüne sahip olmak için aranan kriterlerin bu statüyü karşılıklı olarak tanıyacak ülkelerde ortak olmasına ve bu statünün birörnek uygulanmasına bağlıdır. 3 tür YY statüsü ve her biri için farklı kriterler ortaya konulmasının YY statüsünün tüm dünyada karşılıklı olarak tanınması çalışmalarının önünde engel teşkil edeceği düşünülmektedir. Bütün ekonomik operatörler tarafından karşılanması gereken tek bir kriterler seti ve buna istinaden verilen tek bir YY statüsü, hem karşılıklı tanınmayı kolaylaştıracak hem de gümrük idarelerinin ve ekonomik operatörlerin işini kolaylaştıracaktır. YY hükümleri uygunlanmaya başlandığında üye devletler arasında elektronik bilgi değişiminin sağlanabilmesi için gerekli altyapının oluşturulması gerekmektedir. Üye devletler arasında elektronik bilgi değişiminin sağlanabilmesi için gerekli hazırlıkların bir an önce yapılması önem arz etmektedir. Aksi takdirde uygulama sorunlarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Üye ülkeler, elektronik altyapının YY hükümlerinin uygulanmaya başlanacağı 01.01.2008 tarihine kadar hazır olmayabileceği görüşüne sahiptir. Ekonomik operatörlerin, YY hükümleri devreye girer girmez başvuru yapması beklenmektedir. Gerek söz konusu aşırı başvuru gerekse de ticaret erbabı için tam olarak netlik kazanmayan 3 çeşit YY belgesi sistemi işleyemez hale getirebilecektir. Gümrük idarelerinin başvuruları karşılamakta zorluk çekmesi beklenmektedir. Yine gümrük idarelerinin YY başvuruları esnasında birbirlerine danışmakla yükümlü olmalarının da iş yükünü artıracağı düşünülmektedir. 137 YY statüsünden beklenen yararın elde edilemeyeceği dile getirilse dahi uluslararası arz zincirinde eşyanın dolaşımının güvenliğinin sağlanması yönündeki girişimler ekonomik operatörler tarafından desteklenmektedir. Özel sektörü temsil eden bir kesimin Topluluğun güvenlik ile ilgili girişimlerinin, Avrupa’nın rekabet gücünü azaltacağını düşünmesine rağmen YY hükümlerinin uygulanmaya başlaması ile birlikte gümrük işlemlerinin daha hızlı ve daha etkin bir şekilde sunulmasının ticareti kolaylaştıracağı, özel sektörün yükünü azaltarak Avrupa ekonomisine güç katacağı ve Avrupa’nın rekabet edebilme yeteneğini artıracağı düşüncesinde olanlar da bulunmaktadır. Ticaretin kolaylaştırılması, gümrük hizmetlerinin elektronik ortamda sunulması, gümrük işlemlerinin daha rasyonel bir temel üzerine oturmasını sağlayacaktır. YY statüsü, gümrük idarelerinin kaynaklarını yüksek düzeyde risk unsuru taşıyan sevkiyatlar ve ürün hareketleri üzerine yoğunlaştırmasını ve güvenilir ticaret erbabının sevkiyatlarına daha düşük risk unsuru atfedilerek bunların, diğer ekonomik operatörlere kıyasla daha az gümrük denetimine tabi tutulmasını mümkün kılacaktır. YY statüsü için yapılan başvurularda uluslararası kabul görmüş standartların, güvenlik belgelerinin ve uluslararası ticaretin güvenliğinin sağlanması yönünde tesis edilmiş YY benzeri statülerin de göz önünde bulundurulmasında fayda vardır. Bunun, YY için başvuran bir ekonomik operatörün gerekli kriterleri karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi sürecinde gümrük idarelerinin işini kolaylaştıracağı düşünülmektedir. YY statüsünün uluslararası düzeyde kabul edilmesinin ve ABD’nin C-TPAT programı çerçevesinde güvenilir ticaret erbabına 138 verilen belgelerin de karşılıklı olarak tanınmasının yasal ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasına, maliyetlerin azaltılmasına ve gümrük idarelerinin özel sektöre duyduğu güvenin artmasına katkıda bulunacağı mütalaa edilmektedir. AB ile Türkiye arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın 28’inci maddesi uyarınca, TGK’da güvenlik ile ilgili değişiklikler getiren 648/2005 sayılı Tüzüğün, Türk gümrük mevzuatına aktarılması gerekmektedir. Bu doğrultuda “4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı” hazırlanmıştır. Türkiye’nin söz konusu Tüzük doğrultusunda mevzuat değişikliğine gitmesi hem Gümrük Birliği’nin hem de yasal ticaretin geliştirilmesi ve sınırların korunması yönündeki genel gidişatın gerisinde kalmamanın bir gereğidir. Gümrüklerin güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak ABD’nin başını çektiği ve AB tarafından da desteklenen sürecin Türkiye tarafından da takip edilmesi Türkiye ile AB arasındaki dış ticaret hacminin ve Türk ekonomisinin rekabet gücünün korunması açısından önem taşımaktadır. Türkiye dış ticarette lokomotif güç olmak istiyorsa bu sürecin yakından takip edilmesinde fayda vardır. Bu nedenle YY statüsüne ilişkin de düzenlemeler içeren Taslağın yasalaşması, gümrük işlemlerini hızlandırarak yasal ticaretin güvenliğini artıracak ve Türkiye’nin dünyanın önde gelen ülkeleri karşısında rekabet gücünün artmasına katkıda bulunacaktır. Topluluk, güvenlik kaygısı ile yola çıkarak YY hükümlerini ortaya koyduğu andan itibaren özel sektörün de sürece dahil olmasını sağlamış ve ilgili sektör temsilcilerinin görüşlerini almıştır. Türkiye’nin de uyum sağlamakla yükümlü 139 olduğu, başta YY olmak üzere genel olarak Topluluğun güvenlik ile ilgili düzenlemelerini gümrük mevzuatına aktarırken ilgili sektörlerin ve bu düzenlemelerden etkilenebilecek çevrelerin görüşlerini dikkate almasında fayda görülmektedir. Fakat AB’de güvenlik ile ilgili mevzuat değişikliği yapılırken Türkiye’nin karar alma mekanizmasına dâhil olmaması sürece etki etmesine ve Türkiye’deki özel sektörün çekincelerinin yansıtılmasına engel olmuştur. “4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı”na göre YY’nin, Türkiye Gümrük Bölgesinde ekonomik faaliyette bulunan yerleşik kişi olması gerekmektedir. YY’nin, Türkiye’de yerleşik olması şartından uluslararası anlaşmalar dikkate alınarak vazgeçilebileceği hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği dolayısıyla Toplulukta yerleşik olan fakat Türkiye’de yerleşik olmayan firmalara YY statüsünün verilmesinin önünü açacaktır. Fakat AB’ye tam üyelik gerçekleşmediğinden ve dolayısıyla hizmetlerin serbest dolaşımı söz konusu olmadığından Toplulukta yerleşik olmayanların Türkiye’de bu statüye sahip olmaları mümkün görünmemekte bununla birlikte Türkiye ile AB arasında yapılacak karşılıklı tanıma anlaşması ile tam üyelikten önce Türkiye’de yerleşik olmayan fakat Toplulukta yerleşik olan firmalara Türkiye’de çalışma hakkı verilmesi özel sektörü uluslararası rekabet ortamında savunmasız bırakacaktır. Türkiye’de yerleşik olma şartından hangi koşullarda vazgeçileceğinin mevzuatta açıkça düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca YY statüsünün elde edilebilmesi için gerekli olan koşulların yalnızca mali açıdan yeterli olan büyük şirketler tarafından karşılanabileceği düşünülmektedir. Küçük ve 140 orta ölçekli işletmelerin mali imkanları, emniyet ve güvenlik standartları YY statüsü için gerekli olan koşulları karşılayacak yeterlilikte olmayabilir. Toplulukta henüz uygulanmaya başlamadığından YY statüsünün ne tür avantajlar sağlayacağı ve uygulamada ne gibi sorunlar ile karşılaşılacağı belli değildir. YY statüsünden beklenen amacın gerçekleşebilmesi için söz konusu statü için yatırım yapacak firmaların elde edebilecekleri yararların tatmin edici nitelikte olması ve açıkça ortaya konması gerekmektedir. Kamu ve özel sektör olarak uygulayıcı ve yararlanıcı tüm tarafların ve meslek örgütlerinin katılımı ile fayda maliyet analizi yapılarak karar alınmalıdır. Türkiye’nin YY statüsü ile ilgili mevzuat değişikliğine giderken, YY statüsünün Toplulukta uygulanmaya başlanacağı 01.01.2008 tarihinden sonra ortaya çıkan sorunları da dikkate alarak gerekli önlemleri almasında fayda vardır. Böylece öngörülere göre değil de gerçeklere göre