PDF - 3e Electrotech
Transkript
PDF - 3e Electrotech
TEMMUZ 2011 > SAYI: 205 ED‹TÖRDEN Bileflim Yay›nc›l›k, Fuarc›l›k ve Tan›t›m Hizmetleri San. ve Tic. A.fi. ad›na ‹MT‹YAZ SAH‹B‹ ve YÖNET‹M KURULU BAfiKANI Mustafa ÜSTÜN Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mah. Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No: 10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL 17 y›l›m›z› geride b›rakt›k Elinizdeki 3e Electrotech Dergisi’nin 205. say›s›, ayn› zamanda 18. y›l›m›z›n ilk say›s›. Bildi¤iniz üzere fiubat ay›nda dergimizin 200. say›s›n›n heyecan›n› yaflam›flt›k. Sektörün en etkili, en bilinen dergisi olarak bu say›m›zda da 17. y›l›m›z› geride b›rakman›n heyecan›n› tafl›yoruz. 1994 y›l›n›n Nisan ay›nda yay›n hayat›na bafllayan 3e Electrotech, “enerji, elektrik ve elektronik” sektörlerindeki teknolojik geliflmeleri, sektör firmalar›n›n üretimlerini, sektörün bafl›n› a¤r›tan sorunlar›, hatta sektör içi haberleflmeyi ciddi, ba¤›ms›z ve tarafs›z bir anlay›flla “17 y›l boyunca” sektördeki aktörlere ulaflt›rd›. Bize bu süre boyunca ilgilerini, desteklerini esirgemeyen derneklerimize, firmalar›m›za yürekten teflekkür ediyoruz. GENEL MÜDÜR N. Nezih KAZANKAYA YAYIN KURULU YAZI ‹fiLER‹ MÜDÜRÜ ED‹TÖR GÖRSEL YÖNETMEN SAYFA TASARIMI FOTO⁄RAF ED‹TÖRÜ GRUP SATIfi MÜDÜRÜ REKLAM KOORD‹NATÖRÜ SATIfi DESTEK ÜRET‹M D‹REKTÖRÜ Haluk Kürflad KOPUZLU Haluk Kürflad KOPUZLU (Sorumlu) halukkursad@bilesim.com.tr Bileflim ‹fl Merkezi, Sanayi Mahallesi Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No: 10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL Kerem KURUL kkurul@bilesim.com.tr Feyza YAPULU fyapulu@bilesim.com.tr Ertan ‹RG‹N eirgin@bilesim.com.tr Garo M‹LOfiYAN garo@bilesim.com.tr Hacer YILMAZER KALAFATLAR hyilmazer@bilesim.com.tr Yasemin ‹fiCAN yiscan@bilesim.com.tr Serap Yetginer syetginer@bilesim.com.tr Y›lmaz BAYKUT ybaykut@bilesim.com.tr ÜRET‹M AS‹STANI Görkem DO⁄AN gdogan@bilesim.com.tr B‹LG‹ ‹fiLEM Erdal AYTEK‹N eaytekin@bilesim.com.tr WEB / E-DERG‹ ABONE SERV‹S‹ Bu say›da Temmuz say›m›zda Elektrik Tesisat Mühendisleri Derne¤i (ETMD) Yönetim Kurulu Baflkan› Sermet fiat›r ile bir röportaj gerçeklefltirdik. fiat›r, hem yeni yönetim kurulu olarak projelerini paylaflt› bizlerle hem de sektöre dair tespitlerini, yap›lmas› gerekenleri ve öngörülerini anlatt›. Bu ayki dosyam›z “enerji üretimi” bafll›¤› alt›nda gerçeklefltirdik. Dosyam›zda enerji üreticilerinden görüfller ve bu sektöre ürün/hizmet veren elektrik-elektronik firmalar›ndan makalelerin yer al›yor. Ayr›ca dergimizin ana bölümleri olan “elektrik”, “elektronik” ve “enerji” sektörlerinde faaliyet gösteren firmalara dair yaz›lar› da her zamanki gibi ilgiyle okuyaca¤›n›z› tahmin ediyoruz. Haluk Kürflad KOPUZLU, H. Ediz RONA, Erhan DEM‹RTEL, ‹pek PORTAKAL, Devrim BOZKURT, Ali BAYCANLAR MERKEZ YÖNET‹M ADRES‹ ANKARA fiUBE GÜNEY VE GÜNEYDO⁄U ANADOLU BÖLGE TEMS‹LC‹L‹⁄‹ BASKI YAYIN TÜRÜ BASKI TAR‹H‹ Bertu¤ KODAMANO⁄LU bertug@bilesim.com.tr Feride USTA abone@bilesim.com.tr (212) 324 44 43 - dahili 165 Bileflim ‹fl Merkezi Sanayi Mahallesi Sultan Selim Cad. fiahinler Sok. No:10 34416 Ka€›thane / ‹STANBUL Tel: (0212) 324 44 43(Pbx) Faks: (0212) 284 36 05 E-posta: 3e@bilesim.com.tr Web: www.bilesim.com.tr Ayflim KOfiAR KARSU Tel: (0312) 447 53 21-02 Faks: (0312) 437 20 96 E-posta: ankara@bilesim.com.tr Sami DEM‹RKIRAN Tel: (0322) 359 81 85 (Pbx) Faks: (0322) 359 36 39 E-posta: sdemirkiran@bilesim.com.tr Özgün Ofset Tel: (0212) 280 0009 Yerel Süreli Yay›n 12.07.2011 AKADEM‹K HAKEM KURULU Prof. Dr. Adnan KAYPMAZ (‹TÜ) Prof. Dr. Bülent EKER (NKÜ) Prof. Dr. ‹lhami ÇET‹N Prof. Dr. Koray TUNÇALP (MÜ) Prof. Dr. Nurdan GÜZELBEYO⁄LU (‹TÜ) Prof. Dr. Semra ÖZTÜRK (KÜ) Prof. Dr. Vural ALTIN (TÜB‹TAK) Doç. Dr. ‹smail H. ALTAfi (KTÜ) Doç. Dr. Özcan KALENDERL‹ (‹TÜ) Yrd. Doç. Dr. Caner AKÜNER (MÜ) Yrd. Doç. Dr. Reflit ERÇET‹N (MÜ) Yük. Müh. ‹sa ‹L‹SU SEKTÖREL DANIfiMA KURULU Ahmet B‹RLEfiT‹R‹C‹ (GERSAN) Alparslan OK (EAE) Arif KÜNAR (EDSM ENERJ‹) Bülent B‹BER (KLAS KABLO) Bülent G‹RAY (BOSCH REXROTH) Cahit ATAY (SIEMENS) Cahit DURMAZ (V‹KO) Cevdet fiENKAL (SCHNEIDER ELEKTR‹K) D. Remzi SAL‹ (SERVO KONTROL) Ediz ÖZDEM‹R (ABB) Ertan ÖZDEM‹R (ABB) Fikret SOKOLLU (SEW EURODRIVE) Gökhan AKMAN (AMPER ELEKTR‹K) Hakk› LUfi (ÜNAL KARDEfi) Halim ÖZMEN (SEM‹KRON) Hüseyin DEN‹Z (NETES) Hüseyin Mehmet A⁄ACAN (EL‹MSAN) ‹smail AVCI (KOJEN) Kamuran Suat ALTILAR (ALKA A.fi.) Kaya TÜTENG‹L (SIEMENS) Mahir AYDIN (ONTARIO POWER GENERATION) Müzekka DAMGACIO⁄LU (DAMEKS) Mustafa NURDO⁄AN (FEDERAL ELEKTR‹K) Nurhan GAZER (TEMPA PANO) Olgun PAJ‹K (KALE PAZARLAMA) Osman fiAH‹N (SCHNEIDER ELEKTR‹K) Sabri GÜNAYDIN (HB TEKN‹K) Sedat DUMAN (ELEKTR‹K ÜRET‹M A.fi.) Selim YÜREKTEN (ENPAY) Sevinç TONGÜN (TONGÜN) fiahin SEV‹NÇ (ABB) Tahsin ARMA⁄AN (ARMA⁄AN MÜHEND‹SL‹K) Temel KARAMEHMETO⁄LU (SEW EURODRIVE) Tolga Murat ÖZDEM‹R (KONTEK) U¤ur YERTUT (YESTAfi) Yetkin SANER (EGDAfi) © Tüm yay›n haklar› B‹LEfi‹M YAYINCILIK A.fi.’ye ait olup yaz›lar iktibas edilemez. ® Tüm reklamlar›n sorumlulu¤u firmalara, yaz›lardaki ve söyleflilerdeki görüfller sahiplerine aittir. ‹Ç‹NDEK‹LER 8 14 Editörden ÜRÜNLER 80 Elektrik 84 Kablo Söylefli 26 Türkiye’de Profesyonel Mühendislik Kavram› Oturmal› ETMD YK Baflkan› Sermet fiat›r UPS 92 fialt 34 40 Düflük Duman Yo¤unluklu Halojensiz Kablo (Türk Prysmian) ‹nsan Hayat›n› ve Binalar› Koruyan Yang›n Güvenlik Kablolar› (Ayhan GÜNGÖR, Nexans Türkiye) Kaçak Ak›m Koruma fialterleri (Makel fiirketler Grubu) VD4/W Türkiye’nin Uluslararas› Kalitede Vakum Kesici ‹htiyac›n› Karfl›layacak (ABB) Veri merkezi, Sunucu Odas› ve Ofisler ‹çin UPS’ler (APC by Schneider Electric) 92 Topraklama 56 TSE K 122: Aktif Paratonerlerin Belgelendirme Kriterleri (Ercüment ÇET‹NER, Erkoç Mühendislik) Enerji Kalitesi Motor 50 64 70 Elektrik Motorlar›nda Yeni Verim S›n›flar› (Volt Elektrik) Siemens Röle Masa (Roller -Table) Motorlar› (Alkan DEM‹RC‹O⁄LU, Siemens) AC ‹ndüksiyon Motorlar›nda Frekans Konvertörü Kullan›m› (Ahmet ERECEK, Elsan Elektrik) 94 96 Aktif Filtreler (Murat S‹LSÜPÜR, Epkom Elektronik) Elektrik Enerjisinin Kalitesi (Erkan YÜKSEL, ATR Mühendislik) Ayd›nlatma 104 Ayd›nlatma Teknolojileri ve Geliflmeleri (H. Ediz RONA) 40 104 12 158 Elekronik 156 RS-232, RS-485, GPRS, TCP/IP Haberleflme Seçenekleri ile GCU Modülü (Mavili Elektronik) 158 Yeni K›l›flama Teknolojisi ve Uzman Mühendislik ile Tasarlanan Güç Modülleri (Çeviri: Halim ÖZMEN, Semikron) 162 Mekanik Sistemlerde, Motorlarda ve Elektriksel Sistemlerde Termografi (Testo Elektronik) 168 Platform Kap› Sistemlerinde Yeni Mitsubishi DIPIPM Ver.4 Serisinin Kullan›m› (Düzenleme ve çeviri: Mustafa Cem ÖZKILIÇ) Enerji 174 Yeni Nesil Ev Tipi Jeneratörler (FG WilsonTürkiye) 176 Aktif Enerji Verimlili¤i Üzerinde Odaklan›yoruz (Göktu¤ GÜR, Schneider Electric) 184 Modüler Yap› Ar›za Durumlar›nda Sistemin Durmas›n› Önlüyor (Nusret B‹LEN, Fronius) 188 Is› Pompal› Jeotermal Sistem ‹le Enerji Tasarrufu (CIAT Türkiye) 192 Üretim Santrallerindeki Frekans Kontrolleri ve Adapazar› / Gebze Do¤algaz Kombine Çevrim Santrali ‹çin Örnek Bir Uygulama Yap›lmas› (Nihat PAMUK) 200 Haberler 208 Reklam ‹ndeksi 110 DOSYA Enerji Üretimi 112 Alstom, Türkiye’de Rüzgar Türbini Üretmeyi Planl›yor (Alstom Türkiye) 118 Gazanfer Sanl›top / Bilgin KARAGÖZO⁄LU Enerji Santralleri ‹çin Kontaktörler 124 Elpa fialt / H Ersin EL‹GÜL OG Hücrelerin Tasar›m ve Yap›sal Özellikleri 132 Aeroderivatif Gaz Türbinleri (GE Power & Water) 136 EMAS Afi / Serhat YANIBOL AG ve OG Panolar›na Yönelik Çözümler 140 Tek Yönde Enerji Ölçümü Yapabilen Analizör Serisi (Gülboy Mühendislik) 144 Hayat Kimya / Lütfü AYDIN Muammer T‹MUR Hayat Kimya Ka¤›t Fabrikas› Kojenerasyon Sistemi 150 I/O-Sistem ve IEC Telekontrol Protokolleri (Wago) 13 ÜRÜNLER 18,5 kW’a kadar yeni AF serisi kontaktörler ABB’nin yeni nesil AF kontaktörleri, 22 kW ve üzerinde mevcut bulunan AC/DC elektronik bobinli AF kontaktör serisini tamamlayarak 18,5 kW / 400 V’a kadar olan tüm uygulamalar için daha yüksek verimlilik sa¤lamakta ve esnek kullan›m imkan› vermektedir. AF09 ile AF38 aral›¤›nda iki farkl› fiziksel boy içermekte olan yeni serinin sahip oldu¤u 45 mm genifllik, 18,5 kW’a kadar olan uygulamalarda ayn› geniflli¤e sahip ABB softstarter, motor koruma flalteri ve termik röle serileri ile uyum içinde kombine edilebilmesini sa¤lamaktad›r. ‹ste¤e ba¤l› olarak kontaktörün alt k›sm›na ya da üst k›sm›na tak›labilen bobin besleme terminali özellikle yer s›k›nt›s› olan uygulamalarda avantaj sa¤larken aksesuar seçenekleri aras›nda bulunan CAT4 yard›mc› kontak blo¤u hem bobin beslemesi hem de 1NA&1NK yard›mc› kontak imkan› sunmaktad›r. AF kontaktörler, tek bir üründe AC/DC kullan›m imkan› sunan elektronik bobin özelli¤i ile ön plana ç›karken, 4 farkl› bobin gerilimi aral›¤› ile müflterilerin farkl› taleplerine daha az siparifl kodu ile yan›t vererek gereksiz kod karmaflas›n› minimize etmektedir. Yüzde 30 ile yüzde 80 aras›nda enerji tüketimi sa¤layan AF kontaktörlerin AF-Z versiyonu do¤rudan PLC ile kontrol edilebilmektedir. Ayr›ca dahili RC filtreye sahip olan yeni seri, fazladan yer kayb› oluflturmayan mekanik ve elektriksel kilitleme sistemi ile gereksinim duyulan uygulamalarda büyük kolayl›k sa¤lamaktad›r. OLED ayd›nlatma ‘Airabesc’ 2011 y›l› Uluslararas› Red Dot ‘Ürün Tasar›m’ Ödülü sahibi Airabesc, sanatsal ayd›nlatma teknolojisiyle en yüksek tasar›m standartlar›n› buluflturuyor. ‹nce ve simetrik hatlara sahip alüminyum gövdeli Airabesc, yaln›zca 16 Watt enerji tüketiyor. Airabesc, 81cm x 30cm x 10cmlik ölçüleri; parlak siyah, mat beyaz ve cilal› alüminyum renk alternatifleriyle de 14 farkl› tipteki birçok yaflam alan› için estetik ve fonksiyonel bir çözüm halini al›yor. Firma: Osram ÜRÜNLER Metal mahfazal› modüler hücreler SF6 kesici • Süreklili¤i sa¤lanm›fl topraklama sistemi SME serisi metal mahfazal› modüler hücreler, 1 kV’tan 40,5 kV’a kadar IEC 62271-200 standartlar›na uygun olarak Aktif Elektroteknik taraf›ndan üretilen anahtarlama ve kontrol hücreleridir. Metal enclosed tipi hücreler, IEC 62271-200 standard›nda flu özellikleri ile tan›mlan›rlar; • 2 mm çelik sac • LSC 2A servis süreklili¤i s›n›f› • PI bölmelendirme s›n›f› • Metal ayr›ml›, toprakl› 3 eriflilebilir bölüm • 25 kA / 1 s iç ark testi ile maksimum insan güvenli¤i • Emniyetli elektriksel ve mekaniksel kilitleme sistemleri • Kolay ve h›zl› servis imkan› veren çekmeceli veya sabit tip Genel Ürün Band› ve Özellikleri Anma gerili: 3.6…40.5 kV Anma yal›t›m düzeyi: 10…85 kV Y›ld›r›m darbe dayan›m gerilimi: 40…185 kV Anma frekans›: 50 / 60 Hz Anma ak›m›: 630…1250 A K›sa süreli k›sa devre dayan›m ak›m›: 16/20/25 kA (1 s) ‹ç ark dayan›m›: 16 / 20 / 25 kA (1 s) Firma:Aktif Group Sayaçlar 2004 y›l›nda ABB bünyesindeki sayaç departman›, Alman Elster firmas›na sat›lm›fl ve ba¤›ms›z hale gelmifltir. Firman›n TEDAfi ve EPDK uygulamalar›na yönelik olarak üretimini yapt›¤› sayaçlar, Türkiye pazar›nda Vekmar taraf›ndan sat›lmaktad›r. Tek Fazl› Sayaçlar • A100C / A102C – kompakt sayaçlar • AS220 elektronik tek fazl› sayaç Üç Fazl› Sayaçlar • A1100 • A1200 Alpha sayaç • A1350 elektronik üç fazl› sayaç • A1440 elektronik üç fazl› sayaç • A1500 sayaç • A1700 • A1800 Alpha sayaç • A2500 yüksek hassasiyetli sayaç 16 Firma: Vekmar ÜRÜNLER Eko switchler Wago eko switchler, endüstriyel yetene¤ini düflünmeden yeterlili¤in önemli oldu¤u uygulamalar için idealdir. Dahas›, haz›rda bulunmayan donan›mlar›n konfigürasyonu sayesinde kullan›c›ya zaman kazand›r›r. Bazen en basit çözüm en iyisidir. Pratikte günümüzde ak›ll› endüstriyel ethernet switchlerden beklenen, sadece yüksek performans de¤il ayn› zamanda kolay kurulumdur. Wago eko switchler bu basit, güvenli ve sürdürülebilir çözümü talep eden endüstriyel networkler için adil fiyat performans›yla sunuluyor. 5-/8-Port 10/100BASE-TX versiyonlar›, özellikle daha az kapsaml› yönetim kapasitesi gerektiren küçük ve orta ölçekli networklerde kullan›m için uygundur. Eko switchler, sakla ve ilet (store and forward) anahtarlama modunun yan› s›ra ray için dar, IP30 korumal› metal kutulu olmalar›, kolay kurulumu ve bütün portlarda otomatik anlaflma ve otomatik MDI/MDIX (aktarma noktas›) gibi özellikleri ile tan›mlan›r. 2K MAC adres listesi 2000 kat›l›mc›ya kadar yönetmeye izin verir. Haberleflme IEEE 802.3x ak›fl kontrol tam çift kat iflleme izin verir. Ön panel diyagnostik LED’ler noktada h›zl› gözlem sa¤lar. Besleme gerilimi 18 ve 30 V DC aras›nda olabilir. Bir tümleflik gerilim ek güvenlik yarat›r. Firma: Wago Thea’dan yeni anahtar priz serisi Neva Thea Neva tasar›mlar›nda LED ayd›nlatma bulunuyor. Mavi renkli, soft ve dekoratif LED’ler çok az enerji tüketiyor. Özel krom parlakl›¤› kazand›r›lan hatlar›yla Neva, dekorasyon 18 isteklerine bronz, gümüfl ve siyah renk alternatifleri eflli¤inde 6 farkl› kombinasyon sunuyor. Bu serinin Satinox efektli ürünleri de bulunuyor. Su bazl› çok özel bir boyan›n kullan›ld›¤› Thea Neva Torus ise kabart›l› yüzey efekti ile dikkat çekiyor. Thea Neva Wooden’in Venge, bambu, akçaa¤aç seçenekleri bulunuyor. Thea Neva Opak, beyaz ve kremden oluflan renk alternatifleriyle sadelikten hofllananlara hitap ediyor. Firma: Viko ÜRÜNLER Fluke termal görüntüleyici Netes Mühendislik’in distribütörlü¤ünü yapmakta oldu¤u Fluke’nin yeni P3 serisi termal görüntüleyicileri, tan›sal uygulamalar›n genifl bir alan›n› kapsayan kan›tlanm›fl pratik çözümler sa¤lamaktad›r. Ödüllü Ti32’den yola ç›kalarak, P3 serisi ile dört yeni ürün eklemifltir. Böylece her bütçeye uygun yüksek performansl› termal görüntüleyiciler sunulmaktad›r. P3 serisi Fluke Ti32 ve Fluke TiR32 modelleri yan›nda endüstriyel elektriksel ve proses kontrol uygulamalar› için yeni Fluke Ti27 ve Fluke Ti29 modelleri ve bina uygulamalar›, enerji denetimi ve bina bak›m uygulamalar› için yeni Fluke TiR27 ve Fluke TiR29 modellerini kapsamaktad›r. Tüm modeler, kullan›m› kolay ara yüzler ile yüksek resim kalitesi sa¤lamak üzere a¤›r ortam flartlar›nda çal›flmaya uygun olarak tasarlanm›flt›r. Firma: Netes Mühendislik Monoblok beton trafo ve da¤›t›m merkezleri Hava yal›t›ml› metal mahfazal› modüler hücreli kompakt tip OG/AG da¤›t›m transformatör merkezleri; estetik bir görünüme ve azami güvenli¤e sahiptir. Karayollar› tüzü¤üne uygun olan bu ürünler; nakliye, tafl›ma ve montaj kolayl›¤› s›nmaktad›r. Zor çevre ve hava flartlar›na dayan›kl› olan OG/AG da¤›t›m 20 transformatör merkezleri, özel projeler ve sahalar için k›sa zamanda s›n›rs›z çözümler sunmaktad›r. TEDAfi MYD / 2000036.A, IEC 61330, TS EN 61330 standartlar›na uygun olarak k›sa zamanl› seri üretimler mümkündür. Firma: Demitafl ÜRÜNLER Anahtar priz serisi Schneider Electric taraf›ndan üretilen Alia anahtar ve priz serisi, çeflitli renk bantlar› ve yüzey seçenekleri ile her dekorasyon tipine uyum sa¤l›yor. Plastik, ahflap ve metal kaplamal› seçenekleri bulunan Alia, duvar yap›s› nas›l olursa olsun kusursuz flekilde monte edilebiliyor. Ayr›ca ürün, pürüzsüz tasar›m› sayesinde kir tutmuyor ve uzun y›llar kullan›labiliyor. Multi-Medya priz Berker firmas›n›n e¤lence elektroni¤ine yönelik “Cinch” serisi multimedya prizleri 3 adet cinch ve 1 adet Sbant› video ç›k›fl› ile donat›lm›flt›r. MP3 ve bilgisayar için USB/miniaudio prizi de mevcuttur. VGA prizine bilgisayarlar, monitörler, laptop’lar ve radyo cihazlar› da ba¤lanabilir. HDMI ( High Definition Multimedia Interface) prizi sayesinde de yüksek çözünürlükteki HD Televizyon cihazlar› da rahatl›kla ba¤lanabilir. Firma: Schneider Electric Firma: Berker Kompanzasyon rölesi EDE SVC, yeni nesil bir kompanzasyon rölesidir. Klasik kompanzasyon rölelerinin aksine sadece kondansatör kademelerini kullanarak sisteme cevap vermeye çal›flmaz, ayn› zamanda ekdüktif yük sa¤layan bobinlerin (flönt reaktör) güçlerini de ayarlayarak devreye al›r. Bu sayede klasik rölelere göre sisteme çok daha h›zl› ve tam olarak cevap verir. Klasik röleler, belirli büyüklüklerde, s›n›rl› say›da kondansatöre sahip oldu¤u için sistemin ihtiyaç duydu¤u reaktif güçleri tam olarak karfl›layamaz. Sadece mümkün olan en yak›n reaktif de¤eri elde etmeye çal›fl›r. Ayr›ca, anahtarlama mekanik kontaktörler vas›tas›yla yap›ld›¤› için h›zl› girip ç›kan yüklere cevap verme yetene¤i de klasik rölelerde s›n›rl› kalmaktad›r. EDE SVC ise endüktif bobinlerini her faz için istenen güçte devreye alarak sistemin ihtiyac›n› tam olarak karfl›lar. Ayr›ca, anahtarlama ifllemi de tristör ile yap›ld›¤› için sisteme cevap süresi çok k›sad›r. EDE SVC yeni nesil 22 kompanzasyon sistemi sayesinde klasik kompanzasyon rölelerinin zorland›¤› ve yetersiz kald›¤› iflletmelerde yükleri rahatl›kla kompanze edebilmektedir. Firma: Bileflim Elektrik ÜRÜNLER USB flarj cihaz› Günlük hayat›m›zda flarj edilmesi gereken cihaz say›s›n›n gittikçe artt›¤› flu dönemde Jung firmas› mobil cihazlar için s›va-alt› bir flarj prizi gelifltirmifl durumdad›r. Mobil telefon, MP3 çal›c›s› veya dijital kamera gibi USB üzerinden flarj edilebilen cihazlar›n direkt olarak flebekeden flarj edilmesine olanak sa¤layan bu yeni priz firman›n “A”, “CD” ve “LS” serisi programlar› için mevcuttur. Firma: Jung RES’ler için y›ld›r›mdan korunma Citel firmas› rüzgar türbinlerinin alternatif ak›m k›sm› için yeni bir konsept gelifltirmifltir. Rüzgar enerjisi direklerinin y›ld›r›m ak›m›na dayan›m› 25 kA’dir. Bir k›sa devre ak›m› nedeniyle tesisat›n gerekli olmayan yükünü “DS250 E” serisi ile boflaltmak mümkündür. Sistemin sekunder taraf›n›n endüktif kuplaj› için ise “DS 240” modülü mevcuttur. Data hatlar›n›n korumas› ise de¤iflik kombinasyonlar› ile tüm RS485, telefon ve DSL arayüzlerini etkileyen 13 mm geniflli¤i ile “DLA” serisi modüllerle yap›l›r. Firma: Citel Universal Dimmer Theben firmas›n›n piyasaya sürdü¤ü yeni “Dimax 532 ve 534” serisi dimmerler ile art›k 500 W’a kadar R, L ve C yüklerinde otomatik alg›lama ile kontrol mümkün k›l›nmaktad›r. Ancak çeflitli enerji tasarruflu ampul imalatç›lar›n›n ürünleri dimmerleme karfl›s›nda farkl› tutumlar sergilediklediklerinden “Dimax” dimmerlerinde en uygun minimum ayd›nl›k düzeylerini içeren iki ayr› enerji tasarruflu ampul ayar modu bulunur. Her ikisinin de 8…230 V ac/dc aras›nda çoklu gerilim girifli mümkündür. “Dimax 534” ile ayr› bir besleme girifli ile 3 farkl› program yap›labilir. Ifl›nlar›n aç›s›n›n de¤iflim h›z› birbirinden ba¤›ms›z olarak 1 saniye ile 60 dakika aras›nda ayarlanabilir ve örne¤in bir otel koridorundaki iki kademeli ayd›nlatma için bir hareket sensörü veya zaman rölesi ile kombine edilebilir. Firma: Theben 24 SÖYLEfi‹ ETMD Yönetim Kurulu Baflkan› Sermet fiat›r Türkiye’de Profesyonel Mühendislik Kavram› Oturmal› Röportaj ve Foto¤raflar: Haluk Kürflad Kopuzlu Elektrik Tesisat Mühendisleri Derne¤i (ETMD) Yönetim Kurulu Baflkan› Sermet fiat›r, Türkiye’de art›k, geliflmifl ülkelerde oldu¤u gibi “profesyonel mühendislik” anlay›fl›n›n oluflmas› gerekti¤ini kaydediyor. T›p dünyas›ndaki uzmanl›klar gibi mühendislerin de uzmanl›k alanlar›n›n belirlenmesinin zaman›n›n geldi¤ini dile getiren fiat›r, “Kim, neyi iyi yap›yorsa onu yapmal›. Art›k mühendisler ‘ayd›nlatma’, ‘topraklama’, ‘zay›f ak›m’ vs. fleklinde piyasada yer almal›.” fleklinde konufluyor. 26 ETMD’nin yeni yönetim kurulu olarak plan ve projelerinizi ö¤renebilir miyiz? Mühendislerin, sadece elektrik mühendislerinin de¤il hepsinin, analitik yönlerinin çok kuvvetli, ancak sosyal yönlerinin daha zay›f oldu¤unu düflünüyorum. Di¤er meslek gruplar›n›n daha organize hareket ettiklerini, oysa mühendislerde bu durumun pek bulunmad›¤›n› gözlemlerime dayanarak söyleyebilirim. O bak›mdan ETMD’nin bu noktada önemli bir ifllevi oldu¤u kanaSermet fiat›r atindeyim. Dernek üyeli¤i ve dernek organlar› içerisinde yer almak tamamen gönüllülük esas›na dayan›r. ETMD üyelerinden hiçbiri bunu “profesyonel” anlamda yapm›yor. Yani biz öncelikle mühendis oldu¤umuz için dernek içerisindeyiz. Bugüne kadar bu mant›kla hareket edildi ve çok önemli ifllere imza at›ld›. Yeni yönetim kurulu olarak bizim hedeflerimizin bafl›nda ETMD’nin bilinirli¤ini art›rmak geliyor. Bu hedefi gerçeklefltirmek üzere oluflturdu¤umuz ko- misyonun öncelikli çal›flmalar› bakanl›k düzeyinde iliflkilerin daha da yükseltilmesi, ETMD’nin “kamu yarar›na çal›flan dernek” statüsüne sahip olmas›n›n sa¤lanmas›. Ayr›ca derne¤imizin gelirlerini art›rmak amac›yla iktisadi bir iflletme kurduk; bu iflletme tamamen ETMD’nin yönetim kuruluna ba¤l›. Bugüne kadar gelirlerimizi tamamen “ba¤›fl”lar oluflturuyordu, bu iktisadi iflletmeyi kurmam›zla birlikte fatura da kesebildi¤imiz için gelirlerimizin çeflitlili¤i artacak diye düflünüyorum. Yeni yönetim kurulu olarak bir hayalimiz var. Befliktafl’ta veya Sar›yer’de belediyeden yer tahsisi talep edip derne¤imizin lokalini oluflturmaya çal›flaca¤›z. Bu konuda gerek kurucu üyelerimizin gerek sektörde söz sahibi olan üyelerimizin desteklerini de ald›k. Dolay›s›yla lokalin yap›m› için finansman problemi yaflamayaca¤›z diye düflünüyorum. Görev süremiz içinde bunu yetifltirebilir miyiz, bilemiyorum, ama çal›flmalar›m›z h›zla sürüyor. Bir de art›k Türkiye’de profesyonel mühendisli¤in oluflmas› gerekti¤ini düflünüyoruz. Türkiye “geliflmekte olan ülkeler” aras›nda yer al›yor; haliyle ABD’nin, Avrupa’n›n çok uzun y›llard›r takip etti¤i, y›llar içerisinde gelifltirdi¤i vb. bir ortamdan henüz uzaktay›z. Bu ortam› göz önüne ald›¤›m›zda ve Türkiye’de “topraklama yönetmeli¤i”nin 2 sene önce düzenlendi¤ini düflünürsek ne kadar çok yol kat etmemiz gerekti¤i aflikar. geldi art›k. Mesela, t›p dünyas›nda nas›l ki uzmanl›klar varsa; uzmanl›k s›nav›na girip uzmanl›klar›na göre görev yap›yorlarsa mühendislerin de ayn› uzmanl›klara evrilmesi gerekiyor. Art›k mühendisler “ayd›nlatma”, “topraklama”, “zay›f ak›m” vs. fleklinde piyasada yer almal›. Bunun önünde baz› yasal engeller var maalesef. Uygulamas› önemli olacak; örne¤in bu “uzmanl›klar› belirleyecek otorite”nin kim olaca¤› ciddi bir nokta. Dernek üyelerimizle fikir al›flverifllerinde bulunuyoruz; çekincelerini belirtenler de oluyor, profesyonel mühendisli¤in olmas› gerekti¤ini söyleyenler de. Profesyonel mühendislik kavram›n›n oturtulmas›, bence, uygulamada yaflanan birçok temel problemin çözümünde de yard›mc› olacakt›r. Sektördeki standartlar konusunda neler düflünüyorsunuz? Neler eksik, neler yap›lmal› sizce? Bizlerin, yani sivil toplum kurulufllar›n›n en önemli handikab› “yapt›r›m” gücümüzün olmamas›. Bunu sadece kendi derne¤imiz için söylemiyorum; bütün sivil toplum kurulufllar›n›n yaflad›¤› bir sorun bu. Yapt›r›m konusunda yeterli, gerekli etkisi yok maalesef sivil toplum kurulufllar›n›n. Bizler sadece “tavsiye” niteli¤inde görüfl bildirebiliyoruz. Devlet kurumlar› (TSE gibi) veya devletin görevlendirdi¤i kurumlar (EMO gibi) konuyla ilgili biz- Neyi kastediyorsunuz profesyonel mühendislik ile? Türkiye’de “profesyonel mühendislik” kavram›n›n oturmad›¤›n› düflünüyoruz. Yönetim olarak görev süremiz boyunca bu konuda da çal›flmalar yapmay› planl›yoruz. Nedir profesyonel mühendislik? Kim, neyi iyi yap›yorsa sadece onu yapmal›. Almanya’da, ‹ngiltere’de, Avusturya’da vs. olan sistemin Türkiye’de de uygulanmas›n›n vakti 27 malar› yapmaktan öte bir yapt›r›m gücümüz yok; sadece bizden görüfl istendi¤inde tavsiyelerimizi belirtiyoruz. Bu noktada bir projemizden de bahsetmeliyim. Avrupa Birli¤i’nin fonlar›ndan faydalanmak için çal›flmalara bafllad›k. AB’de, üye ülkelerde ve özellikle aday ülkelerde standartlar›n oluflturulmas›, gelifltirilmesi çal›flmalar›nda kullan›lmas› için fonlar bulunuyor. Biz de ETMD olarak Türkiye’de elektrik konusunda standartlar›n gelifltirilmesi için neler yap›lmas› konusunda bir proje haz›rl›yoruz. Bu projeyi AB’ye sunarak fonlardan yararlanmay› ve ülkemizde standartlar›n oturmas›na daha çok katk›da bulunmay› amaçl›yoruz. den görüfl istiyor; sektör içerisinde aktif olarak yer alan aktörlerin teknik anlamda görüflüne baflvuruyor. Bizim görüflümüzün istendi¤i konunun uzman› arkadafllar›m›z da bir komisyon oluflturup çal›flmalara bafll›yorlar ve çal›flmalar›n sonucunu, dernek olarak, bu kurumlara bildiriyoruz. Bunlar›n içerisinde topraklama yönetmeli¤i gibi, yang›n yönetmeli¤i gibi, proje haz›rlama yönetmeli¤i gibi baz› konular›n hayata geçti¤ini gözlemliyoruz. Türkiye “geliflmekte olan ülkeler” aras›nda yer al›yor; haliyle ABD’nin, Avrupa’n›n çok uzun y›llard›r takip etti¤i, y›llar içerisinde gelifltirdi¤i vb. bir ortamdan henüz uzaktay›z. Bu ortam› göz önüne ald›¤›m›zda ve Türki- 28 ye’de “topraklama yönetmeli¤i”nin 2 sene önce düzenlendi¤ini düflünürsek ne kadar çok yol kat etmemiz gerekti¤i aflikar. Tabiî sadece standartlar›n yay›nlanmas›yla da mesele hallolmuyor. Bunun uygulanmas›, uygulanmaya zorlanmas› ve denetim mekanizmalar›n›n oluflturulmas› oldukça uzun bir süreci gerektiriyor. Ancak bir yerden de bafllanmas› gerekiyor. Tabiri caizse, durumdan vazife ç›kararak, derne¤imizin standartlar komitesi, standartlarla ilgili 600 sayfaya yak›n bir çal›flma yapt›k. Bunlar›n içinde ABD ve Avrupa Birli¤i’ndeki mevzuatlardan tercümeler de yer al›yor ve bunlar tamamen “gönüllülük” esas›yla gerçeklefltiriliyor. Baflta da dedi¤im gibi bütün bu çal›fl- Türkiye ilk çeyrekte yüzde 11’lik bir büyüme sa¤lay›p dünyada birinci s›rada yer ald›. Ekonominin oldukça hareketli oldu¤unu gösteriyor bu sonuç. Sizin sektörünüze yans›malar›n› da alabilir miyiz? Bu ekonomik büyümenin lokomotifi tabiî ki inflaat sektörü, bildi¤iniz üzere. Elektrik taahhüt sektörü de inflaat sektörüyle paralel yürüyen bir sektör. Haliyle bizim sektörümüzde de hemen hemen birebir büyümenin yafland›¤›n› söylemek mümkün. Gerçi son 5-6 ayd›r Orta Do¤u’da, Kuzey Afrika’da yaflanan olaylar sebebiyle inflaatta baz› yavafllamalara sebep olmufl durumda; ikinci çeyrekte bunun etkilerinin de görülebilece¤ini düflünüyorum. Bence dördüncü çeyrekte tekrar yükselifl ivmesine geçecektir inflaat. ‹nflaat sektörüyle proje taahhüt sektörünün iliflkilerini de sormak istiyorum size. ‹nflaat firmalar›n› da, elektrik firmalar›n› da birkaç farkl› market segmentinde de¤erlendirmek gerekir. Düflük, orta ve yüksek market olarak üçe ay›rabiliriz bunu. Size verece¤im cevab›n bütünü kapsamas› pek mümkün de¤il, takdir edersiniz ki. Derne¤imizin üyeleri ve derne¤in temsil etti¤i grup daha ziyade “yüksek market”te yer alan, yani A plus projeleri gerçeklefltiren firmalar; tabiî orta markette yer alan firmalar›m›z da bulunuyor. Dolay›s›yla, mesela, konut sektörü hakk›nda yorum yapmam do¤ru olmaz. Çünkü konut sektöründe faaliyet gösteren inflaat Tabiî sadece standartlar›n yay›nlanmas›yla da mesele hallolmuyor. Bunun uygulanmas›, uygulanmaya zorlanmas› ve denetim mekanizmalar›n›n oluflturulmas› oldukça uzun bir süreci gerektiriyor. Ancak bir yerden de bafllanmas› gerekiyor. Tabiri caizse, durumdan vazife ç›kararak, derne¤imizin standartlar komitesi, standartlarla ilgili 600 sayfaya yak›n bir çal›flma yapt›k. firmalar› ETMD’ye üye olan firmalarla ne hizmet ne de ekipman anlam›nda pek çal›flm›yorlar zaten. Burada bir flalterden, kablo tavas›ndan bahsetmiyorum elbette. Haliyle bu alt segmenti d›flar›da b›rakarak bir yorumda bulunabilirim. ‹nflaat firmalar›nda bilinçlenme çok artt›. Projelerde farkl›laflma ihtiyac› da onlar› bu noktaya getirdi diye düflünüyorum. Mesela bir binan›n elektrik aksam›n›n jeneratörden ups’e, kablodan ayd›nlatma armatürüne, duman dedektörüne kadar- tamam›, toplam yat›r›m maliyetinin yüzde 12’sini geçmiyor; bu malzemeler ise binan›n yüzde 10’luk k›sm›n› oluflturuyor. Ancak binan›n en aktif cihazlar› da elektrik malzemeleri. Bu bak›mdan problemlerin de yaflanmas› normal. Bu da elektrik sektörünün talihsizli¤i belki de. Tabiî zaman içerisinde, büyük inflaat firmalar› da kalite ve standartlar› oturtmaya bafllad›lar; belli bir kalitenin üzerinde projeler yapan inflaat firmalar›n›n hizmet almak istedi¤i firmalar›n kalitelerinin de yüksek olmas› gerekiyor. Haliyle pek büyük sürprizlerle karfl›lafl›lmad›¤›n› söyleyebiliriz art›k. En üst segmentte yer alan inflaat firmalar› zaten belirli bir seviyede çal›fl›yorlar ve sizden de o seviyeyi istiyorlar; yani elma ile elmay› karfl›laflt›r›yorlar. Bizim daha ziyade orta segmentteki firmalarla baz› s›k›nt›lar›m›z oluyor. Bu firmalar›n da kalite ve standartlar konusunda daha bilinçlenmesi gerekiyor. Yetiflmifl ara eleman konusunda s›k›nt›lar çekiliyor mu? 30 Sadece bizim sektörümüz için de¤il hemen tüm sektörler için yetiflmifl ara eleman istihdam› önemli bir problem. Türkiye’de resmi kurumlar maalesef uzun y›llar bu noktaya hiç e¤ilmedi neredeyse. Bizim sektörümüzün en büyük s›k›nt›s› bu; en alt kademeden en üsttekine kadar, en küçük firmadan büyü¤üne kadar yeterli, kalifiye eleman bulma konusunda ciddi s›k›nt› yafl›yoruz. büyük firmalar›n, çok etkin mesleki sivil toplum kurulufllar›n›n da yard›m›n›, görüfllerini alarak devletin ara eleman yetifltirilmesi konusunda daha h›zl›, etkin ad›mlar atmas› gerekiyor. Çok ciddi s›k›nt›lar var bu konuda; sadece bizim sektörümüz için de¤il hemen tüm sektörler için yetiflmifl ara eleman istihdam› önemli bir problem. Türkiye’de resmi kurumlar maalesef uzun y›llar bu noktaya hiç e¤ilmedi neredeyse. Bizim sek- 150 törümüzün en büyük s›k›nt›s› bu; en alt kademeden en üsttekine kadar, en küçük firmadan büyü¤üne kadar yeterli, kalifiye eleman bulma konusunda ciddi s›k›nt› yafl›yoruz. Bu konuda bizim yapabileceklerimiz s›n›rl› elbette. Haliyle özellikle devletin ciddi bir flekilde e¤ilmesi laz›m; Elektrik Mühendisleri Odas› (EMO) ile iliflkileriniz hakk›nda da bilgi verir misiniz? EMO ile belirli çal›flmalar yap›yoruz. EMO ile dirsek temas›m›z› art›r›p bugüne kadar yap›lm›fl olan çal›flmalar›n daha da gelifltirilmesini amaçl›yoruz. Biliyorsunuz standartlar konusunda EMO’nun da çok fazla çal›flmas› bulunuyor; üstelik EMO bizden farkl› olarak yapt›r›m konusunda biraz daha etkin. Kendileri de zaten bizimle bu konular› s›k s›k görüflüyor, görüfllerimizi, tekliflerimizi, çözüm önerilerimizi ö¤renmek istiyorlar. Bu dönem içerisinde EMO ile iliflkilerimizin artaca¤›n› söyleyebilirim. S¸ ALT Kaçak Ak›m Koruma fialterleri Makel fiirketler Grubu Makel fiirketler Grubu bünyesinde faaliyet gösteren Makel fialter; 3 kA, 6 kA ve 10 kA k›sa devre kesme kapasiteli kaçak ak›m koruma flalterlerinin tasar›m›n› ‹stanbul Büyükçekmece’deki 45 bin metrekare büyüklü¤e sahip üretim tesislerinde 2009’da gerçeklefltirdi. Firma, kaçak ak›m koruma flalterlerinin (RCCB’s ) üretimine ise 2010 y›l›nda yine ayn› tesiste bafllad›. Ev ve benzeri yerlerde kullan›lan kaçak ak›m koruma flalterleri (RCCB’s ), art›k ak›mla çal›flan ve bir bütün halinde kaçak ak›m korumas› bulunan elektromekanik tip devre kesicilerdir. Türkiye’de uygulamada olan iç tesisat yönetmeliklerinde flebekede en az 3 kA k›sa devre kesme kapasiteli kaçak ak›m koruma flalterleri (RCCB) kullan›lmas› öngörülmüfltür. Makel fiirketler Grubu, sadece bugünün de¤il gelecekte do¤acak ihtiyaçlar› da karfl›layacak 3 kA, 6 kA ve 10 kA k›sa devre kesme kapasiteli kaçak ak›m koruma flalterlerini (RCCB) 2 kutuplu ve 4 kutuplu, insan korumal› 30 mA ve yang›n korumal› 300 mA olarak tasarlam›fl ve üretmifltir. Bu çal›flma, flirkete elektrik malzemeleri pazar›nda büyük bir avantaj ve rakiplerinin önüne geçme imkan› sa¤lam›flt›r. Makel’in ürün gam›nda toplam 60 farkl› çeflit 3 kA, 6 kA ve 10 kA k›sa devre kesme kapasiteli 2 kutuplu ve 4 kutuplu kaçak ak›m koruma flalterleri (RCCB ) üretilmektedir. Ayr›ca bu cihazlar, 40’› aflk›n ülkeye ihraç edilmektedir. Makel kaçak ak›m koruma flalterleri, IEC 61008 -1, EN 610082-1 ve TÜRK TS EN 61008 -1/ 61008- 2-1 uluslararas› standartlar›na göre belgelidir. Makel flirketler grubu, üretim tesisinde gerçeklefltirdi¤i otomasyon yat›r›mlar› ve sahip oldu¤u makine park› sayesinde kaçak ak›m koruma flalterleri üretim kapasitesini günlük 20 bin adede ç›kartm›flt›r. Makel markas› ile üretilmekte 34 Makel fialter Grubu, 10 kA yeni nesil otomatik sigorta serisi (MCB 10 kA) ve kompakt flalterler serisini (MCCB ) bu y›l içerisinde kullan›ma sunacakt›r. olan 2 kutuplu ve 4 kutuplu kaçak ak›m koruma flalterleri (RCCB’s ), Türk TS EN 61008 1/ 61008- 2-1 standard›na göre test edilmektedirler. Kaçak Ak›m Koruma fialterlerinin (RCCB’s) Özellikleri Makel kaçak ak›m koruma flalterleri, kullan›m alanlar›na göre 2P ve 4P kutuplu olarak imal edilmektedir. Çok kutuplu kaçak ak›m koruma flalterleri, bir faz›nda kaçak ak›m meydana geldi¤i takdirde, özel mekanizmalar› sayesinde di¤er fazlar›n› da birden açt›rarak ba¤l› bulunan cihazlar›n istenmeyen kaçak ak›mlar alt›nda kalmalar›n› önler. Firman›n ürün gam›nda yer alan 2 kutuplu ve 4 kutuplu kaçak ak›m koruma flalterlerine (RCCB’s ) uygulanan deneyler, rutin ve tip testler olarak iki k›sma ayr›l›r. Rutin Testler Rutin testler, TS EN 61008 -1/ 61008- 2-1 standard›na göre tüm kaçak ak›m koruma flalterlerinin her bir adedine yüzde 100 uygulan›r. Firma, devre kesicilere üretim esnas›nda ani açma karakteristi¤inin do¤rulanmas› Teknik Özellikler: Beyan Anma Ak›m› In (A): Beyan Anma Gerilimi Un (V): Beyan Anma Kaçak Ak›m› IΔ (mA): Beyan Çal›flma Frekans› (Hz): K›sa Devre Kesme Kapasitesi Inc (kA): Kutup Say›s›: Ortam Hava S›cakl›¤› (°C): IP Koruma Derecesi: Montaj Biçimi: RCCBs T‹P‹: ‹letken Kesiti: (mm2) ‹lgili Standart: Koruma fiekli: 36 25 A, 32 A, 40 A, 50 A, 63 A 230 /400 V AC 30 mA, 300 mA 50/60 Hz 3 kA, 6 kA, 10 kA 2P, 4P 25 /+ 55 °C IP 20 DIN EN 50 022 35 mm Elektromekanik, AC 0,5 – 25 mm2 TSE EN 61008–1/61008–2–1 Kaçak Ak›m Koruma (ma¤netik testi) ve yal›tma aral›klar›n do¤rulanmas› (yal›tkanl›k, dielektrik) testlerini de uygulamaktad›r. Bu testlerde standarda uygunlu¤u belirlenen kaçak ak›m koruma flalterleri, sevkiyat onay› almakta ve müflterilere ulaflt›r›lmaktad›r. Tip Testler Tip testler, kaçak ak›m koruma flalterlerinin Türk TS EN 61008 1/ 61008- 2-1 standard›na uygunlu¤unu do¤rulamak ve ürünleri belgelendirmek için gerçeklefltirilir. Kaçak ak›m koruma flalterleri, yukar›da belirtilen standartlar için gerekli numune say›s› ve deneyler s›ras› (dizisi) ile teste tabi tutulur ve olumlu sonuç alan ürünler belgelenir. Gerçeklefltirilen testlerin baz›lar›n›n isimleri; iflaretleme, mekanizma, yal›tma ve yüzeysel kaçak yollar›, elektrik çarpmas›na karfl› koruma, ›s›ya karfl› dayan›kl›l›k, ola¤an d›fl› ›s› ve atefle karfl› dayan›kl›l›k, paslanmaya karfl› dayan›kl›l›k, dielektrik özellikler, s›cakl›k art›fl›, 28 gün deneyi, açma karakteristikleri ve k›sa devre testleri olarak s›ralanabilir. Tüm flalt alçak gerilim devre kesicilerinde uygulanan k›sa devre testleri, kaçak ak›m koruma flalterlerinde de uygulan›r. Makel K›sa Devre Test Laboratuvar›, flalt malzemeleri alan›nda 1 milyon dolar›n› aflan bir yat›r›mla hayata geçirilmifl olup; 36 kV ‘luk orta gerilim ve maksimum 100 Ka’lik ak›m basabilen Türkiye’nin en modern laboratuvar›ndan birisidir. K›sa Devre Test Laboratuvar› Kaçak ak›m koruma flalterlerinin (RCCB’s) tüm tip testleri, ‹stanbul Büyük Çekmece’deki üretim tesislerinde yer alan Makel K›sa Devre Test Laboratuvar›’nda gerçeklefltirilmektedir. Makel K›sa Devre Test Laboratuvar›, flalt malzemeleri alan›nda 1 milyon dolar›n› aflan bir yat›r›mla hayata geçirilmifl olup; 36 kV ‘luk orta gerilim ve maksimum 100 kA‘lik ak›m basabilen Türkiye’nin en modern labarotuvar›ndan birisidir. Laboratuvar, dünya genelinde de say›l› laboratuvarlar aras›nda gösterilmektedir. Makel K›sa Devre Test Laboratuva- 38 r›’nda, Makel flalt ürünlerinin yan› s›ra Türkiye elektrik - elektronik sektöründe faaliyet gösteren di¤er firmalara da hizmet verilmekte ve bu firmalar›n flalt ürünlerine k›sa devre, do¤rulama, tip ve rutin gibi ömür testleri yap›lmaktad›r. Makel fialter Grubu, Ar-Ge yat›r›mlar›na da devam etmektedir. Söz konusu yat›r›mlar›n gerçeklefltirilmesindeki amaç, tamam›yla yerli üretim, katma de¤eri yüksek, bilgisi yo¤un ürünler üretmek ve bunlar üzerinde yo¤unlaflmakt›r. Makel fialter Grubu, afla¤›da belirtilen yeni ürünleri 2011 y›l›nda tüketicilerin kullan›m›na sunacakt›r. • 10 kA yeni nesil otomatik sigorta serisi (MCB 10 kA) • Kompakt flalterler serisi (MCCB ) Makel, çal›flmalar›n› tüketici taleplerine uygun olarak h›zl› ve esnek çözümler yaratmak, tüketicilerin ve sektörün gelecekteki beklentilerini öngörerek ürün tasar›m› ve üretiminde rakiplerinin önünde yer almak üzere yo¤unlaflt›rmaktad›r. Firma, faaliyetlerini kendi Ar-Ge’sinin ald›¤› gücün yan› s›ra TÜB‹TAK, teknik üniversiteler gibi kamu kurum ve kurulufllar› ile sürekli iletiflim içinde olarak ve ortak projeler gelifltirerek sürdürmektedir. Teknoloji konusunda son yeniliklerin ö¤renilmesi ve firma içinde eflzamanl› kullan›lmas› amac›yla, firma içi ve d›fl› e¤itimler ile flirket çal›flanlar›n›n kalitesinin ve performans›n›n art›r›lmas› sa¤lanmaktad›r. Makel fiirketler Grubu Bünyesinde patent, faydal› model, marka tescili, tasar›m faaliyetleri gibi çal›flmalar› yürütmek ve hayata geçirmek amac› ile kurulmufl Makel Teknoloji (Mak-Tek) adl› bir flirket de bulunmaktad›r. S¸ ALT ABB Orta Gerilim Ürünleri Sat›fl ve Pazarlama Müdürü Zafer ‹Ç‹NÖZBEBEK VD4/W Türkiye’nin Uluslararas› Kalitede Vakum Kesici ‹htiyac›n› Karfl›layacak ABB’nin yeni gelifltirdi¤i VD4/W vakum kesicinin UniGear ZS2 panosu ile kullan›laca¤›n› kaydeden Zafer ‹çinözbebek, üründe bulunan gömülü kutup teknolojisi sayesinde kesme iflleminin gerçeklefltirildi¤i vakum tüpün d›fl ortamdan izole edildi¤inin alt›n› çiziyor. Kesicinin hareketli kontaklar›n›n tulip kontak teknolojisinde oldu¤u aç›klayan Zafer ‹çinözbebek, kesici kollar›n›n tamamen izole oldu¤unu ve hareketli kontaklar d›fl›nda ç›plak bir noktas› bulunmad›¤›n› ifade ediyor. ABB, iç pazarda hedeflenen ciroya 2010’da ulaflabildi mi? 2011-2012 y›l› hedefleriniz, projeleriniz nelerdir; yeni bir ürün lansman› gerçeklefltirecek misiniz? ABB Türkiye olarak 2010 y›l›n› baflar›l› bir flekilde planlanan cironun üzerinde bir rakamla kapatt›k. Bu y›la ve 2012’ye ait hedeflerimize ise pazara yeni ürünler sunarak kolayca ulaflabilece¤imiz inan›yoruz. En son teknoloji ile üretilen VD4/W va- Zafer ‹çinözbebek 40 kum kesici, UniGear ZS2 panosu ile kullan›lacak olup mevcut SF6 kesici ile birebir de¤ifltirilebilir özelliktedir. Gömülü kutup teknolojisi sayesinde kesme iflleminin gerçeklefltirildi¤i vakum tüp, d›fl ortamdan izole edilmekte ve kir, nem, toz, d›flar›dan gelebilecek mekaniki darbelerden tamamen korunmaktad›r. Kesici hareketli kontaklar› tulip kontak teknolojisinde olup zaman içinde gevfle- me yapmadan ak›m› iletebilmektedir. Kesici kollar› tamamen izole olup hareketli kontaklar d›fl›nda ç›plak bir noktas› yoktur. 