Haber Yazma Üzerine Derleme - Halkla Iliskiler ve Reklamcilik

Haber Yazma Üzerine
Derleme
1
içindekiler
1. BÖLÜM AÖF HABER YAZMA
1- haber nedir? / 5
2- olayın haber olma ölçütleri / 5
3- haber çeşitleri / 6
4- haber değeri / 7
5- olayın haber değeri taşıması / 7
6- habercilik kuralları / 8
7- haber kaynakları / 8
8- haber yazma / 8
9- haber yazma kuralları / 9
10- haberin anatomisi / 9
11- haber yazma teknikleri / 10
12- haber giriş teknikleri / 12
13- haber gövdesi / 13
14- haber yüklemleri / 13
15- haber dili / 14
16- haber yazımında dikkat edilecek kurallar / 14
17- özet / 14
2. BÖLÜM HABER YAZMA ŞEKİLLERİ
1-ters piramit kuralı / 19
2-kronolojik dizi / 19
3-blok paragraflarla ilgili düzenleme(dikdörtgen) / 19
4-sonuç paragraflı düzen / 19
5-düz piramit / 19
3. BÖLÜM HABER YAZMA SÜRECİNİN DÖRT AŞAMASI
1. aşama düşünme ve odak noktası bulma /21
2. aşama bilgi toplama aşaması / 21
3. aşama haber metnini yazma aşaması / 21
A - haber girişleri / 21
B - haber aktarma yüklemleri / 22
C - haber sonlandırma / 22
4. aşama denetim ve doğrulama aşaması / 22
sonuç / 23
4. BÖLÜM HABER YAZMA VE ÖRNEKLİ ANLATIM
2
1.1. Haber Dilinin Temel Unsurları / 25
1.1.1. Açıklık / 25
1.1.2. Sadelik /25
1.1.3. Kesinlik / 25
1.2. Haber Fiilleri / 25
1.2.1.Uzun Alıntı Fiilleri / 25
1.2.2. Kısa Alıntı Fiilleri / 25
1.2.3. Doğrudan ve Dolaylı Aktarımda Kullanılan Haber Fiilleri / 25
1.3. Haber Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Temel Unsurlar / 27
1.3.1. Haberin Bütünlüğü ve Zaman / 27
1.3.2. Haberde Fiil Bütünlüğü / 27
1.3.3. Haberde Yer, Tarih ve Saatlerin Yazımı / 27
1.3.3.1. Haberde Yer İsimlerinin Doğru Yazılması / 28
1.3.3.2. Haberde Tarihlerin Doğru Yazılması / 28
1.3.3.3. Haberde Saatlerin Doğru Yazılması / 28
1.3.4. Haberde Sayıların ve Unvanların Yazımı / 29
1.3.4.1. Haberde Sayıların Yazımı / 29
1.3.4.2. Haberde Ad ve Unvanların Yazımı
1.3.5. Haberde Sıfat Kullanımı / 30
2. HABERİN YAPISI VE HABER GİRİŞLERİ / 30
2.1. Haberin Yapısı / 30
2.2. Haber Girişleri / 31
2.3.1. Flaş Giriş / 31
2.3.2. Tek Olaylı Giriş / 31
2.3.3. Çok Olaylı Giriş / 31
2.3.4. Alıntılı Giriş / 31
2.3.5. Yığma Giriş / 32
2.3.6. Renkli ( Hikâye ) Giriş / 32
2.3.7. Sorulu Giriş / 32
2.3.8. 5N 1K Kuralına Göre Girişler / 32
3. HABERİN GÖVDESİ / 33
3.1. Haberin Kurgusu / 33
3.2. Haberin Protokolü / 34
4. HABER BAŞLIKLARI / 34
Haber Başlıklarında Nelere Dikkat Edilmelidir?
4.1. Üst Başlık / 35
4.2. Ana Başlık / 35
4.3. Alt Başlık / 35
4.4. Spot Başlık / 35
4.5. Ara Başlık / 35
5. BÖLÜM HABER YAZMA TEKNİĞİ
1- haber yazmanın ilk kuralları
2- haber yapan/yazanların temel görevleri ve ilkeleri
3- haber dili ve kavram
4- haber yazarken konu ve kaynak sorgulama
5- haber nedir?
6- haber yazım dili
7- yazı metninde sözcükler ve heceler
8- somut, soyuttan ileridedir
9- haberin başlığı
10- haberin giriş cümlesi ve giriş paragrafı
11-haberin ön girişi
12- 5n-1k kuralı ve alıntılar
13- 5n-1k kuralının basit hali
14- alıntı aktarımı:
15- rakamlar ve matematik
16- nelere dikkat etmek gerekir?
17- habere omurga oluşturma
18- haberi düzenlemek (redakte etmek)
19- dergi haberciliği
6. OKUMA PARÇASI -1- / 42
7. BÖLÜM OKUMA PARÇASI -2- / 47
İ
3
1. BÖLÜM
AÖF HABER YAZMA
İçindekiler
1- HABER NEDİR?
2- OLAYIN HABER OLMA ÖLÇÜTLERİ
3- HABER ÇEŞİTLERİ
4- HABER DEĞERİ
5- OLAYIN HABER DEĞERİ TAŞIMASI
6- HABERCİLİK KURALLARI
7- HABER KAYNAKLARI
8- HABER YAZMA
9- HABER YAZMA KURALLARI
10- HABERİN ANATOMİSİ
11- HABER YAZMA TEKNİKLERİ
12- HABER GİRİŞ TEKNİKLERİ
13- HABER GÖVDESİ
14- HABER YÜKLEMLERİ
15- HABER DİLİ
16- HABER YAZIMINDA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR
17- ÖZET
4
Yazı, iletişimdeki en önemli araçlardan biridir. Yazının bu işlevine bağlı olarak iletişimde farklı yazım türleri
bulunmaktadır. Haber yazımı, farklı özellikleri içermesi nedeniyle, sınırlı sözcüklerle bir haber olayını anlatmaya
çalıştığı için, kendine özgü kuralları olan bir yazım türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Haber, toplumu ilgilendiren
bir olayı, zamanında hedef kitleye iletmektir. Bu nedenle haber yazısının toplumun genelini veya bir kısmını
ilgilendirecek içerikte olması, güncel konuları içermesi ve gecikmeden hedef kitleye iletilmesi gerekmektedir.
Haberin bu özellikleri çerçevesinde, birkaç paragrafta bütün olayın özetlenmesi ve her eğitim düzeyinden
insanın kolayca anlayacağı şekilde yazılması gereği bulunmaktadır. Haberin aktarılacağı iletişim aracına göre
yazılması ya da olaya göre bir haber yazım türü seçilmesi, olayın hedef kitle tarafından daha kolay anlaşılmasında
önem taşımaktadır.
Ayrıca, haberin başlık seçimi ve haberin özetinin verildiği spot yazımı da haber yazımının önemli unsurları
olarak kendini göstermektedir. Bu bölümde, basın bülteni hazırlamada kullanılabilecek haber yazımının temel
kuralları, yazım teknikleri, başlık ve spot özellikleri konularında öğrencilere bilgi verilmektedir.
1-HABER NEDİR?
Habere yönelik çok çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Örneğin: Haber, bir olay, bir olgu üzerine edinilen, iletişim
ya da yayın organlarıyla verilen bilgidir. Haber, insanları ilgilendiren zamanlı olan, fikrin, olayın, sorunun özetidir.
Haber, zamanında verilen, toplumda çok sayıda kişiyi ilgilendiren ve etkileyen, bu kişilerin anlayabileceği herhangi
bir olay ya da kanaattir. Bu tanımlamalar gibi habere yönelik yapılan diğer tanımlamalarda da ortak bir kavram
vardır. Haber, bir olay ya da fikirle ortaya çıkar. Her olay değil, ancak haber olabilme niteliğine sahip ve toplumun
genelinin ilgisini çekecek olaylar haber olur.
Haber, günceldir; yeni olmuş ya da tekrar oluşan olaylarla ilişkilidir. Sistematik değildir; olaylar, fikirler, sorunlar
belirli bir sisteme göre seçilmez. Bir olaya, fikre ya da soruna gereksinimi vardır. Ayrıca haber, rutin olayların değil,
haber değeri taşıyan olayların bir sunumudur. Örneğin, 20 yaşında bir gencin yaşıtı bir kızı kaçırması haber değeri
taşımazken 55 yaşındaki bir adamın 18 yaşındaki bir kızı kaçırması haber değeri taşıyabilir. Bir firmanın ürettiği
farklı bir yakıtla çalışan otomobilin haberi, daha az yakıt tüketen bir otomobilin haber olmasından daha önemlidir.
Haber, toplumun tümünü değil yalnızca ilgili bir kesimi de ilgilendirebilir. Böylesi bir olayda haber, ilgili
kesim tarafından dikkatli bir şekilde ve tüm detayları ile algılanırken, diğer kesimler tarafından yüzeysel
algılanabilmektedir. Örneğin, emekli maaşlarının ayın 25′inde ödeneceği haberi, emekliler ve yakın çevreleri
tarafından dikkatli bir şekilde okunur veya izlenirken, birçok kesim tarafından da genel hatlarıyla algılanabilir. Başka
bir örnek olarak, bir otobüs kazası haberi, o otobüste olma ihtimali yüksek olan kişilerin yakınları tarafından çok
farklı bir biçimde algılanırken pek çok kişi tarafından da aynı duyarlıkta algılanmayabilir.
SIRA SİZDE1
Haberi genel ifadelerle nasıl tanımlayabiliriz?
2- OLAYIN HABER OLMA ÖLÇÜTLERİ
Bir olayın haber olabilmesi için bazı ölçütlerin bulunması gerekir: Sıklık derecesi: Bir olayın gün boyu sürmesi
ile kısa sürede olup bitmesi haber değerini değiştirir. Olayların zamana yayılmasından çok, kısa sürede olup bitmesi
haber değerini artırmaktadır. Örneğin, bir köprünün uzun süren inşası haber değeri taşımazken, iki kenti birbirine
bağlayan bir köprünün durup dururken çökmesi haber değeri taşır.
Yoğunluk değeri: Daha büyük, daha iyi, daha dramatik gibi karşılaştırmalarda haberin değeri en yoğun olana
göre kurgulanır. Örneğin, bir müzayedede haber, en pahalı ve özelliği en yüksek olana göre kurgulanıp, diğer
eserlerden ayrıntı olarak bahsedilir.
Açıklık: Herhangi bir konunun ya da olayın kolay anlaşılır olması, haber değerini artırmaktadır. Basit
olarak anlaşılan konular, karmaşık olanlara göre daha fazla tercih edilmektedir. Örneğin, bir tıp kongresi ile ilgili
hazırlanacak basın bülteninde tıbbi terimlerden yoğun olarak bahsetmek yerine, halkın anlayacağı şekilde basit ve
gündelik kullanımdaki sözcüklerle bültendeki haber hazırlanmalıdır.
Anlamlılık: Olay kültürel yakınlık ve ilgililik barındırıyorsa haber olma olasılığı yüksektir. Örneğin, başka bir
kentin belediyesinin yaptığı kültür merkezi inşaatına ilişkin bir haber yerine, yaşadığımız kentin belediyesinin
yaptığı kültür merkezi inşaatına ilişkin bir haber bizi daha fazla ilgilendirir.
Uyumluluk: Olay, yayın organlarının isteklerine ve beklentilerine uygunsa haber olma olasılığı artmaktadır.
Ayrıca uyumluluk, tahmin edilebilirlikle de ilintilidir ve önceden bilinen bir olay, beklenen gelişmeler gerçekleştiği
anda haber olabilmektedir. Örneğin, yayın organı siyasi duruşuna göre, partilerin yayın organında yer alabilme
durumları değişebilmektedir. Başka bir örnek olarak, yasaklanan bir ilaçla ilgili olarak benzeri ilaç üretenlerin
5
yayımladıkları basın bültenlerinin haber olma şansı yüksektir.
Beklenmediklik: Anında meydana gelen, tahmin edilmeyen ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşen olayların
haber olarak sunulmasıdır. Örneğin, orta ya da büyük şiddetle oluşan bir depremin veya düşen bir yolcu uçağının
haber olması.
Devamlılık: Meydana gelen bir olayla ilgili gelişmeler ve bu olayı izleyen aşamaların haber haline getirilme
olasılığı yüksektir. Örneğin, düşen bir yolcu uçağı haberinin izleyen aşamalarında, ölenler, neden düştüğü, pilotun
yaptığı telsiz konuşmaları gibi ayrı ayrı haber olarak verilebilir.
Çeşitleme: Olayların yayın organında sunumunda, siyasi-ekonomi-spor-adliye gibi haberler, yaşamla ilgili
ya da magazin haberleri arasında bir çeşitleme yaparak sunmaktır. Böylece, gazete sayfalarının ya da haber
bültenlerinin kitle tarafından daha rahat algılanması söz konusu olacaktır. Gazetelerde bu çeşitleme, farklı sayfalar
şeklinde gerçekleştirilirken, radyo ve televizyon haberlerinde, haberin önemine göre yapılan sıralama şeklinde
gerçekleşmektedir. Halkla ilişkiler kapsamında hazırlanacak ve medyaya iletilecek basın bültenleri için “çeşitleme”
yapılmaz.
SIRA SİZDE2
Aşağıdaki haber örneğinde, olayın haber olma ölçütlerinden hangileri bulunmaktadır? Haberi, bu ölçütlere göre
sınıflandırınız?
Kara kış yeniden… Kar geliyor, havalar soğuyor
Halen yurdun kuzey ve batı bölgelerinde genellikle yağmur ve sağanak şeklinde devam eden yağışlar, bu
geceden itibaren hava sıcaklığında beklenen azalmayla birlikte kuzey ve iç bölgelerde karla karışık yağmur ve kar
şekline dönüşecek. Bu gece (28 Şubat 2005) ve yarın(Salı) akşama kadar Trakya dışında tüm yurtta yağış görülecek.
Yağışlar; yurdun kuzey ve iç kesimlerinde etkili olmak üzere güney kesimlerde yağmur, Marmara’nın güney ve
doğusu, İç Ege, Karadeniz’in iç kesimleri ile İç ve Doğu Anadolu’nun kuzeyinde karla karışık yağmur ve kar şeklinde
olacak.
Çarşamba günü Marmara’nın batısı ile kıyı Ege dışında kalan bütün yurtta devam edecek yağışların; güney
bölgelerde yağmur ve sağanak, yurdun kuzey kesimlerinde kuvvetli poyrazla birlikte karla karışık yağmur ve kar
şeklinde etkili olması bekleniyor. Yağışlı hava Perşembe ve Cuma günleri doğu bölgelerimizde etkili olduktan sonra
yurdu terk edecek. Rüzgâr; Salı ve Çarşamba günleri yurdun kuzey kesimlerinde poyrazdan, güney bölgelerde
lodostan kuvvetli ve kısa süreli fırtına şeklinde esecek.
Hava sıcaklığı hafta sonuna kadar azalarak kuzey kesimlerde mevsim normallerinin altında, güney bölgelerde
mevsim normalleri civarında seyredecek. Uyarı; Yurdun kuzey ve doğu bölgelerinde görülecek etkili kar yağışları
ile poyraz ve lodos fırtınasının oluşturacağı olumsuz şartlara karşı ilgililerin ve vatandaşların tedbirli olmaları
gerekmektedir.
6
3- HABER ÇEŞİTLERİ
Haberler düzenleme biçimlerine göre beş bölüme ayrılmaktadır:
Olay Haber
Olay haberler, toplumu ilgilendirecek bir olay hakkındaki bilgilerin haber diline aktarılıp sunulmasına
dayanmaktadır. Olay haberlerin içeriğinde sıcak gelişmelerin bulunması yanında önceden düzenlenmiş, planlanmış
etkinlikler de yer almaktadır. Örneğin, depremin önceden tahmin edilmesine yönelik kurulan istasyonların
anlatıldığı ya da yurdun büyük bir kısmını etkileyen kar yağışının neden olduğu olumsuzlukları anlatan haber, olay
haberdir.
Araştırma Haber
Araştırma, tüm haber türleri için geçerli bir koşuldur. Ancak bu tür haberler, detaylı araştırmalara dayanan,
özel bir çalışma ve çaba çerçevesinde ortaya konulan haberleri anlatmaktadır. Araştırma haberler daha çok, üstü
kapalı kalmış olayların detaylarına inerek, habere ilişkin gerekli bilgi ve belgeleri toplayarak geniş bir haber dosyası
hazırlamayı kapsamaktadır. Örneğin, bir kurumdaki yolsuzluklarla ilgili olarak detaylı araştırmalar yaparak, bilgi ve
belgelere ulaşarak yapılan haberler bu sınıfa girmektedir.
Derleme Haber
Değişik zamanlarda oluşmuş olayları, çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgi ve belgelerle bütünleştirerek, diğer
deyişle aynı konuyla ilgili haberleri derleyip toplayarak bir haber haline getirmedir. Örneğin, Türkiye’nin Avrupa
Birliği’ne üyeliğinin, başlangıcından bugüne kadarki geçirdiği süreçleri derleyerek haber haline getirmek.
Öykü Haber
Habere konu oluşturan olayların dramatize edilerek yazılmasıdır. Habere konu olan olay, öyküleştirilerek, diğer
deyişle olay, bir öykü anlatım havasında verilmektedir. Örneğin, genç yaşta yakalandığı bir hastalık sonucu ölen bir
gencin yaşadıkları dramatize edilerek öykülü bir şekilde haberleştirilebilir.
Bilgi Haber
Her alandaki bilgileri içeren ve gerekli değerleri taşıyan haberlerdir. Örneğin, sağlık alanındaki gelişmeler, yeni
tedavi yöntemleri, bitki türleri ve tedavileri, doğayla ilgili bilgileri içeren haberler…
SIRA SİZDE3
Aşağıdaki haber, haber çeşitleri içinden hangisine uymaktadır. Tartışınız
Depresyona karşı beyin pili yapıldı
Kanadalı bilim adamları, beyni elektronik sinyallerle uyararak depresyonu geçiren ve insanları daha mutlu
eden yeni bir cihazı başarıyla denediler. Kalp pili gibi çalışan cihaz, uzun süren klinik depresyonu bulunan
milyonlarca kişiye ilaçsız tedavi olanağı sağlayabilecek. Sistemle kafatasının içine elektrotlar takılarak duyguları
kontrol eden bölgelerin faaliyete geçmesi sağlanıyor. Tedavi öncesinde hastalar motivasyon eksikliği, günlerce
yataktan çıkmamak ve intihar etme isteği gibi derin depresif durumlar yaşıyor. İlaçlar ve psikoterapi gibi geleneksel
tedavilere cevap vermemiş olan bu hastaların bazıları, elektronik sinyallerle uygulandıktan sonra spor salonuna
gitmeye ve yeni işler kurmaya başladılar.
4- HABER DEĞERİ
Bir olayın haber değeri alması ve haber olarak algılanması için bazı özelliklerin bulunması gerekmektedir: Bir
olayın haber olarak ele alınmasında şu unsurlar önem kazanmakta ve haberin değerini ortaya çıkarmaktadır:
Etkili ilgililik: Her haber olayı herkesi ilgilendirmez. Bir haber olayının çok sayıda kişiyi ilgilendirmesi, bunun
haber değeri taşıdığını ve haber etkisi yarattığını gösterir.
Zamanlılık: Bir olaydaki zaman öğesi “ne zaman” olarak ifade edilmekte olup bunun; yenilik, anilik ve geçerlilik
unsurlarını taşıdığı taktirde haber olarak değerlendirmesi söz konusudur. Diğer deyişle, bir olayın haber olması için,
yeni oluşan bir olay olmalı, rutin olaylar değil, ani gelişen ve kitle tarafından geçerli kabul edilecek olaylar olmalıdır.
Yakınlık: Haberin “nerede” meydana geldiğiyle ilgili olup yakınlık unsuru, kitlenin haberi değerlendirmesinde
belirleyici unsur olarak göze çarpmaktadır. Okur ya da izler kitle, öncelikle yakın ve ilişki içinde bulunduğu
çevresindeki haberlerle ilgilenir.
İlginçlik: Olayın belirli bir ilginçlik taşıması ve kitlenin dikkatini çekebilmesi haber değerlendirmesinde önemli
bir kriterdir.
Nadirlik: Haberin konusu sıradan olmamalıdır. Sıradan olayların haber olarak değerlendirilme şansları
yoktur. Bunun için olayın haber olarak sunulmasında, sıradan olay değil, nadir gerçekleşen olay olması gereği söz
konusudur.
Önemlilik: Olayın önemli bir konuyla ilgili olması haber değeri kazanmasını sağlar. Haberde önemlilik, çok
sayıda kişiyi ilgilendirecek ve onların yaşamlarıyla ilgili bulunacak olaylarla ilgili bulunmasıdır.
Heyecanlılık: Haber, insanların heyecanlarını yakalamalı, insanların sevinç, mutluluk, korku ve üzüntü gibi
duygularına seslenmelidir.
SIRA SİZDE4
Aşağıdaki haberde hangi haber değerleri bulunmaktadır?
Ya gündüz çökseydi
İstanbul Bakırköy’de Fişekhane Caddesi’nde bulunan Bakırköy Turizm ve Alışveriş Şantiyesi’nde hatalı yapılan
hafriyat nedeniyle asfalt çöktü. Bahçelievler-Bakırköy arasında çalışan bir yolcu minibüsü 40 metrelik çukura uçtu.
Facianın kıl payı atlatıldığı olayda, beş kişi yaralandı. Ancak bu olay eğer gündüz saatlerinde meydana gelseydi
büyük bir facia yaşanabilirdi. Özellikle cumartesi günleri yoğun bir trafik ve yaya kalabalığının bulunduğu caddede
gündüz meydana gelecek benzeri bir çökme, onlarca kişinin hayatını tehlikeye atabilirdi.
Çevre sakinleri, bu olaydan dolayı Büyükşehir Belediyesi’ni suçladı. Cadde üzerinde evleri ve iş yerleri
bulunanlar, olayın günler öncesinden alarm verdiğini öne sürdü. Asfalt üzerinde daha önce çatlakların oluştuğunu
belirten çevre sakinleri, çökmenin habercisi olan bu çatlakların İstanbul Büyükşehir Belediyesi ekipleri tarafından
ziftle kapatıldığını iddia etti…
5- OLAYIN HABER DEĞERİ TAŞIMASI
Haberi yazan kişi (bu muhabir olabileceği gibi basın bülteni yazarı olan halkla ilişkiler çalışanı da olabilir); bir
olay, fikir ya da söylem karşısında bir değerlendirme yaparak bunun bir haber olup olamayacağına karar vermelidir.
Bunun için muhabirin kendine şu soruları sorması gerekir:
- Bu haber, haber değeri kriterlerinin hangilerine uymaktadır?
- Geniş mi yoksa dar bir okuyucu kitlesine mi hitap etmektedir? Bu, kitleyi ne derecede ilgilendirmektedir?
- Okuyucuların kişisel işleri, işyerleri, yöneticileri ve içinde yaşadıkları ortamla ilişkileri yönünden ilgilendirir mi?
- Haberin önemli sonuçlar doğurma olasılığı var mı?
7
Haber Nasıl Olmalıdır?
- Açık olmalıdır. Anlaşılır bir üslup ve dille yazılmalıdır.
- Sade olmalıdır. Yalın bir teknikle yazılmalıdır.
- Doğru olmalıdır. Doğru bilgilere dayandırılarak yazılmalıdır.
- Kesin ifadeler içermelidir. Kuşku, olasılık, tereddüt içermemelidir.
- Habercilik kurallarına uygun olmalıdır.
6- HABERCİLİK KURALLARI
Haberi yazan kişi, bir olayı haber yaparken bazı ölçütleri göz önünde bulundurarak haberini yazmalıdır. Haberi
yazan kişinin göz önünde bulunduracağı bu kurallar, haberin hedef kitle tarafından algılanmasında ve özgür bir
kamuoyunun oluşumuna katkıda önemli bir etkiye sahiptir. Bu kurallar şunlardır:
Nitelik: Haberi yazan kişi, haberinde kaynak göstermelidir. Bir haberde, gerçeğin açık ve net olmadığı
durumlarda, veriler belli kaynaklara dayandırılmalıdır.
Denge: Bir iddia, bir görüş üzerine oluşturulan haberlerde, karşıt görüşler bulunacağından, iddia üzerine zor
durumda kalacak tarafın savunmasına da haberde yer verilmelidir.
Objektiflik: Haberi yazan kişi, olayla ilgili tüm detayları tarafsız ve objektif bir biçimde haberinde yansıtmalıdır.
SIRA SİZDE5
Sıra sizde 4’teki haberde habercilik kurallarını gösteriniz?
7- HABER KAYNAKLARI
Haber kaynakları, kaynağına göre ikiye ayrılmaktadır:
Birinci el kaynaklar: Haberle ilgili bilgiyi, olay yerinden, olayı gözleyerek ve birinci el kaynaklardan edinilen
bilgiler oluşturur. Muhabirin bizzat olayı izlediği, haber kaynağına telefonla ulaşıp bilgi aldığı ya da röportaj yaptığı
haberler birinci el kaynaklardandır.
İkinci el kaynaklar: Muhabirin gözleyemediği olaylara ilişkin ikinci el kaynaklardan habere ulaşmasıdır. Haber
ajansları, çeşitli kurumların basın bültenleri, açıklamalar, kamu ve özel sektör kuruluşları ve her çeşit sivil toplum
örgütlerinden elde edilen haberler ikinci el kaynaklara girmektedir.
SIRA SİZDE6
Halkla ilişkiler yazarlarının basına gönderdiği bilgiler hangi tür haber kaynaklarındandır?
Birinci ve ikinci el kaynaklardan toplanan haberler dışında, haberi yazan kişinin gözlem, röportaj ve araştırma
olarak sınıflandırılan toplama tekniklerinden de yararlanması beklenir. Bu bağlamda haber toplama teknikleri şöyle
sınıflandırılmaktadır:
Gözlem: Habere ilk elden ulaşma yöntemi gözleme dayanır. Gözlenilen ya da yaşanılan olaylar en önemli ve
objektif haber toplama yöntemleridir.
Röportaj: Habercinin, belli konudaki sorularına, yüz yüze, telefonla ya da eposta aracılığıyla ilgili ya da
yetkililerden yanıt araması yöntemidir.
Araştırma: Bir haberle ilişkili olarak elde edilen ipuçlarının detaylandırılması ve sağlıklı bilgilere ulaşılması
için, gerek resmi kaynaklardan, gerek kütüphanelerden, gerekse çeşitli veri bankalarından ve olayla ilişkisi bulunan
kişileri bularak geniş bir araştırma yapma gereği bulunabilir.
8
8- HABER YAZMA
Haberci, haberini inşa ederken kelimeleri kullanır. Haberci, haberini düzgün ve kurallara uygun yazmazsa,
okuyucunun kafası karışır ve olayı anlayamaz. Haberi yazmadan önce, meydana gelmiş olayın unsurları açıkça
ortaya konulmalıdır. Bu unsurlar tam olarak anlaşılmalı, daha sonra bunlara değer biçilmeli ve doğru biçimde
sıraya konulmalıdır. Haber yazımındaki bu organizasyon ve seçim, haberin önemli unsurlarının diğer unsurlardan
ayrılmasıyla başlar. Bazı haberlerde final aşamasında yer alan unsurlar, diğer unsurların önüne geçmekte ve habere
giriş finalle yapılabilmektedir.
Haber yazarken metinde kullanılacak unsurlar, kronolojik bir sıraya konulmalıdır. Olayın hikâyesi, başından
başlayarak, zamanı-mekânı okurun zihninde canlanacak, olay karakterlerini anlatacak şekilde bir sıra ile
yazılmalıdır. Bir haber, 5N1K olarak tanımlanan, ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim sorularının yanıtlarını
veren çeşitli yazım teknikleriyle yazılır. Haber yazma kurallarının hangisi kullanılırsa kullanılsın, gazetecinin
olay ile ilgili cevaplaması gereken 5N1K soruları, haberciliğin evrensel dilini oluşturmaktadır. İnsanlar, bir olay
hakkında 5N 1K’ya yanıt bulduğu taktirde olayı tam olarak kavrayabilmekte ve olaya yönelik zihninde önemli bir
soru kalmamaktadır. Haber yazımında girişin de önemli bir yeri vardır. Haber girişinin amacı, okuyucunun ilgisini
çekerek, haberin devamını okutmaktır. Giriş uzun tutulduğu taktirde, bunun tam tersi yaşanır. Giriş paragrafı 30
kelimeyi aşmadığı durumda iyidir.
SIRA SİZDE7
Bir haber neden 5N1K sorularına yanıt verebilecek şekilde yazılmalıdır? Tartışınız.
