batman
Transkript
batman
BATMAN 1. TARİHİ VE KÜLTÜREL YAPI Yapılan arkeolojik araştırmalara göre Batman’ın Kozluk ilçesi Kaletepe Köyü sınırları içerisinde yer alan Hallan Çemi Höyüğünde bulunan süs eşyaları, hayvan figürü heykeller ve taş aletler yörenin yaklaşık 12.000 yıl önce iskân edildiğini göstermektedir. Dicle-Fırat nehirleri arasında yer alan bereketli Mezopotamya toprakları sayısız medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yukarı Dicle’nin ilk uygar halkı olarak görülen Hurrilerden sonra bölgeye Mitanniler, Asurlular, Urartular, İskitler, Medler ve Persler hakim olmuşlardır. Bir süre Büyük İskender’in yönetiminde kalmış, sonraları Roma topraklarına katılmış ve Roma’nın yıkılmasıyla Bizans’ın egemenliğine girmiştir. Hz.Ömer’in kuzey Mezopotamya’yı fethiyle İslam ordularını Emevi ve Abbasiler izlemiştir. Bölge sonraları Selçuklu ve Artuklu egemenliklerinin ardından, 14üncü ve 15inci yüzyıllarda Akkoyunlar ve Safaviler’in etkisinde kalmış ve 16.yy’da Osmanlı topraklarına dahil edilmiştir. Han Obası anlamında Elekhan denilen yöre telaffuz değişikliğe uğrayarak halk dilinde Elah zamanla da İluh şeklini almıştır. İluh adlı bucak olarak Siirt iline bağlı iken 1957’de Batman adıyla ilçe, 1990’da aynı adla il olmuştur. Merkez ilçenin yanı sıra Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason Batman’ın ilçeleridir. Cumhuriyet döneminde kurulmuş olan bu kent petrol sanayi sayesinde hızla gelişmiştir. İli çevreleyen Sason(Aydınlık)dağları, Meleto Dağı, Avcı Dağı, Meydanok Dağı ve Raman Dağı çok zengin maden ve petrol yataklarına sahiptir. Raman Dağı ve Garzan bölgesinde üretilen petrolü arıtmak için kurulan modern Batman Rafinerisi 1955’te işletmeye açılmış ve daha sonraki yıllarda genişletilmiştir. 2. İDARİ YAPI 4659,21 km2’lik yüzölçümü ile Batman, %18’lik payı ile TRC3(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) Bölgesi’nin en küçük ilidir.Merkez ilçeyle birlikte altı ilçeden (Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk ve Sason) oluşan ilin yüzölçümü bakımından en küçük ilçesi %11 pay ile Hasankeyf ve en büyük ilçesi de % 24 pay ile Kozluk’tur. İlçe Alanlarının Batman İçindeki Payı Batman ili 12 belediye (altı ilçe belediyesinin yanı sıra Merkez ilçede Balpınar, Beşiri’de İkiköprü, Gercüşte Kayapınar ve Hisar, Kozluk’ta Bekirhan ve Sason’da Yücebağ belediyesi), 6 ilçe , 274 köyden oluşmaktadır. Denizden yüksekliği (rakım) 550 m olan Batman’da toplam uzunluğu yaklaşık 448 km olan 1465 sokak, toplam uzunluğu yaklaşık 170 km olan 231 cadde vardır. İldeki bulvar ve karayolu uzunluğu sırasıyla yaklaşık 38 km ve 13 km’dir. 593 km’lik su dağıtım ve 480 km’lik kanalizasyon şebekesi bulunan Batman’da bina, konut, işyeri, su ve elektrik abone sayısı sırasıyla 35.134, 63.418, 12.563, 52.180 ve 64.945’dir. Batman Kent Bilgileri Yüzölçümü (km2) 4659 Karayolu Uzunluğu (m) 12800 Rakım (m) 550 Bina Sayısı 35134 Şehir İmarı (ha) 4173 Konut Sayısı 63418 Sokak Sayısı 1465 İşyeri Sayısı 12563 447930 Su Abonesi 52180 Elektrik Abonesi 64945 Sokak Uzunluğu (m) Cadde Sayısı 231 Cadde Uzunluğu (m) 169636 Bulvar Uzunluğu (m) 37526 Su Dağıtım Şebekesi (km) 593 Kanalizasyon (km) 480 Kaynak: Ş. Kalkan (2010), s. 18 3. COĞRAFİ KONUMU Dicle’nin Nehri ve onun yan kolları Batman ve Garzan Çayları arasındaki havzada kurulmuş olan Batman’ın; doğusunda Siirt ve Bitlis kuzeyinde Muş, batısında Diyarbakır, güneyinde Mardin bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Batman ilinin, kuzey ve kuzeydoğusu yüksek, sarp ve dağlık olup güneyi ise dağlık ve engebelidir. Dicle nehri batıdan doğuya akarak il topraklarının içinden geçer. Batman çayı, Batman-Diyarbakır il sınırını çizerek Dicle nehri ile birleşir. 4000'i aşkın mağaranın bulunduğu bu bölge dünyada benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Batman'da karasal iklim hüküm sürmektedir. Bölgede yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Batman ili 41 derece 10 dakika ve 41 derece 40 dakika doğu boylamları ile 38 derece 40 dakika ve 37 derece 50 dakika kuzey enlemleri arasında yer alır. Dağlar: Sason Dağları ( Aydınlık Dağları ) : 2500 m. Meleto 2967m. Kuşaklı Dağı 1947m Avcı Dağı 2121m. Meydanok Tepesi 2042m. Kortepe 2082m. Raman Dağı 1288m. Akarsular ve Göller: Dicle Nehri, Batman, Sason, Garzan ve Pisiyar çayları ilimizin sınırları içinde geçmekte olan önemli akarsulardır. Sason ve Sorkan çayları Batman Çayına; Kozluk'un kuzeyindeki Aydınlık dağlarından doğan Pisiyar Çayı ve diğer küçük dereler Garzan Çayını oluştururlar. Kulp Çayı Sorkan ve Sason Çayları Batman Çayını oluştururlar. Batman ve Garzan çayları Dicle'ye dökülürler. Ayrıca Gercüş yöresinde Gürbüz ve Aydınlı Dereleri Dicle'ye dökülürler. Batman Çayı: Batman ile Diyarbakır arasında doğal bir sınır çizer ve 115 Km.lık kısmı Batman il sınırı içinde akar. Dicle Nehri: Dicle Nehri batıdan doğuya doğru akarak Batman Çayı ile birleştiği yerde Diyarbakır il sınırını bittikten sonra Batman il sınırları içinde akmağa devam eder. Garzan Çayı: Batman - Siirt illeri arasında doğal sınır çizer. Garzan Çayı, Kozluk ilçesinin kuzeyindeki Aydınlık Dağlarından doğan Pisiyar çayı ve diğer küçük derelerden oluşur. İlimiz sınırları içindeki mesafesi yaklaşık 60 km. olup, Beşiri ilçesi doğusunda Dicle Nehri ile birleşir. Göletler: İlimiz sınırları içinde Gercüş - Kırkat Göleti ile Kozluk Ceffan Göleti bulunmaktadır. Gercüş Kırkat Göleti 1984 yılında DSİ tarafından yapılmış olup sulama amaçlıdır Kozluk Ceffan Göleti elektrik amaçlı yapılmıştır. Ova ve Vadiler: Batman Ovası, Beşiri Ovası, Batman Çayı Vadisi’nden meydana gelmektedir. 