PDF ( 42 )

M.O. AT ENSTITOSO AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI• CIL T: 4 • SAYI : 1·2 • 1995/1996
17
AVRUPA TOPLULUGUNDA FiKRi VE SINAi HAKLAR
ilhan YILMAZ*
I. GiRi$
Fikri ve s1nai haklar nitelikleri itibariyle inhisari olup ayn1 zamanda uygulamalan
bak1mmdan ulkeseldirler. Bu karakterleri sebebiyle fikri ve Sinai haklar, Avrupa Birligi'ni (AB) 1 olu$turan 15 ulkenin pazarlann1 tek bir pazara donli$tlirme amac1 ile potansiyel bir gakl$ma ongorur. Hak sahiplerine saglad1klan tam veya yan tekel ve uygulamalanndaki ulkesellik, konusu olan mal ve hizmetler bak~m~ndan AB hukukunda
yasaklanml$ olan pazar bolli$limu tehlikesine yol agmaktad1r. AB'de yeknesak bir
fikri ve smai mulkiyet hukuku duzenlemelerinin yoklugu da bu pazar bolli$limunu ve
Birlik igindeki serbest rekabeti olumsuz etkilemektedir.
Bu haklann Avrupa Birligi hukukunda yasaklanml$ bulunan pazar bolli$limune
ve tek pazar prensibinin ihlaline ornek vermek gerekirse: (A) ulkesi hukukuna gore
patent veya marka sahibi olan bir X firmas1, yine (B) ulkesinde kendisi veya bir karde$ $irketi veya lisansoru tarafmdan uretilen urunler uzerinde bulunan ve (B) ulkesi
hukukuna gore korunan bir paralel patent veya marka konusu olan mallarm (A) ulkesine ithalat1n1, (A) ulkesi fikri ve smai mulkiyet hukukuna dayanarak engelleyebilir.
Ag1kt1r ki, patent veya markalann ve hatta fikri haklann bu $ekilde kullan1m1 Topluluk
hukukunun ve tek pazarm temel direklerinden olan mallann serbest dola$1ml ile geli$mektedir. Ornekteki uygulama aynca, topluluk igindeki serbest rekabeti engelleyici
bir etkiye de sahip olacakt1r.
Sozkonusu geli$kiyi gidermek igin iki temel 90zum yolu geli$tirilmi$tir. Birincisi
yarg1sal 90zum, ikincisi ise yasama 90zumu. Birinci 90zum, Avrupa Birligi Adalet Divam'nln (ABAD) vermi$ oldugu kararlarla bir uzla$tlrma saglamas1 suretiyle olmaktadlr. ABAD, Birligin temel prensipleri kar$1Sinda fikri ve s~nai mulkiyet haklannm
yerini tesbit etmekte, tabir uygunsa bu haklann sozkonusu prensipler kar$1Sinda ne
kadann1n kurban edilebilecegini belirtmektedir. Bu tesbitte, ABAD'1n hareket noktas1
Roma Antla$mas1'nm mevcut hukumleri ve bu hukumlerin yorumu suretiyle geli$tirmi$ oldugu prensipler olmaktad1r.
*
Marmara Oniversitesi Hukuk Fakultesi, Devletler Ozel Hukuku Ara~t1rma Gorevlisi.
1
Me Iinde "Birlik" ve "Topluluk" terimleri Avrupa Birli()ini ifade etmek Ozere
kullanllml~llr.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
18
Yasama gozumunde ise, gorev Birlik yasama organlannda bulunmaktad1r. Burada sorun, Birlige dahil ulkelerin fikrl ve Sinal mulkiyet hukuklanm Birlik yasama kurallan ile yakmla$tlrmak ve daha onemlisi, tUm Birlik uyesi ulkelerde gegerli bir "Birlik"
fikrl ve smal mulkiyet haklan ihdas etmektir. Bu gozum ayn1 zamanda, Birlik endustrisi ve ticareti igin de bir ihtiyag hatta gereklilik olmaktad1r.
Biz kronolojik Slraya da uygun olarak ilk once yarg1sal gozumu yani Topluluk
hukukunun milllfikrl ve sinal haklara uygulanmasm1 inceleyecegiz.
II. TOPLULUK HUKUKUNUN ULUSAL FiKRi MULKiYET HAKLARINA
UYGULANMASI
Roma Antla$mas1 ulusal fikrl mulkiyet haklan ile Topluluk kurallan arasindaki slnm ag1k olarak belirtmemi$tir. Bununla beraber, Roma Antla$mas1 sozkonusu iki
hukuk sistemi arasindaki gat1$may1 gozumlemede hareket noktas1 olabilecek baz1 hukumler igermektedir.
Roma Antla$mas1'nin 222. maddesine gore, "... Antla$ma, uye devletlerdeki
mulkiyet rejimine ili$kin kurallara higbir $ekilde halel getirmez." Bu madde ile kasdedilen odur ki, uye devletler mulkiyet rejimi ile ilgili olarak tUm yetkiyi kendilerinde
tutmaktad1rlar. Bu konuda topluluga bir devir sozkonusu degildir. Mulkiyet rejimi ile ilgili duzenlemeler uye devletlere blrakllm1$llr. Bununla beraber, madde, mulkiyetin
ozel hukuk hukumlerine gore idaresini ve bu hak uzerindeki tasarrufu Antla$manm
uygulama alan1 dl$inda tutmamaktad1r. Diger bir deyi$1e, genel olarak hukmun amac1;
ulusal mulkiyet sistemlerini duzenleme hakkinl garanti etmek olup, Topluluk kurumlannin subjektif mulkiyet hakk1na mudahale etmesini engellemek degildir. 2
Avrupa Birligi Komisyonu da, fikrl haklarla ilgili Ye$il Kitab1nda 222. maddenin
ne $ekilde anla$1lmas1 gerektigini belirtmektedir. 3 Komisyona gore, mulkiyetin ozel ya
da kamu ki$ilerine devri yani, mulkiyetin milllle$lirilip milllle$lirilmeyecegi veya kamu
veya ozel mulkiyetten digerine devredilip devredilmeyecegi sorunu uye devletlerin inhisanndadlr. Diger taraftan, mulkiyet haklannm igerigi, onlara saglanan korumanm
kapsam1 ve kullan1m Sinlrlamalanna, Topluluk hedeflerinin ve ozellikle tek pazann
duzgun gal1$masm1n gerektirdigi olgude Topluluk tarafindan mudahale edilebilir. Mudahale, ticareti engelleyici ulusal duzenlemeleri degi$tiren, iptal eden veya yeni duzenlemeler getiren topluluk mevzuatinm kabulu ve ticareti engelleyici ulusal haklann
Antla$manm uygulanmas1 yoluyla durdurulmas1 $eklinde olabilir.
2
COPINGER and SKONE JAMES on Copyright, Thirteenth Edition by SKONE JAMES E P, London 1991, 424; Opinion of Advocate-General ROEMER in Grundig, Consten v Commission, ECR
[1966)299.
3
The Green paper on Copyright, COM [88)172 Final.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAl HAKLAR
19
Fikri mulkiyet haklannm da mulkiyet hakkmm bir 9e~idi olarak bu maddenin
kapsamma dahil oldugu tart1~mas1zd1r. Buradan hareketle, Antla~manm fikri mOikiyet
haklanna uygulanmas1 ile ilgili olarak, ball yazarlar ilk zamanlarda 222. madden in bu
uygulamaya engel oldugunu soylemi~lerdir. Bu yazarlara gore 4, fikri ve smai haklar
da dahil tOm mOikiyet haklan Antla~manm uygulamasmdan aynk tutulmu~lard1r. Bu
sebeple, bu haklann kullan1lmas1 ulusal hukuklara tabi olacak ve Antla~madan kaynaklanan bir sm1rlama bu haklann kullan11mas1nl engellemeyecektir.
ABAD'm bu konudaki gorO~O. fikri mOikiyet ile ilgili ilk karan olan GrundigConsten v Commission 5 davas1nda ortaya 91km1~t1r. Grundig, Lisans alan1 Consten'e
ilgili mallan Fransa'da satmas1 ve markas1 olan "Gint"i kullanmas1 i9in mOnhas1r hak
vermi~ti. Gint markasmm Fransa'da tescili Consten tarafmdan yap1lm1~tJ. Daha sonra,
bir ithalat91 Grundig mallann1 Fransa'ya ithal etmeye ba~lad1. Bunun Ozerine Consten,
sozkonusu ithalal91YI Gint markasmm Fransa tesciline dayanarak mallann ithalatm1
durdurmak i9in dava etti. Bu a~amada Komisyon, Consten'e sozkonusu paralel ithalatl engellemek i9in Gint markasm1 kullanmaktan vazge9mesi yonOnde bir karar
iletti. Consten ve Grundig'in bu karann iptali i9in ABAD'da a9m1~ oldugu davada
ABAD ~u ~ekilde karar verdi:
"Paralel ithalat1 engellemek amac1yla ulusal marka hukukuna gore mevcut haklan kullanmaktan men karan bu haklann mevcudiyetini etkilemez fakat 85(1) maddedeki yasag1 uygulamanm mOmkOn oldugu oi90de o haklann kullan1m1n1 Slmrlandlm."6
ABAD, haklann mevcudiyeti ve kullan1lmas1 aynmm1 yaparak, karara konu olan
marka devir anla~masmm temel amac1n1n pazar payla~JmJ oldugunu tesbit etmi~tir.
Marka devir anla~masmm haklann kullan1lmasm1 ilgilendirdigini ve bu ~ekilde bir kullanJmJn rekabeti SJnlrlandJrJCI anla~malan ge9ersiz k1lan Roma Antla~mas1'nm 85.
maddesinin kapsamma girdigini belirtmi~tir. Rekabeti SJnlrlandJrJCI bu anla~ma sozkonusu madde kapsam1nda degerlendirilerek bu yondeki bir kullan1m engellenmi~ olmakla beraber, haklann mevcudiyetine dokunulmam1~t1r.
Birka9 yil sonra fakat bu kez patent haklan ile ilgili olarak ABAD, Parke Davis v
Probe/ karannda mevcudiyet I kullan1m testini biraz daha a91k ifade etmi~tir. 7 Parke
Davis ila9la ilgili bir patenti italya hari9 tOm Oye devletlerde kendi adma tescil et-
4
Orne()in, GOTZEN, "Gewrblicher Rechtsschutz und Gemeinsamen Mark!", GRUR Int., 1958 zikreden JOHANNES D, Industrial Property and Copyright in the European Community Law, 1976, 7;
HEPP, "The Exercise of Literary and Artistic Property in the European Economic Community"
Copyright 1964, 301.
5
Cases 56 and 58/64, (1966] ECR 299.
6
Ibid, 345.
7
Case 24/67 [1968] ECR 55.
20
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
tirmi$ti. italya'da o zamanki mevzuat ilagta patente izin vermiyordu. Daval1 ithalatg1
italya'da sat1n alml$ oldugu ilaglan Hollanda'ya ithal etmi$ti. Bunun Ozerine sozkonusu ithalat1 engellemek igin Parke Davis ithalatg1y1 Hollanda patentini ihlal ettiginden dolay1 dava etmi$ti. 222. maddeyle ilgili olarak ABAD $U tesbiti yapt1 :
"Patent haklann1n mevcudiyeti $U anki durum itibariyle yaln1zca bir milli hukuk
meselesi olduguna gore, bu haklann yalmz kullanlffil Topluluk hukuku alan1na dahildir."8
ilk kez yukandaki davalarda ad1 gegen "haklann mevcudiyeti I kullan~m~" doktrini
daha sonraki ABAD kararlanyla bir Topluluk hukuku prensibine don0$m0$t0r. Sozkonusu kararlar Topluluk rekabet hukuku ile ilgiliydi. izleyen 70'1i y1llarda verilen kararlarda, doktrin daha kesin bir $ekilde vurgulanml$tlr. Aynca, sozkonusu mevcudiyet
I kullan1m testinde mallann serbest dola$1m1n1 duzenleyen 30-36. maddelerin daha
uygun bir zemin olu$turdugu da tesbit edilmi$tir.
Antla$man1n 30. maddesine gore, "ithalattaki miktar kiSitlamalan ile diger butOn
e$ etkili onlemler, a$ag1daki hukumler sakl1 kalmak Ozere, Oye devletler aras~nda yasaktlr." Madde 34 ayn1 s~n1rlamalann ihracatta da yasak oldugu hukmunu amirdir. Bu
hukumler ABAD taraf~ndan ortak pazann temel prensiplerinden biri olarak geni$ bir
$ekilde yorumlanmaktad1r. 9
Bununla beraber, Antla$man1n 36. maddesi baz1 durumlarda bu k1s1tlamalann
uygulanabilecegini ya da me$ru say1labilecegini ongormektedir. Gergekten, Maddenin birinci cumlesine gore, "30'dan 34'e kadar olan maddelerin hukumleri, kamu
ahlak1, kamu duzeni, kamu guvenligi, ki$i ve hayvanlann sagl1klann1n ve ya$amlannm
korunmas1 ya da bitkilerle, sana!, tarih ve arkeolojik degeri olan ulusal servetlerin
veya ticari ve s1nai mulkiyetin korunmas1 nedenlerinin hakl1 k1ldiQI ithalat, ihracat ya
da transit yasaklamalanna veya k1s1tlamalanna engel olmaz." Bu hOkum temel bir
prensibe istisna olmas1 sebebiyle ABAD tarafmdan dar yorumlanmaktad1r.
36. maddenin ikinci cumlesi yukandaki nedenlerle olabilecek yasaklama veya
k1s1tlamalann mutlak olmadiQinl belirterek onlan belli $arllara tabi k1lmaktad1r. Maddeye gore, "Bununla beraber, bu yasaklamalar veya k1s1tlamalar, Qye devletler araSindaki ticarette ne keyfi bir ay1nm ne de bir ortulu k1s1tlama bigimi olu$turacaklardlr."
36. madde gostermektedir ki, ticari ve s~nai mulkiyet ticarette tarife dl$1 bir
engel olarak miktar k1s1tlamalanna e$ etkiye sahiptir. 10
8 Ibid, 72.
9 Bkz. OLIVER P, Free Movement of Goods in the EEC, 2nd edition, 1988.
10 Bkz. LASOK P, "IPR and Free Movement in the EEC", [1985] ECLR 249, ozellikle 257, 258 ve
262; KORAH V, An Introduction Guide to EEC Competition Law and Practice, 4th Edition, Oxford
1990, 158.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR
21
Madde metninde her ne kadar '1icarT ve s1naT m01kiyet" 11 deniliyorsa da gerek
doktrin 12 gerekse ABAD 13 bu terimi tOm fikrT mulkiyet haklann1 kapsar ~ekilde yorumlamakta ve sonraki kararlannda '~ikri m01kiyet" 14 terimini tercih etmektedir.
ABAD mevcudiyet I kullan1m ile ilgili doktrinini topluluk fikrT mOikiyet hukukunda
bir ko~e ta~1 niteligindeki Deutsche Grammophone (DG) v Metro karannda, bu kez
mallann serbest dola~1m1 konusundaki Antla~ma maddelerine day anarak daha net bir
~ekilde ifade etmi~tir. DG, belli say1da plaklan Frans1z yavru ~irketi alan Polydor'a
satm1~t1. Daha sonra Polydor tarafmdan sat1~a sunulan bu plaklar Metro ~irketi tarafmdan satm ahn1p Almanya'ya ithal edilmi~ti. Bu ithalata kar~1 DG, plaklar Ozerindeki fikri hakk1na baglant1l1 (kom~u) hakkma dayanarak Metro'ya kar~1 dava a9m1~t1. G6r01d0g0 Ozere, bu davada da ulusal bir fikrT mulkiyet hakkma dayan1larak
paralel ithalat 6nlenmeye 9al1~1lmaktad1r. Antla~manm 177. maddesi uyannca on
karar istemi ile ABAD'm on One gelen bu olayda ~u ~ekilde karar verilmi~tir:
"36. maddeden a91k9a anla~1lmaktad1r ki, Antla~ma bir Oye devletin ticari ve
smaT mOikiyet mevzuat1yla tanman haklann mevcudiyetini etkilememekle beraber,
mamafih bu haklann kullan1lmas1 Antla~mada 6ng6r01en yasaklann uygulanmasma
konu olabilir."15
Bu doktrin ABAD'm daha sonraki kararlarmda da hemen hemen aym ya da
benzer kelimelerle uygulanm1~t1r. 16 ABAD, izleyen kararlannda doktrinin uygulamas1
bak1mmdan art1k 222. maddeye bir at1f yapmamakta ve konuyu daha 90k 30-36. maddeler kapsammda ele almaktad1r.
11 "Industrial and commercial property".
