hematoloji laboratuarı laboratuvar test rehberi
Transkript
hematoloji laboratuarı laboratuvar test rehberi
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ HEMATOLOJİ LABORATUARI LABORATUVAR TEST REHBERİ HAZIRLAYAN: Uzm.Dr. Selime AYAZ EDİTÖR: Nilgün AKAL Kalite Yönetim Birimi Bu rehber Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi Kalite Yönetim Birimi Tarafından Hizmet Kaite Standartları gereği oluşturulmuştur. TYİH-REH-TKY-05 2 A. HEMATOLOJİ LABORATUVARI’NI TANITIM:............................................................. 47 B. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ:......... 48 C. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT ÖRNEKLERİN ALINMASI:......................................................................................48 D. 1.KAN ÖRNEKLERİNİN ALINMASI:............................................................................48 1.1. ACİL SERVİS VE YATAKLI BİRİMLERDE: .......................................................48 1.2. POLİKLİNİKLERDE: ............................................................................................48 2.KAN ÖRNEKLERİ ALIM KURALLARI:......................................................................49 3.KAN ÖRNEKLERİNİN KORUNMASI:.......................................................................49 4.KAN ÖRNEKLERİ VERMEDEN ÖNCE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR:......................................................................................................50 E. HEMATOLOJİ LABORATUVARI ÖRNEK ALIM TÜPLERİ:.......................................51 1.MOR VE PEMBE KAPAKLI EDTA’LI TÜP ...............................................................51 2.MAVİ KAPAKLI SİTRATLI TÜP..................................................................................52 3.SİYAH KAPAKLI SİTRATLI TÜP.................................................................................52 F. HEMATOLOJİ LABORATUVARI’NA ÖRNEKLERİN TRANSFERİ VE BURADA AYRIŞTIRILMASI:.....................................................................................53 G. HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ:................ 54 1.HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK KABUL KRİTERLERİ:............................54 2.HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK RET KRİTERLERİ:..................................54 H. HEMATOLOJİ LABORATUVARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT VERİLER....... 55 1.ANALİZ:...........................................................................................................................55 2.TESTLERİN SONUÇ TESLİM SÜRELERİ:...............................................................55 3.REFERANS ARALIĞI:....................................................................................................56 4.TEST AYRINTILARI:......................................................................................................56 5.ÇALIŞILAN TESTLERİN ÖZET LİSTESİ:..................................................................86 6.TEST AYRINTILARI TABLOSU:...................................................................................88 7.KISALTMALAR:...............................................................................................................94 I. HEMATOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞERLERİ:...............................................94 İ. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ:........... 94 K. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI.............. 95 1.İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL:.........................................................................95 2.DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL:...................................................................95 HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:..........................................................................................................50 Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 47 HEMATOLOJİ LABORATUVARI A. LABORATUVARLAR TANITIM: Hematoloji laboratuarı; Yüksek İhtisas Hastanesinin tüm birimlerinde muayene ve tedavi olan hastalara; acil ve rutin hizmet vermektedir. Misyonumuz, laboratuvar hizmetlerini, uluslararası hizmet kalitesi standartlarını temel alarak, bilimsel araştırmalar ışığında, etik kurallara uygun, profesyonellik ve ekip ruhu içinde, etkin, verimli, kaliteli, güvenilir, kolay ulaşılabilir bir anlayışla topluma sunmaktır. Vizyonumuz, uluslararası standartlara uygun laboratuvar hizmetleri sunarak, güven ve saygınlık konusunda önder, tercih edilen referans bir laboratuvar olmaktır. Laboratuvarımızda 1 Biyokimya Uzmanı, 1 Hematolog, 14 sağlık teknisyeni, 1 Kimya teknisyeni, 1 sekreter görev yapmaktadır. Hematoloji laboratuvarında testler; Tam Kan Sayım laboratuvarı, Koagülasyon laboratuvarı, İmmun-Hematoloji laboratuvarı olmak üzere üç ana başlıklı laboratuvarda çalışılmaktadır. Sağlık sisteminde zamanı en önemli değer sayan bir bölüm olarak, gelişmiş bilgisayar sistemi ve otomasyon desteği ile sonuçlanan hasta raporları olabildiğince kısa bir süre içerisinde polikliniklere ve hasta katlarına ulaştırılabilmektedir. Laboratuvarımız 24 saat acil hizmet vermektedir. Laboratuvarımızda güvenilir ve hızlı sonuç alabilmek için modern cihazlar kullanılmaktadır ve test kitlerin seçiminde kalite onayı esas alınmaktadır. Materyal alımında ve testlerin yapılmasında tek kullanımlık malzeme ile çalışılmaktadır. Gereken her durumda analizler tekrarlanmakta, ayrıca ihtiyaç halinde farklı bir yöntemle doğrulama testleri de yapılmaktadır. Tüm cihazların kalibrasyonu ve bakımları periyodik olarak düzenli şekilde yapılmaktadır. Laboratuvarımızın tüm bölümlerinde bulunan cihazların, günlük, haftalık, aylık ve 6 aylık bakımları laboratuvar çalışanları tarafından yapılmakta parça değişimi v.s gibi sorunlarda ise firmaların teknik servisleri tarafından yapılmaktadır. Laboratuvarımızın kalite güvenliği, tüm bölümlerde İç Kalite ve Dış Kalite Kontrol programlarını uygulayarak denetlenmektedir. Rutin çalışmalardan önce, değişik düzeylerdeki(düşük, normal, yüksek) kontrol serumları ve kan- Hematoloji Hastaların teşhis, tedavi ve takiplerinin yapılmasında laboratuarların rolü inkar edilemez. Doğru ve güvenilir test sonuçlarına ulaşmak laboratuar personelinin görevi olmakla beraber, test isteminde bulunan doktor, numuneyi alan hemşire ve laboratuara ulaştıran görevlilere de önemli sorumluluklar düşmektedir. Hematoloji Laboratuarımızda bütün personeli ile birlikte kaliteyi artırmayı hedef edinmiştir. TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 48 Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr ları kullanılarak doğruluğu test edilmektedir. Avrupanın en önemli kalite kontrol kuruluşlarından biri olan UKNEQAS (United Kingdom National External Quality Assessment Schemes ) üyesi olan laboratuvarımız, bu kurumların düzenli sertifika ve kalite kontrol programlarına katılmaktadır. B. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ: Hastanemiz bölümlerinden ve hizmet alım protokolü yapılmış hastanelerden gelen örnekler, ilgili polikliniklerin doktorları tarafından Hastane Bilgisayar Yönetim Sisteminde (HBYS) tetkik adı veya tetkik kodu ile istem yapılır. C. HEMATOLOJİ LABORATUARI’NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT ÖRNEKLERİN ALINMASI: 1. Kan Örneklerinin Alınması: 1.1. Acil Servis Ve Yataklı Birimlerde: Acilde Servis ve diğer Servislerde hastaların kan örnekleri servis hemşiresi tarafından alınır. Örnek alma ve laboratuara transferi ne kadar hızlı olursa sonuçlar o ölçüde kısa sürede çıkacaktır. Acil servis ve yataklı birimlerde kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra kan alma işlemi gerçekleştirilir. Hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Klinik hemşiresi sistemde talepleri görür. Testlerin barkotlarını basar, tüplere yapıştır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve saati yer alır. Böylece numune alım tarihi ve saati Hastane Bilgisayar Yönetim Sisteminde(HBYS) ve buna entegre çalışan Laboratuvar Bilgisayar Sistemine (LİS) kaydedilmiş olur. 1.2. Polikliniklerde: Muayene olduğu polikliniğin “Kan Alma Ünitesine” gelen hastayı, ünite sekreteri karşılar. Ünite sekreteri hastaya ait kimlik doğrulaması yapar. Polikliniklerden yapılan test isteklerini HBYS’de görür, testlere ait barkotları basar. Daha sonra testlere uygun örnek tüpünün üzerine, uygun barkod etiketler yapıştırılır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi poliklinikten istendiği, örneğin alınış tarih ve saati yer alır. Böylelikle örneğin alım tarihi ve saati hastane otomasyon sistemine ve Laboratuvar Bilgisayar Sistemine (LİS) kaydedilmiş olur. Hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Sekreter, barkotları ilgili kan tüplerine yapıştırdıktan sonra, tüplerle birlikte hastayı kan alma hemşiresine yönlendirir. İlgili polikliniğin örnek alma birimlerinde kan alma işlemi gerçekleştirilir. Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 2. Kan Örnekleri Alım Kuralları: 2.1. asta en az 15 dakika kadar rahat bir pozisyonda olmalıdır. Kol omuz H hizasında düz durmalıdır. Fistül, damar grefti uygulanmış ya da mastektomili meme tarafındaki kol, ödemli ve skarlı bölgeler, hematom, kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan kolda üst seviyeler zorunlu kalınmadıkça venöz kan alımı için uygun değildir. Hematom oluşabileceğinden hastanın kolu kesinlikle bükülmemelidir. Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir. Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra veya mümkünse diğer koldan kan alınmalıdır. Turnike, kan alınacak damardan yaklaşık 10 cm yukarı bağlanır. Turnike en fazla bir dakika uygulanmalıdır ve iğne damara girdikten sonra hemen gevşetilmelidir. Kan, enjektör ile alınmış ise, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak tüpe boşaltılmalıdır. Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır. Önce katkı maddesiz, sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır. Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir. İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır. Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir. Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır. Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir. Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır. Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir. Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Tıkanmaması için heparinize edilen kateterlerden koagülasyon testleri için kan alınmamalıdır. Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. 2.12. 2.13. 2.14. 2.15. 2.16. 2.17. 2.18. 2.19. 2.20. 2.21. 2.22. 2.23. 3. Kan Örneklerinin Korunması: Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle 20-25 49 Hematoloji Toplam Katite Birimi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 50 Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Örneğin tam kan, sitratlı tam kan,EDTA’lı tam kan olarak uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında,enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar. 4. Kan Örnekleri vermeden Önce Dikkat Edilmesi Gereken Konular: 4.1. Günlük biyolojik ritim, egzersiz, açlık, diyet, ilaç alınması veya sigara kullanılması birçoklaboratuar tetkikini etkilemektedir. Bu nedenle, laboratuar tetkikleri için SABAH KANVERİLMESİ önerilir. 4.2. Fiziksel aktivitenin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri vardır. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılmalıdır, kan vermedenönce YARIM SAAT KADAR DİNLENMİŞ olmanız önerilir. 4.3. Genel olarak tüm testler için 10 – 12 SAATLİK AÇLIK sonrası kan verilmesi laboratuarımız tarafından önerilmektedir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 21:00’den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY YEMEYİNİZ. İhtiyaç duyduğunuz miktarda su alabilirsiniz. Laboratuar testlerimize bir etkisi olmayacaktır. BU SURE BOYUNCA SİGARA,ÇAY ve KAHVEDEN SAKININIZ. 4.4. Birçok ilaç laboratuar testlerini değişik biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi isteyiniz. Düzenli kullandığınız ilaçlar var ise, doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmaksızın ilaçlarınıza devam ediniz. 4.5. Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması) bulanık, (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenlerle hastalara önerilerimiz; • Hematolojik laboratuar tetkikleri için 10 – 12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi • Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, • Kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi • Gece saat 21:00’den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi • Düzenli kullanılan ilaçlar var ise doktora danışılması gerekmektedir. D. HEMATOLOJİ LABORATUVARI’NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Tablo 1’de verilmiştir. Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 51 Değişmeyen faktörler Değişen faktörler Endojen faktörler Eksojen faktörler Cinsiyet • Irk • Kalıtım Beslenme • Alkol • Vücut ağırlığı • Kas dokusu • Aktivite • Pozisyon • Günlük ritm • İlaçlar • Gebelik Cinsiyet • Irk • Kalıtım • Beslenme • Alkol • Vücut ağırlığı • Kas dokusu • Aktivite • Pozisyon • Günlük ritm • İlaçlar • Gebelik Farmakoterapi • Antikoagülanlar • Bakteriyel kontaminasyon E. HEMATOLOJİ LABORATUARI ÖRNEK ALIM TÜPLERİ: 1. Mor ve pembe kapaklı K2EDTA’lı tüp: Mor ve Pembe Kapaklı Tüp(EDTA’lı)lerle; Hemogram, Retikülosit, Förmül lökosit, Kan Grubu, Cross-match, Direkt Coombs, İndirekt Coombs testi çalışılır. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 4 mL tam kan mor ve pembe kapaklı EDTA’lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır! Hematoloji Tablo 1: Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 52 2. Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr Mavi kapaklı sitratlı tüp: Mavi Kapaklı Tüp(Sitratlı)lerle; PT, aPTT, Fibrinojen, D-Dimer, Koagülasyon Faktörleri(FII, FV, FVII, FVIII, FIX, FX, FXI, FXII, FXIII), Kollajen-ADP, KollajenEpinefrin, Protein C, Protein S, ATIII, TT, Lupus Antikoagülanı, VWF:Ag ve VWF:RiCoF, Antifaktör Xa çalışılır. 1.1. Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. 1.2. Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır. 1.3. Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır. 1.4. Alınan kan örneği 2000 x g’de 15 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha düşük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV’ü plazmaya verirler ve pıhtılaşma analizinin yanlış çıkmasına yol açabilirler. 3. Siyah Kapaklı Tüp(Sitratlı): Siyah Kapaklı Tüp(Sitratlı)lerle; Sedimantasyon testi çalışılır. Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 53 3.1. Kan örneği siyah kapaklı tüplere işaretli çizgiye kadar alınır. 3.2. Tüp kan örneğinin sitrat ile teması için 5-6 kez çok yavaşça altüst edilir. HEMATOLOJİ LABORATUVARINA ÖRNEKLERİN TRANSFERİ VE BURADA AYRIŞTIRILMASI: Polikliniklerden, İlk Müdahale ve yataklı birimlerden alınan tüm kan örnekleri testlere göre barkod etiketleri yapıştırılmış uygun tüplerde, Pnömatik sistem ile ilgili laboratuvarın terminaline bekletilmeden gönderilir. Pnömatik sistemle ilgili laboratuvarın terminallerine ulaşan kan örnekleri, laboratuvar teknisyenlerince düzenli olarak toplanır ve testlere göre gruplanır. Testlere göre gruplanmış kanlar, numune Kabul Kriterleri’ne göre uygunluğu kontrol edilir. Uygun örnekler bekletilmeden Laboratuvar Bilgisayar Sistemine test girişi yapılır. Uygun olmayan örneklerin ise Laboratuvar Bilgisayar Sistemine programı üzerinden de reddi gerçekleşir. Örneklerin Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişlerinin yapılması Laboratuvara giriş saati kayıt altına alınmasını sağlar. Elden getirilen tüm kan örnekleri laboratuvar teknisyenleri tarafından örnek kabul red kriterleri doğrultusunda barkot okuyucudan geçirilerek Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişi yapılır. Kan örnekleri laboratuvara gelince, Laboratuvar Bilgisayar Sistemine girişi kontrol edilir. Laboratuvar Bilgisayar Sistemin’den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı (tüpteki işaretli çizgiye kadar alınıp alınmadığı), pıhtılaşma, barkodlama vb. kontrolü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Santrifüj sonrası hemolizli, aşırı lipemik ve ikterik olan örnekler çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca Laboratuvar Bilgisayar Sisteminde hasta sonuç sayfasına numune red sebebi belirtilir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Rutin ve acil hemogram testleri için örnekler K2EDTA’lı vakumlu tüplere alınır. Numuneler en geç 30 dakika İçerisinde ilgili laboratuvara gönderilir. Vücut sıvısında çalışılacak parametreler için alınacak numune, EDTA’lı tüplere alınır ve laboratuvara gönderilir. Koagülasyon testleri için numune 13x75 mm.lik % 3,2’lik 4,5 ml.lik sodyum sitratlı tüplere alınır ve numuneler en geç 30 dakika içinde ilgili laboratuvara gönderilir. Sedimantasyon hızı testi için numuneler, %3,2’lik 1,28 ml.lik sitratlı tüplere (siyah kapaklı) alınarak laboratuvara gönderilir. Sıvı numunelerini içeren tüpler sporlara dizilerek sepetler içinde ve Kan torbaları uygun taşıma arabalarında laboratuvara transfer edilmelidir. Getirilen numuneler, ilgili laboratuvar sorumlusuna barkod etiketleri barkod okuyucuda okutularak teslim edilir. Hematoloji F. TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 54 Laboratuvar Test Rehberi G. HEMATOLOJİ LABORATUVARI ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ: 1. Hematoloji Laboratuvarı Örnek Kabul Kriterleri: www.tyih.gov.tr 1.1. Testlere uygun vakumlu tüplere (enjektörle alınmayacak) veya uygun kaplara alınmış olan numuneler kabul edilir. 1.2. Hemolizli olmayan numuneler kabul edilir. 1.3. Pıhtılı olmayan numuneler kabul edilir. 1.4. Yeterli miktarda alınmış olan numuneler (tüpün yarıdan fazlası dolu olacaktır) kabul edilir. 1.5. Her bir numune için hastane otomasyon sistemine yeni girilen ve yeni barkod etiketi kesilen numuneler kabul edilir. Barkod kesimi ile numune kabulü arasındaki süre 30 dakikayı geçmemelidir. 