4. ULAŞIM Batman ili kara, hava ve demiryolları ile düzenli bir ulaşım sistemine sahiptir. Modern bir havaalanına sahip Batman’dan; Ankara ve İstanbul’a haftanın her günü uçuş seferleri bulunmaktadır. Karayolları açısından Batman’ı Şanlıurfa’ya bağlayan toplam 300 km’lik yolun %95’i duble yol şeklindedir. Batman’a ulaşım: Ankara - İstanbul illerine her gün düzenlenen seferler ile, Şehirler arası otobüs firmaları ile, Haftada 3 gün olarak düzenlenen Devlet Demir Yolları ile ulaşabilirsiniz. 5. TURİZM Dicle’nin suladığı topraklarda kültürlerin buluştuğu kent Batman ilinin yer aldığı Mezopotamya bölgesi pek çok kültürün varlığına tanık etmiş, İpek yolu üzerindeki konumuyla tarihin her safhasında ticari önemini korumuş, medeniyetlerin gelişip yayılmasında bir köprü görevini görmüştür. 4000’i aşkın mağaranın bulunduğu bu bölge dünyada benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Dicle’nin aktığı topraklarda zengin tarihi geçmişini koruyan Batman, antik kent Hasankeyf ve tarihsel anıtlarıyla turizm açısından oldukça çekici bir bölgemizdir. TARİHİ YAPILAR Türk-İslam tarihi ve medeniyet açısından önemli bir yere sahip olan bu yörede, Bizans dönemine tarihlenen ve oldukça sarp tepelerde yer alan birçok kale kalıntısı bulunmaktadır. Bunlar Kozluk İlçe’sinde Hazo kalesi ,Kozluk’un Bölük Konak köyü’nde Kandil Kalesi, Bekirhan’ın Yanık Kaya Köyü’nde Rabat Kalesi, Sason’un Tekevler Köyü doğrultusunda Pertükan Kalesi, Kale Yolu Köyü’nde Bozu Kan Kalesi, Sason’un kuzeybatısında Meydanok Dağı üzerindeki Beksi Kalesidir. KALELER PERTÜKAN KALESİ Kale, Sason’un 4 km. güneybatısında bulunan Tekevler (Gündenu) köyünün doğusunda yer almaktadır. Ulaşımı kolay olduğu için tarihteki çatışmalarda birçok kez el değiştirdiği anlaşılmaktadır. Kale duvarlarındaki yer yer çökme ve açılan büyük gedikler, kalenin savaşlarda odak noktası olduğunu göstermektedir. BEKSİ KALESİ Sason ilçesinin 7 km. kuzey batısında bulunan Meydanok dağının güney yamacında bulunmaktadır. Bekiş köyü yakınında olan bu kalenin, vadiye hâkim bir dağın yamacında, kuvvetli bir savunma taktiği ön planda tutularak Bizanslılar tarafından inşa edildiği bilinmektedir. KANDİL KALESİ Kozluk ilçesinin 6 km. kuzey batısında, Sason’a giden eski yol üzerindeki Bölük konak (Hergemo) köyünün güneyinde bulunan bir tepe üzerinde inşa edilmiş olan bu kale, doğudaki kalelerin tahkimi amacıyla ve dış güçlerin Erzen bölgesine girişini önlemek üzere 4. Yüzyılın ilk çeyreğinde Bizanslılar tarafından inşa edilmiştir. RABAT KALESİ 4.yüzyılın başından itibaren Erzen bölgesinin paylaşımı konusunda Perslerle Bizanslılar arasında başlayan savaşlar, yüzyılın sonuna kadar devam etmiştir. İşte bu dönemde savunma amaçlı olarak karşı taarruzların bertaraf edilmesi için Bizanslılar tarafından Sason, Kozluk ve Bitlis üçgeninde çok sayıda savunma amaçlı kaleler kurmuşlardır. Kozluk ilçesinin 18 km. kuzeyinde bulunan Yanık kaya (Rabat) köyündeki Rabat Kalesi de bunlardan bir tanesidir. BOZİKAN KALESİ Sason ilçesinin 25 km. kuzeyinde bulunan Kale yolu (Bozikân) köyünde bulunmaktadır. Bizans dönemine ait olan bu kale de diğer kaleler gibi 4üncü yüzyıl yapılarından olup, doğudan batıya ulaşımı sağlayan ipek yolunun bu bölgesindeki kontrolünü sağlayan bir görev üstlendiği söylenmektedir. KOZLUK(HEZO) KALESİ Hasankeyf, Siirt ve Maiferkeyn (Silvan) arasındaki üçgende yer alan Erzen bölgesinin önemli kalelerinden biri olan bu kale, M.S. 416 yılında Pers Hanedanı için dini bir merkez olarak kayalık bir tepe üzerine inşa edilmiştir. Ancak zamanla ortaçağın bu bölgesinden geçen ipek yolunun önemli bir üssü olarak bütün ulaşımı kontrol eder bir konuma gelmiştir. Uzun yıllar İran İmparatorluğuna bağlı kalan Kozluk Kalesi, 5. Yüzyılda bir Nasturi piskoposluğunun merkezi durumunda iken, M.S.639 yılında İyaz Bin Ganem komutasındaki Müslüman orduları tarafından ele geçirilmiştir. HASANKEYF Dicle’nin kıyısında, kayalara ve derin vadilere sığınmış, yüzyıllar boyu doğası, tarihi ve kültürleriyle bir bütün olmuş, Batı’nın Doğu ile karşılaştığı ilk kavşak Hasankeyf... Bereket kaynağı Dicle Nehri’nin doğu kıyısında bulunan Hasankeyf, Mezopotamya bölgesine hakim olan kavimlerin en gözde yerlerinden biri idi. Binlerce yıl akışını sürdüren Dicle Nehri, derin ve dar vadiler oluşturmuş ve yöreye bu enteresan görüntüsünü vermiştir. Kayalık tepelerde ve derin kanyonlarda, kalkerli yapısı nedeniyle doğanın ve insanların oluşturduğu binlerce mağara, bölgenin ilk insanlar tarafından önemli bir barınma merkezi olarak kullanıldığını göstermektedir. Öyle ki Sümerler, Asurlar ve Babillerin mağara devri kültürlerinde Hasankeyf oldukça önemli olmuştur. Biçimlerinden hiçbir şey kaybetmeden, günümüze kadar gelen bu mağaralar az rastlanan doğal dokusu ile görenleri hayrete düşürecek gizemli yapılardır. Asur dilindeki adıyla Cefa, Kofa ve Kayfa olarak tanımlanan Hasankeyf, Süryani Piskoposluğu için önemli bir dini merkez olmuştur. Miladi ilk asırlarda Hasankeyf, Pers, Roma ve Bizans’ın uzun süren egemenlik savaşlarına tanıklık etmiş, Bizans hakimiyeti Hz.