12 Terimin ozetlikle fikir ve sanat eserlerine geni~letilmesinde gorO~ aynilklan bulunmaktayd1. GOTZEN, Antla~manm ekonomik kapsammdan yola c;1karak bu c;e~it haklann kapsam d1~1nda oldui)unu savunurken [Bkz. t;;OTZEN Jr, Het Bestimmingrecht van de Austeur, Brussels 1975 zikreden UBERTAZZI L C, "Copyright and the Free Movement of Goods", IIC Vol.16 No.1/1985, 49),
dii)er baz1 yazarlar bu gorO~O ele~tirerek bu haklann da 36. maddedeki terime ve Antla~manm uygulama alanma dahil oldui)unu savunmu~turlar. Bkz. DIETZ A, Copyright in the European Community, 13-15; UBERTAZZI, 49-50; DESURMONT, "Copyright and the Treaty of Rome Instituting
the European Economic Community, RID A 100 Avril (1979)146.
13 Fikri haklara bai)lant1il bir hak konusunda Case 78/70, Deutsche Grammophone v Metro, (1971)
ECR 487; fikri bir hak konusunda -sinema eserleri- Case 62/79, Coditel v Cine Vog, (No.1) (1980)
ECR 881; Cases 55 & 57/80, Membran/K-tel v GEMA, (1980) ECR, 161; " ... Iicari ve smai mOIkiyetin korunmas1 terimi fikri haklar daha dahil edebi ve artistik mOikiyeti de kapsar .. ." Case 262/
82, Coditel v Cine Vog, (No.2) [1982) ECR 338, paragraf 10; tescilli tasanm haklan Case 144/81,
Keurkoop v Nancy Kean, (1982) ECR 2853.
14 "Intellectual property". Bkz. ibid, Case 262/82.
l 5 Paragraf 11.
16 Ornek olarak bkz. Case 192/73 Van Zuylen v HAG (1974) ECR 744; Case 15n4, Centrafarm v
Sterling Drug, [1974) ECR 1147; Case 16n4 Centrafarm v Winthrop, (1974) ECR 1194; Case 119/
75 Terrapin v Terranova [1976) ECR 1061; Case 102/77 Hottman-La Roche v Centrafarm [1978)
ECR 1164; Case 3n8 Centratarm v American Home Products (1978) ECR 1840; Case 58/80
Dansk Supermarked v lmerco, (1981) ECR 181; Case 1/81 Pfizer v Eurim- Pharm (1981) ECR
2925.
22
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
Mevcudiyet I kullan1m doktrini pek ag1k olmamas1 ve sun'T bir aynm olmas1 sebebiyle ele$tirilmektedir. 17 Farkm tesbiti a$lrl durumlar harig gok zor olmaktad1r. Aslmda, ABAD boylelikle kendisine hukuk yaratmak igin ag1k bir kap1 b1rakm1$ olmaktadlr. Qunku, ileride gorulecegi uzere baz1 kararlannda haklann kullanmn1
Antla$ma hukumlerine uygun bulurken diger bazllannda uygunsuzluk bulundugunu
tesbit etmi$tir.
DG karan, paralel ithalat1 veya mallann serbest dola$1mmm ulusal fikrl mulkiyet
haklanna dayanllarak sm1rlandmlmasl ile ilgili olarak diger bir prensibin dogumuna da
sebep olmu$tur. Bu kararda ABAD, 36. maddenin 1. cumlesinde fikrl mulkiyet haklannm korunmas1 amac1yla 30-34. maddelerdeki prensiplere getirilebilecek Slnlrlandlrmalar konusunda, ilgili "hakkm ozel mevzuu" kriteri ile bagda$t1nc1 bir yo! izlemi$tir. Buna gore, madde 36'da mallann serbest dola$1m1na getirilebilecek
istisnalar, ancak bu istisnalann sozkonusu fikrl mulkiyetin "ozel mevzuu"nu ya da
oz(jn(j OIU$tUran haklan korumayl amagladiQI olgude mumkun olacaktlr. Hakkln ozel
mevzuu kriteri ile ABAD, hakkm mevcudiyeti ve kullanllmasl aras1ndaki fark1 da belirginle$tirip ag1klamaya gall$ml$tlr. Bu haliyle 36. maddedeki istisna, sozkonusu fikrl
mulkiyetin ozel mevzuunu olu$turan haklann korunmas1 amac1yla uygulanabilecektir.
Diger bir deyi$le, Antla$ma hukumleri ve prensipleri fikrl mulkiyet haklannm korunmasl igin feda edilebilecektir. Boylelikle ABAD, 36. maddedeki istisnanm uygulama alan1n1 bu kriteri uygulayarak daraltml$tlr. 18 Bu durum istisnalann dar yorumlanmasl ilkesine de uygun d0$mektedir.
Bu kriter geregince, bir mill! fikrl mulkiyet hukuku kural1n1n 36. madde anlammda smlrlandlnCI etkisinin kabul edilebilirligi ya da me$ruiyeti igin ABAD, o hukmun fikrl mulkiyeti koruyucu vasfmm tesbiti ile yetinmeyecek fakat, aynca, bu hukmun sozkonusu fikrl mulkiyetin "ozel mevzuu"nun korunmas1 igin gerekli olmas1n1 da
arayacakt1r. Sozkonusu hakkm hak sahibi taraf1ndan "ozel mevzuu" dl$1nda kullandmasl halinde bu husus 30. madde ile yasaklanml$ olan; mallann serbest dola$1ml
uzerinde bir k1s1tlama ya da sm1rland1rma olu$turacakt1r.
Denilebilir ki, 36. madde ile saglanan koruma, yani mill! fikrl mulkiyet haklannm
Antla$ma hukumleri ve prensiplerine ustUnlugu istisnas1 zay1f bir koruma olmaktad1r.
Qunku, korunan yaln1zca hakk1n ozel mevzuudur. 19
17 Bkz. GROVESIMART/NOIMJSKJNIRICHARDS, Intellectual Property and the Internal Market of
the European Community, 1993, 6-7; BEIER F K, "Industrial Property and the Free Movement of
Goods in the Internal European Market", IIC Vol.21 No.2/1990, 147-148; KEELING D, "Intellectual
Property Rights and the Free Movement of Goods in the European Union", Brook. J. lnt'l L.
Voi.XX:1 1993, 134.
18 LASOK P, 257; kar~. MARENGO G I BANKS K, "Intellectual Property and the Community Rules
on Free Movement: Discrimination Unearthed", ELR, 1990/3, 224, i:izellikle 236-238 .
19 LAS OK D, "Copyright in the European Community'', British Culture, September 1, 100-118, 101.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR
23
TOm bunlara ragmen, ABAD'm kriteri 90k kesin ve a91k olmaktan uzakt1r. 20
Genel ge9erliligi alan bir tan 1m da henOz verilebilmi$ degildir. Ancak, ABAD vermi$ oldugu kararlannda her olay, daha dogrusu fikri mOikiyet hakk1 i9in o hakkm "6zel mevzuu"nu tesbit etmi$tir. Kriter daha 90k bir 9er9eve olarak bulunmakta ve ABAD tarafmdan ilgili kararda i9erigi doldurulmaktad1r.
ABAD'1n kararlanndan hareketle Qe$itli fikri mOikiyet haklannm koruma kapsamlndaki "6zel mevzuu"nu $U $8kilde s1ralayabiliriz :
Patent hakkmm "6zel mevzuu", patent hakk1 sahibinin dogrudan veya OQOncO
ki$ilere lisans vermek suretiyle sozkonusu s1nai OrOnleri Oretmek, onlan ilk satl$a arzetmek amac1yla bulu$tan mOnhas1r faydalanma ve olabilecek ihlallere kar$1 koyma
hakkm1 garanti etmektir. 21 Aynca, patent hakkmm 6zel mevzuu yarat1c1 9aba iQin bir
6d01 elde etmeyi 22 de i9erir.
Markalar konusunda ise hakkm 6zel mevzuu 23, 09 temel unsuru kapsamaktad1r.
Bunlar markay1 mOnhas1r kullanma hakk1, markay1 sat1$a ilk sunma hakk1 24 ve son tOketicilere OrO nOn ayn1 kalitede oldugu ve ayn1 orijinde oldugunu garanti etmektir. 25
Tasanm ya da dizayn haklannda ise, fikri mOikiyet hakkmm 6zel mevzuu patentlerdekine benzer $ekilde mOnhas1r Oretim hakk1 ile ilk sat1$a sunma hakk1d1r. 26
Fikri haklar konusunda ise hakk1n 6zel mevzuu Qe$itli olabilmektedir. 27 Sinema
20 Bu niteli!;ii sebebiyle kriter baz1 yazarlarca ele~tirilirke n , di!:jer baztlan ise , kriterin milli fikri mulkiyet
haklan ile Antla~ manm temel prensipleri arasmdaki ihtilaft ~fO ZGmlemeye yarayan ya da uzla~ttran
bir ara9 olarak gorurler. Ilk grup i9in bkz. BEIER, IIC 1990/2, 148; MARENGO/BANKS, 229 vd .
lkinci grup i9in bkz. LAS OK P, 257 ; KEELING, 136.
21 Case 15/74, Centrafarm v Sterling Drug, [1974] ECR 1147 , paragraf 9; Case 19/84 Pharmon v
Hoechst, [1985] ECR 2298 , paragraf 26; Case 235/89, Commission v Italy, [1992] ECR 1-777 , paragraf 17; Case 30/90 Commission v United Kingdom, [1992] ECR 1-829, paragraf 21 ; Case 191/
90 Generics v Smith Kline French, [1 993]1 CMLR, 89, paragraf 23 .
22 Case 187/80 Merck v Stephar, [1981] ECR 2081 paragraf 10.
23 Bkz. STUART L M "The Function of Trade Marks and the Free Movement of Goods in the European Economic Community" 7 JIC 27 [1976]; BEIER F K, "The Doctrine of Exhaustion in EEC
Trademark Law-Scope and Limits", 1 o JIC 20 [1979].
24 Case 16/74 Centrafarm v Winthrop, (1974] ECR 1194 paragraf 8.
25 Case 119n5 Terrapin v Terranova [1976] ECR 1061 paragraf 6. Si:izu edilen temel unsurlar sonraki kararlarda da tekrar edilmi~lerdir. Bkz. Case 192/73 Van Zuylen v HAG [1974] ECR 744 paragraf 10; Case 102/77 Hottman-La Roche v Centrafarm [1978] ECR 1164 paragraf 7; Case 3/78
Centra farm v American Home Products [1978] ECR 1840 paragraf 11 ; Case 1/81 Pfizer v Eurim
Pharm (1981] ECR 2925 paragraf 7; Case 10/89 CNL-Sucal v HAG [1990] ECR 1-3758 paragraf
14; Case 9/93 IHT lnternationale v Ideal Standard [1994] ECR 6-2847 paragraf 33 .
26 Case 144/81 Keurkoop v Nancy Kean [1982] ECR 2853 paragraf 22 ; Case 53/87 Cicra-Maxicar v
Renault [1988] ECR 6071 paragraf 11 ; Case 237/87 Volvo v Veng [1988] ECR 6235 paragraf 8.
27 Gene! olarak baktntz. UBERTAZZI, supra; JOLIET R I DELSAUX P, "Copyright in the Case Law
of the Court of Justice of the European Communities", in Copyright in Free and Competitive Markets, Edited by CORNISH W R, Oxford 1986, 21; DEFALOU£ L, "Copyright- Free Movement of
Goods and Territoriality: Recent Developments", [1989]12 EIPR 435 .
24
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
eserlerinde, hak sahibinin filmin her gosterimi igin ucret talep etme hakk1 hakkm
"esash fonksiyonu"nun 28 bir pargas1d1r. 29 Eser sahibi bir kez gosterime sunmakla bu
hakkm1 tOketmi$ olmaz. Munhas1r gosterim ya da kamuya arz, munhas1r gogaltma ve
munhas1r ticari i$1etme haklan da fikri haklann esasl1 fonksiyonlanndandlr. 30
Son olarak, yeni tOr bitki ureticilerinin geli$tirdikleri yeni uretim teknikleri uzerindeki fikri mulkiyet haklan baklmlndan; bu haklar diger Sinai ve ticari mulkiyetten
ayn tutulmamaktad1rlar. 31 Gergekten, bu haklann "ozel mevzuu" da patentlerle benzerdir. 32
Topluluk hukukunun temel prensiplerinden alan mallann serbest dola$1ml ve
milli hukuk kaynakll fikri mulkiyet haklannm korunmasl $eklinde birbiriyle geli$en iki
menfaati uzla$tlrma yonunde ABAD tarafmdan geli$tirilen diger bir 6nemli prensip
"haklann t0ketilmesi"dir. 33
Fikri bir mulkiyet hakk1 sahibi, fikri mulkiyete konu alan mal1 hakk1n gegerli oldugu ulkede kendi k1raZ1yla ilk kez sat1$a sunmas1yla o hakla ilgili yayma (dag1t1m)
hakk1n1 tUketmi$ olur. Bu ilk satl$ ya da pazarlamadan sonra, takip eden satl$ ve el
degi$tirmelere fikri mulkiyet hakklna dayanarak kar$1 koyamaz. 34
Hakkm tUketilmesi uluslararas1 olabilecegi gibi bolgesel veya ulkesel de olabilir.
Uluslararas1 tOketimde, ilgili mallar hak sahibi tarafmdan dunyanm herhangi bir yerinde pazarland1ktan sonra art1k o mal Qzerindeki patent ya da marka hakkma dayanllarak mal uzerindeki sonraki i$1emler hak sahibinin kendi ulkesinde dahi en-
28 "Essential Function". Bu tabir baz1 kararlarda "6zel mevzuu" ile ayn1 anlama glmek Ozere kullanllml?tlr.
29 Case 62/79 Coditel v Cine Vog [1980] ECR 903 paragraflar 14-16; Case 262/81 Codite/ v Cine
Vog [1982] ECR 3401 paragraf 12.
30 Cases 55 ve 57/80 Mustkvertrieb Membran v GEMA [1981] ECR 162 paragraftar 12-13; Case
158186 Warner Brothers v Chris tiansen [1988] ECR 2629 paragraf 13; Case 341/87 EM/ v Patricia
[1989] ECR 95 paragraf 7 .
31 Case 258/78 Nungesser- Eisele v Commission [1982] ECR 2015 paragraf 43.
32 Case 235/89 Commission v Italy [1992) ECR 1-777 paragraf 17.
33 Bkz. WAELBROECK M, "The Effects of the Rome Treaty on the Exercise of National Industrial
Property Rights" The Antitrust Bulletin, 1976 99-135; GLADWELL D, "The Exhaustion of Intellectual Property Rights", [1986] 12 EIPR 366-370; GROVESIMARTINOIMISKINIRICHARDS,
Svd.
34 Bu prensibin ilk uygulamas1 , patent hakk1n1n tOketilmesi ile ilgili olarak Alman Yuksek Mahkemesinin 1902 y1l1nda vermi? oldu(:iu karard1r. BEIER, IIC 1990/2, 152.
Prensip Amerikan hukukunda da "ilk sail? doktrini" olarak adland1nlmaktad1r. MILLER A R I
DAVIS M H, Intellectual Property- Patents Trademarks and Copyright, Second edition, St. Paul
1990, 135, 323-326 .
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRT VE SINAl HAKLAR
25
gellenemez. 35 Bununla beraber, hakkm ulkeselligi prensibinin Slkl bir ~ekilde uygulandiQI durumlarda; hakkin tUketiminin hakkm tanmm1~ oldugu Qlke ile Slnirll Oldugu
hallerde, artlk ulke dl~mdaki satl~ veya pazarlama ulke i9indeki hakkm tUketilmesi sonucunu dogurmayacakt1r. Boylece, bir fikri mulkiyet hakk1 sahibi ba~ka ulkelerde dogrudan ya da dolayl1 olarak sahibi oldugu haklarla ilgili mallann ulkeye giri~inde, bu 01kedeki fikri mulkiyet hakkma dayanarak bu ithalatl -paralel ithalat- engelleyebilecektir.
Boyle bir imkan ise, hak sahibinin dunya pazanm ulkesel ve ulusal fikri mulkiyet haklan ile bolebilmesini ve serbest9e hareket edebilmesini saglayacak ve uluslararas1
serbest ticarete bir engel olu~turacakt1r.
Avrupa Toplulugu hukukunda ise, problem ilk kez KOCH ve FROSCHMAIER
tarafmdan ortaya konulmu~tur. 36 Yazarlar fikri mulkiyet haklarmm tUketilmesinin Topluluk alanmda kabul edilmesini rekabet hukuku kurallanna (Roma Antla~mas1 Madde
85 ve 86) dayanarak ortaya koymu~lard1r. Ancak, ABAD daha farkl1 bir yol izleyerek
bu konuda mallann serbest dola~1m1 ile ilgili hukumlerin uygulanmasmm sozkonusu
olacagm1 belirtmi~tir.