36 kV, 2500A, 31.5 kA 3 saniye elektriksel de¤erlere sahip olan bu kesici sayesinde Türkiye özelinde dünya pazar›ndaki kaliteli 36 kV vakum kesici ihtiyac›n›n giderilece¤ine inanmaktay›z. Ürün portföyünüz ve bunlar›n teknik özellikleri konusunda aç›klama yapar m›s›n›z? Ürün portföyümüzde bulunan OG panolar›, hava izoleli ve gaz izoleli olmak üzere 2 ana grup alt›na toplanm›flt›r. Hava izoleli sistemler bafll›¤› alt›nda yer alan UniGear, primer da¤›t›mda ABB’nin orta gerilim flalt panolar› ürün grubunun ad›d›r. Bu ürünler, 1 ile 40.5 kV gerilim seviyeleri aras›nda her türlü ihtiyaca cevap verebilecek çözümler sunmaktad›r. UniGear platformunda yer alan pano gruplar› aras›nda yer alan UniGear ZS1, 7.2-24 kV güç aral›¤›nda, 4000 A / 50 kA de¤erlerine kadar, LSC2B, PM, IAC AFLR, tek ve çift baral›, vakum ve SF6 kesicilidir. UniGear ZS2 ise 24-36 kV aras› 2500 A / 31.5 kA de¤erlerine kadar, LSC-2B, PM, IAC AFLR, tek ve çift baral›, vakum ve SF6 kesicilidir. UniGear ZS3.2, 36-40.5 kV aras›, 3150 A / 31.5 kA de¤erlerine kadar, LSC-2B, PM, IAC AFLR, tek baral›, vakum ve SF6 kesicili olarak üretilmektedir. UniGear platformunun ortak özellikleri aras›nda kaset ve yerden hareket eden vakum veya SF6 kesicilerin kullan›lmas› yer almaktad›r. Kesiciler birbirleriyle de¤ifltirilebilir olup; pano meka- ABB Orta Gerilim Grubu, global olarak dünyada 30 ülkeye da¤›lm›fl fabrikalar›nda üretilen ürünlerle, 100’den fazla ülkede, 8 bin çal›flan›yla temsil edilmektedir. nik aksam›nda bir de¤ifliklik yapmadan ihtiyaca göre vakum veya SF6 kesici kullanmak mümkündür. Bu ortak özellik, dünya üzerinde sadece UniGear platformunda bulunmaktad›r ve kullan›c›lara büyük bir kolayl›k sa¤lamaktad›r. Tüm sistemler, uluslararas› laboratuvarlarda en son IEC standard› olan IEC 62271200 standard›na göre tip testlerinden geçmifllerdir. Ürünlerin tamam›nda iç ark testi yap›lm›fl- t›r. AFLR özelli¤ine sahip olan UniGear, kompakt yap›da modüler ve c›vatal› sistemlerdir. Ana gövde sac› olarak günümüzde korozyon etkilerine karfl› dayan›kl›l›¤› en yüksek saclardan biri olan AluZink kullan›lmaktad›r. Panolar›n tümü, uluslararas› kalite belgelerine sahip olan fabrikalarda imal edilirken, kalitesi ve teknik standard› 5 k›tada ayn› olarak müflterilere sunulan sistemlerdir. UniGear grubu panolar, tüm dünyada, her ifl kolunda yüz binlerce referansa sahiptir. Sekonder da¤›t›m sistemlerinde ise ABB’nin UniSec, UniMix ve UniSwitch adl› çözümleri bulunmaktad›r. Oldukça kompakt yap›ya sahip olan bu çözümlerin bak›mlar› kolayd›r. ABB’nin gaz izoleli sistemler 41 grubunda müflterilerine sundu¤u çözüm, primer da¤›t›m için ZX serisi panolar (40 kV, 40 kA, 4000 A); sekonder da¤›t›m için pazarda genel ad›yla Ring main Unit olarak bilinen SafeRing ve geniflletilebilir modüler bir yap›da olan SafePlus serisi ürünleridir. ABB’nin Ring Main Unit serisi, SafeRing 1-36 kV gerilim seviyelerinde çözümler sunmakta olup üretim merkezi Norveç’tir. Orta gerilim panolar›n›z genel olarak hangi sektörlerde kullan›l›yor? Ürünlerimiz, genel olarak enerji süreklili¤ine ve emniyetine ihtiyac› olan ayr›ca, kaliteli ve güvenilirlili¤i yüksek ürünler kullan›m›n›n yayg›n oldu¤u sektörlerde kullan›lmaktad›r. Bu sektörlerin baz›lar› flunlard›r: Enerji üretim tesisleri, enerji da¤›t›m tesisleri, metalurji tesisleri, petrokimya te- 42 sisleri, çimento fabrikalar›, ka¤›t fabrikalar›, hava alanlar›, rayl› ulafl›m sistemleri, organize sanayi bölgeleri, ifl ve al›flverifl merkezleri, yenilenebilir enerji tesisleri. Orta gerilim panolar›n›z›n dünya çap›ndaki pazar pay› hakk›nda bilgi verir misiniz? Baflka ülkeler için üretim yap›yor musunuz? ABB’nin bünyesinde bulunan Orta Gerilim Ürünleri Grubu, dünyada pazar pay› en yüksek olan firmalardan birisidir. ABB Orta Gerilim Grubu, global olarak dünyada 30 ülkeye da¤›lm›fl fabrikalar›nda üretilen ürünlerle, 100’den fazla ülkede, 8 bin çal›flan›yla temsil edilmektedir. ABB Elektrik Sanayi Afi orta gerilim ürünleri fabrikas› ise ‹stanbul Dudullu Organize Sanayi Bölgesi’nde 33 bin metrekare alan üzerine kuruludur. Orta gerilim pano fabrikas›nda mühendis ve teknisyenlerden oluflan imalat, test, montaj, mühendislik, sat›fl ve pazarlama gruplar› mevcuttur. ABB Teknoloji Merkezi ile ortak çal›flmalar yürüten Ar-Ge departman› ise gelen müflteri isteklerine özel çözümlerin gelifltirilmesi konusunda çal›flmalarda bulunmaktad›r. Dudullu tesislerimizde, 18001 OHSAS, ISO 14001, ISO 9001’e uygun olarak ABB grubunun global ürün sorumlulu¤u konsepti çerçevesinde UniGear ZS2 pano imalat› ve ihracat› yap›lmaktad›r. fiimdiye kadar binlerce UniGear ZS2 panosu 5 k›tada, 60’tan fazla ülkeye ihraç edilmifltir. ABB Türkiye, bugün birçok pazarda UniGear ZS2 ile 36 kV gerilim seviyesinde kendi s›n›f›nda pazar lideri konumundad›r. 36 kV orta gerilim metal kaplamal› enerji da¤›t›m sisteminin maceras›, 1995 y›l›nda Türk ve ‹sveçli mühendislerin ‹stanbul’da bir araya gelmeleri ile Türkiye’de bafllam›flt›r. Çal›flman›n ilk y›l›nda, son kullan›c›lar›n beklentilerinin anlafl›lmas› amac›yla dünyadaki birçok enerji da¤›t›m firmas›yla görüflülmüfl ve bu görüflmelerin neticesinde bütün kullan›c›lar›n 36 kV metal kaplamal› hücrenin flu özelliklere sahip olmas›n› istedikleri ö¤renilmifltir: Küçük olmal› ve fazla yer kaplamamal›d›r (UniGear ZS2, dünyan›n en küçük 36 kV metal kaplamal› hava izoleli orta gerilim hücresidir). Kaliteli olmal›d›r (UniGear ZS2’nin imalat›n›n gerçeklefltirildi¤i Dudullu fabrikas›, ISO 9001, ISO14001, 180001 OHSAS kalite sertifikalar›na sahiptir ). Emniyetli olmal›d›r (UniGear ZS2; önden, arkadan ve yanlardan geçerli olmak üzere iç ark testine sahiptir. Bas›nç klapelerinin hepsi, hücrenin üst taraf›na aç›l›r. Arkaya aç›lan bas›nç klapesi dolay›s›yla son kullan›c›ya zarar verme ihtimali yoktur). Lego tarz›nda modüler yap›da olmal›d›r (UniGear ZS2, dünyan›n en modüler 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir). Kesintisiz enerji temin etmelidir (UniGear ZS2, teknolojisi saye- 44 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir). Paslanmamal›d›r (Paslanmaz Aluzink sac sadece UniGear ZS2 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresinde kullan›lmaktad›r). Basit ve sade bir yap›da olmal›d›r. 36 kV için yumuflak kesme özelli¤ine sahip, flebekede afl›r› gerilimler yaratmayan bir kesici ile donat›lmal›d›r (Bu özelli¤i ancak autopuffer ile self blast kesme tekniklerini ayn› anda kullanarak sa¤layan SF6 gazl› ABB HD4 kesicisi sa¤lamaktad›r). sinde MTBF faktörü yüksek, LSC2B 36 kV metal kaplamal›, 31,5 kA 2500 A ak›m seviyesinde orta gerilim hücresidir). Bak›m gerektirmemelidir (UniGear ZS2, alarm verebilen bas›nç anahtarlar›yla donat›lm›fl 10 bin açmakapama kapasitesine sahip bak›ms›z ve mühürlü SF6 kesici ile ayn› zamanda gömülü kutup teknolojisine sahip vakum kesici kullan›m›na olanak veren dünya üzerinde tek 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresidir). Nem ve su buhar›ndan etkilenmemek için baralar› izole edilmelidir (UniGear ZS2, dünyan›n baralar› standart olarak izoleli ilk Topraklama flalteri ar›za üzerine kapama kapasitesine sahip olmal›d›r (Bu özellik, UniGear ZS2 36 kV metal kaplamal› orta gerilim hücresinde kullan›lan ST-US 36 topraklama flalterinde bulunmaktad›r). Kesicisi hafif, kutuplar› epoksi bir tüp içerisinde korumal›, kontaklar› ise fabrika imalat› lale kontakl› ve operasyon esnas›nda deforme olmamal›d›r (Bu özellikleri sa¤layan ve UniGear ZS2 36 kV metal Kaplamal› Orta gerilim hücresinde kullan›lmakta olan HD4 W 36 SF6 ve VD4/W 36 vakum kesicileri halen dünya üzerindeki en modern teknolojiye sahip SF6/vakum kesicidirler). Hem önden hem de arkadan müdahale, dakikalar mertebesinde k›sa bir sürede yap›labilmelidir (UniGear ZS2, bu özelli¤e sahiptir. Gerilim trafosunu veya topraklama flalterini sökmeye ihtiyaç yoktur ). Çift bara sistemi opsiyonel olarak bulunmal›d›r ( Uluslararas› üreticiler aras›nda UniGear ZS2 36 kV orta gerilim s›n›f›nda çift bara opsiyona sahip tek üründür). Ülkelerin farkl› teknik standartlar›, uygulama al›flkanl›klar›, farkl› kültürlerin getirdi¤i de¤iflik ihtiyaçlar›n karfl›lanmas› gereklili¤i düflünüldü¤ünde, dünyan›n 60’tan fazla ülkesine artan bir grafikle ve baflar›yla yap›lan ihracat›n kolay bir ifl olmad›¤› takdir edilecektir. Tüm bu ifl, hem ürüne hem ABB Türkiye Orta Gerilim Grubu’na çok büyük katma de¤er sa¤lam›flt›r. Ürün, çok farkl› ihtiyaçlara cevap verebilecek duruma gelmifl, ABB Türkiye Orta Gerilim Grubu ise eflsiz bir müflteri deneyimi elde etmifltir. Üretimde ve hammadde temininde karfl›laflt›¤›n›z sorunlar nelerdir? Tüm fabrika proseslerimizin verimlilikleri, tek tek ölçülmektedir. Son teknoloji, toplam verimlilik ve kalite esas al›narak en uygun flekilde proseslerimize uygulanmaktad›r. Fabrikam›zda 11 bin farkl› malzeme, ortalama y›lda 10 kez sirkülasyon h›z›yla ve günde 900 ifllemle hareket görmektedir. Verimlilik, bu tip bir proseste en üst düzeyde önem kazanmaktad›r. ‹malat ve montaj aktivitelerinin en verimli flekilde uygulanmas› amac›yla ön ve son montaj alanlar›nda “çift kap sistemiyle “ yal›n bir proses ve malzeme ak›fl› sa¤lanmaktad›r. Montaj ve proses içi kontroller, konular›nda uzman teknisyenlerimiz taraf›ndan yap›lmaktad›r. Üretimimizin her 46 Orta gerilim ürünleri için servis hizmetleri; sat›fl sonras› servis, bak›m, montaj, devreye alma, süpervizyon, yenileme (retrofit), e¤itim hizmetleri ile tesis k›sa devre ve selektivite analizini kapsamaktad›r. aflamas›nda güncel kalite teknikleri uygulanarak, müflterilerimize tam ve zaman›nda sevkiyat yapabilmek hedeflenmifltir. Proses içinde hatal› ifllemler minimize edilerek bu maliyetlerin mümkün oldu¤unca henüz oluflmadan engellenmesini sa¤lamaya büyük özen göstermekteyiz. Üretimde kullan›lacak malzemeler, kullan›mdan önce muayene ve test bölümü taraf›ndan kontrol edilmekte olup uygunsuz malzemeler ile ilgili olarak tedarikçilere geri dönüfller yap›lmaktad›r. Üretimdeki zorluk aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde üretimde kullan›lacak malzemenin uygunsuzlu¤u baz› k›sa sürede sevk gerektiren projelerde büyük önem arz etmektedir. Uygunsuzluk durumlar›n› azaltmak amac›yla tedarikçilerimize sürekli e¤itimler verilmekte, ziyaret edilmekte ve performanslar› sürekli olarak ölçülmektedir. Sat›fl sonras› servis, bak›m, montaj, devreye alma ve e¤itim hizmetlerinizden bahseder misiniz? Orta gerilim ürünleri için servis hizmetleri; sat›fl sonras› servis, bak›m, montaj, devreye alma, süpervizyon, yenileme (retrofit), e¤itim hizmetleri ile tesis k›sa devre ve selektivite analizini kapsamaktad›r. Bunun yan›nda ABB Türkiye’nin 24 saat servis anlay›fl› ve uygulamas› ile hizmet veren ABB Servis Grubu da acil durumlarda her an her co¤rafi bölgeye müdahale edebilecek bir yap›ya sahiptir. Yeni sistemler ile ilgili servis hizmetlerinin yan› s›ra, eskiden kurulmufl sistemlerde yap›lmas› gereken de¤ifliklikler, de¤ifltirilmesi gereken kesici, röle gibi cihazlar›n yenileme ifllemleri de yap›labilmektedir. ABB, teknoloji konusunda yat›r›m yapan, yeni uygulamalar gelifltiren, Ar-Ge konusunda ciddi bütçeler ay›ran bir firma. Bu ba¤lamda pano sektörüne yapt›¤›n›z katk›lar ve destekler konusunda bizi bilgilendirir misiniz? ABB, sektörünün teknoloji konusunda yat›r›m yapan, yeni uygulamalar gelifltiren, bulufllar›yla her y›l onlarca patent alan önder firmalar›ndand›r. Her y›l araflt›rma ve gelifltirme konusunda yaklafl›k 1 milyar dolardan fazla bütçe ay›rmaktad›r. ABB’nin yaklafl›m›, müflteri ihtiyaçlar›na göre en verimli çözümü tespit etmek, uygun ürünü gelifltirmek ve müflterilerin kullan›m›na sunmakt›r. Ürünlerin gelifltirilmesi s›ras›nda insan sa¤l›¤›n›n üzerinde öncelikle durulmaktad›r. Bunun getirdi¤i anlay›flla tüm ürünler, her türlü güvenlik önlemi göz önünde bulundurularak gelifltirilmifltir. Olabilecek kullan›c› hatalar›n›n minimum seviyelere indirilebilmesi için ürünlerde birçok de¤iflik önlem al›nm›flt›r. Orta gerilim sistemlerinde gerek kesici gerekse flalt panosu tek- minden dolay› oluflabilecek ak›m ve gerilim trafosu de¤iflikli¤i ihtiyac› ortadan kald›r›lm›flt›r. nolojisi olsun, her zaman do¤ru teknolojinin do¤ru sistemde kullan›lmas›n› desteklemek amac›yla ABB, müflterilerine teknik ihtiyaçlar, kullan›m alan›, ticari boyutlar›n en efektif olarak belirlenmesi sonucu ortaya ç›kacak do¤ru ürün teknolojisi ve seçimi ile ilgili mühendislik alan›nda yard›mc› olmakta ve en son müflterinin verece¤i karar do¤rultusunda istenilen ürünü en h›zl› ve en iyi flekilde sunmaktad›r. Epoksi malzemenin flu anki teknolojiye göre kal›ptan ç›kmas› ve sertleflmesi için saatler gerekirken yeni bulufl sayesinde bu ifllemin dakikalar mertebesinde yap›labilmesi mümkün olmufltur. Orta gerilim panolar›ndaki ak›m ölçümünün ve koruma rölesinin kesici ile entegre edilmesi ile birlikte yer kazan›lm›flt›r. Ayr›ca, kablolama yap›lmas›na gerek kalmadan ak›m ölçümünün ve koruma ifllemlerinin yap›labilmesi mümkün olmaktad›r. ABB OG Bölümü, panolarda kullan›lan hangi teknolojileri gelifltirdi? ABB; OG panolar ile ilgili birçok bulufl yapm›flt›r. Orta gerilimde kullan›lan üzerinde su tutmayan silikon destekli epoksi malzemesinin gelifltirilmesi bunlardan birisidir. Epoksi malzemelerle imal edilmifl ürünler; su tutmama özelli¤iyle daha güvenilir, sa¤lam, hatas›z üretim sa¤lam›flt›r. Ayn› teknoloji, orta gerilim kesici kutuplar›nda da kullan›labilmektedir. OG panolar›ndaki güvenli¤i maksimum düzeye ç›karmak amac›yla ABB taraf›ndan REA s›n›f›, ark esnas›nda oluflan ›fl›¤a duyarl› koruma röleleri gelifltirilmifl olup k›sa devrenin bafllang›ç an›nda hissedilmesi ve pano ile tesise zarar verici boyuta ulaflmadan ilgili kesiciye açma komutu verilmesi mümkün olmaktad›r. OG ak›m ve gerilim ölçümü için kombi sensörler gelifltirilmifl olup müflterinin yedek maliyeti azalt›lm›flt›r. Ayr›ca, yük ile flebekedeki gerilim de¤ifli- 48 Standart d›fl› üretilmifl panolar, sektörde haks›z rekabetin yaflanmas›na neden oluyor mu? Türkiye’de genel olarak haks›z rekabetin tip testinden geçen pano ile imal edilen panonun farkl› olmas›ndan kaynakland›¤›n› düflünmekteyiz. Yani üreticiler, tip testinden geçebilmek için birçok önlem almakta; fakat bu önlemleri maliyeti azaltmak amac›yla üretilen panoda kullanmamaktalar. Bu sebeple son kullan›c›n›n tip testleri detayl› bir flekilde incelemesi, sat›n ald›¤› pano ile tip testinden geçen panonun boyut, aksesuar ve di¤er özellikleri karfl›laflt›rmas› gerekmektedir. ABB hakk›nda bilgi verir misiniz? ABB, güç ve otomasyon teknolojileri alanlar›ndaki ürün, sistem ve çözümleriyle dünyan›n önde gelen firmalar› aras›ndad›r. Yüzden fazla ülkede 120 bin çal›flan›yla 34,3 milyar dolar siparifl toplam›na ulaflan ABB, hem uluslararas› hem de Türkiye’nin kamu ve özel sektör sanayi ve altyap› alan›ndaki müflterilerine çevreye duyarl› ve performans› art›ran teknolojiler sunar. ABB Elektrik Sanayi Afi, Türkiye'de ve yurtd›fl›nda gerçeklefltirilen büyük ölçekli elektrifikasyon projelerine imza atm›flt›r. fiirket, Türk elektrik ve endüstri piyasalar›na teknolojik yönden yenilikçi çözümlerini 1940’l› y›llardan beri sunmaktad›r. MOTOR Elektrik Motorlar›nda Yeni Verim S›n›flar› Volt Elektrik Dünya genelinde önem kazanmakta olan verimlilik konusunun fark›nda olan Uluslararas› Elektroteknik Komisyonu, yay›mlad›¤› IEC 60034-30/Mart 2009 standard› ile asenkron motorlar›n verimlilik s›n›flar›n› belirledi. Yeni standartla düflük verimli motorlar kald›r›l›rken, verim de¤erleri art›r›larak yeni verim s›n›flar› oluflturulmufltur. Sanayide kullan›lan elektrik enerjisinin yüzde 70 dolay›ndaki miktar›, elektrik motor sistemlerinde tüketilmektedir. Kullan›lmakta olan elektrik motorlar›n›n yüzde 90’›n› asenkron motorlar oluflturmaktad›r. Asenkron motorlarda kay›plar›n azalt›larak yüksek verimli motor kullan›lmas› önem arzetmektedir. Enerjinin verimli kullan›lmas› konusunda yap›lan çal›flmalarla verimli motor kullan›m› her geçen gün artmakta ve kullan›c›lar verimlilik konusunda bilinçlenmektedir. Ülkemizde, enerjinin verimli kullan›lmas› hususunda ç›kar›lan Enerji Verimlili¤i Kanunu, 18.04.2007 tarihinde resmi gazetede yay›mlanm›flt›r. Ayr›ca 25.10.2008 tarihli resmi gazetede “Enerji kaynaklar›n›n ve enerji- nin kullan›m›nda verimlili¤in art›r›lmas›”na dair yönetmelik yay›mlanm›flt›r. 1. Kay›plar Asenkron motorlar, flebekeden çektikleri elektrik gücünü, rotordan mekanik güç olarak aktaran makinelerdir. Motorun milinden al›nan faydal› güç; flebekeden çekti¤i güçten kay›p güçlerin ç›km›fl halidir(P2=P1-PT). Asenkron motorlarda meydana gelen kay›p güçler flunlard›r; 1.1. Sürtünme ve rüzgar kay›plar› (Pfw) 1.2. Demir kay›plar› (Pfe) 1.3. Stator iletken (bak›r) kay›plar› (Ps) 1.4. Rotor iletken (alüminyum) kay›plar› (Pr) 1.5. Ek kay›plar (PLL) 1.1.Sürtünme ve Rüzgar Kayb› (Pfw) Dönen makinelerde oluflan sabit kay›plard›r. Yataklarda ve pervanede sürtünmeden dolay› oluflan ›s› kay›plar›d›r. De¤iflik gerilim, frekanslarda ve farkl› yüklerdeki çal›flmada de¤iflmez. Daima sabittir. 50 Gerçek deney sonuçlar› sonunda bulunan verim de¤eri, standartta belirtilen IE de¤erinin alt›nda olursa, motorun o verim s›n›f›n› sa¤layamad›¤› kabul edilir. büyük 10000 kW güce kadar olan motorlarda 1 k W < P 2< 1 0 0 0 0 k W ) ; PLL=P1x[0,025-0,005 Log P2] P2 gücü kW al›n›r. • Motor anma gücü 10000 kW dahil ve büyük güçte motorlar için; PLL=P1x0,005 olur. m›n yaratt›¤› I2R ›s› kayb›d›r. Sarg›dan geçen ak›m›n karesine ve sarg› direncine ba¤l›d›r. Sipir say›s› azalt›larak ve sarg› tel çap› büyütülerek azalt›labilir. Sarg›daki s›cakl›k art›fl› azald›kça kay›plar da azal›r. Kay›plar›n ve verimin deneylerle belirlenmesi için kullan›lan metotlar›n yer ald›¤› IEC 60034-21/Kas›m 2007 standard›, IEC 60034-2/1996 standard›na göre ölçüm hassasiyetlerini art›racak 1.4. Rotor ‹letken (Alüminyum) Kay›plar› (Pr) Rotor kafes çubuklar›ndan geçen rotor ak›m›n›n yaratt›¤› I2R ›s› kayb›d›r. Kafes rotorlar›n kayb›, sarg›l› rotordan küçüktür. Kafes kesitleri büyüdükçe ve k›sa devre halka kesiti kal›nlaflt›kça ›s› kayb› azal›r. 1.2. Demir Kay›plar› (Pfe) Stator sac paketinde oluflan ›s› kay›plar›d›r. Motor çal›flma gerilimindeki de¤iflimin karesi ile ve frekansla de¤iflir. Yükle ilgisi yoktur. Her yükte sabittir. Kayb› düflük sac kullan›larak azalt›l›r. Rotor demir kay›plar›, ihmal edilecek küçüklüktedir. Çünkü dönen rotorda rotor frekans› çok küçüktür. 1.3. Stator ‹letken (Bak›r) Kay›plar› (Ps) Stator sarg›lar›ndan geçen ak›- 52 1.5. Ek Kay›plar (PLL) TSEN 60034-2-1 standard›na göre toplam kay›plar›n bulunmas›nda ek kay›plar›n da dikkate al›nmas› ve hesaplanarak bulunmas› istenmektedir. Bu kay›plar; stator ve rotor paketlerinin d›fl›nda, di¤er metal bölümlerde kaçak manyetik ak›dan oluflan ›s› kay›plar›d›r. TSEN 60034-21/May›s 2008 standard›na göre PLL ek kay›plar›; de¤iflik anma güçlerindeki motorlar için afla¤›da gösterilen veya hesaplanarak bulunan katsay›n›n motor tam yük girifl gücü ile çarp›m› sonucu bulunur. • Motor anma gücü 1 kW dahil güce kadar olan motorlarda (P2 ≤ 1KW); PLL=P1x0,025 • Motor anma gücü 1 kW’dan IEC 60034-30 Verim S›n›f› Tan›m IE1 Standart IE2 Yüksek Verimli IE3 Premium IE4 Super-Premium düzenlemeler yapm›fl ve ek kay›plar›n hesaplanmas›nda genifl bir katsay› aral›¤› getirmifltir. Yeni standart, verim de¤erini biraz daha düflürmüfltür. 2. Yeni Verim S›n›flar› (Enerji Verimli Motorlar) Avrupa Elektrik Makinalar› Üreticileri Komitesi (CEMEP) ve Avrupa Komisyonu’nun 28 Haziran 1999 tarihli deklarasyonu, motorlar› verim s›n›flar›na göre ay›rm›flt›r. Söz konusu deklarasyon, 1,1 kW dahil güçten 90 kW güce kadar olan ve yaln›z 2 kutuplu, 4 kutuplu motorlar› kapsamaktad›r. CEMEP taraf›ndan belirlenen verim s›n›flar›: • EFF3 düflük verimli motorlar • EFF2 verimli motorlar • EFF1 yüksek verimli motorlar olarak adland›r›lm›flt›r. Dünya genelinde önem kazanmakta olan verimlilik konusu- Aç›klama EFF2 ile uyumlu EFF1 ile uyumlu IE2’den %10-15 daha düflük kay›p IE3’den %10 daha düflük kay›p nun fark›nda olan IEC (Uluslararas› Elektroteknik Komisyonu) yay›mlad›¤› IEC 60034-30/Mart 2009 standard› ile asenkron motorlar›n verimlilik s›n›flar›n› belirlemifltir. Tabloda belirlenen verim s›n›flar› ve bu s›n›flar›n eski verim s›n›flar› ile karfl›laflt›rmas› görülmektedir. Tablodan anlafl›laca¤› gibi yeni standart, düflük verimli (EFF3) motorlar› kald›rm›flt›r. Aksine verim de¤erleri art›r›larak yeni verim s›n›flar› oluflturulmufltur. EFF verim de¤erlerinde [-0,15x (1-..)] kadar tolerans vard›r. Yani motorun gerçek deney sonuçlar›, belirtilen EFF verim s›n›r de¤erinden bu tolerans kadar düflük olsa bile EFF s›n›f›nda oldu¤u kabul edilir. Oysa IE verim s›n›flar›nda tolerans yok- 54 Avrupa Elektrik Makinalar› Üreticileri Komitesi (CEMEP) ve Avrupa Komisyonu’nun 28 Haziran 1999 tarihli deklarasyonu, motorlar› verim s›n›flar›na göre ay›rm›flt›r. Söz konusu deklarasyon, 1,1 kW dahil güçten 90 kW güce kadar olan ve yaln›z 2 kutuplu, 4 kutuplu motorlar› kapsamaktad›r. tur. Standartta verilen de¤erler, minimum de¤erlerdir. Gerçek deney sonuçlar› sonunda bulunan verim de¤eri, standartta belirtilen IE de¤erinin alt›nda olursa, motorun o verim s›n›f›n› sa¤layamad›¤› kabul edilir. IE2 verim s›n›f›n›n 16 Haziran 2011 y›l›ndan itibaren IE3 verim s›n›f›n›n 1 Ocak 2015 y›l›ndan itibaren 7,5------375 kW güçlerinde ve yine IE3 verim s›n›f›n›n 1 Ocak 2017 y›l›ndan itibaren 0,75-----375 kW güçlerinde motorlar› kapsamas› kabul edilmifltir. Yeni verim standard›na göre motor etiketlerine verimin say›sal de¤eri ilk uygun verim iflareti (IE1, IE2, IE3 gibi) yaz›lacakt›r. TOPRAKLAMA öTSE K 122: Aktif Paratonerlerin Belgelendirme Kriterleri Ercüment ÇET‹NER, Teknik Koordinatör Erkoç Mühendislik Paratoner sektörü, radyoaktif paratonerlerin yasaklanmas›yla birlikte aktif paratonere yöneliyor. Bafllang›çta ithalat yoluyla Türkiye’ye getirilen bu ürünlerin pazardaki a¤›rl›¤›n› art›rmas› ise ehil olmayan kiflilerin de bu alanda üretim yapmaya bafllamas›yla sonuçlan›yor. Ortaya ç›kan bu durum, hayati öneme sahip olan aktif paratonerlerin belli bir standart çerçevesinde üretilmesini zorunlu hale getiriyor. 56 Y›ld›r›mdan korunma ve topraklama konusunda piyasaya kaliteli ürünleri süren üreticiler, aktif paratonerlerle ilgili karmafl›kl›¤›n giderilmesi için Türk standard›n›n oluflmas›n› beklemektedir. Sektör temsilcilerinin bu anlamdaki beklentileri büyüktür. Ancak yine de konu hakk›nda olumlu geliflmeler yaflanmaktad›r. TSE K 122 belgelendirme kriterinin 28 Nisan 2011 tarihi ile yay›mlanmas›, bu konudaki at›lan ad›mlara örnek olarak gösterilebilir. 04.12.1990 tarihinde yürürlü¤e giren TS 622 (Yap›lar›n Y›ld›r›m- dan Korunmas› Kurallar›), o an ki teknoloji ile radyoaktif paratonerleri ve faraday kafesi metotlar›n› içerisinde bar›nd›rmaktayd›. Fakat radyoaktif paratonerler, çevre ve insan sa¤l›¤› aç›s›ndan potansiyel riskler tafl›maktad›r. Radyoaktif paratonerler deprem, fliddetli rüzgar, ya¤›fllar, yang›n vb olaylarda zarar görmekte; düflme, kaybolma, çal›nma ve uzun kullan›m y›llar› içerisinde kullan›c›lar›n de¤iflmesi nedeniyle bilgisi olmayan kiflilerin eline kolayca geçmektedir. Bu durumlar›n önüne geçebilmek için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu taraf›ndan yay›nlanan genelgelerle radyoaktif paratonerlere k›s›tlamalar ve yasaklamalar getirilmifltir. Kurum, 31.03.2000 tarihli genelgesiyle yurtd›fl›ndan gelen Am241, Ra-226 vb radyoaktif kaynaklar›n ithalat›n› süresiz olarak yasaklam›fl; 06.02.2003 tarihi itibar›yla radyoaktif kaynaklar›n yurtiçinde tükenmifl oldu¤unu bildirmifl ve bu tarihten itibaren radyoaktif kaynakl› paratoner üretimi ve montaj›n› yasaklam›flt›r. Kurumun yay›nlad›¤› di¤er genelgelerde Ra-226 kaynakl› radyoaktif paratonerlerin lisansl› firmalar taraf›ndan sökülerek ‹stanbul Çekmece Nükleer Araflt›rma ve E¤itim Merkezi Müdürlü¤ü’ne teslim edilmesi; Am-241 kaynakl› radyoaktif paratonerlerin ise radyoaktif kaynak üreticisi Amersham International (‹ngiltere) firmas›n›n tavsiyesine vurgu yap›larak verimli çal›flma ömürlerinin kuru ve temiz havada 10 y›l oldu¤unu bildirilmifltir. Dolay›s›yla Ra-266 kaynakl› radyoaktif paratonerlerin hemen, Paratoner sat›n al›rken özellikle ΔT de¤erinin bulundu¤u test raporu ve y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k test raporunu istenmeli; belgenin içeri¤i dikkatle incelenmelidir. Ayr›ca sat›n al›nan ürünün marka ve model bilgisini ile test raporlar›nda bu marka ve modelin tutup tutmad›¤›na dikkat edilmelidir. Am-241 kaynak radyoaktif paratonerlerin üretiminden 10 y›l sonra kuruma teslim edilmesi söylenmifltir. ‹thalat›n yasakland›¤› tarih baz al›nd›¤›nda 31.03.2010 tarihiyle bu süre sona ermifltir. TS 622, faraday kafesi sistemi ile ilgili kurallar› ile yürürlükte kalmaya devam etmifltir. TS 622, 05.06.2007 tarihinde dünya standartlar› ile ayn› seviyedeki TS EN 62305 faraday kafesi standard› kabul edilince iptal edilmifltir. Bu olaylar gerçekleflirken sektör, yasaklanan radyoaktif paratoner yerine aktif paratoner teknolojisini kullanmaya bafllam›flt›r. Aktif paratonerler, sahip olduklar› özellikler nedeniyle sektördeki a¤›rl›¤›n› k›sa zamanda ciddi biçimde art›rm›flt›r. Bu nedenle, söz konusu cihazlarla ilgili standartlara ihtiyaç duyulmufl ve NF C 17-102 (Fransa Aktif Paratoner Standard›) ve UNE 21.186 (‹spanya Aktif Paratoner Standard›) baz al›nmaya bafllanm›flt›r. Bu da, ithal edilen aktif paratonerlerle beraber Türkiye’deki boflluk nedeniyle standard›n da ithal edildi¤i anlam›na gelmektedir. Yukar›daki ülkelere ek olarak aktif paratonerlerle ilgili Arjantin’de IRAM 2426, Makedonya’da MKS N.B4 810, Portekiz’de NP 4426, Romanya’da I-20, Slo- 57 vakya’da STN 34 1391, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nde JUS N.B4.810 adl› aktif paratoner standartlar› bulunmaktad›r. Ancak, Türkiye’de bu konu ile ilgili standart yoktur. Sektör, kazand›¤› tecrübelerle aktif paratonerleri ithal etmekten üretime do¤ru ilerlemeyi baflarm›flt›r. Yurtiçindeki pazar›n ithal ürünlere karfl› üstünlü¤ü sa¤lanm›fl; ayr›ca bu yerli ürünlerin ihracat›na bafllam›flt›r. fiu an Türkiye paratoner ihracat› konusunda oldukça iyi bir seviyededir. Örne¤in; Erkoç Mühendislik’in 20 ülkede distribütörlü¤ü mevcuttur. Bu geliflmeleri baflaran sektör kendisine destekçi aramakta, TSE ile Bay›nd›rl›k ve ‹skan Bakanl›¤›’n›n kap›s›n› afl›nd›rmaktad›r. Ufak tefek geliflmeler yaflansa da istenilen sonuca bir türlü ulafl›lamam›flt›r. Bu geliflmeler yaflan›rken paratoner üretimi Türkiye’de daha fazla yayg›nlaflmaya bafllam›fl, hatta merdiven alt› tabiri ile üretimler yap›lmaya bafllanm›flt›r. Sektörün önde ge- 58 len firmalar›n›n üretti¤i kaliteli ürünler, fiyatlar›yla merdiven alt› imalatlara yetiflemez olmufltur. Ayr›ca bu imalatç›lar›n insanlara verdikleri yanl›fl bilgiler, sektörü kirletmeye bafllam›flt›r. Bu safhada az da olsa TSE K 122 kaliteli üreticilere yard›mc› olacakt›r. TSE K 122 Kriterlerinin Özellikleri TSE K 122 haz›rlan›rken NF C 17-102 (Fransa Aktif Paratoner Standard›) ve UNE 21.186’dan (‹spanya Aktif Paratoner Standard›) yararlan›lm›flt›r. Kriterin bafll›ca önemli noktalar› flunlard›r: 1. Bu kriter, aktif paratonerin koruma sahas›n› hesaplan›rken kullan›lan ¢T (uyar›m zaman›) de¤erinin yüksek gerilim laboratuarlar›nda nas›l test edilece¤i anlatm›flt›r. 2. Aktif paratonerleri 4 k›s›mda s›n›fland›rm›flt›r. Bu s›n›flar; • ΔL = 15 - 25 m • ΔL = 30 - 40 m • ΔL = 40 - 50 m • ΔL = 60 m ve daha yukar›, fleklindedir. 3. Aktif paratonerin y›ld›r›m ak›m›na dayan›kl›l›k testlerinin TS EN 50164-1‘de belirtilen H s›n›f› 100 kA’lik y›ld›r›m deney ak›m›- na dayan›kl› olmas›n› ve deney sonucu gözle görülür bir hasar oluflmamas›n› belirtmifltir. 1. maddeden anlafl›laca¤› üzere tüketici, aktif paratoner al›rken ΔT de¤erinin bulundu¤u test raporunu isteyecektir. Bu noktaya dikkat edilmelidir. Çünkü, piyasada bu belgeye sahip olmayan paratoner olarak nitelendirilen ürünler mevcuttur. Bu kriterde bu testin, bu standartlara göre akredite edilmifl laboratuvarlarda yap›lmas› yönünde bir ibare maalesef yoktur. Bu test belgelerin bafl sayfas›nda testi akredite eden kurumun kaflesinin olup olmad›¤›na dikkat edilmesi önerilmektedir. 2. maddede bulunan s›n›flardan 4. s›n›fland›rmaya dikkat edildi¤inde paratonerin ΔL (ortalama 60 uyar›m yolu) de¤eri 60 metre olarak belirtildi¤i görülür. Yani paratonerin ΔL de¤eri ne kadar yüksek olursa olsun al›nabilecek de¤er en fazla 60 metredir. Bu de¤erde paratonerin koruma sahas› çap hesab›nda yerine konuldu¤unda standart olarak 5 metre bir direk üzerindeki paratonerin koruma alan›n 214 metre çapla s›n›rl› oldu¤u ortaya ç›kar. Buradan da anlafl›laca¤› üzere art›k bilgi sahibi olmayan veya yanl›fl bilgi sahibi üreticilerin “Benim paratonerim 250 metre, 350 metre”. gibi yanl›fl ibarelerde bulunmas› engellenecektir. 3. maddedeki bahsedilen deney TS EN 50164-1 standard›nda 3 adet deney numunesine ve her bir numunesine de 3’er adet y›ld›r›m deney ak›m›n›n uygulanmas›n› yönünde belirtilmifltir. Bu madde ile; • Y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k testleri yap›lmayan • 25 kA, 50 kA vs amper deney ak›mlar›yla test edilmifl • Deney ak›m› 100 kA olsa da 3 paratonere 3’er adet deney ak›m› uygulanmam›fl paratonerler bu kritere göre uygunsuz olarak nitelendirilecektir. Paratoner sat›n al›rken özellikle ¢T de¤erinin bulundu¤u test raporu ve y›ld›r›m ak›m› dayan›kl›l›k test raporunu istenmeli; belgenin içeri¤i dikkatle incelenmelidir. Ayr›ca sat›n al›nan ürünün marka ve model bilgisini ile test raporlar›nda bu marka ve modelin tutup tutmad›¤›na dikkat edilmelidir. TSE K 122 belgelendirme kriterinin tamam›na www.tse.org.tr adresinden ücretsiz olarak ulaflmak mümkündür. MOTOR Siemens Röle Masa (Roller-Table) Motorlar› Elektrik Yük. Müh. Alkan DEM‹RC‹O⁄LU, Otomasyon ve H›z Kontrol Sistemleri Ürün Sorumlusu Siemens San ve Tic Afi Bu makalede Siemens’in a¤›r sanayi (demir-çelik sektörü) kullan›m›na özel tasarlad›¤› röle masas› motorlar› ile ilgili genel karakteristik teknik bilgiler aktar›lmaya çal›fl›lacak; bu motorlar›n hangi gövdelerde imal edildikleri ve hangi özelliklere sahip olduklar› vurgulanacakt›r. 64 Uygulaman›n özelliklerine göre de¤iflik teknik özelliklerde birçok motor tipinin ilk üreticisi ve ayn› zamanda teknoloji yarat›c›s› olan Siemens, demir-çelik sektörünün en a¤›r flartlar›nda çal›flmaya yatk›n tipteki röle masa motorlar›n› da imal etmektedir. A¤›r sanayinin lokomotifi olan demir-çelik sektörü, içinde bar›nd›rd›¤› karakteristik özelliklere bak›ld›¤›nda tüm sanayi kollar›n›n içerisinde zorluk aç›s›ndan en önde gelenidir. Zorluk, hem sektörün uygulama karakteristi¤i hem de bu sektörün içerdi¤i ürün ve sistemlerin teknolojik aç›dan en üst seviyelerde olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Söz konusu sektördeki a¤›r flartlardan ilk akla gelenler flunlard›r; yüksek s›cakl›k, afl›r› toz, kirli hava ve yüksek nitelikli ifl gücü. Sektörün üretimdeki en kilit noktalar› çelikhane ve s›cak haddehane üniteleridir. Bunlara ba¤›ml› olarak prosesin di¤er üst ve alt kollar› da çok büyük hassasiyet içerisinde çal›flmak zorundad›r. Prosesin bu denli üst seviyelerde olmas›, kullan›lan teknoloji ve ekipman›n da en üst seviyelerde olmas›n› gerek- tirmektedir. Tesisteki ürün ekipman›, ilgili otomasyon ve kontrol sistemi birbiri ile uyum içinde çal›flmal›; tüm motor-frekans çevirici gruplar›, bu sistemlerin varsa panolar› (MMC gruplar›) ve uzaktan ak›ll› kontrol sistemleri (SCADA, PLC sistem ve yaz›l›mlar› vs.) son derece hatadan uzak bir flekilde tesisi çal›flt›rmal› ve üretimi kesintisiz bir biçimde devam ettirmelidir. S›cak haddehane ve f›r›n önünde kullan›lan masalar›n tahriki için özel yap›m röle masa motorlar› (roller-table) motorlar› kullan›lmaktad›r. Tüm Siemens röle masa motorlar›, Almanya’da özel teknoloji ile üretilmektedir. Röle masa motorlar›n›n standart alçak gerilim AC motorlardan en önemli farkl›l›¤› yap›sal gövdeleri ve moment-h›z karakteristikle- ridir. Tamam› ile özel bir üretim ve sar›m teknolojisine sahip olan röle masa motorlar›n›n en güçlü taraflar›, zor ortamlarda sergiledikleri üstün kalk›fl momentleri ve yükün ihtiyac› olan s›k aral›kl› dur-kalk uygulamalar›na en iyi cevab› verebilen sarg›, yal›t›m ve moment karakteristikleridir. Siemens röle masa (roller-table) motorlar›n›n karakteristik özellikleri ve güç-devir tablolar› s›rayla incelendi¤inde ürünlerin yap›sal farkl›l›klar› bir bir irdelemifl olacakt›r. Siemens Röle masa motorlar›, elektriksel/mekanik özellikle aç›s›ndan EN 60034 ve IEC 60072 standartlar›na uygun olarak üretilmektedir. Standart anlamda bir Siemens röle masa motoru, 400 V’luk besleme gerilimine uygun olarak üretilir. 500 V de¤erine kadar standart yal›t›m ile dizayn edilir. 