2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Murat DİRLİKLİ1 Levent AKGÜN2
Transkript
2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Murat DİRLİKLİ1 Levent AKGÜN2
Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Murat DİRLİKLİ1 Levent AKGÜN2 PEDAGOJİK FORMASYON EĞİTİMİ ALAN MATEMATİK ÖĞRETMENİ ADAYLARININ STRES KAYNAKLARININ BELİRLENMESİ Özet Bu çalışma ile formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının lisans eğitimleri sırasında hangi olay ve durumların strese kaynaklık ettiğinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmada deneysel olmayan araştırma desenlerinden betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcıları; amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak belirlenen ve bir devlet üniversitesinde formasyon eğitimi alan 30 matematik öğretmeni adayıdır. Araştırmanın verileri adaylara ait kişisel bilgiler ile matematik öğretmeni adaylarının stres kaynakları nelerdir? şeklinde bir açık uçlu sorunun bulunduğu form ile toplanmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizi kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının görüşleri kodlanmış, benzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak kategorilere yerleştirilmiştir. Yapılan analiz sonucunda öğretmen adaylarında strese kaynaklık eden en önemli etkenlerin atanamama kaygısı, yaşadıkları şehir ve okudukları üniversitelerdeki sosyal mekanların yetersizliği, ekonomik sebepler, derslerine giren hocaların olumsuz tavırları ile kişisel özelliklerinden kaynaklanan olumsuz durumlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Stres, Stres kaynakları, öğretmen adayları, yüksek öğretim, formasyon eğitimi. DETERMINATION OF SOURCES OF STRESS FOR CANDIDATE MATH TEACHERS HAVING PEDAGOGICAL FORMATION EDUCATION Abstract This study intends to reveal what situations and circumstances cause stress for candidate math teachers having pedagogical formation education during Yrd. Doç. Dr., Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, mdirlikli@hotmail.com Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi OFMAE Bölümü, levakgun@gmail.com 1 2 Murat Dirikli – Levent Akgün their undergraduate education. In this research was used descriptive research method, one of the non-experimental research designs. Utilizing the purposive sampling method, thirty candidate math teachers having formation education in a state university constitute the working group. Data were collected by using a form including personal information and an open-ended question, ‘What are the sources of stress for candidate math teachers?’ In the analysis of the data obtained was utilized content analysis. Opinions obtained from candidate teachers were coded and categorized taking the similarities and differences into account. As a result of the analyses, the most important factors appearing to be sources of stress for candidate teachers were found to be anxiety about not to be appointed, lack of social facilities both in the city they live and the university they study, financial reasons, negative behaviors of teachers lecturing the course and adverse conditions stemming from their personal characteristics. Keywords: Stress, sources of stress, candidate teachers, higher education, formation education. 1. GİRİŞ Günümüz dünyasında meydana gelen teknolojik, toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmeler beraberinde bazı olumsuzlukları da getirmektedir. Bu olumsuzlukların başında 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşturduğu olumsuz etkilerden endişe duyularak, çeşitli kurum ve yayın organları tarafından modern çağın hastalığı olarak adlandırılan ve Selye tarafından “bireyi rahatsız eden ortamın ortaya çıkardığı herhangi bir düzen bozukluğuna organizmanın verdiği cevap” (Baltaş ve Baltaş, 2004) şeklinde tanımlanan stres gelmektedir. Toplumsal bir sistem olan eğitim sektörü de bu olgudan fazlasıyla etkilenmektedir. Ülkemiz eğitim sistemi içerisinde karşılaşılan en önemli açmazlardan bir tanesi öğretmenleri yetiştirilme ve istihdamı sorunudur. Ülkemizde öğretmen yetiştirme görevi eğitim fakültelerine verilmiş olmasına rağmen 2012 yılında yapılan bir düzenleme ile istihdam sıkıntısı çekilen fen edebiyat fakültesi mezunlarına da bu sorunun çözümü için pedegojik formasyon eğitimi almaları halinde öğretmenlik hakkı tanınmıştır. Bu yapılan düzenlemeden nitelikli öğretmen yetiştirmeden ziyade ihtiyaç duyulan öğretmen sayısının karşılanmasının amaçlandığı anlaşılmaktadır. Bu durumda formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine ne kadar hazır oldukları, meslekten beklentileri, kendilerinden beklenen niteliklerin ne kadarını gerçekleştirebileceklerine dair konularda yapılacak çalışmalar önem kazanmıştır. Ülkemizde son dönemde üniversite ve üniversite mezunu sayısında meydana gelen artışla birlikte üniversite eğitiminde farklı sorunlar baş göstermeye başlamıştır. Bu sorunlardan birisi de farklı sebeplerden kaynaklanan ve üniversite öğrencilerinin karşı karşıya kaldığı strestir. Bireyde strese sebep olan her durum bir stres kaynağı olarak isimlendirilmektedir. Bireyler; günlük yaşantılarında