1.6. Numuneler hastadan alındıktan ve barkod etiketleri kesildikten sonra acil testler için en geç 30 dakika içinde gönderilen numuneler kabul edilir. 1.7. Barkod etiketleri silik ve yırtık olmayan, barkod etiketi tüpün etiketi üzerine denk gelecek şekilde düzgün yapıştırılmış olan numuneler kabul edilir. 2. Hematoloji Laboratuvarı Örnek Ret Kriterleri: 2.1. H asta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. 2.2. Belirtilen çizgiden az veya çok alınmış ve uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 2.3. Hemolizli kanlar laboratuara kabul edilmez. 2.4. Lipemik, ikterik numuneler geldiğinde Laboratuvar Bilgisayar Sisteminin açıklama kısmında belirtilir. 2.5. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. 2.6. Pıhtılı numuneler kabul edilmez. 2.7. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. 2.8. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez. 2.9. Bir başka materyalle kontamine örnekler (heparin bulaşmış sitratlı kan gibi) reddedilir. 2.10. Hastadan alındıktan ve barkod etiketleri kesildikten sonra acil testler için en geç 30 dakika içerisinde gönderilmemiş numuneler reddedilir. 2.11. Barkot etiketleri silik ve yırtık numuneler, barkod etiketi tüpün etiketi üzerine düzgün şekilde yapıştırılmamış olan numuneler reddedilir. Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ H. HEMATOLOJİ LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER: 1. Analiz: Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve “internal kalite kontrol” çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar “geçersiz” olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili bakım ve kalibrasyonlar gerçekleştirilir. Cihaz kontrolleri tamamlandıktan sonra, hasta örnekleri çalışılır. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak Laboratuvar Bilgisayar Sistemine gönderir. Laboratuvar Bilgisayar Sisteminde hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik değerler listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen hekime bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. 2. Testlerin Sonuç Teslim Süreleri: Hematoloji Laboratuarında, cihazlardan çıkan test sonuçları bilgisayar ortamında laboratuar teknisyeni tarafından kontrol edilerek test sonuçlarının alt onayları yapılır. Teknisyen tarafından alt onayı yapılan test sonuçları sorumlu uzman tarafından kontrol edilerek onaylanır ve HİS’e aktarılır. Böylece testi isteyen hekim, sonuçları kendi bilgisayar ekranından görebilir, istenirse test sonuçları rapor halinde de verilebilmektedir. Hematoloji laboratuarında yapılan testlerin sonuçlarının verilmesiyle ilgili bilgiler aşağıda belirtilmiştir. 2.1. Hematoloji laboratuarında çalışılan tüm hematolojik testler, koagülasyon testleri ve transfüzyon uygunluk testlerinin sonuçları aynı gün içinde en geç saat 14.30’a kadar hastane bilgisayar sistemi ile istem yapan doktora iletilir. 2.2. Acil laboratuarında çalışan testlerin sonuçları hastane bilgisayar sistemi ile 60 dakika içinde istem yapan doktora iletilir. 2.3. Spesifik koagülasyon test sonuçları laboratuara geldikten sonra iki hafta içinde hastane bilgisayar sistemi ile istem yapan doktora iletilir. Gerekli durumlarda hastaların test sonuçları laboratuar ve poliklinik sekreterliğinden yazdırılarak rapor halinde de verilebilmektedir. 2.4. Panik değerde olan test sonuçları klinik hastalarında ilgili hekime veya klinik sorumlu hemşiresine, poliklinik hastalarında ise istemi yapan hekime veya poliklinik sorumlu hemşiresine en kısa zamanda 55 Hematoloji Toplam Katite Birimi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 56 Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr telefonla bildirilir. Ayrıca panik değer testleri istem yapan hekimin dikkatini çekmesi için hastane bilgisayar sistemine koyu pembe renkle gösterilir. 2.5. Hematoloji Laboratuarı Sonuçları Hastanemiz Web sayfasında laboratuar sonuçları bölümünden hastaya ait iki kimlik tanımlayıcısı ile de ulaşılabilinir. 2.6. Laboratuar sonuç verme süreleri olağandışı durumlarda bazen değişebilir(yetersiz ve yanlış numuneler, otomasyon problemleri vb). 3. Referans Aralığı: Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95’ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir baz oluşturur.Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir. 4. HEMAOLOJİ LABORATUARINDA ÇALIŞILAN TESTLER TEST ADI CBC, TAM KAN SAYIMI SİNONİM CBC, Hemogram KLiNiK KULLANIM ALANI Hematolojik hastalıklar, hemorajiler, akut ve kronik enfeksiyonlar, ameliyat öncesi vb. durumlarda kullanılır. Hastanın genel sağlık durumu hakkında bilgi verir. NUMUNE KABI Mor kapaklı EDTA’lı tüp, Tüpteki işaretli yere kadar kan alınmalıdır NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örneğin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması METOD Tam kan Sayım Cihazı SAKLAMA ŞARTLARI 4°C 24 Saat REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC, Trombosit sayımı Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI PERİFERİK YAYMA BOYAMA SİNONİM Formül Lökosit KLiNiK KULLANIM ALANI Eritrosit, Lökosit ve Trombosit morfolojisinin eğerlendirilmesinde kullanılır NUMUNE KABI Mor kapaklı EDTA’lı tüp, tüpteki işaretli yere kadar kan alınmalıdır. NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması METOD Wright – Giemsa boyama SAKLAMA ŞARTLARI 4°C 24 Saat REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC,Trombsit sayımı 57 Hematoloji Toplam Katite Birimi 58 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr RETİKÜLOSİT SAYIMI SİNONİM KLiNiK KULLANIM ALANI Retikülositler, kemik iliğinden periferik dolaşıma salınmış immatür çekirdeksiz eritrositlerdir. Eritropoezi artırdığı durumlar ve anemilerin tedavisi sırasında retikülosit sayısı artarken, aplastik anemi, renal hastalıklar, kronik hastalık anemisi, megaloblastik ve demir eksikliği anemisinde retikülosit sayısı düşer. NUMUNE KABI Mor kapaklı EDTA’lı tüp, tüpteki işaretli yere kadar kan alınmalıdır NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması METOD Flow sitometrik SAKLAMA ŞARTLARI 4 C 2-3 gün REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER Periferik yayma, Hemoglobin, Hematokrit, RBC, WBC, Trombsit sayımı Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI SEDİMENTASYON SİNONİM ESR KLiNiK KULLANIM ALANI İnflamatuar hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar, temporal arterit, maligniteler, romatoid hastalıklar, otoimmün hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır. NUMUNE KABI Siyah kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı tam kan NUMUNE MİKTARI Tüpün üzerindeki işaretli yere kadar TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Pıhtılı, lipemik, hemolizli, uzun süre beklemiş numuneler Tüpteki kan miktarının gerekenden az yada fazla olması METOD Westergren (kapalı sistem) SAKLAMA ŞARTLARI Elde edilen plazma oda ısısında (20±5°C) de en fazla 8 saat saklanabilir. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER CRP, ANA, RF 59 Hematoloji Toplam Katite Birimi 60 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI PROTROMBİN ZAMANI SİNONİM PT-INR KLiNiK KULLANIM ALANI PT ekstrinsik koagülasyon yolunun taranmasında kullanılır.Temel olarak faktör VIIa ve doku faktöründen faktör Xa oluşturabilme kapasitesini ölçmektedir. Genellikle oral antikoagülan tedavisinin izlenmesinde kullanılır. Uzamış PT değerlerine yol açan faktörler: Faktör II,V,VII ve X eksikliği, K vitamini antagonistleri ile tedavi, yenidoğanda hemorajik hastalık, intestinal reabsorbsiyon bozuklukları, karaciğer hastalığı, fibrinoliz, disfibrinojenemi, DIC, dolaşımdaki inhibitörler. Uzamış PT: oral antikoagülan kullanımı, faktör eksikliği, dolaşımdaki inhibitörler nedeniyle olabilir. Eğer PT uzaması vitamin K eksikliğine bağlı ise vitamin K yüklenmesinden 12- 24 saat sonra PT normal veya daha düşük seviyelere iner. PT uzamasının kazanılmış nedenleri kalıtsal nedenlerden daha yaygındır. Karaciğer disfonksiyonu, vitamin K eksikliği, varfarin kullanımı, DİC, heparin, hüridin, spesifik faktör inhibitörleri ve lupus antikoagülanları kazanılmış neden iken FVII,II,V,X, veya fibrinojen eksikliği herediter nedenler arasında yer alır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Komadin türevi kullanan hastalarda tedavi 2 hafta önce, heparin kullanımında ise 2 gün önceden kesilmelidir. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER APTT, Fibrinojen, Koagülasyon faktörleri Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI SİNONİM aPTT KLiNiK KULLANIM ALANI APTT intrensek koagülasyon yolunun (faktör XII,XI,V,ıx) taranmasında kullanılan genel bir koagülasyon testidir. Heparin tedavisini takibi, hemofili A, B taramasında kullanılır. Eğer PT normal ise Faktör VIII, IX, XI ve XII‘de bozukluk görülebilir. Bu faktörlerde normal ise :prekallikrein ve HMW kininojen bozukluğu ve dolaşımda inhibitör olabilir. Uzamış aPTT; heparin ve antikoagülan kullanımı, faktör eksikliği, lupus antikoagülan ve dolaşan inhibitörler nedeniyle olabilir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Hasta eğer heparin kullanıyor ise bir sonraki dozdan 1 saat önce numune alınmalıdır. Heparin kullanılan koldan kan alınmamalıdır. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor İLİŞKİLİ TESTLER PT, Fibrinojen, Koagülasyon faktörleri, lupus antikoru, trombosit sayımı 61 Hematoloji Toplam Katite Birimi 62 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI TROMBİN ZAMANI SİNONİM TT, Trombin pıhtılaşma zamanı KLiNiK KULLANIM ALANI Plazmaya trombin ekleyerek pıhtı oluşumuna kadar geçen süre ölçülmektedir. Hipofibrinojenemi, disfibrinojenemi benzeri fibrinojen bozukluklarında, heparin benzeri antikoağülanların varlığının belirlenmesi ve streptokinaz tedavisinin takibinde kullanılır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Testin hassasiyeti bakımından alınan numune en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. Çünkü numune en kısa sürede santrifüj edilip plastik tüpe aktarılması gerekmektedir. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, Fibrinojen, Von Willebrant Faktör Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FİBRİNOJEN SİNONİM Faktör 1 KLiNiK KULLANIM ALANI Fibrinojen, trombin tarafından fibrine dönüştürülen bir plazma proteinidir. Karaciğerde sentezlenir ve akut faz reaktanıdır. Fibrinojen eksikliğinde PT, aPTT testlerinde uzama olur. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI D-Dimer yükselmiş hastalarda fibrinojen daha düşük saptanır. Azalmış hepatik senteze bağlı olarak karaciğer hastalıklarında, düzeyleri düşer, DİC’te tüketimle fibrinojen azalır. Akut faz reaksiyonları ve gebelikte fibrinojen artar. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, D-Dimer, Koagülasyon faktörleri, TT 63 Hematoloji Toplam Katite Birimi 64 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI D-DİMER SİNONİM Fibrin Yıkım Ürünleri KLiNiK KULLANIM ALANI Bir fibrin yıkım ürünü olan D-Dimer, fibrinin plazmin tarafından yıkılması ile oluşur. Derin ven trombozu, pulmoner emboli ve dissemine intravasküler koagülasyonda, akut miyokard enfaktüsünde D-Dimer yükselir. Operasyon sonrası dönem, yara iyileşmesinde, kronik böbrek yetmezliğinde, malignitelerde de D-Dimer yükselebilir. Dolaşan romatoit faktör varlığında yalancı pozitif sonuçlar olabilir. D-Dimer ve fibrin yıkım ürünleri koagülasyon ve fibrinolitik sistemlerin aktive olduğu durumlarda yükselebilir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD İmmünotürbidiametrik SAKLAMA ŞARTLARI 15-25 C 4 saat, 2-8 C 8 saat REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, Fibrin Yıkım ürünleri, Fibrinojen, Trombosit Sayımı Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI ANTİTROMBİN III SİNONİM AT III, Heparin Kofaktör KLiNiK KULLANIM ALANI AT III pıhtılaşma sisteminde trombin, faktör IX a,Xa,XI a,XII a’yı inhibe eder. Etkisi heparinle ve heparin sülfatla artar. Eksikliği tromboza neden olmaktadır. Homozigot eksikliği nadir olup yaşamla bağdaşmaz. İki tip eksikliği vardır. TipI (kanditatif), TipII a,b,c (kalitatif). Akut trombozda tüketime bağlı olarak düşük bulunabilir. Karaciğer hastalığında, nefrotik sendromda, DIC, L-asparajinaz, heparin kullanımında ATIII düzeyi düşük bulunur. Kişisel veya ailesel trombolitik hastalık hikayesi olanlarda heparin tedavisi yetersizliğinde ATIII seviyesine bakılır. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime bağlı olarak düşük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Kromojenik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI APTT, PT, PT 20210, Koagülasyon faktörleri, D-Dimer, Fibrinojen, Homosistein, Lupus antikoagülan, Protein C, Protein S, Faktör V Lieden İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, D-Dimer, Koagülasyon faktörleri, TT 65 Hematoloji Toplam Katite Birimi 66 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr MİKS TEST SİNONİM KLiNiK KULLANIM ALANI Hastanın PT, aPTT uzamasını faktör yada inhibitör kaynaklı olup olmadığının belirlenmesinde kullanılır. İnkübasyonlu yada inkübasyonsuz çalışılır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Hasta heparin kullanıyorsa bir sonraki dozdan 1 saat önce örnek alınmalıdır. Heparin uygulanan koldan kan alınmamalıdır METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Uzamanın normal değerlere yaklaşıp yaklaşmadığına bakılır REFERANS ARALIKLARI APTT, PT, Lupus antikoagülan İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, Fibrin Yıkım ürünleri, Fibrinojen, Trombosit Sayımı Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI PROTEİN C AKTİVİTESİ SİNONİM PC Fonksiyonel KLiNiK KULLANIM ALANI Protein C, K vitaminine bağlı olarak karaciğerde sentezlenir. Endotel yüzeydeki trombomodülün ile trombinin birleşmesi sonucu protein C, aktive protein C’ye dönüşür. Aktive protein C, Protein S yardımıyla F Va ve FVIII a’nın prokoagülan aktivitelerini inhibe ederek koagülasyonun düzenlenmesine rol oynar. Tip I (kanditatif) ve Tip II (kalitatif) eksikliği mevcuttur. Eksikliği tromboza neden olur. Akut trombozda tüketime bağlı olarak düşük bulunur. Vitamin K eksikliği, oral antikoagülan tedavi, karaciğer hastalıkları, Dissemine intravasküler koagülasyonda Protein C düzeyi düşer. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime bağlı olarak düşük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekliğinde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak düşük bulunur. Lupus antikoagülan varlığında ise hatalı olarak yüksek bulunur. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Heparin kullanıyor ise testten 2 gün önce kesilmelidir. Komadin türevi antikoagülan tedavi uygulayanlarda tedavi 2 hafta önce kesilmelidir. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite 67 Hematoloji Toplam Katite Birimi 68 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI PROTEİN S AKTİVİTESİ SİNONİM PS, Protein S fonksiyonel KLiNiK KULLANIM ALANI Protein S, K vitaminine bağlı olarak karaciğerde sentezlenir. Aktive PC nin kofaktörüdür. % 60 C4b’ye bağlı ,%40 ‘ı serbest dolaşır. Aktif olan formu serbesttir. Sadece serbest olan PS antikoagülan aktiviteye sahiptir. Konjenital PS eksikliği olan hastalarda tromboz riski artar. Lupus antikoagülan varlığında, F VIII yüksekliğinde, Protein S hatalı olarak düşük bulunur. Akut trombozda tüketime bağlı olarak düşük bulunur. Vitamin K eksikliği, oral antikoagülan tedavi, heparin ve östrojen kullanımında, karaciğer hastalıklarında, DIC ve cerrahi operasyonlarda Protein S düzeyi azalır. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime bağlı olarak düşük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekliğinde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak düşük bulunur. Lupus antikoagülan varlığında ise hatalı olarak yüksek bulunur. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Heparin kullanıyor ise testten 2 gün önce kesilmelidir. Komadin türevi antikoagülan tedavi uygulayanlarda tedavi 2 hafta önce kesilmelidir METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite İLİŞKİLİ TESTLER APTT, PT, Fibrin Yıkım ürünleri, Fibrinojen, Trombosit Sayımı Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI SİNONİM APC-R KLiNiK KULLANIM ALANI APC trombin ile protein C nin proteolitik aktivasyonundan üretilir. APC-resistansı APC ilavesini takiben hasta plazmasının düşük antikoagülan cevabı ile karakterizedir. Başlıca faktör V Leiden mutasyonuna bağlı olarak gelişen APC resistansının araştırılmasında tarama testi olarak kullanılır. Venöz ve arteryel tromboembolik hastalık hikayesi olan kişilerin değerlendirilmesinde kullanılır. Güvenilir bir APC-R testi için hastanın aPTT düzeyleri normal olmalıdır. Lupus antikoagülan varlığında, F VIII yüksekliği, gebelik ve oral kontraseptif kullanımında yalancı APC resistansı görülmektedir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. Kumadin türevi antikoagülan kullanılan ilaç kullananlarda tedavi 2gün önce kesilmelidir. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI Faktör V Lieden, protrombin 20210, homosistein, lupus antikoaglan, antitrombin aktivitesi İLİŞKİLİ TESTLER Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite 69 Hematoloji Toplam Katite Birimi 70 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI LUPUS ANTİKOAGÜLAN (TARAMA + DOĞRULAMA) SİNONİM PTT-LA, LA-DVV, dRVVT, Dilüe Russell viper venom KLiNiK KULLANIM ALANI time NUMUNE KABI Lupus antikorları trombotik olaylar, tekrarlayan fetal kayıplar, trombositopeni ve çeşitli nörolojik bozukluklarla ilgilidir. Diğer otoimmün hastalıklar, maligniteler, enfeksiyonlar, bazı ilaçların kullanımı sırasında da (fenotiazinler, kardiyak antiritmik ilaçlar) lupus antikoagülanları bulunabilir. Bu hastalarda aPTT gibi fosfolipide bağımlı in vitro pıhtılaşma testlerinde uzama olabilir. NUMUNE TÜRÜ Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE MİKTARI Sitratlı plazma TRANSPORT SICAKLIĞI 4.5 ml ÇALIŞMA ZAMANI Oda ısısı SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ 15 günde bir METOD Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. SAKLAMA ŞARTLARI Koagülometrik REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER Faktör V Lieden, protrombin 20210, homosistein, lupus antikoaglan, antitrombin aktivitesi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FAKTÖR II SİNONİM Protrombin aktivitesi KLiNiK KULLANIM ALANI Protrombin zamanı ile aynı test olarak değerlendirilmemelidir. Herediter protrombin yetersizliği oldukça nadir görülen bir koagülasyon bozukluğudur. Otozomal resesif geçiş gösteren bu bozuklukta değişik derecelerde kanamaya eğilim vardır. Bu kişilerde PT ve aPTT testlerinde uzama gözlenir. Ayrıca K vitamini yetersizliği ve oral antikoagülan protrombin düzelerini azaltır. Protrombin düzeylerini yüksekliği ise protombin genindeki bir mutasyon sonucu gelişebilmekte ve tromboz riskini arttırmaktadır. Bu durumda hastada kardiyovasküler risk faktörleri de bulunuyorsa myokard enfarktüsü gelişme riski yükselmektedir. %115 aktivitenin üzerindeki değerler risk olarak kabul edilmektedir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 Günde bir SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Numune alındıktan sonra plazma hemoliz edilmeden hemen ayrılmalıdır. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER PT 71 Hematoloji Toplam Katite Birimi 72 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI FAKTÖR V SİNONİM Labil faktör, Proakselarin KLiNiK KULLANIM ALANI Faktör V karaciğerde ve retiküloendotelyal sistemin hisitiyositlerinde sentezlenir. Faktör V eksikliğinde PT ve aPTT testlerinde uzama olur. Gebelikte Faktör V düzeyi artabilir. Akut karaciğer yetmezliğinde azalmış senteze, DIC te ise artmış tüketime bağlı olarak Faktör V düzeyi düşük bulunabilir. Faktör V düzeyi karaciğer hastalığı ile K vitamini eksikliğinin ayırıcı tanısında da olarak kullanılabilir. Faktör V proteolitik inaktivasyonu çok duyarlıdır ve ölçümlerde alancı düşüklükler görülür. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Soğukta ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI Antitrombin, Protein C ve S, Homosistein, MTHFR mutasyon analizi İLİŞKİLİ TESTLER Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FAKTÖR VIII SİNONİM Antihemofilik faktör A KLiNiK KULLANIM ALANI Karaciğerde, endotelyal sentezlenir. İntrinsek yolun bileşenidir ve dolaşımda VWF bağlı dolaşır. Konjenital eksikliğinde X’e bağlı resesif geçişli hemofili A hastalığına neden olur. aPTT uzar, PT normaldir. Faktör VIII akut faz reaktanı da olup, Östrojen kullanımı, diabetes millitus, stres ve egzersiz durumlarında yükselir. Risk değelendirilmesi yapıldıktan sonra heparin tedavisi testten 2 gün önce kesilmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI PT, aPTT, Fibrinojen, VWF İLİŞKİLİ TESTLER Faktör V Lieden, protrombin 20210, homosistein, lupus antikoaglan, antitrombin aktivitesi 73 Hematoloji Toplam Katite Birimi 74 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI FAKTÖR IX SİNONİM Antihemofilik faktör B, Christmas faktör KLiNiK KULLANIM ALANI Karaciğerde sentezlenen K vitaminine bağımlı bir serum proteinidir. Konjenital eksikliğinde X’e bağlı resesif geçişli hemofili B hastalığına neden olur. aPTT uzar, PT normaldir. Akkiz FIX eksikliği ise oral antikoagülan kullanımı, şiddetli karaciğer hastalığı ve K vitamini eksikliğinde görüle bilir. Risk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise testten 2 gün önce kesilmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI PT, aPTT, Fibrinojen, VWF İLİŞKİLİ TESTLER Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FAKTÖR X SİNONİM Stuart faktör, Otoprotrombin C KLiNiK KULLANIM ALANI Karaciğerde sentezlenen K vitaminine bağımlı bir serum proteinidir. Konjenital eksikliğinde X’e bağlı otozomal resesif geçiş göstermektedir. aPTT, PT uzamıştır. Akkiz FX eksikliği ise primer amiloidozis ile ilişkilidir. Ayrıca oral antikoagülan ve K vitamini eksikliğinde Faktör X düzeyi azalır. Risk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise testten 2 gün önce kesilmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI PT, aPTT, Fibrinojen, VWF İLİŞKİLİ TESTLER Faktör V Lieden, protrombin 20210, homosistein, lupus antikoaglan, antitrombin aktivitesi 75 Hematoloji Toplam Katite Birimi 76 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI FAKTÖR XI SİNONİM Plazma tromboplastin antesedan KLiNiK KULLANIM ALANI Karaciğerde sentezlenir. Homozigot faktör XI eksikliği olan hastalarda aPTT uzar. PT, trombosit sayısı ve trombosit fonksiyon testleri normaldir. Kazanılmış hastalık karaciğer hastalıkları ve inhibitörlerle ilişkilidir. Risk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise testten 2 gün önce kesilmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları METOD Koagülometrik SAKLAMA ŞARTLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. REFERANS ARALIKLARI PT, aPTT, Fibrinojen, VWF İLİŞKİLİ TESTLER Protrombin 20210, Koagülasyon faktörleri, Faktör V Lieden, Homosistein, Antitrobin aktivite Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FAKTÖR XII SİNONİM Hageman Faktörü KLiNiK KULLANIM ALANI Herediter faktör XII eksikliği olan hastaların çoğunda kanama problemleri gözlenmezken, trombolik problemler daha sık görülür. Etkilenen kişilerde PT normal APTT uzamıştır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Koagülometrik REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER 77 Hematoloji Toplam Katite Birimi 78 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI FAKTÖR XIII SİNONİM Fibrin stabilize edici faktör KLiNiK KULLANIM ALANI Faktör XIII eksikliği otozomal resesif geçiş gösterir. Hastalarda ilk kanama bulgusu göbek kordonu ayrıldıktan sonra gözlenir. Bu hastalarda genel hemostaz testleri normal iken travma sonrası oluşan yaralar geç iyileşir. Risk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise testten 2 gün önce kesilmelidir. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Kromojenik REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER PT, aPTT, Fibrinojen, VWF Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI FAKTÖR Xa SİNONİM Anti FXa KLiNiK KULLANIM ALANI Heparin AT III ile koagülasyon faktör Xa ve trombin inaktivasyonunu önemli ölçüde hızlandırmaktadır. Bu nedenle düşük molekül ağırlıklı heparin preparatları terapötik etkili antikoagülan preparatları olarak kullanılmaktadır. Çeşitli etkilere bağlı olarak eşit dozdaki heparinin etkisi hastadan hastaya değişebilmektedir. Bu testle yapılan tedavinin takibini yapmak mümkündür. Risk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise testten 2 gün önce kesilmelidir. Tercihan antikoagülan ilaç enjeksiyonundan 4 saat sonra numune alınmalıdır. Heparin, düşük molekül ağırlıklı heparin veya danaproid kullanımı sırasında ilaç düzeyinin takibi için kullanılır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD Kromojenik REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER PT, aPTT, Fibrinojen, VWF 79 Hematoloji Toplam Katite Birimi 80 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI İNVİTRO KANAMA ZAMANI (Kollajen-Epinefrin, KollojenADP) SİNONİM PFA-100, Trombosit Fonksiyon Analizörü, Trombosit fonksiyon testi KLiNiK KULLANIM ALANI İntrinsik nedenlere bağlı platelet disfonksiyonunda (glykoprotein I b , glykoprotein II b / III a ), von Willebrand hastalığında ve trombosit inhibe edici ajanların takibinde tarama testi olarak kullanılır. Testin yapılabilmesi için hastanın trombosit sayısının >100.000 olmalıdır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD İnvitro vasküler hasar oluşturarak platelet adesyonu ve agregasyonu değerlendirilir. REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER PT, aPTT, Fibrinojen, VWF Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI VON WİLLEBRANT FAKTÖR (ANTİJENİK+RİCOF) SİNONİM VWF Ag, Ricof KLiNiK KULLANIM ALANI VWF faktör plazmada VIII ile kompleks yapmış olarak bulunan multimerik yapıda bir proteindir. Endotel hücresi ve megakaryositler tarafından sentezlenir. Primer hemostazdaki fonksiyonu yanında faktör VIII ’i stabilize ederek sekonder hemostaza da destek olmaktadır. Eksikliğinde mukokutanöz kanamalar görülür. Kalıtsal eksikliğide üç tipi tarif edilmiştir. Tip I (kanditatif), TipII (yapısal), TipIII (Kalitatif). Multiple myeloma, lenfoma ve hipotroidizim de kazanılmış VWF eksikliği görülebilir. Aynı zamanda akut faz reaktanıdır. NUMUNE KABI Sitratlı mavi kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ Sitratlı plazma NUMUNE MİKTARI 4.5 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI 15 günde bir SONUÇ VERME ZAMANI 15 günde bir NUMUNE RED SEBEBİ Oda ısısında 2 saatten fazla beklemiş, hemolizli pıhtılı heparinli numuneler, uygun olmayan kan antikoagülan oranları. METOD VWF Ag immünotürbidiametrik, Ricof ise agregometrik REFERANS ARALIKLARI Sonuç raporunda belirtiliyor. İLİŞKİLİ TESTLER VWF Ag miktarı belirler. Ricof VWF aktivasyonunu belirler. PT,aPTT,Fibrinojen ,Koagülasyon faktörleri 81 Hematoloji Toplam Katite Birimi 82 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr TEST ADI DİREK COOMBS SİNONİM Yenidoğan hemolitik hastalığı anneden gecen antikorlar nedeniyle bebeğin kırmızı hücrelerinin yıkılmasına neden olur.ABO/Rh uygunsuzluğu yenidoğan hemolitik hastalığının en önemli nedenleridir. Yenidoğan hemolitik hastalığı dışında, otoimmün hemolitik anemiler ve kan transfüzyonları ile gelişen hemolitik anemilerde de pozitif saptanmaktadır. Eritrositleri kaplayan IgG tipinde inkomplet antikorlar zeta