Ömer’in 7inci asrın başlarında(M.S.638) bölgeyi fethine kadar sürmüştür. Halifeler döneminin ardından sırası ile Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular ve Osmanlılar buraya hakim olmuşlardır. Hasankeyf Dicle Nehri üzerinde yer alması ve o günlerde ticaretin önemli bir kısmının nehir yoluyla yapılması nedeniyle ticari ve ekonomik olarak da gelişti. Artuklular’ın M.S 1101 yılında bölgeye hakim olmasıyla Hasankeyf en parlak dönemini yaşamış ve İpek Yolu’nun önemli geçiş merkezlerinde biri haline gelmiştir. 12inci yüzyılda Artukoğulları’nın başkenti olan, o günkü ismi ile Hısn Keyfa (Kaya Kale), Moğol istilası ile oldukça harap oldu. Artuklular’dan günümüze gelebilen eserler arasında; eski köprü, büyük ve küçük saray, kale kapıları yer alır. Ticari ve stratejik konumundan dolayı antik kent Hasankeyf Ortaçağ boyunca Mezopotamya’da hüküm süren ulusların savaş arenasına dönüşmüş, istilalara maruz kalmış ve her şeye rağmen varlığını günümüze kadar sürdürmüştür. HASANKEYF KALESİ Hasankeyf Kalesi’nin kurulması, M.S 4’üncü yüzyıla rastlamaktadır. Bu yüzyıl ortalarında, Diyarbakır çevresini ele geçiren Bizans imparatoru Konstantinos, bölgeyi korumak amacıyla iki sınır kalesi inşa ettirmiştir. Bu iki kaleden birisi Hasankeyf Kalesidir. Yekpare taştan yapılmış olan Hasankeyf kalesi, Dicle Nehri kıyısında ve nehirden 200m yüksektedir. M.S. 363 yılında Süryani Psikoposluğu’nun merkezi olmuştur. Ele geçirilmesi zor olan bu kale, Bizanslıların doğuda yaptıkları en korunaklı kalesidir. Hasankeyf Kale’sinin asıl adı (Hısnı Keyfa) yani Kaya kalesidir. Kale’nin iki kapısı vardır, duvarlarında birçok kitabe yer almaktadır. HASANKEYF KÖPRÜSÜ Hasankeyf Köprüsü Ortaçağ’ın en büyük taş köprüsüdür. Kesin olmamakla beraber Artuklular tarafından 12 yüzyılda yapıldığı söylenmektedir. Artuklular eseri Malabadi Köprüsü ile benzerliği bu ihtimali güçlendirmektedir. Köprünün güney ayağında burçları simgeleyen 12 büyük kabartma, diğer büyük ayakta ise insan başı kabartmalar yer almaktadır. HASANKEYF KALESİ’NDEKİ ZİLU CAMİİ Eyyubiler’in Hasankeyf’teki ilk eseridir. 14. yüzyılın ilk yarısında bir kilise kalıntısı üzerinde yapılmıştır. Ancak sonraki dönemlerde de tamir gördüğü değişikliklere uğradığı üzerindeki kitabeden anlaşılmaktadır. HIZIR BEY VE İBRAHİM BEY CAMİİLERİ Kozluk İlçesi’nde yer alan Hızır Bey ve İbrahim Bey Camileri tarihsel önem taşımaktadır. İlçenin en büyük camisi olan Hızır Bey Camisi’ni, 1512’de Sason ve Kozluk Beyi Ebubekir Roski’nin oğlu Hızır Bey yaptırmıştır. İbrahim Bey Camisi2nin yapım tarihi ve kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Garzan aşiretlerinden İbrahim Bey döneminde tamir gören cami, geometrik motifler ve yazılarla bezenmiştir. SULTAN SÜLEYMAN CAMİSİ Cami Hasankeyf’te bulunmaktadır. Avlusunda mevcut olan bir türbeye zamanla eklemeler yapılarak çeşitli işlevlerde hizmet veren bir yapılar topluluğu oluşturulmuştur. Bu gün yapının en etkileyici bölümleri minaresi, taç kapısı ve çeşmesidir. Yapının doğusunda yer alan minare Artuklu ve Eyyubi döneminde gelişen mimari tarzın en güzel örneklerinden biridir. ER-RIZK CAMİSİ Bir zamanlar Hasankeyf’teki en aziz bina olan bu anıt, Eyyubi Sultanı Süleyman tarafından 1409 yılında yaptırılmıştır. Ancak günümüze sadece minaresi ve kapının yer aldığı kuzey cephesi kısmen ulaşabilmiştir. Minarenin üzerindeki yazılar, bitki süslemeleri,minarenin iki yollu olması ve kapıdaki yazılar hayranlık verecek derecede güzeldir. Kısmen yıkılmış olan giriş kapısında yer alan kitabenin altında Allah’ın doksan dokuz ismi yazılıdır. KOÇ CAMİİSİ Hasankeyf’te Sultan Süleyman Camisi’nin güneyindedir. Eyyubiler’e ait olduğu tahmin edilmektedir. Etrafındaki yapı kalıntılarından bir külliyenin içinde yer aldığı anlaşılmaktadır. KIZLAR CAMİSİ Hasankeyf’te bulunan caminin, dört köşesinde birer mezar olduğundan yapının bir anıt mezar olduğu bilinmektedir. Sadece kuzeydoğu köşesindeki mezar günümüze ulaşmıştır. Kuzeydeki giriş ve pencerelerde yer alan bezemeler oldukça dikkat çekicidir ZEYNEL BEY KÜMBETİ Hasankeyf ‘te bulunan Zeynel Bey Türbesi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel Bey için yapılmış bir anıt mezardır. Anadolu’daki anıt mezar geleneğinin ilk örneğidir. Gövde kısmını dıştan çevreleyen çinilerde Allah-Muhammed-Ahmet Ali yazıları bulunmaktadır. Kendi türünün Anadolu’daki son örneği olan bu estetik silindirik yapı, üzerindeki çini süsleme yazılar ve kitabesi ile dikkat çekmektedir. BÜYÜK SARAY Hasankeyf Kalesi’nin kuzeyinde yer alan ve bazı bölümleri göçükler altında kalan sarayın kitabesi olmadığından kesin olarak ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak yapının özelliklerinden dolayı Artuklu eseri olduğu düşünülmektedir. Sarayın önündeki taş kulenin gözetleme kulesi veya yıldırımlık olarak kullanıldığı tahmin ediliyor. KÜÇÜK SARAY Kalenin kuzeydoğu ucunda dev bir kule gibi yükselen Küçük Saray, Eyyubiler tarafından yapılmıştır. Kuzeye bakan pencerenin üzerinde yer alan iki aslan figürü,tavanda kullanılan pişmiş topraktan silindirik küpçüklerle oluşturulmuş petek gibi bir izolasyon tabakası yapının dikkat çekici özelliklerindendir. YOLGEÇEN HANI Burası Yol Geçen Hanı mı? Deyiminin aslını teşkil