500 V’luk besleme geriliminin üzerinde de¤erler için özel sarg› yal›t›m› kullan›l›r. Röle motorunun besleme ve kontrol karakteristi¤i, Siemens Simovert Masterdrives motor h›z kontrol cihazlar› üzerinden kontrole uygun olarak yap›land›r›lmaktad›r. Standart AC motorlara oranla en baflta gelen farkl›l›¤› 50 Hz’de uygulanan farkl› sar›m tekni¤i ve motorun verdi¤i standart d›fl› güç devir de¤erleridir. Bu motorlar›n direkt flebekeden de¤il; Siemens frekans çeviricileri üzerinden beslendi¤i unutulmamal›d›r. Siemens röle masas› motorlar›n›n sarg› yal›t›m ve ›s›nma s›n›flar› s›ras› ile F /B fleklindedir ve yal›t›m s›n›f› Siemens patentinde olan Durignit 2000 s›n›f›ndad›r. 66 Tamam› ile özel bir üretim ve sar›m teknolojisine sahip olan röle masa motorlar›n›n en güçlü taraflar›, zor ortamlarda sergiledikleri üstün kalk›fl momentleri ve yükün ihtiyac› olan s›k aral›kl› dur-kalk uygulamalar›na en iyi cevab› verebilen sarg›, yal›t›m ve moment karakteristikleridir. liktir ve yar›m-kama balans›ndad›r (Half-Key Balance). Siemens röle masa motorlar›n›n klemens kutular›, 112M – 180L gövde aral›¤›nda motor yüke ters taraf›nda arka kapak üzerindedir. Pozisyonlama amaçl› olarak enkoder montaj istekleri do¤rultusunda klemens kutular› motor gövdesinin yan›na al›nabilecek flekilde üretilir. En küçük gövde 112M ile bafllamaktad›r. 200L gövdeden itibaren ise klemens kutusu motor gövdesi üstünde mile ters tarafa yak›n flekilde üretilir. Siemens röle masas› motoruna ait plaka (etiket) gösterim örne¤i Siemens röle masa motorlar›n›n en büyük özelliklerinden baz›lar› flu flekildedir; Motorlar, tam kapal› 3 fazl› endüksiyon makinesidir. Kendi so¤utmas› için motor miline ba¤l› olan bir pervane so¤utmas› mevcut de¤ildir. ‹malat aflamas›nda motorun so¤utulmas›na imkan tan›yacak do¤al so¤utma yap›s› (farkl› d›fl çepher) ile dizayn edilmektedir. Sarg›larda 3 PTC termistör standartt›r. Renk kodu RAL7030 fleklindedir. Motorlar, IM B3-ayakl› olarak imal edilir ve tüm gövde (ayaklar dahil) dökme demirdir. Motor yap›s›, uygulama do¤rultusunda arzu edilirse IM B35 yap› fleklinde (hem ayakl› hem B5flanfll›) imal edilebilmektedir. Motor mili (shaft) paslanmaz çe- Tüm Siemens röle masa motorlar› için IP55 koruma standart koruma derecesidir. Arzu edildi¤i durumlarda IP65 ve IP56 koruma derecelerinde imalat mümkündür. Yo¤unlaflmaya karfl› özel hava delikleri standart imalatta mevcuttur. Üretimdeki gövde büyüklük aral›klar› ve ilgili kullan›m ortam s›cakl›klar› flu flekildedir; 112M – 180L: -30C ----- +40C 200L - 400: -20C ----- +40C Tüm motorlar, standart fabrika ya¤lamal› rulmanl›d›r. Normal flartlar alt›nda ( 40 C ortam s›cakl›¤› ve bin metre deniz seviyesi yüksekli¤i) rulman ömrü 40 bin saattir. Bu durum motor milinin ifl makinesine direkt akuple oldu¤u durumda geçerlidir. 315L400 gövde motorlar için izole do¤rultusunda gerekli dizaynlar› gerçeklefltirip özel üretime gidebilmektedir. Tablo 1. rulman standartt›r. ‹zole rulman kullan›m›, 225M-280M aras› gövdeler için opsiyoneldir. Arzu edilirse bu do¤rultuda imalat mümkündür. Siemens röle masas› motorlar›nda sarg› tamamen uygulamada istenilen teknik de¤erlere ba¤l› olarak dizayn edilir. Dizayn› oluflturan ana teknik de¤erler, çal›flma frekans›nda (devirde) ve besleme geriliminde motor milinden al›nmak istenilen güç(kW) fleklindedir. Siemens’in standart olarak üretti¤i röle masa motorlar› üretim tan›mlama aral›¤› tablo 1’de gösterilmifltir. Demir-çelik sektörünün ana uygulamas› olan f›r›n önü röle masas› üzerindeki slab tafl›ma/tahrik uygulamalar› amaçl› olarak Sie- 68 mens, röle masa motorlar›n›n imalat›n› müflterileri ile birlikte oluflturdu¤u teknik de¤erler/nitelikler do¤rultusunda gerçeklefltirmektedir. Siemens, sektördeki tüm sanayicilere ihtiyaçlar› Afla¤›da Siemens röle masas› motorlar› ile ilgili moment-frekans iliflkisini gösteren cetvel ve moment grafikleri ifade edilmektedir. Standart sincap-kafesli AC motorlar ile k›yasland›¤›nda ilk kalk›fl moment de¤erinin çok yüksek oldu¤u hemen fark edilmektedir. Özel yap›s› gere¤i güçlü kalk›fl momenti ve tüm iflletme boyunca sergiledi¤i yüksek döndürme momenti ile demir-çelik sektöründeki en zor slab uygulamalar›na kusursuz cevap verebilmektedir. Röle masas› tahrikinde gerekli olan durkalkl› çal›flmada yüksek momenti ile yüke tam cevab› verebilmektedir. MOTOR AC ‹ndüksiyon Motorlar›nda * Frekans Konvertörü Kullan›m› Ahmet ERECEK, Makine Mühendisi (MBA) – Fabrika Müdürü Elsan Elektrik Sanayi ve Ticaret Afi Frekans konvertörü üreticisi, voltaj streslerinin; yar› iletken yükselme zaman›, tafl›y›c› frekanslar, kablo uzunlu¤u, filtreleme gibi tümü frekans konvertörünün ve motorun tasar›m›nda dikkate al›nmas› gereken motor izolasyon ömrü üzerindeki sonuçlar›n›n fark›nda olmas› ve tedbir almas› gerekmektedir. Motor üreticisi firmalar ise, motorun izolasyonunu gelifltirerek izolasyon gerilimi sorununu gidermek zorundad›r. * Bu makalenin ilk bölümü 3e Electrotech Dergisi’nin Haziran 2011 (Say›: 204) say›s›nda, 44-50 sayfalar› aras›nda yay›mlanm›flt›r. 70 4. Frekans Konvertörü ile Sürülecek Elektrik Motoru Sarg›lar›n›n Sahip Olmas› Gereken Özellikler Düflük voltajl› motorlara frekans konvertörü uygulanmas›nda göz önünde tutulmas› gereken çok önemli bir konu da motor sarg› izolasyonlar›ndaki voltaj gerilimleridir. Frekans konvertörü, DC kaynaktan AC ç›k›fl dalga formu üretmektedir. DC’den AC’ye evirtim, genellikle baz›lar› çok h›zl› dV/dt yükselme zamanlar›na sahip olabilen yar› iletken anahtarlama cihazlar› taraf›ndan yap›lmaktad›r. Yüksek dV/dt, motor izolasyonuna stres yüklemektedir (motor ve sürücü aras›ndaki kablonun uzun olmas› gibi durumlar›n oluflturdu¤u yüksek miktardaki kapasitans sayesinde de bu stres artmaktad›r). vertörü ile sürülmeye uygun bobin teli kullan›lmas›n›, • Daha yüksek dielektrik dayan›m› için faz ve fazlar aras› izolasyon kabiliyetinin gelifltirilmesini, • Motor sarg›lar›n›n konsantrikten (yar›m kal›ptan), bindirme sarg›ya (tam kal›ba) de¤ifltirilmelerini, • Sarg›lara, çoklu dald›rma ve kurutma veya vakum bas›nçl› vernik emdirme uygulamas› yap›lmas›n› ve • dV/dt etkisini azaltabilmek için sarg›lar›n ilk bir kaç bobin bafl›n›n sar›larak daha s›k› izole edilmesini içermektedir. Frekans konvertörü ile sürülecek motorlarda kaliteli bir kal›ps›z sarg›l› stator oluk izolasyon sistemi flu özellikleri içermektedir [fiekil-5] [10]: Frekans konvertörü kullan›lmaya uygun motorlar, frekans konvertörünün ç›k›fl dalga formundaki voltaj gerilimlerine dayanabilecek flekilde özel olarak tasarlanmak zorundad›r. Bu özel tasar›m; • Dielektrik dayan›m kapasitesini art›rabilmek için frekans kon- 4.1 Sarg› Teli ‹zolasyonu Sar›mda kullan›lan yuvarlak bak›r iletkenin üzerinde bir izolasyon tabakas› bulunmaktad›r. Bu izolasyon tabakas›, sipirler aras› izolasyonu sa¤lamaktad›r. Daha yüksek çal›flma s›cakl›klar›nda çal›flacak ve kaplama kal›nl›¤›n› art›rmayacak flekilde daha yük- fiekil 5: Frekans konvertörü ile sürülecek elektrik motorunda oluk izolasyonu yap›s› sek dielektrik direnci sa¤layacak yeni izolasyon kaplamalar›na yönelik araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›, tel üreticileri taraf›ndan sürdürülmektedir. Motor üreticileri, oluk içerisine ihtiyaç duyulan miktardaki teli yerlefltirmek zorunda olduklar› için izolasyon tabakas› ile birlikte toplam bak›r tel kal›nl›¤›, fazla artmamas› gereken bir ölçüdür. Frekans konvertörü ile sürülecek motorlar, 0.1 μs yükselme zaman›nda nominal voltaj›n 3,1 kat›n› karfl›lamak zorundad›r. Bu nedenle sar›m s›ras›nda sipirler aras› izolasyon kabiliyetinin gelifltirilmesine ihtiyaç duyulmaktad›r. VTepe ≤ 1,1 x 2 x 2 1/2 x VNominal VTepe ≤ 3,1 x VNominal Yükselme Zaman› ≥ 0,1 μs Bu de¤er, 380 V’luk flebeke geriliminde, 1178 V’luk ani voltaj yükselifllerine karfl›l›k gelmektedir. Motorun iyi bir oluk doluluk oran›na sahip olmas›, vibrasyon nedenli izolasyon bozulmalar›n›n önüne geçecektir [11]. 4.2 Oluk ‹ç Yüzeyi ‹zolasyonu Tüm oluk içi yüzeyini kaplayarak, bobin tellerine flase potansi- Do¤ru olarak uyguland›¤›nda rotor ve stator aras›nda genellikle bir f›rça formunda iletken bir ba¤ oluflmaktad›r. Bu stratejiler izolasyon için tercih edilmektedir. Çünkü, mil voltajlar› için alternatif bir boflaltma yolu sa¤lamakta ve mil ak›mlar›n› önlemektedir. yeline sahip olan stator sac›n›n izolasyonunu sa¤lamaktad›r. 4.3 Oluk A¤z› ‹zolasyonu Olu¤un üst k›sm›na yak›n telleri, stator sac›n›n flase tehlikesinden korumaktad›r. 4.4 Oluk ‹çi Faz Aras› ‹zolasyonu Bindirmeli (tam kal›p) tip sarg›l› motorlarda ve bir bobini di¤er bobinden izole etmek için kullan›lmaktad›r. 4.5 Stator Paketi Sonu Oluk Güçlendirici ‹zolasyon Oluk içi izolasyonuna mekanik dayan›kl›l›k katk›s› sa¤lamaktad›r. Bobinajc›n›n bobin bafllar›na lastik çekiçle form verdi¤i durumlarda, bobinleri hasardan korumak için stator paketlerinin bobinlere yak›n uç k›s›mlar›n› mekanik olarak korumak için uygulanmas› gereken çok önemli bir izolasyon uygulamas›d›r. 4.6 Bobin Bafl› Faz Ay›rma ‹zolasyonu Fazlar aras› dielektrik izolasyonunu güçlendirmek için yap›lmaktad›r. 4.7 Bobin Bafllar›n›n S›k›laflt›r›lmas› Bobin bafllar›n›n hareket etmesinin önüne geçmek için kullan›lmaktad›r. Bobin bafllar›n› mümkün oldu¤unca kat› hale getirmek izolasyon ömrü aç›s›ndan çok önemlidir. Nominal voltajla motora yol verilme s›ras›nda, yüksek h›zl› foto¤raf makineleriyle al›nan görüntüler, bobin bafllar›n›n esnedi¤ini ortaya koymaktad›r. Bu durumda, bobinler birbirine sürtünerek ve sipirler aras› izolasyona zarar vererek, erken izolasyon ar›zas›na neden olabilmektedir. Bunun yan›nda, bobin bafllar›n›n hareket etmeyecek flekilde sar›lmas›, bobinleri sabit bir fleklide bombard›man alt›nda tutan PWM sinyallerinin neden oldu¤u vibrasyon nedeniyle frekans konvertörü uygulamalar›nda önemlidir. Bunu sa¤lamak için vernikleme öncesi yap›lan ›s›tmada, s›cakl›k alt›nda s›k›laflan ba¤lama bantlar› kullan›lmaktad›r. 4.8 Vernik ‹zolasyonu Vernik, mekanik dayan›m yan›nda ilave izolasyon özellikleri de sa¤lamaktad›r. Stator paketi sar›ld›ktan ve bobin bafllar› ba¤lanarak sa¤lamlaflt›r›ld›ktan sonra sarg›l› stator ›s›t›lmakta ve s›cak verni¤in içerisine dald›r›lmaktad›r. Vernik, sarg›lar›n içerisine akmakta ve bobin telleri aras›ndaki tüm boflluklar› doldurmaktad›r. Ani yük sal›n›mlar› boyunca veya yol verme s›ras›nda oluflan gerilimler nedeniyle bobinlerin esnemeyerek kat› bir kütle haline getirilebilmeleri amac›yla vernik dald›rma say›s› art›r›lmaktad›r. 71 ki rulman›n iletken ya da izole durumu ak›m yolunun tipini belirlemektedir. Bu yol, motorun kasnak taraf›ndaki rulman›nda ve motoru yüke ba¤layan baz› kaplin çeflitlerinde kaplinin kendinde hasar meydana getirmektedir. Bu ak›m, motor milinin çevresine bir yüksek frekans ak›m sensörü konularak ölçülebilmektedir. fiekil 6: Kapasitif eflleflmifl ak›m yollar› 5. Mil Ak›mlar› ve Al›nmas› Gereken Önlemler PWM voltaj kayna¤› ile sürülen motorlarda meydana gelen birkaç MHz’lik geçifllere kadar yüksek frekanslarda kapasitif eflleflmifl ak›mlar, manyetik tel izolasyonu, stator oluk içi izolasyonu, hava aral›¤›, rulman geresi ve stator oluk a¤z› izolasyonu yoluyla akabilmektedir. fiekil 6, kapasitif eflleflmifl çeflitli ak›m yollar›n› göstermektedir. Stator sarg›lar›nda yarat›lan yüksek dV/dt, stator paketi ve motor gövdesi ile kapasitif olarak eflleflmektedir. Bu yollarda akan ak›m›n göreceli büyüklü¤ü, bu yollar›n empedans›na fazlas›yla ba¤l›d›r. Rulmanlardaki hasar, bu ak›mlar› rulmanlar› ak›m döngüsünün d›fl›nda b›rakacak düflük empedansl› yollar yaratarak azalt›labilmekte veya yok edilebilmektedir. K›rm›z› renk ile gösterilen ak›m yolu, dönüfl yolu rulmanlardan ve sonunda da motorun topraklama ba¤lant›s›ndan topra¤a geçen, rotora eflleflmifl kapasitif ak›md›r. Bu yol, sonunda muhtemel bir rulman hasar›na neden olacak flekilde motorun rulmanlar›ndan geçen bir ak›m yarat- 72 maktad›r. Rulmanlardan geçen bu ak›m, iki olgunun sonucudur. Ortak mod voltaj›nda ani dV/dt geçifli olufltu¤u anda e¤er mil (örne¤in rulman bilyelerinin temas etmesiyle) motor gövdesine k›sa devre olursa ak›m motor rulmanlar›ndan geçerek akabilmektedir. Rulman iletken haline geldi¤inde, deflarj ak›m› rulman›n bir izolatör gibi ilk davran›fl›ndan sonra motor rulmanlar›ndan geçerek akabilmektedir. Voltaj, rulman gresinin dayanma gerilimini ve gres film tabakas›n› aflt›¤›nda deflarj ak›m› meydana gelebilmektedir. K›rm›z› renkli ak›m, ak›m yolunun tamam›yla motorun içinde olmas›ndan dolay› do¤rudan ölçülememektedir. Yeflil ile iflaretlenen yol, yine stator sarg›lar›ndan rotora kapasitif olarak eflleflmifl ak›m› göstermektedir. Eflleflme, k›rm›z› renkli ak›m yolu mekanizmas› ile ayn› flekilde olabilmekte ancak yeflil renkli ak›m bileflenleri, motorun kasnak taraf›ndaki rulmandan, daha sonra kaplinden yükün topra¤›na ve geriye sürücünün topra¤›na geçen bir tercih yolu bulmaktad›r. K›rm›z› renkli ak›mda tart›fl›lan ayn› iki olgu, yeflil renkli ak›m yolunda da meydana gelebilmekte; bu durumda sadece kasnak taraf›nda- Sar› ak›m yolu, stator sarg›lar› ile motor gövdesi aras›nda kapasitif olarak eflleflmifl ak›m› göstermektedir. Bu ak›m, yüksek frekanslarda kapasitif iletken olan stator sarg› izolasyonundan akmaktad›r. Sar› renkli ak›m; motor gövdesi, motor rulman›, motor mili, kaplin, motorun kasnak taraf›ndaki rulman, yükün topra¤› ve en sonunda sürücünün topra¤›ndan geçerek akmaktad›r. Bu yoldan geçen ak›m, kapline oldu¤u kadar motora ve motorun kasnak taraf›ndaki rulman›na da hasar verecek potansiyele sahip bulunmaktad›r. Tüm bu ak›m yollar› içerisinde, rulman hasar›n› azaltacak tercih yolu mavi yoldur. Bu yolda, motordan ve motorun kasnak taraf›ndaki rulmandan geçen bir ak›m yolu bulunmamaktad›r [12]. Frekans konvertörü ile sürülen motorlarda, motor rulmanlar›nda malzeme erozyonuna ve erken mekanik ar›zalara yol açan afl›r› dik ön darbeli PWM voltaj kayna¤›, özellikle motordaki elektrik problemlerinin büyüklü¤ünü art›rmakta, de¤iflken/karars›z hava aral›¤› manyetik ak›s› nedeniyle, motorun rulmanlar›n› konmufltur. Ancak, uzun vadeli olarak bu sorunu çözebilecek pratik, ekonomik ve etkin bir teknik henüz gelifltirilememifltir [16]. Baz› çözümler ya dar kapsaml› ya uygulanmalar› çok maliyetli ya da teknik olarak uygulanabilir durumda de¤ildir. fiekil 7: ‹ndüktif dolafl›m Ak›mlar› fiekil 8: Kapasitif Eflleflmifl Ak›m Ak›fl› kullanarak geçen ve rulman ömrünü anormal bir flekilde azaltan mil ak›mlar› oluflabilmektedir. ca ölçülebilmektedir. Bu voltajlar, rulmanlarda bulunan gresin dielektrik özelli¤inin üstesinden geldi¤inde, en az dirence sahip olan rulmanlar› kullanarak motor gövdesine bir yol oluflturarak topra¤a akmakta ve bu arada rulman bilezi¤inde elektro erozyon afl›nmalar›na ya da kraterlerine neden olmaktad›r. Bu deflarjlar çok s›k oldu¤u için tüm rulman bilezi¤i zamanla çukurlarla dolmaktad›r. Bu hasarlanma sürdükçe çukurlar artmakta ve sonunda rulmanlar›n ses yapmas›na ve hasarlanmalar›na neden olmaktad›r [15]. Rulman ömrü, rulman bilyelerinde ve rulman yüzeylerinde afl›nmaya neden olarak mil, rulmanlar ve motor rulman yataklar›ndan gelen elektrik ak›m› ak›fl› nedeniyle etkilenmektedir [13]. Bu durum, elektrik motorunun mekanik ömrünü önemli bir flekilde azaltma etkisine sahiptir. 2,0 V’un üzerindeki de¤erleri y›k›c› olarak de¤erlendirilen 0,4 V’tan daha büyük de¤erler, zararl› mil ak›mlar› gelifltirebilmektedir [14]. PWM’li frekans konvertörlerinde kullan›lan yüksek h›zl› anahtarlama frekanslar› nedeniyle tüm frekans konvertörleri, IGBT’nin anahtarlama frekanslar› ile AC motorlarda mil ak›mlar› indüklemektedir. 70 V ve üzerinde olabilen bu voltaj de¤erleri bir osiloskop probunun motor çal›fl›rken mile de¤dirilmesi ile kolaySirküle eden mil ak›mlar›n›n hasar›ndan rulmanlar› korumak için, motorun rulmanlar›ndan birinin izole edilmesi gerekmektedir. ‹zole edilecek rulman olarak pervane taraf›ndaki seçilir. Kasnak taraf›ndaki rulman izole edildi¤i taktirde sürülen yük, ak›m›n topra¤a akmas›n› sa¤layacak döngüyü tamamlayan bir yol sa¤layabilmektedir. 74 PWM voltaj kaynakl› frekans konvertörü sürücülerindeki elektro erozyon ak›mlar›n›n varl›¤›, afla¤›daki flartlar›n tümünün oluflmas›na ba¤l›d›r: • Kaynak voltaj› taraf›ndan topra¤a sa¤lanan uyar›lma • Stator ve rotor aras›nda kapasitif eflleflme mekanizmas› • Rulman›n kapasitans varl›¤›na ba¤l› olarak yeterli rotor voltaj› oluflmas› PMW ile sürülen elektrik motorlar›nda meydana gelen mil ak›mlar›n›n nedenlerini anlamak ve bu ak›mlar›n neden oldu¤u rulman hasarlar›n› yok edebilmenin bir çözümünü bulmak için birçok çözüm yolu ortaya Mil ak›mlar›n›n oluflturdu¤u hasarlar›n ilk ad›mda önlenebilmesi için indüklenen mil ak›m›, rulmanlar yard›m›yla boflalmadan korunmal› ve izolasyon ve/veya alternatif bir yolla topra¤a verilmelidir. Mil voltajlar› 300 mV’u geçti¤inde, sirküle eden mil ak›mlar›n›n hasar›ndan rulmanlar› korumak için, motorun rulmanlar›ndan birinin izole edilmesi gerekmektedir [fiekil-7]. ‹zole edilecek rulman normal olarak, pervane taraf›ndaki rulman seçilir. Kasnak taraf›ndaki rulman izole edildi¤i takdirde, sürülen yük, ak›m›n topra¤a akmas›n› sa¤layacak döngüyü tamamlayan bir yol sa¤layabilmektedir. PWM sürücüler, stator, rotor ve rulman döngüsünü sa¤layan ortak mod ak›mlar› taraf›ndan üretilmifl sirkülasyon ak›mlar›n›n akmas›na neden olabilmektedir. Bu, kapasitif etkiden daha çok indüktif bir etkidir. Motor, a¤›rl›kl› olarak oluk içerisindeki ilk birkaç sipirin bulundu¤u bölgede, yüksek frekansl› kapasitif eflleflmifl ak›mlar nedeniyle yüksek frekanslarda daha fazla asimetrik hale gelmektedir. Düzensiz (kal›ps›z) sar›lm›fl motorlarda sipirlerin yerlefltirilmesi üretici taraf›ndan iyi kontrol edilemedi¤in- Resim 4: Mil Ak›mlar›n›n Rulman Üzerindeki Etkileri den dolay›, düflük frekanslarda simetrik olan bir motor bile yüksek frekanslarda asimetrik hale gelebilmektedir. Buna ilave olarak, yap›s›nda BJT (Bipolar Junction Transistors) veya IGBT bulunduran PWM sürücüler, elektro erozyon tezgah› ak›mlar›na neden olabilmektedir [Resim 4]. PWM inverterler, stator sarg›lar›, rotor ve motor gövdesi aras›nda kapasitif eflleflmeye neden olmaktad›r. Bu ortak mod, ak›mlar› sirküle etmemekte ancak topra¤a do¤ru seyahat etmektedir. Topra¤a giden yol her iki motor rulman› ve/veya yük ya da yard›mc› teçhizat›n rulmanlar› vas›tas›yla olabilmektedir [fiekil 8] [17]. 6. Motorlarda Frekans Konvertörünün ‹ndükledi¤i Mil Ak›mlar›n›n Azalt›lmas› Stratejileri 6.1 Rulmanlar›n ‹zolasyonu Rulmanlar›n izolasyonu, ya rulman bileziklerine ya da rulman yata¤›na (motor kapa¤›na) izolasyon bilezi¤i veya seramik kaplama gibi izolasyon malzemesi ilave ederek veya seramik rulman bilyeleri kullanarak yap›labilmektedir. Bu tür uygulamalar sonucunda, mil ak›mlar› topra¤a geçebilmek için baflka yollar kullanmaktad›r. 76 Kapasitif etkisi nedeniyle bazen seramik kaplama kullan›lsa da, seramik kaplamada frekans konvertörünün indükledi¤i ak›mlar izolasyon tabakas›ndan geçebilmektedir. Rulmanlar›n izole edilmesi yöntemi kullan›ld›¤›nda, pompa ve enkoder gibi do¤rudan ba¤lanan ekipmanlar, topraklama için bir yol sa¤layabilmektedir. Bunun d›fl›ndaki izolasyon ve di¤er rulman izolasyon stratejilerin uygulamalar› çok pahal› olmalar›n›n yan›nda modifikasyonunu gerektirmekte ve k›smi fayda sa¤layabilmektedir. 6.2 Alternatif Boflaltma Yollar› Do¤ru olarak uyguland›¤›nda rotor ve stator aras›nda genellikle bir f›rça formunda iletken bir ba¤ oluflmaktad›r. Bu stratejiler izolasyon için tercih edilmektedir. Çünkü, mil voltajlar› için alternatif bir boflaltma yolu sa¤lamakta ve mil ak›mlar›n› önlemektedir. AC motor rulmanlar›n› mil ak›mlar›n›n hasarlar›ndan korumak için birkaç alternatif boflaltma teknolojisi vard›r: a. Faraday Kalkan› Motorun içinde rotor ve stator aras›nda bulunarak, kapasitif bir engelle bloklayarak mile do¤ru etkin bir fleklide indüklenen frekans konvertörü ak›mlar›n› engelleyen iletken bir kalkand›r. fiekil 9: Faraday Kalkan›n›n Konumu Çok pahal› ve pratik olmad›¤› için bu çözümü uygulamak afl›r› zordur. b. ‹zole Edilmifl Rulman Genellikle iletken olmayan bir reçine veya seramik tabaka izolasyon malzemesidir. Mil ak›mlar›n› gövde üzerinden boflaltarak rulmanlar› izole etmekte ve mil ak›mlar›ndan korumaktad›r. Bu izolasyon, pompa veya di¤er yük elemanlar›n› kullanarak, topra¤a geçmesi için ak›m› baflka bir yol armaya zorlamaktad›r. Rulman yataklar›n›n izolasyonunun yüksek maliyeti nedeniyle, bu çözüm daha büyük NEMA ve IEC motorlar› ile s›n›rl›d›r. Bazen, frekans konvertörü taraf›ndan indüklenmifl yüksek frekansl› ak›mlar kapasitif olarak izolasyon tabakas› ile eflleflebilmekte ve rulman›n içinde hasara neden olabilmektedir. Zaman içerisinde izolasyonun kirlenmesi sonucunda, izolasyon bölgesinde ak›m›n rulmanlara akmas›na neden olan bir ak›m yolu oluflabilmektedir. c. Seramik Rulmanlar ‹letken olmayan seramik bilyelerin kullan›m›, mil ak›mlar›n›n rulmanlar vas›tas›yla boflalmas›n› engellemektedir. Di¤er izolasyon tedbirleri ile birlikte mil ak›mlar› muhtemelen motora ba¤l› bir ekipman› kullanarak topra¤a akmak için alternatif bir yol aramaktad›r. Bu tür rulmanlar çok pahal›d›r ve bir çok durumda uzun teslim sürelerini gerektirmektedir. d. ‹letken Gres Teorik olarak, bu tür bir gres iletken parçac›klar içerdi¤i için, rulman vas›tas›yla sürekli bir geçifl yolu oluflturmaktad›r. Bu flekilde mil voltajlar› yavafl yavafl rulmanlar vas›tas›yla ancak onlara hasar vermeden boflalabilmektedir. Bunun yan›nda, gresin içerisindeki iletken parçac›klar mekanik afl›nmaya neden olabilmektedir. Bu metot uygulanan bir yöntem de¤ildir. e. Topraklama F›rças› Motor miline temas eden bir metal f›rça, topra¤a düflük empedans yolu sa¤lamak için özellikle büyük motorlarda daha pratik ve ekonomik bir yoldur. Ancak bu f›rçalar birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Bunlardan baz›lar› flu flekilde s›ralanabilir; Mile temas ettikleri için mekanik afl›nmaya maruz kalmaktad›r. • Metal k›llar› nedeniyle kirlenmekte, bunun sonucunda f›rçalar›n etkinli¤i azalmaktad›r. • Oksidasyon oluflmas› engellenememekte, bu durum topraklaman›n etkinli¤ini azaltmaktad›r. • Düzenli olarak bak›ma ihtiyaç hissettirmekte, bu durum ise servis ömrü maliyetini art›rmaktad›r. Topraklama f›rçalar›n›n ço¤u, motora d›flar›dan monte edilmektedir. Bunun için milde uygun bir alana ihtiyaç bulunmaktad›r. F›rçalar, yüksek h›zlarda ›s›nmaya da neden olabilmektedir. Bu nedenle bin 500 devirin üzerindeki h›zlarda kullan›lmaya uygun de¤ildir. Motorlarda rulman de¤ifltirilmesine ihtiyaç hissedildi¤inde, s›kl›kla topraklama f›rçalar›n›n da de¤ifltirilmesi gerekmektedir. F›rçalar›n mil çevresi boyunca homojen olarak görev yapmamas› durumunda, fiekil 10: Mil Topraklama Bilezi¤i ve ‹zole Rulman Kullan›m› temas eden k›sm›n karfl› taraf›nda mil ak›mlar› geçiflini daha da kötü bir duruma getirebilmektedir. Bunun önüne geçilmesi için milin her iki ç›k›fl›nda da f›rça kullanmak gerekebilmektedir. f. Mil Topraklama Bilezi¤i Klasik topraklama f›rçalar› gibi uygulanmaktad›r. Bu bilezikler, mil ak›mlar›n yeniden yönlendirerek, güvenilir, milden gövdeye çok küçük empedansa sahip yol oluflturan ve rulmanlar› tamamen atlayacak flekilde gelifltirilmifl iletken mikro fiber k›llar içermektedir. Bilezikler, elektron transfer oran›n› art›ran iyonizasyon prensibini kullanan patentli bir teknoloji kullanmaktad›r. Bu bilezikler frekans konvertörünün indükledi¤i yüksek frekansl› mil voltajlar›n› boflaltan afl›r› etkin bileziklerdir. Yüz binlerce boflalt›m kanal› sayesinde, rulmanlar hasardan korunabilmektedir. Mil topraklama bilezikleri düflük maliyetli çözümlerdir ve neredeyse her türlü güçteki AC motora uygulanabilmektedir. Sonuç Frekans konvertörü ile sürülen motorlar, frekans konvertörünün sa¤lad›¤›; enerji tasarrufu, düflük kalk›fl ak›m›, yüksek tork gibi faydalar›n yan›nda, frekans konvertöründen kaynaklanan mil ak›mlar› nedeniyle motorun rulmanlar›na ciddi hasarlar vererek erken motor ar›zalar›na neden olabilmektedir. Frekans konvertörü üreticisinin, voltaj streslerinin; yar› iletken yükselme zaman›, tafl›y›c› frekanslar, kablo uzunlu¤u, filtreleme gibi tümü frekans konvertörünün ve motorun tasar›m›nda dikkate al›nmas› gereken motor izolasyon ömrü üzerindeki sonuçlar›n›n fark›nda olmas› ve tedbir almas› gerekmekte, motor üreticisi firmalar ise, motorun izolasyonunu gelifltirerek izolasyon gerilimi sorununu gidermek zorundad›r. Frekans konvertörlerinin hepsi ayn› nitelikte de¤ildir. Frekans konvertörü al›rken, motor üreticisinin tavsiyelerinin dikkate al›nmas› gerekmektedir. Kaynaklar [1] http://www.ecosmartelectricians.com.au/starterkit/c01_57.html. [2] Variable Frequency Drive, Operation And Application of Variable Frequency Drive (VFD) Technology, Carrier Corporation, Syracuse, New York, October 2005. [3] http://www.motordoc.net/ebooks/RepairBook.pdf. [4] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #24, Application Considerations When Applying VFD’s – PART 2. [5] EMCW'96, 1996, s.109. [6] IEEE 519-1992, s.35. [7] Bonneville Power Administration, 1990, s.20. [8] NETA World-The Official Publications of the International Electrical Testing Association. [9] Danfoss, VFD 101, Lesson3. [10] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #37, Important Features of Stator Slot Insulation Systems. [11] TOSHIBA International Corporation–Toshiba Application Guideline #43, What Does ‘Inverter Duty’ Mean to Toshiba. [12] Inverter-Driven Induction Motors Shaft and Bearing Current Solutions, Baldor Industry White Papers, s. 8. [13] Industry Applications, 1996, s.250 ve Penrose, EMCW'96, 1996, s.111. [14] Industry Applications, 1996, s.252. [15] AEGIS- Preventing VFD/AC Drive Induced Electrical Damage to AC Motor Bearings, William Oh, Engineer, 2007. [16] Shaft Grounding-A Solution to Motor Bearing Currents, H. William Oh Adam Willwerth, 2008. [17] A Practical Guide to Understanding Bearing Damage Related to PWM Drives Don Macdonald EEE 16. Member, Toshiba International Corporation, Will Gray IEEE Member Toshiba International Corporation. 77 KABLO Düflük Duman Yo¤unluklu Halojensiz Kablo Türk Prysmian Prysmian taraf›ndan gelifltirilen Afumex™ Gold serisi kablolar, teknik özellikleri ile kullan›ld›klar› mekanlarda can ve mal güvenli¤ine önemli katk›da bulunuyor. Yang›nlardaki yaralanmalar›n ve ölümlerin bafll›ca nedeni, kullan›lan uygunsuz malzemelerin yanmas› sonucu ortaya ç›kan yo¤un duman ve zehirli gazlard›r. Standart kablolar, halojen içerdikleri için yang›n s›ras›nda can ve mal güvenli¤ini tehdit eden yo¤un hidroklorik asit ve toksik gazlar ortaya ç›karmaktad›r. Oluflturduklar› yo¤un duman ise görüflü engelleyerek kaç›fl s›ras›nda panik yarat›r ve kurtarma ekiplerinin çal›flmalar›n› zorlaflt›r›r. Kablolar, yap›larda katlar ve odalar aras›nda ba¤lant›l› flekilde kullan›lmaktad›r. Bu nedenle, kablolar›n yang›n s›ras›nda gösterdikleri performans, yang›n›n yay›lma h›z›nda ve meydana getirece¤i zarar›n boyutunda belirleyici bir unsur oluflturmaktad›r. Güvenli¤i Art›r›c› Özellikler • Afumex™ Gold, daha fazla alev geciktirici özelli¤e sahiptir. Yang›n s›ras›nda standart LS0H kablolara göre yang›n›n ilerlemesini daha fazla geciktirir ve s›n›rland›r›r. • Yang›n s›ras›nda standart kablolara göre daha az duman yo¤unlu¤u oluflturur. Böylece, insanlar›n ç›k›fllara ulaflmalar›na ve kurtarma ekiplerinin çal›flmalar›na katk›da bulunur. • Yang›n s›ras›nda standart kablolara göre halojen gaz› ve zehirli gaz yaymaz. Böylece, insanlar›n zehirlenmesini engeller ve ekipmanlar›n›n daha az zarar görmesini sa¤lar. Kullan›m Kolayl›¤› • Afumex™ Gold’un d›fl k›l›f›, gelifltirilmifl özel üretim teknolojisi sayesinde standart LS0H kablolara göre çok daha kolay s›yr›labilmektedir. • Yeni ve pudras›z özel yap›s› sayesinde, standart LS0H kablo- 80 lara göre Afumex™ Gold’un d›fl k›l›f› s›yr›ld›ktan sonra kullan›lan özel bir ay›r›c› katman sayesinde kablonun içinde ve damarlar›n üzerinde herhangi bir pürüz, pudra vb kalmamaktad›r. • Gelifltirilerek optimize edilen üretim süreçleri ile dolgu kullan›m›n›n optimizasyonu sonucu, standart LS0H kablolara göre daha kompakt bir yap›ya sahip olan Afumex™ Gold, daha kolay ve daha fazla bükülebilmektedir. Teknik Üstünlükler • Afumex™ Gold kablolar, 82 Afumex™ Gold kablolar, EN50266-2-2 Cat.A ve IEC60332-3-22 Cat.A yanma testlerini baflar› ile geçmektedir. EN50266-2-2 Cat.A ve IEC603323-22 Cat.A yanma testlerini baflar› ile geçmektedir. Kablolar›n aleve dayan›kl›l›¤›n›n ölçüldü¤ü bu testler, standart LS0H kablolar›n test edildi¤i IEC60332-3-24 Cat.C testine göre 2 kat daha uzun sürmekte ve çok daha faz- la numuneye uygulanmaktad›r. • Afumex™ Gold kablolar, aleve karfl› gelifltirilmifl dayan›m› sayesinde yang›n esnas›nda alevin kablolar üzerinden yay›lmas›n› k›s›tlayarak insanlar›n bulunduklar› alanlar› zarar görmeden terk edebilmelerini kolaylaflt›r›r. • Ürünler, kullan›lan özel yal›t›m malzemesi ile standart LS0H kablolara göre çok daha esnek ve çok daha kolay soyulabilen bir yap›dad›r. Kablo damarlar›n›n kolayca ve temiz bir biçimde aç›lmas›, zaman ve maliyet tasarrufu sa¤lar. KABLO ‹nsan Hayat›n› ve Binalar› Koruyan Yang›n Güvenlik Kablolar› Ayhan GÜNGÖR, Ürün Müdürü Nexans Türkiye Bir binan›n toplam maliyetinin yüzde 0,5'ten daha az bir bölümünü oluflturan Kablolar, kamu güvenli¤inin sa¤lanmas›nda, hayati öneme sahip altyap›n›n korunmas›nda, k›sa sürede insanlar›n tahliye edilmesi ve yang›nla mücadelede önemli rol oynuyor. 84 Düsseldorf Havaalan›, Londra'daki Charing Cross ‹stasyonu, Moskova Üniversitesi, Mont Blanc Tüneli ve Avusturya'daki Kaprun Fünikülerinde (da¤ treni) ç›kan trajik yang›nlar, yang›n ve duman yay›l›m›n›n y›k›c› etkilerini dramatik bir flekilde gözler önüne sermifltir. Ne yaz›k ki kablolar, kimi zaman alevi, duman› ve zehirli gazlar› h›zla yang›n alan›n›n çok uza¤›na tafl›yarak, yang›n nedeniyle meydana gelen zararlar›n artmas›na sebep olabilmektedir. Avrupa ve dünyada meydana gelen çok say›da yang›nda görüldü¤ü gibi, yang›n›n yay›lmas›na katk›lar›ndan Nexans Alsecure® halojensiz yang›na tepki kablolar›, çok az miktarda korosif gaz üretir. Büyük miktarlarda karbonmonoksit ve yo¤un duman ç›karmaz. Alsecure®Plus yang›na dayan›kl› kablolar ise afl›r› yang›n koflullar› alt›nda ifllevini sürdürmeye devam eder. dolay› kablolar, genelde potansiyel bir tehlike kayna¤›d›r. Di¤er taraftan, gözetleme ve uyar› sistemlerini desteklemeleri, takviyesi, acil durum ayd›nlatmalar›, asansörler, havaland›rma gibi yang›nla mücadele ekipmanlar›n›n yang›n an›ndaki fonksiyonlar›n› yürütebilmeleri için gerekli olan enerjiyi kesintisiz sa¤lamalar›yla kablolar, yang›na karfl› korunman›n anahtar›d›r. Günümüzde daha güvenli enerji ve kontrol kablolar›n›n, insanlar› ve binalar› koruyabilece¤i bilindi¤inden Avrupa Birli¤i Yang›n Yönetmeli¤i düzenleyicileri, yak›nda yay›nlanacak olan ‹nflaat Ürünleri Direktifi (‹ÜD) yoluyla yeni güvenlik standartlar›n› belirlemeye çal›flmaktad›r. Avrupa ‹nflaat Sektörünü Uyumlu Hale Getirirken Kamunun Korunmas› Bugün, dünya üzerindeki 6 milyar insan›n yar›s› flehirlerde yaflamaktad›r. Kamu güvenli¤inin korunmas›nda uluslararas› standartlara uyulmas›, inflaat sektörü 86 için birincil öncelik haline gelmektedir. ‹nflaat sektörü, Avrupa'daki en büyük tek ekonomik faaliyet olup 35 milyona yak›n ifl imkan›yla lider konumdaki iflverendir. Kamunun daha fazla güvenlik talebini karfl›lamak ve ticaretin önündeki teknik engelleri kald›rmak için, Avrupa Komisyonu, ‹ÜD (‹nflaat Ürünleri Direktifi)’ni haz›rlamaktad›r. Inflaat malzemelerinin di¤er yüzde 80’i ile birlikte kablolar, yak›nda ‹ÜD'ye dahil edilecek ve yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k ba- k›m›ndan gereken yeni performans seviyelerini sa¤lamas› gerekecektir. Yang›na dayan›kl› ve halojensiz kablolar›n kullan›m› 80’li y›llarda bafllam›fl olup son hukuki düzenlemelerle birlikte Avrupa ve Amerika’da insan yo¤unlu¤u fazla olan, riski yüksek kapal› alanlarda (okul, sinema, hastane, al›flverifl merkezleri) kullan›lmalar› zorunlu hale getirilmifltir. Ülkemizde de yang›n güvenli¤i ile ilgili afla¤›daki yönetmelikler yürürlüktedir. • Elektrik Kuvvetli Ak›m Yönetmeli¤i 24.11.2000 (24264 no.lu Resmi Gazete) • Binalar›n Yang›ndan Korunmas› Hakk›nda Yönetmelik 26.07.2002 (24827 no.lu Resmi Gazete) • Elektrik ‹ç Tesisleri Proje Haz›rlama Yönetmeli¤i 03.12.2003 (25305 no.lu Resmi Gazete) Alsecure® Kablolar PVC (Polivinil Klorid) kablolar, inflaat sanayinde halen s›kça kullan›lmaktad›r. Yang›n halinde, klorid içerikleri, betonarmeleri ve metalleri ciddi bir flekilde afl›nd›rabilen klorin gaz› olarak serbest kal›r. Ayn› zamanda, insanlarda da özellikle akci¤erlere büyük zarar verebilen, bafl dönmesi ve pani¤e neden olabilen, kurtarma çal›flmalar›n› ciddi anlamda engelleyen yo¤un bir duman oluflturur. Nexans Alsecure® halojensiz yang›na tepki kablolar›, çok az miktarda korosif gaz üretir. Büyük miktarlarda karbonmonoksit ve yo¤un duman ç›karmaz. Öte yandan Alsecure®Plus yang›na dayan›kl› kablolar, afl›r› yang›n koflullar› alt›nda ifllevini sürdürmeye devam eder. Yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k bak›m›ndan tüm gereksinimleri yerine getirir. 100 metrekarelik bir mekanda ortalama 800 metre (1x1,5 - 1x2,5) kablo, 15 kilogram plastik malzeme, 9 kilogram klasik kablo malzemesi bulunur. 9 kilogram klasik malzemenin (PVC’nin) yanmas› ile yaklafl›k bin gram CO, 800 gram CO2, bin 600 gram HCl (50 ml x 32 flifle klorik asit) oluflur. Yang›na Karfl› Tepki Yang›na karfl› tepki, bir kablonun tutuflma ve atefl alma kabili- 88 yeti, yani yang›n›n büyümesine olan katk›s› ile iliflkilidir. Halojensiz olduklar›ndan Nexans Alsecure® kablolar›n›n PVC kablolar›na nazaran iki büyük avantaj› vard›r. • Yang›n›n yay›lmas›n› büyük ölçüde geciktirir. Böylece insanlar›n tahliyesi ve yang›nla mücadele için zaman kazand›r›r. • Yang›n ile iliflkili ölümlerin bafll›ca nedeni olan yo¤un duman ve gazlar›n ekipmanlara, yap› elemanlara verece¤i hasar› minimuma indirir. Yang›na Dayan›kl›l›k Avrupa Birli¤i, ‹ÜD (‹nflaat Ürünleri Direktifi)'nde henüz taslak niteli¤inde yer alan ve kablolar için oluflturulan yeni s›n›fland›rma sistemine göre, yang›na dayan›kl›l›k, zaman geçtikçe sergilenmesi gereken performans fleklinde ifade edilir. Kablolar, bir yang›n süresince çal›flmaya devam etme süreleri olan 15, 30, 60, 90 veya 120 dakika ile befl kategori alt›nda s›n›fland›r›l›rlar. Nexans Alsecure® Plus kablolar›, geleneksel kablolardan çok daha uzun süreler ifllevlerini devam ettirerek kritik önem tafl›yan tahliye ve yang›nla mücadele sistemlerinin kesintisiz çal›flmalar› boyunca gerekli enerjiyi iletmeye devam eder. Bu ekipmanlar; video kameralar, acil durum ayd›nlatmalar›, kamu anons sistemleri, alarmlar, asansörler, su püskürtücüleri, duman havaland›rma, yang›nla mücadele ekipmanlar›d›r. Alsecure®, bugünün ve yar›n›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak amaçl› yang›n güvenlik kablolar›d›r. Nexans daha üstün yang›n güvenli¤i için y›llard›r halojensiz, alevi ve yang›n› geciktirici (HFFR) enerji ve kontrol kablolar› gelifltirmekte ve tedarik etmektedir. Yang›n esnas›nda duman, zehirli gaz ve alev yay›l›m›n› önemli ölçüde azaltacak teknoloji ile kablo performans›n› sürekli olarak gelifltirme çal›flmalar› sonucunda Alsecure® ve Alsecure® Plus kablo çeflitleri, yang›na karfl› tepki ve dayan›kl›l›k bak›m›ndan en yeni teknolojileri içerir. Bu kablolar, yaln›zca kamuyu ve altyap›y› korumakla kalmay›p, ayr›ca gelecekte Avrupa Birli¤i bünyesindeki ‹ÜD (‹nflaat Ürünleri Direktifi)'ne önceden uyum sa¤lanmas›na imkan tan›r. Mühendislik ve inflaat firmalar› için kamu güvenli¤ini art›r›rken bir yandan da yang›n esnas›nda ekipmanlar›n karfl› karfl›ya kald›¤› korosif tehlikeyi azalt›r. Projelere de¤er katar ve firmalar›n dünya çap›nda yat›r›mlara imza atmas›na katk›da bulunur. Alsecure® kablolar›, okullardan tiyatrolara, bankalardan çok katl› binalara ve toplu ulafl›m alanlar›na (metrolar vb) her bina türüne ve her türlü yang›n güvenlik flartlar›na adapte edilen belirgin uluslararas› standartlara sahiptir. Ayr›ca, bilgisayarlar› ve di¤er hassas ekipmanlar› da güvenle korur. Nexans Alsecure® Kablolar›n Avantajlar› • Konutlar, endüstriyel binalar ve kamu binalar› için alçak gerilim enerji, kontrol ve haberleflme kablosu seçeneklerine sahiptir. • Yang›na karfl› dayan›kl› yap›s›yla metro, tünel ve çok katl› binalar gibi hassas kamu alanlar›nda yang›n›n yay›lmas›n› s›n›rland›r›r. • Yo¤un duman olmaks›z›n insanlar›n tahliye edilmesi, video gözetim, güvenlik alarmlar› gibi güvenlik sistemlerinin yang›n esnas›nda çal›flmas›n› sa¤lar. • Halojensiz malzemeler nedeniyle duman emisyonu düflüktür. Böylece tahliye ve yang›nla mücadele ifllemlerinde daha iyi bir görüfl mesafesi yaratma kabiliyeti oluflur. • Ekipman ve çelik / beton yap›larda minimal korosif hasar meydana getirir. Böylelikle pahal› yenileme, temizleme ve ikincil kirlili¤in azalt›lmas›n› sa¤lar. Kullan›m Alanlar› Alsecure®, oteller, okullar, yüksek binalar, hastaneler, bilgi ifllem merkezleri ve insanlar›n yo¤un olarak bulundu¤u ifl merkezleri ile yang›na hassas bölgelerde güvenle kullan›l›r. N2XH (VDE) / Alsecure (0.6/1 kV halojensiz, yang›na tepki kablolar›, kontrol kablolar›) LIHCH / Alsecure (Halojensiz, yang›na tepki sinyal / alarm kablolar›) CAT 5e, CAT 6 / Alsecure (Halojensiz, yang›na tepki LAN kablolar›) Alsecure® Plus Kablolar Rafineriler, maden ocaklar›, oteller, okullar, tüneller, yüksek binalar, hastaneler, enerji santralleri, bilgi ifllem merkezleri, yang›n alarm / yang›n müdahale N2XH FE 180 / Alsecure Plus (0.6/1kV halojensiz, yang›na dayan›kl›, kontrol kablolar›) NHXHX FE 180 (VDE) / Alsecure Plus (0.6/1kV halojensiz, yang›na dayan›kl› kablolar) H07Z-U / H07Z-R / Alsecure (450/750 V halojensiz, yang›na tepki kablolar›) H07Z-K / Alsecure (300/300 V ve 300/500 V halojensiz, esnek iletkenli kablolar) NHXMH / Alsecure (300/500 V halojensiz, yang›na tepki kablolar› [maksimum çal›flma s›cakl›¤› 90 °C] ) NHMH / Alsecure (300/500 V halojensiz, yang›na tepki kablolar› [Maksimum çal›flma s›cakl›¤› 70 °C] ) N2XH (VDE) / Alsecure (0.6/1 kV halojensiz, yang›na tepki kablolar›) 90 sistemleri, duman havaland›rma sistemleri ve insanlar›n yo¤un olarak bulundu¤u ifl merkezleri ile yang›na hassas bölgelerde kullan›l›r. UPS Veri Merkezi, Sunucu Odas› ve Ofisler ‹çin UPS’ler APC by Schneider Electric APC by Schneider Electric’in ev ve ofis için tasarlanan yeni Back-UPS® sistemi; veri kayb›, bilgisayar hasar› ve sistemin çal›flmamas›ndan kaynaklanan ekonomik kay›plara karfl› koruma sa¤l›yor. Symmetra PX 96 kW ise maliyet, boyut ve güvenilirlik ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›nda optimum çözümler sunuyor. Back-UPS Pro’nun güç tasarrufu ç›k›fllar›, kullan›lmayan bileflenlere giden gücü keserek UPS bafl›na ve y›ll›k yerel elektrik tarifelerine ba¤l› olarak 25 Euro'dan daha fazla enerji ve maliyet tasarruf sa¤lar. Symmetra PX 96 kW, N+1 yedekleme becerisiyle 100 kW'›n alt›nda ölçeklenebilen çözümlere ihtiyaç duyan kullan›c›lar için daha büyük UPS sistemlerinin sundu¤u özellikleri sunan ideal bir çözümdür. Back-UPS Pro APC by Schneider Electric taraf›ndan gelifltirilen yeni kesintisiz güç kayna¤› Back-UPS Pro, ev ofis ve ifl yerlerini güç kesintilerinin neden oldu¤u aksakl›klardan ve yüksek maliyetlerden korumaktad›r. Cihazlar, kullan›lmayan çevre birimlere giden gücü otomatik olarak kesip gereksiz enerji harcamalar›n› durdurarak kullan›c›n›n tasarruf etmesini sa¤layan güç tasarrufu ç›k›fllar›n›n yan› s›ra, enerjiden tasarruf etmek ve pil ömrünü uzatmak için enerji kullan›m göstergesine sahip olan bir LCD panele ve otomatik gerilim düzenleme (AVR) baypas özelli¤ine sahiptir. 