potansiyelini yenemediğinden eritrositler bir araya gelemez. Bu nedenle normalde inkomplet IgG antikorları izotonik tuzlu suda eritrositleri aglütine edemez. Ortama hayvanlardan hazırlanmış (örneğin; tavşan) insan IgG’sine karşı antikorlar (anti-IgG) içeren bir bağışık serum eklendiğinde bu anti- IgG’lerle zeta potansiyeli aşılır. Bunun sonucunda eritrositlerin yüzeyindeki IgG’lerle köprüler kurulur ve birleşme yani aglütinasyon sağlanmış olur. Bu bağışık anti-IgG içeren seruma “Coombs (antiglobülin) serumu” adı verilir. Coombs serumu hayvanlara (örneğin; tavşan) insan Immünglobulinleri şırınga edilerek hazırlanır. İnsan serumunun tüm globülin fraksiyonu şırınga edilerek polivalan Coombs serumu elde edilir iken belirli bir Ig fraksiyonu (örneğin; IgG fraksiyonu) ya da bir kompleman komponenti (örneğin; C3) şırınga edildiğinde ise monospesifik Coombs serumu elde edilir. Direkt Coombs testi eritrositlere in vivo yapışmış IgG sınıfından allo ve otoantikorların saptanmasında kullanılır. “Sıcak” antikorlu otoimmün hemolitik anemiler IgG ile oluştuğu için direkt Coombs testi pozitif bulunur. Rh uyuşmazlığına bağlı yeni doğanın hemolitik hastalığında ise, kordon kanı eritrositleri ile yapılan test pozitiftir. Soğuk aglütinin hastalığında ise direkt Coombs testi anti-C3 serumları ile pozitif sonuç verir. bunun için önce incelenecek eritrositler yıkanarak plazmalarından uzaklaştırılır. Ardından Coombs serumu ile inkübe edilirler. Aglütinasyon oluşursa sonuç pozitiftir. NUMUNE KABI EDTA’Lı pembe kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örneğin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması METOD Jel Santrifügasyon Yöntemi Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TEST ADI TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 83 İNDİREK COOMBS KLiNiK KULLANIM ALANI Rh(-) hamilelerde yenidoğan hemolitik hastalığı riskinin belirlenmesinde kullanılır. İndirekt Coombs testi ile hasta serumunda serbest dolaşan eritrositlere yapışmamış inkomplet antikorlar aranır. Rh-Rh uyuşmazlıklarında, gebe kadınların prenatal izleminde, eritrosit transfüzyonlarından önce, alıcıların serumundaki ”atipik” antikorların aranmasında İndirekt Coombs testinden yararlanılır. Bazı “sıcak” antikorlu otoimmün hemolitik anemi olgularında, Direkt Coombs ile birlikte İndirekt Coombs testi de pozitif bulunabilir. Bu durum hastanın prognozu açısından önemlidir. İncelenecek hasta serumu önce O Rh (+) eritrositlerle ya da “atipik” antikorlar aranacaksa antijenleri bilinen eritrositlerle inkübe edilir. Serumda inkomplet antikorlar varsa bunlar inkübasyon ile eritrositlere yapışır. Daha sonra bu eritrositler yıkanarak serum uzaklaştırılır ve direkt testte olduğu gibi, Coombs serumu ile karşılaştırılır. Aglütinasyon olmuşsa test pozitiftir. NUMUNE KABI EDTA’Lı pembe kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan- Plazma NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örneğin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması .Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon. METOD Jel Santrifügasyon Yöntemi Hematoloji SİNONİM TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 84 TEST ADI Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr NUMUNE KABI KAN GRUBU VE Rh Kan grupları ve rh tiplendirmesinin yapılmasında kullanılır. ABO gruplama, transfüzyon öncesi karşılaştırma testlerinin bir parçası olarak gerçekleştirilen en önemli serolojik testtir. Bundan dolayı, kullanılan test sisteminin duyarlılık ve güvenirliliği çok önemlidir. Anti-A ve anti-B’nin doğal antikorlar olması, hasta plazmasının (ya da serumunun) ters (reverse) grupta A ve B hücrelerine karşı test edilmesini sağlar. ABO tiplendirmesi ile bireyin sahip olduğu ABO antijenleri (ileri tiplendirme) ve eksik olan ABO antijenlerine karşı antikorların (ters tiplendirme) varlığı belirlenir. İleri (Forward) tiplendirme:Bilinen reaktif antikorları kullanarak eritrositlerin yüzey antijenlerini belirleme işlemidir. Eritrositlerin sahip olduğu ABO antijen tipini belirlemek için yapılır. Bu tip reaksiyon için anti-A ve anti-B reagentları ile alıcının eritrosit hücreleri karşılaştırılır. Günümüzde monoklonal anti-A ve anti-B reagentlar poliklonal reagentların yerini almıştır. Anti-A,B reagent;anti-A ve/veya anti-B tarafından aglutine edilen hücrelerin kontrolü olarak çalışmasının yanı sıra zayıf A antijenini (örnek: Ax) tespit etmede de yardımcı olabilir. Ters (Reverse) tiplendirme Kan grubu bilinen reaktif eritrositleri kullanarak hastanın serumunda bulunan ABO antikorlarını saptama işlemidir. Yani hasta serumundaki mevcut antikorların hangi tip antikor olduklarını belirlemek için yapılır. Alıcı serumu ile reagent eritrosit hücreleri ters (reverse) tiplendirme işlemine tabi tutulur. Ters tiplendirme için A1 (A antijenini çok güçlü şekilde eksprese ettiği için seçilir) ve B hücreleri kullanılır. Otokontrol (Grup O hücreler), anti-A ve anti-B ile oluşan (+) reaksiyonların (O grubu) soğuk otoantikorların varlığından kaynaklanmadığını kesinleştirmek için yapılmalıdır. Soğuk antikor varlığında O grubu kontrol RBC reagentları ile de reaksiyon gözlenirken, O grubu varlığında ise O grubu kontrol RBC reagentları ile reaksiyon gözlenmez. Grup A olan bireylerin serumunda anti-B olmalı fakat anti-A olmamalı ve ters tiplendirmede B hücresi ile güçlü reaksiyon vermelidir. Grup B olan bireyde ise anti-A olmalı fakat anti-B olmamalıdır. Ters tiplendirmede A hücresi ile güçlü reaksiyon vermelidir. Grup O olan bireylerde hem anti-A hem de anti-B olmalı, ters tiplendirmede hem A hem de B hücresi ile güçlü reaksiyon vermelidir. Son olarak Grup AB olan bireyde ise ne anti-A ne de anti-B olmalı ters tiplendirmede ise hem A hem de B hücresi ile reaksiyon vermemelidir. D gruplama transfüzyon öncesi uyumluluk testlerinin bir parçası olarak ABO gruplama ile birlikte yapılır. D, C, E, c, ve e antijenleri toplumda sık olarak görülür ve klinik öneme sahiptirler. Rh sisteminde en güçlü antijen D (Rh1) olduğu için, anti-D ile aglütine olan eritrositlere “Rh pozitif “, aglütine olmayanlara ise “Rh negatif “ denir. Bu belirlemeyi yapmak için bir damla alıcı eritrositi ile bir damla anti-D reagentı ile karıştırılır, santrifüj edilir ve yeniden süspanse edilip aglutinasyon açısından incelenir. Sonuç olarak Anti-D tarafından aglutine edilen eritrositler D antijeni taşır ve Rh pozitif olarak isimlendirilir. C, c, E ve e antijenleri daha az immünojeniktir ancak bu antijenlere karşı antikor geliştiği zaman veya Rh haplotipi bulmak gerektiği zaman önemleri artmaktadır. Rh için azalan immünojenik sıra D, c , E , C, ve e olarak sıralanmaktadır. EDTA’Lı pembe kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI TRANSPORT SICAKLIĞI ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI 4 ml KLiNiK KULLANIM ALANI NUMUNE RED SEBEBİ METOD Oda ısısı Her gün Aynı gün Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örneğin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon. Jel Santrifügasyon Yöntemi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TEST ADI CROSS-MATCH SİNONİM Amaç: Yaşamı tehdit eden hemoltik transfüzyon reaksiyonlarını önlemek, transfüze edilen eritrositlerin yaşam süresini optimum seviyede sağlamaktır. Çapraz karşılaştırma, hastanın yanlış tanımlanması veya donör ünitinin hatalı etiketlenmesi kaynaklı ABO uyumsuzluğunun son kontrolüdür. Hastada klinik önemi olan bir antikor varsa, çapraz karşılaştırma, bu antikorun saptanması için, antikor tarama dışında bir kontrol sağlar. Çünkü antikor taramanın da çapraz karşılaştırmanın da klinik önemi olan antikorları saptama açısından sınırlılıkları vardır. Hasta, düşük insidanslı bir antijene karşı antikor geliştirmiş ve tarama hücreleri bu antijeni bulundurmuyor, ancak transfüze edilecek eritrosit bu antijeni taşıyor olabilir. Bu durumda, antikor tarama negatif ancak çapraz karşılaştırma uyumsuz çıkabilir. Tarama hücreleri, hastanın sahip olduğu antikorun karşı olduğu antijeni homozigot olarak taşıyor ancak transfüze edilecek eritrositlerde antijen heterozigot (yani daha zayıf ) bulunabilir. Bu durumda, antikor tarama pozitif ancak çapraz karşılaştırma negatif olabilir. Çapraz karşılaştırma; transfüze edilecek eritrositlerin hasta plazmasında yaşayabileceğinin, hızlı, basit, pratik olarak test edilmesidir. NUMUNE KABI EDTA’Lı pembe kapaklı tüp NUMUNE TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan NUMUNE MİKTARI 4 ml TRANSPORT SICAKLIĞI Oda ısısı ÇALIŞMA ZAMANI Her gün SONUÇ VERME ZAMANI Aynı gün NUMUNE RED SEBEBİ Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon, Tüp örneklerinin ve torbaların yanlış etiketlenmesi, Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması ve uygun tüpe kan alınmaması METOD Jel Santrifügasyon Yöntemi 85 Hematoloji Toplam Katite Birimi 5. Çalışılan Testlerin Özet Listesi TEST ÖRNEK KAPAK METOT Antifaktör Xa Antitrombin III APCRezistansı aPTT Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Mavi Mavi Mavi Mavi Cross-match EDTA’lı Tam Kan Mor Direk Coombs EDTA’lı Tam Kan Mor D-Dimer Sitratlı plazma Mavi Faktör II Faktör V Faktör VII Faktör VIII Faktör IX Faktör X