DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ
Transkript
DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ
DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EEllddaa SSoorrttiinnoo,, EErrddeem m VVaarrddaarr,, D Daam mllaa A Akkyyiillddiizz H a z i r a n 2 0 1 0 Haziran 2010 Y YIILLD DIIZZ D DA AĞ ĞLLA AR RII B BİİY YO OS SFFE ER RP PR RO OJJE ES Sİİ R AR RS SE ER RİİS Sİİ PO OR RA RLLA AP Yıldız Dağları Biyosfer Projesi Doğa Eğitim Merkezi Eğitim Stratejisi 2010 Ankara T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yıldız Dağları’nda Biyolojik Çeşitliliğin ve Doğal Kaynakların Korunması ve Sürdürülebilir Gelişimi Projesi Hazırlayanlar: Erdem VARDAR, Elda SORTINI ve Damla AKYILDIZ tarafından Nihan YENİLMEZ ARPA, Neşe ERSÖZ yakın işbirliği ile hazırlanmıştır. Katkıda Bulunanlar: Milli Eğitim Bakanlığı, TÜBİTAK, Türkiye İzcilik Federasyonu, Orman Genel Müdürlüğü, Doğa Derneği,Kuş Araştırmaları Derneği, WWF Türkiye, Kırklareli Istıranca Gençlik Doğa Sporları Kulübü, Kırklareli İzcilik federasyonu, Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Kırklareli İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ankara, 2010 Doğa Eğitim Merkezi Eğitim Stratejisi; “Yıldız Dağlarında Biyolojik çeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Gelişmesi” Projesi kapsamında Kırklareli’ne 28 km. Bulgaristan sınırına 8 km. mesafede Dereköy’ün bitişiğinde tadilatı tamamlanan “Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi” için hazırlanmıştır. ÖNSÖZ Doğa eğitimi sadece öğrenme demek değildir. Bizim bireysel hırslarımızla değiştirmeye çalıştığımız çevreyi tanıma ve aynı zamanda gelecek için kaynakların sürdürülebilirliğini de anlamaya çalışmaktır. Yine doğa eğitimi; doğal kaynakların tanınması, öğrenilmesi ve korunmasının yanı sıra doğayı iyi yönetme, doğayı yerinde yaşayarak ve tanıyarak bilgiye dayalı kararlar üretme ve bu kaynaklardan en iyi şekilde yararlanma ve gelecek nesillere bırakabilmek için sahiplenmeyi sağlamada en etkili bir araçtır. Doğayı anlayabilmek için öğrenmek ve bilmek gerekir. Bunun için de en etkili araç doğayı doğada öğrenme ve anlama yani “yaparak ve uygulayarak” öğrenmedir. Doğaya olan olumsuz etkileri ortadan kaldırmanın diğer bir yolu da doğayı bilen ve ona dost bireylerin yetiştirilmesidir. Her alanda olduğu gibi doğayı öğrenme ve öğretme sürecinin en temel hedef kitlesi ise elbette ki çocuklarımızdır. Çünkü bugünün küçüğü yarının büyüğü ve karar vericisi olacaktır. Ve atalarımızın da söylediği gibi “Ağaç yaş iken eğilir”. Geleceğimiz olan çocuklara tüm insanlık için çok önemli olan doğamızı, kaynaklarımızı ve çevreyi tanıtmak ve sahiplenmelerini sağlamak öncelikli amacımız olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda gerek ulusal ve gerekse uluslar arası düzeyde pek çok girişimler olmaktadır. Doğa eğitim merkezlerinin oluşturulması, doğa kampları, düzenli doğa eğitim programlarının uygulanması bunlardan bazılarıdır. “Yıldız Dağlarında Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Gelişimi Projesi” de Yıldız Dağlarının 130.000 ha. kısmında doğal kaynakları ortaya koyarak tanıtma ve doğadaki işleyişin anlaşılmasına katkıda bulunmaya yönelik bir dizi çalışmaları desteklemiştir. Çünkü bozulan doğal dengenin düzelmesinin, çevre kirliliğinin ve yer kürenin karşı karşıya geldiği diğer bazı felaketlerin önlenmesinin bir yolu da öncelikle sorunu, mevcut durumu ve değerleri ortaya koymak ve nihayetinde doğayı bilen ve tanıyan doğaya dost bireyler yetiştirmekle mümkün olabilecektir. İşte, hem Yıldız Dağlarının sahip olduğu eşsiz ve nadir ekosistemleri geleceğimiz olan çocuklarımıza tanıtmak, hem de doğayı doğada yaşayarak ve uygulamalı olarak öğrenmelerine katkı sağlamak amacıyla “Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi” tesis edilmiş ve bu merkezdeki uygulamaların belli bir program ve sistem içinde yürütülmesi için “Eğitim Stratejisi” hazırlanmıştır. Bu strateji ile doğa bilinci oluşturmak, doğayı korumak ve iyileştirmek için öncelikle çocukların gerekli bilgi ve beceriler kazanmalarını sağlayacak olanakları ortaya koymak ve çocuklardan başlayarak ailelerde ve bütün toplumda doğaya saygı ve sevgi kazandırmak için bir dizi adımlar atılmış ve programlar geliştirilmiştir. Bu strateji doğrultusunda düzenlenecek doğa eğitimleri ile doğaya bakıp da göremediğimiz halleriyle tanıma ve tanıtma fırsatı verilebilecektir. Yıldız Dağlarında yaşayanlardan başlayarak Türkiye’nin diğer bölgelerine ve hatta sınır ötesine aşması öngörülen eğitimlerin ve uygulamaların doğa bilincini geliştireceği, doğaya ve çevreye duyarlı-olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri yaratabileceği, doğal tarihi, sosyokültürel değerlerin korunması, çevresel konulara ve doğanın korunmasına yönelik çalışmalara aktif olarak katılımı ve sorunların çözümünde etkin bir şekilde yer alabilecek nesillerin yetişmesine katkı sağlayacağını inanıyor ve “doğa ile aynı dili konuşabilecek ve doğayı anlayabilecek nesil”lere yararlı olmasını diliyorum. Prof. Dr. M. Kemal YALINKILIÇ Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................ 1 BÖLÜM 1 - GİRİŞ............................................................................................................ 2 BÖLÜM 2 - KAPSAM ...................................................................................................... 4 BÖLÜM 3 - METODOLOJİ .............................................................................................. 5 BÖLÜM 4 - SWOT ANALİZİ ............................................................................................ 7 BÖLÜM 5 - VİZYON ve STRATEJİK HEDEFLER ........................................................... 8 BÖLÜM 6 - MATERYALLER VE ARAÇLAR ................................................................. 12 6.1. Doğa Eğitimi Sürecinde kullanılabilecek olan materyaller ....................................... 13 6.2 Eğitmenler için El Kitabı (Doğa Eğitimi için El Kitabı) ................................................ 13 6.3 Ziyaretçiler/çocuklar için not defteri (Benim Yıldız Dağları Defterim) ...................... 14 BÖLÜM 7 - EĞİTİM PROGRAMLARI............................................................................ 15 BÖLÜM 8 - ROLLER VE ORTAKLIKLAR ...................................................................... 19 BÖLÜM 9 - EYLEM PLANI ............................................................................................ 24 BÖLÜM 10 - İLKELER................................................................................................... 28 EKLER .......................................................................................................................... 30 EK 1. Eğitim materyalleri ............................................................................................... 30 EK 2. Eğitim Programları ............................................................................................... 31 Ek 3. “Akıcı Öğrenme Doğa Eğitiminde Farklı Bir Yöntem” Eğitim Kiti- Doğa Derneği . 32 EK 4. “ Doğa Çantam- 6–11 Yaş Çocukları için Doğa Eğitimi Programı” Doğa Derneği 33 EK 5. “Yeşil Kutu CD” REC Türkiye............................................................................... 34 EK 6. Örnek İşbirliği Protokolü ...................................................................................... 35 EK 7. H&S Güvenlik ...................................................................................................... 36 EK 8. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ..................................................................... 37 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ YÖNETİCİ ÖZETİ Hazırlanan bu eğitim stratejisi Yıldız Dağları Doğa Eğitim merkezi için gerekli olan eğitim ve öğretim süreçleri için bir yol çizmeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda eğitim merkezi için bir eylem planı oluşturulmasına yönelik hedeflerin belirlenmesi ve tanımlanması için bir kaynak niteliğindedir. Bu strateji aynı zamanda eğitim merkezinde kullanılacak olan materyalleri ve bunların niteliklerini de tanımlamaktadır. Bu stratejide alanın güçlü ve zayıf yanları tanımlanmış, Doğa Eğitim Merkezi’nin vizyonu ve misyonu belirlenmiştir. Bunun yanı sıra bu strateji içerisinde özellikle çocuklar için kullanılacak olan materyaller olmak üzere eğitim merkezinde kullanılabilecek eğitim materyalleri ve bu materyallerin üretim prensipleri tanımlanmıştır. Bu stratejide eğitim merkezinden faydalanacak olan hedef gruplar ve bu gruplara yönelik olarak uygulanacak olan eğitim programlarının amaçları, içerikleri, eğitim yöntemleri ve eğitmenlerin nitelikleri de tanımlanmıştır. Strateji kapsamında eylem planı oluşturularak Doğa Eğitim Merkezi’nde uygulanması planlanan bir yıllık eğitim eylem planı belirlenmiştir. Stratejide ayrıca Doğa Eğitim Merkezi için ilkeler belirlenmiş ve bu ilkelerle birlikte doğaya ve insan haklarına saygılı olacak şekilde uygulamaların gerçekleştirilmesi için bir çerçeve oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra stratejinin ekleri olarak örnek eğitim programları ve örnek doğa eğitimi uygulamaları ve kurumlar arası yapılabilecek protokol örneği sunulmaktadır. Bu strateji Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi’nin eğitim çalışmalarının belirli standartlarda ve kalitede yürütülebilmesi ve sürekliliğinin sağlanabilmesi için temel oluşturacak çok önemli bir dokümandır. Bununla birlikte bu strateji, ortaya çıkacak güncel ihtiyaçlara ve uygulamaların ardından düzenli olarak gerçekleştirilen değerlendirmelerin sonuçlarına göre güncellenmelidir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 1 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 1 GİRİŞ İnsan, doğada var oluşundan buyana, doğadan yararlanmış, doğayı işlemiş, bilgi birikimi ve teknik ilerlemelerle doğaya egemen olmaya çalışmıştır. Çevre, yüzyıllar boyunca insanlar tarafından gelecek kaygısı duyulmadan işlenmiş, doğanın zenginliklerinden hiç bitmeyecekmişçesine yararlanılmıştır. Doğal kaynaklar önceleri; beslenme, barınma, savunma ve sağlık amaçlı ihtiyaçları karşılamak için kullanılırken, bilimsel gelişmelerle insanın doğayı işleyerek ve doğanın üstünde kendi egemenliğini kurduğu bir süreç başlamıştır. Bilimin verdiği olanaklar ve insanın sınırsız beklentileri doğayı aşırı kullanmaya, doğayı düşünmeden denemelere girişmesine ve tahribine itmiştir. Üstelik insanoğlu, uzun yıllar doğaya verilen zararın farkında olmadan yaşamıştır. İnsanoğlu bu bozulmaların farkına ancak hava ve su kirlenmesi sonucunda karşılaşılan kitlesel ölümler ve gıda güvenliğine yönelik gözlemlenen tehditler sonucunda varabilmiştir. Hava, su, toprak kirlenmesiyle başlayıp, bitki örtüsü ve hayvan topluluklarının yok olmasına varan çevre sorunları, en azından sorunlarla karşılaşanlarda belli bir gelecek kaygısı uyandırmıştır. Bu kaygı ile birlikte koruma, doğayı ve çevreyi daha fazla tanıma gereksinimi ortaya çıkmıştır. Çevre ve doğa eğitimi ise bu ihtiyacı karşılamak için kullanılan önemli birer araç haline gelmiştir. Çevre eğitimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye duyarlı, kalıcı ve olumlu davranış değişikliklerinin kazandırılması ve doğal, tarihi, kültürel, sosyoestetik değerlerin korunması, aktif olarak katılımın sağlanması ve sorunların çözümünde görev alma olarak tanımlanmaktadır. Çevre ve doğa eğitimi; doğal kaynakların tanınması, öğrenilmesi ve korunmasının yanı sıra doğayı iyi yönetme, doğayı yerinde yaşayarak ve tanıyarak bilgiye dayalı kararlar üretme ve bu kaynaklardan en iyi şekilde yararlanma ve gelecek nesillere bırakabilmek için sahiplenmeyi sağlamada en etkili bir araçtır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi’nin önemli bir bileşeni, sınırın ötesinde yani Bulgaristan’da yaşayanlar da dâhil, genç nesle ve özellikle de okullara ve gençlik gruplarına yönelik doğa koruma odaklı çevre eğitimleridir. Eğitim ve öğretim amaçlı bu açık hava etkinliklerinin Yıldız Dağlarına ilişkin farkındalığı, anlayışı ve desteği de artırması amaçlanmaktadır. Hazırlanan bu Eğitim Stratejisi, Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi için gerçekçi bir eğitim ve öğretim stratejisi ve bir eylem planı oluşturulabilmesine yönelik hedeflerin belirlenmesi ve tanımlanması sürecinin ilk kilometre taşı niteliğini taşımaktadır. Ayrıca stratejinin projeye olduğu kadar bölgedeki paydaşların ve nihai yararlanıcıların da özellikle doğayı tanıma ve öğrenme amaçlı ihtiyaçlarına ve beklentilerine yanıt verebilmesine özen gösterilmiştir. Eğitim ve öğretim planı, aynı zamanda, yeni eğitsel materyaller geliştirmek suretiyle hem eğiticilerin hem de öğrencilerin eğitilmesini de hedeflemektedir. Tek amacı doğanın korunması ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda eğitim vermek olan “Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi”, sağladığı konaklama ve diğer olanakları ile Türkiye’nin ilk tam donanımlı doğa eğitim merkezi olma özelliğini taşımaktadır. Merkezin eğitim stratejisi, merkezin gelecekteki eğitim faaliyetlerinin yönlendirilmesine yardımcı olmakla sınırlı kalmayıp, gelecekte kurulacak buna benzer merkezler için bir örnek Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 2 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ teşkil edecek ve Türkiye’de doğa eğitimine ilişkin ulusal politikaların oluşturulmasına da katkı sağlayabilecektir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 3 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 2 KAPSAM Çevre ve Orman Bakanlığı, çoğu ulusal ölçekli sivil toplum kuruluşları (STK) tarafından yürütülen çeşitli projeler ile çevre ve doğa eğitimi programlarına destek vermektedir. Yine, doğa koruma ile ilgili olan kurumlar ve TÜBİTAK ile birlikte üniversiteler de gençlere ve yetişkinlere doğa eğitimleri konusunda çalışmalar gerçekleştirmekte ve doğa eğitimlerini desteklemektedirler. Ancak, Türkiye’de yaşayan 70 milyon insana hizmet götürülmesi gerektiği düşünüldüğünde, bu çalışmaların genellikle sınırlı gayretler olduğu ve daha fazlasına ihtiyaç olduğu görülmektedir. “Doğada çevre eğitimi” ne ilişkin ulusal bir strateji bulunmamaktadır. Ulusal Çevre Eylem Planı’nın 1997’de hazırlanan Eğitim ve Katılım ile ilgili bölümünde; “İlköğretim II. kademesi ile ilgili olarak her üç sınıf düzeyinde yapılan araştırmalar, bu öğrencilerin çevre duyarlılığı düzeylerinin arzu edilen seviyenin altında olduğunu göstermektedir. Bu nedenle çevre değerlerinin öğrencilerde oluşabilmesi, Çevre konularının sadece Fen Bilgisi dersi müfredatı içinde yer alması ile mümkün değildir. Mutlak surette, tüm derslerde çevre değerlerinin oluşturulabilmesi için çaba sarf edilmeli ve değer yargılarındaki değişim gözlenmelidir. Bu tür erken eğitim dönemlerinde çevre konuları teorik olmaktan çıkartılarak yaparak ve yaşayarak, problem çözmenin ön planda olduğu öğrenci merkezli olarak verilmelidir. Ayrıca bu düzeyde görevli öğretmenlerin hizmet içi eğitim faaliyetleri kapsamında duyarlılık düzeyleri artırılmalıdır” ifadesine yer verilmektedir. Bu verilerin ışığında eğitim stratejisinin kapsamını; öncelikle 11–15 yaş arasındaki çocuklara yönelik gerçekleştirilecek etkinlikler ile Yıldız Dağlarında yaşayan yöre halkı ve pek çok sektörü temsilen sürece dahil olacak eğitmenler için katılım modeli, eğitim plan ve programları oluşturmaktadır. Strateji belgesi ayrıca Merkez’in yönetiminden sorumlu olacak kurum ve bireyler için kolaylaştırıcı ve yönlendirici bir kılavuz niteliği taşıyacaktır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 4 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 3 METODOLOJİ Eğitim stratejisi; Çevre ve Orman Bakanlığı, ulusal ve yerel eğitim kurumları, STK’lar ve yerel çevre kulüpleri, izci grupları ve diğer ilgili toplulukların temsilcilerinin ve uzmanların bir araya getirildiği ve eğitim-öğretim ihtiyaçlarının belirlenmesini amaçlayan katılımcı çalıştaylar yardımıyla geliştirilmiştir. Projede görevli uzmanlar, bölgedeki eğitim kurumlarını ziyaret etmişler ve yetkililerle, STK’larla ve izci gruplarıyla görüşmeler yapmışlardır. Ekim ve Aralık 2009’da, Ankara’da, kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda çevre ve doğa eğitimi konusunda çalışmalar yapmakta olan uzmanların buluştuğu ulusal çapta iki çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu verilerin ve Eğitim Uzmanı’nın Türkiye ve çeşitli ülkelerdeki benzer çalışmalar ve Türkiye’deki mevcut durumla ilgili yaptığı araştırmaların harmanlanması sonucu bu strateji belgesi ortaya çıkmıştır. Strateji belgesinin hazırlığı sürecinde; — Doğa eğitimine yönelik güçlü ve zayıf yanlar, tehditler ve fırsatlar ortaya konmuş, — Mevcut durum analizi ışığında vizyon, kısa/orta ve uzun vadeli hedefler ve bu hedeflere ilişkin etkinlikler belirlenmiş, — Hedef gruplar ve bu hedef gruplara yönelik eğitim materyalleri ve eğitim programlarının içeriği ve yöntemi tanımlanmış, — Ortaklık yapılabilecek olası kuruluşlar ve bu kuruluşlarla yapılabilecek işbirliği konuları listelenmiş, — 1 senelik bir etkinlik zaman çizelgesi hazırlanmış ve bütçelendirilmiştir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 5 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Mevcut Durumun Tanımlanması-Ortaya Konması SWOT Analizi Görüşmeler Toplantılar Arazi çalışmaları İlk Taslak Stratejinin Hazırlanması İlgili taraflarla çalıştay İlgili taraflarla görüşme Taslak stratejiyi paylaşma Doğa Eğitim Merkezi Eğitim Stratejisinin ikinci taslağını hazırlama ve Kurum Görüşüne Sunma NİHAİ STRATEJİ VE ONAY Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 6 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 4 SWOT ANALİZİ SWOT Analizinde; Doğa Eğitimine Yönelik Güçlü Yanlar, Zayıf yanlar, tehditler ve fırsatların tanımlanmasına odaklanılmıştır. Böylece doğa eğitimleri konusunda ulusal düzeydeki mevcut durumun ortaya konmasına çalışılmıştır. Doğa Eğitimi Konusundaki Mevcut Durum Analizi Güçlü yanlar Zayıf Yanlar — Bakanlığın yeni bir doğa eğitim merkezi inşa etmesi — Eğitim kurumlarının veya ilgili diğer kuruluşların ya da yöre halkının doğa eğitimine ilişkin beklentilerinin net olmaması, — Doğa Eğitimine ilişkin yeni materyaller hazırlanması — Daha önce doğa eğitimi ile ilgili olan kurum, kuruluş, STK, gibi birimlerle işbirliğine girmesi, — Bakanlık çalışanları ile birlikte diğer ilgili kurum, kuruluş temsilcilerinden oluşan bir eğitici havuzunun oluşturulması, — Doğa eğitimine ilişkin talep analizinin olmaması, — Doğa eğitim merkezi için yeterli personel istihdamın yapılmamış olması, — Ulusal ölçekte özellikle korunan alanlardaki doğa eğitimlerini içerecek bir stratejinin olmaması. — Yıldız Dağları için Valilik başkanlığında bir Yönetim Biriminin oluşturulması ve yetkinin yereldeki ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla paylaşılıyor olması Tehditler Fırsatlar — Doğa eğitim merkezinin Bakanlıklar tarafından yeterince sahiplenilmemesi ve uygulamalara başlamadan binaların atıl durumda bırakılması, — Çeşitli fonlardan eğitim çalışmaları için yaralanılabilecek olunması, — Yeterli eğiticinin zamanında işlevlendirilememesi, — Doğa eğitimleri için bölgesinden gönüllülerle çalışılabilmesi, — Genç kılavuzluk programının başlatılması. — Finansal sürdürülebilirliğin sağlanamamamsı — Yöre halkının merkezi benimsemememsi ve sahiplenmemesi, — Merkezin tanıtımına yönelik girişimlerin olmamamsı veya yetersizliği Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 7 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 5 VİZYON ve STRATEJİK HEDEFLER Vizyon Doğa Eğitim Merkezi, Yıldız Dağları Biyosferi’nin her anlamda merkezi olacaktır. Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi’nin vizyonu; doğanın korunması için öncelikle çocuklar olmak üzere, değişik yaş ve meslek gruplarına yönelik doğa eğitimlerinin gerçekleştirileceği bir merkez olmaktır. Misyon Doğa Eğitim Merkezi’nin misyonu; başta Yıldız Dağları Biyosferi’nin sahip olduğu doğal değerleri, doğanın korunması için gerekli bilgiyi ve deneyimi tüm ziyaretçilere aktarmak için bir araç olmak ve doğa eğitimlerinin verileceği bir merkez olarak Türkiye’de gerçekleştirilen doğa eğitimlerine/çevre eğitimlerine ev sahipliği yapmak olacaktır. Buna göre Doğa Eğitim Merkezi için aşağıdaki stratejik hedefler belirlenmiştir. Kısa – Orta Dönemli Stratejik Hedefler Hedef 1. Eğlenceli yol ve yöntemlerle ziyaretçilerin Yıldız Dağları Biyosferi ve doğa hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarının sağlanması. Etkinlik 1: Günübirlik, iki günlük (hafta sonu) ve beş günlük (hafta içi) olmak üzere üç eğitim programı hazırlamak. Etkinlik 2: Eğitim kılavuzu ve eğitim materyalleri hazırlamak. Etkinlik 3: Dış mekan eğitimlerinin gerçekleştirileceği alanları tanımlamak (köyler, yürüyüş rotaları, gözlem rotaları vb.). Alanlarda gerçekleştirilecek etkinliklere göre her alan için eğitim materyal ve araçları belirlemek ve hazırlamak. Etkinlik 4: Pilot “eğitmen eğitimi” programı hazırlamak ve uygulamak. İlk pilot uygulamalar doğa eğitimi deneyimi olan katılımcılar ile gerçekleştirmek. Etkinlik 5: Günübirlik, iki günlük (hafta sonu) ve beş günlük (hafta içi) eğitim programlarını eğitmen eğitimin ardından yöredeki okullardan gelen çocuklarla yürütmek ve değerlendirmeleri yapmak. Değerlendirmelere göre programları yeniden gözden geçirerek nihai programları oluşturmak. Hedef 2. Doğa Eğitimi Merkezi’nde eğitmen olarak görev alacak kişilerin eğitmen eğitimlerinin gerçekleştirilmesi. Etkinlik 1: Pilot uygulamaların değerlendirilmesinin ardından geniş katılımlı bir eğitmen eğitimi düzenlemek. İkinci eğitmen eğitimini geniş bir duyuru kapsamında gerçekleştirmek ve bu eğitime bölgede yaşayan gençlerin, yöre üniversitelerinden gençlerin, öğretmenlerin, izcilerin, gönüllülerin katılımlarını sağlamak. (Bu eğitim için katılımcı profili olarak bir Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 8 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ sınırlama getirilmeyecektir. Eğitmen eğitimlerinin içeriği, doğa eğitimi üzerinde yoğunlaşarak teorik ve pratik çalışmaları içerecektir. Bunun yanı sıra Doğa Eğitim Merkezi için hazırlanmış olan eğitim materyallerinin kullanımı ve geliştirilmesi için de etkinlikler olacaktır.) Etkinlik 2: Bir eğitmen havuzu oluşturmak ve eğitmenler için düzenli eğitim programları düzenlemek. Belirli aralıklarla (6 ila 8 aylık periyotlar olabilir) gerçekleştirilen eğitimleri değerlendirmek, değerlendirmeler sonucunda programları geliştirmek ve eğitmenlerin kişisel gelişimleri desteklenmek için 2 ya da 3 günlük hizmet içi eğitim programları düzenlemek Hedef 3. Yıldız Dağları’nda yaşayanların sahiplenmelerinin teşvik edilmesi. sürece dahil edilerek Eğitim Merkezini Etkinlik 1: Bölge sakinlerinin, özellikle de civar okullardaki çocuklar ile ebeveynlerinin ve konuya ilişkin bilgi sahibi kişilerin eğitim programlarının planlanması ve uygulanmasına dahil edilmesine öncelik vermek. Etkinlik 2: Eğitim merkezini, merkezin öncelikleri göz önünde bulundurularak, özellikle geleneksel yerel etkinlikler için yöre halkı tarafından kullanılabilir bir mekan haline getirmek (merkezde yerel bir festival gerçekleştirilmesi gibi). Etkinlik 3: Eğitim merkezini desteklemek için bir gönüllülük programını geliştirmek (pilot uygulamaların ardından gerçekleştirilecek değerlendirmelerin sonuçlarına göre bu gönüllülük programının çerçevesi geliştirilecektir). Etkinlik 4: Yöre okullarında ki Çevre Kulüplerini doğa eğitimi için teşvik etmek ve Çevre Kulüpleri üzerinden ilköğretim okullarında çalışmalar yürütmek. Öncelikle Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Kırklareli’nde yer alan ilköğretim okullarında Çevre Kulübü öğretmenleri ve gönüllü olacak öğretmenler ile toplantılar gerçekleştirmek ve Çevre Kulüpleri’nin bir yıl boyunca uygulayacakları eğitim programı oluşturmak. Bir sonraki eğitim – öğretim döneminde pilot okullarda eğitim uygulamalarına başlamak ve değerlendirmek. Değerlendirmelerin ardından eğitim programlarını güncellemek ve gelecek dönemlerde uygulanmak üzere revize etmek. Hedef 4. Çalışanlar, eğitmenler, ziyaretçiler, gönüllüler ve küçük kılavuzlar” a yönelik politikaların da yer alacağı sürdürülebilir bir örgütsel yapı için kurumsal çerçevenin-yönetim mekanizmasının oluşturulması. Etkinlik 1: Gerçekleştirilen pilot eğitmen eğitimi ve ziyaretçilerle/çocuklarla gerçekleştirilen pilot uygulamalar sonrasındaki değerlendirmelere göre eğitim uzmanı tarafından eğitim merkezinin ihtiyaç analizi ve merkezden beklentilerle ilgili analiz çalışmaları gerçekleştirmek ve sonucu bir rapor haline getirmek. Rapor sonuçlarına göre revizyonlar yapmak. Etkinlik 2: Merkeze, eğitim eylem planının uygulanmasından sorumlu olmak üzere iki (2) tam zamanlı personel görevlendirmek (Bu pesonellerin görevi; eğitim etkinliklerinin organizasyonu, uygulanması, koordine edilmesi, değerlendirilmesi ve izlenmesi olacaktır. Eğitmen havuzunun sürdürülebilirliği ve koordinasyonu ile eğitim programının yeni deneyimler ve ihtiyaçlara göre geliştirilmesi ve güncellenmesi de, bu personelin görev ve sorumlulukları arasında yer alacaktır) Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 9 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Etkinlik 3: Merkezde eğitim çalışmalarının verimli bir şekilde yürütülebilmesi için en az iki yarı zamanlı personel görevlendirmek (bu personellerin görevi; eğitim merkezinin bakımı, temizliği ve eğitimler için lojistik destek sağlamak olacaktır). Etkinlik 4: Eğitmenlere ilişkin iş tanımı ve çalışma ilkelerini belirlemek (çalışma koşulları, ücretlendirme vb). Etkinlik 5: Ziyaretçilere ilişkin ilkeleri belirlemek (merkezin kullanımına yönelik uyulması gereken kurallar vb). Etkinlik 6: Merkezde gönüllülük uygulamalarına yönelik ilkeleri belirlemek. Etkinlik 7: Merkezde “Küçük Kılavuzlar” sertifikasyon sisteminin kurulmasına yönelik çalışmalarda bulunmak. (Doğa Eğitim Merkezi’nde eğitilen 11-15 yaş grubu çocuklar 18 yaşına geldiklerinde potansiyel “alan kılavuzları” olabilirler. Eğitimin gelecekte alternatif bir gelir kaynağı olarak kullanılabilecek olması, katılım ve sahipliği artıracaktır. Çocukların bölge dışından gelecek akranları için eğitici ya da rehber görevini üstlenebilecekleri “Küçük Kılavuzlar” gibi bir sistemi kurmakla mümkün olabilecektir). Hedef 5. Bulgaristan’dan öğrencilerin ve eğiticilerin Doğa Eğitim Merkezi uygulamalarına ve etkinliklerine dahil edilmesi. Etkinlik 1: Eğitim stratejisini Bulgaristan’da ki konuyla ilgili taraflarla paylaşmak. Etkinlik 2: Bulgaristan’dan gelecek çocuklar için bir eğitim faaliyeti düzenlemek ve bu faaliyetleri düzenli hale getirmek için Türkiye’den ve Bulgaristan’dan ilgili taraflarla işbirliği protokolü yapmak. Etkinlik 3: Türkiye’den ve Bulgaristan’dan çocukların bir araya gelecekleri ortak eğitim etkinlikleri düzenlemek ve bu etkinlikleri değişim programı haline getirmek. Hedef 6. Yıldız Dağları’nı ziyaret eden kişilerin eğitim deneyimlerini en üst düzeye çıkarmak için ulusal ve yerel yetkili makamlar, STK’lar, sponsorlar ve gönüllülerle ortaklıkların kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması. Etkinlik 1: İlgili merkez ve taşra kuruluşlarıyla ortaklıkların kurulması ve sürdürebilirliğin sağlanması için çalıştaylar ve toplantılar yapmak. Etkinlik 2: Toplantılara ve pilot uygulamaların sonuçlarına istinaden ilgili taraflarla protokoller hazırlamak ve uygulamak. Etkinlik 3: Çevre ve doğa ile ilgili uluslararası olarak kabul edilmiş olan (5 Haziran Çevre Günü, 2 Şubat Sulak Alanlar Günü, 22 Mayıs Biyolojik Çeşitlilik Günü vb.) etkinliklerde doğa eğitim merkezinin etkin bir şekilde kullanılması için çalışmalar gerçekleştirmek. Etkinlik 4: Merkezin ve eğitimlerin tanıtımı için çeşitli tanıtım materyalleri hazırlamak. Etkinlik 5: İğneada Ziyaretçi Merkezi ve Doğa Eğitim Merkezinin ortak yönetimi ve birlikte kullanımının sağlanması için gerekli çalışmaları yürütmek. Hedef 7. Eğitim programlarının kalitesinin sürekli olarak artırılması amacıyla etkin bir izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması ve uygulanması. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 10 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Etkinlik 1: Pilot uygulamaların ardından eğitimlere katılan eğitmenler tarafından başarı kriterlerinin ve bir izleme ve değerlendirme sisteminin belirlenmesi ve yerleştirilmesi için çalışmak. Etkinlik 2: İzleme ve değerlendirme sistemini merkezde çalışan eğitim görevlilerinin kullanımına sunmak. Etkinlik 3: Faaliyetleri, materyalleri ve eğitim planını düzenli olarak değerlendirmek ve stratejik planı güncellemek. Uzun Dönemli Stratejik Hedefler 1. Yıldız Dağları Biyosferi’nin doğal, kültürel, tarihi ve peyzaj değerlerinin gelecek nesiller üzerinde yaratacağı farklara ilişkin deneyimi geliştirmek. 2. Araştırma, eğitim ve öğretim alanında gerek ülkenin altyapısını gerekse çevresel ve kırsal kalkınma konularını ele alma yeteneğini güçlendirmede önemli bir rol oynayacak olan bir merkez olmak. 3. Yaşam boyu öğrenme yaklaşımının bir parçası olarak daha geniş öğrenme deneyimlerinin paylaşılması için gereken kaynakların ayrılmasını temin edecek yeni çalışma yol ve yöntemleri bulmak. 4. Üretilen eğitim materyallerinin ve Eğitim Merkezinin Milli Eğitim Bakanlığı gibi devlet kuruluşları tarafından alanda organize edilen kamplarda ve diğer eğitim çalışmalarında kullanılmasını sağlamak, bu eğitim merkezindeki ilgililerin kamplara katılım sağlayarak merkezdeki çalışmaları yaygınlaştırmak. 5. Merkezi yurt içi ve yurt dışında tanıtmaya yönelik girişimlerde bulunmak ve uluslar arası fuar ve çalışmalara katılmak. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 11 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 6 MATERYALLER VE ARAÇLAR Doğanın kendisi bir eğitim materyali olmakla birlikte eğitim merkezlerinde kullanılacak olan eğitim materyalleri destekleyici ve tamamlayıcı olmalıdır. Çünkü çocuklar kendi gözleriyle görebildikleri, dokunabildikleri, süreçleri kendileri deneyimledikleri sürece öğrenmeye daha çok istek duyarlar. Bu nedenle doğa eğitiminde öğrenmeyi desteklemek amaçlı olarak materyaller kullanılmalıdır. Doğa eğitiminde, doğanın temel materyal olarak kullanılmasının yanı sıra kullanılacak olan diğer materyaller çocuklar için ilgi çekici ve çocukların kendi kendilerine öğrenmelerini sağlayacak nitelikte tasarlanır. Tüm doğa eğitimi materyalleri, çocukları pasif dinleyici konumundan çıkarıp sürecin bir parçası olduklarını hissettirecek özellikte geliştirilir. Eğitim merkezi ile birlikte hazırlanacak materyaller ile birlikte yaşanacak deneyim, okullardaki sınıf içi deneyimlerinden tamamen farklı, interaktif bir deneyim olacak şekilde tasarlanmalıdır. Doğa eğitimi için üretilecek olan materyallerin üretiminde aşağıda verilen prensipler dikkate alınmalıdır. - Materyaller; doğayla uyumlu (dönüşebilen) malzemeden üretilmelidir. - Materyaller; çocukların kurgulamalarını sağlayabilecek şekilde tasarlanmalıdır. - Materyaller; ilgi çekici şekilde renkli ve görsel açıdan cazip olacak şekilde tasarlanmalıdır. - Materyaller; çocukların dikkatini dağıtmayacak şekilde basit bir şekilde tasarlanmalıdır. - Materyaller; çocukların, materyallerden zarar görmelerini önleyecek şekilde tasarlanmalı ve üretilmelidir. - Materyaller; ÇOB Milli Eğitim Bakanlığı’nın politikaları ile çelişmeyecek şekilde tasarlanmalı ve üretilmelidir. - Materyaller; Milli Eğitim Bakanlığı ile imzalanacak protokol çerçevesinde uzmanların görüş ve öneri önerileri doğrultusunda düzenlenmeli ve üretilmelidir. Doğa Eğitimi Merkezi’nde çeşitli yaş grupları ile uygulanacak olan eğitimler hem arazi gezilerini hem de teorik dersleri içerecek şekilde programlanacaktır. Materyaller de bu iki program için uygun olacak şekilde seçilecektir. Açık havada gerçekleştirilecek olan etkinliklerin bir kısmı yürüyüş şeklinde olurken bir kısmı Yıldız Dağları Biyosferi’nin farklı alanlarına araçla ziyaret şeklinde olacaktır. Bu nedenle bu etkinlikler için minibüs kiralanması ya da merkez için sabit bir aracın temin edilmesi gerekmektedir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 12 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ 6.1. Doğa Eğitimi Sürecinde kullanılabilecek olan materyaller Eğitim programlarında kullanılacak olan materyaller – eğitim programı hem dış hem de iç mekânda uygulanacak şekilde tasarlandığından, materyaller eğitim programına uygun olarak üretilecektir. Eğitmenin ve çocukların kullanacakları materyaller farklı olarak tasarlanacaktır. Çünkü her iki grup tarafından kullanılacak materyallerin hem kullanım amacı ve hem de kullanım yeri farklıdır. Ayrıca; kullanılacak materyaller arasındaki farklılıkların olmasının bir diğer nedeni de, özellikle keşif gezileri sırasında çevredeki canlıların ve çocukların herhangi bir şekilde zarar görmesini engellemektir. Örneğin; bir böceğe eğitmenin gözetiminde daha yakından bakmak böceğin zarar görmesini engelleyeceği gibi doğa eğitimi felsefesini (zarar vermemek) destekleyecek bir davranış olacaktır. Bunun yanı sıra zehirli bir böcek olması olasılığına karşın çocuklar da korunmuş olacaklardır. Örneğin; büyüteç; daha yakından çevrelerindeki canlıları görmelerini ve detaylara inmelerini sağlayacak ve çocukların ilgilerini odaklayacak bir materyal olacaktır. Eğitimler esnasında kullanılabilecek bazı materyaller aşağıda sıralanmıştır; o Büyüteç o Fotoğraf makinesi o Dürbün o Kamera Eğitim merkezinde kullanılacak olan materyaller; - Doğa Eğitimi Merkezi’nin bahçesi; Bahçe eğitim programlarının bir parçası olacaktır. Merkeze gelen çocukları ilk karşılayacak olan alan bahçe olduğundan bu alanda yer alacak olan materyallerin ilgi uyandırıcı ve bilgi verici olması gerekmektedir. Bu materyaller Ek 1 içerisinde ayrıntılı olarak verilmektedir. - Doğa Eğitimi Merkezi’nin içi; Doğa Eğitimi Merkezi doğayla uyumlu olacak şekilde kurgulanmış ve inşa edilmiştir. Merkez ziyaretçilerin/çocukların doğayla uyumlu yaşamı görebilmeleri için oldukça önemli bir eğitim aracıdır. Bu nedenle doğa eğitimi merkezini tanıtıcı şekilde iç ve dış mekânda materyaller hazırlanmalıdır. Ek 1 içerisinde bu materyaller ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bu materyaller proje sahasının doğal dünyasını göstermek üzere tasarlanmış paneller ve posterler şeklinde geliştirilmiştir. Eğitimler esnasında ihtiyaç duyulacak olan malzemeler eğitmen eğitimleri sonunda belirlenecektir. Ziyaretçilerle/çocuklarla uygulanacak olan etkinliklere göre belirlenecek olan materyaller eğitim uygulamaları esnasında etkinliklerin renkli ve akılda kalıcı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. 6.2 Eğitmenler için El Kitabı (Doğa Eğitimi için El Kitabı) El kitabı merkezde eğitmenleri yönlendirecek ve eğitimlerin belli bir düzen içinde gitmesini sağlamak amacıyla hazırlanacaktır. Eğitimler esnasında eğitmenlere yardımcı olacak açıklayıcı ancak kısa ve özlü bilgiler, oyunlar, alıştırmalar ve deneyler ile Yıldız Dağları Biyosferi’nin önemini anlatan bilgiler ve ziyaretçilerle/çocuklarla birlikte uygulanabilecek etkinlikler yer alacaktır. Ayrıca, doğaya nasıl davranılması gerektiği, sahada nasıl Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 13 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ ilerlenmesi gerektiği, arazinin, hayvanların ve bitkilerin nasıl izlenmesi, nasıl dinlenmesi ve nasıl not alınması gerektiğine ilişkin bilgilere de yer verilecektir. Eğitmen el kitabı beş ana başlıktan oluşabilir. Bunlar; - İnsan ve Doğa Biyolojik Çeşitlilik ve Önemi Doğa koruma nedir ve Türkiye’de korunan alanlar Yıldız Dağları Biyosferi ve Önemi Doğa Eğitimi ve örnek etkinlikler Her bir bölüm renkli ve anlaşılır görseller ve çizimlerle desteklenecek ayrıca her bir bölümün uygulanmasına yönelik uygulama örnekleri yer alacaktır. 6.3 Ziyaretçiler/çocuklar için not defteri (Benim Yıldız Dağları Defterim) Not defterleri, eğitimler esnasında ziyaretçilerin/çocukların merak duygularını yönlendirmede ve gözlem kapasitelerini geliştirmede kullanılan çok önemli bir araçtır. Bu bağlamda eğitimler esnasında not almanın eğitmenler tarafından teşvik edilmesi ile ziyaretçilerin/çocukların görüş ve deneyim alışverişini teşvik edilecek, ilginin artmasını sağlayacak ve ziyaretçilerin/çocukların görüşlerini, tartışma konularını ve gözlemlerini not defterlerine yazmalarına yardımcı olacaktır. Bunun yanı sıra doğa eğitiminin en önemli adımlarından biri olan geri bildirim için de iyi bir kaynak olacaktır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 14 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 7 EĞİTİM PROGRAMLARI Hedef gruplar Doğa Eğitimi Merkezi Bölüm 5’te de belirtildiği gibi doğa eğitimi amaçlı olarak kullanılacak olan bir merkez olarak herkese açık bir yer olacaktır. Bununla beraber öncelikli olarak gerçekleştirilecek pilot uygulamalarda 11 -15 yaş grubu hedef grubu olacaktır. Pilot uygulamalarda özellikle yöreden okullarının katılımının sağlanması hedeflenmektedir. Eğitim merkezinde eğitimlere katılmaları hedeflenen yaş grupları; • 5 – 6; okul öncesi grubu çocuklar • 7 – 9; ilköğretim ilk kademe çocuklar • 10 – 11; ilköğretim ilk ve ikinci kademe çocuklar • 12 – 15; ilköğretim ilk ve ikinci kademe çocuklar ve gençler • 16 – 18; orta öğretim gençler • 18 ve üzeri; gençler ve yetişkinler Uzun vadede Doğa Eğitimi Merkezi yukarıda belirtilen her yaş grubundan ziyaretçi için farklı programları uygulayabilecek kapasiteye ulaşabilecektir. Eğitim merkezinde eğitimlere katılmaları beklenen gruplar; - Üniversite öğrencileri (üniversite kulüpleri ve grupları) - İzci grupları - Özel gruplar (şirketler, turistik amaçlı ziyaretçiler vb.) - Engelli grupları (koşulların uygunlaştırılması durumunda) - Çocuk esirgeme vb. kurum çocukları - Sivil toplum kuruluşları Doğa Eğitim Merkezi bünyesinde uygulanacak eğitimlerin yanı sıra yukarıda da belirtildiği gibi doğa eğitimi için çeşitli kurum ve kuruluşların doğa eğitimi olarak kullanabileceği bir mekân olacağından eğitim merkezi hedef grubu bu taleplerle beraber genişleyebilecektir. Eğitimlerin amaçları Doğa Eğitim Merkezi’nde uygulanacak olan eğitimlerin amacı; Yıldız Dağları Biyosferi’nin biyolojik çeşitlilik değerlerini, doğa koruma anlayışını ve kültürel değerleri katılımcılara/çocuklara anlatmaktır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 15 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Eğitimler doğa eğitiminin beş temel amacına hizmet edecektir; - Doğa ve doğa sorunlarına karşı Farkındalık ve duyarlılık oluşturmak, Doğa ve doğanın işleyişi ile ilgili temel Bilgi ve anlayışı geliştirmek, Doğaya karşı olumlu davranış ve değerler geliştirilmesini sağlamak, Doğayla ilgili sorunları tanımlama, araştırma ve çözme ile ilgili beceriler edinilmesini sağlamak, Doğanın korunmasına aktif katılım sağlamak. Eğitimlere katılan ziyaretçilerin/çocukların eğitimler sonucunda; - Doğa ile uyumlu mekânlar hakkında bilgi sahibi olmaları, Yıldız Dağları Biyosferi’nin değerleri ve önemi hakkında bilgi sahibi olmaları, Biyolojik çeşitlilik ve önemi hakkında bilgi sahibi olmaları, Doğa ve doğa-insan etkileşimine ilişkin bir anlayış ve bilgiye sahip olmaları, doğa koruma konusunda farkındalıklarının artması ve uzun dönemde bu farkındalığın davranışa dönüşmesi, Yöredeki yaşam tarzı hakkında bilgi sahibi olmaları beklenmektedir. Eğitimlerin içerikleri Yukarıda tanımlanan eğitim amaçları doğrultusunda eğitimlerin içeriğinde sabit olarak yer alacak olan konu başlıkları şu şekilde sıralanmaktadır; - Doğa Eğitimi Merkezi’nin tanıtımı Yıldız Dağları Biyosferi’nin tanıtımı Biyolojik çeşitlilik Doğa koruma Kültürel değerler ve yöre halkı Başlangıç olarak bir günlük, iki günlük ve beş günlük olmak üzere üç periyotluk programlar geliştirilmiştir. Eğitimlerin içerikleri yukarıda belirtilen genel başlıklar sabit kalmak üzere çeşitli etkinliklerle zenginleştirilmiştir. Eğitim programları ve içeriklerinin ayrıntılarına Ek2’de yer verilmiştir. Eğitim Yöntemi “Doğada eğitim deneyseldir. Sınıf ortamının dışarısında gerçekleştirilir ve etkinliğe dayanır. Doğada eğitim, doğayla temas etmek suretiyle, örneğin öğrenmek ve beceri geliştirmek için saha çalışmaları ve diğer açık hava etkinlikleriyle bilgiyi teşvik eder.” (Yeni Zelanda Ulusal Çevre Eğitimi Stratejisi) Doğa eğitimine yönelik olarak uygulanacak programlar etkileşimli olarak planlanmalı ve uygulamalar esnasında ziyaretçileri/çocukları öğrenme sürecine aktif olarak dahil etmelidir. Eğitim merkezinde uygulanacak olan eğitim programları yaşayarak öğrenme yöntemine Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 16 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ dayalı olarak tasarlanmalıdır. Ek 2 içerisinde önerilen eğitim programları yaşayarak öğrenme temelli olarak planlanmıştır. Doğa eğitimi temel yöntem olarak merak uyandırmak üzerine odaklanmaktadır. Bu nedenle merkezde uygulanacak eğitimlerde hem iç mekânda gerçekleştirilecek olan sunumlarda hem de dış mekânda doğada gerçekleştirilecek olan etkinliklerde ziyaretçilere/çocuklara doğrudan didaktik bilgi vermektense araştırma yapabilmeleri ve keşfedebilmeleri üzerine kurulu bir yöntem izlenecektir. Plan içerisinde yer alan programlar doğayla kişisel olarak ilişki kurmasına dayalı olarak uygulanmaya konacaktır. Merkezde uygulanacak olan eğitici eğitiminde yine yaşayarak öğrenme prensibinden yola çıkılarak hareket edilecektir. Tasarlanan programların ve uzun dönemde eğitim merkezinde uygulanacak olan tüm programların ziyaretçilerin/çocukların merkezde ve doğada bulundukları sürece kendilerini doğanın bir parçası olarak görmelerine olanak sağlamak eğitim yönteminin diğer bir önemli temeli olacaktır. Özellikle çocuklarla gerçekleştirilecek eğitim çalışmalarında macera ve keşif kavramları temel olarak kullanılacak ve çocukları öğrenme sürecine bu şekilde aktif olarak katılmaları sağlanılacaktır. Eğitimler esnasında özellikle çocuklarla gerçekleştirilecek etkinlikler oyunlar şeklinde tasarlanacaktır. Doğa eğitimlerine yönelik daha önce hazırlanan, uygulanan ve denene eğitim setleri ve programları da eğitimler için ilave araçlar olarak kullanılabilecektir. Örneğin; REC Türkiye tarafından hazırlanan ve yaygınlaştırılan ”Yeşil Kutu”, TÜBİTAK tarafından hazırlanan bazı materyaller ile yerel ve ulusal sivil toplum kuruluşları tarafından hazırlanan materyaller den de yararlanılabilecektir. Ekte Doğa Derneği’nin doğa eğitimi çalışmalarında kullandıkları programlar ve yöntemler ile REC Türkiye tarafından hazırlanan Yeşil Kutu CD’si örnek olarak verilmiştir. (EK3: Doğa Eğitiminde Akıcı Öğrenme Teknikleri, EK4: Doğa Çantam Eğitim Programı, EK 5; Yeşil Kutu CD) Eğitmenler Doğa eğitiminde eğitmenlerin, genel olarak bilindiği şekliyle “öğreten” kişi olmalarından öte eğitmenlerin keşif için birer rehber olmaları beklenir. Doğa eğitiminde eğitmen olan/olacak bir kişiden beklenilen doğa eğitimi için gönüllü, meraklı ve merakını paylaşabilen kişiler olmasıdır. Bu nedenle; eğitim merkezinde gerçekleştirilecek olan eğitici eğitimi(leri)ne her meslek grubundan ve yaştan gönüllü, meraklı ve merakını paylaşabilen kişilerin katılması beklenmektedir. Eğitim programlarının uygulaması esnasında alanla ilgili ve alandaki yaşamla ilgili bilginin ziyaretçilere/çocuklara yörede yaşayan kişiler tarafından aktarılması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle yöre halkı da merkezde gerçekleştirilen eğitimlerin doğal bir parçası ve eğitim merkezinin eğitmenleridirler. Bunun yanı sıra doğada gerçekleştirilecek olan yürüyüş, gözlem gibi etkinliklerde yöre halkının rehberliği ile alanın ziyaretçiler/çocuklar tarafından keşfedilmesi daha da eğlenceli ve verimli bir hal alacaktır. Bu uygulama yöre Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 17 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ halkına hem merkezi sahiplenmesini ve hem de yaşamış olduğu alanları tanıtma fırsatını vermiş olacaktır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 18 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 8 ROLLER VE ORTAKLIKLAR Aşağıda belirtilmiş olan kurumlarla iş birlikleri proje dâhilinde gerçekleştirilen pilot etkinliklerin ardından gerçekleştirilen değerlendirmeler ve kurumlarla yapılacak istişare toplantılar ile netleşecektir. Temel olarak işbirlikleri genel olarak aşağıdaki konular üzerine kurulacaktır; - Eğitim materyallerinin içeriklerinin belirlenmesi Eğitim materyallerinin üretilmesi Eğitim programlarının oluşturulması Eğitim programlarının uygulanması Deneyim paylaşımının gerçekleştirilmesi Üretilmiş olan materyallerin Doğa Eğitimi Merkezi’nde kullanılması Eğitmen desteği Ziyaretçilerin Doğa Eğitim Merkezi’ne yönlendirilmesi Finansal destek Ulusal Ölçekte İşbirliği Yapılacak Kurum ve Birimler Çevre ve Orman Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı Başkanlık ilgili tüm Genel Müdürlüklere yönelik basılı ve görsel materyal ürettiği gibi, çevre ve doğanın korunmasıyla ilgili projeler ve çalışmalar yürüten tüm kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde çalışmaktadır. Farklı genel müdürlükler nezdinde bünyesinde uzmanlar ihtiva etmektedir. Ayrıca pek çok eğitsel materyale de sahiptir. Bakanlık adına çevre ve doğa eğitimi konularında diğer kurum ve kuruluşlarla olan yakın işbirliği ve çalışmaları ile hem deneyim, hem malzeme ve hem de eğitmen tedariki konusunda destek verebilecektir. Stratejinin hazırlığı ve uygulanmasında önemli rol sahibidir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Eğitim, Tanıtım ve Halkla İlişkiler Şube Müdürlüğü Stratejinin hazırlığı ve uygulanmasında önemli rol sahibidir. Özellikle Bakanlık Eğitim Dairesi Başkanlığı ve diğer genel müdürlüklerin ilgili birimleri ile iletişim ve işbirliği sağlayarak starejinin uygulanmasını destekleyebilecektir. Merkezin ihtiyacı olacak bazı tanıtım broşür ve kitaplarının da hazırlanmasında da deneyimlerini kullanarak destek sağlayabilecektir. Birimler tarafından yapılacak bazı hizmet içi eğitim programlarının merkezde yapılmasını da teşvik ederek merkezin aktif olarak kullanımına fırsat sunabilecektir. Orman Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü, gerek sahip olduğu eğitim materyalleri ve gerekse yürüttüğü projelerden dolayı elde ettiği deneyimleri paylaşmaya hazırdır. MEB ile “ormanı ormanda öğrenme” projesi kapsamında bir protokol imzalamış ve uygulamaya koymuştur. Bu deneyimini de paylaşarak merkeze katkı sağlayabilecektir. Genel Müdürlük özellikle orma ekosistemlerine yönelik olarak oldukça fazla materyale sahiptir. Ayrıca Merkez’in de kullanabileceği “ormanı ormanda öğrenmek” isimli bir eğitim programları bulunmaktadır. Ortak eğitimler yapılabileceği gibi OGM tarafında merkezde hem merkezin amaçları ve hem Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 19 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ de Genel Müdürlüğün amaçlarına hizmet edecek eğitimler de yapılarak merkezin sürekli işler halde olması sağlanabilir. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) MEB; Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanacak bir protokolle birlikte doğa eğitim merkezi için gerekli öğretmen ve öğrenci organizasyonlarını yapabilecek yetki ve güce sahiptir. Yapılan toplantılarda Bakanlık yetkilileri tarafından gerekli desteğin yapılmasına yönelik çalışnalara hazır oldukları dile getirilmiştir. MEB ile yapılacak protokolün ayrıntılı bir proje teklifine dayandırılarak sunulması beklenmektedir. Bu protokol çerçevesinde Bakanlığın kadrolu öğretmenlerinin de Doğa Eğitim Merkezi’nde eğitici olarak görev yapabilmeleri mümkün olabilecektir. MEB ile yürütülebilecek diğer bir çalışma öncelikle Kırklareli İlindeki okullar özelinde olmak üzere haftanın belli günlerinde okullara yönelik spesifik doğa eğitim programlarının uygulanmasıdır. Okulların eğitim-öğretim döneminde dahi belli aralıklarla merkezde uygulamalı olarak eğitim almalarına yönelik olanaklarının değerlendirilmesi konusunda işbirliğine gidilmeli ve gerekli izinlerin alınması sağlanmalıdır. TÜBİTAK TÜBİTAK doğa eğitimleri konusunda üniversiteler ile sıkı bir işbirliği içindedir ve doğa eğitimlerini finansal olarak da sunulan projeler çerçevesinde desteklemektedir. TÜBİTAK Bilim Ve Toplum Daire Başkanlığı tarafından 2007 Mart ayından buyana Doğa Eğitimleri ve Bilim Kampları/Okulları projeleri desteklenmektedir (4004 – DOĞA EĞİTİMİ VE BİLİM OKULLARI PROGRAMI). Doğa Eğitimleri ile katılımcılara doğayı bakıp da görülemeyen halleriyle tanıma fırsatını verilmekte ve katılımcıların doğadan öğrenebileceklerinin farkına varıp onun da kendilerinden istekleri olduğunu duyumsayabilmelerini sağlamak amaçlanmaktadır. Doğa Eğitim Merkezinde ulaşılmak istenen hedef ile TÜBİTAK tarafından desteklenen projelerin hedefleri birbiri ile örtüşmektedir. Zira yapılan toplantılarda TÜBİTAK yetkilileri tarafından ayrıntılı bir proje teklifi olduğu takdirde, Merkez’de yapılacak eğitimlere ilişkin bir uygulama projesini finanse edilebileceği vurgulanmıştır. TÜBİTAK ile yapılacak bir protokol ile düzenli olarak merkezde eğitimlerin yapılmasına yönelik bazı desteklerin alınabileceği aşikârdır. Ayrıca, merkezde çocuklara yönelik hazırlanacak materyaller için de gerekli destek ve işbirliğine gidilerek doğa eğitimleri konusunda ortak bir dil birliğinin de sağlanmasına olanak sunulabilecektir. Türkiye İzcilik Federasyonu İzciler Merkez’de öğrenici olabilecekleri gibi, eğiticilerin eğitiminden sonra muhtemel eğiticiler olarak da hizmet verebilirler. İzcilerin yıllık planlamaları Ekim – Kasım döneminde gerçekleştiğinden, izcilerle yapılacak herhangi bir işbirliğinin önceden planlanması gerekmektedir. İzciler, saha oyunları ve etkinlikleri ile ilgili çok geniş bir deneyime sahiptirler. Federasyon, işbirliği niyetinde olduğunu yapılan toplantılarda ifade etmiştir. Karşılıklı olarak yapılacak görüşmeler ve gerekli görülmesi halinde bir protokol ile federasyon ile merkez arasından organik bir bağ kurulabilir ve merkezin düzenli ve sürdürülebilir olarak kullanılması sağlanabilir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 20 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF Türkiye) Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı-WWF- Türkiye çeşitli projelerle doğa eğitimleri konusunda çalışmalar yürüttüğünden konu hakkında deneyimlidir. Ayrıca özellikle üretilen materyaller ile eğitimlerin desteklenebileceği görülmektedir. Son yıllarda dernek tarafından Karadeniz Ekosistemi için bir eğitim kiti geliştirilmiştir. Yapılan görüşmeler ve toplantılarda Derneğin hem bu eğitim kitini paylaşmaya hem de uzmanlarını eğitici olarak görevlendirmeye hazır olduğu belirtilmiştir. Özellikle uluslar arası sivil toplum kuruluşları ile bağlantı kurmak ve yurt dışından merkezin desteklenmesine de katkısı olabilecektir. Kuş Araştırmaları Derneği (KAD) Hali hazırda “Kuş Gözlem Okulları” uygulaması yapmakta olan KAD, Temmuz 2009 tarihinde Adana’nın Yumurtalık ilçesinde bir Ziyaretçi / Eğitim Merkezi açmıştır. Derneğin sahip olduğu deneyimlerden faydalanılabileceği gibi, Dernek, Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi’nde bir kuş gözlem okulu organize etmeye de hazır olduğunu bildirmiştir. Özellikle kuş göç dönemlerinde KAD ile işbirliği içinde kuş gözlemciliği etkinlikleri organize edilebilecek şekilde işbirliğine gidilebilir. Dernek tarafından üretilen materyallerden de yararlanılabilineceği gibi bölgeye özgü merkez için de yeni materyaller birlikte üretilebilir. Doğa Koruma Merkezi (DKM) DKM genellikle yetişkinlere yönelik eğitim programları gerçekleştirmektedir. Mevcuttaki materyallerinden yararlanılabilineceği gibi merkez, eğiticilerini de paylaşmaya hazırdır. TÜRÇEV (Türkiye Çevre Eğitim Vakfı) Türkiye’nin birçok bölgesinde okullarla ve öğretmenlerle işbirliği içerisinde çalışmakta olan TÜRÇEV, gerek birlikte çalıştığı okullara gerekse uluslararası ortaklarına Merkez’i tanıtmaya hazırdır. Bölgesel Çevre Merkezi (REC Türkiye) Bölgesel Çevre Merkezi, Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği içerisinde, Türkiye’deki tüm illerde “Yeşil Kutu” isimli bir çevre eğitim programı uygulamaktadır. Merkez, kendi programlarına dahil olan ve Kırklareli il sınırları içerisinde ikamet eden öğretmenleri yardım etmeye ve gerekirse eğitici olmaya teşvik etmeye hazırdır. Diğer kurum ve kuruluşlar Doğa Derneği ve KIRÇEV, çevre ve doğa eğitiminde deneyim sahibi olup sürece katkıda bulunabilecek diğer sivil toplum kuruluşlarıdır. Gerek ortak projeler yapılarak, gerekse ilgili dernekler tarafından merkezin kullanılması şeklinde işbirliğine gidilebilir. Yerel Ölçekde İşbirliği Yapılacak Kurum ve Birimler Kırklareli İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Müdürlük yerelde Doğa Eğitim Merkezi’nin amacına uygun ve etkin çalışması ile ilgili ana sorumluluk sahibi kurum konumundadır. Merkezde eleman istihdamı, merkezin elektrik, su, haberleşme, ısınma vb. giderleri ile temel ihtiyaçlarını da karşılamakla yükümlüdür. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 21 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Kırklareli İl Milli Eğitim Müdürlüğü Müdürlük pilot eğitmen eğitimine öğretmenlerin katılımını sağlamıştır. düzenlenecek okul gezileri gibi faaliyetlerde önemli bir bileşen olacaktır. Merkeze Milli Eğitim Bakanlığı ile kurulacak ortaklıkta özellikle Çevre Kulübü çalışmalarına vurgu yapılması önerilmektedir. Kırklareli’nde yer alan okullarda Çevre Kulüpleri’nde doğa eğitimi programlarının uygulanması için çalışmalar gerçekleştirilmesi doğrultusunda işbirliğine gidilecektir. Kırklareli Valiliği Valilik Merkez’in etkin çalışabilmesi konusunda kendisine koordinasyonu sağlayıcı ve kolaylaştırıcı rol üstlenebilecektir. bağlı kurumlar arasında İğneada Milli Parkı Ziyaretçi Merkezi İğneada’da “Doğal Kaynakların ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Yönetimi-GEF II Projesi” kapsamında kurulmuş olan “Ziyaretçi Merkezi”, halihazırda bir yıllığına İğneada Belediyesi tarafından kiralanmış olup şu anda yeterince aktif olarak kullanılamamaktadır. Bu tesis, özellikle de çok sayıda turistin İğneada’yı ziyaret ettiği yaz aylarındaki tanıtım faaliyetlerinde Doğa Eğitim Merkezi’ni desteklemek amacıyla kullanılabilir. Ayrıca; longoz orman ekosisteminde planlanan eğitimler için bir merkez görevi de üstlenebilir. Doğa Eğitim Merkezi odaklı olarak planlanan iki günlük ve daha uzun süreli olan eğitimlerde bu merkez eğitimin tamamen bir parçası olmalıdır. Planlamalar bu odak ile yapılmalı ve iş birlikleri bu kapsamda gerçekleştirilmelidir. Türkiye İzcilik Federasyonu İl Temsilciliği (Kırklareli Istranca Gençlik Doğa Sporları Kulübü) Kulüp pilot eğitmen eğitimine yüksek katılım sağlayarak doğa eğitimine ve merkezde eğitimlerin sürekliliğine yönelik ilk çabalarını göstermiştir. Süreçte ve sonrasında Merkez’in işleyişinde ve verilecek eğitimlerde aktif rol almak isteğini ortaya koymuştur. Üyeleri arasında yörenin coğrafyasını, doğasını ve değerlerini son derece iyi bilen ve yörede saygı gören birçok insan bulunmaktadır. Yerelde izciler ile yapılacak etkinliklerde aktif olarak görev alabilecekleri gibi merkez için daimi eğitmen olarak da değerlendirilebilineceklerdir. Pek çoğunun bölgenin insanı olması ise ayrı bir kazanımdır. Üniversiteler Kırklareli Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi ile doğayla ilgili çeşitli uzmanlık konularında işbirliğine gidilerek bu kurumlardan kısa dönemli olarak uzman eğiticiler temin edilebilir. Yerel STK’lar Gerek Kırklareli İL Merkezinde ve gerekse diğer yerleşim birimlerinde doğa, spor ve çevre ile ilgili pek çok sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. BU yerel sivil toplum kuruluşları da gerek merkezde yapılacak etkinliklerin önemli bir parçası olabilir ve gerekse ortak projelerle Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 22 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ merkezin sürdürülebilirliğini destekleyerek katkı sağlayabilirler. Ayrıca, eğitmen olarak da merkez de aktif olarak görev alabilirler. NOT; Kurumlarla gerçekleştirilecek ortaklıklar kapsamında imzalanacak protokole örnek teşkil edebilecek protokol EK 6 da verilmektedir. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 23 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 9 EYLEM PLANI Eylem planı stratejik hedefler içerisinde belirlenmiş olan eylemlere göre şekillendirilmiştir. Eylem planı içerisinde verilen zamanlar ve bütçe tahmini olup Çevre ve Orman Bakanlığı’nın uygun gördüğü uygulama sürecine göre yeniden düzenlenebilir. Dönem Etkinlik Günübirlik, iki günlük (hafta sonu) ve beş günlük (hafta içi) olmak üzere üç eğitim programı hazırlamak. Eğitim kılavuzunun ve eğitim materyallerini hazırlamak HEDEF 1 Eğlenceli yol ve yöntemlerle ziyaretçilerin Yıldız Dağları Biyosferi ve doğa hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarının sağlanması. Zaman Aralık 2010 Sorumlu kurum Yıldız Dağları Biyosfer Projesi Kasım 2009 Yıldız Dağları Biyosfer Projesi Pilot “eğitmen eğitimi” programı hazırlamak ve uygulamak. İlk pilot uygulamalar doğa eğitimi deneyimi olan katılımcılar ile gerçekleştirmek. Aralık 2009 Günübirlik, iki günlük (hafta sonu) ve beş günlük (hafta içi) eğitim programlarını eğitmen eğitimin ardından yöredeki okullardan gelen çocuklarla yürütmek ve değerlendirmeleri yapmak. Değerlendirmelere göre programları yeniden gözden geçirerek nihai programları oluşturmak. Mayıs 2010 ve sonrası Yıldız Dağları Biyosfer Projesi Kırklareli İÇOM ve DKMPGM işbirliğinde Dış mekân eğitimlerinin gerçekleştirileceği alanları tanımlamak (köyler, yürüyüş rotaları, gözlem rotaları vb.). Alanlarda gerçekleştirilecek etkinliklere göre her alan için eğitim materyal ve araçları belirlemek ve hazırlamak. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 24 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Hedef 2. Doğa Eğitimi Merkezi’nde eğitmen olarak görev alacak kişilerin eğitmen eğitimlerinin gerçekleştirilmesi. Hedef 3. Yıldız Dağları’nda yaşayanların sürece dahil edilerek Eğitim Merkezini sahiplenmelerinin teşvik edilmesi. Hedef 4. Çalışanlar, eğitmenler, ziyaretçiler ve gönüllülere yönelik politikaların da yer alacağı sürdürülebilir bir örgütsel yapı için altyapı oluşturulması. Pilot uygulamaların değerlendirilmesinin ardından geniş katılımlı bir eğitmen eğitimi düzenlemek. İkinci eğitmen eğitimini geniş bir duyuru kapsamında gerçekleştirmek ve bu eğitime bölgede yaşayan gençlerin, yöre üniversitelerinden gençlerin, öğretmenlerin, izcilerin, gönüllülerin katılımlarını sağlamak. Mayıs 2010’dan sonra ÇOB Bir eğitmen havuzu oluşturmak ve eğitmenler için düzenli eğitim programları düzenlemek. Mayıs 2010 – Aralık 2010 ÇOB Bölge sakinlerinin, özellikle de civar okullardaki çocuklar ile ebeveynlerinin ve konuya ilişkin bilgi sahibi kişilerin eğitim programlarının planlanması ve uygulanmasına dahil edilmesine öncelik vermek. Mayıs 2010 – Ağustos 2010 ÇOB - MEB Eğitim merkezini, merkezin öncelikleri göz önünde bulundurularak, özellikle geleneksel yöresel etkinlikler için yöre halkı tarafından kullanılabilir bir mekan haline getirmek Eğitim merkezini desteklemek için bir gönüllülük programını geliştirmek. Haziran 2010 … Merkez çalışanları – ÇOB – STK’lar ÇOB HaziranTemmuz 2010 Yöre okullarında ki Çevre Kulüplerini doğa eğitimi için teşvik etmek ve Çevre Kulüpleri üzerinden ilköğretim okullarında çalışmalar yürütmek. Eylül 2010 ÇOB Gerçekleştirilen pilot eğitmen eğitimi ve ziyaretçilerle/çocuklarla gerçekleştirilen pilot uygulamalar sonrasındaki değerlendirmelere göre eğitim uzmanı tarafından eğitim merkezinin ihtiyaç analizi ve merkezden beklentilerle ilgili analiz çalışmaları gerçekleştirmek ve sonucu bir rapor haline getirmek. Rapor sonuçlarına göre revizyonlar yapmak. Eylül 2010 – Aralık 2010 Merkez çalışanları – ÇOB – STK’lar Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 25 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Merkeze, eğitim eylem planının uygulanmasından sorumlu olmak üzere iki (2) tam zamanlı personel görevlendirmek Ayrıca merkezde eğitim çalışmalarının verimli bir şekilde yürütülebilmesi için en az iki yarı zamanlı personel görevlendirmek Eğitmenlere ilişkin iş tanımı ve çalışma ilkelerini belirlemek. Ziyaretçilere ilişkin ilkeleri belirlemek Hedef 5. Bulgaristan’dan öğrencilerin ve eğiticilerin Doğa Eğitim Merkezi uygulamalarına ve etkinliklerine dahil edilmesi. Hedef 6. Yıldız Dağları’nı ziyaret eden kişilerin eğitim deneyimlerini en üst düzeye çıkarmak için ulusal ve yerel yetkili Mayıs 2010 ÇOB Kırklareli Valiliği Haziran 2010 – Temmuz 2010 Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Merkez çalışanları ÇOB – STK’lar Haziran 2010 – Temmuz 2010 Gönüllülere ilişkin ilkeleri belirlemek Haziran 2010 – Temmuz 2010 Eğitim stratejisini Bulgaristan’da ki konuyla ilgili taraflarla paylaşmak. Temmuz 2010 Bulgaristan’dan gelecek çocuklar için bir eğitim faaliyeti düzenlemek ve bu faaliyetleri düzenli hale getirmek için Türkiye’den ve Bulgaristan’dan ilgili taraflarla işbirliği protokolü yapmak. Türkiye’den ve Bulgaristan’dan çocukların bir araya gelecekleri ortak eğitim etkinlikleri düzenlemek ve bu etkinlikleri değişim programı haline getirmek. Temmuz 2010 – Ağustos 2010 İlgili merkez ve taşra kuruluşlarıyla ortaklıkların kurulması ve sürdürebilirliğin sağlanması için çalıştaylar ve toplantılar yapmak. Toplantılara ve pilot uygulamaların sonuçlarına istinaden ilgili taraflarla protokollerin hazırlamak ve uygulamak. Temmuz 2010 – Ağustos 2010 – – – – – – Ocak 2011 – Mart 2011 Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 26 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ makamlar, STK’lar, sponsorlar ve gönüllülerle ortaklıkların kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması. Hedef 7. Eğitim programlarının kalitesinin sürekli olarak artırılması amacıyla etkin bir izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması ve uygulanması. Çevre ve doğa ile ilgili uluslararası olarak kabul edilmiş olan (5 Haziran Çevre Günü, 2 Şubat Sulak Alanlar Günü, 22 Mayıs Biyolojik Çeşitlilik Günü vb.) etkinliklerde doğa eğitim merkezinin etkin bir şekilde kullanılması için çalışmalar gerçekleştirmek. Merkezin ve eğitimlerin tanıtımı için çeşitli tanıtım materyalleri hazırlamak. İğneada Ziyaretçi Merkezi ve Doğa Eğitim Merkezinin ortak yönetimi ve birlikte kullanımının sağlanması için gerekli çalışmaları yürütmek. Pilot uygulamaların ardından eğitimlere katılan eğitmenler tarafından başarı kriterlerinin ve bir izleme ve değerlendirme sisteminin belirlenmesi ve yerleştirilmesi için çalışmak. Haziran 2010 Mayıs 2010 - … Mayıs 2010 – Eylül 2010 İzleme ve değerlendirme sistemini merkezde çalışan eğitim görevlilerinin kullanımına sunmak.. Faaliyetleri, materyalleri ve eğitim planını düzenli olarak değerlendirmek ve stratejik planı güncellemek. Eylül 2010 – Aralık 2010 Değerlendirme ve 2011’e hazırlık İğneada Ziyaretçi Merkezi ve Doğa Eğitim Merkezinin ortak yönetimi ve birlikte kullanımının sağlanması Eylül – Aralık 2010 Toplam öngörülen faaliyet bütçesi (YIL 1) 95500 TL ÇOB – İğneada Belediyesi Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 27 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ BÖLÜM 10 İLKELER Merkezde gerçekleştirilen her etkinlik aşağıdaki ilkeler doğrultusunda şekillendirilmeli ve her uygulama bu ilkeler dikkate alınarak uygulanmalıdır. Sağlık ve Güvenlik - - Merkez içerisinde kullanılan eğitim materyalleri ve merkezin kullanım alanlarında ziyaretçilerin/çocukların ve çalışanların güvenliği göz önünde bulundurularak tasarlanır ve üretilir. Merkezde bina içerisinde ve bahçede ziyaretçilerin ve çalışanların güvenliklerinin sağlanması için gerekli tüm tedbirler alınır (oluşturulan güvenlik eylem planı dahilinde – merkeze bir kamera sistemi kurulacaktır) (EK7 – İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, EK8 – H&S Güvenlik). Doğa Eğitim Merkezi’nde uygulanacak tüm programlar ve uygulamalar ziyaretçilerin ve çalışanların güvenlikleri göz önünde bulundurularak tasarlanır. Doğa Eğitim Merkezi’nde hem ziyaretçilerin hem de çalışanların güvenlikleri ve emniyetleri için bir ya da iki güvenlik elemanı bulunur. Tüm dış mekan uygulamaları güvenlik tedbirleri alınarak gerçekleştirilir. Dış mekan uygulamalarında, en fazla iki kilometre uzakta, bir sağlık ekibi bulunur ve yürüyüşler esnasında en az bir ilk yardım uzmanı bulunur. Zamanla merkez için bir kamera sisteminin kurulması için de gerekli girişimlerde bulunulur. Sürdürülebilirlik - Merkezde tüm programların çevresel anlamda sürdürülebilir olmasını temin etmek için çaba gösterilir, Sürdürülebilirlik hem ekosistemlerin sürdürülebilirliği, hem merkezin kendi sürdürülebilirliği ve hem de çevredeki yöre halkının sürdürülebilirliğine katkı sağlama üzerine odaklanılır, Fırsat Eşitliği - Merkezde cinsiyet dengesi gözetilir, Engellilerin erişimini temin etmek üzere gerekli önlemler alınır, Farklı kültürlerin ihtiyaçları da göz önüne alınır, Herkesin merkezden eşit olarak yararlanmasına olanak sağlanır. Doğaya Duyarlılık ve Kültürel Değerlere Saygınlık - - Merkezin en temel işlevinden birisi doğaya saygılı olmak, yaban yaşamına müdahale etmeden doğayı tanımak ve korunmasına yönelik çaba göstermektir. Bu yaklaşımla Merkezde uygulanacak her etkinlikte doğadaki canlı ve cansız tüm varlıklara ve merkez çevresindeki kültürel ve diğer değerlere müdahalenin en az olması için çaba gösterilir, Merkez doğa eğitimlerinin yanı sıra bölgenin kültürünü tanıma, gelenekleri ve görenekleri öğrenme ve uygulamayı da sağlayacak ve yörenin kültürünü yansıtacak Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 28 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ - etkinlikleri de içereceğinden bu aktiviteler sırasında tüm uygulamalarda kültürel yapıya uygun düşmeyen davranışlarda bulunulmaması sağlanır, Ayrıca yöresel festivaller, törenler ve diğer etkinlikler ile yöresel Pazar ve kültürel değerlerin tanınmasına yönelik gezileri de desteklenir, Merkezde ve alandaki uygulamalarda tüketilen her şey yöre ürünü ve yöre halkının ürettiği yiyecek ve içeceklerden olmasına dikkat edilir, Bitki, kelebek, kuş, sürüngen, memeli vs. tüm canlı varlıklara hiçbir şekilde müdahale edilmez (bitki sökme, türleri sesle etkileme ve çağırma, toplama, yakalama gibi). Tüm canlı varlıkların üreme, beslenme ve saklanma gibi yaşamsal davranışları etkilenmeyecek şekilde etkinlik zamanları ve yerleri belirlenir (üreme kolonileri, toplu geceleme ve beslenme alanlarından uzak durma gibi). Doğal yaşam örtüsüne zarar vermemek için mümkün olduğunca yollardan ve patikalardan yürünür. Doğadaki bütünün bir parçası olan cansız varlıklara müdahale edilmez (taş toplama, taşların konumunu değiştirme, toprak alma gibi). Tüm bilimsel amaçlı müdahaleler için ilgili kurum ve kuruluşlardan resmi izin alınır. Çevreye Saygı - Çevre var oluşunda nasıl ise aynı şekilde bırakılır, Atıklar çevreye gelişigüzel atılamaz, Çevrenin temizliği ve atıkların ortadan kaldırılmasına önem verilir, Çevreye hak ettiği değerin verilmesi sağlanır. Alanda gerçekleştirilen uygulamaların ardından hiçbir atık alanda bırakılmaz ve merkeze geri getirilir. Su, elektrik, kağıt, petrol vs. tüketiminin en az olmasına özen gösterilir. İşbirliği-Dayanışma- Takım Ruhu - İşbirliği ile hem çalışanlar, hem ortak hareket edilecek diğer paydaşlar ve hem de çocukların kendi aralarında dayanışma içinde olmaları sağlanır, Merkezdeki faaliyetlerin yöre insanı, diğer kurumlar ve ilgililerle işbirliği içinde yürütülmesine özen gösterilir, Ulusal işbirliğinin yanı sıra uluslar arası işbirliğine de önem verilir, Bireysel çalışmalardan ziyade ekip çalışmalarına özen gösterilir, Grup çalışmalarında diğer katılımcıların hakları gözetilir. Gönüllülük uygulamaları desteklenir, Gönüllülük uygulamalarına yönelik gerekli girişimler ve adımlar atılır. Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 29 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EKLER EK 1. Eğitim materyalleri Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 30 EK 1. EĞİTİM MATERYALLERİ Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi için hazırlanan eğitim materyalleri; - Bilgilendirme ve yönlendirme panoları, İç mekân bilgilendirme posterleri Eğitmenler tarafından kullanılacak materyaller olarak üç gruba ayrılmıştır. BİLGİLENDİRME VE YÖNLENDİRME PANOLARI - merkezin krokisi; ahşap çerçeve içersine tek yüz 70x100cm baskı olarak hazırlanmıştır. baskının önüne dış etkenlere karşı korunabilmesi için plexiglass (cam kırılabileceği için) önerilmiştir. Ayak uzunluğu çocuk boyu göz önüne alınarak yaklaşık 50cm olarak belirlenmiştir. Merkeze girildiğinde ziyaretçileri karşılayacak ve merkez içindeki tüm tesislerin yerini ve özelliklerini aktararak ilk bilgilendirmeyi yapacak materyaldir. Giriş tabelası-Merkezin isim tabelası; üçgen şeklinde imajlarda göründüğü gibi birleştirilmiş çift yönlü olarak ahşap yüzey üzerine 135x100cm boyutlarında ayarlanmış olarak tasarlanmıştır. Tabelanın ön yüzünde merkezin adı, arka yüzünde ise Yıldız Dağları Biyosfer Alanının haritası ve ana kaynak değerlerine yer verilmiştir. Bu pano ile merkeze gelen ziyaretçilerin alanı sahaya çıkmadan önce bir bütün olarak hritada görmek ve kısaca kaynak değerleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. Dayanıklı olması ve özellikle hava koşullarından olumsuz etkilenmemesi için baskı yüzeyi üzerine plexiglass (ya da cam) yerleştirilmesi önerilmiştir. Ahşap yüzeylerin boyutu en az 150x125cm olarak düşünülmüştür. Yere monte edilebilmesi için ayak da konabilecektir. - Binalar için isimlikler; Merkezde bulunan 7 adet kapalı mekanın her birine bölgenin biyolojik çeşitliliğini simgeleyen bir isim verilmiş ve bu isimlikler binalara monte edilmiştir. İsimliklerin boyutu 30X15 cm olacak şekilde ahşap malzemeden tasarlanmıştır. - Merkezde yer alan özellikli kullanımlar için bilgilendirme panoları; Doğa Eğitim merkezi genel olarak çevre dostu malzemeler ve uygulamalarla donatılmıştır. Ayrıca bahçesi de bir eğitim mekanı olarak düşünüldüğünden bazı eğitsel objeler yerleştirilmiştir. Ayrıca mevcutta var olan bazı doğal kaynaklar (dere gibi), küçük bilgilendirme panolarıyla desteklenerek bu varlıkların ve sistemlerin çocuklar tarafından daha iyi anlaşılması sağlanmıştır. Doğa eğitim merkezinde uygulanan en önemli çevre dostu uygulama; biyolojik arıtma sisteminin kurulmasıdır. Bu sistem ile merkezin atık suyu arıtılacak ve arıtılan su bahçe sulamada kullanılacaktır. Diğer bir uygulama; merkezin sıcak su ihtiyacının güneş panelleri ile karşılanması ve güneş enerjisinden maksimum yararlanmadır. Bahçeye konan bir hava istasyonu, merkezin kenarından akan bir dere de önemli eğitim malzemeleridir. Gerek çevre dostu uygulamalar ve gerekse diğer dış mekan eğitimsel materyaller bilgilendirme panoları ile desteklenmiş ve çocukların dış mekanda yapacakları etkinliklerde eğitim amaçlı yararlanışlarına sunulmuştur. Tabloları, tek ayaklı ahşap çerçeve içersine tek yüz 50x70cm baski olarak düşünülmüş, dış etkenlere karşı korunabilmesi için baskının önüne plexiglass (cam kırılabileceği için) önerilmiş, ayağının uzunluğu çocuk boyu göz önüne alınarak 50-75cm civarı olması uygun görülmüştür. İÇ MEKÂN BİLGİLENDİRME POSTERLERİ Doğa eğitim merkezi Yıldız Dağları Biyosfer Alanının kaynak değerlerini tanıtan yaklaşık 13 adet iç mekan bilgilendirme posteri ile donatılmıştır. Posterler doğa eğitim merkezinin iç mekanda gerçekleştirilecek eğitimlerde yararlanılacak en önemli eğitim materyalleridir. Merkezdeki tüm kapalı mekanlara asılmış ve eğitimler haricinde de çocukların/ziyaretçilerin Yıldız Dağlarının kaynak değerlerini tanımalarına fırsat verilmiştir. Posterlerin hazırlığında özellikle çocukların/ziyaretçilerin alanda yaygın olarak görebilecekleri türlere ve objelere odaklanılmış, kolay tanımlarını sağlamak için de hem görsel ve hem de bilgi ile zenginleştirilmiştir. Posterlerin üretilmesinde amaç sadece doğa eğitim merkezinde eğitim materyali olarak kullanmak değil aynı zamanda köylerdeki muhtarlıklara ve ilköğretim okullarına da asarak daha merkeze gelinmeden Yıldız Dağlarındaki çocukların bölgelerindeki kaynak değerlerini yakından tanımalarına fırsat vermektir. Bu amaçla Kırklareli geneline de dağıtılmıştır. Posterler; Yıldız Dağlarının kuşları, ağaçları, yeni keşfedilen türleri, yarasaları ve mağaraları, kelebekleri, memelileri, ağaçkakanları, ağaçları, balıkları, mantarları, çiçekleri temalarını içerecek şekilde hazırlanmıştır. EĞİTİMLER TARAFINDAN KULLANILACAK MATERYALLER Doğa Eğitim Merkezinde kullanılacak eğitim materyallerinden birisi de özellikle çocukları yönlendirecek ve eğitecek olan eğitmenler tarafından kullanılacak malzemelerdir. Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezinin tesis ediliş amacı ve Yıldız Dağları Biyosfer Projesi’nin de hedefleri doğrultusunda eğitmenlere yönelik bir “Eğitici El Kitabı”, çocuklara yönelik de “ Benim Yıldız Dağları Defterim” hazırlanmıştır. Eğitici El Kitabı; Benim Yıldız Dağları defterim: DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 2. Eğitim Programları Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 31 EK 2, YILDIZ DAĞLARI DOĞA EĞİTİM MERKEZİ ÖNERİ EĞİTİM PROGRAMLARI Günübirlik Ziyaret/Eğitim Programı Süre: Kişi sayısı: Doğa eğitim merkezinin ve Yıldız Dağları Biyosferinin öğrencilere/ziyaretçilere tanıtılması ve doğa eğitimi 7 saat 30/35 2 eğitmen/ 2 Öğretmen NOT; Özellikle Kırklareli’ndeki okulların eğitim döneminde gerçekleştirebilecekleri bir etkinlik olarak düşünülmektedir. Saat Konu Sorumlu Amaç: Açıklama Malzemeler 09.30 - 10.00 Doğa Eğitim Merkezine varış 10.15 - 10.45 tanıtılması Alana gelen ziyareçilerle eğitim merkezi çalışanlarının tanışmaları ve günlük program içerisinde gerçekleştirilecekler Eğitim merkezi alanında yürüyerek eğitim merkezinin doğayla uyumlu yapısının ziyaretçilere gösterilmesi Eğitim merkezi sorumluları Yıldız Dağları Biyosferi tanıtılması 11.00 - 11.30 - Sunum bol görselli Bir eğitmen eğitim salonunda sunum yaparak alanı ziyaretçilere tanıtacaktır. Eğitmen 10.00 - 10.15 Tanışma ve neler yapacağız Doğa eğitim merkezinin Eğitim merkezi sorumluları 12.30 - 13.30 Öğle yemeği - köy ziyareti Eğitim merkezi içerisinde ziyaretçilerin daire oluşturaları sağlanarak çocuklara besin ağı oyunu ile biyolojik çeşitliliğin ve doğa korumanın ziyaretçilere anlatılması Eğitmenler Dereköy'e yürüyerek gidilecek ve önceden ayarlanmış olan mekanda köylülerin hazırlamış oldukları yemekler yenilecektir. Kültür 13.30 - 16.30 Akıcı öğrenme etkinlikleri Akıcı öğrenme teknikleri ile çocukların alanı keşfetmeleri ve doğada doğrudan deneyim ile formal olmayan eğitim yöntemleri ile öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Biyolojik çeşitlilik ve doğa koruma 11.40 - 12.30 - Besin ağı oyunu Eğitmenler Sunum Yumak ip - makas - postit yapışkanlı kağıt, tahta kalemi ve bir flipchart kağıdı Benim Yıldız Dağları Defterim, kurşun, kalem, silgi, kalemtraş İlgi uyandırma Eğitmenler Doğrudan deneyim Duyma, görme, dokunma, hissetme gibi duyulara da hitap eden etkinliklerle ziyaretçilerin daha sakin, gözlemci ve doğanın anlatmaya çalıştığı bilgileri almaya açık kişiler haline gelmeleri hedeflenmektedir. Bu adımda ziyaretçilerin doğrudan deneyim kazanmaları yani yaşayarak öğrenmeleri hedeflenmektedir. Hisleri paylaşma Zyaretçilerin edindikleri deneyimin sonuçlarını birbirleriyle paylaşmaları yaşanılan, edinilen bir tecrübeden sonra bunun sonuçlarını yansıtılarak deneyimin daha güçlü ve derin bir hale getirilmesi hedeflenmektedir. Yıldız Dağları Doğa kaşifi oldunuz! - Rozetler (ak kuyruklu kartal) - Eğitmen geri bildirimi Ziyaretçilerle eğitmenler tüm gün boyunca yaşadıkları deneyimi paylaşırlar ve ziyaretçilerin artık birer "Yıldız Dağları Doğa Kaşifi" olduklarını belirtirler ve Yıldız Dağları rozetlerini verirler. Eğitmenler Kapanış konuşması yapılarak vedalaşılır. Günün anısına rozetleri takılır. Eğitim merkezi sorumluları Dikkati odaklama 16.30 - 17.00 Hoşçakaaal!!! 17.00 - … Merak uyandırarak, ziyaretçilerin eğlenmelerini sağlayarak enerjilerini doğaya odaklamaları hedeflenmektedir. Eğitmenler Eğitmenler Eğitmenler Doğa eğitim merkezinden ayrılış Akıcı öğrenme etkinlikleri için genel malzemeler Hangi etkinlik seçilirse ona göre malzemeler seçilecektir Kalem - kağıt Tahta stickler (çöpşiş) Gözleri bağlamak için eşarp ya da kumaş parçası Etkinliklere göre ek malzemeler ihtiyaç duyulabilir. Rozet ve teşekkür belgesi/katılım belgesi 2 Günlük Haftasonu Ziyaret7Eğitim Programı Süre: Kişi sayısı: Doğa eğitim merkezinin ve Yıldız Dağları Biyosferinin öğrencilere/ziyaretçilere tanıtılması ve doğa eğitimi 2 gün 1 gece 24 2 eğitmen /2 öğretmen NOT; Bu program Kırklareli merkezden gidiş-geliş yapılarak da uygulanabilir. Yatılı kalınması şart değildir. Ancak İstanbul veya Kırklareli’nin başka ilçelerinden gelecek öğrenciler için konaklama şarttır. Saat 1. gün Konu Açıklama ……/….../2010 Cumartesi Sorumlu 09.30 - 10.00 Doğa Eğitim Merkezine varış Amaç: 10.00 - 10.15 Tanışma ve neler yapacağız 10.15 - 10.45 Doğa eğitim merkezinin tanıtılması Yıldız Dağları Biyosferi tanıtılması - Sunum bol görselli 11.00 - 11.30 Alana gelen ziyareçilerle eğitim merkezi çalışanlarının tanışmaları ve günlük program içerisinde gerçekleştirilecekler Eğitim merkezi alanında yürüyerek eğitim merkezinin doğayla uyumlu yapısının ziyaretçilere gösterilmesi Bir eğitmen eğitim salonunda sunum yaparak alanı ziyaretçilere tanıtacaktır. 11.40 - 12.30 Biyolojik çeşitlilik ve doğa koruma - Besin ağı oyunu 12.30 - 13.30 Öğle yemeği - köy ziyareti Eğitim merkezi içerisinde ziyaretçilerin daire oluşturaları sağlanarak çocuklara besin ağı oyunu ile biyolojik çeşitliliğin ve doğa korumanın ziyaretçilere anlatılması Dereköy'e yürüyerek gidilecek ve önceden ayarlanmış olan mekanda köylülerin hazırlamış oldukları yemekler yenilecektir. Doğa yürüyüşü Kuş gözlemi, doğa gözlemi, ekosistem ve bileşenlerinin gözlemi vb. # Yürüyüş esnasında gözlemler gruplara bölünülerek gerçekleştirilecektir # Yöntem eğiticilerin eğitiminde eğitmenler tarafından belirlenecektir. 13.30 - 16.30 Malzemeler Eğitim merkezi sorumluları Eğitim merkezi sorumluları Eğitmen Eğitmenler Kültür Eğitmenler / Eğitim merkezi sorumluları / yerel rehberler Sunum Yumak ip makas - post-it yapışkanlı kağıt, tahta kalemi ve bir flipchart kağıdı Yürüyüş etkinlikleri 17.00 - 18.00 Doğa Eğitim Merkezine geri dönüş Grupların topladıkları verileri derleme çalışması 18.00 - 20.00 20.00 - 22.00 Akşam yemeği ve dinlenme Film gösterimi 22.30 - … Yatma :) 2. gün ……/….../2010 Pazar 08.30 - 09.30 Kahvaltı 16.30 - 17.00 09.30 - 10.30 10.45 - 12.30 #TM# Botanik araştırması #TM# Alan kullanımının gözlenmesi ve not tutulması (tarım, ormancılık, turizm, hayvancılık, alan gözlemi vb.) Eğitmenler Eğitim merkezi sorumluları Eğitmenler Eğitim merkezi sorumluları Eğitmenler Açıklama Sorumlu Sunumlar Grupların sunumları Akıcı öğrenme etkinlikleri Akıcı öğrenme teknikleri ile çocukların alanı keşfetmeleri ve doğada doğrudan deneyim ile formal olmayan eğitim yöntemleri ile öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Eğitmenler Merak uyandırarak, ziyaretçilerin eğlenmelerini sağlayarak enerjilerini doğaya odaklamaları hedeflenmektedir. Eğitmenler İlgi uyandırma # Yürünecek alanla ilgili olarak hazırlanmış olan kısa bilgiler içeren bir sayfalık bir bilgi notu # Benim Yıldız Dağları Defterim # Kalem, silgi, kalemtraş Malzemeler Flipchart kağıtları ve tahta kalemi Benim Yıldız Dağları Defterim, kurşun, kalem, silgi, kalemtraş Doğrudan deneyim Duyma, görme, dokunma, hissetme gibi duyulara da hitap eden etkinliklerle ziyaretçilerin daha sakin, gözlemci ve doğanın anlatmaya çalıştığı bilgileri almaya açık kişiler haline gelmeleri hedeflenmektedir. Eğitmenler Bu adımda ziyaretçilerin doğrudan deneyim kazanmaları yani yaşayarak öğrenmeleri hedeflenmektedir. Eğitmenler Hisleri paylaşma Zyaretçilerin edindikleri deneyimin sonuçlarını birbirleriyle paylaşmaları yaşanılan, edinilen bir tecrübeden sonra bunun sonuçlarını yansıtılarak deneyimin daha güçlü ve derin bir hale getirilmesi hedeflenmektedir. Eğitmenler Dikkati odaklama Yıldız Dağları Doğa kaşifi oldunuz! - Rozetler (ak kuyruklu kartal) Eğitmen geri bildirimi 12.30 - 13.30 Öğle yemeği 14.00 - 16.00 17.00 - … Kültürel ziyaretler Yıldız Dağları Biyosferi'nden ayrılış Akıcı öğrenme etkinlikleri için genel malzemeler NOT: Ziyaretçilerle eğitmenler tüm gün boyunca yaşadıkları deneyimi paylaşırlar ve ziyaretçilerin artık birer "Yıldız Dağları Doğa Kaşifi" olduklarını belirtirler ve Yıldız Dağları rozetlerini verirler. Eğitim merkezinde köyde yapılan yemekler yenilecektir. Müze, köy vb. yerlerin ziyaret edilmesi. Eğitmenler Eğitim merkezi sorumluları Eğitmenler ve yerel rehberler Hangi etkinlik seçilirse ona göre malzemeler seçilecektir Rozet ve teşekkür belgesi/katılım belgesi Kalem – kağıt, Tahta stickler (çöpşiş), Gözleri bağlamak için eşarp ya da kumaş parçası, Etkinliklere göre ek malzemeler ihtiyaç duyulabilir. Cuma gecesinden gelecek olan gruplar için Cuma gecesi konaklama ve Cumartesi sabahı kahvaltı programa dahil edilecektir. 5 Günlük Haftaiçi Ziyaret Programı Amaç: Doğa eğitim merkezinin ve Yıldız Dağları Biyosferinin öğrencilere/ziyaretçilere tanıtılması ve doğa eğitimi Süre: 5 gün 4 gece Kişi sayısı: 24 3 eğitmen /2 Öğretmen* NOT; Özellikle Kırklareli dışından gelecekler ve izciler gibi özel gruplar için organize edilecektir. Süre 5 günden 2 hafta’ya kadar da uzatılabilecektir. * Konulara göre gerek duyulması halinde günübirlik uzmanlar da katılım sağlayabilecektir. Saat 1. gün Konu ……/….../2010 Pzartesi 09.30 - 10.00 Doğa Eğitim Merkezine varış 10.00 - 10.15 Tanışma ve neler yapacağız 10.15 - 10.45 Doğa eğitim merkezinin tanıtılması 11.00 - 11.30 Yıldız Dağları Biyosferi tanıtılması - Sunum bol görselli Açıklama Alana gelen ziyareçilerle eğitim merkezi çalışanlarının tanışmaları ve günlük program içerisinde gerçekleştirilecekler Eğitim merkezi alanında yürüyerek eğitim merkezinin doğayla uyumlu yapısının ziyaretçilere gösterilmesi Bir eğitmen eğitim salonunda sunum yaparak alanı ziyaretçilere tanıtacaktır. Sorumlu Eğitim merkezi sorumluları Eğitim merkezi sorumluları Eğitmen 11.40 - 12.30 Biyolojik çeşitlilik ve doğa koruma - Besin ağı oyunu 12.30 - 13.30 Öğle yemeği - köy ziyareti Eğitim merkezi içerisinde ziyaretçilerin daire oluşturaları sağlanarak çocuklara besin ağı oyunu ile biyolojik çeşitliliğin ve doğa korumanın ziyaretçilere anlatılması Eğitmenler Dereköy'e yürüyerek gidilecek ve önceden ayarlanmış olan mekanda köylülerin hazırlamış oldukları yemekler yenilecektir. Kültür Akıcı öğrenme etkinlikleri Akıcı öğrenme teknikleri ile çocukların alanı keşfetmeleri ve doğada doğrudan deneyim ile formal olmayan eğitim yöntemleri ile öğrenmeleri amaçlanmaktadır. 13.30 - 17.00 Malzemeler Eğitmenler Sunum Yumak ip - makas - post-it yapışkanlı kağıt, tahta kalemi ve bir flipchart kağıdı Benim Yıldız Dağları Defterim, kurşun, kalem, silgi, kalemtraş İlgi uyandırma Eğitmenler Doğrudan deneyim Duyma, görme, dokunma, hissetme gibi duyulara da hitap eden etkinliklerle ziyaretçilerin daha sakin, gözlemci ve doğanın anlatmaya çalıştığı bilgileri almaya açık kişiler haline gelmeleri hedeflenmektedir. Eğitmenler Bu adımda ziyaretçilerin doğrudan deneyim kazanmaları yani yaşayarak öğrenmeleri hedeflenmektedir. Eğitmenler Hisleri paylaşma Zyaretçilerin edindikleri deneyimin sonuçlarını birbirleriyle paylaşmaları yaşanılan, edinilen bir tecrübeden sonra bunun sonuçlarını yansıtılarak deneyimin daha güçlü ve derin bir hale getirilmesi hedeflenmektedir. Dikkati odaklama Yıldız Dağları Doğa kaşifi oldunuz! - Rozetler (ak kuyruklu kartal) Eğitmen geri bildirimi 17.00 - 18.30 Serbest zaman 22.00 - … Akşam yemeği Doğa sohbeti Yatış 2. gün ……/….../2010 Salı 08.30 - 09.30 Kahvaltı 18.30 - 20.00 20.00 - 22.00 Merak uyandırarak, ziyaretçilerin eğlenmelerini sağlayarak enerjilerini doğaya odaklamaları hedeflenmektedir. Hangi etkinlik seçilirse ona göre malzemeler seçilecektir Eğitmenler Ziyaretçilerle eğitmenler tüm gün boyunca yaşadıkları deneyimi paylaşırlar ve ziyaretçilerin artık birer "Yıldız Dağları Doğa Kaşifi" olduklarını belirtirler ve Yıldız Dağları rozetlerini verirler. Eğitmenler Eğitim merkezinde yerel yemeklerin yenilmesi Eğitim merkezi sorumluları Açıklama Sorumlu Rozet ve teşekkür belgesi/katılım belgesi Malzemeler 09.30 - 10.30 13.00 - 14.30 14.30 - 15.00 Doğa yürüyüşü Yürüyüş etkinlikleri Öğle yemeği - köy ziyareti Doğa eğitim merkezine geri dönüş Kuş gözlemi, doğa gözlemi, ekosistem ve bileşenlerinin gözlemi vb. # Yürüyüş esnasında gözlemler gruplara bölünülerek gerçekleştirilecektir # Yöntem eğiticilerin eğitiminde eğitmenler tarafından belirlenecektir. Eğitmenler / Eğitim merkezi sorumluları / yerel rehberler #TM# Botanik araştırması #TM# Alan kullanımının gözlenmesi ve not tutulması (tarım, ormancılık, turizm, hayvancılık, alan gözlemi vb.) Eğitmenler En yakın köyde öğle yemeği # Yürünecek alanla ilgili olarak hazırlanmış olan kısa bilgiler içeren bir sayfalık bir bilgi notu # Benim Yıldız Dağları Defterim # Kalem, silgi, kalemtraş İçerik TM göre belirlenecektir Eğitmenler 22.00 - … Açık hava dersliği uygulamaları Akşam yemeği Serbest zaman Yatış Belirlenecek içeriğe göre malzemeler netleşecektir. 3. gün ……/….../2010 Çarşamba Açıklama Sorumlu Malzemeler 08.30 - 09.30 Kahvaltı Eğitmenler / Yerel rehberler # Benim Yıldız Dağları Defterim # Kalem, silgi, kalemtraş 15.15 - 17.30 18.00 - 20.00 20.00 - 22.00 İğneada ziyareti / longoz, lagün, göl Yıldız Dağlarının doğal dünyasının keşfi ve deniz ekosistemleri keşfi Doğa Eğitim Merkezinden yola çıkış 09.30 - … İğneada Milli Parkı'na varış 11.30 - … Yemek kumanya şeklinde olacaktır 11.30 - 17.00 Ekosistem keşfi Malzemeler eğitici eğitimleri esnasında ve alan uzmanları ile birlikte belirlenecektir - Dürbün - Büyüteç - Çadır/uyku tulumu/mat - Arazi çantaları - Diğer gözlem malzemeleri Gezi ayrıntıları eğitici eğitimleri esnasında ve alan uzmanları ile birlikte belirlenecektir 17.30 - 18.30 Kampın kurulumu 22.00 - … Akşam yemeği Serbest zaman Yatış 4. gün ……/….../2010 Perşembe 08.30 - 09.30 Kahvaltı 18.30 - 20.00 20.00 - 22.00 Yıldız Dağlarının doğal dünyasının keşfi 09.30 - 12.30 12.30 13.30 Alanların gezilmesi Öğle yemeği - köy ziyareti Orman ekosistemi keşfi / istenilen ekosistem ziyareti 13.30 - 18.00 gerçekleştirilebilir. Yemek kamp alanında yenilecektir / yerel yemekler Eğitmenler / İğneada Milli Parkı ziyaretçi merkezi sorumluları Açıklama Sorumlu İğneada'ya yakın alanlarda geçim Eğitmenler / Yerel kaynaklarının incelenmesi rehberler Balıkçılık, tarım, müze ve yerel halkla sohbet Ziyaret edilen uygun bir köyde Orman ekosistemi ve ormancılık faaliyetlerinin incelenmesi Gezi ayrıntıları eğitici eğitimleri esnasında ve alan uzmanları ile birlikte belirlenecektir Malzemeler # Benim Yıldız Dağları Defterim # Kalem, silgi, kalemtraş Malzemeler eğitici eğitimleri esnasında ve alan uzmanları ile birlikte belirlenecektir - Dürbün - Büyüteç - Arazi çantaları - Diğer gözlem malzemeleri 22.00 - … Akşam yemeği Grup çalışmaları Yatış 5. gün ……/….../2010 Cuma 18.30 - 20.00 20.00 - 22.00 Yemek kamp alanında yenilecektir / yerel yemekler Eğitmenler / İğneada Milli Parkı ziyaretçi merkezi sorumluları Açıklama Sorumlu Sertifikaların ve yıldızların verilmesi Eğitmenler Eğitmenler ve grup temsilcileri Eğitim merkezi sorumluları Eğitmenler Eğitimenler ve eğitim merkezi sorumluları Kahvaltı –Doğa Eğitim merkezine 08.30 - 09.30 dönüş 09.30 - 11.00 11.00 - 12.30 Grup sunumları- Öğle yemeği-Dereköy Hisleri paylaşma Veda eğlencesi - köy halkının 14.30 - 16.00 katılımıyla Eğitim merkezinden ayrılış 16.00 - … 12.30 - 13.30 13.30 - 14.30 Akıcı öğrenme etkinlikleri için genel malzemeler Malzemeler Flipchart kağıtları ve tahta kalemi Kalem – kağıt, Tahta stickler (çöpşiş), Gözleri bağlamak için eşarp ya da kumaş parçası ,Etkinliklere göre ek malzemeler ihtiyaç duyulabilir. DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 4. “ Doğa Çantam 6–11 Yaş Çocukları için Doğa Eğitimi Programı” Doğa Derneği Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 33 AKICI ÖĞRENME DOĞA EĞİTİMİNDE FARKLI BİR YÖNTEM Hazırlayanlar; Burcu Meltem Arık, Damla Akyıldız Bu yayın eğitim amaçlı kullanılabilir. Doğa Derneği Ocak 2006 Kennedy Cad. 50/19 Kavaklıdere/ANKARA Tel: 0 312 448 05 37 Faks: 0 312 448 02 58 E – posta: doga@dogadernegi.org www.dogadernegi.org Kaynaklar: Sharing Nature Foundation http://www.sharingnature.com Sharing Nature With Children – Joseph Cornell 2 Akıcı Öğrenme Doğa Eğitiminde Farklı Bir Yöntem Doğa Eğitiminde Akıcı Öğrenme 4 1. Adım: İlgi Uyandırma 5 2. Adım: Dikkati Odaklama 6 3. Adım: Doğrudan Deneyim 8 4. Adım: Hisleri Paylaşma 9 Doğa Derneği Hakkında 10 3 Doğa Eğitiminde Akıcı Öğrenme 1970’li yılların sonunda “Çocuklarla Doğayı Paylaşmak” düşüncesiyle yola çıkan Joseph Cornell, çocuklarla ve hatta büyüklerle doğayı doğada öğrenmek için bir çok eğitim çalışması gerçekleştirdi. Bu tecrübelerinin sonucunda “Akıcı Öğrenme” adını verdiği bir strateji geliştirdi. Doğa Derneği de eğitim çalışmalarını bu stratejiden yola çıkarak edindiği deneyimlerle yürütmektedir. Akıcı öğrenme, çocukların doğayla olan bağlarını nasıl daha iyi güçlendirebileceğinize dair onların diliyle yani oyunlarla desteklenen bir öneri. İnsanların nasıl öğrenebildikleri ile ilgili temel prensipleri dikkate alarak hazırlanan basit ve etkili bir öğretme yöntemi. Doğayla ilgili adım adım, gittikçe daha derinleşen tecrübeler edinilmesi için rehber görevi gören bir çalışmadır. Çocukların doğayla sıkı bir bağ kurmasına yardımcı olabilecek bu öğrenme yönteminin adımlarına ve her adımda yapılabilecek örnek etkinliklere göz atalım; 1. Adım - İlgi Uyandırma 2. Adım - Dikkati Odaklama 3. Adım - Doğrudan Deneyim 4. Adım - Hisleri paylaşma Fotoğraf: ??? 