eden (mağara)Hasankeyf ilçesinde bulunmaktadır. Her devirde han olarak bilinen ve insanların dinlenmesi için kullanılan bu doğal mağara, yekpare taştan yapılmış Hasankeyf Kalesi’nin altında bulunmakta olup, ağzı Dicle Nehrine doğru açılmaktadır. Yazın serin, kışın ılık olan mağaranın içindeki bu atmosfer, bugün de aynı özelliğini korumakta ve dinlenmek için insanları kendine çekmektedir. MARKİRYAKOS MANASTIRI Beşiri İlçesi, Ayrancı Köyü’nde bulunan manastır, ilk çağ Süryanilerinin önemli dini merkezlerinden birisidir. Markiryakos Manastırı bölgenin ilk manastırlarından biri olması ve inşasından sonra yeni manastırların açılmasına ön ayak olması açısından çok önemlidir. Manastırın 4.yüzyılda (M.S 457) yapılmış olduğu tahmin ediliyor. Dehlizlerle yeraltına uzanan bir yeraltı katıyla birlikte 3 katlı bir yapıdır. Dıştan dikdörtgen planlı, içten de geniş iki kare planlı kapalı bir avlu ve bu avlunun etrafında kemerli payandaların gerisinde odalar yer almaktadır. Manastıra girişteki ana kapı üzerinde ve iç avluyu iki bölüme ayıran kemerli kapının üzerinde olmak üzere Süryanice yazılmış iki taş kitabe mevcuttur. Her iki kitabe de birer ilahi metindir. Bu manastır aynı zamanda Mardin’deki Deyr-ul Zafaran Manastırı ile irtibat sağlayan ve papaz yetiştirmek için eğitim veren bir külliye görevi üstlenmiş bulunuyordu. BATMAN(MALABADİ)KÖPRÜSÜ Batman Çayı üzerinde yer alan Artukoğulları Beyliği döneminin mimarlık şaheseri Malabadi Köprüsü, 1147 yılında Artuklular’dan Timurtaş tarafından yaptırılmıştır. Malabadi Köprüsü dünyada taş köprüler içerisinde kemeri en geniş olandır. Mostar Köprüsü’ nün ikizi olarak kabul edilir. İçinde insanların dinlenmesi, yatması ve dış tehlikelerden korunması için odalar yapılmıştır. Bu odalar yüksek tavanlı ve tuğla örtülüdür, pencereleri geniş ve büyüktür. Türkülere ilham veren bu köprü her biri başka uzunlukta üç bölümden meydana gelmiştir. Köprü’nün boyu 150m. , eni 7m. ve yüksekliği de su seviyesinden kilit taşına kadar 19m.dir. Köprü renkli taşlarla inşa edilmiştir. ON KEMERLİ DEVLET DEMİRYOLLARI KÖPRÜSÜ 1944 yılında inşaatı biten ve Devlet Demir Yollarını da bu tarihte Batman’a ulaştıran bu köprü, döneminin bir mimarlık harikasıdır. Batman kent merkezine 7 Km. mesafede Batman Çayı üzerinde yapılan ve on kemerli olan köprü, tren geçişini sağlamakla birlikte, insan ve hayvanların geçişini de sağlamaya uygun biçimde inşa edilmiştir. MEMİKAN KÖPRÜSÜ İnşa tarihi hakkında kesin bir bilgi olmamakla beraber, yörede bulunan Hasankeyf, Malabadi ve Cizre’deki taş köprülerle kıyaslandığı zaman, köprü inşaatında kullanılan taşçı malzemeler nedeniyle, köprünün bahsi geçen diğer köprülerle büyük bir benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Bir zamanlar Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı Garzan Ovasındaki yerleşim birimlerinin, özellikle Hasankeyf’le olan ticari ilişkisini sağlayan Memikan Köprüsü, bu bölgeden geçen İpek Yolunu, geçit vermeyen Garzan Çayı üzerinden karşıya bağlantısını sağlayan stratejik bir noktasında yer almaktadır. Memikan Köprüsü, işlek bir kervan yolu olan ve Garzan Çayına paralel giderek Hasankeyf üzerinden Kuzey Mezopotamya’ya ulaşımın sağlanmasında ve özellikle beylikler arası ticari ilişkilerin sağlanmasında uzun yıllar hizmet veren bu stratejik yol üzerindedir. TÜRBELER SEYYİD BİLAL TÜRBESİ İlimiz Gercüş ilçesine bağlı Vergili (Becirman) köyünde bulanan Seyyid Bilal Türbesi, inanç turizmi açısından Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en hareketli merkezidir. Türkiye genelinde özellikle seyyidler köyü olarak bilinen Vergili (Becirman) köyünün Seyyid Bilal ismiyle ünlenmesinin haklı bir gerekçesi vardır. Çünkü Hz. Muhammed’in torunu ve Hz. Hüseyin’in soyundan geldiği bilinen Seyyid Bilal gibi ehli beyt silsilesine mensup müstesna bir şahsiyete ev sahipliği yapmaktadır. Türbesindeki kitabede, 1132-1212 yılları arasında yaşadığı belirtilen Seyyid Bilal, ömrünün bir kısmını Irak’ın Kerbela bölgesinde geçirmiş, 1154 yılında Bağdat’tan Hasankeyf sancağı olan Vergili (Becirman) köyüne göç ederek yaşamının geri kalan kısmını bu köyde geçirmiş ve burada vefat etmiştir. Seyyid Bilal türbesine ev sahipliği yapması nedeniyle Bölgemizin Seyyidler köyü olarak bilinen ve kutsal kabul edilen Vergili (Becirman) köyü tarihi dokusuyla da ünlüdür. Köyün çevresinde çok sayıda mağara, tarihi hanlar ve su değirmenleri mevcuttur. Her yıl Eylül ayının ikinci haftasında bu köyde Seyyid Bilal’i anma gönleri düzenlenmektedir. Bu anma günlerinde yurdun dört bir tarafından insanlar Becirman’a akın etmektedir. İMAM ABDULLAH TÜRBESİ Hasankeyf Köprüsüne girişte soldaki tepe üzerinde bulunan İmam Abdullah Zaviyesi, Dicle Nehrine Kuzeyden bakan bir mezarlık kümesinin ortasında yer almaktadır. İmam Abdullah M.S. 638 yılında Hasankeyf Kalesini altı yüz yıllık Bizans hâkimiyetinden kurtarmak üzere düzenlenen son İslami akınlarda, Halid Bin Velid’in ünlü komutanı İyaz Bin Ganem’in sağ kolu olarak görev yapmış ve bu tarihteki Hasankeyf kuşatması sırasında şehit düşmüştür. Dikdörtgen bir avlunun içinde, kare planlı olarak inşa edilmiş olan İmam Abdullah türbesinin sağ köşesinde yine kare planlı olarak inşa edilmiş bir kule ve türbenin güneyinde uzun dikdörtgen şeklinde yapılmış bir mescit vardır. Türbe ile kule