aphrodısias - Atlantis
Transkript
aphrodısias - Atlantis
APHRODISİAS ANTİK KENTİ Yazan: Ali Haydar Aksakal Aphrodisias, İzmir’den 230 km. uzaklıktadır. Geyre Köyü yakınında, İzmir-Nazilli-Karacasu-Tavas yolu üzerindedir. Karacasu Beldesi’nden 11 km. sonra, Aphrodisias kentine ulaşılır. Aphrodisias kenti, güzellik tanrıçası Aphrodit’e adanmıştır. Kent, ülkemizin tarihi ve kültürel mirası içinde önemli bir konumdadır. Heykeltıraş okulu ve heykelleriyle ünlü bir yerleşim yeri oldu. 1959 yılında, Prof. Dr. Kenan T. Erim, antik kentin bulunduğu yere geldi. Aphrodisias Antik kentini ortaya çıkardı. 1990 yılında kalbi duruncaya kadar çalıştı. Türk Devletinin verdiği özel bir izinle Tetrapylon’un yanına gömüldü. Akropolis ve Pekmeztepe’de yapılan kazılarda, yörede 8 bin yıllık yerleşimler bulundu. Anadolu ve komşu yörelerle yakın ilişki içinde olduğu ortaya çıkarıldı. Tiyatronun arkasındaki tepe, bu dönemden kalma bir höyüktür. Aphrodisias Kenti, deniz seviyesinden 600 metre yükseklikte bir platoda, Babadağ eteklerinde kuruldu. Anadolu’da bulunan en eski yerleşim yerlerinden birisidir. Tarihçi Stephanus’a göre kentin ilk ismi Lelegonpolis, daha sonra Megapolis oldu. Medler ve Babilliler Mezopotamya da bulunan Asur kenti, Ninova’yı yakıp yıktılar. Asur Kralı Ninos, Aphrodisias’ın bulunduğu yöreye geldi. Kentin ismi Ninoe olarak anılmaya başlandı. Aphrodisias kazılarında Bazilika’da, Asur Kralı Ninos ve karısı Semiramis’in kabartmaları bulundu. Bu kabartmadaki yazılara göre kentin ismi Ninoe. Ninoe, Helenleşme sürecinde Afrodit olarak Anadolu’ya özgü bir kimlik sergiledi. Aphrodisias, bir tapınak kenti, heykel üretilen ve ihraç eden bir sanat merkezi haline geldi. Aphrodisias ile ilgili ilk bilgiler, İÖ.3. yy. da, kentin tarihçisi Apollonios’un Karia üzerine yazdığı kitapta bulunuyor. Kente, II. yy. da Romalılar destek verdi. Plarasa ile birlikte ortak para bastılar. O dönemde, Pontus Kralı Mithidates binlerce Romalı askeri ve sivili öldürdü. İmparator Sezar Anadolu’ya geldi, Mithidates Sezar’a yenildi. İÖ. 82 yılında, Romalı General Sulla, tapınağa armağan olarak altın bir taç ve çift ağızlı kutsal baltayı (Labris) gönderdi. İÖ. 30 yıllarında, Roma devrinde Aphrodisias, zengin ve ünlü bir kent oldu. Hıristiyanlık, İmparator Konstantin tarafından resmi din olarak kabul edildi. Aphrodisias kentindeki tapınak kiliseye çevrildi. Heykeller kırıldı. Kentin ismi Stavropolis (Haç’ın şehri) oldu. Hıristiyanlık döneminde Karya’nın merkezi oldu. Karya ismi Türkler tarafından Geyre’ye çevrildi. Geyre köyü, 1961 yılına kadar tarihi kentle iç içe yaşadı. Aphrodisias da restorasyon başlamadan önce, Geyre Köyü 2 km. batıya taşındı. APHRODİSİAS MÜZESİ 1979 yılında açıldı. Aphrodisias kazılarında bulunan eserler sergilenmektedir. Kentte, İÖ.1. yüzyıl