4 1. Adım: İlgi Uyandırma Çocuklar onlara aktarmaya çalıştığınız bilgileri anlamlı, yararlı ve eğlenceli olduğu zaman daha iyi anlarlar. Merak uyandırarak, eğlenmelerini sağlayarak müthiş odaklamalarını enerjilerini sağlayabilirsiniz. doğaya Doğada çocuklarla vakit geçirdiğiniz zaman, etrafındaki canlıların, yaşamın farkına varması ve doğaya değer vermeleri için bir şeyler yapmak istiyorsanız önce ilgi uyandıracak oyunlarla başlayın. Hareketli bir başlangıçla bazıları çekingen bazıları daha hareketli olan çocukları Fotoğraf: Damla Akyıldız aynı hareket ve heyecan noktasında buluşturursunuz. Oyunu oynayan çocukların hepsi dahil olur ve birbirleri arasında ya da sizinle iyi bir ilişki kurması için önemli ve etkili bir adım atmış olursunuz. Örnek Etkinlik: Kargalar ve Baykuşlar Bu oyun ilgi uyandırma konusunda oldukça etkilidir. Oradan oraya koşmaktan delicesine zevk alan çocukları bu oyunla hem iyice keyiflendirirsiniz hem de daha sonraki etkinliklerde anlatmak istedikleriniz için hazırlamış olursunuz. Enerjilerini harcamalarına olanak sağlayarak biraz (ama kesinlikle çok değil) sakinleştirirsiniz. Bu oyunu aynı zamanda çocukların doğayla ilgili daha önceki tecrübeleri, doğa hakkında öğrendiği bilgileri gözden geçirmek, hatırlatmak için de oynayabilirsiniz. Bu arada çocuklara doğayı sevdirmek bahanesiyle sizler de belki uzun süre yapmadığınız, yapamadığınız şekilde doyasıya koşabilirsiniz. Çocukları iki gruba ayırın. Bir grup baykuşlar diğeri ise kargalar. Her iki grup birbirine yüzlerini dönsün ve aralarında dört adım uzaklık olsun. Her iki grubun arkasından 15 adım uzaklığa birer ip yerleştirin. Bu ipin gerisi onların korunaklı yuvaları. Birlikte oynadığınız çocukların yaşlarına uygun, doğayla ilgili "Çam ağaçları bütün yıl boyunca yeşildir" gibi bilgiler söyleyin. Söyledikleriniz doğruysa baykuş grubu kargaları kovalasın. Yanlışsa kargalar baykuşları kovalasın. Gruplar birbirlerini korunaklı yuvalarına kadar kovalayabilirler, bir kere yuvaya girildi mi onlara dokunamazlar. Yakalananlar diğer takımın ekibine geçer. Oyuna tam olarak başlamadan önce birkaç deneme yapın ki iyice alışsınlar. Alıştıklarında onları tutamayacaksınızdır zaten. Doğayla ilgili söylediğiniz bilgiler onlar için açık olmalı aksi takdirde sevimli kargalar baykuşları kovalamaya çalışırken aynı anda şirin baykuşlar da kargaları kovalamaya başlayabilir. KAOS!!! 5 2. Adım: Dikkati Odaklama Hepimizin uzun bir süre belirli bir şeye odaklanması zaman zaman çok zordur. Bunu yapmalarını çocuklardan istemekse bazen onların doğalarına aykırı bir şey yapmak anlamına bile gelir. Üstelik bazı çocuklar hiperaktif oldukları için odaklanmaları daha da zorlaşır. Bu durumda onlarla doğada vakit geçirdiğimizde doğadaki muhteşem detayların farkına varabilmeleri için odaklanmalarını nasıl sağlayabiliriz? Doğaya, detaylarına odaklanmadan çocukların öğrenmeleri yüzeysel kalır. İlgi uyandırma etkinliklerini gerçekleştirdikten sonra yapacağınız etkinliklerin dikkatlerini odaklamaya yönelik olması önemlidir. Duyma, görme, dokunma, hissetme gibi duyulara da hitap eden etkinlikler seçmeniz onları adım adım daha sakin, gözlemci ve doğanın anlatmaya çalıştığı bilgileri almaya açık kişiler haline getirir. Bu sayede dikkatlerini odaklayabildikleri zamanı genişletmelerine, çevrelerinin farkında olmalarına ve gözlem becerilerini geliştirmelerine yardımcı olursunuz. Örnek Etkinlik: Doğanın Sesleri Bir baştankaranın tiz "tsıtsıtsı" benzeri sesi… Rüzgarın ağacın yapraklarına dokunarak çıkardığı ses… Yakındaki derenin sakinleştiren, arada bir daha gür gelen sesi… Uzaktan ince bir "vız" diye duyulan, yakına gelip kulağımızın neredeyse içine girecekmiş hissi veren arının VIZZZILTISI… Çakalın çocuk sesine benzeyen çok Fotoğraf: Damla Akyıldız uzaktan gelen sesi… Doğadaki duyduğunuz sesler çok sesli koro gibidir. Bu sesleri dinlemek insana huzur verir. Gözünüzü kapayıp bir kere doğayı, kaç kişiden oluştuğunu tahmin bile edemeyeceğiniz bir korodan dinlediğinizde kulaklarınız sizi her seste alarma geçirecektir. Şehir içindeki bir parkta, tepenizdeki ağaçta öten baştankaranın sesini duymamanıza olanak kalmayacaktır. Çocuklar için de bu aynıdır. Bu etkinlikte çocuklar istedikleri yere otursun. Gözleri kapalı etraftaki sesleri dinleyerek doğanın ses haritasını çıkaracaklar. Birbirlerinden ayrı ve farklı yerlere oturmaları daha 6 farklı seslerin duyulmasına olanak sağlar. Her birine bir kağıt ve kalem verin. Oturdukları yeri belirlemek için kağıdın ortasına "O" işareti koysunlar. Bir ses duyduklarında kağıda sesin geldiği yeri işaretlesinler. Sesin nasıl bir ses olduğunu da belirtecek işaretler kullansınlar. Örneğin rüzgar sesi için dalgalı bir çizgi yapsınlar. Kelimelerle ne sesi olduğunu yazmalarına ya da seslerini duydukları hayvanların resmini çizmelerine gerek yok. Sadece sesi belli edecek bir şekil çizsinler. Sonuçta çizmek yerine daha çok doğayı Doğa Polifonik Özel Korosu'ndan dinlemekle vakit geçirsinler. Ellerini kulaklarının arkasına götürüp açmaları etraftaki sesleri radar gibi daha iyi duymalarına yardımcı olur. Yeterince farklı sesi duymalarını sağlayacak kadar zaman verin. Çabuk sıkılabileceklerini göz önünde bulundurarak bu süreyi çok da uzun tutmayın. Ses haritalarını birbirleriyle paylaşsınlar. Kaç farklı ses duyduklarını, en çok hangi sesi sevdiklerini, hoşlanmadıkları bir ses olup olmadığını, daha önce hiç duymadıkları bir ses olup olmadığını sorun. 7 3. Adım: Doğrudan Deneyim Çocukların ilgilerini çekip onların dikkatlerini belirli bir şeye odaklamalarına yardımcı olduğunuzda sıra üçüncü adıma gelir. Bu adımda çocukların doğrudan deneyim kazanmaları yani yaşayarak öğrenmeleri amaçlanır. Bu tür etkinlikler her yaşta olduğu gibi özellikle çocuklar üzerinde çok etkilidir. Doğaya ait olduğumuz, doğadan üstün değil doğanın bir parçası olduğumuzu fark ederiz. Eğer çocukların doğaya olan sevgilerini artırmak istiyorsak bu tür deneyimler yaşamalarını sağlamalıyız. Aksi takdirde doğayla ilgili bildikleri doğadan uzak mekanlarda, sınıf içinde, televizyondaki belgesellerden öğrendiklerinden ileri biraz zor gider. İnsanların en iyi kendileri tecrübe ettiklerinde öğrendikleri bugün bilinen bir gerçektir. Bu nedenle çocukların doğayı doğada ve doğadan öğrenmeleri sevgilerini artırmak ve doğayla olan bağlarını güçlendirmek için en iyi yoldur. Örnek Etkinlik: Bir Ağaçla Tanışalım Fotoğraf: Atölye Kuşadası Çocuklardan ikili gruplar oluşturmalarını isteyin. Birinin gözlerini çok sıkı olmayacak şekilde ama görmesini engelleyecek şekilde bağlayın. Diğeri onun gözü ve kulağı olacak. Etrafta bir ağaç seçin ve gözü açık olan çocuk eşini biraz dolaştırarak daha önceden belirlediği bir ağaca götürsün. Çok küçük yaştaki çocuklar için uzun mesafeleri seçmeyin. Ağacın yanına geldiğinde gözü kapalı olan çocuk elleriyle ağaca dokunsun ve ağacın etrafında birkaç tur atsın. Elleriyle dokunurken hissettiklerini bir yandan söylesin. Ağacın kabuğu nasıl, üstünde ya da etrafına başka bitkiler var mı söylesin. Onların ilgisini çekmek için ve ne hissettiklerini anlamak için yanağını ağacın gövdesine sür, bu ağaç yaşıyor mu, kollarınla gövdesinin tamamını sarabiliyor musun, bu ağaç senden yaşlı mı, üzerinde hayvanlar var mı gibi sorular sorun. Bir süre sonra gözü açık olan arkadaşı yardımıyla başladığı noktaya geri gelsin ve gözünü açsın. Farklı yollardan geri gelmelerini sağlayın. Gözünü açtıktan sonra dokunduğu ağacı bulmaya çalışsın. Bu etkinlikten sonra orman artık farklı olacaktır onlar için. Her bir ağacın farkına varacaklardır. Edindikleri tecrübe, etkinlik sırasında ağaca dokunup, hissettikleri için bir ansiklopediden okuduğu ya da öğretmeninden duyduğu bilgilerden çok daha kalıcı olacaktır. 8 4. Adım: Hisleri Paylaşma Akıcı öğrenmenin son adımında çocuklar edindikleri deneyimin sonuçlarını birbirleriyle paylaşarak hep birlikte yansıtır. Yaşanılan, edinilen bir tecrübeden sonra bunun sonuçlarını yansıtmak her zaman etkilidir. Deneyimi daha güçlü ve derin bir hale getirir. Çocuklara yaşadıkları tecrübeyi paylaşma olanağı sağlamak deneyimi yaşayan bütün çocukların öğrenmesini artıracaktır. Çocukların birbirleriyle ve sizinle olan bağını da güçlendirecektir. Siz de kendi hislerinizi paylaşırsanız daha da etkili olur. Örnek Etkinlik: Gizli Alanım Çocuklar çok uzaklaşmadan kendileri için güzel olan bir yeri seçsinler. Bu yer onların gizli ve önemli yeri olsun. Seçtikleri alanda bir süre oturup buranın neden önemli olduğunu yazsınlar. Eğer isterlerse görünmeyen ama orada olduğunu düşündükleri şeyler de ekleyebilirler alanlarına. Örneğin şelale, geyik ya da gökkuşağı koyabilirler. Bu tür şeyler eklemelerine izin verin. Onların yaratıcıklarını teşvik eder. Daha sonra sırayla her birinin gizli yerine gidin ve size neden buranın önemli olduğunu anlatmalarını isteyin. Anlattıkları size aynı zamanda gün içinde, daha önce yaptığınız etkinliklere olan tepkilerine dair ipuçları verecektir. Fotoğraf: Atölye Kuşadası 9 Doğa Derneği Ufkumuz İnsanın; bütün varlıklara ve ekolojik bütüne saygı duyduğu, varoluşunun doğa üzerindeki etkisini bilerek yaşadığı ve sonucunda, doğanın korunmasına bile gerek kalmayan bir yaşam tarzı geliştirdiği bir dünyaya ulaşmak. Görevimiz Doğa Derneği, başta kuşlar olmak üzere nesli tehlike altında olan türlerin, Önemli Kuş Alanları ve Önemli Doğa Alanları'nın ve bu alanlar arasındaki geçiş bölgelerinin korunması için: • Eğitim ve kapasite geliştirme çalışmaları yapar. • Kampanya ve benzeri iletişim etkinlikleri yürüterek doğa korumanın tabanını genişletmeye çalışır. • Bilimsel araştırmalar yaparak sonuçlarını yayar. • Yerinde ve doğrudan koruma çalışmaları yürütür. • Bunu yaparken, çalıştığı yerin insanlarıyla birlikte hareket eder ve buradaki yaşam kalitesinin artırılmasını doğa korumayla bir bütün olarak ele alır. • Yerel, ulusal ve uluslar arası ölçeklerde deneyim değişimi ve işbirliği ağlarını geliştirir. Doğa Eğitimi Çalışmaları Doğa Derneği, doğa eğitimi konusunda tecrübesini aktarmak, Önemli Kuş ve Doğa Alanlarının yakınlarında yaşayan çocukların doğayla olan bağlantılarını güçlendirmek ve doğa eğitimini ulusal ölçekte yaygınlaştırmak için çalışmalarını uluslararası yöntemleri izleyerek ve Türkiye koşullarına uygun olarak yürütmektedir. Türkiye’de yapılan doğa/çevre eğitimi çalışmalarını takip edebilmek için Çevre Eğitimi İletişim Ağına (cevre-egitimi@yahoogroups) yüye olabilirsiniz. 10 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ Ek 3. “Akıcı Öğrenme Doğa Eğitiminde Farklı Bir Yöntem” Eğitim Kiti Doğa Derneği Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 32 6 – 11 Yaş Çocukları için doğa eğitimi programı “Doğa çantam” 6-11 yaş çocukları için doğa eğitimi programı “Gel zaman git zaman Anadolu’nun her yerini geze gözetleye anladım ki memleketimizin her kesiminin ayrı bir özelliği, nasıl söyleyeyim, her bölgesinin ayrı bir ruhu var. Öyle bir şey ki ne elle tutulur, ne gözle görülür, kimi zaman toprağın altındaki su gibi derinlerde, ya da havadaki buğu gibi dağınık ve yükseklerde, kimi zaman yaptığından ettiğinden belli olan bir kuvvet, ya da yansımasında ışıldayan bir ışık, kimi yerlerde belki bir buğday başağında, belki bir pamuk kozasında, belki de bir yavşan otunun kokusunda, belki bir göknarın koyu, bir kayının açık yeşilinde, belki de bir koyun maviliğinde...” Hikmet Birand – Alıç Ağacı ile Sohbetler hazırlayan Burcu Meltem Arık Katkıda bulunanlar Hilary Welch, Geoff Welch, Nilüfer Norman Kurt, Güven Eken Birgül Çamoğlu, Burcu Parmak, Damla Akyıldız, Pelin Nacigil, Serkan Eğrilmez, Turan Çetin Sadık Yılmaz, Hakan Körbalta, Levent Kutbay, Emre Nacigil, Volkan Kesgin Doğa Çantam 6-11 yaş çocukları için doğa eğitimi programı. Doğa Derneği, Ankara, Türkiye ©Doğa Derneği Ağustos 2005 Kennedy Cad. 50/19 Kavaklıdere Ankara Tel: (0312) 448 05 37 Faks: (0312) 448 02 58 E-posta: doga@dogadernegi.org Tüm hakları saklıdır. Bu yayının herhangi bir bölümü izin olmadan yeniden çoğaltılamaz veya basılamaz. Sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. İngiltere Kraliyet Kuşları Koruma Derneği’nin ‘Birinci Doğa / 5-7 yaş çocukları için çevre eğitimi programı’ temel alınarak 6-11 yaş grubuna uyarlanmıştır. İlk olarak Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile işbirliği içerisinde ve IUCN Hollanda Komitesi’nin desteğiyle Dilek Yarımadası – Büyük Menderes Deltası Milli Parkı’nda gerçekleştirilmiştir. Kapak fotoğrafı: Atölye Kuşadası 2 “Doğa çantam” 6-11 yaş çocukları için doğa eğitimi programı Doğa Çantam nasıl bir eğitim programı? 4 Doğa Çantam nasıl uygulanır? 5 Doğa Çantam çantanın içindeki malzemeler 6 Doğa Çantam deneyime hazırlık 7 Doğa Çantam alan gezisi 8 1. ‘Macera Yürüyüşü’ Etkinlikleri 9 • Sihirli Dinleme Topu 9 • ‘Benzer’ Etiketleri 10 • Kim hatırlıyor? 10 • Dokunalım 11 • Beni Bul 11 • Gökkuşağı 12 2. ‘Canlıların Evlerini Keşfedelim’ Etkinlikleri 13 • Çayır Dünyası 13 • Ağaç Dünyası 14 • Su Dünyası 15 Doğa Çantam deneyimin ardından 16 Doğa Çantam ve Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Okulu öğretim programları 19 Ekler: I . Doğa Çantam eğitmene notlar 22 II. Doğa Çantam örnek program 23 III. Doğa Çantam eğitmen eğitimi programı 24 IV. Doğa Çantam davetiye örneği 25 V. Doğa Çantam isim etiketi 26 VI. Doğa Derneği hakkında 27 3 “Doğa Çantam” Nasıl bir eğitim programı? Doğa Çantam, 6-11 yaşındaki çocuklara yönelik, doğayı doğada tanımayı teşvik etmek amacıyla çevre eğitiminin beş amacına uygun olarak hazırlanan özel bir eğitim programıdır. Bu beş temel amaç; Doğa ve doğa sorunlarına karşı Farkındalık ve duyarlılık oluşturmak, Doğa ve doğanın işleyişi ile ilgili temel Bilgi ve anlayışı geliştirmek, Doğaya karşı olumlu Davranış ve değerler geliştirilmesini sağlamak, Doğayla ilgili sorunları tanımlama, araştırma ve çözme ile ilgili Beceriler edinilmesini sağlamak, Doğanın korunmasına Aktif Katılım sağlamaktır. Doğa Çantam, bu amaçlardan özellikle doğa ve doğanın işleyişi ile ilgili anlayışın ve doğaya karşı olumlu davranışların geliştirilmesine odaklanmıştır. Aynı zamanda hisleri kullanmaya yönelik etkinlikler aracılığıyla çocukların doğal çevrelerine karşı empati geliştirmelerini amaçlamaktadır. Doğa Çantam programı süresince çocukların duyularını kullanarak doğayı doğada tanımaları, canlı çeşitliliğini fark etmeleri, canlıların beslenmek, barınmak ve saklanmak için bazı özel yaşam alanlarına (evlere) ihtiyaç duyduğunu anlamaları, canlıların ve onların yaşam alanlarının korunmasına yardım etme ve koruma isteklerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Doğa Çantam programı üç bölümden oluşmaktadır: 1. Doğa Çantam deneyime hazırlık (Ön çalışma) 2. Doğa Çantam alan gezisi 3. • Macera yürüyüşü etkinlikleri • Canlıların evlerini keşfedelim Doğa Çantam deneyimin ardından (Geri bildirim) Doğa Çantam programını bu kılavuz yardımıyla uygulayabilirsiniz. Uygulamanın daha iyi olabilmesi için Doğa Derneği’nin uyguladığı eğitim çalışmasına katılmanızı tavsiye etmekteyiz. Eğitici eğitimi olarak uygulanan bu çalışmanın örnek programını kılavuzun sonunda bulacaksınız. Doğa Çantam programını nasıl uygulayabileceğinizle ilgili soru ya da önerilerinizi dogacantam@dogadernegi.org adresine gönderebilirsiniz. Doğa Derneği 2005 4 “Doğa Çantam” Nasıl uygulanır? Doğa Çantam programı üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, programın uygulanacağı alana gelmeden önce, çocukların öğretmenleriyle birlikte yapacağı bazı hazırlık çalışmalarını içerir. Bu çalışmaların gerçekleşebilmesi için programı alanda uygulayacak eğitmenin sınıf öğretmeniyle bir araya gelmesi ve hazırlık çalışmalarını sınıf öğretmeniyle birlikte yapması tavsiye edilir. Çocuklarda merak uyandırmak ve onları Doğa Çantam deneyimine hazırlamak için önemli olan ilk bölümde yapılabilecek çalışma önerileri kılavuzda yer almaktadır. Önerileri çocukların seviyesine uyarlayarak gerçekleştirebilirsiniz. Doğa Çantam programının en önemli bölümü olan ikinci bölüm, alan gezisini içerir ve iki aşamalı uygulanır. Alan gezisinin ilk aşamasında “macera ve keşif yürüyüşü” kavramı ele alınır. Çocuklar, programı uygulayan eğitmenin belirlediği bir rotada macera ve keşif yürüyüşü yapar. Yürürken bir yandan eğitmenin yardımıyla gördükleri canlı ve cansız nesneleri incelerken bir yandan da duyulara dayalı bazı etkinlikleri gerçekleştirir. Eğitmenin rolü, bütün bildiklerini çocuklara aktarmak değil, aksine onlarda merak uyandırarak, onlara soru sorarak kendi çıkarımlarını yapmalarını sağlamaktır. Görülen her canlı çocuklar için yeni bir keşiftir. Macera yürüyüşünün sonunda çocuklar birer “Doğa Kaşifi” olur. Yürüyüş sırasında yapılabilecek etkinlikler kılavuzda yer almaktadır. Macera rotası belirlenirken bu etkinliklerin yapılabileceği yerler dikkate alınmalıdır. Rota boyunca her etkinliğin yapılacağı alan önceden belirlenmelidir. Alan gezisinin ikinci aşaması, çocukların macera yürüyüşünün ardından belirli bir yaşam alanını daha detaylı incelemelerini içermektedir. Çocuklar, alan gezisinin yapıldığı yere uygun olan bir yaşam alanını yani bazı canlıların evini inceler. Kılavuzda üç yaşam alanı örnek olarak verilmiştir: çayır dünyası, ağaç dünyası ve su dünyası. Çocuklar, küçük gruplara ayrılarak, inleyecekleri alanı belirler ve burada yaşayan canlıları inceler. Uygulamanın sonunda inceledikleri alanı, bu alanın neden özel olduğunu ve bu alanda hangi canlıların yaşadığını diğer gruplarla paylaşırlar. Alan gezisi bölümü, programı alanda uygulayacak eğitmen tarafından, eğer mümkünse sınıf öğretmeninin desteğiyle gerçekleştirilir. Eğer programı uygulayabilecek bir eğitmen yoksa, sınıf öğretmenleri de alan gezisini gerçekleştirebilir. Alan gezisinin her iki aşamasında da çocukların küçük gruplara ayrılması programın daha etkili olabilmesi için tavsiye edilir. Alan gezisi yaklaşık iki saat sürmektedir. Doğa Çantam programının son bölümü, alan gezisinin ardından, çocukların edindikleri tecrübeyi devam ettirebilmeleri için okulda yapabilecekleri bazı etkinlikleri içerir. Bu bölümde, Doğa Çantam programını alanda uygulayan eğitmenin olmasına gerek yoktur. Sınıf öğretmenleri etkinlikleri gerçekleştirebilir ve bu etkinlikler okul dönemi boyunca devam ettirilebilir. Atölye Kuşadası 2005 Doğada keşif yaparken 5 “Doğa Çantam” Çantanın içindeki malzemeler Doğa Çantam programında çocukların çantasının içinde etkinlikleri uygulayacak malzemeler bulunur. Bunlar; • Sihirli dinleme topu etkinliği için parlak renkli küçük bir top • Bir büyüteç • Benzer etiketleri etkinliği için üzerinde soğuk, sıcak, ıslak, kuru, yuvarlak, köşeli, parlak, mat, sivri, vb. yazan kartlar. Her kartta bir özellik yazılıdır ve her çantada en fazla iki kart bulunur. Aynı grupta olan çocukların çantalarına birbirinden farklı kartlar konulması tavsiye edilir. • Dokunalım etkinliği için üzerinde farklı dokularda nesneler bulunan kartlar. Örneğin zımpara kağıdı, pamuk, keten, saten, sünger, vb. Her çantada bir kart bulunur. • Beni bul etkinliği için farklı renkte kartlar. Her çantada en fazla iki kart bulunur. • Gökkuşağı etkinliği için gökkuşağı şeklinde kesilmiş etiketler. Her çantada bir etiket bulunur. Eğitmenlerin çantasının içinde; • Sihirli dinleme topu etkinliği için parlak renkli küçük bir top • Bir büyüteç • Benzer etiketleri etkinliği için üzerinde soğuk, sıcak, ıslak, kuru, yuvarlak, köşeli, parlak, mat, sivri, vb. yazan kartlar • Kim hatırlıyor etkinliği için programın uygulandığı alanda bulunan doğal nesneler. Örneğin yaprak, taş, tüy, dal, tohum, kuru bir bitki. Bu nesnelerin üzerini kapatabilecek büyüklükte bir mendil • Dokunalım etkinliği için üzerinde farklı dokularda nesneler bulunan kartlar • Beni bul etkinliği için renkli bir kart • Gökkuşağı etkinliği için gökkuşağı şeklinde kesilmiş etiket • Canlıların evlerini keşfedelim etkinliği için çayır ya da ağaç dünyası uygulanacaksa grup sayısına göre 4’er metre ip, çubuk ya da uzun kürdanlar, su dünyası uygulanacaksa grup sayısına göre leğen ve ağları • Mümkünse tanım kitapları (kuş, bitki, vb.) • Mümkünse dürbün bulunur. Atölye Kuşadası 2005 6 “Doğa Çantam” Deneyime hazırlık Bu bölümde, çocukların doğada yaşayacakları Doğa Çantam deneyimini güçlendirmek amacıyla yapılabilecek hazırlık çalışması için öneriler bulunmaktadır. Eğitmen ve sınıf öğretmeninin bir araya gelerek yapılması tavsiye edilir. Doğa Çantam kılavuzunun ekler bölümünde çocuklara özel davetiye örneği bulunuyor. Bu davetiyeleri, Doğa Çantam programına katılacak çocuklara kendi isimlerini yazarak vermeniz çocukların deneyimlerini daha kişisel ve özel hale getirir. Davetiyeleri çocuklara verirken çok özel bir alanı keşfetmek için davet edildiklerini açıklayın. Bu özel alanda bazı hayvan ve bitkilerin heyecan verici dünyasını keşfedeceklerini ve bu gezinin sonunda her birinin birer doğa kaşifi olacağını belirtmeyi unutmayın. Keşfedecekleri alanın özellikleri (Milli Park, Önemli Kuş Alanı, Önemli Doğa Alanı, sulakalan, şehir parkı, vb.) ile ilgili bazı bilgiler verdikten sonra keşifleri sırasında onlara yardımcı olacak kişilerin olduğunu (programı alanda uygulayacak eğitmenler) açıklayın. Eğitmenler yanınızdaysa onları çocuklarla tanıştırın. Eğer mümkünse gidecekleri yerin fotoğrafını gösterin ve burada hangi canlıların yaşadığı ile ilgili kısaca bilgi verin. Çok fazla bilgi yerine meraklarını uyandıracak kadar bilgi vermek yeterli. Çocuklara bir doğa kaşifinin nasıl davranacağını sorun. Bir doğa kaşifinin sessiz ve dikkatli olduğunu, yeni şeyler ve yeni yerler keşfederken gözleri, kulakları ve hatta burunlarını kullanarak yürüdüğünü açıklayın. Çocuklara kaşif olmanın nasıl olacağını sorun. Heyecanlı mı ürkütücü mü? Yolculukları sırasında ne görebilirler? Hangi renkleri görebilirler, nasıl sesler duyabilirler? Bu keşif yolculuğunu heyecanla bekliyorlar mı? Çocuklara bir doğa kaşifinin nasıl giyineceğini sorun ve keşfedecekleri alana göre nasıl giyinmeleri gerektiği ile ilgili bilgi verin. Ön hazırlık çalışmasını bitirirken kılavuzun ekler bölümünde yer alan örnek Doğa Çantam isim etiketlerini çocukların sayısına göre çoğaltıp dağıtın. Çocuklardan isimlerini etiketin üzerine yazmalarını ve Doğa Çantam programına gelirken bu etiketi üzerlerine yapıştırmalarını isteyin. Yapıştırmak yerine iple boyunlarına da asabilirler. İsim etiketlerini kullanmaları programı alanda uygulayacak eğitmene çocuklarla ilişki kurmada kolaylık sağlayacak, çocukların da kaşif olma isteklerini daha ciddiye almalarını sağlayacaktır. Doğa Çantam programına katılacak çocuklar arasında özel durumu olanlar varsa eğitmenlere önceden mutlaka bildirelim. Eğitmenlerin programı ve konuşmaları bu çocuklara göre düzenlemeleri önemli. Atölye Kuşadası 2005 Eğitmenler çocuklara isim etiketlerini verirken 7 “Doğa Çantam” Alan gezisi Çocuklar keşfedecekleri doğal alana geldiklerinde, Doğa Çantam programını uygulayacak eğitmenler çocuklarla tanışır ve kısa bir açıklama yapar. Bu bölümde örnek bir tanışma konuşması yer almaktadır. Konuşmayı gideceğiniz yere ve çocukların yaş grubuna göre değiştirebilirsiniz. Programı uygulayacak eğitmenlerin en az iki kişi olması tavsiye edilir. Çocuk sayısına göre programı uygulayan eğitmen sayısı da değişebilir. “Merhaba arkadaşlar, sizleri bu özel doğal alanda görmek ne kadar güzel. Bizim adımız Asuman ve Engin, size keşif gezinizde biz yardımcı olacağız. Bugün birlikte geçireceğimiz günün sonunda hepiniz doğa kaşifi olacaksınız. Bu doğal alanda önemli şeyler keşfedeceğiz. Aranızda daha önce keşif yapan oldu mu? Evinizin ya da okulunuzun bahçesinde, bir parkta keşif yaptınız mı hiç? Keşif yapmak nasıl bir şey? Keşif yaparken daha önce görmediğiniz, hiç beklemediğiniz şeyler görebilirsiniz. Evet, bizler de bugün doğa kaşifi olacağız ve birlikte keşif yapacağız. İlk önce bu doğal alanın çok özel bir yerine gideceğiz ve giderken yolda bütün duyularımızı kullanacağız: keşfimiz sırasında bakmak için gözlerimizi, duymak için kulaklarımızı, hissetmek için ellerimizi ve hatta koklamak için burnumuzu kullanacağız. Gideceğimiz özel yere vardığımızda bazı canlıların yaşam alanını yani evini inceleyeceğiz. Şimdi keşif yolculuğumuza başlamadan önce hatırlamamız gereken bazı şeyler var. Eminim hepiniz bir doğa kaşifi nasıl davranır biliyorsunuzdur. Bir doğa kaşifi, keşif sırasında sessizdir, gürültülü yapmaz ve böylece hiçbir canlıyı ürkütüp kaçırmaz. Doğada her zaman dikkatli ve özenlidir. Doğa kaşifi birbirini ve keşif eğitmenini dinler. Ama her şeyden önce duyularını kullanır, her zaman etrafına bakar ve dinler. Eğer bu söylediklerimi yapabiliyorsanız o zaman sizler mükemmel birer doğa kaşifi olacaksınız demektir. Hazır mıyız? Hadi keşif gezimize başlayalım o zaman!” Atölye Kuşadası 2005 Eğitmenler çocuklara doğa çantalarını verirken 8 “Doğa Çantam” Alan gezisi – Macera Yürüyüşü Etkinlikleri Bu bölümde yer alan etkinlikler, eğitmen