Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü
Transkript
Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü
9.1 Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü’nün (OIV – Organisation Internationale de la Vigne et du Vin) tarafından Haziran 2008’de yapılan 6ıncı Genel Kurul toplantısında yayınlanan verilere göre, dünyada en yüksek miktarda bağ Avrupa’da bulunmaktadır. Avrupa, zengin bağcılık ve şarapçılık tarihi ve gelişmiş üretim ile bağcılık ve şarapçılığın merkezi konumundadır. Ancak bununla birlikte Avrupa kıtasında bağ arazilerinin azaldığı görülmektedir. Özellikle İspanya (2007 yılı tahmini verilerine göre 867.000 hektar) ve Fransa’da (2007 yılı tahmini verilerine göre 1.169.000 hektar) bağ alanları azalmaktadır (OIV, 2008). 2007 yılı tahmini verilerine göre İtalya 800.000 hektar ve Türkiye 525.000 hektar ile belirgin bir düşüş göstermeyerek, bağ alanlarında istikrarını korumaktadır. 2007 yılı tahmini verilerine göre Çin 500.000 hektar, ABD 400.000 hektar, İran 338.000 hektar, Portekiz 248.000 hektar, Arjantin 231.000 hektar ve Avustralya 174.000 hektar bağ arazisi ile artış gösteren ülkelerdir (OIV, 2008). Tablo 9.1: Dünya Genelinde Bağların Dağılımı % Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini) Avrupa 69 64.4 57.8 Asya 16 18.8 21.7 Amerika 9.9 11.3 12.8 Afrika 4.3 4.1 5 Okyanusya 0.7 1.4 2.6 Kaynak: OIV, 2008 Dünya üzüm üretimi ise 2005-2007 dönemi verileri karşılaştırıldığında İtalya, Fransa, ABD, Güney Afrika, Avustralya ve Mısır da azalırken, Çin, Türkiye, Arjantin, Şili, Hindistan, Almanya ve Brezilya’da artış görülmektedir (OIV, 2008) Ancak taze kullanıma yönelik üzüm üretim verileri farklılık göstermektedir. Yaş üzüm kullanımında %55.1 ile Asya birinci iken Avrupa dünya genelinde %17.9, Amerika %15.6, Afrika %10.9 ve Okyanusya %0.5 oranında paya sahip olmaktadır. 1 Tablo 9.2: Dünya Genelinde Üzüm Üretimi Dağılımı % Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini) Avrupa 63.6 53.5 44.6 Asya 14 21.2 25.7 Amerika 17.2 18.2 20.8 Afrika 4 5.1 5.9 Okyanusya 1 2 3 Kaynak: OIV, 2008. Dünya genelinde şarapçılık sektörü son yıllarda uluslararası karakterini güçlendirmiş ve sayıları gün geçtikçe artan farklı bölgesel oyuncular ve piyasaya sürülen farklı ürünler ile zenginleşmiştir. Küresel şarapçılık pazarında hiçbir büyük firma %1’den daha büyük paya sahip değildir. Ancak piyasada büyük oyuncuların devralma ve satın alma yolu ile pazar paylarını yükseltme gayesinde oldukları da gözlemlenmektedir. 1998-2003 döneminde dünya şarap satışlarının %12 oranında yükseldiği gözlemlenmiştir. Ancak özellikle İtalya, Fransa, Portekiz ve İspanya gibi şarap tüketiminde belirleyici olan ülkelerde genç nüfusun geleneksel günlük şarap içme alışkanlıklarını değiştirme eğilimleri şarap tüketiminde farklılıklara neden olmuş ve özel günlere yönelik tüketimde artış kaydedilmiştir. 1975 yılında Fransa ve İtalya’nın dünya pazarındaki payı %50 civarında iken 2010 yılında bu oranın %25 olması beklenmektedir. Bu noktada dünyanın diğer ülkelerinde gelişen ve markalaşarak büyüme elde eden yeni bağcılık ve şarapçılık merkezlerinin etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin ABD’nin, Avustralya’nın ve Güney Afrika’nın, pazara sundukları yeni ürünler ve yenilikçi yaklaşımları ile dünya şarap pazarındaki payları yükselmektedir (Market Analysis, 2006) Tablo 9.3: Ülkeler ve Şarap Üretim Bölgeleri Fransa Bölge Alsas Özellik %90 oranında beyaz şarap üretilmektedir. En popüler olanlar Riesling ve Gewürztraminer’dir. Ayrıca Pinot Blanc, Tokay Pinot Gris, Sylvaner ve köpüklü şarap olan Crémant d’Alsace bu bölgede üretilmektedir. Bordo Fransa’nın şarap üretiminde en tanınan bölgesidir ve bölgede 20 marka 2 bulunmaktadır. Burgundy Fransa’nın en beğenilen iki şarabı Beaujolais ve Chablis bu bölgede üretilmektedir. Champagne Chardonnay, Pinot Noir ve Pinot Meunier üzümlerinden köpüklü, dünyaca ünlü olan ve bölgesel markaya sahip meşhur şarap üretilmektedir. Côtes du Rhône Grenache ve Clairette üzümleri yetişmektedir. Languedoc Dünyanın en büyük şarap bölgesidir. Akdeniz’den Pirene dağlarına Roussillon uzanmaktadır. Daha çok kırmızı şarap üretilmektedir. Yılda 2 milyar şişe şarap üretilmektedir. Loire Valley Beyaz şarapları ile ünlüdür. Provence Côtes de Provence, Bandol ve Bellet markaları ile ünlüdür. Korsika Güzel Ada olarak adlandırılır, taze, genç rose ve beyaz şarap üretimi yapılmaktadır. Güney Batı Bordo ve Pireneler arasındadır. Cabernet, Merlot ve Tannat üzümleri ile beyaz kategorisinde Semillon, Sauvignon ve Ugni Blanc kullanılmaktadır. İspanya Bölge Özellik Rioja Tarihi şarap bölgesi. Navarra Zengin şarap bölgesi. Modern ve geleneksel şarap üretimi bulunmaktadır. Firma yapıları gelişmiştir. Penedes Barselona’nın güneyinde tarihi şarap üretim bölgesi. Ribera del Duero İspanya’nın en ünlü şarabı Vega Sicilia bu bölgede üretilmektedir. Priorato Yüksek kalite kırmızı şarap üretilmektedir. Rias Baxias Beyaz şarap üretilmektedir. Somontano Genç şarap üreticilerinin merkezi konumundadır. Ribeiro Portekiz sınırında kırmızı şarap üretim bölgesi. Valencia Kırmızı sofra şarabı ve tatlı yanında verilen beyaz şarap üretimi yapılmaktadır. Jerez Bu bölge Sherry şarabı ile ünlüdür. Valdepeñas Sıcak nemli yazları ve soğuk kışları bölgede Reserva ve Gran Rserva şarapları üretilmektedir. Rueda Beyaz şarap üretilmektedir. La Mancha Bu bölgede iklimsel derece farkları üretimde etkili olmaktadır. İtalya Bölge Özellik 3 Abruzzo 33.252 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.184.000 hektolitre. Bölge üretimi Avusturya, Şili, Macaristan ve Yunanista’ın toplam üretiminden fazladır. Aosta Vadisi 635 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 22.000 hektolitre. Apulia 107.715 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 7.236.000 hektolitre. Basilicata 10.848 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 481.000 hektolitre. Tarihi şarap üretim merkezidir. Calabria 24.339 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 752.000 hektolitre. Güney İtalya’nın antik Yunan’dan kalma şarap merkezi. Campania 41.129 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.971.000 hektolitre. Antik Roma ‘dan bu yana şarap üreticisi bölge. Emilia-Romagna 58.237 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 4.733.000 hektolitre. Kolay içilebilen, makul fiyatlı, yemeklik şarap üretimi. Friuli-Venezia-Giulia 18.704 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.018.000 hektolitre. Latium 47.884 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.940.000 hektolitre. Beyaz şarap üretimi %90 paya sahiptir. Liguria 4.837 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 165.000 hektolitre. Lombardia 26.951 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.665.000 hektolitre. Marches 24.590 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.815.000 hektolitre. Beyaz şarap üretimi yaygındır. Molise 7.650 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 360,000 hektolitre. Piemonte 57.487 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 3.405.000 hektolitre. Sardunya 43.331 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 1.062.000 hektolitre. Sicilya 133.518 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 8.073.000 hektolitre. Trantino-Alto Adige 12.810 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 953.000 hektolitre. Beyaz şarap bölgesi. Toskana 63.633 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 2.156.000 hektolitre. Floransa ve çevresi modern kırmızı şarap üretimi yapmaktadır. Umbria 16.503 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 740.000 hektolitre. Orvieto şarapları çok ünlüdür. Veneto 73.314 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 6.785.000 hektolitre. Bardolino, Soave ve Valpolicella yılda yüz milyon şişenin üzerinde şarap üretmektedir. ABD - Kaliforniya Bölge Özellik 4 Kuzey Kaliforniya Sahili Mendocino, Lake County, Sonoma, Napa ve Carneros şarap bölgeleri buradadır. 800 şarap üreticisi bulunmaktadır ve bunun dışında sayısız bağcı vardır. Napa Valley en önemli ve meşhur şarap üretim merkezidir. Yüksek kalite şarap üretilmektedir. Çok önemli bir turizm cazibe merkezi olup gün geçtikçe, turizm açısından da uluslararası popülerliği artmaktadır. Merkezi Kaliforniya Sahili 300 şarap üreticisi firma bulunmaktadır. Livermore Valley, Santa Cruz Mountains, Monterey County, Paso Robles, San Luis Obispo County ve Santa Barbara County şarap bölgeleri buradadır. Güney Kaliforniya Küçük Temecula şarap bölgesi buradadır ve 20 şarap üreticisi bulunmaktadır. Sierra Nevada Turizm merkezidir ayrıca Amador, Calaveras ve El Dorado’da 70 şarap üreticisi bulunmaktadır. Central Valley Kaliforniya’nın tarım merkezidir. 