arasındaki beşik tonozlu girişin kapı kanatlarının ahşap oymacılığında ve türbenin kubbesinde bulunan alemdeki incelik, 14.yüzyıl sanat zevkinin özelliklerini taşımaktadır. Sanat değeri yüksek olan bu kapı, Diyarbakır Müzesinde koruma altındadır. Kültür Bakanlığınca tescilli olan İmam Abdullah Zaviyesi, Hasankeyf ve yöre köylüleri tarafından her yıl Haziran ayının ilk haftasında anılmakta ve hafta boyunca türbe çevresinde adaklar adanarak dilekler dilenmektedir. DİĞER AKTİVİTELER DAĞ VE SU SPORLARI Karakaş, Raman, Aydınlık Dağları ve Garzan Vadisi dağ ve doğa yürüyüşüne elverişli alanlardır. Batman ve Garzan Çayları ile Dicle Nehri ve kolları sportif olta balıkçılığı açısından değerlendirilebilir yerlerdir. Her zaman rafting sporuna uygun bir zemin hazırlayan ve baş döndürücü bir hızla akışını sürdüren ve 30 km’lik parkura sahip Sason Çayı’nın Mart ve Nisan aylarındaki geçit vermez azgınlığı, bu sporu sevenler için uygun bir ortam yaratmaktadır. MAĞARA TURİZMİ İlin jeolojik yapısında, özellikle Hasankeyf yöresinde kalkerli oluşumlar yer aldığından,bu bölgede hem doğal hem de insan eliyle oyulmuş yaklaşık 4000 irili ufaklı mağara yer almaktadır. Suya karşı direnci az olan kalkerlerin erimesiyle ortaya çıkan bu doğal mağaralara genellikle vadi boylarında ve Hasankeyf Kalesi’nde rastlanır. Eskiden Hasankeyflilerin tamamı bu mağaralarda yaşamlarını devam ettirirken, 1965 yılından sonra yeni inşa edilen evlere taşınarak bu mağara evlerini terk etmişlerdir. Bugün ise bu mağaralar yerli ve yabancı turistlerin beğenisine sunulmuştur. YABAN HAYATI İlin yüksek ve sarp kesimlerinde dağ keçisi, geyik, kartal, doğan, atmaca ve baykuş gibi yaban hayvanları yaşamaktadır. EL SANATLARI VE HEDİYELİK EŞYA Geleneksel el sanatlarının en başında gelen tiftikten dokunan kumaşlar, nakışlar, el örgüleri, iğne oyaları, başlık, heybe, keçe ve çoraplar yöresel motiflerle bezelidir. Dokumacılık ve bakırcılık eskisi kadar yaygın olmamakla birlikte hala sürdürülmekte olan el sanatları arasındadır. YÖRE MUTFAĞI Et ve süt ürünleri temel besin kaynakları oluşturmaktadır. Batman’da Güneydoğu’ya has lezzetli yemeklerin her çeşidini tatmak mümkündür. Et yemekleri, içli köfteler, dolmalar, bumbar, çiğ köfte, hamur işleri ve yöreye özgü çorbalar, perde pilav il mutfağının başlıca yemekleri arasında yer alır. Dicle Nehri’nde yetişen tatlı su balığı şabotu denemenizi tavsiye ederiz. Ayrıca kırsal kesimlerde tiftik ve kıçıl denilen çamurdan yapılmış ocaklarda pişirilen tandır ekmeği ve taş ekmeği çok lezizdir. YAPMADAN DÖNMEYİN!!! • • • • Batman (Malabadi) Köprüsünü, Tarihi Hasankeyf İlçesi ören yerleri (Zeynel Bey Kümbeti, İmam Abdullah Zaviyesi, Dicle Köprüsü, Kale Kapıları, Büyük ve Küçük Saraylar, Ulu Camii, Mağara Kiliseler, Mağara Mescitler, Arkeolojik Kazı Alanları, Suyolları ve top yekûn Hasankeyf Harabeleri) ile Mor-Kiryakus ve Mor Aho Manastırlarını, Kozluk Kalesi ile Kozluk ve Sason ilçe merkezlerinde ve kırsalında bulunan kale, manastır ve camileri, Petrol mahzeni Raman Dağlarını görmeden dönmeyin… 6. NÜFUS Batman’ın nüfusu 2010 yılı itibariyle 510.200’dür.2009-2010 döneminde Batman ‰24,2 düzeyinde nüfus artış hızı kaydetmiş olup en yüksek nüfus artış hızı kaydeden 16’ıncı il olmuştur.%73 düzeyindeki şehirleşme oranı ile Batman Türkiye ortalamasına yakın bir değere sahiptir. Nüfus Göstergeleri Batman 510.200 24,2 TR 73.722.988 15,88 4.659 814.578 Nüfus Yoğunluğu(kişi/km ) 110 96 Şehir Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 0,73 0,76 Nüfus-2010(Kişi) Yıllık Nüfus Artış Hızı-2009_2010(‰) Yüzölçümü(km2) 2 Kaynak: 2009 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı, 2010 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı Batman İlçe Nüfusları İl/ilçe merkezleri Toplam Erkek Kadın Merkez 325.020 163.179 161.841 Belde/köyler Toplam Erkek Kadın Toplam Toplam Erkek 30.131 14.955 15.176 355.151 178.134 Beşiri 8.058 4.023 4.035 22.126 11.060 11.066 30.184 15.083 Gercüş 4.869 2.416 2.453 18.461 9.385 23.330 11.492 Kozluk 21.685 10.927 10.758 40.410 19.980 20.430 62.095 30.907 Sason Hasankeyf 10.805 5.537 2.951 1.468 373.38 8 187.550 5.268 1.483 185.83 8 21.839 11.002 10.837 32.644 3.845 1.879 1.966 6.796 136.81 68.86 2 67.952 0 510.200 16.539 3.347 255.50 2 Toplam 9.076 Kadın 177.0 17 15.10 1 11.83 8 31.18 8 16.10 5 3.449 254.6 98 Beşiri, Gercüş, Kozluk,Sason ve Hasankeyf ve Merkez ilçe olmak üzere toplam 6 ilçeye sahip olan Batman’ın Merkez nüfus büyüklüğü 355.151’dir. Merkez ilçeyi Kozluk ve Sason ilçeleri takip etmektedir. Göç Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı TR Sıralama Batm an 2000 2008 2009 2010 20.133 16.467 18.326 19.561 38.165 19.669 16.855 -18.032 -3.202 1.471 -45,16 -6,57 2,96 63 57 18 18.839 722 1,42 20 Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı,2008 ve 2009 ADNKS TÜİK Nüfus Sayımı Batman göç alan bir ildir.Binde 1,42 net göç hızı ile Batman, net göç hızına göre en çok göç alan 20inci ildir.Batman aynı zamanda GAP Bölgesi’nin de net göç hızı pozitif olan tek ilidir. 7. EĞİTİM Bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmaya yönelik olarak benimsenen politikalar son dönemlerde Güney Doğu Anadolu Bölgesi’ne yapılan yatırımların boyutuyla etkisini hissettirmektedir. 