tarafından önceden belirlenen bir rotada uygulanır. Etkinlikler, çocukların duyularını kullanarak doğal çevrelerine karşı farkındalıklarını artırmaya yöneliktir. Doğa Çantam programınızı gerçekleştirdiğiniz alana ve süreye göre bu etkinliklerden istediğinizi kullanabilirsiniz. Çocukların dikkatini odaklayabilmek için ses dinleme etkinliğinden başlamanız tavsiye edilir. Bir etkinlikten diğer etkinliğe giderken yolda böcekler, bitkiler gibi çocukların dikkatini çekeceğini düşündüğünüz şeyler gördüğünüzde durup onlarla paylaşın. Keşif yapmalarını sağlayın. Sihirli dinleme topu Ses dinleme etkinliğini özellikle kuşların bulunduğu çalılık, ağaçlık, sulak alanlarda gerçekleştirebilirsiniz. Çocukları, macera yürüyüş yolunda daha önceden ses dinleme etkinliği için belirlediğiniz yere geldiğinizde “Duydunuz mu?” diyerek durdurun. Onlardan sessiz olmalarını isteyin. “Benim duyduğumu siz de duydunuz mu? Bakın ilerideki çalılıktan bir ses geliyor. Sessizce yaklaşalım.” Sesin geldiği yere doğru sessizce yaklaşın. “Evet, doğru duymuşum. Bakın şuradan bir saka sesi geliyor.” “Neye ihtiyacımız olduğunu biliyorum. Etrafımızdaki sesleri duymamıza yardımcı olacak bir şeye ihtiyacımız var.” Çantanızdan topu çıkarın. “Bu sihirli bir dinleme topu. Eğer doğru kullanırsanız etrafımızdaki seslerin hepsini duyabilirsiniz. Tek yapmanız gereken topu almak, onu avucunuzda sıkıca tutarak gözlerinizi kapamak. En önemlisi de sessiz olmak. Eğer bunları yaparsanız topun gücü kendini gösterecek ve siz de etrafınızdaki sesleri duymaya başlayacaksınız.” Çocuklara önce kendiniz yaparak gösterin. “Ne dersiniz deneyelim mi?” Çocuklardan çantalarındaki topu çıkarmalarını isteyin. “Toplarınızı avucunuzda sıkıca tutun, gözlerinizi kapatın, sessiz olun ve dinlemeye başlayın.” Yaklaşık bir dakika sonra gözlerini açmalarını isteyin. Hangi sesleri duyduklarını ve bu seslerin nereden geldiğini sorun. Sesler hakkında biraz konuşun. “Eğer yeteri kadar beklerseniz ağaçların birbirleriyle konuştuklarını da duyabilirsiniz.” “Artık sesleri nasıl dinleyeceğinizi öğrendiniz. Üstelik bundan sonra sesleri dinlemek için topa ihtiyacınız olmayacak. Çünkü asıl sihir topta değil. Beklemek ve sessiz kalmakta. Artık biliyorsunuz! Sadece sessiz kalıp, gözlerimizi kapadığımız zaman da sesleri duyabiliriz. Yeter ki dinleyelim.” Doğa Derneği 2005 Sihirli dinleme topu etkinliğini gerçekleştirirken 9 “Benzer” Etiketleri “Dün akşam fırtınayı duydunuz mu? Bütün gece rüzgar esti durdu.” Daha önceden bu etkinlik için belirlediğiniz alana yaklaşın. “Özellikle tam benim bulunduğum yer çok rüzgarlıydı. Bakın sabah burada yürürken neler buldum.” Çantanızdan birkaç tane benzer etiketi çıkarın ve çocuklara gösterin. “Siz de kendi çantalarınıza bakın. Bu etiketlerden sizin çantanızda da var. Her birinizin çantasına bulduğum etiketlerden koydum.” Çocukların etiketlerine bakarak üzerinde yazanları okumaları için kısa bir süre verin. Daha sonra onlardan ne yapmalarını istediğinizi açıklayın. “Bu etiketleri geldikleri yere koysak ne iyi olur. Elimdeki etikette ‘ıslak’ yazıyor. Islak? Bunu nereye koymalıyım? Sanırım ıslak bir yere. Siz ıslak bir yer görüyor musunuz?” Çocuklardan size bir yer göstermelerini isteyin. Sizin etiketinizi ıslak bir yere koyduktan sonra kendi etiketlerini uygun yerlere koymalarını isteyin. “Etiketlerinizi koyduğunuz yerleri unutmayın.” Çocukların etiketlerini yerleştirmelerine yardımcı olun. Hepsini yerleştirdiklerinde etiketlere bakın. “Harika bir iş yaptınız. Hepsini geldikleri yere koymuşsunuz. Okulunuz bahçesine, parka, doğal bir alana gittiğinizde aynı şeyi yapabilirsiniz. Etrafınızdaki soğuk, sıcak, ıslak, kuru, yuvarlak, köşeli şeylere bakın. Tek yapmanız gereken gözlerinizi kullanmak.” Bir sonraki etkinlik alanına gitmeden önce etiketleri toplamalarını ve tekrar çantalarına koymalarını isteyin. Hilary & Geoff Welch 2005 Benzer etiketler etkinliğini gerçekleştirirken kim hatırlıyor? “Benzer etiketleri yerleştirme konusunda çok başarılıydınız. Şimdi birlikte hızlı bir oyun oynayalım mı? Çantamda altı şey var. Size bunları sırayla göstereceğim, sonra yere koyacağım ve üstünü mendilimle kapatacağım.Tek yapmanız gereken bu altı şeyin ne olduğunu hatırlamanız. Sonra etrafta aynılarını bulmanız. Anlaştık mı?” Çantanızdan sırayla daha önce topladığınız şeyleri çıkarın. Her birini gösterdikten sonra yere koyun ve üstünü kapayın. Topladığınız şeyler bir yaprak, bir taş, bir tüy, bir dal, bir tohum, kuru bir bitki olabilir. “Hepsini hatırlıyorsunuz değil mi? Hadi şimdi gidip aynılarını bulun.” Birkaç dakika sonra çocukları yanınıza çağırın. “Altısını da buldunuz mu?” Hepsini bulamamış olabilirler. Bulduklarına bakın. “Harika, şimdi onları bulduğunuz yere koyun. Bakalım onları bulduğunuz yeri tam olarak hatırlıyor musunuz?” Bu etkinliği gerçekleştirirken çocuklara canlılara zarar vermemelerini hatırlatmayı unutmayın. 10 dokunalım “Bu yaprağın üzerindeki örümceği görüyor musunuz? Bacaklarına bakın ne kadar uzun. Bu çok özel bir örümcek, biraz daha dikkatli bakarsanız ayaklarıyla bulunduğu yeri nasıl hissetmeye çalıştığını göreceksiniz. Ayakları sayesinde nasıl bir yer üzerinde yürüdüklerini hissedebiliyorlar. Ne dersiniz, bizler de örümceklerin dünyasına girip üzerinde yürüdüğü şeylerin nasıl olduğunu dokunarak hissedelim mi?” Çantanızdan üzerinde bir parça zımpara kağıdının olduğu kartı çıkarın. “Bu kağıda bir dokunun. Bakın nasıl da sert ve pürüzlü. Her birinizin çantasında buna benzer bir kart var. Çantalarınızdaki kartları çıkarın. Yapmaya çalışacağımız şey, bu kartın üzerine dokunmak ve aynı hissi veren bir başka şeyi bulmaya çalışmak. Bulduğunuz zaman gözlerinizi kapayın ve bir elinizle kartınıza diğer elinizle bulduğunuz şeye dokunun.” Birkaç dakika bekleyin. Bulduklarında yanlarına giderek siz de buldukları şeye dokunun ve birbirlerinin bulduklarına dokunmalarını sağlayın. Hilary & Geoff Welch 2005 Dokunalım etkinliğini gerçekleştirirken beni bul “Buradaki renklere bakın! Önümüzdeki ağaçta yeşilin farklı tonları, ilerideki su birikintisindeyse mavinin tonları var. Görüyorsunuz ya, kaşiflerin çok iyi gözleri vardır. Özellikler etraftaki renkleri çok iyi görürler. Siz de bir kaşif adayı olarak renkleri daha iyi görmeyi denemek ister misiniz?” Çantanızdan renk kartını çıkarın. Çocuklardan da kendi renk kartlarını çıkarmalarını isteyin. Kartlarında bulunan rengin aynısını bulmaya çalışsınlar. Bulamayanlar olabilir, onlara yardımcı olun. Hilary & Geoff Welch 2005 Beni bul etkinliğini gerçekleştirirken 11 Gökkuşağı “Herkes kendi rengini doğada buldu. Kırmızı, turuncu, yeşil, mavi renkleri bulduk. Gökkuşağı görmüş olan var mı? Yağmur yağdıktan sonra gökyüzüne bakarsanız çok büyük bir ihtimalle gökkuşağı görebilirsiniz. Ama gökkuşağını görmek için yağmuru beklememize gerek yok. Onu etrafımızda da görebiliriz. Bakın çantamda ne var? Bir gökkuşağı tuzağı.” Çantanızdan gökkuşağı şeklindeki etiketinizi alın. Çocuklara bu etiketin üstündeki kağıdı kaldırdıklarında etraflarında bulunan farklı renkteki şeyleri toplayıp gökkuşağı etiketlerine yapıştırabileceklerini söyleyin. Bunu yaparken canlılara zarar vermemeleri gerektiğini hatırlatın. 10 dakika sonra çocukları yanınıza çağırın. Bir süre gökkuşaklarını birbirlerine göstermelerini isteyin. “Bu gökkuşakları sizin için. Birkaç hafta içinde gökkuşağınızın rengi değişebilir. Bakalım sizinkilerde renk değişimi olacak mı?” Atölye Kuşadası 2005 Gökkuşağı etkinliğini gerçekleştirirken 12 “Doğa Çantam” Alan gezisi – Canlıların Evlerini Keşfedelim Etkinlikleri Macera yürüyüşünün ardından çocuklar yine duyularını kullanarak farklı yaşam alanlarını keşfedecekler ve canlıların evlerinin bu yaşam alanları olduğunu öğrenecekler. Bu bölümde üç yaşam alanı yer alıyor. Programın uygulandığı yaşam alanına uygun birini seçebilirsiniz. Bu bölümde yer alan metinler örnek olması amacıyla hazırlanmıştır. Siz çocuklarla farklı konuşarak canlıların evlerini keşfetmelerine yardımcı olabilirsiniz. Çayır Dünyası “Çayır dünyasına hoş geldiniz. Adımlarınızı attığınız yere dikkat edin.” diyerek dikkatli ve yavaş adımlarla bu etkinliği gerçekleştireceğiniz yere ilerleyin. “Şu anda göremiyor olabilirsiniz ama binlerce canlı ev olarak çayırı seçiyor. Etrafınıza bir bakın, onları görebiliyor musunuz?” Çocukların etraflarına bakmalarını sağlayın. “Sanırım yardıma ihtiyacımız var. Şu anda onları görmemiz biraz zor. Çünkü biz yukarıdayız. Onlarsa aşağıda, çayırın arasında. Ne dersiniz, onların dünyasına inip bir bakalım mı?” Eğilin ve çantanızdan büyütecinizi çıkarın. “Bu büyüteçle onları daha iyi görebileceğiz.” Gördüğünüz böcekleri, hayvanları çocuklara gösterin. “Şimdi sıra sizde. Dört kişilik gruplar oluşturun. Her gruba 4 metre boyunda ip ve çubuklar vereceğim. Etrafta dolaşarak keşfetmek istediğiniz çayırlık alanı belirleyin. İpi daire olacak şekilde bu alanın etrafına koyun. Dairenin içindeki alanı inceleyeceksiniz. Bu alan sizin özel doğal alanınız olacak.” Çocuklara alanlarını seçmekte yardımcı olun. “Büyüteçlerinizi kullanarak doğal alanınızda bulunan bütün farklı bitki ve hayvan türlerini inceleyin. Bu canlıları gördüğünüz yere size verdiğim çubukları dikin. Ne kadar çok canlı türü olduğuna şaşıracaksınız. Unutmayın, alanınız seçip ipinizi yerleştirdikten sonra ipi hareket ettiremezsiniz.” Çocuklar gördükleri canlıların yerini işaretlemeyi bitirdikten sonra grupları sırayla gezin. Onlardan bu alanı neden seçtiklerini ve kaç farklı canlı türü yaşadıklarını söylemelerini isteyin. Daha sonra bir araya gelsinler ve yere otursunlar. Birbirlerine kendi özel alanlarını anlatsınlar. “Kendi özel alanlarınızda yaşayan canlılarla tanıştınız. Böcekler, kelebekler, bitkiler keşfettiniz. Hepsi bu küçük alana ihtiyaç duyuyor. Bu alan onların evi. Bu alanda rahat yaşamalarına devam etmelerini isteriz değil mi? O zaman geri dönmeden önce iplerimizi ve çubuklarımızı toplayalım. Gitmeden önce son bir defa daha alanlarınıza bakın. Geri döndüğünüzde diğer arkadaşlarınıza anlatabileceğiniz özel bir doğal alanınız var artık. Kim bilir, belki buraya tekrar gelme ve tanıştığınız canlıları yeniden görme şansınız olabilir.” Hilary & Geoff Welch 2005 Çayır dünyası etkinliğini gerçekleştirirken 13 Ağaç Dünyası Çocukları bir ağacın etrafında toplayarak ağacın dallarına ve gövdesine bakmalarını isteyin. “Bugün sizlerle çok özel bir evi, bir ağacı keşfedeceğiz. Bir ağaç olmak nasıl bir şey hiç düşündünüz mü? Hadi bir deneyelim ve nasıl olabileceğini düşünelim. Gözlerinizi kapayın ve birkaç saniye için sessizce ayakta durun. Gövdenizin bir ağacın gövdesi gibi sertleştiğini düşünün. Hareketsiz ve dimdik durun. Aşağıya doğru, toprakta kendine yer açmaya çalışan ayaklarınız kökleriniz. Bu köklerle toprağı zorluyorsunuz. Toprağın arasından daha derinlere doğru ulaştığınızı hayal edin. Çok güçlüler, bu sayede sizin ayakta durmanızı sağlıyorlar. Üstelik sadece ayakta durmanızı değil aynı zamanda topraktan su almanızı da sağlıyorlar. Suyun kökleriniz tarafından emildiğini ve gövdenize doğru ilerlediğini hissedin. Hissediyor musunuz? Su gövdenizden dallarınıza doğru ilerledi. Kollarınızın büyük dallarınız olduğunu düşünün. Onları havaya kaldırın, güneşe ulaşmak istiyorsunuz. Elleriniz daha küçük dallarınız, parmaklarınızsa ince dallarınız. İnce dallarınızda yapraklarınız var. Rüzgarın yapraklarınız arasından geçtiğini hissedin. Rüzgar yavaş yavaş hızlanmaya başladı. Küçük dallarınızı sallanıyor. Rüzgar iyice şiddetlendi, şimdi büyük dallarınız bile sallanıyor. Kollarınızı sallayın. Dallarınız sallanıyor ama gövdeniz ve kökleriniz dimdik yerinde duruyor. Küçük böceklerin, karıncaların dallarınızda dolaştığını hissedin. Bir o dala bir diğer dala sürekli koşuşturuyorlar. Dallarınızdan birinde bir kuş yuva yapmış. O da ne! Bir sincap yandaki ağaçtan size sıçradı. Elindeki cevizi yemeye çalışıyor. Bütün bu canlıların yaşamak için size ihtiyacı var. Yani bir ağaca. Siz de onlara ev olduğunuz ve yardım ettiğiniz için çok mutlusunuz. Şimdi gözlerinizi yavaşça açın.” Çocuklar gözlerini açtığında onlara ağaç olmanın nasıl bir his olduğunu sorun. Bir süre birbirlerine nasıl hissettiklerini anlatsınlar. “Şimdi bir ağaca biraz daha yakından bakacağız. Ben ağaçları hep büyük evlere benzetirim. Evin çatısında, orta katlarında, giriş katında hep başka birileri yaşar. Eğer görebilseydik bir ağacın köklerinde ve gövdesinin içinde de bir sürü canlının yaşadığını fark edebilirdik. Köklerin etrafında muhtemelen solucan ve birbirinden faklı böcekler vardır. Bu büyük evde yaşayan canlılardan bazılarını tanıyalım mı? Ne dersiniz?” Çocukları küçük gruplara ayırın ve her bir grup ağacın bir bölümünü incelesin. Eğer yerde eski bir kütük duruyorsa bu kütüğün altını da inceleyin. İncelemeniz bitince çocuklara bir ağacın ne kadar çok canlıya barınak olduğunu açıklayın. Gördüğünüz canlılarla ilgili bilgileri onlara heyecanlı bir şekilde açıklayın. Atölye Kuşadası 2005 Ağaç olmanın nasıl hissettirdiğini anlamaya çalışırken 14 Su Dünyası Daha önceden belirlediğiniz su birikintisine, göle, sulakalana geldiğinizde yavaşlayın. “Burası acaba kimin evi? Ben çok merak ediyorum, ya siz?” diyerek çocukların meraklarını uyandırmaya çalışın. “Bakalım, ne gibi canlılar bulacağız burada?” “Bakın şu su kayağı yapar gibi görünen böceği gördünüz mü? Bakın ayaklarıyla su yüzeyinde nasıl da kayarak gidiyor. Ne kadar uzun bacakları var. İleride de aynı böcekten var gördünüz mü? Bu böcek burada yaşayan canlılardan sadece birisi. Ama zamanının çoğunu su altında geçirir. Bu canlıları daha yakından görebilmek için çok özel birkaç alet getirdim yanımda. Şimdi bunları kullanacağız.” Özel ağları ve leğenleri çıkarın. Leğenlere su birikintisinden aldığınız suyu doldurun. Sonra ağı dikkatli bir şekilde su birikintisine daldırın. Bu şekilde çocuklara nasıl kullanmaları gerektiğini göstermiş olursunuz. Çocukları gruplara ayırın. Suya düşmemek için dikkatli davranmaları gerektiğini açıklayarak ağları gruplara verin. Çocuklar ağları suya daldırarak ağdaki canlıları leğenlere koyup incelemeye başlasınlar. “Bakın bu grup çok özel bir böcek bulmuş. Bu böcek iyi dalmasıyla ünlü. Dalan böcek de diyebiliriz. Siyah kabuğu ne kadar da parlak. Hızlı yüzerek diğer su canlılarını avlar. Onlar için suların çitaları da denilebilir. Bakın bu grupsa kayıkçı gibi olan böceği bulmuş. Nasıl kürek sallıyor görüyor musunuz?” Çocuklar canlıları inceledikten sonra onları tekrar su birikintisine bırakmaları isteyin. “Bütün bu farklı hayvanların evi bu gördüğünüz küçük su birikintisi. Bu suda bütün besinlerini bulabiliyorlar, aynı zamanda da burada barınıyorlar. Şu gördüğünüz helikopter böceğinin evi bu su birikintisinin çamurlu dibi. Burada pusuya yatarak avlayacak bir canlının geçmesini bekliyor. Şu kayıkçı gibi olan böceği görebiliyor musunuz? Ayaklarını kürek gibi hareket ettiriyor. Bu böcekler de suyun içindeki bitkilerin üzerinde yaşarlar. Bazıları diğer böcekleri yer bazılarıysa sadece bitki yer. Su kayağı yapan böceklerse su yüzeyinde yaşarlar. Bütün bu canlıların evi işte bu küçük su birikintisi” Atölye Kuşadası 2005 Dere yatağında ilerlerken 15 “Doğa Çantam” Deneyimin ardından Bu bölümde, çocukların alan gezisinin ardından okulda ya da evde yapabilecekleri etkinlik önerileri yer alıyor. Bu devam etkinliklerini sizler de çeşitlendirebilirsiniz. ‘Macera Yürüyüşü’ etkinlikleri Macera yürüyüşünün amacı çocukların duyularını kullanarak gerçekleştirdikleri bir dizi etkinlik sonucunda kavrama ile ilgili becerilerini geliştirmektir. Bu bölümde yer alan etkinliklerin tümü ve macera yürüyüşü etkinlikleri okulda ya da okul dışında yapılabilir. Sihirli dinleme topu Çocukları okulun etrafında farklı alanlara götürün. Sihirli dinleme topu etkinliğini tekrar edin. Mümkün olduğunca çok, birbirinden farklı sesi ayırt edebilmeleri ve doğal olan/ olmayan sesleri tanımlamaları için teşvik edin. Gürültülü ve sessiz alanları belirleyin. Farklı alanlarda sesleri dinledikten sonra, okulun basit bir haritasını çizin. Harita üzerinde farklı seslerin nerelerden geldiğini işaretleyin. Bu sayede okulun ses haritasını hazırlamış olursunuz. ‘Benzer’ Etiketleri ve Dokunalım Bu etkinlikler çocukların doğal dokulara aşina olmasına yardımcı olan etkinliklerdir. Bu etkinliklerin devamı olarak çocuklarla özel bir dokunma patikası oluşturabilirsiniz. Farklı dokulardan oluşan bazı malzemeleri karta yapıştırarak duvara asabilirsiniz. Örneğin kürklü bir doku için pamuk, pürüzlü bir doku için zımpara kağıdı, süngerimsi bir doku için sünger kullanabilirsiniz. Bunların yanı sıra farklı dokular için okulun etrafından topladığınız doğal başka malzemeleri de kullanabilirsiniz. Çocuklardan, bu dokuların yanına benzer hissi veren hayvan ya da bitkilerin resimlerini çizmelerini isteyin. Örneğin; kürk kartı için kürklü bir hayvan, sünger kartı için mantar ya da yosun resmi çizebilirler. Hayal gücünüzü kullanın! gökkuşağı ve beni bul Her iki etkinlik de çocukların doğadaki renklere daha dikkatli bakmalarını sağlar. Macera yürüyüşünde yapılan gökkuşağı etkinliği sonunda çocuklar kendi gökkuşağı kartlarını alabilirler. Bunları sınıfa asabilir ve bu etkinliği tekrar yapabilirsiniz. Gökkuşaklarındaki renklerin zamanla nasıl değiştiğini izlemelerini sağlayın. Etkinliği farklı mevsimlerde gerçekleştirerek doğadaki değişimin farkına varmalarını sağlayın. Beni bul etkinliği için çocuklardan kendi renklerini kendilerinin getirmelerini isteyin. Hangi renk daha yaygın hangi renk daha nadir inceleyin. Doğada bulamadıkları herhangi bir renk oldu mu? (aslında olmaması gerekir). Aynı rengin farklı tonlarına bakın. Mesela yeşilin kaç farklı tonu var? Niye yeşilin bu kadar farklı tonu var? Diğer renkler yeşile göre neden daha az? Kim hatırlıyor? Bu etkinliğin devamı olarak çocuklardan doğal bazı nesneler toplayıp getirmelerini isteyebilir ve etkinliği onların bulduklarıyla gerçekleştirebilirsiniz. 16 ‘Canlıların Evlerini Keşfedelim’ Etkinlikleri Bu bölümde yer alan etkinliklerin amacı ağaçların, çayırın ve suyun güzellikleri çocuklara gösterebilmek ve bu yaşam alanlarının bir çok canlıya ev sahipliği yaptığını anlamalarını sağlamaktır. Çayır Dünyası Çayırdaki şekiller Çocuklardan çayırda farklı şekilleri ve dokuları bulmalarını isteyin. Sınıfı dekore etmek için topladığınız kuru otları vazo ya da kaseye güzel bir şekilde yerleştirebilirsiniz. Kuru otları presleyerek, bunları baskı malzemesi olarak kullanabilirsiniz. Mısır koçanlarından oyuncak bebek bile yapabilirsiniz. Yaratıcılık size kalmış! Leziz otlar Bölgede yenilebilen otları bilen birinden bu etkinlik için yardım isteyebilirsiniz. Bu kişiyle etrafta gezerek yenilebilen otları çocuklara anlatabilirsiniz. Besinlerimizin çoğunu bitkilerin oluşturduğunu açıklayabilirsiniz. Çayır Ev Canlıların çayırda kendi evlerini nasıl yaptığını araştırın. Örneğin örümcekler ağlarını nasıl kuruyorlar ya da tırtıllar kendilerini otlara nasıl tutturuyorlar? Hangi kuşlar çayırda yuva yapıyor? Çocuklardan kendi yuvalarını yapmalarını bile isteyebilirsiniz. Dünyada çayırlık alanda yaşayan canlılara örnek verin. Çocukların kendi yakınlarında yaşayan canlılarla bu canlıları karşılaştırmalarını sağlayın. Ağaç dünyası Benim Özel Ağacım Çocuklarla beraber okulunuzun etrafında ağaç bulunan bir alana gidin. Çocuklardan bir ağaç seçmelerini isteyin. İsterseniz ağacın türünü belirlemeye çalışabilirsiniz ama bu gerekli değil. Çocuklara alan gezisi sırasında tanıştıkları ağacı hatırlatın. Çocukların ağacı tanıması için kısa bir zaman ayırın. Ağaçtaki renklere ve eğer hava güneşliyse gölgesine bakın. Çocuklar parmakları ile ağaca dokunsunlar ve ağacın şekli hakkında yorum yapsınlar. Ağacın gövdesini hissetsinler. Ağacın gövdesi pürüzlü mü, düz mü, ıslak mı, kuru mu? Çocukları inceledikleri ağacın resmini yapmalarını isteyebilirsiniz. Hepimiz Ağaçta Yaşıyoruz Çocuklara ağaçlarını bir çok canlının ev olarak kullandığını açıklayın. Köklerin etrafında yaşayan bazı canlılar (yer altında), gövdede yaşayan bazı canlılar (yüzeyde), alt dallarda yaşayan bazı canlılar (birinci kat) ve ağacın tepesinde yaşayan bazı canlılar (en üst kat) var. Ağacı, üzerinde farklı yerlerde yaşayan bu canlılardan bazılarını bularak keşfedin. Alan gezisinde kullandığınız inceleme yöntemlerini kullanabilirsiniz. “Hepimiz Ağaçta Yaşıyoruz” posteri hazırlayabilir, bu posterde ağacın farklı yerlerinde yaşayan canlıları anlatabilirsiniz. Bağlantılar Çocuklar, ağaç üzerinde bulunan canlıları incelerken bu canlıların ağacın hangi bölümünde olduğunu not alsınlar. Daha sonra bu canlıların ağacın hangi bölümünü tercih ettiğini ve neden bu bölümü tercih ettiğini tartışsınlar. Tartışma sonunda inceledikleri bütün canlıların beslenmek ve barınmak için bu ağaca ihtiyaçları olduğunu bir kere daha hatırlatın. Kolaj Çocuklarla incelediğiniz hazırlayabilirsiniz. ağacı ve bu ağaçta bulunan canlıları gösteren bir kolaj 17 Ağaç Ev Son olarak, bir kuşu ele alarak hayvanların evleri temasını geliştirebilirsiniz. Örneğin kargayı ele alın ve çocukları kargaların ağaca nasıl ihtiyacı olabileceği konusunda düşünmeleri için teşvik edin. Kargalar için bir ağaç, güvenli bir yuva yeri, yuvasında kullanacağı dallar için bir kaynak, geceleri uyuması (tünemesi) için bir yer, bazen besin kaynağı (örneğin; böcekler) olabilir. Çocuklar bir karga olduklarını hayal etsinler. Ağacın tepesinde tünemek nasıl bir şey? Fırtınada yağmur ve rüzgara maruz kalmak nasıl hissettiriyor? Gece nasıl hissediliyor? Neler görebilir ve duyabilirler? Eğer biri karganın evi olan ağacı kesseydi, karga nasıl hissederdi? Ne yaparlardı? Tartışın. Hikayeler Çocuklardan bir hikaye yazmalarını isteyebilirsiniz. Hikayelerinin konusu kargaların ağaç hakkında hissettikleri ya da kargaların ağaçları kesildiğinde ne hissettikleri olabilir. Çocukları, yaşadıkları yerin yakınlarında ya da okulun etrafında kendi özel ağaçlarını seçmeleri ve kendi ağaçlarını tanımaya çalışmaları için yüreklendirin. su dünyası Suyu Hissetmek Çocukların sayısına göre içi su dolu kaseler bulundurun. Çocuklar elleriyle suya dokunsunlar. Parmakları açık ve parmakları kapalı olarak ellerini kasede gezdirsinler. Suya dokunduklarında nasıl hissettiklerini anlatmalarını sağlayın ve aşağıdaki etkinlikleri yaparak hissettiklerini not alın. Ellerine farklı yüksekliklerden su damlatın. Nasıl hissediyorlar, her yükseklikte farklı hissediyorlar mı? Çocuklar kasedeki suya su damlatsınlar. Nasıl desenler oluştu? Çocuklar, kaseye su damlatsınlar ve suyun sesini dinlesinler. Çıkan sesleri (şlap, şulup, vb.) temel alarak sözcükler üretsinler. Su Evi Çocukları, suya ihtiyacı olan değişik canlıları düşünmelerini sağlayın. Suya bağlı yaşayan farklı canlıları düşünsünler. Bazıları derelerde, bazıları göllerde bazıları denizde yaşar. Canlıların evlerini keşfedelim etkinliği sırasında çocukların keşfettiği canlıları yeniden hatırlamalarını sağlayın. Okul bahçesine küçük bir havuz yaparak çocukların burayı geliştirip incelemelerini de sağlayabilirsiniz. Su Döngüsü Su döngüsünü anlatmaya istediğiniz yerden başlayabilirsiniz. Okul kanalizasyonunun nereye aktığını ile işe başlamak iyi bir fikir olabilir. Bunu bir hayali gezi gibi düşünün. Çocukları, suyu akarken düşünmeleri için teşvik edin. Kanalizasyon önce küçük bir dereye oradan büyük bir ırmağa akacak. Hangi dere ve hangi ırmak olduğunu bulun. Irmağı harita üzerinde izleyin. Bu ırmağın nereye doğru gittiğine bakın ve denize nerede döküldüğünü bulun. Nehir ağzında, derede ve denizde yaşayan canlıları düşünün. Denizi ve aynı denizi paylaşan diğer ülkeleri düşünün. Gruptan biri hiç deniz yolculuğu yapmış mı? Deniz suyu ve tatlı bir ırmak suyu arasındaki fark ne? Tuzlu ve tuzsuz su içeren birkaç kase hazırlayın, çocukların bunların tatlarına bakmasına izin verin. Burada anlatabileceğiniz önemli bir nokta su döngüsünün başından sonuna kadar bu sistemin içerisinde yaşayan canlıları etkileyen bir çok kirleticinin de suyun içerisine karışmakta, ve uzun bir seyahatten sonra bunların da sonunda yine bize geri dönmekte olduğudur. Çocuklardan su döngüsü ile ilgili bir hikaye yazmalarını isteyebilirsiniz. 