92 Çal›flma süresi; gerilimdeki dalgalanmalar, ani yükselmeler ve güç kay›plar›na karfl› genellikle korunmas›z olan ev ofisleri ve iflyerleri için son derece kritik bir konudur. Düflük güç ortamlar› ve güç kesintileri; önemli verilerin, sat›fllar›n ve hatta bütün bilgisayar a¤›n›n kaybedilmesine neden olabilir. Back-UPS Pro, aksama sürelerinin neden oldu¤u sonuçlar› ve yüksek maliyetleri azaltarak kullan›c›lar›n çal›fl- malar›n› kaydetmesi ya da bir ifllemi tamamlamalar› için gerekli olan kesintisiz çal›flmay› garanti eder. Sadece tek bir kez aksama olsa bile bunun bedelini tüm birim öder. APC Back-UPS Pro'nun 6-10 ç›k›fla sahip olan ve 92 ile 164 dakika aras›nda çal›flma süresi sunan birçok modeli bulunmaktad›r. Ba¤l› cihazlar›n enerji kullan›m›n› azaltan güç tasarrufu ç›k›fllar›, kullan›lmayan bileflenlere giden gücü keserek UPS bafl›na ve y›ll›k yerel elektrik tarifelerine ba¤l› olarak 25 Euro'dan daha fazla enerji ve maliyet tasarruf sa¤lar. Bütün Back-UPS Pro modelleri, otomatik gerilim düzenlemesi (AVR) özelli¤ine sahiptir. AVR, düflük ve yüksek gerilimleri an›nda güvenli seviyelere ayarlayarak kesinti ve yüksek gerilim durumlar›nda çal›flabilir ve güç kesintileri için pilden tasarruf edilmesini sa¤lar. Ayr›ca, transformatörü ihtiyaç duyulan ana kadar otomatik olarak baypas ederek normal çal›flma koflullar›nda bile daha az güç tüketimi ve daha fazla elektrik tasarrufu sa¤layan bir AVR baypas özelli¤i bulunmaktad›r. Back-UPS Pro modellerinde, kullan›c›lar›n yükleme, tahmini çal›flma süresi, girifl gerilimi ve di¤er kritik diagnostik ve sistem bilgileri aras›nda kolayca gezinmesine olanak veren bir LCD ekran bulunmaktad›r. Bu cihazlarda tek bir dü¤meye basmak alarm› susturmak mümkün olmaktad›r. Söz konusu UPS’lerle birlikte sunulan PowerChute® Personal Edition yaz›l›m›; ünite geçmifli, bildirim seçenekleri ve güç durumu hakk›nda bilgi vererek UPS'nin geliflmifl flekilde yönetilmesini sa¤lar. Kuruldu¤u zaman, dosyalar› saklayan ve otomatik olarak kapanan bu yaz›l›m, dosyalar› kaydeder ve kullan›c›lar bilgisayarla meflgul olmad›¤›nda bilgisayar› kapat›r. Symmetra PX 96 kW Symmetra PX 96 kW, kullan›c›lara bir sunucu odas› çözümü veya veri merkezi parças› olarak yap›land›rma esnekli¤i sunmaktad›r. InfraStruxure mimarisinin ayr›lmaz bir parças› olan Symmetra PX; çal›flt›rma, geniflleme gibi alanlarda hem yönetilebilir hem de basitlefltirilmifl tasar›mlara sahiptir. Otomatik diagnostik becerileri ve standartlaflt›r›lm›fl modülleri, insan hatas› riskini azaltarak bütün veri merkezinin ve sunucu odas›n›n güvenilirli¤ini art›rmaktad›r. Ayr›ca, mevcut Symmetra PX ailesinde bulunan yedekleme ve ölçeklenebilirlik, daha yüksek güç yo¤unlu¤u ve çal›fl›rken de¤ifltirilebilir modüler güç da¤›t›m› gibi temel özellikleri de sunmaktad›r. Symmetra PX 96 sisteminin mimarisi, gelecekteki raf gücü gereksinimlerini tahmin etme ihtiyac›n› ortadan kald›rarak BT yöneticilerinin sürekli de¤iflen güç taleplerine göre, gücü ve çal›fl- ma süresini en uygun hale getirebilmesine olanak vermektedir. Kullan›c›lar, mevcut veri merkezlerinin ihtiyaçlar›n› karfl›layan ve ayn› zamanda kendilerinin gereksinimleri de¤iflirken geniflleyebilme yetene¤ine sahip olan sistemleri kullanmak için esneklik istemektedir. Enerjiyi verimli kullanan Symmetra PX 96 kW, N+1 yedekleme becerisiyle 100 kW'›n alt›nda ölçeklenebilen çözümlere ihtiyaç duyan kullan›c›lar için daha büyük UPS sistemlerinin sundu¤u özellikleri sunan ideal bir çözümdür. Entegre bir modüler güç da¤›t›m› özelli¤ine sahip olan Symmetra PX 96, çal›fl›rken de¤ifltirilebilen güç da¤›t›m› sistemi ile veri merkezlerinin çal›flmama sürelerine ihtiyaç duymadan yüksek kullan›labilirlik gereksinimlerini de¤erlendirmesini ve bunlara cevap vermesini sa¤lamaktad›r. Sistem, iki adet 600 mm'lik kasa içinde bulunmakta ve verimlilikyedekleme olanaklar›n› art›r›rken bataryalar›n ömrünü uzatmaktad›r. Daha uzun ömürlü ve daha güçlü bataryalar, yüzde 25 daha fazla çal›flma süresi sa¤larken sistemin genel ayak izini de azaltmaktad›r. 32 kW ile 96 kW aras›ndaki gücü, çal›flma süresi ve güç da¤›t›m› için ölçeklendirilebilen ve oldukça esnek bir güç da¤›t›m sistemine sahip olan Symmetra PX ailesi, günümüzün veri merkezlerinin gerektirdi¤i yüksek yo¤unlu¤u, kullan›labilirli¤i ve güvenilirli¤i art›rmaktad›r. 93 ENERJ‹ KAL‹TES‹ Aktif Filtreler Murat S‹LSÜPÜR, Sat›fl Yöneticisi Epkom Elektronik Harmonik kaynaklar›na paralel olarak ba¤lanan aktif harmonik filtreler, do¤rusal olmayan tüketiciler taraf›ndan oluflturulan harmoniklerin aral›klar›n› analiz ediyor. fiebekeyi bu harmoniklerle ters fazda olan ak›mlarla besleyen aktif harmonik filtreleri, böylece, ba¤lant› noktas›nda harmonik bozulumun etkisini azaltm›fl oluyor. Seçilen birkaç harmoni¤i kompanze etme özelli¤ine sahip olan pasif reaktif güç kompanzasyon sistemleri, flebeke durumlar›na ba¤l› olarak rezonans riskine sahiptirler ve afl›r› yüklenme durumu ortaya ç›kabilir. Aktif harmonik filtreler ise do¤rusal olmayan tüketiciler taraf›ndan üretilen harmonikleri azaltmak amac›yla kullan›lmaktad›r ve gereksinimlere ba¤l› olarak reaktif güç ihtiyac›n› da karfl›lamaktad›r. Aktif harmonik filtreler, harmonik kaynaklar›na paralel olarak ba¤lan›r. Bu cihazlar, do¤rusal fiekil 1: Aktif filtre uygulamas› 94 olmayan tüketiciler taraf›ndan oluflturulan harmoniklerin aral›klar›n› analiz eder ve flebekeyi bu harmoniklerle ters fazda olan ak›mlarla besler. Böylece, ba¤lant› noktas›nda harmonik bozulumun etkisi azalt›lm›fl olur. Temel Kullan›m Alanlar› • S›n›rl› kompanzasyon gücünün kurulabilece¤i sistemler (güç faktörü 1’e yak›n) • Harmonik s›n›rlar›n›n aç›kça belirlendi¤i sistemler • Yüksek nötr iletken ak›m›n›n oldu¤u sistemler • Dengesiz yüklerin oldu¤u flebekeler • Yüksek harmonik bozulum olan flebekeler Temel Uygulama Alanlar› • Çelik endüstrisi • Çimento ve otomobil endüstrisi • Ka¤›t endüstrisi • Kaynak makineleri • Bankalar ve data merkezleri ECOsine™ Active - Aktif Harmonik Filtre ECOsine™ Active, tüketiciler taraf›ndan üretilen harmoniklerin azalt›lmas›nda ve reaktif gücün dinamik kompanzasyonunda kullan›lan modern aktif bir filtredir. Büyük bant geniflli¤i ve afl›r› tepe ak›m özelliklerine ba¤l› olarak iyi bir filtreleme etkisinin yan›nda çok yüksek dinamik özelli¤i; yani, harmonik yüklerdeki de¤iflime çok h›zl› tepki özelli¤i, ECOsine™ Active aktif filtrenin temel özelli¤ini ortaya koymaktad›r. Cihaz, 50. dereceye kadar olan bütün harmonikleri ya da ayr› ayr› seçilen harmonikleri ayn› anda filtreleyebilir. Böylece ba¤lant› noktas›nda harmonik bozulumun etkisi azalt›lm›fl olur. Yüksek H›zl› Dinamik Tepki Büyük bant geniflli¤i ve afl›r› tepe ak›m özelliklerine ba¤l› olarak iyi bir filtreleme etkisinin yan›nda çok yüksek dinamik özelli¤i; yani, harmonik yüklerdeki de¤iflime çok h›zl› tepki özelli¤i ECOsine™ Active aktif filtrenin temel özelli¤ini ortaya koymaktad›r. ECOsine™ Active’in Sisteme Entegrasyon ‹çin Arabirimler Ethernet, RS 485 gibi çeflitli arabirimler ile geliflmifl haberleflme opsiyonlar› ECOsine™ Active’in enerji da¤›t›m, otomasyon ve bina yönetim sistemlere kolayca entegrasyonuna olanak sa¤lar. Gerilim, ak›m, cihaz s›cakl›klar› 96 fiekil 2: ECOsine™ Active Aktif Filtre gibi sistem parametreleri de haberleflme arabirimi sayesinde uzaktan izlenebilmektedir. 5 Birime Kadar Ayn› Anda Çal›flabilme 5 filtreye kadar olas› paralel ba¤lant› imkan› sayesinde mevcut yüklerin gücünü ayarlamak mümkündür. Ayr›ca, yüksek dinamik reaktif güç ve yük simetrileri için gerekli olan güç sa¤lanabilir. ENERJ‹ KAL‹TES‹ Elektrik Enerjisinin Kalitesi Erkan YÜKSEL, Elektrik-Elektronik Mühendisi ATR Mühendislik Enerji ve sistem kapasitesinin optimum kullan›lmas›n› sa¤lamak için enerji kalitesi problemlerinin giderilmesi ve kalitesizli¤e neden olan problemlerin kayna¤›nda çözülmesi gerekiyor. Enerji gereksinimi, insano¤lunun yaflam›nda her zaman var olmufltur. Birçok enerji çeflidi bulunmaktad›r. Bugüne kadar en çok kullan›lan enerji ise insan yaflam›na sa¤lad›¤› katk›lar nedeniyle elektrik enerjisidir. ‹nsano¤lu taraf›ndan sürekli kullan›lmakta olan bu enerji türünün baz› problemleri halen afl›lamam›flt›r. Örne¤in; elektrik enerjisi ekonomik olarak depolanamamakta ve kullan›m esnas›nda kalitesi tamamen güvence alt›na al›namamaktad›r. Elektrik enerjisine olan talebin artmas›, daha güvenilir ve daha kaliteli bir enerji kavram›n› ortaya ç›karm›flt›r. Bu konu, elektrik mühendisli¤inde “güç kalitesi” veya “elektrik enerji kalitesi” olarak yerini alm›fl; üzerinde yap›lan çal›flmalarla önemini kan›tlam›flt›r. Tüm alanlarda oldu¤u gibi elektrik enerjisinde de toplam kalite çok önemlidir. Enerji kalitesine yaklafl›m üretici, iletici, da¤›t›c› ve tüketici firma aras›ndaki bir ekip çal›flmas› ile 98 sa¤lanabilece¤inden, her birinin sorumluluklar›n› bilmesi ve yerine getirmeye çal›flmas› gerekmektedir. Elektrik enerjisi, bir ürün olarak de¤erlendirilmeli ve belirli kalite kriterlerini sa¤lamal›d›r. Enerji ve sistem kapasitesinin optimum kullan›lmas›n› sa¤lamak için enerji kalitesi problemleri giderilmeli ve kalitesizli¤e neden olan problemler kayna¤›nda çözülmelidir. Bozucu etkiler üretim, iletim, da¤›t›m ve tüketici girifllerinde kaydedilmelidir. Kalitesizlikleri gösteren sistem verileri, uzmanlar taraf›ndan analiz edilmelidir. Enerji Kalitesinin Ekonomiye Etkisi • Enerjinin süreklili¤i (kararl› hal) • Gerilim ve frekans›n sabitli¤i • Güç faktörünün bire yak›nl›¤› • Faz gerilimlerinin dengeli olmas› • Ak›m ve gerilimdeki harmonik miktarlar›n›n belirli de¤erlerde kalmas› gibi birtak›m kriterlerin göz önüne al›nmas› gereklidir. Enerji kalitesinin ekonomik etkisi, göz ard› edilemeyecek seviyededir. Avrupa Birli¤i ülkelerinde yap›lan bir araflt›rmaya göre elektrik enerjisi kalite problemlerinin endüstride ve ticari alanlarda meydana getirdi¤i zarar›n y›lda 10 milyar Euro oldu¤u tahmin edilmektedir. Kalite problemlerinin giderilmesi için yap›lan harcamalar ise tahminen bu rakam›n yüzde 5’i civar›ndad›r. National Electric Code taraf›ndan yap›lan araflt›rma, uygun olmayan elektrik tesisat› ve topraklama sisteminin neden oldu¤u enerji kalite problemlerinin toplam kalite problemlerinin büyük bir bölümünü oluflturdu¤unu göstermektedir. Güç Kalitesi Kavram› Enerji kalite çal›flmalar›nda bir tak›m tan›mlamalar ve standart de¤erlerin bulunmas› kaç›n›lmazd›r. Bu yüzden, güç kalitesi için flu ifade kullan›labilir; “Gerilim, ak›m veya frekans de¤iflimleri, tüketicinin donan›m›nda ar›zaya veya kötü iflletmeye yol açt›¤›nda güç kalitesi problemi ortaya ç›kar.” Bir baflka deyiflle, güç kalitesi sorunu “Kullan›c› aletlerinin yanl›fl veya hiç çal›flmamas›- Müflteri Aç›s›ndan Üretici Aç›s›ndan 100 Enerji kalitesine ilginin artmas›n›n nedenlerinden biri de kurulufllar›n verimliliklerini art›rma yönünde giriflimlerde bulunmalar› ve bunu önemsemeleridir. Endüstride imalatç›lar, daha h›zl› ve daha hatas›z bir biçimde çal›flan verimli makineler istemektedir. Enerji kalitesi ile ilgili s›n›rlay›c› bir standard›n olmamas› durumunda, elektrik enerjisi üreticisi ve tüketicisi aras›nda kabul edilen kaliteli enerji tan›m›nda farkl›l›klar görülebilmektedir. Güç kalitesi, tüketici odakl› olan bir konudur ve bak›fl aç›s› olarak son kullan›c› temel al›nmal›d›r. Do¤al (%) 60 66 Enerji Kalitesinin Önemi Elektrik enerjisinin kalitesi, hem elektrik flirketleri hem de onlar›n müflterileri aç›s›ndan büyük bir ilgi oda¤› haline gelmifltir. Çünkü güç kalitesindeki düflüfl hem enerji a¤›n› hem de kullan›c›lar› olumsuz etkilemekte ve ekonomik kay›plara neden olmaktad›r. na neden olacak gerilim, ak›m ve frekanstaki de¤iflmeler” olarak tan›mlanabilir. Güç kalitesiyle ilgili bugüne kadar baz› çal›flmalar yap›lm›flt›r. Georgia Power Co. taraf›ndan yap›lan güç kalitesizli¤inin kayna¤› ile ilgili araflt›rma sonucu, afla¤›da tablo halinde verilmifltir. fiekilde görülen nedenlerden dolay› son kullan›c›n›n enerji kalitesinde veya gerilim kalitesinde problem meydana gelebilir. Üretici Müflteri Komflu (%) (%) (%) 17 12 8 1 25 8 Di¤er (%) 3 0 ‹yi bir fizibilite çal›flmas› yap›lmadan gerçeklefltirilen bu tür yat›r›mlar, e¤er gerekli tedbirler al›nmam›flsa kendi kurumlar›ndaki elektrik sistemlerinde güç kalitesi bozulmalar›na yol açacak; hatta bu bozulmalar, flebekeyi de etkileyerek komflu kurulufllara da zarar verecektir. Yat›r›mlar, iyi bir Ar-Ge çal›flmas› ile gerçeklefltirildi¤inde ilk yap›m maliyetleri yüksek gibi görünsede iflletme maliyetlerini azaltaca¤›ndan orta vadede kurumun karl›l›¤› artacakt›r. Aksi durumda ilk maliyetler düflük görünse bile bafl gösteren cihaz ar›zalar›, artan enerji kay›plar› ve benzeri durumlarla kurum orta vadede istenen kar› elde edemeyecektir. gerilim çöküntülerinin kesintilere göre bilgisayar sistemlerini 4 kat daha fazla olumsuz etkiledi¤i görülmektedir. Ak›m ve Gerilim Aras›ndaki ‹liflki Uygulamada herhangi bir güç sisteminde ak›m ve gerilim aras›nda daima yak›n bir iliflki bulunmaktad›r. Jeneratörler, sinüs dalgas›na çok yak›n bir flekilde gerilim üretseler de sistemin empedans›ndan geçen ak›mlar, gerilimde çeflitli bozulmalara neden olabilir. Örne¤in; • K›sa devre sonucu oluflan ak›m, gerilimin düflmesine veya tamamen gerilim çökmesine neden olabilir. • Y›ld›r›m darbeleri neticesinde meydana gelen ak›mlar, güç sisteminde yüksek darbeli gerilimlere neden olarak yüksek darbe gerilimlerine yol açabilir. • Harmonik üreten yükler nede- 102 Bir baflka deyiflle, güç kalitesi sorunu “Kullan›c› aletlerinin yanl›fl veya hiç çal›flmamas›na neden olacak gerilim, ak›m ve frekanstaki de¤iflmeler” olarak tan›mlanabilir. niyle oluflan bozulmufl ak›mlar, sistem empedans›ndan geçerek gerilimi bozar. Böylece, müflteriler bozuk gerilimle beslenir. Yukar›daki tabloda, enerji hatt›ndaki gerilim çöküntüleri ve kesintilerine temel olarak hava koflullar›n›n yol açt›¤› görülmektedir. Ayr›ca yine ayn› tabloda, Tesisat ve Topraklama Sisteminin Neden Oldu¤u Sorunlar National Electric Code taraf›ndan yap›lan araflt›rmaya göre uygun olmayan elektrik tesisat› ve topraklama sisteminin neden oldu¤u enerji kalite problemleri, toplam kalite problemlerinin büyük bir bölümünü oluflturmaktad›r. Bu araflt›rmaya göre enerji kalite problemleri ço¤unlukla; • Gevflek ba¤lant›lardan • Küçük kesitli nötr iletkeninden • Hatal› topraklamadan • Hasarl› iletkenlerden kaynaklanmaktad›r. Uzun süreli kesintiler, sistemde kullan›lan cihazlardan, iletkenlerden veya çeflitli ba¤lant›lardan kaynaklanabilir. Genel olarak uzun süreli kesintiler üreticiden, k›sa süreli kesintiler ise tüketicilerden kaynaklanmaktad›r. AYDINLATMA Ayd›nlatma Teknolojileri ve Geliflmeleri Haz›rlayan: H. Ediz Rona Teknolojinin ortaya koydu¤u en büyük geliflmelerden biri olan ampulün icat edilmesinin üzerinden yaklafl›k 131 y›l geçti. ‹nsanlar›n tatil için uzaya gitti¤i bu günlerde, ampul hâlâ ›fl›kland›rman›n atas› say›l›rken, onun gibi ›fl›k üreten, evleri, binalar›, kentleri ayd›nlatan ve gece gösterilerinin düzenlenmesini sa¤layan pek çok yeni teknolojiler gelifltirildi. Oluflan elektrik ak›m›n›n geçifline direnç gösteren elektrik tellerinin yanmas› yöntemiyle ›fl›k üreten ampulün üretti¤i enerjinin yüzde 93'ü bofla giderek k›z›lötesi ›fl›n›ma dönüflüyor. Bu sebeple enerjinin daha iyi de¤erlendirebilmesi için baflka alternatif yöntemlere ihtiyaç duyuldu. Uygulanan ilk alternatif yöntemlerin en önemlisi, iflleyifli basit bir temele dayanan floresan lambalar oldu. Bu yöntemde lamba içindeki gaz›n çevresinde dolaflan elektrik ak›m›, gaz› harekete geçiyor ve ›fl›k üretiliyordu. Normal ampulle k›yasland›¤›nda daha uzun ömürlü olan floresan ampul 6.000 saat dayan›rken enerjinin % 25'ini ›fl›¤a çeviriyordu. Ancak bildi¤imiz akkor flamanl› klasik ampulü de hemen devre d›fl› b›rakmayal›m. ABD’nin California eyaleti Livermore itfaiyesinde 110 y›ld›r aral›ks›z yanan 60 W’l›k ampulün s›rr› henüz çözülmüfl de¤ildir. Bu ampul hakk›nda bilinen en çarp›c› ayr›nt› ise, imalatç›s› Adolphe Chailet’in “ben Edison’dan daha iyi ampul yapar›m” diyerek ortaya ç›km›fl olmas›d›r. Temel mant›¤› yüz y›ld›r de¤iflmeyen ayd›nlatma teknolojileri art›k enerji tasarrufu sa¤layan ampuller, floresanlar, lazerli halojen lambalar ve LED teknolojisiyle de¤iflerek birçok alanda kullan›ma girmifltir. Yeni teknolojilerden gün ›fl›¤› ile ayd›nlatma ve fiber optik ile ayd›nlatmaya k›saca de¤inip son zamanlarda büyük aflama kaydeden LED teknolojisine biraz daha teknik aç›dan bakarsak; Fiber Optik ‹le Ayd›nlatma Ifl›¤›, fiber kablolarla elektrik veya ›s› enerjisinin olumsuz etkilerini bar›nd›rmaks›z›n tafl›ma olarak ifade edilen yeni bir ayd›nlatma tekni¤idir. Fiber optik sistemlerde ›fl›- 104 yalizasyon uygulamalar› için kullan›lm›flt›r. Küçük boyut ve düflük ›fl›k gücüyle s›n›rl› olmalar› nedeniyle LED’ler sadece k›sa mesafelerden etkin olarak alg›lanabiliyorlard›. LED’lerin d›fl ortamda kullan›lmaya bafllanmas›yla, d›fl ortamdaki ›fl›k miktarlar›n›n yüksek olmas› baz› sorunlar oluflturmufltur. ¤›n Ultraviyole (UV) ve infrared (IR) ›fl›n›mlar içermemesi nedeniyle de¤erli nesnelerin ve patlama riski yüksek yerlerin ayd›nlat›lmas› için en iyi alternatiftir. Ifl›k kayna¤› ile armatürün farkl› yerlerde olmas›, ulafl›lmas› ve bak›m› zor noktalar›n ayd›nlat›lmas›nda kolayl›k sa¤lar. Ayr›ca efekt ve farkl› modelleme seçenekleriyle tasar›mda önemli bir yeri vard›r. Müze ve sergi alanlar›nda, cephe, an›t ve heykel ayd›nlatmas›nda, patlama riski olan yerlerde, ulafl›lmas› zor olan yerlerde ve özellikle estetik tasar›m›n önem kazand›¤› yerlerde fiber optik ile ayd›nlatma kullan›lmaktad›r. Fiber optik bir sistem 3 k›s›mdan oluflur; 1- ‹çerisinde ›fl›k kayna¤›, yans›t›c›, fan filtre gibi elemanlar bulunan kaynak, 2- PMMA (polimetilmetakrilat) veya cam fiber yap›da olabilen ve görevi ›fl›¤› tafl›mak olan fiber lifler, 3- Fiber liflerin ucuna yerlefltirilen ve kullan›m amac›na ba¤l› olarak çeflitli efekt ve ›fl›k da¤›l›m›n› kon- 106 trol eden bir armatür. Fiber optik sistemin sa¤lad›¤› avantajlar olarak afla¤›dakileri sayabiliriz; 1 - Tek bir kaynaktan bir çok noktaya ›fl›k da¤›t›labilir, 2- Ifl›k so¤uktur ve bu sayede cisimlere yak›n konumland›r›labilir, 3– Ifl›k beraberinde UV ve IR ›fl›n›mlar› tafl›maz, 4 – Ifl›k çok hassas olarak yönlendirilebilir, 5 – Ifl›¤›n manyetik alan oluflturmamas› sayesinde toz ve benzeri partikülleri harekete geçirmez, 6 – Geleneksel sistemlere nazaran çok daha estetiktir, 7 – Bak›m ve iflletme giderleri düflüktür, 8 – Sisteme çeflitli efektler eklenebilir. Dezavantajlar› ise ; ilk yat›r›m maliyetleri yüksektir, tasar›m› ve montaj› detayl› iflçilik gerektirir ve yüksek ç›k›fl gücü yoktur. LED ‹le Ayd›nlatma LED teknolojisi 1960’l› y›llardan sonra ad›m ad›m gelifltirilmifltir. Geçmifl y›llarda LED’ler genellikle pano gösterge ›fl›klar› ve dahili sin- LED (Light Emitting Diode) "›fl›k saçan diyot" anlam›na gelir. Çok say›da diyotun seri paralel guruplar halinde birlefltirilmesiyle oluflturulan, yüksek ›fl›k veren LED chipler hayat›m›z›n her aflamas›nda kullan›lmaktad›r. Birkaç tipte üretilen LED’ler birlefltirilerek veya tek tek kullan›larak çok canl› ve parlak renklere sahip ayd›nlatma elemanlar› üretilmektedir. K›rm›z›, turuncu, sar›, yeflil, mavi ve beyaz renklerde üretildikleri gibi, her LED chip iki renkli (bi-color) veya üç renkli (RGB) olarak da üretilebilirler. Son zamanlarda ayd›nlatma teknolojisindeki ilerlemeler sayesinde birçok yerde kullan›lan LED ayd›nlatma sistemleri, ›fl›k etkisiyle farkl› atmosferler yaratarak, yenilikçi ve ça¤›n ötesinde çözümler sunmaktad›r. Mavi, yeflil, k›rm›z›, amber ve beyaz renk seçenekleri ile tasar›m dünyas›na sunulmufl olan, uzun ömürlü, dayan›kl› ve kolay uygulanabilir LED ayd›nlatma sistemleri, mimarlara ve ayd›nlatma tasar›mc›lar›na yarat›c› fikirlerini gerçeklefltirme imkân› veriyor. LED’ler çok az elektrik tüketimleri, cok uzun ömürleri (100.000 saat), düflük voltaj avantajlar› ve inan›lmaz darbe dayan›kl›l›¤› ile önümüzdeki y›llarda çok daha s›kl›kla karfl›laflaca¤›m›z bir ayd›nlatma eleman›d›r. Son y›llarda LED teknolojisinin daha da gelifltirilerek ultra-parlak LED’lerin üretilmesi ve yeni sistem tasar›m› ile LED’lerin ›fl›k gücünün artt›r›lmas› sonucu birkaç firma LED tabanl› trafik sinyal lambalar› üretmeye bafllam›flt›r. ‹nsan gözünün alg›layabilece¤i dalga boyu aral›¤›nda, karmafl›k kimyasal bir bileflik olan AlInGap kullan›larak sar› ve k›rm›z› ›fl›k veren LED’ler üretilmifltir. ABD’de ilk LED’li sinyalizasyon çal›flmalar› 1990’lara dayan›r. Sar›, k›rm›z› ve yeflil renklerinin üçünün birden LED’ler ile sa¤lanmas› 1995 y›l›nda Japonya’da InGaN kimyasal bilefliminin bulunmas›yla mümkün olmufltur. Son zamanlarda ayd›nlatma sistemlerinde LED’lerin kullan›lmas› yayg›nlaflm›flt›r. Yar›-iletken teknolojisinin geliflmesiyle daha küçük ak›mlarda daha yüksek fliddette ›fl›k veren daha küçük ebatlarda LED’ler gelifltirilmektedir. Bu da LED’lerin ayd›nlatma sistemlerinde kullan›lmas›nda avantaj sa¤lamaktad›r. LED’ler fiziksel olarak kat› yap›da, opto-elektronik yar›-iletken bir elemand›r ve girifline gelen enerjinin ço¤unu direkt ›fl›¤a çevirir. Enerji verimi, uzun ömür performans›, az ›s› oluflturmas›, sars›nt› ve titreflime karfl› mukavemeti ve tasar›m esnekli¤i bafll›ca üstün özellikleridir. Düflük güç tüketimi sayesinde enerji tasarrufu sa¤larlar. Günefl enerjisi ile kullan›ma uygundurlar. Flaman teli ve hareketli parça içermediklerinden sars›nt› ve titreflimlerden etkilenmezler. Power LED’ler renklerine göre farkl› ›fl›k fliddetlerine sahiptirler ve buna lümen denir. Örnek tablo vermek gerekirse; 108 Bu tablonun detayl› aç›klamas› ise: Dalga Boyu: Renkli LED’lerde sadece rengi belirtir. Herhangi baflka bir amac› yoktur. Ancak Beyaz power LED’lerde renk belirtmek üzere dalga boyu yerine Kelvin (°K) kullan›lmaktad›r. Beyaz LED’lerde 3200 °K - 8000K °K aral›klar›nda farkl› isimlerle adland›r›lmaktad›r. 3200 °K - 3300 °K S›cak beyaz (Warm White), 3500 °K - 4500 °K Naturel beyaz (Natural White), 5500 °K - 6500 °K Saf beyaz, gün ›fl›¤› (Pure White), 6500 °K - 8000 °K So¤uk beyaz (Cool White) olarak adland›r›lmaktad›r. Ak›m (IF): 1W power LED’ler 350 mA ile 3W power LED’ler 700 mA sabit ak›m ile beslenmelidir. Power LED’ler ›s›nd›kça yüksek ak›m çekmeye elveriflli ürünler olmas› ve yüksek ak›mlar›nda LED’in ömrü üzerinde etkili olmas› sebebiyle power LED’ler için sabit ak›m (Constant Current) kaynaklar› diye adland›r›lan LED sürücüler (LED driver) ile beslenmelidir. LED sürücülerin verimi çok önemlidir. Yani LED kullan›larak yap›lmak istenen tassarruf verimsiz ve kalitesiz bir Led sürücü ile sa¤lanamaz. Bu nedenle bilinen marka LED DRIVER kullan›lmas› gerekmektedir. Özellikle tasasaruf amac›yla kullan›lan s›cak ve so¤uk beyaz power LED’li ayd›nlatmalarda LED sürücünün verimi çok önemlidir. Gerilim (VF): 1W power LED’ler genelde renklerine göre 2-5 V aras›nda çal›flmaktad›rlar. Power LED sürüm voltaj› LED driver (LED sürücü) seçimi de oldukça önemli- dir. Mesela 10 adet 1 W’l›k beyaz power LED için kullan›lmas› gereken 350 mA sabit ak›ml› LED sürücü 12-13 W ve 35-40 V olmal›d›r. Parlakl›k (Lumen): Power LED’ler genellikle yo¤un ›fl›k sa¤lamak için kullan›lmaktad›rlar. Bu nedenle 1 W power LED’in kaç lümen sa¤lad›¤› önemli bir ölçüttür. Bu özellikle tasarruf amac› ile iç ve d›fl ayd›nlatmada kullan›lan beyaz LED’ler de oldukça önemli bir ölçüttür. Yani 1 W enerji tüketiminden en yüksek verimi sa¤layan Power LED en iyisidir. Ayr›ca tabii ki 1 W LED’in bu Lümeni sa¤larken hangi ak›mla sa¤lad›¤› da önemlidir. Yani 350 mA ak›mla 1 W’ta 80 lümen veren ürün ile 700 mA’de 80 lümen veren ürün ayn› fley de¤ildir. Tercih edilenin 350 mA ile 80 lümen veren ürün olmas›d›r. Aç› (View Angel): Renkli ve RGB 1 W ve 3 W Power LED’ler genellikle dekoratif amaçl› duvar boyamalar (wall washer) için kullan›lmaktad›rlar. Bu nedenle ›fl›¤›n uzun mesafelere tafl›nmas› gerekmektedir. Ifl›¤›n uzun mesafeye tafl›nmas› ise power LED’lerin önüne konan ve çeflitli aç›larda olan lensler ile mümkün olmaktad›r. Bu power LED lensleri 5°C, 15°C, 20°C, 35°C ve 55°C derecelerinde bulunabilmekte olup ›fl›¤›n tafl›nmas›nda kullan›lmaktad›rlar. LED’li ayd›nlatmaya yönelik uygulamalarda kullan›lan beyaz renkli power LED’ler genellikle 55°C ve 120°C olarak kullan›ld›¤›ndan s›cak ve so¤uk beyaz renkli 1 W ve 3 W LED’ler genelde lensli veya lenssiz olarak bu aç›larda üretilmektedir. DOSYA ENERJ‹ Sanayileflme ve teknolojik ilerlemeyle paralel olarak artan enerji talebini karfl›lamak için birçok yat›r›m gerçeklefltiriliyor. Enerji üretim tesisleri bafll›¤› alt›nda toplanabilecek bu yat›r›mlar›n oldukça maliyetli olusu ise söz konusu tesis veya sistemlerin yüksek verimlilikte çal›flt›r›lmas›n› zorunlu hale getiriyor. Sistem bileflenlerinin kalitesi ve teknolojisi ise verimlili¤i üst s›n›rlara tafl›mada mühendislik ve bak›m kadar önemli bir rol oynuyor. Haz›rlayanlar: Haluk Kürflad KOPUZLU, Kerem KURUL 110 ÜRET‹M‹ Alstom Gazanfer Sanl›top Elpa GE Emas Gülboy Hayat Kimya Wago 111 DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ Alstom, Türkiye’de Rüzgar Türbini Üretmeyi Planl›yor Röportaj: Kerem KURUL Türkiye’de rüzgar türbini üretmek için çal›flma yapt›klar›n› kaydeden Alstom Wind Global Baflkan Yard›mc›s› Alfonso Faubel, ülkedeki varl›klar›n› güçlendirmeyi amaçlad›klar›n› kaydediyor. Yeni yat›r›m›n konusunda bir tarih vermeyen ancak, projenin hayata geçirilmesi için ellerinden geleni yapt›klar›n› aktaran Alstom Türkiye Baflkan› Adil Tekin ise konuyla ilgili flunlar› söylüyor; “Alstom’un rüzgar türbinleri konusunda Türkiye’de bir yat›r›m gerçeklefltirmesi gündemde. Yat›r›m için Gebze tesislerini kullanabiliriz gibi görünüyor. Orada konuyla ilgili çal›flmalar yap›yoruz.” Yaklafl›k bir y›l önce gerçeklefltirdi¤imiz söyleflide dünya ve Türkiye pazar›na yönelik baz› çal›flmalar gerçeklefltirdi¤inizden bahsetmifltiniz. Söz konusu faaliyetlerin bugün geldi¤i nokta konusunda bilgi verir misiniz? Alfonso FAUBEL: Geçti¤imiz Eylül ay›nda gerçeklefltirdi¤imiz görüflmenin ard›ndan kendimize Adil Tekin, Alfonso Faubel 112 küresel planlar›m›z do¤rultusunda bir yol haritas› çizdik ve onu uygulad›k. Gürifl ile imzalad›¤›m›z sözleflme çerçevesinde gerekli çal›flmalara bafllad›k. Yat›r›m› önümüzdeki y›l›n bafllar› itibariyle devreye almay› planl›yoruz. Türkiye piyasas›n› izlemeyi ise sürdürmekteyiz. Bunu yapmaktaki amac›m›z, Türkiye’deki mevcudiyetimizi hem ticari hem ‹stanbul ofisimiz, grid çözümlerinde bölge ofisi olarak seçildi. Bu nedenle yeni bir grup oluflturduk. Grup, ‹talya’dan bafllayarak Güney Avrupa ve Orta Asya ülkelerini kapsayan genifl bir co¤rafyay› ‹stanbul’dan yönetmektedir. nin kurulumu ile ilgili çal›flmalar yürütülmektedir. de endüstriyel olarak art›rmakt›r. Alstom’un Türkiye’de enerji iletimi sektörüne yönelik bir adet sanayi tesisi bulunmaktad›r. Bu tesisi daha da gelifltirerek rüzgarla ilgili üretimi de faaliyet alan›n›n içine dahil etmek istiyoruz. ‹spanya’daki merkezimizde ArGe anlam›nda çal›flmalar devam etmektedir. Brezilya’daki yeni santralin inflaat›n›n yar›s›na gelmifl durumday›z. Santrali Ekim ay›nda bitirmeyi planl›yoruz. Brezilya’da imzalad›¤›m›z 95 MW’lik santral sözleflmesi kapsam›nda bafllad›¤›m›z projenin tamamlanmas›na çok az bir zaman kald›. Ayr›ca, geçen hafta yine Brezilya’da 200 milyon Euro’luk bir anlaflma daha gerçeklefltirdik. Kuzey Amerika’da bir santral inflaat› gerçeklefltiriyoruz. Texas’taki bu proje, san›r›m birkaç ay içerisinde tamamlanacak. Amerika’daki ‹lk rüzgar türbinleri ise bu y›l devreye girecek. Kuzey Amerika’daki ilk projemiz olan Minnesota’daki çal›flmay› ise tamamlad›k. Bu projede Eco 86 isimli türbinlerimizden 24 adet kulland›k. Ayr›ca, ABD’de 2 adet teknoloji ve araflt›rma merkezi ile iflbirli¤i anlaflmas› gerçeklefltirdik. Bunlardan birisi NREL (National Renewable Energy Laboratory)’dir. Bu laboratuvar Colorado’dad›r. Orada ilk 60 herzlik Eco 100’ün kurulumunu gerçeklefltirdik. Di¤er iflbirli¤imizi ise Eco 86 prototipi- Pure Torque teknolojisinin gelifltirmeyi sürdürüyor musunuz? Alfonso FAUBEL: Rüzgar türbinlerinin kanatlar›, do¤al rotasyonun yan› s›ra ileri-geri, sa¤ ve sola hareket ederek istenmeyen yükler oluflturmaktad›r. Bu yükler, Danimarka tasar›m› olarak adland›r›lan geleneksel türbinlerde, do¤rudan içerideki komponentlere aktar›lmaktad›r. Böylece de bileflenler daha çabuk hasar görmekte ve ortalama 4-5 113 y›lda bir diflli kutusu vb elemanlar›n de¤ifltirilmesi gerekmektedir. Pure Torque teknolojisinde ise mekanik komponentler, yap›sal ya da strüktürel verimlerden tamamen ayr›d›r. O yüzden, kanatlar›n hareketleri iç mekanik komponentlere yük bindirmez. Öne ve arkaya do¤ru hareketler emilir ve direkt olarak kuleye aktar›l›r. Mekanik k›s›mlara sadece enerji üretimi için ihtiyaç duyulan tork aktar›l›r. Söz konusu tasar›m özellikleri sayesinde diflli kutusu korunmufl olur. Bu sayede de mekanik aksamlarda yenilenme ihtiyac› ortadan kalkar. Ayn› konsepti off shore türbinlerde de kullanmaktay›z. Pure Torque teknoloji sayesinde yeni ülkelerde yeni santraller kurabilmekte; ürün ve hizmetleri güncelleyebilmekteyiz. Örne¤in Son yenilik olarak, Eco 100’ü Class 2’den Class 1’e terfi ettirdik. Buna paralel olarak da Eco 110 türbinimizi, class 2 rüzgar- 114 Alstom, enerji alan›nda genifl bir ürün ve çözüm portföyüne sahiptir. Bu da müflterilere anahtar teslimi enerji çözümlerinde tek bir tedarikçi ile çal›flma olana¤› sunar. lardan istifade edecek flekilde dizayn ettik. Eco 1XX’te yak›nda pazardaki yerini alacak. XX’in detaylar›n› flu anda aç›klayamam. Ancak, bu türbinin class 3 sahalar için dizayn edildi¤ini söyleyebilirim. Bu terfiler sayesinde türbinlerimizden yüzde 715 aras›nda daha fazla verim sa¤lam›fl olaca¤›z. Off shore’de Direct Drive teknolojisininin kullan›ld›¤› 6 MW’lik bir türbin gelifltirdik. Bu teknolojiye sahip türbinlerin prototipleri, y›lsonunda tamamlanm›fl olacak. Bu yeni türbinimizde Direct Drive ve Pure Torque technolojilerini bir arada kullanarak off-shore’a en uygun oldu¤unu düflündü¤ümüz teknolojiyi uygulad›k. Global pazar pay›n›zda bir önceki y›la göre art›fl yafland› m›? Alfonso FAUBEL: 3 ve 10 y›ll›k planlar›m›z›n içerisinde birtak›m pazar pay› hedefleri yer al›yor. Bugün itibari ile global pazar pay›m›z halen yüzde 1’dir. Ancak, rüzgar enerjisi sektöründe global lider olmak istiyorsan›z, pazar pay›nda anlaml› bir art›fl gerçeklefltirmeniz gerekmektedir. Önümüzdeki 5-10 y›l içerisinde piyasaya sürülen yeni ürünler çerçevesinde Brezilya, Türkiye, Kuzey Amerika, Avrupa’n›n geriye kalan k›sm› ve Afrika pazarlar›nda daha etkin rol oynayaca¤›z. Bu da yüzde 1 olan global pazar pay›m›z› art›racakt›r. Ancak, on shore ve off shore ayr›m›n› iyi bir flekilde yapmak gerekiyor. Rakiplerimiz, on shore teknolojiler alan›nda çeflitli konsolidasyonlar gerçeklefltirdi. Bu nedenle bizim on shore’daki pazar pay›m›zdaki art›fl çok anlaml› olacakt›r. Off shore teknolojileri, çok daha yenidir ve bu alanda daha az rakip vard›r. Bunun nedeni ise off shore’un kendine göre baz› zorluklar› olmas›d›r. Bunlar› karfl›layabilecek rakip say›s› azd›r. Bir kere off shore’da çevre koflullar› daha zordur. Bu zor çevre koflullar› ile mücadele edebilmek için off shore’a özel birtak›m teknolojilerin gelifltirilmesi gerekmektedir. Alstom, tamamen off shore’a yönelik rüzgar türbinleri gelifltirmifltir. Üretim, montaj, tedarik gibi konular, bir flirketin pazar pay›n› art›rabilmesi ve kendi alan›n ilk s›ralar›nda yer alabilmesi için yeterli de¤ildir. Off shore santral projeleri gerçeklefltiren firmalar›n güçlü de olmas› gerekmektedir. Güçten kas›t, firman›n kendi teknolojisi, kabiliyeti ve teminat›yla yat›r›mc›lar›n arad›¤› güvenceyi sa¤layabilmesidir. Pazar pay›m›z› off shore’da on shore’a göre çok daha h›zl› art›rabiliriz. Ayr›ca Alstom’un 2000 MW’den fazla off shore tecrübesi bulunmaktad›r. Alstom’un müflterilerine sundu¤u avantajlar› s›ralar m›s›n›z? Alfonso FAUBEL: Alstom, enerji alan›nda genifl bir ürün ve çözüm portföyüne sahiptir. Bu da müflterilere enerji çözümlerinde tek bir tedarikçi ile çal›flma olana¤› sunar. Söz konusu özellik bizim için oldu¤u kadar yat›r›mc›lar için de büyük bir avantajd›r. Örne¤in; hidroelektrik konusunda Brezilya’da 1. s›raday›z. Hidroelektrikteki müflterilerimizle rüzgar enerjisi alan›nda da çal›flmaktay›z. Yani do¤al bir sinerji olufltu. Yenilenebilir enerjinin beraberinde getirdi¤i birtak›m zorluklar vard›r. Bunlardan bir tanesi enerjinin depolanmas›d›r. Rüzgar›n gücünü hidroelektrik ile bir araya getirdi¤iniz zaman pompa depolama ile enerjiyi biriktirebiliyoruz. Bu entegre kullan›m özelli¤i, piyasadaki her firmada bulunmamaktad›r. Adil TEK‹N: Grid ad›n› verdi¤imiz, enerji iletimi alan›nda faaliyet gösteren 3. sektörün bünyemize kat›lmas›yla müflterilerimize rüzgar konusunda anahtar teslimi teklif verebiliyoruz. Türbinden üretilen enerjinin Türkiye’deki enterkonnekte sisteme tafl›yacak tüm sistemleri kombine edip müflteriye sunabiliyoruz. Bunun içerisinde günefl ve hidroelektrik de yer al›yor. Alstom’un Türkiye’deki çal›flmalar› konusunda bilgi verir misiniz? Adil TEK‹N: Geçen y›l Areva’dan sat›n ald›¤›m›z Gebze 116 transformatör fabrikas›, Alstom’un dünyadaki en büyük trafo fabrikas›d›r. Tesis, anahtar teslimi çözümlerde bize büyük destek sa¤l›yor. ‹stanbul ofisimiz, grid çözümlerinde bölge ofisi olarak seçildi. Bu nedenle yeni bir grup oluflturduk. Grup, ‹talya’dan bafllayarak Güney Avrupa ve Orta Asya ülkelerini kapsayan genifl bir co¤rafyay› ‹stanbul’dan yönetmektedir. Alstom’un rüzgar türbinleri konusunda Türkiye’de bir yat›r›m gündemde. Yat›r›m için Gebze tesislerini kullanabiliriz gibi görünüyor. Orada konuyla ilgili çal›flmalar yap›yoruz. Türkiye’deki oyuncularla ortakl›k yap›p yapamayaca¤›m›z› da gözden geçiriyoruz. Orta vadeli planlar›m›z›n en önemlileri aras›nda bunlar bulunuyor. Tüm enerji türlerine hizmet veren tek firmay›z. Günefl enerjisi konusunda ABD’de bir ortakl›¤›m›z bulunuyor. O konuda da pazar araflt›rmalar› yap›yoruz. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ Enerji Santralleri ‹çin Kontaktörler Bilgin KARAGÖZO⁄LU, Ticaret Direktörü Gazanfer Sanl›top Mekatronik Ürünler Pazarlama Reaktif ak›m›n santralden al›c›ya kadar tafl›nmas›, büyük bir ekonomik kay›p ve hatlar›n kapasitesinde azalma olarak görülmektedir. Bu sebeple, reaktif enerjinin santral yerine reaktif ak›m üreten cihaz›n en yak›n yerinde yok edilmesi veya azalt›lmas› gereklidir. 118 Gazanfer Sanl›top Mekatronik Ürünler Pazarlama Afi, 40 y›l› aflk›n süredir sektör tecrübesi mevcut kadrosu ile her türlü mekatronik (elektrik, elektronik ve mekanik) ürünün ithalat, ihracat, temsilcilik ve pazarlamas›n› yapmaktad›r. Kompanzasyon Kontaktörleri Rade Koncar’›n üretimini gerçeklefltirdi¤i CNNK serisi ve CNMK serisi kompanzasyon kontaktörleri, 10-12,5-15-20-2530-40-50 ve 60 kVAr kondansatör anahtarlama uygulamalar› için üretilmifl 3 farkl› gövde tipinde özel bir üründür. Birlikte verilen ilave kesit art›rma klemens blo¤u ile CNNK için 25 mm2 ve CNMK için ise 35 mm2 kablo ba¤lant›s› rahatl›kla yap›labilir. Günümüzde yap›lmas› hem yasal olarak hem de eko- nomik aç›dan gerekli ve flart olan her türlü bireysel, grup ve merkezi kompanzasyon sistemlerinde Rade Koncar CNNK serisi ve CNMK serisi kompanzasyon kontaktörleri, CE iflaretli, ISO 9001-2000 kalite sistem belgeli ve GOST, CSA, Lloyds Register, vb sertifikal›d›r. Kompanzasyon Sistemi Nedir? Günümüzde flebekeye ba¤l› motor, transformatör veya benzeri manyetik alan oluflturarak çal›flan cihazlar, reaktif enerjiye ihtiyaç duyar. Bu sebeple flebekeden aktif gücün yan› s›ra reaktif güç çekimi de gerçekleflmektedir. Santralde üretilen enerji, aktif ve reaktif ak›m ad› alt›nda hatlar üzerinden en küçük kullan›c›ya kadar tafl›nmaktad›r. ‹fl yapmayan, motorda manyetik alan elde etmeye yarayan reaktif ak›m; havai hatta, trafoda, flalterler ve kabloda gereksiz kay›plar meydana getirir. Bu ifle yaramayan reaktif ak›m› yok ederek santralde üretilen enerjiyi tafl›yan hatlar›n, trafolar›n kapasitesi düflürülmüfl olacak; böylece, daha fazla kullan›c›ya ek bir yat›r›m yapmadan hizmet verilmifl olacakt›r. Ayr›ca hem elektrik üreticileri hem de elektrik tüketicileri aç›s›ndan flalter ve kesicilerin lüzumsuz yere büyük seçilmemesi sa¤lanm›fl, tesiste kullan›lan kablo kesitleri de küçülmüfl olacakt›r. Reaktif ak›m›n santralden al›c›ya kadar tafl›nmas›, büyük bir ekonomik kay›p ve hatlar›n kapasitesinde azalma olarak görülmektedir. Bu sebeple, reaktif enerjinin santral yerine reaktif ak›m üreten cihaz›n en yak›n yerinde yok edilmesi veya azalt›lmas› gereklidir. ‹flte bu reaktif enerjinin tersini üreterek yok etmesini veya azaltmas›n› sa¤layan ekipmana kondansatör (kapasitör), bu sisteme kompanzasyon sistemi, bu sistemin ortaya ç›kard›¤› enerjiye ise kapasitif enerji denir. Elektrik sistemi içerisindeki reaktif ak›m azalt›l›rsa; • Enerji tafl›ma kapasitesi artacak • Enerji iletim sistemlerinin elemanlar›n›n iletkenlerinin kesitleri azalacak • Gerilim düflümlerini önlenecek • Yüksek gerilim enerji nakil hatlar›nda ve fabrikalar›n ana girifllerinde bulunan ak›m tafl›yan hatlardaki flalterler ve kesiciler büyük seçilmeyerek sistem en verimli hale getirilecektir. Bu sebeple sistemlerdeki reaktif enerji olufltuklar› noktada yok edilerek veya düflürülerek (kompanzasyon) bu sorun giderilecektir. Yeni Nesil Sessiz Tip 25Amp Modüler Kontaktörler Finder yeni nesil kontaktörler, özel bobin ve mekanik kontak devre dizayn› sayesinde, sessiz çal›flma özelli¤ine sahiptir. Ta- 120 ‹fl yapmayan, motorda manyetik alan elde etmeye yarayan reaktif ak›m; havai hatta, trafoda, flalterler ve kabloda gereksiz kay›plar meydana getirir. Bu ifle yaramayan reaktif ak›m› yok ederek santralde üretilen enerjiyi tafl›yan hatlar›n, trafolar›n kapasitesi düflürülmüfl olacakt›r. Böylece, daha fazla kullan›c›ya ek bir yat›r›m yapmadan hizmet verilmesi sa¤lanacakt›r. mamen yeni nesil dizayn 22 serisi Finder kontaktörler, bilhassa otel odalar›nda, hastanelerde, kütüphanelerde, vb uygulamalarda avantaj sa¤lamaktad›r. 22 serisi Finder kontaktörler, 2 ve 4 kontakl› versiyonlar› ile ve çok farkl› konfigürasyon seçenekleri ile piyasaya sürülmüfltür. Konfigürasyon Seçenekleri • 2 ve 4 normal aç›k kontakl› (2NO veya 4NO) • 2 normal kapal› kontakl› (2NC) • 1 normal aç›k ve 1 normal kapal› kontakl› (1NO + 1NC) • 2 normal aç›k ve 2 normal kapal› kontakl› (2NO + 2NC) • 3 normal aç›k kontakl› + 1 normal kapal› kontakl› (3NO + 1NC) 22 serisi Finder kontaktörler, 12 V’tan 230 V’a kadar de¤iflik gerilimlerde, AC veya DC olarak ve 35 mm raya montajl› flekilde çal›flmaya uygundur. Ayr›ca, 2 normal aç›k (2NO) veya 1 normal aç›k ve 1 normal kapal› (1NO + 1NC) olarak, 2 farkl› harici kontak modülü aksesuar fleklinde tüm kontaktör tiplerinde kullan›labilmektedir. Bu modüller, kolay monte edilebilmekte ve harici izleme veya süpervizyon amaçl› olarak çözüm üretebilmektedirler. Yeni nesil Finder kontaktörler, standart olarak mekanik indikatör ve LED ile beraber tedarik edilmektedir. Fakat talep edildi¤i taktirde otomatik aç-kapa özelli¤i isteyen uygulamalarda buna uygun bir seçici ile beraber de sunulabilmektedir. Aç›k Tip fialterler Larsen & Toubro (L&T) yeni nesil devre kesici ailesinin üyesi olan U-Power aç›k tip flalterler, enerji verimlili¤ini art›ran, sa¤l›kl› ve güvenli çal›flmay› sa¤layan ak›ll› tasar›m› ile yenilikçi ve optimum maliyetli uygulama olanaklar› sunmaktad›r. Uzman teknolojiye ve yüksek performans seviyelerine sahip, ölçüm ve haberleflme fonksiyonlar› ile donat›lm›fl U-Power aç›k tip flalterler, konfor ve güvenli¤in art›r›lm›fl oldu¤u çevre dostu çözümleri kullan›c›lar›n hizmetine sunmaktad›r. Ürünler, boyut avantajlar› ile de daha ekonomik panolar, montaj s›ras›nda yüksek tasarruf ve böylece afl›r› kalibrasyon olmadan en düflük genel montaj maliyeti sa¤layabilmektedir. U-Power ACB serisi aç›k tip flalterler, Larsen & Toubro Ltd EBG (Elektrik ve Elektronik Birimi)’nin uluslararas› olarak al›nm›fl 18 farkl› patente sahip ürünüdür. Bu patentler aras›nda ABD patent dairesinde onayl› “devre kesicilerde ikincil izoleli kontaklara sahip dizayn sistemi” ve “çekmeceli devre kesiciler için rayl› sürme mekanizmas›nda yeni bir dizayn” yer almaktad›r. L&T U-Power aç›k tip flalterler, 800 A’den 6.300 A’e kadar 3 farkl› gövdede ve 4 ayr› kesme kapasitesinde imal edilmektedir. Ürünlerin KEMA, TILVA, CPRI, ERDA sertifikal›lar›, CE iflaretli ve TSE belgesi mevcuttur. • 1 nolu gövdede 800-2.000 A aral›¤›nda 50 ve 65 kA k›sa devre kesme kapasitesinde • 2 nolu gövdede 2.000-3.200 A aral›¤›nda 65,80 ve 100 kA k›sa devre kesme kapasitesinde • 3 nolu gövdede 3.200-6.300 A aral›¤›nda 80 ve 100 kA k›sa devre kesme kapasitesinde üretilmektedir. Bu serinin 3 kutuplu sabit tip d›fl›nda 4 kutuplu sabit ve çekme- 122 celi tipleri de mevcuttur. Açt›rma üniteleri ise UNRS 1-UNRS 1,5 termik manyetik serisinden bafllay›p UNRS 2-UNRS 2,5 UNRS 3 serisi elektronik üniteler olarak mevcuttur. UNRS 3 serisinde dijital ekran üzerinden faz, nötr, toprak kaça¤› gibi ak›m de¤erleri, gerilim, aktif-reaktif güç de¤erleri, frekans, “Cos º” güç katsay›s› max demand de¤erlerini görmek mümkündür. Ayr›ca d›flar›dan eklenebilen farkl› grup rölelerle (güç modülü, voltaj modülü, dijital girifl-röle ç›k›fl, s›cakl›k art›fl› vb) Modbus RTU protokolüne uygun haberleflme, uzaktan izleme ve ayar imkân› sa¤lanarak otomasyona tam uyumlu hale getirilmifltir. Aksesuar olarak mevcut flalterler üzerine sipariflte ya da daha sonra kolayca ilave edilebilen, farkl› voltaj seçeneklerinde; motor, açma kapama bobinleri, düflük gerilim bobini, yard›mc› kontak ile 2 ya da 3 adet flalter aras› kullan›labilen kablolu mekanik kilit sistemleri de mevcuttur. Bu aksesuarlarla gerekti¤inde flebeke-jeneratör transfer sistemleri basit bir flekilde oluflturulabilmektedir. Kompakt fialterler DN serisi kompakt flalterler, tasar›m olarak Larsen & Toubro (L&T) yeni nesil devre kesici ailesinin üyesi olan U-Power aç›k tip flalterler ile benzer özellikler tafl›maktad›r. Ölçüm ve haberleflme fonksiyonlar›na sahip olan bu ürünler, sahip olduklar› boyut avantaj› sayesinde daha ekonomik panolar, montaj s›ras›nda yüksek tasarruf, ve böylece afl›r› kalibrasyon olmadan en düflük genel montaj maliyeti sa¤layabilmektedir. L&T DN serisi kompakt flalterler, DN0, DN2, DN3, DN4 serisi olarak 20 A’den 1.600 A’e kadar 4 farkl› gövdede ve 3 farkl› kesme kapasitesinde imal edilmektedir. Ürünler KEMA sertifikal›, CE iflaretli ve TSE belgelidir. • DN0 serisinde 20-100 A aral›¤›nda ve 36 kA k›sa devre kesme kapasitesinde • DN2 serisinde 63-250 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa devre kesme kapasitesinde • DN3 serisinde 125-630 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa devre kesme kapasitesinde • DN4 serisinde 800-1600 A aral›¤›nda ve 36, 50 ve 70 kA k›sa devre kesme kapasitesinde üretilmektedir. DN serisi kompakt flalterlerin L&T’nun aç›k tip flalterlerinde oldu¤u gibi 4 kutuplu versiyonu mevcuttur. Açt›rma üniteleri termik manyetik ve 2 farkl› (RCU 10 ve RC20 ) versiyonunda elektronik olarak bulunur. RC20 versiyonunda LCD ekran üzerinden nötr, toprak kaça¤› gibi ak›m de¤erleri görülebilmektedir. RS485 port ile haberleflme sa¤lanabilmektedir. Modbus RTU protokolüne uygundur. Aksesuar olarak farkl› voltaj seçeneklerinde; motor, açma kapama bobinleri, düflük gerilim bobini, yard›mc› kontak ile mekanik kilit sistemleri, döner kurma kolu da mevcuttur. Bu aksesuarlarla gerekti¤inde flebeke-jeneratör transfer sistemleri basit bir flekilde oluflturulabilmektedir. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ OG Hücrelerin Tasar›m ve Yap›sal Özellikleri Ersin EL‹GÜL, Teknik Müdür Elpa fialt Elpa’n›n original dizayn› olan hücreler, ekipmana müdahale gerekti¤inde ve bak›m s›ras›nda personelin emniyetli bir flekilde çal›flmas›n› sa¤layacak flekilde tasarlan›yor. Söz konusu bak›m ve müdahalenin kolayca yap›labildi¤i hücrelerin ekipman›n yerinin rahatça de¤ifltirilmesini sa¤layan özellikleri bulunuyor. Söz konusu sistemler, yüksek seviyede iflletme ve servis devaml›l›¤› olana¤› da sunuyor. 124 Tüm sistem, nominal ak›m›na uygun; bak›r baralar›, arabal› vakum veya SF6 kesicileri, dijital koruma ve ölçü röleleri, ak›m ve gerilim trafolar›, topraklama tertibat›n› ihtiva eden tamamen kapal› tip, kaynakl› yap›da, serbest dikili, yere monteli sistemde önden ulafl›labilir ve benzer tip girifl – ç›k›fl ve ölçü hücrelerinden meydana gelmektedir. Hücreler, ilgili proje ve devre diyagramlar› ile iflletme fonksiyonlar› göz önüne al›narak her biri bir fonksiyonu yerine getirmek üzere donat›lan ve yan yana veya s›rt s›rta gruplar halinde yerlefltirilebilen mekanik ve elektriksel ba¤lant›lar ile bir bütün haline getirilen belirli say›da fonksiyonel birimden oluflmaktad›r. Tüm hücreler, Elpa‘n›n sistem garantisi alt›nda ve fabrikasyon imalat› olarak üretilmektedir. Orta gerilim hücreler, flu kriterleri sa¤lamaktad›r; • Daha sonra soldan veya sa¤dan hücre ekleme olana¤› • Kolay montaj • Güvenli ve emniyetli kolay iflletme • En az bak›m ihtiyac› gösterme Herhangi bir bölme, içerisinde oluflabilecek afl›r› bas›nç yükselmeleri ve d›flar›dan uygulanacak mekanik darbelere karfl› hasar görmeden dayanabilecek sa¤lam bir yap›dad›r. Hücre içi bas›nc›n iç ark veya baflka bir nedenle artmas› durumunda iflletme personeli için bir tehlike yaratmayacak ve bas›nc› hücrenin üst taraf›na verecek flekilde her bölümde tahliye klepeleri vard›r. Hücre ön kap›s›n›n aç›lmamas› sa¤lanm›flt›r. 1. Muhafaza Hücreler, A1 kalite 2,5 veya 3 mm kal›nl›¤›nda çelik saç levhalardan kaynakl› olarak imal edilmektedir. Hücrelerin arka ve üst yüzeyleri, tamamen c›vatal› kapaklardan meydana gelmektedir. Her bir hücrenin her bölümüne yo¤unlaflmaya karfl› termostat taraf›ndan kontrol edilen 100 W gücünde ›s›t›c›lar monte edilir. Kap› kapatma saçlar› muhafaza için öngörülen koruma derecesini (IP4X) sa¤lamaktad›r. Hücre ön kapaklar›nda oluflabilecek bas›nca mukavim kilitleme düzene¤i ve mentefleler kullan›lacak; kapaklar özel anahtarla aç›labilecek tarzda olacakt›r. 2. Bölümlendirme Her bir hücrenin iç hacmi birbi- Hücre içi bas›nc›n iç ark veya baflka bir nedenle artmas› durumunda iflletme personeli için bir tehlike yaratmayacak ve bas›nc› hücrenin üst taraf›na verecek flekilde her bölümde tahliye klepeleri vard›r. rinden metal levhalarla ayr›lm›fl afla¤›daki bölümlerden oluflmaktad›r. 2.1. Kesici bölümü 2.2. Kablo ba¤lant› bölümü 2.3. Bara bölümü 2.4. Röle ve kumanda kontrol Bölümü Arabal› kesici bölmesinin önünde özel anahtarla aç›labilir hücre kap›s› vard›r ve kesici arabas›, hücre kap›s› aç›kken ileri geri hareket ettirilebilir. Kesici bölümü, bara bölümü ve kablo ba¤lant› bölümü aras›ndaki metal levhalar›n üzerinde hareketli kontaklar›n (arabal› kesici üzerindeki difli kontaklar ) girifl için öngörülen geçit kovanlar› (Bushing) olacakt›r. Kesici bölümünde, kesicinin mekanik sürülmesi ile aç›lan veya kapanan otomatik metal klapeler bulunur. Bu metal levhalardan üretilen klapeler, kesicinin hareketi ile yönlenen, içeri sürüldü¤ünde aç›lan, geri çekildi¤inde otomatik olarak kapanan (shutter) kapama düzene¤ine haizdir ve gerekti¤inde asma kilit ile kilitlenebilir özelliktedir. Kesici Bölmesi Bu bölüm; kesici arabas› , vakum veya SF6 tip kesiciyi ve iflletimine iliflkin tüm yard›mc› ekipmanlar› içermektedir. Bu bölümde; • Kesici arabas› • Vakum veya SF6 tip kesici • Kesici yerine sokulup ç›kar›l›rken aç›l›p kapanan ve bara bölümü ile kablo ba¤lant› bölümünü kesici bölümünden ay›ran metal klape sistemi 12 kV Gerilim Seviyesi Standart Hücre En 900 mm Yükseklik 2200 mm Genifllik 1750 mm Gerilim Trafolu ve Sigortal› Hücre En Yükseklik 900 mm 2200 mm Genifllik 2000 mm 36kV Gerilim Seviyesi Standart Hücre En 1600 mm Yükseklik 2600 mm Genifllik 2750 mm Gerilim Trafolu ve Sigortal› Hücre En Yükseklik 1600 mm 2600 mm Genifllik 2750 mm 125 • Kontrol ve kumanda için soket fifl sistemi • Kesici ile topraklama ay›r›c›s› aras› mekanik ve elektrikli kilitleme düzene¤i • Kesici kutuplar›na ba¤lanan bak›r baralar› ve üzerindeki 1250 A veya 2500 A‘lik silindirik yap›da difli kontaklar bulunmaktad›r. Devre kesici tipi, ifllemi ve anma de¤erleri müflteri taraf›ndan onaylanm›fl tek hat flemas›na uygundur. Kesicinin girifl ve ç›k›fla ait hareketli kontaklar›, düflük kontak direnci ve iyi havaland›rma sa¤lamaya yönelik olarak gümüfl kaplama, yayla s›kmal›, silindirik yap›da ve kendi ekseni etraf›nda dönebilen yap›dad›r. Ayn› anma de¤erindeki devre kesici arabalar›, kendi aralar›nda de¤ifltirilebilir yap›dad›r. Tüm kesiciler, tip testi kendi imalatç›lar› taraf›ndan yap›lm›fl vakum / SF6 teknolojisinde, hareketli parçalar› bak›ms›z, d›fl ortama karfl› tamamen kapal› ve korumal›, iflletme bak›m›ndan emniyetli, çok h›zl› yeniden kapamaya uygundur. Kesicilerin kapama yay›, motor kurmal› ve ba¤›ms›z manuel operasyona imkan tan›r. Devre kesici yay kurma göstergesi, mekanik olarak çal›flan devre kesicinin anahtarlama durumunu gösteren bir cihaza ve mekanik operasyon sayac›na sahiptir. Devre kesici arabas›n›n iflletme pozisyonu ve test pozisyonunu gösteren mekanik gösterge düzene¤i bulunmaktad›r. Kesici arabas›, flu konumlar› sa¤lamaktad›r; ‹flletme Konumu Ana ve yard›mc› devreler, karfl›l›klar› ile irtibatl› durumda ve ke- 126 sici enerjilenebilir, kesici arabas› hücre topraklama sistemine ba¤l› durumdad›r. Test Konumu Ana devreler ayr›lm›fl ancak yard›mc› devreler (fifl-soket sistemi) ba¤l› durumdad›r. ‹zole pozisyonundaki kesici, tamamen hücre içindeki kesici bölümünde bulunur ve ana devredeki metal klapeler (Shutter) kapal›d›r. Bu pozisyonda kesici ile ilgili her türlü açma-kapama ifllemi yap›labilir. D›flar›da Konumu Ana ve yard›mc› devreler ayr›lm›fl , kesici hücre içerisinden d›flar›ya ç›kart›lm›flt›r. Kesici arabas› hücre d›fl›nda iki sabit iki döner tekerlek yard›m› ile istenilen pozisyonda hareket ettirilebilir. Her bir devre kesicide flu ekipmanlar bulunmaktad›r; • Açma bobini • Kapama bobini • Kapama bobiniyle tekrar kapamaya uygun motor tahrik mekanizmas› • 46 veya 64 kutuplu fifl – soket ba¤lant› sistemi • Açma kapama sayac› • Kesici yard›mc› kontaklar› Kesici arabas› iflletme veya test konumunda, kesici aç›k iken hücre ile mekanik kilit tertibat› çözük, kesici kapal› iken kesiciden alaca¤› mekanik ihbar vas›tas›yla hücre ile mekanik irtibat› ba¤l›d›r. Kablo Ba¤lant› Bölmesi Kesici bölümü ile bara bölümünden metal veya izole levhalarla ayr›lm›fl olan bu bölümde afla¤›daki ekipmanlar bulunur. • Yard›mc› kontakl› topraklama tertibat› • Ak›m trafolar› • Gerilim trafolar› • Kapasitif gerilim bölücü izolatörler • Kablo ba¤lant› terminalleri Bu bölümde ulafl›m ana gövdeye c›vatalarla ba¤lanm›fl ön ve arka plakalar›n ç›kar›lmas›yla mümkün olabilecek, alt bölümü tamamen kapal›, kablo girifline uygun delikler aç›lm›flt›r. Arka kapatma kapaklar›n› yetkili teknik elemanlar haricinde açmak teklikeli ve yasakt›r. E¤er bu bölüme müdahale ihtiyac› varsa tesisteki yetkili teknik eleman›n bilgisi ve gözetiminde gerekli tüm uyar› ve tedbirler yap›ld›ktan sonra iflleme bafllanmal›d›r. Topraklama ay›r›c›s› sabit tip, el ile kurmal› ve hücrenin k›sa devre dayan›m ak›m›na eflit de¤erde k›sa devre üzerine kapatabilme özelli¤ine haizdir. Topraklama ay›r›c›s›n›n konum göstergesi, do¤rudan topraklama ay›r›c›s›n›n ana mili üzerinden al›nan bilgi ile hücre ön yüzünde görülebilir. Topraklama ay›r›c›s›n›n devreye al›nmas› hücrenin önünden bir kurma kolu vas›tas›yla yap›l›r. Ak›m trafolar›, IEC 60185 ‘a uygundur. ‹htiyaca uygun flekilde ve tek hat flemalar›nda belirtilen de¤er ve oranlardad›r. Girifl / ç›k›fl devre kesicili hücrelerde bulunan gerilim trafolar›, sabit tip montajl› ve kablo ba¤lant› bölümünde olabildi¤i gibi bara bölümünde de olabilir. Bu durumda, gerilim trafolar›n›n primer tara- f›nda sigorta kullan›lmayabilir. Gerilim trafolar›n›n sekonder taraflar› sigorta ile korunur. Ölçü hücrelerinde kullan›lan gerilim trafolar›, arabal› tipte olacak ve primer ak›m s›n›rlama sigortalar› ile donat›lm›flt›r. Gerilim trafosu arabas› geri çekilip test pozisyonuna getirildinde uçlar› izole etmek için klapeler kapan›r. Bara Bölümü Bara bölümü, hücrenin üst bölümünde, metal ay›r›mla di¤er bölümlerden ayr›lm›fl olup epoxy reçine izolatörlerle desteklenmifl 3 adet tek faz dikdörtgen kesitli elektrolitik bak›r baray› ve devre kesicisine ba¤lant›y› içermektedir. Baralar, 3 fazl› olacak ve tüm dinamik, termik, ve dielektrik mukavemetlere karfl› dayanacak de¤erlerde olacakt›r. Baralar; kat› çekilmifl, yüksek iletkenlik katsay›l› (min. 58) elektrolitik bak›rdan mamuldür. Ana baralar ile tali baralar aras› ba¤lant›lar, DIN normlar›na uygundur. Baralar ve tali ba¤lant› için anma k›sa devre ak›m› sonucu oluflan termik ve manyetik kuvvetlere dayanacak flekilde yeterli destekleme ve sa¤lamlaflt›rma sa¤lanm›flt›r. Bara sistemi hücrelerin her iki taraf›ndan genifllemeye müsaittir. Tüm bara uçlar› genifllemeye imkan sa¤lamas› için herhangi bir tadilata gerek olmadan birlefltirilebilen yap›dad›r. Bara bölmesinde yal›t›m hava ile sa¤lanm›flt›r. ‹stek üzerine ›s› ile büzüflebilen makaron kullan›larak izoleli bara sistemi de yap›labilir. Kumanda ve Röle Bölmesi Bu bölüm, hücrenin ön üst bölümünde bulunur ve tamamen ka- 128 pal›, müstakil yap›dad›r. Proje gereçlerine uygun tüm malzeme gerekli ba¤lant›lar› yap›lm›fl, ba¤lant› iletkenleri ve terminaller uygun bir flekilde iflaretlenmifl ve standartlarda belirtilen renklerle kodland›r›lm›fl vaziyettedir. Dijital tip koruma röleleri, ölçü aletleri, sayaçlar, sinyal lambalar›, butonlar, ›fl›kl› ar›za ihbar tablolar› pako flalterleri hücrenin ön yüzünde ve hücre kapal› iken yer seviyesinden kolayca görülebilecek ve kumanda edilebilir seviyededir. Alçak gerilim bölümüne sistem gerilim alt›nda iken eriflilebilir. Hücreler aras› yard›mc› kablo ba¤lant›lar›n› ihtiva eden bir kablo kanal› vard›r. lanm›flt›r. Topraklama bak›r› kablo ba¤lant› bölümünden kesici bölümüne hücre içi koruma derecesini bozmadan geçip ve kesici arabas› üzerindeki lale biçimi difli kontakla birleflerek topraklama irtibat› sa¤lanm›flt›r. Koruma Derecesi Orta gerilim hücreleri, DIN VDE 0670 part 6, IEC 60259 ve IEC 60298 standartlar›na uygun olarak afla¤›da belirtilen koruma s›n›flar›na haizdir. • Kap›lar kapal›yken: IP4X ve IP50 • Kesici bölümü kap›s› aç›kken: IP3X ‹flletme Güvenli¤i ve Kilitlemeler ‹flletme anahtarlar›, yerlerine ancak gerekli kilitleme koflullar›n›n sa¤lanmas› halinde yerlefltirililebilir. Aksi halde anahtarlar›n yerlerine oturmas›n› sa¤layan metal perdeler aç›lmaz. Bu perdeler, kilitleme mekanizmalar›n›n gereksiz yere zorlanmas›n› önleyecek flekilde dizayn edilmifltir. Kesici arabas›, özel anahtar ve tak›m gereksinimi olmadan tüm kilitlemeleri çözüldükten sonra hücre d›fl›na ç›kart›labilir. Kesici arabas›n›n üst bölümünde bir gözetleme penceresi bulunur ve bu pencere iç ark oluflumundaki bas›nca dayan›kl›d›r. Kesici arabas›, afla¤›da belirtilen mekanik kilitleme flartlar›n› yerine getirmektedir; • Kesici kapal› konumdayken; kesici arabas›n›n test pozisyonundan, iflletme pozisyonuna sürülmesi veya iflletme pozisyonundan test pozisyonuna geri çekilmesini önleyen kilitleme • Kesici arabas› ara konumda iken yani test pozisyonu ile ifllet- 130 me pozisyonu aras›nda bir yerde kesicinin kapat›lmas›n› engelleyen kilitleme • Topraklama ay›r›c›s› kapal› iken kesicinin iflletme pozisyonuna al›nmas›n› veya kesici iflletme pozisyonundayken topraklama ay›r›c›s›n›n kapanmas›n› önleyen kilitleme • Kesici arabas› iflletme pozisyonundayken yard›mc› devre fifl – soket sisteminin ç›kar›labilmesini önleyen kilitleme • Yard›mc› devre fifl-soket sistemi tak›lmadan kesici arabas›n›n içeri sürülmesini engelleyen kilitleme • Yard›mc› devre fifl soket sistemi kilitlemesini çözmeden kesici arabas›n›n d›flar› ç›kabilmesini engelleyen kilitleme Topraklama Hücrenin ana gövdesi ve tüm ak›m tafl›mayan metal aksamlar topraklama için özel olarak kullan›lan bak›rdan yap›lm›fl ve 150 mm2 kesitten az olmayan uygun bir topraklama baras› ile toprak- Korozyona Karfl› Önlem ve Boyama Orta gerilim hücrelerinde kullan›lan her türlü malzeme; c›vata, pul, yayl› pul, somun, kilitleme parçalar› vs, paslanmaya ve korozyona karfl› mukavim metalden yap›lm›fl ve sar› renkte elektro galvanizlidir. Boyanacak olan metal parçalar›n› ve hücrenin iç ve d›fl k›s›mlar›ndaki pas, kaynak çapaklar› temizlenir, sivri kenarlar tafllan›r, metal yüzey üzerindeki çizikler z›mparalanarak düzeltilirler. Sac üzerindeki ya¤ alma ifllemleri için özel olarak üretilmifl temizleme ve fosfatlama malzemesi kullan›l›r. Daha sonra toz boya kabinlerinde her taraf› toz boya ile standart renk olan RAL 7032 renginde elektrostatik yöntem ile boyan›r. Toz boya kaplanm›fl parçalar, boya f›r›n›nda 200 °C’de ortalama 30 dakika f›r›nlanarak boyan›n sertleflmesi sa¤lan›r. Boya kal›nl›¤›, aksi flartnamelerde belirtilmedikçe ortalama 80 mikrondur. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ Aeroderivatif Gaz Türbinleri GE Power & Water GE’nin aeroderivatif gaz türbinleri, 13 ila 100 MW aras› enerji üretimini, yüksek verim ve çal›flma esnekli¤i ile birlefltirerek endüstride genifl kitlelere ulaflmay› baflarm›fl ve 96 milyon saatin üstünde toplam çal›flma saatine kavuflmufltur. 132 GE Power & Water’›n Aeroderivatif Gaz Türbinleri Bölümü, endüstriyel ve elektrik üretimi uygulamalar›nda kullan›lan aeroder›vatif gaz türbini setlerinin tedarikçisidir; ayn› zamanda aeroderivatif gaz türbin hizmeti sa¤lay›c›lar›ndand›r. GE’nin uçak motoru teknolojisi üzerindeki Ar-Ge çal›flmalar›na yapt›¤› yat›r›mlar, LM gaz türbinleri serisinin teknoloji, performans, çal›flma esnekli¤i ve müflteriye katt›¤› de¤er aç›s›ndan lider konumunu korumas›n› sa¤lar. GE’nin aeroderivatif gaz türbinleri, 13 ila 100 MW aras› enerji üretimini, yüksek verim ve çal›flma esnekli¤i ile birlefltirerek endüstride genifl kitlelere ulaflmay› baflarm›fl ve 96 milyon saatin üstünde toplam çal›flma saatine kavuflmufltur. GE aeroderivatif gaz türbinleri ürün serisi; ecomagination onayl› LMS100* (100 MW, basit çevirimde yüzde 44 ve kombine çevirimde yüzde 54’e ulaflan ve- LM6000, ileri emisyon teknolojisi, çal›flma esnekli¤i ve çeflitli yak›t kullan›m› ile tüm enerji kullan›c›lar›na hizmet etme özelli¤ine sahiptir. rimlilik), LM2500 (18-35 MW, basit çevirimde yüzde 39, kombine çevirimde yüzde 50’ye kadar ve- rimlilik) ve LM6000 gaz türbini modellerini içerir. Ecomagination Onayl› LM6000 LM6000, ileri emisyon teknolojisi, çal›flma esnekli¤i ve çeflitli yak›t kullan›m› ile tüm enerji kullan›c›lar›na hizmet etme özelli¤ine sahiptir. GE, Ocak 2011'de 20 milyon faaliyet saatini aflk›n bir deneyime sahip LM6000 gaz türbinlerinin binincisini sevk etmifltir. • LM6000, basit cevirimde yüzde 42, kombine çevirimde yüzde 55’e varan verimlilik ve kombine çevirimde 60 – 250 MW kapasiteli enerji üretim tesisleri için ideal bir aeroderivatif gaz türbinidir. • LM6000PF, kat› NOx gerekliliklerini karfl›lamak amac›yla sergiledi¤i emisyon ilerlemeleri için 2010’da ecomagination onay› alm›flt›r. • 15ppm NOx kuru düflük emisyon, su tüketmeyen • H›zl› devreye girme, 10 dakika içinde maksimum güce ulaflma özelli¤ine sahiptir. • Kompakt boyut, befl dönümden bile küçük bir alana kurulabilir. • Yüzde 99 güvenilirlik ve yüzde 98 emre amadelik sergilemifltir. • Kombine çevrim ve kojenerasyon uygulamalar› için s›n›f›n›n en verimli LM ünitesidir. • Eflsiz çal›flma esnekli¤i, çeflitli yak›t kullan›m› ve kan›tlanm›fl ileri emisyon teknolojisine sahiptir. • Hafif, modüler tasar›m – kolayca korunur ve tafl›n›r. 134 DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ AG ve OG Panolar›na Yönelik Çözümler Serhat YANIBOL, Ürün Müdürü Emas Afi AG bölmesi, hücre tipine uygun olarak kullan›lan sinyal lambalar›, butonlar, koruma röleleri, yard›mc› röleler, ölçü aletleri ve bunlar›n yard›mc› donan›mlar›n›n tesis edildi¤i bölmedir. Mekanizma bölmesi ise hücre içerisinde kullan›lan yük ay›r›c›, gazl› ay›r›c›, kesici ve topraklay›c› gibi devre elemanlar›n›n mekanik tahriklerinin ve birbiri ile olan mekanik kilitlemelerin gerçeklefltirildi¤i k›s›md›r. 136 Emas’›n elektroteknik ürünler grubunda; kumanda butonlar›, sinyal lambalar›, kumanda kutular›, pedallar, s›n›r flalterler, motor koruma flalterleri, mini, mikro ve buton sviçler, mandall› anahtarlar, seviye kontrol cihazlar›, endüstriyel röleler, analog ve dijital zaman röleleri, dijital panelmetreler, röle soketleri ve benzeri parçalar yer almaktad›r. Firma, otomotiv sanayi alan›nda, baflta ana üretici firmalara oriji- nal yedek parça olmak üzere marfl kontak anahtarlar›, far kontak anahtarlar›, sinyal ve flaflör anahtarlar›, vites ve fren otomatikleri ve korna dü¤meleri gibi parçalar imal etmektedir. Emas, orta ve alçak gerilim panolar›na yönelik de çok çeflitli çözümler ve ürünler sunmaktad›r. AG bölmesi, hücre tipine Emas, ISO 9001:2008, TSE, TSEK, UL, CSA, VDE, GOST ve CE belgelerine sahip olup, üretim aflamas›nda kulland›¤› her türlü malzeme için kalite kontrol ünitesinin devrede oldu¤u bir sisteme sahiptir. uygun olarak kullan›lan sinyal lambalar›, butonlar, koruma röleleri, yard›mc› röleler, ölçü aletleri ve bunlar›n yard›mc› donan›mlar›n›n tesis edildi¤i bölmedir. Mekanizma bölmesi ise hücre içerisinde kullan›lan yük ay›r›c›, gazl› ay›r›c›, kesici ve topraklay›c› gibi devre elemanlar›n›n mekanik tahriklerinin ve birbiri ile olan mekanik kilitlemelerin gerçeklefltirildi¤i bölmedir. Bu bölmelerde güvenli¤in sa¤lanmas› için kilitleme düzenekleri TEDAfi MYD’de istenen tüm 138 kilitlemeleri sa¤layacak flekilde imal edilir. Emas’›n müflterilerine sundu¤u çözümler aras›nda kumanda butonlar›, s›n›r flalterler, pako flalterler, kutular-pedallar, endüstriyel röleler, ray tipi koruma ve kontrol röleleri, asal sviçler, sinyaller ile endüstriyel fiflprizler yer almaktad›r. Standartlar, Belgeler ve Sertifikalar Emas, ISO 9001:2008, TSE, TSEK, UL, CSA, VDE, GOST ve CE belgelerine sahip olup, üre- tim aflamas›nda kulland›¤› her türlü malzeme için kalite kontrol ünitesinin devrede oldu¤u bir sistem kullanmaktad›r. Kullan›c›lar›n öncelikle yerli üretim yapan firmalar› inceleyip, bu firmalardan tedarik yoluna gitmesi, Türkiye’nin kalk›nmas›nda önemli bir rol oynamaktad›r. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ Tek Yönde Enerji Ölçümü Yapabilen Analizör Serisi Gülboy Mühendislik AG flebekelerin elektriksel parametrelerinin ölçümünde kullan›lan Diris A20, tek yönde enerji ölçümü yapabiliyor. Cihaz›n haberleflme özellikleri de bulunuyor. Bir fazl›, iki fazl› ve üç fazl› devrelerde alçak gerilim ve orta gerilim tesislerinde kullan›lan birçok elektriksel parametreyi ölçme yetene¤ine sahip bir cihaz olan Diris A40 ise sayaç ifllevini de yerine getirebiliyor. De¤iflen ihtiyaçlar ve elektrik tesislerinin gün geçtikçe daha karmafl›k yap›ya bürünmesi, yeni ürünlerin ortaya ç›k›fl›n› h›zland›rm›flt›r. 15 y›l› aflk›n deneyimiyle Socomec, enerji ölçüm ve izleme alan›ndaki ürünlerine h›zla yenilerini eklemektedir. Yüzlerce kullan›c›s› olan Socomec, sistem entegratörleri, panocular, fabrika ve bina iflletmecilerine yeni Diris serisi ile iflletme bak›m masraflar›n› azaltma ve enerji giderlerini kontrol alt›na alma sürecinde büyük kolayl›klar sunmaktad›r. Socomec Diris A10/A20/A40 (IEC 61557-12'ye uygun) Gülboy Mühendislik, basit uygulamalar için Diris A20 ( alçak gerilim ) ve daha geliflmifl uygulamalar için Diris A40 (alçak gerilim ve orta gerilim ) olmak üzere 2 ana ürün grubuyla piyasada yer almaktad›r. 2009 y›l› içinde Diris A10 ray tipi analizörler ve A60 güç ve enerji kalitesi analizörleri de bu ürün ailesine kat›lm›flt›r. Diris A20 Enerji Analizörü Diris A20, AG flebekelerin elektriksel parametrelerinin ölçümünde kullan›lan, tek yönde enerji ölçümü yapabilen ve haberleflme özelliklerine sahip bir cihazd›r. LCD ekranda 3 ölçüm ayn› anda görüntülenebilir. Arka ayd›nlatma gerilim var oldu¤unda, ak›m var oldu¤unda ya da yard›mc› gerilim uyguland›¤›nda çal›flacak flekilde ayarlanabilir. Her faz›n ak›m› ve nötr ak›m› ölçümü (I1, I2, I3, In ), faz/faz ve faz/nötr gerilimleri, her faz için ve toplam aktif P, reaktif Q ve görünen (S) güç, her faz için ve toplam güç faktörü PF (L/C) ve 140 frekans F ölçülür. Cihaz ayr›ca ak›m ve gerilim THD ölçümü yapmaktad›r. JBUS/MODBUS® protokolü ile (en fazla 38.400 baud’a kadar RTU modunda 3, 6 ve 16 fonksiyonlar› kullanarak) ve 3 telli (+, - ve toprak) RS485 hatt› üzerinden izleme ve konfigürasyon yap›labilir. Diris A20 ‹çin Kullan›labilecek Tak/Kullan Modüller Modül 1: Enerji için pals ç›k›fl modülü Modül 2: RS485 MODBUS RTU modülü Socomec; sistem entegratörleri, panocular, fabrika ve bina iflletmecilerine yeni Diris serisi ile iflletme bak›m masraflar›n› azaltma ve enerji giderlerini kontrol alt›na alma sürecinde büyük kolayl›klar sunmaktad›r. Diris A40 fiebeke Analizörü Diris A40 bir fazl›, iki fazl› ve üç fazl› devrelerde alçak gerilim ve orta gerilim tesislerinde kullan›lan birçok elektriksel parametreyi ölçme yetene¤ine sahip, ayn› zamanda sayaç ifllevini de yerine getiren pano tipi flebeke analizörüdür. Ölçülen de¤erlerin tamam› ve cihaz›n ayarlar›, ekran› üzerinden izlenebilir. ‹stendi¤inde 4 kadranda enerji ölçümü yapabilen, ak›m ve gerilim harmoniklerini gösterebilen, alt/üst eflik de¤erlerini izleyebilen ve haberlefl- me özelliklerine sahip bir cihazd›r. Her faz için ve toplam ak›m (I1, I2, I3 ve IN), faz/faz ve faz/nötr gerilimleri, her faz için ve toplam aktif P (+/-), reaktif Q (+/-) ve görünen S güç, her faz için ve toplam güç faktörü PF (L/C) ve F-frekans ölçülür. Cihaz, 63. dereceye kadar THD ölçümü yapmakta; ayn› zamanda gerilim ve ak›m harmonik de¤erlerini detayl› olarak ölçmektedir. Diris A40 ‹çin Kullan›labilecek Tak/Kullan Modüller Modül 1: Pals ç›k›fl [2 adet aktif, reaktif veya görünen enerjiye 142 oranl› ayarlanabilir pals ç›k›fl (+/-kWh, +/-kVArh, kVAh)] Modül 2: RS 485 MODBUS RTU haberleflme [RS485 üzerinden 2 veya 3 telli, MODBUS RTU protokolü ile maks. 38400 baud h›zda haberleflme] Modül 3: RS485 PROFIBUS DP haberleflme [RS485 üzerinden PROFIBUS DP protokolü ile maks. 12 Mbaud h›zda haberleflme] Modül 4: Ethernet haberleflme [TCP üzerinde Modbus RTU protokolü ile ethernet haberleflme] Modül 5: S›cakl›k modülü [Harici PT100 s›cakl›k sensörü girifl ve ortam s›cakl›¤› ölçümü] Modül 6: Analog ç›k›fl [3I, In, 3U, ™P, ™Q, ™S, ™cos º, F de¤erlerine ayarlanabilen 2 adet analog ç›k›fl] Modül 7: Alarm veya kontrol/kumanda modülü [Pals say›c› veya konum sinyali için 2 girifl, alarm izleme veya kumanda için 2 ç›k›fl. ‹zleme amaçl› kullan›ld›¤›nda 3I, In, 3U, +/™P, +/-™Q, +/-™S, THD I, THD In, THD U de¤erlerinden herhangi biri için eflik de¤eri, gecikme ve hizteresis ayar› yap›labilir] Modül 8: Bellek modülü zaman etiketli olarak geçmifl de¤erleri ve olaylar› saklamaktad›r. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ Hayat Kimya Ka¤›t Fabrikas› Kojenerasyon Sistemi Lütfü AYDIN, Ka¤›t Fabrikas› Direktörü Muammer T‹MUR, Ka¤›t Proje Koordinatörü Hayat Kimya Hayat Kimya bünyesinde bulunan ka¤›t fabrikas›nda kullan›lan kojenerasyon sisteminde daha önce denenmemifl birçok yenilik gerçeklefltirildi. Böylece, 1 ton ka¤›t üretmek için gereken 3.000-3.300 kW’l›k enerji 2.300 kW’ya düflürüldü. Bu sayede de fabrikan›n enerji maliyetlerinin di¤er iflletmelerin yüzde 50-60 afla¤›s›na çekilmesi sa¤land›. Y›lbafl›nda devreye al›nan ikinci sistem ise mevcut kojenerasyondan daha yüksek verimlilik de¤erlerine ulaflt›. 144 Sistemin Kurulum Süreci ve Yaflanan Sorunlar Sektörde kullan›lan ka¤›t makinelerinde 1 ton ka¤›t üretmek için yaklafl›k 3.000-3 300 kW’l›k enerji harcanmaktad›r. 3 000 kW’›n 1.150 kW’› elektrik enerjisi, geri kalan 1.850 kW’› ›s› enerjisidir. Söz konusu enerjinin 850 kW’› buhar, 1.000 kW’› ise do¤algaz yakarak kurutmada kullan›lmaktad›r. ‹lk ka¤›t makinesinin projelendirme toplant›lar› s›ras›nda, yap›lacak makinenin daha az enerji tüketmesi ve rekabetçi olmas› gerekti¤i yönünde fikir birli¤ine var›ld›. Toplant›n›n gerçeklefltirildi¤i ekibin içerisinde yer alan Ahmet Ifl›klar, y›llar önce Kastamonu Entegre’de MDF kurutmada bir teknoloji kullanmaktayd›. Bu sistemde öncelikle bir do¤algaz türbini al›nm›fl, burada gaz yak›larak elektrik üretilmifl ve bu süreçte a盤a ç›kan egsozt gaz›ndan buhar üretilmifltir. Artan egsozt gaz› ile de MDF kurutulmufltur. Sistem 1990’l› y›llar›n bafl›nda devreye al›nm›fl ve o zaman›n flartlar›nda MDF sektöründe 盤›r açm›flt›r. Söz konusu proses hayata geçirilirken makine tedarik- çisi sorumluluk kabul etmemifl ve projenin uygulanmamas›n› önermifltir. Ancak netice çok iyi olunca sektör dergilerinde a¤aç sanayiinde yeni konsept diye lanse edilmifltir. Bundan sonra Kastamonu Entegre bünyesinde yap›lan bütün tesislerde bu sistem kullan›lm›flt›r. Bu projenin bir benzeri de ka¤›t tesisinde uygulanm›flt›r. Proje ilk defa hayata geçirilen bir fley oldu¤u için daha önceden kurulmufl ve çal›flan bir sistemi inceleme flans› olmam›flt›r. Bu projenin en büyük riski 500 derecelik ›s›y› ka¤›da verme sürecidir. Çünkü, ciddi yang›n riski bulunmaktad›r ve makine zarar görebilir. Bunun d›fl›nda ka¤›t ve enerji üreten 2 ayr› ekipman›n nas›l haberlefltirilece¤i; birinin durmas› halinde di¤erine ne olaca¤›; ka¤›t üretenin ihtiyaç duydu¤u enerjinin di¤er makine taraf›ndan karfl›lanamamas› veya ihtiyaç duyulandan fazla enerjinin ne yap›laca¤› ile ilgili birçok soru iflareti vard›. Zamana karfl› yap›lan yar›flta, makine imalatç›s› ile birlikte projelendirme yap›ld›. Türbinler al›nd› ve montaj yap›ld›. ‹lk etapta türbinler devreye al›nmadan, konvansiyonel sistemde bir, bir buçuk ay çal›fl›ld›. Sonuçta ton bafl›na 3.000-3.100 kW enerji harcand›¤› görüldü. Bu süre zarf›nda da sürekli olarak kontrol ve denemeler yap›ld›. 