ekonomik, aileden kaynaklanan, çevresel pek çok stres durumlarıyla karşılaşmaktadırlar. Üniversite öğrencileri de uyum sorunları, barınma, akademik sorunlar ve arkadaşlık ilişkileri gibi karşılaşabileceği ve başa çıkması gereken sorunlar yaşamaktadır (Deniz ve Yılmaz, 2006). Alan yazında yapılan çalışmalar incelendiğinde (Akpınar 2013; Altıok ve Üstün, 2013; Avşaroğlu ve Üre, 2007; Aylaz vd., 2007; Bozkurt, 2004; Deniz ve Yılmaz, 2006; Deveci vd., 2012; Durna, 2006; Er ve Kaya, 2014; Kaya vd., 2014; Öner vd., 2013; Temel, Bahar ve SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 182 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği Çuhadar, 2007) öğretmen adayları için üniversitelerin ve üniversite eğitiminin yanı sıra çevre, aileden uzak kalma, yalnızlık ve uyum sorunları, sosyo-ekonomik durum, arkadaş grubu, üniversitenin imkanları, gelecek endişesi, atanamama kaygısı, meslek ile ilgili beklentilerin stres kaynağı olduğu görülmektedir. Eğitim sistemleri, bireylerin içinde yaşadığı topluma katkı sağlayabilecek, meydana gelecek değişme ve gelişmelere uyum gösterebilecek şekilde donanımlı ve becerikli yetiştirilmelerini amaçlamaktadır. Bu amaçlara ulaşmada en önemli faktör, bir anlamda ülkelerin geleceğini inşa edecek pedagojik bilgi ve beceriler yönüyle nitelikli ve mesleki anlamda gerekli yeterliliklere sahip öğretmen kadrosu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda toplumda istenen değişimin sağlanabilmesi için önce öğretmen yetiştirme sisteminin ele alınması gerekmektedir. Çeliköz ve Çetin (2004), öğretmen adaylarının mesleklerine yönelik olumlu tutum ve davranışlara sahip olarak yetiştirilmeleri halinde görevlerini eksiksiz olarak yerine getirip öğrencilerinde istenen davranışların gelişmesine yardımcı olacaklarını belirtmektedir. Ayrıca belirtilen bu hedeflerin gerçekleşebilmesinin verilen eğitimin kalitesi kadar öğretmen adaylarının stres ve kaygıdan uzak olmaları, üniversite ortamı ve sunulan imkanlar ile de orantılı olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla öğretmen adayları için stres faktörlerini belirlemek önemlidir. Bu bağlamda; yapılan çalışmada öncelikli olarak formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının lisans eğitimleri sırasında hangi olay ve durumların strese kaynaklık ettiğinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla “Formasyon Eğitimi Alan Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynakları Nelerdir?” sorusuna cevap aranmıştır. 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubuna, veri toplama ve analizi sürecine ait bilgiler verilmiştir. 2.1. Araştırma Modeli Formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, deneysel olmayan araştırma desenlerinden betimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Betimsel araştırma; genel olarak incelenen birey veya grupların özelliklerinin betimsel istatistikler halinde sunulduğu araştırma yöntemidir (McMillan ve Shumacher, 2010). Araştırmada öğretmen adaylarının yazılı olarak ifade ettikleri görüşlerin toplanması, verilerin çözümlenmesi, geçerlik-güvenirlik çalışmaları, verilerin analizi ve ulaşılan bulguların yorumlanma basamakları Şekil 1’de verilmiştir. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 183 Murat Dirikli – Levent Akgün 1. Problem Durumunun Belirlenmesi 2. Literatür Taraması 3. Veri Toplama Aracının Taslak Halinin Hazırlanması 4. Taslak Form İle İlgili Uzman Görüşü Alınması 5. Veri Toplama Aracına Son Halinin Verilmesi 6. Çalışma Grubunun Belirlenmesi 7. Verilerin Toplanması 8. Verilerin Çözümlenmesi (Kod ve Kategorilerin Belirlenmesi) 9. Oluşturulan Kod ve Kategorilerle İlgili Uzman Görüşüne Başvurulması 10. Verilerin Analizi ve Yorumlanması 184 Şekil 1. Araştırmanın Aşamaları 2.2. Çalışma Grubu Araştırmanın katılımcıları; amaçlı örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenen ve 2014-2015 eğitim öğretim yılında bir devlet üniversitesinde formasyon eğitimi alan 30 matematik öğretmeni adayıdır. Katılımcılara ait bilgiler aşağıda Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1. Çalışma Grubuna Ait Veriler Cinsiyete Göre Dağılım Erkek Kız Yaşa Göre Dağılım 22-25 26-30 30 üzeri Çalışma Durumlarına Göre Dağılım Çalışan Çalışmayan Mezun Olunan Üniversiteye Göre Dağılım Siirt Dicle f 20 10 f 16 8 6 f 9 21 f 17 7 % 66,7 33,3 % 53,3 26,7 20,0 % 30,0 70,0 % 56,7 23,3 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği İnönü Harran Çukurova Yüzüncü yıl Uludağ 2 1 1 1 1 6,7 3,3 3,3 3,3 3,3 Araştırmaya katılanların %66,7’si (20) erkek, %53,3’ü (16) 22 ile 25 yaş arasında, %30’u (9) dershanelerde çalışmakta ve %56,7’si Siirt Üniversitesinde lisans eğitimini tamamlamıştır. 