2005 yılı itibariyle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve görece dezavantajlı konumda bulunan Batman’a aktarılan kamu yatırımları önemli oranda artış göstermiştir. Ancak çok düşük seviyelerden başlaması nedeniyle ilimiz eğitim göstergelerinde istenen düzeye ulaşamamıştır. Batman’da toplam okuryazarlık oranı 85,5 ve kadın okuryazarlık oranı 78,70 düzeyindedir. Batman her iki göstergede de ülke sıralamasında gerilerde kalmaktadır. Okuryazarlık Göstergeleri Toplam Okuryazarlık Oranı(%) Okur-yazar Kadın Oranı(%) 2010 Batman TR TR Sıralama 85,50 90,00 65 78,70 86,50 67 Kaynak: TÜİK 2010-2011 Yılı Okullaşma Oranı (%) Okul Öncesi(4-5 yaş) Topla Erk Ka m ek dın TR Batman 43,1 43,7 32,8 33,2 Brüt Net Brüt 32,3 Net 42,5 İlköğretim Toplam Erkek Kadın 107,6 107,4 107,8 98,4 98,6 98,2 113,3 113,5 113,1 97,8 97,8 97,7 Ortaöğretim Toplam Erkek 93,3 99,1 69,3 72,4 84 99,6 50,8 58,2 Kadın 87,3 62,1 67,6 43,1 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kad Toplam Erkek ın 40,7 45,1 36,1 32,1 35,6 28,4 17,1 17,1 17 10,1 10,1 10,2 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Örgün Eğitim İstatistikleri Okullaşma oranlarına bakıldığında Batman’ın ilköğretim dışındaki tüm eğitim kademelerinde ülke değerlerinin gerisinde kaldığı görülmektedir. Batman’da ilköğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı 44 iken bu sayı genel ortaöğretimde 57’ye kadar çıkmaktadır. Batman Üniversitesi, 28 Mayıs 2007 yılında kurulmuş olup, Üniversitede teknik eğitim ve mühendislik bilimleri ön plana çıkmaktadır. Batman Üniversitesi, 2 profesör, 26 Yardımcı Doçent, 43 Öğretim Görevlisi, 12 Okutman ve 60 Araştırma Görevlisi olmak üzere toplam 143 kişilik bir akademik kadroya sahiptir. Üniversitede yer alan akademik birimler Fen Edebiyat Fakültesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,İlahiyat Fakültesi,Eğitim Fakültesi,Teknik Eğitim Fakültesi,Güzel Sanatlar Fakültesi,Meslek Yüksekokulu,Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu,Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu,Batman Meslek Yüksekokulu,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Fen Bilimleri Enstitüsü,Sağlık Yüksekokulu,Teknoloji Fakültesidir. 2010-2011 yılı eğitim-öğretim kayıtlarında göre Batman genelinde 10 adet Teknik ve Meslek Lisesi bulunmaktadır. Bilgisayarlı Muhasebe, Bilişim Teknolojileri, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Pazarlama ve Satış Elemanı gibi bölümler ticaret liselerinde bulunmakta; Mobilya ve Dekorasyon, Elektrik ve Elektronik, Motor Teknolojisi, Bilişim Teknolojileri, Makine Teknolojisi,Kimya Teknolojisi gibi alanlar endüstri ve meslek liselerimizde okutulmaktadır.Teknik ve Meslek Liselerinde öğretim görmekte olan öğrenciler, gelişmekte olan Batman ekonomisinin ihtiyacı olan nitelikli personel ihtiyacını karşılayabilecek durumdadır. 8. SAĞLIK 2011 Yılı Mayıs ayı verilerine göre Batman’da 6 adet kamu hastanesi bulunmakta ve 998 hastane yatağı ile hizmet sunmaktadır. Kamu Hastane Sayısı 2004 2005 2006 2007 2011* Kamu Hastane Sayısı 4 5 5 6 6 Hastane Yatak Sayısı 294 444 514 880 998 Yüzbin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı 63 95 109 186 195,6 01.05.2011 tarihi itibariyle geçerlidir. Kaynak:TÜİK Yüz bin kişi başına düşen sağlık personeli sayısı uzman hekim, pratisyen hekim ve diş hekimi için sırasıyla 58,6, 45,7, 10,8’dir.Aynı göstergeler için Türkiye değerleri sırasıyla 85,9, 46,2, 27’dir. Batman İl Sağlık Müdürlüğü’nden alınan verilere göre Batman’da 6 özel hastane bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, Batman’da faaliyet gösteren özel hastanelerde toplam 473 yatak bulunmakta ve 142 doktor ile hizmet verilmektedir. Batman İli Özel Sağlık Kurumları,2010 Kurum Adı Yatak Sayısı Medical Park Hastanesi Özel Batman Alman Hastanesi Özel Batman Yaşam Hastanesi Özel Batman Dünya Hastanesi Özel Batman Hastanesi Özel Batman Farabim Hastanesi Toplam 129 115 50 101 49 29 473 Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü Günlük Hasta Kapasitesi 1.750 1.200 900 1.400 1.000 550 6.800 Doktor Sayısı 32 30 18 28 20 14 142 9. TARIM VE HAYVANCILIK Batman ilinin toplam arazi varlığı 465.921 hektardır. 465.921 hektarlık toplam alanın %31’lik kısmına karşılık gelen 142.468,1 hektarlık alanı tarım arazisi iken, tarıma elverişsiz alan 170534.2 hektarlık alanla toplam alanın %37’lik kısmını oluşturmaktadır. Mera alanı 71464.7 ha. olup orman arazisi ise 81454 ha.’dır. Batman Arazi Dağılımı(ha),2010 (ha) Arazi sınıfı Tarım alanı Orman ve fundalık alan Çayır ve mera alanı Tarım dışı ve diğer arazi Toplam 142.468 81.454 71.465 170.534 465.921 Kaynak: Batman Tarım İl Müdürlüğü Gerek tarım alanlarının toplam alan içerisindeki düşük yüzdesi, gerekse sulanabilir arazinin toplam tarım alanları içerisindeki yüzdesi, bölgede kuru tarımın yapılmasına sebep olmuştur. Bitkisel üretimle ilgilenen işletmelerin %84’lük kısmını aile işletmeleri oluştururken, ailedeki fert sayılarının fazla olması, modern tarım usullerinin kullanılmaması, miras ve intikallerle arazinin daha küçük parçalara bölünmesi bitkisel üretim miktarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu anlamda, Batman ilinin bitkisel üretiminin ana kalemlerini tahıllar oluşturmaktadır. Tahıllar içerisinde 2009 verilerine göre, 191.757 ton ile buğday, üretimi gerçekleştirilen en fazla ürün olurken, 