50 şarap üreticisi ve 750 bağ bulunmaktadır. Lodi ve San Joaquin Valley iki önemli şarap üretim merkezidir. Avustralya Bölge New South Wales Özellik Avrupalılar tarafından kolonileştirilen ilk alan ve ilk şarapçılık merkezidir. Canberra District, Cowra, Gundagai, Hastings River, Hilltops, Hunter, Mudgee, Orange, Perricoota, Riverina, Shoalhaven Coast, Southern Highlands ve Tumbarumba bölgeleri bu alan içerisindedir. Avustralya’nın en iyi şarap üretimi burada yapılmaktadır. Güney Avustralya Dünyanın en eski şarap üretim merkezlerinden biridir. Ülkenin şarap üretiminin büyük bir kısmı burada yapılmaktadır. Bu bölgedeki şarap üretim alanları Adelaide Hills, Adelaide Plains, Barossa Valley, Clare Valley, Coonawarra, Currency Creek, Eden Valley, Kangaroo Island, Langhorne Creek, McLaren Vale, Mount Benson, Padthaway, Riverland, Southern Fleurieu, Southern Flinders Ranges ve Wrattonbully’dir. Tazmanya Hava daha soğuktur. Bölgede kaliteli köpüklü şarap üretimi vardır. Bölgedeki şarap alanları Alpine Valleys, Beechworth, Bendigo, Geelong, Gippsland, Glenrowan, Goulburn Valley, Grampians, Heathcote, Henty, King Valley, Macedon Ranges, Murray Darling, Pyrenees, Rutherglen, Strathbogie Ranges, Sanbury, Swan Hill, Upper Goulburn ve Yarra Valley’dir. 5 Güney Afrika Bölge Özellik Cape Agulhas ve Elim Deniz kıyısındaki bu bağlarda Sauvignon Blanc, Semillon ve shiraz üretilmektedir. Cape Point, Cape Town ülkenin şarap merkezlerinden biridir. Constantia vadisinde Constantia, Durbanville 17inci yüzyıldan ve Philadelphia seviyesinden bu 380 yana metre şarap yüksekte üretimi bağlar yapılmaktadır bulmak Deniz mümkündür. Okyanusa yakınlık burada üzüm kalitesinde etkili olmaktadır. Sauvignon Blanc ve Semillon üretilmektedir. Citrusdal Valley Kumlu toprağı ve güneydeki Table Mountain dağlık bölgesi yüksek su kalitesi sağlamaktadır. Darling, Groenekloof Geleneksel olarak tahıl üretimi yapılmaktadır. Yüksek kaliteli Sauvignon ve Swartland Blanc üretilmektedir. Franschhoek Valley ve Elma ve armut bahçeleri arasında bağlar bulunmaktadır. Villiersdorp Calitzdorp, Montagu ve Muscat üzümleri yetişmektedir. Bölge tatlı şarapları ile ünlüdür. Upper Langkloof Bölgede kırmızı şarap üretimi yükselmektedir. Ayrıca Klein Karoo brendileri ile uluslararası üne sahiptir. Elgin ve Wanormaler Elma üretim merkezidir ancak Sauvignon Blanc, Pinot Noir ve Shiraz da Bay Esasen üretilmektedir. Bu bölgede yeni şarap üreticilerinin yatırım yaptığı görülmektedir. Paarl, Franschhoek Uzun ılık yazları ve çok çeşitli üzümleri ile tanınmaktadır. Valley, Simonsberg ve Wellington Bu bölgede şarap üreticilerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Stellenbosch, Banghoek, Jonkershoek Bottelary, Stellenbosch bölgesi Jonkershoek, Papegaaiberg, Simonsberg ve ve Stellenbosch & Bottelary şarap merkezlerini içermektedir ve çok Papegaaiberg popüler bir turizm varış noktasıdır. Tulbagh Buğday tarlaları arasında bulunan bağlarda Shiraz yetiştirilmektedir. Worcester Ülkenin en geniş şarapçılık merkezidir. 17.097 hektar bağ alanı ile ülkenin toplam bağlarının %25’i buradadır. Ayrıca ülkenin toplam şarap üretiminin %35’i burada yapılmaktadır. Kaynak: www.wineguides.co.uk verilerinden derlenmiştir. 6 Günümüzde dünyanın belli başlı şarap üreticilerine bakıldığında Fransa ilk sıradadır. Fransa’da 10 şarap bölgesi bulunmaktadır. İspanya, toplamda 1.2 milyon hektar bağ alanı, 5.500 şarap üreticisi ve 33 hektolitre yıllık şarap üretimi ile Fransa’nın ardından dünyanın ikinci büyük şarap üreticisidir. İtalya 20 şarap bölgesi ile dünyanın en eski ve üçüncü büyük şarap üreticisi konumundadır. Tablo 9.4: Dünya Genelinde Şarap Üretimi Dağılımı % Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1998 2007 (tahmini) Avrupa 78 71.6 68.2 Asya 1.5 5 5 Amerika 16 17 18.5 Afrika 3 3.4 4.2 Okyanusya 1.6 3.1 4.1 Kaynak: OIV, 2008. OIV tarafından yayınlanan 2007 tahmini verilerine göre şarap üretimi azalan ülkeler Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Arjantin ve Portekiz iken şarap üretimi artan ülkeler Almanya, Güney Afrika, Şili ve Rusya Federasyonu’dur. Fransa’da şarap tüketimi azalmakta ve Fransız üreticiler yeni pazarların taleplerine cevap verememektedirler. Eğer Fransa’daki bu düşüş eğilimi devam ederse, 2015 yılında Fransa’nın yerini İspanya’ya bırakacağı tahmin edilmektedir. İspanya’nın şarap sektörüne yönelik yenilikçi stratejiler ile bu süreci daha iyi yönettiği düşünülmektedir (Credoc, 2008). Tablo 9.5: Dünya Genelinde Şarap Tüketimi Dağılımı % Bölgeler 1986-1990 Dönemi 1999 2007 (tahmini) Avrupa 73.8 69 67.3 Asya 1.9 6.6 7.1 Amerika 20.2 19.7 20.7 Afrika 2.5 2.8 2.6 Okyanusya 1.6 1.9 2.3 Kaynak: OIV, 2008. Dünyanın en büyük şarap ihracatını Avrupa kıtası gerçekleştirmektedir. Dünya pazarının %60’ının beş ihracatçı ülkenin (Fransa, İspanya, İtalya, ABD, Avustralya) kontrolünde 7 olduğu görülmektedir. Ancak Avrupa şaraplarının ihracatında görülen belirgin düşüşün en büyük nedeninin Avrupa şarap sektörünün küresel yenilikçi şarap pazarına uyumda karşılaştığı sorunlardan kaynaklandığı görülmektedir. Özellikle ABD, Güney Afrika ve Avustralya menşeli ürünlerin dünya piyasalarında çoğalması ve bu bölgelerden kaliteli şarap üretimi ve markalaşma sürecini başarı ile tamamlamış firmaların çıkması rekabeti artırmaktadır. Tablo 9.6: Dünya Genelinde Şarap İhracatı Dağılımı % Bölgeler 1998 2007 Tablo 9.7: Dünya Genelinde Şarap İthalatı Dağılımı % Bölgeler 1998 (tahmini) 2007 (tahmini) Avrupa 83.5 70.8 Avrupa 76.8 74.8 Asya 0.6 0.4 Asya 7.2 4.7 Amerika 8.7 15.4 Amerika 12 17 Afrika 2.5 3.9 Afrika 2.9 2.4 Okyanusya 2.9 9.5 Okyanusya 1.1 1.2 Kaynak: OIV, 2008. 9.2 Kaynak: OIV, 2008. Avrupa Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü (OIV – Organisation Internationale de la Vigne et du Vin) tarafından Mart 2008’de yayınlanan Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu’na göre Avrupa Birliği’nde (AB) son yıllarda gözlemlenen bağların yeniden yapılanması ve bölgelere göre üretilen şarapların ayrıştırılması çalışmaları sonucunda AB genelinde bağ arazilerinde ve şarap üretiminde bir düşüş yaşanmaktadır. 2007 yılı üretimi AB’de (hem 15 üyeli hem de 27 üyeli set içerisinde) son 15 yılın en düşük oranındadır. 2007 yılı üretimi 15’li üye setinde 148.6 milyon hektolitre, 27’li üye setinde 161.7 milyon hektolitre olarak kaydedilmiştir (OIV, 2008a). 8 Tablo 9.8: AB’de (15 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre) Almanya Avusturya Yunanistan İspanya Fransa İtalya Portekiz AB 15 2006 8916 2256 3938 38173 52276 53462 7532 166699 2007 10500 2628 3500 34700 45400 45900 5762 148650 1584 372 -438 -3473 -6876 -7562 -1770 -18049 (tahmini) 20062007 fark Kaynak: OIV, 2008a. Tablo 9.9: AB’de (27 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre) 8 Yeni Üye Macaristan Romanya Bulgaristan AB 27 2006 11663 3271 5014 1757 178362 2007 (tahmini) 13122 3700 5300 2090 161772 2006-2007 fark 1459 429 286 333 -16590 Kaynak: OIV, 2008a. OIV Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu’nda 2007 yılında şarap fiyatlarının yükselme eğilimi gösterdiği de ifade edilmiştir. Özellikle coğrafi işarete sahip olmayan sofra şaraplarında Fransa, İspanya ve İtalya’da üretimin azalması ve stoklarda görülen düşüş nedeniyle fiyatların yükseldiği gözlemlenmiştir. Şekil 9.1: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Kırmızı Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre) İtalya Fransa İspanya Kaynak: OIV, 2008a. 9 Şekil 9.2: AB’de Coğrafi İşareti Olmayan Beyaz Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre) İtalya Fransa İspanya Kaynak: OIV, 2008a. AB’de Şarap Sektörüne Yönelik Yeni Düzenleme AB’de şarapçılık sektörüne yönelik mevzuat Ortak Pazar düzenlemeleri içerisinde yer almakta olup, 1999 yılından bu yana uygulanmakta olan rejim, 29 Nisan 2008 tarihli ve 479/2008 tarihli Konsey Yönetmeliği ile yeniden düzenlenmiştir (Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, 2008). Yapılan yeni düzenlemenin esas amacı sektörün sahip olduğu uluslararası rekabet gücünü korumak ve artırmaktır. Bu doğrultuda yeni düzenlemenin AB şarap pazarına denge getirmesi ve ayrılan bütçenin daha etkin olarak kullanılması sonuçlarını doğurması beklenmektedir. AB şarap pazarının yeniden yapılanması ve rekabet gücü düşük işletmelere üç yıl süre ile destek verilmesi öngörülmektedir. Özellikle çevrenin korunması, inovasyon, bağların modernizasyonu konuları üzerinde durulmakla birlikte, AB şarap sektörünün kalbini oluşturan geleneksel, kaliteli şarap üretiminin güvence altına alınması ve etiketleme kurallarının basitleştirilerek üreticileri yüksek kaliteli şarap üretmeye sevk eden bir uygulamaya geçilmesi istenilmektedir. 