2.3. Veri Toplama Araçları ve Verilerin Toplanması Araştırmada, katılımcılara araştırmacılar tarafından geliştirilen bir form kullanılmıştır. Bu form katılımcılar hakkında genel bilgiler toplamayı sağlayan “Kişisel Bilgiler” bölümü ile öğretmen adaylarının stres kaynakları konusunda yazılı olarak görüşlerinin alındığı açık uçlu sorunun bulunduğu iki bölümden oluşmaktadır. Kişisel bilgiler bölümünde ilgili literatürün incelenmesi sonucunda öğrencilerin cinsiyet, yaş, çalışma durumları ve mezun oldukları üniversite gibi sorular bulunmasına karar verilmiştir. İkinci bölümde ise “Matematik öğretmeni adaylarının stres kaynakları nelerdir?” şeklindeki açık uçlu soru bulunmaktadır. Araştırmanın verileri, 2014-2015 eğitim öğretim yılının güz döneminde toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak kullanılan form hazırlanırken alan yazındaki çalışmalar (Akpınar, 2013; Altıok ve Üstün, 2013; Avşaroğlu ve Üre, 2007; Aydın vd., 2011; Aylaz vd., 2007; Deveci vd., 2012; Durna, 2006; Kaya vd., 2014; Er ve Kaya, 2014; Temel vd., 2007) incelenmiştir. Oluşturulan taslak form hazırlandıktan sonra iki alan eğitimi uzmanından görüş alınarak gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra uygulama aşamasına geçilmiştir. Borg vd. (1993); betimsel çalışmalarda genelde verilerin katılımcıların kendi ifadelerine dayandığını, bu yüzden betimsel çalışmalarda karşılaşılan problemlerden birisinin; katılımcıların, araştırmacının duymak istediğini düşündükleri mesajları verme eğiliminde olmaları ve elde edilen verilerin gerçeği yansıtma derecelerinin düşme ihtimali olduğunu ifade etmektedir. Bu problemin aşılması ve verilerin geçerliğinin artırılması için katılımcılar, çalışmayla ilgili bilgilendirilmiş, samimi ve ayrıntılı cevaplar vermelerinin ve gerçek düşüncelerini yazmalarının ulaşılacak sonuçların geçerliğini artıracağı vurgulanmış ve gönüllü olanların çalışmaya katılımı sağlanmıştır. Formlara isim yazmalarının gerekmediği, verilen cevapların ders geçme durumlarını etkilemeyeceği konusunda güvence verilmiş ve katılımcılarla güvene dayalı bir iletişim kurulmuştur. Form, bir ders saatinde araştırmacıların kontrolünde uygulanmıştır. Uygulama sonunda her form sırasıyla numaralandırılarak ÖA1, ÖA2,… şeklinde kodlanmıştır. 2.4. Verilerin Çözümlenmesi Öğretmen adaylarından araştırmanın başında ayrıntılı cevaplar vermeleri istenmesine rağmen bir kısım öğretmen adayının (n=3, %10) sorulan soruya yüzeysel cevaplar verdikleri görülmüştür. Verilerin toplanmasından sonra çözümleme ve analiz aşamalarına geçilmiştir. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizinden faydalanılmıştır. İçerik analizi, elde edilen nitel veriler içinde tekrarlayan konu, sorun ve kavramların belirlenmesi, sayılması ve yorumlanması olarak ifade edilmektedir (Miles ve Huberman, 1994). Bu aşamada öğretmen adaylarının görüşleri, birinci ve ikinci araştırmacılar tarafından incelenmiş, belirtilmek istenen anlama göre benzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak ayrı ayrı kodlanmış ve kayıt altına alınmıştır (Örneğin; şehrin küçük olması, mahalle baskısı, yetersiz sosyal imkanlar, siyasi SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 185 Murat Dirikli – Levent Akgün olaylar, öğretmenlik mesleğinin saygınlığını kaybetmesi gibi). Aynı katılımcı tarafından belirtilen “Ay sonunda gelen faturalar beni ciddi biçimde geriyor” ifadesi ile “Bende oluşan stresin en önemli kaynağı maddi imkansızlıklardır” ifadeleri benzer anlama geldikleri için aynı kod altında değerlendirilmişlerdir. Araştırmacılar tarafından işaretlenen 85 stres kaynağı benzerlikleri dikkate alınarak 38 kod altında birleştirilmiştir. Oluşturulan bu kodlar daha sonra yine benzerlik ve farklılıkları göz önüne alınarak yaşadıkları çevre, üniversite ortamı, eğitim öğretim faaliyetleri, kişisel özellikler, mesleki gelecek ve ekonomik sebepler olmak üzere 6 farklı kategori içerisinde değerlendirilmiştir. 2.5. Geçerlik ve Güvenirlik Araştırmanın geçerlik ve güvenirliğinin sağlanması için çeşitli tedbirler alınmıştır. Yapılan içerik analizinde kod ve kategoriler ilgisiz kavramlardan arındırılarak belirlenmiş, kod ve kategorilerin kendi aralarındaki ilişki kontrol edilerek bütünlük sağlanmış böylece araştırmanın geçerliği artırılmaya çalışılmıştır. Ayrıca araştırma sürecinde yapılan uygulamalar, araştırmada kullanılan model, çalışma grubu, kullanılan veri toplama aracı ve elde edilen verilerin çözümlenmesi ayrıntılı bir şekilde açıklanmış böylece araştırmanın dış geçerliği artırılmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler ve ulaşılan bulgular üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmadan verilmiştir. Ayrıca elde edilen veriler çözümlenirken araştırmacılar ayrı ayrı çalışmış, öğretmen adaylarının görüşlerini kodlamış, yapılan kodlamalar karşılaştırılarak tespit edilen farklılıklar giderilmeye çalışılmıştır. Mutabık kalınan kodlar yine araştırmacıların ortak kararları ile kategorilere atanmıştır. Araştırmada ulaşılan 6 kategori altında belirlenen 38 kodun verilen kategoriyi temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla nitel araştırma yöntemleri ile hazırlanmış yayınları bulunan bir alan eğitimi uzmanından görüş alınmıştır. Alan eğitimi uzmanına bir tarafında araştırmacılar tarafından oluşturulan 38 kod ve 6 kategorinin bulunduğu bir liste verilmiş, hiçbir kodu dışarıda bırakmayacak şekilde kodlar ile kategorileri eşleştirmesi istenmiştir. Daha sonra alan eğitimi uzmanının yaptığı eşleştirmeler ile araştırmacıların yaptıkları eşleştirmeler karşılaştırılmış ve elde edilen veriler Miles ve Hubermann (1994)’ın “Güvenilirlik= ((Görüş Birliği):(Görüş Birliği+Görüş Ayrılığı))x 100” formülü kullanılarak araştırmanın güvenirliği hesaplanmıştır. Görüşüne başvurulan alan uzmanının 3 kodu farklı kategorilerle ilişkilendirdiği görülmüştür. Bu durumda formülün uygulanması sonucunda çalışmanın güvenirliği; Güvenilirlik= ((38):(38+3))x 100=%93 olarak bulunmuştur. Bu sonuç Saban (2008)’ın nitel çalışmalarda istenen durumun, uzman ve araştırmacı değerlendirmeleri arasındaki uyumun % 90 ve üzeri olması gerektiği tespitine göre istenen düzeyde bir güvenirlik sağlanmış olmaktadır. 