5N 1K Kuralının Haberde Kullanımına Bir Örnek:
Aşırı hız bir aileyi yok etti.
Ankara-İstanbul yolunda, aşırı hızın yol açtığı kaza bir aileyi söndürdü. Ankara’dan İstanbul’a gitmekte olan
Ahmet Kılıç yönetimindeki özel araç, aşırı hız ve sürücünün araç kontrolünü kaybetmesi nedeniyle şarampole
yuvarlandı. Araçta bulunan Ahmet Kılıç (45), Aslı Kılıç (41) ve çocukları Burcu (10) ile Burak (5), 24 Mayıs gece
01.00′de, yolun 45. kilometresinde aşırı hız nedeniyle şarampole yuvarlanan arabanın altında feci şekilde can
verdiler. Olay yerine hemen ulaşan sağlık görevlilerinin tüm müdahalelerine rağmen, Kılıç ailesinden hiçbirini
yaşama döndürmek mümkün olmadı.
Ne: Aşırı hız nedeniyle şarampole yuvarlanan araç bir aileyi söndürdü.
Nerede: Ankara-İstanbul karayolununun 45. kilometresinde
Ne zaman: 24 Mayıs gece 01.00’de
Neden: Sürücünün aşırı hıza bağlı olarak araç kontrolünü kaybetmesi nedeniyle
Nasıl: Aşırı hızla giden araç sürücüsünün kontrolü kaybetmesi ve şarampole yuvarlanarak araç içinde 4 kişinin
ezilerek can vermesi
Kim: Ahmet, Aslı Kılıç ve çocukları Burcu ile Burak
SIRA SİZDE8
Aşağıdaki haberde 5N 1K sorularının yanıtlarını bularak altlarını çizin.
Şofbenden sızan gazla 3 kişi öldü
Çankırı’nın Eldivan İlçesi’nde 14 Şubat 2005 Pazartesi günü, şofbenden sızan gazdan zehirlenen 3 kişi yaşamını
yitirdi.
Cami Mahallesi’nde yaşayan Kayacı ailesinin gün boyunca görünmemesinden şüphelenen komşuları,
durumu ailenin akrabalarına bildirdiler. Eve gelen akrabaları, kapıyı açarak içeri girdiklerinde Kayacı ailesinin 3
ferdinin cesedi ile karşılaştı. Olayın polise bildirilmesinin ardından ekiplerin yaptıkları kontrolde ölenlerin Kayacı
ailesinden baba Ali (47), anne Emine (42) ve oğulları Fatih (13) olduğu belirlendi. Olaya Cumhuriyet Savcılığı’nca
el konulmasının ardından evde yapılan incelemelerde, ailenin şofbenden sızan gaz sonucu hayatını kaybettiği
anlaşıldı. Ali Kayacı’nın evin mutfak olarak kullanılan odasındaki bölünmüş yerde banyo yaparken, Emine Kayacı’nın
aynı odadaki mutfak bölümünde, Fatih Kayacı’nın da diğer odada televizyon seyrederken öldüğü tespit edildi.
9- HABER YAZMA KURALLARI
Haber yazımının temel amacı, bilgileri, düşünceleri ve fikirleri kitleye aktarmaktır. Haber yazımında
uygulanacak kurallar şöyle sıralanabilir:
- Haberin, bir kaynağın ağzından aktarılarak yazılması yararlıdır.
- Doğru, kısa ve kolayca anlaşılır olmalıdır.
- Bir cümlede sadece bir fikre yer verilmelidir.
- Kısa ve bilinen kelimelerin kullanılmasına özen gösterilmelidir.
- Yabancı kelimeler açıklanmalı, haberi okuyanlar/dinleyenler sözlüğe bakmak zorunda kalmamalıdır.
- Etkin fiiller kullanılmalı, mümkün olduğunca sıfat ve zarfları kullanırken dikkatli olmalıdır.
- Haberle ilişkili kişiler iyice tanıtılmalıdır.
- Haberi yazan kişi, kendi fikirlerini habere katmamalı, “benim, ben, bana, bizi, bizim” gibi sözleri, anlatana
gönderme yaparak kullanmalıdır.
- Haber kaynağı mutlaka belirtilmelidir. Bazı haberlerde haber kaynağı, adının anılmasını istemeyebilir. Böyle
bir durumda kaynağın adını belirtmeden, “yetkililerden alınan bilgiye göre. ..” gibi ifadelerle haber aktarılabilir.
- Haber yazımında fazla ve gereksiz cümleler kullanılmamalıdır.
10- HABERİN ANATOMİSİ
Bir haber, gazete ve dergi için başlık, spot, haber metni olarak organize edilen bir yapıda hazırlanırken, radyo
ve televizyon için haberlerden çıkarılan spotlar şeklinde bir yazım tercih edilmektedir. Bir gazete için haber şu
unsurlardan oluşur: Üst başlık, ana başlık, alt başlık, spot, giriş (flaş), haber gövdesi, ara başlıklar, fotoğraf altı
yazıları.
Üst veya alt başlık, haberin ana başlığının olayı tam olarak tanımlayamadığı ya da anlam karmaşası
yaratabilecek durumlarda, başlığa yüklenen anlamları açıklamak için tercih edilen ve genellikle bir cümlelik
ifadelerdir. Spot ise, haberi 15-20 sözcükle özetleyen ve haberi okutmak için hazırlanan bir-iki cümleden oluşan
haber özetidir.
9
SIRA SİZDE9
Aşağıdaki gazete haberi hangi unsurlardan oluşmaktadır? Gösteriniz.
Postada ceset var
Mahkemelerin kanıt araştırması için Adli Tıp’a gönderdiği kemik, kafatası ve hatta bütün haldeki cesetler
postayla taşınıyor. İstanbul Posta Müdürlüğü’nün Avrupa Yakası Paket Merkezi’nde ilginç bir bölüm var: Değerli
Eşya Servisi. Yurt çapındaki mahkemelerden gelen koliler bu serviste toplanıyor…
11- HABER YAZMA TEKNİKLERİ
Haber yazımında, yayımlanacak aracın özellikleri de göz önünde bulundurularak çeşitli yazım teknikleri
uygulanmaktadır. Haber, bir olayın geniş bir kitle tarafından anlaşılmasını amaçladığından, bir olay, yer/zaman
kısıtlılıklarını da göz önünde bulundurarak en iyi ve eksiksiz, okurun zihninde hiçbir şüphe bırakmayacak şekilde
yazılması gereği bulunmaktadır. Bu amaçla, haberin yayımlanacağı tüm araçlarda uygulanmakta olan beş teknikten
bahsedilebilir. Bunlar; ters piramit, düz piramit, dörtgen, konuşma dili ve serbest yazım teknikleridir.
Ters piramit tekniği
Ters piramit tekniği haber yazma teknikleri içinde en eskisi ve günümüzde en fazla kullanılanıdır. Ters piramit
tekniğinde habere ilişkin en önemli ve en can alıcı unsurlar ön plana çıkartılarak ilk paragraflarda, ikinci ve üçüncü
derecedeki önemli unsurlara da birbirini izleyen paragraflarda yer verilmektedir. Bu teknikte haberin özeti,
girişte verilmektedir. Okumayı kolaylaştırıp tekrarı önleyen, merakı tatmin eden, sayfa düzenini, haberi kesme
ve genişletmeyi kolaylaştıran ve haber yazımını hızlandıran bu teknik, bütün haber türleri ve iletişim araçları için
uygulama olanağına sahiptir.
Ters Piramit Tekniği İle Yazılan Haber Örneği
Başlık:
İstanbul-Antalya arasında, tren ve otobüs bağlantılı seferler başlatıldı
Giriş (flaş):
TCDD’nin, İstanbul-Antalya arasında tren ve otobüs bağlantılı seferler başlattığı ve bu sistemin diğer taşıma
şekillerine göre daha ekonomik olduğu bildirildi.
Haber gövdesi:
TCDD’den yapılan açıklamada, İstanbul’dan Antalya’ya ya da Antalya’dan İstanbul’a tatile gidecek yolcular
için her gün Pamukkale Ekspres trenine Dinar’dan bağlantı sağlandığı ve Dinar’dan otobüslerle, Antalya ve
İstanbul’a ulaşım sağlandığı, indirimsiz ücretin 17 milyon 500 bin lira olduğu belirtildi. 60 yaş üzerindeki yolculara,
öğretmenlere, öğrencilere, gidiş-dönüş biletlerine, askeri yolcu biletlerine ve özürlü yolcular, basın mensupları ile
sporcu gruplarına yüzde 20 oranında indirim uygulanıyor.
Dörtgen Tekniği
Bu teknikte amaç, haberde özü vermektir. Neden sorusunun yanıtı haberin girişinde yer alır. Ayrıntılar ise
azalan bir sıralama ile sunulur. Konu, açıklayıcı nitelik taşıyan eş değer paragraflar halinde anlatılır. Yorumlayıcı
haberler için geliştirilen dörtgen tekniği, daha çok haberci tarafından, haberi anlamlı bir çerçeveye oturtabilmek
amacıyla kullanılır. Bu tekniğe göre haberi blok ya da kareler olarak düşünmek gereklidir. Yazılan haberde
paragrafların her biri eş değer olduğundan, okuyucu, haberin hepsini okumadan olayın tamamını anlayamaz. Bu
teknik daha çok dergi haberciliğinde tercih edilmektedir.
Dörtgen Tekniği İle Yazılan Haber Örneği.
Başlık:
Tatilde tüp bebek sahibi olmak için uğraşıyorlar
Giriş (flaş):
Yaz aylarında milyonlarca çift çocuklarıyla tatile çıkmaya hazırlanırken, bazı çiftler ise denkleştirdikleri
paralarıyla bebek sahibi olabilmek için uğraşıyor. Haziran ayıyla birlikte tüp bebek merkezlerine başvuru sayısı
yüzde 60’ların üzerine çıkıyor.
Haber gövdesi:
Milyonlarca çift, çocuklarıyla memleket ziyaretleri ve yaz tatili hazırlığı yaparken, bazı çiftler denkleştirdikleri
paralarıyla bebek sahibi olmaya çalışıyor. Tedavinin 1 ay gibi bir zaman gerektirmesi sebebiyle de özellikle çalışan
aileler yaz aylarını tercih ediyor. Haziran ayından itibaren tüp bebek merkezlerine başvuran ailelerin sayısı yüzde
60’ların üzerine çıkıyor. Ayrıca, bu aylarda Rusya, Almanya ve Hollanda başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinden
hastalar da Türkiye’ye gelerek tedavi oluyor. Uzmanlar bu noktada; “Kısırlık tedavisi sürecinde yaşayacağınız bazı
maddî sıkıntılar, duygusal iniş-çıkışlarla kendinizi ve evliliğinizi riske sokmayın.” önerisinde bulunuyor.
10
Tedavi sürecinde çiftlere öncelikle sabır ve uyum öneren Bahçeci Kliniği ve Alman Hastanesi Tüp Bebek Merkezi
Direktörü Prof. Dr. Mustafa Bahçeci, tıptaki son gelişmelerin birçok çifte anne-baba olma mutluluğu yaşattığını ve
ileri yaşta olanların, yıllar önce ‘baba olamazsın’ denilen erkeklerin, genetik hastalığı olan çiftlerin bugün çocuk
sahibi olabildiğini belirtiyor…
Düz Piramit Tekniği
Bu teknikte haber, bir öykü tarzında başlar ve az önemli unsurlar önce verilerek, olayın detayı haberin sonunda
okura sunulur. Düz piramit tekniği, öykülü bir giriş sunabilmesinden dolayı, giriş cümlelerinde yoruma da yer
verilmektedir. Bu teknik, daha çok dergi haberciliğinde tercih edilmektedir.
Düz Piramit Tekniği İle Yazılan Haber Örneği
Başlık:
Emekliye işkence
Haber gövdesi:
Burası Türkiye. Burada insanın değeri yok. İşte kanıt: SSK, 2000 yılından bu yana işçi emeklilerinin maaş
zammını enflasyona endeksledi. Enflasyon ne kadar artarsa, işçi o kadar zam alıyordu. Enflasyon aybaşında
açıklanırken, işçiye ayın 20’sinden sonra maaş veriliyordu. Yani, işçiler her ay 20 gün kazık yiyordu. Bir emekli buna
itiraz etti. Dava açtı. Alacağını faiziyle istedi. Davayı da kazandı.
Devlet, her işçi emeklisine, aldığı maaşa göre 90 ile 200 milyon arasında fark ödemeye mahkûm oldu. Çalışma
Bakanı Yaşar Okuyan, Yargıtay’a gitti. 21. Hukuk Dairesi emekli lehine karar verdi. Bu karar ‘emsal’ teşkil ediyordu.
Yani emeklilerin tek tek dava açmasına gerek kalmadan hepsine gaspedilen farkları ödenecekti. Ama Bakan
Okuyan bu kez konuyu Yargıtay Genel Kurulu’na götürdü.
Şimdi Yargıtay kararı beklendiği için ödeme yapılmıyor. Emeklilerin ise bundan haberi yok. Kimse bilgi
vermiyor. Bu yüzden emekliler SSK’ya dilekçe vermek için kuyruğa girdi. Maaş, vizite, ilaç kuyruklarından sonra
şimdi de dilekçe kuyruğu işkencesi başladı. Emekliler SSK müdürlüklerinin önünde yaz sıcağında perişan ediliyor.
Bakan Okuyan, resmen emeklinin canına okuyor.
Konuşma Dili Tekniği
Haberlerin, sesli olarak birbirine anlatılıyormuşçasına sunulduğu radyo ve televizyon haberlerinde kullanılan
konuşma dili tekniği, karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi bir yazma tekniğidir. Konuşma dilindeki gibi basit
ve kısa cümlelerle yapılan bu anlatımda edilgen cümleler kullanılmaktadır. Bağlaç kullanımı ve dolaylı anlatım
yaygındır. Bununla birlikte haberlerin anlaşılabilir özellikte olması gerekir. Kelime zenginliği yerine, daha az
kelimeyle daha çok bilgi aktarılmaya çalışılır. Açıklamalara ve geçmiş hakkındaki bilgilere yer verilmeyebilir.
Konuşma Dili Tekniği İle Yazılan Haber Örneği:
İzmir’de Konak Belediye zabıtası ve polisin ortak gerçekleştirdiği operasyonda, el konulan 30 bin CD, 1250
derecelik fırında imha edildi. Operasyonu gerçekleştiren Konak Belediye Başkanı İzgi, “Sanata ve sanatçıya saygı için
korsan CD ve kitap almayın” dedi.
Konuşma Dili Tekniği ile yazılan başka bir haber örneği:
Kırıkkale’de, Milli Takım’ın Dünya Kupası’nda çeyrek finale yükselmesi sonrasında gerçekleştirilen kutlamalar
sırasında, havaya rastgele açılan ateş sonucu, balkondan kutlamaları izlemek isteyen yaşlı kadın yaralandı.
Serbest Yazım Tekniği
Belirli bir tekniği olmayan bu yazım biçimi, yukarıda bahsedilen haber tekniklerindeki sınırlamalara bağlı
kalmadan ve bunların standartlarına uymadan, ancak anlaşılır olmak kaydıyla, haberin, muhabirin “içinden geldiği
gibi” yazmasıdır. Son yıllarda yaygınlaşan bu tür haberler, daha fazla izlenme savaşı veren televizyonların haber
programlarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu haberlerde izleyiciler, olayı görmüş ve yaşamış gibi haberin içine
çekilmesi yönünde bir haber kurgulaması yapılmaktadır.
Serbest Yazım Tekniği İle Yazılan Haber Örneği
Şoför uyudu: 7 ölü
Spot:
Çay yüklü minibüsün şoförü uyudu. Araç karşı şeride girdi ve 5 kişilik ailenin bulunduğu özel otomobille
çarpıştı. Araçların hurdaya döndüğü kazada, cesetler yola saçıldı.
11
Haberi:
Trabzon’da özel bir çay firması için çalışan 35 yaşındaki Ahmet Şafak, çay paketleriyle yüklü minibüsüyle önceki
akşam yine yollardaydı. Dağıtımda görevliydi. Bu kez yanına 60 yaşındaki babası Halim Şafak ve 27 yaşındaki
kardeşi Rahman Şafak’ı da almıştı. Karaman’a geldi. Küçük bir molanın ardından gece yarısı Konya’ya yola çıktı.
Ancak çok yorgundu, ama siparişleri yetiştirmek zorundaydı. Gaza bastı. Daha 20 kilometre bile gitmemişti ki,
uykusu geldi. Şeridinden çıktığını, karşı şeride girdiğini fark etmedi…
Aynı saatlerde Kerim Çilingir, yanında eşi, kızı, kardeşi ve yengesi ile ziyaretten Karaman’a dönüyordu. Bir
an evvel eve varabilmek için o da çok süratli gidiyordu. Üzerlerine doğru gelen minibüsün farlarını gördüğünde
direksiyonu kırmak için çok geç kalmıştı… Yollarbaşı Kasabası yakınlarında iki araç şiddetle çarpıştı. Minibüste
bulunan Ahmet, babası ve kardeşi ile özel otodaki Kerim, eşi Ayşe, 12 yaşındaki kızı Seda ve kardeşi Hamza Çilingir
öldü. Hacer Çilingir ise ağır yaralandı…
SIRA SİZDE10
Aşağıdaki haber, hangi yazma tekniğiyle yazılmıştır? Neden?
Yılın en iyisi A6
Tüm dünyadan 48 otomotiv gazetecisinin bir araya gelerek kurduğu World Car of The Year (WCOTY-Dünyada
yılın otomobili) jürisinin verdiği oylarla, organizasyonun ilk birincisi belli oldu. Dünyanın dört bir yanından gelen
oylar sonucu Audi A6, WCOTY ödülünü almaya hak kazandı. Jüride, Türkiye’yi benim temsil ettiğim yarışmada Volvo
S40 ve Porsche 911, Audi A6′yı takip eden modeller oldu.
12- HABER GİRİŞ TEKNİKLERİ
Haber yazısının ilk paragrafı, haber girişini, başka bir kullanım biçimiyle “flaşı” oluşturur. Genellikle birkaç cümle
ve yaklaşık 30 kelimeden oluşur. Haberin ilk cümlesi, her zaman tutamaç görevi görmeli, ilgi çekmeli ve okura
haberi okutmalıdır. Haber giriş cümleleri, değişik tekniklerle yazılabilmektedir. Bir halkla ilişkiler yazarının, basın
bülteni oluştururken, kurum ya da firmasının özelliklerini ve basın bülteninin içeriğini de düşünerek, hazırladığı
bülten haberine bu giriş tekniklerinden uygun olan biriyle başlaması yararlı olacaktır.
Tanımlayıcı Giriş Tekniği
Haberin en önemli öğesinin “kim” ve “ne” sorusu olduğu durumlarda bu teknikle habere başlanılır.
Tanımlayıcı Giriş Tekniği İle Yazılan Haber Girişi Örneği:
Amerika’da bu yıl altıncısı düzenlenen şampiyonada Grand Kayak Okulu’nun oluşturduğu Türkiye Snowboard
Milli Takımı sürpriz başarı elde etti…
Özetleyici Giriş Tekniği
Haberin birkaç öğesinin birden önemli olduğu durumlarda kullanılır. Bu girişte haber özetlenir ve okur,
haberin tamamını okumaya davet edilir. Özetleyici giriş yapmak, düz bir haber metni yazarken en çok tercih edilen
yöntemdir. Bu giriş yönteminde, haberdeki en önemli unsurları öne çıkarmak söz konusudur. Özetleyici girişin
temel özelliği, önemli birçok unsurun cevabını sunmasıdır.
Özetleyici Giriş Tekniği İle Yazılan Haber Girişi Örneği:
“Özel tedavi yöntemleri geliştiren Amerikan Nöroloji Vakfı araştırmacıları, migreni önleme ve tedavide bir adım
daha attılar. ABD’deki kadınların yüzde 18′i ve erkeklerin yüzde altısında migren hastalığı tespit edildi…”
Genelleyici Giriş Tekniği
Haberde konuya daha genel bir ifadeyle girişte bulunulur. Haber konusu daha sonra anlatılır. İlk cümle,
genellikle, haberin ne olduğunu tanımlamaz.
Genelleyici Giriş Tekniği İle Yazılan Haber Girişi Örneği:
“Başarının yolu eğitim ve tecrübeden geçiyor. Belli ‘elit’ okulları bitirmeden uluslar arası alanda kariyer yapmak
da çok zor. New York Times’ta yer alan bir haber bunu açıkça ortaya koydu…”
Ayrıntı Giriş Tekniği
Haberde geçen bir ayrıntının ön plana çıkarılmasıdır.
12
Ayrıntı Giriş Tekniği İle Yazılan Haber Girişi Örneği:
“Dünyanın önde gelen yatırım bankalarından Merill Lynch’in hazırladığı ‘Dünya Zenginlik Raporu’na göre, şu
anda yeryüzünde serveti 1 milyon doları aşan tam 7 milyon 200 bin kişi var…” New York Times’ta yer alan bir haber
bunu açıkça ortaya koydu…”
Öyküleyici Giriş Tekniği
Haber olayının tam ortasından başlanarak haberin öykülendiği bu girişte, okur kendilerini birden olayın tam
ortasında bulmaktadır.
Öyküleyici Giriş Tekniği İle Yazılan Haber Girişi Örneği:
“Nihan(19) ile Ali(20) henüz hayatlarının baharındaydı. Tanıştıkları gün neşe içinde motosikletle gezen, sanki
korkunç kaderlerini önceden sezerek anı fotoğrafı çektiren iki genci, şanssız bir kaza sonucu ölüm ayırdı…” Ayrıca;
zıt giriş tekniği, karma giriş tekniği, okur hitaplı giriş, soru giriş tekniği, alıntı giriş tekniği gibi haber giriş teknikleri
de kullanılabilmektedir.
13- HABER GÖVDESİ
Haberde, girişten sonra, giriş ifadesinin açıldığı, ayrıntıların işlenmeye başladığı ve habere ilişkin diğer
detayların verildiği paragraflardan oluşan bölüm, haberin gövdesini oluşturmaktadır.
Haber Örneği.
Başlık:
Milli sevince maganda kurşunu
Spot:
Milli Takım’ın çeyrek finale yükselmesi kutlamalarında, Kırıkkale’de havaya açılan ateş yaşlı bir kadının
yaralanmasına yol açtı.
Giriş (flaş):
Kırıkkale’de, Milli Takım’ın Dünya Kupası’nda çeyrek finale yükselmesi sonrasında gerçekleştirilen kutlamalar
sırasında, havaya rastgele açılan ateş sonucu, balkondan kutlamaları izlemek isteyen yaşlı kadın yaralandı.
Gövde:
Milli Takım’ın Japonya karşısında aldığı 1-0′lık galibiyet sonrasındaki kutlamaları izlemek isteyen Kadriye Gök,
eşi Bayram Gök ile Gürler Mahallesi İstiklal Caddesi’ndeki evinin balkonuna çıktı. Kadriye Gök (70), kimliği henüz
belirlenemeyen bir kişinin tüfekle havaya rastgele açtığı ateş sonucu, çeşitli yerlerinden yaralandı.
Eşi tarafından SSK Kırıkkale Hastanesi’ne kaldırılan Kadriye Gök’ün eline ve yüzüne çok sayıda saçma isabet
ettiği belirlendi. Gök, buradaki ilk müdahaleden sonra Kırıkkale Devlet Hastanesi’nde tedavi altına alındı. Olayla
ilgili soruşturmanın sürdürüldüğü bildirildi.
14- HABER YÜKLEMLERİ
Haber dilinde, haber kaynağından aktarılan bilgilerde haber yüklemleri kullanılmaktadır. Haber yüklemleri,
kişilerin sözlerinden bir olayı anlatmak için kullandığımız, dolayısıyla haberi bir kaynağa dayandırdığımız önemli
yazım unsurlarıdır. Haber yüklemlerinden en çok kullanılanlar şöyledir: Açıkladı, anlattı, belirtti, bildirdi, bilgi verdi,
değindi, dedi, dile getirdi, diye konuştu, hatırlattı, iddia etti, ileri sürdü, ifade etti, işaret etti, konuştu, kaydetti,
savundu, söyledi, sözlerini sürdürdü, şeklinde konuştu, uyardı, üzerinde durdu, vurguladı…
SIRA SİZDE11
Aşağıdaki haberde kullanılan haber yüklemlerinin altını çizerek gösteriniz.
Mc Cain: “Putin politikalarıyla yaramaz çocuk gibi”
ABD’de Cumhuriyetçi Parti’nin etkili ismi Senatör John McCain, Moskova’nın, İran’a nükleer yakıt sağlamaya
yönelik anlaşmasını protesto için Rusya’nın bu yıl G-8′e katılmasının engellenmesi gerektiğini söyledi. McCain,
Fox News televizyonunda katıldığı programda, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, akılcı olmayan politikalar
izlediğini ve “şımarık bir çocuk gibi” davrandığını ileri sürdü. McCain, “ABD ve Avrupalı müttefiklerimiz, artık şunu
söylemeye başlamalı: (Vladimir, gelecek G-8 konferansında hoş karşılanmayacaksın)” diye konuştu. John McCain,
“İranlılar’a çok fazla havuç vermek zorundayız. Ancak Avrupalılar da bizimle havuç politikası izlemezse Birleşmiş
Milletler’e giderek İran’a yaptırım isteyeceğimiz konusunda anlaşmalı” dedi…..
13
15- HABER DİLİ
Haberlerde genelde “di’li” geçmiş zaman kalıbı kullanılmaktadır. “miş’li” geçmiş zaman ise haber dilinde hiç
tercih edilmemektedir. Örneğin, “Başbakan tesisleri hizmete açmıştır” yerine “Başbakan tesisleri hizmete açtı”
denilmelidir. Devam eden olaylar için şimdiki zaman ya da geniş zaman kullanılır. Örneğin, “Dışişleri Bakanı’nın
temasları devam ediyor.” Zaman içinde gelişecek olaylar için gelecek zaman kullanılır. Örneğin; “Uluslararası Türk
Kurultayı üç gün sürecek”, “Kurultay yarın başlayacak.”
16- HABER YAZIMINDA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR1
Halkla ilişkiler yazarlığında, oluşturulacak basın bültenlerinin, medya editörlerinin ya da muhabirlerin
zorlanmadan habere dönüştürebilmeleri için, haber formatında yazılmaları uygun olmaktadır. Basın bültenleri ya
yetkili kişinin ağzından konuşma metni olarak verilmekte ya da yetkilinin söyledikleri, haber yüklemleri kullanılarak
haber formatında sunulmaktadır. Haber formatında hazırlanan basın bültenlerinin, medya editörleri tarafından
daha az çabayla haber medyasında yer alması, bu tür bülten yazarlığını daha fazla tercih nedeni olarak ortaya
çıkarmaktadır.
Bu bağlamda, medya için basın bülteni hazırlamada bazı haber yazım kurallarını göz önünde bulundurmak
yararlı olacaktır.
- Haber yazmadan önce eldeki bilgiler gözden geçirilmeli, tüm bilgilerin doğru olduğu kanıtlanmalı. Tüm
bilgilere hakim olarak haber yazımına başlanmalı.
- Haber başlığı iyi belirlenmeli. Haber başlığı, haberi birkaç sözcükle anlatacak özellikte ve anlatım
yoğunluğunda seçilmeli.
- Haberin hangi teknikle yazılacağına karar verip habere uygun giriş cümlesini de ona göre seçmeli.
- Haber yazımında toplumun örf, adet ve gelenekleri göz önünde bulundurulmalı ve bu değerlere saygılı
davranılmalı, yasalar akıldan çıkarılmamalı, kişilere yönelik onur kırıcı söz ve deyimler kullanılmamalı.
- Haberleri, genel anlatımlı olarak vermek yerine olayın görgü şahitlerinin ağızlarından, bir kaynağa
dayandırarak vermek gereklidir.
- Haber yüklemlerini geniş yelpaze ve çeşitlilikte kullanmalı.
- Bazı haber yüklemlerinin kullanımında dikkatli davranmak gerekir. Örneğin, ileri sürdü, savundu
yüklemlerinde, gerçekten savunulacak bir fikrin haber kaynağına ait olması gereklidir.
- İstatistiksel sonuçlar, haberde basitleştirilmeli ve okuyucuların anlayacağı biçime dönüştürülmeli.
- Dil ve imla kurallarına, yazım kurallarına karşı çok hassas davranılmalı.
- Muhabir kendi fikirlerini habere katmamalı. Haber yorumsuz olarak yazılmalı.
- Haberle ilişkili kişilerin kim olduğu iyice tanıtılmalı. – Haber kaynağı mutlaka belirtilmeli.