ile İS.5. yüzyıllar arasında faaliyet gösteren heykelcilik okulu bulunuyordu. Müze duvarlarında yer alan büstler, antik dönemde yaşamış ünlü düşünür ve filozoflara aittir. Salonda İmparator heykelleri, portre heykeller ve bir lahit bulunmaktadır. Koridordaki kabartmalar kentin ikinci kurucusu Zoilos anıt mezarına aittir. Müzenin içinde yontu sanatının en güzel örnekleri, vitrinlerde sikkeler ve prehistorik malzemeler sergilenmektedir. Müzeyi gördükten sonra, gezimize büyük bir tapınak kompleksi Sabasteion’dan başladık. Sabesteion, kuzey kapısından, tiyatroya kadar uzanan cadde üzerinde bulunuyor. Caddeye açılan bina iki katlı olarak yapılmış. Daha sonraları Sabastion, alış veriş merkezi olarak kullanıldı. Geyre Köyü’nün evleri tiyatronun üzerinde bulunuyordu. Köylüler yeni Geyre Köyü’ne taşındı. 1966 yılında, tiyatroda kazılar başladı. Sahne binasının alt katı sağlam olarak ortaya çıkarıldı, binada bir çok heykel bulundu. Tiyatro Zoilos tarafından yaptırıldı, İÖ. 27 yılında tamamlandı. İS.2. yy. da onarıldı. Sekiz bin kişilik tiyatro, İS. 4. yy. da depremde zarar gördü. İS.7. yüzyılda meydana gelen büyük bir depremde tamamen yıkıldı. Daha sonra tepenin etrafı surlarla çevrildi. Tiyatro kale haline getirildi. Tiyatronun basamaklarından yukarıya çıktığınızda, kuzey yönde, kentin tüm yapılarını izleyebilirsiniz. Tiyatronun güneyinde yer alan tiyatro hamamının kazısı tamamlanmadı. Tiyatronun altında yer alan havuzlu geniş alan, Tiberius Portikosu olarak bilinmektedir. Havuz 260 metre uzunluğunda, 25 m. genişliğinde ve 1.20 m. derinliğindedir. Agora ve onun arkasında, II. yy. da kalma Hadrian Hamamları iki bölümden oluşmaktadır. Hadrian Hamamında ilk kazı 1904 yılında Fransız Paul Gaudin tarafından yapıldı. Çıkan eserlerin bir kısmı yurt dışına kaçırıldı. İÖ. I. yy. da yapılan kuzey agora, ortaya çıkarıldı. Piskoposluk sarayının yanında bulunan bin kişilik odeon, İS.2. yy. yapıldı. Çatısı ahşap ve kiremitle örtülüydü. Odeon, Kent meclisinin toplandığı, konser, şiir ve şarkıların söylendiği bir kültür merkeziydi. Restorasyonu devam ediyor. Aphrodithe Tapınağı’nın 14 sütunu ayaktadır. Anadolu’ya özgü İon tarzında yapıldı. İÖ. I. yy. da Zoilos tarafından başlatılan tapınak, İS. 130 yıllarında tamamlandı. İS. 5. yüzyılın sonunda kiliseye dönüştü. Kilisenin içi ve bahçesine mezarlar yapıldı. Kilise, 11. yüzyıla kadar kullanıldı. Stadyum en görkemli yapıdır. 1900 yıl önce yapıldı. 30.000 seyirci alabilen elips planlı yapı, 262x59 metre ölçülerindedir. Stadyumun arkasında 3,5 km. uzunluğa ulaşan sur duvarları bulunuyor. Tetrapylon, tapınağın doğusundadır, dört sıra halinde dörtlü kolonlardan oluşuyor. Aphrodisiaslı yontu ustaları sanatlarını, ustalıklarını gelecek kuşaklara göstermek için bu anıtsal yapıyı, İS. 2. yy. da tamamladılar.