3. BULGULAR Formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının belirlenmesine yönelik yapılan çalışmada öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar yaşadığı çevre, üniversite ortamı, eğitim öğretim faaliyetleri, kişisel özellikler, gelecek ve ekonomik sebepler olmak üzere 6 kategori altında gruplandırılmış ve sırasıyla tablolar halinde sunulmuştur. Öğretmen adaylarının üniversite okudukları şehir ve yaşadıkları çevre ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 2 de verilmiştir. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 186 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği Tablo 2.Yaşadıkları Çevre Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kategori Kod Yetersiz Sosyal İmkanlar Şehre Ait Problemler (Konum, Büyüklük, Gelişmişlik Düzeyi vb.) Şehirdeki Siyasi Baskı Yaşadıkları Çevre Halkın Öğrenciye Bakış Açısı ve Mahalle Baskısı Kültürel Farklılıklar Aile Yanında Okumak Toplam f 21 12 7 6 3 2 51 % 41,2 23,5 13,7 11,8 5,9 3,9 100 Öğretmen adaylarının üniversite okudukları şehirlerle ve yaşadıkları çevre ile ilgili belirttikleri 51 görüş 6 kod altında toplanmıştır. Öğretmen adaylarının büyük bir çoğunluğu (f=21) üniversite okudukları şehrin sosyal imkanlarının yetersiz olduğundan şikayet etmiş ve bu durumun kendilerinde önemli bir stres sebebi olduğunu vurgulamışlardır. Yine öğretmen adaylarının önemli bir kısmı şehrin konumu, gelişmişlik düzeyi ve küçük olmasının kendilerinde önemli bir stres kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. Şehirdeki siyasi baskı (f=7), şehir halkının öğrenciye bakışı ve mahalle baskısı (f=6), şehirdeki kültürel farklılıklar(f=3) ve kendi ailesinin yanında üniversite okuyor olmak (f=2) öğretmen adaylarının belirttikleri önemli stres kaynakalrıdır. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir. “Şehrin yaşam alanları küçük ve sosyal faaliyetler çok kısıtlı, stres atacak mekanlar bulunmamakta” (ÖA2) “Üniversite okuduğum şehir geldiğim şehirden küçük bir şehirdi, gelişmişlik düzeyi düşük ve imkanlar çok sınırlıydı. Gezilecek bir yerin olmaması beni çok fazla geriyordu”. (ÖA14) “Güneydoğu başlı başına yokluklar bölgesi, bibim üniversite okuduğumuz dönemde olaylar çoktu ve şehirde siyasi baskı çok fazlaydı. Şu an biraz farklı olsa da sosyal yaşam adına değişen bir şey yok, en büyük sosyal aktivitemiz maç, izlemek” (ÖA15) Öğretmen adaylarının üniversite ortamları ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 3’te verilmiştir. Kategori Üniversite Ortamı Tablo 3.Üniversite Ortamı Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kod f % Sosyal Yaşam Alanlarının Yetersizliği 11 35,5 Yeterince Özgür Olmayan Ortam 8 25,8 Siyasi Olaylar 7 22,6 Ulaşım Problemleri 5 16,1 31 100 Toplam Öğretmen adayları lisans eğitimlerini aldıkları üniversitelerin ortamlarına dair en fazla sosyal yaşam alanlarının yetersizliğinden (f=11) şikayet etmişlerdir. Ayrıca 8 öğretmen adayı üniversitede yeterince özgür bir ortamın olmamasının, 7 öğretmen adayı ise üniversitede meydana gelen siyasi olayların kendileri için bir stres kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. 5 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 187 Murat Dirikli – Levent Akgün öğretmen adayı ise üniversiteye geliş gidişte yaşanan ulaşım problemlerinin kendileri için bir stres kaynağı olduğunu ifade etmişlerdir. Öğretmen adaylarının üniversite ortamı ile belirttikleri 31 görüş 6 kod altında işaretlenmiştir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir. “Üniversitemiz yerleşke olarak yeni bir üniversitedir. Bundan dolayı çok eksikleri var özellikle öğrencilerin oturup vakit geçirecekleri bir mekan eksiği çok büyüktür” (ÖA16) “Üniversite yerleşkesinde küçük bir kantin vardı tüm üniversite orada sıraya girip alış veriş yapıyorduk. Sırayı bekleyip bir poaça çay almak bile büyük bir stres harbiydi” (ÖA1) “Yönetim, bizlerin yapmak istediği bazı demokratik eylemlere bile izin vermiyor. Gerilim stres daha da artıyor” (ÖA17) “Üniversitenin şehirden uzak olması, servislerin zamanında kalkmaması, siyasi faaliyetlerin ve polis müdahalesinin çok olması başlı başına stres demektir” (ÖA3) Öğretmen adaylarının üniversitelerdeki eğitim öğretim faaliyetleri ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 4’te verilmiştir. Tablo 4. Eğitim Öğretim Faaliyetleri Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kategori Kod f % Hocaların Olumsuz Tutumları 13 21,3 Hocaların Düzenli Ders Anlatmamaları 9 14,8 Hocaların Branşlarında Yetersiz Olması 7 11,5 Anlatılmayan Yerlerden Soru Sorulması 6 9,8 Eğitim Derslerin