2 ay sonra gaz, ilk kez ka¤›t makinesine al›nmaya baflland›¤›nda bu rakam› 2.300 kW’ye düflürüldü. S›cak hava ile kurutma bafllay›nca da do¤al olarak gaz kullan›m oranlar› düfltü. Böylece ton bafl›na kullan›lan enerji maliyeti afla¤›ya çekildi. Normal bir sistemde ton bafl›na 3.100-3.300 kW harcan›rken ka¤›t fabrikas›nda 2.300 kW harcanmaktad›r. Türbinde elde edilen fazla elektrik enerjisi ise flebekeye sat›lmaktad›r. Bu suretle dolar olarak ton bafl›na rakiplere göre yüzde 50-60 avantajl› konuma gelinmektedir. Söz ko- 146 Hayat Kimya’ya ait ka¤›t fabrikas›, ton ka¤›t için en az su tüketen flirketler s›ralamas›nda Avrupa’da üçüncü; en az enerji ile ka¤›t üreten tesisler s›ralamas›nda ise ikinci s›radad›r. nusu proje, uluslararas› seminerlerde kat›l›mc›lara aktar›lm›flt›r. Avrupa’n›n en büyük ka¤›t üreticileri, kojenerasyon sistemini nicelemek için fabrikay› ziyaret etmifltir. Yabanc›lar›n bu sistemi kurmaya çekinmesinin temel nedeni sistemin mant›¤›d›r. Yabanc›lar›n ç›kan sorunlar›n nas›l çözülece¤i ile ilgili bir görüflleri bulunmamaktad›r. Klasik sistemde buhar üretmek için gaz türbininden elektrik elde edilir. A盤a ç›kan s›cak hava ise buhar elde etmek için kullan›l›r. Ka¤›t kurutmada kullan›lacak s›cak havada brulörler devreye girmektedir. Yabanc›lar, türbin ç›k›fl›ndaki egsozt gaz› kalitesi ile brulör ç›k›fl›ndaki egsozt gaz› kalitesinin birbirini tutmamas›ndan endifle etmektedir. Söz konusu sorun, ka¤›d›n kurutma esnas›nda hafllanmas›na veya beyazl›¤›n›n düflmesine neden olabilmektedir. Yeni Sistemin Çal›flma Prensibi ‹kinci fabrikada tecrübeler ›fl›¤›nda ayn› sistemin daha da geliflmifli uygulanm›flt›r. Bu sistemde türbine do¤algaz verilmektedir. Do¤algaz türbinde yanmakta ve 7.5 MW elektrik üretilmektedir. Bu elektri¤in karfl›l›¤› olarak da 15 MW s›cak hava ortaya ç›kmaktad›r. 7.5 MW elektrik fabrikada kullan›lmaktad›r. 15 MW s›cak havay› ise normal konvansiyonel sistemlerde kazana gitmekte ve orada buhar üretilmektedir. O buhardan ise buhar türbiniyle elektrik üretilir ya da bu buhar proseste kullan›l›r. Yeni sistemde ise 7.5 MW’lik türbinin egsoztundan ç›kan 500 derecelik 15 MW s›cak hava, bir kanal vas›tas›yla ka¤›t makinesine verilerek kurutma ifllemi yap›l›r. Buradan 340 derece s›cakl›¤›nda hava ç›kmaktad›r. Kazana giden hava budur. Kazanda buhar üretilir. ‹fllemin ard›ndan 200 derece s›cakl›¤a düflen hava, bir baflka düflük bas›nçl› kazana girer ve 2 bar buhar üretilir. Oradan 155 derece ç›kan hava su ›s›tma sistemine gider. Orada ka¤›t fabrikas›n›n ihtiyaç duydu¤u suyu ›s›t›r. Bu seri hatt›n üzerinde 4 adet ekipman bulunmaktad›r. Hepsi birbirine seri dizilmifltir. 148 Birinde ar›za olmas› durumunda di¤erlerinde problem oluflabilir. Bu problemler, günlerce süren toplant›lar sonucunda bir mant›k silsilesi çerçevesinde çözülmüfltür. Bu mant›¤› oluflturup do¤ru biçimde çal›flt›rmak, yabanc›lar›n çok ilgisini çekmektedir. Bu sistemi yapmak için sadece mant›¤›n›n çözülmesi yeterli de¤ildir. Baz› koflullar›n da oluflmas› gerekmektedir. Hayat Kimya’n›n Yeni Köy tesislerinde yerleflmifl 4 adet iflletme bulunmaktad›r. Ayn› flirket bünyesinde bulunuldu¤u için çok rahat enerji al›flverifli yap›labilmektedir. Yani, fazla varsa alan içerisinde yer alan baflka bir tesise transfer edilebilmekte; eksik varsa oradan al›nabilmektedir. Böyle bir sistem, sadece ka¤›t fabrikas› için kurguland›¤›nda ise karl›l›k bu kadar fazla olmayabilir. Yeni tesiste s›cak havan›n enerjisinden yararlanmak ad›na 2. kazan kurulmufltur. Di¤er hatta so¤uk su üretim sistemi sat›n al›nm›flt›r. Buraya 220 derece s›cakl›kta gaz verilmektedir. Buradan so¤uk su üretilmektedir. Üretilen so¤uk su, çocuk bezi üreten makinelerin ortaya ç›kard›¤› ›s›y› so¤utmakta kullan›lmaktad›r. Bu sistem TSKB’nin verdi¤i destekle yap›lm›flt›r. Yüzde 75 olan tesis verimlili¤i, yap›lan iyilefltirmelerle yüzde 87’ye ç›kart›lm›flt›r. Ancak, bu verimlilik sadece sistem kurulumunda göz önünde bulundurulmam›flt›r. Sistem bileflenlerinin de enerji tasarruflu olmas› için çaba harcanm›flt›r. Avrupa’daki ka¤›t fabrikalar›nda denetim yapan bir kurulufl bulunmaktad›r. Hayat Kimya’ya ait ka¤›t fabrikas›, bu kuruluflun verilerine göre su tüketiminde ton ka¤›t için en az su tüketen flirketler s›ralamas›nda Avrupa’da 3. s›rada; en az enerji ile ka¤›t üreten 2. fabrika konumundad›r. Ton bafl›na toplamda 2300 kW, elektrik enerjisinde 965 kW harcanmaktad›r. DOSYA ENERJ‹ ÜRET‹M‹ I/O-Sistem ve IEC Telekontrol Protokolleri Wago Yeni Wago telekontrol modülleri, 750-872 kontrolör ve Wago I/O-IPC (758-870, 750-875) ile sunuluyor. Her iki ürün de IEC 61131’e göre CodeSys V2.3 ile programlan›yor. Söz konusu, IEC standartlar› besleme flebekelerini, trafo merkezlerini, entegre pompa istasyonlar›n› ve hidro elektrik santrallar› ile rüzgar ve günefl enerjisi çiftliklerini bir kontrol sistemi içerisinde izleme kabiliyetini beraberinde getiriyor. Uluslararas› standardize edilmifl protokoller, altyap› projelerinde her geçen gün daha önemli rol oynamaya devam ediyor. Wago I/O Sistem, hali haz›rda IEC 60870-5-101 ve -104’ü desteklemekte idi. fiimdi bu protokollere IEC 61850 ve IEC 61400-25’ te (rüzgar enerjisi için) eklenmifltir. Sonuç olarak bu sistemsel protokollerin Wago I/O Sistem taraf›ndan karfl›lanabiliyor olmas›, temel anlamda kullan›c›ya bu protokollerin yan›s›ra yüzlerce farkl› girifl/ç›k›fl/fonksiyon modülünün de kullan›m yolunu açmaktad›r. Yeni Wago telekontrol modülleri, 750-872 kontrolör ve Wago I/O-IPC (758-870, 750-875) ile sunulmaktad›r. Her iki ürün de IEC 61131’e göre CodeSys V2.3 ile programlanmaktad›r. Uygulama alan›na gore 32 bit tabanl› kontrolörden yüksek performansl› IPC’ye kadar farkl› seçenekler sunulmaktad›r. Özel konfigürasyon program›, beraberinde sunulmaktad›r. Bu IEC standartlar› besleme flebekelerini, trafo merkezlerini, entegre pompa istasyonlar›n› ve hidro elektrik santrallar› ile rüzgar ve günefl enerjisi çiftliklerini bir kontrol sistemi içerisinde izleme kabiliyeti sunmaktad›r. Wago kontrolör ve I/O-IPC IEC 60870-5-101, IEC 60870-5-104, IEC 61850 ve IEC 61400-25, yan› s›ra MODBUS-RTU ve TCP formatlar›n› da desteklemektedir. CodeSys kütüphanesi, IEC 61850 ve IEC 61400-25 için seçili LNC 150 Wago kontrolör ve I/O-IPC IEC 60870-5-101, IEC 60870-5-104, IEC 61850 ve IEC 61400-25, yan› s›ra MODBUS-RTU ve TCP formatlar›n› da desteklemektedir. (Logical node class) ve MMS haberleflme adreslemesini içermektedir. CoDeSys içerisindeki konfigürasyon arac›, IEC 61131 programlama bilgisine sahip olmadan da kodlar› üretmek için yeterli kabiliyeti sunmaktad›r. Bu arabirim, IEC 61850 konfigürasyon dosyalar›n›n import ve export (al/ver) ifllemlerinide yapmay› mümkün k›lar. Wago, burada all in one çözüm sunmaktad›r. Yani bir yandan IEC standartlar›nda izleme hizmeti sunarken öte yandan da gerekmesi durumunda Pitch kontrolüne kadar sisteme hakim olabilmektedir. Böylece, tek cihazda hem otomasyon hem de IEC haberleflmesi çözülebilmekte bu da ciddi bir tasarruf sunmaktad›r. Sistem, klasik bir yap›da yani mono blok olmay›p tamamen modüler ve isteye gore farkl› modüller ile fonksiyonel olarak geniflletilebilmektedir. IEC 60870-5-104 ile özellikle gaz da¤›t›m istasyonlar›na yönelik son derece fonksiyonel sistemler de oluflturmak mümkündür. Bunda en önemli etken WAGI I/O sistemin sahip oldu¤u 300’den fazla modülün yan›s›ra sisteme do¤rudan entegre olan EX-I modülleridir. Bu modüller, 152 IEC 60870-5-104 kabiliyeti ile birlikte hem sistemin tüm kontrolünün yap›lmas›n› sa¤larken hem de ek bir sisteme gerek kalmadan gaz ölçümlerinin IEC standartlar›nda izlenmesini beraberinde getirir.Yani bir yanda da¤›t›lm›fl PLC fonksiyonelli¤i di- ¤er yanda da IEC 60870 taban›nda veri iletimi. Böylece, PI control ile hacim ve bas›nç kontrolü, bumpless swichover, lokal kontrol ve scada ile tüm görsellefltirme entegrasyonu tek system alt›nda yap›labilmekte ve bu da ciddi bir kablolama, programlama ve sistem altyap›s› oluflturma iflleminden tasarruf sa¤layacakt›r. Hali haz›rda benzer bir system EON ile beraber gerçeklefltirilmifltir. Yine benzer bir uygulama orta gerilim flalt merkezinde gerçek- lefltirilebilmektedir. 750-872 kontrolör kullanarak ki Cark Zeiss AG ile all in one konseptinde flalt merkezinin izlenmesi ve kontrolü olarak bir system oluflturulmufltur. 750-872 kontrolör burada hem PLC hem de IEC 60870-5-104 taban›nda çal›flmakta ve KNX IO gateway üzerinden de bina otomasyon sistemine dahi veri transferi ve kontrolü sa¤lamaktad›r. Wago IEC ve PLC taban›nda sa¤lad›¤› bu fonksiyonelli¤i trafo izleme olarakta hali haz›rda uygulamaya sokmufltur. Benzer bir uygulama da Areva Polonya ile birlikte gerçeklefltirilmifltir. Bu uygulamada IEC 61850 ile data modellemeleri yap›lm›fl ve trafoya ait s›cakl›k ve durum bilgileri (YPTR), ya¤ sensor bilgileri (SIML), tap de¤ifltirme kontrolü (YLTC) ile jenerik proses IO (GGIO) bilgileri tafl›nm›flt›r. Burada tüm data tafl›mas›, ak›m ve gerilim bilgilerinin ifllenmesi ve okunmas› Wago I/O-IPC ve ilgili Wago IO modülleri ile gerçeklefltirilmifltir. Wago’nun burada sundu¤u ek ve ücretsiz bir hizmette tüm bu local control ve IEC veri modellemesinin yan›s›ra, CoDeSys ve Wago fonksiyonelli¤inin birlikte getirdi¤i Webserver özelli¤idir. Bu özellik, kullan›c›ya do¤rudan bir web browser ile sistem durumuna ulaflmay›, kontrol etmeyi ve bunlar› yaparken de herhangi bir ek maliyet ödememeyi garanti eder. 154 ELEKTRON‹K RS-232, RS-485, GPRS, TCP/IP Haberleflme Seçenekleri ile GCU (Gateway Control Unit) Modülü Mavili Elektronik Tek bir GCU modülü ile Maxlogic ak›ll› adresli yang›n alg›lama sistemi, 16 farkl› izleme merkezinden grafiksel olarak izlenebiliyor ve yönetilebiliyor. Mavili Elektronik; Maxlogic ak›ll› adresli yang›n alg›lama ve alarm sistemlerinin Supervisor yaz›l›m› kurulu bilgisayar ile ve/veya bina yönetim sistemleri ile haberleflebilmesi için GCU modülünü tasarlam›flt›r. GCU modülü, haberleflme modüllerinden oluflmaktad›r. Yang›n alarm sistemi ile bilgisayar yak›n mesafede haberleflecek ise RS-232, RS-485, daha uzak eriflimlerde (mesafe s›n›r› yoktur) ise IP tabanl› iletiflimi sa¤layan GPRS ve TCP/IP haberleflme modülleri kullan›l›r. Bina yönetim sistemleri ile yap›lacak iletiflimde Modbus haberleflme modülü kullan›l›r. GCU modülü, modüler bir yap›ya sahiptir. 16 adede kadar geniflleyebilen haberleflme modülü kapasitesi vard›r. Kullan›lacak haberleflme modülleri, ayn› protokolü içeren haberleflme modülleri olabilece¤i gibi farkl› protokolleri içeren haberleflme modülleri de olabilmektedir. Yedekli çal›flma yap›s›nda, as›l iletiflim hatt› düfltü¤ünde yedek hat otomatik olarak devreye girer ve iletiflimin kesilmesini engeller. As›l iletiflim hatlar›, birden fazla yedek hat ile yedeklenerek iletiflimin kesintisiz bir flekilde devam etmesi sa¤lanabilir. Ak›ll› adresli sistemin çevre sistemler ile aras›ndaki haberleflme, tamamen yaz›l›msal olarak Modbus haberleflme modülü ile sa¤lan›r. Modbus haberleflme modülü ile tesiste bulunan di¤er bina kontrol ve otomasyon sistemleri ile do¤rudan bilgi al›flverifli yap›l›r. 156 ELEKTRON‹K Yeni K›l›flama Teknolojisi ve Uzman Mühendislik ile Tasarlanan Güç Modülleri Çeviri: Halim ÖZMEN, Semikron Semikron bünyesinde bulunan uzman mühendislik servisinin destekledi¤i ›smarlama modüller; parçalar›n s›ras›, kurulum süresi ve operasyonlar aras›nda bekleme süresi en aza indirgenmifl olan optimize hücresel imalat sürecinde üretiliyor. Firman›n gelifltirdi¤i yeni k›l›flama teknolojisi ise güç yar›iletkenlerindeki iç ba¤lant› tellerini, lehim ve termal pastay› devre d›fl› b›rak›yor. Söz konusu teknolojinin temelinde ba¤lant› teli, lehim ve termal pasta yerine esnek folyo ve sinterlenmifl ba¤lant›lar›n kullan›lmas› bulunuyor. Uzman Mühendislik ile Tasarlanan Güç Modülleri: 10 A – 600 A Semikron, mühendislik sevisi taraf›ndan desteklenen özel devre topolojileri, yonga kombinasyonlar› ve korumaya sahip müflteriye özel güç modülleri sunmaktad›r. Modüller, 150 kW’a kadar ç›k›fl gücüne sahip KGK, günefl, motor sürücüleri, kaynak veya çekifl uygulamalar› için uyumlu olacak flekilde tasarlan›r ve gereken özel ambalaj›n içine entegre edilir. Semikron, cevap verme ve pazara ç›k›fl süresi bak›m›ndan birinci tedarikçilerden biridir. Kompakt k›l›ftaki yüksek seviyeli esnek ç›k›fl yerleflimi sa- yesinde karmafl›k elektriksel topolojiler gerçeklefltirilebilir. Müflteriler, belirli bir uygulamaya yönelik gereken güç modülleri için özel elektrik topolojilerini, güç aral›¤›n›, yonga teknolojisini ve s›cakl›k ve ak›m sensörleri gibi ek özellikleri tan›mlar. Müflteri deste¤i; uygulamadaki güç modülünün gelifltirme aflamas›ndan montaj aflamas›na kadar sürer ve ayn› zamanda performans ve maliyet-etkinlik aç›s›ndan da dan›flmanl›k sa¤lan›r. Ismarlama (custom made) modüller; parçalar›n s›ras›, kurulum süresi ve operasyonlar aras›nda bekleme süresi en aza indirgen- Uzman mühendislik taraf›ndan desteklenen, gerekti¤i flekilde tasarlanm›fl güç modülleri 158 SKiN teknolojisi ba¤lant› teli, lehim ve termal pasta yerine, esnek folyo ve sinterlenmifl ba¤lant›lar›n kullan›lmas›na dayananan bir k›l›flama teknolojisidir. mifl olan optimize-hücresel-imalat sürecinde üretilmektedir. ‹malat hücreleri, yüksek miktarlardaki üretim hatlar›ndan daha fazla esneklik ve reaksiyon süresi imkan› sa¤lar. Bu nedenle küçük üretim miktarlar› da etkin olarak gerçeklefltirilmektedir. Ismarlama modüller, müflteri taraf›ndan belirtilen güvenilirlik standartlar›n› karfl›lamak için tamamen test edilir. Standart testlere ek olarak, termal direnç ölçümü, statik ve dinamik karakterizasyon ve 17 farkl› yeterlilik testleri gibi 10 bin saatten fazla süren testler için bir dizi güvenilirlik ve yeterlilik programlar› da mevcuttur. Yeni K›l›flama Teknolojisi, Tel Ba¤lant›lar›n Yerini Al›yor Semikron, güç yar›iletkenlerindeki iç ba¤lant› tellerini, lehim ve termal pastay› devre d›fl› b›rakan devrimci bir k›l›flama teknolojisi gelifltirdi. Yeni SKiN teknolojisi ba¤lant› teli, lehim ve ter- mal pasta yerine esnek folyo ve sinterlenmifl ba¤lant›lar›n kullan›lmas›na dayanmaktad›r. Ak›m yo¤unlu¤u, standart tel ba¤lama teknolojisi ile eriflilebilen 1,5 A/cm2 ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda iki kat›na yani 3 A/cm2 ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla dönüfltürücü hacmi yüzde 35 oran›nda azalt›labilir. Bu güvenilir ve hacimden tasarruf sa¤layan teknoloji, araç ve rüzgar enerjisi uygulamalar› için optimum bir çözümdür. Daha yüksek ak›m tafl›ma kapasitesi ve 10 kat yük döngü yetene¤i ile geçmiflte güç elektroni¤i modülleri imalat›nda kullan›lan k›s›tlay›c› tel ba¤lant›lar ile eriflilmesi mümkün olmamaktayd›. Tel ba¤lant›, 25 y›ldan beri yonga üst yüzeyini DBC’ye birlefltirmedeki temel yöntem olmufltur. Tel ba¤lama, sadece yüksek ak›m yo¤unlu¤unu s›n›rlamamaktad›r, ayr›ca güvenilirli¤i de azaltmaktad›r. Sinterlenmifl folio, yeni paketlemede yongalar›n üzerindeki tel ba¤lant›lar›n yerine kullan›l›r ve yongan›n alt taraf› DBC’ye sinterlenir. Bunun sonucunda sinterlenmifl katmanlar, lehim benzerlerinden daha düflük ›s›l dirence sahip oldu¤undan ›s›l ve elektriksel olarak optimum yonga ba¤lant›s› oluflur. Ba¤ teli, yongan›n sadece ba¤lant› noktalar›na temas ederken; sinterlenmifl folio, yongan›n bütün yüzeyine temas eder. Bu yeni paketleme teknolojisinin sundu¤u yüksek yük döngü yetene¤i sayesinde daha yüksek çal›flma s›cakl›klar› mümkündür. SiC ve GaN gibi yeni malzemeler göz önüne al›nd›¤›nda, daha sonradan bu yüksek s›cakl›klardan tamamen yararlan›labilecektir. Bu yeni paketleme çözümü, sadece tel ba¤lamay› ortadan kald›rmam›flt›r. Termal pasta tabakas›n› ve lehimli taban plakas›n› da kald›rm›flt›r. Termal pasta, bir sistemdeki toplam termal direncin yaklafl›k yüzde 30’undan sorumludur. Bu de¤ifliklik, yonga ve so¤utucu aras›ndaki termal iletkenli¤i iyilefltirerek, kullan›labilir elektrik ak›m›nda yüzde 30 oran›nda bir art›fl sa¤lar. SKiN teknolojisi ile art›k bir 3 MW rüzgar enerjisi dönüfltürücüsünün tek bir anahtarlama kabinine girebilmesi mümkün olabilecektir. Baflka bir örnek ise hibrid ve elektrikli araçlar için kullan›lan 90 kW’l›k bir dönüfltürücünün bugün piyasadaki en küçük dönüfltürücüden yüzde 35 daha küçük olabilece¤idir. Araç ve rüzgar enerjisi ünitelerindeki dönüfltürücülerde s›v› so¤utmal› sistemler kullan›lmaktad›r ve kompakt ve hafif dönüfltürücülerin kullan›lmas›, müflterilere önemli bir rekabet avantaj› sunacakt›r. 159 TEST/ÖLÇÜ Mekanik Sistemlerde, Motorlarda ve Elektriksel Sistemlerde Termografi Testo Elektronik Önleyici termografik testler sayesinde iflletim s›ras›ndaki hasar, yang›n ve kaza riskleri azalt›labiliyor. Bu sebeplerle termografik ölçüm metotlar› endüstride pek çok farkl› alanlarda uygulan›yor. Endüstriyel iflletmelerde mekanik ve elektriksel sistemlerin kontrolü ciddi bir önem tafl›maktad›r. Termal kameralar, bak›m-onar›m ifllerinde anormallikleri tespit etme ve hata bulma ad›na önemli bir role sahiptir. Makinelerin ar›zalanmas› ya da sistemdeki hatal› bileflenlerden dolay› üretimin kesintiye u¤ramas›, firmalar için ciddi finansal problemlere sebebiyet verir. Bu yüzden önleyici bak›m ve makinelerin düzenli kontrolü endüstriyel tesislerde kilit rol oynar. Bu amaçla güvenilir ve h›zl› kontrol metotlar› uygulamak zorunludur. Termal kamera kullan›m›, bak›m için ekonomik olarak da etkin bir metottur. Hasarl› ya da tehlikeli elektriksel ve mekanik bileflenlerin termal özelliklerinin takibiyle tespit edilebilirler. Herhangi bir 162 iletken, kablo ya da sigorta ar›zaland›¤›nda artan bir direnç oluflur ve hasarl› yerde fazladan ›s› a盤a ç›kar›r. Sürtünme, do¤ru yap›lmayan ayarlar, sistem bileflenleriyle oynamak ya da simetrinin bozulmas› da fazla ›s› üretimine sebep olur. Sistem elemanlar›n›n yüzeylerindeki ›s›l da¤›l›mlar›nda oluflabilecek de¤ifliklikler meydana gelmifl veya olas› ar›zalar› gösterir. Termal kamera kullanarak oluflabilecek hata ve tehlikeler do¤rudan ve kesin olarak tespit edilebilmektedir. Motorlar Termografik kontrollerle motor ve türbinlerde oluflabilecek ya da var olan ar›zalar h›zl› ve güvenilir bir flekilde tespit edilebilir. Motorun yüzey s›cakl›k da¤›l›m›, motorun içindeki ›s› art›fl›n›; rulman, bobin ve difllilerde oluflabilecek ar›zalar› iflaret eder. Motor Simetrinin bozulmas› ile oluflan afl›r› ›s›nma, afl›r› yükleme ve hatal› flaft ayarlamas›n›n sebep olabilece¤i ar›zalar, her bir elemann için ayr› olarak yap›lan düzenli testlerle engellenebilir. Mekanik Sistemler Termografi; rafinerilerde, petrokimya ve kimya endüstrilerinde, ya¤ ve do¤al gaz endüstrilerinde, dökmecilik ve çimento ifllerinde; f›r›nlar, baca kanallar›, boru hatlar›, konteynerler gibi mekanik sistem elemanlar›n›n ›s› yal›t›m›n›n gözlemlenmesi için de kullan›l›r. Bunun yan›nda boru hatlar›nda ve konteyn›rlardaki tortular da termografi kullan›larak bulunabilir. Etkin olmayan ›s› yal›t›m›, prosesi önemli ölçüde etkileyerek ürün kalitesinin bozulmas›na sebep olabilir. Bunun yan› Gerçek görüntü Motor termal görüntüsü Termografi, periyodik kontrol hata tespitinin d›fl›nda enerjiyi verimli kullanmakla da do¤rudan alakal›d›r. Düzgün yap›lan denetimler sistemleri daha düzgün, uzun ömürlü kullanmaya ve harcanan enerjiyi de daha aza indirmeye yard›mc› olacakt›r. s›ra, do¤ru yap›lmayan yal›t›m özellikle yo¤un enerji kullanan proseslerde enerji maliyetlerinin katlanmas›na sebep olur. Termografik ölçüm metotlar›, endüstride genifl bir uygulama Termal görüntü alan›na sahiptir. Elektrik sistemlerinde her seviye voltajda termal görüntüleme yapmak mümkündür. Örne¤in; flalter panolar›, da¤›t›m panolar›, kablolar ve hatlar, sigortalar, motorlar ve di¤er düflük voltajl› sistemler termografik ölçümlerle test edilebilir. Bunun yan›nda orta, yüksek ve çok yüksek voltajl› sistemlerde de termografi uygulanabilir. Hatal› ba¤lant›lar ve sigortalar, gevflek vida ya da kelepçeler, afl›r› yüklenmifl anahtarlar ya da flalt panosunun hatal› yal›t›m› do¤rudan, hassas bir flekilde tespit edilebilir. Elektrik fialteri Afl›r› yüklenmifl kondensatörler, afl›r› ›s›nm›fl elektrik telleri ya da flalteller, gevflek ba¤lant›lar, hasar görmüfl yal›t›m ya da hatal› vida ba¤lant›lar› sisteme zarar verecek ya da sistemi bozacak unsurlardan sadece birkaç tanesidir. Herhangi bir elemanda oluflabilecek bir hata tüm sistemde bir hata riski veya daha da vahimi bir yang›na sebep olabilmektedir. Endüstriyel sektördeki yang›nlar›n yaklafl›k yüzde 35’i elektrik elemanlar›nda olu- 163 fialter dolab› gerçek görüntüsü fialter dolab› gerçek görüntüsü Elektrik sigortas› gerçek görüntüsü flan afl›r› ›s›nma sebebiyle gerçekleflmektedir. Termografik denetim ile h›zl› ve hassas sistem bak›m› sa¤lan›r, hata ya da yang›n tehlikesi önlenir. Sistemin ikinci kez termografik deneti- 164 Hatal› kablo ba¤lant› Termal anomalisi olan sistem Afl›r› yüklenmifl elektrik sigortas› termal görüntüsü minde hata riski yüzde 80 civar›nda azalm›fl olacakt›r. Transformatörler Transformatörlerdeki s›k›nt›l› bölgeler, termografi kullan›larak güvenli bir flekilde tespit edilebilir. Genellikle karfl›lafl›lan ar›zalar›n kayna¤› malzemelerin eskimesi ya da afl›r› yüklemedir. Afl›r› ›s›nma ya da gevflek ba¤lant›lar, transformatörün bütünüyle Termografik testlerde odaklan›lacak noktalar yüksek yük alt›ndaki ba¤lant›lar ve sistem elemanlar› olmal›d›r. Gerçek görüntü üzerinde sadece afl›r› s›cak bölgenin termal görünümü bozulmas›na sebep olabilir. Beklenmeyen ar›zalar› önlemenin yolu hatay› önceden, düzenli denetimlerle tespit etmektir. Ya¤ kontrolü gibi ek ölçüm prosedürleri denetim için tamamlay›c› sonuçlar verir. kontrol periodlar›n› belirlerken çeflitli faktörler göz önüne al›nmal›d›r. Her bir sistem eleman›n elektriksel yükü ve sistemin çal›flma yafl› ve genel ortam koflullar› gibi faktörler bu konuda belirleyicidir. Termografi Uygulama Aflamalar› ve Bak›m Periodlar› Yeni endüstriyel sistem kurulumu esnas›ndaki fonksiyon testleri termografik ölçüm metotlar› ile kolayca gerçeklefltirilir. Bunun yan›nda sistemin kurulumdan sonra da termografik kontrolden geçirilmesi önerilmektedir. Ayr›ca sistemin bak›m sürecinden sonra tekrar devreye al›nmas› s›ras›nda da gerçeklefltirilecek termografi kontrolleri hayati öneme sahiptir. Endüstriyel sistemlerin bak›m›, sistem çal›fl›r durumdayken ve ortam / üretim koflullar›yla ilgili güvenlik standartlar› göz önüne al›narak gerçeklefltirilmelidir. Sistem elemanlar›, endüstriyel proseslerin durmas› veya herhangi bir kaza oluflmas› riskini minimize etmek için düzenli olarak test edilmelidir. Düzenli bak›m uygulamalar›n›n belirlenmifl kontrol aral›klar›na göre yap›lmas› önemlidir. Bir prosesin 166 Termografik testlerde odaklan›lacak noktalar yüksek yük alt›ndaki ba¤lant›lar ve sistem elemanlar› olmal›d›r. Bak›m ve onar›m iflleminin baflar›yla gerçeklefltirildi¤inden emin olmak için termal kamera ile kaydedilen verilerin incelenmesi ve periyodik olarak karfl›laflt›r›lmas› gerekmektedir. Ölçüm hatalar›n› önlemek için elektriksel elemanlar›n parlak metal yüzeyleri gibi k›s›mlar›ndan kaynaklanan yans›maya ve di¤er sonucu etkileyebilecek faktörlere dikkat edilmelidir. Termal kameralar ile anor- mal ›s› da¤›l›m› hakk›nda bilgi edinmek mümkündür. Termografi, periyodik kontrol hata tespitinin d›fl›nda enerjiyi verimli kullanmakla da do¤rudan alakal›d›r. Düzgün yap›lan denetimler sistemleri daha düzgün, uzun ömürlü kullanmaya ve harcanan enerjiyi de daha aza indirmeye yard›mc› olacakt›r. ELEKTRON‹K Platform Kap› Sistemlerinde Yeni Mitsubishi DIPIPM Ver.4 Serisinin Kullan›m› Lu SIQING, Song GAOSHENG, Mitsubishi Electric & Electronics (Shanghai) Co.,Ltd. China Li HUIXUN, Hangzhou XIZI, Trust Technology Co.,Ltd. China Liang XIAOGUANG, Power Device Works, Mitsubishi Electric Corporation, Japan Düzenleme ve çeviri: Mustafa Cem ÖZKILIÇ / mcozkilic@ohm.com.tr Bu yay›nda, platform kap› sistemlerinde yeni Mitsubishi DIPIPM™ serilerinden PS219A3 kullan›m› sunulmaktad›r. Yeni Mitsubishi DIPIPM™ serileri, platform kap› sistemlerinin devre topolojisi ve uygulanan kontrol yaklafl›m› tan›t›lm›flt›r. Son olarak, PS219A3 kullan›lm›fl platform kap› kontrol sisteminin resmi ve çal›flma e¤rileri verilmifltir. 1. Yeni Super Mini DIPIPM™ Ver.4 Özellikleri Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serileri, Mitsubishi Electric taraf›ndan klima, çamafl›r makinesi, buzdolab› ve endüstriyel motor kontrol gibi AC100-200 V s›n›f› düflük güçlü motor evirici kontrol uygulamalar› için gelifltirilmifltir. Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serilerinin iç devre yap›s›, üç faz evirici topolojisinde IGBTler, FwDler ve kontrol entegrelerinden (HVIC ve LVIC) oluflmaktad›r. Üç adet yük pompalama diyotu kontrol fiekil 1: PS219A3 iç yap›s› 168 entegresinin yak›n›na eklenmifltir. fiekil-1’de Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serilerinin içyap›s› bloklar ile gösterilmifltir. Super Mini DIPIPM™ Ver.4; yüksek ›s›l iletkenli¤i, yüksek ›s›l iletken izole tabaka ile sa¤lamaktad›r. Bu nedenle çipin küçülmesi mümkün olmufl ve s›cakl›k art›fl› bir önceki DIPIPM™ Ver.3 ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az olmaktad›r. Ek olarak, PCB üzerindeki malzeme say›s›n› ve PCB alan›n› azaltacak flekilde, PS219A* serileri, P-taraf› sürme kayna¤› için gerekli yük pompas› diyotlar› bar›nd›rmaktad›r. fiekil 2’de paket foto¤raf› ve flekil3’te içyap›s›n›n kesit görüntüsü verilmektedir. fiekil 2: Paket foto¤raf› fiekil 3: ‹ç yap›s›n›n kesit görüntüsü fiu anki Super Mini DIPIPM™ Ver.4 (PS2196* serileri) ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, Yeni Super Mini DIPIPM™ Ver.4’te (PS219A* Serileri) son nesil tam geçit CSTBT™ düflük güç kay›plar› için adapte edilmifl, entegre edilmifl yük pompas› diyotlar ile sistem maliyeti azalt›lm›fl ve HVIC ak›m tüketim miktar› düflürülmüfltür. Bunun ötesinde, yeni nesil DIPIPM™ ile ölü zaman süresi azalt›lm›flt›r. Yeni Super Mini DIPIPM™ Ver.4 serileri ile k›sa devre ak›m korumas›, kontrol beslemesi düflük gerilim korumas› ve afl›r› s›cakl›k korumas›, mevcut seri ile ayn›d›r. 2. Sistem Yap›s› ve Kontrol Yaklafl›m› fiekil 4’te platform kap› sisteminin devre flemas› görülmektedir. Genel bir 3~evirici topolojisidir ve girifl gerilimi 220 VAC’dir. HVIC sayesinde, bu sistemde, opto kuplör kullan›m› ile sinyallerin yal›t›m›na gerek kalmam›fl- PS219A3, platform kap› sistemlerinde güvenle kullan›lmaya uygundur. Son nesil tam geçitli CSTBT™ IGBT çipi, güç kay›plar›n› oldukça düflürmektedir. Ölü zaman azalt›larak EMC gürültüsü s›n›rland›r›labilecektir. t›r. DIPIPM™ sürme devresi yan› s›ra, düflük gerilim, afl›r› ak›m ve afl›r› yüklenme korumas› amac›yla, DC hat gerilimi, ç›k›fl ak›m› ve so¤utucu s›cakl›k ölçüm devreleri tasarlanm›flt›r. Yüksek verim ve güç yo¤unlu¤u sa¤lamak amac›yla, PMSM (Kal›c› M›knat›sl› Senkron Motor), kullan›lm›fl sistemde, genifl uygulama alan› olan kapal› çevrim ak›m vektör kontrol stratejisi uygulanm›flt›r. Vektör kontrolde temel fikir, alan yönlendirmeli koordinatlar oluflturularak stator ak›m vektörü, birisi moment ak›m›, di¤eri ise manyetiklenme ak›m› olarak geçen, birbirine dik iki bileflenli hale getirilir. Bu iki bileflen kullan›larak, motor momenti kon- trol edilir. fiekil 5’te, PMSM için vektör kontrol diyagram› gösterilmektedir. As›l h›z (n) ve referans h›z (nref) aras›ndaki fark h›z regülatörüne girilir ve buradan moment ak›m referans› (iSqref) elde edilir. Uyarma ak›m› (iSd) ve moment ak›m› (iSq), stator ak›mlar›ndan (ia, ib, ic) döner eksende, Clarke ve Park dönüflümleri kullan›larak elde edilebilir. Döner koordinat sistemindeki referans (iSqref, iSdref) ile as›l ak›m (iSq, iSd) aras›ndaki hata ile ak›m regülatörü, döner koordinat sistemindeki (VSqref, VSdref) kontrol gerilimlerini ç›k›fl olarak sa¤lar. Kontrol gerilimleri, üç faz stator gerilimlerine, ters Park ve ters Clarke dönüflümleri kullan›larak geri dönüfltürülür. Evirici köprüler, SVPWM kullan›larak kontrol edilebilir. Bu sistemde ak›m geri beslemesi, yük bilgisini yans›tmas›n›, moment sinyali iq*’nün yük de¤iflimlerini izlemesini ve PMSM’nin DC motor gibi kontrol edilmesini sa¤lamaktad›r. H›z geri beslemesi, motor sürücü sistemdeki as›l h›z›n ve referans de¤erler aras›ndaki hatan›n yans›t›lmas›n› ve hatan›n an›nda düzeltilerek dinamik performans›n gelifltirilmesini sa¤lamaktad›r. 3. Güvenirlik ve Ömür Süresi DIPIPM™ ömür süresi, platform kap› sisteminin anahtar eleman› olmas› nedeniyle son kullan›c› aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. fiekil 4: Sistem donan›m konfigürasyonu Mitsubishi Electric taraf›ndan ücretsiz sa¤lanan güç kayb› benzetim program› ile iki çal›flma koflulu incelenmifltir. 169 Super Mini DIPIPM™ Ver.4; yüksek ›s›l iletkenli¤i, yüksek ›s›l iletken izole tabaka ile sa¤lamaktad›r. Bu nedenle, çipin küçülmesi mümkün olmufl ve s›cakl›k art›fl› bir önceki DIPIPM™ Ver.3 ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda daha az olmaktad›r. fiekil 5: PMSM vektör kontrol diyagram› 3.1. Normal Çal›flma ‹çin Çal›flma koflullar› afla¤›da verilmifltir. Vcc=350V, Ic(nominal)=1.5Arms, Ic (h›zlanma an›nda maksimum)=5Arms, fc=12kHz, PF=0.99, tf (max)=90 °C fiekil 6’da gösterilen benzetim sonuçlar›na göre, Tj (IGBT)_Ave=111.66 °C ve Tj (Diyot)_Ave=94.54 °C, Mitsubishi taraf›ndan önerilen Tj aral›¤› (-20 ºC~125 °C) içindedir. Güç döngüsü e¤rilerine göre (fiekil 8) “cycle number”@ΔTj (IGBT)_Ave=19.84°C için 10M döngüdür. E¤er bu platform kap› sistemi 20 y›l* 365gün* 24saat* 60dakika* 4 kez (2 kez aç›lma, 2 kez de kapanma) fleklinde çal›flt›¤›nda ortalama 4.2 M döngüye gereksinim bulunmaktad›r. Sonuç olarak, PS219A3, 20 y›l›n üstünde çal›flacak ve halen yeterince uzun ömür süresine sahip olacakt›r. fiekil 6: Normal çal›flma için benzetim sonuçlar› 170 3.2. Kilitlenmifl Rotor Çal›flma ‹çin E¤er kilitlenmifl rotor durumu ortaya ç›karsa, MCU Ic (peak) (tepe ak›m›) de¤erini 3A’e 10 saniye için s›n›rlamaktad›r. Bu durumda kilitlenmifl rotor için çal›flma koflullar›: Vcc=350V, Ic(peak)=3A, fc=12kHz, Duty=0.3, tf(max)=90°C Benzetim sonuçlar›na göre (fiekil 7), Tj (IGBT)_Max=109.97°C ve Tj (Diyot)_Max=104.81ºC de¤erleri de Mitsubishi taraf›ndan önerilen Tj aral›¤› (-20 °C~125 °C) içindedir. Sistem güvenli bir flekilde çal›flabilecektir. fiekil 7: Kilitli rotor çal›flma için benzetim sonuçlar› fiekil 10: Çal›flma e¤risi (sa¤ kap› kapat›l›rken) fiekil 8: Yeni Super Mini DIPIPM Ver.4 serileri için güç döngüsü e¤rileri 4. Prototip ve Test Sonuçlar› Kontrol kart› flekil 9’da gösterilmifltir. PS219A3, so¤utucunun tam alt›ndad›r. fiekil 10’da gösterilen çal›flma e¤risi, sa¤ taraftaki kap› kapan›rken elde edilen h›z, zaman e¤risidir. Bu e¤riye göre, maksimum h›z 290 mm/s ve son 100 için h›z 30 mm/s’dir. Kap›n›n a¤›rl›¤› (55 kg kadar) göz önüne al›nd›¤›nda, standartlara uyacak flekilde, kap›n›n kinetik enerjisi maksimum h›z alt›nda 10 J ve son 100 mm’de 1 J’dür. H›z geri beslemesi, motor sürücü sistemdeki as›l h›z›n ve referans de¤erler aras›ndaki hatan›n yans›t›lmas›n› ve hatan›n an›nda düzeltilerek dinamik performans›n gelifltirilmesini sa¤lamaktad›r. 5. Sonuç PS219A3, platform kap› sistemlerinde güvenle kullan›lmaya uygundur. Son nesil tam geçitli CSTBT™ IGBT çipi, güç kay›plar›n› oldukça düflürmektedir. Ölü zaman azalt›larak EMC gürültüsü s›n›rland›r›labilecektir. Koruma fonksiyonlar› sistemi daha güvenli hale getirmektedir. Bu sistem, Hangzhou metro sistemi No.1.’e uygulanacakt›r. 6. Kaynakça [1] Liang Xiaoguang, BSD embedded new series super mini DIPIPM™ Ver.4 fiekil 9: Kontrol kart›n›n görüntüsü 172 [2] Mitsubishi Electric, new series super mini DIPIPM™ Ver.4 application note ENERJ‹ Yeni Nesil Ev Tipi Jeneratörler FG WilsonTürkiye FG Wilson taraf›ndan k›sa bir üsre önce Türk kullan›c›s›na sunulan 6.8 kVA-22 kVA ve 26 kVA-200 kVA güç de¤erleri aras›nda bulunan iki dizel jeneratör, özellikle konut, villa, ofis, ma¤aza, klinik, kamu kurum ve kurulufllar›n›n kullan›ma uygun olarak gelifltirildi. Ürünler, kullan›m kolayl›klar›n›n yan› s›ra düflük bak›m masraflar› ve yak›t tüketimi gibi özellikleri bünyesinde bar›nd›r›yor. 174 FG Wilson yak›n zaman önce ofis, ma¤aza, klinik, konut, kiral›k jeneratör sektörleri, KOB‹ ve kamu kurulufllar›na kullan›ma uygun 6.8 kVA-22 kVA ve 26 kVA-200 kVA güç de¤erleri aras›nda bulunan iki dizel jeneratör modelini piyasaya sundu. Özellikle konut piyasas› için oldukça kullan›fll› oldu¤u düflünülen bu modeller, h›zl› teslim süresi ve profesyonel sat›fl sonras› hizmetlerle ön plana ç›kmaktad›r. Özel projelendirmelerle anahtar teslimi olarak sunulan bu ürünlerde ISO 8528, ISO 3046, IEC 60034, BS 5000, Nema MG-1/22 ve ISO 9001 standartlar›n›n yan› s›ra, uzaktan jeneratör izleme modülü, fabrikada montaj› yap›lm›fl giydirme tip kabin, ileri teknoloji kontrol paneli, senkronizasyon ve kumanda panosu, transfer panosu ve jeneratör flasesine montajl› ç›k›fl flalteri gibi özellikler bulunmaktad›r. yap›lm›fl giydirme tip kabin veya özel konteyner tipi kabin • Opsiyonel senkronizasyon ve kumanda panosu • Opsiyonel otomatik transfer panosu Dizel Jeneratörler 200-275 kVA Jeneratörler Belirtilen güç de¤erindeki dizel jeneratörler, tipik olarak atölye, ofis, telekomünikasyon, okul, perakende, finans kurumlar›, kiral›k jeneratör hizmetleri, KOB‹ ve kamu kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r. 350-900 kVA 350-900 kVA güç aral›¤›ndaki dizel jeneratörler, fabrikalar, ifl merkezleri, telekomünikasyon, hastane, havaalan›, kiral›k jeneratör sektörleri, AVM ve Kamu kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r. 1000-2200 kVA FG Wilson taraf›ndan1000-2200 kVA aral›¤›nda üretilen dizel jeneratörler, büyük endüstriyel tesisler, küçük enerji santralleri, havaalan›, hastane, finansal sektörler, AVM ve Kamu kurulufllar›nda kullan›lmaktad›r. Söz konusu ürünlerde opsiyonel olarak özel konyetner tipi kabin sunulmaktad›r. • Özel proje çözümleri • ISO 8528, ISO 3046, IEC 60034, BS5000, Nema MG-1/22 ve ISO 9001 standartlar›na uygun üretim • Dahili günlük yak›t tank› • Jeneratör flasesine montajl› jeneratör ç›k›fl flalteri • Opsiyonel RS485 iletiflimine uygun PWP 2.0 jeneratör kontrol paneli • Opsiyonel uzaktan jeneratör izleme modülü • Opsiyonel fabrikada montaj› Di¤er Ürün ve Çözümler FG Wilson, küçük bir ofisten devasa tesislerin ihtiyaç duydu¤u her türlü jeneratörü üretebilmektedir. fiirketin, 6 kVA-2500 kVA güç aral›¤›nda dizel jeneratör gruplar›, 14 kW-2 MW do¤algaz jeneratörleri, 50 kW-2 MW aras› güçlerde kojenerasyon ad› verilen elektrik üretirken a盤a ç›kan egzoz gaz›n› tekrar elektri¤e dönüfltüren üniteleri de bulunmaktad›r. FG Wilson sadece jeneratör üreticisi ve tedarikçisi de¤ildir. Zorlu projelerde müflterilerinin özel ihtiyaçlar›na teknik destek ve özel çözümler de sunmaktad›r. FG Wilson, jeneratöre yard›mc› unsur olarak de¤il; önemli bir yat›r›m arac› olarak da bak›lmas› ilkesiyle hareket etmektedir. Dizel Jeneratörlerin Özel Nitelikleri • ‹ngiltere menfleili ve dünyaca kullan›m› yayg›n • Standart ürünler için h›zl› teslim süresi ve profesyonel sat›fl sonras› servis deste¤i (Orijinal yedek parça ve yüksek nitelikli servis ekibi) • Anahtar teslimi projeler 175 ENERJ‹ Schneider Electric Enerji ‹flkolu Baflkan Yard›mc›s› Göktu¤ GÜR Aktif Enerji Verimlili¤i Üzerinde Odaklan›yoruz Röportaj: Haluk Kürflad Kopuzlu Firma olarak kurumlar›n ne kadar ve nerelerde enerji tükettiklerini anlamalar›n›, pasif geliflim alanlar›n› tan›mlamalar›n› ve akabinde otomasyon, düzenleme ve izleme yoluyla tesisatlar›n› gelifltirerek optimum düzeye getirmelerini sa¤layan “aktif enerji verimlili¤i” üzerinde odakland›klar›n› kaydeden Schneider Electric Enerji ‹flkolu Baflkan Yard›mc›s› Göktu¤ Gür, “Enerji verimlili¤ini artt›rmaya yönelik projelerin gelifltirilmesi ve uygulanmas› hizmetlerini Enerji Verimlili¤i Dan›flmanl›k fiirketi kimli¤iyle sunmaya devam ediyoruz.” fleklinde konufluyor. Enerji verimlili¤i birkaç sene içinde ciddi bir pazar haline geldi. Bu pazar›n niteli¤i hakk›nda bilgi verir misiniz? Enerji, çözülmesi çok kolay, ama ayn› zamanda çok karmafl›k bir problem. Elektrik ve di¤er kaynaklar da dahil olmak üzere enerji tüketimi, önümüzdeki 40 y›l içerisinde en az›ndan ikiye katlanacak. 