Materyal - WordPress.com
Transkript
Materyal - WordPress.com
ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 7 Öğrenme - öğretme sürecinde kalıcı ve etkili davranış değişikliği sağlamanın en etkili yolu araç ve gereç kullanmaktır. Bu sürece ne kadar duyu organı katılırsa öğrenme o kadar kalıcı olur bu süreçte araç ve gereç kullanımı ön plana çıkmaktadır. Öğretim sürecinde araç-gereçlerini kullanmak, öğretim programlarının uygulamada başarılı olmasına da yardımcı olmasının yanı sıra dersi sıkıcılıktan kurtararak dersin işlenmesini daha zevkli hale getirir, zaman kullanımını önemli ölçüde azaltır ve derslerin verimini artırır. İŞİTSEL ARAÇLAR GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER A. Üç boyutlu araç - gereçler A. Radyo << Numuneler B. Teyp ve kompakt disk << Modeller B. Basılı gereçler C. Yazı ve gösterim tahtası D. Hareketsiz resimler E. Tepegöz ve tepegöz saydamları F. Slayt G. Soyut görsel semboller << Grafikler << Tablolar << Şekiller << Haritalar GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR A. Televizyon B. Video C. Bilgisayar D. Çoklu ortamlar E. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve LCD Panel) 262 Materyal Tasarımları Araç - gereçler, görsel, işitsel ve görsel - işitsel olmak sılı gereçlerin en önemli üstünlüğü, bireyin herhangi bir üzere üç grupta sınıflandırılabilir. bilgiyi defalarca tekrar etmesine ve bağımsız çalışmasına olanak sağlamasıdır. Bu nedenle, zor ve karmaşık GÖRSEL ARAÇ - GEREÇLER bilgilerin öğrenilmesinde basılı gereçlerden etkili olarak A. ÜÇ BOYUTLU GEREÇLER yararlanılır. Diğer araç-gereçlere göre daha ucuz ve ko- – Numuneler ve Modeller layca taşınabilir olmaları basılı gereçlerin en önemli üs- Numuneler ve modeller, öğrencilerin bütün duyu tünlüğüdür. organlarını kullanarak yaşantı geçirmelerini sağlayan araç-gereçlerdir. Numuneler doğal ortamdan alınıp sınıfa getirilmiş cisimlerdir. Doğadan toplanan yapraklar, C. Yazı ve Gösterim Tahtası taş çeşitleri, hayvanlar ve böcekler, kimyasal madde- Yazı ve gösterim tahtası eğitim ortamında en kolay ler vb. numunelere örnek verilebilir. İnsan vücudu, kalp ve en sık kullanılan araçtır. Bu araç geleneksel sınıfla- modeli. rın vazgeçilmez bir öğesidir. Hemen hemen tüm sınıf- Öğrenciler numunelere dokunarak, koklayarak, ta- larda bir yazı ve gösterim tahtası bulunur. Eskiden ren- darak maddeleri tanıyabilirler. Bunlar, özellikle somut ginden ötürü kara tahta olarak adlandırılan yazı tahtası, kavramların öğretilmesinde etkili olarak kullanılır. Sınıf- daha sonraları yeşil renge boyanmış ve günümüzde bu ta bir kavrama ait ne kadar çok numune bulundurulur- yeşil tahtaların yerini beyaz tahtalar almıştır. Beyaz tah- sa, öğrencinin belleğindeki kavramla ilgili şema o kadar taların yüzeyi özel bir plastikle kaplıdır. Bunları kullanır- genişler. Numuneler özellikle, Hayat Bilgisi ve Fen Bilgisi derslerinde sıkça kullanılan öğretim araç - gereçleridir. ken tebeşir yerine özel kalemler kullanılır. D. Hareketsiz Resimler Fotoğraflar ve çizgi resimler, hareketsiz resimler Model ve numuneler öğretim aracı ola- II rak kullanıldıklarında somut ve görüleAARR UUYY kapsamındadır. Fotoğraf ve resimler, öğretim sürecin- bilir bilgi sunmada en etkili araçlardır. de doğrudan kullanılabileceği gibi, tepegöz saydamları- Numune gerçek objenin bir parçasıdır. na ve slaytlara aktarılmak suretiyle de kullanılabilir. Re- Model ise gerçek objenin kopyasıdır. simler özellikle, kavram ve olguların öğretilmesi sırasında, öğrencilerin sözel sembollerle ifade edilen bilgileri zihinlerinde canlandırmalarına yardımcı olur. Ayrıca, B. Basılı Gereçler resimler dil öğretiminde öğrencilerin konuşma ve yaz- Basılı gereçler, en eski ve en yaygın biçimde kullanılan eğitim kaynaklarından biridir. Kitap, dergi, gazete