Ger9ekten, DG karanna gore, ~ayet ilgili mallar daha once hak sahibi veya
onun nzaswta ba~ka bir topluluk uyesi ulkede sat1~a sunulmu~sa, sozkonusu fikri
hak, mezkur sat1~m ya da pazarlamanm yaln1zca kendi ulkesinde yap1lm1~ olmamasmdan bahisle mallann o ulkeye ithalat1n1 engellemek i9in kullan1lamaz. Boyle
bir engelleme, Topluluk i9indeki ayn ulusal pazarlann bu ~ekliyle devamma yol a9ar
ki, bu da Roma Antla~mas1'nm esasli amac1 olan tek pazan ger9ekle~tirme hedefine
ters du~er. 37
Boylelikle ABAD ilk kez fikri mulkiyet haklannm topluluk 9ap1nda tOketilmesi ilkesini kabul etmi~tir. Bu prensip daha sonra, ABAD'1n diger kararlarmda patent haklan konusunda da uygulanm1~t1r. ilk olarak Centrafarm v Sterling Drug Davasmda38 ,
35 <;:ok tarafh uluslararas1 duzenlemelerde "haklann tuketilmesi" hakkmda; GATT Antla~mas1 Madde
XX [d] bir 9e~it uluslararasl tuketme ongormektedir. Ancak, Antla~ma hukumleri doi)rudan uygulanmadl{lindan yaln1zca Gye Glkeler Gzerinde bai)laylcidir. Bkz. PERROTT D L, "The Exhaustion of Intellectual Property Rights as a Constraint on Multinationals" PERROTT/POGANY I,
Current Issues in International Business Law, 1988 Newcastle-upon-Tyne, i9inde 44-67, 55. Yeni
Dunya Ticaret OrgutG [WTO] kapsammda imzalanan TRIPS Anla~masmda ise, 6. madde "TGketme" ba~lii)ini ta~1r. Ancak, bu konuda kesin bir tav1r almam1~1ir . En azmdan Anla~ma haklann
uluslararas1 tGketimine uygulanmaz. Bu konuda duzenleme Gye Glkelere birakilml~tlr. Bkz.
YUSUF A/MONCA YO von HASE A, "Intellectual Property Protection and International Trade, Exhaustion of Rights Revisited" World Competition Vol.16 1992 115-132, 127 vd.; BRONCKERS M
C E J, "The Impact of TRIPS: Intellectual Property Protection in Developing Countries", 31
CMLRev 1994 1245-1281, 1265-1269.
36 KOCH N I FROSCHMAIER F, "Patentgesetze und Territorialitatsprinzip im Gemeinsamen Mark!"
[1965] GRUR-Ausl. 121 ; lngilizce tercumesi i9in bkz. "The Doctrine of Territoriality in Patent Law
and the European Common Market" Vol.9 IDEA No.2 Summer 1965. Zikreden WAELBROECK,
100-101 .
37 Paragraf 12.
38 Case 15/74 [1974] ECR 1147, paragraf 7.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
26
paralel ithalata haklann tUketilmesi prensibi geregince izin verilmi~tir. Merck v Stephar davasmda39 ise, patent sahibi, patentli mal1 ilk kez pazara patent korumas1 olmayan bir uye ulkede sunmu~ olsa dahi, o mal1n yeniden patent haklanna sahip oldugu kendi ulkesine ithalatlna haklann tUketilmesi prensibi geregince kar$1
koyamayacagma karar verilmi$tir. Pharmon v Hoechsf 0 davas1 zorunlu lisans ile ilgiliydi. Bu davada, zorunlu lisans suretiyle uretilen maim paralel ithalat1nda, bu 9e$it
lisansda hak sahibinin "nza"s1 olmamas1 sebebiyle haklann tUketilmesi prensibi uygulanmaml$tlr. Yeni bir karar alan Generics v Smith Kline & French41 karannda, patentli urunun diger uye ulkelerden ithali imkanl varken, mecburi lisans ongoren ulusal
patent mevzuat1n1n bu hukmu Antla$manm 30-36 maddelerine aykm bulunmu$tur.
ABAD'a gore, boyle bir koruma patent hakk1n1n "ozel mevzuu"na dahil degildir ve bu
sebeple de 36. maddedeki istisnadan yararlanamaz. 42
Ayn1 $ekilde, patent haklannm tUketilmesi henuz yururlukte olmayan "Topluluk
Patent Anla$mas1"n1n 32. maddesinde, Topluluk patentleri i9in ve madde 81 'de ulusal
patentler i9in de kabul edilmi$tir. 43
Haklann tUketilmesi markalar konusunda da ge9erlidir. ABAD'm kararlann1 44 takiben, markalar konusundaki Topluluk Yonergesi ve TUzugu de marka haklannm
Topluluk 9apmda tUketilmesini kabul etmi$lir. 45 Prensip, tasanm haklan ve fikrl haklarla ilgili olarak da uygulanm1~t1r.
39 Case 187/80 [1981] ECR 2063.
40 Case 19/84, [1985] ECR 2281.
41 Case 191 /90, [1993]1 CMLR 89, paragraf 24.
42 Bu son konuda aynca bkz. Commission v United Kingdom ve Commission v Italy kararlan .
43 Bkz. infra not 84 ve 85. Topluluk Bitki
ketilmesi ilkesini
<;e~itlili~i
Hakkmdaki
TOzO~On
16. maddesi de haklarm tu-
benimsemi~tir .
44 Ilk olarak Case 16/74 Centrafarm v Winthrop [1974] ECR 1183; daha sonra Case 1/81 Pfizer v
Eurim-Pharm [1981] ECR 2913; markanm hak sahibinin nzast olmadan -kamula~ttrma- ba~ka bir
Oye Olkede di~er bir kimsenin eline ge<;:mesi halinde, bu son Olkeden yaptlan ithalat marka sahibi
taraflndan marka hakkma dayanarak engellenebilir. Rtza harici el de~i~tirme hakkm tOketilmesi
sonucunu do~urmaz . Bkz. Case 10/89 CNL -SUCAL v Hag [1990]1 ECR 3711 . ABAD 1994 tarihli
IHT v Ideal Standard [Case 9/93 [1994] ECR 2838] karannda bir adtm daha giderek, markanm tek
pazar io;;inde belli bir ulusal pazara ili~kin olarak hi<;:bir ekonomik ba~lanttst olmayan bir O<;:OncO ki~iye ihtiyari devri halinde de, bu Olkeden yaptlan ithalatm engellen ebilece!)ini belirtmi~tir. Bu
halde , haklann tuketilmesini kabul etmemi~tir. Markanm devrindeki nza, haklann tOketilmesinde
sozkonusu olan nza de ~ildir . <;OnkO, bu devirle devreden hak sahibi, devretti~i Olkede markantn
tabi oldu~u Orunler Ozerindeki kontro!OnO ekonomik ba~lantt olmamast sebebiyle kaybetmi~tir .
Son olarak, markayt ta~tyan OrOnlerin paralel ithalat<;:tlar taraftndan yeniden ambalajlanarak ithalatt durumunda, bu hususun 30-36 . maddeler kapsamtnda marka hakkma dayantlarak engellenmesi hakktnda bkz. Case 102!77 Hoffmann-La Roche v Centrafarm, Case 3/78 Centrafarm
v American Home Products ve Case 1/81 Pfizer v Eurim-Pharm kararlan . Kararlann de~erlendirmesi i<;:in bkz. WYATT D I DASH WOOD A, European Community Law, Third Edition,
London 1993, 573-577.
45 Strastyla madde 7 ve madde 13. Bkz. infra not 106 ve 110.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
27
Haklann tUketilmesi tescilli tasanm haklanna da uygulanm1~t1r. Kararlarda, hak
sahibinin ya da ona ekonomik veya hukuki olarak baglantill olan ki~ilerin nzas1 olmadan ba~ka bir Oye Olkede pazara sunulmu~ veya Oretilmi~ olan mallann ithalinin
engellenebilecegine hukmedilmi~tir. 46
Fikri haklar konusunda da haklann tUketilmesi prensibi uygulanmaktad1r.
Ancak, fikri haklarda baz1 ozellikler de mevcuttur. ABAD kararlannda, fikri haklann kiralanmasl veya tekrar eden kamuya arz ya da gosterim suretiyle kullanilabilecegi durumlarla, maddi mallann Ozerindeki fikri haklann kullan1m1 arasmda aynm yapmaktadlr. Musik-Vertrieb Membran v GEMA47 davasmda, ses ta~IYICIIannm
Qogalt1lmasmda 6denecek olan fikri hak bedellerinin Oye Olkelerde farkl1 olmas1 durumunda; daha az bedel olan Olkeden daha fazla olan Oye Olkeye sozkonusu ses ta~IYICIIannm ithalinde, aradaki fark1n mesleki birlik, GEMA taraf1ndan ithal edilen 01kenin fikri hak hukukuna dayan1larak istenilmesi sozkonusuydu. ABAD, haklann
tUketilmesi ilkesi geregince; ses ta~IYICIIannln Toplulukta ilk Oye Olkede pazara sunulmasl ile art1k o maim Topluluk iQinde dola~1m1nda bu ilave bedelin istenemeyecegine karar vermi~tir.
Dansk Supermarked v lmerco davasmda 48 , tatbiki sanatlardaki fikri hakla ilgili
olarak; sozkonusu mallann paralel ithalinde mallann Topluluk pazanna hak sahibinin
lisans alan1 tarafmdan sunulmas1 durumunda fikri haklara dayanmanm bu ithalat1 engellemeyecegine karar verilmi~tir.
$u kararlarda ise haklann tUketilmesi ABAD tarafmdan kabul edilmemi~tir: Warner Brothers v Christiansen karannda 49 , video kasetlerinde tesbit edilmi~ filmlerin kiralanmasl konusunda; video kasetlerin sat1~1nln veya dagltlmlnln hak sahibinin kiralama haklann1 tOketmedigine karar verilmi~tir. Bu kural, kiralama hakkmm kasetlerin
pazara ilk sunuldugu Oye Olkede tan1nmam1~ olmas1 halinde de degi~mez. Korunmanm talep edildigi ve hakkm mevcut bulundugu Olkede olmas1 yeterlidir. EM/
Electro/a v Patricia karannda 50 ise, fikri hak koruma surelerinin ihraQ eden Olkede dolmasmdan sonra, bu Olkede hukuka uygun olarak fa kat hak sahib in in nzas1 olmaks1z1n
Oretilen ses ta~IYICIIannm, koruma sOresi henuz dolmayan uye ulkeye ihrac1 sozkonusuydu. Aym hak iQin daha uzun koruma suresi kabul etmi~ olan bu son Olkedeki
fikri hak mevzuatma dayanilarak mallann serbest dola~1mma ve bu ithalata engel olu-
46 Bkz. Case 144/81 Keurkoop v Nancy Kean Gifts, Case 53187 CICRA v Renault kararlan .
47 18, 25-27. paragraflar.
48 11 ve 12. paragraflar.
49 Paragraf 19.
50 Paragraf 14.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
28
nabilecegine karar verilmi~tir. SACEivf1 kararlannda 52 ise, Oretildigi Oye Olkede bu
Oretim ve sat1~ i9in fikri hak bedeli odenen ses ta~IYICIIannm, ithal edildigi diger bir
Oye Olkede diskoteklerde 9almmas1 halinde, bu son Olke hukukuna gore kamuya arz
hakkma ek bir hak alan "Mekanik ek 90Qalt1m hakk1" i9in bedel talebi hakl1 bulunmu~tur. Karara gore, mall ann serbest dola~1m1 bu yondeki bir fikri hak mevzuatmm
uygulanmas1n1 engellemez.
Son olarak, Cinetheque v FNCF kararmda 53 , video kasetlerinde tesbit edilmi~
alan sinema filmlerinin ithali ve ithal edilen nOshalann dag1t1m1 ile ilgili olarak, sinema
eserlerindeki fikri haklann kullan1lmasl hususunda kronolojik bir s1ra ongoren milli hukuka (Frans1z) dayanarak bu ithalata ve dag1t1ma kar~1 konulmas1 mallann serbest
dola~1m1na aykm bulunmam1~t1r.
Haklann !Oketilmesi prensibinin 090ncO Olkelerden gelen fikri mOikiyet Orunlerine uygulanmas1 konusunda ise, uygulamada iki karar tesbit edilebilir. 54 ilki, marka
hakk1 ile ilgili alan EM/ v CBSS5 davalannda, ikincisi ise fikri haklarla ilgili alan Polydor
v Harlequin56 davas1nda verilmi~ kararlard1r.
ilk davada, konu Topluluk ile Oye olmayan ABD arasmdaki ticaretti. EM!, "Columbia" markas1nm Fransa hari9 tOm Topluluk Olkelerinde, CBS ise, ayn1 markanm
Topluluk hari9 tOm dOnyada sahibiydi. CBS, markay1 ta~1yan ses ta~IYICIIannl Topluluga ithal ettiginde, EMI bu ithalat1n ve pazarlamanm markasm1 ihlal ettiginden bahisle durdurulmas1n1 istedi. ABAD, 090ncO bir Olkeden yap1lan ithalatta, marka hakkma dayan1larak bu ithalatm durdurulmasmm Antla~manm 30. maddesine ayk1n olsa
bile, Topluluk i9indeki mallann serbest dola~lmlnl etkilemediginden dolay1 mOmkOn oldugu sonucuna varm1~t1r. Yani, 090ncO Olke ile ithalatta haklann tOketilmesini uluslararas1 !Okenme- kabul etmemi~tir.
57
58
51 Societe des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique. Frans1z eser sahipleri meslek orgutu.
52 Case 402/85 Basset v SACEM [1987] ECR 1747; Case 270/86 Cho/ay v SACEM [1990] ECR-1
4607; Case 395/87 Ministere Public v Tournier [1989] ECR 2521 .
53 Cases 60 ve 61/84 [1985] ECR-6 2605.
54 Toplulu('jun Avrupa Serbest Ticaret Bolgesi (EFTA) uyesi ulkeleri ile olu~turdu('ju Avrupa Ekonomik
Bolgesi (EEA) Anla~mas1 kapsammda da fikri mulkiyet haklannm tuketilmesi konusu gundeme
gelmi~tir. A<;1k ve kesin bir hukum bulunmamas1 kar?ISmda; Anla?mada prensibin kabul edildi('ji
yonunde goru~ aynllklan vard1r. Prensibin lehinde bkz. PRANOL F, ""Exhaustion of IP Rights in
the EEA Applies to Third-Country Goods Placed on the EEA Market", [1993]2 ECLR ozellikle 4344; Aksi fikirde ABBEY M, "Exhaustion of IP Rights under the EEA Agreement Does not Apply to
Third Country Goods" [1992]6 ECLR ozellikle 232-233.
55 Cases 51, 86 ve 96/75, EM/ v CBS United Kingdom, EM/ ve CBS Grammophone ve EM/ v CBS
Schal/platten [1976] ECR 811, 871 ve 913 s1ras1yla.
56 Case 270/80 [1982] ECR 329.
57 Case 51/75'in 10. paragrafl.
58 Karann bu yonden
ele~tirisi
i<;in bkz. BEIER, 21 IIC 1990/2, ozellikle 157-160.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRT VE SINAT HAKLAR
29
ikinci davada ise, sozkonusu ithalat ~u anda Topluluk Oyesi olan fakat dava zamanmda Toplulukla serbest ticaret anla~mas1 bulunan Portekiz'den yap1lm1~tL Olayda, Polydor belli plaklann Oretimi iQin karde~ ~irketi olan RSO Records'dan lisans alml~tl. Aym ~ekilde, sozkonusu plaklann bas1m1 ve dag1t1m iQin Portekiz'de de iki ayn
~irkete lisans verilmi~ti. Bu arada, Harlequin adl1 ingiliz ~irketi fikrT hak konusu olan
plaklan Portekiz'den ingiltere'ye ithal etti. Sozkonusu ithalatta ne fikrT hak sahibinin
ne de ingiliz lisans alanm nzas1 almm1~t1.
FikrT hak sahibi ve ingiliz lisans alan1, ithalatQIIar hakk1nda fikrT haklannm ihlali
sebebiyle dava act1lar. ABAD'm onune gelen davada, Portekiz Serbest Ticaret Anla~masl Toplulukla Portekiz arasmda mallann serbest dola~1m1 ile ilgili olarak Roma
Antla~mas1'nm 30-36. maddeleri ile ayn1 hukumler icermesine ragmen haklann tOketilmesi ilkesini kabul etmedi. 59 ABAD'a gore, Serbest Ticaret Anla~mas1, Topluluk
Roma Antla~mas1 ile aym hedefe yonelik degildir. Roma Antla~mas1 digerinin aksine
iQ pazar ~artlanna olabildigince yakm bir "tek pazar"1 hedeflemektedir. 60 Bu sebeple,
haklann tOketilmesi ilkesine prim verilerek, fikri mulkiyet haklannm mallann serbest
dola~1m1 kar~1smda sm1rland1nlmaslnl kabul etmemi~tir.
