sanal mobil şebeke hizmeti
Transkript
sanal mobil şebeke hizmeti
SANAL MOB L EBEKE H ZMET MOBILE VIRTUAL NETWORK SERVICES Levent ÇANKAYA1 Telekomünikasyon Kurumu, Lisans ve Sözle meler Dairesi Ba kanlı ı, Ankara 1 e-posta: lcankaya@tk.gov.tr Özet Bu çalı mada, Sanal Mobil ebeke letmecili i (Mobile Virtual Network Operators – MVNO) kavramı üzerinde durulmakta ve MVNO kavramı üzerine farklı otoritelerin getirmi oldu u çe itli tanımlar verilmektedir. Daha sonra ise MVNO’ların mevcut ebeke i letmecilerinin ebekelerini kullanabilme yolları ve ne tür i letmecilerin MVNO olmak isteyebilecekleri irdelenerek yeni nesil hizmetlerin yaygınla masıyla birlikte MVNO’ların mobil telekomünikasyon pazarındaki etkilerinin giderek artaca ı vurgulanmaktadır. Bu ba lamda, hizmete dayalı rekabet çerçevesinde mobil pazarda yer almak isteyecek çe itli hizmet sa layıcıların ve MVNO’ların mobil telekomünikasyon pazarına yeni bir soluk getirebilecekleri ve yeni açılımlar kazandırabilecekleri dü ünülmektedir. Anahtar sözcükler: Yeni nesil hizmetler,Mobil telekomünikasyon pazarı, Sanal mobil ebeke i letmecileri Abstract In this study, the concept of Mobile Virtual Network Operator (MVNO) is considered in detail and several definitions about MVNO concept that are defined by different authorities are given. Afterwards, it is investigated that how MVNOs can use the networks of current mobile network operators and what kind of operators are willing to operate as MVNO operators. Besides, it is also emphasized that the effects of MVNOs are tending to augment in line with the widespread use of new generation services. In this context, it is regarded that several service providers and MVNOs, which are willing to take place in mobile market in accordance with service oriented competition, can breathe new life into mobile telecommunication market. 1. G R Yeni Nesil Hizmetlerin yaygınla masıyla birlikte mobil veri hizmetlerinden elde edilen gelirlerin hem telekomünikasyon kökenli hem de telekomünikasyon kökenli olmayan i letmeciler açısından en heyecan verici gelir kaynaklarından biri olaca ı tahmin edilmektedir. Özellikle, büyüyen Avrupa mobil pazarının itici güçlerinin, muhtemelen veri hizmetleri ve geli mi katma de erli hizmetler olaca ı dü ünülmektedir [1]. Ancak, katma de erli telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilmesi beklenen söz konusu gelirlerin tamamının MNO’lar (Mobile Network Operators - Mobil ebeke letmecileri) tarafından payla ılmasını beklemek gerçekçi bir yakla ım olmayacaktır. Mobil bankacılık hizmeti vermek isteyebilecek olan bankalar, mobil internet servis sa layıcılar ve içerik sa layıcılar gibi hizmet sa layıcılar bu hizmetleri mobil ebekeler üzerinden sunmak ve burada olu acak olan katma de erden pay almak için mobil ileti im platformlarından faydalanmayı arzu etmektedirler. Ancak, mobil pazarın do al oligopolistik bir yapı arz etmesi ve kıt bir kaynak olan frekans spektrumunun pazara girmek isteyen tüm i letmecilere yetmeyecek olmasından dolayı, mobil pazara giri ler kendili inden kısıtlanmaktadır [2]. Frekansın kıt bir kaynak olmasından dolayı mobil telekomünikasyon pazarındaki rekabet, sadece birkaç i letmeci ile sınırlı kalmaktadır. Ancak, 1998 yılından