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren kısıtlayıcı ve oldukça sıkı bir denetime dayanan ekim hakları yürürlükten kalkacaktır. Yeni düzenlemenin 1 Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe gireceği ifade edilmiştir. Yeni düzenlemedeki ana hususlar aşağıda verilmektedir: • Ulusal Finansal Zarflar: Üye Ülkelerin karar alma alanlarını genişletmekte ve üçüncü ülkeler dahil olmak üzere Üye Ülkelere, gerekli gördükleri yerlerde, bağ yeniden yapılandırması, bağ dönüşümü, üretim modernizasyonu, inovasyon, yeşil 10 hasatın desteklenmesi ve kriz yönetimi önlemleri gibi farklı alanlarda ihtiyaç önlemleri alma yetkisi vermektedir. • Kırsal Kalkınma Önlemleri: Bu kapsamda ar-ge çalışmaları amacıyla bölgelere belli oranlarda finansman aktarımında bulunulacaktır. Özellikle genç çiftçilerin ve girişimcilerin pazarlama ve yönetim yeteneklerin artırılması, meslek içi eğitim, üretici birliklerine yönelik destekler, erken emeklilik ve kültürel dokuya yönelik destek programları bu kapsamda fonlanacaktır. • Dikim Hakları: 2015 yılı sonunda bu haklar yürürlükten kalkacaktır ancak dileyen Üye Ülkelerin 2018 yılına kadar bu hakları uygulamada bırakma seçenekleri bulunmaktadır. Bu noktada AB’de azalan bağ alanlarının yeni girişimciler tarafından yapılan kaliteli bağ yatırımları ile artırılması önem kazanmaktadır. • Distilasyon Şemalarının Sona Ermesi: 2011/2012 yılları sonuna kadar kriz distilasyonu olarak anılan ve AB pazarında görülen aşırı fiyat hareketleri, üretimde kalitenin belirgin olarak düşmesi gibi kriz dönemlerinde üreticilere yardım edilmesini öngören mekanizma kapsamında yer alan harcamalar Üye Ülkelerin kararına bağlı olmakla birlikte, ulusal finansal zarfın ancak %20’si oranında geçekleşebilecektir. • Tek Çiftlik Ödemelerine Geçiş: Üreticilere yapılan ödemeler, şaraplarını gruplamış olan üreticilere verilecektir. • Bağ Sökme Toplamda 175.000 hektarlık bir alan için üç yıllık gönüllü bir bağ sökümü şeması yapmak mümkünüdür ancak primler ilk yıldan itibaren düşmektedir. Bir Üye Ülke bağ sökümünü eğer arazi o Üye Ülkenin toplam bağlarının %8’inden daha fazla veya o bölgenin toplamının %10’undan daha fazla ise durdurma hakkına sahiptir. Ayrıca dağlık ve eğimli bölgelerin Üye Ülkeler tarafından bağ sökümünden muaf tutulması da mümkündür. • Şarap Yapım Teknikleri: Yeni veya modifiye edilmiş tekniklerin onaylanmasına ait sorumluluk Komisyon’a verilmektedir. Ayrıca OIV tarafından kabul edilen teknikler de AB tarafından kabul edilen teknik listesinde yer alacaktır. • Daha İyi Etiketleme Kuralları: Bu noktada amaçlanan kaliteli AB şarapları için coğrafi işaretleme korumaları sağlamak ve çok iyi yapılandırılmış ulusal kalite politikaların hayata geçirilmesidir. Bununla birlikte AB şaraplarının küresel rekabet 11 güçlerini artırmak amacıyla coğrafi işaret taşımayan şaraplara da üretildikleri bölge adına ve özelliğine etiketlerinde yer verme hakkı tanımaktadır. • Zenginleştirme: İzin verilmekle birlikte, zenginleştirmenin azami değerleri (şeker) düşürülecektir. Bazı mevsimsel koşullarda Üye Ülkelerin Komisyon’dan zenginleştirme seviyesini yükseltme talebinde bulunmaları mümkün kılınmıştır. Yeni düzenlemede üçüncü ülkelere yönelik bazı hükümler yer almaktadır. Bunlardan ilki Madde 10’da yer alan AB şarap üreticilerinin ürünlerinin üçüncü ülke pazarlarında rekabet güçlerini yükseltmek amacıyla tanıtım ve pazarlamasına yönelik çalışmaların azami %50’sinin finansmanını öngören destekleme hükmüdür. Bu kapsamda desteklenecek olan faaliyetler halkla ilişkiler, AB ürünlerinin kalitesini, çevre dostu kimliğini ve gıda güvenliğini öne çıkartan reklam çalışmaları, coğrafi işaretlendirmeye ve organik tarıma yönelik bilgilendirme kampanyaları, uluslararası fuar, sergi katılımları, yeni pazarlara ilişkin çalışmalar, bilgilendirme ve promosyon çalışmalarını değerlendiren ve etkilerini ölçen çalışmalardır. Üçüncü ülke menşeli şarapların Topluluk menşeli bir şarapla kupajı yasaktır. Aynı şekilde üçüncü ülke menşeli bazı tip üzümler için, üzüm suyunun ve taze üzümlerin AB içerisinde şaraba dönüştürülmesi veya karıştırılması yasaklanmıştır. Üçüncü ülkelere yönelik en belirleyici kurallar ticaret hükümlerinde yer almaktadır. Konsey Yönetmeliğinin 5inci başlığında Üçüncü Ülkeler ile Ticaret altında bu hükümler ile açıklık getirilmektedir. Buna göre; üçüncü ülke menşeli şaraplar Ortak Gümrük Tarifesine tabidirler. GTİP kodu 2009 61, 2009 69 ve 2204 olan ürünlerde AB’ye ithal veya ihraç eden kişi ve kurumların gerekli izin ve lisanslara sahip olmaları gerekmektedir. Bu lisansları Üye Ülkeler vermektedir ve lisanslar tüm AB pazarında geçerlidir. 9.3 Türkiye Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Türkiye İstatistik Kurumu 2004 yılı verilerine göre Türkiye’de işlenen tarım alanlarının %1,96’sında bağcılık yapılmaktadır. FAO 2005 yılı istatistiklerinde ise, Türkiye’nin yaklaşık 550 bin hektar bağ alanına ve yaklaşık 4 milyon ton üzüm üretimine sahip olduğu yer almaktadır. Türkiye bağcılık sektöründe dünyada bağ alanlarında 4üncü, üretimde ise 6ıncı sırada bulunmaktadır. Türkiye’de bağ alanlarının %57,7’sinde sofralık, %13,5’inde şıralık-şaraplık ve %28,8’inde kurutmalık üzüm yetiştirilmektedir. Elde edilen üzüm 12 üretiminin %54,3’ü sofralık, %35,1’i kurutmalık ve %10,6’sı şıralık-şaraplık çeşitlerden oluşmaktadır. Türkiye alan ve üretim miktarları bakımından AB Üye Ülkelere dikkate alındığında 4üncü sırada gelmektedir (Kiracı ve diğerleri, 2008). Tablo 9.10: Türkiye, AB ve Dünya Bağcılığı(2000-2006 Yılları) YILLAR 2000 Bağ Alanı (ha) 535.000 Üzüm Üretimi (ton) 3.600.000 TÜRKİYE Verim 6.729 Bağ Alanı (ha) 3.921.594 Üzüm Üretimi (ton) 29.950.228 AB 27 + Verim 7.637 Bağ Alanı (ha) 7.379.008 Üzüm Üretimi (ton) 64.780.723 DÜNYA Verim 8.779 Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.] 2001 525.000 3.250.000 6.190 3.864.123 27.611.486 7.146 7.430.847 60.779.690 8.179 2002 530.000 3.500.000 6.604 3.872.010 26.041.986 6.726 7.507.443 61.702.359 8.219 2003 530.000 3.600.000 6.792 3.855.735 27.018.280 7.007 7.515.615 63.286.245 8.421 2004 530.000 3.500.000 6603.77 3.688.978 29.516.422 8.001 7.360.576 67.552.834 9.178 2005 530.000 3.850.000 7.264 3.670.131 26.531.709 7.229 7.385.314 67.695.894 9.166 2006 550.000 4.000.063 7.273 3.689.947 26.935.831 7.300 7.399.546 68.952.793 9.319 Türkiye kuru üzümde net ihracatçı ülke konumundadır. Ancak şarap ihracatında Türkiye’nin var olan üzüm üretimine rağmen uluslararası pazarlarda belirleyici bir konumu bulunmamaktadır. Tablo 9.11: Üzüm ve Ürünleri Dış Ticaretinde Türkiye ve AB'nin Dünyada Yeri(2005) ÜLKELER DIŞ TİCARETTE PAYI Üzüm Ürünleri Toplam DÜNYA + İhracat Payı(%) Üzüm Ürünleri Toplam İhracatında Ürün Payı(%) AB 27 + Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) Üzüm Ürünleri Toplam İhracatında Ürün Payı(%) TÜRKİYE Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) Üzüm Ürünleri Toplam İthalat Payı(%) DÜNYA Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) AB 27 + Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) TÜRKİYE Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.] SOFRALIK KURU YAŞ ÜZÜM ÜZÜM ÜZÜM SUYU ŞARAP TOPLAM 13,1 3,5 2,1 81,3 100,0 9,5 0,6 1,6 88,2 100,0 48,8 11,4 51,6 72,8 67,1 26,9 70,5 0,1 2,5 100,0 2,80 27,30 0,08 0,04 1,30 17,0 3,4 2,0 77,6 100,0 15,8 3,3 1,4 79,4 100,0 50,5 52,5 37,8 55,4 54,1 2,8 47,5 5,6 44,1 100,0 0,00 0,31 0,06 0,01 0,02 13 Türkiye iklim ve toprak koşulları açısından bağcılığa ve şaraplık üzüm yetiştirmeye çok uygundur. Bağcılık ve şarap üretimin Hititler’den beri yapıldığı bilinmektedir. Şaraplık üzüm çeşitlerinin bol ve kaliteli olması şarap üretimi açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de şaraplık üzüm yetiştirilen