TOrkiye'nin Toplulukla ticareti bak1mmdan, GOmrOk Birligi kapsammda haklann
tOketilmesi kabul edilmemi~tir. Gercekten, GOmrOk Birligi Karannm Fikri MOikiyet
haklan ile ilgili EK 8'in 9/2. maddesi aQikQa; karar kapsammda taraflar arasmdaki
ticarT ili~kilerde fikrT, smai ve ticari mulkiyet haklannm tOketilmesinin uygulanmayacagml belirtmektedir. GOmrOk Birligi'nin smai mallarda mallann serbest dola~lmlnl ongormesine ve bun a bagl1 olarak diger uyumla~t1ric1 mevzuatla beraber tek
pazara cok yakm bir pazar hedeflemesine ragmen, haklann tOketilmesinin kabul edilmeyi~i isabetsiz olmu~tur. Ozellikle, Antla~manm 30-36 maddelerinin aynen GOmrOk
Birligi iQin de gecerli oldugu 62 ve hatta bu konudaki Topluluk Mahkemesi kararlannm
da yorumda kullan1lacak olmas1 kar~1s1nda mevcut hOkmO izah etmek zordur.
61
daha
Haklarm tOketilmesi prensibinin uygulanmas1, daha sonraki kararlarda biraz
geni~letilmi~tir. FikrT bir mulkiyet hakk1 sahibi veya onun nzas1 ile veya ona
59 Paragraf 15.
60 Paragraf 18. Karar hakli olarak, hakkm ozel mevzuunun bir fikri mOikiyet hakkmm ortak pazarda
veya serbest ticaret bolgesinde olmas1na gore de1)i~mesinin anla~11ir olmad11)1 sebebi ile ele~
tirilmi~tir. Bkz. JOLIETIDELSAUX, 32. Bu karann verilmesinden once yaymlad11)1 makalesinde
WAELBROECK, Toplulu1)un yapm1~ oldu1)u serbest ticaret anla~malanna -Portekiz dahil- at1f yaparak haklann tOketilmesinin bu anla~malar kapsammda da uygulanabilece1)ini belirtmektedir.
( WAELBROECK, 111-112).
61 Ote yandan, GOmrOk Birli1)i Karan uyannca Turk fikri mOikiyet hukukunda yap1tan yeni dOzenlemelerde haklann tOketilmesi kabul edilmi~tir. Patent Hakkmm Korunmas1 Hakkmda Kanun
HOkmOnde Kararname KHK/551 madde 76; Markalann Korunmas1 Hakkmda Kararname KHKI
556 madde 13. GOmrOk Birli1)i ile uyum konusunda genet olarak bkz. Gumruk Birligi Rehberi,
Emlak Bankas1 Ocak-1996, 121 vd. M.O. AT EnstitOsO taraflndan haz1rlanm1~llr.
62 Bkz. AB-TOrkiye Ortaklik Konseyi GOmrOk Birli1)i Karan madde 5, 6 ve 7.
30
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
hukuki veya ekonomik olarak bagli alan bir kimse tarafmdan Topluluk Oyesi 01kelerden birinde, hukuka uygun olarak pazara sunulan bir OrOnOn ithali, sozkonusu
fikri mOikiyet hakkma dayan1larak engellenemeyecektir. Hak sahibi o alandaki fikri
mOikiyet hakk1n1, OrOnOnO Topluluk Oyesi herhangi bir Olkede pazara sunmakla t0ketmi$tir. Burada ABAD'm haklann tOketilmesine esas aldiQI kriterlerden bir digerinin
de "nza" kriteri oldugunu soyleyebiliriz. ABAD, fikri mOikiyet konusu OrO nOn pazara ilk
sunulu$unda ilgili hak sahibinin nzas1n1 aramaktad1r. 63
Haklann tOketilmesi prensibinin arkasmdaki gerekQe; hakkm ozel mevzuuna ili$kin olarak 30. maddedeki yasaklamalara Antla$manm 36. maddesi ile getirilen istisnanm smlrlandmlmasldlr. Hakkm tOketilmesinin kabul edildigi ve paralel ithalata
mevcut fikri mOikiyet hakkma ragmen izin verildigi durumlarda, art1k hakkm ozel mevzuunun korunmasmdan bahsedilemeyecektir. Diger bir deyi$1e, hakkm kullan1lmasJ
36. maddenin birinci cOmlesi bak~m~ndan me$rU say11mayacakt1r. <;OnkO, boyle bir
kullan1m, birinci cOmledeki istisnay1 36. maddenin ikinci cOmlesi ile Sin!rlayan hOkOmle kar$ila$acaktlr. Bu $ekilde bir kullan1m, Topluluk ticaretinde keyfi bir aynmc111k
veya OrtOIO bir Slnlrland1rma olarak kabul edilecektir.
Hizmetlerin serbest dola$1ml ile ilgili olarak, Antla$man1n 59. maddesine dayanarak da fikri mOikiyet haklannm Slnlrlandmlmasl gOndeme gelmi$tir. 64 Coditel v
Cine Vag' (No.1) davasmda, sinema filmlerinin kablo televizyon ile yaymlanmas1 Slrasmda sozkonusu olabilecek fikri hak ihlalinin hizmetlerin serbest dola$1ml ile alan
ili$kisi incelenmi$tir. 65 Cine Vog, bir sinema filminin bir Topluluk Oyesi Olkedeki gosterim haklann1 devralml$tl. Daval1 kablo televizyon $irketi Coditel ise, ba$ka bir Oye 01kede orijinal hak sahibinin nzas1 ile OQOncO bir ki$i tarafmdan televizyonda yaymlanan
aym filmi, Cine Vog'un gosterim hakk1na sahip oldugu Olkede kablo televizyona ileterek gosterime sunmu$tur. Cine Vog bunun Ozerine fikri hakkmm ihlal edilmesi sebebiyle Coditel'i dava etmi$tir. Coditel ise, sozkonusu filmin kablo iletimi ile aldlQI Oye
Olkede hak sahibinin nzas1 ile gosterime sunuldugu ve bu sebeple Cine Vog'un bu iddiasmm hizmetlerin serbest dola$1m1na 59. madde ile yasaklanan bir engel oldugunu
ileri s0rm0$t0r. ABAD ise, sinema eserleri Ozerindeki gosterim-yaym hakkma da-
63 Bkz. Yukanda dipnot 38, 40, 44 ve 46'daki kararlar.
64 Fikri haklarla ilgili olarak, neyin mallarm serbest dola:;;1mma neyin hizmetlerin serbest dola:;;1mma
konu oldu!)u, di!)er bir deyi:;;le mal-hizmet aynm1 ic;:in bkz. Case 155n3 Italian State v Sacchi
(1974] ECR 409 6-7. paragraflar; Case 52179 Procurer du Roi v Debauve [1985) ECR 533 8. paragraf. Bkz. EMPEL M v," Pennies from Heaven or Pie in the Sky? Commercial Television and
the Freedom of services in the EEC" 1511C 1984/4 478-487.
65 Sinema eserleri Ozerindeki fikri hakkm nitelemesi hakkmda :;;u tesbit yapllm1:;>t1r: Bu eserler edebi
ve artistik eserler grubuna dahil olup sOresiz olarak tekrar edilebilen kamuya arz suretiyle kullamhrlar. Bu haliyle, kamuya arzmda eserin maddi bic;:iminden aynlamayan diger edebi ve artistic
eserlerden orne() in; kitaplar ve plaklar gibi farkl1 nitelik arzederler. (Cadi tel v Cine Vag (no.1) paragraf 12). Eserler kamuya amnda maddi bic;:imlerinden aynlabildi()inde; eserin kamuya ac;:1k yerlerde icrasmda, gosteriminde, radyo ya da televizyon veya kablo ile iletiminde hizmetlerin serbest
dola:;;1m1 hOkOmleri sozkonusu olabilir.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SJNAf HAKLAR
31
yanarak ve maddi dola$Jm haklanndan ayn olarak Cine Vog'un sozkonusu yaym1 engelleyebilecegine karar vermi$tir. 66 Aynca, filmin her gosteriminden bir bedel istemini
de bu ~e$it eserler i~in hakkm esash fonksiyonu oldugunu belirtmi$tir. 67 Bu konuda,
hakkm ozelligi geregi haklann tOketilmesi ilkesini uygulamaml$tlr. ABAD, bu karannda sinema endOstrisinin ozelligine ve Topluluk i~inde te$vik edilmesi geregine de
i$aret ederek, sinema eserlerindeki fikri hakk1n sozkonusu olayda korunmas1 gerektigini belirtmi$tir.
Fikri mOikiyet haklannm Topluluk rekabet hukuku ile ili$kisi ise, serbest dola$Jm
konusundaki uygulama ile benzerlik gostermektedir. Haklann tOketilmesinin niteligi
geregi uygulanabilmesi sozkonusu degilse de, diger kriterler hakkm "mevcudiyeti I
kullamm1" ve "hakkm ozel mevzuu" rekabet hukuku kurallannm ulusal fikri mOikiyet
haklan Ozerindeki etkilerini belirlemede rehber olmaktad1r.
Te$ebb0sler arasmda, ortak pazarda rekabeti bozan veya engelleyen her tOriO
anla$ma, karar veya danJ$ikiJ uygulamalar (Roma Antla$mas1 madde 85/1) ve ortak
pazarda veya onemli bir k1smmda mevcut hakim durumun kotOye kullanJmJ yasaklanml$tlr (madde 86). Bu hOkOmler kar$1Smda, fikri mOikiyet haklannm ak1beti bir68
~ok davada ABAD 6n0ne gelmi$tir. Tesbit edilmi$tir ki, fikri mOikiyet hakkmm mevcudiyeti tek ba$Jna 85 ve 86. maddelerdeki yasaklan harekete ge~irmez. Ancak,
$artlan oiU$ffiU$Sa bu haklann kullanJimasJ bu yasaklarla kar$Jia$Jr ve bu hallerde,
fikri mOikiyet haklanna dayanarak bu yasaklar me$rU k1lmamaz. 69
Fikri mOikiyet haklanna uygulanacak Topluluk kurallan arasmdaki ili$kiye de burada k1saca deginmek gerekir. Mallann serbest dola$JmJ (md. 30) ve rekabet hukuku
kurallan (md. 85 ve 86) kOmOiatif uygulamrlar. 70 Diger bir deyi$1e, bir fikri mOikiyet
hakkm1n, herhangi birinin smJrlayJCJ etkisinden kurtulmasJ digerinden de kurtulmay1
66 Paragraf 14.
67 Paragraf 17.
68 Bkz. Markalar hakkmda Grundig v Consten (md. 85); Case 40no Sirena vEda (1971] ECR 69
(md. 85), Case 2Bn7 Tepea v Commission [1978) ECR 1391 (md. 85) ; EM/ v CBS (md. 85 ve 86);
Hoffmann-La Roche v Centratarm (md. 86); Patent hakk1nda Parke, Davis v Probe/ (md. 85 ve
86); tasanm haklannda Keurkoop v Nancy Kean (md. 85) ; Maxicar v Renault (md. 86); Volvo v
Veng (md. 86); fikri haklarda Coditel v Cine Vag (no. 2) (md. 85) ; SACEM davalan (md. 85 ve 86);
Deutsche Grammophone v GEMA (md. 86); Case 127/73 BRT v SABAM (1974) ECR 313 (md.
86); Case 7/82 GVL v Commission [1983) ECR 483 (md. 86) ; Topluluk ilk derece mahkemesinin
vermi~ oldu~u ve daha sonra ABAD tarafmdan onaylanan Cases 241 ve 242/91 P, RTE & JTP v
Commission [1995)4 CMLR 718 (md. 86).
69 Genel olarak bkz. BELLAMY /CHILD, Common Market Law of Competition, Fourth Edition , Edited by ROSE V, London, 1993, ozellikle 529 vd.; GOYDER D G, EC Competition Law, Second
Edition, Oxford 1993,286-320, 339-377.
70 WYATTIDASHWOOD, 613-615; TURNER J DC "Competition and the Common Market after
Maize Seeds" 8 ELR 1983/2, 103-117, 116-117.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
32
gerektirmez. 71 Her iki grup kural da fikri mulkiyet haklannm ihlali davasmda bir sa72
vunma olarak kullan1labilir. Hizmetlerin serbest dola~1m1nda da aym ili~ki geQerlidir.
Antla~manm
36. maddesi hukmu ise, gerek hizmetlerin serbest dola~1m1nda ge73
rekse rekabet hukuku davalannda uygulanma kabiliyetine sahiptir.
Mallann serbest dola~1m1 ile hizmetlerin serbest dola~1m1 arasmdaki ili~kide ise,
Antla~manm 60. maddesine bakmak gerekir. Maddeye gore, hizmetlere uygulanacak
hukumler mallann serbest dola~1m1na uygulanacak hukumlere gore ikincil niteliktedir.74 Mallann serbest dola~1m1na ili~kin hukumlerin uygulanabildigi durumlarda,
bu hukumler oncelikle uygulanacakt1r.
Haklann tliketilmesi prensibi, sat1~ ya da dag1t1m haklanna uygulanabilir olup kiralama, OdlinQ verme ve kopya hakk1n1n sozkonusu oldugu durumlarda uygulanmaz.
ABAD'm baz1 kararlanna paralel olarak, bu esas uyumla~t1rma yonergelerinde de
kabul edilmi~tir. GerQekten, Kiralama, Odun9 Verme ve Baglant1l1 Haklar Yonergesinde75, dag1t1m hakk1 iQin haklann tliketilmesi ongorulmu~ken (Madde 9/2), kiralama ve odlinQ verme haklannda bu kabul edilmemi~tir (Madde 1/4). Bilgisayar
Programlannm Korunmasma ili~kin Yonergede 76 de ilk sat1~ dag1t1m hakk1n1 tliketirken, programm veya kopyasmm kiralama hakkma halel getirmez (Madde 4/c)n.
Son olarak, Topluluk kapsammda fikri mulkiyet haklanna ili~kin olarak ulusal
hukuklann uyumla~tlrmaSinln olmadiQI hallerde, SOZkOnUSU fikri mulkiyet hakklnln kOnusunu, usulunu ve saglad1g1 korumay1 tesbit etme ulusal hukuklara; kanun koyuculara kal1r. 78 Ancak yukanda da goruldugu uzere, bu haklann kullan1lmas1 belli slnlrlara ve yasaklara tabidir. Prensip olarak, Topluluk hukukundan kaynaklanan
yasaklama ve sm1rlamalar ulusal haklann kullamlmas1na uygulan1yorsa da, baZI kararlarda bizzat ulusal fikri mulkiyet hukuku duzenlemesi, 36. maddedeki istisna QerQevesinde, bu sm1rlamalara tabi tutulabilmektedir. 79
71 Bkz. EM/ v CBS; Basset v SACEM; Nungesser v Commission (Bu karar doktrinde Maize Seeds
karan olarak da adland1nlmaktad1r.)
72 Caditel v Cine Vag (No. 2). paragraf 14.
73 Hizmetlerin serbest dola~1m1 konusunda bkz. Coditel v Cine Vag (No. 1), paragraf 15. Rekabet
ir;:in bkz. Sirena vEda, paragraf 4; ITP cases 69/89 paragraftar 67-69, 70/89 paragraflar 54-56 ve
76/89 paragraflar 52-54 .
74 Bkz. Cineteque v FNCF.
75 Bkz. infra not 120.
76 Bkz. infra not 118.
77 Ayn1
~kilde
bkz. Baglantlli Haklar Yiinergesi madde 9/3.
78 Ornek olarak bkz. Keurkoop v Nancy Kean, paragraf 18; Commission v Italy, paragraf 12 ve 13;
Commission v United Kingdom, paragraf 16 ve 17.
79 Ornek olarak bkz. Wraner Brother v Christiansen, paragraflar 9 ve 10; Commission v Italy; Commission v United Kingdom; Generics v Smith Kline & French. Bu konuda bkz. FRIDEN G, "Recent
Developments in EEC Intellectual Property Law: The Distinction between Existence and Exercise
Revisited" 26 CML Rev [1989]193-217.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR
33
Ill. ULUSAL FiKRi MULKiYET HAKLARININ UYUMLA$TIRILMASI
Toplulugun kuruldugu ilk y1llardan itibaren ulusal fikri mOikiyet haklannm Topluluk i9inde uyumla$linlmasl 9e$itli mOiahazalarla Topluluk gOndemindeydi. Bu haklann, ozellikle Topluluk ticareti Ozerindeki daraltiCI etkisini de gozonOne alarak, Toplulugun o zamanki kurucu alt1 Olkesinin ilgili bakanlan 9ali$ma gruplan o1U$1urdular.