v.b. öğeler basılı gereçler kapsamına girmektedir. Ba- 263 ma becerilerinin geliştirilmesinde de etkili olarak kullanılabilir. Materyal Tasarımları E. Tepegöz ve Tepegöz Saydamları GÖRSEL - İŞİTSEL ARAÇLAR Tepegöz çok kullanışlı olan öğretim araçlarından A. Televizyon, teknolojinin en önemli buluşların- biridir. Tepegözün en önemli özelliği, saydam üzerinde- dan birisidir. Bütün dünyada bilimin gelişmesi, haberleşmenin uluslararası boyutta sürat ki resim ve yazıları büyüterek bir perdeye ya da duva- kazanması televizyon sayesinde gerçekleş- ra yansıtmasıdır. Bu özelliği nedeniyle tepegöz, hemen miştir. Yeterli araç-gereci olmayan ve labora- hemen tüm eğitim basamaklarında ve kalabalık sınıflar- tuvarı bulunmayan okullarda fen bilgisi ders- da kolaylıkla kullanılabilir. Eski bir teknolojidir. lerinde televizyondan yararlanılarak konuların işlenmesi mümkündür. F. Slayt B. Video Teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkan araçlar, eğitim ortamlarında kullanılarak öğ- Slayt makineleri de, fotoğraf negatiflerini duvara rencilere daha inandırıcı ve kalıcı bilgilerin ya da perdeye yansıtan araçlardır. Bu araçlar resimleri verilmesini olanaklı kılmaktadır. Bu araçlar büyüttüğü için kalabalık gruplarda rahatlıkla kullanılabi- sayesinde sınıf dışındaki olgu ve olayların sı- lir. Ancak slaytlar karanlık ya da loş odalarda net bir bi- cağı sıcağına sınıf ortamına getirilmesi müm- çimde izlenebilir. kün olmaktadır C. Çoklu Ortamlar: Bilgisayarların, video kamera, tarayıcı, telefon ya da diğer elektronik G. Soyut Görsel Semboller araçlar ile ilişki kurabilmesine ve bu araçlar Grafikler, tablolar, şekiller ve haritalar öğrenmeyi ile bilgi alış verişi yapabilmesine olanak sağ- somutlaştıran, ayrıca yeni bilgilerin uzun süreli belle- layan çok ortamlı sistemler eğitimde etkili ola- ğe kodlanmasını sağlayan soyut görsel araçlardır. Bun- rak kullanılmaya başlamıştır. Çok ortamlı sis- lar canlı ve cansız varlıkları, olayları olduğundan farklı temin amacı, bir kişisel bilgisayar kontrolünde ses, görüntü, metin, müzik ve animasyon bir biçimde temsil ederler. Grafikler, tablolar ve şekiller, (canlandırma) teknolojilerini birleştirmek ve daha çok birden fazla kavram, olay ve olgu arasındaki ihtiyaçlar doğrultusunda bu bilgilerden fayda- ilişkiyi göstermek amacıyla kullanılır. lanmaktır. Bu sistemde, öğrencilerin edilgin bir biçimde ders dinlemeleri yerine, etkin ve etkileşimli olarak konuya katkıda bulunmaları İŞITSEL ARAÇLAR mümkün olmaktadır. A. Radyo, kulağa hitap eden ve büyük kitleleri etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo,sadece Çoklu Ortamların Yararları işitme duyusunu etkilediği için oldukça soyut Çoklu ortamların eğitsel yararları şöyle sıralana- yaşantılar sağlayan bir öğretim aracıdır. B. Teyp ve kompakt disk de radyo gibi kulağa bilir: hitap eden iletişim araçlarıdır. Bu araçlar bel- << Çoklu ortamlarda ses, görüntü, metin, müzik li konuların öğretimine ilişkin olarak önceden ve canlandırma teknikleri birlikte kullanılabildi- özel biçimde hazırlanmıştır. Bu araçlar ile öğ- ğinden, öğrencinin birden fazla duyu organına rencilere çeşitli yönergeler verilerek onların hitap edilir ve öğrenme kolaylaşır. öğretim sürecinde etkin olmaları amaçlan- << Öğrenci, öğrenme ortamında etkin kılınarak mıştır. öğrenmeye ilişkin ilgi ve güdüsü artırılır. << Öğretmenin yükünü azalacağı için öğrencilere daha fazla zaman ayırması mümkün olur. 264 Materyal Tasarımları D. Gösterim Araçları (Elmo, Data Show ve LCD Panel) Öğretim Araç ve Gereçlerinin Özellikleri << Basit, sade ve anlaşılır olmalıdır. << Dersin öğrenim kazanımlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır. << Dersin konusunu oluşturan içeriğin tümünü değil, yalnızca özet bilgiyi kapsamalıdır. << Görsel özellikler (resim, grafik vb.) Önemli noktaları vurgulamak amacıyla kullanılmalı, aşırılıktan uzak olmalıdır. << İçerisinde kullanılan yazılı metin ve görselişitsel öğeler öğrencinin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve gerçek hayatıyla tutarlık göstermelidir. Elmo, data show ve LCD panel yazılan yazıların veya çizilen resimlerin duvara büyütülerek gösterimine yarayan teknolojilerdir. Elmo mutlaka bir televizyon ile kullanılması gerekir, Data show ve LCD panelin mutlaka bir bilgisayar ile kullanılması gerekir. Elmo için özel bir kâğıda gereksinim bulunmamaktadır. Çünkü Elmo şeffaf olan kısma kitap, kâğıt gibi her şeyi gösterir. Elmo; istenilen her an kullanılabilir fakat mutlaka << Öğrenciye alıştırma-uygulama olanağı sağlamalıdır. << Olabildiğince gerçek hayatı yansıtmalıdır. << Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. << Dayanıklı olmalı, tek seferde zarar görmemelidir. << Gerektiğinde kolayca geliştirilmeli ve güncellenebilmelidir. bir televizyona gereksinim bulunmaktadır. Data Show ve LCD panel teknolojilerinde ise sunum yapmak için özel bir kağıda veya kitaba gerek yoktur. Her ikisi ile yapılan sunumlarda bilgisayara bağlantı yapılır. Bilgisayarda sunulmak istenilen bilgiler, Data Show ya da LCD panel sayesinde duvara yansıtılır. Data show ve LCD panel arasındaki fark, LCD paneli kullanmak için tepegöz’e ihtiyaç vardır. Sunumlarda, LCD panel tepegözün üzerine yerleştirilerek sunulması istenen bilgiler tepegözün lensleri yardımıyla sunulur. Bunları kullanmak için sunucular genel olarak Power Point sunum programı kullanılır. Bunlar, bilgisayar- Öğretim Araç - Gereçlerinin Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Öğretme - öğrenme sürecinde kullanılacak araçgereçler,rastgele seçilip kullanılmazlar. Öğretim araçgereçlerinin seçiminde bazı etmenler göz önünde bulundurulur. Bu etmenler şöyle sıralanabilir: << Öğrencilerin özellikleri << Konunun özellikleri << Öğretimin amaçları daki çizimlerin ve renklerin kalitesini kaybetmeden su- << Öğrenci sayısı nulabilir. << Fiziksel koşullar << Öğretmenin özellikleri 265 Materyal Tasarımları A. Öğrencilerin Özellikleri D. Öğrenci Sayısı Eğitim ortamlarında kullanılan araç-gereçlerin, öğ- Öğretim araç ve gereçlerinin seçiminde sınıftaki rencinin gelişim düzeyleri ve hazır bulunuşluk durumla- öğrenci sayısı da önemli rol oynar.Sınıf mevcudunun az rına uygun olması gerekir. Örneğin somut işlemler dö- olduğu durumlarda hemen hemen tüm öğretim araç ve neminde bulunan ilköğretim birinci basamaktaki çocuk- gereçlerinden yararlanılabilir. Ancak kalabalık sınıflar- lar için araç-gereç seçerken, onların yaparak-yaşayarak da model ve numuneler, televizyon, video ve radyo et- öğrenmelerine olanak sağlayacak modeller, numuneler, kili bir biçimde kullanılamayabilir. Bu durumlarda genel- resim, şekil gibi somut görsel araç-gereçler tercih edil- likle resim ve yazıların büyütülerek duvara yansıtılma- melidir. Öğrencilerin yaşları büyüdükçe, sözel ve yazılı sını sağlayan, tepegöz, filim, slayt gibi araçlar kullanılır. semboller, soyut görsel araç-gereçler kullanılabilir. Öğrencilerin gelişim düzeylerinin yanısıra, hazır- E. Fiziksel Koşullar bulunuşluk düzeyleri de öğrenmede önemli rol oynar. Kullanılan gerecin içeriğinin, öğrenci düzeyine ve hazırbulunuşluk durumuna uygun olması gerekir. Örneğin, nükleer enerji ile ilgili olarak hazırlanmış güzel bir eğitici program, bu konuda hazırbulunuşluk düzeyi uygun olmayan izleyiciler için sıkıcı ve anlaşılmaz olabilir. Öğretim araçlarının kullanılmasında sınıftaki fiziksel koşullar da önemli rol oynar. Örneğin televizyon, video, tepegöz gibi araçların kullanılabilmesi için sınıfta uygun bir yerde elektrik prizinin olması gerekir. Karanlık ortamda kullanılabilecek, filim,slayt makinesi gibi