iller; Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Bilecik, Balıkesir, Ankara, Yozgat, Çorum, Amasya, Tokat, Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Niğde, Konya, Mersin, İzmir, Manisa, Denizli, Burdur, Isparta, Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya, Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’dir (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye’de yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri adakarası, cinsaut, gamay, karalahana, papazkarası, pinotnoir, kalecik karası, alicante bouschet, öküzgözü, dimrit, sergi karası, cabarnet sauvginon, carignan, çalkarası, syrah, granache, horozkarası, merlot ve cabernet franc’tır (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye’de yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; beylerce, clairette, chardonay, riesling, semillon, Anadolu yapıncağı, yapıncak, narince, dökülgen, kabarcık, rumi, emir, Bornova misketi, hasandede, maccaben, sultaniye çekirdeksiz, sauvignon blanc, ugni blanc, colombard ve sungurludur (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Tablo 9.12: Türkiye’de Şarap Üretimi (bin litre) Yıllar Üretim 2000 46.500 2001 47.400 2002 48.100 2003 51.300 2004 57.100 2005 (tahmini) 70.000 Kaynak. Karabayır, 2007 [TUİK verileri] Türkiye’de şarap sektörünün toplam kapasitesinin 120 milyon litre olduğu tahmin edilmektedir. Şarapta markalaşma ve kaliteli üretim sektörün ve iç piyasanın gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Ancak bununla birlikte henüz Türkiye’nin şarap ihracatında dünyada belirgin bir konuma sahip olmadığı görülmektedir. 2006 yılında Türkiye’nin şarap ihracatının 8.5 milyon ABD doları olduğu görülmektedir. Birçok şarabın uluslararası ödüller almasına rağmen henüz Türkiye’nin şarapta marka bir ülke olmadığı görülmektedir. Büyük miktardaki üzüm üretimine rağmen şarapta görülen yavaş ilerlemenin sektördeki oyuncuların uluslararası rekabet güçlerinin yükseltilmesi ile 14 mümkün olacağı düşünülmektedir. Türkiye’nin şarap ihracatı öncelikle Almanya ve Belçika odaklı olarak gelişme göstermiştir. Belçika’ya yapılan ihracat %27.6 paya sahip iken, Almanya’ya yapılan ihracat %20.4 oranında gerçekleşmektedir. Türkiye’nin şarap ihraç ettiği diğer ülkeler Kuzey Kıbrıs, Rusya Federasyonu, İngiltere, ABD, Fransa ve Japonya’dır (Karabayır, 2007) Tablo 9.12: Türkiye’nin Şarap İhracatı (2006) Ülke Miktar (1.000 litre) Belçika 1.565 Almanya 763 Kuzey Kıbrıs T. C. 795 İngiltere 378 Rusya Federasyonu 1.953 ABD 168 Fransa 73 Japonya 66 Toplam (diğerleri dahil) 6.258 Kaynak. Karabayır, 2007 [Dış Ticaret Müsteşarlığı verileri] 9.4 Değer (1.000 ABD doları) 2.328 1.719 1.492 716 380 368 193 147 8.535 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Şekil 9.3: Trakya Bölgesi Önemli Bağ Alanları K.eli Kırklareli Edirne Edirne U.Köprü Tekirdağ U.Köprü Malkara Malkar Şarköy T.dağ Şarkö Kaynak: Kiracı, 2008. 15 Tekirdağ’da ekonomik yaşamı içerisinde bağcılık ve şarapçılık sektörü özel bir konuma sahiptir. Öncelikle bölge bağcılık açısından dünyanın üzüm ve şarap üretimine en elverişli coğrafi ve iklimsel şartları barındırmaktadır. Tekirdağ bölgesinde bağcılık ve şarapçılık kültürü, tarihi ve ekonomik yapı içerisindeki etkin konumu ile önemli bir rekabet gücüne sahiptir. Tekirdağ’da bağcılık ve şarapçılık sektörü ile ilgili yerel bilgi ve veriler Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde Sayın Mehmet Ali KİRACI tarafından yürütülen çalışmalara ait olup, bölgenin detaylı ve güncel panoramasını sunmaktadır.* Trakya bağ alanları Türkiye bağ alanlarının yaklaşık %1,7 ‘sini oluşturmaktadır. İllerin bağ alanlarının işlenen tarım arazileri içindeki payı ise %0,2-%1,6 arasında değişmektedir. Bölge Tarım İl Müdürlükleri 2006 yılı kayıtlarına göre yaklaşık 9.321 hektar bağ alanı ve yine yaklaşık 80-100 bin ton yaş üzüm üretimi bulunmaktadır. Tekirdağ diğer iki ile oranla daha fazla bağ alanına sahip olmaktadır. Bölge bağ alanlarının yaklaşık %69’u Tekirdağ’ da bulunmaktadır. Şarköy’de 2005 Yılı itibariyle Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı 2.554 üreticinin 1.944 adedi, yaklaşık %76’sı bağcılık faaliyetlerinde bulunmaktadır (Kiracı, 2008). Tablo 9.13: Trakya Bağ Alanlarının Gelişimi(dekar) YILLAR Tekirdağ Edirne Kırklareli Toplam 1979 7.960 4.512 3.337 15.809 1980 7.059 4.540 3.487 15.086 1981 7.092 4.096 2.841 14.029 1985 7.270 2.832 2.263 12.365 1990 7.550 2.501 931 10.982 1995 6.449 2.462 764 9.675 2001 6.503 2.050 477 9.030 2004 7.087 2.371 448 9.256 2005 6.581 2.397 448 9.426 2006 6.405 2.402 514 9.321 Kaynak: Kiracı, 2008. [1995 yılına kadar DİE Tar.Yapı ve Ür., 2001-2006 yılı Bölge Tarım İl Müdürlükleri Kayıtları.] * Bilimsel çalışmalar sektörün rekabet gücüne yönelik tespitler için büyük önem taşımaktadır. Sayın Mehmet Ali KİRACI’ya ve Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne çalışmamıza gösterdikleri bilimsel destek ve paylaşımcı yaklaşımları için teşekkür ederiz. 16 Tablo 9.14: Tekirdağ Bölgesinde İlçelere Göre Bağ Alanları (dekar) MERKEZ ÇERKEZKÖY ÇORLU HAYRABOLU MALKARA MARMARA ER. MURATLI SARAY ŞARKÖY TOPLAM 9.420 230 350 14 1.000 50 300 300 52.385 64.049 Tüm Trakya İlleri Toplamı 93.208 Kaynak: Kiracı, 2008. [Tarım İl Müdürlükleri ve TBAE Kayıtları (2006)] Tablo 9.15: Tekirdağ Bölgesinde Yerleşim Birimlerine Göre Bağ Alanları (dekar) İlçesi Merkez " " " " " " " " " " Şarköy " " " " " " " " " " " " " " " Malkara " " Yerleşim Birimi Merkez Barbaros Naip Işıklar Dağyenice Kumbağ Karaevli Yeniköy Semetli Yazır Çanakçı Merkez Mürefte Hoşköy Eriklice Çınarlı İğdebağları Kirazlı Tepeköy Mursallı Gaziköy Yayaköy Güzelköy Yukarıkalamış Çengelli Aşağıkalamış Yörgüç Ballı Yürük Hereke Bağ Alanı(da) 4.250 1.000 750 550 520 315 300 250 250 180 150 6.430 5.165 4.880 3.400 3.010 2.570 2.440 2.300 2.265 1.555 1.300 1.000 1.000 930 600 510 150 150 150 17 Kaynak: Kiracı, 2008. [Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü verileri] Tablo 9.16: Tekirdağ Bölgesindeki Bağ Alanlarının Ulusal ve Uluslararası Durumu Dünya AB 27 Türkiye Tekirdağ (Türkiye’deki payı) Kaynak: Kiracı, 2008 Bağ Alanı Miktar (ha) 7.399.546 3.689.947 483.858 4.164 % 100 49.8 6.5 0.8 Üzüm Üretimi Miktar (ton) % 68.952.753 100 26.935.831 39 3.612.781 5.2 39.952 1.1 Tekirdağ’da yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri; cinsaut, gamay, karalahana, papazkarası, pinotnoir, cabarnet sauvginon, merlot ve cabernet franc’tır. Tekirdağ’da yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; clairette, chardonay, riesling, semillon, yapıncak ve sauvignon blanc’tır. (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Tekirdağ Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 46 firma il sınırları içerisinde şarapçılık alanında faaliyet göstermektedir. Çalışan sayısı 524 olup sektörün kurulu kapasite oranı yıllık 62.901 ton ve üretim miktarı yıllık 24.909 tondur. 9.5 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi Aşağıdaki şekilde “Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü”nün uluslararası rekabetçilik analizinde kullanılan Elmas Modeli (Diamond Analysis) gösterilmektedir. Model’de gösterilen ana ve bunların alt değişkenleri, konuyla ilgili literatürün incelenmesi ve saha çalışmaları neticelerinin değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Bu değişkenlerin değerlendirilmesi sonucunda sektörün Tekirdağ ilinde yüksek düzey rekabetçilik özelliği gösterdiği belirlenmiştir. 