- Sıfat ve zarf kullanırken dikkatli olmalı; “kalabalık bir kitle” yerine “5 bin kişi” gibi daha somut ifadeler
kullanılmalı.
- Cümleye zaman ya da sayı belirten rakamlı ifadelerle başlanmamalı.
- Sayıların kullanımında dikkatli olunmalı; örneğin 75.350 yerine “75 bin 350″ yazılmalı.
- Sıradan tanımlamalardan (şok oldu, iğne atsan yere düşmez gibi) ifadelerden kaçınmalı.
- Gözetim altına alma, tutuklama, hüküm giyme gibi konular üzerinde hassasiyetle durmalı, suçu ispat
edilmemiş hiç bir kimse için suçlu gibi ifadeler kullanılmamalı.
- Bir konuşmayı haber yaparken, konuşma bir tırnak içinde bütün olarak verilmemeli, konuşmanın özü göz
önünde bulundurularak, çeşitli parçalara ayrılarak haber yüklemleriyle anlatım süslenmeli.
- Uzun cümlelerden kaçınmalı, 15-20 sözcükte nokta koymasını bilmeli.
- Söylemi ve anlaşılması zor sözcükleri kullanmamalı.
- Halk dilinde yaygın sözcükler tercih edilmeli. Aynı sözcükler bir cümlede bir kez kullanılmalı.
- Haber anlatımında olumsuz ifadeler kullanmaktan kaçınmalı “…mamaktadır” yerine, “… mak istemiyor” gibi
ifade kullanmalı.
- Cümleler, yalın ve açık, kolay anlaşılır olmalı.
- İsim ve unvanlar doğru yazılmalı.
17- ÖZET
Haber nedir? Bir olayın haber olma ölçütleri nelerdir?
Haber, toplumun genelinin ilgisini çekecek güncel olayların, onların en kolay anlayacağı biçimde sunumudur.
Bir olayın haber olma ölçütleri; sıklık derecesi, yoğunluk değeri, açıklık, anlamlılık, uyumluluk, beklenmediklik,
devamlılık ve çeşitlemedir.
14
Haber değeri nedir?
Bir olayın haber değeri alabilmesi için; etkili ilgililik, zamanlılık, yakınlık, ilginçlik, nadirlik, önemlilik ve
heyecanlılık unsurlarından birkaçına sahip olması gerekir.
Habercilik kuralları nelerdir?
Haber yazımında, habercinin dikkat edeceği kurallar: nitelik, denge ve objektifliktir.
Haber kaynakları nelerdir?
Haber kaynakları kaynağından doğrudan alınanlara birinci el kaynaklar, kurum ve kuruluşların basın bültenleri,
haber ajansları gibi kaynaklardan edinilen haberler de ikinci el kaynaklar olarak sınıflandırılmaktadır.
Haber yazımında 5N 1K nedir?
Haber yazımında 5N 1K, ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim sorularına yanıt verilmesini ifade eder. Bu
sorulara verilen yanıt, okur/izler kitlenin olayı tam olarak anlamasında yeterlidir.
Haber yazma teknikleri nelerdir?
Haber yazımında kullanılan teknikler; ters piramit, dörtgen, düz piramit, konuşma dili, serbest yazım
teknikleridir.
Haber giriş teknikleri nelerdir?
Haber girişinde kullanılan başlıca teknikler; tanımlayıcı giriş, özetleyici giriş, genelleyici giriş, ayrıntı girişi,
öyküleyici giriştir.
Test Soruları
1. Haber nedir?
a. Belirli bir sisteme göre yazılmış, olay yazılarıdır.
b. Bir muhabirin yazdığı yazıdır.
c. Toplumu ilgilendiren bilgilerdir.
d. Güncel ve tekrar oluşabilecek olaylardır.
e. Toplumun genelinin ilgisini çekecek güncel olayların, onların en kolay anlayacağı biçimde sunumudur.
2. Aşağıdakilerden hangisi haber çeşitlerinden biri değildir?
a. Derleme haber
b. Öykü haber
c. Bilgi haber
d. Ters piramit haber
e. Araştırma haber
3. Aşağıdakilerden hangisi bir olayın haber değeri taşıması için gerekli olan unsurlardan biri değildir?
a. Zamanlılık
b. Gözlem
c. İlginçlik
d. Önemlilik
e. Heyecanlılık
4. Haberle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. Anlaşılır bir üslup ve dille yazılmalıdır.
b. Doğru bilgilere dayanılarak yazılmalıdır.
c. Olasılık ve tereddüt içeren ifadeler bulunmalıdır.
d. Nitelik, denge ve objektiflikten oluşan habercilik kurallarına uygun olmalıdır.
e. Yalın bir teknikle yazılmalıdır.
5. Aşağıdakilerden hangisi, haber yazma kurallarından biri değildir?
a. Muhabir haberinde fikirlerini söylerken, “ben”, “sen” sözcükleri yerine “biz”, “siz”i tercih etmelidir.
b. Bir cümlede bir fikre yer vermelidir.
c. Haber kaynağı belirtilmelidir.
d. Kısa ve bilinen sözcükler kullanılmalıdır.
e. Haberle ilişkili kişiler iyice tanıtılmalıdır.
6. Aşağıdakilerden hangisi haber yazma tekniklerinden biri değildir?
a. Dörtgen tekniği
b. Üçgen tekniği
c. Ters piramit tekniği
d. Konuşma dili tekniği
e. Düz piramit tekniği
7. Haber yüklemleri hangi amaçla kullanılır?
a. Haberi daha iyi anlatmak için
15
b. Haberde birinin sözlerini göstermek için
c. Haberi bir kaynağa dayandırmak ve kaynağın sözleriyle aktarmak için
d. Haberin daha anlaşılır olması için
e. Habere ilişkin şüpheleri ortadan kaldırmak için
8. Bir haberi oluşturan unsurlar aşağıdakilerden hangisinde tam olarak verilmiştir?
a. Üst başlık, ana başlık, alt başlık, spot, flaş, haber gövdesi, ara başlıklar fotoğraf altı yazılar
b. Ana başlık, alt başlık, flaş, haber gövdesi, spot
c. Üst başlık, spot, ana başlık, haber gövdesi, fotoğraf altı yazıları
d. Başlık, haber gövdesi, spot, ara başlık, alt başlık
e. Fotoğraf altı yazıları ana başlık, alt başlık, flaş, spot, haber gövdesi, ara başlıklar
9. Aşağıdakilerden hangisi haber yazımında dikkat edilmesi gereken unsurlardan biri değildir?
a. Muhabirin kendi görüşlerini habere yansıtmaması
b. Haberle ilişkili kişilerin kim olduğunun iyice tanıtılması
c. Haber başlığının iyi belirlenmesi
d. Haberin görgü şahitleri ya da kaynakların ağzından verilmesi
e. Haberde örf ve adetlere uygunluğun göz önünde bulundurulması
10. Haber yazma tekniklerinin en eskisi ve en fazla kullanılanı aşağıdakilerden hangisidir?
a. Ters piramit tekniği
b. Dörtgen tekniği
c. Düz piramit tekniği
d. Konuşma dili tekniği
e. Serbest yazım tekniği
Yaşamın İçinden
Senin Ustan Kimdi… Nerede Çalışıyordu? Her mesleğin belli kuralları vardır. Bir de bu kuralları yaratan
insanları ve geçmişi vardır. Bu sebeple “gazetecilik sıradan bir iş kolu değildir.” denilir. Her eline kalem alana, kalem
erbabı denilmez. Her gazeteci yazar olmadığı gibi, mesleğe karışmış bazı kişiler de gazeteci olmayabilir. Bunlar
başka iş seçeneklerinden tesadüfle mesleğe girmişlerdir. Ancak kimsenin ne kuralları inkâr etmeye ne de geçmişi
görmemezliğe gelmeye hakkı olamaz. Çünkü meslekler kuralları ve ustalarıyla büyür. Aslında işimizi yaparken pek
çok kuralları yerine getirdiğimizi pek fark etmeyiz.Örneğin, oto sürücüleri, yolun hangi şeridinden gideceklerine
özen gösterirken bunu kural zorlaması görmezler. Çünkü aksi yola girerler, olmadık bir kazayla karşılaşacaklarını
bilirler. Trafik sınavları öncesi öğretilen pek çok kuralı unutarak direksiyon başına geçsek bile, gün gelir; birileri bize
doğruları öğretmeye kalkışabilir.
Bizim mesleğimizde de inkâr edilmeyecek kurallar vardır. Örneğin, haberin beş unsuru aranır. Bir olayı
yazarken, nerede, ne zaman, nasıl, niçin ve kimin tarafından yapıldığını öğrenmeye çalışırız. Bunu yapmayanlar
olmaz mı, elbette olur ama onlar gazeteci değillerdir. Sayfa düzenlemesinde de kurallar vardır. Grafik bir görünüm
aranır. Büyük başlıklar sayfaların üstüne konur. Aksi yapılırsa ne olur, diye soracak olursanız, onlara grafiker
denilemez sayfa sekreterlikleri tartışılır… (Demirkent, 1995; 22)
Gazetede manşet nasıl seçiliyor, diye düşünenler vardır, onları aydınlatmak gerekir. Çünkü bu konu artık
mesleğin temel bilgileri arasında yer almaya başladı. Manşet sıradan bir söz olup çıktı. Hâlbuki manşete çıkarılacak
haber o günkü olayların ayıklanması veya bizim dilimizle triyajından sonra ortaya çıkar. Yani o gün yaşanan olaylar
arasından en önemlisi seçilir; sonra buna destek veren diğer haberlerin olup olmadığı araştırılır ve daha sonra da
veriliş şekli masaya yatırılır. Yani kaç sütun olacağı ve kullanılacak harflerin büyüklüğü. Haber triyajı çok önemli
bir iştir. Bir günde binlerce haber yazı masasına akar, bunlar arasında önemliler ayrılır, irili ufaklı değerlendirmeler
yapılır, beğenilenler sayfalara dağıtılır, birinci sayfada yer alması düşünülenler içinden de biri başköşeye yerleşir.
İşte manşet budur. Bu bir olay olabilir, örneğin büyük bir trafik kazası veya önemli bir kişinin sözlerine yer verilir.
Aranılacak olan toplumun ilgisidir. … (Demirkent, 1995, 34)
16
Cevap Anahtarı
1. e – Yanıtınız doğru değilse “Haber Nedir” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
2. d – Yanıtınız doğru değilse “Haber Çeşitleri” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
3. b – Yanıtınız doğru değilse “Haber Değeri” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
4. c – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yazma Kuralları” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
5. a – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yazma Kuralları” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
6. b – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yazma Teknikleri” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
7. c – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yüklemleri” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
8. a – Yanıtınız doğru değilse “Haberin Anatomisi” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
9. e – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yazımında Dikkat Edilecek Kurallar” başlıklı bölümü yeniden gözden
geçiriniz.
10. a – Yanıtınız doğru değilse “Haber Yazma Teknikleri” başlıklı bölümü yeniden gözden geçiriniz.
SIRA SİZDE CEVAP ANAHTARI
Sıra sizde 1
Haber, toplumun genelinin ilgisini çekecek güncel olayların, onların en kolay anlayacağı biçimde sunumudur.
Sıra Sizde 2
Verilen haber örneğinde, olayın haber alma ölçütlerini tek tek inceleyelim. Sıklık açısından, haber daha
önceden yaşanan soğuklardan sonra gelen sıcak havanın tekrar soğuyarak kara dönüşmesi yönünden bir anlam
ifade etmektedir. Yoğunluk değeri olarak, karakışın ülkenin kuzey ve iç bölgeleri olarak ülkenin genelini etkilemesi
açısından yoğunluk göstermektedir. Açıklık açısından, haber açık ve kolay anlaşılır biçimdedir. Anlamlılık yönünden,
haber ülkenin birçok bölgesini içerebilecek şekilde kar ve soğukların yeniden gelmekte olduğunu bildirmektedir.
Uyumluluk açısından, bu tür haberler, tüm medya kuruluşlarının istek ve beklentilerine uymakta olduğundan,
medya kuruluşlarınca tartışmasız şekilde kullanılmaktadır. Beklenmediklik yönünden, havaların ısınıp kışın
son günlerinde bahar havası olmasının arkasından kar yağışı ve soğukların oluşması beklenmedik bir özellik
gösterebilmektedir. Devamlılık yönünden, haber, kar yağışının ve soğukların başlamasıyla birlikte bölgelerdeki
etkileri ve yaşamı etkileyen unsurlarıyla desteklenen yeni haberler üretilebilir.
Çeşitleme yönünden bu haber, gazetelerin birinci sayfalarında, radyo ve televizyonların da ilk üç haberi içinde
yer alabilecek bir özelliktedir. Bu haber, toplumun genelini ilgilendirmesi yönünden birinci ya da ikinci sırada
değerlendirilebilecek bir haber çeşitliliğine sahiptir.
Sıra Sizde 3
Bu haber, bilgi haber çeşidine bir örnektir. Haberde, sağlıkla ilgili yapılan bir araştırmanın sonuçlarını kitleye
duyurmak ve bu konuda bilgilenmelerini sağlamak amaçlanmıştır.
Sıra Sizde 4
Bir olayın haber değeri, etkili ilgililik, zamanlılık, yakınlık, ilginçlik, nadirlik, önemlilik ve heyecanlılık unsurlarını
taşımasıdır. Bu haberin öncelikle, Bakırköylüler’i ilgilendirdiği söylenebilir. Ancak, haberin akşam saatlerinde olması
ve beklenmedik bir anda bir minibüsün yolcularıyla 40 metrelik bir inşaat kazısına yuvarlanması, etraftaki evlerin
de büyük bir risk altında olması nedeniyle zamanlılık, ilginçlik, nadirlik, önemlilik ve heyecanlılık unsurlarını da
taşımaktadır.
Sıra Sizde 5
Haber nitelik yönünden, “çevre sakinleri”nden aktarma yapmaktadır. Yalnız bu tür aktarmalarda kişi adı
belirtilmediğinden ve genel ifade kullanıldığından, muğlâk ya da bir kişinin görüşünü yansıtmayan ifadeler ortaya
çıkmaktadır. Bunun yerine “çevre sakinlerinden X X” gibi bir aktarma tercih edilmelidir. Bu haberde denge unsuru
da bulunmamaktadır. Haber yalnızca çevre sakinlerinin bakış açısından aktarılmış olup, inşaat yapan firma yetkilisi
ve belediyenin görüşü yer almamaktadır.
Haberde objektiflik unsuru da bulunmamaktadır. Haberde muhabirin kendi yorumları yer almakta
(örneğin:”caddede gündüz meydana gelecek benzeri bir çökme, onlarca kişinin hayatını tehlikeye atabilirdi.”), olay
tarafsız bir şekilde verilmemektedir.
Sıra Sizde 6
Haber kaynakları; birinci ve ikinci el kaynaklar olarak ayrılır. Halkla ilişkiler kapsamında hazırlanan basın
bültenleri ikinci el kaynaklar olarak değerlendirilmektedir.
Sıra Sizde 7
İnsanlar, bir olay hakkında 5N 1K’ya (ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim sorularına) yanıt bulduğu
taktirde olayı tam olarak kavrayabilmekte ve olaya yönelik zihninde önemli bir soru kalmamaktadır. Haberin de en
anlaşılır şekilde sunumu amaç olduğuna göre, bu sorulara yanıt gelecek karşılıkların bir haberin içinde bulunması
zorunluluğu vardır.
17
Sıra Sizde 8
Şofbenden sızan gazla 3 kişi öldü Çankırı’nın Eldivan İlçesi’nde (nerede) 14 Şubat 2005 Pazartesi günü (ne
zaman), şofbenden sızan gazdan zehirlenen 3 kişi yaşamını yitirdi (ne). Cami Mahallesi’nde yaşayan Kayacı
ailesinin gün boyunca görünmemesinden şüphelenen komşuları, durumu ailenin akrabalarına bildirdiler. Eve
gelen akrabaları, kapıyı açarak içeri girdiklerinde Kayacı ailesinin 3 ferdinin cesedi ile karşılaştı (nasıl). Olayın polise
bildirilmesinin ardından ekiplerin yaptıkları kontrolde ölenlerin Kayacı ailesinden baba Ali (47), anne Emine (42) ve
oğulları Fatih (13) (kim) olduğu belirlendi. Olaya Cumhuriyet Savcılığı’nca el konulmasının ardından evde yapılan
incelemelerde, ailenin şofbenden sızan gaz sonucu hayatını kaybettiği anlaşıldı (neden). Ali Kayacı’nın evin mutfak
olarak kullanılan odasındaki bölünmüş yerde banyo yaparken, Emine Kayacı’nın aynı odadaki mutfak bölümünde,
Fatih Kayacı’nın da diğer odada televizyon seyrederken öldüğü tespit edildi.
Sıra Sizde 9
Postada ceset var (başlık) Mahkemelerin kanıt araştırması için Adli Tıp’a gönderdiği kemik, kafatası ve hatta
bütün haldeki cesetler postayla taşınıyor. (spot) İstanbul Posta Müdürlüğü’nün Avrupa Yakası Paket Merkezi’nde
ilginç bir bölüm var: Değerli Eşya Servisi Yurt çapındaki mahkemelerden gelen koliler bu serviste toplanıyor…
(haber metni)
Sıra Sizde 10
Bu haber, ters piramit tekniğiyle yazılmıştır. Çünkü habere ilişkin en önemli unsurlar haberin girişinde
sunulmuştur. Sıra Sizde 11 Mc Cain: “Putin politikalarıyla yaramaz çocuk gibi” ABD’de Cumhuriyetçi Parti’nin etkili
ismi Senatör John McCain, Moskova’nın, İran’a nükleer yakıt sağlamaya yönelik anlaşmasını protesto için Rusya’nın
bu yıl G-8’e katılmasının engellenmesi gerektiğini söyledi. McCain, Fox News televizyonunda katıldığı programda,
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, akılcı olmayan politikalar izlediğini ve “şımarık bir çocuk gibi” davrandığını
ileri sürdü. McCain, “ABD ve Avrupalı müttefiklerimiz, artık şunu söylemeye başlamalı: (Vladimir, gelecek G-8
konferansında hoş karşılanmayacaksın)” diye konuştu. John McCain, “İranlılar’a çok fazla havuç vermek zorundayız.
Ancak Avrupalılar da bizimle havuç politikası izlemezse Birleşmiş Milletler’e giderek İran’a yaptırım isteyeceğimiz
konusunda anlaşmalı” dedi…
18
2. BÖLÜM HABER YAZMA ŞEKİLLERİ
İÇİNDEKİLER
1-Ters piramit kuralı
2-Kronolojik dizi
3-Blok paragraflarla ilgili düzenleme(dikdörtgen)
4-Sonuç paragraflı düzen
5-Düz piramit
1-Ters piramit kuralı
En çok kullanılan yazma şekli ve en temel yazım biçimidir. Konunun önemli noktalarını 1- 2 paragrafta anlatma
kolaylığı sağlar. Okuyucuya okuma ve kavrama kolaylığı sağlar. Bu yazım şeklinde olaya ait en önemli bilgi giriş
cümlesinde verilir. Yani olaylar önem sırasına göre anlatılır.
Bu yöntemin faydalı yönleri şöyle sıralanabilir:
» Okumayı kolaylaştırır ve tekrarı önler
» Merakı tatmin eder
» Sayfa düzenini kolaylaştırır
» Başlık atmada kolaylık sağlar
» Haberi daraltma ve genişletme olanakları sağlar
» Hızlı olarak haber yazmayı sağlar
2-Kronolojik dizi
Tarihsel bir sıralama, olayları oluş sırasına göre yazmaktır. Çok olaylı bir haberde olaylar gelişim sırasına göre
sıralanır. Bazı haberlerde zaman sırası önemlidir ve olayları gelişim sırasıyla anlatmak gerekir. Olayın özetini giriş
paragrafı verir. Olaylar gelişme sırasına göre anlatılır. Gerekirse olayın anlaşılmasını kolaylaştıracak konulardan
oluşan bir sonuç paragrafı da eklenebilir. Bu yazım şeklinde zaman önem taşır. Bu nedenle zaman unsuru iyice
denetlenmeli ve kanıtlanmalıdır. Olaylar neden sonuç ilişkisi taşıyacağı için tarih sırasıyla birbirini izlemesi
gerekmektedir. Olaylar gelişim ya da oluş sırasına göre anlatılır.
3-Blok paragraflarla ilgili düzenleme (dikdörtgen)
Olayın her biri ayrı bir paragrafta anlatılır. Bazı haberler ters piramitle yazılmaya uygun değildir. Çünkü haberi
oluşturan olaylar arasında önem sıralaması yapılamaz. Bu diziliş mantıksal bir sıralamadır. Paragraflarda yer alan
olaylara değer biçilemez. Yani her paragraf eşit önemdedir. Bu nedenle okuyucu haberin tamamını okumadan
anlayamaz. Bu tür haberler belgeleri, fikirleri yorumlayıp değerlendiren haberlerdir. Paragraflar bağlayıcı cümlelerle
birbirine bağlanır ve haberde genellikle “Neden?” sorusu üzerinde durulur.
4-Sonuç paragraflı düzen
Bu yazım şeklinde haberin en can alıcı noktası sonuç paragrafında verilir.
5-Düz piramit
Ters piramit’in tersidir. Ayrıntılar son paragraflarda ortaya çıkar. Sonuç metnin sonundadır. İnsanın ilgisini
çeken mizahi konular bu yazım şekliyle verilebilir. Haberden bir şey çıkarılırsa bilgi kaybı olmaz. Olaylar hikaye
edilmiş gibi anlatılır ve haberi okuduğunda okuyucuya hayal kurma fırsatı verir.
19
3. BÖLÜM
HABER YAZMA SÜRECİNİN DÖRT AŞAMASI
İÇİNDEKİLER
1. aşama düşünme ve odak noktası bulma
2. aşama bilgi toplama aşaması
3. aşama haber metnini yazma aşaması
A- haber girişleri
B - haber aktarma yüklemleri
C - haber sonlandırma
4. aşama denetim ve doğrulama aşaması
sonuç
20
Bu yazıda haberci ve haberci adaylarına çok yararlı olacağına inandığım, haber yazma sürecinin dört
aşamasından söz edeceğim. Bu aşamalar düşünme ve odak noktası bulma, bilgi toplama, haber yazma, denetim ve
doğrulama şeklinde başlıklandırılabilir.
1. AŞAMA DÜŞÜNME VE ODAK NOKTASI BULMA
Herhangi bir olay karşısında haber yazmadan önce düşünmek ve haber yazılacak unsurun; eş deyişle haberin
odak noktasının ne olması gerektiğini keşfetmek gerekir. Yaşanan her olay haber değildir ve yazılan her haber
“mutlaka yayınlanacak” değildir. Bir olayın haber yapılmaya ya da bir haberin yayınlanmaya değer bulunması o
olayın taşıdığı “haber değerlerinin” önemine bağlıdır.
Olayın ne zaman meydana geldiği, nerede meydana geldiği, kaç kişiyi ilgilendirdiği, ilginçliği, nadirliği,
heyecanlılığı, kuşkululuğu, garipliği, zıtlığı, yenilik ya da tazeliği gibi çeşitli unsurlar “haber değerleri” olarak anılır.
Bir haber bu unsurlardan ne kadar çoğunu içinde barındırıyorsa o kadar değerli bulunur.
Bir olay karşısında da önce düşünmek ve haber yapılacak odak noktasını bulmak gerekir. Odak noktası haber
değerleri çerçevesinde bulunabileceği gibi şu soruya yanıt verilerek de bulunabilir
“Bu olay ne haberidir”
Olayın ne haberi olduğu sorusuna genellikle haber yazmanın en temel formülü olan 5N1K’nın sorularıyla yanıt
verilir Bu olayda önemli olan ne, kim, neden, nerede, ne zaman, nasıl sorularından hangisidir Eş deyişle hangi soru
daha önemlidir Bu soruya yanıt vermek, haberin odak noktasını bulmak anlamına gelir.
Bu soruyu bulmakta da zorlanılıyorsa başka bir soru daha kullanılabilir “Peki, bu olayı yakın bir arkadaşıma
anlatsam, ilk ne söylerdim” İşte bu sorunun yanıtı hem olayın “ne haberi” olduğunu bize söyler. Hem de haberin
girişini yazmada büyük kolaylık sağlar.
2. AŞAMA BİLGİ TOPLAMA AŞAMASI
İkinci aşamanın anahtar soruları şunlardır “Bu olayı yakın bir arkadaşıma anlatsam, acaba hangi soruların
yanıtlarını merak ederdi”, “Acaba bu olayla ilgili olarak hangi soruların yanıtlarını mutlaka bulmalıyım”
İşte bu soruların yanıtlarının bulunup not edilmesi, haber yazma sürecinin bilgi toplama aşamasını oluşturur.
Bilgi toplamanın iki temel kuralı vardır “Her türlü bilgiyi not al” ve “asla bir kaynakla yetinme”
3. AŞAMA HABER METNİNİ YAZMA AŞAMASI
Haber yazmaya başlamadan önce ilk yapılması gereken iş, elde edilen bütün bilgilerin gözden geçirilmesi ve
eksik bilgi olup olmadığının kontrol edilmesidir. Elde edilen bilgilerin doğru ve eksiksiz bir haber yazmak için yeterli
olup olmadığı ve varsa karşıt görüşlerin alınıp alınmadığı da bir kez daha düşünülmelidir. Hala yanıtlanmamış ya da
doğruluğu kontrol edilmemiş bilgiler varsa, bu eksikler en kısa sürede tamamlanmalıdır.
Ardından haberin odak noktası çerçevesinde bir yazı planı çıkarılabilir. Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde
neler yazılacağı bu şekilde planlanır. Bu arada haber yazma tekniğinin hangisi olacağına karar verilir.
Haber yazma teknikleri arasında en çok kullanılanı “ters piramit” adıyla anılan, en önemli bilgilerin en önce
verildiği tekniktir. Genellikle özetleyici bir giriş yapılarak olayın en önemli boyutları ortaya konur. Şu üç soru ters
piramit tekniği ile yazılacak haber girişi için yol göstericidir “Bu olayla ilgili olarak okuyucuyu en çok etkileyecek
olan şey unsur nedir”, “Bu olayla ilgili olarak en başta, acilen yanıtlanması gereken soru ya da sorular hangisi ya da
hangileridir”, “Hangi haberi destekleyici konuşmalar ya da ifadeler en güçlü olanlardır”. Girişin ardından önemlilik
sırasına göre olaya ilişkin detaylara yer verilir.
Dörtgen tekniğinde olay birbirine eş paragraflar halinde sunulur. Farklı giriş tekniklerinin kullanılabildiği bu
teknik daha çok öyküleyici bir anlatımda bulunulacağı zaman tercih edilir. Okuyucu haberin tamamını okumadan,
haberin bütünü hakkında bilgi sahibi olamaz.
Piramit tekniğinde ise ters piramit tekniğinin tam tersi uygulanır. Bir ayrıntıdan başlayarak olayın anlatılması
amaçlanır. Sonuca ulaşmak, haberin sonunda mümkündür. İlgi çeken konular, mizah, yenilik ve benzeri olaylar bu
teknikle haber haline getirilir.
Bunlardan başka haber yazma teknikleri de vardır ve ayrıntıları için “haber toplama ve yazma” kitaplarına
bakılabilir…
A - HABER GİRİŞLERİ
Haber yazmada belki de en çok üzerinde durulması gereken konu, haberin girişidir. Çünkü giriş, haberin
okunmasını ya da dinlenmesini sağlaması açısından en önemli bölümdür. Haber girişi her zaman tutamaç görevi
görmeli, ilgi çekmeli, okutmalı ya da dinlettirmelidir. Hatta haberin bu cümlede başlayıp bittiği de söylenebilir.
Haber giriş teknikleri; özetleyici giriş, tanımlayıcı giriş, alıntılı giriş, sorulu giriş, genelleyici giriş, zıtlık ifade eden
giriş, okur-izleyici adresli giriş gibi çeşitli adlarla tanımlanır.
21
“Acaba gördüğüm ya da duyduğum bu olayı en yakın arkadaşıma anlatsam, söze nasıl başlardım, ona ilk
önce ne söylerdim” sorusunun yanıtı, özetleyici giriş tekniğinin anahtar sorusunu oluşturur. Genellikle olayın
birden çok unsurunun önemli olduğu durumlarda özetleyici giriş tekniğine başvurulur. Ters piramit tekniğiyle
yazılan haberlerde de büyük ölçüde özetleyici girişte bulunulur. Özetleyici giriş yazmanın en pratik yöntemi, 5N1K
formülündeki soruların yanıtları arasından en önemlileri yanıtlamaktır.