araçlar için de sınıfta perde bulunması gerekir. B. Konunun Özellikleri F. Öğretmenin Özellikleri Araç seçiminde göz önünde bulundurulması gereken diğer bir ölçüt de, öğretilen konu alanının özellikle- Öğretim araçları büyük ölçüde öğretmenin reh- ridir. Örneğin, fen bilgisi dersinde basit bir deneyi, de- berliğinde kullanıldığı için, seçilen araç-gerecin öğ- ney araçları kullanarak göstermek genelde en etkili yol- retmen tarafından kullanılabilmesi gerekir. Bunun için dur. Ancak deney pahalı ya da tehlikeli ise, aynı deney öğretmen,kullanmada kendisini yetersiz hissettiği araç- öğrencilere video filmi, bilgisayar programı vb. ile öğre- lar yerine, rahatça kullanabileceği ve öğrencileri kolay- tilmelidir. ca yönlendirebileceği araç ve gereçleri tercih etmelidir. C. Öğretimin Amaçları Öğretim araç ve gereçlerinin, öğretim amaçlarına ulaşmak amacıyla kullanıldığı hiçbir zaman unutulmamalıdır. Kullandığımız araç ve gereçlerin dersin amaçlarına uygun olması gerekir. 266 Materyal Tasarımları ÖĞRETIM ARAÇ - GEREÇLERININ TEKNIK ÖZELLIKLERI Araç Türü Görsel Renk Gerçek eşyalar - modeller • • Yazılı materyaller • • Görsel (Fotoğraf, resim, çizim, grafik vb.) • • Gösteri tahtaları (bülten, çok amaçlı) • • Tepegöz saydamları • • Slayt ve film şeritleri • • Ses Hareket Etkileşim Dokunma • • • Ses araçları (kaset, CD, DVD) Video film • • • • Televizyon • • • • Bilgisayar Yazılımı • • • • • Multimedya • • • • • Öğretimde Araç - Gereç Kullanmanın Sağladığı Yararlar li yaşantılar kazandırır, doğru ve tam öğren- << Öğrenmede öğrencilerin ilgilerini uyandırır ve << Öğretimde ezberciliği önler, yaratıcı ve yapıcı yeni ilgilerin doğmasına yardımcı olur. << Öğrencilere, dikkatlerini belli bir konu üzerinde toplama ve karar verme yeteneği kazandırır. << Konuların çeşitli yönlerden açıklanmasını ve canlandırılmasını sağlar. << Derslerin canlı ve etkili olarak işlenmesini olanaklı kılar. << Konuların gereği gibi incelenmesine ve öğrenilmesine yardım eder. << Öğretimde öğrenmeyi kolaylaştırır ve amaca kısa yoldan ulaşılmasını sağlar. << Öğrenmede öğrencileri araştırma, inceleme, deney ve gözlem yapma, dinleme ve okuma gibi çeşitli etkinliklere yöneltir. << Öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerine uygun çeşitli etkinliklerde bulunmalarını, yaparak ve yaşayarak öğrenmelerini sağlar. << Görme, işitme ve dokunma gibi birden çok duyu organına hitap ederek öğrencilere çeşit- 267 meyi sağlar. düşünmeye olanak verir. << Öğretimde öğrencilerin, gerçek yapı ve durumlardan sembollere geçişinde kolaylık sağlar. Öğretim Materyali Hazırlarken Göz Önünde Tutulması Gereken Noktalar << Öğretim materyali mutlaka amaçlı ve planlı bir seçim olarak hazırlanmalı ve kullanılmalıdır. << Öğretim materyali dersin hedef ve davranışlarına uygun olmalıdır. << Öğretim materyali öğrenci grubunun özelliklerine, hazır bulunuşluk düzeyine (bilgi, yetenek, güdülenmişlik) uygun olmalıdır. Materyalde kullanılacak nesneler (yazı, resim, şekil vb..) öğrencilerin özelliklerine uygun, kolayca kavranabilecek özellikte olmalıdır. << Öğretim materyali içerik açısından basit, sade ve anlaşılır olmalıdır. << Öğretmenin materyali kullanmadaki amacı öğ- Materyal Tasarımları << Öğretim materyali her öğrencinin erişimine ve retim ortamını öğrenci için daha anlamlı ve etkin kılmaktır. Fazla ayrıntılı, karmaşık, anla- kullanımına açık olmalıdır. şılması zor bir materyal öğrencinin belleğinde << Her materyal bütün öğrencilerin kullanabilece- anlamlı kodlamaların oluşmasına hizmet et- ği ve yararlanabileceği türden olmalıdır. meyecektir. O nedenle böyle bir materyal öğ- << Materyaller, öğretmenler kadar öğrencilerin de retmenin amacına hizmet edemez. kullanabileceği kadar basit, kullanışlı olmalı- << Dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle de- dır. Hazırlanacak materyali, öğrenci öğretme- ğil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Öğ- nin rehberliği olmadan da kullanabilmelidir. retim materyali bütün bir içeriği öğrenciye ak- << Tekrar kullanılmaya yatkın, dayanıklı olmalıdır. tarmak amacıyla hazırlanmaz. Amaç içeriğin ana temalarını öğrenciye sunmak; konunun EDGAR DALE’IN YAŞANTI KONISI anlaşılması zor olan yanlarını öğrencinin kafasında somutlamaya çalışmak olmalıdır. << Görsel özellikler materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalıdır. << Ancak amaca hizmet etmeyen, gereğinden fazla kullanılan görsel-işitsel öğe öğrencinin dikkatini dağıtabilir; öğrenme güdüsünü orta- Edgar Dale, somuttan soyuta doğru üst üste dizilmiş yaşantıların hangi öğretim araç, yöntem ve teknikleriyle kazandırabileceğini belirlemiştir. Duyu organlarıyla elde edinilebilecek somut yaşantılar koninin tabanında, azalan duyu organlarıyla edinilebilecek soyut dan kaldırabilir. Örneğin bir sunumda kulla- kavramlar koninin yukarısında verilmiştir. Bireyleri ken- nılan bir efektin ya da bir sesin sunumun her di kendine edinebilecek yaparak öğrenme ürünü, ya- aşamasında tekrar edilmesi öğrencinin dikka- şantılar konisinin tabanında, başkalarının yardımıyla ti çekmekten çok dikkatini dağıtma rolü oynar. edinilebilecek koninin yukarısındadır. Duyu organların- << Materyal içindeki unsurlar birbirleri ile uyumlu dan gözle edinilen yaşantılar koninin alt katlarındadır. ve bütünlük içinde olmalıdır. << Yazılı metinler ve görsel işitsel öğeler, öğrencinin gelişim ve öğrenim özelliklerine uygun olmalıdır. Öğrencinin hayatı ile tutarlılık göstermelidir. << Öğretim materyali öğrencinin gerçek hayatı ile öğretim ortamı arasında bir köprü kurabilmek- Ayrıca basit yaşantılar koninin tabanında, karmaşık yaşantılar koninin yukarılarındadır. Dale’nin yaşantı konisinden yola çıkarak öğretim ortamının düzenlenmesinde, öğretim materyallerinin hazırlanmasında şu dört temel ilke göz önünde tutulmalıdır: 1. tir. Bu yüzden öğretim materyalinin içerdiği her Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımız sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğreni- türlü görsel-işitsel öğe öğrencinin yakın çevre- riz ve öğrenmelerimiz o kadar kalıcı olur, geç sinde gördüğü ve anlamlaştırdığı gerçek nes- unuturuz. neleri yansıtmalıdır. 2. << Gerçek hayatın sınıf ortamına taşınamayaca- En iyi öğrendiğimiz şeyler kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir. ğı durumlarda gerçek hayata en yakın model- 3. ler seçilmelidir. En iyi öğretim somuttan soyutta ve basitten karmaşığa doğru gidilendir. << Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağ- 4. lanmalıdır. << Öğretim materyali öğrenciyi öğrenme etkinliğine katacak, öğrencinin derse katılımını destekleyecek özelliklerde olmalıdır. 268 Öğrenilenlerin çoğu gözlerin yardımı ile olur. edinilen yaşantılar Görsel sembollerle Gözle edinilen yaşantılar Radyo, plak, şerit, resimlerle edinilen yaşantılar Başkalarının yardımıyla edilinene Sözel sembollerle Az sayıda duyu organıyla edinilenden Karmaşıklığa Soyuta Materyal Tasarımları Gözle ve kulakla Hareketli resimlerle edinilen yaşantılar Gözle ve kulakla Başkalarının yardımıyla Televizyonla edinilen yaşantılar Geziler yoluyla edinilen yaşantılar Gösteriler yoluyla edinilen yaşantılar Bütün duyu organlarıyla Somuttan Basitten Dramatizasyonla edinilen yaşantılar Kendi kendine edinilen Model ve numunelerle edinilen yaşantılar Doğrudan doğruya edinilen maksatlı yaşantılar Çok sayıda duyu organıyla edinilenden Kendi kendine edinilenden Sezgiler yardımıyla edinilen yaşantılar GÖRSEL TASARIM1 Çizgi Gereçlerin etkinliği geliştirilmesinde belirli görsel Çizgi gözü belirli bir alanda yada bir alan etrafında hareket ettirerek dikkati