Ağır Olması 6 9,8 Öğretim Bölümle ilgili Olumsuzluklar (Ders programları, Sınav Takvimi, Faaliyetleri 6 9,8 İstemediği Bölümü Okumak vb. ) Sınavları Zor Olması 5 8,2 Kütüphane İmkanlarının Yetersizliği 5 8,2 Ders Geçme Sistemi 4 6,6 Toplam 51 100 Öğretmen adayları, eğitim öğretim faaliyetleri ile ilgili 9 başlık altında 51 görüş belirtmişlerdir. Bu görüşler içerisinde en çok hocaların olumsuz tutumlarını (f=13) stres kaynağı olarak belirtmişlerdir. Ayrıca öğretmen adayları, “Hocaların Düzenli Ders Anlatmamaları” (f=9), “Hocaların Branşlarında Yetersiz Olması” (f=7), “Anlatılmayan Yerlerden Soru Sorulması” (f=6), “Derslerin Ağır Olması” (f=6), “Bölümle ilgili Olumsuzluklar” (f=6 ), “Sınavları Zor Olması” (f=5), “Kütüphane İmkanlarının Yetersizliği” (f=5), “Ders Geçme Sistemi” (f=4) şeklinde stres kaynakları belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir. “Seçimlerimiz bazen bizi hoşlanmadığımız, sevmediğimiz eğitim ortamlarında olmamıza sebep oluyor. Bu da zaman zaman strese ve mutsuzluğa sebep oluyor” (ÖA30) Hocaların derste çok katı tutum sergilemeleri, konu anlatımında yetersiz kalmaları buna rağmen sınavda anlatmadığı yerden sorması, soruların cevaplarının bile yanlış olması... İlk aklıma gelen ve beni geren durumlar” (ÖA6) SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 188 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği “Hocalarımız gereksiz yere zorluyorlar ve okulun ders geçme sistemi bunlar bizi çok kasıyordu” (ÖA7) Üniversite hocalarının egoları bizi baya yıprattı. Mezun olalım da nasıl olursa olsun durumuna getirdi. Bir dersten 3-4 sene alttan sınavlara katılmak kim olursa olsun herkesin psikolojisini bozar, strese sokar” (ÖA15) Öğretmen adaylarının kişisel özellikleri ile ilgili belirttikleri stres kaynakları Tablo 5’te verilmiştir. Tablo 5. Kişisel Özellikleri Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kategori Kod f % Takıntılı Olmak 8 26,7 Kendini İfade Edememek 5 16,7 Küçük Şeyleri Büyütmek 4 13,3 Kişisel Heyecanlı Olmak 4 13,3 Özellikler Mahcup Olma Korkusu 3 10,0 İnsanlara Güvensizlik 3 10,0 Topluluk Karşısında Konuşamamak 3 10,0 Toplam 30 100 Öğretmen adaylarının belirttikleri görüşler incelendiğinde karakterlerinin ve bazı kişisel özelliklerinin de bir stres kaynağı olduğu yönünde 7 başlık altında 30 görüş belirtmişlerdir. Tablo 5 incelendiğinde 8 öğretmen adayı takıntılı olduklarını ve bunun da kendileri için bir stres kaynağı olduğunu dile getirmişlerdir. Bunun yanında “Kendini İfade Edememek” (f=5), “Küçük Şeyleri Büyütmek” ve “Heyecanlı Olmak” (f=4), “Mahcup Olma Korkusu”, “İnsanlara Güvensizlik”, “Topluluk Karşısında Konuşamamak” (f=3) şeklinde stres kaynağı belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıda verilmiştir. “Yaşadığım sorunları takıntı yaparım, ders çalışamam. Ayrıca simetri hastalığım var. Beni en çok bunlar strese sokuyor” (ÖA8) “Küçük bir sıkıntıyı istemesem de çok büyütüyorum. Bir de kalabalık karşısında konuşamıyorum, kendimi ifade edememek, bütün dikkatlerin üzerimde olması beni strese sokuyor” (ÖA12) “İnsanların iyi olmaması beni strese sokuyor” (ÖA21“) “Ders çalışma ortamının düzensiz veya gürültülü olmasına çok takılırım. Ders çalışamayınca ister istemez strese giriyorum” (ÖA26) Öğretmen adaylarının görüşlerinin incelenmesi sonucunda mesleki gelecek kategorisinde değerlendirilen stres kaynakları Tablo 6’da verilmiştir. Kategori Mesleki Gelecek Tablo 6. Mesleki Gelecek Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kod f Atanamama Korkusu 15 KPSS’ye Hazırlanmak 11 Öğretmenlik Mesleğinin Saygınlığını Kaybetmesi 7 % 32,6 23,9 15,2 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 189 Murat Dirikli – Levent Akgün Branş Dışı Çalışmak Öğretmen Üzerindeki Baskılar Dershanelerin Kapatılması Toplam 6 4 3 46 13,1 8,7 6,5 100 Öğretmen adaylarının belirttikleri görüşlerin incelenmesi sonucunda mesleki gelecekleri açısından en önemli stres kaynağının “Atanamama Korkusu” (f=15) ve “KPSS’ye Hazırlanmak” (f=11) olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca “Öğretmenlik Mesleğinin Saygınlığını Kaybetmesi” (f=7), “Branş Dışı Çalışmak” (f=6), “Öğretmen Üzerindeki Baskılar” (f=4), “Dershanelerin Kapatılması” (f=3) şeklinde gelecekleri açısından kendilerini strese sokan kaynak belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir. “KPSS, ALES, YDS gibi sınavlar büyük stres oluşturuyor. Üzerine bir de bir dala tutunamamak, bir baltaya sap olamamak daha doğrusu atanamamak gibi stres kaynaklarımız var” (ÖA4) “Geleceğimle ilgili yoğun kaygılarım var. En çok da okuduğum bölümün dışında bir iş yapmak beni rahatsız ediyor” (ÖA9) “Bölümümüzün atamaları az olduğundan dolayı gelecekte mesleğimi yapabilecek miyim gibi düşünceler sürekli kafamı kurcalıyor. Bir de dershaneleri kapattılar atanamazsak dershanelerde çalışacaktım. O da gitti elimizden. Daha ne stres kaynağı arayalım ki” (ÖA20) Öğretmen adaylarının belirttikleri stres kaynaklarından ekonomik sebepler kategorisinde değerlendirilenler Tablo 7’de verilmiştir. 