24.607 ton ile arpa, 17.744 ton ile kuru baklagiller üretimi en fazla gerçekleştirilen ürünler olmuşlardır. Bu ürünlerin yanı sıra mısır, üzüm, tütün, zeytin ve turunçgiller hariç meyvelerde az da olsa bölgede üretilmektedir. Bitkisel üretim alanında ürünlerin üretimi bir yıllık periyotta devam etmektedir. Tarımsal üretimde, sulanabilir arazi miktarının artması, nadas alanlarının daraltılması ve ikinci ürünün üretilmesiyle artış sağlanmıştır. Tarla Bitkileri Ekili Alanları(ha),Üretim Miktarları Tarla Bitkileri Baklagiller Topla m Ekilen Tarla Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yaglı Tohumlar Batman Dicle (TRC3) Pay (%) TR TRC3/TR 11.735 62.905 908.876 6,92 83.864 4 53.199 463.636 26.891 1.402.603 12.067.709 1.171.149 3,79 3,84 2,30 Alanı Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam 1.296 58 96.958 28.121 160 634.910 1.480.728 217.547 17.248.613 1,90 0,07 3,7 Baklagiller Endüstriyel Bitkiler 18.104 89.387 142.994 1.237.240 19.989.268 7,22 0,72 224.918 4 14.335 937 258.29 8 1.382.981 62.456 238.428 2.089 33.577.151 2.396.044 20.558.634 6.503.783 84.262.12 0 4,12 2,61 1,16 0,03 Topla m Tahıllar Üretim Yaglı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Toplam 1.918.335 2,3 Kaynak:TÜİK Batman Tarla Bitkileri Üretimi,2009 Toplam Üretim (Ton) Dane Burçak Mercimek Baklagiller Dane Fiğ Nohut Kuru Fasulye Endüstriyel Bitkiler Pamuk Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Dicle Bölgesi TR Dicle/TR (%) 0 6.168 20.509 30,1 14.469 73.890 302.181 24,5 360 2.077 135.892 1,5 3.238 5 7.039 133 562.564 181.205 1,3 0,1 0 38.559 638.250 6,0 828 828 81.053 1,0 8.554 260.367 4.250.000 6,1 191.757 24.607 972.554 149.202 20.600.000 6.650.000 4,7 2,2 Çeltik 0 858 750.000 0,1 Çiğit Aspir 0 0 61.699 521 1.021.200 20.076 6,0 2,6 Susam 0 18 21.036 0,1 Yerfıstığı 0 40 90.081 0,0 Ayçiçeği 4 178 1.057.125 0,0 Burçak 5.040 74.757 125.062 59,8 Fiğ 2.695 110.696 2.343.538 4,7 Tütün Dane Mısır Tahıllar Batman Buğday Arpa Korunga Yonca Silajlık Mısır 60 20.426 945.881 2,2 540 15.399 5.788.078 0,3 6.000 17.150 11.099.653 0,2 Kuru soğan Yumru Bitkiler 931 1.911 1.849.582 0,1 Kuru Sarımsak 6 58 83.134 0,1 Patates 0 120 4.397.711 0,0 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler,2009 TR,TRC3 VE Batman Sebze Bitkilerinin Toplam Üretim Miktarları(2009,Ton) Toplam Üretim Batman Dicle Dicle/T R (%) TR Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Yaprağı Yenen Sebzeler Diğer Sebzeler Ton Ton Ton Ton Ton 300 32.890 319 127 999 224.081 3.718 2.461 0 828.094 21.106.889 970.780 1.745.703 197.111 0,12 1,06 0,38 0,14 0 Sebze Bitkileri Ton 33.636 231.259 24.848.577 0,93 Kaynak: TÜİK İlde üretilen meyvelere bakıldığında, en önemli ürünün üzüm olduğu göze çarpmaktadır. Üretilen üzüm miktarının büyük bir kısmı üreticinin hane halkı içerisinde ya da pazarlarda kuru üzüm, pestil ve sucuk olarak tüketilmekte bir kısmı da il dışındaki sirke ve şarap fabrikalarına gönderilmektedir. TR,TRC3 VE Batman Meyve Bitkilerinin Toplam Üretim Miktarları(2009,Ton) Toplam Üretim Batman İçecek Bitkileri Sert Kabuklular Taş Çekirdekliler Turunçgiller Üzüm Ve Üzümsüler Yumuşak Çekirdekliler Zeytin Ton Ton Ton Ton Ton Ton Ton Meyve Bitkileri Ton 917 365 8.003 693 9.978 Dicle TR Dicle/TR (%) 0 15.425 2.470 0 146.331 3.759 3.257 1.103.340 875.634 2.117.933 3.513.772 5.310.651 3.280.082 1.290.654 0 1,76 0,12 0 2,76 0,11 0,25 171.242 17.492.066 0,98 Kaynak: TÜİK Batman’daki canlı hayvan varlığı yıllar itibariyle azalma eğilim göstermektedir. İldeki büyükbaş hayvan yetiştiriciliği Merkez, Kozluk ve Beşiri’de yoğunlaşmıştır. 2009 verilerine göre, canlı hayvan dağılımında Türkiye verileri ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi, TRC3 alt bölgesi ve Batman ili farklılık gösterirken, Batman ili, TRC3 bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile paralellik göstermektedir. TRC3 alt bölgesinde, toplam canlı hayvan miktarının %26’lık kısmını kümes hayvanları oluştururken, Batman’da bu oran %33’tür. Koyun sayısına bakıldığında, TRC3 alt bölgesinde toplam hayvan sayısı içerisindeki pay %49 iken, Batman’da %56 ve Türkiye genelinde ise bu oran %8 kadardır. Hayvan Sayısı, 2009 Batman Büyükbaş Hayvan Sayısı Küçükbaş Hayvan Sayısı Kümes Hayvanı Sayısı Kovan Sayısı Dicle Batman/Dicle (%) Türkiye Batman/TR (%) 37.422 158.552 10.811.165 23,6 0,3 549.916 1.925.518 26.878.000 28,6 2,0 286.830 712.283 234.082.206 40,3 0,1 24.714 96.509 5.339.000 25,6 0,5 Kaynak: TÜİK Batman ilinin 2007-2009 dönemindeki kırmızı et üretimi, 2008 yılında bir önceki yıla göre ciddi bir azalma ile 13 tondan 6 tona düşmüş, 2009 yılında ise değişmeden kalmıştır. Tavuk yumurta sayısı, yıllarla beraber 15.600, 21.518 ve 28.495 olarak artış göstermiştir. İnek sütü miktarı, 2008 yılında bir önceki yıla göre artış gösterse de 2009 yılında tekrar gerilemiştir. Genel olarak, hayvansal üretim değerleri Türkiye genelindeki hareketlere paralellik göstermiştir. İnek sütü dışındaki tarımsal ürünler, Türkiye ile aynı paralellikte olmasına rağmen kırmızı ette 2007-2008 dönemi yaşanan düşüş, Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Hayvansal Üretim Yıl 20 07 Bölge 20 09 Tavuk Yumurta Sayısı İnek Sütü Koyun Sütü Keçi Sütü Bal TR 575622 12724959 11279339 782587 237487 73935 TRC 42214 241506 484223 