hareket edilerek daha somut çözümler ortaya konulacak, gümrük işlemleri daha hızlı ve daha etkin bir şekilde sunulacak, özel sektörün yükü azaltılarak ekonominin güçlenmesine katkıda bulunulacaktır. Aynı zamanda gümrük idarelerinin kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanmasını mümkün kılarak riskli sevkiyatların daha kolay belirlenmesini ve yoğun bir denetime tabi tutulmasını sağlayacaktır. Toplulukta yerleşik olan ve YY statüsüne sahip olan taşıyıcılar ve gümrük müşavirleri, Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği uyarınca gerekli mevzuat değişikliğinin yapılması ve Türkiye ile Topluluk arasında YY statülerinin karşılıklı 141 olarak tanınması neticesinde Toplulukta verilen YY statüsünün Türkiye’de de kabul edilecek olmasından dolayı Türkiye’de serbestçe faaliyette bulunabilecektir. Bu da, Türkiye’deki gümrük müşavirlerini ve taşımacılık sektörünü kaygılandırmaktadır. Mali ve örgütsel açıdan daha iyi imkânlara sahip olan çok uluslu şirketler karşısında Türk taşımacılık sektörünün rekabet gücünün azalacağı ve Türkiye’deki gümrük müşavirlerinin pazar payının Toplulukta yerleşik olan müşavirlik firmalarınca ele geçirileceği endişesi mevcuttur. Günümüz dünyasında rekabet etmek ve ayakta kalmak için güçlü olmak gerekmektedir. Disiplin, şeffaflık, hesap verebilirlik ve düzenli kayıtlara sahip olma yalnızca YY statüsüne sahip olmanın değil aynı zamanda profesyonel şirket yönetiminin de gereğidir. Gümrük müşavirleri ve taşımacılık şirketleri de dâhil olmak üzere Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler planlı bir şekilde bugünden, YY statüsüne sahip olmak için gerekli çalışmaları yapar, örgütsel yapılarını güçlendirir, eşyanın gümrük işlemlerini daha hızlı gerçekleştirir ve emniyet ve güvenlik standartlarını yükseltirse Avrupalı firmalar ile rekabet edebilir ve pazar paylarını koruyabilir. 142 ABSTRACT Approved person status, both implemented in EU and Turkey serves to the aim of abolishing obstacles in front of the international trade by diminishing bureaucratic proceedings in customs administrations. The terrorist attacks occured in USA in September 2001 incited the international community led by USA to take measures in order to secure the borders. In this regard, security programmes started to be implemented in USA has also been supported by EU and the concept of “Authorised Economic Operator (AEO)” has been submitted. The essence of the AEO concept which will be applicable as of 01.01.2008, is to secure the borders. Meanwhile benefiting from some facilitations in customs proceedings by establishing a balance between increasing security measures and customs requirements is one of the aims of the concept in question. Approved person status is not equal to the status of AEO while being similar to it as reqards of the conditions and benefits. Approved person status and the AEO status are similar in regards of simlifications in customs proceedings, when the benefits of the AEO status are considered as simplifications in customs proceedings and facilitations in customs controls regarding security and safety. In this study, the conditions and benefits of the status of AEO and approved person are examined comparetively. Also, customs brokers who may get the status of AEO by meeting the conditions are dealt with in the framework of the concept of representation. It is also mentioned that the necessary legal base for the status of AEO which has to be adapted to Turkish customs legislation according to the Decision No.1/95 of the EC-Turkey Association Council establishing the Customs Union, should be constituted through taking into account the hesitations of the institutions concerned and some assesments and suggestions have been made for the implementation of AEO status in Turkey.