190 Tablo 7. Ekonomik Sebepler Kategorisinde Yer Alan Stres Kaynakları Kategori Kod f Maddi İmkanlarının Yetersiz Olması 11 Bursların Yetersiz Olması 5 Ekonomik Aileden Para İstemek 4 Sebepler Hem Çalışıp Hem Okumak 3 Kredi Geri Ödemesi 2 Toplam 25 % 44,0 20,0 16,0 12,0 8,0 100 Öğretmen adayları, ekonomik sebepler ile ilgili en önemli stres kaynaklarının “Maddi İmkanlarının Yetersiz Olması” (f=11) olduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanında “Bursların Yetersiz Olması” (f=5), “Aileden Para İstemek” (f=4), “Hem Çalışıp Hem Okumak” (f=3), “Kredi Geri Ödemesi” (f=2) şeklinde kendilerini strese sokan durumları belirtmişlerdir. Öğretmen adaylarının bu kategoride değerlendirilen cevaplarından bazı örnekler aşağıdaki şekildedir. “Belli bir yaştan sonra hele mezuniyetten sonra aileden para istemek çok zor oluyor, insanda stres yaptırıyor” (ÖA1) “Maddi yetersizlikler içinde okuduğum içim hep bursumla idare etmeye çalıştım. İstediğim şeyleri alamam bazen içimde sıkıntı oluşturdu ama az ile yetinmeyi de öğrendim” (ÖA11) SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği “Maddi imkansızlıklardan dolayı hem okumak hem çalışmaktan kaynaklı stres ve okulu bitirdikten sonra ailemden hala yardım alıyor olmak en büyük stres benim için” (ÖA23) “Öğrenci olup ta maddi sıkıntı çekmeyen çok az insan vardır diye düşünüyorum, biz her an bu kadar parayla neye yetişeceğiz stresini fazlaca yaşadık. Üstüne bir de aldığın krediyi geri ödeyeceksin. Mezun olsan da ekonomik stres devam edecek” (ÖA29) 4. TARTIŞMA Matematik öğretmeni adaylarının stres kaynaklarının araştırıldığı bu çalışmada; öğretmen adaylarının görüşlerinin incelenip analiz edilmesi soncunda 85 stres kaynağı tespit edilmiş ve bu stres kaynakları benzerlik ve farklılıkları göz önüne alınarak 38 kod altında, kodlar da ifade ettikleri anlamlar dikkate alınarak 6 kategori içerisinde toplanmıştır. Araştırma sonucunda ulaşılan bulguların bazılarının literatürdeki diğer çalışmalarda ulaşılan sonuçlarla benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Araştırmada yaşadıkları çevre kategorisinde; öğretmen adaylarının şehrin sosyo-ekonomik yetersizliklerinden, stres atabilecekleri sosyal mekanların eksikliklerinden, şehrin konumu, büyüklüğü, gelişmişlik düzeyi, şehirdeki siyasi olaylar, şehir halkının öğrenciye yaklaşım tarzı ve mahalle baskısı ile ilgili şikayetçi oldukları ve bunların kendilerinde bir stres kaynağı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, Er ve Kaya (2014)’nın sosyal bilgiler öğretmeni adaylarının stres kaynaklarını araştırdığı çalışmasında ulaştığı şehrin sosyal imkânlarının sınırlı olması ve barınma sıkıntılarının öğretmen adayları için bir stres kaynağı olduğu sonucu ile benzerlik göstermektedir. Aksoy (2005)’in farklı coğrafi bölgelerde bulunan illerde çalışan hemşirelerin stres kaynaklarının tespiti için yaptığı çalışmasında ulaştığı yaşanılan yerdeki sosyal ve kültürel faaliyetlerin yetersizliğinin stres sebebi olduğu tespiti ile uyuşmaktadır. Araştırmada üniversite ortamı ile ilgili olarak sosyal yaşam alanlarının yetersiz olması, üniversitede yeterince özgür bir ortamın olmaması, üniversitede meydana gelen siyasi olaylar ve üniversiteye geliş gidişte yaşanan ulaşım problemlerinin de strese sebebiyet verdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, Tuncay(2000)’ın öğrencinin çözemediği, zorlandığı sorunların birikmesi sonucunda öğrencinin daha yoğun bir stres yaşamasına ortam hazırlayacağı tespitini destekler mahiyettedir. Ayrıca Kaya vd. (2014)’ün coğrafya öğretmen adayları için üniversitedeki gruplaşmalar ve siyasi olayların birer stres kaynağı olduğu sonucuyla örtüşmektedir. Ayrıca Er ve Kaya (2014), Tam (2002)’nin topluluk ve kulüp, festival, konferans, konser ve sergi gibi üniversite olanaklarından öğrencilerin yararlanmasının önemli olduğunu vurguladığını belirtmektedir. Araştırmada ulaşılan bir başka sonuç ise eğitim öğretim faaliyetleri yürütülürken karşılaşılan bazı durumların öğretmen adayları için stres kaynağı olduğudur. Bu kategoride değerlendirilen görüşler içerisinde öğretim elemanlarının öğretmen adaylarına karşı takındıkları olumsuz tutum, branşlarıyla ilgili yetersizlikleri, okunan bölümünde derslerin zor olması ve öğretmen adaylarının bölümleriyle ilgili karşılaştıkları olumsuzlukların öğretmen adayları için bir stres kaynağı olduğu ortaya çıkmıştır. Akpınar (2013), öğretim elemanlarının dersteki tavırlarının öğretmen adaylarının stres düzeyini yükselttiğini ifade etmektedir. Araştırmada, formasyon eğitimi alan matematik öğretmeni adaylarının bir kısmının bazı olayları takıntı haline getirdikleri, heyecanlarını kontrol edemediklerini, topluluk karşısında konuşmakta zorlandıkları, insanlara güven duymakta sıkıntı yaşadıkları görülmüştür. Buradan hareketle bireyin karakterinin ve bazı kişilik özelliklerinin stres kaynağı olduğu söylenebilir. Kaya vd. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 191 Murat Dirikli – Levent Akgün (2014)’ün araştırmasında, coğrafya öğretmeni adaylarının özgüven problemi yaşama, topluluk karşısında kendini ifade edememe, duygularını kontrol edememe ve zamanı etkin kullanamama gibi kişisel özellikler kaynaklı stres yaşadıklarını belirtmiştir. Gümüştekin ve Öztemiz (2005), insanın kişiliği, yeteneklerinin azalması, motivasyonun düşmesi ve yetersizliği, yeteneklerini çalıştığı alan dışında gösterme korkusunu bireye ait olan stres kaynakları arasında saymaktadır. Hemşire adaylarının stres kaynakları üzerine yaptığı çalışmada Arabacı vd. (2015), öğrencilerin hata yapma, hastaya zarar verme, olumsuz tepkilerle karşılaşma gibi düşünceler ve düşük düzey özgüven nedeniyle yoğun anksiyete ve stres yaşadıklarını ifade etmektedir. Araştırmada, öğretmen adaylarında stres oluşturan önemli sebeplerden bir tanesinin de gelecekleri ile ilgili taşıdıkları kaygılar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmen adayları KPSS’ye hazırlanma sürecinin başlı başına bir stres kaynağı olduğunu belirtip, gelecekleri ile ilgili en büyük korkularının atanamamak olduğunu dile getirmişlerdir. Bunun yanında öğretmenlik mesleğinin toplum nazarında eski saygınlığını kaybetmiş olması, öğretmen adaylarının branşları dışında bir işte çalışmak zorunda kalmaları ve özellikle fen edebiyat fakültelerinden mezun olan öğretmen adayları için önemli bir istihdam alanı olan dershanelerin kapatılıyor olması öğretmen adaylarının gelecekleri ile ilgili kendilerinde oluşan kaygı ve stresin önemli kaynaklarından oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar Tufan (1997)’ın devlet ve özel liselerde görevli öğretmenlerin işleriyle ilgili stres kaynakları konusundaki araştırmasında ulaştığı en önemli stres kaynaklarının; yetersiz maaş, eğitim sisteminde sıklıkla yapılan değişiklikler, öğretmenlik mesleğin toplumsal statüsünün düşük olması ve çalışmaların manevi karşılığını alamamak biçiminde olduğu sonucu ile benzerlik göstermektedir. Kaya vd. (2014), KPSS hazırlık sürecinin, atanamama kaygısının, öğretmenlik mesleğinin toplum nazarındaki durumu ve öğretmenlerin gelir düzeylerinin düşük oluşunun coğrafya öğretmeni adaylarının gelecek ile ilgili stres kaynakları olduğunu belirtir. Ayrıca Aycan vd. (2005), öğretmen adaylarının atanma endişesi taşıdıkları, Gizir (2005) ise çalışmasında, üniversite öğrencilerinin mesleğe yönelik maddi kaygılarının olduğu sonucuna ulaşmıştır. Akpınar (2013) ise, öğretmen adaylarından atanma kaygısı taşıyanların bu kaygıyı kısmen taşıyanlara göre stres düzeyinin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. Araştırmada maddi imkanlar ve ekonomik sıkıntılar yönüyle elde edilen sonuçlar Lo (2002)’nun, düşük gelir düzeyi ve yaşanan maddi sıkıntıların bireyler açısından önemli birer stres kaynağı olduğunu tespitiyle örtüşmektedir. Öğretmen adaylarının önemli bir kısmı maddi imkanlarının yetersiz olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca aldıkları bursların yetersiz olmasının, mezun oldukları halde ailelerinden para isteme durumunda kalmalarının, lisans eğitimi sırasında bir işte çalışmak zorunda kalmalarının öğretmen adayları için stres kaynağı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gavcar vd (2001), üniversite öğrencilerinin ailelerinin gelir düzeyinin başarıları üzerinde etkili olduğunu belirtirken, Er ve Kaya (2014) ise; maddi imkan yetersizliği, evde çalışma ortamının olmaması, aile içi problemlerin öğretmen adayları için birer stres kaynağı olduğunu vurgulamaktadır. Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) (2007), öğretmen yetiştiren lisans programlarının genel amacının bilgiyi üreten, ürettiği bilgiyi paylaşan nitelikli bireyler yetiştirmek, günümüzde giderek artmakta olan yüksek nitelikli öğretmen ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak şeklinde açıklamaktadır. Kılınç (2013), ülkenin geleceğinin şekillendirecek yeni neslin doğru, etkili ve topluma yararlı bireyler olarak eğitilmelerinin en temel şartının yükseköğretim döneminde nitelikli, mesleki bilince ve yeterliliğe sahip öğretmenlerin yetiştirilmesi olduğunu SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 192 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği ifade etmektedir. Belirtilen bu hedeflerin gerçekleşebilmesinin verilen eğitimin kalitesi kadar öğretmen adayların stres ve kaygıdan uzak olmaları, üniversite ortamı, gerekli aile desteğinin sağlanması ve sunulan imkanlar ile de orantılı olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda araştırmada ulaşılan sonuçlar dikkate alındığında şu önerilerde bulunabilir. Öncelikle öğretmen adayları için üniversite ortamının daha verimli hale gelmesi için yöneticiler, öğretim elemanları ve öğretmen adaylarının gayret göstermeleri sağlanmalıdır. Bunun için tüm paydaşlara stres kaynaklarının neler olduğu, sonuçlarının neler olduğu ve başa çıkma yolları hakkında gerekli eğitimler verilebilir. Gelişmekte olan üniversitelerin öğrencilerin sosyal gelişimleri açısından gerekli olan ortamları oluşturacak şekilde yatırım planlamaları oluşabilecek olumsuz durum ve stresin azaltılmasına katkı sağlayabilir. Öğretim elemanlarının geliştirdiği olumsuz tutumların öğretmen adayları üzerinde bir stres kaynağı olduğu ortaya çıktığına göre bu konuda öğretim elemanlarının iletişim becerilerini artıracak, kullanılan öğretim yöntemleri ve becerilerini artıracak şekilde desteklenmesi söz konusu olabilir. Öğretmen adaylarının aldıkları burs