itibaren Avrupa ve dünya mobil telekomünikasyon pazarları, bu görü açısından yola çıkan ve kendi Telsiz Eri im ebekelerine (Radio Access Network) sahip olmadan, ba ka i letmecilerin altyapıları üzerinden mobil telekomünikasyon hizmetleri vermek isteyen i letmecilerin pazara giri lerine tanık olmaktadır. Söz konusu i letmecilerin mobil pazarda hizmetlerin ki iselle tirilmesinde ve yakınsamasında kilit roller üstlenecekleri dü ünülmektedir. Sanal Mobil ebeke letmecili inin; mobil pazarın, daha fazla i letmecinin faaliyette bulundu u daha rekabetçi bir yapıya kavu turulmasına ve bu durumdan kullanıcıların yararlanmalarına imkân sa ladı ı konusunda ciddi fikirler bulunmaktadır. Switching Center), Asli Abone Kayıt Kütü ü (Home Location Registor – HLR) ve Do rulama Merkezi Biriminden (Authentication Center – AuC) -ya da 3G sistemlerindeki e de er ekipmanlardan- meydana gelen fiziksel bir altyapıyı i leten, kendine ait mobil ebeke kodu olan ve kendi markası ile SIM kart -ya da 3G sistemlerindeki e de eriniverebilen organizasyondur.” 2. MVNO KAVRAMI Hollanda Telekomünikasyon Otoritesi olan OPTA’nın tanımına göre; “MVNO olarak hizmet vermek için gerekli olan minimum art, kendi MNC’si (Mobile Network Code – Mobil ebeke Kodu) ile kendi SIM kartını abonelerine verebilmesidir. Bu durum, Klasik Hizmet Sa layıcılar (Ara Satıcılar) ile MVNO’lar arasındaki en önemli farkı yaratmaktadır. Di er ili kili art ise, MVNO’ların son kullanıcılara gelen ça rıların yönlendirilebilmesi için kendi HLR birimini kurmalarıdır. MVNO abonelerinin farklı ebekelerde dola ımına imkân sa lamak için farklı ebeke i letmecileri ile dola ım anla ması yapması gerekir ve anla maya varılan bu ebekelerde de MVNO abonelerinin dola ımı serbest bırakılmalıdır.” MVNO hizmetinin ve MVNO’ların ne oldu u günümüz telekomünikasyon sektörünün en ilginç tartı ma konularından birini olu turmaktadır. Sanal Mobil ebeke letmecisi terimini olu turan kelimeler sırayla incelenirse uygun tanımın nasıl olması gerekti i konusunda bilgi sahibi olunabilir. Sanal sözcü ü i letmecinin kendine tahsisli bir frekans aralı ına sahip olmadı ını, mobil sözcü ü hücresel pazarı, ebeke sözcü ü i letmecinin hücresel hizmet verebilmesi için gerekli olan asgari fiziksel altyapı bile enlerini, i letmeci sözcü ü ise kendi adına ba ımsız olarak çalı an i letmeciyi ifade etmektedir. Yapılan ara tırmalar, MVNO kavramının keskin ve tam kabul görmü bir tanımının olmadı ını göstermektedir. Çok çe itli kaynaklar ve otoriteler, konuyla ilgili bir çok farklı görü ü öne sürmekte, ancak ortak bir tanım üzerinde anla ılamamaktadır. Bu do rultuda, her otoritenin kendi tanımını yaptı ı ve ülkelerin de kendi pazar artları çerçevesinde düzenleme yoluna gittikleri görülmektedir [3, 4]. En yaygın ba vurulan tanımlamayı yapmı olan ngiltere Telekomünikasyon Düzenleyici Kurumu OFCOM’un tanımına göre; “MVNO; bir spektrumu kullanmak için lisansa sahip olmayan, ancak bir ya da birden fazla mobil i letmecinin ebekesini kullanarak mü terilerine hizmet veren ve abonelik i lemlerini gerçekle tiren bir kurulu tur. Sanal i letmecinin mobil ebeke üzerinden hizmetlerini sunabilmesi için, en az bir mobil i letmeci ile ticari ba lamda anla ma yapması gerekir. Abonelerin sanal i