bir yol boyunca sürükleyen tasarim, ilke ve öğelerin doğru kullanımına bağlıdır. veya bir noktaya çeken tek boyutlu bir yapıdır. GÖRSEL TASARIMIN TEMELLERİ yy İşlem, yön ve hareket gösterir, Öğrenme sürecine destek verecek eğitsel materyallerin tasarlanmasında üzerinde dikkatle durulması gereken aşamalardan biri görsel tasarımdır. Materyalin belirlenen amaçlar doğrultusunda mesajı istenilen şekilde iletebilmesi, tasarım öğelerinin doğru kullanılmasına ve tasarım ilkelerine sadık kalınmasına bağlıdır. Tasarım öğeleri Görsel tasarım öğeleri çizgi, şekil, alan, boyut, doku ve renkten oluşur. 1 http://fundadag.files.wordpress.com/ kaynaktan özetlenmiştir adlı 269 yy Şekilleri ayırma ve birleştirme işlerini yapar, yy Üzerine kurgu yapılabilecek temel yapı taşlarıdır. Yatay çizgiler durgunluk hissi verir. Dikey çizgiler güç gösterir, yukarı bakma hissi verir. Köşegen çizgiler kuvvetli biçimde hareket ve dinamizm hissi verir. Materyal Tasarımları Örnek: Yatay Çizgi de görülen karmaşık yapıları da meydana getirebilirler. Alan Alan, boş veya dolu olarak ikiye ayrılır. << Kapalı(Dolu) alan: gösterilmek istenen resim, yazi, çizim vb. kapladığı alandır.Verilmek istenen mesaj buradadir. << Açık(Boş) alan: verilmek istenen mesajin amacın gerçeklestirilmesinde ikinci derece- Şekil den etkilidir. Şekil bir yüzey üzerine yaratılan iki boyutlu biçim- << Bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel lerdir. Farklı şekiller bir araya gelerek anlamlı bir bütün öğelerin yerleştirilmesi kadar önemlidir. Gör- oluşturabilirler. Şekiller kimi zaman herhangi bir cismin sel ögeler ve kelimeler etrafinda bırakılan sadece kenar çizgileri ile görüntülenmesinde kullanılır- boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna en- lar. Bunu siluet olarak ifade etmek de mümkündür. gel olur. << Bir alan çizgilerle olusturulabilecegi gibi, sade- Şekiller, siluet gibi detaylı olmayan kavramların ce bir gölge veya renkle de olusturulabilir. ifade edilmesinde kullanılabildiği gibi mimari çizimler- Bir alanda geometrik şekiller, soyut şekiller veya Boyut 270 Materyal Tasarımları 271 Materyal Tasarımları << Boyut hakkındaki yargımız, çevreleyen cisimler hakkındaki bilgimize bağlıdır. << Boyut algısı, algılanan uzaklıkla ve algılanan uzaklıktaki boyutla ilişkilidir. << Renk ve gri derecesi boyut algısını etkiler. << Görselin boyutuna, istendik mesajı nasıl iletebileceğine dayalı olarak karar verilmelidir. Doku ve Desen Objelerin büyüklüğünün doğru olarak algılanabilmesi için tanıdık başka bir obje ile ölçeklendirilmesi gerekir. << Pek çok görsel, çizgi ve şekiller dahil olmak üzere iki boyutludur. << Bu görsellerde doku ve desen kullanılarak üçüncü bir boyut eklenebilir. << Doku, görselin hem daha gerçekçi gözükme- 272 Materyal Tasarımları sine, hem de zeminle cisim arasında oluşan farklılık sayesinde daha rahat algılanmasına yardımcı olur. << Malzemelerin özelliğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Düz, pürüzlü, mat, parlak saydam ve renkli malzemeler olabilir. (Örneğin; asetat , renkli karton, kağıt vb.) << Desen üç boyutlu cisim ve materyallerin bir özelliğidir. Dokunma hissini uyararak konuyla ilgili daha yalın bir fikir verir. << Desen «önem» fikri vermek, ayırmak veya bütünleştirmek amaçlı kullanılabilir TASARIM İLKELERİ Öğretim materyalinde görsel – sözel ve çekicilik katan öğeler belirlendikten sonra bunların nasıl bir biçimsel düzenleme ile yerleştirileceğine karar verilmelidir. Bu açıdan bütünlük, denge, vurgu, hizalama ve yakınlıkla ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Oran-ölçek << Objelerin büyüklüğünün doğru algılaması için tanıdık bir << başka obje ile ölçeklendirilmesi gerekir. << Bir objenin diğer objeler ve bütün ile arasındaki ilişkiye << göre objenin