imkanlarının çeşitlendirilmesi ve artırılması özellikle maddi sebeplerden stres yaşayan öğrencilerin başarılarını ve mesleğe bakış açılarını olumlu etkileyebilir. Öğretmen adaylarının arkadaşları ile ilgili herhangi bir stres kaynağı belirtmemiş olmaması dikkat çekicidir. Bu konuyla ilgili ayrıntılı çalışmalar yapılabilir. Özelikle kişisel özellikleri kaynaklı stres yaşayan öğretmen adayları tespit edilerek bu konuda gerekli uzman desteğini alması sağlanabilir. KAYNAKLAR Akpınar, B. (2013). Öğretmen Adaylarının Stres Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Analizi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, s. 229-241. Aksoy, A. (2005) Farklı Coğrafi Bölgelerde Yer Alan İki İlde Çalışan Hemşirelerde Stres Kaynaklarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4.sayı, s. 108-132. Altıok, H.Ö. ve Üstün, B. (2013). Hemşirelik Öğrencilerinin Stres Kaynakları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), s.747-766. Arabacı, B. L., Korhan, A. E. vd. (2015). Hemşirelik Birinci Sınıf Öğrencilerinin İlk Klinik Deneyim Öncesi-Sırası ve Sonrası Anksiyete ve Stres Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 2(1), s. 1-16. Avşaroğlu, S. ve Üre, Ö. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Karar Vermede Özsaygı, Karar Verme ve Stresle Başa çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), s.85- 100. Aycan, S., Aycan, N. vd. (2005). Fen Edebiyat Fakültesi Öğretmenlerinin Tezsiz Yüksek Lisans Programlarından Beklentileri ve Kaygıları. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, s. 17–24. Aydın, A., Üçüncü, K. vd. (2011). Akademik performansı etkileyen stres kaynaklarının belirlenmesine yönelik bir alan çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), s.387-399. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 193 Murat Dirikli – Levent Akgün Aylaz, R., Kaya, B. vd. (2007). Sağlık Yüksekokulu Öğrencileri Arasındaki Depresyon Sıklığı ve İlişkili Etkenler. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 8 (1), s.46-51. Baltaş A. ve Baltaş Z. (2004). Stres ve Basa Çıkma Yolları, Remzi Kitabevi, İstanbul. Borg, W. R., Gall, J. P., & Gall, M. D. (1993). Applying educational research: A practical guide. White Plains, NY: Longman. Çeliköz, N. ve Çetin, F. (2004). Anadolu Öğretmen Lisesi Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumlarını Etkileyen Etmenler. Millî Eğitim Dergisi, (162). Deniz, E. M. ve Yılmaz, E. (2006). Üniversite Öğrencilerinin Duygusal Zeka ve Stresle Başa Çıkma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3 (25), s. 17-26. Deveci, S. E., Çalmaz, A. vd. (2012). Doğu Anadolu’da Yeni Açılan Bir Üniversitenin Öğrencilerinde Kaygı Düzeylerinin Sağlık, Sosyal ve Demografik Faktörler İle İlişkisi. Dicle Tıp Dergisi,39 (2), s. 189–196. Durna, U. (2006). Üniversite Öğrencilerinin Stres Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20 (1), s. 319–343. Er, H. ve Kaya, M.F. (2014). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 3 (2), s. 1-15. Gavcar, E., Ülkü, M. vd. (2001). Üniversite Öğrencilerinin Başarıları Üzerine Etki Eden Bazı Faktörlerin Araştırılması. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 5, s.19-29. Gizir, C. A. (2005). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Son Sınıf Öğrencilerinin Problemleri Üzerine Bir Çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (2), 196–213. Gümüştekin, E. G. ve Öztemiz, A.B. (2005). Örgütlerde Stresin Verimlilik Ve Performansla Etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), s. 271-288. Kaya, M. F., Değerliyurt, M. vd. (2014). Coğrafya Öğretmen Adaylarının Stres Kaynakları. Turkish Studies, 9 (1), s.235-257. Kılınç, Y. (2013). Yükseköğretimde ve Coğrafyada Öğretmen Yetiştirme. 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğretimde Coğrafya Eğitimi. Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara. Lo, R. (2002). A Longitudinal Study of Perceived Level of Stress, Coping and Self-Esteem of Undergraduate Nursing Students: An Australian Case Study. Journal of Advanced Nursing, 39 (2), s. 119-126. McMillian, J.H., & Shumacher, S. (2010). Research in Education:Evidence-based inquiry (7th edition), London, Pearson. Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA: Sage. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195 194 Matematik Öğretmeni Adaylarının Stres Kaynaklarının Belirlenmesi: Siirt Üniversitesi Örneği Saban, A. (2008). Okula İlişkin Metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı 55, s.459-496. Temel, E., Bahar, A. vd. (2007). Öğrenci Hemşirelerin Stresle Başetme Tarzları ve Depresyon Düzeylerinin Belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2 (5), s. 107– 118. Tufan, Ş. (1997). Ankara ili, Çankaya ilçe merkezindeki devlet ve özel liselerde görev yapan öğretmenlerde stres yaratan etmenler ve bunlarla başa çıkma yolları konusundaki görüşleri. Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Tuncay, S. (2000). Türkiye’de Gençlik Sorunlarının Psikolojik Boyutu. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 1(1), s. 231-257. 195 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s. 181-195