letmecinin hizmetlerinden yararlanabilmesi için yalnızca sanal i letmeci ile sözle me yapması yeterlidir; Mobil ebeke letmecisi ile herhangi bir sözle me yapmasına gerek yoktur.” eklindedir. rlanda’nın Düzenleyici Kurumu ComReg’in tanımına göre; ise MVNO; “MVNO, en az bir Mobil Anahtarlama Merkezi (MSC – Mobile Uluslararası Telekomünikasyon Birli i’nin (ITU) yapmı oldu u tanımda ise [5]; “MVNO, kendisine ait bir frekans spektrumuna sahip olmamasına kar ın mobil hizmetler sunabilen bir i letmecidir. Genellikle, MVNO’lar kendi ebeke koduna sahiptirler ve ço u zaman kendi SIM kartlarını abonelerine verirler. Sanal ebeke i letmecisi, mobil hizmet ya da katma de erli hizmet sa layıcısı olabilir. Burada dikkate alınması gereken nokta, ülke otoritelerinin MVNO tanımını nasıl yaptı ıdır.” denmektedir. Görüldü ü gibi, MVNO tanımı oldukça de i kenlik gösterebilmektedir. De i ik tanımlara göre; MVNO sadece bir ya da birçok ebeke bile enine sahip olabilmektedir. Ancak, bir MVNO’nun son kullanıcı açısından en belirgin özelli i; son kullanıcının MVNO’yu farklı bir marka ile tamamen ba ımsız ve ayrı bir i letmeci olarak görmesidir. Zaten MVNO’ların bizzat kendileri tanım konusunu fazla önemsememektedirler. Bu konuda ba arısıyla dikkat çeken ngiliz Virgin Mobile firması, MVNO tanımıyla ve insanların kendilerine ne ekilde hitap ettikleriyle ilgilenmediklerini açıklamı tır. Virgin Mobile, kendi MSC birimini kurmamı olup kendi MNC’sine de sahip de ildir. Bununla birlikte, son kullanıcılar tarafından gerçek bir i letmeci gibi görülmekte ve MNO’lar etmektedir. ile aynı platformda rekabet MVNO taraftarları tarafından, mobil i letmeciler tarafından yapılan mali açıdan büyük ve önemli yatırımların geri kazanımı, kıt bir kaynak olan frekansın etkin ve verimli kullanılması, atıl kapasitenin olabildi ince minimize edilmesi ve mobil telekomünikasyon hizmetleri pazarında rekabetin ve hizmet çe itlili inin artırılmasını teminen mobil ebekelerin sanal i letmecilere açılmasında fayda olabilece i de erlendirilirken, MVNO’ların MNO’lar açısından önemli olumsuzlukları da beraberlerinde getirebilecekleri hususunda bazı otoritelerce kaygı duyulmaktadır. Ço u MNO, MVNO’lara çok fazla bir yatırım maliyetine katlanmaksızın rekabeti artırıcı ve dolayısıyla da kâr marjlarını dü ürücü rakipler gözüyle bakmaktadır. 3. MVNO’LARIN MEVCUT LETMEC LER N EBEKELER N KULLANAB LMELER N N YOLLARI Kaynak: Oftel, 1999, MVNOs: Oftel inquiry into what MVNOs could offer consumers, UK. ekil-1 GSM ebekesi üzerinden bir MVNO ça rısının iletilmesi Bir MVNO ebekeye eri imi üç ekilde gerçekle tirebilir. Bu farklı eri im yolları a ırlayan i letmeci ile olan ili kisine göre belirlenir [6]. 3.1. Kapasite kiralamak Bu durumda (tamamen toptan satı ili kisidir), MNO’ya maliyet esaslı sınırlamalar getirilmemi ise MVNO çok büyük oranda MNO’ya ba ımlıdır ve kullanıcı tarifeleri MNO tarifelerinden etkilenecektir. Ayrıca, bir MNO, MVNO tarafından yaratılan ilave trafikten gelen gelire artık ihtiyaç hissetmez ise yaptıkları ticari anla mayı bitirmek isteyebilir ya da yenilemeyebilir. 