büyük, orta, küçük, ağır, hafif olduğu gibi duygular yaratabilir. Renk Renk görsel materyallerde önemli bir unsur olmakla birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına bağlıdır. Günümüz eğitim teknolojileri kapsamında kullanılan araç gereçler – özellikle yansıtım (projeksiyon) cihazları – materyallerdeki renk kullanımını daha da önemli hale getirmektedir. Yanlış tema ve renk tercihleri materyalin kullanımını olumsuz yönde etkilemekte, özellikle okunabilirlik açısından sorunlara yol açmaktadır. Materyallerdeki renk kullanımları konusunda tasarımcılara yardımcı olacak birtakım araçlar ve uygulanabilecek yöntemler bulunmaktadır. Bu araçlar ve yöntemler basit bir şekilde sıcak ve soğuk renklerin geçişini gösteren renk çemberleri formatında olabilir.. 273 Materyal Tasarımları Denge << Denge, görselin göz tarafından algılanan ağırlığı ile ilgilidir. << Öğretim materyalleri üzerinde denge, yatay ve dikey eksenin her iki tarafına görseli oluşturan öğelerin eşit olarak dağıtılması ile oluşturulur. << Dengenin olmadığı görselde öğeler birbirinin üzerine veya ekranın bir tarafına yığılmış biçimde gözükür. Bir görsel merkezden ikiye bölündüğünde tasarim her iki tarafta da birbirinin yansıması ise denge formal (simetrik) dir. 274 Materyal Tasarımları Bütünlük << Her görsel unsur bir mesaj iletmek için yerleştirilmelidir. << Yararı olmayan hiçbir yazı, şekil, resim vb. unsur bulunmamalıdır. << Şekillerin çok kalabalık olması algılamayı zorlaştırır. Bir görsel ağırlık olarak her iki tarafta eşit olmakla beraber iki tarafta kullanılan öğeler birbirinden farklı ise oluşan denge nformal (simetrik olmayan) dır. Dengenin informal şekilde sağlanması materyale belirli ölçüde hareketlilik kazandırabilmektedir. Vurgu << Materyal’de kullanılan görsellerin belirli bir bölümüne dikkat çekilmek istenebilir. << Öğeyi ilgi merkezi haline getirebilmek için kullanılan farklı teknikler bulunmaktadır. << Ok ve benzeri yön gösteren çizgilerin ve şekillerin kullanılması. << Odaklanılacak öğenin farklı şekilde boyutlandırılması. Denge’nin kullanılmadığı (dengesiz) materyal << Farklı renk ve doku kullanımları. 275 Materyal Tasarımları Ahenk Diğer Tasarım İlkeleri << •Kompozisyonun bütünü ile bağlantılıdır. Par- Sıralama: çalar bir araya geldiğinde ortaya çıkacak bütünlük duygusudur. << Kompozisyonda göz bir objeden diğerine rahatça kayabilmelidir. << •Ahenk, bir bakıma bütünü oluşturan parçala- << Öğretim materyalinde çizgi, şekil, form, garfik, rın birbiri ile olan ilişkisine bağlı olarak ortaya çıkan uyumdur. resim ve renk, yazı öğelerinin sıralanmaşekli önemlidir. << İnsanlar yatay veya dikey hizalanan öğeleri, sıralanmayan öğelerden daha kolay algılar. Hizalama: << İnsanlar düzenli bilgileri düzensiz bilgilere göre daha kolay öğrenir ve hatırlarlar. << Hizalama, görsel materyallerin daha kolay algılanmasında, öğeler arasında kurulan ilişkilerin daha rahat anlaşılmasında önemli rol oynar. << Materyal içinde düzenli bir şekilde yerleştirilmiş öğeler öğrenmede de kolaylık sağlar. << Öğeler arası hizalamanın yanı sıra tüm öğelerin materyale göre hizalanmasına da özen gösterilmelidir. 276 Materyal Tasarımları Diğer Tasarım İlkeleri bir defada sadece bir resim kullanılmalıdır. Bir Yakınlık: sonraki resmi kullanmadan önce önceki kaldı- << Eğitim materyallerinde belirli bir kavramı ifade edebilmek, mesajı iletebilmek için birden fazla öğe kullanılabilir. Bu öğelerin arasındaki ilişkiyi öğelerin birbirleri arasındaki uzaklıkları ve rılmalıdır. << Bilinmeyen nesnelerin boyutunu göstermek için ölçek yada bilinen nesnelerden yararlanılmalıdır. << Görseller ortamdaki bütün öğrencilerin ayni yakınlıkları belirler. << Birbirleri ile yakın öğeler ilişkili uzak olan öğeler ise ilişkisiz olarak anlamlandırılırlar. anda görebilmeleri