18 Şekil 9.4: Tekirdağ İli Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü Rekabetçilik Analizi (Yüksek/+1) DEVLET Devlet (Orta) ( 0) Sek tö rel Po litik a v e Dü zen lemeler Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek) (+1 ) İç Piy asad a Rekab et (0 ) Yatırım (+1 ) Ar-Ge / Yen ilik çilik Kab iliy eti Talep Koşulları (Orta/) (1 ) (1 ) (1 ) (0 ) Hammad de Nitelikli İşg ücü Fizik i Altyap ı Bilimsel ve Tek n o lo jik Alty ap ı ( 0) Yur td ışı Talep ( 0) Yur tiçi Talep FİRMA STRA TEJ İSİ VE R EKABET YAPISI Girdi Koşulları (Yüksek) TALEP KOŞU LLAR I GİRDİ KOŞULLA RI İLGİLİ VE DESTEKLEYİC İ KUR ULUŞLAR İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek) (+1 ) Araştırma v e Eğitim Ku ru mları 19 9.5.1 • Girdi Koşulları (Yüksek/+1) Hammadde (Yüksek/+1) Tekirdağ bağcılık ve şarap üretiminde kullanılan üzüm üretimi açısından çok şanslı bir bölge olarak kabul edilmektedir. Bölge coğrafya, toprak ve iklim özellikleri ile ideal bir üretim merkezidir. Bağcılık ve şarapçılık birbirlerine bağımlı sektörlerdir. Ancak bölgede bağcılık ve şarapçılık odaklı bir tarım stratejisi ve planlamasının bulunmaması hammadde de istenilen kalitenin üretici tarafından sağlanmasını oldukça güç kılmaktadır. Hammadde başlığının bölgede faaliyet gösteren kaliteli ve markalaşmış şarap üretimine geçmiş firmalar açısından farklı değerlendirilmesi gerekmektedir. Tekirdağ da Türkiye’nin en büyük şarap üreticilerinin tümü bulunmakta, gerek kendi bağları veya anlaşmalı bağcıları yolu ile hammadde temininde bulunmaktadırlar. Bu tip firmalar kendi ziraat mühendisleri ve ekipleri ile anlaşmalı oldukları üreticilerden hammadde teminini gerçekleşmekte ve böylece yenilikçi, kalitesi yüksek hammaddeye erişmektedirler. Bu işletmeler ile çalışan bağcıların, gerek üretim maliyetlerinin karşılanması gerekse avans mekanizması nedeniyle göreceli olarak daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sektörün öncü firmalarından biri bağcılarına bir sene öncesinden mahsul alınmadan %50 ödeme yaptığını ifade etmiştir. Anlaşmalı bağcılar ile çalışılması, üretim kalitesinin yükseltilmesini sağlamaktadır. İyi ve kaliteli üzüm üreten bağcının iyi kazandığı düşüncesi büyük firmalar da hakim bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır. 2005 yılında Tekel’in özelleştirilmesi bölgede ürün alımında yeni bir ortamın gelişmesine neden olmuştur. Tekel bir yerde üretimin devamını sağlamış ve küçük yerel üreticiler için bir garanti ortamı yaratmıştır. Sektörde özelleştirme ardından hammadde fiyatları genel olarak sektörün öncü firmaları tarafından açıklanan fiyatlar doğrultusunda gelişmekte ve ufak yerel firmalar bu fiyatları takip etmektedirler. Ufak yerel firmaların da devamlı çalıştıkları ve zaman içerisinde geliştirdikleri ilişkiler çerçevesinde alımlar yaptıkları bağcılar bulunmaktadır. Ancak iki yıl öncesinde kadar tıpkı büyük firmalar gibi yerel firmalar da bağcılara ihtiyaca bağlı ön ödeme veya avans verebilmekte iken günümüzde zorlaşan piyasa koşulları (artan vergi maliyeti, düşen şarap tüketimi vb) nedeniyle bu pek mümkün olamamaktadır. Küçük ve düşük fiyatlı şarap üreten yerel firmalar açısından hammaddeye erişim elbette ancak sahip oldukları mali güç ile orantılı olarak gerçekleşebilmektedir. 2007 yılı hammadde temini açısından sorun yaşanan ilk yıl olmuştur. Bölgede yetiştirilen üzümlerde şaraplık 20 çeşitlerin ağırlığı %90 iken %70’e düşmüştür. Genelde yaşlı bağlarda kalitesiz ürün nedeniyle bağların sökülmesi buna neden olmuştur. Tarım sektöründe teşvik olmaması, gübre ve mazot maliyetlerinin çok yükselmesi, üretim merkezlerinde elektrik ücretlendirmelerinin artması yani kısaca ziraat giderlerinin artması bağcılıkta ve şarap üretiminde üreticinin zayıf düşmesine neden olmakta ve ekonomik olarak istenilen kaliteli üzüm üretimine seri ve etkin bir şekilde geçişin engellemektedir. Bununla birlikte şarap sektöründe yaşanan dönüşüm ve kaliteli şarap üretimine yönelim sonucunda artık bağ sahipleri de kalitesiz üründen uzaklaşmaktadır. Yapıncak ve semillon gibi sofra şaraplarında tercih edilen üzümlerin üretimine devam edilmesinin en önemli nedeni daha düşük maliyetli olmaları ve üreticilerin bu üzümleri daha kolay alabilmeleridir. Bağcıların çok düşük gelir elde etmesinin ardında yatan neden dürüst çalışan ancak mali güce sahip olmayan firmaların şarabı iyi bir fiyata satamamasıdır. Firmalar bağcıdan iyi fiyata ürün alma esnekliğini kazanamamaktadırlar. Hammaddede çözülmesi gereken temel sorun bağcının gelirini artıracak ve üreticiyi bağcılık sektöründe kalmaya ikna edecek gerekli ekonomik iyileşmenin sağlanmasıdır. Bağcılık ve şarapçılık arasındaki birbirine bağımlılık ancak birbirlerinin iş ortakları olduğu ve bu stratejik iş ortaklığı her iki taraf için de verimli ve gelir getirici bir şekilde olduğu takdirde bölgenin ekonomik büyümesine faydalı olacaktır. AB ile rekabet edebilmek için AB kalite ve normlarında çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir. • Nitelikli İşgücü (Yüksek/+1) Sektörde nitelikli işgücü ihtiyacı farklı aşamalarda farklı düzeydedir. Üretim aşamasında çiftçilerin bilgilendirilmesi ve kaliteli ürün üretimi hakkında bilinçlendirilmeleri gerekmektedir. Ancak görüşülen kurumlar işgücü konusunda sorun yaşamadıklarını belirtmişlerdir. En fazla işçilik ve bakım gerektiren üretim bağdadır. Bu insan gücü yüküne karşılık ürün çok düşük fiyatla satıldığı için bağcılıktan daha fazla gelir getiren ürün üretimine yönelim bulunmaktadır. Kampanaya zamanında işçi sayısı artmaktadır. Bununla birlikte büyük üreticiler açısından değil ancak küçük üreticiler açısından işçiler yöre halkından oluştuğu için bu alanda hiç sorun bulunmamakla birlikte küçük üreticiler yüksek ücretli kaliteli eleman çalıştıramamaktadır. Bu tip elemanlara yeterli maaş verilememektedir. Fermantasyon takipleri için laboratuarda teknik eleman 1 kişi olsa da üreticiye bu eleman yetmektedir. Bununla birlikte son zamanlarda şarapçılık sektöründe görülen dönüşüme bağlı olarak birçok kişi işsiz kalmıştır. Denetime yönelik işgücünün ise kendi içerisinde geliştirilmesi gerekmektedir. İmza karşılığında gıda denetimi etkin bir şekilde işlememektedir. 21 • Fiziki Altyapı (Yüksek/+1) Tekirdağ bölgesinin özellikle Şarköy-Mürefte-Uçmakdere hattının dünyanın bağcılık ve şarapçılığa en uygun bölgesi olduğu tespit edilmiştir. Bölge coğrafi yapısı ile ürün geliştirmeye çok uygundur. Ülkedeki tüm şarap üreticilerinin ya tesisleri buradadır ya da üzümlerini buradan almaktadırlar. Burada en büyük sorun bağ arazilerinin yapılaşma tehlikesidir. İskan planlarının bağ arazilerinin korunması ve özellikle bağ söküm süreçlerinin bölgeye yönelik bir planlamaya uygun olarak yapılması gerekmektedir. Özellikle Mürefte bölgesinde arazi yapılarının ufak olması, ailevi nedenler ile parçalanan bağların bir kısmının inşaata açılması bağların bütünlüğünü bozmakta ve verimli tarım arazilerinin konutlaşarak yok olması sonucunu doğurmaktadır. Bölgenin bin yıllardır bağcılık yaptığı bilinmektedir. Bölgede var olan tarihi kalıntılar, İstanbul gibi bir metropole olan yakınlık ve özellikle Yunanistan ve Bulgaristan’a olan ulaşım ağları bölgenin bağ-şarap ekseninde gelişmiş bir turizm merkezi olmasına da imkan sağlayacaktır. Bununla birlikte Hoşköy’de bulunan manastır ve diğer tarihi kalıntıların Ortodoksların hac mekanı olması buraya yönelik turist akışını da yükseltecek bir imkandır. Diğer taraftan bölgede mahzencilikle ilgili altyapı problemi bulunmaktadır. Mevcut durumda firmalar kendi imkanlarıyla stok yapabilmektedirler. İleride talep artışından kaynaklanan bir üretim artışı olması durumunda stoklama ile ilgili problem yaşanabilir. Örneğin, Moldova ile karşılaştırıldığında bölgenin mahzencilik bakımından oldukça geri olduğu görülmektedir. Halihazırda bazı üreticiler stoklarda bekletilen şaraplar satılmadan yeni şarap üretimi yapmakta zorlandıklarını ve sirkeye dönmüş şarapların sirke üretimine yönlendirilmesine kadar olan süre zarfında bu şarapların mahzenlerinde tutulması nedeniyle yeni üretimlerini saklamada güçlük çektiklerini ifade etmişlerdir. 9.5.2 Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek/+1) • İç Piyasada Rekabet (Yüksek/+1) Sektörde rekabet büyük firmalar ile küçük yerel firmalar ayrıştırılması yapılarak değerlendirilmelidir. Büyük firmaların üretim giderleri içerisinde özel şişe tasarımı ve üretimi, kaliteli mantar, etiket tasarımı, markaya yönelik ayrı pazarlama giderleri, reklam gibi farklı maliyetler de ortaya çıkmaktadır. Bu firmalar açısından bandrol sisteminin hayata geçirilmesi, merdiven altı olarak tabir edilen kayıt dışı şarap üretiminin azalmasına neden olmakta ve piyasaya sundukları ürün fiyatlarında karşılaştıkları haksız rekabetin azalmasını sağlamaktadır. 