Tanımlayıcı giriş; bir kişi ya da olayı tanımlayarak habere başlamaktır. Olayın en önemli unsuru “kim” ya da “ne”
soruları ise, habere tanımlayıcı girişle başlanabilir.
Alıntılı giriş ise haber kaynağının sözünü girişe çıkarmak anlamındadır. Özellikle toplantı, demeç ya da
görüşme türü açıklama ya da konuşmaya dayalı haberlerde; haberin en değerli unsurunun söylenen bir söz olduğu
durumlarda alıntılı giriş yapılabilir. Haberde ön plana çıkarılması düşünülen söz, giriş cümlesinde tırnak içinde
verilir. Sözü söyleyen haber kaynağı da genellikle aynı cümle ya da paragrafta tanıtılır.
Haberde ilgi çekiciliği sağlamak ve okuyucuyu habere katmak için kimi zaman en önemli ayrıntıya işaret eden
soru ya da sorular giriş cümlesinde verilir. Bu da sorulu giriş tekniği adıyla anılır.
Kimi zaman da konuya daha genel bir ifadeyle girişte bulunulur. Örneğin Kış yüzünü göstermeye başladı
Türkiye’de işsiz sayısı her geçen gün artıyor Yollar yine kan gölü…
Zıtlık ifade eden giriş için ise şu söylenebilir “Köpeğin insanı ısırması” haberciler için sıradan bir olaydır; oysa
“insanın köpeği ısırması” kaçırılmaması gereken bir haber olarak görülür. Sıra dışı ya da alışık olunmayan durumlara
ilişkin zıtlıklar haberin en önemli öğesini oluşturabilir.
Olayın bir öykü anlatır gibi aktarıldığı öyküleyici girişte, okur ya da izleyicinin kendilerini olayın içinde bulması
istenir. Genellikle olay ya da olayın kahramanı ilk paragrafta tanıtılır. Görülen, duyulan, koklanan, tadılan ya da
dokunulan şey haberin bir parçası haline gelir. Bu nedenle haber kaynakları ile görüşürken nasıl davrandıklarını,
görüşme sırasında ne yaptıklarını, ne giydiklerini, nasıl renklerde kıyafetleri tercih ettiklerini, bağırarak mı, yoksa
sakin bir biçimde mi konuştuklarını, bir soruya yanıt verirken ne kadar süre düşündüklerini, çevredeki manzarayı,
olağan olmayan her şeyi not etmekte yarar vardır.
Haberin girişinde doğrudan okur ya da izleyicilere seslenilen ve onların habere katılımını sağlayan giriş
tekniğine de “okur-İzleyici adresli giriş” diyebiliriz. Bu teknik, okurun haberin
bir öğesi olmasını kapsar. Örneğin “O şarkıyı siz de duymuşsunuzdur. Gençliğin ne demek olduğunu belki de o
şarkıdan öğrenmişsinizdir. Bir sabah yaşınız sorulduğunda artık dolu dolu “30” rakamını söylediğinizde, saçınızdaki
ilk beyazlar, göz çevrenizdeki ilk kırışıkları aynada fark ettiğinizde zınk diye anlamışsınızdır ‘Gençliğe Veda’nın ne
demek olduğunu...”
B - HABER AKTARMA YÜKLEMLERİ
Haberin girişinden sonra teknik olarak dikkat edilmesi gereken ikinci önemli noktayı cümlelerin sonunda
kullanılacak olan yüklemler oluşturur. Haber yazmada temel kural, görülen, duyulan ya da öğrenilen bilgilerin
üçüncü tekil şahıs diliyle, tarafsız kalmaya çalışılarak kamuoyuna aktarılmasıdır. Çünkü muhabir ya da haberci,
haber kaynaklarından derlediği bilgileri okuyuculara anlatan ya da aktaran kişidir. O halde kurduğu cümleler de
anlatım ya da aktarma yüklemleri ile sonlanmalıdır. Haber yazımında kullanılan sık kullanılan bu tür yüklemlere
“haber yüklemleri” adı verilir.
Haber kaynağının kimliğinin belirtildiği etken yükleme sahip anlatımlarda en çok; kullanım sıklığı sırasıyla şu
yüklemler tercih edilir “açıklamak”, “demek”, “söylemek”, “belirtmek”, “diye konuşmak”, “ileri sürmek”, “vurgulamak”,
“şöyle konuşmak” ve “anlatmak”...
Edilgen yüklemli anlatımlarda ise sıklıkla “belirtilmek”, “açıklanmak”, “bildirilmek”, “önerisinde bulunulmak”, “ileri
sürülmek” yüklemleri tercih edilmektedir.
C - HABER SONLANDIRMA
Haberlerin sonuç paragraf ya da cümleleri genellikle geçmiş hakkında bilgi verici, geleceğe yönelik duyurum
ya da sonuç yargısı ifade eder. Örneğin “Bölgede hava sıcaklığının eksi 20 derece olduğu belirtiliyor”, “Meydana
gelen zararın ve hafriyatın kaldırılmasının bedelinin 18 milyar 550 milyon lira olduğu kaydedildi.”, “Toplantı,
ödüllerin verilmesiyle sona erdi.”, “Sanatçı, kutlamalar çerçevesinde ayrıca 15 Aralık’ta da Eskişehir’de bir sokak
konseri verecek.”
4. AŞAMA DENETİM VE DOĞRULAMA AŞAMASI
Haber yazmanın son aşamasını denetim ve doğrulama oluşturur. Habercilikte belki de en çok atlanan aşama
budur. Onun için bu aşamayı biraz daha detaylı aktarmaya çalışacağım…
22
Denetim ve doğrulama aşamasında 10 maddelik bir uygulama listesi sunacağım
1. İlk okuma Taslak hali yazılan haber metni baştan sona okunmalıdır.
2. Yazım yanlışlarının denetimiOkuma sırasında, haberin ilk aşamasında belirlenmiş olan “odak noktası” yeniden
hatırlanır ve bu odak noktasından hareketle öncelikle yazım hataları, cümle ve anlatım bozuklukları kontrol edilir.
Hemen ardından da cümlelerdeki özne-yüklem uyumu kontrol edilir. Ayrıca haberin bir kez de “sesli okunması” ve
kulağa hoş gelmeyen kelimelerin atılması ya da başka sözcüklerle değiştirilmesi de tavsiyeler arasındadır.
3. Okunurluk ve anlaşılabilirlik denetimi Haber, çok sayıda kişinin anlayabileceği bir metin olmalıdır.
Bu nedenle haberde geçen rakamlar, bilimsel bilgiler, istatistiksel sonuçlar basitleştirilerek, okuyucuların
anlayabileceği biçime dönüştürülmelidir. Cümleler olabildiğince kısa ve sözcükler olabildiğince kolay okunabilir
olmalıdır.
4. Fazlalıkların denetimi Haberde gereksiz bulunan ayrıntılar ya da fazlalık olarak görülen noktalar bu aşamada
atılmalıdır. Haberde asıl olan “özün” verilmesidir. O nedenle, “Acaba yazdığım cümlelerden hangilerini atarsam
anlam bozulmaz” ve “bu cümleden hangi kelimeleri atarsam anlam bozulmaz” biçimindeki sorularla haberdeki
fazlalıklar hafifletilebilir.
5. Eksik bilgi denetimi Her ne kadar bitmiş sayılsa bile haber yazıldıktan sonra muhabirin kendi kendine “acaba
bu haberle ilgili daha başka hangi unsurlara yanıt verilmesi gerekliydi” ya da “bu haberde hangi sorulara yanıt
vermedim” biçimindeki sorularla haberin bir kez daha kontrol edilmesi yararlıdır.
6. Yanlış bilgi denetimi Haberde aktarılan bilgiler doğru mudur Bu bilgilerin doğruluğu ikinci kaynaklardan
kontrol edilmiş midir Haberde adı geçen tüm kişilerin adları ve soyadları doğru yazılmış ve bu kişiler doğru bir
şekilde tanıtılmış mıdır Haberde geçen ifadeler, haber kaynağı olarak gösterilen kişilere mi aittir ve bu kişilere
doğru atıflar yapılmış mıdır Haber metni herhangi bir kuşkuya ihtimal vermekte midir Son soru hariç, diğer
soruların yanıtları “evet” olacak şekilde haber metni yeniden kontrol edilmeli ve gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
7. Yorumsuzluk tarafsızlık denetimi Haber metninde kullanılan sıfat ve zarflara dikkat edilmeli ve haber
metninin “yorumsuz”, “tarafsız” bir metin olması adına, metindeki sıfat ve zarfların gerekli olup olmadığı tekrar
düşünülmelidir. Haberde nesnelliğin sağlanması adına karşıt görüşlere yer verilip verilmediği ve eşit şekilde söz
hakkı tanınıp tanınmadığı bu aşamada denetlenir.
8. Etik ve hukuk kurallarına uygunluk denetimi Bu aşamada haberin evlere, işyerlerine, çocuk, genç ve yaşlılara
da seslenildiği unutulmamalı, haberin yemek ya da kahvaltı masalarında okunabileceği ya da izlenebileceği
bilinmeli, okurun her şeyi bildiği gözden uzak tutulmamalıdır. Bu bağlamda haberin etik değerlere duyarlılığı ve
hukuk kurallarına uygunluğu denetlenmelidir.
9. Son okuma Son olarak ise haberin “yayına hazır” ya da “tamam” olduğuna karar verildikten sonra haber
metni yeni baştan okunmalı ve tüm denetim sürecinin aşamaları hızlıca “yeniden” gözden geçirilmelidir.
10. Geribildirimin takip edilmesi Bir muhabir için haberin yazılıp haber merkezine gönderilmesi ile haber
yazma süreci tamamlanır; ancak iletişim sürecinin tamamlanabilmesi için habere gelecek geri dönüş ya da
tepkilerin de takip edilmesi gerekir.
SONUÇ
Artık haberimiz bitmiş ve yayınlanmaya hazır hale gelmiş durumda… Bundan sonra “haber yayınlama
süreci” başlar. Muhabir tarafından yazılan haberler, organizasyon şemasına bağlı olarak istihbarat şefine, yazı
işleri müdürüne ya da editöre gider. Oradan; belki de, redaksiyon servisine gönderilir. Haberin yayınlanmak üzere
seçilmesini etkileyen unsurlar, haber içeriğini etkileyen unsurlar, haberin yayınlanmasından sonra sözü edilebilecek
kamuoyu üzerindeki etkilerine yönelik unsurlar ayrı çalışmaların konusudur. Şimdilik haberci ve haberci adaylarına,
haber yazma süreçlerinde başarılar dilerim.
23
4. BÖLÜM HABER YAZMA VE ÖRNEKLİ ANLATIM
İÇİNDEKİLER
1.1. Haber Dilinin Temel Unsurları
1.1.1. Açıklık
1.1.2. Sadelik
1.1.3. Kesinlik
1.2. Haber Fiilleri
1.2.1.Uzun Alıntı Fiilleri
1.2.2. Kısa Alıntı Fiilleri
1.2.3. Doğrudan ve Dolaylı Aktarımda Kullanılan Haber Fiilleri
1.3. Haber Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Temel Unsurlar
1.3.1. Haberin Bütünlüğü ve Zaman
1.3.2. Haberde Fiil Bütünlüğü
1.3.3. Haberde Yer, Tarih ve Saatlerin Yazımı
1.3.3.1. Haberde Yer İsimlerinin Doğru Yazılması
1.3.3.2. Haberde Tarihlerin Doğru Yazılması
1.3.3.3. Haberde Saatlerin Doğru Yazılması
1.3.4. Haberde Sayıların ve Unvanların Yazımı
1.3.4.1. Haberde Sayıların Yazımı
1.3.4.2. Haberde Ad ve Unvanların Yazımı
1.3.5. Haberde Sıfat Kullanımı
2. HABERİN YAPISI VE HABER GİRİŞLERİ
2.1. Haberin Yapısı
2.2. Haber Girişleri
2.3.1. Flaş Giriş
2.3.2. Tek Olaylı Giriş
2.3.3. Çok Olaylı Giriş
2.3.4. Alıntılı Giriş
2.3.5. Yığma Giriş
2.3.6. Renkli ( Hikâye ) Giriş
2.3.7. Sorulu Giriş
2.3.8. 5N 1K Kuralına Göre Girişler
3. HABERİN GÖVDESİ
3.1. Haberin Kurgusu
3.2. Haberin Protokolü
4. HABER BAŞLIKLARI
Haber Başlıklarında Nelere Dikkat Edilmelidir?
4.1. Üst Başlık
4.2. Ana Başlık
4.3. Alt Başlık
4.4. Spot Başlık
4.5. Ara Başlık
24
1. HABER DİLİ VE HABER YAZIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN UNSURLAR
1.1. Haber Dilinin Temel Unsurları
1.1.1. Açıklık
Haber metninde açıklık, belli bir olayı, konuyu, fikri anlaşılır duruma getirmektir.
Metnin anlamının kolay ve anlaşılır olması durumudur. Bunun için haberde aktarılanlar, verilenler anlam
belirsizliği yaratmamalıdır. Bu da kullanılan ifadelerin kesin ve net olması, kuşkuya yer bırakmamasıyla sağlanır.
Açıklığı sağlamak için hem cümleler, hem paragraflar kısa olmalıdır. Ayrıca karmaşık sözcüklerden, terimlerden, çok
kullanılmayan ve bilinmeyen deyimlerden, yabancı sözcüklerden, argo sözcüklerden uzak durulmalıdır. Özellikle
tek fikir içeren basit fiillerden oluşmuş kısa cümleler kullanılmalıdır.
1.1.2. Sadelik
Haberde sadelikle anlatılmak istenilen, her cümlenin kolay anlaşılır olmasıdır. Yazılan metinde anlatılanı
okuyucu hemen kavrayabilmelidir. Eğer okuyucu, “Bununla acaba ne demek istemişler?” diye düşünüyorsa,
hem haberi kavrayamamış olur, hem de habere olan ilgisi azalır ve haberi okumaktan vazgeçer. Sadelik süsten,
gösterişten, sözcük oyunlarından ve çoklu çağrışımlardan uzak durarak haberin yazılması ve haberi oluşturan olay,
bilgi ve duyguların aktarılmasıdır.
Sadeliği sağlamak için okuyucuya neyi vermek istediğimizi öncelikle düşünmeliyiz.
Haberle ilgili hangi unsurların üzerinde duracaksak sözü uzatmadan, olayın özünü yakalamalıyız. Bu da haberi
belli bir mantık çerçevesi içine oturtmak demektir. Bu nedenle haber metni ayrıntıya boğulmamalı, detaycı bir
yaklaşım izlenerek asıl konudan uzaklaşılmamalıdır. Bunu sağlamanın en basit yoluysa gereksiz sözcüklerden uzak
durulmasıdır.
1.1.3. Kesinlik
Haberi oluşturan bilgilerin doğrulunun araştırılması ve haber metninde bunların, kesin bir dille ifade
edilmesidir. Kesinliğin sağlanması, her şeyden önce haberin yazılmasından önceki süreçle ilgilidir. Bu da haberi
yazarken işi aceleye getirmemek ve haberle ilgili gerekli araştırmayı yapmak anlamına gelir. Her yayın kuruluşu,
haberi öncelikli olarak vermek ister, ancak kesinliği sağlanmamış bilgilerin, başka bir deyişle olasılıkların haberde
kullanılması ve bunların sonradan yanlış olduğunun ortaya çıkması, okuyucunun yanlış bilgilenmesine dolayısıyla
da haber kurumuna güveninin azalmasına yol açar. Bu olumsuz sonuçtan kaçınmak için haber, öncelikle kesinliği
sağlanmış bilgiler üzerine kurulmalı, kesinleşmemiş bilgilere haberde mümkün olduğunca yer verilmemeli, kişisel
yorumlardan ve söylentilerden uzak durulmalıdır.
Kesinliği sağlanmanın bir başka yolu da gereksiz tekrarlardan, bölük pörçük ve gelişigüzel ifadelerden
kaçınmaktır. Haberin üçünü şahıs olarak yazılması da kesinliği sağlayan etmenlerden biridir. Kesin bilgiler üzerine
kurulmuş bir haberin, okuyucu üzerindeki ikna etme ve inandırma etkisi daha yüksek olduğundan haberde
kesinliğin sağlanması çok önemlidir.
1.2. Haber Fiilleri
1.2.1.Uzun Alıntı Fiilleri
Habere konu olan kişilerin yaptıkları konuşmalardan ya da haberle ilgili belgelerden yapılan alıntıların
belirtildiği fiillerdir. Bu fiiller, haberde geçen alıntıların 3-4 cümleden uzun olduğu durumlarda kullanılır.
1.2.2. Kısa Alıntı Fiilleri
Habere konu olan kişilerin yaptıkları konuşmalardan ya da haberle ilgili belgelerden yapılan alıntıların
belirtildiği fiillerdir. Bu fiiller, haberde geçen alıntıların 2-3 cümleyle sınırlı olduğu durumlarda kullanılır.
1.2.3. Doğrudan ve Dolaylı Aktarımda Kullanılan Haber Fiilleri
Haber dilinde, eylem ve söylem bildiren pek çok fiil kullanılmaktadır. Bunlara haber fiilleri denilir. Haber
fiilleri, doğrudan aktarım ve dolaylı aktarım fiilleri olarak iki grupta ele alınabilir. Haber metnini yazarken
fiillerinin kullanımı açısından çeşitlilik izlemek, her zaman için haberin monotonluğunu kıran bir yaklaşımdır.
Haber yazımında bazı fiiller, haber dili açısından diğerlerinden daha fazla kullanılmaktadır. Doğrudan anlatımda
sıkça kullanılan filler şunlardır: “açıklamak”, “demek” , “söylemek”, “belirtmek”, “diye konuşmak”, , “ileri sürmek”,
“vurgulamak”, “şöyle konuşmak”, “anlatmak”. Dolaylı anlatımda da; “belirtilmek”, “açıklanmak”, “bildirilmek”,
“önerisinde bulunulmak”, “ileri sürülmek” fiillerinin kullanımı yaygındır.
Haber yazımında kullanılan fiillerin geniş listesi şöyledir:
Doğrudan Aktarımda Kullanılan Haber Fiilleri
Açıklamak, Açıklama yapmak, Anlatmak, Belirtmek, Bildirmek, Bilgi vermek, Cevabını(karşılığını) vermek,
Cevaplandırmak, yanıtlamak, şeklinde yanıtlamak, Değinmek, Demek, Dile getirmek, Dinlemek, Diye konuşmak,
Diye sormak, soru yöneltmek, Duyurmak, Eleştirmek, Hatırlatmak, Iddia etmek, İleri sürmek, İfade etmek, İfadesini
kullanmak, İşaret etmek, Kaydetmek, Konuşmak, Konuşmasını şöyle tamamlamak, Nitelendirmek, Savunmak,
Sıralamak, Sorusunu yanıtlamak, Söylemek, Sözlerine eklemek, Sözlerini şöyle sürdürmek, Suçlamak, Şeklinde
değerlendirmek, Şöyle demek, Şöyle konuşmak, Şu görüşlere yer vermek, Şunları ifade etmek, Şunları kaydetmek,
Tepkilere yol açmak, Tepkiyle karşılamak, Uyarmak, Üzerinde durmak, Vurgulamak, Yazmak, şunları yazmak,
25
Yorumlamak, yorumuna yer vermek
Dolaylı Aktarım Fiilleri,
Açıklanmak, Belirtilmek, Bildirilmek, Bilgi verilmek, Dikkati çekilmek, Eleştirilmek, İfade edilmek, İfadesi
kullanılmak, İleri sürülmek, İsteğinde bulunulmak, Kaydedilmek, Öğrenilmek, Önerisinde bulunmak, Şöyle
denilmek, Şu görüşlere yer verilmek, Şunlar ifade edilmek, Uyarısında bulunulmak, Üzerinde durulmak,
Ayrıntılı bilgi için bkz. Atilla Girgin, HABER YAZMA TEKNİKLERİ, Atilla Girgin,
HABER YAZMAK, Kemal Arslan, HABERİM VAR.
Örnekler
Doğrudan Aktarım Fiilleri
=> Ankara Valiliği yoğun kar yağışı nedeniyle okulların hafta sonuna kadar tatil edildiğini açıkladı.
=> Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’le bir araya geldikten sonra açıklama yapan Fransa Devlet Başkanı Jacgues
Chırac, Türkiye’nin AB üyeliğine karşı olmadıklarını söyledi.
=> Bağımsız gözlemciler, Ukrayna’daki seçimler sonucunda hiçbir partinin tek başına iktidara gelemeyeceğini
belirttiler.
=> Filistinli yetkililer, İsrail tarafının ateşkes kurallarını ihlal ettiğini bildirdi.
=> Önergeyi yanıtlayan İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu, Mart 2004 seçimlerinden bu yana belediyelere,
kadrolu 7 bin 797 memur ve 2 bin 570 sözleşmeli personel alındığını bildirdi.
=> Wilson, Bakü’de yapılacak olan Ekonomik işbirliği Örgütü Zirvesi sırasında Başbakan Erdoğan’ın, İran
Cumhurbaşkanı Ahmedinecad ile görüşmesinde, ABD’nin bir mesaj iletip iletmeyeceğinin sorulması üzerine,
“İletilmesini istediğimiz özel bir mesaj yok.” karşılığını verdi.
=> Şeker kullanımıyla ilgili bir soruyusa O’Neill, “Türkiye-AB görüşmeleri devam ettiği sürece, şeker fiyatları
makul seviyeye inecek. Şekerimizi Türkiye’de hükümetin tespit ettiği şartlar altında almaya devam edeceğiz.” diye
yanıtladı.
=> …Şeyh Ahmet, 2005 yılına ilişkin yaptığı değerlendirmede, havayolu endüstrisinin yıl içerisinde karşılaştığı
sorunlara, özellikle de yakıt fiyatlarının yol açtığı olumsuz etkilere değindi.
=> Enerji Bakanı Güler, TİM Başkanı Satıcı’nın “enerji politikası gerek” sözüne kızarak “Burası arena. Gladyatör de
var, kendi çıkarlarını dile getiren yırtıcı hayvanlar da” dedi.
=> Türkiye’nin hangi siyasi görüşten olursa olsun sahiplenilmesi gereken değerleri olduğunu vurgulayan 9.
Cumhurbaşkanı Demirel, “Siyasi iktidar bu değerlere sahip olmadığı zaman halkla sürtüşmeye girer ve vadesi dolar”
diye konuştu.
=> Çok sayıda benzer olay yaşandığını anımsatan Feridun Baloğlu, Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç’a
“Anadolu’nu tarihsel ve kültürel değerlerinin topraklarımıza getirilmesi konusundaki eksikliğimizi, ne tür
girişimlerle gidermeyi planlıyorsunuz?” diye sordu.
=> Özdemir Özok, bugünkü mevzuat ve Yargıtay uygulamalarıyla yasal şartlar oluşturulduğunda, terör örgütü
liderlerine, etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanma imkânı getirebileceğine dikkat çekti.
=> Mesut Yılmaz’ın katılmadığı duruşmada son savunmasını yapan Güneş Taner, hakkındaki suçlamaları
reddederek, davanın zaman aşımından düşmesi yönünde mütalaa veren Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Nuri Ok’u
eleştirdi.
=> Bazı CHP’liler TBMM Başkanı’na kıyak emeklilik yolu açan iki kelimenin bizzat Arınç’ın isteğiyle yasaya
konduğunu iddia ettiler.
=> Enerji faturasında yaşanan bu büyüme, geçen yıl 21 milyar dolar olan enerji ithalatının bu yıl 30 milyar
doları aşabileceğine de işaret etti.
=> AmerikanMerkez Bankası FED’in faiz artışı konusunda temkinli davranarak, artışa ara vermesi halinde
doların gerilemeyi sürdüreceğini belirten Mobius, parite tahmininde bulunmak için uygun zaman olmadığını
kaydetti.
=> Aykut Özüner, sözlerini şöyle tamamladı: “Avrupa ile kıyaslandığında yüzde 3-5, iyi büyüme rakamları. Bizim
de artık düşük; ama istikrarlı büyüme rakamlarına alışmamız lazım. Sadece otomotiv değil her sektör için geçerli.”
=> Sinan Aygün, 61 ayrı meslek komitesinin katılımıyla ATO’da düzenlenen, “Genişletilmiş Olağan Meclis
Toplantısı”nda yaptığı konuşmada, milli gelirin, 2 bin 500 dolardan 5 bin dolara çıktığını, Türkiye’nin büyüdüğünün
söylendiğini; ancak bu büyümenin hormonlu, dopingli büyüme olduğunu savundu.
=> Muratpaşa Belediye Başkanı Süleyman Evcilmen, jimnastikçilerin başarılarının ülke sınırlarını aşmasının,
gurur kaynağı olduğunu söyledi.
=> Nur Öztin Kurak, Visa aracılığıyla gerçekleşen yıllık işlem hacminin, 32 milyar euronun üzerinde olduğunu,
Türkiye’de 2005 Kasım itibariyle 36 milyon adet Visa markalı kart ve bir milyona yakın kabul noktası bulunduğunu
da sözlerine ekledi.
26
=> Sağlık konusunda hizmetlerin bitmeyeceğini söyleyen Başbakan Erdoğan şöyle konuştu: “Sağlıkta,
bu hastaneler birleşmez dediler. Birleşti. Hastanelerimizde; SSK’da doluluk yüzde 130, Sağlık Bakanlığına ait
hastanelerde yüzde 65 doluluk var.”…
=> Merkez Bankası’nın raporunda şu görüşlere yer verildi:
=> “2006 ve 2007 yıllarında yüzde 5 ve yüzde 4 gibi düşük enflasyon oranlarının hedeflendiği dikkate alınırsa,
bu konunun önemi, hedefe ulaşabilirlik açısından daha da artmaktadır.”
=> Mahkeme başvurusunda 1977’de Kurtsan İlaç Sanayi, 1988’de Kurtsan Medikal Sanayi ve 1994’te Otacı İlaç
Kozmetik şirketinin kurulduğunu ifade eden Kurtsan, 2001 yılında aile içi bir ortaklık anlaşması yaptıklarını ifade
etti.
=> Talha Görgülü, Türkiye’nin çevresindeki ülkelerden kaynaklanan bir imaj sorunu yaşadığını vurguladı.
Dolaylı Aktarım Fiilleri
=> TBMM Üstün Hizmet Ödülleri açıklandı.
=> Restorasyon kapsamında yaklaşık 20 milyon dolarlık yatırım gerçekleştirdiği belirtilen Capitol Alışveriş
Merkezi’nin, dekorasyonunda huzurlu ve zevkli alışveriş konseptlerini birleştirdiği açıklandı.
=> Bu sırada O.Ö dışarıdaki bir kişi tarafından karnından bıçakla yaralandı. Çocuğun sağlık durumunun iyi
olduğu belirtildi.
=> Olmert’in, “Alınacak kararlar, saldırı girişimlerini daha çok başarısızlığa uğratmak için, güvenlik bariyerinin
daha hızlı bitirilmesine olanak sağlayacaktır” dediği bildirildi.
=> Şırnak Valiliği’nden yapılan açıklamaya göre, silahsız ve teçhizatsız olarak güvenlik güçlerine teslim
olan terörist, örgüt içerisindeki baskı ve insanlık dışı uygulamalardan rahatsız olduğunu belirterek, kendisi gibi
terör örgütünden kaçmak isteyen çok sayıda arkadaşının bulunduğunu söyledi. PKK’lının kimliği hakkında bilgi
verilmedi.
=> Tigana’nın savunmayı İbrahim Toraman, Gökhan Zan, Koray ve İbrahim Üzülmez’den kuracağı, forveti de
Bobo-Gökhan Güleç ikilisinden oluşturacağı ifade edildi.
=> İsrail gizli servisi MOSSAD’a yakınlığıyla bilinen Debka adlı internet sitesinde,
ABD’nin, Ankara’dan Van Gölü ile İran sınırı arasına askeri üs kurmayı talep ettiği ileri sürüldü.
=> Terör örgütü mensubunun, örgüt içerisindeki baskı ve insanlık dışı uygulamalardan rahatsızlık duyduğunu
belirterek teslim olduğu kaydedildi.
=> S.Ç.’nin son bir yılda 45 ayrı hırsızlık suçundan gözaltına alındığı ve her defasında yaşı küçük olduğu için
serbest bırakıldığı öğrenildi.
=> Çin’in BM nezdinde Büyükelçisi Wang Guangya, İran’ı uranyum zenginleştirme faaliyetlerini durdurmaya
ikna etmek için, BM Güvenlik Konseyi’nden karar çıkmasının, “tehlikeli olabileceği” uyarısında bulundu.