Gruplann temel amac1, patent, marka ve tasanm haklann1n uyumla$1lrllmaslydl. ilk iki
konuda; patent hakkmda bir Topluluk s6zle$mesi taslag1 ortaya 91karken, markalar
konusunda ise bir tOzOk taslag1 hazlrlanml$11. Tasanmlar ise daha ileri bir tarihe ertelenmi$1i.
ilerleyen y1llarda, Tek Pazar'm olu$1urulmasl hedefi ile paralel olarak fikri mOIkiyet alanmdaki 9al1$malar da h1zland1. Bu ama9la 91kanlan Beyaz Kitap'ta, Tek
Pazar'm olu$mas1 i9in 300'e yak1n mevzuatm 91kanlmasmm gerekli oldugu belirtildi. 80
Bu konular i9inde smai mOikiyetle ilgili olanlar da mevcuttu. Fikri haklar ile ilgili kapsamli 9al1$malar ise bu kitab1 takiben sOrdOrOimO$ olup, ozellikle 1988 y1lmda Komisyonca yaymlanan Ye$il Kitap'ta gun I$1Qina 91km1$l1r. 81 Bu 9al1$malar daha sonra
9e$itli evrelerde mevzuat hOkmOne kavu$uncaya kadar devam etmi$ ve halen devam
etmektedir.
Biz bu b610mde, Topluluk harmonizasyon 9ali$malanna yer nisbetinde deginecek ve mevzuatla$ma yo lunda hangi a$amada olduklann1 belirtecegiz.
A-PATENTLER
1. Topluluk Patent Sozle~mesi
Toplulugun fikri mOikiyet ile ilgili olarak ba$1atml$ oldugu 9ali$malann ba$mda
Topluluk Patent Sozle$mesi gelir. 82 Her ne kadar Topluluk, bir Topluluk Patent Sozle$mesi olarak yola 91kt1ysa da henOz bu ama9 ger9ekle$memi$ olmakla beraber, bu
9al1$malar Merkezi MOnih'de olan Avrupa Patent S6zle$mesi'nin (APS) 7 Ekim
1977'de yOrOriOge girmesi ile sonu9lanm1$11r. 83
Topluluk Patent S6zle$mesi (TPS) ise, 1975 y1lmda LOksemburg'da imzalanmaslna ragmen henOz yOrOriOge girmemi$1ir. 84 Daha sonra S6zle$me, yeni Oye
80 The White Paper, Completing the Internal Market, COM (85) 310.
81 Green Paper on Copyright and the Challenge of Technology, COM (88) 172 Final, Haziran 1988.
82 Bkz. GROVES PI eta/, 16-42.
83 Avrupa Patent Siizle~mesi i<;in bkz. Encyclopedia of United Kingdom and European Patent Law,
VITO RIA M I eta/, Two Volumes.
84 Commission 76/76/EEC for The European Patent for the Common Market, OJ 1976 L 17/1 .
34
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
Okelerin katil1m1yla 12 Oye Olke tarafmdan belli degi$ikliklerle Aral1k 1989'da yenilenerek Topluluk Patentlerine ili$kin Anla$ma olarak imzalanml$tlr. 85 Bu Anla$ma ek
olarak yarg1lama usuiOnO dOzenleyen ve Topluluk bOnyesinde "Topluluk Patentleri
Temyiz Mahkemesi" ongoren bir protokol de ihtiva etmektedir.
TPS esas olarak, gerek orijinal gerekse degi$ik haliyle APS'yi tamamlamak
amac1 ile hamlanml$tl. TPS, tOm Birlik i9in ge9erli olmak Ozere bir ''Topluluk Patenti"
ihdaSinl ongormektedir. Boylece, bir patent ba$VUrusu ile tOm Birlik Oyesi Olkelerde
ge9erli olacak ve tanmacak patent alabilme imkan1 mevcut olacakt1r. Oysa APS'ye
gore, bir "Avrupa Patenti" almd1ktan sonra, bu patenti Sozle$meye Oye Olkelerde lokalize etmek yani her Olkede ayn ayn Ocretlerini odeyerek tescil ettirmek gerekmektedir. Bu itibarla, TPS'nin aksine APS, ba$vuru ve ihdas sOrecini merkezile$!irmekle beraber icray1 milli ofislere havale etmektedir.
TPS'ne ili$kin ba$vuru da MOnih'deki merkeze yap1lacakt1r. Ancak, bu Sozle$me kapsam1nda olmak Ozere farkl1 bir patent -'Topluluk Patenti"- ihdas edilecektir.
TPS tOm 12 Oye ($U anda 15) Olkenin onaylamas1 ile yOrOriOge girecekti. Ancak
bu onaylamalar tamamlanamad1gmdan henOz yOrOriOkte degildir. 1992 y11inda Lizbon'da dOzenlenen hOkOmetleraras1 konferans da bu sOrece olumlu bir etki yapmaml$tlr.
Konunun ilgilileri ve hatta hamlay1c1lan dahi yOrOriOge girmesinin pek ihtimal
dahilinde olmadiQinl belirtmektedir. 86 Bunun temel sebebi, TPS'nin dOzenleni$ amacmdan beklenen faydalann zaman i9inde azalmas1 ile TPS'nin 9ekiciligini kaybetmesidir. Bu hedeflerden birincisi, TPS kapsam1nda patent ihdas etmekle mallann
serbest dola$1m1n1 engelleyici patent kullan1mlann1 ortadan kald1rmakt1. ikincisi ise,
tek bir patent ihdas1 ile idari ve bOrokrasi masraf1nda bOyOk bir tasarruf saglanabilecek olmas1yd1. Birinci hedefe, ABAD'm verdigi kararlanyla olu$turmu$ oldugu
i9tihad hukuku ile bOyOk oi90de ula$11ml$llr. Diger konuda ise, 1989 y1lmda yap1lan
degi$iklikle getirilen, tOm resmi dillere tercOme zorunlulugu saglanacak masraf faydasml ortadan kald1rm1$t1r.
Son olarak, Konsey Anla$manm tam onay1 i9in 9agnda bulunmu$tur. Temyiz
mahkemesi ise tartl$ma gOndemine alinmay1 beklemektedir.
GOmrOk Birligi Karannda, Turkiye, Karann yururluge girmesinden once belli bulu$1ar istisna olarak tOm bulu$1ann patent edilebilirligi konusundaki mevzuat1 kabul etmeyi ve ilgili Patent i$birligi Antla$mas1'na katllmay1 taahhOt etmi$ti. Bu dogrultuda,
85 OJ 1989 L 401/1 .
86 Bkz. VINJE T C, "Harmonising Intellectual Property Laws in the European Union: Past, Present
and Future" (1 99 5) 8 EIPR 361-377, 373; GROVES PI eta/, 42.
35
AVRUPA TOPLULUC>UNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
Turk Patent EnstitOsu'nun kurulu~unu takiben 87 , 551 say11i Patent Haklannm Korunmasl Hakkmda Kanun Hukmunde Kararname 88 ve ilgili uygulama Yonetmeligi 89 91kanlm1~t1r. Bu alanda aynca, GBK ile ongorulen Patent i~birligi Antla~mas1'na ve
Smai Mulkiyetin Korunmasma Dair Paris Sozle~mesi'nin 1967 Stokholm Metnine ve
son degi~ikligine katllmam1z da ger9ekle~mi~tir.
90
TOrkiye GBK ile, Karann yururluge girmesinden itibaren 3 y1l i9inde Patent Proseduru i9in Depo Edilen Mikro Organizmalann Uluslararas1 Tanmmasma Dair Budape~te Antla~mas1'n1 onaylayacag1n1 kabul etmi ~tir.
2. Patent Lisans1 Muafiyet Klozlan
Patent lisans1 ve know-how sozle~meleri fikri mulkiyet haklannm kullan1m1n1 duzenlediginden, Antla~manm rekabeti bozan sozle~meleri yasakladiQI 85/1. maddesine ayk1n hukumler i9erebilir. Yine, ayn1 maddenin 85/3 hukmune gore oradaki
~artlara uyulmak kayd1yla bu tOr sozle~meler 85/1'in uygulanmasmdan muaf tutulabilirler. Muafiyetler ferdi olabilecegi gibi, Komisyonca 91kanlan blok muafiyet tOzukleri ile de verilebilir. Bu tOzuklerde, kapsammdaki sozle~meler bakmndan hangi
sozle~me klozlannm hangi ~artlarla muafiyetten yararlanacag1 ve hatta hangi klozlann da madde 85/1 'e aykm olabilecegi belirtilmektedir. 91
Komisyon patent anla~malan ile ilgili olarak Antla~manm 85/3. maddesindeki
muafiyetin belli kategori patent anla~malanna uygulanmas1 hakkmda 9e~itli tarihlerde
degi~iklige ugram1~ olan 1984 tarihli bir TOzuk kabul etmi~ti. Aym yonde bir Tuzuk
de 1989 y11inda know-how lisans1 anla~malan i9in kabul edilmi~ti.
92
93
Ancak, sozkonusu TOzuklerin yerine ge9erli olmak Ozere (md.11) Komisyon 31
Ocak 1996 tarihinde "Teknoloji Transfer Anla~malanna 85/3. maddedeki Muafiyetin
Uygulanmas1 Hakkmdaki Tuzugu" kabul etti. 94 TOzuk, 1 Nisan 1996 tarihi itibariyle yururluge girmi~tir. 95
87 554 say11i KHK RG . 24.06.1994-21970.
88 RG. 27.06.1995-22326. Degi!?iklik kanunu No.4218 RG. 7.11 .1995. Bkz. RG . 12.7.1995-22341 ;
RG. 8.2.1996-22548 MGkerrer.
89 RG. 5.11 .1995-22454.
90 Bkz. RG. 12.7.1995-22341 ; RG. 8.2.1996-22548 Mukerrer. Paris Sozle!?mesi i9in bkz. RG.
20.11 .1975-15418
91 Genel olarak bkz. BELLAMY /CHILD, supra.
92 (EEC) No. 2349/84 23 Temmuz 1984, OJ L 219/ 15.
93 (EEC) No. 556/89 30 Kas1m 1989, OJ L 61/1 .
94 (EC) No . 240/96, OJ 1996 L 31/2.
95 Madde 13.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
36
Uygulama konusu baklmJndan, Tuzuk pur sat1~ anla~malanna, franchise kapsammdaki know-how anla~malanna, Joint-Venture, pate.nt havuzu ve degi~im an96
la~malanna uygulanmaz. Tuzuk yaln1zca, lisans alamn lisans aldiQI mallan ya da
hizmetleri kendisinin uretmesi veya kendisi icin urettirmesi hallerinde uygulan1r. 97
TOzuk esas olarak pur know-how, patent ve bunlann kan~1m1 alan anla~malara
uygulamr. Lisansli teknolojinin amaclann1 e!de etmeye katk1s1 olmas1 ko~ulu ile, patent d1~1ndaki diger fikri mulkiyet haklannm lisanSinl (markalar, tasanmlar, fikri haklar,
6zellikle bilgisayar yaz111mlannm korunmas1 gibi) iceren anla~malar da kapsama dahildir.98
Tuzuk, kapsama dahil anla~malann Topluluk uyesi olmayan ulkelerle ili~kisi oldugu hallerde dahi, bu anla~malann Topluluk icinde etkiler dogurmas1 diger bir deyi~le Topluluk rekabetini etkilemesi halinde Topluluk ulkeleri bakmndan uygulanacaktlr.99
TOrkiye de Gumruk Birligi kapsam1nda, Gumruk Birligi Karannm (GBK) 37/2-a
maddesi geregince 1 y1l icinde rekabet hukuku alanmdaki tOm blok muafiyetlerini ve
ilgili ABAD kararlanndaki ilkeleri uygulayacag1n1 taahhOt etmi~tir. Turkiye aynca
GBK'na gore, Karann yOruriOge girmesinden itibaren 3 y1l icinde know-how ve ticaret
s1rlannm korunmas1 konusunda uye devletler mevzuat1 dogrultusunda duzenleme
yapmay1 kabul etmi~tir.
3. Biyoteknolojik Bulu~larm Hukuki Korunmas1
Komisyon 1988 y1lmda biyoteknolojik bulu~lann Topluluk'da hukuki korunmas1
hakkmda bir yonerge taslag1 haz1rlam1$ ve kamuoyuna sunmu~tu. Ancak, canl1lann
patent konusu yapllmas1 ve hayvanlar uzerindeki deneylerin ahlaki yonu Parlamentonun yogun itirazlanna sebep olmu$tur.
100
Bunun uzerine, Komisyon 13 Aral1k 1995'de yeni bir taslak hamlaml$tlr. 101 Biyoteknoloji endOstrisinin Avrupa Birligi'nde geli$mesini ve baz1 Oye Olkelerde bu tOr
bulu$1ara verilen koruma farklll1klarm1 gidermeyi hedefleyen Yonerge taslag1, biyoteknolojik bulu$1ann patent korumas1 altma almmasm1 6ng6rmektedir.
96
Madde 5.
97
Resital8.
98
Madde 1, resital 4 ve 6.
99
Resita17.
100
COM (88) 496 Final.
101
COM (95) 661 Final.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAi HAKLAR
37
Taslak neyin patent edilebilirligi, bunun sm1rlan ve istisnalanm i9erir. insan vucudu ve dogal durumlan itibariyle onun herhangi bir elementi Taslak kapsammda patent edilebilir bulu$1ar degildir. Bununla beraber, insan orijinli biyolojik bir madde buIU$Un konusu olabilir. Ancak, insan orijinli elementler dogal hallerinde olmamall, sun'i
bir sure9 sonucu elde edilmelidir. Bitkiler ve hayvanlann elementleri de biyolojik
madde olarak patent edilebilirler.
Bu1U$Un korunabilmesi i9in ortada bir ke$if degil, ·~eknik bir probleme teknik
96zum getiren" bir bufu$ olmal1d1r. Bu1U$Un aynca, tanm dahil s1nai bir uygulamas1 olmalldlr.
"Methods of germ line therapy on humans" -insanm gelecek ku$aklanna genetik yap1s1n1n dogal ge9i$ini onleyici reproduktif hucreleri degi$tirebilen tedavi yontemleri- Taslak kapsammda patente konu olamaz. Taslak aynca mecburi lisans ongormenin yan1s1ra, Birlik 9ift9ileri i9in istisnai duzenlemeler i9erir.
GBK EK 8 madde 4'de patentle ilgili duzenlemeler i9in rehber olmak uzere Komisyonun sozkonusu taslagma bir at1f yap1lm1$t1r.
4. Eczac11ik Ori.inleri Ek Koruma Belgesi
insan ve hayvanlann kullan1m1 i9in olan ila9 urunlerinin, uzun bir sure alan onay
surecinde kaybettikleri patent koruma surelerinin telafisi i9in Konsey, 18 Haziran 1992
tarihli ila9 Orunleri i9in Ek Koruma Belgelerinin ihdas1 ile ilgili Tuzugu kabul etmi$tir. 102
Ger9ekten, uzun bulu$ surecinin ya$and1g1 ila9 sektorunde ilacm piyasaya surulmesi i9in yap1lan izin muracaat1 ile bu iznin verildigi zaman arasmdaki sure ilacm
patent koruma suresini haks1z olarak k1saltmaktad1r. Bu sureyi telafi etmek uzere verilen ek koruma belgelerini alabilmek i9in, ortada temel bir patentin yururlukte olmas1
ve ilgili Yonergelere gore ilacm pazarlama izninin almml$ olmas1 gerekmektedir.
Tuzuk, Topluluk uyesi bir ulkede patentle korunan ve Topluluk pazanna ilgili Topluluk
Yonergelerine uygun olarak sunulmu$ urunler hakkmda uygulan1r. Patent sahibi bu
$artlarla ek koruma belgesi alabilir. Beige, temel patentin bah$ettigi tiim hak ve yukumlulukleri bah$eder.
Belgenin suresi, temel patent suresinin bitiminde ba$1ar ve temel patent i9in yapllffil$ olan ba$VUru tarihi ile urunun Toplulukta pazarlanabilmesi i9in alman ilk izin tarihi aras1ndaki sure kadar patent koruma suresini uzat1r. Belgenin suresi her halde 5
y1ldan fazla olamaz.
102
Council Regulation (EEC) No. 1768/92, OJ 1992 L 182/1.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
38
ispanya 4 EyiOI 1992'de bu TOzOgOn iptali hakkmda ABAD'da dava aQm1~t1r. ispanya'ya gore, Toplulugun yeni kategori bir patent korumas1 yaratmada hukuki yetkisi yoktur. Bu ancak AB Antla~malannm degi~tirilmesi ile mOmkOn olabilir. Dava
halen devam etmektedir.103
5. Bitki Koruma Urunleri Ek Koruma Belgesi
Komisyon 31 Aralik 1994 tarihinde bu kez bitki koruma OrOnleri ek koruma belgesi i9in bir onerge verdi. 104 Komisyon ila9 OrOnleri i9in izlemi~ oldugu yakla~1m1
aynen TOzOk onergesinde de izlemi~tir. Ancak, bu ayniyet ve onergenin baz1 hO·
kOmleri Oreticiler ve 9ift9iler arasmda yogun bir tart1~ma ba~latt1. Daha sonra, QiftQilerin yogun bask1s1 ile Komisyon, ana 9at1 muhafaza edilerek bitki koruma sektOrOnOn i~ledigi ekonomik ve hukuki ~artlan belirginle~tiren baz1 maddeleri
degi~tirdi.