22 İç piyasada rekabeti bozan en büyük etken kayıt dışı “şarap” olarak ifade edilen ancak gerçekte şarap üretim tekniklerinden bağımsız olarak üretilen “merdiven altı ucuz şarap” üreticileridir. Ancak bununla birlikte bandrolü ürün bazında kullanılması üretici açısından güç bir uygulama olarak nitelendirilmektedir. Tüketicinin bilinçlenmesi ve markalaşma gerekmektedir. Ancak gerçek markalaşmanın merdiven altı üretimin durması ve tüketicinin bilinçlenmesi ile mümkün olacağı düşünülmektedir. Son iki yıldır bir dönüşüm yaşanmaktadır. Geçiş sürecinde kaliteli, bilinçli üreticiye geçiş olmak zorundadır. Geçiş döneminde ayakta kalan firmalar kaliteye yönelmek istemekte ve kurumsallaşma yönünde adım atmaktadırlar. Firmaların genel yaklaşımı günü kurtarmak ve kısa vadeli üretim üzerinde olurken dönüşüm ile birlikte uzun vadeli üretim hedeflerinin ve pazar açılımlarının firmalarca kabul edilmesi beklenmektedir. • Yatırım (Orta/0) Sektörde birleşme ve stratejik ortaklıklar bulunmamaktadır. Tarihi olarak aile şirketleri önemlidir ve sektörde güçlüdürler. Sektöre büyük firmaların ve yatırımcıların girdiği görülmektedir. Mürefte yatırımda geriye gidiyor denilmektedir. Bunun en büyük nedeni son zamanlarda yaşanan sorunlardır. Ancak bununla birlikte bölge yatırımcıları ve üreticileri Bulgaristan örneğine de dikkat çekmektedir. Günümüzde Bulgaristan’a yabancı yatırım yönelmekte ve ülkenin ucuz işgücü, verimli toprakları değerlendirilerek şarap üretimi geliştirilmektedir. Şarap üretimi katma değeri çok yüksek olduğu için kaliteli ürünlerde kar marjı çok yükselmektedir. Türk firmalar Bulgaristan’a yatırım yapma şansını fark etmemelerini sektörün içine kapalı profile sahip olmasının bir sonucu olarak değerlendirmişlerdir. Sektör iç dinamiklerin etkin olması nedeniyle sadece Türkiye odaklı düşünmektedir. Yabancı markaların Kırklareli’nde bağ aldıkları ve yatırım yapacakları bilinmektedir. Yabancı sermaye güçlü sermaye yapısı ile kolaylıkla tesis inşa edip Türkiye’nin potansiyelini kolaylıkla kullanabilecektir. Bu iç piyasada rekabet açısından önemli bir gelişmedir. Bağcılıkta kredi kullanımı çok düşük düzeyde (%0,8) olup, şarap işletmelerinden üreticilerin avans kullanımını (%21,1) zorunlu olabilmektedir. Bu durum ürün satışında pazarlık gücünün kaybolmasına neden olabilmektedir. • Ar-Ge Yenilikçilik Kabiliyeti (Yüksek/+1) Teknoloji, laboratuar tarım için çok önemlidir. Araştırma önemlidir ancak ar-ge maliyetleri nedeniyle ancak büyük firmaların yapabildiği bir yatırım olmaktadır. Bununla birlikte 23 sektördeki dönüşüm ve özellikle merdiven altı üretimin azalması ile birlikte şarap üretim tekniklerini geliştiren ve yenilikçi üretim yapan firmaların piyasa koşullarının iyileşmesini takiben yatırımlarına devam etmesi beklenmektedir. Ar-ge kaliteye yönelme küçük işletmelerde de görülmekte ancak laboratuar bazılarında bulunmaktadır. Bu noktada yine en önemli sorun denetimden geçmektedir. Birçok firma kendi şarabının alkolünü, kimyasal boyutunu bilmiyor önemsemiyor denilmektedir. Ancak dönüşüm ve rekabetçi yapının gelmesi ile bu firmaların ayakta kalamayacağı ve bilimsel olarak üretim yapan firmaların gelişme göstereceği düşünülmektedir. Şarap üreticileri üretim teknik bilgileri gelişmek zorundadır. Tüzükte belirtilen oranlar piyasaya çıkan üründe geçerli olmamaktadır. 1932 yılında bu yana üretim yapan bir kuruluş, şarap üreticilerinin laboratuarsız üretim yapamayacaklarını ancak maliyetin çok yüksek olması nedeniyle ortak laboratuar kurma yoluna gidilebileceğini ifade etmiştir. Böylelikle ürün kalitesine göre fiyatlandırma yapılabilecektir. 9.5.3 Talep Koşulları (Orta/0) • Yurtiçi Talep (Orta/0) Yurtiçi talepte düşüş yaşanmaktadır. Görüşülen tüm şarap üreticileri 1990’lar ile karşılaştırıldığında iç piyasada şarap satışlarında oldukça belirgin (bazı üreticiler %50’ye yakın olarak ifade etmişlerdir) düşüşlerin yaşandığını belirtmişlerdir. Büyük firmalardan biri tarafından yapılan açıklama oldukça dikkat çekicidir. Firma temsilcisi şarap satışlarında restoranların yüksek fiyatlandırma politikalarının olumsuz etkilerine dikkat çekmektedirler. Öte yandan ithal şaraplar yerli şaraplardan daha düşük fiyata satılmaktadır. Üstelik tüketici açısından aynı kalitedeki bir Türk markalı şarap yerine yabancı markalı bir şarabı almak daha cazip görünmektedir. Türkiye’de ikili bir piyasa yapısı bulunmaktadır. Yıllardan beri şarap üreticileri sofralık şarap ve kaliteli yüksek fiyatlı şarap olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Bu tüketici ile ilgilidir. Tüketici de sofralık ve ucuz şarap üreticisi ve şarabı damak zevkiyle içen ve daha yüksek fiyat verebilen bir kesim olarak iki grupta toplanmaktadır. Şarap tüketicisine yönelik çalışmalar, şarap kültürünün geliştirilmesi amacıyla yapılmamıştır. Şaraba kültür içkisi olarak bakılmamış, tüketiciye yönelik bilgilendirme etkin bir şekilde hayata geçirilememiştir. Şarap bölgeleri de yeni yeni kültür ve gurme turları ile şarap tüketicisini kendi bölgelerine çekmeye başlamaktadırlar. Örneğin bir üretici Mürefte şarap memleketi olduğu halde bölgenin bu yönde hiç tanıtımı olmadığına dikkat çekmiştir. Genel olarak iç pazarda ürün satışında rakı ile rekabet edilmektedir. Yurtiçi satışlarda genel olarak tüm katılımcılar belirgin bir düşüş olduğunu ifade etmişlerdir. Satışların azalması sonucunda stoklar ve depolar büyük 24 oranda doludur ve yeni ürünlerin saklanabilmesi için eskilerin satılması da gerekmektedir. Bu üretici açısından gerek maliyet gerekse pazarlama alanında önemli bir sorundur. Yurtiçi satışları Ülkenin Batı kesimlerinde özellikle turizm tesisleri odaklı olarak gerçekleşmektedir. Dini inanışlar nedeniyle şarap çok yaygın bir şekilde tüketilmemekte olup yabancı turist şarap tükettiği için turizm bölgeleri en yüksek şarap tüketilen bölgeler olmaktadır. • Yurtdışı Talep (Orta/0) İhracat artmamakta ancak 1.5 milyon ton civarında artan bir ithalat gerçekleşmektedir. Türkiye’nin aslında markalaşmış şarapları olduğu halde dünya piyasalarındaki yeri oldukça kısıtlıdır. Birçok firmaların yurtdışı ihracatı bulunmaktadır ancak bunlar hacim olarak düşük olduğu gibi çoğu kendi markaları yerine başka marka altında bu ihracatı gerçekleştirmektedir. Türk şarabı ile ilgili ciddi bir markalaşma ve bölgesel farklılaşma çalışmalarına gidilmesi ve kaliteli şarap üretiminin dünya pazarlarındaki payının yükseltilmesi gerekmektedir. İhracat aşamasında yaşanan en büyük sorun analizde ortaya çıkmaktadır. Türkiye’ye ithal edilen şaraplar büyük bir kolaylık ile ülkeye sadece 2 analiz ile sokulabilirken ülke dışına yapılan ihracatta bu sayı oldukça fazladır ve maliyet çok yüksektir. Bununla birlikte bağımsız akredite bir laboratuarın bulunmaması büyük sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgede bir laboratuar vardır, analiz yapılıyor ancak şarabın yeniden devlet tarafından denetlemesi gerekirken Mey şirketi laboratuarı bu görevi üstlenmiştir. Rakip firmanın şarabı onaylaması rekabet açısından tehlikeli bulunmaktadır. Bağımsız denetleme mercileri oluşturulması gerekmektedir. Tarım İl Müdürlüğü kontrolünde denetim yapılmakta ve her üç ayda bir denetleyerek ihracatçı firmaları onaylanmaktadır. Oysa tüm ihracatçıları Mey firması denetlemektedir. Firmalar bunun rekabet açısından rekabeti bozucu bir etkisi olduğu düşünmektedir zira her bu belge firmaya gitmektedir. Laboratuarın bağımsız olarak oluşturulması gerekiyor. Akreditasyonda ihracat açısından maliyet sorunu da yaşanmaktadır. İhracatta Fransa, İspanya, İtalya ile rekabet etmek çok zor olarak görülmektedir. İhracat yapılan ülkelerden başında İngiltere gelmektedir. 9.5.4 İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek/+1) • Eğitim ve Araştırma Kurumları (Yüksek/1) Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının çok etkin, detaylı ve güncel çalışmaları bulunmaktadır. Bununla birlikte sektörün iyileştirilmesine yönelik çok ortaklı projeler yürütülmekte ve üreticiler ile ortak çalışmalara gidilmektedir. Sektör temsilcilerinin eğitime 25 destek verdikleri görülmektedir. Bölgedeki eğitim ve araştırma kurumlarının iyi eğitimli, yüksek kaliteli bir insan gücü bulunmaktadır. Bu bölge için büyük şanstır. Bölgenin gelişiminde eğitim ve araştırma kurumları ile yürütülen çalışmaların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Özellikle Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu bu konuda önem verilmesi gerekmektedir. Örneğin 2007 yılında Şarköy İlçesi bağcılığında özellikle son yıllarda üzüm üreticileri aleyhine yaşanan olumsuz gelişmeler sonucunda üreticilerin gelirlerinin düşmesi nedeniyle bağ alanlarının hızla azalmakta olduğunun belirlenmesi üzerine, “Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi Projesi” adı altında bir proje geliştirilmiştir. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar: Tekirdağ Valiliği İl Özel İdaresi, Tekirdağ İl Tarım Müdürlüğü, Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Şarköy İlçe Tarım Müdürlüğü, Şarköy Meslek Yüksek Okulu, Şarköy Ziraat Odası ve Şarköy Belediyesi ve Yörenin Diğer Belediyeleridir. Bu projenin çok ortaklı yapısı bölgedeki işbirliği ve ortak çalışma kültürünün de bir yansıması olarak kabul edilmektedir. Proje tespitleri Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Şarköy Tarım İlçe Müdürlüğü ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu tarafından yapılan çalışmalar ile yapılmış ve yöre bağcılığının mevcut durumu ile teknik, ekonomik ve sosyal boyutları itibariyle sorunları belirlenmiştir. Yörede pazar değeri son yıllarda oldukça düşen çeşitlerin ağırlıkta olduğu, üreticilerin üzümlerin satış fiyatlarının belirlenmesinde pazarlık gücünün olmadığı, kooperatif ve birlik şeklindeki üretici örgütlenmelerinin olmadığı ve üzümü şarap dışında değerlendirme olanaklarının çok düşük düzeyde olduğu ve bu durumun yörede bir pazarlama ve işleme sorunlarının varlığını ortaya çıkardığı belirlenmiştir. Ayrıca; telli terbiye sistemleri kullanılarak modern bağcılığın oldukça düşük oranlarda yapıldığı, mekanizasyon düzeyinin düşük olduğu, bağ hastalık ve zararlıları ile yetersiz mücadele, bakım vb. uygulamalardaki yetersizlikleri üzüm üretiminde miktar ve kalite kayıplarına yol açmaktadır. Üzüm üreticileri ve üzümü hammadde olarak işleyen ilgili gıda sanayi sektörünü ilgilendiren bu sorunlar ile yöre bağcılığının mevcut durumu mevcut durum aşağıda belirtilen kuruluşların katkısı ile yapılan toplantılarda sektördeki yöre ve ülke boyutundaki gelişmeler dikkate alınarak tartışılıp analiz edilmiş ve yine aşağıda ana faaliyetleri yer alan projenin uygulanması kararına varılmıştır. Bu şekilde oluşturulan projenin tanıtımı, 11 Ocak 2008 günü Şarköy İlçesi Öğretmen Evi’nde köylerin muhtarları, çeşitli tarımsal kooperatif yöneticileri ile üreticilerin katıldığı toplantıda yapılmıştır. Bu toplantıda aynı zamanda, fidan aşı kalemi, bağ direği, tel vb. destekleme materyali taleplerinin toplanması muhtarlar aracılığıyla toplanmaya başlanmıştır. 26 Şarköy Bağcılığını Geliştirilmesi Projesi Proje Faaliyetleri: 1-EĞİTİM ÇALIŞMALARI: 1. Bağcılığı ana faaliyet konusu alan bir üretici örgütünün kurulması için Tarımsal Örgütlenme Eğitimi, Sağlıklı materyal kullanımından başlayan üzümün ismine doğru olarak yetiştirilmesine, değerlendirmesine ve pazarlanmasına kadar tüm konularda üzüm üreticilerine ve üzümü işleyen gıda sanayi müteşebbislerini hedef alan konu uzmanları desteğinde Eğitim Toplantıları, 2. Konu uzmanları ile Uygulamalı Pratik Eğitim Çalışmaları,Konu uzmanları desteğinde Teknik Geziler, 3. Yöre tanıtımı için Bağ Bozumu Etkinliği, 2-ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI: 1. Yöreye uygun telli terbiye sistemlerinin belirlenmesi denemesi, 2. Yöreye uygun yeni üzüm ve anaç çeşitlerinin adaptasyonu denemesi, 3. Yörede sofralık üzüm yetiştiriciliğinde sulama olanakları, 3- DESTEKLEME ÇALIŞMALARI: 1. Üzüm Üreticilerine Amerikan Asma Fidanı Dağıtımı, 2. Üzüm Üreticilerine Aşılı Asma Fidanı Dağıtımı, 3. Üzüm Üreticilerine Kaliteli Üzüm Çeşitlerden Aşılama Materyali Dağıtımı, 4. Telli Terbiye Sisteminde Bağ Direği ve Tel vb. Malzeme Desteği için Üzüm üreticilerinden talep toplanması ve verilen destekleme materyalinin üretici tarafından bakım ve yetiştiricilik uygun olarak yapılmasının teknik personel tarafından yapılacak denetimler ile sağlanması esaslarına dayandırılmıştır. 4- ALTYAPI OLANAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ: 1. Hastalıklar ve zararlılarla mücadelede erken uyarıya olanak tanıyacak meteorolojik rasat istasyonlarının kurulması, 2. Gübreleme ve anaç seçimine yönelik uygulamaları yönlendirecek toprak tahlillerinin yapılması. Proje ile ilgili tespitler: • Yukarıda sayılan proje faaliyetleri yürütücü kuruluşların personelinden oluşturulan ve görev tanımları yapılan; Proje Yürütme Kurulu(5 kişi), Proje Teknik Komisyonu(12 kişi), Destekleme Materyali Dağıtım ve İzleme Komisyonu(8 kişi), Eğitim-Yayım ve Tanıtım Komisyonu(5 kişi) ile Hastalık ve Zaralılarla Erken Uyarı Sistemi Komisyonu(4 kişi) tarafından gerçekleştirilmiştir. • Toplam 29 yerleşim birimi Şarköy Merkez, Mürefte, Hoşköy ve Çınarlı ve Yörgüç olmak üzere toplam 5 gruba ayrılmış ve bu noktalarda aşağıda belitlen konularda toplam 20 eğitim toplantısı yapılması programlanmıştır. Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tarım İl Müdürlüğü, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Şarköy Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü’nde görevli toplam 23 eğitici uzmanın görevli olduğu bu eğitim toplantıları gerçekleştirilmiştir. Bugüne kadar eğitim toplantılarından 10 adedi gerçekleştirilmiş olup katılan üretici sayısı 427 üretici katılmıştır. • Eğitim toplantılarına üretici katılımlarının, bağcılığın yerine alternatif ürün zeytin yetiştiriciliğinin söz konusu olduğu Şarköy Merkez, Mürefte ve Hoşköy’de bir miktar düşük olduğu gözlemlenmiştir. • Yörede planlanan araştırma denemelerinin tesis edilmesi için uygun üretici ve arazi tespiti çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Telli Terbiye Sistemleri ile Sofralık Üzüm Yetiştiriciliğinde Sulama denemeleri için uygun üretici ve arazi belirlenmiştir. Bu konular için proje teklifleri Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü’nün uygun görüşleri ile başlamak üzere hazırlanmıştır. Yöreye Uygun Yeni Çeşitlerin Adaptasyonu denemesi için arazi tespiti başta olmak proje teklifi hazırlanması ile ilgili ön değerlendirmeler devam etmektedir. • Yöre üreticilerinin desteklenmesi amacıyla daha önceden belirlenen destekleme şartları çevresinde üretici tarafından geri ödemesiz olarak dağıtılmak üzere Amerikan Asma Fidanı, Aşılı Asma Fidanı, Aşılama Materyali(Aşı Gözü) ve yine belirlenen şartlarda geri ödemeli olarak dağıtılmak üzere Bağ Direği, Tel vb. talepleri araziye dayalı gözlemlere dayalı olarak incelenmiştir. Bu amaçla Proje Teknik Komisyonu tarafından oluşturulan ekip çalışmaları ile arazide toplam 7 gün süreli incelemeleri ile taleplerin değerlendirilmesi yapılarak desteklemelerden faydalanması gereken üreticiler belirlenmiştir. Dönem içerisinde Amerikan asma fidanları ile aşılama materyali dağıtımları gerçekleştirilmiş olup aşılı fidan ile bağ direği, galvanizli tel vb. temini sonrası dağıtılacaktır. • Proje çalışması içerisinde üreticilere bağ hastalık ve zararlılarla mücadelede erken uyarılar yapılmasına olanak tanıması amacıyla Proje Yürütme Kurulu kararıyla Şarköy Merkez ve Çınarlı yerleşim birimlerinde 2 adet meteorolojik rasat istasyonu tesis edilmesi planlanmıştır. Bu istasyonların temini ve tesisi konusunda Tarım İl Müdürlüğü Bitki Koruma Şube Müdürlüğü çalışmalarını yürütmektedir. • Yeni tesis alanlarda uygun anaç seçimi yanında, mevcut bağ alanlarında uygun gübreleme tavsiyeleri yapılmasına olanak tanıması amacıyla 52 üreticinin arazilerinden alınan toplam 141 numune alınmıştır. Bu numunelerin Tekirdağ Ticaret Borsası laboratuarında analizleri yapılmaktadır. Bu analizlerin tamamlanması sonucunda Proje Teknik Komisyonunca düzenlenecek bitki besleme programları üreticilere iletilecektir. Kaynak: Şarköy Bağcılığı Geliştirme Projesi, Dönem İzleme ve Değerlendirme Raporu (01.01.2008-27.02.2008) 9.5.5 Devlet (Orta/0) • Sektörel Politika ve Düzenlemeler (Düşük/-1) 27 Türkiye’de şarap üretimine ilişkin belirli bir mevzuat yoktur; şarap 4733 sayılı “Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumunun Kurulması Kanunu” ile 4250 sayılı “Alkol ve Alkollü İçecekler Kanunu” kapsamında ele alınmaktadır. Piyasa Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçecekler Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından kontrol edilmektedir. Üzüm bağları kaydı bulunmaması nedeniyle, arazilerle ilgi bilgi bulunmamaktadır. Üretim verisi oldukça sınırlıdır; veri sadece ortalama 239.000 hektolitre üretim olduğunu gösteren 2003-2005 yılları için mevcuttur. Üzüm yetiştiriciliği içi izin alınması gerekmemektedir. Üzüm bağlarındaki değişiklikler ve asma yoğunluğu kayıt altına alınmamıştır. Önolojik (şarap bilimi) uygulamalar ve etiketleme AB standartlarına göre düzenlenmemiştir. Şeker ve diğer tatlandırıcılarla tatlandırmaya izin verilmemektedir. Sektöre hiçbir piyasa müdahalesi veya fiyat desteği sağlanmamaktadır. Türk üzüm üretimi esas olarak taze sofralık üzümler (%45), kurutulmuş üzümler(%35) ve %15lik kısım da alkollü içecekler için kullanılmaktadır. Alkollü içecekler için kullanılan üzüm üretiminin çoğu distile alkollü içkiler, sadece dörtte biri ise şarap için kullanılmaktadır (Tarama Raporu, 2006). Türkiye AB müzakere sürecinde OTP’ye uyum sağlama amacıyla bir takım düzenlemeler yapmaktadır. 