2030 y›l›na kadar sadece elektrik tüketimi ikiye katlanm›fl olacak.Ayn› zamanda, iklim uzmanlar› bize, ciddi iklim de¤iflikliklerinden kaç›nmak için karbon emisyonlar›n› yar›ya indirmemiz gerekti¤ini söylüyor.Baflka bir deyiflle, dünyan›n karbon sal›n›m›n› 4 faktör iyilefltirmesi gerekiyor. Bu da, geliflmifl dünyan›n, yani ABD'nin, Avrupa'n›n ve Çin'in Do¤u k›y›s›n›n enerji tasarrufu yapmas› gerekti¤i anlam›na geliyor. Bizler bir flirket olarak, dünya enerjisinin yüzde 72'sinin tüketildi¤i pazarlar üzerinde yo¤unlafl›yoruz ve burada da görüldü¤ü üzere, elektri¤in yüzde 41'inden fazlas› endüstriyel ve ticari binalarda tüketiliyor. Enerji sorununu çözmek için, en büyük 176 enerji tüketicileri üzerinde odaklanmaya bafllamam›z gerekiyor. Çünkü kullan›m noktas›nda 1 birim elektrikten tasarruf etmenin, elektrik zincirinin genel verimsizli¤ine ba¤l› olarak, 3 birim birincil enerji (bu enerji birimini tedarik etmek için gereken petrol ya da kömür) tasarrufu yapmaya eflit oldu¤unu biliyoruz. Üretim aflamas›nda daha verimli tesisler, yenilenebilir enerjiler veya karbon yakalama yoluyla CO2 emisyonlar›n› engellemenin öneminin yan›nda, Uluslararas› Enerji Kuruluflu 2030 y›l›na kadar dünya çap›nda CO2 emisyonlar›n›n küresel hedeflerine ulaflmak için baz› tahminlerde bulunmaktad›r ve CO2 emisyon önlemlerinin yüzde 50'sinden fazlas›n›n verimli son kullan›mdan sa¤lanmas› gerekmektedir. Bizler, firma olarak, kurumlar›n ne kadar ve nerelerde enerji tükettiklerini anlamalar›n›, pasif geliflim alanlar›n› tan›mlamalar›n› ve ard›ndan otomasyon, düzenleme ve izleme yoluyla tesisatlar›n› gelifltirerek optimum düzeye getirmelerini sa¤layan aktif enerji verimlili¤i üzerinde Gezegenimizde tüketimi en h›zl› artan enerji türü elektrik. Endüstride harcanan enerjinin yüzde 17sini ticari binalar›n, yüzde 50’sini, konutlar›n ise yüzde 38’sini elektrik harcamalar› oluflturuyor. Schneider Electric olarak, enerji ve alt yap›, endüstri, konut ve bina pazarlar›nda uygulad›¤›m›z teknolojik ve yenilikçi enerji verimlili¤i prosesleri ile yüzde 30'a varan oranda önemli tasarruflar elde edilmesini sa¤l›yoruz. derleri ve enerji tüketiminde yüzde 30'a varan tasarruflar sa¤layabilecekler. Bu pazar›n Türkiye aç›s›ndan önemini ve gelece¤e dönük öngörülerinizi ö¤renebilir miyiz? Ülkemizde 2007 y›l›nda yürürlü¤e giren “Enerji Verimlili¤i Ka- nunu” ile birlikte enerji verimlili¤i alan›nda radikal bir dönüflüm yaflanmaktad›r. Yine Baflbakanl›k genelgesiyle bafllat›lan “Ulusal Enerji Verimlili¤i” hareketi ile toplumdaki enerji kültürü ve verimlilik bilincinin gelifltirilmesi amac›yla bakanl›klar, valilikler, belediyeler taraf›ndan organizasyonlar düzenlenmektedir. Göktu¤ Gür odaklan›yoruz. Yap›lan uygulamalar›n sa¤lad›¤› tasarruflar›n de¤iflimler yaratt›¤› ve iyi bir sistem tasar›m›n›n büyük bir fark sa¤lad›¤› ortada. Bunu daha da verimli hale getirmek için; bina otomasyonu, kritik güç ve so¤utmadan yenilenebilir enerji yönetimine kadar, enerji yönetiminin son y›llarda sundu¤u en kapsaml› portföyü bir araya getirdik ve müflterilerimize güç üzerinde tam entegre sistemler, ifllem ve makine yönetimi, bilgi teknolojileri, yap› yönetimi ve güvenli¤i sa¤lamak ve müflterilerin giderek artan taleplerini karfl›lamak için bu çözümlere entegre edebilece¤imiz bir f›rsat oluflturduk. Tam entegre sistemlere sahip mimarileri kullanan müflterilerimiz; yat›r›m giderleri, iflletme gi- 177 dünyada enerji tüketiminin 2030 y›l›nda bugünkünün iki kat›na ulaflaca¤› belirtiliyor. Türkiye’de Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanl›¤› taraf›ndan verilen hedef ise Türkiye’nin enerji yo¤unlu¤unu 2020 y›l›na kadar yüzde 15 oran›nda azaltmakt›r. Bu hedef sayesinde ayn› enerji ile daha fazla üretimin önü aç›lacak, enerji yat›r›m ihityaçlar›m›z ve ithalat ba¤›ml›l›¤›m›z azalacakt›r. Schneider Electric olarak enerji verimlili¤i pazar›ndan ne kadar pay almay› planl›yorsunuz? Schneider Electric bu anlamda Türkiye’yi hedef pazar olarak tan›ml›yor mu? Dünyada kullan›lan enerjinin yüzde 16’s› konutlarda, yüzde 49 endüstride, yüzde 8’i ticari binalarda, yüzde 27’si ise ulafl›mda kullan›lmaktad›r. Türkiye enerjisinin yüzde 75’ini d›flar›dan temin ediyor. Halen h›zl› kalk›nma aflamas›nda olan ülkemizde sanayileflme faaliyetleri, yeni teknolojilere yönelim, hayat standartalr›n› yükselmesi ve artan nüfus her y›l daha fazla enerji tüketimine neden olmaktad›r. Asl›nda dünyada da durum 178 farkl› de¤il. Her geçen gün artan dünya nüfusuna 2025 y›l›nda itibaren bir milyar insan daha eklenmesi bekleniyor. Üstelik bu insanlar›n ço¤u az geliflmifl ülkelerde yafl›yor olacaklar. Bu ülkelerin ekonomileri büyüdükçe daha fazla teknoloji sahibi olmak isteyecekler. Bu durumda Schneider Electric olarak enerji yönetiminde uzman kimli¤imiz ile dünyadaki enerji tüketimini yüzde 72’lik k›sm› için, yani ulafl›m d›fl›nda kalan di¤er pazarlara enerji verimlili¤i çözümleri sunuyoruz. Enerji ve altyap›, endüstri, konut-bina ve veri merkezi pazarlar›nda uygulad›¤›m›z enerji verimlili¤i prosesleri ile kurumlar›n ve bireylerin yüzde 30’a kadar tasarruf yapmalar›n› sa¤l›yoruz. Enerjinin verimli kullan›m› enerjisinin büyük bir k›sm›n› d›flar›dan sa¤layan ve büyüyen ekonomiler aras›nda yer alan Türkiye için son derece önemli. Bu sayede hem bireyler hem de ülkemiz ekonomisi için önemli kazan›mlar elde edebiliriz. Ayn› zamanda gelecek nesiller için daha yaflanabilir bir çevre b›rakabiliriz. ni sa¤l›yoruz. Örne¤in orta ölçekteki bir ticari binada enerji verimlili¤i çözümleri uygulanarak 16.5 milyon KW enerji kullan›m› azalt›labilir. Yine ayn› binada uygulanan veri merkezleri çözümleri ile y›lda 7 milyon dolar de¤erinde enerjiden tasarruf edilebilir. Bu konudaki en önemli referanslar›m›zdan biri Türkiye’de ilk defa düzenlenen “Yeflil Etkinlik”le geçen y›l açt›¤›m›z Manisa Fabrikam›z. Yeni fabrikam›zda uygulad›¤›m›z bina yönetim sistemlerini tek bir ekran üzerinden tek bir kullan›c› ile yönetilerek enerji maliyetlerinde yüzde 30 oran›nda enerji tasarrufu sa¤l›yoruz. Bunlar aras›nda iklimlendirme ve ayd›nlatma otomasyonu, kamera sistemleri, kartl› geçifl ve yang›n kontrolünü sayabiliriz. Di¤er yandan, yenilenebilir enerjide günefl, rüzgar ve hidroelektrik alan›nda sundu¤umuz enerji yönetimi ve alt yap› çözümleriyle de yenilenebilir enerjinin toplam enerji üretimi içinde pay almas› için çal›fl›yoruz. Bugün Türkiye'de yenilenebilir alanda pek çok önemli projeye imza att›k ve atmaya devam ediyoruz. Türkiye’nin net bir enerji ithalatç›s› oldu¤unu görüyoruz. Bu noktada Schneider Electric uzmanl›¤› ne gibi art› de¤erler yaratabilir? Gezegenimizde tüketimi en h›zl› artan enerji türü elektrik. Endüstride harcanan enerjinin yüzde 17sini ticari binalar›n, yüzde 180 50’sini, konutlar›n ise yüzde 38’sini elektrik harcamalar› oluflturuyor. Schneider Electric olarak, enerji ve alt yap›, endüstri, konut ve bina pazarlar›nda uygulad›¤›m›z teknolojik ve yenilikçi enerji verimlili¤i prosesleri ile yüzde 30'a varan oranda önemli tasarruflar elde edilmesi- Türkiye’de enerji tüketimini yüzde 20 azaltman›n parasal karfl›l›¤› 60 milyar dolard›r. Bu potansiyelin hayata geçirilmesi, 2020 y›l› itibariyle 390 milyon ton petrol tasarrufuna eflde¤erdir. Ayr›ca bu azalt›m, 780 milyon ton CO2 emisyon azalt›m› sa¤layacakt›r. Enerji Verimlili¤i Kanunu ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤› taraf›ndan belirlenen hedef, Türkiye'nin enerji yo¤unlu- ¤unu 2020 y›l›na kadar yüzde 15 oran›nda azaltmakt›r. Bu hedef, ayn› enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yat›r›m ihtiyaçlar›m›z› ve ithalat ba¤›ml›l›¤›m›z› azaltacak, ayr›ca temiz çevrenin korunmas›na önemli katk›larda bulunacakt›r. Schneider Electric’in enerji verimlili¤i konusunda e¤itime verdi¤i önemden bahsedebilir misiniz? Schneider Electric olarak, hizmet verdi¤imiz tüm sektörlere enerji yönetimi konusunda önderlik yap›yoruz. Enerji yönetimi hakk›nda fark›ndal›¤› art›rmak ve e¤itim vermek amac›yla “Enerji Üniversitesi” on line e¤itim uygulamas›n› bafllatt›k. ‹nternet kullanan herkesin kolayca ulaflabilece¤i online kurslar›n sonunda kifliler, enerji verimlili¤i sorunlar›n›n çözümüne belirli bir uzmanl›k düzeyi ile yaklaflabilecek seviyeye geliyor. Kurslara dahil olabilen kat›l›mc›lar ald›klar› dersler sonunda ser- Türkiye’de enerji tüketimini yüzde 20 azaltman›n parasal karfl›l›¤› 60 milyar dolard›r. Bu potansiyelin hayata geçirilmesi, 2020 y›l› itibariyle 390 milyon ton petrol tasarrufuna eflde¤erdir. Ayr›ca bu azalt›m, 780 milyon ton CO2 emisyon azalt›m› sa¤layacakt›r. tifika almaya hak kazan›yor. Enerjiyle ilgili herkes, enerji yat›r›mc›lar›, üst düzey yöneticiler, fabrika bak›m uzmanlar›, enerji verimlili¤i dan›flmanlar› k›sacas› herkes bu kurslara www.myenergyuniversity.com adresinden ücretsiz kat›labilir. Enerjinin daha verimli kullan›m›, ev ve okullar›n, devlet dairelerinin, ifl ve endüstriyel çevrelerin enerji kaynaklar›na daha az para ödemesi demektir. Harcanan fazla paralar, tüketici ihtiyaçlar›na, üretime, e¤itim ve di¤er hizmetlere harcanabilir. Hem bireyler hem de ülke ekonomisi önemli kazan›mlar elde edebilir. Ayn› zamanda gelecek nesiller için daha yaflan›r bir çevre b›rakabiliriz. EVD yetki belgesine sahipsiniz. Bunun müflterilerinize getirece¤i katk›lar nelerdir? Enerji verimlili¤i dan›flmanl›k flirketleri, bina ve sanayi sektörlerinde enerji verimlili¤ini art›r›c› çal›flmalar› yürütmek üzere, Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi Genel Müdürlü¤ü (E‹E) taraf›ndan yetkilendirilmektedir. Bu kapsamda hem bina hem de sanayi sektörleri için yetki belgesini alan flirketimiz de bundan böyle EVD kimli¤iyle bina ve sanayi sektörleri için enerji etüdü, enerji verimlili¤i dan›flmanl›k hizmetleri ve enerji verimlili¤ini artt›r›c› projelerin gelifltirilmesi ve uygulanmas› hizmetlerini sunmaya devam edecek. Bu yetki belgesiyle, enerji sektöründe bir ad›m öne geçmifl bulunuyoruz. Enerji, alt yap›, endüstri, bina ve veri merkezleri pazarlar›na enerji verimlili¤i çözümleri ve sahip oldu¤umuz “Enerji Verimlili¤i Dan›flmanl›k fiirketi” yetki belgemizle, di¤er yandan enerji yöneticisi sertifikas›na sahip çok say›da uzman›m›zla bina ve sanayi sektöründe her firmaya uygun çözümler gelifltiriyoruz. Müflterilerimizin daha az harcayarak enerjiden daha fazlas›n› elde etmelerini sa¤lamak için yanlar›nda olaca¤›z. 182 ENERJ‹ Fronius ‹stanbul Genel Müdürü Nusret B‹LEN Modüler Yap› Ar›za Durumlar›nda Sistemin Durmas›n› Önlüyor Röportaj: Kerem KURUL Foto¤raf: Garo M‹LOfiYAN Akü flarj sistemleri ve kaynak teknolojileri alanlar›nda ürün ve çözümleri bulunan Fronius, solar invertör üretimi de gerçeklefltiriyor. Bu cihazlar›n günefl enerjisini dönüfltürerek kullan›labilir hale getirdi¤ini kaydeden Genel Müdür Nusret Bilen, Fronius invertörlerin teknolojisi hakk›nda flunlar› söylüyor; “fiu ana kadar gelifltirilen teknolojilerin birço¤unda bileflenlerinin birisi ar›zaland›¤›nda sistem komple durur. Bizim sistemlerimiz, modüller halinde çal›flmaktad›r. Böylece, bir ar›za meydana geldi¤inde sistem tamamen durmaz.” Fronius hakk›nda bilgi verir misiniz? Firmay› Türkiye’de yat›r›m yapmaya iten sebepler nelerdir? 1945 y›l›nda kurulmufl Avusturya menfleli bir firma olan Fronius, sektörel yolculu¤una 30 metrekarelik bir atölyede akü flarj cihazlar› üreterek bafllam›flt›r. Firma, 1950’lerde portföyüne kaynak makinelerini ve kaynak trafolar›n› eklemifltir. Bu iki ana üretim dal›, 1980’e kadar flirketin büyümesinde itici güç olmufltur. 1980’li y›llarda ise Günter Fronius’un o¤lu ve k›z› flirket yönetiminde söz sahibi Nusret Bilen 184 oldu. Böylece, yeni bir at›l›m dönemi bafllad›. Bu dönemde uluslararas›laflma yönünde çal›flmalar gerçeklefltirildi ve kaynak Ar-Ge bölümleri kuruldu. Solar elektronik ile ilgili çal›flmalar ise 1992 y›l›nda bafllad›. Bu alan, 2000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren geliflim gösterdi. Fronius, 2005 y›l›na kadar distribütör ve bayiler arac›l›¤› ile temsil edilmekteydi. Ancak, müflterilerle olan do¤rudan diyalog ihtiyac› ve hizmet kalite h›z›n› art›rma gibi gerekçelerle baz› ülkelerde kendi ad›yla var olma ihti- yac› hissetti. Bu kapsamda öncelikle Avrupa’da daha sonra da ABD ve Türkiye gibi ülkelerde yap›lanma karar› al›nd›. Yap›lanma, di¤er ülkelerde devam etmektedir. Solar elektronik bafll›¤› alt›nda yer alan ürün ve çözümleriniz konusunda aç›klama yapar m›s›n›z? Fronius, enerjinin dönüfltürülmesi safhas›nda görev almaktad›r. Baflta da söyledi¤im gibi solar invertör üretmekteyiz. Cihazlar, büyük enerji gruplar› ve bu ifle gönül vermifl flirketlerin de aralar›nda bulundu¤u partnerlerimiz taraf›ndan sat›lmaktad›r. Onlar›n alt›nda çal›flacak ve kurulum yapacak mühendislik firmalar›na ise e¤itim verme yolunda giriflimlerimiz bulunuyor. Ev tipi ad› verilen küçük invertörlerden santrallerde elektrik üretiminde kullan›lan büyük invertörlere kadar genifl bir yelpazede ürünlerimiz bulunmaktad›r. ‹nvertörleri tekil ve merkezi olarak 2 gruba ay›rabiliriz. Fronius, hidrojen yak›t hücrelerinin de üretimine bafllam›flt›r. Bu sistemde su, solar enerji sayesinde hidrojen ve oksijen olarak ayr›flt›r›lmaktad›r. Elde edilen hidrojen, depolanarak çevreye zarar vermeden yak›t olarak kullan›labilmektedir. Anlatt›¤›m sistem, 2008 y›l›nda Avrupa Birli¤i taraf›ndan verilen Dünya Enerji Ödülü’nü alm›flt›r. lar› invertörü seçtirebilmekteyiz. ‹nvertörlerimiz, kullan›c› rahatl›¤› temeline oturtulmufltur. fiu ana kadar gelifltirilen teknolojilerin birço¤unda sistem bileflenlerinin birisi ar›zaland›¤›nda sistem komple durur. Bizim sistemlerimiz, modüller halinde çal›fl- maktad›r. Bu yap›, birbirinden ba¤›ms›z fakat di¤er bileflenlerle uyum içerisinde çal›flan farkl› birimlerden oluflur. Böylece, bir ar›za meydana geldi¤inde sistem tamamen durmaz. Sadece ar›zal› bölüm de¤ifltirilerek enerji üretimi eski seviyesine getirilebilir. Bu çal›flma flekline “Fronius Mix Konsepti” ad›n› vermekteyiz. Fronius, 3. ifl kolu olarak neden solar elektroni¤i seçti? ‹flimiz enerjiyi dönüfltürmektir. fiebekeden al›nan alternatif ak›m, do¤ru ak›ma dönüfltürülerek kaynak için gerekli enerji elde edilmektedir. Solar elektroni¤in temelinde de bu mant›k yatmaktad›r. Solar panellerden elde edilen do¤ru ak›m›n kullan›labilmesi için alternatif ak›ma dönüfltürülmesi gerekmektedir. Portföyümüzde bulunan invertörler, iflte bu noktada devreye girmekte ve enerjiyi dönüfltürmektedir. Akü flarj cihazlar›nda da benzer Bu gruplar›, transformatörlü ve transformatörsüz invertörler olarak bölümlendirmek mümkündür. Ev tipi invertörlerin güçleri 5-6 kW’d›r. Enerji ihtiyac›na ba¤l› olarak 1, 2, 3 fazl› ürünler sunabilmekteyiz. Merkezi invertörlerde ise 60 kW’a kadar çözümlerimiz bulunuyor. Merkezi invertörler, birlikte çal›flt›r›larak kapasite MW’lar seviyesine ç›kart›labilmektedir. Müflterimize “Fronius Solar.configurator” adl› ücretsiz bir yaz›l›m sunmaktay›z. Mühendislik firmalar›, kullanacaklar› modül tipini belirttiklerinde sistemimizden kullanacak- 185 Fronius’un toplam 3 bin 500 çal›flan› bulunmaktad›r. Bunun yaklafl›k 400’ü Ar-Ge alan›nda çal›flmaktad›r. Avusturya’daki yeni Fronius Ar-Ge merkezi devreye girdi¤i zaman bu say›, 600’lü rakamlara ç›kacakt›r. 3 bin 500 kiflinin 600’ünün ArGe’de çal›flmas› oldukça önemlidir. Fronius, kar›n›n yüzde 10’unu Ar-Ge’ye ay›rmaktad›r. bir iflleyifl bulunmaktad›r. Fronius, hidrojen yak›t hücrelerinin de üretimine bafllam›flt›r. Bu sistemde su, solar enerji sayesinde hidrojen ve oksijen olarak ayr›flt›r›lmaktad›r. Elde edilen hidrojen, depolanarak çevreye zarar vermeden yak›t olarak kullan›labilmektedir. Anlatt›¤›m sistem, 2008 y›l›nda Avrupa Birli¤i taraf›ndan verilen Dünya Enerji Ödülü’nü alm›flt›r. Avusturya’daki üretim tesisimizde bulunan bütün lojistik araçlar› da bu yak›t teknolojisi ile çal›flmaktad›r. Fornius, Türkiye’deki yat›r›m›n› k›sa bir süre önce tamamlad›. Siz Fronius Türkiye’nin bafl›ndaki kifli olarak yat›r›m›n amac›na ulaflt›¤›n› düflünüyor musunuz? fiu an yolun çok bafl›nday›z. Yat›r›m›n tamamland›¤› günden bu yana geçen zamanda; e¤itim, personel gibi konulara e¤ildik. Önümüzdeki süreçte müflterilere ulaflma hedefine odaklanaca¤›z. Bayi ve distri- 186 bütörlerin teknik seviyelerini art›r›c› e¤itimler planlad›k. Bunu y›l›n 2. döneminde gerçeklefltirece¤iz. Tüm bunlar› göz önünde bulundurdu¤umuzda k›sa vadeli hedeflerimize ulaflt›¤›m›z› söyleyebilirim. Konuflman›z›n birkaç yerinde alt›n› çizdi¤iniz Ar-Ge kavram›, Fronius için ne ifade ediyor? Avusturya, Ukrayna ve Çek Cumhuriyeti’nde çeflitli üretim tesislerimiz bulunuyor. Kanada ve ABD’de solar enerji ile ilgili üretim tesisleri kurulmaktad›r. Ar-Ge çal›flanlar›, sürekli olarak yüksek teknolojili ürünler gelifltirmektedir. Solar elektronik alan›nda verimlili¤i yüksek, kay›plar›n çok az oldu¤u ve do¤aya zarar vermeden çal›flan ürünler gelifltirme çabas›nday›z. Solar elektroni¤in d›fl›nda kalan di¤er faaliyet alanlar›m›zda geçmifl teknolojilerin pazar pay› oldukça yüksektir. Oradan pay almak yerine yeni teknolojileri kullan›yoruz. Solar invertörler konusunda gerçeklefltirdi¤iniz Ar-Ge çal›flmalar› sonucu ortaya ç›kan ve sizi rekabette avantajl› konuma getiren bir teknoloji var m›? Mix Konsepti olarak adland›r›lan modülerlik, Fronius’a özgü bir yaklafl›md›r. Ürünler, 5 y›l garantilidir. Talep edilmesi halinde bu garanti süresi uzat›labilmektedir. Fronius IG serisi olarak adland›r›lan ürünler, Fronius aç›s›ndan teknolojinin gerisinde kald›. Bu nedenle IG Plus denen yeni teknik özellikler eklenmifl ve verimlili¤i art›r›lm›fl ürünlerle de müflterilere hitap edilmektedir. Fronius invertörlere bak›ld›¤›nda verimliliklerinin yüzde 100’e çok yak›n oldu¤unu görmekteyiz. ‹nvertörler, genelde yüzde 93-94 verimlidir. Buradan hareketler bizim invertörlerimizin yüzde 3-4 daha verimli oldu¤unu söyleyebiliriz. Hidrojen bazl› yak›t hücreleri ise oldukça yeni bir olgudur. Bu sistemlerin Ar-Ge çal›flmalar› tamamland› ve üretimleri gerçeklefltirildi. Ancak, fiyat anlam›nda pek de sat›labilir ürünler de¤iller. Ürünlerin seri üretime girmesi gerekiyor. Bu ürünlerle ilgili Ar-Ge çal›flmalar›m›z› sürdürüyoruz. Hidrojen bazl› yak›t hücrelerinin gelecek 10 y›l içerisinde günlük hayat›m›za girece¤ini düflünüyorum. Fronius Türkiye’nin orta ve uzun vadeli hedefleri nelerdir? Türkiye, solar elektronik konusunda yolun bafl›ndad›r. Ülkemizin sahip oldu¤u günefl enerjisi potansiyeli göz önünde bulunduruldu¤unda gelecek 5 y›l içerisinde solar enerji alan›nda h›zl› bir büyüme öngörüyoruz. Günefl enerjisi pazar›nda bu büyüme yafland›¤›nda rakiplerimizin gerisinde kalmamak ad›na yat›r›mlar› flimdiden gerçeklefltirdik. Gerekli elemanlar› ald›k. Bu alandaki oyuncularla iliflkilerimizi art›r›p çal›flma a¤›m›z› geniflletmek ve talep art›fl›na flimdiden haz›r olmak istiyoruz. Günefl enerji potansiyeli Almanya ve Avusturya’dan daha fazla olan Türkiye, bu ülkeleri niye geriden takip ediyor? Günefl enerjisi, Avusturya ve Almanya’da evlerde dahi üretilmektedir. Türkiye’de ise bu alanda beklenen geliflim sa¤- lanamam›flt›r. Bunun altyap› ve teflvik eksikli¤i gibi nedenleri vard›r. Avrupa, ciddi teflvikler vererek günefl enerjisinde bugünkü noktalara geldi. Avrupa ülkeleri, yenilenebilir enerjilere iki flekilde teflvik vermektedir. Bunlardan birincisi, devletin satt›¤› birim fiyat›n›n daha üstünde bir bedelle yenilenebilir enerjiyi sat›n almas› fleklindedir. Böylece, kurulan sistemin amortisman süresi k›salmaktad›r. Veya tesis kurulum maliyetinin belli bir bölümü devlet taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Ülkemizde böyle bir teflvik mekanizmas› yoktur. Aral›k’›n son günlerinde Türkiye’de bir teflvik yasas› ç›kt›. Devlet, yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektri¤i 13 dolar/cent bedelle geri al›yor. Avrupa’da bu rakam 40-50 Euro/cent’e kadar ç›kmaktad›r. Biz solar enerjiyi Türkiye’nin olmazsa olmaz› olarak görüyoruz. 187 ENERJ‹ Is› Pompal› Jeotermal Sistem ile Enerji Tasarrufu CIAT Türkiye Ciat, Fransa’n›n güneyinde bulunan Marsilya’daki binas›na tamam›yla yeni bir prototip ›s› pompas› kullanan jeotermal bir tesisat kurdu. Tesisat, Eurovent flartnameleri kapsam›nda 25 – 250 kW güç aral›¤›nda A s›n›f› performans seviyeleri için sertifikalanan piyasadaki ilk tesisat olma özelli¤ini tafl›yor. European Ground-Med projesinin bir bölümü olarak bu Hysys ofifice tip sistem, ilkbaharda jeoso¤utma modunda çal›fl›r ve üretilen ›s› enerjisinin tüketilen elektrik enerjisine oran›n› beflte bir gibi önemli bir de¤ere ulaflt›r›r. Ground-Med Projesi Ground-Med, Avrupa Toplulu¤u’nun 7. araflt›rma ve gelifltirme çerçeve program›n›n bir bölümünü oluflturan projedir. Proje, Is› pompas› ve hava iflleme ünitesi 188 yüzde 60’› Avrupa Birli¤i taraf›ndan karfl›lanan bütçesiyle 8 pilot kurulumdan oluflmaktad›r. Marsilya Fransa’daki CIAT sahas› da bunlardan biridir. Di¤er sahalar Portekiz, ‹spanya, ‹talya, Slovenya, Yunanistan ve Romanya’da yer almaktad›r. Buradaki amaç ise 5’in üzerinde y›l boyunca mevsimsel performans faktörüne sahip jeotermal ›s›tma ve so¤utma sistemleri gelifltirmektir. Baflka bir ifadeyle, üretilen termal enerji (›s›tma ve so¤utma), Hysys office, tamam›yla di¤er tesislere uyarlanabilir ve yükseltilebilir. Üç konfor versiyonu mevcuttur ve iyi bir çevresel performans sunar. mam›yla doldurulmas›n› sa¤lamak için alttan s›v› çimento enjeksiyonu yap›lm›flt›r. Hava ceplerinin ›s› transferinin kalitesini etkilemesi sebebiyle bunlar›n oluflumundan ne olursa olsun kaç›n›lmal›d›r. Marsilya’da bulunan Ciat binas› kullan›lan elektrik enerjisinden 5 kat fazla olmal›d›r. Projede yaklafl›k 20 ortak yer almakta, bunlar›n aras›nda sanayi sektöründen birimlerin yan› s›ra üniversiteler ve araflt›rma merkezleri de bulunmaktad›r. Ciat prototip ›s› pompas›n› Marsilya sahas›n›n yan› s›ra ‹spanya’da eskiden bir gaz santralinin merkez ofisi olan sonradan yenilenebilir enerjilerin teflvik edildi¤i bir yere dönüfltürülen binaya, Portekiz’de ise daha önce de¤irmen olup sonradan üçüncül sektör faaliyetleri için kullan›ma aç›lan bir binaya kurmufltur. Her iki tesis 60 kW oran›nda görülmektedir. Gerçeklefltirilen Uygulamalar Marsilya’daki yenilenen bina, 1992 y›l›nda infla edilmifltir. Bina Güney Fransa bölgesini kapsayan CIAT servisi teknik merkezine ev sahipli¤i yapmaktad›r. 350 metrekarelik yüzey alan› ile çok say›da iflçiye ev sahipli¤i yapmaktad›r. Sahip oldu¤u genifl plakal› cam pencereler, yaz›n afl›r› ›s›nmay› önlemek için kapat›lm›flt›r. Yeni yal›t›c› destek kaplama da iç k›sma yerlefltiril- mifltir. HVAC sisteminde alt› adet delik bulunmaktad›r. Bu deliklerde ar›t›lm›fl su devresine sahip 100 m derinli¤e ulaflan sondalar yer almaktad›r. ‹sveç menfleli Augsburger Driller flirketi, delgi ifllemini Haziran 2010’da tamamlam›flt›r. Hava cepleri oluflumunu önlemek ve boflluklar›n ta- Bunun üzerine 25 kW güç aral›¤›na sahip standart Dynaciat’› temel alan bir ›s› pompas› özel olarak gelifltirilmifltir. Yeni bir hava iflleme ünitesi ile merkezi EasyCiatControl sisteminin yan› s›ra 14 adet düflük enerji tüketimli Coanda etkili Coadis 2 HE- “EasyCIATControl” kontrol sistemi 189 Yeni Ciat ›s› pompas›n›n prototipi E konfor ünitesi kurulmufltur. Kontrol sistemi, tesisin elektrik tüketiminin kusursuz bir flekilde yönetilmesini sa¤lamak ve eksiksiz veri kayd› tutmak için tasarlanm›flt›r. Sisteminin Özellikleri Bu yeni sistem, aral›¤› genel olarak maksimum 2 bin 500 metrekarelik küçük ve orta ölçekli üçüncül sektör uygulamalar› ile iskan piyasas› için haz›rlanm›flt›r. Hysys office sistemi, yeni ›s› pompas› piyasaya sürüldükten sonra seçenek yelpazesinin bir parças› olacak ve üçüncül sektörde ›s›tma, yaz konforu ve hava kalitesi fonksiyonlar›n› içeren 190 ilk su dolafl›m› tabanl› sistem olacakt›r. Tamam›yla modüler olan ürün, büyük ölçüde Ciat serisinden; standart, denenmifl ve test edilmifl parçalardan yap›lm›flt›r. Dolay›s›yla, istek üzerine en uygun maliyetle her özel yap›land›rmaya uyacak yüzden fazla farkl› versiyon sunulabilir. Hysys office, tamam›yla di¤er tesislere uyarlanabilir ve yükseltilebilir. Üç konfor versiyonu mevcuttur ve iyi bir çevresel performans sunar. Yüksek Enerji Performans› ‹çin Kullan›lan Yöntemler Öncelikle ilkbaharda jeo-so¤utma modunun kullan›lmas›yla ula- fl›labilir. K›fl mevsimi boyunca ›s› pompas› topra¤› so¤utur, topraktan kalori al›r ve bunlar› binaya transfer eder. ‹lkbahar gelince, toprakta depolanan bu so¤u¤u kullan›r ve direkt dolafl›m yoluyla geri getirilir. Do¤rudan delik sondalar›ndan gelen su, konfor üniteleri içinden geçer. Böylece EER (Enerji Verimlili¤i Derecesi) kabaca 15’e ulafl›r. Su, di¤er kalorifik s›v›lara k›yasla son derece ak›flkand›r. Di¤erleri ise a¤›rd›r ve dolay›s›yla pompalanmalar› için yüksek miktarda enerji gerektirir. Sistemin di¤er bütün parçalar› da optimize edilmifltir. Elbette bunlar›n en önemlisi ›s› pompas›d›r. Pompa, yeni kompresörlerle yeni nesil ›s› eflanjörlerini kullanmaktad›r. Düflük enerji tüketimli Coadis 2 HEE konfor ünitelerini de unutmamak gerekir. Bu yeni HYSYS sistemi, özellikle de elde edilen enerji performans›, büyük ölçüde Ciat Araflt›rma ve ‹novasyon Merkezi sayesinde mümkün olmufltur. Merkez, dünyan›n en büyük ›s› pompalar›ndan birine ve termal sistem simülasyon laboratuvarlar›na sahiptir. Sözgelimi, bütün bina yaz ve k›fl aylar›na yönelik enerji ihtiyaçlar›n›n kesin olarak belirlenmesi için Pleïade yaz›l›m› kullan›larak modellenmifltir. Binan›n çal›flma parametrelerinin yan› s›ra iklim de yaz›l›m için de programlanm›flt›r. Böylece, y›ll›k s›cakl›k ihtiyaçlar›na iliflkin bir grafik haz›rlamak mümkün olmufltur. Buna göre 12 kW so¤utma ve 24 kW ›s›tma enerjisi gerekecektir. Ekipman›n›n performans›n› daha da art›rmak için 2011 sonunda Cristopia MCP (faz de¤ifltirme malzemesi) tabanl› sistem ilave edilecektir. ENERJ‹ Üretim Santrallerindeki Frekans Kontrolleri ve Adapazar› / Gebze Do¤algaz Kombine Çevrim Santrali ‹çin Örnek Bir Uygulama Yap›lmas› Nihat PAMUK (nihatpamuk@gmail.com) TE‹Afi 5. ‹letim Tesis ve ‹flletme Grup Müdürlü¤ü Bir enerji iletim flebekesinde aktif ve reaktif güç ak›fllar› birbirinden ba¤›ms›zd›r ve farkl› denetim faaliyetleri ile kontrol edilirler. Aktif güç kontrolü, frekans kontrolü ile, reaktif güç kontrolü ise gerilim kontrolü ile yak›ndan iliflkilidir. Bu nedenle aktif ve reaktif güç kontrollerinde yaflanan problemlerin çözümü için de¤iflik çal›flmalar yap›lmaktad›r. Bu çal›flmada do¤algaz santrallerindeki yük ve frekans denetimi ele al›narak Adapazar› / Gebze do¤algaz kombine çevrim santralinin frekans kontrolüne katk›s› araflt›r›lm›flt›r. Araflt›rmalar esnas›nda Avrupa ‹letim Koordinasyon Birli¤i (UCTE) taraf›ndan belirlenen kriterler göz önünde bulundurulmufltur. 192 1. Girifl Bir güç sisteminin frekans›, aktif güç dengesine ba¤l›d›r. Frekans, sistemin her noktas›nda etkili ve bilinen bir faktör oldu¤undan bir noktada olabilecek aktif güç talep de¤iflimi, frekansta de¤iflikli¤e yol açacak ve bu de¤iflim, büyüklü¤üne göre sistemin baflka noktalar›nda da hissedilecektir. Enterkonnekte sistemlerde frekans› denetlemek için aktif gücün yani santralin üretti¤i gücün kontrolü gereklidir[1]. Bunu tüm sistem üzerinde yapabilmek gerekir. Yap›lan kontrol öylesine güçlü olmal›d›r ki baflka faktörlerden etkilenmemelidir. Enerji sistemlerinde güç de¤iflimi, sistem dinamiklerinin cevap verme süresine ba¤l› olarak dört kademede incelenebilir. 1- Jeneratördeki rotor sal›nmalar› 2- Frekans düflümü 3- Türbin h›z regülatörünce ger- çeklefltirilen primer kontrol 4- Merkezi regülatörlerde ve denetleyicilerin yapt›¤› sekonder kontrol ‹lk iki olay, daha çok h›zl› dinamik analizler içerisinde incelenir ve dinamik kararl›l›k kavram› içerisinde izlenir. Primer ve sekonder frekans denetimi olay› ise yük frekans kontrolü aç›s›ndan önemlidir. Primer frekans veya h›z denetimi ile santralin aktif güç dengesi sa¤lansa bile frekansta ki hata s›f›ra dönüfltürülememektedir. Daha basit bir ifade ile güç dengesi sa¤lanmakta yani frekanstaki de¤iflim sona ermekte ama frekans 50 Hz'e getirilememektedir[2]. Primer kontrolün etkisi ile kontrol edilen bölgedeki generatörler de¤iflen yükü kendi büyüklükleri oran›nda paylaflmaktad›r. Sekonder kontrol ise destekleyici bir denetim mekanizmas› olup; frekans hatas›n› s›f›ra indirgeyen integral denetleyicilerden oluflmaktad›r. Güç sistemleri enterkonnekte sistem oluflturacak flekilde komflu sistemlere ba¤lan›rlar ve yük-frekans kontrol problemleri ortak bir sorun haline gelir. Ayn› flekilde enterkonnekte sistemleri birbirine ba¤layan ba¤lant› hatlar› üzerinden akan aktif gücü kontrol etme de ortak bir sorundur[3]. Büyük sistemlerdeki yük de¤iflimiyle, üretim kayb› gibi durumlarda sistemin yap›s› çok fazla etkilenmez. Örne¤in Avrupa Elektrik ‹letim Koordinasyon Birli¤i’nin (UCTE) kontrol etti¤i ve Avrupa Birli¤i ülkelerinin ortak enterkonnekte flebekesinde meydana gelebilecek 3000 MW Türkiye’nin flu anki ortalama puant yük de¤eri 36.000 MW/saat dolaylar›ndad›r. Avrupa enterkonnekte sistemine ba¤lan›lmas›yla birlikte yaklafl›k puant› 300 GW/saat olan bir enerji havuzuna dahil olunacakt›r. Buda tüketiciler için kesintisiz, kaliteli ve ucuz enerji anlam›na gelmektedir. ani bir yük de¤iflimi frekans de¤iflimi 0.1 Hz’den daha az etkiler. Oysa 1000 MW kapasiteli küçük bir sistemde, 300 MW üretim kayb›nda sistem tek bafl›na çal›fl›yorsa büyük de¤iflimler olur. Frekans afl›r› düflecek, geçici güç aç› sal›n›mlar› tüm sistem elemanlar›n› y›pratacak ve sonuçta sistem tam olarak çökecektir. Böyle büyük bir enterkonnekte sistemin kendine özgü kriterleri ve politikalar› vard›r. Bu politikalar›n birincisi ise yükfrekans kontrolüdür. UCTE’ye ba¤lanabilmek için bu kriterler sa¤lanmal› ve öncelikle enterkonnekte sistemin kendi içinde kararl› çal›flmas› sa¤lanmal›d›r[4]. 2. Enterkonnekte Sistemin Kontrol Yöntemleri 2.1. Devir Say›s› Regülasyonu Regülasyon ve kumanda, bir ana ifllemin otomatik olmas›na yarayan yard›mc› ifllemlerdir. Regülasyon tekni¤inin görevi, teknik cihazlarda yahut tesislerde bir malzemenin yahut enerjinin miktar›n›, bas›nc›n›, devir say›s›n› veya gerilim gibi fiziksel büyüklüklerin durumunu önceden tasarlanm›fl bir plan çerçevesi içinde kontrol etmek ve ayarlamakt›r. Regülasyon olay›nda, bir büyüklü¤ün önceden verilen de¤eri regülatörün ilgili bir organ› taraf›ndan devaml› olarak ölçülmesi suretiyle kontrol edilir. Bir regülatörün görev yapma derecesi, regülatörün, regülasyonda meydana gelen de¤iflmelere kars› cevap verme kabiliyeti ile belirlenir. Bir regülatörün yerine getirdi¤i regülasyon olay›, genel olarak afla¤›da kaydedilen de¤iflik olaylar›n s›ra ile ve otomatik bir flekilde oluflmas›ndan meydana gelir: 1- Ölçme: Regülasyona tabi tutularak ayarlanmak istenen herhangi bir büyüklü¤ün mevcut (X) de¤erinin tespit edilmesi 2- Karfl›laflt›rma: Regülasyona tabi tutularak (Xk) de¤erinde olmas› istenen herhangi bir büyüklü¤ün mevcut (X) de¤eri ile istenen (Xk) de¤eri aras›ndaki (Xw) fark›n›n karfl›laflt›r›lmas› 3- Kuvvetlendirme ve zamansal hareket oran›n›n teflkili: Kumanda ve ayar büyüklü¤ü olarak herhangi bir (Y) de¤erinin üretilmesi, 4- Kumanda: Regülasyona tabi tutulan herhangi bir büyüklü¤ün de¤erinin istenen (Xk) de¤eri elde edilinceye yani Xw=0 oluncaya kadar, enerji ak›m›n›n veya kütle hareketinin de¤ifltirilmesidir. Regülasyon olay›n›n dördüncü safhas›nda oluflan kumanda hareketi regülasyona tabi tutulan 193 büyüklü¤ün mevcut (X) de¤erinin de¤iflmesine ve yeni bir ölçü de¤erinin do¤mas›na sebep olur. 2.2. Do¤algaz Santrallerindeki H›z Regülasyonu Do¤algaz santrallerinde kullan›lan h›z regülatörleri, türbin kumanda mekanizmas› olan governer valflerinin pozisyonunu ayarlayan servo motorlar vas›tas› ile tahrik edilir ve türbine giren buhar miktar›n› ayarlayarak türbin gücünün de¤iflmesini sa¤lar. Gücün de¤iflmesi esnas›nda türbinin devir say›s› sabit kal›r. Türbin gücü ne kadar de¤iflirse de¤iflsin, devir say›s›n› istenilen ölçülerde sabit tutmak h›z regülatörünün ana görevidir. Türbinjeneratör ünitesinin devir say›s›n›n belirli ve istenilen s›n›rlar içinde sabit kalmas› ile birlikte türbin-jeneratör ünitesinin gücünün de¤iflmesi için h›z regülatörünce, türbin governer valflerinin aç›kl›klar›n›n de¤ifltirilmesi olay›na, regülasyon olay› ad› verilmektedir. Meydana gelen regülasyon hareketleri ile buhar debisinin de¤iflmesi sonucu borularda ve türbin kontrol valflerinde geçici bas›nç de¤ifliklikleri meydana gelir. 2.3. Güç Kontrolü Elektrik güç sisteminin fonksiyonu, kullan›labilir do¤al enerji formunu elektrik enerjisi formuna dönüfltürerek tüketicilerin kullan›m›n› imkan sa¤lamakt›r. Elektrik enerjisi di¤er enerji türlerine göre daha kolay iletilebilmekte ve kontrol edilebilmektedir. Büyük güç sistemleri afla¤›da özellikleri sa¤layacak flekilde dizayn edilmektedirler. 194 frekans düflümü çok olur. Sistemin dengede kalabilmesi için frekans›n 47,5 Hz’in alt›nda olmamas› gerekir[5]. fiekil 1: Sabit yük-frekans ba¤›nt›s› 1- Sistem ani aktif ve reaktif yük taleplerine cevap vermelidir. 2- Sistem elektrik enerjisini minimum maliyetle sa¤lamal› ve ekolojik dengeye en az zarar› vermelidir. 