3.2. ebeke altyapısı kurulumunda MNO ile birlikte çalı mak Bu durumda MVNO ebekeye daha rahat eri ebilir. Altyapı üzerinde kontrol yazılım ya da donanım imkanları ile sa lanabilir. MVNOMNO arasındaki dola ım anla masına ba lı olarak MNO tarafından altyapıyı kontrol imkanı da sa lanabilir (SIM kart, MNC imkanları gibi). 3.3. Kendi ebekesini kurmak (radyo eri im ebekesi hariç) Bu durumda, MNO’ya benzer bir yapıya sahip olur. Mü terileri üzerinde tam kontrol hakkı vardır. A ırlayan i letmeciyi ve hizmetleri de i tirmek çok daha kolaydır. 4. K MLER MVNO OLMAK STEYEB L R? Mobil pazara girmeden önce MVNO’ların arkasındaki irketlerin kökenleri ara tırıldı ında genel olarak MVNO’ların dört farklı alandan geldikleri anla ılmaktadır. Bunlar: ‘Telekomünikasyon geçmi i olan firmalar’, ‘Marka tanınmı lı ına dayalı olarak MVNO hizmeti vermek isteyen i letmeciler’, ‘ çerik sa layıcılı ı geçmi i olan i letmeciler’ ve ‘Üretici firmalardır’. Ancak, köken olarak herhangi bir alanda i tecrübesine sahip olmadan mobil telekomünikasyon pazarına do rudan giren i letmeciler de vardır. Bunlara yeni oyuncular denmektedir. Sadece telekomünikasyon kökenli olan firmaların MVNO olmak isteyeceklerini dü ünmek hatalı olur, zira farklı sektörlerden ve uzak i alanlarından da (perakendeciler, sigortacılar, bankalar, finans sektörü ve enerji sektörü vb.) MVNO olmak isteyen i letmeciler olabilmektedir. Farklı sektör i letmecileri; telekomünikasyon tecrübelerini artırmak, di er i alanlarındaki ba arılarını telekomünikasyon sektörüne de ta ımak ve mü teri tabanlarını geni letmek maksadıyla telekomünikasyon pazarına girmek istemektedirler. Özellikle, mobil ticaretin sa ladı ı avantajlar ve yeni nesil teknolojilerin beraberinde getirdi i fırsatlar telekomünikasyon kökenli olmayan firmaların ilgilerinin mobil telekomünikasyon pazarına yönelmesinde etken olmaktadır. Ancak, mobil pazarda frekansın kıt bir kaynak olması sebebiyle i letmeci sayısının sınırlı tutulması; mobil pazara girerek son kullanıcıya do rudan eri meyi arzulayan i letmecileri MVNO olmaya yöneltmektedir [7]. 5. GZFT (SWOT) ANAL Z MVNO hizmeti için yapılan GZFT Analizi a a ıda verilmektedir. Güçlü Yanlar: Pazara dü ük maliyetlerle giri imkânı Ki iselle tirilmi hizmetler Daha ucuz hizmet ve zengin içerikli hizmet çe itleri Son kullanıcı e ilimlerini bilen ve son kullanıcı tarafında uzmanla mı i letmeciler Ya am tarzına odaklı hizmet Dü ük risk Aidiyet duygusunun öne çıkarılması De i ik da ıtım kanallarının etkin kullanımı Zayıf Yanlar: Hedef kitle belirlemekte zorluk Hizmet kalitesinde a ırlayan i letmeciye ba ımlılık Altyapıda a ırlayan i letmeciye ba ımlılık Pazarın algılanmasındaki hatalar Fırsatlar: Mobil pazarın hızlı geli imi Daha rekabetçi bir pazar Kapasitelerin etkin ve verimli kullanımı Farklı i dalları arasında sinerji MNO ve MVNO arasında sinerji MVNO hizmetinin ebeke yatırımlarının geriye dönü ünde bir fırsat olması Ülkemizin genç ve dinamik nüfus yapısı Yeni nesil hizmetlerin yaygınla masıyla veri pazarında etkinlik Tehditler: Abone yamyamlı ı (cannibalization) ihtimali Pazarın istikrarının etkilenme olasılı ı ebeke i letmecilerinin, altyapıya yatırım heveslerinin kırılabilmesi 6. SONUÇ Mobil telekomünikasyon sektöründe sa lıklı ve sürdürülebilir bir rekabet ortamının temin edilebilmesi büyük önem arzetmektedir. Bu yüzden, fiziksel altyapı kurulmasına ve i letilmesine dayalı