10.04.2005 tarih ve 25782 sayılı resmi gazetede yayımlanan Uluslararası Bağ ve Şarap Örgütüne üyelik anlaşması, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu, 08.09.2004 tarih ve 25777 sayılı resmi gazetede yayımlanan İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik, 13.06.2004 tarih ve 25491 sayılı resmi gazetede yayımlanan Revize TS 101 Sofralık Üzüm ve Standardının Dış Ticarette Zorunlu Olarak Uygulamaya Konulmasına İlişkin Tebliğ, 2002 tarih ve Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulunun (TAPDK) Teşekkülüne İlişkin Kanun, 23.10.2004 tarih ve 25622 sayılı resmi gazetede yayımlanan Şarap Üretimi ve Piyasaya Arzı ile İlgili Tebliğ ile 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı resmi gazetede yayımlanan Bağcılık Yönetmeliği önemlilerinden bazılarıdır (Kiracı ve diğerleri, ) Özelleştirilmiş ürünlerle ilişkili olarak yasal çerçeve ve kurumsal gereksinimler kısıtlı ölçüde müktesebatla uyumlu durumdadır. Şarap sektöründe Türkiye, devam eden Ortak Piyasa Düzenlemeleri reformunun gelecekteki sonuçlarını da göz önünde tutarak, AB ile uyumlu şaraplık bağ kaydı kurmalı ve önolojik uygulamalarla uyumu sağlamalıdır Coğrafi işaret koruması TRIPS anlaşmasının 23.maddesiyle uyumludur. (Tarama Raporu, 2006). Türkiye üzüm ve ürünleri desteklemelerinde tüm tarımsal ürünlere yapılan Doğrudan Gelir Desteği, mazot ve gübre destekleri haricinde bir destek bulunmamaktadır. Dış ticaret açısından ise, sofralık üzüm ihracatında ton başına 2003 yılında 50 $,2004’te 45 $ olarak iade verilirken, 2005’te bu iade girdilerden muafiyet şeklinde uygulanmaya başlamıştır(Uysal, 28 2007). 2003 yılından itibaren şarap ithalinin serbest bırakılmıştır. ÖTV, KDV ve gümrük vergileri alınmaktadır. Fakat gümrük birliği tercihli ticaret rejimi çerçevesinde şaraplarda kota dahilinde ürünler için sıfır gümrük vergisi uygulaması bulunmaktadır. Kota harici miktarlar için %50 ad valorem vergi alınmaktadır (Kiracı, 2008). Sektör ile ilgili olarak Tarım Bakanlığı ve TBMM’ye yönelik sektör bilgileri iletilmiş ve lobicilik Türkiye genelinde faaliyet gösteren üretici ve sektör örgütleri vasıtasıyla gerçekleştirilerek ÖTV’nin azaltılmasında etkili oldu görüşü hakimdir. Üreticiler sivil toplum örgütlerinin bulunduğunu ancak bu lobilerin genelde sofralık üzüm için çalıştıkları düşüncesindedirler. Sektörün gelişiminde devlet desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. AB’de var olan kaliteli menşei esaslı köken kontrollü bağcılığa geçiş gerekmektedir. Bu büyük önem taşımaktadır. AB’nin istediği kalite ve normlarda çok daha yüksek kalite ürün yetiştirilmelidir. Ancak bu öncelikle AB norm ve kalite kurallarının bilinmesi ve Türkiye’nin rekabet gücünün tespitinde bu etkenlerin de göz önüne alınarak gerekli destek ve teşviklerin hayata geçirilmesi ile mümkündür. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artması, maliyetlerin yükselmesine neden olmuştur. Şarap firmalar bu noktada yaş üzüm fiyatlarını düşürerek maliyetlerini dengelemek istemektedirler. Bu nedenle üreticiye yönelik teşviklerin sadece çiftçiyi değil aynı zamanda şarap sektörünü de hedeflemesi önem taşımaktadır. Bandrol uygulaması merdiven altına yönelik olarak çıkartılan etkili bir uygulamadır ancak sistemin üretici açısından açık, net ve işletebilir hale getirilmesi gerekmektedir. Denetim Tarım İl Müdürlüğü Bandrol Şubesi yapmaktadır. Denetimlerin ve sistemin işleyişi hakkında bilgilendirme ve üreticiler ile ortak bir strateji dahilinde merdiven altı ile mücadele gerekmektedir. 9.6 Sonuç ve Öneriler Tekirdağ bölgesi bağcılık ve şarap sektörleri açısından çok yüksek rekabet gücüne sahiptir. Bu sektörlerin bölgenin ekonomik kalkınmasına aktif ve etkin rol almaları gereği tartışmasızdır. Bölge deniz kenarında, verimli bağ arazilerine, en ideal eğim ve iklimsel özelliklere sahiptir. Tekirdağ gerek tarihi dokusu ve bölgesel kültürü ile gerekse İstanbul gibi dev bir metropole ve Avrupa’ya olan yakınlığı ile strateji oluşturmada büyük önem taşıyan erişilebilirlik-yakınlık kriterlerinin hepsini yerine getirmektedir. Yapılması önemle önerilen bölge için bağcılık ve şarap üretimi sektörü odaklı stratejik kalkınma mastır planının hazırlanmasıdır. Bölge, yenilikçi, istekli ve iyi niyetli sektör temsilcileri ve sahip olduğu 29 akademisyen kalitesi ile bu tip bir çalışmanın hazırlanması ve hayata geçirilmesi için gerekli tüm nitelikli insan gücü koşulları barındırmaktadır. Bu noktada Tekirdağ Valiliği’nin vizyoner yaklaşımı ve bölgenin rekabet gücüne yönelik öncelikli çalışmalarının, planlanma, yönetim ve uygulama süreçlerinde ilgili tüm tarafların katılımları ve öngörülen stratejilerin hayata geçirilmesinde büyük önem taşıyacaktır. Bölgeye yönelik öneriler aşağıda verilmektedir. Bölgenin ve sektörün sahip olduğu potansiyelin doğru bir şekilde kullanılmasının Tekirdağ’da yaşanan kırsal bölgelerde genç işsizliği, iş tatminsizliği, gelir düşüşü ve tarım arazilerinin sanayiye bölgelerine daha da kötüsü emlak pazarına dönüşümü sorunlarına çözüm olacağı düşünülmektedir. Önerilen bölgenin (Şarköy-Uçmakdere arasında kalan bölge ekseninde) bağcılık ve şarap alanlarının “bağ ve şarap kültürü, üretimi ve turizmi bölgesi” olarak yapılandırılmasıdır. Bu yapılanma çalışmasının dayandığı en temel unsur bağcı ve şarap üreticisi arasında stratejik iş ortaklığı ortamının yaratılması ve ekonominin tüm oyuncularının bu yeni iş ortamından fayda sağlayarak sürdürülebilir tarım ve büyümeyi elde edebilmeleridir. Önerilen yeniden yapılanmanın ana başlıkları aşağıda belirtilmektedir: • Bölgede öncelikle bağ alanlarının tam olarak belirlenmesi ve bu arazilerin analizlerinin yapılarak hangi tip üzüm üretiminde en yüksek kalitenin elde edileceği konusunda çalışmaların yapılması, üzüm çeşitlerinin en uygun yetiştiği agro ekolojik zon tanımlamalarının yapılması ve bağların sınıflandırılmasına yönelik kayıtlar tutulması; • Bağ ekim ve söküm işlemlerinin bölgenin coğrafi yapısı ve rekabetçi konumu göz önünde bulundurularak Tekirdağ ili bağcılık ve şarap sektörü için özel olarak yapılandırılmış bir mastır plan dahilinde kontrol edilerek yapılması (AB örneğine olduğu gibi izne tabi olmak koşulu getirilebilecektir.); • Bağ arazilerinin (bu uygulama tüm tarım arazileri için geçerli olabilecektir) yapılaşmasına yönelik kuralların bölgenin gelişimi göz önünde bulundurularak ve tarım arazilerinin bütünsel yapısına zarar vermeyecek şekilde, doğal panorama ile uyumlu olarak belirlenmesi ve uygulanması; • Bölgenin dönüşüm sürecinde üreticilerin, sektör temsilcilerin ve ilgili tüm kurum ve kişilerin desteklenerek bölgenin dönüşümünde aktif rol almalarının sağlanması, • Üretim kalitesinin yükseltilmesi aşamasında bölgenin markalaşması ve bölge üreticisinin gerek bağ gerekse şarap sektöründe uluslararası tanıtımının yapılması; • Bölgesel fonlar ile meslek içi eğitim, laboratuar, şarap üretim teknikleri, kurumsallaşma, pazarlama, marka yaratma, uluslararası satış gibi farklı alanlarda işletmelere destek verilmesi; 30 • Bölge için bağcılık ve şarap odaklı yeni turizm yaklaşımının hazırlanması, ilgili stratejilerin, eylem planlarının ve kullanılacak olan fonların tespit edilerek, turizmde bölgenin ulusal/uluslararası tanıtımının, İtalya’da Toscana veya ABD’de Napa Vadisi örneklerinde olduğu gibi bölgenin coğrafi, kültürel ve tarihi yapısı ile birlikte bütünsel bir şekilde yapılması, • Bölgenin bağcılık ve şarap merkezi olma sürecini hızlandırmak amacıyla bölgede AB’ye akredite olmuş bağımsız merkezi bir laboratuar kurulması, Öte yandan bağcılık ve şarapçılık sektörlerine yönelik olarak makro düzeyde ulusal düzenleme gerektiren bazı hususlar da bulunmaktadır. Bu hususlar öncelikle ÖTV yükünün azaltılması, bandrol kontrollerinin etkin ve daha sistemli bir şekilde yapılması, merdiven altı üretimin önüne geçilmesi, ihracata yönelik denetim mekanizmasının gelişmesi ve bağımsız akreditasyon merkezlerinin kurulması, sektörün AB mevzuatı konusunda ve uyum süreci dinamiklerinin etkileri hakkında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi, AB müzakerelerinde bağ alanlarının önemli bir kısmının yaşlı olması ve ticari üretim potansiyelinden uzak olması nedeniyle müzakerelerde yeni üye ülkelerin bazılarına tanınan istisnalar benzeri bağ dikim kısıtlamalarından muafiyet talep edilmesi gerekmektedir. 31