1.3. Haber Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Temel Unsurlar
1.3.1. Haberin Bütünlüğü ve Zaman
Günümüz gazeteciliğinde haberin zamanı, di’li geçmiş zamandır. Yalnız ülkemizde değil, başta batı basını
olmak üzere bütün dünyada aynı anlatım tercih edilmektedir. Kısaca haber dili, “hikâye etme” esasına dayalıdır.
Örneğin “Okullar bugün açılmıştır.” İfadesi yerine “Okullar bugün açıldı.” anlatımı kullanılmaktadır. Haberde di’li
geçmiş zamandan sonra, en çok kullanılan zamanlar şimdiki zaman ve gelecek zamandır. Haberin içeriğine,
haberde yer alan olayların devam edip etmeyeceğine ve bazı başka koşullara göre, haberde diğer zaman kiplerine
de yer verilebilir.
Devam edecek olaylarda anlatım dili, genellikle geniş zamanlı olmalıdır:
“Polis zanlıları arıyor”
“Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, Sosyal Güvenlik Yasa Tasarısı ile ilgili görüşmeler sürüyor” gibi.
Haber oluşturan olay ya da olaylar devam edecekse ya da gelecek zamanda oluşacaksa, o zaman haberde
anlatım dili, gelecek zaman olmalıdır:
“Kış Olimpiyatları, 5 Mart Pazartesi günü yapılacak kapanış töreniyle sona erecek.”
1.3.2. Haberde Fiil Bütünlüğü
Haber dili, dili geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek zaman temeline dayalıdır. Bununla birlikte haberin içeriğine
ve haberde yer alan olayların durumlarına göre farklı zaman ekleri de kullanılmaktadır. Ancak bir haberde yer alan
cümlelerde geçen fiiller bütünlük açısından birbirini tamamlamalıdır. Örneğin hem dili geçmiş zaman hem de
şimdiki zaman aynı cümle içinde kullanılmamalıdır. Ayrıca bazı istisnalar dışında haber metninin bütününde de fiil
bütünlüğüne dikkat etmek gerekmektedir. Dili geçmiş zamanla başlayan bir haber metni
mişli geçmiş zamanla devam ederse anlatımda bütünlük öğesi bozulmuş olur. Haber yazılırken haberde fiil
bütünlüğü mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
1.3.3. Haberde Yer, Tarih ve Saatlerin Yazımı
1.3.3.1. Haberde Yer İsimlerinin Doğru Yazılması
Haberi yazan gazetecinin temel sorumluluğu, haberde doğruluğu sağlamaktır. Bu da aslında haberde kesinlik,
sadelik ve açıklığın sağlanmasıyla ilgilidir. Özellikle habere ilişkin temel bilgilerin kesin biçimde haberde yer alması
27
28
gerekmektedir. Haberle ilgili bilgiler içinde en önemli olanlardan biri, olayın geçtiği yerdir. Olay yeri haberle ilgili
olarak “nerede” sorusunun cevabıdır. Birçok haberde haberi oluşturan olayların geçtiği, ortaya çıktığı bir veya birkaç
yer vardır. Bu yer resmi nitelikli bir bina olabileceği gibi, bir şehir meydanı, bir sokak, cadde, bir alışveriş merkezi,
bir eğlence mekânı, bir şehrin kendisi, bir bölge, bir veya birkaç ülke, açık denizler, hatta uzay boşluğu olabilir.
Okuyucu için olayın geçtiği yerin haberde doğru bir biçimde verilmesi her zaman çok önemlidir; çünkü okuyucu
başta kendi yaşadığı yer olmak üzere, yakın çevrelerde ve giderek bütün dünyada olan biten olaylara karşı belli bir
ilgi ve merak duyar. Haberde olayla ilgili yer bilgilerinin doğru biçimde verilmemesi, okuyucuda haber kurumuna
karşı güvensizlik yaratır. Ayrıca olayın geçtiği veya geçeceği yerin yanlış yazılması, başka hatalara, karmaşaya ve
bazen gereksiz paniğe yol açabilir. Bu nedenle hem haberi yazan gazeteci, hem de diğer sorumlular olayla ilgili yer
isimlerinin doğru bir biçimde yazılmış olup olmadığını kontrol etmeden, haberi yayınlamamalıdır. Az bilinen ya da
yabancı isimli yerleri yazarken sözlükler, haritalar ve internet gibi kaynaklar kullanarak yer isimlerini doğru biçimde
yazmalıdırlar.
1.3.3.2. Haberde Tarihlerin Doğru Yazılması
Haberde kesinliği ve doğruluğu sağlayabilmek için dikkat edilmesi gereken kurallardan biri de haberde geçen
tarih veya tarihlerin doğru yazılmasıdır. Haberin tarihi “ ne zaman” sorusu ve zamanlılık ilkesiyle ilgilidir. Haberde
tarihin doğru yazılmasını sağlamak, her şeyden önce haberle ilgili araştırmanın yapılması ve elde edilen bilgilerin
doğruluğunun sağlanmasıyla mümkündür. Bunun yanı sıra, haberde kullanılan tarihlerin doğru yazımıyla ilgili belli
kurallara dikkat etmek gerekir.
=> Haberde kullanılan tarih, bulunan yıl içindeyse, yıl rakamı haberde yer almaz:
1 Mayıs Perşembe günü
3 Ekim’de
=> Haberde kullanılan tarih başka bir yıl içindeyse, yıl rakamı verilmelidir:
10 Ocak 1996 tarihinde
17 Eylül 2005 tarihli
17 Eylül 2005 günü
1981 Eylül ayı...
=> Önlerinde rakam bulunan ay ve gün adları, özel ad konumunda olduklarından büyük harfle yazılır:
15 Ocak Cuma
29 Ekim Pazartesi
=> Önlerinde rakam bulunmamasına rağmen, belirli bir gün ve ayı bildiren gün ve ay adları da büyük harfle
yazılır:
Geçtiğimiz Haziran ayında,
Önümüzdeki Çarşamba günü...
=> Belirli bir gün bildirmeyen gün ve ay adları küçük harfle yazılır:
Başbakan her cuma günü, Cumhurbaşkanı ile haftalık olağan görüşmesi için köşke çıkar.
Okullar haziran ayında tatil olur, eylülde açılır.
=> Belli döneme ilişkin olaylar ve gelişmeler anlatılırken, o yılları genel olarak ifade eden kalıplar kullanılır.
1980’li yıllarda punk modası vardı.
1990’lı yıllarda Türk ekonomisi önemli krizler atlattı.
1970’li yıllarda ülkemizde büyük bir siyasi kaos yaşandı.
Ancak bu kalıplar ifade edilirken, tek bir yılı çoğul olarak kullanmamaya dikkat etmeliyiz. Örneğin 1981 tek bir
yılı ifade ettiğinden 1981’li yıllar diyemeyiz. Bu ifadeyi doğru kullanmak için, 1980’li yıllar ifadesini kullanırsa, 10
yıllık bir zaman diliminden bahsetmiş oluruz.
1.3.3.3. Haberde Saatlerin Doğru Yazılması
Bazı haberlerin içeriği açısından, olayların hangi saatte olduğu çok önemlidir. Bu nedenle haberde kesinliğin
ve doğruluğun sağlanabilmesi için saate ilişkin bilgilerin doğru olarak haber metninde verilmesi gerekmektedir.
Bu tıpkı tarih gibi ne zaman sorusunun cevaplanması ve haberde zamanlılık öğesine dikkat edilmesiyle ilgilidir.
Haberde saatlerin dilbilgisi kurallarına uygun yazılması da saatin doğru verilmesini sağlar. Bunun için de bir takım
yazım kurallarına dikkat etmek gerekir.
=> Haberlerde saat yazılırken, saat ile dakika arasına nokta (.) konulur. Bazı yazımlarda gördüğümüz iki nokta
üst üste (:) işareti yanlış kullanımdır.
Saat 15.00’te
Saat 09.30’da
Saat 17.45’te…
Kesin saat verilemiyorsa ya saat haberde kullanılmaz, ya da genel olarak ifade edilir.
Saat 14.00 sıralarında gibi. Aynı ifadeyi vermek için saat 14.00 sularında demek yanlıştır.
Doğru kullanım için sularında ifadesi yerine sıralarında dememiz gerekmektedir
=> Bazı haberlerde kesin saat verme zorunluluğu vardır. Bunun en bilinen örneği deprem haberleridir.
Depremin zamanı saat ve dakikayla bildirilmelidir.
“Düzce dün saat 19.36’da, Richter ölçeğine göre 6.4 şiddetindeki depremle sarsıldı...”
Bazı spor yarışmalarında süre olarak saat ve dakikanın yanı sıra saniye ve hatta salisenin de kullanılması
gereklidir.
Saatin yazıldığı haberlerde saatin kendisi geçtiği zaman dilimini de belirtmektedir.
Örneğin 03.00 saatin gece olduğunu ifade ederken, 15.00 öğleden sonra olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle
haber yazarken asla “dün gece saat 03.00“ veya “bugün öğleden sonra saat 15.00’te” ifadeleri kullanılmaz.
1.3.4. Haberde Sayıların ve Unvanların Yazımı
1.3.4.1. Haberde Sayıların Yazımı
Türkçede sayılar genellikle rakamlarla yazılır. Ancak bazı durumlarda sayıların yazıyla yazılması gerekir. Haber
dilindeyse rakamların yazımına ilişkin bazı temel kurallar vardır.
=> Sıfır ve (1) bir daima yazıyla yazılır.
2’den 999’a kadar olan sayılar rakamla yazılır.
Binli haneler yazı ve rakamla karışık yazılır:
2 bin 999, 15 bin 667,
12 milyon 35 bin 316,
4 milyar 312 bin 543...
=> Rakamla yazılmış bir sayıya gelen ekler , “kesme” (‘) işaretiyle ayrılır:
69’da
1886’da
10.45’te
=> Ev, apartman, daire numaraları, kitapların sayfa numaraları, tarihler, yıllar ve saatler daima rakamla
gösterilir:
=> Yüzdeler yazı ve rakamla gösterilir:
yüzde 45,
yüzde 125
=> Isı dereceleri rakamla yazılır:
29 derece
sıfırın altında 8 derece
eksi 15 derece
=> Eşyaların, binaların, ağaçların eskilik derecesi, yazıyla yazılır:
on beş yıllık bina
üç yıllık elbise
yüz yaşındaki asırlık çınar
=> Canlıların yaşları rakamla yazılır:
65 yaşındaki adam,
3 yaşındaki çocuk,
Gözde Çelik(18)
=> Sıra sayıları genelde 3 biçimde de yazılmakla birlikte, haber dilinde noktayla yazılması tercih edilir:
3.
3’üncü
Üçüncü
1.3.4.2. Haberde Ad ve Unvanların Yazımı
Haber dilinde, ad ve unvanların önlerine “Sayın” , “Saygıdeğer”, “Beyefendi”,
“Hanımefendi”, “Bay”, “Bayan” “Değerli” gibi kelimeler getirilmez:
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer
Milli Eğitim Bakanı Hüseyin Çelik
Haberlerde kişinin adı tek başına kullanılmaz:
Bülent, Tansu, Cüneyt
Haberlerde adı geçen kişilerin ad, soyadı ve unvanları, yalnızca bir kez tam ve eksiksiz olarak kullanılır. Daha
sonraki kullanımlarda ad ve unvanlar kısaltılır. Haber metninde daha çok kişilerin soyadı kullanılır. Ad ve soyadı da
zaman zaman kullanılmakla birlikte uzun unvanlara haber metninde kişinin adının her geçtiği yerde yer verilmez:
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer...
Cumhurbaşkanı Sezer…
Ahmet Necdet Sezer...
Cumhurbaşkanı...
Sezer...
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan...
29
30
Başbakan Erdoğan...
Başbakan...
Recep Tayyip Erdoğan...
Erdoğan...
Haberde adı geçen askerlerin rütbeleri de belirtilmelidir: Bu konuda tuğgeneralden başlayarak yükselen
rütbeler, aynı zamanda “paşa”lık unvanına sahiptir. O nedenle bir orgeneralden bahsederken “Orgeneral... Paşa”
demek yanlış olacaktır. Bu kimse için ya orgeneral ya da paşa unvanlarından biri kullanılmalıdır.
Genel Kurmay Başkanı Orgeneral...
Garnizon Komutanı Tuğgeneral...
Albay...
Yüzbaşı...
Haberde adı geçen akademisyenlerin unvanları da isimlerinin başına yazılmalıdır:
Prof. Dr. Mümtaz Soysal
Doç. Dr. Ayşe İnal
Yrd. Doç. Dr. Gözde Atakul
1.3.5. Haberde Sıfat Kullanımı
Sıfatlar anlatımı güçlendiren, özneyi ve nesneyi nicel ve nitel olarak tanımlayan ve cümlede çok önemli
görevi olan sözcüklerdir. O nedenle muhabir haberi yazarken sıfat seçimini gelişigüzel yapmamalı, özellikle yorum
içeren sıfatlardan uzak durmalıdır. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki kitle iletişim araçlarının hedef kitlesi olan
okuyucu ve seyirciler taraf tutan, habere konu olan kişileri açıkça öven ya da aşağılayıp, küçük düşüren ifadelerden
hoşlanmamaktadır Bu nedenle haberde kullanılan sıfatlar özenle seçilmeli, haberin içeriği gerektirmedikçe
sıfatlardan uzak durulmalıdır.
=> Eski sıfatının kullanımı:
Haber dilinde en çok tartışılan konulardan biri de ‘eski’ sıfatının yazılışıdır. Türkçede sıfatlar, önünde
bulundukları isimleri tanımlarlar. Bu kural gereği sıfatlar aynı zamanda, önünde bulundukları isim tamlamalarını
da nitelerler. “Maliye Bakanı” bir isim tamlaması olduğuna göre, “Eski Maliye Bakanı” diye yazılması ve söylenmesi
gerekir.
Bu kurala göre, “Eski oda takımı”, “Eski coğrafya öğretmeni”, “Eski güzellik kraliçesi”, “Eski Genelkurmay Başkanı”,
“Eski TBMM Başkanı”, “Eski Paris Büyükelçisi” demek ve yazmak zorunludur. Aksi takdirde, “Oda eski takımı,”
“Coğrafya eski öğretmeni” gibi ne ifade ettiği anlaşılmayan cümleler ortaya çıkar.
Uyarı
“Ankara Eski Sıkıyönetim Komutanı” ile “İstanbul Eski Belediye Başkanı”nın da yazılışları doğrudur; çünkü
“Ankara Sıkıyönetim Komutanı” ve İstanbul Belediye Başkanı” birer unvandır, isim tamlaması değil. İsim tamlaması
olan “Sıkıyönetim Komutanı” ve
“Belediye Başkanı”dır.
KINALI ELLER OKUMAK İSTİYOR
500 Evler Lisesi’nin kütüphanesinde iki kız öğrenci ders çalışıyor. Belkıs ve Havva
Karahanlı kuzenler. 15 yaşındaki dokuzuncu sınıf öğrencisi Belkıs, gururla konuşuyor:
”Biz köyümüzün lise okuyan ilk kızlarıyız. ”Ancak köyün gururu oldukları söylenemez; çünkü okumalarına
babaları çevre baskısı nedeniyle karşı çıkmış. Belkıs, anlatıyor “Beni iki kez okuldan aldılar. Altıncı sınıfta iki ay
yedinci sınıfta bir ay gidemedim. Hep ağladım. Annem çok uğraştı, babamı ikna etmek için.” 16 yaşındaki Havva ise
“Babam artık liseden sonra okumamı istemiyor; ama ben okumak istiyorum. Eve gidince hayvanlarda, tarlada ev
işlerinde çalışıyorum. İlk fırsat bulduğumda ders yapıyorum; ama 11 kardeşin içinde zor oluyor” diyor. Kütüphaneye
arkadaşları 16 yaşındaki Mukaddes Diri geliyor. Okuldaki öğrencilerin çoğunluğu gibi kitabı yok. Evde ders
çalışabilmek için biyoloji kitabını kınalı elleriyle raftan alıyor. Okula gelirken kardeşinin hali içinde bir ukde. “Ben
okuyorum diye hayvanları yemleme işi kardeşime kaldı. O da çok zeki; ama babam onu okula gönderemiyor” diyor.
Üçü de en önemli sorunlarının yol olduğunu söylüyor. Ailelerinin servise verecek parası yok. 30 kilometrelik yolu
zorlukla gidip geliyorlar. Valiye kadar giderek sorunlarını anlatmışlar; ama çözüm yok. Havva soruyor: “Okumak
bizim hakkımız değil mi?”
2. HABERİN YAPISI VE HABER GİRİŞLERİ
2.1. Haberin Yapısı
Haberin yapısı üç temel bölümden oluşur. Bu bölümler başlık, giriş ve gövdedir.
Haberin başlığı, olayın özünü yansıtan ve ilk planda değerlendirilmesini sağlayan niteliği nedeniyle haberin
vitrini olarak da adlandırılır. Bu nedenle başlığın açık, anlaşılır, ilginç ve kesin olması, okuyucuyu haber metnini
okumaya isteklendirmesi gerekir.
Haberin girişi, haberle ilgili önemli bilgilerin az ve öz nitelikte verildiği bölümdür.
Haberin ilk bağımsız paragrafını giriş oluşturur. Haber girişi, flaş olarak da adlandırılır.
Haber formatının üçüncü unsuru olan gövde, genişletme ve ayrıntı bölümü olarak da adlandırılır. Haberin
gövdesinde, girişte öz olarak verilen olayın ayrıntısı, yan bilgiler ve veriler yer alır.
2.2. Haber Girişleri
Haber metninde yer alan ilk paragraf haberin girişidir. Uygulanan haber tekniğine bağlı olarak haberin girişi
değişebilir. Haberin girişi, haberin dikkat çekmesi ve okunması açısından çok önemlidir. Giriş, okuyucunun habere
devam edip etmemesini sağlayan bir eşik görevi yapar. Eğer ilgi çekici bir biçimde yazılmışsa okuyucu bu eşikten
geçerek haberi okumaya devam eder. Bu hem gazete ve dergi yazıları için hem de radyo ve televizyon haberleri
açısından geçerli bir yargıdır. Giriş cümlesinin önemi nedeniyle haberin bu cümlede başladığı ve bittiği söylenebilir.
Bu cümle ilginç, renkli, süslemeli, dikkat çekici, sorular soran ve ilgi uyandıran, duygular aktaran bir ifade içerebilir.
Bu yapısıyla cümlenin en ilginç, en etkili ve çarpıcı öğeleri barındırması gerektiği vurgulanmalıdır.
Bir diğer unsur bu cümlenin olabildiğince kısa ve öz olmasıdır. Bir veya iki cümleden oluşan giriş bölümünde
konunun en fazla 30- 35 kelimeyle anlatılmasına özen gösterilmelidir. Uzun bir giriş, giriş değildir. Bütün ayrıntıların
girişte verilmesi gereksizdir.
Giriş yazımı açısından değişik teknikler vardır. Bunlar genel olarak flaş giriş, tek olaylı giriş, çok olaylı giriş, alıntılı
giriş, yığma giriş, renkli giriş, sorulu giriş olarak sayılabilir. Bununla birlikte giriş tekniklerine ilişkin farklı gazetecilik
kitaplarında farklı sınıflandırma biçimlerinden de bahsedilebilir. Bir haber girişi yazılırken bu tekniklerden yalnızca
biri kullanılabileceği gibi birkaç tanesi de bir arada kullanılabilir. Bu nedenle haber girişini sınıflandırırken kesin
hatlarla çizilmiş bir ayrımdan çoğu zaman bahsedilemez. Hatta kimi habercilere göre haber girişi yazmanın kesin ve
katı kuralları yoktur. Girişi yazan muhabirin yeteneği, haber kaynağının söyledikleri, gözlemler, editörler ve haber
yöneticileri ayrıca habere gazete ve dergide ayrılan alan haber giriş tekniğini etkilemektedir. Radyo ve televizyon
içinse habere ayrılan süre, haber girişi açısından önemlidir.
Haber yazmaya başlayanlar giriş cümlelerini yazarken haberde en önemli unsurun ne olduğunu
düşünmelidirler. Haberi başkasına anlatacağımız bir olay olarak düşünüldüğünde önce ne anlatılmalıdır? Hangi
unsur üzerinde durulmalıdır? Bu sorular doğru cevaplandığında etkileyici bir haber girişi yazmak için ilk adım
atılmış olur.
2.3.1. Flaş Giriş
Flaş giriş haberin başlığıyla hemen hemen aynı ifadeyi kullanan giriştir. Günümüz gazeteciliğinde çok sık
kullanılmaktadır. Bu giriş tekniğinde, haberin özü, sade, açık, doğru ve kesin biçimde verilmektedir.
Örnek:
Doğan Holding Yönetim Kurulu Başkanı Aydın Doğan, gelir vergisi rekortmeni oldu
Yeni Türk Lirası, yeni yılla birlikte kullanıma girdi.
2.3.2. Tek Olaylı Giriş
Her haberde tek bir olay ön plana çıkar. Özellikle haberdeki en önemli unsurların öncelikli olarak verildiği
ters piramit tekniğine göre yazılan haberlerde, tek olaylı giriş kullanılır. Tek olaylı girişte ya haber tek bir olaydan
ibarettir ya da haberi oluşturan olaylardan biri haber açısından özellikle önemlidir. Bu girişle yazılan haber
metinlerinde ilk paragrafta olay, ikinci paragrafta olayın nasıl gerçekleştiği, haberin devamındaysa olayın ayrıntıları
verilir. Haberin dizilişi bir merdivene benzetilebilir.
Örnek:
Suç işleme yaşının giderek düştüğü İstanbul’da 9 yaşındaki bir çocuk, banka şubesinden
5 bin YTL çaldı.
2.3.3. Çok Olaylı Giriş
Haberin konusunu oluşturan olay çok boyutluysa birden fazla yönü varsa ve bunlar habercilik açısından
önemliyse o zaman haberin girişinde birden çok olaya yer verilir. Girişte verilecek ayrıntılar önemlilik açısından
seçilir. Genellikle uzun içerikli haberlerin yazımında çok olaylı giriş tekniği kullanılır.
Örnek:
Dünyanın birçok ülkesi, son rakamlara göre 126 bini aşkın insanın öldüğü
Güneydoğu Asya’daki tsunami felaketine duyarlılık gösterdi. Birçok kentte yeni yıl partileri iptal edildi. İsveç,
Norveç, Finlandiya ve Almanya’da yeni yılda, bayraklar yarıya indirildi. Paris’te ünlü Champs Elysees bulvarında
ışıklandırılan ağaçlar siyahlara büründü. İtalya’daki birçok kentte planlanan yeni yıl partileri iptal edildi ve burada
harcanacak paranın felaketzedelere gönderileceği belirtildi. İstanbul Büyükşehir
Belediyesi’de Taksim’deki yılbaşı kutlama programını iptal etti.
2.3.4. Alıntılı Giriş
Bir konuşmadan, bir belgeden alıntı yapılarak habere başlanılan giriş tekniğine denir.
Eskiden “iktibaslı giriş” adı verilen bu teknik, genellikle kişi haberlerinde kullanılmaktadır.
Demeç haberciliğinde en sık kullanılan yöntemdir. Bu teknikte, alıntı yapılan kişinin adıyla birlikte söylediği
sözlere yer verilir. Bu sözler tırnak içinde kullanılır. Bu girişin başarılı olabilmesi için, alıntı yapılacak bölümün haber
açısından en önemli ya da en ilginç veriyi oluşturması gerekmektedir.
Örnek:
“Yakında düğünüm olacak. Gelip annemin gözleriyle bana bakar mısın?” Bu sözleri
31
32
45 yaşında vefat eden Elif Tuna’nın kızı Didem, annesinin korneasıyla yeniden görmeye başlayan Oktay
Demirbağ’a söyledi.
Yunanistan Başbakanı Kostas Karamanlis, dün Brüksel’de bir araya geldiği Başbakan
Tayyip Erdoğan’a “Siz bize Kıbrıs’ta yardımcı olun, biz de sizi kalıcı kısıtlamalar ve özel statü konusunda
destekleyelim” dedi.
“Doğu bölgesi için Van Gölü sahillerinin en güzel bir yerinde, her şubeden ilkokullarıyla nihayet üniversitesiyle
modern bir kültür şehri yaratmak yoluyla şimdiden faaliyete geçilmelidir. Bu hayırlı teşebbüsün Doğu vilayetlerimiz
gençliğine bahşedeceği feyiz, Cumhuriyet hükümeti için ne mutlu eser olacaktır.” Mustafa Kemal Atatürk, bu sözleri
1 Kasım 1937 tarihinde TBMM’nin açılışındaki konuşmasında dile getirmişti.
2.3.5. Yığma Giriş
Haberin birkaç öğesinin birden önemli olduğu durumlarda haberin girişinde haber özetlenerek verilir. Bu
girişe yığma ya da özetleyici giriş denilir. Gazeteciliğin ilk yıllarında sık kullanılan bu giriş tekniğine, günümüz
gazeteciliğinde de zaman zaman kullanılmaktadır
Örnek:
AB Devlet ve Hükümet Başkanları zirvesinden “ Türkiye ile tam üyeliği hedefleyen açık uçlu müzakerelerin 3
Ekim 2005’te başlatılması” kararı çıktı. AB Türkiye’nin müzakereler başlayana kadar “Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin
fiili tanınması” anlamına gelen “ Ankara Anlaşması”nın 10 yeni üye ülkeyi de kapsayacak şekilde genişletilmesini
içeren protokolü imzalamasını” şart koştu. Fransa’nın Türkiye’nin karşı çıktığı “müzakerelerin başarısızlıkla
sonuçlanması durumunda Türkiye’yi Avrupa’nın yanında tutacak başka bir formül bulunması” ifadesini de metne
koydurması Kıbrıs koşuluyla bir araya gelince, sabaha kadar değişiklik için pazarlık yapan Türk tarafını sıkıntıya
soktu.
2.3.6. Renkli ( Hikâye ) Giriş
Hikâye giriş olarak da isimlendirilen bu giriş tekniğinin temel özelliği çarpıcı olmasıdır. Haber olayının tam
ortasından başlanarak haberin öykülendiği, öyküleyici giriş tekniğinde okur ya da izleyiciler kendilerini birden
olayın ortasında bulmakta ve haberi okumak için ikna edilmektedirler. Bir ya da birkaç paragrafta, olayın temel
noktalarının anlatıldığı renkli girişte, olayda adı geçen kişiler ilk paragrafta verilir. Günümüzde daha çok magazin
gazeteciliği ve dergiciliğiyle televizyon haberciliğinde kullanılan bu girişte okuyucunun ilgisini çekecek sözcükler
seçilir.
Örnek:
Clotilde Courau dolu dolu bir kariyer öyküsüne sahip genç ve güzel bir Fransız oyuncu. Ülkesindeki televizyon
izleyicisi ve sinema dünyası kendisini iyi tanıyor. Başarılı yıldızın ünü bununla ve hatta ülkesiyle sınırlı kalmadı.
Bunun sebebi yeni bir film ya da büyük bir Holywood projesi değil. Bu gerçek; fakat bir o kadar da masallara ait
gibi duran bir öykü. Günümüzde masallar yok, diyorsanız, sıkı durun: Clotilde Courau, bundan iki yıl önce aniden
prenses oldu. Bu ünvanı almak için yaptığı tek şey, son İtalya Kralı Humbert II.’nin torunu Venedik Prensi, Emanuele
Filiberto di Savoia’ya aşık olmak ve onunla evlenmek oldu.
Örnek:
Semiramis Pekkan’ın eski eşi, işadamı Gulu Lalvani’nin kızının Hint geleneklerine göre organize edilen düğün
seremonisinin ikinci gününde, davetliler, Phuket’in en meşhur plajı olan “ Palm Beach” de düzenlenen “Hawaii
Gecesi”nde sabahın ilk ışıklarına kadar eğlendiler.
2.3.7. Sorulu Giriş
Genellikle habere ilişkin bilgilerin net olmadığı durumlarda ya da röportaj haberciliğinde kullanılan bu
teknikte, habere soruyla başlanır. Bütün soruların yanıtının olduğu durumlarda da okuyucunun ilgisini çekmek
amacıyla sorulu giriş tekniği kullanılabilir.
Örnek:
Uluslararası İstanbul Film Festivali’nin 25. Yılında “Yaşam Boyu Başarı Ödülü” alacak olan ünlü Fransız oyuncu
Alain Delon, İstanbul’a gelmekten son dakikada neden vazgeçti?
2.3.8. 5N 1K Kuralına Göre Girişler
Bu giriş tekniğinde 5N 1K diye anılan sorulardan biri veya birkaç tanesi ön plana çıkartılır.