18 “Doğa Çantam” Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Okulu öğretim programları Doğa Çantam programı, Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilköğretim 4-5. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programı ve 1-3. sınıf Hayat Bilgisi Programını tamamlayan bir doğa eğitimi programıdır. 4-5. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Programı ve Doğa Çantam Doğa Çantam programı Fen ve Teknoloji Dersi programının belirttiği 36 kazanımdan 6’sını tamamlamaktadır. 4. ve 5. Sınıf İçin “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” Kazanımları Kazanım 3: Bazı ürün ve sistemlerin doğal, bazılarının ise yapay (insanlar tarafından yapılmış) olduğunu fark eder. Doğa Çantam programı, doğal bir alanda ya da parkta gerçekleştirilen eğitim programıdır. Program sırasında çocuklara gidilen alan ve özellikleri hakkında bilgi verilmektedir. Gidilen alana uygun olarak doğal alan, korunan alan, şehir parkı, milli parklar gibi kavramlar anlatılmaktadır. Kazanım 16: Yakın çevreden başlayarak çevrede yer alan canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin farkına varır. Doğa Çantam programı, çocukların yakın çevrelerindeki canlı türleri ve cansız varlıkları gözlemlemeleri ve keşfetmelerini içermektedir. Program süresince çocuklar hisleriyle ve program eğitmenlerinin yardımıyla canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin farkına varmaktadır. Kazanım 20: Çevreyi ve yabanî hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. Kazanım 21: Çevreyi ve yabanî hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. Kazanım 22: Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerekliliğini bilir. Kazanım 23: Çevre koruma ile ilgili faaliyetlere katılır. Doğa Çantam programı, gidilen alanın özellikleri ile bilgiler ve deneyimleri içermektedir. Örneğin bir Milli Park’a gidilmişse, çocuklar Milli Parklarda yaban hayatı koruma yöntemleri ile ilgili bilgi almakta ve ‘Canlıların Evlerini Keşfedelim’ etkinlikleri sırasında kendi Milli Parklarını oluşturup korumaya çalışır. Bu etkinlik sayesinde özellikle bireylere düşen sorumluluğu ve doğal alanların korunması gerektiğini yaşayarak öğrenmiş olur. 4. ve 5. Sınıf İçin “Bilimsel Süreç Becerisi” Kazanımları Doğa Çantam programı, bilimsel süreç temel becerileri arasında belirtilen gözlem, karşılaştırma, çıkarım yapma, değişkenleri belirleme ve yorumlama/ sonuç çıkarma becerilerinin gelişmesini desteklemektedir. Program sırasında çocuklar canlı ve cansız varlıkları birçok duyu organı kullanarak gözlemlemekte, bir cismin, şekil, renk ve yüzey özellikleri gibi çeşitli özellikleri belirlemekte, gözlemlenen varlıklar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptamakta, karşılaşılan doğayla ilgili olayların sebepleri hakkında düşünmekte ve gözlemleri sonucunda yorum yapmakta ve sonuç çıkarmaktadırlar. 19 4. ve 5. Sınıf İçin “Tutum ve Değer” Kazanımları DT-1. ALGILAMA (Dikkatini vermesi ve sabit tutması) • Kendini vererek dinler. • Etrafındaki aktiviteleri izler (takip eder). • Öğrenmeye ve anlamaya istekli olur. Doğa Çantam programı, çocukların bulundukları alanı, bu alanda yaşayan canlı ve cansız varlıkları doğa kaşifi adayı olarak keşfetmelerini teşvik etmektedir. Doğa kaşifinin özellikleri programın başında açıklanmakta ve keşif yapabilmeleri için dinlemeleri, gözlemlemeleri ve dokunmaları istenmektedir. Programda bulunan etkinlikler, çocukların dikkatini vermeleri, kendilerini vererek dinlemeleri, keşif yapabilmeleri için etraflarında olan bitenleri izlemeleri ve merak duyguları uyandırılarak öğrenme ve anlamaya istekli olmalarını sağlamaktadır. DT-2. TEPKİDE BULUNMA (Karşılık vermesi ve bundan tatmin olması) • Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar. • Kendi başına fikir üretir (bağımsızdır). Doğa Çantam programı, çocukların çevrelerine karşı ilgi ve merak duygularını uyandırarak onların öğrenme isteklerini artırmayı sağlamaktadır. Program süresince canlıları, cansız varlıkları ve bunlar arasındaki ilişkileri çocukların kendilerinin çıkarması ve fikir üretmesi sağlanmaktadır. Örneğin çocuklara kendini kolay kamufle edebilen bir canlının bu özelliği doğrudan söylenmemekte, ona yardımcı olarak bunu kendisinin çıkarması sağlanmaktadır. DT-3. DEĞER VERME ilişkilendirmesi) (Hareketlere, olaylara ve nesnelere bir önem ve değer • Kendisine ve çevresine saygılı ve terbiyeli olur (Kopya çekmez, gürültü yapmaz, çevresine zarar vermez, başkalarının hakkını çiğnemez, adaletli ve dürüsttür.). Doğa Çantam programı, çocukların canlı ve cansız varlıklara zarar vermemelerini, saygı ve ilgi göstermelerini sağlamaktadır. DT-4. ÖRGÜTLEME (Tutarlı bir değer sistemi oluşturması) • Olayların sonucunu göz önüne alarak hareket eder • Kendisine güvenir (Özgüvenlidir, kendisinin zayıf ve güçlü yönlerini bilir.). • İşbirlikçidir (Grup çalışmalarını tercih eder.). Doğa Çantam programı, çocukların her birini programa dahil eder ve bu sayede çocukların kendilerine güvenmelerine yardımcı olur. Grup çalışmasına dayalı bir programdır. DT-5. YAŞAM TARZI GELİŞTİRME (Değer sisteminin hareketleri uzun zaman kontrol etmesi sonucunda hayat tarzı geliştirmesi) • Kendisini ve çevresini sürekli sorgular (Sürekli delil ile konuşur veya sürekli delil ister.). Doğa Çantam programı, çocukların soru sormalarını teşvik eden bir programdır. Soruların yanıtlarını doğrudan vermez. Çocukların sorgulamasını sağlar. 20 1-3. Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Programı ve Doğa Çantam Yeni Hayat Bilgisi Ders Programının vizyonu içerisinde Hayat Bilgisi dersine ayrılan zamanın büyük bir bölümünde öğrencilerin kendi girişimleriyle gerçekleştirecekleri ve öğretmenlerin öğrencilere doğrudan bilgi aktarmak yerine sadece ve sadece yol göstereceği etkinlikler aracılığıyla: 1. Kendisiyle, toplumsal çevresiyle ve doğa ile barışık, 2. Kendini, milletini, vatanını ve doğayı tanıyan, koruyan ve geliştiren bireyler yetiştirmektir” yer almaktadır. Doğa Çantam programı, eğitmenlerin yardımıyla çocukların kendi duyularını kullanarak doğayı tanımaları ve sonrasında sevip korumalarına yardımcı olan bir programdır. Çocuklar pasif öğrenen konumunda değil aksine aktiftir. Hayat Bilgisi Ders Programının temel yaklaşımı, insanı biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel yönleriyle bir bütün olarak ve değişimin hem öznesi hem de nesnesi olarak ele almaktır. Bu noktadan hareketle “birey”, “toplum” ve “doğa” olmak üzere üç ana öğrenme alanı belirlenmiştir. Doğa Çantam programı, üç ana öğrenme alanından biri olan “Doğa” öğrenme alanını güçlendiren bir programdır. Hayat Bilgisi Ders Programında öğrencilere kazandırılacak temel beceriler arasında ayrı bir başlık olarak “Çevre Bilinci” yer almaktadır. Doğa Çantam programı bu bilincin kazandırılmasını amaçlayan bir programdır. Hayat Bilgisi Ders Programında dikkat edilen “öğrencilerin etkinliklere katılarak değişik bilgi ve beceriler edinmelerini sağlamak, öğrencinin ilgisini çekmesi, öğrencilerde merak ve araştırma isteği yaratması, öğrencilerin doğal öğrenme yolunu izlemelerine fırsat vermesi, çeşitli öğrenme yaklaşımlarına uygun olması, öğrenmede derinliği ve genişliği teşvik etmesi” özelliklerine uygundur. Doğa Çantam Programının Hayat Bilgisi Ders Programında Yer Alan Öğrenci Kazanımları ve Etkinlik Örnekleri ile Uyumu Kazanım A.1.43. Duyu Organları işlevleri ile çevreyi algılama arasında ilişki kurarak okulu ve çevresini tanır Örnek Etkinlik: Duyu Organları Konuşuyor. Doğa Çantam programı, bütünüyle duyu organlarına dayalı öğrenme etkinliklerinden oluşmaktadır. Görme, duyma, işitme, hissetme duyularına dayalı etkinliklere çocukların doğayı tanımaları amaçlanmaktadır. Kazanım C.1.14. Canlıların ortak özelliklerini araştırır. Örnek Etkinlik: Çevremdeki Canlılar Doğa Çantam programı, çocukların hem doğal ve korunan bir alanda hem de insan yerleşimi yakınında bir çok canlıyı ve canlı çeşitliliğini fark etmelerini amaçlamaktadır. Kazanım C.1.19. Çevresindeki varlıkların renk çeşitliliğini fark eder. Örnek Etkinlik: Renk Pazarı Doğa Çantam programında yer alan “Beni Bul” etkinliği Hayat Bilgisi Ders Programında örnek etkinlik olarak gösterilen Renk Pazarı etkinliğinin bir benzeridir. Kazanım C.1.24. Doğal ve yapay çevre arasındaki benzerlik ve farklılıkları ifade eder. Örnek Etkinlik: Orman ve Parkın Hikâyesi Doğa Çantam programının Önemli Doğa Alanlarında yapılması tavsiye edilmektedir. Program parkta da gerçekleştirilebilir. Bu sayede çocukların doğal alan ve korunan alan kavramları hakkında fikir sahibi olmaları amaçlanmaktadır. 21 Ekler I. “Doğa çantam” Eğitmene notlar Doğa Çantam, doğal bir alanda ya da parkta yani açık havada yapılan bir eğitim programıdır. Çocuklar için yeni bir deneyim olduğu için meraklı, beklenti içerisinde, heyecanlı ya da gergin olabilirler. Merak ve beklentiyi, hayranlık ve öğrenme isteğine dönüştürmek, heyecan ve tedirginliği, gürültü, dikkati dağıtma ya da içine kapanıklığa dönüştürmemek Doğa Çantam programının başarısı için gereklidir. Programa katılan her çocuğu dahil etmek, onlarla ilgilenmek ve sorularına cevap vermek önemlidir. Eğer mümkünse öğretmenleriyle önceden görüşerek çocuklar hakkında bilgi alın. İsimlerini ve bazı özelliklerini bilmeniz, program süresince onlar hakkında bildiklerinize değinmeniz ve program süresince öğrendikleriyle kendileri arasında bağlantı kurmanız onlarla iletişiminizi güçlendirecektir. Programla ilgili bazı bilgileri kapalı bir mekanda, eğer otobüsle geldilerse otobüsten inmeden açıklayın. Nerede olduklarını, kaç saat burada kalacaklarını, özel ihtiyaçlarını nerede karşılayabileceklerini, eğer yemek yiyeceklerse ne zaman ve nerede yiyeceklerini söyleyin. Böylece, tedirginlikleri azalacak ve kendilerini daha rahat hissedeceklerdir. İyi bir kaşifin alana ve burada yaşayanlara saygı duyduğunu, bakıp, dokunup, koklayıp, hissettiğini ama bulduklarını buldukları yere bıraktığını, iyi bir keşif yapabilmek için sessiz olduğunu ve keşif eğitmenleriyle kaldığını söyleyin. Merak ve beklentilerini, hayranlık ve öğrenme isteğine dönüştürmek eğitmene bağlıdır. Sizin de en az onlar kadar meraklı ve öğrenmeye istekli olduğunuzu görmeleri onları etkileyecektir. Bu duygularınızı göstermekten kaçınmayın, onlarla paylaşın. Programın amaçlarından birisi de çocuklara örnek bir model olmaktır. Program süresince canlılara ve bulunduğunuz yere özenli olmanız onları sözlerden daha çok etkileyecektir. Bitkileri incelerken koparmamanız, incelediğiniz şeyleri bulduğunuz yere bırakmanız onlarda iz bırakacaktır. Doğa Çantam programı sihirli bir öğrenme ortamı üzerine kuruludur. Bu ortamı oluşturmak için her birinin ilgisini çekmelisiniz. Dahil olmalarını, dokunmalarını, dinlemelerini, bakmalarını ve soru sormalarını teşvik edin. Onların heyecanını paylaşın. Kendinizi ve bulduklarınızı çocuklarla paylaşın. Tüm dikkatlerini üzerinizde topladığınızda sizi dinleyecekler ve öğreneceklerdir. Bilmediğiniz bir soru sorarlarsa bilmediğinizi itiraf etmekten kaçınmayın. Birlikte düşünmeye ve bulmaya çalışın. Programa katılmadan önce okulda öğrendikleri ve bağlantılı olabilecek bir konu olup olmadığını öğretmenlerine sorun. Öğretmenlerinin çocukların özellikle öğrenmelerini istediği bir şey var mı öğrenin. Örneğin besin zincirini öğrenmiş olabilirler, siz de bunu programa dahil ederek öğrenmelerini pekiştirebilirsiniz. Bunu yaparken, Doğa Çantam programının duyulara dayalı, bilgi yüklemeyi değil çocukların kendilerinin öğrenmelerini amaçlayan bir program olduğu unutulmamalıdır. Programın öncesinde çocukların okulda öğretmenleriyle ön çalışma yapmaları beklenmektedir. Öğretmenlerinin bunu daha kolay yapabilmesi için programın uygulanacağı alan, ne öğrenileceği, getirilmesi gereken şeyler ve nasıl giyinilmesi gerektiği ile ilgili bilgileri temin edin. Doğa Çantam deneyiminin ardından çocukların okulda öğretmenleriyle bazı geri bildirim etkinlikleri yapmaları beklenmektedir. Bu etkinlikleri yapmaları için çocuklara programın yapıldığı alandan ayrılırken bir çalışma verebilir ve bunu alandan ayrıldıktan sonra yapmalarını isteyebilirsiniz. (Bir ağacın izlenmesi, seslerin dinlenmesi, gökkuşağının yapılması, vb.) 22 II. “Doğa çantam” Örnek program 09:00 – 09:30 Çocuklarla tanışma ve kahvaltı 09:30 – 10:00 Çantaların dağıtılması ve gruplara ayrılması 10:00 – 10:15 Sihirli dinleme topu 10:20 – 10:35 ‘Benzer’ etiketleri 10:40 – 10:55 Beni bul 11:05 – 11:20 Gökkuşağı 11:30 – 12:00 Çayır dünyası 12:00 – 12:15 Vedalaşma Atölye Kuşadası 2005 Çantaları hazırlarken 23 III. “Doğa çantam” Eğitmen eğitimi çalışması I. Gün 09:00 – 09:30 Tanışma ve kahvaltı 09:30 – 10:00 Çantaların dağıtılması ve gruplara ayrılması 10:00 – 10:15 Sihirli dinleme topu 10:20 – 10:35 ‘Benzer’ etiketleri 10:40 – 10:55 Beni bul 11:05 – 11:20 Gökkuşağı 11:30 – 12:00 Çayır dünyası 12:00 – 12:30 Vedalaşma 12:30 – 13:30 Yemek arası 13:30 – 14:00 Doğa Çantam programının değerlendirilmesi 14:00 – 14:30 Doğa Çantam programının açıklanması II. Gün 10:00 – 11:00 Doğa Çantam programı alanlara göre nasıl geliştirilir? 11:00 – 12:00 Soru-Cevap 12:00 – 13:00 Yemek arası 13:00 – 16:00 Doğa Çantam programını oluşturmak ve hazırlık III. Gün 09:15 – 09:30 Çocuklarla tanışma 09:45 – 10:00 Kaşif olmak 10:00 – 10:10 Sihirli dinleme topu 10:10 – 10:30 ‘Benzer’ etiketleri 10:30 – 11:00 Beni bul 11:00 – 12:00 Çayır dünyası 12:00 – 12:15 Vedalaşma 12:30 – 13:30 Yemek arası 13:30 – 14:30 Programın değerlendirilmesi 14:30 – 15:00 Doğa Çantam programının uygulanması ile ilgili öneriler 24 IV. “Doğa çantam” Davetiye örneği 25 V. “Doğa çantam” İsim etiketi 26 VI. “Doğa Derneği” Hakkında UFKUMUZ İnsanın; bütün varlıklara ve ekolojik bütüne saygı duyduğu, varoluşunun doğa üzerindeki etkisini bilerek yaşadığı ve sonucunda, doğanın korunmasına bile gerek kalmayan bir yaşam tarzı geliştirdiği bir dünyaya ulaşmak. GÖREVİMİZ Doğa Derneği, başta kuşlar olmak üzere nesli tehlike altında olan türlerin, Önemli Kuş Alanları ve Önemli Doğa Alanları'nın ve bu alanlar arasındaki geçiş bölgelerinin korunması için: • Eğitim ve kapasite geliştirme çalışmaları yapar. • Kampanya ve benzeri iletişim etkinlikleri yürüterek doğa korumanın tabanını genişletmeye çalışır. • Bilimsel araştırmalar yaparak sonuçlarını yayar. • Yerinde ve doğrudan koruma çalışmaları yürütür. • Bunu yaparken, çalıştığı yerin insanlarıyla birlikte hareket eder ve buradaki yaşam kalitesinin artırılmasını doğa korumayla bir bütün olarak ele alır. • Yerel, ulusal ve uluslararası ölçeklerde deneyim değişimi ve işbirliği ağlarını geliştirir. Doğa Eğitimi Çalışmaları Doğa Derneği, doğa eğitimi konusunda tecrübesini aktarmak, önemli Kuş ve Doğa Alanlarının yakınlarında yaşayan çocukların doğayla olan bağlantılarını güçlendirmek ve doğa eğitimini ulusal ölçekte yayınlaştırmak için çalışmalarını uluslararası yöntemleri izleyerek ve Türkiye koşullarına uygun olarak yürütmektedir. Türkiye’de yapılan doğa/çevre eğitimi çalışmalarını takip edebilmek için Çevre Eğitimi İletişim Ağına (cevre-egitimi@yahoogroups.com) üye olabilirsiniz. 27 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 5. “Yeşil Kutu CD” REC Türkiye Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 34 DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 6. Örnek İşbirliği Protokolü Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 35 EK 6- ÖRNEK/TASLAK İŞBIRLIĞI PROTOKOLÜ İŞBİRLİĞİ PROTOKOLÜ Amaç Madde 1- Bu protokolün amacı; Yıldız Dağları Biyosfer Projesi kapsamında kurulan doğa eğitim merkezinde Kırklareli’ndeki çocuklardan başlayarak, Trakya Bölgesi, Türkiye geneli ve ilerleyen dönemlerde uluslararası düzeyde doğa eğitimlerini yaygınlaştırmak, çocuklarda doğa bilincini aşılamak ve doğaya duyarlı bireylerin yetişmesine katkı sağlamaya yönelik ilgili birimlerle işbirliği kurmaktır. Kapsam MADDE 2 Bu protokol, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı, …………………………… Derneği ile ……………………………………Derneği/………. Üniversitesi,……………….TÜBİTAK tarafından protokolde belirtilen amaçlar doğrultusunda Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezinde gerçekleştirilecek eğitimler için eğitim materyallerinin geliştirilmesi, eğitmenlerin yetiştirilmesi ve eğitmen temini, eğitimlerin organizasyonu ve uygulanmasına yönelik çalışmaları ve taraflarca yapılacak işbirliği esas ve yükümlülüklerini kapsar. Yasal Dayanak MADDE 3. Bu protokol, 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu, 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği ile ………………… derneğinin Kuruluş kanunu, ………………………..Derneğinin kuruluş Kanun’una dayanılarak hazırlanmıştır. Taraflar MADDE 4 İşbu protokolün tarafları; Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, ……………………………….derneği, ………………………Derneği’dir. . Kısaltmalar MADDE 5. a. “ÇOB”, Çevre ve Orman Bakanlığı’nı, b. “MEB”, Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim Genel Müdürlüğü’nü, c. “DKMPGM”, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nü, d. “....”, ..................................... Derneği’ni, e. “.........” ........................................Derneği’ni, f. “TÜBİTAK”…………………………. g. ………………………… h. “DEM” Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi’ni, ı. ”STK” Sivil Toplum Kuruluşu’nu i. “0kul”, İlköğretim okullarını j. “Eğitmen”, doğa eğitimi konularında deneyimli ve ………… kişileri ifade eder. Tarafların Sorumlulukları MADDE 6 Bu protokol kapsamındaki iş ve işlemlerin yürütülmesinde tarafların sorumlulukları şunlardır: 6.1 ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI- Doğa Koruma Ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün Sorumlulukları; - Eğitim merkezinde diğer taraflarla işbirliği içinde çalışacak uzmanları görevlendirmek, eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve buna yönelik çalışmaların koordinasyonunu sağlamak, Merkezde yapılacak eğitimleri organize etmek ve duyurmak, Taraflar arasında iletişim ve koordinasyon ile ilgili iş ve işlemlerin düzenli olarak yürütülmesini sağlamak, Eğitici Eğitimi çalışmalarını diğer taraflarla işbirliği içinde gerçekleştirmek, Eğitimlerin sürekliliğini sağlamaya yönelik gerekli önlemleri almak, Eğitimler için yurt içi ve yurt dışı finansal kaynaklara projeler hazırlamak, sunmak ve yönetmek, DEM için düzenli olarak diğer taraflarla birlikte eğitim materyalleri geliştirmek ve çoğaltmak, Kırklareli’ndeki okullara yönelik özellikle eğitim-öğretim döneminde okullara giderek eğitim programları düzenlemek, Kırklareli’ndeki okullarda diğer ortaklarla birlikte “Doğa Köşesi” oluşturmak ve ilgi artırmak için girişimlerde bulunmak, DEM’i yeterli sayıda eleman ile donatmak, 6.2 MEB’in Sorumlulukları - Eğitimler süresince okul, öğretmen ve öğrencilere ilişkin gerekli izinleri vermek, Eğitimlerin MEB’in müfredatına alınmasını sağlamak, Eğitim materyallerini okullara yaygınlaştırmak, Öncelikle Kırklareli’ndeki okullarda “Doğa Köşesi” oluşturmaya yönelik mekanların ayrılmasına olanak vermek, Öğretmenlerin doğa ile ilgili konularını işlemek üzere merkezi kullanmalarını teşvik etmek, Düzenli olarak okulların merkezi kullanmalarına yönelik girişimlerde bulıunmak, 6.3. ……………… Derneğinin Sorumlulukları; ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Eğitim merkezi için geliştirilecek eğitim programlarının hazırlığına destek vermek, İşbirliği içinde eğitim materyallerinin hazırlanmasını sağlamak, Kendi imkanlarıyla eğitime katılacak öğrenci/ziyaretçileri bilgilendirmek ve merkeze yönlendirmek, Diğer taraflarla veya bireysel olarak merkez için projeler hazırlamak ve sunmak, Eğitimlere eğitmen temin etmek, 6.3 ……………….Üniversitesinin Sorumluluğu: ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ Eğitim merkezi için geliştirilecek eğitim programlarının hazırlığına destek vermek, İşbirliği içinde eğitim materyallerinin hazırlanmasını sağlamak, Kendi imkanlarıyla eğitime katılacak öğrenci/ziyaretçileri bilgilendirmek ve merkeze yönlendirmek, Diğer taraflarla veya bireysel olarak merkez için projeler hazırlamak ve sunmak, Eğitimlere eğitmen temin etmek, Üniversite öğrencilerinin gönüllü olarak görev almalarını sağlamak, Üniversite öğrencilerinin 6.4Ortak Sorumluluklar a. Eğitim Programı’nın ve eğitim malzemelerini geliştirmek, b. Doğa Eğitimi ve Eğitici Eğitimlerini yapmak, c. DEM ile ilgili yapılacak toplantılara katılım sağlamak, d. Merkez için web sayfasının geliştirilmesi ve desteklenmesine katkı vermek, e. Eğitimlerin ve uygulamaların izleme ve değerlendirilmesini yapmak ve sonuçlarının düzenli olarak raporlanıp paylaşılmasını sağlamak, f. Eğitim programlarının ortak hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlamak,. g. Doğa Eğitim Merkezinde yapılacak faaliyetlerin sürdürülebilirliğini destekleyecek yeni projeler hazırlamak (TÜBİTAK, EU, UNDP-GEF veya özel sektör fonlarından yararlanılabilir) h. Tüm tarafların sitelerinde etkinliklere yer verilmesini ve merkezin ve eğitimlerin tanıtımının yapılmasını sağlamak, ı. Merkezin kendi internet sayfası üzerinden gönüllüler ile ilgili çalışmaların yürütülmesini desteklemek, i. ürütülecek tüm etkinliklerin özellikle Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilgili mevzuatı çerçevesinde gerçekleştirilmesi, j. Merkezdeki eğitim programları ve diğer uygulamalara yönelik yıllık eylem planlarının ve bütçenin hazırlanması ve ortak olarak tedbirlerin alınmasını sağlamak. Yıldız Dağları Doğa Eğitim Merkezi Yönlendirme Komitesi MADDE 7 Protokol taraflarınca yapılan protokolün izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla protokolün tüm taraflarından karar almaya yetkili en az birer kişiden oluşan bir Yönlendirme Komitesinin oluşturulması. . Çeşitli Hükümler MADDE 8 Düzenlenecek etkinliklere katılacak protokol ortaklarının yol, konaklama vb. giderler her katılımcının kendi kurumu tarafından karşılanır. Eğer merkez için hazırlanıp, uygulamaya başlanan bir proje mevcut ise bu projeden de bazı masraflar karşılanabilir. MADDE 9. Protokolde yer almayan hususlar ile uygulamada karşılaşılan güçlüklerin giderilmesi yönünde gerektiğinde ortak toplantılar yapılıp kararlar alınır ve tarafların onayları ile uygulamaya konulur. MADDE 10 Yeni proje önerileri doğrultusunda ulusal ve uluslararası sponsorlardan merkezdeki eğitimlerin ve uygulamaların sürekliliği için destek alınır ve merkezin personel harcamaları ve diğer giderleri ile eğitim masrafları bu projelerden karşılanır. Proje olmadığı durumlarda ortaklara tanımlanan sorumluluklar çerçevesinde uygulamalar yürütülür. Protokolün Süresi MADDE 11 Bu protokol imzalandığı tarihten itibaren beş yıl geçerlidir. …………………………………… DKMP Genel Müdürü ………………………… MEB ………………………………… …………..