105
Bu belgenin ihdas1 i9in de, bir Topluluk Oyesi Olkede mevcut bir temel patent olmah ve patentin konusu alan bitki koruma OrOnO Topluluk yonergelerine uygun olarak
pazara sunulmu~ olmalid1r. Beige, temel patent ile ayn1 hak ve yOkOmiOIOkleri bah~eder. Beige i9in patent sahibi ba~vurabilir.
Belgenin sOresi, ila9 ek koruma belgesinin sOresi ile ayn1d1r.
TOzOgOn son metni 10 Haziran 1996 tarihinde kabul
luluklar resmi gazetesinde yaymlanmam1~t1r.
edilmi~
olup henOz Top·
8- MARKALAR
1. Marka Yonergesi ve Tuzugu
a) Yonerge
Toplulugun ilk y1llannda ba~layan Topluluk Marka Sozle~mesi 9al1~malan 1980
y1lmm sonlanna dogru marka yonergesine ili~kin bir tasan ile mevzuat sOrecine ba~·
lam1~ oldu. Qe~itli degi~ikliklerden sonra, Oye Ulkelerin Ticari Markalara ili~kin Hukuklannm Yakmla$tmlmas1 Hakkmdaki Konsey Yonergesi 21 Aral1k 1988 tarihinde
kabul edilmi~tir.
106
103
C 350/92 Spain v. Council.
104
OJ C 390/21 .
105
Bkz. Degi;;ik onerge i<;in COM (95) 456 Final.
106
89/104 EEC OJ L 40/1; Komisyon onergesi i<;in bkz. OJ 1985 C 351/1 .
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR
39
Yonerge, Rama Antla~mas1 hukumlerini de gozeterek, mallann serbest dala~lmml etkileyen milli marka hukuku hukumlerinin uyumla~tmlmasm1 6ng6rmektedir.
Gene! alarak, uye ulkelerin marka hukuklanndaki marka tescil ve icra sistemlerinin
temel esaslann1 duzenlemektedir. Ticari markalann yan1 s1ra hizmet markalanm da
kapsamaktad1r. Tescil edilemeyecek markalar; ay1r1c1 ozellige sahip almayan, genellik
arzeden, aQ1klay1c1 bir ozellige sahip alan veya bir ticari faaliyette veya kullamlan bir
dilde '1eamul" alan, benzer veya ayn1 mallar veya hizmetler uzerindeki daha onceki
bir markayla aym alan veya kan~maya yal aQacak derecede benzer alanlar ile benzer
mallar veya hizmetler uzerinde almamakla beraber Taplu luk Qapmda (veya uye ulke)
tanmm1~ daha onceki bir marka ile ayn1 alan ya da kan~maya yal aQacak derecede
benzer alan markalard1r.
Yonerge haklann tOketilmesi ilkesini Tapluluk sm1rlan iQinde almak kayd1yla
kabul etmi~tir. Tescil edilmi~ markalar, tescil edildiginden itibaren 5 yill1k sure i9inde
veya karuma suresi i9inde devam eden 5 y1lllk bir surede ge9erli bir sebep olmadan
kullanllmazsa, a marka iptale kanu alabilecek ve daha sonra aym isimde markanm
tesciline engel te~kil edemeyecektir.
TUrkiye GBK'na gore, bu Yonergeye uygun ticaret ve hizmet markalan ile ilgili
duzenlemeleri Karann yururluge girmesinden once kabul edecekti. Bu dogrultuda,
556 say1l1 Markalann Korunmas1 Hakk1nda KHK 107 ve uygulama yonetmeligi 108
GBK'nm yururluge girmesinden once kabul edilmi~tir. Uluslararas1 anla~malar konusunda ise, Turkiye GBK'nm yururlugunden once Markalann Tescili Amac1yla Mal
ve Hizmetlerin Uluslararas1 Sm1flandmlmasma ili~kin Nis Anla~mas1'na katllmay1 taahhut etmi~ti. Turkiye, bu anla~manm yan1s1ra Markalann $ekilli Elemanlannm Uluslararasl Sm1fland1nlmasm1 Tesis Eden Viyana Anla~mas1 ' n1 da anaylam1~t1r. TUrkiye
aynca, GBK'nm yururluge girmesinden itibaren 3 yll iQinde Markalann Uluslararas1
Tesciline ili~kin Madrid Anla~mas1'na dair Protokole kat1lmay1 kabul etmi~tir.
109
b) Tiiziik
Ulusal marka hukuklannm uyumla~tmlmasma ek olarak, Konsey uye ulkelerdeki
ulusal sistemlerle birlikte yururlukte almak uzere mallar ve hizmetler uzerinde bir "Birlik Markasl" ihdas etmek amac1yla 20 Aral1k 1993 tarihinde Topluluk Markas1 hakkmdaki TUzugu kabul etmi~tir. Tuzuk 1 Ocak 1995'de yururluge girmi~ olmakla beraber, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren uygulanmas1 kararla~tmlm1~t1r. Topluluk
110
107
RG . 27.06 .1995-22326; d e()i~iklik Kanun no. 4218 RG. 7.11 .1995-22456.
108
RG. 5.11 .1995-22454.
109
Nis Anla~mas1 ve Viyana
110
(EC) No. 40/94, OJ 1994 L 11/1; Komisyon
Anla~mas1 i~tin
bkz. RG . 13.08.1995-22373.
de()i~ik
onergesi
i~tin
bkz. COM (92) 443 Final.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
40
markas1 istemeyen ki~iler yururlukteki, fakat Yonerge ile uyumla~tJnlmJ~ ulusal marka
hukuklanna gore ulusal markalann tescilini de talep etmeye devam edebileceklerdir.
Tuzuk tUm Toplulukta tek tescille gegerli olabilen bir marka sistemi kabul etmi~tir. Tuzuk, ispanya'nm Alicante ~ehrinde kurulan bir "ig Pazarda Uyumla~t1rma
Ofisi (Markalar ve Tasanmlar)" ongormu~tUr. Marka ofisi olarak da adlandmlmaktad1r.
Bu ofise yap1lan tek bir ba~vuru ile tUm Topluluk uye ulkelerinde gegerli markanm tescilini yapt1rmak mumkundur. Koruma suresi yenilenebilen 10 yJIIJk periyodlar olarak
ongorulmu~tUr.
Topluluk markas1 ulusal markalarla birlikte var olacagmdan, daha once Toplulukta herhangi bir uye ulkede mevcut olan marka, ayn1 marka igin Topluluk markasmm tescilini onleyecektir. Bu durumda, bu son marka sahibi onceki markanm tescil edilmemi~ oldugu uye ulkelerde 0 markamn tescilini talep edebilecektir.
Ote yandan, Topluluk uyesi herhangi bir ulkede onceden tescilli bir markas1
olan ki~i, o markanm gegerli oldugu uye ulke veya ulkelerde Topluluk markas1 igin onceki markanm o ulkelerde "ustUnlugu"nu talep etme hakkma sahiptir. 111 Buna gore,
Topluluk markas1 sahibi onceki markasm1 b1raktJQJ veya onun sona ermesine musaade ettigi durumlarda, bu onceki marka halen tescilli olsayd1 sahip olacag1 haklara
sahip olmaya devam edecektir. Yani, o ulkelerde Topluluk markas1 sahibi olmas1 ile
art1k ulusal markay1 devam ettirme mecburiyeti kalmam1~t1r. c;unku, Topluluk markasmm ustUnlugu sayesinde onceki marka halen tescilliymi~ gibi aym haklan kullanmaya devam edecektir. Ancak Topluluk markas1 igin talep edilen "ustUnluk", onceki markanm iptaline veya gegersizligine karar verilmi~ olmas1 hallerinde ve onceki
markanm Topluluk markasm1n tescilinden once terkedilmesi halinde sona erecektir.
Topluluk markas1 yeknesak bir karakteri haiz olarak yalmzca tUm topluluk igin
tasarrufa konu olabilecektir. Aynca, TUzugun uygulanmas1, Cografl i~aretlerin korunmasJ ile ilgili Tuzuk hukumlerine hale! getirmeyecektir. Haklann tUketilmesi baklmmdan ise, Yonergedeki esas aynen benimsenmi~tir.
1 Eylul 1994'de kurulan Ofisin resmi gal1~ma dilleri ingilizce, Frans1zca, Almanca, italyanca ve ispanyolcad1r. Diger Topluluk dillerinde de ba~vuru yapliabilir;
ancak bu halde ba~vuru sahibinin gosterdigi resmi dillerden birine tercumeyi Otis
kendisi yapacakt1r.
Oye devletler, kendi yarg1 gevrelerinde ilk derece ve ikinci derece (istinaf) mahkemeleri olarak ''Topluluk Marka Mahkemeleri" tesbit edeceklerdir. Bu mahkemelerin
kararlannm temyizi de uye ulkelerin i9 sistemlerine b1rakllml~t1r. Ofisin kararlanna itiraz igin ise, Temyiz Kuruluna ba~vurabilecektir. Temyiz kurulunun verdigi kararlar
hakkmda ise ABAD'a ba~vuru yap1labilecektir.
112
111
Madde 34 ve 35.
112
Temyiz Kurulu Usul Kurallanna ili?kin TUzuk it;in bkz. EC 16/96 OJ 1996 128/11.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
41
•Son olarak, Dunya Ticaret OrgutQ (DTO) Anla$maSJnln imzalanmaSJnl muteakip, DTO Oyesi Olkelerin vatanda$1an da Topluluk Markas1 i9in ba$vuru yapabileceklerdir.
2. Ticari Marka Hukuku Antla?masl
Ticaret ve hizmet markalann1 kapsayan ve 1994 y1lmda imzalanan Marka Hukuku Antla$mas1'na, AB'nin tam akid tarat olmas1 i9in Konsey Komisyonu g6revlendirmi$tir.113 Komisyon bu gorevlendirme ile antla$may1 Topluluk adma imzalaml$tlr.
Antla$ma Paris S6zle$mesi veya Bern S6zle$mesi gibi bir Birlik, bir idare kurumu ve bOt9e 6ng6rmemektedir. Temel amac1, ulusal ve bolgesel marka tescillerinin
daha kolay yap1lmasm1 saglamakt1r. Bu ise, marka usullerinin basitle$tirilmesi ve
uyumla$tlrllmasl suretiyle ger9ekle$tirilecektir. Antla$manm hukumlerinin buyuk bir
bolumu marka sicilindeki usul ile ilgilidir. Bu hukumler; tescil i9in ba$vuru, tescilden
sonraki degi$iklikler ve yenileme ana ba$11klan altmda toplanm1$lard1r.
Antla$ma Kas1m 1995 itibariyle Turkiye dahil 50 Olke tarafmdan imzalanml$
olup, 1 Ocak 1996 itibariyle yururlukte degildir. Antla$ma Be$inci onay veya kat1lma
belgesinin depo makamma depo edilmesiyle yururluge girecektir.
C- FiKRi HAKLAR VE KOM$U HAKLAR
Fikri haklar Topluluk gundemine ilk kez aynnt1i1 bir bi9imde Komisyonun 1988
tarihli fikri haklar hakkmdaki Ye$il Kitab1yla gelmi$tir. Komisyon bu kitapla fikri haklarla ilgili Topluluk hukukunun durumunu ve temel sorunlan ortaya koymu$ ve bu konulan tartl$maya a9m1$t1r. 114 Tek pazarda bu haklann etkili olarak ve tUm Qye 01kelerde uyumlu bir $9kilde korunmas1 gerekliliginden hareketle, Ye$il Kitabm devam1
niteliginde bir 9al1$ma programm1 da 1991 y1lmda yaymlaml$tlr. 115 Komisyon, fikri haklar alamnda yeknesak bir ''Topluluk Fikri Hakk1"ndan ziyade bir uyumla$tlrma 6ng6rmO$tUr. Bu itibarla, bu alandaki duzenlemeler Topluluk normlanndan uyumla$tlrmayl ama9layan yonergeler olarak kar$1m1za 91kmaktad1r.
Her ne kadar, sozkonusu Ye$il Kitap ve vall$ma programmdaki surelere pek
uyulmasa da yonerge taslaklan bir bir hamlanmakta ve zamanla mevzuat hukmune
bOrunmektedirler. Baz1 konularda mevzuat sOreci tamamlanml$ken diger baz1lannda
113
COM (95) 92 Final.
114
COM (88) 172 Final.
115
COM (90) 584 Final.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
42
ise call$malar ba$1anQIC a$amasmdad1r. Sonunculara ornek olarak, Bilgi Toplumunda
Fikri Haklar ve Baglant111 Haklar116, $ifreli yaymlann Hukuki Korunmas1 111, Tek Pazarda Ticari Haberle$me, Medya Mulkiyeti ve Yeni Gorsel-i$itsel Hizmetlerin Geli$imi
konulannda ayn ayn ye$il kitaplar Komisyon tarafmdan hamlanml$tlr ve hamlanmaktadlr.
1. Yonergeler
a- Bilgisayar Programlan
Komisyonun fikri haklar alanmdaki ilk onergesi olan bilgisayar programlannm
korunmas1 14 May1s 1991 tarihinde uzun ve yogun tartl$malar sonucunda kabul edilmi$tir. "Bilgisayar Programlann1n Hukuki Korunmas1 Hakk1ndaki Konsey Yonergesi"118, bilgisayar programlannm fikri haklar kapsammda edebi eserler olarak korunacagml belirtmektedir. Bu korumay1 saglayabilmek icin, bir bilgisayar programmm
yazarmm fikri yarat1s1 olarak "orijinal" olmas1 yeterli olacakt1r. Yonerge bu hukmuyle,
ozel bir yaratiCilik derecesi ongoren duzenlemeleri kabul etmemi$tir. Ozellikle, Alman
hukukunda, Yonergeden once Alman Yuksek Mahkemesi karanyla koruma icin yuksek standartta bir yaratiClliQln gerekliligi -kalite veya estetik kriteri- hususu kabul edilmemi$tir.
TUrkiye, bu konudaki benzer hukumleri taahhut ettigi uzere GBK yururluge girmeden once, Fikir ve San at Eserleri Kanunu'nda (FSEK) 4110 say1l1 Kanunla yap1lan
degi$iklikle Turk hukukunda kabul etmi$tir. 119
b- Kira, Odi.inv Verme ve Kom~u Haklar
Fikri haklar alanmda kabul edilen ikinci Yonerge, "Fikri Mulkiyet Alanmda Fikri
Haklara Baglant1l1 Baz1 Haklar ve Kira ve Odunc Verme Haklan Hakkmdaki 19 Kas1m
1992 tarihli Konsey Yonergesi"dir. 120 Yonerge, eser sahipleri, icrac1lar, ses ta$1YICIIan
yap1mc11an ve film yap1mc11an icin eserleri uzerinde, bu eserler satild1ktan veya yaYildiktan sonra dahi onlann kiralanmas1 ve Odunc olarak verilebilmesi icin munhas1r
haklar tammaktad1r. Yonerge aynca, baglantlft haklar diger bir deyi$1e kom;u haklan
da uyumla~t1rmaktad1r . Buna gore, icrac1lar, yap1mcllar ve yaym kurulu~lan haklann1
116
COM (95) 382 Final.
117
COM (96) 76 Final.
118
91 /250/ EEC , OJ 1991 L 122142, Komisyon onergesi OJ 1990 C 24/5.
119
RG. 12.06.1995-22311 . Bkz. Madde 2/1 , 23/ paragraf 2, 6/10, 22, 38, 73/6.
120
92/1 00/EEC , OJ 1992 L 346/61, Komisyon onergesi OJ 1992 C 128/8.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR
43
tesbit etme, yayma, kamuya arz ve 9agaltma kanusunda munhas1r haklara sahip alacaklardlr. Yonerge, kanu ile ilgili uluslararas1 duzenleme alan Rama S6zle$mesi'nden
daha geni$ bir karuma sunmaktad1r. 6rnegin, Yonerge Rama S6zle$mesi'nden ayn
alarak film yap1mc1lanna yayma ve 9agaltma mOnhaSir hakk1n1 da vermektedir. 121 Sinema veya g6rsel-i$ilsel eserlerin sahipligi kanusunda ise, ana veya as II y6netmenin
bu eserlerin sahibi veya sahiplerinden biri alarak kabul edilecegini belirtmektedir. 122
Bu yonergeyle ilgili alarak da aynen bilgisayar pragramlannda aldugu gibi, Turk
hukukundaki degi$iklik 4110 say1l1 kanunla yap1lm1$!1r. 123
c· Kablo ve Uydu Yaymc11ig1
"Kabla iletimi ve Uydu Yaymclllgma Uygulanabilir Fikri Haklar ve Baglant1l1 Haklann Kaardinasyanu Hakkmdaki Kansey Yonergesi" 27 EyiOI 1993'de kabul edilmi$tir.124 Yonerge bu alanda, Oye Olkelerin fikri haklar ve kam$U haklar dOzenlemelerini uyumla$!1rmay1 ama9lam1$t1r. Bu uyumla$tlrma, sm1rlar 6tesi televizyan
yaymc1l1gmm bu niteligi ile sozkanusu haklann Olkesel karunmas1 ilkesi arasmdaki 9at1$may1 gidermek a91smdan 6nemlidir. Uyumla$tlrma ile, yay1n kurulu$1an ve kabla $ebekeleri yaymlannm ula$l1QI her Olkede ayn ayn fikri hak lisans anla$malan yapmaktan kurtulmu$lard1r. Bunun yerine, ilgili haklann yaln1zca yaymm arijini alan Oye
Olkede allnmas1 yeterli alacakt1r. Haklann kullan1lmas1 bakmndan ise, kabla $ebekeleri yaymlann kabla ile yeniden iletimi hakkm1 yaln1zca, a yaymla ilgili hak sahiplerini temsil eden meslek kurulu$1anndan edinebileceklerdir.