için yeterince büyük olmalıdır. Eğitsel Materyallerde Görsel Tasarım Basitlik ve Sadelik: Görsel öğelerin eğitsel materyallerde anlatılmak << Görseller mümkün olduğunca basit olmalıdır. << Gerçek resimler yerine basit çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve diyagramlar kullanılmalı. << Çok fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık öğrenmeyi güçleştirmekle kalmaz, öğrencinin nelerin önemli olduğu konusunda dikkatlerini dağıtır. istenen kavrama örnek oluşturması açısından mümkün olduğunca çok kullanılması tavsiye edilmektedir. Her bir görselde (örneğin her bir yansıda) tek bir kavramın sunulmaya çalışılması uygun olacaktır. Karmaşık görsel öğelerden çok basit öğeler tercih edilmeli, görsellerde yer alan metin kullanımı en alt seviyede tutulmaya çalışılmalıdır. << Resim, fotoğraf, grafik gibi öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok gerçekçi olmalıdır. << Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlar- Resim, Fotoğraf ve Grafik Kullanımı ken, nesnelerin gerçeklik derecesinden çok Bu öğelerin kullanımı ne çok soyut ne de çok ger- anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmek- çekçi olmalıdır. Gerçek resimler (fotoğraflar) yerine ka- tedir. rikatürler, çizimler ya da diyagramlar kullanılmalıdır. Bu şekilde çok fazla ayrıntıya girerek öğrencinin dikkatinin Diğer Tasarım İlkeleri dağılması ve odaklanılacak ana konudan uzaklaşma- << Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebil- sı önlenebilir. mesi için ölçek kullanılabilir. Öğretim amaçlı bir görsel materyal tasarlarken, << Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır. nesnelerin gerçeklik derecesinden çok anlamsal boyutunu dikkate almak gerekmektedir. << Görsellerde metin miktarı sınırlandırılmalıdır. Ayrıca metinler için çok fazla yazı tipi kullanılmamalıdır. << Kavramlar arasındaki farklılıkları göstermek ve karşılaştirmalar için görseller yan yana yerleştirilmelidir. Eğer karşılaştırma yapılmıyorsa 277 Boyut açısından öğenin daha iyi ifade edilebilmesi için ölçek kullanılabilir. Rakamsal bilgilerin aktarılmasında grafiklerden faydalanılmalıdır. Materyal Tasarımları Metin Kullanımı Biçim Görselin genelinde aynı tip yazı tipinin kullanılma- Görsel, mümkün olan en sade şekilde hazırlanma- sına gayret gösterilmelidir. Belirli bir noktaya dikkat çe- ya çalışılmalıdır. Görsel içinde kullanılan öğelerin den- kilmesi amacıyla altı çizili, kalın, renkli ya da italik yazı geli bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. İnsan gö- tipi tercih edilebilir. züne uyum sağlayacak şekilde, özellikle yansıtılan ma- Sürekli büyük harf ya da yazı tipi efektleri (altı çizili, italik vb.) kullanılması okunabilirliği azaltacaktır. Bu tür kullanımdan kaçınılmalıdır. teryallerde yatay kullanıma dikkat edilmelidir. Görsel, farklı ışık koşullarında ve değişik uzaklıklardan okunabilir olmalıdır. Anlatılmak istenen kavramı en iyi şekilde özetleyecek başlıklar tercih edilmelidir. Uzun paragraflar içeren hikâyesel anlatımdan çok, maddeler halinde özet bilgilere yer verilmelidir. Materyal içinde yer alan uzun metinler öğrencilerin dikkatini dağıtacak ve sıkılmalarına yol açacaktır. Görsel içindeki metinlerin rahat okunabilmesi için, geri plan ile yazı tipinin renk açısında zıtlık göstermesine ve metin boyutunun uygun şekilde kullanılmasına dikkat edilmelidir. Renk Kullanımı Dikkat çekilmek istenilen öğelerin renk seçimlerinde parlak ve canlı renklere ağırlık verilmelidir. Bir bütünü oluşturan öğelerin (örneğin bir sunumu oluşturan yansıların) her birinde aynı temanın (zemin rengi, yazı tipi rengi vb.) kullanılmasına özen gösterilmelidir. Görsellerdeki renk sayısı kısıtlanmalıdır. Renk kullanımında aşırıya kaçmak, görselin rahat takip edilebilmesini engelleyebilir . 278