Üniversitesi . …………………………………… ……………………..Derneği ………………………… ……………………Derneği ………………………………… TÜBİTAK Son Hükümler İlgili Avrupa Birliği Mevzuatı Madde 17 — Bu Yönetmelik 12/6/1989 tarihli ve 89/391/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıştır. Yürürlük Madde 18 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 7. H&S Güvenlik Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 36 EK-7 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ 09 Aralık 2003 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 2531 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 — Bu Yönetmelik, işyerlerinde sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için alınacak önlemleri belirler. Bu amaçla; a) Mesleki risklerin önlenmesi, sağlık ve güvenliğin korunması, risk ve kaza faktörlerinin ortadan kaldırılması, b) İş sağlığı ve güvenliği konusunda işçi ve temsilcilerinin eğitimi, bilgilendirilmesi, görüşlerinin alınması ve dengeli katılımlarının sağlanması, c) Yaş, cinsiyet ve özel durumları sebebi ile özel olarak korunması gereken kişilerin çalışma şartları, ile ilgili genel prensipler ve diğer hususlar bu Yönetmelikte düzenlenmiştir. Kapsam Madde 2 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren tüm işyerlerini kapsar. Dayanak Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmiştir. Tanımlar Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen ; a) Risk değerlendirmesi: İşyerlerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin, işçilere, işyerine ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, b) Sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi: İşyerinde sağlık ve güvenlik konularında işçileri temsil etmeye yetkili kişiyi, c) Önleme: Mesleki riskleri önlemek veya azaltmak için işyerinde yapılan işlerin bütün aşamalarında planlanmış veya alınmış önlemlerin tümünü, d) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM İşverenlerin Yükümlülükleri Genel Hükümler Madde 5 — İşverenlerin yükümlülükleri ile ilgili genel hükümler aşağıda belirtilmiştir: a) İşveren, işle ilgili her konuda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumakla yükümlüdür. b) İşverenin iş sağlığı ve güvenliği konusunda işyeri dışındaki uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alması bu konudaki sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. c) İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluğu ilkesini etkilemez. İşverenin Genel Yükümlülükleri Madde 6 — İşveren aşağıda belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili hususları yerine getirmekle yükümlüdür: a) İşveren, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır. İşveren, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amaç ve çalışması içinde olacaktır. b) İşveren, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında aşağıdaki genel prensiplere uyacaktır: 1) Risklerin önlenmesi, 2) Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, 3) Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, 4) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında, iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metodlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, 5) Teknik gelişmelere uyum sağlanması, 6) Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi, 7) Teknolojinin, iş organizasyonunun, çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 8) Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, 9) İşçilere uygun talimatların verilmesi. c) İşveren, işyerinde yapılan işlerin özelliklerini dikkate alarak; 1) Kullanılacak iş ekipmanının, kimyasal madde ve preparatların seçimi, işyerindeki çalışma düzeni gibi konular da dahil işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden tüm riskleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre; işverence alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekli ve üretim yöntemleri, işçilerin sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltmeli ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanmalıdır. 2) Bir işçiye herhangi bir görev verirken, işçinin sağlık ve güvenlik yönünden uygunluğunu göz önüne alır. 3) Yeni teknolojinin planlanması ve uygulanmasının, seçilecek iş ekipmanının çalışma ortam ve koşullarına, işçilerin sağlığı ve güvenliğine etkisi konusunda işçiler veya temsilcileri ile istişarede bulunur. 4) Ciddi tehlike bulunduğu bilinen özel yerlere sadece yeterli bilgi ve talimat verilen işçilerin girebilmesi için uygun önlemleri alır. d) Aynı işyerinin birden fazla işveren tarafından kullanılması durumunda işverenler, yaptıkları işin niteliğini dikkate alarak; iş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni önlemlerinin uygulanmasında işbirliği yapar, mesleki risklerin önlenmesi ve bunlardan korunma ile ilgili çalışmaları koordine eder, birbirlerini ve birbirlerinin işçi veya işçi temsilcilerini riskler konusunda bilgilendirirler. e) İş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni konusunda alınacak önlemler hiç bir şekilde işçilere mali yük getirmez. Koruyucu ve Önleyici Hizmetler Madde 7 — İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili koruyucu ve önleyici hizmetlerin yerine getirilmesi için aşağıda belirtilen hususlara uyulacaktır: a) Bu Yönetmeliğin 5 ve 6 ncı maddelerinde belirtilen yükümlülükler saklı kalmak kaydıyla, işveren, işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere, işyerinden bir veya birden fazla kişiyi görevlendirir. b) Sağlık ve güvenlikle görevli kişiler, işyerinde bu görevlerini yürütmeleri nedeniyle hiçbir şekilde dezavantajlı duruma düşmezler. Bu kişilere, söz konusu görevlerini yapabilmeleri için yeterli zaman verilir. c) İşyerinde bu görevleri yürütebilecek nitelikte personel bulunmaması halinde, işveren dışarıdan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alır. d) İşveren hizmet aldığı kişi veya kuruluşlara, işçilerin sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel faktörler hakkında bilgi verir. Bu kişi veya kuruluşlar, bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin (b) bendinde sözü edilen işçiler ve bu işçilerin işverenleri hakkındaki gerekli bilgilere de ulaşabilmelidirler. e) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütmek üzere: 1) Görevlendirilen kişiler gerekli nitelik, bilgi ve beceriye sahip olacaktır. 2) Dışarıdan hizmet alınan kişi veya kuruluşlar gerekli kişisel beceri, mesleki bilgi ve donanıma sahip olacaktır. 3) Görevlendirilen kişiler veya dışarıdan hizmet alınan kişi veya kuruluşların sayısı; işyerinin büyüklüğü, maruz kalınabilecek tehlikeler ve işçilerin işyerindeki dağılımı dikkate alınarak, koruyucu ve önleyici çalışmaların organizasyonunu yapmaya ve yürütmeye yeterli olacaktır. f) İşyeri içindeki veya dışındaki kişi veya kuruluşların bu maddede belirtilen sağlık ve güvenlik risklerini önleme ve risklerden korunma ile ilgili görev ve sorumlulukları açık olarak belirlenir. Bu kişi ve kuruluşlar gerektiğinde birlikte çalışırlar. g) İşverenin yeterli mesleki bilgi, beceri ve donanıma sahip olması halinde, işyerinin büyüklüğü, işin niteliği ve işçi sayısı dikkate alınarak bu maddenin (a) bendinde belirtilen hususların yerine getirilmesi sorumluluğunu kendisi üstlenebilir. h) İş sağlığı ve güvenliği konularında hizmet verecek kişi ve kuruluşların nitelikleri ve belgelendirilmesi ile işverenin sorumluluğu hangi hallerde üstlenebileceği ile ilgili usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir. İlkyardım, Yangınla Mücadele ve Kişilerin Tahliyesi, Ciddi ve Yakın Tehlike Madde 8 — İlkyardım, yangınla mücadele ve kişilerin tahliyesi, ciddi ve yakın tehlike ile ilgili uyulacak hususlar aşağıda belirtilmiştir: a) İşveren; 1) İşyerinin büyüklüğünü, yapılan işin özelliğini ve işyerinde bulunan işçilerin ve diğer kişilerin sayısını dikkate alarak; ilkyardım, yangınla mücadele ve kişilerin tahliyesi için gerekli tedbirleri alır. 2) Özellikle ilkyardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar. b) İşveren, (a) bendinde belirtilen ilkyardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için, işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeleri dikkate alarak, bu konuda eğitimli, uygun donanıma sahip yeterli sayıda kişiyi görevlendirir. c) İşveren; 1) Ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan tüm işçileri, tehlikeler ile bunlara karşı alınmış ve alınacak önlemler hakkında mümkün olan en kısa sürede bilgilendirir. 2) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlike durumunda, işçilerin işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için gerekli talimatı verir ve gerekeni yapar. 3) Ciddi ve yakın tehlike durumunun devam ettiği çalışma şartlarında, zorunlu kalınması halinde, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilen kişiler hariç, işçilerden çalışmaya devam etmelerini istemeyecektir. d) Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlike durumunda işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk eden işçiler bu hareketleri nedeniyle dezavantajlı duruma düşmeyecek ve herhangi bir zarar görmeyecektir. e) İşveren, işçilerin kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike olduğunda ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda, kendi bilgileri doğrultusunda ve mevcut teknik donanımlar ile tehlikenin sonuçlarının engellenmesi için gerekeni yapabilecek durumda olmalarını sağlamak zorundadır. İşçiler, kendi görevlerini yapmakta ihmal veya kusurlu davranışları olmadıkça bu hareketlerinden dolayı dezavantajlı duruma düşürülemezler. İşverenin Diğer Yükümlülükleri Madde 9 — İşveren yukarıda belirtilen yükümlülükleri ile beraber aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür: a) İşveren ; 1) İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapar. 2) Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verir. 3) Üç günden fazla işgünü kaybı ile sonuçlanan iş kazaları ile ilgili kayıt tutar. 4) İşçilerin uğradığı iş kazaları ile ilgili rapor hazırlar. b) (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde belirtilen çalışmalar ve değerlendirmelerle ilgili kayıt ve dokümanların hazırlanması ile (a) bendinin (3) ve (4) numaralı alt bentlerinde belirtilen belgelerin düzenlenmesi, işyerinin büyüklüğü ve yapılan işin niteliğine göre, Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara uygun şekilde yapılır. İşçilerin Bilgilendirilmesi Madde 10 — İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin etkin bir biçimde sürdürülmesi için işçilerin bilgilendirilmesi esastır. Bu amaçla; a) İşveren, işyerinin büyüklüğüne göre; 1) İşyerinin geneli ile işçinin çalışmakta olduğu bölümde veya yaptığı her işte yürütülen faaliyetler, sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler hakkında, 2) Bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinin (b) bendine göre, işyerinde görevlendirilen kişiler hakkında, işçilerin ve temsilcilerinin gerekli bilgiyi almalarını sağlamak zorundadır. b) İşveren, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen işçilerin de, (a) bendinde belirtilen bilgileri almalarını sağlamak üzere, söz konusu işçilerin işverenlerine gerekli bilgileri verir. c) İşveren, işyerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görev ve sorumluluğu bulunan işçilerin veya temsilcilerinin bu görevlerini yürütebilmeleri için; 1) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde belirtilen risk değerlendirmesi ve alınan koruyucu önlemlere, 2) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinin (3) ve (4) numaralı alt bentlerinde belirtilen iş kazası kayıtları ve raporlarına, 3) Sağlık ve güvenlikle ilgili denetim faaliyetlerinden, bu konuda sorumlu kişi ve kuruluşlardan, koruma ve önleme çalışmalarından elde edilen bilgilere, ulaşabilmelerini sağlar. İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması Madde 11 — İşveren sağlık ve güvenlikle ilgili konularda işçilerin görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması için aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür: a) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konularında işçi veya temsilcilerinin görüşlerini alır, öneri getirme hakkı tanır ve bu konulardaki görüşmelerde yer almalarını ve dengeli katılımlarını sağlar. b) İşverence, iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevleri bulunan işçi veya temsilcilerinin özellikle aşağıdaki konularda dengeli bir şekilde yer almaları sağlanır veya önceden görüşleri alınır: 1) Sağlık ve güvenliği önemli derecede etkileyebilecek herhangi bir önlemin alınmasında. 2) Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (a) bendinde belirtilen işler ile 7 nci maddesinin (a) bendinde ve 8 inci maddesinin (b) bendinde belirtilen kişilerin görevlendirilmesinde. 3) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) bendinde ve 10 uncu maddesinde belirtilen hususlarda. 4) Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (c) bendinde belirtilen işyeri dışındaki uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alınmasında. 5) Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde belirtilen eğitimin organizasyonu ve planlanmasında. c) İş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevi bulunan işçi temsilcileri, tehlikenin azaltılması veya tehlikenin kaynağında yok edilmesi için işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. d) İş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevleri bulunan işçi veya işçi temsilcileri, bu görevlerini yürütmeleri nedeniyle dezavantajlı duruma düşürülemezler. e) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel görevi bulunan işçi temsilcilerine, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirebilmeleri için her türlü imkanı sağlar ve herhangi bir ücret kaybı olmadan çalışma saatleri içerisinde yeterli zamanı verir. f) İşçiler veya temsilcileri, iş sağlığı ve güvenliği konusunda işverence alınan önlemlerin ve sağlanan imkanların yetersiz olduğu kanaatine varmaları halinde Bakanlığa başvurma hakkına sahiptir. İşçi temsilcileri, işyerinde yetkili makamlarca yapılan denetimler sırasında görüşlerini bildirme hakkına sahiptir. İşçilerin Eğitimi Madde 12 — İşyerinde sağlık ve güvenliğin sağlanması ve sürdürülebilmesi için; a) İşveren, her işçinin çalıştığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları da içeren sağlık ve güvenlik eğitimi almasını sağlamak zorundadır. Bu eğitim özellikle; 1) İşe başlanmadan önce, 2) Çalışma yeri veya iş değişikliğinde, 3) İş ekipmanlarının değişmesi halinde, 4) Yeni teknoloji uygulanması halinde, yapılır. Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır. b) İşveren, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen işçilerin yaptıkları işlerde karşılaşacakları sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimat almalarını sağlar. c) Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan işçi temsilcileri özel olarak eğitilir. d) (a) ve (c) bentlerinde belirtilen eğitim, işçilere veya temsilcilerine herhangi bir mali yük getirmez ve eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İşçilerin Yükümlülükleri İşçilerin Yükümlülükleri Madde 13 — İşçiler işyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili aşağıda belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür: a) İşçiler, davranış ve kusurlarından dolayı, kendilerinin ve diğer kişilerin sağlık ve güvenliğinin olumsuz etkilenmemesi için azami dikkati gösterirler ve görevlerini, işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yaparlar. b) İşçiler, işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda, özellikle; 1) Makina, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını doğru şekilde kullanmak, 2) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve kullanımdan sonra muhafaza edildiği yere geri koymak, 3) İşyerindeki makina, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalardaki güvenlik donanımlarını kurallara uygun olarak kullanmak ve bunları keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek, 4) İşyerinde sağlık ve güvenlik için ciddi ve ani bir tehlike olduğu kanaatine vardıkları herhangi bir durumla karşılaştıklarında veya koruma tedbirlerinde bir aksaklık ve eksiklik gördüklerinde, işverene veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisine derhal haber vermek, 5) İşyerinde, sağlık ve güvenliğin korunması için teftişe yetkili makam tarafından belirlenen zorunlulukların yerine getirilmesinde, işverenle veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile işbirliği yapmak, 6) İşveren tarafından güvenli çalışma ortam ve koşullarının sağlanması ve kendi yaptıkları işlerde sağlık ve güvenlik yönünden risklerin önlenmesinde, işveren veya sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ile mevzuat uygulamaları doğrultusunda işbirliği yapmak, ile yükümlüdürler. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli Hükümler Sağlık Gözetimi Madde 14 — İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür: a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu alınır. b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır. Risk Grupları Madde 15 — Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler ve diğer hassas risk grupları, özellikle bunları etkileyen tehlikelere karşı korunurlar. Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilcisi Madde 16 — İşyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, önlem alınmasını isteme, önerilerde bulunma ve benzeri konularda işçileri temsil etmeye yetkili, bir veya daha fazla işçi, sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi olarak görev yapar. Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilcisi, işyerinde çalışan işçiler tarafından seçilir. BEŞİNCİ BÖLÜM DOĞA EĞİTİM MERKEZİ EĞİTİM STRATEJİSİ EK 8. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Yıldız Dağları Biyosfer Projesi – Raporlar Serisi 37 ACİL DURUM TALİMATI Acil Durum Yangın Deprem Su Baskını/ Sel Gaz Sızıntısı Proje Ofis Personeli için Acil Durum Talimatları Sakin ol Yangın alarmına bas Bağırarak çevrendekileri uyar İtfaiyeyi ara. (Telefon No :110) Yangının çıkış noktasını bularak kontrol almaya çalış ve yangın söndürücü ile yangına müdahale et Elektrikli aletlerin fişini çek Acil çıkış yönlendirme oklarını takip ederek alanı tahliye et Toplanma Noktasına git Sakin ol Derhal bir koruyucu bir obje ile başını ve vücudunu koruyarak sarsıntının bitmesini bekle Eğer içerideysen, dışarı çıkmaya çalışma Vücudun en az zarar görmesi için ana rahmindeki pozisyonu al (başını ve elleri bacaklarının arasına al) Eşiğin altında durma çünkü kapı çarpıp yaralanmaya sebep olabilir Camlardan, cam bölmelerden, aynalardan, raflardan, yüksek mobilyalardan ve dengesiz yapılardan uzak dur Suyun yükselme ihtimaline karşın eşya ve malzemeleri güvenli bir yere taşı Kapıları kapalı tut ve suyun içerlere daha fazla girmemesi için kum torbaları da kullanılabilir Elektrikli ekipmanları kapat ve şalteri indir Acil çıkış yönlendirme oklarını takip ederek tahliye et Toplanma noktasına git Özellikle suda sürüklenebilecek veya batma tehlikesi olan malzeme ve ekipmanları koru Tüm camları ve kapıları aç ve ortamı havalandır. Önlem olarak yanıcı hiçbirşeye veya elektriğe dokunma Gaz kaçağına karşı kibrit, çakmak gibi açık alevli aletler kullanma Acil çıkış yönlendirme oklarını takip ederek binayı tahliye et Toplanma Noktasına git Sakin ol Güvenliği ara Ambulans ve İlkyardım ekibini ara. Yaralıyı hareket ettirme ancak yaralı için tehlike devam ediyorsa güvenli bir yere taşı. Diğer kişilerin güvenlikleri için tehlike varsa, onları da uyar. Mümkünse, yaralının yanında bir kişi kalsın. Yaralının işitmesi, Kaza görmesi kontrol edilmeli ve fiziksel olarak konrtol edilmelidir. Eğer giysi alev aldıysa, yere yatarak yerde yuvarlan veya duşa gir. Eğer vücuda kimyasal döküldüyse 15 dakika boyunca dökülen yeri bol suyun altına tut ve derhal kirlenmiş giysiyi çıkar İş Şağlığı ve Güvenliği Mühendisine haber ver Hazırlayan: Sanem Çamlı (H&S Uzmanı) Sabotaj OFİS İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİĞİ VE ÇEVRE İŞARETLEMESİ 1. ACİL DURUMLARA YÖNELİK İŞARETLEME Bina dışarısına asılmalıdır. Seçilecek emniyetli bir noktaya mutlaka asılmalıdır. Tüm yangın söndürücülerin yukarısına mutlaka asılmalıdır. Eğer binada yangın merdiveni varsa oranın girişine asılabilir. Acil Çıkış kapılarına ve koridorlara mutlaka asılmalıdır. Koridorlara mutlaka acil çıkış yönünü gösteren oklar mutlaka asılmalıdır. Ofiste mutlaka bulunması gereken ilkyardım Dolabının üzerine bu işaret mutlaka asılmalıdır. 2. İş Güvenliği İşaretleri Sigara içilmeyen yerlere asılmalıdır. İçilmeyen suların olduğu yerlere asılmalıdır. Mesela tuvaletlerdeki muslukların üzerine asılmalıdır. Elektrik panosunun üzerine “Elektrik Tehlikesi” yazısıyla beraber asılmalıdır. - Bunlar dışında merdivenlere yani basamaklara kaydırmaz mat yapıştırmak gerekir. Daha sonrada merdivenlerin başına veya basamak aralarına “BASAMAĞA DİKKAT” yazmak gerekir. - Çevre konusunda atık kutularının üzerine “Evsel Atık”, “Atık Pil”, “Kağıt Atıklar”, “Atık Cam” gibi yazılar asmak gerekir. ELEKTRİKLİ ALET VE EKİPMAN LİSTESİ Yer (Bina ve Kat) : Beyanı Veren Kişi ve Beyan Tarihi : Sayfa No : Bölüm ve/veya Oda : No Elektrikli Alet veya Ekipman Özelliği (kod numarası, vb. bilgiler) Adet / Ağırlık 4/6 Elektrikli Alet veya Ekipmanın Durduğu / Konulduğu Yer Sorumlu Kişi ACİL DURUMDA KURTARILACAK MALZEME VE EKİPMAN LİSTESİ Yer (Bina ve Kat) : Beyanı Veren Kişi ve Beyan Tarihi : Sayfa No : Bölüm ve/veya Oda : No Malzeme (Önemli Doküman vb. dahil) veya Ekipman Özelliği (kod numarası, elektrikli vb. bilgiler) Adet / Ağırlık 5/6 Malzeme veya Ekipmanın Durduğu / Konulduğu Yer Sorumlu Kişi PROJE OFİS ALANI - ACİL DURUM MÜDAHALE EKİBİ (ADME) (Örnek) ADME Lideri Ad-Soyad Mobil telefon no Yangın Söndürme Ekibi Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel Ad-Soyad Mobil telefon no Ad-soya /Tel Çevre Koruma Ad-Soyad- iş telefonu İlkyardım Ekibi Ad-soya /Tel Tahliye & Kurtarma Ekibi Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel Güvenlik Ekibi (Gündüz) Ad-soya /Tel Ad-soya /Tel (Gece) Ad-soya /Tel YILDIZ DAĞLARI BİYOSFER PROJESİ RAPORLAR SERİSİ Doğa Eğitim Merkezi Eğitim Stratejisi