=> Kim Örneği
Hukuk fakültesinde üçüncü sınıf öğrencisiyken okuldan ayrılan ünlü haber spikeri Ali Kırca, iki hafta sonra
öğrenci affından yararlanarak yarım bıraktığı okuluna kayıt yaptıracağını açıkladı.
Küba Devlet Başkanı Fidel Castro’nun 11 yıldır ABD’de yaşayan torunu Alina
Salgado, Amerikan vatandaşı oldu.
Rolling Stones grubunun 62 yaşındaki gitaristi Keith Richards, Fiji’de ağaçtan düşerek hastaneye kaldırıldı.
=> Ne Örneği
Uygurlar, Selçuklular ve Osmanlı dönemlerinden örneklerin sanatseverlere sunulacağı “ Türkler: Bin Yıllık
Yolculuk” adlı sergi, “ İngiltere Kraliyet Sanat
Akademisi’nde (Royal Academy of Arts) 22 Ocak’ta açılacak.
=> Neden Örneği
Mersin’de baliciler, 15 yaşındaki bir genci 70 YKR parasını almak için bıçakladı.
=> Nerede Örneği
“Büyü” isimli Türk filminin galası için dün Dolmabahçe G-Mall alışveriş merkezindeki “Cinebonus” sinemalarında
çoğu ünlü, yüzlerce insan bir araya geldi.
=> Ne Zaman Örneği
Türkiye Kupası kuraları 29 Aralık’ta çekilecek.
Avrupa Birliği Liderleri, Türkiye ile müzakerelere 3 Ekim 2005’te başlanması için anlaştı.
=> Nasıl Örneği
Avcılar’da 2 gündür kendisinden haber alınamayan Avukat Muhammet Alkaşi (55), bürosunda silahla vurularak
öldürülmüş olarak bulundu. ( MİLLİYET 24 ARALIK 2004S.3)
3. HABERİN GÖVDESİ
Haberde girişten sonra, giriş ifadesinin açıldığı, ayrıntıların işlenmeye başlandığı ve diğer öğelerle detaylara yer
verildiği bölüme “haberin gövdesi” denilir. Uygulanan tekniğe göre üsluba uygun biçimde bir ya da birkaç paragraf
halinde habere ilişkin diğer bilgiler burada verilir. Eldeki bilgileri, haber haline dönüştürme bu bilgileri özetleyerek,
yeniden kurgulamadır.
Haber yapma (newsmaking) işlemi gerçekleri aktarma değil, olayı yeniden biçimlendirerek gerçekliği yeniden
inşa etmedir. Kurgulama sırasında başvurulan özetleme yöntemi nedeniyle haberle ilgili birçok bilgi haber dışında
kalmaktadır. Hangi bilgilerin haberde kullanılacağı hangilerinin kullanılamayacağı sonuçta haberi yazan kişinin
seçimine bağlıdır. Bu nedenle gazeteci haberi kurgularken haberde yer verdiği bilgiler kadar yer vermediklerinden
de sorumludur. Haberle ilgili bilgi seçimini doğru yapmalıdır. Haber konusu olayın önem taşıyan tüm unsurlarına
haberinde eksiksiz olarak ver vermelidir. Bir haber hazırlık aşamasından gövdesinin yazım aşamasına kadar aynı
anda uygulanan ve birinin diğerini denetlediği çeşitli sayıda niteliği gerekli kılar. Bunlar; konunun bilinmesi, ilgi,
gözlem yeteneği, eleştirel yaklaşım, hızlı bir biçimde analiz ve sentez yapma alışkanlığı, düşünme ve karar vermede
hızlılık, insan ilişkilerinde rahatlık ve incelik gibi niteliklerdir.
3.1. Haberin Kurgusu
Haberi kurgulamak, haberi oluşturan verilere dayanarak içeriği biçimlendirmek ve anlamlı bir haber metni
oluşturmaktır. Bu içeriği biçimlendirme başka bir deyişle haberle ilgili bilgileri işleme yöntemi habercilerin zaman
içinde kazanacakları bir beceridir.
Yaşanan, izlenen, gözlemlenen ya da belgelere ve başka tanıklara dayanılarak üretilen, yeniden kurgulanan
olay ve söylemler haberi oluştururlar. Haberi oluşturan bu unsurlar, gazeteci tarafından olayları en iyi biçimde
anlatabilecek ve okuyucunun ilgisini çekebilecek biçimde bir araya getirilmelidir. Bunun için gazetecinin elindeki
verileri haberleştirirken çok özenli davranması ve bu konuda olabildiğince çok pratik yapması gerekmektedir.
Haber, belli bir eylem ve anlam bütünlüğü içinde, sade, açık ve kesin ifadelerle yazılmalıdır. Gazeteci taraf
tutan, yorum ve ifadelerden kaçınarak, aşağılayıcı ve alay edici söylemlerden uzak durarak haberi oluşturmalıdır.
Haberin kurgusunda haber- gerçek ilişkisi olabildiğince korunmalıdır. Haberi oluşturan olay ve olgular nedensellik
bağı içinde yansıtılmalı, sebep sonuç ilişkisine dikkat edilmelidir.
Haber yazılırken haberde geçen her cümlenin ayrı bir öznesi olduğu unutulmamalı, özne-yüklem uyumuna
dikkat edilmelidir. Haberde geçen ve telaffuzu zor cümleler okuyucuyu olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle
zorunlu olmadıkça telaffuzu güç olan sözcüklere haberde yer verilmemelidir. Haberde hem cümle hem de paragraf
yapıları kısa tutulmalı, bir paragraf 4-5 cümleden fazla olmamalıdır. Daha uzun haberler okuyucuların habere olan
ilgisini azaltmakta ve haberin az okunmasına neden olmaktadır.
Haberin kurgulanması açısından günümüzde en geçerli yöntem haberi 5N-1K kuralına göre biçimlendirmektir.
Bilindiği gibi 5N-1K kuralı “KİM, NE, NEREDE, NE ZAMAN, NASIL, NEDEN (NİÇİN)” sorularına göre haberin
oluşturulması anlamına gelir. Bu nedenle bir haber metninde aslında bu 6 sorunun cevabı aranmaktadır. Haber
kurgusu yapılırken “kim” ve “ne” soruları önem kazanmaktadır. Okuyucular “Kim ne yaptı?” “Kimin başına ne geldi?”
ve “Ne oldu” sorularının cevabını haberde görmek istemektedirler. O nedenle haber kurgusunda öncelikle bu iki
soru cevaplandırılmalı, okuyucu bu konularda ilk paragrafta aydınlatılmalıdır. “Ne zaman ve nasıl” sorularının da
cevaplanmasından sonra, okurlar genellikle 10. satırdan itibaren neden ve niçin diye sormaya başlarlar. Haber
metninde eldeki verilere dayanarak ve söz fazla uzatılmadan bu soruların da cevaplanması gerekmektedir.
Aksi halde okuyucu, haberi okumayı yarıda bırakmakta, habere olan ilgisini kaybetmektedir.
Haber metninin gövdesinde bu 6 sorunun hepsini yanıtlamayan haberin bütünlüğünden ve kurgusunun
doğru yapıldığından bahsedilemez. Bu soruların hepsinin cevabı haber yazılırken belirlenmemiş ya da
kesinleşmemiş olabilir. Bu durumda ihtimaller ya da belirsizliklerden de okuyucuya bahsetmek gereklidir. Ayrıca
haberin kurgusunda okuyucuya olay ve düşüncelerin arka planını değerlendirebilmeleri için gerekli bilgi de
sunulmalıdır.
Haberin kurgulanması konusunda dikkat edilmesi gereken noktaları şöyle sıralayabiliriz:
=> Konuyla ilgili tüm bilgiler aktarılmalıdır.
33
=> Tartışmalı konularda tarafların görüşleri bildirilmelidir.
=> Gerçek oldukları ileri sürülen açıklamalara yer verilmelidir.
=> Haber kaynağının sözleri, alıntılar tırnak (“) içinde olabildiğince çok verilmelidir.
=> Haberde mümkün olduğunca çok maddi gerçeğe yer verilmelidir.
3.2. Haberin Protokolü
Hepimizin bildiği gibi sosyal yaşamda geçerli olan protokoller ve bunların kendine özgü kuralları vardır. Hem
devletin sivil kurumlarında, hem askeri kurumlarda hem de sosyal yaşamın diğer alanlarında geçerli bu protokol
kurallarının büyük kısmı habercilik açısından da dikkat edilmesi gereken kurallardır.
Günümüzde gazetelerde, dergilerde, radyo ve televizyonlarda verilen haberlerin büyük bir bölümünü temel
atma, işletmeyi üretime veya hizmete açma, yıldönümü ve diğer kutlama törenleriyle ziyaret, panel açık oturum,
konferans, sergi, sanatsal-kültürel etkinlikler oluşturmaktadır. Bu etkinliklere katılan kimselerin isimleri haber
yazılırken protokol sırasına göre verilmelidir. Bu nedenle de haberi yazan muhabirin ve haberlerin yayınlanmadan
önce gözden geçiren görevlilerin devlet protokolünü bilmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde yukarıda bahsedilen
haberlerin yanlış biçimde kaleme alınması kaçınılmaz olur. Devlet protokolü şöyledir: cumhurbaşkanı, TBMM
başkanı, başbakan, genelkurmay başkanı, devlet bakanları, hizmet bakanları, yüksek yargı organlarının başkanları,
genel müdürler... Sıralama protokol kurallarına göre devam eder.
İl düzeyindeki protokol sırası şu biçimdedir: vali, büyükşehir belediye başkanı
(yerleşim birimi büyükşehir değilse belediye başkanı), garnizon komutanı, rektör...
İlçe düzeyinde ise protokol kaymakam, belediye başkanı, garnizon komutanı ve diğer yetkililerden oluşur.
Haberin konusunu oluşturan etkinliklerde gerçekleştirilen konuşmalarda protokolde en önde gelenler, en
sonda konuşur. Örneğin bir turistik işletmenin açılış töreninde önce işletme sahibi, daha sonra turizm bakanı,
ardından başbakan en son olarak da cumhurbaşkanı konuşur. Ancak haber yazılırken cumhurbaşkanının
konuşması ön planda yer alır. Haber eğer olayların oluş sırasına ( kronolojik sıra) göre yazılmamışsa haber
kurgusunda yer alma protokolün konuşma sırasının tersine bir sıra izler.
Habere konu olan protokol mensupları konuşma yapmış ve sözleri haberde yer almışsa o kişiler için haberin
geri kalan bölümünde törende ya da toplantıda “hazır bulunanlar” ifadesi kullanılır. Zira konuşması haberin
içeriğinde yer aldığından, orada bulunduğu anlaşılmıştır, tekrarlamak gereksizdir. Ancak törene veya toplantıya
katılıp da konuşma yapmayanların isimleri haberde yine protokol sırasına göre yer almalıdır.
Unvanlar konusunda da belirtildiği gibi haberde adı geçen ve protokole mensup olan kişilerin isimleri eğer
askeri ya da akademik unvana sahiplerse unvanlarıyla birlikte verilmelidir.
34
4. HABER BAŞLIKLARI
Başlık, haberin birkaç kelimeden oluşan ve çoğunlukla bir yargı bildiren kısa bir özetidir. Bir gazete ya da dergi
haberi söz konusu olduğunda ilk dikkati çeken unsur haberin başlığıdır. Birçok okuyucu, gazetenin tamamını
okumak yerine yalnızca başlıklarını okuyarak, haberle ilgili genel bir bilgi edinmektedir. Başlıkların, haber metinleri
gibi yazınsal bir boyutu vardır. Haber başlıkları, haberi yazan muhabir tarafından önerilse bile, gazetenin yönetim
kadrosuyla sayfa tasarımcısının yönlendirmeleri doğrultusunda biçimlenir. Bu yüzden haber başlıklarının verilmesi,
gazetede ayrı bir çalışma gerektirmektedir. Bir haberde yer alan başlık kompozisyonu ve ara başlıklar, o gazetenin
kimliğini belirleyen en önemli öğeler arasındadır. Başlıklar, gazeteler için kimi zaman onur, kimi zaman da eleştiri
nedeni olmaktadır. Haber başlıklar nadiren büyük harflerle yazılır.
Konu başlığı biçiminde, her sözcüğün ilk harfinin büyük şekilde yazıldığı haber başlıkları da doğru değildir.
Haber Başlıklarında Nelere Dikkat Edilmelidir?
Haber başlıklarında dikkat edilmesi gereken bazı ilkeler vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
=> Haberin özetini içermelidir.
=> Haberin unsurlarını yansıtmalıdır.
=> Kısa ve anlaşılır olmalıdır.
=> Okurun dikkatini çekmelidir.
=> Haber metniyle çelişmemelidir.
=> Abartılı olmamalıdır.
=> Çoklu okumaya yol açmamalıdır.
=> İmalı anlamlar içermemelidir.
=> Yorum içermemelidir.
Haberlerde başlık kompozisyonunu oluşturan 5 temel öğe vardır. Ancak bu beş temel öğenin hepsi, her
haberde yer almayabilir. Özellikle geniş içerikli haberlerde birlikte kullanılan bu öğeler üst başlık, ana başlık, alt
başlık, spot ve ara başlık olarak sıralanabilir.
Bu beş öğenin birlikte yer aldığı başlık kompozisyonları şöyle örneklendirilebilir:
4.1. Üst Başlık
Ana başlığın üstünde ya da satır boşluklarına göre, sağ ve sol yanında yer alan başlığa üst başlık denilir. Üst
başlıklar genellikle ana başlığı tamamlayan, açıklayan ve 5-10 sözcükten oluşan cümlelerdir. Üst başlık çoğunlukla
ince, zayıf karakterli ya da dişi karakterli harflerle dizilir. Punto büyüklüğü olarak ana başlığın üçte biri oranına yakın
olmalıdır.
4.2. Ana Başlık
Her haber metninin bir başlığı olmalıdır. Haber metninin üstünde yer alan en önemli ve mutlaka bulunması
gereken başlığa ana başlık denilir. Haber başlık kompozisyonunda yer alan diğer başlıklar olmasa bile her haberde
ana başlık bulunur. Ana başlık haberin okuyucu tarafından fark edilip okunmasını sağlayan en önemli unsurdur. Bu
nedenle ana başlık yazılırken çok özenli olunması gerekmektedir. Kalıplaşmış ve rutin ifadeler yerine göze çarpan,
dikkat çekici, haberi okutacak başlıkların seçilmesi gerekir. Bu nedenle haber başlıkları, çoğunlukla haberi yazan
muhabir tarafından değil, yazı işleri yöneticileri tarafından haberin içerisindeki önemli ve dikkat çeken unsurlar
ön plana çıkarılarak hazırlanır. Ana başlık tam bir cümle yapısında değildir. Genellikle 3-5 sözcükten oluşan eksiltili
cümle biçiminde yazılır. Ana başlık sayfa düzenine göre bazen bir bazen de iki ya da üç satır olarak yazılabilir. Ana
başlığın puntosu yerleştiği sütuna ve sayfadaki boşluğa göre ayarlanır. Genellikle kalın görünüşlü harflerden oluşan
ana başlıklar daima üst ve alt başlıktan büyük puntoludur.
4.3. Alt Başlık
Alt başlık; ana başlığın altında yer alan, başlığı açıklayan özellikte, tam bir cümle yapısında olan haber yazısıdır.
Ana ve üst başlığa göre daha küçük puntolu harflerle dizilir.
Seçilen karakterler genellikle basık ve koyu renkli karakterlerdir. Bir haberde ana başlık mutlaka kullanılırken,
üst ve alt başlık kullanılmayabilir ya da bunlardan yalnızca biri tercih edilebilir. Üst ve alt başlığın birlikte kullanıldığı
haber sayısı oldukça azdır ve genellikle manşet haberlerle birlikte üst ya da alt başlığın biri kullanılmaktadır.
4.4. Spot Başlık
Haber içindeki özellikleri vurgulamak ana ayrıntıları başlık kompozisyonu içinde sergilemek için spot kullanılır.
Spotlar haberi özetleyen kısa metinlerdir. Bu nedenle spotlara “haber kesiti” de denmektedir. Spot, genellikle
haberin 15-20 sözcükle özetlendiği ya da haberin ana temasının anlatıldığı bölümdür. Spot, haber metninden biraz
daha büyük harflerle dizilir. Genellikle başlıktan ya da eğer varsa alt başlıktan sonra kullanılır. Spot kimi zaman
başlık yanlarına, başlık üst boşluklarına da yerleştirilebilir. Okuyucu, haberin okunmaya değer olup olmadığına
çoğu zaman spotu okuduktan sonra karar verir. Spot da yer alan bilgiler haber metninde ayrıntılı olarak ele
alınır. Spot birçok haberde yer alan bir başlık çeşidi olarak haberle ilgili özet bilgi verir ve okuyucunun zaman
kazanmasını sağlar.
Spot tasarımında spotun sayfada kapladığı yerin yüksekliğinin, ait olduğu başlıktan daha fazla olmamasına
dikkat edilmelidir.
4.5. Ara Başlık
Haber metninin içinde yer alan ve okunacak paragrafları tamamlayan, haber metninden büyük puntoyla
yazılmış başlıklara ara başlık denir. Ara başlık bir haber paragrafını 3-5 sözcükle tanımlayan, genellikle tam bir
cümle özelliği taşımayan, haber metinlerini bölümlere ayırarak daha rahat okunmasını sağlayan yardımcı bir başlık
türüdür.
Ara başlık metin içinde yer aldığından diğer başlıklara yakın olarak tasarlanmaz. Bir haber metninde, ara başlık
kullanılmasının amacı metin içindeki bölümleri okuyucuya göstermek, özellikle uzun metinler içinde okuyucunun
aradığını bulmasını sağlamak, haberdeki farklı unsurları birbirinden ayırarak okura sunmaktır. Ara başlıklar ayrıca,
uzun metinlerin tekdüzeliğini ortadan kaldıran, okura rahat okuyabilme fırsatı veren, haberdeki farklı konular
arasında geçişi sağlayan ve sayfa düzenine hareketlilik getiren unsurlardır.
35
5. BÖLÜM
HABER YAZMA TEKNİĞİ
İÇİNDEKİLER
1- haber yazmanın ilk kuralları
2- haber yapan/yazanların temel görevleri ve ilkeleri
3- haber dili ve kavram
4- haber yazarken konu ve kaynak sorgulama
5- haber nedir?
6- haber yazım dili
7- yazı metninde sözcükler ve heceler
8- somut, soyuttan ileridedir
9- haberin başlığı
10- haberin giriş cümlesi ve giriş paragrafı
11-haberin ön girişi
12- 5n-1k kuralı ve alıntılar
13- 5n-1k kuralının basit hali
14- alıntı aktarımı:
15- rakamlar ve matematik
16- nelere dikkat etmek gerekir?
17- habere omurga oluşturma
18- haberi düzenlemek (redakte etmek)
19- dergi haberciliği
36
Haber Yazma Tekniği’ni anlatmadan evvel, şunu vurgulamakta yarar var. “Haber nasıl yazılır?” diye kesin bir
kural olmamakla birlikte; ana tabloyu oluşturan, belli başlı bir yapısı vardır. Çünkü; her medya kuruluşunun kendine
has bir yapısı veya izlediği bir politikası vardır. Şayet; haber, bir kural ve tür dahilinde yazılsaydı, illerde ve ilçelerde
yani Türkiye’de tek bir gazetenin çıkması gerekirdi.
1- HABER YAZMANIN İLK KURALLARI
Haber yazılırken; mutlaka doğru olmalı, iyi araştırılmalı, haberi yazanın kendisi bu doğruluğa mutlaka
inanmalıdır. Haberi yapan kişinin, habere kendi görüşünü katmaması gerekir.
Basında bir “tarafsızlık” vardır bir de “bağımsızlık”. Genelde; basından en çok beklenen, tarafsız olmasıdır ancak;
basının tarafsız olması, belirli yayın ilkeleri çerçevesinde mümkün değildir. Yanlış bir beklentidir, kavramların
karıştırılmasıdır.
Asıl olan, basının bağımsız olmasıdır. Görüşleri savunurken, maddi veya politik çıkar beklememelidir. Bunun
için haber veya yayın yapılmamalıdır. Bu etik de değildir.
2- HABER YAPAN/YAZANLARIN TEMEL GÖREVLERİ VE İLKELERİ
Türkiye Gazeteciler Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’nin birinci maddesi; “Halkın gerçekleri ve doğruları bilme
hakkı adına, gazeteci kendi açısından sonuçları ne olursa olsun, gerçeklere ve doğrulara saygı duymak ve uymak
zorundadır” der. Yani, ilke olarak haberi yazarken; doğruları arayıp, bulmak zorunda olduğumuzu ifade eder.
Dördüncü maddesi; “Gazeteci temel bilgileri yok edemez, görmezlikten gelemez ve metinlerle belgeleri
değiştiremez, tahrif edemez. Yanlış, yanıltıcı ve tahrif edilmiş yayın malzemesi kullanmaktan uzak durur,” diyor.
Bugünki medyaya baktığımızda maalesef, bu kurala riayet edilmiyor. Ancak; en fazla riayet edilmesi gereken
kuralların başında geliyor.
Yine aynı bildirgenin onuncu maddesi “Gazeteci, intihal (aşırma), iftira, hakaret, lekeleme, saptırma,
manipülasyon (yönlendirme), söylenti, dedikodu ve mesnetsiz suçlamalardan kesinlikle uzak durur” der.
3- HABER DİLİ VE KAVRAM
Haberi yazan ve yayınlayanların Türkçe’yi çok iyi kullanılmaları gerekmektedir. Kullanılacak yanlış bir kelime,
cümlenin içeriğini değiştirebileceği gibi yanlış anlaşılmasına da neden olur. Bu, telafisi çok zor sonuçlar doğurabilir.
Bir de yanlış kullanılan kelimelerdeki anlam sapmaları veya yanlış kullanmadan kaynaklanan olumsuz
değişiklikleri vardır. Örnek, “polis gözetim altına aldı” veya “savcı gözetim altına aldı” olarak ifade ediliyor. Aslında;
polisin veya savcının uygulaması “gözaltına alma” işlemidir. “Gözetim altına alma” ise eski adıyla “müşahede
altına almak” sanıkların, adli tıp kontrolünden geçirilerek; o suçu işleyip, işleyemeyeceğine veya cezai ehliyeti
olup, olmadığına ve mahkeme kararı ile kararlar aşamasını anlatan bir ifadedir. Ama medya “gözetim altına alma”
ifadesini o kadar çok kullanır oldu ki; bu, özen göstermediklerini veya bilinçsizliklerini ortaya koyuyor.
4- HABER YAZARKEN KONU VE KAYNAK SORGULAMA
Gazetecilik veya haber yapma evrensel bir meslektir. Bu nedenle de “haber nedir, nasıl yazılır?” konusunu
işlerken, yerel haber böyle yazılır, ulusal haber böyle yazılır, uluslararası haber böyle yazılır gibi bir ayrım söz konusu
değildir.
Haberi yazarken; dikkatle uyulması gereken kurallar vardır, bunlar detaylarıyla (Haber Yazma Tekniği 1-23-4 ) anlatılacaktır . Özetle; 5N1K sorusuna cevap verecek bilgiler soyut değil, somut olmalıdır. Ancak; çok sık
karşılaştığımız haberlerde, mesela; trafik kazasına yönelik haberlerde; ölü ve yaralı sayıları konusunda, farklı bilgiler
ve rakamlar ifade edilmektedir. Gazetecilerin konuya verdikleri önem kadar, haberi aldıkları kaynağın verdiği
bilgiyle de sınırlıdır. Yani, gazeteciler de yanlış yaparlar ama bu yanlışa fırsat vermemek için veya en aza indirmek
için; olaya konsantre olmalı, araştırmalı ve gözlemlemelidir. Edindiği bilgileri de doğrulatmalıdır.
Dünyada haber yapanları “kullanmaya” en açık meslek habercilik/gazeteciliktir. Yani; size bilgiyi veren, işine
geldiği oranda aktarabilir veya belgeleri kısıtlı olarak ta yansıtabilir. Haber kaynağınız; kendi adına çıkar için ya da
başkalarını suçlamak için kullanabilirler. Bu oyuna gelinmemeli ve mutlaka edinilen bilgi ve belgelerin araştırılması
gerekmektedir. Haber kaynağınızın, yakınınız veya tanıdığınız olması da bir şey ifade etmemelidir.
Çok güvendiğiniz insanlar da sizlere yanlış bilgi veya belge verebilirler.
5- HABER NEDİR?
Önemli ya da ilginç olması kaydıyla okuyucular için gerçeklerle ilgili, doğru ve anlaşılır bilgilerdir.
6- HABER YAZIM DİLİ
Yazılacak haber metni; anlaşılır, sade sözcükleri içeren cümlelerden oluşmalıdır. Okurların çeşitli eğitim, kültür
ve alt yapı kategorilerinden oluştuğu unutulmamalıdır. Yazdığınız metin her kişi tarafından rahatlıkla okunup,
anlaşılan bir içeriğe sahip olmalıdır. Herkesin aynı statüde olması beklenemez, beklenmemelidir.
37
İlgili bir gruba veya mesleğe ait özel kullanılan sözcükler herkesin anlayacağı bir dile çevrilmelidir (Tıp dili vs.)
Çevrilmesi imkansız kelimelerden kaçınılması gereklidir. Şayet, zorunlu olarak kullanılması gerekiyorsa mutlaka
açıklaması ile yazılmalıdır.
Kurum ve kuruluş kısaltmalarında (TDK gibi) bir defaya mahsus tam açıklama yapıldıktan sonra kullanılmalıdır.
Örnek: Türk Dil Kurumu (TDK) Daha sonra bu kısaltma metin içerisinde kullanıla bilinir.
Gereksiz kelime kullanmaktan ve lüzumsuz ifadelerden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Az ve öz satırla, çok
bilgiyi okura aktarmaktır. Aksi takdirde; okurların, haberin içeriğinden dolayı kuşku duymalarını sağlar.
Haber metnini yazarken, üç tane zaman kullanılmalı ve metin içerisinde karıştırılmamalıdır.
Şimdiki zaman: Gitti, dedi, geldi.
Geniş zaman: Gidiyor, örneğin, geliyor.
Dili geçmiş zaman: Gitmişti, söylemişti, gelmişti.
Kesinlikle bunların dışında zaman kullanılmamalıdır.
Çok fazla sıfat kullanılmamalıdır. Çok sıfat kullanmak hem doğru değil hem de olaya hakim olunmadığını ifade eder.
Özne ile yüklemin arasını çok uzun tutmaktan mutlaka kaçınılmalıdır, ne kadar birbirine yakın olursa haber
daha iyi olur.
Dünyada ve ülkemizde erkekler medyaya hakimlerdir; bu nedenle, genelde erkek dili kullanılır. Yazılan haber
metinlerinde buna dikkat edilmesi gerekir. Unutulmaması gereken en önemli kavram ise kadın sorunu ile ilgili
konularda buna daha çok fazla önem verilmesi gerekir.
7- YAZI METNİNDE SÖZCÜKLER VE HECELER
Yazdığınız metinde kullanacağınız kısa sözcükler her zaman daha açık, daha renkli ve etkilidirler. Sözcüklerin 8
heceli olması yerine 4-5 heceli sözcüklerin kullanılmasına önemle dikkat edilmelidir.
Bir sözcüğün hece sayısı ne kadar fazlaysa anlaşılması da o kadar zordur. Cümlelerimizde sıradan sözcükler
kullanarak, sıra dışı şeyler anlatmalıyız. Bu nedenle uzun sözcüklerden kaçınılmalıdır.
Yazdığınız metin, hem açık hem de iyi yazmak isteniliyorsa olabildiğince kısa sözcüklerle oluşturulması gerekir.
Siyaset ve ekonomi alanındaki özgü terimler kullanılması şarttır. Ancak; metnin, mümkün olduğunca anlaşılır
olması için çaba harcanmalıdır.
Basit, sıradan olay ve konuları ağdalı sözcüklerle ambalajlayıp süslemek okura sıkıntı veren ve kavrayamayacağı
bir metin olmasına neden olur. Okurlara sunduğunuz yazılarda mutlaka bunun tersi yapılmalıdır.
8- SOMUT, SOYUTTAN İLERİDEDİR
Bir haber yazılırken/yapılırken yüzde 100 doğru bilgiler ile nesnel (objektif ) olarak hazırlanmalıdır. Siyasi
çıkar beklentileri ya da siyasi görüşünüz nedeniyle, öznel (subjektif-objektif karşıtı) bakış açısı ile yazı veya haber
yazılmamalıdır. Yani taraftar edası ile olmamalıdır.