GBK'nm yururluge girmesinden itibaren 3 yll i9inde Turkiye bu alandaki ilgili
mevzuat duzenlemesini yapmay1 taahhut etmi$lir.
d· Koruma Siireleri
Her ne kadar fikri haklar ve kam$U haklann karuma sureleri kanusunda ilgili
uluslararas1 s6zle$melerde tesbit edilmi$ asgari sureler bulunsa da, bu husus bir
uyumla$tlrmaya e$ almamaktad1r. 6zellikle Taplulukta, Oye Olkelerin 9ak farkll karuma sureleri 6ng6rm0$ almalan soz kanusu haklann ball Oye Olkelerde karunurken
digerlerinde karumanm bitmi$ almas1 sebebiyle kamuya mal almasma yal a9maktayd1. Bu farkl11ik ise, haklann kanusu alan mallann serbest dala$1mma bir engel
alarak artaya 91kmaktayd1. 125
121
Madde 7 ve 9.
122
Madde 2/2.
123
Bkz. FSEK madde 23 , 80 , 82 ve Ek Madde 3.
124
93/83/EEC, OJ 1993 L 248/15 ; Komisyon onergesi COM (93) 426-SYN 358.
125
Bkz. EM/
v Patricia davas1.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
44
"Fikri Haklar ve Baz1 Baglant1l1 Haklann Koruma SOrelerinin Uyumla~tmlmas1
Hakkmdaki Konsey Yonergesi"126, fikri haklann koruma sOresini Oye devletlerde Almanya- mevcut alan en uzun koruma sOresinde uyumla~t1rmay1 kabul etmi~tir.
Buna gore, fikri haklarda koruma kural olarak, eser sahibinin ya~ad1g1 mOddetce ve
oiOmOnden itibaren 70 yil sOre ile devam edecektir. SOre, birden cok eser sahibi
varsa son hayatta kalanm oiOmOnden itibaren 70 y1l olacakt1r. TOzel ki~ilerde sOre,
kamuya arzdan itibaren 70 y1l olacakt1r. Kom~u haklarda ise, koruma eserin yaymmdan itibaren 50 y1l sOrecektir. Sinema ve gorsel-i~itsel eserlerde ise ozel bir dOzenleme getirilmi~tir. 127 Buna gore, koruma sOresi ana yonetmen, oykO yazan, senaryo yazan ve ozgOn mOzik bestecisinden; bu ki~iler eserin yazan olarak kabul
edilmi~ olsun ya da olmasm en son hayatta kalan1n oiOmOnden itibaren 70 ylld1r.
Turk hukukunda, GBK kapsammda Yonerge dogrultusundaki dOzenleme
FESK'te degi~iklik yap an 4110 say1h Kanunla getirilmi~tir. Ancak, Kanun kom~u haklarda Yonerge hOkOmlerinden ayn olarak 50 y1l yerine 70 y1ll1k bir koruma ongormO~tOr.128
e- Veri Tabanlan
Topluluk 9apmda veri tabam yatmmlann1 korumak ve bu alandaki yat1nmc1lan
etmek iQin hamlanm1~ alan "Veri Tabanlannm Hukuki Korunmas1 hakkmdaki
Parlamento ve Konsey Yonergesi" 11 Mart 1996 tarihinde kabul edilmi~tir. 129 Yonerge, veri taban1 yatmmcllan veya yarat1c1lan i9in veri tabanlannm korunmas1 baklmmdan fikri haklann kapsamma girmeyen konularda, sui generis -kendine ozgOyeni mOnhas1r bir ekonomik hak ongormO~tOr. Bu hak gerek elektronik gerekse kag1t
temelli veri tabanlann1 kapsamaktad1r. Veri tabanlannm olu~umunda kullanilan verilerin sahipleri ise, bu hakkm kapsam1 d1~1nda olup fikri haklara ait korumadan yararlanmaktadlrlar.
te~vik
Koruma, bir veri tabanm esasll bir boiOmOnOn veya tamammm izinsiz almt1 yapilmasml ve/veya yeniden bu ~ekliyle kullan1lmasm1 kapsamaktad1r. Ancak, Oye devletler ki~isel kullan1m veya egitim ama9l1 olarak bu hakka istisnalar getirebilirler. Yonerge 15 y1ll1k bir koruma sOresi ongormO~tOr. Yonerge aynca, veri tabanlannm
yap1sma uygulanabilir fikri haklarla ilgili hOkOmlerin uyumla~t1rmasm1 da dOzenlemektedir.
126
93193/EEC, OJ 1993 L 290/9; Komisyon onergesi COM .. .
127
Madde 2/2.
128
Bkz. FSEK madde 27, 28,29 ve 82.
129
96/9/EC, OJ 1996 L 77; Komisyon onergesi de!)i!,>ik OJ 1993 C 308/1 .
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
45
GBK hamlan1rken bu alandaki Topluluk normu tasan halinde oldugundan, TOrkiye bakmndan bu tasanya at1f yap1larak GBK'nm yOrOriOge girmesinden itibaren 3
yil iQinde ilgili mevzuatm kabul edilmesi 6ng6rOimO~tOr. Bu dogrultuda henOz benzer
bir dOzenleme yapilmam1~ olmakla beraber, FSEK'e 4110 say11i Kanunla getirilen degi~iklikle veri tabanlan madde 6 kapsammda i~leme olarak kabul edilmi~lerdir.
2.
Cali~ma
ve Tasanlar
a- Manevi Haklar
Bern Sozle~mesi'nin MOkerrer 6. maddesinde dOzenlenmi~ olan manevi haklar,
ana kadar kabul edilmi~ olan fikri haklarla ilgili yonergelerde dOzenleme konusu
yap1lmam1~t1r. 6rnegin, Bilgisayar Programlan Yonergesi 6zellikle "ekonomik" hak130
lardan bahsederken , Koruma SOreleri Yonergesi a91kQa Oye devletlerdeki manevi
haklarla ilgili dOzenlemelerin bu yonergeden etkilenmeyecegini belirtmi~tir. 1 3 1
~u
Manevi haklann Topluluktaki pozisyonu bakmndan 1992 y11i sonlannda bir
gene! gorO~me yap1lm1~t1r. Bu gorO~mede, ilgili Qevreler arasmda haklann koruma derecesi konusunda farkl1 gorO~Ier ortaya 91km1~t1r. Ancak netice olarak, bugOnkO
durum itibariyle manevi haklann tek pazar i9in ger9ek bir problem olu~turmad1g1 tesbit edilmi~tir. Buna ragmen Komisyon, bu alanda bir Topluluk dOzenlemesinin yoklugunun daha ne kadar devam edeceginin yeni geli~en dijital ortamda tart1~1lmas1 geregine inanmaktad1r. 132
b- Yeniden
Sat1~
Haklan
Bern Sozle~mesinin 14. mOkerrer maddesinde de dOzenlenmi~ bulunan yeniden sat1~ ya da pay ve takip hakk1, bir san at eseri sahibine eserinin bir mOzayede
veya bir ba$kasl tarafmdan tekrar sat1~mda, sat I$ bedeli Ozerinden belli bir yOzde pay
almasm1 6ng6r0r. Komisyon, Oye devletlerdeki farkl1 dOzenlemeleri ve hatta dOzenleme olmayan Oye Olkelerde tOm Toplulugu kapsayan uyumla~t1nlm1~ bir koruma
ihdas etmeyi yarat1c1 sanatQIIan ve tek pazardaki 9agda~ sanat pazanm te~vik etmenin bir arac1 olarak kabul etmektedir. Bu ama9la, Komisyon, Oye devlet hukuklannln uyumla~t1nlmasm1 6ng6ren bir Parlamento ve Konsey Yonergesi tasans1
130
Madde 213.
131
Madde 9 ve aynca resital 21 .
132
Bkz. Commission Press Release, 4 Ocak 1993; Green Paper -Copyright and Related Rights in
the Information Society, COM (95) 382 Final.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
46
kabul etmi~tir. 133 Tasannm 6ng6rd0g0 uyumla~t1rma, hakkm konusu eserleri, odemeye konu olacak i~lemleri, asgari sat1~ fiyatlan, sat1~ hakkmm oran1 ve diger odeme
aynnt1lann1 kapsamaktad1r.
c-
Ki~isel
Kopyalama
Ses ve gorsel-i~itsel kay1tlann ki~isel amaglar igin kopyalanmas1 Toplulugun
fikri haklarla ilgili yapm1~ oldugu ilk gal1~malardan itibaren Topluluk gOndemindedir.
Ancak buna ragmen, bu konuda henOz resmi kabul edilmi~ bir tasan dahi bulunmamaktadlr. Bununla beraber, 22 Eyl011992'de Komisyon Tek Pazar Konseyi'ne
bu konuda gayriresmi bir yonerge tasans1 sunmu~tur. Tasan, bu tOr kopyalamalarda
hak sahipleri igin bir tazminat ve kaset ve kay1t cihaz1 Oretici ve ithalatg1lan tarafmdan
odenecek uyumla~t1nlml~ bir bandrol bedeli 6ng6r0yordu. 134 Komisyonun y1l sonuna
kadar resmi bir Yonerge tasans1 yay1nlamas1 beklenmektedir.
d- Reprografi
Reprografi; fotokopi ya da benzer makinelerle gogaltma konusunda ise, Komisyon 1991-1992 fikri haklar ve kom~u haklar gal1~ma programmda bu konuda bir
yonerge tasans1 yaymlamaktaki niyetini belirtmi~tir. 135 Ancak o tarihten gOnOmOze
herhangi bir somut geli~me olmam1~t1r. Bu konu da, ki~isel kopyalama ile bir mOtalaa
edilmektedir. Hak sahipleri ile kopyalama cihazlannm Oreticileri ve ithalatg1lan araSindaki menfaat gat1~masm1n giderilmesi, olas1 bir yonergenin de 6n0n0 agacakt1r.
3. Uluslararas1 Duzenlemeler
a- Bern ve Roma
Sozle~meleri
Fikri Haklar ve Kom~u Haklar konusunda akdedilmi~ olan iki uluslararas1 ana
sozle~me en son 1971 y1linda Paris'te degi~iklige ugrayan Edebi ve Artistik Eserlerin
Korunmas1 Hakkmdaki 1886 tarihli Bern S6zle~mesi 136 ve icrac1 Sanatg1lann, Fonogram Yap1mcilanmn ve Yay1n Kurulu~lannm Korunmasma dair 1961 tarihli Roma
S6zle~mesidir.
133
137
13 Mart 1996. COM (96) 97 Final.
134
VINJE, 371 .
135
COM (90) 584 Final.
136
RG 12.7.1995-22341 ; RG. 2.6.1951-7824.
137
RG 12.7.1995-22341 .
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR
47
Topluluga Oye Olkelerin tamammm bu sozle$melere dahil olmamas1 veya tarkh
metinlerine tarat olmalan, bu konuda Sozle$melerle getirilen birle$tirici kurallann tOm
Oye Olkelerde uygulanamamasma yol agmaktad1r. Bu itibarla, Komisyon bu sozle$melere tOm Oye devletlerin kat1lmas1nm bir temel uyumla$tlrma olacagm1 d0$0nerek, Oye devletleri kat1lmaya zorlay1c1 bir Karar (Decision) taslagm1 Konseye sunmu$tU.138 Bu taslak politik bir tak1m tartl$malardan sonra Konsey taratmdan
reddedildi. Daha sonra taslak, baglay1c1 niteligi olmayan bir karara (Resolution) don0$t0r01erek kabul edilmi$tir. 139
1995 y1l1 itibariyle tOm Oye Olkeler Bern Sozle$mesi'nin 1971 metnine katllml$ken, Roma Sozle$mesi'ne yaln1zca Portekiz ve Belgika tarat degildi. TOrkiye ise,
GBK'nm yOrOriOgOnden once bu Sozle$meleri onaylamay1 kabul etmi$ti. Nitekim,
Roma Sozle$mesi'ni ve Bern Sozle$mesi'nin Paris metnini 1995 y1lmda onaylaml$tlr.140
b- Sm1r6tesi Uydu Yaymc11iQJ
Avrupa Konseyi'nce 1989 y11inda kabul edilen S1mr 6tesi Televizyon Hakk1nda
Avrupa Sozle$mesi'nin mOzakereleri Slrasmda, tikri haklar ve kom$U haklar hukuku
ile ilgili konulann dOzenlenmesinin bu sozle$meye almmamas1 ve bu alanda ayn bir
sozle$me yap1lmas1 kararla$tlnlml$tL Bu amagla hamlanan "Uydu AraciiiQiyla Sm1r
6tesi yaymc1l1k Kapsammda Fikri Hak ve Kom$U Haklara ili$kin Sorunlar Hakkmdaki
Avrupa Sozle$mesi" 16 $ubat 1994 tarihinde kabul edilmi$tir.
Sozle$me, yay1n kavramm1 tammlamakta ve eserlerin iletimine uygulanacak hukuku kamuya arzm yap1ld1g1 yer olarak tesbit etmektedir. Aynca, eser sahiplerinin
Bern Sozle$mesi'ne gore, kom$u hak sahiplerinin ise Roma Sozle$mesi'ne uygun
olarak sahip olduklan asgari haklan belirtmektedir. Topluluk ag1s1nda ise, Sozle$meye tarat Topluluk Oyesi devletler aralanndaki ili$kiye Sozle$me hOkOmlerini
degil Topluluk hukuku hOkOmlerini uygulayacaklard1r. Sozle$me hOkOmleri, hakkmda
bir Topluluk hOkmO bulunmayan meselelerde uygulanacakt1r.
Sozle$menin konusu, ayn1 konuda bir Topluluk dOzenlemesi bulunmas1 ozellikle Kablo ve Uydu YaymciiiQI Yonergesi- sebebiyle Topluluk ortak politikasma
girmektedir. Bu itibarla, Topluluk hukukunda kabul edild~i Ozere, bu Avrupa Konseyi
Sozle$mesi'ni kabul etme yetkisi Oye devletlerle birlikte Topluluga da aittir. 141
138
OJ C 24/5,31 Ocak 1991 ve OJ C 57/13, 1992.
139
OJ C 138/1, 28 May1s 1992.
140
RG. 12.07.1995-22341 .
141
Bkz. COM (96) 6 Final, s. 5 vd .
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
48
Komisyon, Sozle~menin Topluluk adma imzalanmas1 ve kabulu hakkmda Konsey Kararlan icin bir taslak hamlam1~t1r. Sozle~menin imzalanmas1 hakkmdaki
Karar (Decision) 23 Nisan 1996 tarihinde kabul edilmi~tir. Bunun uzerine Komisyon
Sozle~meyi 26 Haziran 1996 tarihinde Topluluk ad1na imzalam1~t1r.
142
D- DiGERLERi
1. Cografi i~aretler
Tesbit edilebilir cografi orijini olan tanm ve g1da urunlerinin korunmas1 istegi
Topluluga uye ulkelerde '1escilli mahrec i~aretlerinin" ihdasma yol acm1~t1r. Bu koruma sayesinde ureticiler daha yuksek bir gelir elde ederken, tliketiciler de daha kaliteli ve uretim usulu ve orijini belli urunleri satm alma imkanma kavu~mu~lard1r. 6te
yandan, bu konudaki milll duzenlemelerdeki farkliliklar Topluluk cap1nda serbest ve
adil ticareti engellemekteydi. Bu sebeple, daha yeknesak bir duzenleme ihtiyacm1 dikkate alan Konsey, 14 Temmuz 1992 tarihinde "Tanm ve G1da Orunlerine Dair Cografi
143
i~aretlerin ve Mahrec i~aretle rinin Korunmas1 hakkmdaki TUzugu" kabul etmi~tir.
TUzuk, insan tliketimi icin olan tanm ve g1da urunlerine ait cografl i~aretleri ve
mahrec i~aretlerini korumaktad1r. Koruma icin, Tuzukle ihdas edilmi~ olan Ofiste tescil gereklidir. Koruma konusu urunler TUzuk eklerinde liste olarak belirtilmi~tir. Tuzuk,
~araplar ve sert ickilere uygulanmayacakt1r.
Tescile konu cografi i~aret veya mahrec i~areti, bir bolge ad1, belli bir yer veya
istisnaen bir ulke olabilir. Ancak gene I ad haline gelmi~ is imler tescil edilmezler.