Faktör XI Faktör XII Faktör XIII Fibrinojen Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi Mavi İndirek Coombs EDTA’lı Tam Kan Mor Kromojenik Kromojenik Koagülometrik Koagülometrik Jel Santrifügasyon Yöntemi Jel Santrifügasyon Yöntemi İmmünotürbidimetrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Kromojenik Koagülometrik Jel Santrifügasyon Yöntemi Sitratlı Tam Kan Mavi EDTA’lı Tam Kan Mor EDTA’lı Tam Kan Mor İnvitro Kanama Zamanı Tam Kan sayımı (Hemogram) Kan grubu ve Rh Kollajen-ADP, KollajenEpinefrin Sitratlı Tam Kan Sitratlı Tam Kan Mavi Mavi ÇALIŞMA REFERANS GÜNÜ ARALIKLAR 15 Günde 0-4 1.10 IU/ ml Her gün % 75-125 15 Günde 0.86-1.10 NR Her gün 24-44 Sn Her gün Her gün Negatif Her gün 0-0.55 mg/L FEU 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde 15 Günde Her gün %70-120 %70-140 % 70-120 %70-150 %70-120 % 70-150 %70-120 %70-150 %70-140 1.5-4.0 g/L Her gün Negatif Optik Agregometrik Hergün ADP; 62-100 Sn Epinefrin: 82-150 Sn Otomatize Her gün Sonuç raporunda belirtiliyor Jel Santrifügasyon Her gün Yöntemi Optik Her gün Agregometrik Optik Her gün Agregometrik Sonuç raporunda belirtiliyor 62-100 Saniye 82-150 Saniye Lupus Antikoagülanı Sitratlı plazma Mavi (LA) Koagülometrik Miks Test Sitratlı plazma Mavi Koagülometrik Tam Kan (EDTA Mor Wright,Giemsa boyama LA Tarama : 30-43 sn LA Doğrulama: 3115 Günde 46 sn Tarama / Doğrulama :0.8-1.2 Uzamanın normal değerlere yaklaşıp Her gün yaklaşmadığına bakılır Sonuç raporunda Her gün belirtiliyor Sitratlı plazma Mavi Koagülometrik 15 Günde % 70-140 Sitratlı plazma Mavi Koagülometrik 15 Günde % 59-130 Sitratlı plazma Mavi Koagülometrik Her gün Periferik Yayma Protein C Aktivitesi Protein S Aktivitesi Protrombin zamanı (PT) 10.2-15.3 Saniye Tam Kan (EDTA) Mor Tam Kan (Sitrat) Siyah Sitratlı plazma Mavi Tam otomatik Cihazda Tam otomatik Cihazda (Westergren) Her gün % 0.8-2.7 Her gün 0-20 mm/saat Koagülometrik 15 Günde 16-21 Saniye Von Willebrant Sitratlı plazma Mavi Faktör Antijeni İmmunoturbidimetrik 0 Kan grubunda : % 52-154 15 Günde A,B,AB Kan gruplarında :%60-200 Von Willebrant Faktör Sitratlı plazma Mavi Aktivitesi Agregometrik 15 Günde 50-150 Saniye Hematoloji Retikülosit Sayımı Sedimentasyon hızı (ESR) Trombin Zamanı Her gün Her gün Her gün Her gün TAM KAN SAYIMI(HEMOGRAM) PERİFERİK YAYMA BOYAMA RETİKÜLOSİT SAYIMI SEDİMENTASYON HIZI PROTROMBİN ZAMANI AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI 1 2 3 4 5 6 Her gün Her gün ÇALIŞMA ZAMANI TESTİN ADI SIRA NO 4 ml 4 ml 4 ml 2 ml 4.5 ml 4.5 ml EDTA’lı Tam Kan EDTA’lı Tam Kan Sitratlı tam kan Sitratlı plazma Sitratlı plazma ÖRNEK MİKTARI EDTA’lı Tam Kan ÖRNEK TÜRÜ Numunelerin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Numunelerin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Pıhtılı, lipemik, hemolizli, uzun süre beklemiş numuneler, kan/ sitrat oranının uyumsuz olması ve miktarın gerekenden az/çok olması Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Mor kapaklı tüp, Siyah kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Numunelerin pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması ÖRNEK RED KRİTERLERİ Mor kapaklı tüp, Mor kapaklı tüp, ÖRNEK KABI Koagülometrik Koagülometrik Westergren yöntemi (Kapalı sistem) Tam Kan Sayım Cihazı Tam Kan Sayım Cihazı Tam kan Sayım Cihazı METOD HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU Aynı gün Aynı gün Aynı gün Aynı gün Aynı gün Aynı gün SONUÇ VERME SÜRESİ 24-44 Sn 10.2-15.3 Saniye 0-20 mm/saat % 0.8-2.7 Sonuç raporunda belirtiliyor Sonuç raporunda belirtiliyor REFERANS ARALIKLARI TESTİN ADI TROMBİN ZAMANI FİBRİNOJEN D-DİMER ANTİTROMBİN III MİKS TEST PROTEİN C AKTİVİTESİ SIRA NO 7 8 9 10 11 12 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma 15 günde bir Her gün 15 günde bir Her gün Her gün Her gün ÖRNEK MİKTARI ÖRNEK TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI Koagülometrik İmmünotürbidiametrik Kromojenik Koagülometrik Koagülometrik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli numuneler,Komadin türevi antikoagülan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Mavi kapaklı tüp Sitratlı mavi kapaklı tüp Sitratlı mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Hematoloji Koagülometrik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Mavi kapaklı tüp METOD ÖRNEK RED KRİTERLERİ ÖRNEK KABI HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU 15 günde bir Aynı gün Aynı gün Aynı gün Aynı gün 15 günde bir SONUÇ VERME SÜRESİ % 70-140 Uzamanın normal değerlere yaklaşıp yaklaşmadığına bakılır % 75-125 0-0.55 mg/L FEU 1.5-4.0 g/L 16-21 Saniye REFERANS ARALIKLARI Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir PROTEİN S AKTİVİTESİ AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI LUPUS ANTİKOAGÜLAN (TARAMA + DOĞRULAMA) FAKTÖR II FAKTÖR V FAKTÖR VII 14 15 16 17 18 13 ÖRNEK TÜRÜ TESTİN ADI SIRA NO ÇALIŞMA ZAMANI 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml ÖRNEK MİKTARI Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Koagülometrik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli numuneler,Komadin türevi antikoagülan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik METOD ÖRNEK RED KRİTERLERİ ÖRNEK KABI HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir SONUÇ VERME SÜRESİ % 70-120 %70-140 %70-120 LA Tarama :30-43 sn LA Doğrulama:31-46 sn Tarama / Doğrulama :0.8-1.2 0.86-1.10 NR % 59-130 REFERANS ARALIKLARI TESTİN ADI FAKTÖR VIII FAKTÖR IX FAKTÖR X FAKTÖR XI FAKTÖR XII FAKTÖR XIII FAKTÖR Xa KOLLAJEN-EPİNEFRİN SIRA NO 19 20 21 22 23 24 25 26 4.5 ml Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma Sitratlı plazma 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir Her gün 4.5 ml Sitratlı plazma 15 günde bir 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml 4.5 ml Sitratlı plazma 15 günde bir ÖRNEK MİKTARI ÖRNEK TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI Koagülometrik Koagülometrik Koagülometrik Kromojenik Kromojenik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli numuneler, Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Mavi kapaklı tüp Hematoloji Koagülometrik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Mavi kapaklı tüp Agregometrik Koagülometrik Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Mavi kapaklı tüp METOD ÖRNEK RED KRİTERLERİ ÖRNEK KABI HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU Hergün 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir SONUÇ VERME SÜRESİ 82-150 Saniye 0-5 IU/ ml % 70-140 %70-150 %70-120 % 70-150 %70-120 %70-150 REFERANS ARALIKLARI 15 günde bir 15 günde bir KOLLAJEN-ADP VON WİLLEBRANT FAKTÖR ANTİJENİ VON WİLLEBRANT FAKTÖR AKTİVİTESİ DİREK COOMBS İNDİREK COOMBS 27 28 29 30 31 Her gün Her gün Her gün TESTİN ADI SIRA NO ÇALIŞMA ZAMANI 4 ml 4 ml EDTA’lı Tam Kan Plazma 4.5 ml Sitratlı plazma 4.5 ml 4.5 ml Sitratlı plazma Sitratlı plazma ÖRNEK MİKTARI ÖRNEK TÜRÜ 15 Günde bir Aynı gün Aynı gün Agregometrik Jel Santrifügasyon Yöntemiyle Hemaglütinasyon Jel Santrifügasyon Yöntemiyle Hemaglütinasyon Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon Mavi kapaklı tüp Pembe kapaklı tüp Pembe kapaklı tüp 15 Günde bir Koagulometrik Mavi kapaklı tüp Hergün SONUÇ VERME SÜRESİ Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler, METOD Agregometrik ÖRNEK RED KRİTERLERİ Uygun olmayan kan/antikoagülan oranları, pıhtılı, hemolizli numuneler, Mavi kapaklı tüp ÖRNEK KABI HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU Negatif Negatif 50-150 Saniye 0 kan grubunda:%52-154 A,B,AB kan gruplarında : %60-200 62-100 Saniye REFERANS ARALIKLARI TESTİN ADI KAN GRUBU VE Rh CROSS-MATCH SIRA NO 32 33 Her gün Her gün ÇALIŞMA ZAMANI ÖRNEK MİKTARI 4 ml 4 ml ÖRNEK TÜRÜ EDTA’lı Tam Kan EDTA’lı Tam Kan Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon Hemoliz, lipemi, ikter ve kontaminasyon Pembe kapaklı tüp Pembe kapaklı tüp Hematoloji ÖRNEK RED KRİTERLERİ ÖRNEK KABI SONUÇ VERME SÜRESİ Aynı gün Aynı gün METOD Jel Santrifügasyon Yöntemiyle hemaglütinasyon Jel Santrifügasyon Yöntemiyle hemaglütinasyon HEMATOLOJİ LABORATUVARI AYRINTILI TEST TABLOSU Sonuç raporunda belirtiliyor REFERANS ARALIKLARI TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 94 Laboratuvar Test Rehberi 7. Kısaltmalar: • • • • • • • • APTT :Aktive Parsiel Tromboplastin Time CBC :Komple Kan Sayımı COAG: Koagülasyon EDTA :Etilen Diamin Tetra Asetik Asit ESR :Eritrosit Sedimentasyon Oranı PT : Protrombin zamanı Ricof :Ristosetin Kofaktör TT : Trombin Time I. HEMATOLOJİ LABORATUVARI PANİK DEĞERLERİ: www.tyih.gov.tr Panik değerler listesi, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve hasta için riskli olabilecek değerlerinin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime acil bildirilmesidir. Hematoloji laboratuarlarına ait panik değerler aşağıdaki tablolarda görülmektedir: Hematoloji Laboratuarı Panik Değerleri: TEST DÜŞÜK YÜKSEK WBC <2000 /mm3 > 50 000/mm3 HEMOGLOBİN <6 > 20 g/dL HEMATOKRİT <15 >60 TROMBOSİT <50 000/ mm3 >1 000 000/mm3 PT >35 Sn INR >5,0 aPTT >100 Sn FİBRİNOJEN <0.88 g/L DDimer(mg/L) >2.0 mg/L FEU Cross-match Pozitif İndirekt Coombs Pozitif( Cross-match uygun olmadığında) İ. HEMATOLOJİ LABORATUVARINDA TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ: Hematoloji Laboratuvarında, Cihazdan çıkan test sonuçları bilgisayar ortamında laboratuvar teknisyeni tarafından kontrol edilerek test sonuçlarının alt onayları yapılır. Teknisyen tarafından alt onayı yapılan test sonuçla- Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 95 K. HEMATOLOJİ LABORATUARINDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI: İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün iki seviyeli (Normal ve Düşük) kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir. Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir. Laboratuvarımız kalite güvenliği için UKNEQAS (Tam Kan Sayımı ve Formül Lokosit, Retikülosit, Koagülasyon, Kan grubu, Cross-match ve Direk-Indirek Coombs testleri)gibi uluslar arası düzeyde çok sayıda laboratuarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. 1. İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL: Bir laboratuar kendi olanaklarıyla yaptığı değerlendirmelerle, bulduğu sonuçların tekrarlanabilirliğini kontrol edebilir. Laboratuarların kendi olanaklarıyla yaptıkları bu kontrollere ‘internal kalite kontrolü’ denir. İnternal kalite kontrol uygulamaları laboratuarlarda yıllardır çok yaygın olarak kullanılmasına rağmen, klinik laboratuvarlarda bilimsel anlamda yeni yeni kullanılmaya başlanmıştır. İnternal kontrol sayesinde laboratuarlar, zaman zaman ortaya çıkabilecek teknik sorunların neden olabileceği yanlışlıklardan kendini koruyabilir ve zaman içinde elde ettiği sonuçların belirli bir yönde kaymasını önleyebilir. Ancak internal kalite kontrol elde edilen sonuçların doğruluğunu yani gerçek ölçüm değerini sağlayamaz. Referans metod kullanılarak belirlenmiş bir kontrol örneğinin analizi ile elde edilen sonuç Hematoloji rı sorumlu uzman tarafından kontrol edilerek onaylanır ve HİS’e aktarılır. Böylece testi isteyen hekim, sonuçları kendi bilgisayar ekrandan görebilir. Ayrıca, istenirse test sonuçları rapor halinde de verilebilmektedir. Test istem formuna veya LIS’ in ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir. Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. Hasta örnekleri her zaman taze çalışılması en ideal çalışma olmakla birlikte; hematoloji laboratuarında örnekler 24 saat saklandığı için; gün içinde testin özelliğine göre gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanabilmekte yada yeni örnek istenerek veya yeni testler eklenerek yeniden değerlendirme yapmak mümkün olabilmektedir. Panik değerde olan test sonuçları servis hastalarında servis sorumlu hemşiresine ya da doktoruna, poliklinik hastalarında ise Poliklinik Sorumlu Hemşiresi’ne en kısa zamanda bildirilir. TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 96 Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr kısmen fikir versede doğruluğun değerlendirilmesi ancak eksternal kalite kontrol ile mümkün olur. İnternal kalite kontrol materyalleri ticari olarak temin edilmektedir. Kan sayım cihazlarının kontrolü için her çalışma gününün başında ticari olarak temin edilmiş ve sayım sonuçları bilinen kontrol kanları çalışılmaktadır. Bu kontrol kanlarının sayım sonuçları istenen limitler içindeyse hasta kanları çalışılmaktadır. Sayım sonuçları limitlerin dışında ise gerekli temizlikler ve ilgili işlemler yapıldıktan sonra varsa başka sorunlar giderilmektedir. Sorun giderilemiyorsa teknik servis çağrılmaktadır. Kan sayım cihazlarının gün içindeki performansı hareketli ortalama kalite kontrol programı veya bilgisayar programı ile izlenmektedir. Bu program kan sayım cihazlarının menüsünde bulunmaktadır. Program her 20 sayımda bir MCV, MCH ve MCHC’lerin aritmetik ortlamasını hesaplamakta ve bunları bir grafikte (Levey- Jennings grafiğinde) göstermektedir. Hemostaz laboratuarları oldukça gelişmiş optik sistem ve bilgisayarlara sahiptir. Bugün kullanılan ticari reaktifler oldukça geniş spesifite ve sensitivite aralığına sahiptir. Protein biyokimyasındaki gelişmelerle karışımlara sentetik(veya kromojenik) prosedürler eklenmiştir. Platelet fonksiyon testleri bugünün hemoztaz laboratuarlarının önemli bölümlerinden biridir. Maliyet azaltma istekleri mikroteknikler kullanan sistemlere doğru değişiklikleri doğurmuştur. Hemostatik testlerin alanları genişledikçe kalite kontrol gerekliliği de artmıştır. Kalite güvencesi laboratuvar testleri istendiği anda başlar. Örnek toplanması, depolanması ve hazırlanması, uygun materyallerin kullanılması, assay durumlarının izlenmesi ve günlük kalite kontrolünün gözden geçirilmesi kadar önemlidir. Cihazın izlenmesi ve reaktif fonksiyonları için kullanılan kontrol materyallerinin seçimi laboratuarlar için oldukça önemlidir. Tanımlanan günlük kalite kontrol verilerinin değerlendirilmesi sıklıkla kısa süren düşüşlerden ve hatta bazen bu problemlerden kaçınmaktır. Günlük kalite kontrollerin retrospektif ve dikkatle incelenmesi cihazın değerlendirilmesinde ve reaktif performansı ile ilgili olduğu için oldukça İmmun-Hematoloji Laboratuarında kullanılan kit ve anti serumların ve kullanılan cihazların kalite standartları Avrupa Konseyi Kan Komponentlerinin hazırlanma, kullanım ve kalite güvencesi rehberine göre araştırılmakta ve bunların kalite standartlarına uygun olması için gerekli yönlendirmeler ve düzeltmeler yapılmaktadır. 2. DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL: Dış kalite kontrol (EQA) farklı laboratuarlardan elde edilen sonuçların dış kaynaklı bir kuruluş ile organize edilen yeterlilik testiyle geçmişi kapsayan objektif kıyaslama olarak tanımlanabilir. Kalite güvencesinin önemli bir bileşeni olup, klinik laboratuar uygulamaları için standart oluşturur. Testler için özellikle izlenebilir referans standartları olmadığında önemlidir. Böyle durumlarda test sonuçlarının kesinliğini garantilemek mümkün değildir. Dış kalite kontrol uygulamaları, laboratuar kıyaslanabilirliği ve harmonizasyonu arasında güvenilir analizler için güvence sağlamaktadır. Toplam Katite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 97 Eksternal Kalite Kontrol Programı’nın(EQAS) hedefi daha doğru laboratuar sonuçlarının elde edilmesidir. Medikal hataların azaltılması ve hasta güvenliğinin arttırılması sağlık-bakım sektöründe ve sağlık organizasyonlarında çalışan tüm profesyoneller için hedef haline gelmiştir. Hematoloji laboratuarları bu genel projede önemli rol oynar. Çünkü laboratuar hatalarının hastanın tanısı, tedavisi ve sonuçları üzerinde olumsuz etkilere yol açtığı kanıtlanmıştır. Günümüzde, laboratuar ve radyolojinin katkısı hasta tanısının % 80’ini oluşturmaktadır. Hematoloji ise hasta tanısının % 97’sini oluşturur. Farklı laboratuar sonuçlarının karşılaştırmasında, düzeltme ve uygun değerlendirmeyi sağlamak için Hematoloji tam kan sayım laboratuarında Eksternal Kalite Kontrol Programıyla çalışmalarını yürütmektedir. Tam kan sayım laboratauarında; Eksternal kalite kontrol uygulamaları için içeriği bilinmeyen, değişik konsantrasyonlardaki numuneler çalışılır. Laboratuarlar bu numuneleri hasta gibi çalışarak ilgili merkeze gönderir. Bu merkez bütün katılımcı laboratuarların rapor ettikleri sonuçlardan faydalanarak ortalama değer ve standart sapma belirler. Katılımcı laboratuarların sonuçları bu ortalama değer ile karşılaştırılarak gruptan sapma dereceleri hesaplanır. Sonuçlar grupdan anlamlı derecede farklı ise laboratuar uygulaması gözden geçirilerek hata kaynağı bulunabilir. Hemostaz laboratuarında; eksternal kalite kontrol değerlendirme programı yılda dört tetkiki içermektedir Her analiz için bir veya iki plazma örnekleri üye laboratuarlara dağıtılır. Katılımcı laboratuarlar kendi laboratuar metotlarını kullanarak gönderilen örnekleri kendi laboratuar örneklerine benzer tarzda ele alarak çalışırlar. Standart formlar kullanılarak sonuçlar gizlice rapor edilir. Bu standart formlarda testin prensibi, metodu, ve kullanılan cihazlar gibi bilgiler bulunur. Sonuçların istatistiksel analizi her bir surveyden sonra yapılır. Bunun için > 3 standart sapma, laboratuarlar arası değişkenlikler ve Z skorlarına göre aykırı değerler çıkarıldıktan sonra ortak değerlerin tayini yapılır. Daha sonra laboratuar değerlerinin bu ortak değerden farklılığı hesaplanır ve her katılımcının test performansı ölçülür. Sonuçlar histogramlar, descriptiv istatistik bilgilerini ve yorumları içerir. İmmun-Hematoloji Laboratuarında; tüm testlerimizin standardı, uluslararası bir kalite kontrol sistemi(NEQAS) ile periyodik olarak değerlendirilmektedir. Güvenilir ve ileri teknolojik yöntemler kullanılarak kan grubu, cross-match (çapraz karşılaştırma) testi, direkt ve indirekt coombs testi vb tüm detaylı immün hematolojik testler çalışılarak sonuçlar üye kuruluşlar tarafından değerlendirilmektedir. Hematoloji Farklı laboratuarların performanslarınının karşılaştırıldığı kontrol prosedürleri dış kalite kontrol olarak da adlandırılır. İç ve dış kalite kontrol birbirini tamamlarlar. İnternal kalite kontrol analitik yöntemin doğruluk ve kesinliğinin günlük izlenmesini sağlarken dış kalite analitik yöntemlerin doğruluklarının uzun dönem sürdürülmesini sağlar.