120187 42267 4818 864 58093 122416 34980 20109 1201 13 15600 26384 8918 2745 233 TR 482458 13190696 11255176 746872 209570 81364 TRC 39412 220408 448178 119561 35088 4842 616 57673 130767 36855 17002 1164 Mardin 10 23732 49874 13843 4979 332 Batman 6 21518 33449 9364 1361 212 TR 412621 13832726 11583313 734219 192210 82003 TRC 28276 217445 468719 174970 36043 3238 670 62340 122324 33681 18786 1069 Mardin 6 23366 51226 14645 7970 369 Batman 6 28495 28111 6969 966 265 TRC3 Batman 20 08 Kırmızı Et TRC3 TRC3 Kaynak: TÜİK Kişi başına düşen hayvansal ürün değerleri dikkate alındığında ise Türkiye ortalaması 333 YTL’dir. Düzey 2 Alt Bölgesi ise 115 YTL’dir. Alt bölge illeri kendi içlerinde değerlendirildiğinde en düşük kişi başına hayvansal ürün değeri 93 YTL ile Batman’a aitken, en yüksek kişi başına hayvansal ürün değeri 166 YTL ile Siirt’e aittir. 26 alt bölge dikkate alındığında TRC3 115 YTL ile 25. sıradadır. 81 il dikkate alındığında ise 93 YTL ile Batman 80. sıradadır. Gerek kişi başına canlı hayvan değeri gerekse kişi başına hayvansal ürün değeri bakımından Batman ve ait olduğu alt bölge Türkiye ortalamalarının gerisindedir. Buda bölgede canlı hayvan yetiştiriciliğinin yeterince önemsenmediğini ve bu trendin devam etmesi durumunda il ve alt bölgenin dışarıya olan bağımlılığının artacağını göstermektedir. Kişi başına düşen bitkisel ürün değerleri incelendiğinde Türkiye ortalaması 923 YTL iken, Düzey 2 Alt Bölge ortalaması 431 YTL’dir. Alt bölge illeri kendi içlerinde incelendiğinde en yüksek değere 740 YTL ile Mardin sahipken, en düşük değere 152 YTL ile Şırnak sahiptir. 226 YTL’lik kişi başına bitkisel üretim değeri ile Batman ili hem Türkiye hem de alt bölge ortalamasının oldukça altındadır. 26 adet düzey 2 alt bölgesi arasında 21. iken, 81 il arasında Batman 77. sıradadır. Bitkisel üretim açısından da Batman oldukça geri sıralardadır. GAP Projesinin tamamlanması ile bölgedeki diğer illerde olduğu gibi Batman’da tarımsal anlamda önemli gelişmeler gösterecektir. 10. SANAYİ Türkiye’nin resmi olarak belirlenen 15 cazibe merkezinden biri olan Batman’da son 10 yılda 1.255 firma kurulmuştur. Batman'da yıllar itibariyle kurulan firma sayıları Kaynak: Batman Ticaret ve Sanayi Odası 2009 yılı GAP Sanayi Envanteri çalışmasına göre Batman’da imalat sanayinde faaliyet gösteren 79 firma bulunmakta ve bu firmalarda toplam 4.034 kişi istihdam edilmektedir. Batman İli Sanayi Envanteri,2009 Parametre Tekstil,Giyim, Gıda,İçki,T Kimya,Petrol, Deri Sanayi ütün Kauçuk,Plasti Sanayi k Sanayi Metal Eşya ve Makine Teçhizatı Orman Taş ve Toplam ve Kağıt Toprağa Ürünleri Dayalı Sanayi Üretimde Olan İşletme Sayısı (Adet) İstihdam (Kişi) Sanayi Sanayi 14 25 17 4 4 15 79 537 595 2.386 59 50 407 4.034 Kaynak: GAP Sanayi Envanteri (2009) 2005-2010 döneminde Batman’da 40’ın üzerinde çalışan sayısı 20’den 79’a; 100’ün üzerinde çalışanı olan işletme sayısı 5’den 19’a yükselmiştir. Batman'da çalışan sayısı 100'ün ve 40'ın üzerinde olan işletme sayısı Kaynak: Batman SGK İl Müdürlüğü Batman’da Sanayi Siciline kayıtlı özel sektör firma sayısı 68’den 131’e yükselmiştir.2008-2009 döneminde sanayi siciline kayıtlı firmalarda yaşanan artış yüzde 42 düzeyindedir. Sanayi Siciline Kayıtlı Özel Sektör Firmaları Batman 2007 2008 2009 20082009 Artış(%) 68 92 131 42 Kaynak: Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri 1991 yılında 113 hektar alan üzerine kurulmuş olan Batman Organize Sanayi Bölgesi’nde 2010 yıl sonu itibariyle 24 üretim tesisi faaliyet göstermektedir. Faaliyette olan bu tesislerde toplam 700 kişi çalışmaktadır.18 işletmeye daha yer tahsisi yapılmış olup tesislerin inşası devam etmektedir. Batman Organize Sanayi Bölgesi,2010 Batman Organize Sanayi Bölgesi Başlama-Bitiş Tarihi Büyüklüğü(ha) Toplam Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Sanayi Parsel Sayısı Üretimdeki Firma Sayısı İnşaa Halindeki Firma Sayısı Kapalı/Faaliyete Ara Vermiş Firma Sayısı 1991-2007 113 59 46 24 18 1 Kaynak: OSBÜK OSB Bilgi Sitesi, Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü Biten ve Devam Eden KSS Adet ve İşyeri Kapasiteleri Biten Devam Eden Batman GAP TR Adet 2 31 438 İşyeri Kapasitesi Adet 361 8.887 7 92.138 48 İşyeri Kapasitesi 1.213 4.931 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri verileri, 2010 Yatırım Programı 11. Ticaret Kişi Başına Dış Ticaret (1000$),2009 Kişi başına ihracat Türkiye Güneydoğu Anadolu Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Batman Kişi başına ithalat 1408 596 596 1942 336 49 33 31 Kaynak:TÜİK TR,TRC,TRC3 ve Batman İhracat,İthalat Göstergeleri (1000$),2009 Türkiye Güneydoğu Anadolu Mardin, Batman, Şırnak, Siirt İHRACAT 102.142.613 4.446.167 1.174.347 İTHALAT 140.928.421 2.503.955 97.011 16.198 15.590 Batman Kaynak:TÜİK Batman’da faaliyet gösteren ihracatçı firma sayısı 2003-2010 döneminde 2 katından fazla artarak 16’dan 39’a yükselmiştir. Batman’da Faaliyet Gösteren İthalatçı ve İhracatçı Firmaların Yıllara Göre Dağılımı Kaynak: Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği 2008 yılından 2010 yılına gelindiğinde Batman’ının toplam ihracat miktarı 6.621.039$’dan yüzde 100 düzeyinde artış göstererek 13.624.475$’a yükselmiştir. Sektörel Bazda İhracat Değerleri Kaynak: Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birliği