3- Güç kayna¤›n›n güvenilir olmas›, frekans ve gerilim sabit olmas› ile sa¤lanmaktad›r. 2.4. Frekans Kontrolü Senkron jeneratörlerin rotor dönüfl h›zlar›n›n elektriksel ifadesine frekans denir. Bir güç sisteminin kararl› olarak çal›flabilmesi için frekans de¤erinin sabit tutulmas› gerekir. Enerji sistemleri sadece güç dengesi durumunda sabit frekansta çal›flmaktad›rlar. Enterkonnekte flebekede toplam üretim kay›plar da dahil olmak üzere toplam tüketime eflitse, flebekeye ba¤l› jeneratörlerin h›zlar› de¤iflmeyip sabit kal›r. Frekans h›zla do¤ru orant›l›d›r. Herhangi bir nedenle harcanan yük, ani olarak artar veya üretilen güç ani olarak azal›rsa frekans düflmeye bafllar. Bu sistemde frekans tutan santral yok ise, fiekil 2: Sabit Yük-frekans de¤ifliminin zamanla gösterilmesi fiekil 1’de sabit yük frekans ba¤›nt›s› verilmektedir. Üretim frekansa ba¤l› olmay›p sabittir. Sistemde frekans tutan santral yoktur. A noktas›nda üretim ve tüketim birbirine eflit olup frekans F1’dir. Sisteme ani olarak ΔL kadar bir yük geldi¤ini düflünürsek yeni yük do¤rultusu L2 olacakt›r. B noktas›nda üretim ve tüketim dengesi olmad›¤› için, tüketim üretimden büyüktür. Bu nedenle sistemde frekans düflmeye bafllar ve denge ancak C noktas›nda sa¤lanabilir. C noktas›nda frekans F2 de¤erine düflmüfltür. Bu de¤erler türbinlerin çal›flabilece¤i minimum frekans de¤erinden düflükse sistem çöker. fiekil 2’de sabit yük – frekans durumunun zamana ba¤l› de¤iflimini göstermektedir. P (üretim) sabittir. t1 an›nda yük ΔL kadar artar ise B noktas›nda dengesizlik oluflur ve frekans düflmeye bafllar. Frekansla birlikte yükte azalmaya bafllar ve t2 an›nda C noktas›nda üretim-tüketim dengesi oluflabilir. Bu de¤er 47,5 Hz’den büyük olmal›d›r. Frekans kontrolü, bir elektrik sisteminin üretim-tüketim dengesinin kontrolüdür ve üç seviyede ele al›n›r. 2.4.1. Primer Frekans Kontrolü Elektrik enerjisi üretim ve tüketiminin eflit olmamas› durumunda sapmaya u¤rayan sistem frekans›n›, sabit bir de¤erde dengeleyip frekans de¤iflimini durdurmak için ünite rezerv kapasitesi- nin, türbin h›z regülatörünün ayarlanan h›z e¤im oran›nda, frekans sapmas› süresince merkezi müdahale olmaks›z›n, otomatik olarak sa¤lanmas› suretiyle katk›da bulunmas›d›r[6]. Pratik olarak e¤er bir dalgalanma durumunda kinetik enerjilerini kaybetmeye bafllayan üretim sistemlerine ilave bir enerji verilmezse frekans› ya s›f›rlayacak ya da afl›r› artarak sisteme ba¤l› üretim sistemlerinin durmas›na (trip) neden olacakt›r. Teker teker santrallerin trip etmesi neticesinde tüm elektrik sistemi çökecektir. Primer frekans kontrolü yapacak santraller kabiliyetleri ölçüsünde belirlenen oranlarda primer frekans kontrolüne kat›lmal›d›r. fiu an için bu kat›l›m santrallerin kurulu güçlerinin yüzdesine göre, hidroelektrik santraller için %10, kömür yak›tl› termik santraller için % 5 ve do¤al gaz yak›tl› termik santraller için ise % 2,5’tir. UCTE kriterlerine göre minimum anl›k frekans -800 mHz (49.2 Hz)’in alt›na düflmemeli, maksimum anl›k frekans +800 mHz (50.8 Hz)’in üzerine ç›kmamal›d›r[7]. fiekil 3’te görüldü¤ü gibi sistemden ani olarak yük talebi gelmifl ve bununla beraber flebeke frekans› h›zla düflmeye bafllam›flt›r. E¤er primer frekans kontrolü olmazsa sistem frekans› düflmeye devam edecek ve türbinlerin minimum çal›flma frekans›n›n alt›na indikten sonra sistem çökecektir. Yük de¤iflimiyle beraber sistemdeki tüm üniteler efl zamanl› olarak t1 zaman›nda primer frekans kontrol rezerv kapasitelerini (Q) aktif edip bu rezervin % 50’sini t2 süresine kadar Frekans, sistemin her noktas›nda etkili ve bilinen bir faktör oldu¤undan bir noktada olabilecek aktif güç talep de¤iflimi, frekansta de¤iflikli¤e yol açacak ve bu de¤iflim, büyüklü¤üne göre sistemin baflka noktalar›nda da hissedilecektir. (15 sn) lineer olarak üzerlerine alacaklard›r. Kalan 15 sn içinde de primer frekans rezervinin (Q) % 50’si daha aktif olarak frekans F2 de¤erinde sabit olacakt›r. Primer frekans kontrolü sayesinde frekans düflümü s›n›rland›r›lm›fl ve frekans belli bir de¤erde sabitlenmifl olacakt›r. Bu primer frekans kontrolü rezervinin aktif olma süresi t3 de¤erinde tamamlanmaktad›r. Bu süre toplamda 30 saniyedir. Ünitelerin primer frekans kontrol sisteminin duyars›zl›k aral›¤› mümkün oldu¤u kadar küçük olmal› ve ±10 mHz’i aflmamal›d›r[8]. 2.4.2. Sekonder Frekans Kontrolü Sekonder kontrol, sekonder kontrol rezervlerini kullanarak bir kontrol alan›ndaki üretimi regüle eden otomatik merkezli bir fonksiyondur. fiekil 3: Primer frekans kontrolü güç-zaman grafi¤i Bu fonksiyonun özellikleri: 1. Di¤er bütün kontrol alanlar› ile güç al›flveriflini programlanan de¤erde tutmak, 2. Kontrol alan›ndan kaynaklanan bir frekans sapmas› durumunda, frekans› ayar de¤erine geri getirmek, 3. Primer kontrol taraf›ndan kullan›lan kapasitenin serbest b›rak›lmas›n› sa¤lamak, 4. Bu fonksiyonlar› yerine getirmek için, sekonder kontrol program› (AGC) ve periyodik olarak alan kontrol hatas›n› (ACE) hesaplar. 5. PI tipinde bir kontrol özelli¤ine sahip olup dakikalar mertebesinde yap›lan bir kontroldür. Her bir kontrol alan›, tek tek alan kontrol hatas› G’nin s›f›r olacak flekilde kontrol edilmesi gerekir[9]. ACE, güç kontrol hatas› ile frekans kontrol hatas›n›n toplam› olarak hesaplan›r. G = ΔP + K*Δf (1) ΔP Güç kontrol hatas›n›, K*Δf frekans kontrol hatas›n› verir [10]. K faktörü sekonder kontrol için frekans bias’›d›r. (MW/Hz) Her bir kontrol alan›, alan kontrol hatas› (ACE) ve G’yi gerçek zamanda en aza indirmek için bir sekonder kontrol ile donat›lm›flt›r. G = Pmeas – Pprog + Kri (f meas – fn) (2) Pmeas: Ba¤lant› hatlar›nda ölçülen anl›k aktif güç transferlerinin toplam›n›, Pprog: Bütün komflu kontrol alanlar› ile sonuçta ortaya ç›kan al›flverifl program›n›, Kri: Kontrol alan›n›n K faktörünü, f meas: Gerçek frekans ölçü- 195 münü, fn: frekans ayar set de¤erini göstermektedir. Sekonder kontrol rezervi, sekonder kontrol aral›¤›n›n çal›flma noktas› ile maksimum de¤er aras›ndaki pozitif bölümüdür. Her zaman, beklenen talep dalgalanmalar›n› ve bir üretim biriminin kayb›n› karfl›lamak üzere, yeterli bir sekonder kontrol rezervi mevcut olmal›d›r[10]. E¤er en büyük üretim biriminin kayb› sekonder kontrol rezervi taraf›ndan karfl›lanmam›flsa, a盤› k›sa bir sürede dengelemek için, ek üçüncül kontrol rezervine ihtiyaç duyulur. Santraller kapasitelerinin %10 civar›nda sekonder kontrol aral›¤›na sahip olmal›d›r. Yük alma ve yük atma h›zlar› sekonder frekans kontrolünün uygun tepki vermesine imkan sa¤layacak flekilde olmal›d›r. De¤iflik boyutlardaki kontrol alanlar› içindeki de¤iflik büyüklükteki yük de¤iflmeleri, yaklafl›k 15 dakika içinde düzeltilmelidir. Bunun için sekonder kontrol rezervinin minimum de¤eri; R = ( aLmax + bÇ – b) ile hesaplan›r [11]. (3) Kontrol alanlar› içindeki sekonder kontrolün kalitesini de¤erlendirmek için, H (t) = fo ± A . e-1/T (4) Tipindeki trumpet biçimli e¤riler tan›mlanm›flt›r [11]. Sistem frekans›, sekonder kontrol ifllemi s›ras›nda trumpet içinde kalm›flsa, sekonder kontrol teknik kontrol bak›m›ndan tatmin edici olarak kabul edilir. Bir olay için trumpet e¤risi, fo : Nominal frekans, 196 fiekil 4: Trumpet e¤risi f1 : Olaydan önce gerçek frekans, f2 : Olaydan sonra maksimum frekans sapmas›, Pa: Üretim kapasitesi kayb›, de¤erleri kullan›larak çizilir. 2.4.3. Tersiyer (Üçüncül) Frekans Kontrolü Üçüncül kontrol, gerekti¤inde yeterli bir sekonder kontrol rezervine sahip olmak için generatörlerin çal›flma noktalar›nda yap›lan de¤iflimdir[11]. De¤iflimler: Gücün ba¤lanmas› ve tetiklenmesiyle, Sekonder kontrole kat›lan generatörlerin ç›k›fllar›n› yeniden da¤›tarak, Enterkonnekte taahhütler aras›ndaki güç iç de¤iflim program›n› de¤ifltirerek ve Yük kontrolü yap›lmas› suretiyle gerçekleflir. Tersiyer kontrolün iflletimi, programlaman›n zaman çerçevesine ba¤l›d›r. Fakat ilke olarak, enterkonnekte iflletme üzerinde sekonder kontrol ile ayn› etkiye sahiptir. 3. Adapazar›/Gebze Do¤algaz Kombine Çevrim Santralinde TE‹Afi Taraf›ndan Yap›lan Frekans Kontrol Testleri ve Sonuçlar› 3.1. Primer Frekans Kontrolü ‹çin Test Sonuçlar› Adapazar› / Gebze do¤algaz kombine çevrim santralindeki buhar türbinlerinden ünite-1’e ait, primer frekans kontrol performans testleri 30.10.2009 - 01.11.2009 tarihleri aras›nda Teiafl test ekibi taraf›ndan Ucte primer frekans kontrol performans testleri prosedürüne göre gerçeklefltirilmifltir. Testler için simule frekans, aktif güç, regülatör vana-1, regülatör vana-2, regülatör vana-3, regülatör vana-4, buhar bas›nc›, buhar s›cakl›¤› ve türbin toplam talep sinyallerinin ölçümü yap›lm›flt›r. Yap›lan testler s›ras›nda, ölçümü yap›lan sinyaller 100 milisaniyelik örnekleme oran› (saniyede 10 veri) ile ölçülmüfl ve kaydedilmifltir. Do¤algaz kombine çevrim santrallerinin primer frekans kat›l›m› için uygulamas› gereken rezerv miktar› ünite nominal gücünün ± % 5’i (±18 MW) oldu¤u için, maksimum ç›k›fl gücü seviyesindeki testler % 95 ç›k›fl gücü seviyesinde 342 MW Pset de¤erindedir. Minimum ç›k›fl gücü seviyesindeki testler ise yetkili santral personelinin ifadesi do¤rultusunda % 65 ç›k›fl gücü seviyesi olan 234 MW Pset de¤erinde gerçeklefltirilmifltir. Testler, ünitenin h›z e¤im de¤eri, % 5 rezerv miktar›na ayarlanarak gerçeklefltirilmifltir. Rezerv miktar› (5) de gösterilen formülde % 8 de¤erine ayarlanarak gerçeklefltirilir. Testlerde ölü bant de¤eri 0 mHz’e ayarlanarak gerçeklefltirilmifltir. Δf / fnom s.d.(%) =---------------------- x100 olur. Δf / Pnom (5) Rezerv testlerinde; Δf = -200 mHz’lik frekans sapmas› olarak do¤rudan f=49,8 Hz’lik simüle frekans, Δf = +200 mHz’lik frekans sapmas› olarak ise do¤rudan f=50,2 Hz’lik simüle frekans fiekil 5: 342 MW, -200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i fiekil 6: 342 MW, +200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i sinyali uygulanm›flt›r. Hassasiyet testlerinde ise; ilk aflamada Δf = -5 mHz’lik frekans sapmas› olarak do¤rudan f=49,995 Hz’lik simüle frekans, Δf = +5 mHz’lik frekans sapmas› olarak ise do¤rudan f=50,005 Hz’lik simüle frekans sinyali uygulanm›fl, ikinci aflamada ise Δf = -10 mHz’lik frekans sapmas› olarak do¤rudan f=49,990 Hz’lik simüle frekans, Δf=+10 mHz’lik frekans sapmas› olarak ise do¤rudan f=50,010 Hz’lik simüle frekans sinyali uygulanm›flt›r. Bunun sonucunda afla¤›daki sonuçlar elde edilmifltir. fiekil 5’te ünite-1’in maksimum ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset=342 MW) yap›lan rezerv testi güç artt›rma k›sm›nda, Δf = -200 mHz’lik frekans sapmas› için uy- 198 gulanan f=49,8 Hz’lik simüle frekans sonucunda; Ünitenin 342 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden itibaren yaklafl›k 18 MW güç art›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 360 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesini 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i, güç artt›rma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv güç miktar›n› 30 saniyenin alt›n- da etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir. fiekil 6’da ünite-1’in maksimum ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset=342 MW) yap›lan rezerv testi güç azaltma k›sm›nda, Δf=+200 mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=50,2 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 342 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden itibaren yaklafl›k 20 MW güç azalt›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 322 MW’l›k ç›k›fl gücünü 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i, güç azaltma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir. Ünite-1 342 MW Pset de¤erinde kararl› halde belli bir süre çal›flt›ktan sonra -5 mHz ve +5 mHz’lik frekans sapmas› (f=49,995 Hz ve f=50,005 Hz) simule frekans sinyali uygulanm›flt›r. Ünitenin ±5 mHz’lik frekans sapmalar›na karfl› hassas oldu¤u gözlenmifl ve tepkisinin daha net görülmesi için ±10 mHz’lik frekans sapmalar› (f=49,990 Hz ve f=50,010 Hz) simule frekans sinyalleri de uygulanm›flt›r. fiekil 7’de ünite-1’in minimum ç›k›fl gücü seviyesinde (P7 pt= 234 MW) yap›lan rezerv testi güç fiekil 7: 234 MW, -200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i yavafl bir flekilde tepki verdi¤i tespit edilmifltir. fiekil 8: 234 MW, +200 mHz frekansta aktif güç-zaman grafi¤i artt›rma k›sm›nda, Δf = -200 mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=49,8 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 234 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden itibaren yaklafl›k 18 MW güç art›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 252 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesini 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i, güç artt›rma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir. fiekil 8’de ünite-1’in minimum ç›k›fl gücü seviyesinde (Pset = 234 MW) yap›lan rezerv testi güç azaltma k›sm›nda, Δf =+200 mHz’lik frekans sapmas› için uygulanan f=50,2 Hz’lik simüle frekans sonucunda; ünitenin 234 MW’l›k ç›k›fl gücü seviyesinden itibaren yaklafl›k 20 MW güç azalt›fl› yapt›¤›, eriflti¤i ortalama 214 MW’l›k ç›k›fl gücünü 15 dakika boyunca sürdürebildi¤i, güç azaltma ifllemini lineer olarak gerçeklefltirdi¤i ve rezerv güç miktar›n› 30 saniyenin alt›nda etkinlefltirdi¤i gözlenmifltir. Ünite-1’de rezerv ve hassasiyet testlerinin tamamlanmas›n›n ard›ndan, ünitenin ayarlar› de¤ifltirilmeden simule frekans yerine gerçek flebeke frekans›yla çal›fla- cak flekilde 24 saatlik do¤rulama testine bafllanm›fl ve 24 saat boyunca kay›t al›nm›flt›r. Gerek test s›ras›nda gerek test sonras›nda al›nan kay›tlar›n incelenmesi sonucunda, ünite tepkisinin rezerv ve hassasiyet test sonuçlar›n› do¤rular nitelikte oldu¤u, ünitenin flebeke frekans›n› takip edecek flekilde tepki verdi¤i ve kararl› flekilde çal›flmas›n› sürdürdü¤ü gözlenmifltir. 3.2. Sekonder Frekans =Kontrolü ‹çin Test Sonuçlar› Yap›lan testler afla¤›daki flekilde özetlenebilir: Birinci test; ünite–2‘ye ait yük alma/atma h›z› % 3,3 MW/dakika (12 MW/dakika) olarak ünite primer frekans modunda de¤il iken, ikinci test ise ayn› h›zlarda primer frekans modunda iken yap›lm›flt›r. Üçüncü test; ünite–2‘ye ait yük alma/atma h›z› % 5 MW/dakika (18 MW/dakika) olarak ünite primer frekans modunda de¤il iken, dördüncü test ise üçüncü test ile ayn› h›zlarda primer frekans modunda iken yap›lm›flt›r. Testler sonucunda; ünitenin yük alma ve yük atma talimatlar›na tepki verirken, belirli bir de¤ere kadar nispeten h›zl› bir flekilde ulaflt›¤› fakat talimat›n geriye kalan önemli bir yük de¤eri için ise 4. Sonuçlar Enterkonnekte sistemdeki tüm üretim santrallerinin frekans denetimine geçmesiyle birlikte UCTE frekans kriterleri sa¤lanacak ve Yunanistan-Bulgaristan üzerinden Avrupa enterkonnekte sistemine ba¤lan›lacakt›r. Bu Türkiye’nin gelece¤i aç›s›ndan çok büyük bir önem arz etmektedir. Türkiye’nin flu anki ortalama puant yük de¤eri 36.000 MW/saat dolaylar›ndad›r. Avrupa enterkonnekte sistemine ba¤lan›lmas›yla birlikte yaklafl›k puant› 300 GW/saat olan bir enerji havuzuna dahil olunacakt›r. Buda tüketiciler için kesintisiz, kaliteli ve ucuz enerji anlam›na gelmektedir. 5. Kaynaklar [1] Pad›yar K.R., Power System Dynamics, Stability and Control, Wiley&Sons, 143-169, 1996. [2] Demirören A., Zeynelgil L., Elektrik Enerji Sistemlerinin Kararl›l›¤› Kontrolü ve Çal›flmas›, Birsen Yay›nevi, 2004. [3] Kundur P., Power System Stability and Control, Mc Graw-Hill, Inc., 1994. [4] Teiafl, Elektrik ‹letim Sistemi Arz Güvenli¤i ve Kalitesi Yönetmeli¤i, 25632 say›l› Resmi Gazete, 2006. [5] Hopfield J. J., “An Original Approach For Load-Frequency Control ”, IEE Transactions on Power Systems, 24(3), 31-46, 2003. [6] Teiafl, Ucte ‹flletme Kitab›, Teiafl Yay›nlar›, 65-68, 2006. [7] Huang S. J., Hsieh C. T., “Complementary Studies for the Synchronization of the Ucte Power System", Electric Power Systems Research, 47(2), 87-93, 1998. [8] Wood J. W., Wollenberg B. F., Power Generation, Operation and Control, Wiley&Sons, 109-128, 1996. [9] Cebeci M. E., The Effects Of Hydro Power Plants Governor Settings On The Turkish Power System Frequency, Yüksek Lisans Tezi, Ortado¤u Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 22-163, Ankara, 2008. [10] Y›lmaz O., Participation of Combined Cycle Power Plants To Power System Frequency Control : Modeling and Application, Yüksek Lisans Tezi, Ortado¤u Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 15-145, Ankara, 2006. [11] Chaturvedi D. K., Satsangi P. S., Karla P. K., “Load Frequency Control”, International Journal Of Electrical Power Systems, 21(6), 405-415, 1999. 199 HABERLER ‹lk 5 ayda 25 bin yeni flirket kuruldu Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB), "2011 May›s Ay›na Ait Kurulan ve Kapanan fiirket ‹statistiklerini" aç›klad›. Buna göre, bu y›l›n ilk 5 ay›nda geçen y›l›n ayn› dönemine göre gerçek kifliler taraf›ndan kurulan ticari iflletme say›s› yüzde 22.50 oran›nda artarken, kooperatif say›s› yüzde 34.52 azald›. Ayn› dönem içinde kapanan gerçek kifli ticari iflletme say›s› yüzde 36,86 yükselirken, kapanan kooperatif say›s› yüzde 9.03 geriledi. Yine bu y›l›n Ocak -May›s döneminde kurulan yabanc› ortak sermayeli flirket say›s› bin 401 olurken, bu flirketlerin 259'u ‹ran, 159'u Almanya, 86's› Azerbaycan ve 52'si Rusya Federasyonu ortakl›¤›ndan olufltu. Kurulan bin 401 yabanc› ortak sermayeli flirketin 141'i anonim, bin 260'› limit flirketten olufltu. Bu flirketlerin 223'ü ticaret ve 116's› inflaat sektöründe kuruldu. Kurulan yabanc› ortak sermayeli flirketlerin toplam sermayelerinin yüzde 88,27'sini yabanc› sermayeli ortak pay› oluflturdu. Bu arada, yurt d›fl›nda yerleflik Türk vatandafllar›n›n ortak oldu¤u 126 adet yabanc› ortak sermayeli flirket kuruldu. Bu y›l›n ilk 5 ay›nda toplam 25 bin 574 flirket ve kooperatif kuruldu. Bu dönemde kurulan toplam 23 bin 720 limited flirket, toplam sermayenin yüzde 28,01'ini, bin 307 anonim flirket ise yüzde 71,98'ini oluflturdu. ‹hracat art›fl› tam gaz Türkiye ‹hracatç›lar Meclisi (T‹M) verilerine göre, ihracat Haziran ay›nda yüzde 25,2 art›flla 11.5 milyar dolar olarak gerçekleflti. ‹lk 6 aydaki ihracat yüzde 20,2 artarak 65,77 milyar dolara ç›kt›. Son 12 ayl›k dönemde ise yüzde 14,47 art›flla 124 milyar 936 milyon dolarl›k ihracat yap›ld›. Haziran ay›nda en fazla ihracat yapan sektör, 1 milyar 799 milyon 137 bin dolarla otomotiv endüstrisi oldu. Otomotivi, 1 milyar 483 milyon 460 bin dolar ile haz›r giyim ve konfeksiyon, 1 milyar 463 milyon 427 bin dolarla kimyevi maddeler ve mamulleri, 1 milyar 306 milyon 696 bin dolarla çelik takip etti. Türkiye'nin, haziran ay›nda toplam ihracat›n›n yüzde 84,87'sini gerçeklefltiren sanayi grubunda yüzde 25,59 art›flla 9 milyar 765 milyon 331 bin dolarl›k, 200 yüzde 11,91'ini oluflturan tar›m grubunda yüzde 28,36 oran›ndaki art›flla 1 milyar 370 milyon 648 bin dolarl›k ve yüzde 3,22'sini oluflturan madencilikte yüzde 7,79'luk art›flla 370 milyon 694 bin dolarl›k ihracat yap›ld›. Sanayi sektörü alt bafll›¤› alt›nda yüzde 63,92 payla ilk s›rada yer alan sanayi mamulleri içinde en büyük pay› yüzde 15,64 ile otomotiv endüstrisi al›rken, bunu yüzde 12,89'luk payla haz›r giyim ve konfeksiyon, yüzde 11,36'l›k payla çelik sektörü izledi. Ayn› dönemde en yüksek ihracat art›fl› yüzde 99,69 ile su ürünleri ve hayvansal mamullerde gerçekleflirken, bu sektörü yüzde 49,79 ile hububat, bakliyat, ya¤l› tohumlar ve mamulleri, yüzde 40,59 ile süs bitkileri ve yüzde 40,12 kimyevi maddeler ve mamulleri takip etti. Entescup 2011’in flampiyonu Demirler Elektrik oldu Bu y›l ilk kez düzenlenen Entescup 2011 fiampiyonlar Finali’nde Antalya, Bursa ve ‹zmir turnuvalar›nda flampiyon olan tak›mlar yar›flt›. Bu üç flehirden gelen 60 kat›l›mc›, Pamukkale Karahay›t’taki Richmond Termal Oteli’nde 17 Haziran Cuma akflam› kampa girdi. Cumartesi sabah› Pamukkale-Hierapolis antik kentini ziyaret eden tak›mlar›n ayn› günün akflam› Denizli’de oynad›klar› final maçlar›n›n sonucunda Bursa’dan kat›lan Demirler Elektrik birinci, TE‹Afi ‹zmir ikinci, Antalya’dan kat›lan Ye¤enler Elektrik de üçüncü oldu. Dereceye giren tak›mlar, kupalar›n› Aydem Elektrik Yönetim Kurulu Baflkan› Ceyhan Saldanl›, Entes Yönetim Kurulu Baflkan› Faik Erem ve Entes Genel Müdürü Uran Tiryakio¤lu’ndan ald›. Elektrik da¤›t›mda süre 25 Temmuz’a uzat›ld› Bo¤aziçi Elektrik, AYEDAfi, Toroslar, Gediz, Trakya ve Dicle Elektrik özellefltirmeleri için ek teminat süresi önceki gün doldu. Dicle Elektrik da¤›t›m d›fl›ndaki 5 flirket, ek teminat› ödemedi. Özellefltirme ‹daresi Baflkanl›¤› (Ö‹B) flirketlere 25 Temmuz’a kadar bir ek süre daha verdi. ‹fladamlar› Mehmet Emin Karamehmet ve Mehmet Kazanc›'n›n 1.2 milyar dolar› ödeyemeyerek Baflkentgaz’› devralamamas›n›n ard›ndan belirsiz sürece giren 10.8 milyar dolarl›k ‹stanbul Bo¤aziçi (Bo¤aziçi) ve Anadolu Yakas› (Ayedafl), Akdeniz, Toroslar, Dicle, Gediz ve Trakya da¤›t›m bölgeleri için flirketlere verilen ek süre 31 May›s’ta dolmufltu. Özellefltirme ‹daresi, 7 bölgeden 6’s› için flirketlerden yüzde 2 ek teminat istemifl ve flirketlere 29 A¤ustos’a kadar ek süre tan›m›flt›. fiirketlerin ödeyece¤i teminat miktar› toplamda 190 milyon dolar› bulurken, ek teminat›n dün yat›r›lmas› gerekiyordu. Ancak Dicle Elektrik Da¤›t›m Bölgesi’ni kazanan Karvil-Ceylan OGG d›fl›ndaki 5 grup ek teminat flart›n› yerine getirmedi. Karavil-Ceylan Ortakl›¤›, Dicle Elektrik için 4.56 milyon dolar teminat ödedi. Gruplara 25 Temmuz’a kadar bir süre daha verildi. Toplam teminat 188.76 milyon dolar fiirketlerin 3 ay sonunda 10.8 milyar dolarl›k ihalelerde 6.8 milyar dolar peflinat› yat›rarak da¤›t›m bölgelerini devralmas› gerekiyor. Aksi halde flirketlerin bugüne kadar yat›rd›klar› tüm teminatlar yanacak ve ihalelerde s›ras›yla ikincilerle görüflülmeye bafllanacak. Bu durumda ise flirketlerin ilk teminatlar› ile birlikte yaklafl›k 300 milyon dolar› yanm›fl olacak. Ek süre talebinde bulunan firmalardan MMEKA, Bo¤aziçi Elektrik için 59.8 milyon dolar ve AYEDAfi için de 32.2 milyon dolar teminat yat›racak. ET‹ Gümüfl- SSS OGG Gediz Elektrik için 38.3 milyon dolar, Aksa Enerji, Trakya Elektrik için 12.4 milyon dolar ve Y›ld›zlar Holding de Toroslar Elektrik için 41.5 milyon dolar teminat yat›racak. 201 HABERLER ABB, PLC ve sürücü çözümleri konulu seminerler düzenledi ABB Elektrik Sürücüler Bölümü, Nisan ay› içerisinde 4 farkl› ilde yapt›¤› seminerlerde sürücü ve PLC ürün gruplar› ile ilgili müflterilerine detayl› bilgiler aktard›. 12 Nisan’da Ankara Rixos Otel, 13 Nisan ‹zmir Swiss Otel, 19 Nisan Adana Hilton Otel ve 21 Nisan’da Bursa Almira Otel’deki her seminere ortalama 100 kifli kat›ld›. PLC ürün ailesinin tan›t›m›yla bafllayan seminerin ilk k›sm›nda s›ras›yla, AC500-eco kompakt PLC, AC500 modüler PLC, Digivis SCADA Sistemi, yaz›l›mlar ve yap›lm›fl referanslarla ilgili bilgi verildi. ABB’nin HVAC ve su sektörüne yönelik ACQ810, ACS310 ve ACH550 sürücülerinin uygulamaya yönelik özel çözümlerinin örneklerle birlikte sunuldu¤u seminerlerde özellikle, ACQ810’un sahip oldu¤u pompa kontrolüne ve korumas›na yönelik özellikleri, ACS310 ile tek bir sürücü üzerinden paralel pompa/fan çal›flmayla ilgili yaz›l›mlar› ve ACH550’nin ticari bina HVAC uygulamalar› için sahip oldu¤u donan›mlar kat›l›mc›lara yap›lm›fl referans projelerle birlikte detayl› olarak aktar›ld›. Seminerlerin ö¤leden sonraki bölümünde, ABB sürücüler ile enerji verimlili¤i konusuna yer verildi. Özellikle pompa, fan ve kompresör uygula- malar›na yönelik sürücü kullan›m› ile enerji tasarrufu konusunda yap›lm›fl referans projeler ve örneklerle ilgili bilgiler aktar›ld›. ABB’nin endüstriyel sürücü çözümlerinden düflük harmonikli, rejeneratif, su so¤utmal› ve multi-drive sürücülerin özellikle çimento, demir-çelik, enerji v.b. gibi son kullan›c› uygulamalar›na yönelik sa¤lad› avantajlar›n kat›l›mc›larla paylafl›ld›¤› etkinliklerde özellikle düflük harmonikli ve rejeneratif sürücülerin enerji kalitesinin ve verimlili¤inin art›r›lmas›na yönelik sa¤lad›¤› faydalar ayr›nt›l› olarak aktar›ld›. Organizasyonlar›n son bölümünde ise ABB sürücü servis organizasyonu yap›s›, önleyici bak›m faaliyetleri, drive care bak›m anlaflmalar› ve ABB üniversitesi e¤itim faaliyetleri hakk›nda çeflitli bilgiler paylafl›ld›. Makel, bayilerini Bat› Amerika seyahatiyle ödüllendirdi Makel fiirketler Grubu, 2011 y›l› kampanya sat›fllar›nda baflar›l› olan bayilerini Bat› Amerika gezisi ile ödüllendirdi. 19 – 27 May›s 2011 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilen geziye Türkiye genelinden 15 bayi eflleri ile birlikte kat›ld›. 19 – 23 May›s tarihleri aras›nda düzenlenen gezinin ilk bölümünde Hollywood, Beverly Hills, Oscar törenlerinin gerçekleflti¤i Rodeo Drive Caddesi ve Universal Stuios ziyaret edildi. 23 – 27 May›s tarihleri aras›nda düzenlenen Las Vegas gezisi s›ras›nda Cirque du Soleil’de sergilenen flovlar› izleyen Makel 202 firmas›n›n bayileri, Red Rock Canyon, Hoover Baraj› ve ayn› bölgede bulunan k›z›lderili kasabas›n› da ziyaret etti. 350 m yükseklikteki Stratosphere Kulesi geziye kat›lanlar›n ilgisini çekerken Las Vegas’› kuflbak›fl› izlemek isteyenler için helikopter turu düzenlendi. Elbi Elektrik çocuklar› bakterilerden koruyor Elbi Elektrik, sosyal sorumluluk projesi kapsam›nda, çocuklar› bakterilerden korumak için yürüttü¤ü çal›flmalar kapsam›nda belirlenen anaokulu ve çocuk yuvalar›n›n mevcut anahtar prizlerini, hammaddesine kat›lan gümüfl iyonlar› sayesinde üzerinde bakteri bar›nd›rmayan Zenaantibacterial serisinin ürünleri ile de¤ifltirdi. Elbi Elektrik, sosyal sorumluluk projesi kapsam›nda dört anaokulunun anahtar ve priz ihtiyaçlar›n› belirleyerek yeniledi. Projenin ilk aflamas›nda Arnavutköy Çocuk Yuvas›, Akademinik Anaokulu, Aydede Çocuk Yuvas› ve Birsun Çocuk Kulübü Elbi Elektrik ekibi taraf›ndan incelendi ve ihtiyaç listesi ç›kart›ld›. Sonras›nda ise çocuklar›n› sa¤l›klar›n› göz önünde bulundurarak bütün anahtar prizler Zenaantibacterial serisi ile de¤ifltirildi. Hijyen konusunda oldukça hassas çal›flmalar sonucunda üretilen Zenaantibacterial, büyük Ar-Ge ve teknoloji yat›r›mlar› sonunda ortaya ç›kt›. Ürünün hammaddesine kat›lan gümüfl iyonlar›, mikroplar›n çok farkl› ifllevlerini ayn› anda bask›lamakta oldu¤undan bakteriler, mantarlar ve virüsler gibi çok genifl yelpazede mikroorganizmalara karfl› etkili oluyor ve üzerinde bar›nmas›na izin vermiyor. Ayr›ca ürün çizilse, k›r›lsa dahi bakteri bar›nd›rmama niteli¤ini kaybetmiyor ve uzun y›llar güvenli kullan›m için olanak sa¤l›yor. HABERLER Günefl enerjili araçlar görücüye ç›kt› Polonya’da üretilen Melex marka yolcu ve hizmet arabalar›n›n Türkiye distribütörü Sateksolar Afi, bu araçlara özel olarak uygulad›¤› günefl panelleriyle flarja gerek kalmadan çok uzun süre kullan›labilen yeni modellerini kullan›c›lar›n be¤enisine sundu. Sateksolar Afi taraf›ndan ithal edilen Melex marka yolcu ve hizmet arabalar›n›n sa¤lam, çevreci ve yenilikçi özellikleri bulunuyor. Trafi¤e ç›kabilir belgesi de bulunan araçlar; servis, kargo ve yolcu tafl›ma amaçl› kullan›labiliyor. Al›flverifl merkezleri, oteller, tatil köyleri ve turistik yörelerde yayg›n olarak kullan›lan araçlar, kargo tafl›mac›l›¤› için, havaalanlar›, limanlar ve marinalarda da pratik kullan›m özelli¤iyle tercih ediliyor. Ayr›ca, siteler, belediyeler, servis ve zab›ta, müzeler, hastaneler, tar›m alanlar›, üniversite kampüsleri, seralar, ba¤lar -bahçeler ve endüstri organize sanayi bölgeleri için ideal olarak tan›mlan›yor. Çevre dostu; ekolojik, konforlu ve en önemlisi güvenli araçlar üretme misyonu ile dünya pazar›nda tan›nan Melex marka araçlarda kullan›lan enerji yenileme sistemi SepEX, araç yokufl afla¤› sürülürken akülerin yeniden flarj olmas›n› sa¤layarak daha uzun mesafe kat etmeyi ve dolay›s›yla arac›n daha verimli kullan›m›n› sa¤l›yor. Araçlarla ilgili aç›klama yapan Sateksolar Afi Yönetim Kurulu Baflkan› Ayfer Gülüm; SolarDrive günefl panelleri tak›lan her türlü yolcu ve hizmet arabas›n›n yüksek performansla çal›flt›¤›n›, tente hücrelerinin ifllevselli¤i ve dönüfltürücü mekanizmas› sayesinde, gün ›fl›¤›nda akülerde depolanan elektri¤in akünün ömrünü uzatt›¤›n› ve SolarDrive ile donat›lm›fl arabalar›n sürüfl menzilini artt›rd›¤›n› söylüyor. Her SolarDrive kitin 20 a¤aç kurtard›¤›n›n alt›n› çizen Gülüm, “Dünyada seçkin oteller, golf kulüpleri, tatil köyleri, marinalar ve ça¤dafl anlay›fl›yla hizmet veren belediyeler taraf›ndan tercih edilen yolcu ve hizmet arabalar›n›n günefl paneli sistemiyle daha çevreci ve tasarruflu olaca¤› ve kullan›m alanlar›n›n büyüyece¤ini öngörüyoruz.” fleklinde konufluyor. Soyutwind Türk Loydu sertifikas› ald› 500 kW gücünde olan rüzgar türbinlerinde bulunan kanat ve alternatör üretimi için Türk Loydu sertifikalar›n› ald›klar›n› aç›klayan SoyutWind Proje Gelifltirme Direktörü Ali Çolak, “Kule sertifikas›n›n da k›sa sürede al›naca¤›na inan›yoruz. Yani 500 kW gücündeki türbinler için hemen hemen tüm Loyd sertifikalar›n› tamamlam›fl durumday›z. Bu Türk enerji sektörünün gücünü göstermesi aç›s›ndan önemli bir baflar›d›r. Soyutwind’in merkezi Ankara’da bulunan Soyut Holding’e ba¤l› olarak faaliyet gösterdi¤i ifade eden Ali Çolak, Türkiye’de büyük kapasiteli rüzgar türbinleri imal eden ilk firmay›z. Ankara Temelli’de bulunan fabrikam›z 15 bin metrekare kapal›, 120 bin metrekare aç›k alana sahip. Y›lda 1.5 MW’lik 90 türbin üretme kapasitemiz var. Bu fabrikada rüzgar türbini, kule ve kanat imalat› yap›yor” diye konufltu. Türkiye’nin yan› s›ra yurtd›fl›nda da baflar›l› 204 çal›flmalara imza att›klar›n› dile getiren Ali Çolak, “Birleflmifl Milletler projesi kapsam›nda Afrika’n›n Eritre ülkesine pek çok rüzgar türbini kurduk. Bu proje ile Eritre’de pek çok köy ve kasaba ilk kez elektrik enerjisine kavufltu. Yine Afrika’n›n Moritanya ülkesinde Kanadal› bir firma ile ortak rüzgar türbini projesi gerçeklefltirdik. Belarus ve Pakistan’da rüzgar türbini kurma projesine start verdik” dedi. Yurtd›fl›ndan gelen bayi ve müflteriler Viko’yu ziyaret etti Viko, ihracat yapt›¤› 5 ülkeden gelen müflterilerini a¤›rlad›. 11-28 May›s tarihleri aras›nda ‹spanya, Polonya, Fas, Rusya ve Ukrayna olmak üzere 5 ayr› ülkeden gelen Viko bayi ve müflterileri Viko’nun ‹stanbul Sancaktepe’de yer alan, 50 bin metrekare kapal› alana sahip endüstriyel tesislerini ziyaret etti. Ziyaret s›ras›nda Viko’yu ve ürünlerini daha yak›ndan tan›ma f›rsat› bulan misafirler, ‹stanbul’un tarihi mekanlar›na düzenlenen gezilerle de keyifli anlar yaflad›. HABERLER III. Enerji Verimlili¤i Kongresi düzenlendi III. Enerji Verimlili¤i Kongresi, TMMOB Makina Mühendisleri Odas› Kocaeli fiubesinin yürütücülü¤ünde 31 Mart 2 Nisan tarihleri aras›nda Gebze’de bulunan TÜB‹TAK Ulusal Metroloji Enstitüsü’nde yaklafl›k 700 kiflinin kat›l›m›yla gerçeklefltirildi. 3 kamu kuruluflu, 7 sivil toplum kuruluflu ve 10 üniversite taraf›ndan desteklenen kongrenin aç›l›fl oturumunda, “Türkiye’de Enerji Verimlili¤i Nerede, Sorunlar ve Çözümleri” bafll›¤› alt›nda Enerji Verimlili¤i Kanunu’nun yürürlü¤e girmesi ve sonras›nda yay›mlanan yönetmelikler sonucu enerji verimlili¤inde ülke olarak gelinen nokta, mevzuat aç›s›ndan aç›kta duran konular, uygulamadaki sorunlar ile çözümlerine yönelik öneri ve görüfller tart›flmaya aç›ld›. Organizasyonda çeflitli tebli¤ler çerçevesinde; Türkiye’de enerji sektörünün durumu, finansman imkanlar›, enerji verimlili¤i ve istihdam, binalarda, sanayide ve ulafl›mda enerji tasarrufu imkanlar›, di¤er ülkelerdeki enerji verimlili¤i politikalar›, iklim de¤iflikli¤i ve ülkemize maliyeti, enerji verimlili¤inin ekonomisi, enerji ve çevre, enerji üretim taraf›nda verimlilik ve alternatif enerji kaynaklar›n› uygulamalar› ve yerli teknolojileri konular›ndaki bilgi ve görüfller kat›l›mc›larla paylafl›ld›. 11 sunum oturumunda 53 bildirinin sunuldu¤u kongrede enerji etütleri ve enerji verimlili¤i projelerinin haz›rlanmas› konusunda yaklafl›k 108 kiflinin kat›ld›¤› bir günlük bir e¤itim semineri de düzenlendi. Ekonomideki iki rekor tedbir olas›l›¤›n› art›rd› Türkiye ilk çeyrekte yüzde 11 büyüyerek dünya rekoru k›rd› ve Çin ve Arjantin’i de geçerek büyümede ilk s›raya yerleflti. Ancak d›fl ticaret a盤› da May›s'ta rekor düzeye ulaflt›. Sivil toplum kurulufllar›, bu iki verinin tedbir beklentilerini art›rd›¤›n› düflünüyor. Beklentilerin üzerinde aç›klanan, özel tüketim harcamalar› ve yat›r›mlar destekli ilk çeyrek büyüme rakamlar› ve ithalattaki art›fla ba¤l› rekor seviyelerde gerçekleflen May›s ay› d›fl ticaret a盤› verilerinin ard›ndan de¤erlendirmelerde bulunan sivil toplum kurulufllar› (STK) verilerin, ekonomiyi so¤utmaya ve cari a盤› daraltmaya yönelik tedbir beklentilerini art›rd›¤›n› belirttiler. TÜ‹K verilerine göre GSYH bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre yüzde 11 artarken, Reuters'›n veri öncesi yapt›¤› ankete göre yüzde 9,65 art›fl bekleniyor ve beklentiler yüzde 7,90 ila 12,40 band›nda flekilleniyordu. D›fl ticaret a盤› ise, May›s ay›nda 10.06 milyar dolar ile 206 ayl›k bazda rekor seviyeye yükseldi, ihracat›n ithalat› karfl›lama oran› krizin bafllad›¤› Kas›m 2000'den bu yana en düflük olan yüzde 52,1 gerileyerek, iç talepte canl›l›¤›n, d›fl talep ise daralman›n devam etti¤ini gösterdi. Ocak-May›s dönemi d›fl ticaret a盤› ise yüzde 90,3 art›flla 43.75 milyar dolara ulaflt›. R E K L A M ‹ N D E K S ‹ 2M KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .A.K. GÜLBOY A1 ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209 GÜVEN ‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 ABB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43-75 HES KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 AKT‹F . . . . . . . . . . . . . . . .29-31-33-35-37 ‹NTERTEKN‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 ARMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 KAEL MÜHEND‹SL‹K . . . . . . . . . . . . . . .115 ARTRONIC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 KARACA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 ATOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 AYKON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 AYSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 BEM‹S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 BETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105 CH‹NT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 C‹HAN ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . .160-161 DAL ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 DATAKOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 DEM‹TAfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 DKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109 DORUK ‹LET‹fi‹M . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 DTM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 EAE ELEKTR‹K . . . . . . . . . . . . . . . . .62-63 EEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147 EKSEN MÜH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 ELEKTROLOJ‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 ELEKTROSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 EL‹MSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 ELK‹MA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 ELKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78-79 ELPA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123 ENDOKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 ENEL ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 ENPAY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 KEMSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 KLAS ENERJ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129 LEROY SOMER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 MAKEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 MAV‹L‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97 MESAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 NECRON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 OHM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171 ONKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65-67 OPT‹MUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49-51 ÖZD‹RENÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . .A.K.‹.-210 ÖZD‹SAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 ÖZGÜNEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 POZ‹T‹F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167 PROTEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149 PROTOKOL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 RADSAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135 REÇBER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 SANMAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 SCHNEIDER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179 SEM TRANSFORMATÖR . . . . . . . . . . .153 SEM‹KRON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139 SIEMENS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19-55 S‹GMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 EPKOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 T.PLAST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141 ER-SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205 TEKOM-PUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 ERSE KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 TEST TÜM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 EURO SOLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183 TÜMKAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 F‹GABARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127 ÜNAL KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207 GAZANFER fiANLITOP . . . . . . . . . . . . . .91 VATAN KABLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145 GERSAN . . . . . . . . . . . . . . .Ö.‹.K.-3-45-47 VEKMAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 208