Diger haklarla ilgili olarak, tescile tabi bir isim ~ayet bir bitki ce~itliligi veya bir
hayvan 1rk1 ismi ile cak1~1yorsa bu isimler cografi i~aret veya mahrec i~areti olarak
tescil edilemezler. Aynca, bir ismin cografl i~aret ya da mahrec i~areti olarak yaymmdan sonra o isim icin marka ba~vurusu yap1l1rsa bu ba~vuru reddedilecektir.
$ayet buna ragmen marka tescili olmu~sa marka gecersiz ilan edilecektir.
Cografl i~aretlerin korunmas1 ile ilgili mevzuat da GBK'nm yururlugunden once
kabul edilmi~tir. Bu konudaki Turk hukuku dOzenlemesi 555 say1!1 Cografi i~aretlerin
Korunmas1 Hakkmda KHK'dir. 144
142
Ibid.
143
(EEC) No. 2081/92, OJ L 208/1; Komisyon onergesi OJ 1992 C 69/15.
144
RG. 27.06.1995-22326, de(ji~iklik Kanunu No. 4218 RG . 7.11.1995-22456; Uygulama Yonetmeli(ji io;:in bkz. RG. 5.11 .1995-22454.
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
49
2. Yeni Bitki Turleri
Topluluk bOnyesinde yeni bitki tOrlerinin korunmas1 aslmda bir Tek Pazar hedefi
degildi. Bu konudaki onergeler, Roma Antla~mas1'nda tanm konusunu dOzenleyen
hOkOmlere dayand1nlm1~t1r.
Konsey, 27 Temmuz 1994 tarihinde Topluluk Bitki c;e~itliligi (TOrleri) Haklar1
Hakkmdaki TOzOgO kabul etmi~tir. Olduk9a kapsamll hOkOmler i9eren TOzOk, Topluluk 9apmda yeknesak bir koruma sistemi ongormektedir. TOzOkle ihdas edilen bir
"Topluluk Bitki TOrleri Ofisi" bulunmaktad1r. Otis ayn1 konudaki milli ofislerin yan1s1ra
i~lev gormektedir. Topluluk Ofisinde tescil edilen yeni bitki !Orleri, bu tescil ile tOm
Topluluk Oyesi Olkelerde ge9erli olmak Ozere mOnhas1r bir smai hak olarak kabul edilirler.
145
TOzOgOn onemli bir ozelligi, kOmOiatif korumay1 yasaklam1~t1r. Buna gore,
Topluluk bitki 9e~itliligi hakkmm konusu milli bir bitki 9e~itliligi hakk1 veya bu tOr i9in
herhangi bir patent hakkmm konusu olamaz. Buna ayk1n olarak verilen haklar ge9ersiz olacaklard1r. $ayet bu haklar, Topluluk bitki 9e~itliligi haklanndan once ihdas
edilmi~lerse, hak sahipleri Topluluk hakk1 yOrOriOkte oldugu sOrece bu haklara dayanamayacaklardlr.
146
Her 9e~it botanik tOr ve cinsler Topluluk bitki 9e~itliligi hakkmm konusu olabilir.
Bu haklann TOzOk kapsammda korunabilmesi i9in, sozkonusu tOr farkl1 olmal1, yeknesak olmah, duragan-sabit ve yeni olmal1d1r. Bu haklar i9in saglanan koruma, tOm
bitki sm1flan ve melez bitkiler i9in hakkm verildigi y1l1 takip eden ylldan itibaren 25;
aga9 ve bag !Orlerinde ise 30 y1ld1r. Konsey karanyla sOrenin 5 y1l daha uzatllmas1
mOmkOndOr.
TOzOk, baz1 tOrler i9in 9ift9iler lehine istisnalar tanm~t1r. Bu hallerde, hak sahipleri TOzOkten kaynaklanan haklann1 ileri sOremeyeceklerdir.
Bu konudaki dOzenlemeler de TOrkiye tarafmdan GBK'nm yOrOriOge girmesinden itibaren 3 y1l i9inde 91kanlacaklard1r. Bu konuda Topluluk Yonergesine paralel dOzenleme yanmda, Yeni Bitki TOrlerinin Korunmasma ili~kin Uluslararas1 Sozle~menin 1991 Cenevre Metni'ne de kat1lmacakt1r.
3. Van iletken Orun Topografyalan
Bilgisayarlarda kullan1lan yongalann (chip) topograflannm Topluluk kapsam1nda
korunmas1 geregi ABD'nin bu konudaki dOzenlemesine bir cevap olarak ortaya 91k-
145
(EC) No. 2100/94, OJ L 227/1 ; Komisyon onergesi OJ 1991 C 30/9.
146
Madde 92.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
50
m1~t1r. Amerikan duzenlemesinde, yan iletken urun topografyalannm hukuki korunmasmm fikri haklar kapsammda olmas1 du~unulmu~tUr. Ancak, endustri bu gi:iru~e. bu halde uluslararasl si:izle~melere gore yabancl hak sahiplerinin de bu korumadan yararlanacag1 du~uncesi ile kar~1 Q1km1~t1r. Bunun uzerine, kendine i:izgu sui generis- bir hak, koruma ihdas1 yoluna gidilmi~tir. Nihayet, sozkonusu Amerikan
duzenlemesinde, koruma, yabancilara kar~lliklilik ilkesine gore verilmektedir.
Amerikan duzenlemesine bir cevap olarak hamlanan "Yan iletken Orun Topografyalannm Hukuki Korunmas1na Dair Konsey Yonergesi" 16 Aralik 1986 tarihinde kabul edilmi~tir. 147 Yonerge de ayn1 ~ekilde, korumay1 yabanc1lara kar~lliklilik
ilkesine gore bah~etmektedir. Topluluk uygulamasmda korumanm yabanc1 ulkelere
148
geni~letilmesi Kararlar (Decision) yoluyla olmaktad1r.
Yi:inergeye gore, elektronik bir fonksiyon icra etmek uzere 3 boyutlu bir modele
gore duzenlenen; nihai veya ara mal ~eklinde bir yan iletken levha veya diger yalitkan, iletken veya yan iletken madde levhalanndan olu~an yan iletken urunlerin topografyalan koruma kapsammdadlr. Sir yan iletken urunun topografyasl, yaratiCISinln
fikri cabasmm bir sonucu olmas1 ve yan-iletken endustrisinde alalade olmamas1 ~art­
lanyla korunacakt1r. Koruma, uye devletlerin Yi:inergeye uygun olarak ihdas edecekleri munhas1r haklar vas1tas1yla olacakt1r. Koruma suresi, ilk sat1~a sunmadan, tescil i:ingorulmu~se tescilden itibaren 10 y1ld1r. Yi:inerge kumulatif uygulama
i:ingormu~tUr. Yonergenin uygulanmas1 patent, faydal1 model, uluslararas1 sozle~melerden dogan ve fikri haklarla saglanan koruma hukumlerine halel getirmez.
TUrkiye bu konuda da, GBK'dan itibaren 3 y1l iQinde Yi:inerge dogrultusunda
mevzuat kabul edecektir.
4. Taklit ve Karsan Mallara Kar~1 Onlemler
Fikri ve s1nai mulkiyet haklanna buyuk bir tehdit olu~turan taklit ve korsan mallarda ticaretin engellenmesi ve durdurulmas1 amac1yla hamlanan ilk Konsey TUzugu
1986 y1l1nda kabul edilmi~ti. Tuzugun uygulanmas1yla edinilen tecrubelere binaen
1986 tarihli Tuzukle getirilmi~ bulunan sistem geli~tirilerek degi~tirilmi~tir. Bu amacla
Konsey, 22 Aral1k 1994 tarihinde taklit ve korsan mallann gumruklerde durdurulmasma ili~kin daha geni~ kapsaml1 bir Tuzugu kabul etmi~tir. 150
149
147
87/54/EEC OJ L 24/36. Komisyon onergesi OJ 1985 C 360/14.
148
<;:e~itli Olkeler ve DTO Oyesi Glkelerin vatanda~lan it;in bkz. Karar 90/510/EEC, OJ 1990 L 285/
29; Karar 93/17/EEC OJ 1993 L 11/22; Karar 94/700 OJ 1994 L 284/61; Karar 94/828 OJ 1994
L 351/12; Karar 94/824 OJ 1994 L 349/83; Karar 95/237 OJ 1995 L 158138.
149
(EEC) 3842/86 OJ 1986 L 357/1; Komisyon onergesi
150
(EC) 3295/94 OJ 1994 L 341/8; Komisyon onergesi
it;in bkz. (EC) 1367/95 OJ 1995 L 133/2.
de!)i~ik
de!)i~ik
OJ 1.
OJ 1994 C86/14. Uygulama Tuzogo
AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKR1 VE SINAl HAKLAR
51
Yeni Tuzukle ug yeni temel hukum getirilmektedir: Birincisi, gumruk idarelerince
taklit ve korsan mallar tesbit edildiginde veya ~ikayet uzerine alinacak tedbirler ve
bunlann usulu belirtilmi~tir. Burada, mahkeme karan olmadan ihtiyati tedbir mahiyetinde olmak uzere ge~itli tedbirler alma yetkisi dogrudan gumruk idarelerine verilmi~tir. ikincisi, TUzugun uygulama kapsam~na giren fikri ve s~nai mulkiyet haklan
geni~letilmi~tir. Markalann yams1ra, art1k fikri haklar ve kom~u haklar, tasanmlar ve
modeller de kapsama dahildir. Oguncu olarak, Tuzuk yaln1zca Topluluga yap1lan ithalattaki taklit ve korsan mal trafigini degil, transit ticaret ve ihracat dahil olmak uzere
daha geni~ gumruk operasyonlann1 da kapsamaktad1r.
Fikri ve s~nai mulkiyet haklann1n gumruklerde korunmas1 ile ilgili mevzuat1n da
GBK'n1n yururlugunden once kabul edilmesi gerekliydi. Turkiye, bu konuda gerekli ig
hukuk duzenlemelerini tayin edilen zaman igerisinde yapm1~t1r. 554, 555 ve 556 say1l1
KHK'Ierde ayn ayn sozkonusu koruma esaslan ortak bir hukumle duzenlenmi~tir. 151
Koruma usulunun ise, yonetmelikle duzenlenecegi belirtilmi~tir. Bu dogrultuda, 1615
say1l1 Gumruk Kanunu'nun Uygulanmas~na Dair Gumruk Yonetmeliginin Baz1 Maddelerinin Degi~tirilmesi ve Bu Yonetmelige Baz1 Maddeler ile 64, 65 ve 66 numarah
eklerin ilave Edilmesine ili~kin Yonetmelik g1kanlarak sozkonusu usul duzenlenmi~tir.152
5. Endustriyel Tasanmlar
Tasanmlann hukuki korunmas1 hakk~nda Komisyon e~ zamanl1 olarak iki tasan
haz1rlam1~t1r. Birincisi, Tasanmlann Hukuki Korunmas1 hakk~nda Parlamento ve Konsey Yonergesi Taslag1 153, ikincisi ise, Topluluk Tasarm Hakk~nda Parlamento ve
Konsey Tuzugu taslag1d1r. 154
TUzuk tasans1, tUm Toplulukta gegerli bir Topluluk Tasanm Hakk1 ongormektedir. Tasanya gore, Topluluk tasanm hakk1 ile birlikte milli ya da Topluluk
igindeki bolgesel tasanm haklan da yururlukte olmaya devam edecektir. Bu sebeple,
ulkesel koruma saglayan milli tasanm sistemlerinin de onemli noktalarda uyumla~tmlmasl gerektiginden, ayn1 zamanda bir Yonerge tasans1 haz1rlanmas1 zorunlu olmu~tur. bte yandan, Tasanm haklann1n bir Yonerge ile uyumla~t1nlmas1, Topluluk duzenlemesi bakmndan yeterli gorulmemi~tir. c;unku, tek pazarda tasanm hakkmm
l.izerinde bulundugu mallann serbestge hareket edebilmesi igin, uye ulkeler Slmrlarmda korumas1 sona eren bir tasanm hakk1 degil, tUm Toplulukta ayn1 ~artlarla
151
Bkz. S1ras1yla, madde 66, 37 ve 79.
de(Ji~ik
152
RG . GOmruk Kanunu
153
COM (93) 344 Final, OJ 1993 C 345/14,
154
COM (93) 342 Final, OJ 1994 C 29/20.
Madde 21 RG . 26.7.1995; Yonetmelik RG . 29.12.1995
de(Ji~iklik
ic;:in bkz. COM (96) 66 Final.
AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI
52
ge9erli olan bir topluluk tasanm hakk1n1n mevcudiyeti gerekli gorOimO~tOr. Bu se·
beple, Yonerge ile yetinilmeyerek bir tOzOk tasans1 da hamlanm1~t1r.
TOzOk tasans1, Topluluk Tasanm hakkmm ihdas1 i9in aynnt1h kurallar i9er·
mektedir. "Topluluk Tasanm Ofisi" ve "Topluluk Tasanm Mahkemeleri" on·
gorulmektedir. Topluluk marka ofisi ayn1 zamanda Topluluk tasanm ofisi olarak da 9a·
ll~acagmdan yeni bir otis kurulmasl sozkonusu olmayacaktlr.
Tasan hOkOmleri, dokunma ve gorme duyulan ile alg1lanabilen bir OrOnOn go·
rOnQ~ ozelliklerini korumay1 hedefler. Ancak, korumaya hak kazanabilmek i9in, ta·
sanm yeni ve aymc1 bir karakteri haiz olmal1d1r. Tasanm OrOnOn teknik fonksiyonu ge·
regiyse koruma kapsam1 d1~1nda tutulmaktad1r.
TOzQk tasans1, otomatik tescilsiz koruma ve tescilli koruma olmak Ozere iki tOr
koruma ongormO~tOr. Buna kar~m. Yonerge tasans1 ise, yaln1zca tescilli tasanm hak·
lann1 kapsamaktad1r. 155 Koruma suresi tescilli tasanm haklan i9in ba~vuru tarihinden
itibaren 5 y1l olup, ayn1 sure i9in en fazla toplam 25 yila kadar yenilenebilir. Tescilsiz
tasanm hakkmda ise, yenilemesiz olarak 3 y11l1k koruma suresi onerilmektedir.
Son olarak, TOzOk tasans1 kOmOiatif uygulama ongormektedir. Marka, tescilsiz
tasanm, patent, faydal1 model, haks1z rekabet, fikri haklar hukuku gibi diger hO·
kumlere gore saglanan koruma TOzOk korumas1ndan etkilenmeyecektir.
GBK'nm yOrOriOge girmesinden once TOrkiye, endustriyel tasanmlarla ilgili mev·
zuat 91karmay1 kabul etmi~ti. Bu konudaki, 554 say1l1 Endustriyel Tasanmlann Ko·
runmas1 Hakkmda KHK 1995 y1lmda kabul edilmi~tir. 156
6. Faydah Modeller
Komisyon, Topluluk hukukuna dair bir duzenlemenin bulunmad1g1 faydal1 mo·
deller alanmda, konuyu Topluluk gQndemine getirmek amac1yla ''Tek Pazarda Faydah
Modellerin Korunmas1" ba~l1kl1 bir Ye~il Kitap yaymlam1~t1r.
157
Faydah model, teknik bir bulu~ i9in inhisari koruma saglayan tescilli bir hakt1r.
Patente benzer fakat bulu~un niteligi bakmndan patentlerde oldugu kadar bir bu·
yukluk yoktur. Faydal1 modellerde, yenilik ve bulu~ surecini tesbit bak1mmdan bir
ara~t1rma gerekmediginden; koruma 9abuk ve ucuz olarak saglan1r fakat patente
gore daha az saglamd1r.
de!;Ji~ik
155
Tasan
156
RG. 27.06.1995-22326; De!;li~iklik Kanunu No. 4218 RG. 7.11 .1995-22456; Uygulama YOnetmeli!;Ji i<;in bkz. RG. 5.11.1995-22454.
madde 2.
157
COM (95) 370 Final, 19 Temmuz 1995.
AVRUPA TOPLULUC>UNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR
53
Komisyon, marka ve tasanm haklannda oldugu gibi, milli sistemleri harmonizeyi
ama9layan bir yonerge ve Topluluk faydal1 model hakk1 ihdas eden bir Wzuk hamlanmasml onermektedir. Komisyona gore, ~u temel ama9lar i9in Topluluk seviyesinde onlemler allnmal1d1r: i- k1sa omurlu teknik bulu~lar i9in koruma, ii- korumanm 9abuk saglanmas1, iii- pahah olmamas1 ve iv- kamuyu haberdar etmek
bak1mmdan bulu~un yaymmm 9abuk olmas1.
Faydal1 modellerin korunmas1, Turk hukukunda 551 say1h Patent KHK'si ile saglanmaktadlr. KHK'nin 11. K1sm1, madde 154-170 faydah modellerle ilgili hukumleri
i9ermektedir.