ebeke i letmecili inin yanı sıra, kaynakların verimli ve etkin kullanımını te vik etmek maksadıyla hiçbir ebeke bile enine sahip olmadan ya da az bir miktarda ebeke bile enine sahip olarak telekomünikasyon hizmetleri sunmak isteyen MVNO’ların da uygun ko ullar olu tu unda pazara giri lerinin kolayla tırılması gerekmektedir. Literatür taraması yapıldı ında, uluslararası arenada kabul görmü tek bir MVNO tanımının bulunmadı ı ve MVNO kavramının çerçevesinin berrak olmadı ı görülmektedir. Her ulusal otorite, kendi pazar artları do rultusunda tanımlamaya gitmektedir. Ayrıca, MVNO tipleri arasındaki geçi lerin de çok keskin olmadı ı anla ılmaktadır. MVNO’ların, kendi markası altında; aboneleriyle kendi adına sözle me imzalayan, kendi faturalandırma ve mü teri hizmetleri birimine sahip olan ve a ırlayan i letmecisinin altyapısı üzerinden abonelerine mobil telekomünikasyon hizmetleri veren i letmeciler oldu undan hareketle; MVNO’ları pazarda kendi markası olan ba ımsız birer oyuncu olarak kabul etmek gerçekçi bir yakla ım olacaktır. Son kullanıcı bazında abone e ilimlerini analiz etmek ve bu e ilimlere göre pazarlama stratejileri geli tirmek farklı bir uzmanlık ister. MNO’lar bu alanda MVNO’lar kadar ba arılı de illerdir. Son kullanıcı e ilimlerinin analizinde MNO’lar da belirli bir ba arı elde edebilirler, ancak bu çok büyük zaman ve kaynak israfına neden olabilir. Bu ortamda, MVNO kavramı mobil pazara yeni bir soluk getirebilmekte ve MVNO’lar, MNO’ların birbirleriyle olan rekabetlerinde farklı görevler üstlenebilmektedirler. Bu ba lamda, ortakla arekabet ve kazan-kazandır stratejileri çerçevesinde MVNO’lar a ırlayan i letmecileriyle uyumlu çalı maya azami önem göstermelidirler. 3G ve ötesi ebekeler üzerinden katma de erli hizmetlerin daha yo un bir ekilde sunulaca ı ve katma de erli hizmetlerin kullanıcılara verilmesi a amasında önemli ölçüde yazılımdan istifade edilece i dü ünüldü ünde yazılım sektörünün yeni nesil sistemlerle ula aca ı büyüklük hakkında yorum yürütülebilir. Bu do rultuda, MVNO’ların ve katma de erli hizmet sunumuna odaklanacak olan di er hizmet sa layıcı türlerinin tüketicilere ve mobil pazara rekabet ve hizmetlerin iyile tirilmesi yönünden sa layacakları yararların yanı sıra yazılım sektöründeki geli imi tetikleyebileceklerinin de altının bilhassa çizilmesi gerekmektedir. Kaynakça [1] Commission of The European Communities, 2004, Annex to the: European Electronic Communications Regulation and Markets 2004 (10th Report), Commission Staff Working Paper, EU, Brussels, Volume 1, p. 46, 47, 48. [2] SARI, A. O., 2004, Rekabet Kuralları I ı ında Eri im Araba lantı Anla maları ve Sanal Mobil A Operatörlü ü, Uzmanlık Tezi, Rekabet Kurumu, Ankara, s. 49-51, 58. [3] TELOS Technology, 2002, Mobile Virtual Network Operator (MVNO). http://www.phonevision.com.au/whitepapers /MVNO_white_paper.pdf, 16.03.2005. [4] CANDAN, M. ve ÇANKAYA, L., 2004, Sanal Mobil ebeke letmecili i ve Dünya Uygulamaları Raporu, TK, Ankara, s. 3-5. [5] http://www.itu.int/osg/spu/ni/3 g/resources/MVNO/index.html [6] OFTEL, 1999, MVNOs: Oftel inquiry into what MVNOs could offer consumers, UK. [7] SAIDANI, R., 2004, MVNO in Europe – Benefits and risks of coopetition, OMSYC, France, p. 27-28.