Olay/konu, mümkün olduğu kadar somut anlatılmalıdır. Bunu yapabilmek için “gözlem” (dikkatli ve planlı
olarak ele alınıp incelenmesi, müşahede) yapılmalıdır. Gözlem neticesinde elde edilen sonuç değil, gözlemlenen
olaylara yer verilmelidir.
Örnek: “Acımasız polis öğrencileri döverek dağıttı, 15 yaralı.” yerine,
“Polis, YÖK’ü protesto eden öğrencileri biber gazı ve cop kullanarak dağıttı, 2’si polis olmak üzere 15 kişi
yaralandı.” şeklinde ifade edilmelidir.
Böylelikle izlenimler ile gerçekleri anlatmak; çıkarılacak sonucun, okuyuculara bırakılması sağlanmış olunur.
Yani; okurun, yazarın yargıları ile yönlendiriliyormuş duygusuna kapılmasının önüne geçilmiş olunur.
Şayet; bir olay, aktarabileceğinden veya okuru zorlayacak derecede fazla somut ayrıntılar içeriyorsa ne olacak?
Örneğin; bir ilçede, saatlerce süren olayları aktarmak gibi. Böyle durumlarda bir bütün yerine, bir parçaya dikkat
edilmeli ve çokluk içerisinden en önemli birkaç ayrıntıyı ele alarak, metnin tamamı adına yapı oluşturması sağlanır.
9- HABERİN BAŞLIĞI
Konuya dikkat çeken, ilginç ve davetkar olmalıdır. Konu ile ilgili ama farklı sözcükler kullanıla bilinir, ille de
konu içerisinde geçmesi gerekmez. Duyulmamış veya fazla kullanılmayan vurgulama (özellikle internet ortamında)
haberi yukarılara çekecektir.
38
10- HABERİN GİRİŞ CÜMLESİ VE GİRİŞ PARAGRAFI
İlk paragraf, görsel açıdan vurgulanan “giriş” bölümüdür. Bu bölüm “spot” diye de anılır. Burada vurgu,
(genellikle) koyu basılarak (bold) veya büyük karakterli harfler kullanılarak ya da satır altları çizilerek görsellik
verilir. Bir başka yöntem de cümleleri serbest sonlandırarak yapılır. Saydığım bu teknikler tamamından oluşan
bir tertip (kombinasyon) ile sağlanır. Bu görselliği tüm haberlerde aynı biçimde kullanılması gerekir, yani haberi
yazanı ilgilendiren konu değildir. Sadece mizanpaj (sayfalama) veya sayfa sekreterliği (basılı medyada) yapanları
ilgilendiren bir konudur.
11-HABERİN ÖN GİRİŞİ
Bir de haberin ön girişi vardır; haber içeriğindeki ilginç ve önemli bilgileri kapsamalıdır. Çabucak okunan ve
metnin tamamı hakkında bilgi vermelidir. Bu sebeple olduğunca kısa, yeteri kadar da uzun olmalıdır. Okuyucuya
haberin tamamını okuma isteği uyandırmalıdır. Bir tek cümle ile ne fazla dolu ne de fazla karışık olmalıdır. Sade ve
açık bir tespit en iyi sonuçtur.
Haberin ön girişindeki ilk cümlede soru yöneltmek yerinde ve isabetli olur, tabii ki; bu konuya göre de
değişebilir. Örnek: Başbakan neyi kast etti?
Haberin ön girişindeki cümlelerde, sadece bir cümle için 20 kelimeden fazla olmamalıdır.
Haberin ilk cümlesinde ise gerçekleri vurgulamak yerine çoğunlukla tüketilmiş ifadeler, herkes tarafından
bilinen özlü sözler veya deyimler yer almalıdır. Örnek: “İnsan hakları evrenseldir, taviz verilmez.”
Yazdığınız haber önemli bilgiler içeriyor olabilir, katı haber dili yerine öyküleme tekniğiyle de metin yazılabilir.
Bu tamamen yazarın talebine kalmıştır.
Metin içerisinde devrik cümle kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Her okur anlamayabilir, karmaşaya da
sebebiyet verebilir.
12- 5N-1K KURALI VE ALINTILAR
Haber yaparken 5N-1K kuralına mutlaka uyulmalıdır, kesin kuraldır. “Ne, Ne Zaman, Nerede, Nasıl, Neden,
Kim” Ancak, bunlar yetmez. Yaptığınız haberin konusu bireylere yönelik değil de topluma ve kitlelere yönelikse
ve anlatılan halk olduğu için “Kim” sorusuna “Kimler” eklenmelidir. Olayın veya eylemin tüm tarafları habere
yansıtılmalıdır. “Neler” olduğu, “Nasıl” ve “Neden” gerçekleştiği de metin içerisinde yer almalıdır.
Haberinizde; “Bu ne anlama gelmektedir? Bunun sonu ne olacaktır?” gibi sorular sorula bilinir. Bu soruları okuru
düşündürmek ve dikkat çekmesini istediğiniz ince noktalarda yaparsanız, okurun kafasında sorular da yaratmış
olursunuz. Ancak; devamlı yapılmamalı ve haber yazdığınızı asla unutmamalısınız.
Kim: Adı, soyadı ve görevi veya kurumsal kimliği de tam olarak yazılmalıdır.. Örneğin; İstanbul Valisi Ahmet
Xxxx gibi, Vali Xxxx gibi kısaltma yapılmaz, ancak; ileriki satırlarda, ismi kullanıldığında bu yola başvurulur.
Neden-Nasıl: Bu soruların cevaplarını birinci cümle yerine haberin ikinci veya üçüncü cümlesinde yazınız.
13- 5N-1K KURALININ BASİT HALİ
İlk cümlede; kim, ne, ne zaman, nerede sorularının cevapları verilmelidir.
Aktarılacak bir konuşma metni ise veya resmi duyuruysa; okurun, ilk cümlede ya da en geç ikinci cümlede bu
ifadelerin hangi kişiye veya kuruma ait olduğunu öğrenmesi gerekir.
14- ALINTI AKTARIMI:
Bir konuşma metnindeki konuşmacı, şayet bir görüş bildiriyorsa; her paragrafta, konuşmacıya atıfta
bulunulmalıdır. Ayrıca, aşağıdaki yöntemler de kullanılabilir.
A) Tırnak işaretleri içinde doğrudan alıntıyı vermek; Her paragrafta, dolaylı anlatım cümlesini bir alıntı
cümlesiyle destekleyebilirsiniz. Bu; okura, haberi okumasında akıcılık sağlar.
B) Daha az alıntı kullanmak için belirli kalıplar kullanılır; “ Başkanın söylediği gibi…”, “Sanığın ifadesine göre…”
C) Alıntıları tüm paragrafı kapsayacak şekilde de kullanabilirsiniz; “Yangından kurtulan bir kişinin ifadesine göre
olay şöyle gelişti: ..”
15- RAKAMLAR VE MATEMATİK
Haber yazarken, verilen rakamlara dikkat edilmeli ve özen gösterilmelidir. Kazada kaç kişi yaralandı ve öldü,
kazaya karışan araç sayısı vs. Ayrıca ekonomi ve siyasi haberlerde rakamlar net olmalı ve yazılan sayılara da özel
önem verilmesi gerekir. Rakamlar üzerinden okurlar yanıltılmamalıdır.
Örnek: Genel seçimlerde % 35 X partisi oy aldı. Şimdi konu başlığı “Halkın % 35 X partisini iktidar yaptı” olabilir
mi? Olamaz.. Çünkü % 35 sadece verilen oyların oranıdır. Yaklaşık 80 milyon nüfusu olan ülkede seçmen sayısı
40 milyon ve bunun % 65’i oy kullanmış. X partisine verilen oylar sadece seçime katılanların % 35’ine işaret eder,
ülkeye mal edilemez.
16- NELERE DİKKAT ETMEK GEREKİR?
Haberin; okura, anlatım dili önemlidir. Toplumsal olaylarda “duygusal” siyasi olaylarda ise “tarafsız ve
sorgulayan” ifadeyi satırlarınıza yansıtmalısınız. Ancak; bunun dozunu da çok iyi ayarlamalısınız. Toplumsal olayları
ve sorunları ya da mücadeleleri içeren bir yazıya “duygu yükü” katılmışsa; toplumsal katmanlar, çok daha fazla
etkileneceklerdir. Bunu sağlayacak olan ise; yazarın kendisi ve kaleme aldığı yazısıdır. Yani haberde okuyucuya
aktarılanların, kendisinin başından geçen bir olaymış olduğu hissettirmelidir.
Yazar, haberi; adil ve dengeli kılmak zorundadır. Bu sebeple; haberi, hak ettiği kadar büyütmelidir. Eğer bir
haberde; gösteri, çatışma, kavga, şiddet, taciz, vs. varsa; ele alınan haberde de mutlaka, iki ya da üç taraf vardır.
39
Haberi hazırlarken; sadece bir tarafın değil, diğer taraf/ların da görüşünün yansıtılması önemlidir.
17- HABERE OMURGA OLUŞTURMA
Haberi yazmaya başlamadan önce; elinizdeki bilgi ve belgeleri (belgeye dayalı haber ise) değerlendirip,
sıralayınız. Habere nelerin konulacağı; giriş, ilk paragraf vs. oluşturulmalıdır.
Haber metninize, zaman kullanarak (dün gece-geçen ay/hafta/yıl) girmeyiniz. Yani, zaman sıralaması
yapmayınız. İlk paragrafta veya cümlede vurguladığınız haberdeki önemli gördüğünüz çelişkiyi, olayı aktarınız.
Daha sonraki bölümlerde, zaman sıralamasını kullanabilirsiniz. Ayrıca; bu bölümlerde “kronolojik detayları”
yazabilirsiniz. Ancak; kronolojik detayları ifade ederken çok çarpıcı girişler bulup, yazmanız gerekecektir. Çok uzun
olmamak şartı ile daha sonra da tamamen tarihe dönerek, kronolojiyi anlatınız.
Yaptığınız haber için görsel malzeme de önemlidir. Bu sebeple; fotoğraf, karikatür, grafik veya çizim gibi
“görsel malzemeyi” haberin içeriğine göre mutlaka kullanınız. Kullandığınız fotoğraf vs. altına, açıklama niteliğinde;
mutlaka iki satır da olsa “resim altı yazısı” yazınız. Ancak; unutulmaması gereken, bu tür materyallerin “telif hakları”
olduğudur.
18- HABERİ DÜZENLEMEK (REDAKTE ETMEK)
Haber metniniz bitti. Başa dönerek; yazım kurallarına, noktalama işaretlerine, dilbilgisi kurallarına “uygun olup,
olmadığını” kontrol etmelisiniz. İsim, ünvan ve görev statülerinin doğruluğuna bakınız. Haberinizdeki en önemli
bilginin, son satırlar yerine; ilk paragrafta yer alıp, almadığını kontrol ediniz.
Tekrar başa dönünüz; kurduğunuz cümlelerin neyi kast ettiğini ve nerelere gönderme (yasal olarak, sizin
aleyhinize de olabilir) yaptığını teyit ediniz.
Bir haber, öngörülen uzunlukta olması gerekir. Ne çok kısa, ne de fazla uzun olmalıdır. Uzun bir metin yerine,
birkaç kısa haberi (ortak) “paragraf” olarak vermenin daha iyi ve yararlı olacağı unutulmamalıdır. Şayet uzun bir
haberdeki belli yerleri çıkarmak sureti ile belli bir uzunluğa getirilirken; çıkarılan bölümün, bırakılan bölümle
ilişkisinin olup-olmadığına dikkat edilmeli ve özen gösterilmelidir.
Haberinizde, uzun alıntılara (kişi, ifade veya beyan) fazla yer vermeye veya doğrudan aktarmadan kaçınınız.
Bu okumayı güçleştireceği gibi; haber içeriğinde, asıl anlatılmak istenen “haber çelişkinin” fark edilmesini engeller.
Şayet; çok önemli bir alıntı olduğu düşünülüyorsa, bu bölüme ayrıcalık tanınabilir.
“Uzun alıntılardan kaçınız” dedik, çünkü; okurda, inandırıcı bir etki bırakmazlar ve çoğu zaman da inandırıcı
olmamışlardır. Bu sebeple; konuşmadan yapılan alıntılarda, en önemli tarafların belirtilmesi yeterli olacaktır.
Haberinizde, kısa olan alıntılara çok fazla yer vermeyiniz. Şayet böyle olursa; bu sizin haberiniz değil,
konuşmacının konuşmasını aktarmaktan öteye gitmediği gibi, tırnaklar (“) ile bölünmüş karmaşık bir metne
dönüşür. Bu; çirkin bir görüntü oluşmasını, okumanın akışını, duraksama yaşanmasını sağlar. Bu da haberin
anlaşılmasını engeller.
Haberin içinde, kaç tane aynı kelime tekrarı kullandığınıza dikkat ediniz. Bir fiili, iki defa kullandıysanız; yanlış
olmasa da gereksiz bir fiili kullanmış olursunuz. Mümkünse; fiili, başka bir fiille değiştiriniz.
Haberinizde düzeltmeler yaptınız ve hazır olduğuna kanaat getirdiniz. Şimdi, yapmanız gereken çok önemli
ayrıntıya sıra geldi. Hazırladığınız metni, ikinci bir kişiye okutunuz. Onaylanması veya eleştirisi en mantıklı
yöntemdir.
Bir farklı yöntem de öz eleştiri yaparak okumaktır. Bu, ılımlı ve zorunlu olan yoldur. Haberi birkaç kez
okuduktan sonra bir de yüksek sesle okuyunuz. Ani duraksama, takılma ve cümle düşüklüklerinin olduğu yerleri
düzeltiniz.
Buraya kadar, 4 bölümden oluşan “haber yazma tekniğini” özet bir şekilde aktarmaya çalıştım. Böylece, haber
yazmanın yöntemi ana hatlarıyla belirlendi. Bunu; artık, kollara ayrıştırabiliriz. Bildiğiniz gibi, görsel basın ve yazılı
basın vardır. Buna ilaveten şimdilerde de “elektronik basın” tabir edilen, bilgisayar teknikleri kullanılarak yapılan
“internet medyası” oluştu.
Görsel basının tekniğini burada işlemeyeceğim çünkü; bu kavşakta, bizim ilgi alanımızdan ayrılıyor.
İnternet üzerinden yapılan haberler de aşağı yukarı basılı medya gibi işlevini sürdürmektedir. Sadece
kağıt üzerine basılan haber değil, elektronik tekniklerin kullanıldığı yöntemlerdir. Yani, halen basılı haberciliğin
tekniklerini kullanmaya devam edeceğiz.
Yazılı basın, zaman ve içerik açısından; burada, ikiye ayrılır. Günlük olarak hazırlanan gazeteler ve haftalık,
15 günlük veya aylık olarak çıkarılan dergilerdir. Gazete ve dergiyi birbirinden ayıran zaman dışında en belirgin
özelliği, içerik ve haber yazım tekniğinin değişkenliğe uğramasıdır ki; aşağıda, bunu aktarmaya çalışacağım.
Çünkü; bizler, günlük haber peşinde koşan insanlar değiliz ve amacımız zaman içerisinde “haber niteliği”
olan konuları yazmaktır. Haber Potası da bir dergi gibi internet üzerinden yayın yapacaksa, metin yazacak
arkadaşlarımızın fikir edinmeleri için, bir nebze de olsa katkısı olacağını düşünmekteyim.
40
19- DERGİ HABERCİLİĞİ
Dergiler ile gazetelerdeki güncellilik sorununun zaman olduğunu ifade etmiştim. Yani; dergi, baskı sürecinde
veya diğer sayıya kadar olaylar gerçekleşir, en yeni olay dahi okuyucuya geç ya da gecikmeli olarak yansır. Tabii ki;
derginin alanı vardır, (kültür, aktüalite, kadın vs.) haberin içeriğini de etkiler, branşlaşır.
Dergiler, okuyucuların günlük yazılı ve görsel basını takip ettikleri ölü zamanlardır. Bu nedenle, haber ve
makalelerin kaleme alınması değişmektedir.
Habere uygun ve ustalıkla tasarlanmış başlık atılması gerekir. Başlık, şüphe ve merak uyandırmalıdır.
Gazetede giriş “konunun özünü içermelidir” ve “haberin ayrıntısından arındırılmış özetidir” demiştik. Dergiler
de ise giriş, ana tema değil, sadece bir ayrıntıdır. Yani giriş; cevap değil, soru olmalıdır. Akıllıca kullanılacak cümle ile
okuyucuyu habere odaklamaktır. Bu nedenle; bu cümle, girişe çok farklı ve önemli bir işlev katar.
Gazetelere göre; derginin avantajı (zaman olarak) ciddi araştırmalar yapılmasını, daha ilginç konuların
irdelenmesini, daha iyi metinler elde edilinceye kadar uğraşabilme olanağının olmasıdır. Basılı dergi çıkarılıyorsa,
şık bir sayfa düzeni yaratabilmek için çaba harcanmalıdır.
Göze hitap edebilecek şekilde, yeterli miktarda fotoğraf kullanılmalıdır. Habere, ilave küçük metinler ekleyerek
(ara başlıklar, sayfa bantları veya resim altında anlatım gibi) zenginleşmesi sağlanmalıdır. Bunun, internet
dergiciliğinde yapılması biraz zordur. Çünkü; yazılım sistemleri, aynı sayfaların tekrarı (sayfa başı, sayfa sonu,
reklam alanı, vs) gibidir. Sadece; eklenen içerik, farklı yapı sağlayacaktır. Sayfa veya konu bitimlerinde ya da bölüm
aralarında farklı semboller (görsel efektler) eklenebilir. Haber Potası’nda, bu bizim işimiz; yazarların değildir.
Dergide, fotoğraflara çok iş düşer ve önem verilmelidir. Özellikle; farklı bir bakış açılarından çekilmiş, çok
iyi fotoğrafların kullanıldığı sayfalar hazırlanmalıdır. Habere yer açmak amacı ile fotoğrafın, belli bir ebada
küçültülmesi veya çıkarılması yanlış olacaktır. Fotoğrafların alt yazılarında güzel ve yalın bir dil kullanılarak, birkaç
cümleden oluşan yorum veya anlatım yazılmalıdır. Bu sebeplerden ötürü; ilginç, çarpıcı ve güzel resimlere ihtiyaç
vardır. Haberde görüntülenecek fotoğraflar için konusunda uzman olmuş (bina, iç ve dış mekan, gurme vs.)
fotoğrafçı kullanılması önemlidir. Tabii ki; bu bizim için söz konusu değildir.
41
6. BÖLÜM OKUMA PARÇASI -1“HABER YAZMA TEKNİKLERİ VE UYGULAMALARI”
“Bir olayın haber olabilmesi için acaba ne tür unsurları taşıması gerekir?” sorusunun yanıtı bu haber değerlerini
oluşturuyor. Bunlardan ilki kaç kişiyi ilgilendirdiği, diğerleri sırasıyla; yenilik, anilik, geçerlilik, haberin meydana
geldiği yerin yakınlığı, konunun ilginç olup olmaması, konunun sıradan olmaması, konunun bir önemlilik taşıması,
sevinç, mutluluk, korku ve vb. duygulara ortak olması.
Haber türleri dediğimizde, karşımıza birkaç kategoride tanımlanabilecek ifadeler çıkar. Kitle iletişim aracının
türüne göre haber çeşitlerinin değiştiğinden söz edebiliriz. Niteliklerine ve haber olaylarına göre haber türlerini
değerlendirebiliriz. “Peki haber anlatımı nedir?” diye sorarsanız; “bir olay hakkında elde edilen bilgilerin kamunun
anlayacağı -buradaki kamu halkın anlayacağı- biçimde haber diline dönüştürülmesidir” diyebiliriz.
Bence haber, “5N-1K” formülündeki sorulara yanıt verdiği sürece haberdir. Eğer haber bu sorulara yanıt
vermiyorsa bu haber eksik haberdir. Eksik haber, okurun zihninde olayın kavranması, anlaşılması konusunda soru
işaretleri uyandıran haberdir.
Haber yazımında kullandığımız birtakım teknikler var;
Bunlardan ilki en çok haber tekniği olarak bilinen “ters piramit tekniği”. Gözünüzün önüne bir ters pramit
şekli sonra da bunun ters çevrilmiş halini getirin. Haber yapma tekniklerinin en eskisi ve en çok kullanılan türü.
Sanıyorum bundan sonra da en çok kullanılacak olanı budur. İnternet yeni bir haber yazma tekniği getirdi; ters
piramit yine orada da kullanılıyor. Bu “bilgilerin, hedef kitlenin ilgisine göre en önemliden daha az önemliye doğru
sıralanması şeklinde” yazılan bir teknik. İlk kez telgrafla haber geçmek için geliştirilmiş olan bir teknik. Bu nedenle
haberin en önemli bilgileri en başta veriliyor. Telgrafta eğer tellerde ya da hatta herhangi bir arıza olursa haberin
kalan kısmı geçilemezse, haberin anlamında ve bütünlüğünde bir sorun olmasın diye geliştirilmiş bir teknikti bu
teknik.
Ters piramit tekniğinde en önemli ve en can alıcı unsurlar ön plana çıkarılacak, ikinci ve üçüncü, yani daha
sonraki derecedeki önemli unsurlar birbirini izleyen bir sırada yer alacak, dolayısıyla haberin özeti başlangıçta
verilmiş olacak. Ters piramit tekniği br kere okumayı kolaylaştırması, ilgiyi çekmesi, tekrarı önlemesi, haberi kesme
ve genişletmeyi kolaylaştırması açılarından önemli bir teknik.
Ters piramit tekniğinde genellikle 20-28 sözcükten oluşan cümlelerin kurulması isteniyor. Bunun dışında
bu teknikte haberin iki kısımdan oluştuğunu görüyoruz. Ters piramit tekniğinde, haberin detayları giderek az
önemliye doğru sıralandığı için yazılmış haberlerin son paragraflarının atılması halinde anlamda önemli bir eksiklik
oluşmuyor. Örneğin ters piramit tekniğiyle yazılmış çok klasik bir haber var burada. “Bolu’da trafik kazası üç ölü, bir
yaralı” başlıklı haber. Trafik kazası nerede (Bolu’da) meydana gelmiş, nedir bu? (bir trafik kazası ) Haberin olmazsa
olması gerçekleşmiş.
Bir başka tekniğimiz dikdörtgen tekniği. Bunu daha çok dergilerde gördüğümüzü söyleyebiliriz. Haber
yazımında ters piramit tekniğinin uygun bulunmadığı durumlarda genellikle tercih edilen bir tekniktir. Haber
yapılacak bilgilerin eş değer bulunması durumunda bu tekniğe başvurulur. “Neden?” sorusunun yanıtı genellikle
girişte bulunur. Ayrıntılar azalan sırada diğer paragraflarda yer alır. Dörtgen tekniğinde yazılan haberlerde
paragrafların her biri eş değer olduğu için okuyucu haberin hepsini okumadan tamamını anlayamaz. Daha çok
dergi haberciliğinde kullanılır. “Dörtgen tekniğine” “kare tekniği” diyenler de var. Örnek olarak “Aktüel”i verebiliriz.
Bu gibi dergilerdeki haberlerde gazetelerin ilkelerini de görebiliriz arkadaşlar: “Kumar kenti Diyarbakır.”
Diyarbakır’da yaşanan olayları anlatan bir haber, eski bir haber bu ama geçtiğimiz günlerde bu haber yeniden
gündeme geldi.
42
Bir başka teknik “ters piramitin”, tam tersi “düz piramit” tekniğidir. Bu sefer ne yapıyoruz? Ayrıntıdan başlayarak
haberi tamamlamaya çalışıyoruz. Haber bir öykü tarzında başlayacak ve ilk verilecek olayın detayı daha sonra
haberin sonuna doğru okla sunulacak. Ters piramit tekniğinin esası olan girişte haberin sonucunu vermezken,
düz piramit tekniğinde sonuca ulaşma, ancak haberin sonunda mümkün olacak. İlgi çeken konular bu teknikle
daha iyi haber haline getiriliyor. En çok dergi haberlerinde kullanılan bir teknik. Burada bir örnek verelim. “Kadınlar
sanıldığı kadar sadık değilmiş” başlıklı bir haber. “Dünya genelinde yapılan bir araştırma kadınların erkeklere oranla
eşlerini daha fazla aldattıklarını ortaya koydu” Bu haberin detayında da bu araştırmadan ayrıntılı bir biçimde söz
edilecek. Bir başka haberde, Kars’tan söz ediliyor. “Kars…Türkiye’nin bir ucu. Kar, bozkıra yenik düşmüş, yedi köşeli.
Ama aydınlık bir gün. Kuzeybatısında Allahüekber, güneyinde da Aras dağları yükseliyor. Burası bir dönemler
’Kafkas’ların Paris’i’ diye anılırmış….“ Devamında da Kars ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor.
Serbest yazım tekniği. Acaba bir teknik midir, değil midir? Tam olarak tanımlanmış da değil ama özellikle
televizyoncular bunu çok uyguluyorlar. İçinden geldiği gibi bir konuyu aktarmak da diyebiliriz. Çünkü bunun
belirli bir kuralı da bulunmuyor. Bu tür haberlerin, reyting savaşı veren televizyonların haber programlarında
yoğun olarak kullanıldığı; izleyicilerin olayı görmüş ve yaşamış gibi habere dahil edilmesi yönünde bir haber
kurgulamasına girişildiği anlaşılıyor.
Bir başka teknik yine radyo televizyonda kullandığımız “konuşma dili tekniği”. Sıcak haberler aktaran
radyo ve televizyon haberciliğinde yaygın olarak bu tekniğin kullanıldığını görüyoruz. Haberlerin aynen
birine aktarıyormuşcasına başka bir deyişle biriyle konuşurmuşcasına sunulduğu bir tekniktir bu. “Konuşma
dili tekniği”nin temel ilkeleri konuştuğunuz gibi yazın ya da yazdıklarınızı sesli olarak okuyun biçiminde
tanımlanmakta. Sunucuların izleyenlerine “şimdi ne olduğunu duyduğunu ya da gördüğünü aktarması” bu tekniğin
esası. Konuşma dilindeki gibi basit ve kısa cümlelerle yapılan bu anlatımda, edilgen cümlelerden yararlanılıyor.
Dolaylı anlatım yaygın bir şekilde bu haberlerde görülüyor. Kelime zenginliği yerine daha az kelimeyle daha çok
bilgi aktarılmaya çalışılıyor.
Bence haberin en önemli kısmı haberlerin girişleridir. Haber girişleri haberin okunması, dinlenmesi açısından
önem taşır. İlk bölüm ilgi çeker, haberi okutur ve dinletir. “en iyi haber” birinci cümlesinin ikinci cümlesini okutan
haberdir. En iyi haber sonuna kadar bütün cümlelerini izleten, bir şekilde birbirini izleyerek okutturan haberdir. Bir
haberi sonuna kadar okuyorsanız en iyi haber odur, daha iyi haber yoktur. haber “okuyucuya çekilmiş bir telgraftır
ve bu telgrafın parasını okuyucu öder.”
“Acaba gördüğüm, duyduğum bu olayı en yakın arkadaşıma anlatsam, söze nasıl başlardım, ona ilk önce ne
söylerdim? ” sorusu haberimizin giriş cümlesini oluşturacak. İkinci sihirli ipucu ise, “Bu olay, ne haberi? Biz ne haberi
yazıyoruz?” sorusu olacak. Bu soruyu eğer kendimiz yanıtlarsak haberimizin giriş cümlesi kendiliğinden ortaya
çıkmış olacak. Haber girişi içinde çeşitli tekniklerden söz edebiliriz. Bunları sırasıyla görelim:
Bunlardan ilki ve yaygın olarak kullandığımız teknik “özetleyici haber girişi”. Haberin birkaç ögesinin birden
önemli olduğu durumlarda özetleyici girişte bulunuyoruz. En basit yöntemi 5N-1K formülü yanıtlanması şeklinde
oluyor. Örnek verelim hemen. “Karaman’da yolcu otobüsüyle otomobil çarpıştı dört kişi öldü, altı kişi yaralandı.
Otobüs şoförü olay sonrasında gözaltına alındı.”
Bir başka giriş tekniğimiz “tanımlayıcı giriş tekniği”. Burada haberin en önemli öğesi “kim ve ne?” sorusudur.
Buna biz tanımlayıcı giriş diyoruz.
Bir başka giriş tekniğimiz “genelleyici haber giriş tekniği”. Burada da yine klasik bir biçimde gazetelerde
gördüğümüz “kış yüzünü göstermeye başladı, yollar yine kan gölü” gibi, daha yerel bir ifadenin haber girişinde
bulunduğunu görüyoruz.
Bir başka giriş tekniğimiz “ayrıntılı giriş”. Haberde geçen bir ayrıntının ön plana çıkarılmasıyla bu giriş tekniği
gerçekleşiyor. Örneğin, bir deprem haberinde depremde yaralanan bir çocuğun öyküsüyle habere başlanması,
dramatik bir ayrıntının ön plana çıkarılması. Bir örnek verelim. “Zehra henüz üç yaşında, dün yaşadıklarını ise
belki bir ömür boyu hafızasına taşıyacak” Bir başka haber “Bundan 43 yıl önce başlayan uzay macerası yine aynı
rampadan kalkan bir roketle yeni bir döneme girdi” Bu da gazetelerimizde sıklıkla gördüğümüz bir giriş tekniği.
Alıntı girişi özellikle demeç haberciliğinde en sık kullanılan yöntemdir. Kamuya yönelik toplantılarda da bu
tür bir giriş yapmak daha etkili olabiliyor. Bu teknikte alıntı yapılan kişinin adıyla birlikte söylediği sözlere de tırnak
içinde yer veriliyor. Örneğin “Cumhuriyeti hak ediyor muyuz? Yoksa bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın mı?
diyoruz”. Bu sorunun sahibi 19 Mayıs Üniversitesi tarafından düzenlenen “Bir Tutkudur Cumhuriyet” programında
konuşan Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Genel Başkanı Türkan Saylan.
Bir başka giriş tekniğinde ise, -Benim en sevdiğim giriş tekniği- haberin ilk cümlesi bir soru olacak, ikinci
43
cümlede bu soruya yanıt aranacak. Soru genellikle haberin en önemli ayrıntısına işaret edecek. “Duygularınızı
bastırmak için mi yemek yiyorsunuz? Uzun vadede kilo verebilmek için duyduğunuz her reçeteye sarılıp bir
diyetten diğerine atlamak yerine, öncelikle sizi yemeğe iten şeyin ne olduğunu bulun”. Bir başka soru giriş
tekniğiyle yazılmış haber görüyoruz burada da. “Zıtlık tekniği”. Haber girişlerinde tercih edilen yöntemlerinden
birisi. Örneğin, “Kadınlar ellerinin hamuruyla tamire el attılar”. “Ojeli parmaklar tamir aleti kullanmayı boya-badana
yapma kursunda öğreniyor”.
Yurtdışında çok kullanılan, ancak bizde de pek yaygın olmayan bir diğer teknik. Haberlerin girişinde doğrudan
okur ya da izleyicilere seslenilen ve onların habere katılımını sağlayan bir giriş tekniği. Bu teknikte daha çok
serbest yazım tekniği uygun görülüyor. Bu teknik bazı editörlerce de uygun bulunmuyor. Örneğin, “O şarkıyı
siz de duymuşsunuzdur. Gençliğin ne demek olduğunu belki de o şarkıdan öğrenmişsinizdir. Bir sabah yaşınız
sorulduğunda artık dolu dolu otuz rakamını söylediğinizde, saçınızdaki ilk beyazlar, göz çevrenizdeki ilk kırışıklıkları
aynada fark ettiğinizde zınk! diye anlamışsınızdır gençliğe vedanın ne demek olduğunu”. Burada anlatılacak olan
“gençliğe veda şarkısı” değil, bu şarkıyı yazan kişinin hayatından bir kesitin ortaya çıkarılması.
Yine dergi haberlerinde sıklıkla rastladığımız bir başka giriş tekniği “öyküleyici haber giriş tekniği”dir. Bir ya da
birkaç paragrafla okurlara temel noktalarının anlatıldığı girişte, haber olayının kahramanı ilk paragrafta tanımlanır.
Daha çok dergi ve televizyon haberciliğinde kullanılır. Öyküleyici girişte etkili bir gözlem yeteneğine ihtiyaç vardır.
Başarılı olmak için görülen, duyulan, koklanan, tadılan ya da dokunulan şey haberin konusu olacaktır. Haber
kaynaklarıyla görüşürken nasıl davrandıklarını, gözlemini en ayrıntılı bir biçimde yapmamız gerektiği öyküleyici
girişte söyleniyor. Bir örnek var burada “Genç yaşta hamile kalmak, sokakta yürürken serseri bir kurşunla vurulmak
ve bebeğini düşürmek” vs. diye birinin yaşadıklarından söz ediliyor.
Bir başka teknik “Konuşma dili tekniği” Sıcak haberler aktaran radyo ve televizyon haberciliğinde yaygın
olarak kullanılır. Haberlerin sesli olarak birbirine anlatıyormuşçasına sunulduğu bu teknik, karşıdaki insanlarla
konuşuyormuş gibi yazma temeline dayanır. Örneğin, “Adana’da akıl almaz facia... şimdi bunu dinleyeceksiniz”.
Daha sonra haberin gövdesi gelir. Haberlerin girişinden sonra giriş ifadesinin açıldığı ayrıntıların işlenmeye
başlandığı ve diğer ögelerle detaylara yer verildiği bölüme “haberin gövdesi” diyoruz.
Haber sonlandırmak da önemlidir. Her haberde buna rastlamasak da genellikle haberde son cümlelerimiz
bizim için geçmiş hakkında bilgi veren ya da geleceğe yönelik duyurum ya da sonuç yargısı ifade etmelidir.
Örneğin, bir olay anlattık bu olayın sonunda da, haberimizin sonunda da son cümle şunlar olabilir; “Toplantı
ödüllerin verilmesiyle sona erdi.”
Haberde kullanılan yüklemlerin çeşitliliği de bizim açımızdan önemlidir. Ellinin üzerinde belki daha fazla
sayıda doğrudan ya da dolaylı anlatım yükleminden söz edebiliriz. Bunlar hepinizin bildiği gibi haber artırırken
kullandığımız yüklemlerdir. Bunları; söylemek, şöyle demek, şunları söylemek diye konuşmak, bildirmek, bilgi
vermek, kaydetmek, şunları kaydetmek, vurgulamak, açıklamak, anlatmak birşeyler diyerek ifade etmek, şunları
ifade etmek, ifadesini kullanmak, üzerinde durmak, dile getirmek, şu görüşlere yer vermek, duyurmak, iddia etmek,
ya da ileri sürmek, şeklinde konuşmak, belirtmek, söylemekle işaret etmek, hatırlatmak, sözlerini şöyle sürdürmek,
şöyle devam etmek, konuşmasını ya da sözlerini şöyle tamamlamak, sözlerini eklemek, sıralamak olarak sayabiliriz.
Örneğin “Fransa’da yayımlanan Liberation Gazetesi, Türkiye’deki genel seçimle ilgili olarak ”…” yazdı. gibi.
Haberlerde dili geçmiş zaman kalıbı kullanıyoruz. Eskiden “miş”li geçmiş zaman kullanılıyordu. Devam eden
olaylar için şimdiki zaman ya da geniş zaman kullanılacak. Zaman içinde gelişecek olaylar içinde gelecek zaman
tipini kullanacağız.
Haber yazmanın temel bir amacı var o da bilgileri, düşünceleri, fikirleri okuyuculara aktarmak. Bu nedenle
haberler olayları birinin ağzından aktarıyormuşcasına yazılmalı, haberler doğru, kısa ve kolayca anlaşılır olmalı.
Haber yazımından önce elde edilen bilgilerin bir kez daha gözden geçirilmesinde yarar var
Haber yazmaya başlamadan önce lütfen elinizdeki bilgilerin bütün sorulara yanıt verip, vermediğinden emin
olun. Ondan önce haber yazmaya girişmeyin, çünkü girişirseniz o soruları biraz sonra unutacaksınız.
44
Haber yazımında muhabirin masasında mutlaka bulunması gereken iki şey var. Bunlardan bir tanesi yazım
kılavuzu, bir diğeri de Türkçe sözlük. Muhabir bir olayı sözcüklerle anlatan kişi olarak yazısına özen gösteren kişidir,
imla kurallarına da hakim olmalıdır. Daha sonra haberin hangi teknikte yazılmasına uygun olacağına karar vermeli
ve buna uygun giriş tekniği çerçevesinde habere giriş yapılmalı ve haberi yazmalıdır.
Haberin objektifliği. Haberin objektifliğini sağlayan bir sürü kriterden söz edilebilir ama bunlardan ilki netliktir.
Netlik, haberde adı geçen kişilerin kaynaklarının net bir biçimde ifade edilmesi anlamına gelir. Bilinmeyen bir
kaynaktan ya da bilmem nereden duyulduğu biçimde bir anlatım hiçbir zaman objektif olmaz. Adları yazılan
kişilerin soyadlarını da unutmamak gerekiyor. Haberin kaynağını mutlaka belirtmek gerekiyor.
Haber yazımında etkin fiiler kullanılmalı mümkün olduğunca sıfat ve zarfların kullanımına dikkat edilmeli.
Haberde daha somut tanımlamalara yer verilmeli. Örneğin “Büyük bir alan, büyük bir kalabalık, çok kalabalık bir
kitle” yerine, bunlar kaç kişi ise ya da ne kadar ise net bir biçimde ifade etmemiz gerekiyor.
Haberde sözcük seçimi de önemli. Yani siz istediğiniz sözcüğü, istediğiniz biçimde haberde kullanamazsınız.
Haber metinlerindeki cümleler uzatılmamalı, gereksiz sözcükler kullanılmamalı, süslü anlatımlardan uzak
durulmalıdır. Çünkü haber bir edebiyat değildir ve hedef kitlesi de herkestir. Haber yazarken söylemi zor
sözcüklerden kaçınmak gerekir. Sıcak, sevecen kolay yazılan ve söylenen yaygın halk dilindeki sözcükler
tercih edilmelidir. Kısa ve bilinen kelimelerin kullanılmasına özen gösterilmelidir. Anlamı bilinmeyen sözcükler
kullanılmamalıdır. Haberde “bunlar, şunlar” gibi ifadelere yer verilmemelidir. Bu tür zamirler yerine, kim oldukları
açık bir biçimde yazılmalıdır. Bu arada “bilindiği gibi”, “öte yandan” gibi sözcüklerden de haber yazarken
kaçınılmalıdır. Satır başı yapmak bu sözcüklerin yerini tutmaktadır. Bir süre deyimi haberlerde belirsizlik oluşturur.
“Bir süre” yerine tanımlı bir süre vermek daha anlamlı olacaktır.
Bir başka belki dikkat edilmesi gereken nokta da şu: Hayvan ve eşyalar için çoğul kullanmamak gerekiyor.
“Köpekler saldırıyorlar” yerine, “köpek saldırıyor” denilmelidir. Örneğin, “hayvanlar ölmez”, “hayvanlar telef olur”,
“Selde üç bin baş koyun telef oldu” demek gereklidir. Aracın cinsi “özel otomobil, minibüs, kamyon, vapur”
neyse onu belirtmek gereklidir. Yargı kararı kesinleşmeyen kişi için “suçlu” denilmemeli bu kişi için “zanlı” ifadesi
kullanılmalıdır. Bomba, silah, mermi gibi cisimler yakalanmaz, bunlar ele geçirilir ya da bulunur. Sanık ya da zanlılar
ele geçirilir, yakalanır. Tutuklama kararını mahkeme yani hakim, yargıç verir, polis ya da jandarma gözaltına alır,
Savcılık soruşturma yapar, savcılık mahkemeye tutuklama ya da serbest bırakılma önerisinde bulunur.
Tutuklama kararıyla ilgili konu gazetelerde, özellikle yerel gazetelerde biraz karışık. Tutuklama kararı gıyabi ya
da vicahi olarak gerçekleşir. Gıyabi tutuklama sanığın arkasından verilir, vicahi tutuklama ise sanığın yüzüne karşı
karar okunarak verilir.
Bir sanık hakkında verilen gıyabi tutuklama kararı sanık yakalandığında yüzüne okunarak vicahiye çevrilir.
Bir demeci ya da konuşmayı haber haline getirirken konunun özünü yazmaya çalışmalı, tırnak içinde verilecek
sözler birkaç cümleyi geçmemelidir. Aynı sözcük bir cümlede bir kez kullanılmalıdır. Aktarma istemlerini geniş
bir yelpazede ve çeşitlilikte kullanmakta yarar vardır. Haber aktarımında olumlu olunmalı, olumsuz kelimelerle
anlatımdan kaçınmak gereklidir. “Olmamaktadır”, “edilmemektedir” yerine “yapılmak istenmiyor, yapılmaktan
kaçınıyor” gibi ifadeler kullanmak daha doğrudur. Bazı aktarma yüklemlerini kullanırken daha dikkatli olmakta
da yarar vardır. Örneğin, “ileri sürdü, savundu” gibi yüklemlerde savunulacak bir fikrin haber kaynağına ait olması
gerekiyor. “Açıkladı” yükleminde ise haber kaynağını açıklama yapmaya yetkili bir kişi olmasına özen göstermemiz
gerekiyor. Haber yazarken “Çok oldular, iğne atsan yere düşmez” gibi sıradan tanımlardan kaçınmamız gerekiyor.
Haber cümleleri doğru, kısa ve kolayca anlaşılır olmalıdır. Cümleye zaman belirten ifadelerde başlamaktan
kaçınılmalıdır. -özellikle eskiler bunu daha çok vurguluyordu ve yapmamaya özen gösteriyordu- Örneğin: “25.12.99
tarihinde başlayan kongre.. ” yerine, “önceki gün başlayan kongre…” şeklinde bir tanım daha anlamlı olacaktır.
Cümleye sayı belirten ifadelerle başlamaktan kaçınmak gerekir. “Beş gün sürecek kongre” yerine, “Kongre beş
sürecek” demek daha anlamlıdır. “Beşyüz kişinin katılacağı gösteri” yerine, “Gösteriye beşyüz kişi katıldı” demek
daha doğru. Rakamlı ifadelerde ne yapacağız? Karşımıza herhangi bir rakam çıktığında bunun okunuş biçimini
yazmak düz anlatımla daha doğru olacaktır.
Her ne kadar bitmiş sayılsa bile haber yazıldıktan sonra muhabirin kendi kendine “acaba bu haberle ilgili daha
başka hangi unsurlara yanıt verilmesi gerekliydi” ya da “bu haberde hangi sorulara yanıt vermedim?” biçimindeki
sorularla haberin bir kez daha kontrol edilmesi yararlıdır. Her haberin bitiminde yapılabilecek ikinci bir denetim
de “acaba yazdığım cümlelerden hangilerini atarsam anlam bozulmaz? ” ve bir diğeri de “bu cümleden hangi
kelimeleri atarsam anlam bozulmaz” biçimindeki sorularla haberdeki fazlalıkların hafifletilmesidir.
Bir görüş, haberde objektifliğin olamayacağını savunuyor. Çünkü “insan nesnel bir varlık değildir” deniyor.
İkinci görüş ise “en azından buna yaklaşılabilir ve birtakım ilkelerinden söz edilebilir” deniyor. ABD’de liberal basın
45
anlayışının hakim olduğu ve bu işin çığrından çıktığı günlerde, 1980’lerin başında, ’Toplumsal Sorumluluk Kurumu’
adı altında gazeteciler bir araya gelerek birtakım ilkeler belirlediler. Bugün biz sorumlu gazetecilikten söz ediyorsak
aslında atıfta bulunduğumuz şeyler o toplumsal sorumluluk kuramına dayanıyor. Toplumsal sorumluluk kuramının
da getirdiği objektiflikle ilgili bazı ilkeler var.
Birincisi haberi yazarken mutlaka kaynak göstereceksiniz. İkincisi denge. Haberde karşıt görüşlere mutlaka
yer vereceksiniz. Karşıt görüşlere yer vermediğiniz haber, haber olmaz, ne kadar çok karşıt görüşe yer verirseniz
haberiniz o kadar objektifliğe yaklaşır.
46
7. BÖLÜM OKUMA PARÇASI -2GAZETECİLİK ÜZERİNE OKUMA PARÇASI
Bir zamanlar gazetecilik yapan Joseph Goebbels savaş sırasında basının bağımsızlığını kaybetmesi hakkında
günlüğüne (14 Nisan 1943) şunları yazmıştı: “İçinde biraz onur kırıntısı kalan herkes gazeteci olmamak için büyük
çaba sarf edecektir”.
Hitler 1933’te iktidara geldiğinde, Almanya’da gelişmiş bir iletişim altyapısı vardı. Almanya’da bir yılda 4.700’ün
üzerinde günlük ve haftalık gazete yayınlanıyordu, bu rakam sanayileşmiş diğer tüm ülkelerden daha fazlaydı ve
toplam tiraj 25 milyondu. Berlin bir basın başkenti olsa da, küçük şehirlerdeki basın kuruluşları gazete tirajında
baskındı (tüm Alman gazetelerinin %81’i yerel gazetelerdi). Ancak daha büyük şehirlerde basılan sekiz gazete
uluslararası üne sahipti. Almanya’nın film sanayisi dünyanın en büyükleri arasındaydı, üretilen filmler uluslararası
takdir görüyordu ve hem radyonun, hem televizyonun gelişimine öncülük etmişti.
Basın Üzerinde Kontrol Kurma
Hitler 1933’te iktidara geldiğinde, Naziler Almanya’nın 4.700 gazetesinin yüzde üçünden daha azını kontrol
ediyordu. Çok partili siyasi sitemin ortadan kaldırılması sadece yasa dışı sayılan siyasi partilerin çıkardığı yüzlerce
gazetenin kapanmasına değil, devletin Komünist ve Sosyal Demokrat Partilerin matbaa ve donanımlarına el
koymasına olanak vermiş ve bunlar çoğunlukla Nazi Partisine devredilmişti. Daha sonraki aylarda, Naziler kontrolü
sağladı ya da bağımsız basın organlarına etki etti. 1933’ün ilk haftalarında, Nazi rejimi pusuda bekleyen “Komünist
isyan” korkusunu alevlendirmek için radyoyu, basını ve haber filmlerini kullandı, ardından halkın endişelerini, sivil
özgürlükleri ve demokrasiyi ortadan kaldıran siyasi tedbirlere kanalize etti.
Birkaç ay içinde Nazi rejimi Almanya’nın eski güçlü özgür basınını yok etmişti. 1941’de Nazi Partisinin Eher
yayınevi Alman tarihindeki en büyük yayınevi olmuştu, günlük gazetesi Völkischer Beobachter (Halkın Gözcüsü) ise
1.000.000’luk bir tiraja ulaştı.
Hitler’in parti için 1920’de satın aldığı Völkischer Beobachter (Halkın Gözcüsü) gazetesi üyelere mitingleri
ve diğer haberleri veriyordu ve partinin etki alanını birahanelerin ve Parti toplantılarının ötesine taşıyordu.
Nazi hareketinin başarısıyla birlikte tiraj da yükseldi, 1931’de 120.000’den fazla, 1944’te ise 1,7 milyon olmuştu.
Editörlüğünü Yahudi karşıtı yazar ve Nazi ideologu Alfred Rosenberg’in yaptığı Völkischer Beobachter
popüler Nazi temalarıyla ilgili abartılı söylemlerde uzmanlaşmıştı: Versay Anlaşması’nın aşağılanması, Weimar
parlamentarizminin zayıflığı ve tüm dünyada Yahudilik ile Bolşevizmin şeytanî niteliği; bunların tümünün karşısına
Nazilerin vatanseverlik sloganları konuyordu.
Tek Adam, Tek Gazete
Der Stürmer Almanya’da en kötü şöhretli Yahudi karşıtı gazeteydi. Bir Nazi aktivisti olmadan önce öğretmen
olan Nazi eyalet lideri (Gauleiter) Julius Streicher gazetede editörlük ve yöneticilik yapıyordu.
Gazete yayın hayatını 1923’ten 1945’e kadar 20 yıldan fazla sürdürdü, Yahudi “insan kurban etme” ayinleri,
cinsel suçları ve mali yolsuzlukları ile ilgili dehşetli haberler yayınladı. Weimar Cumhuriyeti sırasında Der Stürmer’in
acımasız iddia ve iftiraları sonucu sıklıkla hakarete uğrayan siyasiler ve Yahudi örgütlerinin Streicher’in şahsı ve
gazete aleyhine açtığı davalarla sonuçlandı.
Ancak Nazilerin iktidarı ele geçirmesinden sonra gazetenin ve editörün talihi görülmedik şekilde açıldı. Tiraj
1927’de 14.000’den 1935’te yaklaşık 500.000’e çıkarak muazzam bir biçimde arttı. Yabancı ziyaretçiler ve çoğu
Alman, bazı Nazi propagandacıları dahil, tek konulu gazeteyi saldırgan bulsa da, Nazi Partisi Mahkemesi Streicher’i
yolsuzluk sonucu siyasi görevleri ve Parti görevlerinden aldıktan sonra bile Hitler Der Stürmer’i kapatmayı reddetti.
1930’larda Almanlar Der Stürmer’i tüm Almanya’da kaldırımlarda ve sokak köşelerinde bulabiliyorlardı.
Streicher Yahudi karşıtı propagandayı yaymak ve tirajı artırmak için çeşitli teşhir kutuları yaptırdı. Bu teşhir
kutularını doldurmak ve abonelikleri karşılamak için bazen baskıyı 2.000.000’a çıkarıyordu. Bir Alman çift
kaldırımda, Der Stürmer’in standart 3 bölmeli teşhir kutusunda sunulan en son baskısını okuyor.
Toplumsal Yanıt Olarak Yahudi Gazeteleri
47
Nazi propaganda aygıtı, Alman basınını ırkçı ideolojisinin hizmetinde kullanmak üzere rehin almış olsa da, yerel
Yahudi toplulukları (Gemeinden) tarafından üyeleri için yayınlanan gazeteler, Almanya’daki kasaba ve şehirlerde
yaşayan tüm Yahudiler için can simidi ve yerel topluluklarla Yahudi ulusal örgütlerinin liderleri arasında bir bağ
olmuştu.
Nisan 1933’te Yahudi işletmelerinin ulusal çapta boykot edilmesinden sonra, Berlin’deki Yahudi Telgraf
Ajansı büro şefi Arno Herzberg şöyle yazıyordu: “Alman Yahudilerinin şu anda kendilerini içinde buldukları yeni
şartlar, Yahudi basını için de yeni bir dönemi haber veriyor. Bu yeni dönem Yahudi gazeteciliği için çok uzaklara
ulaşma görevlerini de beraberinde getirmiştir. Önceleri Yahudi basını varlığını sessizce sürdürüyordu. Sıradan
Alman Yahudilerinin endişelerine dışarıdan bakıyordu… Tüm bunlar artık Yahudilerin geniş Alman fikir ve sosyal
çevrelerinden dışlandığı bu yeni dönemde kökten değişti”.
Bu topluluk gazeteleri aşağılayıcı, resmî Yahudi karşıtı propaganda karşısında olumlu bir Yahudi kimliğini
güçlendirmek için makaleler ve editör yazıları yayınlıyor, Nazilerin Yahudi karşıtı yönetimi altında ortaya çıkan
günlük zorlukları aşma konusunda topluluk üyelerine fikir ve cesaret veriyordu. Gitgide daha çok sayıda Yahudi
Almanya’dan göç etmeye başladıkça, çoğu küçük topluluk (Gemeinden) ortadan kalktı ve gazeteleri kapandı.
11 Kasım 1938’de, Kristallnacht pogromundaki şiddetin ardından, Alman hükümeti geri kalan Yahudi topluluk
gazetelerini yasakladı. Yahudiler şimdi tüm haberleri ve resmî duyuruları hükümetin kontrolündeki Jüdisches
Nachrichtenblatt’tan almak zorundaydı.
Alman yetkililer Yahudi topluluk gazetelerini bütünüyle Alman basınına uygulanan kurallara uymaya
zorlamadı. Örneğin, Yahudi yayınları, Propaganda Bakanlığı tarafından günlük basın konferansında yayınlanan
resmî propagandayı kelime kelime vermek ya da tekrar yayınlamakla yükümlü zorunda değildi. Alman yetkililer
Yahudi olmayanların bu Yahudi cemaat gazetelerini satın almasını ya da okumasını yasakladı.
Yeni Propaganda Yolları: Film, Radyo, Televizyon
Naziler film, hoparlör, radyo ve televizyon gibi yeni çıkan teknolojilerin propaganda hizmetindeki
kullanıldığında ne denli etkili ve çekim gücüne sahip olduğunu anlamıştı. Bu teknolojiler Nazi yönetimine ideolojik
mesajlarını geniş kitlelere yayma ve toplu dinleme ya da izleme yoluyla Volksgemeinschaft (Ulusal Toplum)
efsanesini güçlendirme olanağı sağlıyordu.
1933’ten sonra Alman radyosu Hitler’in konuşmalarını hoparlörlerle evlere, fabrikalara, hatta şehrin
caddelerine yayınlamaya başladı. Goebbels’in Propaganda Bakanlığındaki yetkililer propaganda konusunda
radyonun muazzam etkisini gördüler. Bakanlık, satışların artmasını sağlamak üzere ucuz “Halk Radyosu”
(Volksempfänger) üretimi için büyük parasal destek sağladı. 1935’te bu radyolardan yaklaşık 1,5 milyon adet satıldı,
Almanya dünyanın en fazla radyo dinleyicisine sahip ülkelerinden biri olmuştu.
Almanya 1935’te düzenli televizyon yayını yapan ilk ülke oldu. Propaganda Bakanı Joseph Goebbels yeni yayın
aracındaki büyük propaganda potansiyelini gördü, ancak en iyi sonucun sinema ya da tiyatro gibi yerlerde toplu
izleme sayesinde alındığına inanıyordu.
Satırlar Arası: Nazilerin Basını Yönlendirmesi – Kristallnacht
9/10 Kasım 1938 gecesi Nazi liderleri Büyük Alman İmparatorluğundaki Yahudi topluluklarına büyük zararlar
veren ve dünya kamuoyunu şaşkınlığa uğratan bir şiddet dalgası başlattı. Propaganda Bakanı Joseph Goebbels’in
teşvikiyle şiddeti haklı çıkarmak için bir Alman diplomatın Paris’te kızgın bir Yahudi genç tarafından öldürülmesini
kullanan Nazi liderleri, kontrolsüz bir yıkım ve zulüm gerçekleştirdiler. Kristallnacht (Kristal Gece) olayında,
saldırganlar 7.500 Yahudi işyerini yıktı, yüzlerce sinagogu yaktı ve 91 Yahudiyi öldürdü. Sonraki günlerde, Alman
Güvenlik Polisi 30.000 Yahudi erkeği tutukladı ve Buchenwald, Dachau ve Sachsenhausen toplama kamplarına
gönderdi.
Dünya gazeteleri olayları ve Kristallnacht’ın sonuçlarını bildirmesine rağmen, Alman Propaganda Bakanı
yapılan şiddeti Almanların “anlık öfkesine” atfederek şiddetin ardındaki hırsı haklı çıkarmak, ölüm ve yıkımların
gerçek boyutlarını küçültmek için aşamalı olarak uygulanan bir basın kampanyası ile ciddi bir hasar kontrolü
uygulamasına geçti.
48
Bu olayda basının perde arkasından yönlendirilmesi; Nazi propaganda aygıtının bilgi ve hasar kontrolü
operasyonlarını (hem Alman, hem uluslararası kamuoyuna ilişkin) ve dışarıdan gelen eleştiriler ile önemli haberlere
ne kadar çabuk yanıt verdiğini ortaya koyuyor.
Yasak Yayınlar: Alternatif Haber Kaynağı Olarak Yabancı Radyo
Savaş sırasında, hassas bilgilerin düşman eline geçmesini önlemek ya da ülke içindeki nüfusu moral bozacak
haberlerden korumak için hükümetler genel olarak kamuoyunun bilgiye erişimini kısıtlar ve sansür uygular.
Almanya 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal ettikten sonra Nazi rejimi halkın dışardan bilgi almasını önlemek için
oldukça sert tedbirler uygulamaya başladı. Alman hükümeti vatandaşlarının yabancı yayınları dinlemesini yasakladı
ve bunu ceza gerektiren bir suç ilan etti. Alman mahkemeleri düşman radyo istasyonlarından toplanmış haberleri
yayanlara hapis, hatta ölüm cezası verebilecek yetkiye sahipti.
I. Dünya Savaşı’nda Müttefik propagandalarının Almanların moralini çökertip karmaşaya neden olmasından
dolayı korku içinde olan Alman yetkililer, yabancı yayınların dinlenmesi durumunda ağır cezalar verileceği
tehdidinin halkı düşmanların “yalanlarından” koruma çabalarını pekiştireceğini umuyordu. Gestapo ve Nazi
Partisinin muhbirlerinin son derece dikkatli takibine rağmen, milyonlarca Alman bilgi almak için İngiliz Yayın
Kuruluşu’nu (BBC) ve diğer yasak radyo istasyonlarını dinliyordu.
49
50
51
52
53
54
55
56
57